betanzos - dialnet · veira e o dr. mariano pietrini sendo fillo de labradores, no 1849 nace juan...

Betanzos

EDITA

ISSN 2603-9583

casadosespellosgal

facebookcomcasadosespelloscasadosespellosgmailcom

PERIODICIDADE CALL FOR PAPERSCasa dos Espellos eacute unha revista anual que recibe os seus artigos antes do 31 de outubro

COLABORACIONS

DESENtildeO E ILuSTRACIONSYosune Duo Suaacuterez

(Ilustracioacuten de portada baseada en Camilo Diacuteaz Balintildeo ilustracioacuten do templete do Parque do Pasatempo baseada nunha imaxe de Jose Souto Santeacute)

Diana Sobrado

Jose Souto San

Mar Vieites

(A partir dunha imaxe de Jose Souto santeacute escudo de Betanzos da seguinte paacutexina tomado do cartel das festas de Betanzos do 1934 obra de Camilo Diacuteaz Balintildeo e filigrana do iacutendice sacada dos mosaicos de azulexos da Casa dos Espellos)

COmITE TECNICOLuciacutea Diacuteaz VilarintildeoYosune Duo SuaacuterezNoelia Fraga Peacuterez

Diana Sobrado

COmITE CIENTIFICOPilar Cagiao Vila (Universidade de Santiago de Compostela))

Carlota Gonzaacutelez Miacuteguez (Asociacioacuten de Amigos del Parque del Pasatiempo)David Martiacuten Loacutepez (U Granada)

Ernesto Vaacutezquez-Rey (U da Coruntildea)Joseacute Manuel Rey Bao (IES Francisco Aguiar)Juliaacuten Ferrer Garciacutea (IES Francisco Aguiar)

Patrizia Granziera Ceotto (Universidad Autoacutenoma del Estado de Morelos)Paz Moreno Feliacuteu (Universidad Nacional de Educacioacuten a Distancia)

Uxiacutea Cagiao Teijo (IES Francisco Aguiar)Xoseacute Luiacutes Mosquera Camba (IES Francisco Aguiar)

COORDINAAacutengel Arcay Barral

Daniel Lucas Teijeiro Mosquera

CONTACTO

Aacutengel Arcay BarralAdriaacuten Brandariz Loacutepez

Laura Camino PlazaSara Fraga Peacuterez

Adriaacuten FeijooSaacutenchezCatuxa Goacutemez Teijo

Juan antonio Rodriacuteguez ArnaoJose A Souto Santeacute


Ricardo Varela Fernaacutendez

Laura Camino Plaza

Jose A Souto Santeacute

Juan Antonio Rodriacuteguez Arnao

Sara Fraga Peacuterez


Adriaacuten Brandariz Loacutepez

Aacutengel Arcay Barral

Aacutengel Arcay Barral e Daniel Lucas Teijeiro Mosquera

Adriaacuten Feijoo Saacutenchez

Catuxa Goacutemez Teijo

pax 8-15

pax 16-23

pax 24-51

pax 68-87

pax 88-115

pax 116-131

pax 132-151

pax 152-181

pax 182-203

pax 204-215

pax 52-67

Estatua de Mercurio do Parque do Pasatempo Unha postal de Pedro Ferrer

Materiais empregados na construcioacuten do Pasatempo

Placas en honor de los Hermanos Garciacutea Naveira y sus obras

Xardiacutens temaacuteticos ou arte interactiva O Parco Museo Jalari e o Parque do Pasatempo

A arte no Pasatempo de Betanzos (II) Entre as suacuteas pezas e os cataacutelogos franceses de fundicioacuten artiacutestica

Tradicioacuten e modernismo en Sada Visual do patrimonio arquitectoacutenico local conservado na actualidade

Laboratorio de formas O Parque do Pasatempo no arquivo persoal de Isaac Diacuteaz Pardo

Fontes documentais arredor dos Garciacutea Naveira (II) A chegada da estrada ao Parque do Pasatempo

A emigracioacuten no cine de Chano Pintildeeiro Mamasuncioacuten (1985) e Sempre Xonxa (1989)

O Parque do Pasatempo como recurso educativo Unha proposta interdisciplinar

A outra metade do Pasatempo Reconstrucioacuten graacutefica do recinto inferior Hipoacutetese da recuperacioacuten da casintildea dos espellos

69C D E

69

Resumo Neste artigo procederemos aacute comparacioacuten do Parque do Pasatempo de Betanzos (Galicia Espantildea) co Parco Museo Jalari de Barcellona Pozzo di Gotto (Sicilia Italia) Aiacutenda que a natureza de cada un eacute distinta os dous pretenden transportarnos guiarnos por unha viaxe que vai maacuteis alaacute dos muros destes xardiacutens Asiacute o destino de cada viaxe volve a marcar a diferencia entre as duacuteas obras o betanceiro pretende levarnos a un ldquopaiacutes de Orienterdquo mentres que o barcelloneacutes eacute unha viaxe de emocioacutens de sentimentos e de descubrimento tanto persoal coma etnograacutefico Palabras chave viaxe parque arte interactuar visitante

Summary In this article we are going to compare two parks the Pasatempo Park from Betanzos (Galicia Spain) and the Jalari Museum Park from Barcellona Pozzo di Gotto (Sicily Italy) Even though the nature of the two parks is different both try to take us to a trip which goes beyond the walls of these gardens Thus the destiny of each trip marks the difference between the two works the one from Betanzos tries to take us to a ldquoCountry of the Eastrdquo while the one from Barcellona is a journey of emotions feelings and discovery both personal and ethnographic Key words Travel park art interact visitor

1Introducioacuten

Nas paacutexinas seguintes pontildeeremos en re-lacioacuten dous parques que estaacuten en proceso de recontildeecemento e cuxo valor histoacuterico e artiacutestico debe ser posto en valor O Parco Museo Jalari no norte de Sicilia queda en moitas ocasioacutens aacute sombra do gran patri-monio desta illa Por outra banda a dificul-tade da posta en valor do Parque do Pasa-tempo radica na tortuosa historia e xestioacuten que viviu esta obra dende a morte de Don Juan Garciacutea Naveira o seu fundador

En primeiro lugar debemos reparar nos autores na suacutea biografiacutea na suacutea visioacuten da vida ademais de en como se relacionaban coa sociedade Seguidamente relaciona-rase todo o anterior coa opinioacuten que tintildean

acerca da arte e da cultura e repararase nos factores que as fan ser diferentes Debe-mos confrontar aqueles aspectos cos maacuteis tanxibles dos parques coma os materiais a extensioacuten ou o tipo de xestioacuten aiacutenda que a dimensioacuten verdadeiramente interesante eacute a artiacutestica

A vida de cada un dos creadores xunto coa suacutea idea do mundo e da arte veranse reflectidas na construcioacuten de cada un dos parques Aiacutenda que o Jalari e o Pasatempo son diferentes artisticamente asemeacutellan-se na intencioacuten pois son obras de arte que buscan interactuar co visitante estaacuten cons-truiacutedas nun formato de xardiacuten temaacutetico que pretende embarcar oacute turista nunha expe-riencia cognitiva e educativa

Sara Fraga PeacuterezHistoriadora

Ilustracioacutens Mar Vieites

Casa dos Espellos 2 (2019) pp 68-87 ISSN 2603-9583

A informacioacuten que nestas paacutexinas se re-colle procede no caso do Pasatempo dos estudos que se realizaron sobre eacutel oacute longo dos anos mentres que no caso do Jalari foi necesario recorrer a fontes orais de aquelas persoas maacuteis achegadas oacute autor Neste uacutelti-mo caso debese a que o parque siciliano eacute moito maacuteis recente e a informacioacuten sobre o mesmo non estaacute aiacutenda plasmada por escri-to por este motivo as conclusioacutens que se aportan nestas paacutexinas sobre o Jalari son resultado do estudo e visita oacute parque Des-te xeito intentaremos contribuiacuter oacute estudo e aacute posta en valor desta uacuteltima obra artiacutestica Oacute final do artigo aportase un anexo coa re-lacioacuten de esculturas e viacuteas de cada un dos parques que se debe de pontildeer en relacioacuten co mapa correspondente Irase facendo referen-cia a ambos materiais oacute longo destas paacutexinas

2 Os creadores Don Juan Garciacutea Na-

veira e o Dr Mariano Pietrini

Sendo fillo de labradores no 1849 nace Juan Mariacutea Garciacutea Naveira quen oacutes 20 anos emigra a Arxentina onde amasa unha gran fortuna e volve a Betanzos en 1893 realizando aliacute unha gran labor filantroacutepica Algunhas das obras que levou a cabo foron en conxunto co seu irmaacuten e outras en so-litario destacando entre estas uacuteltimas o Parque do Pasatempo (CABANO IGLESIAS PATO VAacuteZQUEZ E OUTROS 1986 97) No parque faraacute moitas referencias oacute paiacutes e aacute cidade que lle deu a fortuna a traveacutes do comercio sendo representado este uacuteltimo tameacuten en numerosas estatuas1 Unha das referencias estaacute nos elementos decorativos do medalloacuten da estatua dos irmaacutens Garciacutea Naveira actualmente na praza do mesmo nome na cidade de Betanzos (fig 1) Outra era a estatua do Comercio na parte hoxe desaparecida do parque (fig 2)

(Fig2) Estatua do Comercio httpparquepasatiempoblogspotcom

Xardiacutens temaacuteticos ou arte interactiva O Parco Museo Jalari e o Parque do Pasatempo | Sara Fraga Peacuterez

71C D E

71

Case cen anos despois no 1945 nace Mariano Pietrini en Barcellona P G quen oacute contrario que o indiano betanceiro si que acadou unha formacioacuten superior pola Uni-versidade de Messina precisamente na-quilo do que traballou don Juan economiacutea e comercio Seraacute determinante para a suacutea obra que medrase nun dos barrios maacuteis an-tigos de Barcellona Pozo di Gotto en contac-to coas tendas de artesaniacutea tradicionais o cal plasmaraacute na suacutea obra (PIETRINI 2018) Tanto don Juan como Mariano son artis-tas autodidactas a obra do siciliano pola suacutea parte estaacute fundamentada na elabora-cioacuten dun pensamento que posteriormente se transfire aacute arte mediante teacutecnicas que exploran a tecnoloxiacutea do momento (TORRE 2017) A uacutenica diferenza con respecto a oacute indiano betanceiro neste aspecto eacute que

1 Neste caso as estatuas que faciacutean referencia ao comercio xa non se atopan no parque

cano cos seus concidadaacutens e tameacuten pola ce-lebracioacuten de festas e feiras (MARINtildeO ESPI-NtildeEIRA 2003 411)

O artista siciliano mostrou a suacutea obra en numerosas exposicioacutens durante a suacutea vida2 asiacute como tameacuten deixou o seu pensamento por escrito sempre co seu reflexo artiacutestico esculpido en pedra Por outra banda para contildeecer a Don Juan por non deixar teste-muntildeo en primeira persoa debemos levar a cabo un estudo puramente histoacuterico-artiacutesti-co facendo un vaciado documental e inter-pretando as obras que levou a cabo e das que foi mecenas

3Materiais terreos e xestioacuten

O Parco Museo Jalari consta de 35 hectaacute-reas de terreo a 600m sobre o nivel do mar As esculturas estaacuten realizadas con pedras

2 Dispontildeibles en httpwwwmarianopietriniitsu-di-me

non son as mans do filaacutentropo as que exe-cutan a obra senoacuten que entre 150 e 200 obreiros traballaron realizando os pedidos de Don Juan que despois un fontaneiro e un capataz supervisariacutean aacute hora de ser co-locada (TEJEIRO MOSQUERA 2018 65)

Segundo os entrevistados Mariano Pietri-ni destaca pola suacutea mentalidade positiva por ver algo bo sempre na xente (PIETRINI 2018) unha bondade que tameacuten se pode

(Fig1) Medalloacuten co caduceo de Comercio httpparquepasatiempoblogspotcom


Os primeiros visitantes do parque eran achegados de Mariano Pietrini polo que non se cobraba entrada pero cando se foron mellorando tanto os accesos coma os servizos do parque os costes de man-temento aumentaron e con isto tameacuten o fixeron as visitas comezandose a cobrar entrada para sufragar estes gastos (CRIS-TELLI 2018) Sen embargo o Pasatempo ainda que xurdiu para uso puacuteblico cobrou entrada dende a suacutea apertura pois estos ingresos utilizaacutebanse para manter o asilo (MARINtildeO ESPINtildeEIRA 1999 451)

Como ben relatan Arcay Barral e Teijeiro Mosquera (2018) o Parque do O Pasatem-po tameacuten se construiacuteu a traveacutes dun pro-ceso de compra de parcelas vecintildeais nun lugar onde o prezo das mesmas era baixo

locais na suacutea maioriacutea silicio a cal lle da o nome oacute parque ldquoJalarirdquo esta palabra au-toacutectona significa ldquopedra que brillardquo cousa que debemos relacionar co nome que se lle deu en numerosas ocasioacutens a Pietri-ni ldquoo artista da luzrdquo Por tanto a eleccioacuten dos materiais de construcioacuten non eacute casual (EPROJECTCONSULT nd) O punto de partida do Parque Jalari foi un terreo que tintildea a muller de Mariano no alto dunha montantildea sen auga nin accesos por carretera pero cunhas vistas privilexiadas (veacutexase Fig 3) para ampliar a superficie fo-ron adquirindo maacuteis terreos (o prezo nesta aacuterea era baixo polospoucos servizos que ofreciacutea) O primeiro edificio do parque reali-zouse levando auga da cidade de Barcello-na ata que se atopou auga na propiedade creaacutendose ate 60 pozos (PIETRINI 2018)


(Fig3) Escultura con vistas do Parco Museo Jalari Fotografiacutea de Olalla Telleriacutea

73C D E

73

(Figs 5) Estanque do Retiro httpparquepasatiempoblogspotcom


(Fig 4) Estanque da Gruta httpparquepasatiempoblogspotcom


gran xardiacuten cuxa construcioacuten se prolongou dende o ano 1893 ata o 1915 (aiacutenda que con modificacioacutens ata a a morte do autor en 1933) Nesta parte do artigo compara-remos ambos parques dende unha dimen-sioacuten maacuteis artiacutestica e intentaremos afondar nas intencioacutens dos fundadores

No Pasatempo solo poderemos falar da parte que se conserva a diacutea de hoxe afor-tunadamente a maacuteis parecida oacute Parco Mu-seo Jalari Tejeiro Mosquera (2018 57) afir-ma que o Pasatempo conteacuten un repertorio temaacutetico cristiaacute mitoloacutexico histoacuterico mo-ral tecnoloacutexico e natural en distintas artes definicioacuten que se poderiacutea aplicar a calquera dos dous parques a comparar

O momento histoacuterico no que debemos encadrar a creacioacuten do Parque do Pasa-tempo eacute na uacuteltima deacutecada do seacuteculo XIX no que se realizaron numerosas exposi-cioacutens universais pois o mundo estaba a cambiar tan raacutepido que ensinar aacute xente o novo xeito de vivir era unha necesidade e desta necesidade naceu a chamada ldquoHor-ta de Don Juanrdquo A terminoloxiacutea expositiva de D Juan estaacute enormemente influenciada polas Exposicioacutens Universais finiseculares sintetizando nun xardiacuten a funcioacuten integra-dora dos grandes recintos que por tempo limitado albergaban as exposicioacutens Asiacute o

4 Unha visita unha viaxe

ldquoA UD QUE LE GUSTA VIAJAR Y QUE TIENE CONO-

CIMIENTOS Y UNA EDUCACIOacuteN QUE SE SEPARA ELE-

VAacuteNDOSE DE LA DE LAS CLASES ELEVADAS EN ES-

PANtildeA SACARIacuteA GRAN PROVECHO Y GUSTO VISITANDO

TODO ESTE PAIacuteS DE ORIENTErdquo

Esta eacute a frase fundacional do Parque do Pa-satempo onde se resume a intencioacuten deste

A diferenza viraacute marcada polos materiais empregados pois non son locais3 estaacute reali-zado en maacutermore de Carrara cemento Port-land madeira xunto con buxos (TEIJEIRO MOSQUERA 2018 57) Neste sentido de-bemos facer tameacuten fincapeacute no feito de que o Jalari sexa considerado ldquoA Piraacutemide de Luz de Luzrdquo (TORRE 2017) sobre todo pola pedra usada pois o Pasatempo tameacuten ten partes que destacan pola luz que reflicten eacute o caso do naacutecar das cunchas usadas no estanque da gruta e no estanque do retiro (figs 4 e 5) (REY CABEZUDO E CANEDO BA-RREIRO 2016 597) Respecto aacute construccioacuten dos parques de-bemos facer unha uacuteltima comparacioacuten pois ambos foron construiacutedos en ladeiras sendo o Pasatempo modificado para crear as famo-sas terrazas mentres que no caso do Jalari se usou o terreo tal e como era (figs 6 e 7)

3 Veacutexase Sculture e fontane en httpwwwparcojalaricomsculture-e-fontane

75

(Fig7) Mapa do Pasatempo debuxado Yosune Duo httpparquepasatiempoblogspotcom

C D E75

(Fig 6) Mapa Jalari debuxado httpwwwparcojalaricom


Pasatempo asume a capacidade expositiva do Xardiacuten Temaacutetico O Pasatempo foi un xeito totalmente novo de utilizar un xardiacuten que colle das Exposi-cioacutens Universais o dinamismo visual bus-cando levar a cabo unha difusioacuten do saber e unha renovacioacuten constante do contildeecemento humano (MARINtildeO ESPINtildeEIRA 1999 446 - 447)

Dun matemaacutetico con corazoacuten filosoacutefico e artiacutestico naceu a idea do parque siciliano Mariano creu na peculiaridade deste terreo pois a altura aacute que se atopa proporcioacutenalle unhas vistas privilexiadas Oacute contrario que os Garciacutea Naveira non posuiacutea unha fortuna polo que precisou da axuda da familia do seu irmaacuten Salvatore e da suacutea irmaacute a quenes convenceu para unirse aacute aventura afirman-do que o parque lles dariacutea traballo aacutes duacuteas familias -aiacutenda que finalmente non foi asiacute- (PIETRINI 2018)

O Parco Museo Jalari poderiacutea dividirse en duacuteas partes a escultoacuterica feita por eacutel mes-mo e a museoloacutexica A parte escultoacuterica foi collendo forma oacute longo do tempo pois nun primeiro momento o parque era un espazo acumulativo das obras de Pietrini (CRISTE-LLI 2018) A parte museoloacutexica consta de pequenos edificios feitos e desentildeados por Salvatore irmaacuten de Mariano quen posterior-mente introduciacutea os obxectos Actualmente a estas edificacioacutens chaacutemaselles ldquobottegherdquo e son coma pequenos museos de cada pro-

fesioacuten No seu interior atoacutepanse un total de maacuteis de 15000 hachaacutedegos colocados por expertos en cada un dos talleres re-creados intentando simular o espazo onde traballaban homes e mulleres ata non fai moito tempo (EPROJECTCONSULT nd) En-tre eles atopamos a ldquobottegherdquo do xastre o ferreiro o albanel o carpinteiro o bar-beiro o zapateiro o campesintildeo o afiador a tecedora (fig 8 e 9) etc A suacutea creacioacuten foi singular e pasou por diferentes fases Nos anos 80 a xente que queriacutea desfa-cerse de obxectos antigos que conservaban na casa chamaban a Mariano que foi acu-mulaacutendoos no seu propio fogar Unha vez no parque Salvatore creaba estes edificios oacutes que despois Mariano lles daba sentido e que remataron por ser unha especie de tendas dos artesaacutens tradicionais sicilianos con es-pecial carintildeo pola que se corresponde coa creacioacuten de perfume oacute que se dedicaban na suacutea familia Actualmente son patrimo-nio etnograacutefico (EPROJECTCONSULT nd)

En ambas obras podemos ver o amor pola suacutea terra no caso do Jalari por Sicilia e so-bre todo aacute suacutea xente tanto actual como pa-sada Esta illa sufriu oacute longo do tempo nume-rosas colonizacioacutens deixando gran pegada a grega aacute que se fai referencia na praza dos deuses desta orixe (fig 10)4 O pasado Sici-liano tameacuten pode verse na arquitectura do parque pois Salvatore Pietrini xoga cas fo-mas creando un estilo uacutenico que alude oacutes


77C D E

77

gregos no uso das columnas oacutes aacuterabes polo uso de cuacutepulas os normandos poacute-dense ver polas amenas dos castelos e no caso das invasioacutens borboacutenicas faise referencia a elas nos desentildeos austeiros e sentildeoriais moi usados nas suacuteas vilas No caso do Pasatempo atopamos referen-cias maioritariamente aacute terra que a Don Juan lle deu a fortuna antes de instalar-se definitivamente en Betanzos en 18935 (TEIJEIRO MOSQUERA 2018 55)

(Fig8) Botteghe do xastre Fotografiacutea de Olalla Telle-

(Fig9) Botteghe da tecedora Olalla Telleriacutea

No parque de Betanzos o tempo transcorre na direccioacuten que se queira de feito o xeito no que o creador cre que eacute oacuteptimo que se invir-ta o tempo da visita vese reflexado no nome do recinto (MARINtildeO ESPINtildeEIRA 1999 453) Neste sentido a intencioacuten do Jalari eacute similar pois Mariano e Salvatore desentildeaacuteronno pen-sando en que o visitante puidese volver e sentise ese lugar como seu (PIETRINI 2018)


4 Veacutexase ldquoPiazza Olimpo degli deirdquo no anexo e letra ldquoGrdquo no mapa correspondente5 Veacutexanse no anexo relativo oacute Parque do Pasatempo os nuacutemeros 2 e 30

A experiencia que se pretendiacutea que tivese o visitante foi mudando mentres se foi cons-truindo o parque reflexaacutendose tameacuten a evo-lucioacuten de Mariano e Salvatore como artistas -cousa que tameacuten sucede con Don Juan no Pasatempo onde podemos ver a evolucioacuten e o paso do horror vacui a unha maior simpli-cidade Nos inicios do Parco Jalari quenes visitaban o parque eran os amigos da fami-lia reparando especialmente nos pequenos museos pero pouco a pouco esta visita foi-se completando ca parte artiacutestica do parque Esta parte buscaba interactuar co visitante nun momento invitase oacute visitante a que es-colla unha pedra e se tumbe nela para sentir

o contacto coa mesma O visitante tameacuten participa cando se meten dentro dunha pe-dra redonda e oca por dentro cuxa funcioacuten eacute xogar co eco (fig 11) Buacutescase tameacuten que o visitante faga seu o parque que se sinta a gusto e na casa e que o visite frecuente-mente

O Pasatempo eacute unha tentativa dunha eacutepo-ca febril por atopar novos xeitos de expre-sar a chegada dunha civilizacioacuten complexa (MARINtildeO ESPINtildeEIRA 1999 454 - 455) mentres que o Jalari eacute un produto desta mesma civilizacioacuten No parque siciliano in-vitase a facer unha pausa e valorar aquelas

(Fig10) Fonte dos deuses da Praza do Olimpo dos Deuses Olalla Telleriacutea


79C D E

79

(Fig11) Pedra esfeacuterica Jalari Olalla Telleriacutea



6 Para isto primeiro tiveron que culturizarse eles mesmos buscando ser o turista ideal formaacutendose e descubrindo lugares novos por todo o planeta Este proceso deixao por escrito Borondo no famoso libro Memorias de un viaje impro-visado (MARINtildeO ESPINtildeEIRA 1999 442 ndash 443)7 Veacutexase anexo do Parque do Pasatempo

na as piraacutemides de Exipto o Canal de Pana-maacutehellip7 o patrimonio que nos mostra Mariano Pietrini eacute diverso Pietrini repara na cultura que o rodea no amor nos sontildeos no intanxi-ble Xunto con Salvatore tameacuten repara no valor dos artesaacutens que no momento no que se comeza a construir o parque estariacutean re-emprazaacutendose

Poderiacuteamos dicir que dalguacuten xeito os dous parques buscan aportarlle oacute visitante as grandes faltas do momento histoacuterico no que foron realizados pola suacutea banda o parque do pasatempo busca darlle cultura e ensi-nanza a unha sociedade que careciacutea dela mentres que o parco Jalari busca que o vi-sitante faga unha viaxe interna reparando tanto en siacute mesmo e nos valores que debe ter asiacute coma nas suacuteas raiacuteces

Eacute aquiacute onde se pode comprender o tiacutetulo do artigo pois os parques pretenden expli-carlle algo oacute visitante interactuar con eacutel de forma maacuteis ou menos directa polo que de-bemos concluiacuter dicindo que a interaccioacuten co espectador eacute a principal similitude entre am-bos parques Xa sexa introduciacutendose nunha pedra con forma esfeacuterica para xogar co eco como descubrindo os diferentes animais que

cousas menos materiais e maacuteis filosoacuteficas o amor a reflexioacuten os valores as cales lles dan nome aacutes avenidas do parque Asiacute pre-tendese que o visitante faga unha viaxe in-trospectiva a traveacutes das cousas inmateriais da vida para rematar coa maacuteis intanxible os sontildeos (veacutexase o mapa do anexo)

5Conclusioacuten

Don Juan no parque do Pasatempo quixo acercar dun xeito didaacutectico e divertido a cul-tura a unha sociedade en gran parte analfa-beta6 tratando de ensinar aqueles lugares que descontildeeciacutean e aqueles inventos que eles puideron contildeecer pero que lamentable-mente tardariacutean moito en chegar a Galicia

Pola suacutea contra Mariano Pietrini eacute un artis-ta contemporaacuteneo que busca nunha socie-dade coma a actual no que ritmo de vida se acelera cada vez maacuteis que o visitante faga unha viaxe interna que repare en si mesmo e no valor da cultura e o patrimonio que o rodea Mentres que o patrimonio que nos ensi-nan os irmaacutens Garciacutea Naveira eacute o patrimonio construiacutedo da humanidade A torre de Pisa a fonte das catro estacioacutens a muralla chi-

81

(Fig12) Animais representados no Pasatempo httpparquepasatiempoblogspotcom

hai representados (fig 12) ambos parques pretenden que a visita non sexa meramen-te contemplativa Ambos tentildeen unhafuncioacuten acumulativa -no caso do Jalari nas botteghe e no Pasatempo recopilando copias das grandes obras do mundo- polo que se lles poderiacutea atribuiacuter a palabra ldquomuseordquo A pesar disto realmente do que debemos falar eacute do cambio de paradigma de Thomas Kuhn quen afirma que a ciencia non eacute unha acu-

mulacioacuten de simples feitos eacute a producioacuten de grandes ideas que unha vez compren-didas permiacutetennos apreciar a realidade de forma diferente A ciencia cambia o noso mundo Eisner (2009 18) afirma que as grandes obras de arte tentildeen un efecto si-milar axuacutedannos a ver dun xeito diferente a cultura humana e precisamente isto eacute o que pretenden tanto o Parque do Pasatem-po coma o Parco Museo Jalari C D E

81


BIBLIOGRAFIacuteA

ARCAY BARRAL A e TEIJEIRO MOSQUERA D (2018) ldquoFontes documentais arredor dos Garciacutea Naveira Obras puacuteblicas do Parque do Pasatempo no Arquivo Municipal de Betanzosrdquo En Casa dos Espellos nordm9 Pp 84 - 99 Dispontildeible en httpsdialnetuniriojaesservletarticulocodigo=6433813 [Consultado o 10112018]

CABANO VAacuteZQUEZ I PATO IGLESIAS Mordf L SOUSA JIMEacuteNEZ X (1986) ldquoEl Pasatiempo (I) Un paiacutes de Orien-terdquo En Anuario Brigantino nordm9 Concello de Betanzos pp 97-119 Disponible en httpanuariobrigantinobetanzosnetAb1986PDF198620097_118pdf [Consultado o 9112018]

CRISTELLI Andrea Entrevista realizada pola autora a Andrea Cristelli o 12 de novembro de 2018 en Barce-llona Pozzo di Gotto Sicilia Italia -EISNER E (2009) ldquoEl museo como lugar para la educacioacutenrdquo en I Congraso Internacional Los Museos en la Educacioacuten Nordm1 Pp 12 - 21 Fundacioacuten Coleccioacuten Thyssen Bornemisza Madrid Dispontildeible en httpsimageneseducathyssenorgsitesdefaultfilesdocument2017-02Actas_ICongresopdf [Consultado o 9112018]

EPROJECTCONSULT (nd) Parco Museo Jalari Cultura etnografiacutea y ambiente [online] dispontildeible en httpwwwparcojalaricom [Consultado o 18102018]

FLORAMO Raquele Entrevista realizada pola autora a Raquele o diacutea 23 de setembro de 2018 en Barcellona Pozzo di Gotto Sicilia -

MARINtildeO ESPINtildeEIRA D (1999) ldquoEl turista ideal del Pasatiempordquo En Anuario Brigantino nordm22 Concello de Betanzos pp 435 - 444 Disponible en httpanuariobrigantinobetanzosnetAb1999PDF199920435_444pdf [Consultado o 9112018]

MARINtildeO ESPINtildeEIRA D (2003) ldquoIntroduccioacuten a la narrativa del Pasatiempordquo En Anuario Brigantino nordm26 Concello de Betanzos pp 411 - 442 Disponible en httpanuariobrigantinobetanzosnetAb2003P-DF200320411_442Delfinpdf [Consultado o 9112018]

MARINtildeO ESPINtildeEIRA D (1999) ldquoEl Pasatiempo pionerismo esceacutenico del Jardiacuten Temaacuteticordquo En Anuario Bri-gantino nordm22 Concello de Betanzos pp 445 - 456 Dispontildeible en httpanuariobrigantinobetanzosnetAb1999PDF199920445_456pdf [Consultado o 9112018]

PARCO MUSEO JALARI Folleto turiacutestico do Parco Museo Jalari EprojectConsult Barcellona Pozzo di Gotto

PIETRINI Antonino Entrevista realizada pola autora a Antonino Pietrini o 19 de Setembro de 2018 en Barcellona Pozzo di Gotto Sicilia Italia


83

REY CABEZUDO M y CANEDO BARREIRO M (2016) ldquoVisitando ldquoEl Orienterdquo El Parque del Pasatiempo una guiacutea de viajes en cementordquo En ALMARCHA NUacuteNtildeEZ-HERRADOR E MARTIacuteNEZ-BURGOS GARCIacuteA P SAIN MAGANtildeA ME (dir Congr) El Greco en su IV Centenario Patrimonio hispaacutenico y diaacutelogo intercultural Universidad de Castilla - La Mancha pp 591 ndash 608 Disponible en httpsdialnetuniriojaesservletarti-culocodigo=5640433 [Consultado o 6102018]

TEIJEIRO MOSQUERA D (2018) ldquoArte no Pasatempo de Betanzos Un temple de cataacutelogordquo en Casa dos Espellos Nordm1 Pp 54-73 Dispontildeible en httpsdialnetuniriojaesservletarticulocodigo=6433811 [Con-sultado o 10112018]

TORRE E (2017) Mariano Pietrini [online] dispontildeible en httpwwwmarianopietriniit [Consultado o 18102018]



ANEXO PARTES DO PARCO MUSEO JALARI E DO PAR-QUE DO PASATEMPO

PARCO MUSEO JALARIA Il Giardino delle Muse - O xardiacuten da MusaA1 La creativitagrave - A creatividadeA 2 La pittura - a pinturaA 3 La poesigravea - A poesiacuteaA 4 LrsquoArquitettura - A ArquitecturaA 5 Il pensiero - O pensamentoA 6 La Scultura - A esculturaA 7 La Musica - A muacutesicaA 8 Il sogno - O sontildeoA 9 Le sfaccettature dellrsquo arte - As facetas da arte

B Piazza degli incontri - Praza do encontroB1Il desiderio del Piacere - O desexo de pracerB 2 LrsquoUnione - A UnioacutenB 3 LrsquoAmore Universale - o amor universalB 5 La Speranza - A esperanzaB 6 Uccelli - Os paacutexarosB 7 Il sogno della Libertagrave - O sontildeo da liberdadeB 8 Ucelli - AvesB 9 Nordm 11 Fontane con maschere e vaschette - Fontes con maacutescaras e cubas

C Viale della confusione - Avenida da confusioacutenC 1 A Siclia - En sicliaC 2 Il Lavoro - O traballoC 3 Lrsquo Onestagrave - A HonestidadeC 4 Colpesce - Cola de peixeC 5 La Saggezza - A sabiduriacuteaC 6 Ajax

D Viale della Riflessione e di ripensamenti - Avenida da reflexioacutenD 1 Fontana Lui Lei - Fonte eacute ela eacutelD 2 Lei - ElaD 3 Tre vaschette di pietraD 4 Le grande Madre Terra - A grande nai terraD 5 La smorfiaD 6 La famigliaD 7 Pinocchio - PinochoD 8 Amanti - AmantesD 9 Lrsquo Amore - O amor

E Sala Convegni

F Viale della Riscoperta dei Valori ndash Avenida do descu-brimento dos valoresF 1 Il Pensiero ndash O pensamentoF 2 Il Male e il Bene ndash O mal e o ben

F 3 LrsquoEquilibrio ndash O equilibroF 4 Credere nelle nascite ndash Crer no nacementoF 5 Lrsquo Ingordigia ndash A codiciaF 6 Inno alla Vita - Himno aacute vida en memoria dun amigoF 7 Don PeppiF 8 La vergine Luccicante - A virxe brillanteF 9 la Ninfa - A ninfa

G Piazza Olimpo degli Dei ndash Praza Olimpo dos deu-sesG 1 U SpiritaruG 2 La VeritagraveG 3 Fontana Olimpe Degli Dei bull Giove - Xuacutepiter bull Cerere - Ceres bull Eolo bull Calliope bull Tersicore - Terpsichore bull Urania bull Clio bull Mercurio bull Bacco - Baco

H Viale del dolore e della speranza

I Viale dellrsquoamoreI1 Fratellanza - FraternidadI 2 Tenerezza - TernuraI 3 AmalgamaI 4 Sublimazione - Sublimacioacuten

J Viale della vita J 1 Nettuno - NeptunoJ 2 Vulcano J 3 PolifemoJ 4 StromboliJ 5 LonganiJ 6 Tindara

K Piazza della genesiK 1 Uccelli - PaacutejarosK 2 Genesi - Geacutenesis

L Viale della contemplazione

M La chiesa arcaica

N Viale dellrsquo energia

O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni

R Viale della creativitagrave

S Piazza defli artigianiS1 Fuochi Fatui (once esculturas pequenas)

T Viale dellrsquourlo e della contestazioneT 1 U carritteriT 2 LrsquoUrlo

U Piazza delle erbe

V Viale degli innamorati

C D E85

Mapa Parco Jalari con partes Folleto turiacutestico do Parco Museo Jalari

W Terraza sullrsquoinfinito

X Piazza aromi e saporiX 1 Lrsquo Accidia ndash A AvariciaX 2 La Confusione ndash A confusioacutenX 3 4 LrsquoIra ndash A iraX 4 Il piacere ndash O pracerX 5 LrsquoInvidia e il pentimento ndash Envidia e arrepentimentoX 6 LrsquoEvanescenza e la Preghiera ndash Evanescencia e oracioacutenX 7 La Beffa e il Sole - ldquoLa Beffardquo e o solX 8 La Lussurie e LrsquoAmor ndash Luxuria e amorX 9 I Golosi ndash Os glotoacutens



18Fontes dos animais19 Estanque do retiro19 1 Aacuterbore da Virxe19 2 Aacuterbore de Guernica19 3 Dirixible194 Vehiacuteculos antropomoacuterficos195 Gruta do Retiro196 Illa e Templete20 Fonte Wallace21 Ninfas22 Invernadoiro de Arriba23 Boca de Hades ou do infierno24 Estanque da Gruta25 Fonte do Pescador26 Gruta da Recoleta27 Mirador28 Aacuterbore Xenealoacutexico do capital29 Escultura de Eros e Psique30 Escudos de Arxentina e Betanzos31 Pedestais32 Muralla china33 Viaxes a egipto34 Mequita de Mohamed - Ali 35 Canal de Panamaacute36 Leoacuten Colosal37 Colosos en pedra38 Mirador chinesco39 Estatua da xustiza40 Estatua de monxa do asilo con neno

PARQUE DO PASATEMPO

1 Lagar2 Homenaxe a Argentina3Horas do mundo4 Fonte de cupido5 Relevo do buzo os tesouros e os perigos do mar Espazo de descanso Estacion do funicular6Estanque de Salomoacuten7 Sentencia de Xesuacutes8 Releve das relixioacutens9 Muro azulexos10Fontes11 A liberdade12 A repuacuteblica13 Fuente da agricultura14 Espantildea Monaacuterquica e as suas 18 fillas republicanas14 1 A Virxe Mariacutea en Matariyah14 2 Escea dun duelo14 3 Sacrificio de Tupac Amaru II14 4 A uacuteltima oracioacuten dos maacutertires cristianos14 5 A paz polo arbitraxe14 6 Santa Isabel de Hungriacutea curando tintildeosos14 7 Fusilamiento de Torrijos e os sus compantildeeiros nas praias de Maacutelaga15Fontes16Relevos17Friso dos animais

87C D E

87

Mapa Parque do Pasatempo con partes Jose Souto


TEmA

Casa dos Espellos Revista polieacutedrica da cul-tura galega eacute unha revista anual de Arqueo-loxiacutea Historia Historia da Arte Antropoloxiacutea e Literatura podendo admitir outras temaacuteticas segundo o criterio do seu Comiteacute Cientiacutefico

TRABALLOS

Publicaranse traballos orixinais e ineacuteditos podendo reeditar traballos que conten cun interese especial para a nosa temaacutetica Non se aceptaraacuten para a suacutea valoracioacuten traballos que foran publicados noutros medios ou estean en proceso de ser aceptados para outra publica-cioacuten

PRESENTACIOacuteN

Os traballos seraacuten presentados por correo electroacutenico dentro do proceso de recepcioacuten de orixinais

IDIOmAS

Os idiomas dos traballos poderaacuten ser galego castelaacuten portugueacutes e ingleacutes

FORmATO

A extensioacuten maacutexima seraacute de 10 follas sen ter en conta as imaxes Entregarase unha copia formato Word ou Open Office cunha letra Times New Roman a tamantildeo 12 e cun interli-neado de 15 As notas ao peacute teraacuten un tamantildeo 10 e interlineado sinxelo O sistema de citas seraacute o Estilo Harvard presentando as referen-cias completas ao final do texto

O inicio do traballo debe contar cun tiacutetulo un breve resumen e cinco palabras clave que definan o traballo no idioma do texto e a suacutea respectiva traduccioacuten ao ingleacutes

Noutro documento a parte deberaacuten apare-cer os datos do autor nome completo correo electroacutenico filiacioacuten profesional e unha breve descripcioacuten biograacutefica acompantildeada dunha imaxe para ser engadida ao apartado de ldquoCo-laboradoresrdquo da nosa web

A Bibliografiacutea apareceraacute ao final do texto or-denada alfabeacuteticamente por autores e dentro de cada autor seguiraacute unha orde cronoloacutexica Exemplos

middot Para libros APELIDOS Nome (Ano) Tiacute-tulo Lugar de edicioacuten Editorial

middot Para artigos APELIDOS Nome (Ano) ldquoTiacutetulo do artigordquo En Tiacutetulo da Revista nuacutemero Lugar de edicioacuten Editorial Paacutexi-nas

middot Para capiacutetulo APELIDOS Nome (Ano) ldquoTiacutetulo do capiacutetulordquo En APELIDOS Nome Tiacutetulo do libro Lugar de edicioacuten Editorial Paacutexinas

middot Para notas de prensa Tiacutetulo da publica-cioacuten data nuacutemero paacutexina Tiacutetulo da nota ou da imaxe

middot Para fotografiacuteas APELIDOS Nome (Ano) Tiacutetulo da fotografia Medidas Fon-do

middot Para cuadros APELIDOS Nome (Ano) Tiacutetulo da obra Material medidas Fondo

NORmAS DE PuBLICACIOacuteN

217

ImAXES

As imaxes empregadas seraacuten de autoriacutea pro-pia estaraacuten suxeitas a Creative Commons ou viraacuten acompantildeadas do consentimento do autor para a suacutea publicacioacuten no caso de ser un terceiro O formato preferido seraacute TIFF e a resolucioacuten miacutenima esixida seraacute de 300ppp De non contar ca resolucioacuten oacuteptima poden ser desbotadas do artigo

Non apareceraacuten no texto senoacuten que viraacuten adxuntas no correo electroacutenico cunha sinali-zacioacuten nuacutemerica (Fig 1 Fig 2 etc) no traba-llo para que o equipo de desentildeo contildeeza a suacutea disposicioacuten

DIFuSIOacuteN

Todos os traballos presentados estaraacuten dispo-ntildeibles en plataformas de acceso libre

DEREITOS

Os autores sempre seraacuten os responsables le-gais dos seus textos Non se poderaacute esixir nin-guacuten tipo de remuneracioacuten econoacutemica

REVISIOacuteN

Seraacute decisioacuten do Comiteacute Cientiacutefico consulta-do a publicacioacuten definitiva de cada traballo tratando sempre de corrixir xunto co autor to-dos aqueles erros que sexan advertidos

Os artigos de investigacioacuten estaraacuten avaliados por dous expertos externos aacute Revista mediante un sistema de doble cego sendo anoacutenimo o pro-ceso tanto para o autor coma para quen o avaliacutee

A revista compromeacutetese a adoptar unha de-cisioacuten sobre a publicacioacuten de orixinais nun prazo de seis meses reservaacutendose o dereito de publicacioacuten nun prazo dun ano dependendo sempre das necesidades da revista

Casa dos Espellos contactaraacute cos avaliadores aos que lles remitiraacute unha copia do texto sen indicio directo da identidade do autor e un modelo de informe no que se poida avaliar o contido do artigo os aspectos formais a cali-dade do texto a clasificacioacuten tipoloacutexica no que deberemos encadralo e un veredicto no que se aconselle ou non a suacutea publicacioacuten ou a suacutea correccioacuten Estes datos poden ser enviados ao autor tameacuten de forma anoacutenima para o seu co-ntildeecemento e para favorecer as eventuais mo-dificacioacutens

CORRECCIOacuteN

Casa dos Espellos conta cun Comiteacute de Re-daccioacuten que revisaraacute todos os textos e pode-raacute propontildeer modificacioacutens nos mesmos aos autores que disporaacuten dun prazo maacuteximo de duacuteas semanas para solventar os erros indica-dos Non se permitiraacuten cambios sustanciais do texto entregado

mdash O feito de participar na revista garante a aceptacioacuten e o cumplimento destas normas mdash

casadosespellosgal

facebookcomcasadosespelloscasadosespellosgmailcom

PERIODICIDADE CALL FOR PAPERSCasa dos Espellos eacute unha revista anual que recibe os seus artigos antes do 31 de outubro

COLABORACIONS

DESENtildeO E ILuSTRACIONSYosune Duo Suaacuterez

(Ilustracioacuten de portada baseada en Camilo Diacuteaz Balintildeo ilustracioacuten do templete do Parque do Pasatempo baseada nunha imaxe de Jose Souto Santeacute)

Diana Sobrado

Jose Souto San

Mar Vieites

(A partir dunha imaxe de Jose Souto santeacute escudo de Betanzos da seguinte paacutexina tomado do cartel das festas de Betanzos do 1934 obra de Camilo Diacuteaz Balintildeo e filigrana do iacutendice sacada dos mosaicos de azulexos da Casa dos Espellos)

COmITE TECNICOLuciacutea Diacuteaz VilarintildeoYosune Duo SuaacuterezNoelia Fraga Peacuterez

Diana Sobrado

COmITE CIENTIFICOPilar Cagiao Vila (Universidade de Santiago de Compostela))

Carlota Gonzaacutelez Miacuteguez (Asociacioacuten de Amigos del Parque del Pasatiempo)David Martiacuten Loacutepez (U Granada)

Ernesto Vaacutezquez-Rey (U da Coruntildea)Joseacute Manuel Rey Bao (IES Francisco Aguiar)Juliaacuten Ferrer Garciacutea (IES Francisco Aguiar)

Patrizia Granziera Ceotto (Universidad Autoacutenoma del Estado de Morelos)Paz Moreno Feliacuteu (Universidad Nacional de Educacioacuten a Distancia)

Uxiacutea Cagiao Teijo (IES Francisco Aguiar)Xoseacute Luiacutes Mosquera Camba (IES Francisco Aguiar)

COORDINAAacutengel Arcay Barral


CONTACTO

Aacutengel Arcay BarralAdriaacuten Brandariz Loacutepez

Laura Camino PlazaSara Fraga Peacuterez

Adriaacuten FeijooSaacutenchezCatuxa Goacutemez Teijo

Juan antonio Rodriacuteguez ArnaoJose A Souto Santeacute



Laura Camino Plaza










pax 8-15

pax 16-23

pax 24-51

pax 68-87

pax 88-115

pax 116-131

pax 132-151

pax 152-181

pax 182-203

pax 204-215

pax 52-67












69C D E

69



1Introducioacuten














71C D E

71

















73C D E

73

















75


C D E75









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN




Laura Camino Plaza










pax 8-15

pax 16-23

pax 24-51

pax 68-87

pax 88-115

pax 116-131

pax 132-151

pax 152-181

pax 182-203

pax 204-215

pax 52-67












69C D E

69



1Introducioacuten














71C D E

71

















73C D E

73

















75


C D E75









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



69C D E

69



1Introducioacuten














71C D E

71

















73C D E

73

















75


C D E75









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN









71C D E

71

















73C D E

73

















75


C D E75









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN








73C D E

73

















75


C D E75









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN
















75


C D E75









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN









77C D E

77












79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN








79C D E

79









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN









5Conclusioacuten



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



81




81


BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



BIBLIOGRAFIacuteA












83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



83











E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN









E Sala Convegni









M La chiesa arcaica


O Viale del tempo

P Il pietrarium

85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



85

Q Viale dei sogni




U Piazza delle erbe


C D E85







PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN





PARQUE DO PASATEMPO


87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



87C D E

87



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



TEmA


TRABALLOS


PRESENTACIOacuteN


IDIOmAS


FORmATO












217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



217

ImAXES



DIFuSIOacuteN


DEREITOS


REVISIOacuteN





CORRECCIOacuteN



betanzos - dialnet · veira e o dr. mariano pietrini sendo fillo de labradores, no 1849 nace juan...

Documents