açık erişim ve kurumsal arşivler: hacettepe açık arşiv uygulaması
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 1
Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü[email protected]
Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler:
Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 2
Plan
• Bilimsel Yayıncılık• Açık Erişim• Kurumsal Arşivler• Hacettepe Açık Erişim / Kurumsal Arşiv
Uygulaması www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr
• Türkiye’de Neler Yapılabilir?
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 3
Bilimsel Dergi Sayısı
• 24.000 hakemli dergi• Yılda 2,5 milyon makale• Bilimsel dergiler pahalı• Ekonomik model aboneliğe /
kiralamaya (lisans) dayalı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 4
Kısır Döngü• Bilimsel dergi fiyatlarının yükselmesi• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini
yenileyememesi• Yayıncıların kaybettikleri geliri mevcut
abonelerden sağlamak için abonelik fiyatlarını yeniden yükseltmeleri
• Bazı kütüphanelerin aboneliklerini yenileyememesi
• Yayıncıların kaybettikleri geliri . . . • . . .
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 5
Bilimsel Yayıncılıkta Rekabet Yok
• Yayınevleri kolayca tekel oluşturabiliyor
• Dergi fiyatları “esnek” değil
• Tetrahedron Letters– 1974 200 USD
– 1997 7176 USD
– 2005 12.204 USD
• Kütüphaneler dergi bütçelerinin %30-%50’sini Elsevier dergilerine harcıyorlar
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 6
Bazı yayıncıların fiyatlarını artırarak pazar paylarını artırma potansiyeli var!
Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 7
Bilimsel Yayın Sürecinde Kamu Kaynaklarının Kullanımı
• Kamu kaynakları– Araştırma projeleri
– Hakemlik yapan akademisyenlerin maaşları
– Bilimsel yayınları alan kütüphaneler
• Üniversiteler aynı ürün için üç kez ödeme yapıyorlar
• “Başka hangi işte müşterilerden alınan mal gene aynı müşterilere müthiş fiyatlarla satılır ve kalite kontrolü de gene aynı müşteriler tarafından yapılır?”
Kaynak: House of Commons Select Committee on Science & Technology Tenth Report, 2004
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 8
Açık Erişim Tanımı
“1. ücretsiz. . .[çevrimiçi, tam metin] erişim
“2. [Açık erişim] eserin tam bir sürümü... açık erişime, sınırsız dağıtıma, birlikte çalışabilirliğe ve uzun dönemli arşivlemeye olanak sağlamak için... en azından bir çevrimiçi arşivde depolanır.”
Kaynak: Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanitieshttp://www.zim.mpg.de/openaccess-berlin/berlindeclaration.html
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 9
Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
• Kendi kendine arşivleme
• Açık Erişim dergileri
Kaynak: Prosser, 2003
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 10
Kendi Kendine Arşivleme
• Yayıncıların tutumu – Yayıncıların %92’si onaylıyor
• Yazarların tutumu– Ama toplam makalelerin %20’si herkese açık
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 11
Yayıncıların Tutumu
Kendi kendine arşivlemeye yeşil ışık yakan
Dergiler % Yayıncılar %
8919 (%100) 107 (%100)Henüz değil 695 %8 34 %32
Ön baskı 2470 +%27 (= %92) 7 +%7 (= %69)
Son baskı 5754 %65 66 %62
Yazar/kurum tarafından arşivlemeye (self-archiving) zaten yeşil yeşil ışıkışık yakan dergilerin oranı artmaya devam ediyor ((%%92)92)
Kaynak: Brody & Harnad, 2004
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 12
Açık Erişim Araştırmanın Etkisini Artırıyor
• Açık Erişim makalelere daha fazla atıf yapılıyor
Kaynak: Harnad & Brody (2004)
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 13
Araştırma Etkisinin Artırılması Niçin Önemli?
• İngiltere’nin bilimsel araştırmalara yaptığı yatırımın potansiyel getirisinden kaybı yılda yaklaşık 2,7 milyar dolar2,7 milyar dolar
• Bunun temel nedeni mevcut akademik yayın ortamının sınırlı olması ve araştırma bulgularına kolayca erişilememesi (Stevan Harnad)
The UK is losingaround £1.5 annually in thepotential impact of its scientificresearchexpenditure, according to one of the key figures in the global open
1.5 billion lost annually in potential return on British science
access publishing movement. ProfessorStevan Harnad, Moderator of theAmerican Scientist Open Access Forum and Professor of Cognitive Science at the University of Southampton's Schoolof Electronics and Computer Science, has calculated the potential return on the investment in scientific researchfindings that are being lost to the UK each year through the limitations of thecurrent academic publishingenvironment. Kaynak: www.eprints.org
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 14
Açık Erişim Dergileri
• Yüksek abonelik fiyatlarına tepki olarak gelişti
• Çeşitli konularda 2000’den fazla dergi • Hakemli dergilerin %8,3’ü• Erişim için abonelik gerekli değil• Hakemlik ve yayın giderleri yazarlar /
araştırmayı destekleyen kurumlar tarafından karşılanıyor
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 15
Directory of Open Access Journals
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 16
Açık Erişim Gelişmeleri
• Bazı üniversitelerde Açık Erişim zorunluluğu
• Bazı üniversitelerin kendi kurumsal arşivlerini ve e-baskı arşivlerini kurma girişimleri
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 17
Açık Erişim Girişimleri ve Bildirgeleri
• Budapeşte Açık Erişim Girişimi - 2002
• Bethesda Açık Erişim Yayıncılığı Bildirgesi - 2003
• Berlin Bilgiye Açık Erişim Bildirgesi - 2003
• BM Bilgi Toplumu Dünya Doruk Toplantısı (WSIS) Bildirgesi - 2003
• OECD Kamu Destekli Araştırma Verilerine Erişim Bildirgesi - 2004
• IFLA Açık Erişim Bildirgesi-2004
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 18
Kamu Fonlarıyla Yapılan Araştırmaların Sonuçlarının Açık Erişim Arşivlenmesi
• ABD, Birleşik Krallık, Hindistan, Norveç, Hollanda, Almanya, Kanada, İskoçya, vd.
• ABD Temsilciler Meclisi önerisi - Yaz 2004 • Birleşik Krallık Avam Kamarası Bilim ve
Teknoloji Komitesi Raporu - Yaz 2004• Wellcome Trust Açık Erişim Zorunluluğu -
1 Ekim 2005
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 19
Açık Erişim Arşivleri (Şubat 2006)
• ABD (161) • İngiltere (68) • Kanada (32) • Almanya (59) • Fransa (27) • Avustralya (23) • İsveç (25) • Hollanda (15)• İtalya (21)
• Brezilya (43) • Hindistan (15) • Danimarka (7) • Çin (5) • Macaristan (4) • İspanya (13) • Belçika (9) • Güney Afrika C. (6) • Japonya (4) • Türkiye 1• . . .
•http://archives.eprints.org/eprints.php?action=browse#country
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 20
Açık Erişim Yazılımları (Şubat 2006)
• GNU Eprints (195)• DSpace (129)• ETD-db (22)• OPUS (OpenPublicationSystem) (20)
• Bepress (25)• CDSWare (8)• HAL (3)• ARNO (4)• Diğer (180)
Kaynak: archives.eprints.org
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 21
Açık Arşivler Girişimi
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 22
Açık Arşivler Girişimi Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP)
• Dizinleme yayın sürecinin bir parçası
• Yayınla ilgili bilgiler (yazar adı, eser adı, özet, anahtar sözcükler vs.) dolduruluyor
• Bu bilgiler ve arama amacıyla dizinleme Açık Arşivler arama motoru tarafından “harmanlanıyor”
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 23
Arama Mekanizmaları: OAIster
Son 12 ayda 248 yeni arşiv eklendi;
kayıt sayısı yaklaşık 2,1 milyon arttı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 24
Google Scholar
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 25
Kurumsal Arşivler
• Bir ya da daha çok üniversitenin / kuruluşun entellektüelürünlerini kaydeden ve koruyan dijital derme
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 26
Kurumsal arşivlerdeki yayın türleri
• Hakemli dergilerde yayımlanan makaleler – Ön baskılar– Son baskılar
• Tezler• Teknik raporlar• Kitaplar
• Öğrenim nesneleri• Ek materyaller (veri,
görüntü, vs.)• Açık Erişim dergileri• Çalışma metinleri• . . .
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 27
Hacettepe ÜniversitesiBilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Açık Erişim Arşivi Uygulaması
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 28
İşletim Sistemi: Linux Fedora Core
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 29
Açık Erişim Yazılımı: Dspace
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 30
H.Ü. Açık Erişim Arşivleri
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 31
Arama Sonuçları
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 32
Dizin Bilgileri (Dublin Core)
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 33
Tam Metin Tez
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 34
Hacettepe Dspace Yazılımının Özellikleri
• Farklı dermeler yaratılabilmesi• Dermeye yeni giren belgelerin duyurulması• Özelleştirme: MyDspace• Yeni belge yükleme
– tanımlama, yükleme, doğrulama, lisans/telif hakları, geribildirim
• Yönetim– edit işlemleri, erişim politikalarının tanımı,
yetkilendirme, bölümleri/kullanıcıları yönetme, bilgi güncelleştirme
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 35
Farklı Dermeler
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 36
Son Yüklenen Belgeler
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 37
Özelleştirme: MyDspace
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 38
Yeni Belge Kaydetme
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 39
Tanımlama I
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 40
Tanımlama II
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 41
Yükleme I
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 42
Yükleme II
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 43
Yükleme III
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 44
Doğrulama
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 45
Lisans / Telif Hakları
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 46
Kayıt Tamam
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 47
Geribildirim: Otomatik Elektronik Posta Mesajı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 48
Yeni Arama Sonucu
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 49
Dizin Bilgisi
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 50
Tam Metin (Sunuş Slaytları – PDF)
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 51
Edit İşlemleri
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 52
Yetkilendirme Politikası Tanımı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 53
Kullanım/Erişim Politikasının Tanımı
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 54
Bölümleri Yönetme
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 55
Kullanıcıları Yönetme
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 56
Yapılanlar
• CNRI Handle Server’a kayıt (DOI numaralarının işlemesi için)
• Açık Arşiv Girişimine (OAI) kayıt• OAIster arama motoruna kayıt• Google Scholar’a kayıt
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 57
OAI Registry
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 58
OAIster Hacettepe Arşivini tarıyor: “açık erişim”
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 59
Tarama Sonuçları
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 60
Yapılması Gerekenler
• Veri girişi• Uygulamanın Hacettepe’de
yaygınlaştırılması • Farkındalığın artırılması• Uygulamanın diğer üniversitelerde
yaygınlaştırılması
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 61
www.acikerisim.org
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 62
Açık Erişim Çözümleri: ePrints UK
Kaynak: Day (2003)
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 63
Türkiye’de Neler Yapılabilir?
• “Farkındalık” yaratmak• www.acik-erisim.hacettepe.edu.tr benzeri
projeleri çoğaltmak• Sorunun “bilimsel iletişim süreci” ile ilgili
olduğunu görmek• Kamu kaynaklarıyla yapılan araştırma
sonuçlarını (makaleler, tezler, vs.) herkesin erişimine açmak
• Açık Erişimi araştırma desteğinin önkoşulu haline getirmek
• Uluslararası Açık Erişim bildirgelerini kurumsal düzeyde ve ülke düzeyinde desteklemek
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 64
Türkiye’de Neler Yapılabilir? (devamla)• Kendi kendine arşivlemeyi desteklemek • Açık Erişim dergileri yayımlamak
– TÜBİTAK dergileri, ULAKBİM SBVT’de yer alan bazı dergiler
• Açık Erişim dergilerini (DOAJ) kütüphane kataloglarında listelemek
• Lisans anlaşmalarında Açık Erişim koşullarını gözetmek (ULAKBİM, ANKOS)
• Üstveri Harmanlama Protokolü (OAI MHP) ile taranabilir kurumsal arşivler yaratmak ve yaşatmak
• Türkiye Kurumsal Arşivleri hizmeti sunmak
Akademik Bilişim ’06, 9-11 Şubat 2006, Denizli - 65
Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü[email protected]
Açık Erişim ve Kurumsal Arşivler:
Hacettepe Açık Arşiv Uygulaması