ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК ФАРМАЦЕВТИКА АКАДЕМИЯСЫ

«Гигиена-2» кафедрасы

ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚҚА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ӨҢДЕУ

Пәні – : «Коммуналдық гигиена»

Пән коды - KG 4211

Мамандық: 5В110400- «Медициналық-профилактикалық іс»

Курс- 4 семестр – 7-8

Құрастырған:

доцент м.а., м.ғ.к. Ескерова С.У.

аға оқытушы Бекжанова М.У.

2014-жыл

Әдістемелік өңдеу «Гиги ена-2» кафедрасының мәжілісінде бекітілді.

Хаттама № ____ ________ 2014ж.

Кафедра меңгерушісі м.ғ.к., доцент _______________С.У. Ескерова

7 семестр

№1.

І.Тақырыбы:Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексі. Қазақстан Республикасының мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қызметі, оның құрылымы мен функциясы. Коммуналдық гигиена бөлімінің құжаттамасы. Құжаттардың түрлері, оларды жүргізу ережелері. Коммуналдық гигиена объектілерін зерттеу актілерін, хаттамалары мен қорытындыларын және коммуналдық бөлімнің өзге де құжаттарын толтыру ережелері.ІІ. Мақсаты: Қазақстан Республикасының кодексімен және Қазақстан Республикасының мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық жүйесімен, оның құрылымы, функциялары, коммуналды гигиена бөлімі құжаттарымен, құжаттама түрлерімен және оларды жүргізу ерекшеліктерімен танысу.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Кодексін;- Қазақстан Республикасының Мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қызмет жүйесін;- Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы мен функцияларын;- іс-жүргізу жүйесі туралы түсінігін;- құжаттарды құрастыру және тіркеу талаптарын.Студент істей алуы тиіс:- Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» Кодексін жүзеге асрыуды;- Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық құрылымы мен функцияларын сипаттай білуді;- Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық заңнамаларын пайдалана білуді;- коммуналды бөлімнің құжаттарын толтыра білуді;- нормативтік-техникалық, ұйымдастырушылық-өкімдер және тіркеу-есеп беру құжаттарының түрлерін пайдалана білуді.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі.2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қызмет жүйесі.3. Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымы мен функциялары.4. Мемлекеттік іс-жүргізу жүйесі туралы түсінік.

5. Нормативтік-техникалық, ұйымдастырушылық-өкімдер және тіркеу -есеп беру құжаттарының түрлері.6. Құжаттарды құрастыру және тіркеу талаптары.V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) шағын топпен жұмыс 2) «Түймедақ» әдісі 3) тестілеу

VІ. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009. VІІ. Бақылау- тест сұрақтары:1.Санитарлық қызметтің негізгі құрылымдық бірлігі ... болып табылады.A)санитарлық – эпидемиологиялық стансаB)дәріханаларC)ауруханалар D)диспансерE)дезинфекциялық станция

2.Аудандық СЭС ... категорияға бөлінеді.A)3B)4C)2D)5E)63.І категориялы аудандық СЭС ... халық санына есептелген.A)60000 жоғарыB)70000 жоғарыC)80000 жоғарыD)50000 жоғарыE)30000 жоғары4.ІІ категориялы аудандық СЭС ... халық санына есептелген.A)30-60 мыңB)40-70 мыңC)50-80 мыңD)100 мыңE)200 мың5. ІІІ категориядағы аудандық СЭС ... халық санына есептелген.A)30 мыңB)20 мыңC)70 мыңD)15 мыңE)40 мың6. Ауданға бөлінетін қалалық СЭС ... категорияға бөлінеді.A)3B)2C)4D)5E)67. Ауданға бөлінетін І категориялы қалалық СЭС ... халық санына есептелген. A)600-800 мыңB)400-900 мың C)400 мыңға дейінгіD)300 мыңға дейінгіE)100 мыңға дейінгі8. Ауданға бөлінетін ІІ категориялы қалалық СЭС ... халық санына есептелген. A)400-600 мыңB)600-800 мың C)400 мыңға дейінгіD)300 мыңға дейінгіE)100 мыңға дейінгі

9. Ауданға бөлінетін ІІІ категориялы қалалық СЭС ... халық санына есептелген. A)400 мыңға дейінгіB)600-800 мың C)400-600 мыңD)100 мыңға дейінгіE)300 мыңға дейінгі10. Барлық СЭС құрылымында ... негізгі бөлім болады. A)3B)2C)4D)5E)711. СЭС негізгі бөлімдері - ... болып саналады.A)санитарлық – гигиеналық, эпидемиологиялық және дезинфекциялық+B)дезинфекциялық, обаға қарсы, эпидемияға қарсы бөліміC)патологиялық және физиологиялықD)абсервациялық, медициналық, профилактикалықE)аса қауіпті жұқпалы аурулар және радиологиялық 12. СЭС сала бөлімдері:A)коммуналды гигиена, еңбек және тағам гигиенасы, балалар және жасөспірімдер гигиенасыB)коммуналды гигиена, жеке бас гигиенасы және қоғамдық гигиенаC)тұрғын және қоғамдық ғимараттар гигиенасы, емдеу-профилактикалық мекемелер гигиенасыD)радиациялық гигиена, өндірістік гигиенаE)емдеу – профилактикалық мекемелер гигиенасы13. Республикалық және облыстық СЭС-ң санитарлық-гигиеналық бөліміне, сонымен қатар ... кіреді.A)радиологиялық топB)обаға қарсы топC)жедел жәрдемD)дезинфекциялық топE)микробиологиялық топ14. Ведомстволық СЭС түрлеріне ... жатады.A)темір жол және әуе көліктерінің СЭСB)автокөлік СЭСC)теңіз көлігінің СЭСD)әскери СЭСE)жеке меншік СЭС15. Коммуналды гигиена бөлімі – бұл: A)қала және ауылдық елді мекенді жоспарлау гигиенасыB)жеке бас және қоғамдық гигиенасы C)балалар мен жасөспірімдер гигиенасыD)радиациялық және өндірістік гигиенасы

E)азық түліктерді ластаушы заттарды қалыптандыру гигиенасы Сұрақтар:1. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» кодексінің мағынасын түсіңдіріңіз.2. Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық қызметінің құрылымын түсіндіріңіз.3. Қазақстан Республикасының санитариялық-эпидемиологиялық қызметтің функцияларын атаңыз.4. Мемлекеттік іс-жүргізу жүйесі туралы түсінікі түсіндіріңіз.5. Нормативтік -техникалық құжаттарға қандай құжаттар жатады?6. Ұйымдастыру-өкім құжаттарына қандай құжаттар жатады?7. Тіркеу-есеп беру құжаттарына қандай құжаттар жатады?8. Құжаттарды құрастыру және тіркеу үшін қандай талаптар қойылады?9. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» Кодексін пайдалану аймағын айтып беріңіз.10. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» Кодексінің бөлімдерін атаңыз.11. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» Кодексінің қолдану аймағын атап беріңіз.12. Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулықты сақтау жүйесі туралы» Кодексінің тарауларын атап беріңіз.

№2.І.Тақырыбы:Санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістерін жіктеу: динамикалық бақылау және сипатау әдісі, зертханалық-аспаптық және санитариялық-статистикалық әдістер. Санитариялық-гигиеналық зертхана жұмысын ұйымдастыру қағидаттары. Коммуналдық гигиенадағы санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістері.ІІ. Мақсаты: коммуналдық гигиенадағы санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістерін және санитариялық-гигиеналық зертхана жұмысын ұйымдастыру қағидаттарын меңгеру.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- санитариялық- эпидемиологиялық зерттеу әдістерінің жіктелуін;- санитариялық-гигиеналық зертхана жұмысын ұйымдастыру қағидаттарын;- коммуналдық гигиенадағы санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістерін.Студент істей алуы тиіс:- динамикалық бақылау және сипаттау әдістерін қолдануды;- санитариялық-гигиеналық зертхана жұмысын ұйымдастыруды;- коммуналдық мақсаттағы нысандарға санитариялық-эпидемиоло-гиялық тексеру жүргізуді.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1.Санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістері және олардың жіктелуі.2.Динамикалық бақылау және сипаттау әдістері.3.Зертханалық-аспаптық әдістер.4.Санитариялық-статистикалық әдістер.5.Санитариялық-гигиеналық зертхана жұмысын ұйымдастыру қағидаттары. 6.Санитариялық-гигиеналық зертхана бөлімдері.7.Коммуналдық гигиенадағы санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістері.V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) шағын топпен жұмыс жасау; 2) «Түймедақ» әдісіVІ. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VІІ. Бақылау - сұрақтар:1. Санитариялық - эпидемиологиялық зерттеу әдістерінің маңызын айтып беріңіз.2. Санитариялық - эпидемиологиялық зерттеу әдістерін жіктеңіз.

3. Динамикалық бақылау және сипаттау әдістерінің мағынасын түсіндіріп беріңіз.4. Зертханалық-аспаптық әдістерін атап, олардың маңызын түсіндіріп беріңіз.5. Санитариялық-статистикалық әдістерін атап, олардың маңызын түсіндіріп беріңіз.6. Санитариялық-гигиеналық зертхана жұмысын ұйымдастырудың негізгі қағидаттарын түсініріп беріңіз.7. Санитариялық-гигиеналық зертхана бөлімдерін атап беріңіз.8. Санитариялық-гигиеналық зертхана бөлімдеріне сипаттама беріңіз.9. Коммуналдық гигиенада санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу әдістерінің маңызын түсіндіріңіз.

№3. І. Тақырыбы: Ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау, мақсаты, міндеттері, кезеңдері. Ағымдық санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау, мақсаты, міндеттері. Құралдармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережесі.ІІ. Мақсаты: ескертпелі және ағымдық санитариялық-эпидемиологиялық қадағалауды және қауіпсіздік техникасының тәртібін жүзеге асыруды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- ескертпелі санитариялық қадағалаудың мақсатын, міндеттерін, кезеңдерін;- ағымдық санитариялық қадағалаудың мақсатын, міндеттерін, кезеңдерін;- құралдармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережесін.Студент істей алуы тиіс:- ескертпелі санитариялық қадағалауды жүргізуді;- ағымдық санитариялық қадағалауды жүргізуді;- аспаптармен жұмыс жасау кезінде қауіпсіздік техникасы ережесін.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау, мақсаты және міндеттері.2. Ескертпелі санитариялық қадағалаудың кезеңдері.3. Құрылыс жобасына жер телімін таңдау.4. Жобаның санитариялық сараптамасы.5. Ағымдық санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау, мақсаты және міндеттері.6. Аспаптармен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережесі.

V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) миға шабуыл 2)шағын топтармен жұмыс жасауVІ. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:

1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.VІІ. Бақылау сұрақтары1. Ескертпелі санитариялық қадағалаудың мақсаты мен міндеттерін түсіндіріңіз.2. Ескертпелі санитариялық қадағалаудың кезеңдерін атаңыз.3. Құрылыс жобасына жер телімін таңдау қалай жүргізіледі?4. Жобаның санитариялық сараптамасы дегеніміз не?5. Ағымдық санитариялық-эпидемиялогиялық қадағалаудың мақсаты мен міндеттерін түсіндіріп беріңіз.6. Құралдармен жұмыс істеу кезіңдегі қауіпсіздік техникасы ережесін атап беріңіз.7. Ағымдық санитариялық қадағалау дегеніміз не?

№4. І. Тақырыбы: Температураны, ауаның ылғалдылығын, атмосфералық қысымды, ауаның қозғалысын, жарықтандыруды, шуылдың жалпы деңгейін, радиациялық фонды өлшеу құралдарының құрылымы мен

жұмыс істеу қағидаттары. Ауа және топырақта шаң мен химиялық заттардың бар екендігіне сынама жасау үшін нүктелер таңдау ережелері.ІІ. Мақсаты: тәжірибе жүзінде қолданылатын аспаптарды пайдалануды және ауа және топырақта шаң мен химиялық заттардың бар екендігіне сынама жасау үшін нүктелер таңдау ережелерін дұрыс үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- температураны, ауа ылғалдылығын, атмосфералық қысымды, ауа қозғалысын, жарықтанудың, шуылдың жалпы деңгейін, радиациялық фонды өлшеу аспаптарының құрылысын;- температураны, ауа ылғалдылығын, атмосфералық қысым, ауа қозғалысын, жарықтандыруды, шуылдың жалпы деңгейін, радиациялық фонды өлшеу кезінде аспаптармен жұмыс істеу қағидаттарын.Студент істей алуы тиіс:- жоғарыда келтірілген аспаптарды тәжірибе жүзінде қолдануды;- топырақ және ауа сынамаларын алу нүктелерін дұрыс таңдай білуді.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Температураны өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.2. Ауа ылғалдылығын өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.3. Атмосфералық қысымды өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.4. Ауа қозғалысын өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.5. Жарықтануды өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.6. Шуылдың жалпы деңгейін өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.7. Радиациялық фонды өлшейтін аспаптардың құрылымы мен жұмыс жасау қағидаттары.8. Ауа құрамында шаң және химиялық заттардың бар екендігіне сынама алу нүктелерін дұрыс таңдау ережелері.9.Топырақта шаң және химиялық заттардың бар екендігіне сынама алу нүктелерін дұрыс таңдау ережелері.V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) жұппен жұмыс жасау

2)«Түймедақ» әдісі 3) тестілеу

VІ. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.

2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.VІІ. Бақылау – тест сұрақтары:1.Бөлмедегі табиғи жарық коэффициенті ... әдіспен анықталады.A)жарық техникалықB)графоанелитикалықC)жедел-тәжірибелікD)геометриялықE)математикалық2.Бөлмедегі жарық коэффициенті ... әдіспен анықталады.A)геометриялықB)жарық техникалықC)жедел-тәжірибелікD)графоанелитикалықE)математикалық3.Шуды санитарлық бағалау ... әдісімен жүргізіледі.A)құралмен тексеру және есептеуB)есептеу және графикалықC)физикалық, физико-математикалықD)химиялық, статистикалықE)тәжірибелік және зертханалық4.Шу деңгейін өлшеу үшін ... аспаптары қолданылады.

A)шу өлшегіш, ШИВ-1B)діріл өлшегіш, актиномерC)люкметр, радиометр D)термограф, термометрE)бутирометр, ТУФ-2005.Бөлмедегі жылытуды гигиеналық бағалау үшін ... жүргізу қажет.A)термометрияB)психрометрияC)анемометрияD)катотермометрияE) барометрия6.Қоғамдық және тұрғын ғимараттары бөлмелерінде шуды өлшеу ... жүргізіледі.A)ішкі қабырғалардан 1м кем емес қашықтықтағы алынған 3 нүктедеB)сыртқы қабырғалардан 1 м кем емес қашықтықтағы алынған 3 нүктедеC)ішкі қабырғалардан 1,2 м кем емес қашықтықтағы алынғанD)сыртқы қабырғадан 1,5 кем емес қашықтықта алынған 2 нүктедеE)ішкі қабырғалардан 0,5м кем емес қашықтықта7.Жұмыс орнының жарықтануын бағалаудың негізгі көрсеткіші ... болып табылады.A)табиғи жарық коэффициентіB)түсу бұрышыC)саңылау бұрышыD)тереңдеу коэффициентіE)жарық коэффициенті8.Ауа ортасының салқындату қабілетін ... әдісімен анықтайды.A)кататермометрияB)термометрияC)анемометрияD)барометрияE)психометрия9.Кататермометрияны жүргізу себебі ... .A)бұл әдіс термометрияға қарағанда объективті болып табылады+B)қоршаған заттрдың температурасы жылу алмасуы әсер етедіC)бөлмені жылытуды бағалауды оңайлатадыD)номограмманың көмегімен эффективті температураны анықтаудан басталадыE)ауаның температурасы ауаның қозғалысы мен ылғалдылығын қоса, жылу алмасуға әсер етеді10.Атмосфералық ауада химиялық заттардың болуы ... көрсеткіші бойынша жіберіледі.A)шектеліп рұқсат етілген мөлшерB)шектеліп рұқсат етілген деңгейC)максималды әсер етпейтін мөлшерD)минималды әсер ететін мөлшер

E)шектеліп рұқсат етілген доза11.Ескертпелі санитарлық қадағалау сұрақтарын шешуде, су қоймасындағы суды қалыптастыруда ... қолданылады. A)БРЕДB)ШБҚДC)ШРЕЛD)ШРЕМE)МРЕД12. Ластаушы көзден атмосфераға түсетін шығарыста зиянды заттың максималды мөлшерін реттеуші қалыптандыру ... болып табылады. A)ШРЕШB)ШРЕМC)БҚШДD)ШРЕЛE)МРЕД13.Аурухана бөлімшесі ауасының бактериалды ластануын бағалауда қолданылатын аспап ... деп аталады.A)Кротов аспабыB)АктинометрC)Ассман психрометріD)электрлі аспаптарE)кататармометр14.Химиялық заттарды анықтау үшін атмосфералық ауаның сынамасын алу әдісі ... болып табылады.A)аспирациялықB)Гессе әдісіC)ТитрометриялықD)Кротов аспабын пайдалануE)люминесценттік әдіс15.Суды тазартудың жоғарғы дәрежесін қажет ететін зарарсыздандыру әдісі ... болып саналады. A)УК сәулелендіруB)преаммонизациямен хлорлауC)екі есе мөлшерде хлорлауD)қайнатуE)озондау16.Дірілді өлшеу ... жүргізіледі.A)виброметрменB)шумомерменC)батометрменD)растомерменE)термометрмен17.Атмосфералық ауаның ластануын талдаудың қазіргі кездегі әдісі ... болып табылады. A)газды – сұйықтық хроматография

B)Гессе әдісі C)титрометриялық әдісD)аспирациялық әдісE)седиментациялық әдіс

№ 5.I.Тақырыбы: Cумен жабдықтаудың жер асты және жер үсті көздерін СҚА-ның шекарасын анықтау әдістемесі. Суды тазарту технологиясын санитариялық-эпидемиологиялық бақылау әдістемесі. Ауыз суға ашық рең беру мен түссіздендіру тиімділігін бағалау. Коагуляция, тұндыру және сүзу. ІІ.Мақсаты: студенттерді жер асты және жер үсті су көздерінің СҚА-ның шекарасын анықтау әдістемесін меңгеруге және суды тазарту технологиясын санитариялық-эпидемиологиялық бақылаудың негізгі әдістемесін және ауыз суға ашық рең беру мен түссіздендіру тиімділігін бағалауды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты: Студент білуі тиіс:- «Санитариялық қорғау аймағы» түсінігінің анықтамасын;- үшін санитариялық қорғау аймағының гигиеналық маңызын;- жер үсті және жерасты сумен қамту көздерінің санитариялық қорғау аймағын ұйымдастыру әдістемесін;- суды тазарту технологиясын санитариялық бақылау әдістемесін ;- суды коагуляциялау, тұндыру және сүзгіден өткізу үдерістерін жүргізу әдістемесін;- ауыз суға ашық рең беру мен түссіздендіру тиімділігін; - сүзгі түрлерін. Студент істей алуы тиіс:- жерасты су көздерінің санитариялық қорғау аймағын анықтауды;- жер үсті су көздерінің санитариялық қорғау аймағын анықтауды;- жер үсті және жерасты су көздерінің санитариялық қорғау аймағын ұйымдастыруды;- тәжірибе жүзінде суды тазарту технологиясын зертханалық бақылауды;- ауыз-суды мөлдірлендіру мен түссіздендіру тиімділігін бағалауды;- коагуляция, тұндыру және сүзгіден өткізу үдерістерін бағалауды.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Су көздері үшін СҚА гигиеналық маңызы.2. Жерасты және жер үсті су көздерінің санитариялық қорғау аймағын ұйымдастыру ерекшеліктері. 3. Жерасты су көздерінің СҚА шекарасын анықтау әдістемесі. 4. СҚА беткейлік су көздерінің шекарасын анықтаудың методикасы.5. Ауыз суды дайындаудың гигиеналық міндеттері. Судың сапасын жақсарту әдісі.

6. Судың коагуляциясын зертханалық бақылау.7. Суды тұндыру. Тұндырдырғыштардың түрлері, олардың жұмыс жасау қағидалары.8. Суды сүзгіден өткізу. Сүзгінің түрлері, олардың жұмыс жасау қағидалары.9. Ауыз судың сапасын жақсартудың арнайы шаралары.Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1)шағын топтармен жұмыс жасау 2)жағдайлық есептерді шығару №1 есеп

Жазық жер аймағындағы жұмысшы поселкасында жұмысшыларға арналған 150 орындық демалыс шипа-жайын салу жоспарланған. Емдеу - алдын алу мекемесін сумен қамтамасыз етуге 60 метр тереңдікте 4 су өткізбейтін қабатты пайдаланған артезиан бұрғысынан алынады деп көзделген. Су көзінің дебиті 40 м3/сағат. Су сапасын талдау келесі нәтижені көрсетті:

Иісі, бал – 2Құрғақ қалдық, мг/л – 1200Сульфаттар, мг/л – 500Хлоридтер мг/л – 350Жалпы қаттылық ммоль/л – 9Темір, мг/л – 0,5Фтор, мг/л – 1,0Улы заттар – жоқ Микроб саны – 80Коли – индекс-жок Бас қондырғысында қатаң санитариялық тәртіп аймағы қарастырылған. Артезиан бұрғысының радиусы 15м. Поселка 3 су өткізбейтін қабаттан алынатын артезиан бұрғысының ауыз суымен қамтамасыз етілген. Су көзінің дебиті болашақтада жеткіліксіз болғандықтан, шипажайдың су құбырына қосуға мүмкіндік жоқ.Поселканың су құбырындағы судың сапасы келесідей:Иісі, бал – 2Құрғақ қалдық, мг/л – 600Сульфаттар, мг/л – 100Хлоридтер мг/л – 5Жалпы кермектілік ммоль/л – 320Темір, мг/л – 0,1Фтор, мг/л – 0,7Улы заттар – жоқМикроб саны – 50

Тапсырма:1. Поселкадағы су құбырындағы және шипажайдағы артезиан бұрғысындағы сулардың сапасын бағалаңыз. Сапасы осындай суды тұтынудан қандай әсерлердің болуы мүмкін.2. Шипажайды сумен қамтамасыз етуді ұйымдастыру бойынша ұсыныстар беріңіз.

№2 есеп. Ауылшаруашылыққа жерді қарқынды пайдалану аймағында ауыз суды ұйымдастыру үшін ашық суатты (тоған) қолдану көзделген. Суды жинау аймағы, ауылшаруашылық алқабы орналасқан, радиусы 60 шаршы метр территория болып табылады, ол дихлорфеноксисірке қышқылымен (2,4-Д препараты) өңделеді.МСЭҚБ мәліметі бойынша тоған суының сапасы келесідей:Лайлығы, мг/л – 300Түстілігі, градус – 150Жалпы кермектілік ммоль/л – 8 Иісі, бал – 3Құрғақ қалдық, мг/л – 1200Дәмі, балл – 3Тотығу, мг/л – 10Сутектік көрсеткіш, рн – 6,3Сульфаттар, мг/л – 500Хлоридтер мг/л – 350Фтор, мг/л – 1ББЗ (ПАВ), мг/л – 0,32,4-Д, мг/л-0,1Мырыш, мг/л – 5Мұнай өнімдері, мг/л – 0,1 Тапсырма:1. Ашық суатты орталықтандырылған шаруашылық – ауыз сумен қамтамсыз ету көзі ретінде пайдаланудың сәйкестілігі мәселесін шешіңіз.2. Су құбыры стансасының бас қондырғысында суды өңдеудің қажетті сызбасын анықтаңыз.3. Су құбыры стансасының бас құрылымында суды өңдеуден кейін, тұтыну нәтижесінде тұрғындардың денсаулығына тигізуі мүмкін кері әсерлерін анықтаңыз.4. СанЕжН 2012 ж. талаптарына сәйкес келетін суды тұтынудың әсері болуы мүмкін болса, қандай жағдайда?

№3 есеп Ірі өндірістік қаладан өзен ағысының төменгі жағында орналасқан поселка тұрғындары арасында жыл бойы нефрит ауруы айтарлықтай артты. Ауру бүйрек түтікшелерінің сүзгілеу қабілетінің төмендеуімен, протеинуриямен, несепте бета 2- микроглобулин мен белокпен байланысқан ретинолдың сүзгіленуінің төмендеуімен сипатталады. Нефритпен аурудың арту тенденциясы 2 жыл бұрын айқындала бастады. Поселкада суды дайындаудың толық циклді орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесі бар: тұндыру, коагуляциялау, сүзгіден өткізу және газ тәрізді хлормен залалсыздандыру. Су құбыры стансасының тазарту қондырғысынан шыққан судың сапасы келесідей: Судың микробиологиялық көрсеткіштеріТермотолерантты колиформды бактериялар (100 мл суда) – жоқЖалпы колиформды бактериялар (100мл суда) – жоқЖалпы микроб саны (1мл суда) – 30Колифагтар – жоқСульфитредуцирлеуші клостридий споралары (20мл суда) – жоқЛямблий цисталары (50мл суда) – жоқСудың химиялық көрсеткіштері1. Жалпы көрсеткіштер:Сутектік көрсеткіш, (рН) – 6Жалпы минералдануы (құрғақ қалдық), мг/л – 900Жалпы көрсеткіш (ммоль/л) мг/л – 7Перманганаттық тотығу (мг/л) – 3Фенолдық индекс (мг/л) – 0,112. Химиялық заттардың мөлшері, мг/лТемір – 0,2Мышьяк – 0,005Нитраттар – 45Кадмий – 0,1Сульфаттар – 200Фторидтер – 1,0Хлоридтер – 50Цинк – 5,0Органолептикалық қасиеттері:Иісі (балл) – 3Дәмі (балл) – 2Түстілігі (балл) – 10

Лайлығы - 2,5Тапсырма:1. Елді мекендегі су құбыры суының сапасын бағалаңыз және суды тұтыну мен бүйрек ауруының өсуінің арасындағы байланысты анықтаңыз.2. Сапасы осындай суды ұзақ уақыт пайдаланудың денсаулыққа тигізетін әсерінің қандай болуы мүмкін?3. Жағдайды жақсарту үшін не істеу керек? №4 есеп Жазық жердегі ауданда егіс науқаны кезінде жергілікті жердегі тұрғындардың және іс – сапарымен келген самосвал көліктері жүргізушілері арасында тұмаудың белгілері бар ауру ошағы шықты: ауру кенеттен басталады, қалтырау, дене қызуы 390 С дейін, жалпы әлсіздік, нашарлау, қалтырау, 6-7 күнге созылған, тұрақты түрде және бас аурумен жүреді (әсіресе, балтыр бұлшықеттерінің ауруымен). Жағдайы ауыр науқастардың бауыры ұлғайған, көзінің сарғаюы байқалды. Совхоз териториясында күн ысып, тұрғындар өзенге шомылуға барған, өзен ауылдан 1км қашықта. Егіс алқабы өзенге өте жақын орналасқан. Егіс науқаны кезінде жабайы кемірушілер саны артқан. Тұрғындар өзенді тек шомылуға және демалуға пайдаланады. Судың сапасы МСЭҚБ – ң мәліметі бойынша төмендегідей:Иісі, балл-2Құрғақ қалдық, мг/л – 1000Сульфаттар, мг/л – 220Хлоридтер, мг/л -180Кермектілік, мг/экв/л – 6 Улы заттардың, пестицидтер мен минералдық заттардың өлшемі ШРЕМ артпайды. Ауылды сумен қамтамасыз ету суды өткізбейтін 4 қабаттан алынатын артезиян бұрғысымен іске асырылады. Су көзінің дебиті 15м³/сағ. Бас қондырғының айналасында радиусы 50м-ге дейін қатаң санитарлық тәртіп аймағы бар. Саудың сапасы МСЭҚБ – ң берген мәліметі бойынша келесідей: Иісі,дәмі, балл – 1Темір, мг/л – 1Түстілігі, градус – 20Фтор мг/л – 1РН - 6,7ЖМС-60 Су көзінің суы бас қондырғыда өңделіп, СанЕжҚ талаптарына сай келетін түрде таратушы тарапқа түседі.

Тапсырма:1.Өзенді ауыз су көзі ретінде пайдалану мәселесін шешіңіз.2.Суды кондиционерлеу кезінде суды дайындаудың қандай әдістерін қолдану керек?3.Сапасы осындай суды, дәстүрлі суды тазарту стансасында өңдегеннен кейін, тұтынудан тұрғындар денсаулығына тигізетін зардабы қандай болады?

№5 есеп Н. поселкасының тұрғындарыны муниципалды сотқа арыз шағым жасады. Поселка түрғындарының ойы бойынша балалар арасында флюороз ауруының артуы, ауыз суы ретінде пайдаланатын өзен суының фторидтермен ластануынан болып отыр. Фторидтер алюминий зауытында электролиз әдісімен алюминий алу барысында түзілетін іркінді сулардың құрамында және атмосфералық ауа шығарыстарында кездеседі.Ықшам аудан тұрғындары, әсіресе зақымданған балалардың негізгі бөлігі жекеменшік үйлерде тұрады, үйлерде көкөністер, жемістер егіледі. Жеміс ағаштары солғын, әлсіреген. Үйлерде орталықтандырылған су құбыры және шахталық құдықтары бар. Тұрғындардың барлығы ауыз қуысын күту гигиенасын сақтайды. Екі жыл бұрын жүргізілген суды тексеру нәтижесі суда фторидтердің 2,1 мг/л мөлшерде екендігін көрсетті. Бір жыл бұрын зауыт тазарту қондырғысын жөндетті, қазіргі кезде судағы фторидтердің мөлшері гигиеналық нормадан аспайды, соған қарамастан балалардың тістерінің жағдайы жақсармай отыр әрі жаңа ауру оқиғалары кездесуде.Тапсырма:1.Мәселе бойынша өз қорытындыңызды жасаңыз.2.Егер, Сіз флюороз дамуы өндіріске байланысты деп санасаңыз, онда санитарлық ережеге сай келетін суды тұтынудан пайда болу механизмін түсіндіріңіз.

№6 есепПоселканы орталықтандырылған шаруашылық-ауыз сумен қамтамасыз

ету үшін суқұбыры стансасының құрылысы жоспарлануда. Су көзі ретінде өзен таңдалды. Су құбыры стансасының тазарту қондырғыларына суды алу орны өзен ағысының жоғары жағында, поселкадан 2 км қашықтықта. Өзен халқы тығыз қоныстанған, өндірісі жақсы дамыған жермен ағып өтеді. Судың сапасы суды алатын орында келесідей: Мөлдірлігі, мг/л 300 Хлоридтер, мг/л 350Түстілігі, градус 150 Сульфаттар, мг/л 500

Темір, мг/л 0.8Құрғақ қалдық, мг 1200 Сынап, мг/л 0.001

Иісі, балл 3 Хром, мг/л 0.15Дәмі, баллы 3 Мырыш, мг/л 5Тотығуы, мг/л 10 Мұнай өнімдері, мг/л 0.1Сутектік көрсеткіш, рН 6.3Тапсырма:1.Өзенді ауыз су көзі ретінде пайдалану мүмкіндігін шешіңіз.2.Суды кондицирлеу үшін қандай әдістер қолданған жөн?3.Осындай сападағы суды дәстүрлі әдіспен тазартқан соң пайдаланудан тұрғындар денсаулығында қандай зардаптардың болуы мүмкін?

YI.Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.VII. Бақылау - сұрақтар:1.СҚА қандай гигиеналық маңызы бар?2.Су көздерінің санитариялық қорғау аймағы шекараларының маңызы

қандай?3.Жер үсті су көздері санитариялық қорғау аймағының шекарасы қалай анықталады?4.«Қатаң тәртіп аймағы» дегеніміз не? 5.Жер асты су көздері үшін шектеу аймағының маңызын айтыңыз.6.Жер үсті ағымды және ағымсыз су көздерінің шектеу аймағының маңызын айтыңыз.7.Жер асты және жер үсті су көздерінің аймағын анықтауда қандай талаптар қойылады?8.Ауыз суының сапасын жақсартатын арнайы әдістерін атаңыз.9.Коагуляция үдерісінің механизмін түсіндіріңіз.10.Жылдам және баяу сүзгілердің гигиеналық сипаттамасын беріңіз.11.Мөлдірлендіру және түссіздендіру үдерісітерінің сызбасын сызыңыз.12.Дезодорация, дегазация, дезактивация – әдістерін бағалаңыз және олардың маңызын түсіндіріңіз.13.Темірсіздендіру, тұщыландыру, фторсыздандыру мен фторлау және олардың маңызын түсіндіріңіз. 14.Дистиляция және электролиз әдістерін түсіндіріңіз.

№6.

I.Тақырыбы: Ауыз су сынамасын алу әдістемесі, зертханалық талдау үшін ауыз суды алу, тасымалдау мен жеткізу ережелері және олардың нәтижелерін рәсімдеу. Ауыз судың органолептикалық қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштер. Ауыз су сапасын бағалау әдістемесі. Қазақстан Республикасының нормативтік құжаттары. Ауыз судың эпидемиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер. Ауыз судың радиациялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер.

II. Мақсаты: студенттерге зертханаға талдау үшін ауыз су сынамасын алуды, тасымалдауды және жеткізуді меңгеруге және ауыз судың органолептикалық, эпидемиологиялық және радиациялық қауіпсіздік көрсеткіштерін бағалауды үйрету. III. Оқыту мақсаты:

Студент білуі тиіс:- зертханалық талдау үшін ауыз су сынамасын алу ережелерін;- зертханалық талдау үшін ауыз су сынамасын тасымалдау және жеткізу ережелерін;-ауыз судың органолептикалық қасиеттерін, радиациялық, эпидемиологиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштерді нормалауын (иісі, дәмі, мөлдірлігі, түсі, α және ß- сәулелерді, жұқпалы ауруларды)- Қазақстан Республикасының нормативтік құжаттарын Студент істей алуы тиіс:

-әртүрлі су көздерінен сынама алуды;-зертханаға жолдама құрастыру;-зертханаға талдау үшін ауыз суды тасымалдау және жеткізу ережелерін сақтауды;-зертхана талдамасы бойынша ауыз судың органолептикалық қасиеттерін, эпидемиологиялық және радиациялық қауіпсіздігін зертханалық бағалауды;- тәжірибе жүзінде Қазақстан Республикасының сумен қамту саласындағы нормативтік құжаттарын қолдануды.IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Ауыз су сынамаларын алу әдістемесі. Ауыз су сынамасын санитариялық-химиялық талдауға алу ережелері.2. Ауыз су сынамасын бактериологиялық талдауға алудың ерекшелігі .3. Ауыз суды ертханалық талдауға тасымалдау және жеткізу ережелері.4. Алынған зертханалық нәтижелерді рәсімдеу ережелері.5. Ауыз су сапасын бағалау. Ауыз судың органолептикалық қасиеттерін сипаттайтын көрсеткіштер. 6. Қазақстан Республикасының ауыз су сапасын реттейтін нормативтік құжаттары.7. Ауыз судың эпидемиологиялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер. 8. Ауыз судың радиациялық қауіпсіздігін сипаттайтын көрсеткіштер. 9. Ауыз судың токсикологиялық көрсеткіштерін бағалау.10.Тұрғындардың денсаулық жағдайына және өмір сүру жағдайына суаттардың ластануының әсері.V. Білім берудің және оқытудың әдістері:

1) ауыз су сынамаларын алу дағдысын көрсету2) жағдайлық есептер шығару3) тестілеу

YI.Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:

1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

1)Ауыз судың сынамасын алу ережесі.

Санитарлық химиялық анализді жүргізуге судың сынама үлгісін дұрыс таңдау керек.2 литр немесе 5 литр көлемдегі шыны ыдыс,кран,тығын,сынама алу актісі,үлгі ,қаламсап қажет.Кранды минут ашу керек. 2 литр көлемдегі шыны ыдысқа суды толтырмай тұрып 2 рет шаю керек.Суды толтырған соң ,кранды жауып , ыдысты тығынмен жауып қоямыз.Су сынама алу үлгісі туралы акт толтырылады. Форма №123/е. Судың тасымалдау ережесін түсіндіру керек.Алынған су сынамасының үлгілері сол күні зерханаға жеткізіледі.Үлгіні алғаннан соң 2-4 сағаттан кейін зертханалық зерттеулрді жүргізуге болады.

2) Жағдайлық есептер:

№1 есеп

Ауыл шаруашылығында жерді қарқынды пайдалану аймағында сумен қамтамасыз етуді ұйымдастыру кезінде ашық су көзін – тоғанды пайдалану жоспарланған, суды алу аймағының радиусы 60 шақырымды алып жатыр. Аймақта дихлорфеноксисірке қышқылымен (препарат 2,4-Д) өңделетін ауылшаруашылық мақсаттағы жер бар. Тоғандағы судың сапасы МСЭҚБ берген мәліметі бойынша келесідей:

Мөлдірлігі, мг/л 300 Хлоридтер, мг/л 350Түстілігі, градус 150 Сульфаттар, мг/л 500Жалпы кермектілік, ммоль/л 8 Фтор мг/л 1Құрғақ қалдық, мг 1200 ББЗ мг/л 0.3Иісі, балл 3 2,4-Д, мг/л 0.1

Дәмі, балл 3 Мырыш, мг/л 5Тотығуы, мг/л 10 Мұнай өнімі, мг/л 0.1Сутек көрсеткіші, рН 6.3

Тапсырма1.Ашық су көзін орталықтандырылған шаруашылық-ауыз сумен қамту жүйесінің көзі ретінде пайдалану мүмкіндігі туралы мәселені шешіңіз. 2.Суды тазарту стансасының негізгі қондырғыларында суды өңдеудің қажетті сызбасын анықтаңыз.3.Суды тазарту стансасының негізгі қондырғыларында суды өңдеуден кейін ауыз суы ретінде пайдаланғанда тұрғындардың денсаулығына тигізетін кері әсерін анықтаңыз. 4.ҚР. Үкіметінің 2012жылғы 17 қаңтардағы №104 бұйрығымен бекітілген санитариялық ережелердің талаптарына жауап беретін суды тұтынғанда денсаулыққа қауіп төнуі мүмкін бе? Мүмкін болса, қандай жағдайда және ұзақтықта?

№ 2 есепТаулы жерде ауылдан 65 шақырым қашықтықта төмен ағып жатқан

өзеннен жол құрысшылары асфальт жол мен өзеннен өтетін көпір салуда. Ауылда тұрғындар өзенді шарушылық-тұрмыстық мақсатта, шомылуда пайланады. Ауыл тұрғындарында ішек аурулары жағдайы тіркелген.Өзеннің ағу жылдамдығы 10 км/сағ, дебиті 30000 м/сағ құрайды. Суды тазарту үдерісі 30 сағат ішінде жүргізіледі. Құрылысшылар отряды көрсетілген жерде 2 айға уақытша тоқтаған, вагондарда тұрып жатыр. Жақын маңыда судың басқа көзі жоқ. Сондықтан шарушылық-тұрмыстық қажеттілікті қамтамасыз ету үшін өзеннен уақытша суды алатын су құбырын қолдану ұсынылуда. Су алатын орындағы судың сапасы МСЭҚБ берген мәліметі бойынша келесідей:Қалқыма заттар жоқИісі және дәмі сезілмейдіТүсі 30 см бағанада байқалмайдырН 7.4Құрғақ қалдық, мг/л 640Хлоридтер, мг/л 150Сульфаттар, мг/л 240Тотығу, мг О2/л 15Токсикалық заттар жоқ Кір жууға және шомылуға лагерьден 300 метр қашықтықта ағыстың төменгі жағынан арнайы алаң қарастырылған.

Тапсырма1.Өзен суының сапасына баға беріңіз және уақытша су құбырын ұйымдастыруда суды өңдеуге ұсыныс беріңіз.2.Өзен суын алдын ала тазартпай пайдаланғанда қандай аурулардың дамуы мүмкін? Қосымша мәліметтермен дәлелдеңіз.№3есеп

Жұмысшылар елді-мекенді сумен қамтамасыз ету үшін темір жолдан 40 метр қашық жерде орналасқан шахталық құдық арқылы жүргізу ұсынылған. Сырық бетондалған, сазды құлпынды ақаулар бар, қақпағы және қоғамдық шелегі жоқ. Су сынамасының сапасы:Түстілігі 42 градус

Иісі 3 баллДәмі 3 баллаМөлдірлігі 17 смАммиак 0,4 мг/лНитраттар 0,12 мг/лНитриттер 52 мг/лТотығуы 6 мг/лХлоридтер 240 мг/лСульфаттар 312 мг/лФтор 0,6 мг/лҚаттылығы 7 мг-экв/лМикроб саны 238

Тапсырма1.Су сапасына баға беріңіз. 2.Құдықтың құрылымына қойылатын талаптарды атаңыз. Қандай сәйкессіздіктер бар?

№4 есеп1 климаттық ауданда орналасқан елді мекенде өзеннен су алатын су

құбыры бар. Су коагуляцияланады, тұндырылады, сүзгіден өткізіледі, зарарсыздандырылады және фтор қосылады. Сыртқы су алатын колонкадан алынған су сынамасының талдау нәтижесі:

Иісі - жоқДәмі – жоқМөлдірлігі -30 см жоғарыТүстілігі - 15 градусЖалпы қаттылығы- 7 мг-экв/л

Құрғақ қалдық - 300 мг/лХлоридтер - 83 мг/лФтор - 1,2 мг/лМикроб саны - 36Қалдық хлор - 0,3 мг/л

Тапсырма1.Су сапасына баға беріңіз. 2.Суға фтор қосудың себебі неде?

№5 есеп Ауылдық аурухананы сумен қамтамасыз ету үшін бар су құбырына қосу

ұсынылуда. Су өзеннен алынады, тазарту қондырғыларында су коагуляциядан, тұндырудан және зарарсыздандырылудан өткізіледі.

Су сапасын тексерудің қорытындысы келесідей: Иісі 1 балл

Дәмі - жоқЛайлығы- 2,5 см артықТүстілігі - 17 градусЖалпы қаттылық - 6,3 мг-экв/лҚұрғақ қалдық - 345 мг/лСульфаттар - 180 мг/лХлоридтер - 136 мг/лФтор -1,2 мг/лЦинк - 0,2 мг/лМыс - 0,01 мг/лМикроб саны - 45Колиформды бактериялар саны –100 мл суда жоқҚалдық хлор - 0,3 м

Тапсырма1.Су сапасына баға беріңіз. 2.Ауыз су ретінде пайдалануға бола ма?

№6 есепҚала типті поселкада аурухананы сумен жабдықтау тереңдігі 380метр

артезиандық ұңғымадан алынады деп ұсынылған. Су сапасының сынамасы:

Түстілігі - 40 градусИісі - 2 балл Дәмі - 3 балл Мөлдірлігі - 30 см Құрғақ қалдық - 1560 мг/л

Қаттылық - 15,1 мг/л Аммиак отсутствует Нитраттар 0,009 мг/л Нитриттер 48 мг/лХлоридтер 412 мг/лСульфаттар 560 мг/лТотығу 2 мг/л Фтор 2,1 мг/лМикроб саны 94Тапсырма1.Су сапасына баға беріңіз. 2.Ауыз су ретінде пайдалануға бола ма?

№7 есеп Аурухана үшін су көзі ретінде жақын орналасқан өзен суын пайдалану ұсынылды.Су сапасын талдаудың нәтижесі:Су температурасы 9 градусМөлдірлігі 3,8Иісі 2 баллТүстілігі 60 градусҚалқыма заттар 13,5Қаттылық 2,9 мг-экв/лҚұрғақ қалдық 121 мг/лСульфаттар 47,8 мг/лХлоридтер 18,6 мг/лАммиак 0,3 мг/лНитраттар 0,7 мг/лНитриттер 0,85 мг/лФтор 0,31 мг/лТемір 0,95 мг/лТотығу 14,5 мг/лТапсырма1.Су сапасына баға беріңіз. 2.Ауыз су ретінде пайдалануға бола ма? №8 есеп Елді мекенді сумен қамту үшін өзен суын алу ұйғарылды. Өзеннің жоғары жағында өндірістік комбинат орналасқан.Су сынамасының нәтижесі:Түстілігі 42 градус Иісі 2 балл

Дәмі 2 балл Мөлдірлігі 18 см Қаттылығы 5,2 мг-экв/л Аммиак 0,11 мг/л Нитраттар 0,016 мг/л Нитриттер 48 мг/л Тотығу 20 мг/л ОБҚ (БПК-5) 16 мг/л Хлоридтер 214 мг/л Сульфаттар 208 мг/л Фтор 0,5 мг/л Марганец 0,2 мг/лҚорғасын 0.5 мг/лТапсырма1.Су сапасына баға беріңіз. 2.Ауыз су ретінде пайдалануға бола ма?

№ 9 есеп Аудан орталығының тұрғындары көлден орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүейсін қолданады. Су көзінің дебиті ауыз су мен тағам өндірісіне және сумен байланысты қала инфрақұрылымдарының: кір жуу, монша, бассейн,аквасаябақтың жұмыстары үшін жеткілікті. Соңғы 3 жыл ішінде қала тұрғындары жаз айларында судың органолептикалық қасиеттерінің нашарлағанын байқаған – батпақ иісінің шығуы. Көлде шомылған адамдар арасында тері аллергиялық реакциялар байқалған.

Суды тазарту стансасында суды тазартудың келесі түрлері пайдаланылады:Тұндыру, коагуляциялау, сүзгіден өткізу және газтәрізді хлормен зарарсыздандыру. Суды тазарту стансасынан тұтынушыларға су келесі сапада түседі:

2. Химиялық заттардың мөлшері, мг/л Темір 0.2Нитраттар 45Кадмий 0.1Сульфаттар 200Фторидтер 1.0Хлоридтер 50Бос қалдық хлор 0.6

Органолептикалық қасиеттерИіс (балл) 3Дәмі (балл) 2Түстілігі (градусы 10Мөлдірлігі (ЕФМ) 2.5Тапсырма:1.Орталықтандырылған сумен қамтамасыз ету жүйесі суының сапасын бағалаңыз. 2.Судың органолептикалық қаситеттерінің өзгерісінің және тұрғындардың арасында суды пайдаланғаннан кейін аллергиялық реакциялардың пайда болуының себебін түсіндіріңіз. 3.Егер де аурудың суды тұтынумен байланысы барлығын анықтасаңыз, одан басқа да адам денсаулығында болуы мүмкін қатерлерді сипаттаңыз.4.Адам денсаулығына төнген қауіпті қолданылған суды тазарту жүйесі арқылы жоюға бола ма? Болса, қалай?

YIІ. Бақылау - тест тапсырмалары:1)Су физиологиялық үдеріске қатысады:А) ассимиляцияғаB) диссимиляцияғаC) тағамдық заттардың еруі мен қалдық заттардың шығарылуыD) тек қана терморегуляциядаE) барлық үдерістерге2) Ауыз судың мөлдірлігі болуы тиіс:А) 30 см көп емесБ) 25 см кем емесВ)30 смГ) 20 см кем емесД) 15 см кем емес3) Ауыз судың иісі мен дәмі болуы тиіс:А) 2 балдан артық емесБ) 3 балдан артық емесВ) 3-5 баллГ) 2,5-3 баллД) 5 балл4) Ересек адамдардың ағзасында судың мөлшері болады:А) 63-35%Б) 90-95%В) 50-55%Г)40-45%Д)25-30%5) Санитариялық-химиялық талдауға судың сынамасын алу ережесі – бұл ... .

А) сынама химиялық таза ыдысқа алынады, зертханаға 2-4 сағаттың ішінде жеткізіледі.Б) сынама стерильденген таза ыдысқа алынады, зертханаға 2-3 сағаттың ішінде жеткізіледі.В) сынама химиялық таза ыдысқа алынып, су моншасында, зертханаға 3-4 сағаттың ішінде жеткізіледі.Г) сынама химиялық таза ыдысқа алынып, ерітілген оттегі бекітілген күйде зертханаға 1 тәулік ішінде жеткізіледі.Д) сынама стерильденген таза ыдысқа салынып, салқындатылған түрде, зертханаға 10-12 сағаттың ішінде жеткізіледі.6) Зертхана жағдайында судың мөлдірлігін ... өлшейді.А) Снеллен цилиндріменБ) батометрменВ) Секке дискісіменГ) ареометрменД) флюгермен7) Судың иісі мен дәмі ... белгіленеді.А) балмен Б) мг/лВ) градуспенГ) пайызбенД) Секке дискімен см8) Ауыз судың рұқсат етілген түстілік дәрежесі:А) түстілігі 20 градусқа дейінБ) түстілігі 0 градусВ) түстілігі 40 градусқа дейінГ) түстілігі 10 градусқа дейінД) түстілігі 50 градусқа дейін9) Судың толық санитариялық-химиялық талдауға ... су алынады.А) 5 лБ) 0,5-1,0 лВ) 2-3 лГ) 4-6лД) 6-8 л10) Суды санитариялық – химиялық талдауға ... қолданады.А) батометр Б) бутирометрВ) актинометрГ) термометрД) барометр11)Суды бактериологиялық талдау үшiн су сынамасын алу ережесi:А) үлгi стерильдi ыдысқа алынып, зертханаға 2-3 сағат iшiнде жеткiзiлуi керекБ) үлгi химиялық таза ыдысқа алынып, зертханаға 2-4сағат iшiнде жеткiзiлуi керек

В) үлгi Петри ыдысына егiледi және зертханаға термоконтейнерде жеткiзiледiГ) үлгi стерильдi ыдысқа алынып, зертханаға 1 сағат iшiнде жеткiзiледi Д)үлгi химиялық таза ыдысқа алынып, зертханаға 12 сағат iшiнде жеткiзiледi12) Ауыз судың температурасы ... болуы тиіс.А) 7-120СБ) 3-40СВ) 5-60СГ) 14-170СД) 18-200С13) Судың мөлдірлігін зертханалық зерттеу ... арқылы жүргізеді:А) Снеллен шрифті Б) градус көмегіменВ) мм ажырату шрифті биіктігіменГ) Секке диск көрінетін мм су бағынасыД) балмен14) Ауыз су құрамындағы шектелген бөгде дәмі мен иісі құрайды:А) 2 балдан көп емесБ) 0 балдан көп емесВ) 1 балдан көп емесГ) 3 балдан көп емес Д) 4 балдан көп емес15).Суды тазалаудың механикалық әдісіне ... жатады.А) қайнатуБ) сүзгілеуВ) тұндыруГ) коагуляцияД) залалсыздандыру16).Суды сүзгіден өткізу үшін ... пайдаланылады.А) гравийБ) құрылыс материалыВ) мақта және құрылыс материалдарыГ) тасД) қағаз17). Коагулянт ретінде жиі қолданылады:А) натрий бикорбанатыБ) крахмалВ) алюминй сульфатыГ) хлорлы газД) хлорамин18).Суды тазалаудың физикалық әдісіне ... жатады.А) ауыр металл тұздарыБ) хлорлауВ) озондау

Г) УКСД) сүзгілеу

№7.

І.Тақырыбы: Су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу мен таңдау әдістемесі. Су жүргізетін құрылыстар салу кезінде ескертпелі санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау. Елдімекендерді сумен жабдықтау жобаларын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау әдістемесі. Ұсынылған құжаттардың толықтығын бағалау. Суды зарарсыздандыру технологиясын санитариялық-эпидемиологиялық бақылау әдістері. Реагенттік және реагенттік емес әдістер.ІІ. Мақсаты: студенттерді су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық зерттеу мен таңдау әдістемесін және елдімекендерді сумен жабдықтау жобаларын сараптау әдістемесін меңгеруге, суды зарарсыздандыру технологиясын санитариялық-эпидемиологиялық бақылауды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсатыСтудент білуі тиіс:- су көздерін таңдау және санитариялық тексерудің әдістерін;- ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалауды жүргізу әдістемесі;- суды зарарсыздандыру технологиясын санитариялық бақылау әдістемесін;- елдімекендерді сумен қамтамасыз ету жобасының санитариялық сараптамасын;- елдімекендерді сумен қамтамасыз ету жүйесі, түрлері және олардың сипаттамасын;- су құбыры қондырғыларының құрылысы кезіндегі нормативтік құжаттарын.Студент істей алуы тиіс:- елдімекендерді сумен қамтамасыз ету көзін таңдауды;- ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалады жүргізуді;- су көздеріне санитариялық тексеру жүргізуді;- су көздеріне гигиеналық баға беруді;- суды зарарсыздандыру технологиясын санитариялық бақылау әдісітерін қолдануды;- елдімекендерді сумен қамтамасыз ету жобасының санитариялық сараптамасын жүргізуді.- ұсынылған құжаттардың толығын бағалау.

IV.Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық тексеру әдістемесі.2.Жер үсті су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық және санитариялық-техникалық тексеру.

3.Жер асты су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық және санитариялық-техникалық тексеру.4.Су құбыры қондырғылары құрылысы кезінде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық тексеру.5.Елдімекендерді сумен қамтамасыз ету жобасын санитариялық сарапатау әдістемесі (түсіндірме хат, графикалық материалдар, СҚА жобасы). Сумен қамтамасыз ету көздері.6.Елдімекендерді сумен қамтамасыз ету жобасын санитариялық сарапатау бойынша гигиеналық қорытындылар.7.Салынған су құбыры қондырғыларын пайдалануға қабылдау.8.Ұсынылған құжаттардың толықтығын бағалау.9.Суды зарарсыздандыру технологиясын санитариялық-эпидемиологиялық бақылау әдістемесі.10.Ауыз суды зарарсыздандыруда қолданылатын реагентті әдістер.11.Ауыз суды зарарсыздандыруда қолданылатын реагентсіз әдістер.Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) шағын топтарен жұмыс жасау 2) жобаны қарау 3) тестілеу

Тест тапсырмалары: 1. Суды зарарсыздандырудың мақсаты ... .A) микроазғаларды толық жоюB) микроағзалардың спора түзуші түрін жоюC) микроаңзалардың өсуін тоқтатуD) судың физикалық сапасын жақсартуE) қалқыма заттардың тұнуы2. Суды өңдеуден соң қалдық хлордың қалыпты мөлшері ... мг/л құрайды.A) 1,5-1,0B) 0,1-0,2C) 0,6-1,0D) 0,3-0,5 E) 1,2-1,53. Қазақстанның су құбырлар стансасында суды зарарсыздандырудың ... әдісі кең түрде қолданылады.A) хлорлау B) УКСC) озондауD) гамма сәулелендіруE) перпангалау4. Суды зарарсыздандыруда ... әдістері қолданылады.A) химиялық, физикалық B) физиологиялық, химиялықC) физиологиялық, статистикалықD) реагентті, реактивті

E) реактивсіз, бактериологиялық5.Суды залалсыздандырудың химиялық әдісіне....жатады.A) тұндыруB) қайнатуC) озондауD) УКС пайдалануE) сүзгілеу6.Ауыз суының эпидемиологиялық қауіпсіздігі үшін ..... қолданылады.A)хлорлау, озондауB)дегазациялау, жұмсартуC) фторсыздандыру, темірсіздендіруD)мөлдірлендіру, дезодарацияE)қатыру, ион алмастыру7.Хлордың залалсыздандыру қасиеті... болуына байланысты. A)Қышқылды хлор.B)Хлорлы сутек қышқылының.C)Байланысқан хлордың.D)Көміртекті хлор қосылыстарының.E)Бос хлордың.8.Суды зарасыздандырудың физикалық әдісіне ... жатады.A) тұндыруB) сүзуC) қайнатуD) коагуляциялауE) зарарсыздандыру9.Суперхлорлау – бұл:A) хлордың мөлшерін арттыруB) хлордың қалыпты мөлшеріC) хлордың аз мөлшеріD) бос хлорЕ) қалдық хлор10.Суды хлорлауда хлор мөлшерінің жеткілікті көрсеткіші ... болып табылады.A) судың жалпы кермектілігінің жартылай төмендеуіB) судың физикалық құрамыC) суда бактериялардың болмауыD) қалдық хлор есесіE) суда хлордың әлсіз дәмі мен иісінің болуы11. Судың хлор қажеттілігі – бұл:A)суды сынамалық хлорлаудан алынған хлордың екі есе мөлшері. B)1л суды хлорлау үшін қажетті хлордың қажетті мөлшері.C)1л суды гиперхлорлауға жататын хлор мөлшері. D)суды дехлорлауға жататын хлор мөлшері.Е)судағы рұқсат етілген қалдық хлор мен хлор жұту суммасы.

12. 1 мл су құбыры суында рұқсат етілген микроб саны:А)50 ден жоғары емесB)100 ден жоғары емесC)150 ден жоғары емесD)500 ден жоғары емесE)250 ден жоғары емес13. Хлордың екі есе мөлшерімен хлорлау ... деп аталады.A) тиімді хлорлауB) залалсыздандыруC) зарарсыздандыруD) хлордың диоксидімен хлорлауE) суперхлорлау14.Суқұбыры стансаларында суды зарарасыздандыруда кеңінен қолданылатын реагент… .A) газтәрізді хлорB) пантоцидC) күкірт қышқылды алюминийD) хлораминE) хлор әгінің бастапқы ерітіндісі

YI.Әдебиет:

Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.

2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

YII. Бақылау - сұрақтар:

1.Су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық тексеру әдістемесін айтыңыз.2.Жер үсті су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық және санитариялықтехникалық тексеру қалай жүргізіледі?3.Жер асты су көздерін санитариялық-эпидемиологиялық және санитариялық-техникалық тексеру қалай жүргізіледі?4.Су құбыры құрылысын салу кезінде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық тексеру әдістемесін түсіндіріңіз.5.Елдімекендерде сумен қамту жобасына санитариялық сараптама қалай жүргізіледі?6.Елдімекендерді сумен қамтамасыз ету жобасын санитариялық сарапатау бойынша гигиеналық қорытындының түрлерін атаңыз.7.Салынған су құбыры қондырғыларын пайдалануға қабылдау қалай жүргізіледі?8.Сумен қамту жобасын сараптама жасауға қандай құжаттар қажет 9.Суды зарарсыздандыру технологиясында санитариялық-эпидемиологиялық бақылауды жүргізу әдістемесін түсіндіріңіз.10.Суды хлорлау әдісінің маңызын түсіндіріңіз.11.Ауыз суын зарарсыздандырудың реагенттсіз әдістерін атаңыз.12.Суды консервациялау дегеніміз не?13.Суды озондаудың әсер ету механизмінің мәнін түсіндіріңіз.14.Ауыз суын зарарсыздандыру тиімділігі қалай бағаланады?15.Суды ультрадыбыспен зарарсыздандыру әдісіне сипаттама беріңіз.16.Суды гамма сәулесімен зарарсыздандырудың маңызы туралы айтыңыз.17.Суды ауыр металдармен зарарсыздандырудың қандай ерекшелігі бар?18.Судағы қалдық хлор қалай анықталады?

№ 8.I.Тақырыбы: Шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды тазарту әдістері мен сызбаларын санитариялық-эпидемиологиялық бағалау. Жер үсті суларын ластанудан қорғауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.

ІІ.Мақсаты: студенттерді шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды тазарту әдістері мен сызбаларын бағалауды және жер үсті суларын ластанудан қорғауға қойылатын талап-тарды меңгеруге үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты: Студент білуі тиіс:-шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды санитариялық-эпидемиологиялық бағалау әдістерін;-шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды тазарту сызбаларын;- жер үсті суларын ластанудан қорғауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптарын. Студент істей алуы тиіс:- шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды бағалау әдістерін анықтауды;- құрамына байланысты шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды тазарту сызбаларын ұсынуды;- жер үсті суларын ластанудан қорғауға қойылатын талаптарды негіздеуді.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1.Шаруашылық-тұрмыстық ағынды сулардың түзілу жағдайы. 2.Шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды санитариялық- эпидемиологиялық бағалау. 3.Шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды тазарту сызбасы. 4. Елдімекенде түзілген ағынды сулардың мөлшерін есептеу. 5.Жер үсті суларын ластанудан қорғауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. 6.Жер асты суларын ластанудан қорғауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. 7. Ағынды суларды тазарту сызбасының ұстанымын бағалау. 8.Ағымды санитариялық қадағалау. Су нысандары үшін басымдылық көрсеткіштерін таңдаудың негізгі критерийлері.Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) ауызша сұрау 2) «Түймедақ» әдісіYI.Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:

Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.YII. Бақылау- сұрақтар:1. Шаруашылық-тұрмыстық ағынды сулардың түзілу жағдайын атаңыз.2.Шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды санитариялық-эпидемиологиялық бағалау әдісі қалай жүргізіледі?3. Сіз шаруашылық-тұрмыстық ағынды суларды тазарту сызбаларының қандай түрлерін білесіз?4.Жер үсті суларын ластанудан қорғауға қандай санитариялық-эпидемиологиялық талаптар қойылады?5.Жер асты суларын ластанудан қорғауға қойлатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптарды атап шығыңыз.6.Су нысандарын ластанудан қорғаудың қалыптасу кезеңдерін айтыңыз.7. Су нысандарын ластанудан қорғаудың құқықтық негізін түсіндіріңіз.8.Ағынды суларды тазарту сызбасының ұстанымы қалай бағаланады?9.Елдімекенде түзілген ағынды сулардың мөлшерін есептеу қандай жағдайда жүргізіледі?

№ 9.I.Тақырыбы: Елдімекендерді кәріздендіру жүйелері. Елдімекендерді кәріздендіруде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау. Елдімекендерді кәріздендіру жобаларын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау кезеңдері. Жеке орналасқан нысандарды кәріздендіру.ІІ.Мақсаты: студенттерге елдімекендерді кәріздендіру жүйелерін және жеке орналасқан нысандарды кәріздендіруді бағалауды және елдімекендерді кәріздендіруде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалауды жүргізуді үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты: Студент білуі тиіс:- елдімекендерді кәріздендіру жүйелерінің түрлерін;

- ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалаудың негіздерін;- елдімекендерді кәріздендіру жүйелерінің гигиеналық маңызын;- қаладағы кәріздендіру жүйелерінің құрлымын;- қаладағы кәріздендіру торабы құрылымын бағалауын;- жеке орналасқан нысандарды кәріздендірудің ерекшелігін. Студент істей алуы тиіс:- елдімекендерді кәріздендіру жүйелерінің түрлерін анықтауды;- елдімекендерді кәріздендіруде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалауды жүргізуді;- елдімекендерді кәріздендіру жүйесіне санитариялық тексеруді жүргізуді;- қаладағы кәріздендіру жүйелерінің құрлымына мінездеме беруді;- қаладағы кәріздендіру торабы құрлымын бағалауды;- жеке орналасқан нысандарды кәріздендіруін бағалауды.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Елдімекендерді кәріздендіру жүйелері. Елдімекендерді кәріздендіру жүйелерінің гигиеналық маңызы.2.Елдімекендерді кәріздендіру түрлері.3.Елдімекендерді кәріздендіруде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау.4.Іркінді суларды тазарту стансасын салуға жер телімін бөлу және таңдау әдістемесі.5.Іркінді суларды тазарту қондырғыларын салу кезіндегі санитариялық қадағалау.6.Кәріздендіру жобаларын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау кезеңдері.7.Жеке орналасқан нысандарды кәріздендіру және олардың гигиеналық маңызы.8.Кіші кәріздерді тазарту қондырғылары.Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1)ауызша сұрау 2) шағын топтармен жұмыс жасау

YI. Әдебиет: Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды

ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.YII. Бақылау – сұрақтар: 1. Елдімекендерді кәріздендіру жүйелерін атаңыз. 2.Елдімекендерді кәріздендіру жүйелеріне санитариялық тексеру әдістемесін түсіндіріңіз.3. Елдімекендерді кәріздендіру жүйелерін сипаттаңыз.4. Елдімекендерді кәріздендіру жүйелерінің кемшілігін және артықшылығын атаңыз. 5.Жоба материалдарына сараптама қалай жүргізіледі?6.Кәріздендіру жобасының санитариялық сараптау әдістемесін түсіндіріңіз.7.Елдімекендерді кәріздендіруде ескертпелі санитариялық-эпидемиологиялық қадағалаудың гигиеналық маңызын түсіндіріңіз.8. Іркінді суларды тазарту стансасын салуға жер телімін бөлу және таңдау қалай жүргізіледі?9.Кәріздің тазарту қондырғыларын салу кезіндегі санитариялық қадағалауды түсіндіріңіз.10.Жобаны қабылдау кезінде қорытынды қалай жүргізіледі?

№10.I.Тақырыбы: Қалалық ағынды сулар. Ағынды суларды тазарту кезеңдері. Ағынды суларды механикалық және биологиялық тазарту. Табиғи және жасанды әдістері, қондырғылардың түрлері және оларды санитариялық-эпидемиологиялық бағалау. Тұрмыстық ағынды суларды зарарсыздандыру.ІІ.Мақсаты: студенттерге ағынды суларды зарарсыздандыру әдісін, ағынды суларды тазарту кезеңдерін және қалалық ағынды суларды бағалауды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты: Студент білуі тиіс:- қалалық ағынды сулардың түзілу жағдайын;

- ағынды суларды тазарту кезеңдерін;- қалалық ағынды сулардың физикалық-химиялық жағдайын;- қалалық ағынды сулардың микробиологиялық маңызын;- қондырғылар түрін;- тұрмыстық ағынды суларды зарарсыздандыру тәсілін. Студент істей алуы тиіс:- құрамына қарай қалалық ағынды суларды бағалауды;- қалалық ағынды суларды тазарту тиімділігін анықтауды;- қалалық ағынды сулардың микробиологиялық маңызын анықтауды;- зертханалық тексеру нәтижесі бойынша гигиеналық қорытынды беруді.ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Қалалық ағынды сулардың гигиеналық маңызы.2.Қалалық ағынды сулардың физикалық-химиялық жағдайы.3.Ағынды суларды тазарту кезеңдері.4.Қалалық ағынды суларды механикалық тазартуда қолданылатын қондырғылар.5.Механикалық тазарту қондырғыларының жұмысының тиімділігін бағалауда ағынды сулардан сынама алу нүктесі.6.Биологиялық тазартудың ролі. Биологиялық тазарту қондырғыларының және әдістердің жіктелуі.7.Сүзгіден өткізу алаңы, суғару алаңы, биосүзгілер, биологиялық тоғандар және олардың гигиеналық маңызы.8.Аэротенктер және тұрмыстық ағынды суларды тазарту жүйесі. 9.Табиғи және жасанды ағынды суларды тазарту әдістері. 10.Ағынды суларды зарарсыздандыру.11.Тазарту қондырғыларының тұнбаларын зарарсыздандыру.12.Қалалық ағынды суларды қайта тазарту.Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) миға шабуыл 2) шағын топтармен жұмыс жасау 3) тест тапсырмаларыYI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.

Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

YII. Бақылау- тест тапсырмалары:1. Іркінді суларды биологиялық тазарту қондырғысына жатады:A) аэротенктер, екінші реттік тұндырғыштар, тамшылы сүзгілер, биосүзгілер, септиктерB) түссіздендіргіш – шіріткіштер, екі қабатты тұндырғыштар, септиктерС) сүзу алаңдары, сүзгілеу траншеялары, түссіздендіргіш – шіріткіштер, Ку- қондырғыларD) сүзгі алаңдары, сүзгілеу траншеялары, аэротенктер, тамшылы көпсалынатын сүзгілер, жерасты сүзгілеу алаңдарыЕ)аэротенктер, сүзгілеу траншеялары, тамшылы көпсалынатын сүзгілер, жер асты сүзгілеу алаңдары2. Іркінді суларда синтетикалық жуғыш заттардың болуы 50%-ға ... .А) сүзудің сапасын төмендетедіB) тұндырудың сапасын төмендетедіС) тұндырудың уақытын азайтады D) сүзудің сапасын жоғарылатадыЕ) тазартудың уақытын ұзартады 3. Су нысанының ластану индексі бойынша өте жоғары ластанудың мәні тең:А) 3B) 1С) 0D) 2Е) 44.Су нысанының ластану индексі бойынша орташа ластанудың мәні тең:А) 1B) 2С) 0

D) 3E)45. Биологиялық тоған - ... арналған құрылым.А) іркінді суларды табиғи тазартуғаВ) іркінді суларды механикалық тазартуғаС) ауыз суды жасанды жолмен тазартуғаD) іркінді суларды биологиялық тазартуғаЕ) ауыз суды химиялық тазартуға6. Канализацияның .... жүйесінде тұрмыстық, өндірістік және атмосфералық судың бірінші бөлігі залалсыздандырылады.А) жартылай бөлінгенB) толық бөлінгенС) бөлінген толық емесD) жалпы ағызуЕ) жекеленген7. Суды тазарту стансасында қолданылатын сүзгіден өткізудің нақты сызбасы ... болып саналады.A) құм, қиыршық тас, дренажB) антрацент, галька, дренажС) коагулянт, құм, қиыршық тас, дренажD) дренаж, антрацит, құмЕ) галька, құм, антрацит8. Канализациялық жүйеде сұйық қалдықтарды залалсыздандыруда … қолданылмайды.А) суғару алаңыB) ассенизация алаңыС) компостау алаңыD) жыртылған алаңдарЕ) биотермиялық камералар9. Суды тазарту стансасында суды өңдеудің дұрыс сызбасы ... болып саналады.А) коагуляция-тұндыру-сүзгілеу-зарарсыздандыруB) тұндыру-зарарсыздандыру-сүзгілеуС) сүзгілеу-коагуляциялау-тұндыру-зарарсыздандыруD) зарарсыздандыру-коагуляция-сүзгілеуЕ) зарарсыздандыру-тұндыру-сүзгілеу10. Суды тазарту стансаларында флокулянт ... қолданылады. А) коагуляцияны тездету үшінB) коагулянт ретіндеС) суды жұмсарту үшінD) суды темірсіздендіру үшінЕ) суды тұщыландыру үшін

№11.I.Тақырыбы: Су нысандарын санитариялық қорғау бойынша шаралар жүйесі. ШРЕЛ туралы түсінік. Ағынды суларды су қоймаларына төгудің санитариялық жағдайын анықтау. ІІ.Мақсаты: студенттерге ағынды суларды су қоймаларына төгудің санитариялық жағдайын анықтауды және су нысандарын санитариялық қорғау бойынша шаралар жүйесін бағалауды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты: Студент білуі тиіс:- ШРЕЛ туралы түсінікті;-ағынды сулардағы аса қауіпті қалдықтарды жоюдың арнайы әдістерін;-судың ластануын бағалау критерийін;-су нысандарын ластанудан қорғауды;-су нысандарын санитариялық қорғау бойынша шаралар жүйесін;-жер үсті су нысандарына ағынды суларды жіберу жағдайын. Студент істей алуы тиіс:-су қоймаларындағы суда заттардың ШРЕЛ бағалауды;- аса қауіпті қоспаларды жоюдың арнайы әдістерін жіктеуді;- су қоймаларына ағынды суларды жіберу жағдайында санитариялық сараптау әдістемесін жүргізуді;- су нысандарын санитариялық қорғау бойынша шараларды жүзеге асыруды. ІV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Су нысандарын ластанудан қорғаудың тарихы.2.Су нысандарын санитариялық қорғау бойынша шаралар жүйесі және оның жіктелуі. 3.ШРЕЛ туралы түсінік және оның маңызы.4.Су нысандарын қорғау бойынша санитариялық нормативтер.5. Су нысандарын қорғаудың қазіргі кездегі құқықтық негіздері.6.Жер үсті су нысандарына ағынды сулардың жіберілу жағдайы.7.Қалпына келтірілген суды қайта қолданудың гигиеналық негіздері. 8.Су нысандарына ағынды суларды жіберуді реттеу.

Y. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1)ауызша сұрау 2) жағдайлық есептер шығару 3) тестілеуYI. Әдебиет: Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.:

Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Жағдайлық есептер:

№1есепӨндірістік қаланың іркінді сулары тоған жинағышқа және өзенге құйылады. Іркінді су құйылатын жерден төмен судың құрамында анықталды:сынап – 0,0006 мг/л, (қауіптілігі 1 класс); қорғасын – 0,06 мг/л, кадмий – 0,003 мг/л, цианидтер – 0,5 мг/л (2 класс); мырыш – 2,0 мг/л, медь – 1,5 мг/л (3 класс); жалпы микроб саны- 255, иісі – 3 балла, ОБҚ – 10 мг/л,еріген оттегі– 0,5-1,0 мг/л. Сұрақтар: 1. Осы жағдайда қоршаған ортаны қорғау үшін қандай санитарлық-техникалық шаралар жасау қажет? 2. Судың ластануының қандай түрлері болған?3. Ластанудың қандай негізгі көздері бар?4. Химиялық заттардың ШРЕМ арту еселігін анықтаңыз.5. Сапасы осындай су тұрғындар денсаулығына қалай әсер етеді?№2 есепШығыс Қазақстан аймағындағы жоғары антропогендік жүктеме (атмосфера шығарыстары, іркінді сулар) халықтың суды тұтыну жағдайын төмендете отырып, потенциалды қауіптілігін арттырады Ертіс өзеніне қорғасын-мырыш және титанмагний комбинатының өндірістік және жауынның іркінді сулары үнемі түсіп отырады. Тұрғындар ауыз суы ретінде өзеннің сүзгіден өткен жер асты ұңғымасының суын пайдаланады.

Концентрациясы: бериллий – 0,0001 мг/л, мышьяк – 0,04 мг/л, қорғасын – 0,09 мг/л, кадмий – 0,002 мг/л, мырыш – 1,5 мг/л. Қауіптілік класы: Вi – 1; Cd, Pb, As – 2; Zn – 3.Сұрақтар: 1.Судың қандай ластанулары орын алған?2.Ластанудың қандай негізгі көздері бар? 3.Химиялық заттардың ШРЕМ арту еселігін анықтаңыз.4.Қауіптілік класы бойынша судың ластану көрсеткішін анықтаңыз. 5.Жіктелуге байланысты судың ластануының қауіптілік дәрежесін анықтаңыз. 6.Ластанған судың тұрғындар денсаулығына тигізетін әсері қандай? 7.Қандай гигиеналық шаралар жүргізу қажет?№3 есеп Д. қаласының іркінді сулары (қорғасын және ет комбинаты, шаруашылық-тұрмыстық) Б.өзеніне және тоған жинағышқа құйылады.Іркінді судың құйылатын жерінің төменгі жағында судың құрамында анықталды: сынап – 0,0006 мг/л, (қауіптіліктің 1 класы); қорғасын – 0,06 мг/л, кадмий – 0,003 мг/л, цианидтер – 0,5 мг/л (2 класс); мырыш – 2,0 мг/л, медь – 1,5 мг/л (3 класс); иісі – 3 балл, ОБҚ – 10 мг/л, еріген оттегі – 0,5-1,0 мг/л. Ауыл тұрғындары ауыз су мақсатында үйлеріне жақын орналасқан құдықты пайдаланады. Малдың қалдықтары тұрғын үй қасына жақын жинақталады. Құдық суында аммиак – 3-5 мг/л, фосфаттар – 0,06 мг/л, нитраттар – 40 мг/л, нитриттер – 5 мг/л, хлоридтар – 450 мг/л,.Сұрақтар: 1.Судың қандай ластанулары орын алған?2.Ластанудың қандай негізгі көздері бар?3.Химиялық заттардың ШРЕМ арту еселігін анықтаңыз.4. Қауіптілік класы бойынша судың ластану көрсеткішін анықтаңыз.5. Жіктелуге байланысты судың ластануының қауіптілік дәрежесін анықтаңыз. 6.Ластанған судың тұрғындар денсаулығына тигізетін әсері қандай?7. Қандай гигиеналық шаралар жүргізу қажет?№4 есепКен-металлургиялық комбинаттың іркінді сулары құйылатын өзеннің төменгі жағында орналасқан қала тұрғындары өзен суын коммуналдық-ауыз су мақсатында пайдаланады.Суды алатын орыннан суды тексергенде зертханалық тексерудің нәтижесі бойынша кадмийдің мөлшері – 0,01.Сұрақтар: 1.Бірінші кезекте қандай жұқпалы патологияның дамуы мүмкін?2.Осы жағдайда қандай шаралар қолдану керек?№5 есепМұнай өңдеу зауытының өндірістік үдерісінде көп мөлшерде іркінді сулар түзіледі.Іркінді сулардың құрамында мұнайдың мөлшері - 1500мг/, қалқыма заттар – 1700мг/л, күкіртсутек – 2000мг/л, аммиак- 480 мг/л, меркаптан – 1000 мг/л, ОБҚ – 500г О2 /л.

Сұрақтар: 1. Осы жағдайда су нысандарын ластанудан қорғаудың қандай шараларын қолдану қажет?2.Жоғарыда аталған химиялық заттардың ШРЕМ қандай?№6 есепДоменді цехта технологиялық үдерістің нәтижесінде құрамында көп мөлшерде шаң және температурасы 450С болатын газтәрізді заттары бар қалқыма заттар мөлшері 1000-4000 мг/л, сілтілігі 20*103экв/л түсі қою сұр түсті іркінді сулар түзіледі, Сұрақтар: 1. Осы жағдайда өндірістік іркінді суларды тазалаудың қандай әдістері қолданылады?2.Іркінді сулар қоршаған ортаға қандай әсер тигізеді?

YII. Бақылау - тест тапсырмалары:1. Барлық іркінді суларды ағызу және залалсыздандыруда қолданылатын канализацияның ... жүйесі болып табылады.А) жалпы ағызуB) толық бөлінгенС) толық емес бөлінгенD) жартылай бөлінгенЕ) жалпы төгетін2. Қалалық іркінді суларды тазарту сызбасы ... сатыларынан тұрады. А) механикалық тазарту – биологиялық тазарту-дезинфекция-тұнбаны жоюB) биологиялық тазарту - дезинфекцияС) залалсыздандыру- тұнбаны утилизациялау – механикалық тазарту - дезинфекцияD) биологиялық тазарту – дезинфекция - биологиялық тазарту – тұнбаны жою Е) биологиялық тазарту – тұнбаны жою - дезинфекция3. Тазартудың канализациялық жүйесінде сұйық қалдықты залалсыздандыру үшін ... пайдаланылады. А) аэробиосүзгілерB) биотермиялық камераларС) ассенизация алаңдарыD) жыртылған алаңдар Е) компостау алаңдары4. Елді мекенді тазартудың шығару жүйесінде сұйық қалдықтарды залалсыздандыруға ... пайдаланылады. А) ассенизация алаңдарыB) сүзгіден өткізу алаңдарыС) суғару алаңдарыD) аэротенктерЕ) биосүзгілер

5. Ластаушы көздің су қоймаларына түсетін іркінді сулардағы зиянды заттардың максималды мөлшерін реттейтін қалыптандыру бұл ... болып табылады.А) ШРЕЛB) ШРЕШС) ШРЕМD) БҚШДЕ) МРЕД6. Санитарлық қорғау аймағына ... жатады. А) су көзін ластанудан қорғауға бағытталып, арнайы тәртіп орнатылған территорияB) кәсіпорын салуға тыйым салынған территория С) суды алатын жердің маңындағы территорияD) су көзінің маңындағы, арнайы тәртіп орнатылған территорияЕ) елді мекен территориясы7. Су көзін санитарлық қорғау белдеуіне кіретін аймақ - ... .А) шектеу аймағыБ) ластану аймағыС) ормансаябақ аймағыD) демалу аймағыЕ) селитебті аймақ8. Суды тазарту – бұл ... босату. А) қалқыма заттардан және патогенді микроағзалардан жартылайB) кез келген микроағзалардан және гельминттерден С) иістен және пестицидтерденD) тек қана қалқыма заттардан Е) тек қана патогенді микроағзалардан 9.Аэросүзгі дегеніміз – бұл:А) толтыру арқылы ауа жіберілетін, іркінді суды тазартуға арналған биосүзгіВ) толтыру арқылы ауа жіберілетін, ашық су қоймалары суын тазартуға арналған биосүзгіС) толтыру арқылы озон жіберілетін, іркінді суларды тазартуға арналған сүзгіD) коммуналдық – тұрмыстық іркінді суларды тазартуға арналған сүзгіЕ)толтыру арқылы ауа жіберілетін, ауыз суды тазартуға арналған биосүзгі10. Іркінді суларды биологиялық тазарту қондырғысына ... жатады.А)аэротенктер, екінші реттік тұндырғыштар, тамшылы сүзгілер, биосүзгілер, септиктерB) түссіздендіргіш – шіріткіштер, екі қабатты тұндырғыштар, септиктерС)сүзу алаңдары, сүзгілеу траншеялары, түссіздендіргіш – шіріткіштер, Ку- қондырғыларD)сүзгі алаңдары, сүзгілеу траншеялары, аэротенктер, тамшылы көпсалынатын сүзгілер, жерасты сүзгілеу алаңдарыЕ)аэротенктер, сүзгілеу траншеялары, тамшылы көпсалынатын сүзгілер, жер асты сүзгілеу алаңдары

№12.І. Тақырыбы: Топырақ гигиенасы.Елді мекендердің топырақ жағдайын санитарлық бағалау.Елді мекендердің аумағын таза ұстаудың санитарлық ережелері. Елді мекендерді санитарлық тазалауды жүргізуді және ұйымдастырудың негіздері.ІІ. Мақсаты:топырақтың санитарлық жағдайын және елді мекендерді тазалау жүйесін бағалау.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс: - топырақтың функциясы;- елді мекендер территориясы топырағының гигиеналық ластану критерийлері;- топырақтың ластану көрсеткіштері;- елді мекендердің топырағын санитарлық бағалау;- елді мекендер территориясын таза ұстаудың санитарлық ережелерін;- елді-мекендерді санитарлық тазартуды ұйымдастыруды және жүргізудің негіздерін;Студент істей алуы тиіс:- елді мекендер территориясындағы топырақтың ластану көздерін анықтауды;- елді –мекендер территориясын таза ұстаудың санитарлық ережелерін қолдана алуды;- топырақтың ластануын бағалау көрсеткіштерін анықтауды;- елді мекендерді санитарлық тазартуды ұйымдастыра алуды, оны іске асыруды;ІҮ. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Топырақ ластану түрлері.Топырақтың санитарлық химиялық және микробиологиялық көрсеткіштері.2. Елді мекендер территориясындағы топырақты ластаушы көздерге гигиеналық баға беру.3. Топырақ ластануын гигиеналық бағалау.4. Елді мекендер топырақ жағдайын санитарлық бағалау.5. Елді мекендер территориясын таза ұстаудың Санитариялық ережелері.6. Елді мекендердің санитарлық тазалаулың ұйымдастыру негіздері.7. Елді мекекндерді санитарлық тазалау жүргізу негіздері.Ү. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) шағын топтармен жұмыс жасау 2) жағдайлық есептер шығару 3) тестілеу

YI. Әдебиет: Қазақ тілінде:Негізгі:

1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Жағдайлық есептер:

№1 есеп. Мектеп-интернат салу үшін енді-мекенде жер бедері тегіс 3 га жер телімі бөлінді. Жер телімі бұған дейін ауылшаруашылық мақсатта қолданылған, яғни органикалық минералдық тыңайтқыштар, пестицидтер пайдаланылған. Жер телімінде, оған жақын маңда шоғырланған ластану көздері жоқ. Топырақ су сазды (суглинистая).

Топырақты зертханалық тексерудің нәтижесі:

Көрсеткіштер Бақылау жер телімі Тәжірибелік жер теліміАммониялық азот, мг/100г

3,4 3,8

Органикалық көміртек, %

0,3 0,4

Нитриттер, мг/100г 0,2 0,3Нитраттар, мг/100г 1,2 1,8Хлоридтер, мг/100г 38,4 40,7Жалпы мөлшері мг/100г 2,1 2,4Гумус азотының мөлшері

20 22

Микроб саны 30000 32000Коли-титр, г 1,0 1,0Анаэроб-титрі, г 0,1 0,1Гельминт жұмыртқалар саны

0 0

25м2 шыбын личинкасы мен қуыршағының саны

0 0

Нәтиже көрсеткіштері орманды алқапта орналасқан бақылау жер телімінің көрсеткіштерімен салыстырылды.Сұрақтар:1. Бақылау жер телімі дұрыс алынды ма?2. Су сазды топырақ құрылыс салуға жарамды ма? Бұл типтегі топырақтың ауа, жылу сыйымдылығы, капиллярлығы, ылғал сыйымдылығы, гигроскопиялығы қандай?3.Жер телімін бұрын қандай мақсатқа қолданылғанын ескерсек, қандай ластаушылар анықталуы мүмкін?4.Сіздіңше, топырақтағы тағы қандай ластаушыларды анықтауға болар еді?5.Зертханалық таңдаудың қандай көрсеткіші топырақтың санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздігін Экзогенді органикалық ластануын көрсеткен болар еді?6.Хлебниковтың санитарлық саны нені білдіреді? Оны берілген есепке сәйкес қалай анықтайды?7.Топырақтың тазалық және қауіптілік дәрежесіне баға беріңіз?8.Берілген жер теліміне мектеп-интернат салуға пайдалануға бола ма? Егер жоқ болса, неге?

№2 есепБалалар сауықтыру кешені қала сыртында, орманды жазық белдеуде,

төменде орналасқан. Кешеннен 2км қашықтықта сүт-тауарлы ферма орналасқан, оның іркінді суы каналмен кешеннен жел беткей жағында 30 км қашықтықта еңістегі каналға жіберіледі.Жақын жатқан елді мекендерде аскаридоз және эхинококкозбен аурушаңдықтың жоғары екендігі анықталды.

Балалар сауықтыру кешені территориясы топырағының зертханалық талдау нәтижесі.

Көрсеткіштер Бақылау жер телімі Тәжірибе жер теліміМеханикалық құрамы

Қоспалар 3% 4%Сазды бөлшектер 50% 55%Құмды бөлшектер 48% 41%Амониялық азот, мг/100г 4,5 5,0Органикалық көміртек, %

3 6

Нитриттер, мг/100г 0,6 3,6Нитраттар, мг/100г 1,2 1,8Жалпы азот 39,2 10Гумус азотының мөлшері

25 30

Микроб саны 30000 2000Коли-титр,г 0,2 0,01Анаэроб-титрі,г 0,05 0,0001Гельминт жұмыртқа саны

2 40

Шыбынның личинкасымен қуыршағының саны

10 50

Сұрақтар:1.Сауықтыру кешені маңында ластау көздері бар ма?2.Жер телімінің санитарлық жағдайына кешеннің төменде орналасуының әсері бар ма?3.Кестеде механикалық құрамға қарап, топырақтың сипатын анықтаңыз.4.Бұл топырақ түрінің ауа, су өткізгіштігі, ылғал сыйымдылығы, капиллярлығы, гигроскопиялығы қандай? Оның гигиеналық маңызы қандай?5.Берілген көрсеткіштердің қайсысы топырақтың органикалық ластануын білдіреді (экскременттермен )6.Қандай көрсеткіштер топырақтың санитарлық-эпидемиялық қауіпсіздігін көрсетеді?7.Хлебникаовтың санитарлық санын,берілген кестемен анықтауға болады ма?8.Қандай жағдайда бақылау жер телімімен көрсеткіштері салыстыруға болады?9.Қандай көрсеткіштер топырақтың фекалдық ластануының тікелей көрсеткіші болып табылады?10.Балалар кешенінің территориясындағы топырақтың тазалығы мен қауіптілігінің дәрежесі қандай?11.Бақылау жер телімі дұрыс алынған ба? Егер жоқ болса неге?

12.Топырақтың санитарлық жағдайының қолайсыздығы туралы Сіздің шешіміңізді қандай мәліметтер дәлелдейді?13.Ластану қашан болған, ластану мерзімі әлі жалғасуда ма? Санитарлық жағдайды сауықтыру шараларын жасаңыз.

ҮІІ. Бақылау - тест тапсырмалары:1. Топырақта тұрақты түрде тіршілік ететін патогенді микроағзаларға ... жатады.A) туляремия, туберкулез қоздырғыштарыB) іш және бөртпе сүзегі қоздырғыштарыC) сіреспе және газды гангрена қоздырғыштарыD) тырысқақ вибрионы қоздырғыштарыE) гепатит және грипп вирустары

2. Топырақта даму және жетілу сатыларын … өтеді. A) трихинелла, острицаB) сиыр және шошқа цепеніC) сібір қосауызы, мысық қосауызыD) аскарида, власоглавE) анкилостома 3. Әлсіз ластанған топырақ, 1кг топырақта ... дейін гельминт жұмыртқаларының болуымен сипатталады.A) 10 B) 2 C) 40 D) 200E) 1004. Таза топырақтың санитарлық саны ... құрайды.A) 0,98-1,0B) 0,7C) 0,7-0,8D) 0,8-0,9E) 0,85-0,985. Құмды топырақтың өздiгiнен тазару үдерiсiнің жоғары болуы .... байланысты. A) тазарудың биохимиялық үдерiсінің аэробты түрде өтуіне B) тазарудың биохимиялық үдерiсінің анаэробты түрде өтуінеC) топырақтың құрылымының өзіндік ерекшелігінеD) топырақта көмірқышқыл газы мөлшерінің көптігінеE) температуралық инверсия диапазонының ауқымдылығына 6. Топырақтың өздiгiнен тазаруы: бұл A) топырақтың органикалық затты органикалық емес затқа айналдыруыB) бір сағат ішінде топырақты өлетін микроағзалардың жалпы саны C) биологиялық затардың топыраққа көшу қасиеті D) топырақтың өзінің қабаттарынан суды өткізу қасиеті

E) топырақта органикалық заттардың шіріген қалдықтарының болуы7.Топырақтың өздiгiнен тазаруы … байланысты.A) топырақ микроағзаларының құрылымы мен мөлшерінеB) ондағы минералды заттардың болуына C) ондағы улы заттардың болуына D) атмосферлық тұнбаларға E) грунт суларының болуына8....топырақтың микроағзалармен және гельминттермен ластануы көзі болып табылады.A) Тұрмыстық іркінді суларB) Өндірістік іркінді суларC) ЖЭС және ГЭС іркінді суларыD) Атмосфералық суларE) Далалық сулар 9.Топырақтың құрамында тірі гельминт жұмыртқаларының табылуы ... көрсетеді.A) нәжіспен жаңадан ластанағанын B) өндірістік іркінді сулармен ластанғанын C) топырақты улы заттардың болғанынD) топырақтың өздігінен тазару үрдісін E) органикалық ластанудың болмағанын 10.Күн спектрiнiң ультракүлгiн сәулесiнiң топырақтың микробтық құрамына тигізетін әсері ... .A) көптеген микроағзаларды өлтiредiB) микроағзалардың көбеюіне алып келедіC) бактериостатикалық эффектiмен көрiнедiD) микроағзаларға мутагендiк қасиет бередiE) микроағзалардың дамуын тежейді11. Санитарлық - химиялық көрсеткіштер бойынша топырақтың санитарлық күйін бағалауда ... белгілері қолданылады.A) топырақты ластайтын компоненттердің, олардың нақты мөлшерінің ШРЕМ қатынасыB) топырақтағы ауыр металдардың максималды мөлшерінің олардың ШРЕМ қатынасыC) топырақтағы пестицидтердің минималды мөлшерінің олардың ШРЕМ қатынасыD) коли - индекс және фекалды стрептокоптарE) коли - индекс және нитратты азот12.Топырақтың биологиялық ластануын бағалауда ... критерийі қолданылады. A) коли – индекс және фекалды стрептококктарB) топырақтың физикалық қасиеттеріC) шыбынның личинкасы және қуыршағыD) топырақты ластаушы компоненттердің нақты мөлшеріE) санитарлық сан

13.Топырақтың биологиялық ластануын бағалауда ... критерийі қолданылады.A) жалпы микроб саныB) топырақ ластаушылардың ШРЕМC) топырақтың физикалық қасиетіD) шыбынның личинкасы мен қуыршағыE) санитарлық сан14.Топырақтың биологиялық ластануын бағалауда ... критерийі қолданылады.A) ішек жұқпалы аурулары қоздырғыштарыB) шыбынын личинкалары және қуыршақтарыC) санитарлық санD) топырақтың физикалық қасиеттері E) топырақты ластаушы компоненттердің нақты мөлшері15.Топырақтың химиялық заттармен ластануының қауіптілігі ... сайын артады.A) заттың қауіптілік класы жоғары болған B) заттың қауіптілік класы төмен болғанC) персистенттілігі төмен болған D) суда ерігіштігі жоғары болған E) персистенттілігі жоғары болған

№13. І.Тақырыбы: А ғ ы м д ы с а н и т а р и я л ы қ - э п и д е м и о л о г и я л ы қ қ а д а ғ а л а у . Е л д і м е к е н н е н қ а т т ы қ о қ ы с т а р д ы ж и н а у ы н а , с а қ т а у ы н а ж ә н е ш ы ғ а р у ы н а с а н и т а р и я л ы қ - э п и д е м и о л о г и я л ы қ қ а д а ғ а л а у ә д і с т е м е с і . Ескертпелі с а н и т а р и я л ы қ - э п и д е м и о л о г и я л ы қ қ а д а ғ а л а у . Қ а л д ы қ т а р д ы ж о ю м е н з а р а р с ы з д а н д ы р у б о й ы н ш а қ ұ р ы л ы с с а л у ғ а ж е р у ч а с к е с і н б е р у ә д і с т е м е с і .ІІ. Мақсаты: Елді мекенді тазалау және топырақтың жағдайын ағымды және ескертпелі санитарлық қадағалауды жүргізуді үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- ағымды және ескертпелі санитарлық қадағалау туралы түсінікті;- елді мекендерден зиянды қалдықтарды шығару жүйелерін;- елді мекендерде қатты қалдықтарды жинау,сақтау және жоюдың санитарлық қадағалаудың әдістемесін;- зарарсыздандыру бойынша құрылыс салуға жер учаскесін беру әдістемесін;Студент істей алуы тиіс:- ағымды және ескертпелі санитарлық қадағалауды жүргізуді;- елді мекеннен қатты қалдықтарды шығару жүйелерін сипаттауды;- елді мекенде қатты қалдықтарды жинауға санитарлық қадағалау әдістемесін жүргізуді;

- елді мекенде қатты қалдықтарды сақтауға санитарлық қадағалау әдістемесін жүргізуді;- қалдықтарды жою мен зарарсыздандыру бойынша құрылыс салуға жер учаскесін беру әдістемесін ұйымдастыруды;

ІҮ. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Ағымды санитарлық қадағалау. Қалдықтардың түрлері.2.Елді-мекеннен қатты қоқыстарды жою жүйелері. Елді мекендерді тазалаудың шығару жүйесі.3.Елді-мекендерде қатты қоқыс қалдықтарды жинау және сақтауға санитарлық қадағалау жүргізу әдістемесі.4.Енді-мекендерден қатты қоқыс-қалдықтарды жою санитарлық қадағалау жүргізу әдістемесі.5.Топырақтың ластану көздерін санитарлық зерттеу әдістемесі.6.Топырақтың тазалау деңгейін гигиеналық бағалау әдістемесі.7.Ескертпелі санитарлық эпидемиологиялық қадағалау .Жер учаскесін таңдау әдістемесі.8.Қатты тұрмыстық қалдықтарды жою және зарарсыздандыру әдістері. 9.Қатты өндірістік қалдықтарды жою және зарарсыздандырудың гигиеналык аспектілері.

Ү. Білім беру мен оқытудың әдістері: 1) ауызша сұрау 2) пресс конференция 3) миға шабуыл YI. Әдебиет: Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.

Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

ҮІІ. Бақылау – сұрақтар :1.Ағымды санитарлық қадағалаудың этаптарын атаңыз.2.Елді-мекеннен қоқыс қалдықтарды жою жүйесін классификациялау.3.Елді мекеннен қоқыс-қалдықтарды жинау және сақтаудың санитарлық қадағалау жүргізу әдістемесін түсіндіріңіз.4. Елді-мекеннен қоқыс қалдықтарды жоюдың санитарлық қадағалау жүргізу әдістемесін түсіндіріңіз.5.Ескертпелі санитарлық - эпидемиологиялық қадағалаудың гигиеналық мағынасын айтып беріңіз.6.Қалдықтарды жою мен зарарсыздандыру бойынша құрылыс салуға жер учаскесін беру әдістемесін түсіндіріңіз.7.Сұйық қалдықтарды жою сызбасын сызып көрсетіңіз.8.Қатты қалдықтарды жою сызбасын сызып көрсетіңіз.

№14. І.Тақырыбы: Қалдықтарды зарарсыздандыру мен жою бойынша қондырғыларды күту мен пайдалануды санитариялық эпидемиологиялық қадағалау.Елді мекендерді санитариялық тазартудың қағидаттық сызбаларын таңдау мен негіздеу әдістемесі.ІІ. Мақсаты: Қалдықтарды зарарсыздандыру мен жою бойынша қондырғыларды күту мен пайдалануды санитарлық эпидемиологиялық қадағалау және елді мекендерді санитарлық тазартудың қағидаттық сызбаларын таңдау мен негіздеу әдістемесін үйрету.ІІІ.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:-қалдықтарды зарарсыздандыру мен жою бойынша қондырғыларды күту мен пайдалануды санитарлық эпидемиологиялық қадағалау негіздерін;- санитарлық тазартудың қағидаттық сызбаларын туралы түсінікті;- санитарлық тазартудың қағидаттық сызбаларын таңдау әдістемісін;- елді мекендерді санитарлық қағидаттық сызбаларын ұйымдастыру және жүргізу;

Студент істей алуы тиіс:- санитарлық тазартудың «қағидаттық сызба» түсінікті анықтау беруді;- санитарлық тазартудың кағидаттық сызбасын таңдау әдістемесін іске асыруды ;- елді мекендерде санитарлық тазалаудын қағидаттық жүйесін бағалау ;ІҮ. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Қалдықтарды зарарсыздандыру бойынша қондырғыларды күту мен пайдалануды ағымды санитарлық қадағалау әдістемесі.2. Қалдықтарды жою бойынша қондырғыларды күту мен пайдалануды ағымды санитарлық қадағалау әдістемесі.3.Компостирлеу алаңы,иістеу алаңы мен ассенизация және олардың гигиеналық маңызы.4.Санитарлық тазартудың қағидаттық сызбасы және оның мағынасы.5.Елді мекендердің санитарлық тазартудың қағидаттық сызбасын таңдау әдістемесін таңдау. 6. Елді мекендердің санитарлық тазартудың қағидаттық сызбасын таңдау қорытындысын таңдау. 7.Елді мекендерді санитарлық тазарту жобасының бас сызбасын санитарлық экспертиза әдістемесі.

Ү.Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) ауызша сұрау 2) шағын топпен жұмыс жасау 3) тестілеу YI. Әдебиет:

Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.

Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

ҮІІ.Бақылау - тест сұрақтары:1. Қалдықтарды шығаруға және зиянсыздандыруға ... жауапты қызмет.A) пәтерлік-эксплуатациялық B) пәтерлік-коммуналдық C) пәтерлік-шаруашылық D) әкімшілік-коммуналдық E) санитарлық-эпидемиологиялық 2. Тұрғындардың қалдықтарды аулада аралық ыдыстарға оларды шығарғанға дейінгі төгуін ... әдіс деп атайды. A) жоспарлы-реттік B) жоспарлы-апталықC) жоспарлы-жүйеліD) жоспарлы-ай сайынғыE) жоспарлы-кварталдық3. ... қатты қалдықтарды зиянсыздандырудың негізгі түрі .A) механикалық өңдеуB) химиялық өңдеуC) термиялық өңдеуD) биоаккумуляцияE) өтелдеу4. Тұрғындардың қалдықтарды белгілі бір уақытта қоқыс жинағыш көліктерге тікелей салуын ... әдісі деп атайды. A) жоспарлы-тұрақтыB) жоспарлы-апталықC) жоспарлы-жүйелікD) жоспарлы- пәтерлікE) жоспарлы-кварталдық5. Тұрмыстық қатты қоқыстардың басым бөлігін ... құрайды. A) ас қалдықтарыB) қағаздар, картондарC) шыныларD) пластмассаларE) резина қалдықтары6. Тұрғын қор үшін ТҚҚ жинақталу нормасы ... өлшем бірлікке есептеледі.A) 1 орын

B) 1 адамC) 1 м2

D) 1 қоқыс жәшігіE) 1 көлік7. ... қызметі қаланы тазалау сапасын жалпы бақылауды іске асырады.A) пәтерлік-эксплуатациялық B) пәтерлік-коммуналдық C) пәтерлік-шарушылық D) әкімшілік-коммуналдық E) санитарлық-эпидемиологиялық 8. Қалдықтарды шығару жүйесі ... әдістермен жүргізіледі.A) 2B) 3C) 4D) 5E) 69. … - шығару жүйесінің әдістері.A) жоспарлы- апталық және жоспарлы- пәтерлікB) жоспарлы-үнемі емес және жоспарлы-үйлікC) жоспарлы-жүйелік және жоспарлы- кварталдықD) жүйелік-жылдық және жоспарлы- кварталдықE) жоспарлы-реттік және жоспарлы- пәтерлік10. Қалдықтарды жинауға және сақтауға оларды шығарғанға дейін жауапты болатын ... қызмет.A) пәтерлік-коммуналдықB) пәтерлік-эксплуатациялық C) пәтерлік-шаруашылық D) әкімшілік-коммуналдық E) санитарлық-эпидемиологиялық 11.Шығарудың жоспарлы –үнемі жүйесінің негізгі түрлері ... болып табылады.A) ауыстырылатын және ауыстырылмайтын B) үнемі және үнемі емес C) пәтерлік және үйлікD) көліктік және кварталдық E) маусымдық және апталық 12.Қатты қалдықтарды биотермиялық өңдеу … негізделген.A) термофильді микроағзалардың дамуынаB) перфрингенс бактериясының жинақталуынаC) ішек таяқшасы санының азаюынаD) накоплении аммоний тұздары, нитрит, нитраттардың жинақталуынаE) гемицеллюлоздар санының кемуіне13.Канализациялық жүйеде сұйық қалдықтарды залалсыздандыруда … қолданылмайды.A) суғару алаңы

B) ассенизация алаңыC) компостау алаңыD) жыртылған алаңдарE) биотермиялық камералар14. Қалдықты залалсыздандыруда ... қолданылады.A) биотермиялық камераларB) биосүзгілерC) жырту алаңдарыD) аэросүзгілерE) аэротенктер15. Елді мекенді тазартудың шығару жүйесінде сұйық қалдықтарды залалсыздандыруға ... пайдаланылады. A) ассенизация алаңдарыB) сүзгіден өткізу алаңдарыC) суғару алаңдарыD) аэротенктерE) биосүзгілер

№15. І.Тақырыбы: Топырақтың санитариялық жағдайын зертханалық бақылау.Топырақты қорғау және елді мекендерді тазарту саласындағы мемлекеттік санитариялық эпидемиологиялық қадағалау.ІІ.Мақсаты:- санитарлық жағдайдың көрсеткішіне байланысты топырақтың қауіптілігі және ластану деңгейін бағалауды уйрену және тәжірибеде қолдану.- елді мекендерді тазарту және топырақты қорғау саласындағы санитарлық эпидемиологиялық қадағалауды жүргізуді үйрету. ІІІ.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- топырақтың санитарлық жағдайын зертханалық бақылау әдістемесін;- топырақтан сынама алу әдістемесін;- зертханаға сынаманы жолдау әдістемесін ;- зертханадағы зерртеудің нәтижесін бағалау әдістемесін ;Студент істей алуы тиіс:- топырақтың санитарлық жағдайын зертханалық бақылауды жүргізуді;- зерттелетін топырақтан сынама алуды;- зертханаға жолдайтын үлгіге құжаттар толтыруды;- зертханалық зерттеу нәтижесі бойынша топырақтың жағдайын бағалау; ҮІ. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Топырақтың санитарлық жағдайын зертханалық бақылау. Топырақтың санитарлық жағдайын үйрету әдістемесі.

2.Топырақтың эпидемиялық қауіпсіз көрсеткештері және олардың гигиеналық мағынасы: коли-титр, анаэроб-титрі, шыбын личинкасы мен қуыршақтарының саны, Хлебниковтың санитарлық саны. 3.Топырақтың органикалық ластануының көрсеткіштері және олардың ластануын дәрежесі мен мерзімінің маңызы.4. Термофилдер титрі, топырақтың өздігінен тазару қасиетінің көрсеткіші ретінде, оның гигиеналық маңызы.5.Топырақтан гельминтологиялық,микробиологиялық зерттеу үшін топырақтан сынама алу.6.Елді мекендерді тазалау және топырақты қорғау саласындағы Мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау.7. Елді мекендерді тазалау және топырақты қорғау саласындағы заңды негіздері8. Ауылшаруашылықтың топырағын санитарлық қорғау шаралары. 9.Реакреационды зоналар және елді мекендерді топырақты санитарлық қорғау шаралары.

Ү.Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) миға шабуыл. 2) жағдайлық есептер шығару. 3) жұппен жұмыс жасау

Топырақтың санитарлық жағдайының көрсеткіштері

№1 қосымша

Қауіптілік дәрежесі

Ластану дәрежесі

Эпидемиялық қаіпсіздігінің көрсеткіштері

Экзогенді ластану көрсеткіші және ШРЕМ арту еселігі

Радиобелсенді заттармен ластану көрсеткіші

Топырақтың өздігінен тазарту көрсеткіші термофил-титрі

Коли-титр

Анаэроб-титрі

1кг топырақтағы гельминт жұмырт қалары

Шыбын личинкасы мен қуыршағының саны (25м2 учаескесінде)

Хлебников санитарлық сана

Қауіпсіз Таза ›1,0

›0,1 0 0 0,98-1,0 1 Табиғи деңгей

0,01-0,001

Салыстырмалы қауіпті

Азластану

1,0-0,01

0,1-0,001

10-ға дейін

1-10 0,85-0,98

1-10 Табиғи деңгейден 1,5 есе жоғары

0,01-0,00002

Қауіпті Ластанған

0,01-0,001

0,001-0,0001

11-100 10-100 0,7-0,85 10-100

Табиғи деңгейден 2 есе жоғары

0,00002-0,00001

Аса қауіпті

Қатты ластанған

‹0,001

‹0,0001

›100 ›100 ‹0,7 ›100 Табиғи деңгейден 3 есе жоғары

0,00001

№2 қосымшаКачинский бойынша топырақтың механикалық құрымының жіктелуі

Сазды бөлшектерінің болуы (d<0.01 mm, %)

Құмды бөлшектердің болуы(d<0.01 mm, %)

Топырақтың механикалық құрамы бойынша атауы

80 аса 20 кем Ауыр сазды80-50 20-50 Сазды50-40 50-60 Ауыр сазды40-30 60-70 Орташа су сазды30-20 80-90 Су құмды10-5 90-95 Құмды5 кем 25 аса Борпылдақ құм

№3 қосымшаЕнді мекеннің топырағының санитарлық жағдайын топырақ ауасының

химиялық құрамы бойынша бағалау

Топырақтың санитарлық бағалау

0 градусС және 760 мм.с.б. топырақ ауа** құрамыСО2 О2 СН4 Н2

Таза 0,38-0,8 19,75-20,2 - -А3 ластанған 1,2-2,8 17,7-19,9 - -Жер ластанған 4,1-6,5 14,2-16,5 - -Қатты ластанған 14,5-18 1,7-5,5 0,8-2,7 0,3-3,4

Жағдайлық есептер:№1 есеп.

Емхана салу үшін елді-мекенде жер бедері тегіс 5 га жер телімі бөлінді. Жер телімі бұған дейін ауылшаруашылық мақсатта қолданылған, яғни органикалық және минералдық тыңайтқыштар, пестицидтер пайдаланылған. Жер телімінде, оған жақын маңда шоғырланған ластану көздері жоқ. Жер телімінің топырағы құмды.

Топырақты зертханалық тексерудің нәтижесі:

Көрсеткіштер Бақылау жер телімі Тәжірибелік жер теліміАммониялық азот, мг/100г

3,5 4

Органикалық көміртек, %

0,5 0,6

Нитриттер, мг/100г 0,1 0,2Нитраттар, мг/100г 1,5 2Хлоридтер, мг/100г 35,5 37,8Жалпы мөлшері мг/100г 2,5 2,7Гумус азотының мөлшері

22 24

Микроб саны 30000 32000Коли-титр, г 1,0 1,0Анаэроб-титрі, г 0,1 0,1Гельминт жұмыртқалар саны

0 0

25м2 шыбын личинкасы мен қуыршағының саны

0 0

Нәтиже көрсеткіштері орманды алқапта орналасқан бақылау жер телімінің көрсеткіштерімен салыстырылды.Сұрақтар:1. Бақылау жер телімі дұрыс алынды ма?2. Су сазды топырақ құрылыс салуға жарамды ма? Бұл типтегі топырақтың ауа, жылу сыйымдылығы, капиллярлығы, ылғал сыйымдылығы, гигроскопиялығы қандай?3.Жер телімін бұрын қандай мақсатқа қолданылғанын ескерсек, қандай ластаушылар анықталуы мүмкін?4.Сіздіңше, топырақтағы тағы қандай ластаушыларды анықтауға болар еді?5.Зертханалық таңдаудың қандай көрсеткіші топырақтың санитарлық-эпидемиологиялық қауіпсіздігін Экзогенді органикалық ластануын көрсеткен болар еді?6.Хлебниковтың санитарлық саны нені білдіреді? Оны берілген есепке сәйкес қалай анықтайды?7.Топырақтың тазалық және қауіптілік дәрежесіне баға беріңіз?8.Берілген жер теліміне мектеп-интернат салуға пайдалануға бола ма? Егер жоқ болса, неге?

№2 есепЕмдік сауықтыру кешені қала сыртында, орманды жазық белдеуде,

орналасқан. Кешеннен 3 км қашықтықта сүт-тауарлы ферма орналасқан,

оның іркінді суы каналмен кешеннен жел беткей жағында 20 км қашықтықта еңістегі каналға жіберіледі.Жақын жатқан елді мекендерде аскаридоз және эхинококкозбен аурушаңдықтың жоғары екендігі анықталды.

Емдік сауықтыру кешені территориясы топырағының зертханалық талдау нәтижесі.

Көрсеткіштер Бақылау жер телімі Тәжірибе жер теліміМеханикалық құрамы:Қоспалар 5% 6%Сазды бөлшектер 55% 60%Құмды бөлшектер 50% 52%Амониялық азот, мг/100г 5 5,2Органикалық көміртек, %

4 7

Нитриттер, мг/100г 0,7 3,8Нитраттар, мг/100г 1,5 2Жалпы азот 40 20Гумус азотының мөлшері

27 32

Микроб саны 30000 20000Коли-титр,г 0,1 0,01Анаэроб-титрі,г 0,04 0,0001Гельминт жұмыртқа саны

4 50

Шыбынның личинкасымен қуыршағының саны

10 60

Сұрақтар:1.Сауықтыру кешені маңында ластау көздері бар ма?2.Жер телімінің санитарлық жағдайына кешеннің төменде орналасуының әсері бар ма?3.Кестеде механикалық құрамға қарап, топырақтың сипатын анықтаңыз.4.Бұл топырақ түрінің ауа, су өткізгіштігі, ылғал сыйымдылығы, капиллярлығы, гигроскопиялығы қандай? Оның гигиеналық маңызы қандай?5.Берілген көрсеткіштердің қайсысы топырақтың органикалық ластануын білдіреді (экскременттермен )6.Қандай көрсеткіштер топырақтың санитарлық-эпидемиялық қауіпсіздігін көрсетеді?7.Хлебникаовтың санитарлық санын,берілген кестемен анықтауға болады ма?

8.Қандай жағдайда бақылау жер телімімен көрсеткіштері салыстыруға болады?9.Қандай көрсеткіштер топырақтың фекалдық ластануының тікелей көрсеткіші болып табылады?10.Балалар кешенінің территориясындағы топырақтың тазалығы мен қауіптілігінің дәрежесі қандай?11.Бақылау жер телімі дұрыс алынған ба? Егер жоқ болса неге?12.Топырақтың санитарлық жағдайының қолайсыздығы туралы Сіздің шешіміңізді қандай мәліметтер дәлелдейді?13.Ластану қашан болған, ластану мерзімі әлі жалғасуда ма? Санитарлық жағдайды сауықтыру шараларын жасаңыз.

YI. Әдебиет: Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

ҮІІ.Бақылау – сұрақтар:

1.Топырақтың органикалық және эпидемиялық көрсеткіштерін атаңыз.2.Топырақтың өзін өзі тазарту процессін және оның гигиеналық мағынасын түсіндіріңіз.3.Топырақтың санитарлық жағдайы зертханалық бақылау қалай жүргізіледі?4. Зертханалық зерттеуге топырақтан сынама алу әдістемесін түсіндіріңіз.5.Топырақтың қауіпсіз эпидемиялық көрсеткішін атаңыз. 6.Топырақтың қауіпсіз эпидемиялық көрсеткішін гигиеналық мағынасын айтып беріңіз7. коли-титр, анаэроб-титрі, шыбын личинкасы мен қуыршақтарының саны, Хлебниковтың санитарлық саны дегеніміз не?8.Топырақтың органикалық ластанк көрсеткіштері қалаә бағаланады?9. Топырақты зертханалық зерттеуге топырақтан сынама алуды көрсетіңіз10.Елді мекендерді тазалау және топырақты қорғау саласындағы Мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық қадағалау қалай жүргізіледі?11. Ауылшаруашылықтың топырағын санитарлық қорғау қандай шаралар жүргізіледі?12. Реакреационды зоналар және елді мекендерді топырақты санитарлық қорғау үшін қандай шаралар жүргізіледі?13.Жердің рекультивациялық техногенді бұзылысына қандай шаралар жүргізіледі?

8- семестр

№1 I.Тақырыбы: Атмосфералық ауаның ластануын бақылауды ұйымдастыру әдістемесі: стационарлық, маршруттық және көшпелі бекет орындары. Атмосфералық ауаны зертханалық зерттеу әдістері. Атмосфераға жіберілген қалдықтарды тазарту үшін сызбалар мен қондырғыларды гигиеналық бағалау.II.Мақсаты: студенттерді атмосфералық ауа ластануын бақылауды ұйымдастыруды және атмосфералық ауаны зертханалық зерттеу әдістеріне, атмосфералық ауа қалдықтарын тазартатын қондырғылар мен сызбаларды бағалауға үйрету. III. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс: - химиялық заттардың орташа тәуліктік және бір реттік мөлшерін анықтау әдістемесін;- атмосфералық ауа ластануын бақылауды ұйымдастыру әдістемесін;- стационарлық, маршруттық және жылжымалы бекеттердің гигиеналық маңызын;- атмосфералық ауаны зертханалық зерттеу әдістерін;- атмосфералық ауадағы шығарыстарды тазарту қондырғыларын және сызбасын бағалауын.Студент істей алуы тиіс:

- ластаушы заттардың бір реттік және орташа тәуліктік мөлшерін анықтауды;- атмосфералық ауаны зертханалық зерттей алуды;- бекеттерде ауа сынамаларын алуды;- зертханалық мәліметтердің нәтижесін талдауды;- атмосфералық ауадағы шығарыстарды тазарту қондырғыларының және сызбасының тиімділігін бағалауды.IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Атмосфералық ауаның сапасын ағымдық санитариялық бақылау. Атмосфералық ауаның сапасын қадағалау бекеттері.2. Атмосфералық ауаны ластаушы көздерді санитариялық зерттеу әдістері.3. Атмосфералық ауа ластануына бақылауды ұйымдастыру.4. Атмосфералық ауа сынамасын алу әдістемесі.5. Атмосфералық ауаны зертханалық зерттеу әдістері. Атмосфералық ауадағы ластаушы заттардың мөлшерін анықтау әдістері.6. Атмосфералық ауаның ластану деңгейін бағалау әдістері.7. Атмосфералық ауадағы шығарыстарды тазарту сызбасын санитариялық-эпидемиологиялық бағалау.8. Атмосфералық ауадағы шығарыстарды тазарту қондырғыларын санитариялық-эпидемиологиялық бағалау (құрғақ және ылғалды шаңұстағыштар, сүзгілер).V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) шағын топтармен жұмыс

2) тесттілеуVI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:

1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау - тест тапсырмалары:1. ... әдістер атмосфералық шығарыстардан қатты және сұйық қоспаларды алып тастау үшін қолданылады.A) ФизикалықB) Физико-химиялықC) ХимиялықD) АбсорбциялықE) Каталитикалық2. Инерциялық шаңды ұстағыштардан кең түрде қолданылатыны - … .A) циклондарB) мультициклондарC) сүзгілерD) электр сүзгілер E) скрубберлер 3.Атмосфераға бөлінетін ұйымдастырылған шығарыстар ... болып бөлінеді. А)көлемді және кішіВ)құрғақ және ылғалдыС)толық және толық емесD)ыстық және салқынE)қалың және қалың емес4. Атмосфера шығарыстары құрамының агрегаттық жағдайына байланысты ... болып бөлінеді.A)максималды және минималдыB)сұйық, қатты және газ тәрізді C) ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған D)газ тәрізді, бу тәрізді және шаң тәріздіE)ірі, орташа және ұсақ5..... атмосфералық ауаның ластануын бақылауға, жергілікті декреттік 7, 13 және 19 уақыттарда заттардың бір реттік мөлшерін зерттеу негізінде шұғыл ақпарат алу үшін арналған. A)Толық бағдарламаB)Толық емес бағдарлама C) қысқартылған бағдарламаD)Жағдайлық бағдарламаE)Жалпы бағдарлама6.Атмосфералық ауа күйін қадағалайтын тұрақты бекет ... арналған.

A)бекітілген нүктеде ауа сынамасын үнемі алып, кейін талдауға және ластаушы заттардың мөлшерін үздіксіз тіркеуді қамтамасыз етуге+B)селиптебті аймақта бекітілген нүктелерде ауа сынамасын алуғаC) метеоофакторды ескеріп, ластаушы көзден әртүрлі қашықтықта ауа сынамасын алуғаD) уақытқа қарай, қаланың өндірістік аймағындағы бекітілген нүктелерден ауа сынамасын алуғаE)уақытқа қарай, кестеге сай жергілікті жердің бекітілген нүктелерінен ауа сынамасын үнемі алуға7.Бақылаудың тұрақты бекетінде толық бағдарлама бойынша бақыланатын заттар тізіміне ... кіреді.A)негізгі ластаушы заттар және территорияның өндірістік шығарысына тән арнайы заттарB)территориялық өндірістік шығарысына тән арнайы заттар C)негізгі ластаушы заттарD)негізгі ластаушы заттар және 1-2 кең тараған арнайы заттарE)территориялық өндірістік шығарыстарды8. Бақылаудың жылжымалы бекетінде бақыланатын заттар тізіміне ... кіреді.A)өндірістік кәсіпорынның шығарыстарына тән арнайы заттарB)негізгі ластаушы заттарC)негізгі ластаушы заттар және территорияның өндірістік шығарысына тән арнайы заттарD)негізгі ластаушы заттар және 1-2 кең тараған арнайы заттарE)территориялық өндірістік шығарыстары9.Атмосфералық ластануды бақылаудың бағытты бекеті ... арналаған.A)уақытқа қарай, кестеге сай жергілікті жердің бекітілген нүктелерінен сынаманы үнемі алуғаB)уақытқа қарай, селитебті аймақтың бекітілген нүктелерінен сынама алуғаC)метеофакторды ескеріп, ластаушы көзден әртүрлі қашықтықта сынама алуғаD)уақытқа қарай, өндірістік аймақтың бекітілген нүктелерінен сынама алуғаE)ластаушы заттардың мөлшерін үздіксіз тіркеуге және кейінгі талдауға сынамалы үнемі алуға10.Атмосфералық ауа күйін бақылау үшін бағытты бекет қадағаланатын заттар тізіміне ... кіреді.A)негізгі ластаушы заттар және территориядағы арнайы заттарB)өндірістік кәсіпорындар шығыстарындағы арнайы заттарC)негізгі ластаушы заттар D)территориядағы өндірістік шығыстарE)1-2 негізгі заттар және территориядағы арнайы заттар11.Атмосфералық ауада заттарды гигиеналық нормалауда максималды бір реттік ШРЕМ ... заттарға тағайындалады.A)иісі және тітіркендіргіш әсері барB)елді мекеннің ауасын ерекше ластайтынC)суммациялық эффект әсері бар

D)жұмыс аймағының ауасына тәнE)қауіптіліктің 1 және 2 класына жататын12. Өндірістік шығарыстарды тазартудың гигиеналық тиімділігі ... атмосфералық ауаның сапасымен бағаланады.A) селитебті және санитарлық –қорғау аймақтары шекарасындағы+B) өндірістік алаңдар территориясындағыC) заттардың атмосфераға тікелей шығарылатын жеріндегіD) санитарлық-қорғау аймағы территориясындағыE)өндірістік кәсіпорындардың айналасындағы13. Атмосфералық шығарыстарды тазарту әдістерін ... бөлуге болады.A) 6 топқаB) 3 топқаC) 4 топқаD) 5 топқаE) 2 топқа

14. Атмосфералық ауаны санитарлық қорғау шаралары- бұл:A)улы заттарды улылығы төмен заттармен айырбастауB)өндiрiстерде тазалау қондырғыларын орнатуC)ауадағы зиянды заттарға ШРЕК белгiлеу D)санитарлық қорғаныс аймақтарын ұйымдастыруE)жабық технологиялық цикл енгiзу 15. Атмосфералық ауаны санитарлық қорғаудың ұйымдастыру шараларына жатады: A) санитарлық-қорғау аймағын бекітуB) өндірісте тазарту қондырғыларын орнатуC) ауадағы зиянды заттарға ШРЕМ бекітуD) улылығы жоғары заттарды улылығы төмен заттарға алмастыруE) өндіріске жабық технологиялық цикл ендіруСұрақтар:1.Атмосфералық ауаны сапасын бақылайтын қандай бекеттер бар және олардың гигиеналық сипаттамасын беріңіз?2.Атмосфералық ауаның сапасын бақылайтын бекеттер қандай мақсатпен орналастырылады?3.Атмосфералық ауаны зертханалық зерттеу әдістерін атаңыз?4.Атмосфералық ауаны ластайтын заттардың құрамын анықтайтын әдістерін айтып беріңіз?5.Стационарлық бекеттегі атмосфералық ауа сапасына санитариялық қадағалау қалай жүргізіледі?6.Маршруттық бекеттегі атмосфералық ауа сапасына санитариялық қадағалау қалай жүргізіледі?7.Атмосфералық ауадағы сынама алу әдістемесін айтып беріңіз.8.Атмосфералық ауадағы ластайтын заттардың құрамын анықтау әдістерін атап шығыңыз?9.Атмосфералық ауа ластануының деңгейін қалай бағалайды?

10.Атмосфералық ауа шығарыстарын тазаратуда қандай қондығылар қолданады?

№2.I. Тақырыбы: Өндірістік кәсіпорындардағы шығарыстарының ауада таралу жағдайын есептеу әдістемесі. Өндірістік кәсіпорындардың санитариялық қорғау аймақтарының (СҚА) ұйымдастырылуын санитариялық-эпидемиологиялық бағалау. Шекті рұқсат етілген шығарыстың (ШРЕШ) анықтамасы.II. Мақсаты: cтуденттерді ауа шығарыстарының таралу жағдайын есептеу әдістемесіне және ШРЕШ анықтау әдістемесін меңгеруге үйрету.III. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- атмосферада шығарыстардың таралуына метеожағдайдың тигізетін әсері;- өндірістік кәсіпорындар шығарыстарының атмосферада таралу жағдайын есептеу әдістемелерін;- өндірістік кәсіпорындарының СҚА-ын ұйымдастыру қағидаларын;- өндірістік кәсіпорындарының СҚА-ың ұйымдастырылуын гигиеналық бағалауын;- шекті рұқсат етілген шығарыс түсінігін.Студент істей алуы тиіс:- атмосферада шығарыстардың таралуына метеожағдайдың тигізетін әсерін бағалауды;- өндірістік кәсіпорындар шығарыстарының атмосферада таралу жағдайын бағалауды;- санитариялық- қорғау аймағының көлемін анықтауды;- анитариялық-қорғау аймағының қызметтерін бағалауды;- өндірістік кәсіпорыындарының СҚА ұйымдастыруда гигиеналық бағалау жүргізуді;- шекті рұқсат етілген шығарысты анықтауды.IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Санитариялық-қорғау аймағы түсінігі.2. Атмосфера ауасындағы өндірістік шығарыстардың сипаттамасы.3. Атмосфералық ауаға шығарыстардың таралуына шығарыс жағдайының және компоненттер қасиетінің тигізетін әсері.4. Өндірістік кәсіпорындар шығарыстарының ауада таралу жағдайы.5. Өндірістік кәсіпорындар шығарыстарының ауада таралу жағдайын есептеу әдістемесі.6. Өндірістік кәсіпорындарының СҚА ұйымдастыру қағидалары. Санитариялық-қорғау аймағының белдеулері.7. Өндірістік кәсіпорындарының СҚА ұйымдастыруын гигиеналық бағалау.8. Шекті рұқсат етілген шығарысты анықтау.

V. Білім берудің және оқытудың әдістері:1) жұппен жұмыс жасау 2) жағдайлық есептер шығару

VI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Жағдайлық есептер:

№1 есепҚорғасын-мырыш комбинатынан 5км қашықтықта қаланың ық жағындағы тұрғын аймағында металдар мөлшері келесідей: қорғасын-100мг/кг (ШРЕМ-32), мырыш -80мг/кг (ШРЕМ-23), мыс-10мг/кг (ШРЕМ-3), кадмий-4мг/кг (ШРЕМ-1), мышьяк-3мг/кг (ШРЕМ-2).Сұрақтар:1. Атмосфераға өндірістік кәсіпорындары шығарыстарының таралуына қандай жағдайлар әсер етеді?2. Осы жағдайда қандай санитариялық-техникалық іс-шаралар керек?

3. Осы жағдайда химиялық элементтер мөлшеріні артуы тұрғындар арасында қандай патологияның дамуына алып келеді?№2 есепҚорғасын-мырыш комбинатынан 20 км қашықтықта мышьяк қалдықтары және ЖЭО орналасқан, ық жағында (факел асты бекет) тұрғын аймақта металдар мөлшері шекті рұқсат етілген нормадан жоғары: қорғасын-1,5 есе (ШРЕМ-32), мырыш-2 есе (ШРЕМ-23), мыс-1,8 есе (ШРЕМ-3), никель-1,0 есе (ШРЕМ-4), кадмий-2 есе (ШРЕМ-1), мышьяк-1,9 есе (ШРЕМ-2).Сұрақтар:1. Атмосфераға өндірістік кәсіпорындары шығарыстарының таралуына қандай жағдайлар әсер етеді?2. Берілген жағдайға гигиеналық баға беріңіз?3. Берілген жағдайда қандай санитариялық-техникалық іс-шаралар қолдану керек?

№3 есепӨндірістік қалаға жақын орналасқан елді мекен аумағында ауаны ластайтын цемент заводы орналасқан. Соңғы 3 жыл ішінде жергілікті ересек тұрғындар мен балалар арасында жөтелге, тамақтың жыбырлауына, иммунитеттің төмендеуіне шағымдарының көбейгенін, тыныс алу жүйесінің созылмалы ауруларының жиі тіркелуін аймақтық дәрігерлер байқады.

Сұрақтар:1. Берілген жағдайға гигиеналық баға беріңіз?2. Химиялық элементтер мөлшерінің жоғарылауы тұрғындар арасында қандай патологияның дамуына алып келеді?3. Берілген жағдайда бірінші кезекте қандай санитариялық-гигиеналық іс-шаралар жүргізу керек?№4 есепӨндірістік қалада қорғасын-мырыш комбинатынан 1км ара қашықтықта ық жағында (түтін шығаратын құбыр астында) жеке тұрғын үйлер орналасқан. Зауыт аймағындағы топырақ сынамаларынан табылды: қорғасынның жоғары мөлшері-800мг/кг (ШРЕМ-32), мырыш-1500мг/кг (ШРЕМ-23), мыс-50мг/кг (ШРЕМ-3), кадмий-6мг/кг (ШРЕМ-1), топырақ рН-4,6.Сұрақтар:1. Атмосфераға өндірістік кәсіпорындары шығарыстарының таралуына қандай жағдайлар әсер етеді?2. Берілген жағдайға гигиеналық баға беріңіз?3. Берілген жағдайда бірінші кезекте қандай санитариялық-гигиеналық іс-шаралар қолдану керек?№5 есепӨндірістік қалада қорғасын-мырыш комбинатынан 1 км ара қашықтықта қашықтықта ық жағында (түтін шығаратын құбыр астында) жеке тұрғын үйлер орналасқан. Зауыт аймағындағы топырақ сынамасынан қорғасынның жоғарғы мөлшері - заводтан 1км қашықтықта (жеке үйлер) – 600мг/кг

(ШРЕМ-32), мырыш-1км-450мг/кг (ШРЕМ-23), мыс-1км-27мг/кг (ШРЕМ-3), кадмий-1км-4мг/кг (ШРЕМ-1), никель-1км-10мг/кг (ШРЕМ-4), кобальт-1км-9мг/кг (ШРЕМ-5), мышьяк-1км-5мг/кг (ШРЕМ-2), топырақ рН-4,6.Сұрақтар:1. Атмосфераға өндірістік кәсіпорындары шығарыстарының таралуына қандай жағдайлар әсер етеді?2. Берілген жағдайда қандай газ тазартқыш химиялық әдістер қолданылады?3. Берілген жағдайға гигиеналық баға беріңіз?№6 есепӨндірістік қалада хромдық қосылыстар зауыты мен ЖЭО-ның санитариялық қорғау аймағының (СҚА) маңында тұрғынмассивтер, мектеп, балабақша (зауыттан 1км жерде) орналасқан. Мұржалардың түтін факелдері тұрғын құрылысына бағытталған. СҚА аумағындағы топырақ сынамасынан, зауыт және селитебті аймақта мына металдардың келесі мөлшерілері табылды: хром - 25/15мг/кг (ШРЕМ-0,5), марганец - 2000/1000мг/кг (ШРЕМ-1500), кобальт - 30/10мг/кг (ШРЕМ-5), мырыш - 54/30мг/кг (ШРЕМ-23), мыс-10/5мг/кг (ШРЕМ-3).Сұрақтар:1. Атмосфераға өндірістік кәсіпорындары шығарыстарының таралуына қандай жағдайлар әсер етеді?2. Берілген жағдайда қандай газ тазартқыш химиялық әдістер қолданылады?3. Берілген жағдайда атмосфера ауаны қорғауға қандай іс-шаралар кешенін қолдану қажет?№7 есепМұнайгаз және мұнай өңдеу кәсіпорындары аймағынан 1-3км радиусында ауадан табылды: күкіртсутек мөлшері -0,08мг/м3 (ШРЕМ-0,008), күкірт газында-0,1мг/м3 (ШРЕМ-0,005), көміртегі оксиді-1,0мг/м3 (ШРЕМ-3,0), азот екі оксиді-0,2мг/м3 (ШРЕМ-0,4). Апаттық дүркін шығару кезінде тұрғындар «шіріген жұмыртқа» иісіне, бас айналуына, әлсіздікке, көздің шырышты тітіркенуіне шағымданған.Қауіптілік кластары: H2S-2, SO2-3, CO-4, NO2-2, V-1.Сұрақтар:1. Берілген жағдайға гигиеналық баға беріңіз?2. Атмосфераға өндірістік кәсіпорындары шығарыстарының таралуына қандай жағдайлар әсер етеді?3. Берілген жағдайда бірінші кезекте қандай санитариялық-техникалық шаралар қолдану керек?

VII. Бақылау - сұрақтар:1. Тәжірибеде атмосфералық ауа сапасын бақылауда қандай бекеттер түрі қолданылады?2. Өндірістік кәсіпорындар шығарыстарының атмосфералық ауаға таралу жағдайын есептеу әдістемесін түсіндіріңіз.3. Өндірістік кәсіпорындарда шаң газ тазартқыш қондырғыларының жұмыс істеу тиімділігін қадағалау қалай жүргізіледі?

4. Өндірістік кәсіпорындардың шығарыстарының атмосфераға таралуы қандай жағдайларға байланысты болады?5. Өндірістік кәсіпорындардың санитариялық-қорғау аймағы (СҚА) қалай бағаланады?6. ШРЕШ дегеніміз не?7. ШРЕШ қалай анықталады?

№3.І.Тақырыбы: Автокөлік транспортының ерекшеліктері атмосфералық ауаның ластану көзі ретінде. Атмосфералық ауаны санитариялық қорғау бойынша шаралар жүйесі. СҚА мен ШРЕШ жобасын сараптау. ІІ.Мақсаты: студенттерді атмосфералық ауаны санитариялық қорғау бойынша шаралар жүйесін бағалауды және ШРЕШ мен СҚА жобасына сараптама жүргізуді үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс: - автокөлік транспортының химиялық құрамын;- атмосфералық ауаны санитариялық қорғау шараларының жіктелуін;- ШЕРШ және СҚА жобасына сараптама жүргізу әдістемесін;Студент істей алуы тиіс:- ауаны ластаушы көзі ретінде автокөлік транспортын бағалауды;- аймаққа және метеожағдайға байланысты шаралар жүйесін ұсынуды;- зертханалық тексеруден алынған нәтижені талдауды;- ШЕРШ және СҚА жобасына сараптама жүргізуді.IV.Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Атмосфералық ауаны санитариялық қорғау бойнша шаралар жүйесі.2. Атмосфералық ауаны қорғаудағы технологиялық және техникалық шаралар.3. Атмосфералық ауаның қорғаудағы санитариялық-техникалық шаралар.4. Атмосфералық ауаны қорғаудағы жоспарлы шаралар.5. Атмосфералық ауаны қорғаудағы әкімшілік шаралар.6. Атмосфералық ауа ластануын мемлекеттік қадағалау жүйесі.7. ШЕРШ және СҚА жобасына сараптама жүргізу8.СҚА ұйымдастыруды бағалау және олардың көлемінің түзетуV.Білім берудің және оқытудың әдістері:1) алдын алу шараларын құрастыру2) шағын топтармен жұмыс3)тестілеу

VI.Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.

2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау– тест тапсырмалары:1.Қала жағдайында іштен жанатын двигательдердің жұмыс жасау ерекшеліктері болып табылады:A)үлкен жылдамдықтарB)ауыспалы жүктеме, тежелу C)пайдалану мерзіміD)жыл маусымы, жабынды құрамыE)жолдардың жағдайы2.Автокөліктердің шығарынды газдарында көміртек оксидінің жоғары мөлшерде болуы двигатель жұмысының ... жағдайында орын алады.A)баяулаған B)үдеу C)қалыптасқан тәртіпD)пайдасыз жүру E)тыныш тәртіп3. Дизельді отынды қолданған автокөліктердің шығарынды газдары ... сипатталады.A)көміртегі оксиді мөлшерінің аз болуыменB)түтіннің аз болуымен

C)металл оксиді мөлшерінің басым болуымен D)түтіннің болмауыменE)түтіннің басым болуымен 4. Автокөліктердің қара түтіндері толық жанбау өнімі болып табылады және ... тұрады.A)сұйық көмірсутегі тамшыларынанB)көлемі 0,4-0,6 мкм көміртегі бөлшектеріненC)ұсақ және ірі қатты бөлшектерден D) буланған отын бөлшектеріненE)көлемі 0,1-0,3 мкм көміртегі бөлшектерінен5. ... – елді мекен атмосфера ауасында ластаушы заттың шекті рұқсат етілген мөлшерінің уақытша гигиеналық нормативі.A)ШБҚД B)ШРЕМC)ШРЕШD)ШРЕЛE)ТЖ6. Атмосфера ауасын ластаушы көзінде атқарылатын шаралар:A)қосарланған және біріккенB)жоспарлы және құқықтықC)емдік және алдын алуD)әкімшілік және кешендіE)технологиялық және техникалық7. Өндірісте улы шикізатті улылығы төменге алмастыру ... шараға жатады.A)ӘкімшілікB)ЖоспарлыC)санитарлы-техникалықD)кешендіE)технологиялық8.Жылу энергетикалық кәсіпорында мазутты табиғи газбен алмастыру ... шараға жатады.A)технологиялықB) санитарлы-техникалықC)ЖоспарлыD)КешендіE)әкімшілік9. Атмосфералық шығарыстарды тазарту әдістерін ... бөлуге болады.A) 6 топқаB) 3 топқаC) 4 топқаD) 5 топқа10 ... әдістер атмосфералық шығарыстардан қатты және сұйық қоспаларды алып тастау үшін қолданылады.A)ФизикалықB)Физико-химиялық

C)ХимиялықD)АбсорбциялықE)Каталитикалық11. Ауылдық елді мекеннің көгалдандырылған территориясының үлес салмағы .... болуы керек.A) 15% артық емесB) 30% кем емесC) 20% кем емесD)40% кем емесE)60% кем емес12.Көмірсутекті отынның толық жанбауы ... пайда болуына алып келеді.A)АзоттыңB)ХромныңC)ҚорғасынныңD)БензапиренніңE)висмуттың13. … қорғасынмен уланудың басты белгілері.A.Шаршағыштық, ішектің қатты ауруыB.Бастың ауруы, шөлдеуC.Ұйқының бұзылуы, тершеңдікD.Жиі несеп шығару, әлсіздікE.Дене қызуының көтерілуі, бас айналу14.Ірі қалаларда атмосфера ластануының көп бөлігі … келеді.A)автокөліктергеB)құрылыс алаңдарынаC)жеңіл өнеркәсіптергеD)тамақ өндірістік кәсіптік орындарғаE)көшелік қоқысқа15...... қалаларда атмосфераның ауаның негізгі ластаушылары болып табылады.A)көміртегі тотығы, күкіртті алгидрид, азот тотығы, көмірсутек+B)антропотоксиндер, көміртегі тотығы, күкіртті ангидридC)қатты қалқыма қоспалар D)көміртегі тотығы, қатты қалқыма қоспаларE)азот тотығы, күкіртті ангидрид, минералды шаң

№ 4.І.Тақырыбы: Тұрғын үйдің гигиеналық және эпидемиологиялық маңызы. Тұрғын үйлердің типтік жобаларын санитариялық - эпидемиологиялық бағалау. Ішкі ортаның микроклиматтық жағдайларының адам денсаулығына әсері.

ІІ.Мақсаты: студенттерді тұрғын үйлердің микроклиматтық жағдайларын бағалауды және олардың қолайсыз әсерінің алдын алу шараларын іске асыруды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- баспананың гигиеналық және эпидемиологиялық маңызын;- тұрғын ғимараттардың типтік жобаларын;- жабық бөлмелердің микроклиматтық көрсеткіштерін гигиеналық нормалауын;- микроклимат жағдайының және физикалық-химиялық құрамының адам денсаулығына әсерін;- тұрғын бөлмелерде микроклиматтың көрсеткіштері және олардың нормативтері.Студент істей алуы тиіс:- бөлмедегі ауаның физикалық көрсеткіштерін анықтауды;- бөлме микроклиматына баға беруді;- микроклиматты оңтайландыру бойынша шаралар ұсынуды;- баспананың эпидемиологиялық маңызын бағалауды;- тұрғын үйлердің типтік жобаларын бағалауды.VI.Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Микроклимат, ағзаның жылулық жағдайын анықтайтын, ауа ортасының физикалық қасиеттерінің кешені ретінде. 2.Микроклимат түрлері: комфорттық, дискомфорттық, қыздырушы және салқындатушы.3.Адам ағзасына қолайсыз микроклиматтық жағдайдың жағымсыз әсері.4. Тұрғын бөлмелерде микроклимат көрсеткіштерін нормалау.5. Ауа ортасының химиялық сипаттамасы.6. Құрамында полимері бар материалдардың және конструкциялардың баспана ауасына тигізетін әсері.7.Тұрғын ғимараттардың типтік жобасына санитариялық-эпидемиялогиялық бағалау.8. Адам ағзасына микроклиматтық жағдайдың қолайсыз әсерінің алдын – алу шаралары.V.Білім берудің және оқытудың әдістері:1) жұппен жұмыс жасау2) жағдайлық есептер шығару 3)тестілеу

VI.Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:

Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Жағдайлық есептер: №1 есеп Тұрмыстық газ плитасы бар пәтердің асханасына санитарлық гигиеналық тексеру жүргізілді.Асхана ауасын зертханалық сынаманың нәтижесі кезінде,тағамдардың күйген концентрациясы анықталды:Көміртегі оксиді 15 мг/м3,формальдегид 0,037 мг\м3, азот оксиді 1,0мг/м3. артық.Сұрақтар:1.Казіргі жағдайда қандай гигиеналық шаралар жүргізілу керек?2.Казіргі жағдайда тұрғындар денсаулығын қорғауға қандай шаралар жүргізіледі?

№2 есеп Ғылыми зертеулер мақсатында қыста көп қабатты тұрғын үйді санитарлық гигиеналық зерттеулер жүргізілді. Тұрғын үйдің ауасын зертханалық сынаманың нәтижесі кезінде, анықталды:жалпы микроб саны 1 м3-8500,1 мл ауадағы шаңның саны -430.Сұрақтар:1.Казіргі жағдайда қандай гигиеналық шаралар жүргізілу керек?2.Казіргі жағдайда тұрғындар денсаулығын қорғауға қандай шаралар жүргізіледі?

№3 есеп Студенттер сабақ кезінде оқу аудиториясында бас ауру ауыз қуысының құрғауы , ұйқышылдық ,ауаның жетіспеушілігіне шағымданады. Оқу аудиториясында санитарлық гигиеналық зерттеулер жүргізілгенде анықталды,аэроионның құрамындаға ауаның концентрациясы (1500 е/см3),жеңіл аэроионның (600 е/см3) жоғары болады.Сұрақтар:1.Казіргі жағдайда қандай гигиеналық шаралар жүргізілу керек?2. Казіргі жағдайда ен алдымен қандай гигиеналық шаралар жүргізілу керек?

№4 есеп Қалқанша безінің гиперфункциясы бар науқастың палаталарының терезесі оңтүстік шығысұа бекітілген.Палатағы жарық коэффициент 1/6,табиғи коэффициет - 0,4 %,түсу бұрышы - 280 ,саңылау бұрышы - 50 .Палатаның ауданы 42 м2,биіктігі 3м де 7 науқасқа арналған.Сұрақтар:1.Қандай гигиеналық көрсеткіште жарықтың параметрі сәйкес келмейді?2.Казіргі жағдайда тұрғындар денсаулығын қорғауға қандай шаралар жүргізіледі?

№5 есеп Жазғы уақытта 3 бөлмелі пәтердің инсоляциялық режимді гигиеналық бағалағанда анықталды, балалар бөлмесінде инсоляция ұзақтығы - 2 сағат,қонақ үйде -2,5 сағат,ұйықтайтын бөлмеде -1,5.Сұрақтар:1.Қазіргі жағдайда 3 бөлмелі пәтердің инсоляцияның гигиеналық маңызы қандай?2. Казіргі жағдайда ен алдымен қандай гигиеналық шаралар жүргізілу керек?

№6 есеп Қысқы уақытта 4 бөлмелі пәтердің инсоляциялық режимді гигиеналық бағалағанда анықталды, балалар бөлмесінде инсоляция ұзақтығы -1 сағат,қонақ үйде -50 минут, ұйықтайтын бөлме мен жұмыс кабинетте тек қана күн сәулесі түседі.Сұрақтар:1.Қазіргі жағдайда 4 бөлмелі пәтердің инсоляцияның гигиеналық маңызы қандай?2. Казіргі жағдайда қандай гигиеналық шаралар жүргізілу керек?

VII. Бақылау – тест тапсырмалары:1. Ұшатын күлде, адам ағзасына улылығы жоғары ... болуы негізгі гигиеналық маңызға ие.

A) сульфидтіңB)металл оксидініңC)сілтілі металдыңD)кремний қос тотығыныңE)карбонаттың2. Жобалау алды кезеңінде санэпидқадағалау органдары дайындайды:A) «Санитарлық тапсырманы»B)«Климаттық паспортты»C) «Аудандық жоспарланудың сызбасын»D) «Халықты қоныстандырудың жалпы сызбасын»E) «Өндірістік күштерді дамытудың және орныластырудың3.Бөлме микроклиматы негізгі бөліктер ... құралады.A) ауа температурасынан, ылғалдылығынан, қозғалысынанB) атмосфералық қысымнан, ауаның иондалуынанC)ауаның химиялық құрамымен және физикалық қасиетіненD)ауаның ауыр және жеңіл иондарынанE)жарықтанудан, жылытудан, желдетуден4.Салқынның әсер етуінен терінің қан тамырлары тарылып, жылу беруді ... % азайтады.A)10-15B)10-20C)20-30D)5-10E)30-505.Жылу реттеу жүйесінің шамалы ғана күштенуі ... деп аталады.A)жылулық комфортB)ауалық комфортC)комфорт аймағыD)ағзаның салқындауыE)ағзаның суықтауы6.Жылдың жылы мезгелінде бөлме ауасының оптималды ылғалдылығы және ауа қозғалыс жылдамдығы құрайды:A) 60-70%, 0,1м/сB)30-45%, 0,15м/сC) 15-30%, 0,3м/сD)30-65%, 0,2м/сE)30-60%, 0,2м/с7.Атмосфералық ауа температурасы төмен болған кезде оның салқындатқыш әсерiн қиындататын жағдай ... .A) тәулiк уақытыB)төменгi атмосфералық қысымC ) ауадағы жоғарғы атмосфералық қысым D)ауаның төмен ылғалдылығыE)ауаның жоғарғы ылғалдылығы 8.Тұрғын бөлмелердiң температуралық тәртiбiне қойылатын талаптар ...

A)тәулiк iшiнде ауаның орташа температурасының тербелiсi орталықтандырылған жылыту кезiнде 2-3 градустан аспауы керекB) ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 40-60градус болуы керекC) температура айырымы 4-5 градустан аспауы тиісD) бөлмедегі температура айырымы 4-5 градустан жоғары болғаны жөнE)ауа қозғалысы 0,3 м/с аспауы қажет9.Бөлмедегi микроклиматты қалыптандыруда ... ескеріледі. A) жылыту жүйесiB)бөлмедегi адамдар саныC) киiмнiң жылу қорғаныштық қасиетi D) жарыққа қарай бөлменiң бағытталуы E)бөлмелердiң тағайындалуы 10.Коммуналды мақсатты нысандар бірінші кезекте ... жүйесімен қамтылады.A)ауаны рециркуляциялауB)ауаны кондиционирлеуC)ауаны жаңартатынD)ауа беру – сорып шығару вентиляцияE)сорып шығару вентиляция11.Ұзақ уақыт резорбтивті әсер етудің салдарынан адам ағзасына атмосфералық ластанудың қолайсыз әсерін бағалаудың негізгі ... болып табылады.A) орташа тәуліктік ШРЕМB) максималды бір реттік ШРЕМC) фондық мөлшерD) жұмыс аймағы ауасындағы ШРЕМE) ШРЕМ12.Тұрғын ықшам ауданының ауласында балалар ойнайтын жер ... болуы шарт.A) тұрғын құрылыстардан 12м кем емес қашықтықта және қоқыс жинағыштан 20м кем емес қашықтықтаB) тек гараждардың артындаC) тұрғын құрылыстардан 22м кем емес қашықтықта және қоқыс жинағыштан 20м кем емес қашықтықтаD) тұрғын құрылыстардан 25м кем емес қашықтықта және қоқыс жинағыштан 30м кем емес қашықтықтаE)көлік қоятын алаңның қасында13.Тұрғын аймақта ықшам ауданды ... салу анағұрлым ұтымды.A) еркін типтеB) радикалды типтеC) барлық көшелерді орталыққа бағыттайтындай етіпD) барлық көшелерді демалыс аймағына бағыттапE) биік құрылыстар мен асфальтты қатты жабындыны максималды қолданып14.Ықшам аудандарда көгалдандыру деңгейі ... құрауы керек.A)тұрғын жерлерді -40% мектепке дейінгі және мектеп мекемелері жер телімінің -8%+

B) тұрғын желердің-85%, мектепкен дейінгі және мектеп мекемелері жер телімінің -98%C) тұрғын желердің-55%, мектепкен дейінгі және мектеп мекемелері жер телімінің -95% артық бөлігінD) тұрғын желердің-60%, мектепкен дейінгі және мектеп мекемелері жер телімінің -60%E) тұрғын желердің-70%, мектепкен дейінгі және мектеп15.Баспана микроклиматының қолайлы қалыптандырудың рұқсат етілетіннен айырмашылығы ... .A) адамның жасына қарамайды және ауданның климатына қарайды+B)адамның жасына да және ауданның климатына қармайдыC)адам жасына қарап, ауданның климатына қарамайдыD)адам жасына қарап, ауданның климатына қарамайдыE)ауданның климатына ғана қарайды16.Жабық бөлме микроклиматтық көрсеткіштерінің тәуліктіктіктің белгілі бір кезеңінде белгілі бір жылдамдықпен, белгілі бір уақытта және белгілі бір көлемде өзгеруін ... деп атайды.A) динамикалықB) физилогиялықC) қолайлыD)қолайсызE)салыстырмалы17.Кварталды салуда құрылыстың ... типі қолданылса, үйлер бір – біріне параллельді орналасады. A)қатарлыB)топтықC)араласD)орталықтандырылғанE)периметралды18.Тұрғын бөлмелері үшін ауа алмасу еселігі сағатына ... рет болғаны жөн. A) 1- 1,5B) 2-3C) 3-4D) 5-6E) 6-7

№ 5.

І.Тақырыбы: Тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттарды табиғи және жасанды жарықтандыру. Санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. Нормалау. Тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттарды жылыту жүйелері.

ІІ. Мақсаты: cтуденттерге тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттарды табиғи және жасанды жарықтандыруды және жылыту жүйесінің тиімділігін бағалауды үйрету.ІІІ. Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- бөлмелерді жылыту мен табиғи және жасанды жарықтандырылуына қойылатын гигиеналық талаптар;- тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттардағы табиғи және жасанды жарықтандыру деңгейін анықтау әдістерін;- жарықтандыру және жылыту деңгейін нормалау қағидаларын.Студент істей алуы тиіс: - ЖК, ТЖК көрсеткіштерін, түсу бұрышын, саңылау бұрышын, тереңдеу коэффиценттерін анықтау арқылы табиғи жарықтандыруды бағалауды;- аспаптар көмегімен және есептеу әдісімен жасанды жарықтандыру деңгейін бағалауды;- тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттардағы жасанды жарықтандыру деңгейін түзету бойынша ұсыныс беруді;- жылу жүйесі жұмысының тиімділігін анықтауды.IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Бөлмелердегі табиғи жарықтандыруды анықтайтын факторлар.2. Табиғи жарықтандырудың көрсеткіштері, олардың тұрғын үйдегі нормативтері, анықтау тәсілдері.3. Инсоляцияның гигиеналық маңызы. Инсоляциялық тәртіп, түрлері.4. Жасанды жарықтандыруға қойылатын негізгі гигиеналық талаптар.5. Жасанды жарықтандыру көздері және түрлері, олардың сипаттамасы.6. Шамдардың түрлері. Жарықтандыру арматурасына қойылатын гигеналық талаптар.7. Тұрғын ғимараттарда жасанды жарықтандыру кезіндегі жарықтандыру нормативтері.8. Люксметр құрылымы мен жұмысы істеу қағидалары, шамдардың үлестік қуаты бойынша жарықталуды есептеу.9. Тұрғын үйлерде және қоғамдық ғимараттарда жылытудың гигиеналық маңызы.10. Жылыту түрлері және олардың гигиеналық сипаттамасы. 11. Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы жылытуға қойылатын гигиеналық талаптар.12. Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарда жылытудың нормативтері.V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) «Түймедақ» әдісі 2) жағдайлық есептерді шешу Жағдайлық есептер:

№1 есепОблыстық аурухананың хирургиялық бөлімшесінің палаталарын қысқы мезгілде тексеру кезінде, палата терезелерінің 80%-ы оңтүстік-шығысқа

бағытталғаны анықталды. 6-кереуттік палатаның ауданы 38 шаршы метр, биіктігі – 3м. Палатадағы жарық коэффициенті 1/5, ТЖК-1,5%.Сұрақтар:1. Берілген бөлімшенің палаталарындағы жарықтандыру көрсеткіштерін бағалаңыз.2. ЖК және ТЖК дегеніміз не?3. Аурухана палаталарындағы ЖК және ТЖК нормалары қандай?№2 есепКөпсалалы аурухананың 5 қабатында 30 кереуттік хирургия бөлімшесі орналасқан. Таза жарақаттардың іріңдеу пайызының жоғары болуына байланысты қалалық аурухананы тексеру жүргізілді. Тексеру нәтижесінде анықталды: 5-6 кереуеттік палаталарда 42 науқас орналастырылған. Палата ауданы 42кв.м, биіктігі - 3м. Палата терезелері оңтүстік-шығысқа бағытталған. Палатада жарық коэффициенті 1/3, ТЖК - 0,9%.Сұрақтар: 1. Берілген бөлімшенің палаталарындағы жарықтандыру көрсеткіштерін бағалаңыз.2. ЖК және ТЖК дегеніміз не?3. Аурухана палаталарындағы ЖК және ТЖК нормалары қандай?№3 есепБалалар ревматлогоия бөлімшесінің палаталарының терезелері солтүстік – батысқа бағытталған. 4 кереуеттік палатаның ауданы 28 шаршы метрге тең, биіктігі 3,3м. Жарық коэффициенті 1/4-ке тең, ТЖК - 0,6%. 4 люминесценттік шам бар, оның екеуі жарамсыз.Сұрақтар:1.Берілген бөлімшенің палаталарындағы жарықтандыру көрсеткіштерін бағалаңыз.2.ЖК және ТЖК дегеніміз не?3.Аурухана палаталарындағы ЖК және ТЖК нормалары қандай?№4 есепҚалқанша безінің гиперфункциясы бар науқастар палатасының терезелері оңтүстік-шығысқа бағытталған, ленталық типте шыныланған. Жарық коэффициенті палаталарда 1/6-ға тең. Табиғи жарық коэффициенті 0,4 пайызға тең, түсу бұрышы - 28 градус, саңылау бұрышы-5 градус. Ауданы 42 шаршы метр, биіктігі 3метр палаталарда 7 науқас орналастырылған.Сұрақтар:1. Берілген жағдайда жарықтанудың гигиеналық сипаттамасы қандай?2. Қандай гигиеналық көрсеткіште жарықтану параметрінің сәйкессіздігі байқалады?№5есепОнкологиялық аурухананың палаталарының терезелері оңтүстік-батысқа бағытталған. Палата ауданы - 26 шаршы метр, биіктігі 3,5м. Палатаның жарық коэффициенті- 1/4, ТЖК - 0,5 пайыз. Жасанды жарықтандыру үшін 2 люминесценттік шамдар пайдаланылады. Сұрақтар:

1.Берілген жағдайда жарықтанудың гигиеналық сипаттамасы қандай?2.Қандай гигиеналық көрсеткіште жарықтану параметрінің сәйкессіздігі байқалады?

VI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.VII.Бақылау - сұрақтар:1. Инсоляциялық тәртіпке анықтама беріңіз.2. ЖК, ТЖК дегеніміз не және олардың гигиеналық маңызы?3. Түсу бұрышы мен саңылау бұрышының гигиеналық маңызын бағалаңыз.4. Жасанды жарықтандыруға қойылатын негізгі талаптарды атаңыз.5. Тәжірибе жүзінде жасанды жарықтандырудың қандай түрлері қолданылады?6. Шамдардың қандай түрлерін білесіз? Жарықтандырғыш арматураға қандай гигиеналық талаптар қойылады?7. Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарда жасанды жарықтануда жарықтандыру нормативтерін айтып беріңіз.

8. Люксметрдің құрылымын және жұмыс жасау қағидасын түсіндіріңіз.9. Тұрғын ғимараттарда «жылулық комфорт» түсінігін айтып беріңіз?10. Тұрғын бөлмелерде жылытуды ұйымдастыру және нормалау қалай жүргізіледі?11. Жылытудың әрбір түріне сипаттама беріңіз.12. Жылытуға қандай гигиеналық талаптар қойылады?13. Жылыту түрін қандай талаптар арқылы таңдаған жөн?

№ 6.

I.Тақырыбы: Тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттардың бөлмелерін желдету. Санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. Нормалау. Тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттар бөлмелерін желдету жүйелерінің жобалық материалдарын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау.II.Мақсаты: студенттерге тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдету жүйесінің тиімділігін бағалауды үйрету.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:- тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдетудің гигиеналық маңызын;-тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдетудің түрлерін;- тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдету құрылғыларына қойылатын гигиеналық талаптарын;- желдетуді гигиеналық нормалау қағидаларын;- желдетудің тиімділігін бағалау әдістерін;- желдету жүйесінің жобалық материалдарына сараптама жүргізуін.Студент істей алуы тиіс:- тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдетудің гигиеналық маңызын анықтауды;- тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдетуге қойылатын гигиеналық талаптарды анықтауды;- желдету жұмысының тиімділігін бағалауды;- желдету жүйесіне жобалық сараптама жүргізе алуды.IV.Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарда желдетудің гигиеналық маңызы.2.Табиғи және жасанды желдету: түрлері, ауа алмасу көрсеткіштері.3.Желдету жұмысының тиімділігін анықтау әдістері.4.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттар желденуіне қойылатын гигиеналық талаптар.5.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарын желдетуді ұйымдастыру және нормалары.

6.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы желдету жүйелерінің жобалық материалдарын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау.V.Білім берудің және оқытудың әдістері: 1)миға шабуыл 2) тестілеу

Тест тапсырмалары:1.Ағымды сору желдету - бұл:A) ауа сырттан iшке есiк арқылы кiредi, ал сыртқа фрамуга немесе желдет- кiш арқылы шығарыладыB)ауаның сырттан iшке қарай ағымы табиғи күйде, ал іштен сыртқа сору желдеткiш күшiмен шығарыладыC) ауаның iшке кiруi де, сыртқа шығуы да желдеткiш арқылы жүргізіледіD) ауаның сырттан iшке кiруi желдеткiш күшiмен, ал iштен сыртқа кіруітабиғи жолмен iске асырыладыE)сыртқы ауа iшке есiк,қабырғаның саңылаулары және басқа да жарықшақтар арқылы кiредi2. «Қажеттi желдету көлемi» - бұл:A) бiр сағат мөлшерiнде бөлмеге желдету жүйесiмен берілетін ауа мөлшері B)бiр сағат мөлшерiнде бiр адамға берiлетiн бөлмедегi ауаның мөлшері C)бөлмеге берiлетiн ауа мөлшерiнiң қажеттi ауа мөлшеріне қатынасы D) бiр сағат iшiнде бөлмедегi ауа қаншарет ауысатынын көрсететін көрсеткішE)бір тәулікте бір адамға қажетті ауаның мөлшері3.Сору желдету түсiнiгi -...A) ауа сырттан iшке табиғи түрде кiредi, ал сыртқа желдету жүйесі арқылышығарыладыB)ауа iшке табиғи түрде кiредi, сыртқа желдеткiш арқылы шығадыC) бөлменi желдету желдеткiш каналы арқылы iске асырыладыD) ауаның iшке кiруi де,сыртқа шығуы да механикалық желдеткiш күшiмен атқарыладыE)сыртқы ауа iшке есiк, қабырғаның саңылаулары арқылы кiредi4.Желдетуге қойылатын негiзгi гигиеналық талап – бұл:A) арзан болуB)бөлмедегi таза ауаны қалыпты деңгейде ұстауC) қосымша шуды тудырмау D)қалыпты микроклимат параметрлерiн қамтамасыз етуE) тұрмыста қолдануда оңай, әрi тиiмдi болу5.Бөлмедегі ауаның желдетiлу деңгейiн бағалау үшін ... анықтайды.A) бөлменi желдеткеннен соң қөмiрқышықыл газының мөлшерімен B)бөлменi желдеткеннен соң ауаның температурасын C) ауаны желдеткеннен соң ылғалдылығын D) желдеткеннен кейiн ауадағы шаңның мөлшерiн E)бөлменi желдетуге арналған кестемен сәйкестiгiн 6.Табиғи желдету дегенiмiз – бұл:A)ауа температурасының әр түрлiгiнен ауаның сыртқы ортамен алмасуы

B)арнайы аспаптың көмегiмен бөлмеге ауаны беретiн немесе шығаратын желдету жүйесiC)бөлменiң арнайы түрлерiнде қолданатын желдету жүйесiD)бөлмедегi табиғи саңылаулар арқылы ауаның алмасуыE)ауадағы тек улы компоненттердi шығаратын желдету жүйесi7. «Желдету көлемi» дегенiмiз – бұл:A) бiр сағат мөлшерiнде бөлмедегi ауаның жалпы алмасуыB) бiр сағат уақытында желдету жүйесiмен бөлмеге берiлетiн немесе бөлмеден шығарылатын ауа мөлшерiC)бiр сағат мөлшерiнде бiр адамның тынысына қажеттi ауа мөлшері D)1 сағатта бөлмедегi 1 адамға қажеттi таза ауа мөлшерiE) 1тәулікте бөлмеге берілетін ауа мөлшері8.Қажеттi желдету көлемiн есептеудегi басты критерийi ... .A) бөлмедегi адамдардың саныB) желдету қондырғының қуатыC)бөлме ауасындағы көмiр қышқыл газының жиналуыD) көмiр қышқыл газы мен азоттың бөлмедегі мөлшеріE)ауадағы оттегiнiң концентрациясы9.Табиғи желдету... рұқсат етіледі.A) палаталарда B) дәрі-дәрмек қоймаларындаC) ота жасайтын бөлмелердеD) жан жеке бастың тазалығына арналған бөлмелердеE)зарарсыздандыру бөлмесінде10.Табиғи желдету ... рұсат етілмейдіA)ота жасау бөлмесіндеB)қабылдау бөлмесіндеC) балалар палатасындаD) стерилизация бөлмесіндеE) физиотерапия бөлмесінде11.Аурухананы желдету үшін сырттан сорылатын ауа кем дегенде жерден ... биіктікте алынады. A) 1-2 м B) 3-4 мC) 2-3 мD) 6-7 мE)10 м12.Соруды күшейту үшін желдеткіш шахталар ... жабдықталады. A) дефлекторларменB)қанатшаларменC) насостарменD) сүзгілермен

E) сақиналармен13.Дефлекторлар ... пайдаланады.A) желдің кез келген бағытынB)басымды желдің бағытынC) желдің энергияиынD) оңтүстік желдің бағытынE)желдің жылдамдығын14.Бөлмеде табиғи ауа алмасудың күшті факторы ... болып табылады.A) жел қысымыB) температуралық қысымC) ауаның қысымыD) қысымның айырмашылығыE) бөлменің кубатурасы15.Бөлмеде табиғи ауа алмасу келесі факторлармен ... қамтылады.A)газдың диффузиясымен, желдің күшімен, температуралық қысыммен+B)сыртқы және ншкі температураның айырмашылықтарымен, желдің жылдамдылығыменC)климаттық белдеулік, желдің күшімен, температуралық қысымменD)терезе мен есіктің орналасуымен, терезедердің арасындағы қашықтықпенE)ғимаратттадың арасындағы қашықтықпен, бөгеттердіңVI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:

1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау- сұрақтар:1.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарда желдету қандай мақсатта пайдаланылады?2.Табиғи және жасанды желдетуге гигиеналық баға беріңіз.3.Желдету жұмысының тиімділігін анықтайтын әдістерге баға беріңіз?4.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттарда желдету нормативтері мен ұйымдастыру қалай жүргізіледі?5.Желдетуге қандай гигиеналық талаптар қойылады?6.Желдету жүйесінің жобалық материалдарына санитариялық сараптама қалай жүргізіледі?

№ 7.

I.Тақырыбы:Дәріханалар. Жайластыру және күту, пайдалануға қойылатын талаптар. Аспаптық өлшемдер жүргізу арқылы коммуналдық нысанды мұқият санитариялық тексеру.II. Мақсаты: студенттерді дәріханаларды жайластырылуын және пайдаланылуын бағалауды, коммуналдық нысандарға мұқият санитариялық тексеру жүргізуді үйрету.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:-дәріхана құрылымы мен жайластыруына қойылатын гигиеналық талаптарын;-коммуналдық нысандарды өлшеуде пайдаланылатын аспаптарын;-коммуналдық нысанды мұқият санитариялық тексеру әдістемесін.Студент істей алуы тиіс:-дәріхана құрылымы мен жайластырылуын, пайдалануға қойылатын талаптарды интерпретациялауды;-коммуналдық нысандарды санитариялық тексеруді;-аспаптық өлшегіштер арқылы коммуналдық нысанды мұқият санитариялық тексеру жүргізуді.IV.Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Дәріхана ғимаратының орналасуына қойылатын гигиеналық талаптар.2.Дәріхана құрылымы мен жайластыруына қойылатын гигиеналық талаптар.3.Дәріхана құрылғыларына қойылатын гигиеналық талаптар.4. Дәріхана санитариялық жағдайын қадағалау.

5. Дәріхана құрылғылары мен жайластыруы бойынша нормативті ережелер.6. Коммуналдық нысанды санитариялық-эпидемиологиялық тексеру.7.Аспаптық өлшегіштер арқылы коммуналдық нысанды мұқият санитариялық-эпидемиологиялық тексеру.V.Білім берудің және оқытудың әдістері:1) шағын топтармен жұмыс жасау2)тестілеу

VI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Тест тапсырмалары:1.Асептикалық блоктың жабдықталуы мен бөлмелеріне қойылатын санитарлық талаптар ... .A) су мен канализацияны енгізуге рұқсат етілмейді+

B) сорып шығаруы басым ауа беретін-сорып шығаратын желдету қарастырыладыC) су мен канализацияны енгізуге рұқсат етіледіD) бактерицидті шаммен ауаны және әртүрлі беткейлерді дезинфекциялау жүргізіледіE) блокка кіруге арнайы жабдықталған шлюздің болмауы2.Асептикалық блогтың бөлмелері мен жабдықталуына қойылатын санитарлық талаптар ... .A)таза ауаның ламинарлы ағынымен таза камераларды жасау ұсынылады+B)су және канализицияны енгізуге рұқсат етіледіC)сорып шығаруы басым ауа беретін-сорып шығаратын желдету қарастырыладыD)бактерицидтік шаммен ауаны және әртүрлі беткейлерді дезинфекциялау жүргізіледіE)блокка кірерде арнайы жабдықталған гилюздің болмауы3.Асептикалық блогтың бөлмелері мен жабдықталуына қойылатын санитарлық талаптар ... .A)бактерицидтік шаммен ауаны және әртүрлі беткейлерді дезинфекциялауды жүргізу.B)сорып шығаруы басым ауа беретін-сорып шығаратын желдету қарастырылады.C) су және канализацияны енгізуге рұқсат етіледі.D) блокка кірерде арнайы жабдықталған шлюздің болмауы.E) сорып шығаратын желдету қарастырылады.4.Асептикалық блогтың бөлмелеріне және жабдықталуына қойылатын санитарлық талаптар ... .A) блогқа кірерде арнайы жабдықталған шлюздің болуы+B) сорып шығаруға басым ауа беретін – сорып шығаратын желдету қарастырыладыC) су және канализация енгізуге рұқсат етіледіD) бактерицидтік шаммен ауаны және әртүрлі беткейлерді дезинфекциялау жүргізіледіE) сорып-шығаратын желдету қарастырылады5.Дәріханалық бекет ... топқа бөлінеді.A)3B)2C)4D)5E)6

6.Дәріхана жер телімінің көгалдандыруға және газондалуға ұсынылатын ауданы .. % кем болмау қажет.A)60B)50C)40D)30E)257.Елді мекеннің жоспарында дәріхана мекемелерін ... орналастырған жөн.A)қызмет көрсету торабын құру ережесіне сәйкес қаланың жоспарындағыдай біркелкіB)қаланың шетіндеC)шу көзінен алысD)жеткізуге оңай ірі көлік жолдарына жақынE)жасыл желек массивіне жақын8.Өндірістік кәсіпорындарға қатысты дәріхана салатын жер телімін .. таңдау қажет.A)кәсіпорынның санитарлық-қорғау аймағынан тыс, желдің өтіненB)жел раушанын ескере отырып, санитарлық-қорғау аймағы ішіненC)кәсіпорын территориясынан тыс жердіD)санитарлық қорғау аймағының ішінен, ық жағынанE)санитарлық-қорғау аймағының ішінен, жел өтінен9.Дәріхананың ауа беруі ауаны шығарудан басым болатын бөлме ... деп аталады.A)асептикалық блокB)рецептуралықC)асситенттікD)стерилизацияE)дистилляторлықVII. Бақылау- сұрақтар:1.Дәріхана ғимаратының орналасуына қандай гигиеналық талаптар қойылады? 2.Дәріхана құрылымы мен жайластыруына қандай гигиеналық талаптар қойылады? 3.Дәріхана қондырғыларына қандай гигиеналық талаптар қойылады? 4.Дәріхананың санитариялық жағдайына қадағалау қалай жүргізіледі?5. Дәріхана құрылғылары мен жайластыруы бойынша нормативті ережелер атаңыз.6.Коммуналдық нысандарды санитариялық тексеру қалай жүргізіледі?7.Аспаптық өлшегіштер арқылы коммуналдық нысанды мұқият санитариялық тексеру қалай жүргізіледі?

8.Коммуналдық нысандарды санитариялық-эпидемиологиялық тексеру әдістемесін түсіндіріңіз.

№ 8.

I.Тақырыбы: Тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттарды санитариялық-эпидемиологиялық тексеру. Жабық бөлмелердің микроклиматын зерттеу әдістемесі.II.Мақсаты: студенттерді тұрғын үй мен қоғамдық ғимараттарды санитариялық-эпидемиологиялық тексеруді, жабық бөлмелердің микроклиматын зерттеу әдістемесін бағалауды үйрету.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:-тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардың санитариялық тексерілуін;-жабық бөлмелердің микроклиматын зерттеу әдістемесін;-жабық бөлмелердің микроклиматына қойылатын гигиеналық талаптарын.Студент істей алуы тиіс:-тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардағы санитариялық тексерулерді жүргізуді;-жабық бөлмелердің микроклиматын зерттеуді;-жабық бөлмелердегі микроклиматқа қойылатын гигиеналық талаптарды анықтауды.IV.Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Тұрғын үйлерді санитариялық-эпидемиологиялық тексеру.2.Қоғамдық ғимараттарды санитариялық-эпидемиологиялық тексеру.3.Жабық бөлмелердің микроклиматын зерттеу әдістемесі.4.Тұрғын үй және қоғамдық ғимараттардың жарықтануын санитариялық зерттеу.5.Бөлмедегі ауа температурасын өлшеу әдістемесі.6.Бөлмедегі ауаның қозғалыс жылдамдығын анықтау.7.Жылыту жүйесін санитариялық қадағалау.8.Бөлмедегі ауаны санитариялық-бактериологиялық зерттеу.9.Желдетуді санитариялық қадағалау.V.Білім берудің және оқытудың әдістері:1) ауызша сұрау2) газоанализатор, термометр, люксметр - аспаптарымен жұмыс істеу3) аудиторияны санитариялық тексеру және акт толтыруVI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:

1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау - сұрақтар:1.Бөлме микроклиматын бағалауда қандай аспаптар қолданылады?2.Бөлмелердегі ауа қозғалысының жылдамдығының, ылғалдылығының гигиеналық маңызын бағалаңыз.3.Бөлмелерде адам ағзасына әсер ететін жағымсыз жағдайлардың алдын алу үшін қандай шаралар қажет?4.Микроклимат анықтамасының түсінігін беріңіз.5.Ағзаның жылулық жағдайын қандай микроклиматтық көрсеткіштер анықтайды?6.Микроклимат түрлерін атап беріңіз?7.Адам ағзасына қолайсыз микроклиматтық жағдайының әсерінің зардаптарын атаңыз.8.Тұрғын үйлерде микроклимат параметрлерін көрсеткіштерін нормалаудың қағидаларын анықтаңыз?9.Тұрғын үй салынатын жер теліміне талаптарды атап беріңіз.

№ 9.I.Тақырыбы: Аурухананы жоспарлау мен салу жобаларын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау. Медициналық ұйымдарды жоспарлау мен санитариялық- техникалық жабдықтаудың санитариялық-эпидемиологиялық негіздері. II.Мақсаты: аурухананы жоспарлау мен салу жобаларын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау әдістемесін жүргізуді және медициналық ұйымдардың санитариялық- техникалық жабдықталуын бағалауды меңгеру.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:

- аурухананы жоспарлаудың гигиеналық негіздерін;- аурухананы санитариялық-эпидемиологиялық сараптаудың гигиеналық

негіздерін;- медициналық ұйымдардың жоспарлануы бойынша құқықтық құжаттардың

негіздерін;- медициналық ұйымдардың санитариялық-техникалық жабдықтарына

қойылатын гигиеналық талаптарын.Студент істей алуы тиіс:

- аурухана жоспарлануына гигиеналық баға беруді;- аурухананы күтіп ұстауға санитариялық тексеру жүргізуді;- аурухана құрылысы жүйелерін бағалауды;- медициналық ұйымдарды санитариялық-техникалық жабдықтарына баға

беруді.IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Аурухананы жоспарлау мен салу жобаларын санитариялық-эпидемиологиялық сараптама.2.Аурухананы салуға бөлінетін жер телімін таңдаудың гигиеналық ұстанымдары.3.Аурухана жер телімін ұйымдастыруға санитариялық-эпидемиологиялық қойылатын талаптар.4.Аурухананы жоспарлаудың салыну жүйелері.5.Аурухана территориясын және күтіп ұстауын санитариялық тексеру.6.Аурухананы жылыту, ауа алмасу жүйесіне, микроклиматына қойылатын талаптар.V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) аурухана жобасына сараптама жүргізу; 2) гигиеналық тексеру жүргізуге алгоритм құрастыру ; 3) тестілеу.YI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:

1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау – тест тапсырмалары:1.Селитебті аймақта аурухана корпустары қызыл сызықтан ... метрден жақын орналаспауы қажет. A) 30 B) 50 C) 25 D) 20 E) 352.Селитебті аймақта аурухана корпустары тұрғын ғимараттан ... метрден жақын орналаспауы қажет.A) 20-30B) 15-25C) 30-50D) 10-20E) 5-103.Қазіргі кезде аурухананы салу құрылысының ... негізгі жүйесі қолданылады.

A) 3B) 2C) 4 D) 5 E) 64.Аурухана құрылысының жүйелері:A) орталықтандырылған, орталықтандырылмаған, аралас+B) жергілікті, жалпы, араласC) біріккен, қосарланған, орталықтандырылғанD) топтық, қатарлы, периметрлікE) жекелеген, топтық5.Орталықтандырылмаған жүйе ... саладағы аурухана бөлімшелерін орналастыруға мүмкіндік береді.A) басты ғимаратқа біртектіB) басты ғимаратқа әртүрліC) бөлек ғиматтарға әртүрліD) бөлек ғимараттарда біртектіE) көп қабатты ғимаратта біркелкі6.Аурухананың барлық ауданының көгалдандырылған аумағы ... кем болмау қажет.A) 60%B) 45%C) 55%D) 35%E) 65%7.Ұшар басы кең ағаштарды аурухананың терезелерінен ... метр арақашықтықта отырғызу қажет.A) 12B) 15C) 10D) 20E) 258.Стационарлардың территорияларында ... кіретін жолдар жасалу қажет.A)жұмсақ жабындысы барB)аяқ жолменC)металл жабындысы барD)қатты жабындысы барE)тау жынысынан9.Аурухана жер телімі аймақтарға бөлінеді:A) тері – венерологиялық корпустар+B) шипажай-емдеу корпустар C)тыныштық сағатында дем алатын D)науқастардың белсенді қозғалысына арналған E)шектелген

10.Тамақ дайындау блогі мен патологоанатомия-лық корпус арасындағы арақашықтық ... керек.A) 10м артпауB) 20м артпауC) 15м кем болмауD) 30м кем болмауE) 25м кем болмау11.Палаталық корпустар мен тұрғын үйлердің арасындағы арақашықтық ... керек.A)30м кем болмауB) 10м артық болмау C) 20м артық болмауD) 15м кем болмауE) 25м кем болмау12.ЕПМ территориясын жинау ... жүргізілуі тиіс.A) күнделіктіB) аптасына 1 ретC) аптасына 2 ретD) ай сайын E) аптасына 3 рет13.Денсаулық сақтау мекемелерінің орналасуы мен бағытталуы инсоляция ұзақтығының ... сағат болуын қамтамасыз етуі қажет.A) үзіліспен 3B) үздіксіз 2C) үзіліспен 1D) үздіксіз 4E) үздіксіз 314.Радиологиялық корпус басқа ғимараттардан ... метрден жақын орналаспауы қажет.A) 25B) 20C) 5D) 10E) 1515. мемлекеттік қабылдау комиссиясына ғимараттың дайындығы туралы жұмыс комиссия .... толтырады. A) акт B) ұйғарым C) хаттама D)есеп E)баяндамаСұрақтар:1.Аурухананы жоспарлаудың гигиеналық негіздерін атаңыз?2.Аурухананы жобалауды гигиеналық бағалау қалай жүргізіледі?

3.Аурухананы салуға бөлінетін жер телімін таңдаудың қандай гигиеналық ұстанымдары бар?4.Аурухана аумағына санитариялық зерттеу қалай жүргізіледі? 5.Аурухананың құрылымына санитариялық зерттеу қалай жүргізіледі?6.Аурухананы жоспарлаудың салыну жүйелерін атаңыз?7.Аурухананың аралас жүйесінің артықшылығы мен кемшіліктерін айтыңыз.8.Орталықтандырылмаған аурухана жүйесінің артықшылығы мен кемшіліктерін айтыңыз.9.Орталықтандырылған аурухана жүйесінің артықшылығы мен кемшіліктерін айтыңыз.10.Емдеу- профилактикалық мекемелердің санитариялық-техникалық қондырғыларын гигиеналық бағалау қалай жүргізіледі?

№10.I.Тақырыбы: Театрлар, кинотеатрлар және кітапханаларды жоспарлау, көріктендіру және жабдықтау ерекшеліктері. Спорт құрылымдарын жоспарлау, көріктендіру және жабдықтау ерекшеліктері.II.Мақсаты: студенттерді театрлар, кинотеатрлар, кітапханалар және спорт құрылымдарын жоспарлау, көріктендіру және жабдықтау ерекшеліктерін бағалауды үйрету.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс: - театрлар, кинотеатрлар, кітапханалар және спорт құрылымдарының

жоспарлануына және орналасуына қойылатын гигиеналық талаптарын- театрлар, кинотеатрлар, кітапханалар және спорт құрылымдарының

көріктенуіне және жабдықталуына қойылатын гигиеналық талаптарын.Студент істей алуы тиіс:- мәдени-ағартушылық мекемелердің және спорт құрылымдарының

санитариялық-эпидемиологиялық жағдайын бағалауды;- театрлар, кинотеатрлар, кітапханалар және спорттық құрылымдардың

жоспарлануына, көріктенуіне және жабдықталуына қойылатын гигиеналық талаптарды қолдануды;

- театрлар, кинотеатрлар, кітапханаларға және спорт құрылымдарына санитариялық тексеру жүргізуді .

IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Театрлардың жоспарлауына, көріктендіруіне және жабдықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.2.Кинотеатрлардың жоспарлауына, көріктендіруіне және жабдықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.3.Кітапханалардың жоспарлауына, көріктендіруіне және жабдықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.4.Спорт құрылымдарының түрлері.5.Спорт құрылымдарының жоспарлауына, көріктендіруіне және

жабдықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.6.Шомылу-жүзу хауызының (бассейн) құрылымына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.7.Мәдени-ағартушылық мекемелер және спорт құрылымдары бойынша нормативтік құжаттары.

V. Білім берудің және оқытудың әдістері:

1) нысандарға бару, акт толтыру; 2) тестілеу YI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.VII. Бақылау - тест тапсырмалары:

1.Бассейнге қосылатын таза су көлемі ... болуы қажет.A) айына 20-25% кем емесB) аптасына 5-10% артық емес

C)аптасына 30-50% артық емесD)тәулігіне 10-15% кем емесE)тәулігіне 10-15% артық емес2. Бассейнде жүзуге ... тексеруінен өткен адамдар жіберіледі.A) бассейннің медициналық қызметкерініңB) мектептің медициналық қызметкерініңC) емхана дәрігерініңD) учаскелік дәрігердіңE) медициналық комиссияның3.... белгілері бар адамдар бассейнде жүзуге жіберілмейді.A) Аллергиялық ауруларыныңB)Дәрумен жетіспеушілікC)Өкпе созылмалы ауруларыныңD)Асқазан-ішек жолы созылмалы ауруларыныңE)Тері ауруларының4.Ересектерге арналған бассейнде судың толық алмасу ұзақтығы ... уақытты құрайды.A)14 сағаттан кем емес B)15 сағаттан кем емес C)12 сағаттан артық емесD)10 сағаттан артық E)5 сағаттан кем емес 5.Бассейінің суын зарарсыздандыруға ұсынылатын препараттарды рұқсат етуі керек:A) Білім және Ғылым министрлігіB) Республикалық МСЭҚБC) Облыстық МСЭҚБ D) Денсаулық сақтау министрлігіE) Медициналық қызмет сапасын бақылау комитеті6.Бассейн суын зарарсыздандыру үшін ұсынылатын препараттар:A)күміс және темірB)озон және йодC)калий перманганатыD)хлор және бромE)ауыр метал иондары7.Балаларға арналған бассейндерде судың толық алмасу ұзақтығы ... қажет.A) 5 сағаттан кем болмауыB) 12 сағаттан кем болмауыC) 14 сағаттан кем болмауы

D) 10 сағаттан артпауыE) 8 сағаттан артпауы8.Гигиеналық тұрғыдан бассейн суын зарарсыздандыруда бром анағұрлым қолайлы, себебі ... .A)көздің шырышты қабықшасын жарақаттамайдыB)көздің шырышты қабықшасын тітіркендірмейді+C)дененің тері жамылғысын тітіркендірмейдіD)судың органолептикалық қасиеттерін жақсартады E)суда тез ериді9.Бассейн суында қалдық белсенді хлордың тұрақты мөлшері ... мг/л болуы қажет.A) 0,5-0,7B) 0,3-0,5C) 0,5-0,8D) 0,8-1,2E)1,2-1,510. Бассейн суының құрамында қалдық хлордың тұрақты мөлшері ... мг/л деңгейде болуы керек.A) 0,3B) 0,8C) 1,2D) 1,0E) 0,511. Бассейн суын озондау кезінде қалдық озонның мөлшері ... мг/л болуы керек.A) 0,3-0,5B) 0,5-0,7C) 0,5-0,8D) 0,8-1,2E)1,2-1,512. Бассейнде су алмасудың ағынды жүйесі болғанда дезинфекция ... кем емес жүргізіледі.A) айына 2 реттенB) аптасына 2 реттенC) айына 3 реттенD) аптасына 3 реттенE) күніне 1 реттен13.Бассейнде судың рециркуляциясы кезінде дезинфекция ... кем емес жүргізіледі.

A) айына 1 реттенB) аптасына 2 реттенC) айына 3 реттенD) аптасына 3 реттенE) күніне 1 реттен14. Бассейнде судың бактериалды ластануы анықталғанда ... жүргізіледі.A) суды бассейн ішінде дезинфекциялауB) суды жартылау ағызу және суды дезинфекциялауC) карантиндік тәртіпD) бассейнді ұзақ мерзімге жабуE) суды толық ағызу және суды дезинфекциялау15. Бассейн суын ағымды дезинфекциялау ... жинау кезінде жүзеге асырылады.A) апта сайынB) сағат сайынC) ай сайынD) күнделіктіE) минут сайын16. 1 мың адамға .... орынды театр болуы тиіс.A)5B)15C)10D)20

E)3017.мың адамға .... орынды спорт залдары болуы тиіс.A) 60-80м2

B) 40-50м2

C) 30-40м2

D) 20-30м2

E) 10-20 м2

18.мың адамға .... орынды кинотеатр болуы қажет.A) 25-35B) 45-55C) 30-40D) 60-80

E) 15-25

№11.I.Тақырыбы: Шаштараздар. Жоспарлауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. Пайдалану ережелері. Уақытша тұрғын

үйлер (жатақханалар, қонақүйлер, казармалар). Жоспарлау мен жабдықтауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.II.Мақсаты: шаштараздарға және уақытша баспаналарға санитариялық- эпидемиологиялық тексеру жүргізуді үйрету.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс: - шаштараздар және уақытша баспаналардың жоспарлануына, құрылымына

және жабдықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптарын.

Студент істей алуы тиіс:- шаштараздар және уақытша баспаналардың санитариялық-эпидемиологиялық жағдайын бағалауды;- шаштараздарға және уақытша баспаналарға санитариялық-эпидемиологиялық тексеру жүргізуді;- шаштараздар және уақытша баспаналарды санитариялық-эпидемиологиялық тексеруде қажетті құжаттарды рәсімдеуді. IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1.Шаштараздар ғимаратының орналастыруына қойылатын гигиеналық талаптар. 2.Шаштараздардың құрылымына және күтіп-ұстауына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.3.Шаштараздың жабдықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.4. Шаштараздың санитариялық жағдайын ағымдық қадағалау.5.Уақытша баспаналар ғимаратының орналасуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. 6.Уақытша баспаналардың құрылымына және күтіп-ұстауына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.7.Уақытша баспаналардың жабықталуына қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар .8. Шаштараздардың санитариялық жағдайын ағымдық қадағалау.9.Шаштараздардың және уақытша баспаналардың құрылымы және жабдықталуы бойынша нормативтік құжаттар.V. Білім берудің және оқытудың әдістері:

1) нысандарға бару, акт толтыру; 2) тестілеу YI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:

Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау – тест тапсырмалары:

1.жұмыс креслосы бар косметикалық кабинеттің ауданы ... керек.A)25 м2 кем болмауB)20 м2 болуC)10 м2 болуD)15м2 кем болмауE)7 м2 болу2.Косметикалық кабинетте 1 жұмыс орнының ауданы ... м2 болады.A) 8B) 9C) 7D) 10E) 153.Косметикалық кабинетте ... бөлмесі болу керек.A)босаңсуB)стерилизацияC)клиенттердің демалуD)физиотерапияE)химиялық өңдеу

4.Төрт және бес жұлдызды категориялы қонақ үйлерде төсек жабдықтары мен сүлгілер ... ауыстырылады.A)апта сайынB)күн сайынC)ай сайын D)сағат сайын E)минут сайын5. Коммуналды мақсаттағы барлық нысандардың бөлмелерін ылғалды жинау ... заттарды қолданып жүргізіледі. A)ай сайын жуғыш және дезинфицирлеуші B)апта сайын жуғыш және сергітетінC)күнделікті жуғыш және дезинфицирлеуші +D)минут сайын химиялық E)сағат сайын дезинфицирлеуші 6.Эпидемиялық маңызды нысандар тізіміне жатады:A) шаштараздар B) жууханаларC) сүт асханаларыD)тұрмыстық асханаларE)моншалар7. Эпидемиялық маңызды нысандар тізіміне жатады:A)моншаларB)жууханаC)шаштараздар D)кинотеатрларE)балалар үйлері 8.Тұрғын бөлмелердiң температуралық тәртiбiне қойылатын талаптар ... .A)aуаның салыстырмалы ылғалдылығы 40-60градус болуы керекB)тәулiк iшiнде ауаның орташа температурасының тербелiсi орталықтандырылған жылыту кезiнде 2-3 градустан аспауы керек+C)температура айырымы 4-5 градустан аспауы тиісD)бөлмедегі температура айырымы 4-5 градустан жоғары болғаны жөн E)ауа қозғалысы 0,3 м/с аспауы қажет 9. Бөлмедегi микроклиматты қалыптандыруда ... ескеріледі. A) жылыту жүйесiB)бөлмедегi адамдар саныC)киiмнiң жылу қорғаныштық қасиетi D)жарыққа қарай бөлменiң бағытталуы E)бөлмелердiң тағайындалуы 10. Коммуналды мақсатты нысандар бірінші кезекте ... жүйесімен қамтылады.A)ауаны жаңартатын

B)ауаны кондиционирлеуC)ауа беру – сорып шығару вентиляцияD)ауаны рециркуляциялауE)сорып шығару вентиляция11. Коммуналдық мақсаттағы нысандар – бұл ... нысандар.A)әскери мақсаттағы, коммуналдық қызмет және халыққа қызмет көрсететін B)әлеуметтік мақсаттағы, тұрмыстық қызмет және халыққа қызмет көрсететін C)коммуналдық мақсаттағы, әлеуметтік қызмет және халыққа қызмет көрсететін D)өндірістік мақсаттағы, сауда қызметі және жұмыскерлерге қызмет көрсететін E)тұрғын мақсаттағы, коммуналдық қызмет және тұрғындарға қызмет көрсететін 12. Коммуналдық мақсаттағы нысандарды дезинфекциялық заттарды пайдалана отырып, генералды жинау ... кем емес жүргізіледі.A) жылына 2 ретB) 7 күнде 2 рет C) айына 3 рет D) жылына 4 рет E) 7 күнде 1 рет 13.Қонақ үйдің нөмірлері мен көпшілік пайдаланатын орындарын жалпы жинау ... кем емес жүргізіледі. A )айына 1 реттенB) айына 2 реттенC) айына 3 реттенD) жылына 2 реттенE) кварталына 4 реттен14.Төрт немесе бес жұлдызды қонақ үйлерде сүлгі мен төсек орындар ауыстырылады.....A) апта сайынB) күн сайынC) ай сайынD) сағат сайынE) минут сайын

№12.I.Тақырыбы: Коммуналдық нысандарды жайландыру мен күтуге қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар. Медициналық ұйымдарда зарарсыздандыру мен стерилдеу өткізу сапасын бақылау.

II.Мақсаты: студенттерді коммуналдық нысандарды жайландыру мен күтіп ұстауға және медициналық ұйымдарда залалсыздандыру мен стерилдеу сапасын бақылауды үйрету. III.Оқыту мақсаты:

Студент білуі тиіс: - коммуналдық нысандарды гигиеналық маңызын;- коммуналдық нысандарды жайландыру мен күтіп ұстауға қойылатын

санитариялық-эпидемиологиялық талаптарын;- коммуналдық нысандардың жайландыру мен күтіп ұстау нормативтік

құжаттарын;- медициналық ұйымдарда залалсыздандыру мен стерилдеу өткізу сапасын

бақылаудың әдістерні.Студент істей алуы тиіс:

- коммуналдық нысандарды санитариялық-эпидемиологиялық тексеруді іске асыруды;

- санитариялық тексеруде қажетті құжаттарды рәсімдеуді; - медициналық ұйымдарда стерилдеу мен дезинфекциялау жүргізудің сапасын

бақылауды.IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:

1. Коммуналдық нысандардың орналастыруына қойылатын гигиеналық талаптар.

2. Коммуналдық нысандарды жайландыру мен күтіп ұстауға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар.

3. Монша, шипа жай, кір жуатын орын, шағын бизнес нысандары. Оларды пайдалану ережесі.

4. Коммуналдық нысандардың санитариялық жағдайын бақылау.5. Коммуналдық нысандарды жайландыру мен күтіп ұстаудағы нормативтік

құжаттар.6. Дезинфекция мен стерилдеу әдістері7. Медициналық ұйымдарда залалсыздандыру мен стерилдеу өткізу сапасын

бақылау.

V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) шағын топтармен жұмыс 2) жағдайлық есепті шешу 3) тестілеу

YI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:

1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Жағдайлық есептер:

№1 есеп. Б. ықшам ауданында орналасқан моншаны аудандық МСЭҚБ дәрігері жоспарлы түрде санитарлық - эпидемиологиялық тексеру кезінде анықталды: моншаның жұмыс істегеніне 3 ай болған, ыдыстарда мерзімі көрсетілген дезинфекциялық ерітінділер бар. Монша келушілерді пластмассалық кірлен және резеңке аяқ киіммен қамтамасыз етеді. Аяқ киім жұмыс соңында ғана дезинфекцияланады және шкафқа салынып қойылады.1. Берілген жағдайлық есе тегі сәйкессіздікті жою үшін қандай шаралар ұсынылады?2. Тексеру жүргізу үшін қандай құжаттар қажет?№2 есеп. Аудандық МСЭҚБ дәрігерілері жеке меншік моншаға жоспарлы санитарлық-эпидемиологиялық тексеру жүргізді. Тексеру барысында анықталды: монша территориясы абаттандырылған, қоршалған,

көгалдандырылған. Қоқыстар ғимараттан 15 метр қашықтықта орналасқан беті ашық контейнерлерге тасталынады. Алаң қоршалмаған, асфальтталмаған, контейнердің жағдайы қанағаттанарлық. 1. Санитарлық талаптарды сақтау үшін ең алдымен қандай санитарлық гигиеналық шараларды қолдану кажет?2. Қанша арнайы ауысымды арнайы киім болуы қажет?№3 есеп. Дене шынықтыру институтында спорттық - жүзу бассейні бар. Бассейнде сабақтар және спорттық жарыстар өткізіледі. Сабақ кезінде шу деңгейі 90 дБА-ге дейін жетеді, ал жарыс кезінде шу деңгейі 125 дБА дейін жетеді.1. Жоғарыда көрсетілген жағдайда қандай санитарлық-гигиеналық шара қолдану қажет?2. Бассейн қаншалықты жиі ауыстыру қажет?№4 есеп. Қалалық сараптама орталығына жүзу бассейннен алынған су сынамалары жеткізілді. Зертханалық тексеру кезінде анықталды: судың лайлылығы – 3мг/л, түстілігі - 300, иісі – 3 балл, жалпы миркроб саны – 250. 1. Берілген жағдайда қандай санитарлық - эпидемияға қарсы шара қолдану қажет?2. бассейнді өңдеу үшін дезерітінді қолданылады?№5 есеп. МСЭҚБ мамандары қыс мезгілінде ашық типті бассейннің санитарлық-эпидемиологиялық тексеруде келесілер анықталды: ашық бассейн селитебті аймақта орналасқан, бассейннің территориясы қоршалған, аббаттандырылған, судың температурасы - 270С, түстілігі - 200, иісі - 3 балл, лайлылығы - 2,0 мг/л, қалдық хлордың мөлшері - 0,6 мг/л.1. Берілген жағдайда қандай шара қолдану қажет?2. Мекемені ылғалды жинау қалай жүргізіледі?3. кәсіпорын қызметкерлері қанша уақыттан кейін медтексеруден өту қажет?VII. Бақылау - тест тапсырмалары:1.Моншаның қосарланған типінде болады.A)Сауна және демалу бөлмесіB)Жеке себезгі кабиналарыC)Себезгі және булау бөлмесіD)Булау бөлмесіE)Уқалау мен демалу бөлмесі2.Эпидкөрсеткіш бойынша монша–санитарлық өңдеп өткізуде ... қарастырылады.A)тұрақты дезинфекциялық камералар B)стерилизация бөлмесіC)жылжымалы дезинфекциялық камераларD)кір жуу орындары E)себезгі және булау бөлмесі3. Моншаның булау бөлмесінде ауаның салыстырмалы ылғалдылығы ... % құрайды.

A)70B)100C)90 D)50 E)854.Моншаның шешіну бөлмесінде ... орынға кабиналар қойылады.A)1-7B)2-5C)4-6D)5-10E)3-85.Монша және саунада қабылдау сеансы арасындағы интервал ... минуттан кем болмау керек.A)60 B)30 C)40 D)20 E)15 6. Құс шаруашылық фабрикасы үшін санитарлық қорғау аймағының көлемі ... керек.A)1000 метрден көп болмауыB)1000 метрден кем болмауыC)500 метрден кем болмауыD)500 метрден көп болмауыE)100 метрден көп болмауы7.Бассейнге қосылатын таза су көлемі ... болуы қажет.A) айына 20-25% кем емесB)аптасына 5-10% артық емесC)аптасына 30-50% артық емесD)тәулігіне 10-15% кем емесE)тәулігіне 10-15% артық емес8.Бассейнде жүзуге ... тексеруінен өткен адамдар жіберіледі.A)бассейннің медициналық қызметкерініңB)мектептің медициналық қызметкерініңC)емхана дәрігерініңD)учаскелік дәрігердіңE)медициналық комиссияның9... белгілері бар адамдар бассейнде жүзуге жіберілмейді.A)Аллергиялық ауруларыныңB)Дәрумен жетіспеушілікC)Өкпе созылмалы ауруларыныңD)Асқазан-ішек жолы созылмалы ауруларыныңE)Тері ауруларының10.Ересектерге арналған бассейнде судың толық алмасу ұзақтығы ... уақытты құрайды.

A)14 сағаттан кем емес B)15 сағаттан кем емес C)12 сағаттан артық емесD)10 сағаттан артық E)5 сағаттан кем емес 11.Бассейінің суын зарарсыздандыруға ұсынылатын препараттарды рұқсат етуі керек:A)Білім және Ғылым министрлігіB)Республикалық МСЭҚБC)Облыстық МСЭҚБ D)Денсаулық сақтау министрлігіE)Медициналық қызмет сапасын бақылау комитеті12.Бассейн суын зарарсыздандыру үшін ұсынылатын препараттар:A) күміс және темірB)озон және йодC)калий перманганатыD)хлор және бромE) ауыр метал иондары13. Балаларға арналған бассейндерде судың толық алмасу ұзақтығы ... қажет.A)5 сағаттан кем болмауыB)12 сағаттан кем болмауыC)14 сағаттан кем болмауыD)10 сағаттан артпауыE) 8 сағаттан артпауы14. Гигиеналық тұрғыдан бассейн суын зарарсыздандыруда бром анағұрлым қолайлы, себебі ... .A)көздің шырышты қабықшасын жарақаттамайдыB)көздің шырышты қабықшасын тітіркендірмейді+C)дененің тері жамылғысын тітіркендірмейдіD)судың органолептикалық қасиеттерін жақсартадыE)суда тез ериді15.Бассейн суында қалдық белсенді хлордың тұрақты мөлшері ... мг/л болуы қажет.A)0,5-0,7B)0,3-0,5C)0,5-0,8D)0,8-1,2E)1,2-1,516.Бассейн суының құрамында қалдық хлордың тұрақты мөлшері ... мг/л деңгейде болуы керек.A)0,3B)0,8C)1,2D)1,0E)0,5

17. Бассейн суын озондау кезінде қалдық озонның мөлшері ... мг/л болуы керек.A)0,5-0,7B)0,3-0,5C)0,5-0,8D)0,8-1,2E)1,2-1,518. Бассейнде су алмасудың ағынды жүйесі болғанда дезинфекция ... кем емес жүргізіледі.A)айына 2 реттенB)аптасына 2 реттенC)айына 3 реттенD)аптасына 3 реттенE)күніне 1 реттен19. Бассейнде судың рециркуляциясы кезінде дезинфекция ... кем емес жүргізіледі.A)айына 1 реттенB)аптасына 2 реттенC)айына 3 реттенD)аптасына 3 реттенE)күніне 1 реттен20.Бассейнде судың бактериалды ластануы анықталғанда ... жүргізіледі.A)суды бассейн ішінде дезинфекциялауB)суды жартылау ағызу және суды дезинфекциялауC)карантиндік тәртіпD)бассейнді ұзақ мерзімге жабуE)суды толық ағызу және суды дезинфекциялау

№13.I.Тақырыбы: Құрылыс аймақтары мен ықшам аудандағы тұрғын үйлерді инсоляциялауды гигиеналық бағалау. Инсоляцияны нормалау. Көліктік шу көздері және шудың адамдардың денсаулық жағдайына әсері. Елді мекеннің және тұрғын үйлер мен қоғамдық ғимараттардың шулық режимін гигиеналық бағалау. Шуды нормалау. II.Мақсаты: cтуденттерге тұрғын және қоғамдық ғимараттардың территориясының инсоляциялануына және елді мекеннің шулық режиміне баға беруді үйрету. III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс: - шудың жіктелуі мен анықтамасын ;

- қалалық шу көздерін;

- қала территориясының инсоляция деңгейіне әсер ететін факторлар;

- ықшам аудан аумағының және тұрғын үйлердің инсоляциясына гигиеналық тұрғыдан баға беруді;

- инсоляцияны нормалаудың қағидаларын;- қалалық шу көздері және халықтың денсаулық жағдайына тигізетін әсерін;- шуды нормалаудың қағидаларын.

Студент істей алуы тиіс:- ықшам аудан аумағының және тұрғын үйлердің инсоляциясын

гигиеналық бағалауды;- ықшам ауданның және тұрғын үйлердің инсоляция нормасын ұсынуды;- елді мекеннің шумдық режимін бағалауды;- шудың деңгейін анықтауды.

IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. Тұрғын үйлерді және құрылысты салу үшін таңдап алынған территорияның

инсоляциялануының оңтайлы параметрлері.2. Қала құрылысын салу және жобалау кезіндегі климат пен жер бедерінің

гигиеналық маңызы.3. Ықшам аудан аумағының және тұрғын үйлердің инсоляциясын бағалауы

мен гигиеналық маңызы. 4. Ықшам аудан аумағының және тұрғын үйлердің инсоляция деңгейінің

нормалануы. 5. Қалалық шу көздері және олардың сипаттамасы 6. Шудың халық денсаулық жағдайына тигізетін әсері.7. Елді мекеннің шулы тәртібін гигиеналық бағалау.8. тұрғын үйлер мен қоғамдық ғимараттардың шулы тәртібін гигиеналық

бағалау9. Шуды нормалау10. Елді мекеннің шу деңгейін төмендетуге арналған шаралар.

V. Білім берудің және оқытудың әдістері:

1) пресс-конференция 2)жағдайлық есептер шығару 3) тестілеу

YI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.:

Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

Жағдайлық есептер:

№1 ЕсепОңтүстік аймақта орналасқан жеке үйдің инсоляция режиміне баға беру

кезінде, жаз мезгілінде анықталған: балалар бөлмесіндегі инсоляция ұзақтығы 3,5 сағат, қонақ бөлмесінде – 3,5 сағат, жатын және жұмыс бөлмесінде – 2,5 сағат, ас үйде – 1,5 сағат. Сұрақтар:1.Инсоляцияның гигиеналық сипаттамасы қандай?2. Жеке үйдің инсоляция режиміне гигиеналық баға беріңіз.№2 Есеп

Оңтүстік аймақта орналасқан 3 бөлмелі пәтердің инсоляция режиміне баға беру кезінде, жаз мезгілінде анықталған: балалар бөлмесіндегі инсоляция ұзақтығы 2 сағат, қонақ бөлмесінде – 2,5 сағат, жатын бөлмесінде – 1,5 сағат. Сұрақтар:1. Берілген есептегі 3 бөлмелі пәтердегі инсоляцияның гигиеналық сипаттамасы қандай?2.Пәтердегі жарықтану деңгейін қандай әдіспен анықтайды?№3 Есеп

Солтүстік аймақта орналасқан 4 бөлмелі пәтердің инсоляция режиміне баға беру кезінде, қыс мезгілінде анықталған: балалар бөлмесіндегі

инсоляция ұзақтығы 1 сағат, қонақ бөлмесінде – 50 минут, жатын және жұмыс бөлмесіне тек қана жарқыраған күн сәулесі ғана түседі. Сұрақтар:1. Инсоляцияның гигиеналық сипаттамасы қандай?2. Адам ағзасына инсоляция режимі қалай әсер етеді?№4 Есеп Қалқанша безінің гиперфункциясымен зардап шегетін науқастарға арналған палаталардағы терезелер оңтүстік-шығыс бағытта орналасқан. Шынылану типі ленталы. Палаталардағы жарық коэффициенті 1/6, табиғи жарықтану коэффициенті 0,4%, түсу бұрышы - 280, саңылау бұрышы - 50. Ауданы 42 м2, биіктігі 3 м болатын палатада 7 науқас жатқызылған.Сұрақтар:1. Көрсетілген жағдайда жарықтанудың гигиеналық сипаттамысы қандай?2. Қандай гигиеналық көрсеткіш жарықтану параметріне сәйкес келмейді?

№ 5 Есеп Онкологиялық аурухананың терезелері оңтүстік-батысқа бағытталған. Палата ауданы 26м2, биіктігі 3,5 м. Палатадағы жарық коэффициенті - 1/4, ТЖК - 0,5%. Жасанды жарықтану үшін 2 люминесценттік жарықшамдар қолданылады. Сұрақтар:1.Берілген жағдайдағы жарықтануға гигиеналық сипаттама беріңіз?2.Аурухана палатасының жасанды жарықтануына гигиеналық баға беріңіз?

VII. Бақылау - тест тапсырмалары:

1. Шуды өлшеу үшін ... қолданылады.A) шумомер, ИШВ – 1B)виброметр, актинометр C) люксметр, радиометрD) термограф, термометрE) бутирометр, ТУФ-2002. Шуды өлшеуден кейін алынған мәліметті өңдеуде … алынады.A) 3 нүктенің соңғы шамасыB) 2 нүктенің соңғы шамасы C) 3 нүктеніңбастапқы шамасы D) 3 нүктеніңортаңғы шамасы E) 4 нүктенің соңғының шамасы

3. Тұрғын үйлерде және қоғамдық ғимараттарда шудың деңгейін биіктігі ... болуы керек.A) еден деңгейінен 1,0-1,5м B)фундаменттен 1,0-1,2м C) еден деңгейінен 1,2-1,5м D) тыныс алу деңгейінен 1,5м E) плинтусдеңгейінен 0,5м 4. Тұрғын үйлерде және қоғамдық ғимараттарда шуды өлшеу ... жүргізіледі.A)ішкі қабырғадан кемінде 1м кем емес, 3 нүктедеB)сыртқы қабырғадан кемінде 1м кем емес, 3 нүктедеC) ішкі қабырғадан кемінде 1,2м кем емес, 2 нүктедеD) сыртқы қабырғадан кемінде 1,5м кем емес, 2 нүктедеE) ішкі қабырғадан кемінде 0,5м кем емес, 3 нүктеде5. Егерде жеке нүктелер бойынша нәтиженің арасындағы айырмашылық ... артса, өлшеуді қайталау керек. A) 3,0 м/ сB) 3,0 ГцC) 3,0 В/мD) 3,0 км/сағE) 3,0 дБ 6. Тұрақсыз шуды өлшеу уақыты ... минут аспайтындай болуы керек.A) 30 B) 40C) 20D) 25E) 157. Тұрақты шуды өлшеу …A) әрбір нүктеде 3 реттен кем емес 3-5 минут бойы.B) әрбір нүктеде 3 реттен артық емес 3-5 минут бойы.C) бір нүктеде 2 реттен кем емес 3 минут бойы.D) әрбір нүктеде 2 реттен артық емес 2 минут бойы.E) бір нүктеде 2 реттен артық емес 5 минут бойы.8. Шуды өлшеу хаттамасына ... ұсынылады. A) қосымша шу көздерін сипаттаған хаттамаB) негізгі шу көздері көрсетілген сызбаC) өлшеу нүктелері сипатталған хаттамаD) өлшеу нүктелері көрсетілген сызбаE) шу көздерін тексеру актісі9. … -шу деңгейі жоғары аэропортқа жақын жатқан аймақ.

A) Бірінші аймақB) Екінші аймақC) Үшінші аймақD) Санитарлық – қорғау аймағыE) Қатаң тәртіп аймағы10. Гигиеналық тұрғыдан ... акустикалық аймақты бөледі. A) 2B) 3C) 4D) 5E) 611. … инфрадыбыстың нормаланған шегі .A) 2- ден 16 Гц-дейінB) 4-тен 31,5Гц-дейінC) 16-дан 1000Гц-дейінD) 16 КГц жоғарыE) 0-ден 16 Гц-дейін12.Акустикалық аймақтың екінші аймағы …орналастыруға арналған.A) тек мектепке дейінгі балалар мекемелерінB) тек өндірістік және коммуналдық кәсіпорындарды C) дыбысты оқшаулауы төмендетілген мәдени тұрмыстық ғимараттардыD) тұрғын үйлерді шектеусізE) өндірістік нысандар мен әкімшілік-қоғамдық ғимараттарды 13. Акустикалық аймақтың бірінші аймағына …орналастыруға болады.A) тек өндірістік және коммуналдық қоймалық кәсіпорындарды B) тек тұрғын ғимараттар мен коммуналды шаруашылықтарды C) ауылшаруашылық кәсіпорындарды D) сыртқы көлік және қоймалық кәсіпорындарды E) рекреациялық мақсаттағы ғимараттарды

14.Шуды санитарлық бағалау ... әдісімен жүргізіледі.A) құралмен тексеру және есептеуB) есептеу және графикалықC) физикалық, физико-математикалықD) химиялық, статистикалықE) тәжірибелік және зертханалық

15.Шуды өлшеу кезінде өлшейтін жердің фондық шуы анықтайтын шудан төмен ... болған жөн.A) 10дБА кем емес B) 20дБА кем емесC) 15дБА кем емес

D) 5дБА кем емесE) 9дБА кем емес

16.Көліктік шу жолдың шеткі бөлігінен ... биіктікте өлшенеді.A) 1,2мB) 1,3мC) 1,5мD) 1,0мE) 0,5м

17.Нысанды шудан қорғау шараларына ... кіреді.A)қоршаушы конструкцияның дыбыс оқшаулауын арттыру және жоспарлау тәсілдеріB)сәулетттік-жоспарлау шараларыC)қаланы салу және құрылыстық-акустикалық әдістерD)санитарлық-техникалық жабдықтарды арттыру әдістеріE)инженерлік-техникалық және ұйымдастыру тәсілдері

18.Шуды өлшеу хаттамасына ... ұсынылады.A)өлшеу нүктелерін көрсеткен сызбаB)шудың негізгі көздерін көрсеткен сызбаC)өлшеу жүргізген нүктелер көрсетілген қосымшаD)шудың қосымша көздерін сипаттайтын актE) шу көздерін тексеру актісі

19.Көлік шуын ... аралықта өлшейдіA)сағат 8-ден10-ға дейін және 16-дан 19-ға дейінгіB)сағат 9-дан 10-ға дейін және 17-ден 20-ға дейінгіC) сағат 7-ден 9-ға және 18-ден 21-ге дейінгіD) сағат 6-дан 9-ға дейін және 17-ден 19-ға дейінгіE) сағат 10-нан 12-ге дейін және 19-дан 22-ге дейінгі

20.Егер шудың негізгі көзін анықтау қиын болса, микрофонды ... бағыттайды. A)тігінен жоғары қарай B)тігінен төмен қарай C)көлденең D)оңға қарай E)солға қарай

№ 14.I.Тақырыбы: Электромагниттік өріс көздерін санитариялық қадағалау әдістемесі. Электромагниттік өріс көздері. Электромагниттік өріс деңгейін нормалау. Елді мекендерді жоспарлау мен оның гигиеналық маңызы. Аудандық жоспарлаудың гигиеналық негіздері.II.Мақсаты: студенттерге электромагниттік өріс көздеріне және елді мекендерді жоспарлауына санитарлық қадағалау әдістерін үйрету.III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:

- ЭМӨ-нің анықтамасын және жіктелуін;

- Электромагниттік өріс қөздерін;

- Тәжірибеде ЭМӨ-н өлшеу әдісін;

- Тәжірибеде қолданылатын ЭМӨ көздерінің сипаттамасын;

- Халықтың денсаулық жағдайына ЭМӨ әсерін;

- ЭМӨ денгейін гигиеналық бағалауын;

- ЭМӨ-тің нормативтік құжаттарын;

- Елді мекенді жоспарлаудың гигиеналық негіздері;- Жоспарлаудың негізгі жобасы;- Елді мекенді жоспарлаудың гигиеналық ұстанымдары;- Құрылыс жүйесі;- Аудандық жоспарлаудың гигиеналық ұстанымдымдары .

Студент істей алуы тиіс:

- ЭМӨ-нің көздерін және халықтың денсаулық жағдайына әсерін бағалауды;

- ЭМӨ-нің көздеріне сипаттама беруді;

- ЭМӨнің денгейіне гигиеналық баға беруді;

- Тәжірибеде ЭМӨ-тің нормативтік құжаттарын қолдануды;

- Елді мекенді жоспарлауда гигиеналық негізін анықтауды;- Тәжірибиеде елді мекенді жоспарлаудың нормативтік құжаттарын қолдануды;- Аудандық жоспарлаудың жобасын бағалауды ;- Аудандық жоспарлаудың сатысындағы санитарлық бақылауды енгізу.

IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары:1. ЭМӨ-нің анықтамасы және оның жіктелуі.

2. Электромагниттік өріс қөздері және оның мінездемесі.

3. Халықтың денсаулық жағдайына ЭМӨ-нің әсері.

4. ЭМӨнің денгейін өлшеу әдістері.

5. ЭМӨнің денгейіне гигиеналық баға беру.

6. ЭМӨ- ін нормалау.

7. Елді мекенді жоспарлаудағы гигиеналық көрсеткіштері .8. Елді мекенді жоспарлаудың және жер телімін таңдаудағы гигиеналық қағидалар.9. Елді мекенді жоспарлаудағы нормативтік құжаттар.10. Аудандық жоспарлаудың гигеналық сызбасы мен қағидалары.11. Аудандық жоспарлаудың ерекшеліктері мен жобалаудың тәртіптері. 12. Аудандық жоспарлаудағы сақтық санитарлық қадағалау. V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) ауызша сұрау 2) тестілеу 3) құралмен жұмысYI. Әдебиет:Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.

2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау – тест тапсырмалары:1. Халыққа электромагниттік әсер етуінің негізгі көздері ... болып табылады.A) радиациялық және телевизиялық стансаларB) тұрмыстық құрылғыларC) ұялы және радио сымтетіктерD) компьютерлер мен телевизорларE) автоматтандырылған сымтетік стансалар2. Гигиеналық тұрғыдан ЭМӨ шығарытын әрбір радиотехникалық

нысанның ... болу қажет.A) санитарлық төлқұжатыB) климаттық төлқұжатыC) техникалық төлқұжатыD) нысанның түсіндірмесіE) нысанның сипаттамасы3. Балалар және емдеу мекемелерінде ЭМӨ ШРЕД-і ... кВ/м құрайды.A) 1,0B) 5,0C) 10,0

D) 0,5E) 15,04. ЭМӨ территорияда таралуы радиотехникалық нысанның ... байланысты.A. антеннаның орналастыруына және бағытталу диаграммасына B. антеннаның түріне және қызмет көрсету радиусынаC. жердің бедеріне және құрылымынаD. бағытталу диаграммасының түріне және орналастыруынаE. айналасында жасыл желектердің болуына5. Тұрғындары бар елді мекенде ЭМӨ шектеліп рұқсат етілген деңгейі ...

кВ/м болуы қажет.A) 15,0B) 1,0C) 6,0D) 10,0E) 0,56. Демалатын орындарда ЭМӨ шектеліп рұқсат етілген деңгейі ... кВ/м болу

қажет.A) 1,0B) 15,0C) 6,0D) 10,0E) 0,57. ЭМӨ-ң жоғарғы деңгейі ... байқалады. A. электр сымдарының астында, олардың біріктірілген жеріндеB. мини сымтетік станцияларында C. электр тогын таратушы әуе линияларынан қашықтаған сайынD. радиотехникалық нысаннан 10 м қашықтықта E. тұрмыстық техника бар бөлмелерде8. Электр тогын таратушы әуе линиялары өтетін жерлер адамдардың

қолдануына қарай ... бөлінеді. A) 3 категорияғаB) 2 категорияғаC) 3 түргеD) 2 топқаE) 4 топқа9. Электр тогын таратушы әуе линиялары өтетін жерлер адамдардың

болуына байланысты ... деп бөлінеді. A) қоныстанған, қоныстанбаған, бару қиын жерлерB) баруға оңай, қиын жерлер, бару қиын жерлерC) қоныстанған, аз қоныстанған, қоныстанбағанD) баруы қиын, аз қоныстанған жерлерE) бара алмайтын, қоныстанған жерлер10.Радиолакационды күштерден ЭМӨ көздерінен кең таралғандар ... болып

табылады.A) авациялық радиолокациялық стансалар

B) радиотехникалық стансалар C) таратушы радио-телевизиялық стансаларD) автоматтандырылған сымтетік стансаларE) тұрмыстық техникалар11.Радиолокационды күштерден – ЭМО көздерінен кең таралғандар ... болып

табылады.A) метерологиялық стансаларB) радиотехникалық стансаларC) таратушы радио және телевизиялық стансаларD) автоматтандырылған сымтетік стансаларE) тұрмыстық техникалар12.ЭМӨ нормалау ... бойынша жүргізіледі.A) энергия ағынының тығыздығы және сәуле кезеңді әсерін есепке алуB) энергия ағынның тербелісі және сәуленің үзілмелі әсерін есепке алуC) қуатты энергия көрсететін биологиялық әсерD) энергия ағынының кернеулігі және сәуленің үзілмелі әсерін есепке алуE) энергия ағынының қуаттылығы және сәуленің әсерін есепке алу13. ЭМӨ - ң биологиялық әсері ... көрінеді.A) ОЖЖ тежелуіменB) ОЖЖ қозуменC) қан айналымның артуымен D) дем алудың жиіленуіменE) физикалық дамудың тежелуімен14. ЭМӨ биологиялық әсері ... жүйесі қызметінің бұзылуымен білінеді.A) жүрек- қантамырB) тыныс алуC) ас қорытуD) қаңқа бұлшық ет E) несеп бөлу15. Диапазондары ... жиіліктегі ЭМӨ жоғары биологиялық белсенділікке ие. A) жоғары және өте жоғарыB) орташа және жоғары C) қысқа және орташаD) ультрақысқа және қысқаE) ультрақысқа16.Телерадиотаратушы қондырғылардың электромагниттік энергиясын

нормалау халықты қорғау мақсатында ... ескере отырып жүргізіледі.A) ұзақ мерзім ішінде күнделікті сәулеленуге ұшырау мүмкіндігінB) ұзақ уақыт бойы сағаттық сәулеленуге ұшырауды мүмкіндігінC) шығу көзінен тұрғын үйге дейінгі арақашықты D) санитарлық қорғау аймағының көлемін E) ұзақ уақыт бойы тұрақты сәулеленуге ұшыруды 17.Телевизиялық стансалар шығаратын 48,4 МГц жиіліктегі ЭМӨ шектеліп

рұқсат етілген деңгейі ... В/м болуы керек.A) 5,0

B) 4,0C) 3,0D) 2,0E) 1,018. Телевизиялық стансалар шығаратын 300МГц жиіліктегі ЭМӨ-ң шектеліп

рұқсат етілген деңгейі ... В/м болуы керек.A) 2,5B) 4,0C) 3,0D) 2,0E) 1,019. Телевизиялық стансалар шығаратын 88,4МГц жиіліктегі ЭМӨ-ң

шектеліп рұқсат етілген деңгейі... В/м болуы керек. A) 4,0B) 5,0C) 3,0D) 2,0E) 1,020.ЭМӨ әсерінің дәрежесі ... байланысты.A) өрістің кернеулінгіне, әсер ету уақытына, толқындар тербелісінің

жиілігінеB) энергия ағының тығыздығына, энергия ағынының қуаттылығынаC) толқын амплитудасының жиілігіне, антеннаның бағытталған

диаграммасынаD) биологиялық нысанның түріне, шығу көзінің арақашықтығынаE) электрлік өріс деңгейіне, өріс кернеулігінің шамасына

Cұрақтар:

1. Электромагниттік өріс қөздерін атаңыз.

2. ЭМӨ-не гигиеналық сипаттама беріңіз.

2. Халықтың денсаулық жағдайына ЭМӨ-нің әсерін түсіндіріңіз.

3. ЭМӨнің деңгейі қандай әдістермен анықталады.

4. ЭМӨ деңгейіне гигиеналық баға беріңіз.

5. ЭМӨ- ін нормалау қалай жүргізіледі.

6. ЭМӨ-нің денгейін өлшеу аспабының жұмыс принципін түсіндіріңіз.

7. Елді мекенді жоспарлаудың гигиеналық негіздерін атаңыз. 8. Бас жоспар деген не?9. Елді мекенді жоспарлауда гигиеналық бағалау қалай жүргізіледі.10. Елді мекенді жоспарлауда қандай гигиеналық талаптар қойылады .11. Сақтық санитарлық қадағалауды қалай жүргізіледі?

12.Аудандық жоспарлаудағы жоба құжаттарының қандай түрлері қарастырылған?13. Қандай функционалдық аумақтарды білесіз?

№ 15.I.Тақырыбы: Қала салу факторлары. Қала аймағын функциялық алдын ала тексеру. Қаланың қоныстану аймағын ұйымдастыру. Тұрғын үй аудандары мен ықшам аудандар. Тұрғын үй құрылысының тығыздығын, тұрғын үй қорының тығыздығын және ықшам аудан тұрғындарының тығыздығын анықтау. II.Мақсаты: Қала аймағын функциялық алдын ала тексеруді және тұрғын үй құрылысының тығыздығын бағалау. III.Оқыту мақсаты:Студент білуі тиіс:

- Қала салу факторларын;- Қала аймағын функциялық алдын ала тексеруін;- Қаланың қоныстану аймағын ұйымдастыруын;- Тұрғын үй аудандары мен ықшам аудандарын;- Тұрғын үй құрылысының тығыздығын, тұрғын үй қорының тығыздығын

және ықшам аудан тұрғындарының тығыздығын.Студент істей алуы тиіс:

- Қала салу факторларын анализдеуді;- Қала аймағын функциялық алдын ала тексеруін анықтауды;- Қаланың қоныстану аймағын ұйымдастыру жұмыстарын жүргізуді ;- Тұрғын үй құрылысының тығыздығын, тұрғын үй қорының тығыздығын

және ықшам аудан тұрғындарының тығыздығын анықтауды;IV. Тақырыптың негізгі сұрақтары: 1. Қала салу факторларын. Қала көлемі.2. Қала құрылысының жайын таңдау.3. Қала аймағын функциялық алдын ала тексеру 4. Қоныстану аймағының құрылымы. 5. Тұрғын үй аудандары мен ықшам аудандарын.6. Тұрғын үй құрылысының төменгі қабаттарын жобалаудағы гигиеналық

мәселелер.7. Тұрғын үй құрылысының тығыздығын анықтау.8. тұрғын үй қорының тығыздығын және ықшам аудан тұрғындарының тығыздығын анықтау.

V. Білім берудің және оқытудың әдістері: 1) ауызша сұрау 2)жағдайлық есептершығару 3) тестілеу

YI. Әдебиет:

Қазақ тілінде:Негізгі:1 . Шабдарбаева М.С., Омаров С.Қ., Коммуналдық гигиенасы. Окулық. Алматы: ЖШС «Эверо» -2011, I- ІІ бөлім.2. Неменко Б.А., Коммуналды гигиена: оқулық – Алматы, 2005.Қосымша:Электронды ресурстар: 1.Мазаев В.Т. Коммуналды гигиена. В 2 ч. [Электронды ресурс]: учебник для вузов – 2-е изд., испр. и. доп. – электрон. Текстовые дан. (35,7 МБ). –М.: Издательская группа «ГЭОТАР - Медиа», 2009-304 с.эл.опт. диск (СD ROM). 2.Ескерова С.У., Су және сумен қамтамасыз ету гигиенасы [Электронды ресурс]: оқу құралы– электрон. Текстовые данные (856 МБ). – Шымкент: ОҚММА, 2009.Орыс тілінде:Негізгі:1.Коммунальная гигиена /Под редакцией Мазаева В.Т. В 2 ч. – М.:ГЭОТАР-Медиа, 2007 - Ч.1.-304 с.; Ч. 2. - 336 с.2. Неменко Б.А., Бекказинова Д.Б., Арынова Г.А., Елгондина Г.Б. Руководство к практическим занятиям по коммунальной гигиене: Учебник – Алматы, 2008. – 430с.Қосымша:1 .Общая гигиена /под ред. А.М. Большакова, В.Г. Маймулова.- М., 2006.2. Севастьянов В.Н. Проблема радонобезопастности в Казахстане: монография. – Алматы: КазгосИНТИ, 2004 Мазаева В.Т., Ильницкий А.П., Шлепнина Т.Г. Руководство по гигиене воды и питьевого водоснабжения. – М. – 2008. 3.Больничное дело в Казахстане: состояние, проблемы и подходы к новой модели / А.А. Аканов, В.Н. Девятко, В.И. Ахметов и др. – Астана, Б. – 2006.- 4.Руководство к лабораторным занятиям по общей гигиене. – М., 2009.

VII. Бақылау– тест тапсырмалары:

1. Қала территориясы шегінде ... функционалдық аймақтарды бөледі.A) тұрғын үй салу, қоғамдық орталық, коммуналдық – қоймаларB) ішкі көлік, жаппай демалу, жатынC) қатаң тәртіп, шектелген және бақылауD) тұрғын, көліктік және ормансаябақE) ғылыми, көңіл көтеру, мәдени-жаппай, арнайыландырылған2. Селитебті территория ... орналастыруға арналған.A) санитарлық-қорғау аймақтарды қажет ететін өндірістік ғимараттардыB) санитарлық-қорғау аймақтарды қажет ететін коммуналдық

ғимараттарды

C) шипажай және селитебті аймақтарынD) тұрғын қорды, қоғамдық ғимараттарды және құрылымдардыE) сыртқы көлік нысандары3. Тұрғын үйді салу аймағында 2 негізгі элементті бөледі:A) тұрғын үй салу және тұрғын үй қорының тығыздығынB) халықтың тығыздығын және демографиялық көрсеткіштіC) ықшам және тұрғын аудандыD) ғимараттың орналасу орнын және жел раушанының маңызынE) көшелер саны мен саябақтың көлемін4. ... – магистралды көшелермен бөлінбейтін, ауданы 10-нан 60 га

болатын тұрғын құрылысының элементі.A) Тұрғын ауданB) ҚалаC) Ықшам ауданD) АуданE) Ауыл5. ... қызмет көрсету радиусы 1500м артық емес, ауданы 80-нан 250 га

болатын тұрғын құрылысының құрылымдық элементі.A) Тұрғын ауданB) Ықшам ауданC) ҚалаD) АуданE) Ауыл6. Кіші қалаларда тұрғын ауданға ... жатады.A) селитебті территорияның жартысыB) селитебті территорияның 1/3 бөлігіC) барлық функционалдық аймақтарD) селитебті территорияның барлығыE) тек ықшам аудандар7. Ықшам аудандарда күнделікті тұтынатын сауда-тұрмыстық

нысандардың қызмет көрсету радиусы ... керек.A) 250м кем болмауB) 300м артық болмауC) 750м болуD) 500м артпау E) 1000м болу8. Ықшам аудандарда мектепке дейінгі балалар мекемелерінің қызмет

көрсету радиусы ... керек.A) 250м кем болмауB) 500м артпауC) 750м болуD) 600м болуE) 300м артпау9. Ықшам аудандарда мектептердің қызмет көрсету радиусы ... керек.A) 250м кем болмау

B) 300м артпауC) 500м артпауD) 750м кем болмауE) 600м артпау10. Ықшам ауданның шекарасы ... болып табылады.A) магистралды және тұрғын көшелерB) магистралды және тұрғын үйлерC) ағаштар және газондарD) гараж және қоршауларE) орманды саябақтар11.Халықтық брутто тығыздығы дегеніміз - ... территориядағы тұрғындар

саны.A) 1 га B) 0,5 га C) 2 га D) 0,1 гаE) 0,7 га12.Халықтың брутто тығыздығы қала бойынша ... адам/га артпау қажет.A) 200 B) 100 C) 220 D) 300 E) 45 13.Ықшам аудандарда халықтың брутто тығыздығы ... адам/га артпау

қажет.A) 45 B) 200 C) 100 D) 300 E) 220 14.Ықшам аудан территориясында бірнеше үйлер тобының бірігуі ...

құрылыс жүйесі деп аталады.A) қатарлыB) еркінC) топтықD) қосарланғанE) периметрлік

Жағдайлық есептер:№ 1 Есеп А. қаласында тұрғын ауданның құрылыс салу жүйесі негізінен периметрлік. Қаланың климаттық жағдайы желсіз, ылғалды, әр жыл сайын қала территориясы ұлғайып жатыр. Сұрақтар:

Берілген жағдайда құрылыс салу жүйесінің қандай типін қолдану ұсынылады?

№ 2 Есеп Үлкен қалада ауданы 65 га болатын жерде тұрғын құрылысы бар жаңа ықшам аудан тұрғызылып жатыр. Ықшам ауданда күнделікті қолданылатын сауда-тұрмыстық нысандар қызмет көрсету радиусы 500 м, мектепке дейінгі мекеме - радиусы 200 м, мектеп - 500 м қашықтықта орналастырылады.Сұрақтар:Берілген жағдайда қандай шара қолдану қажет?

№ 3 Есеп Т. елді мекенінің желді әрі шеткі жағында минералды су көзі бар шипажай орналасқан. Шипажайдың жер телімінің шекарасының тұрғын аймақтан арақашықтығы 890 мертді құрайды. Шипажай территориясында келесі функционалдық аймақтар бар: тұрғын, мәдени – көпшілік, денешынықтыру – сауықтыру, медициналық, әкімшілік, шаруашылық және техникалық мақсаттағы аймақ. Жергілікті жердің климаттық жағдайы күрт континентальды.Сұрақтар:Берілген жағдайда қандай сәйкессіздік орын алып отыр?

№ 4 Есеп А. ықшам ауданы территориясының санитарлық жағдайын тексеру барысында анықталды: негізгі көшелерде арақашықтығы 50м-ден қоқыс салғыштар бар, қоғамдық көлік аялдамаларында қоқыс салғыштар бар, бірақ олар қоқысқа толы, жеке меншік нысандар аумағы таза.Сұрақтар: Берілген жағдайда қандай сәйкессіздік орын алып отыр?

№ 5 Есеп Т. ықшам ауданында жол бойында тәулік бойы жұмыс жасайтын жанар-жағар май стансасы орналасқан. Жақын орналасқан үйлермен арақашықтық 50 метр, тұрғындар желді ауа райында шығатын жағымсыз иіске шағымданады.Сұрақтар:Берілген жағдайда қандай санитарлық-гигиеналық сәйкессіздік байқалады?