b‚o c‚o ﬁ‚nh gi‚ vÒ nghÌo khæ víi sø tham gia cæa cØng...

B¸o c¸o ®¸nh gi¸ vÒ nghÌo khæ

víi sù tham gia cña céng ®ång (PPA) t¹i Hµ TÜnh

ActionAid t¹i ViÖt Nam phèi hîp cïng

Ban C«ng t¸c vÒ c¸c Tæ chøc phi ChÝnh phñHµ TÜnh Trung t©m Nghiªn cøu vµ §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Hµ Néi Hµ Néi, ViÖt Nam Th¸ng B¶y 1999

Thµnh viªn nhãm ®¸nh gi¸ nghÌo khæ

cã sù tham gia cña céng ®ång

Thµnh viªn tham gia thùc ®Þa Phan Lª Thuý Lª V¨n §Þnh Ph¹m V¨n Ngäc NguyÔn ThÞ H−¬ng NguyÔn TÊt Qu©n NguyÔn Huy Hµ Tõ ThÞ Ph−¬ng Nga NguyÔn ThÞ HiÒn Hµ Quúnh Anh Vò §øc C«ng TrÇn Xu©n ¸i NguyÔn ThÞ ViÖt Hoa NguyÔn HiÒn Minh M¹nh Léc Khoa Phan Träng B×nh NguyÔn ThÞ Ph−¬ng TrÇn C«ng S¬n TrÇn ViÖt Hµ Hµ V¨n Hïng §inh ViÖt QuyÒn Ph¹m Hång S¬n NguyÔn ThÞ Thu D−¬ng Thuý Nga TrÇn Thu H−¬ng V¨n ThÞ Mai Dung Ph¹m Hång Ph−¬ng §µo TrÇn Ph−¬ng Ng« TuÊn C−êng TrÇn Thu Hµ Lª ThÞ Thu TrÇn Minh Khanh TrÇn Xu©n C¶nh

ActionAid t¹i ViÖt Nam (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) (AAV) Uû ban nh©n d©n huyÖn Can Léc Ban §èi Ngo¹i Ban §èi Ngo¹i Héi N«ng d©n Hµ TÜnh Héi Phô n÷ Hµ TÜnh Së KÕ ho¹ch vµ §Çu t− Hµ TÜnh Së KÕ ho¹ch vµ §Çu t− Hµ TÜnh §oµn Thanh niªn Hµ TÜnh Së Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi Hµ TÜnh - Th¹ch Hµ Phßng KÕ ho¹ch vµ §Çu t− H−¬ng S¬n Phßng KÕ ho¹ch vµ §Çu t− Kú Anh Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Trung t©m Nghiªn cøu & §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång Tæ chøc Cøu trî Nhi ®ång Anh

§µo t¹o vµ thiÕt kÕ Thµnh viªn b¸o c¸o t¹i vïng ®¸nh gi¸

Ng−êi tæng hîp b¸o c¸o

1. §µo TrÇn Ph−¬ng 2. V¨n ThÞ Mai Dung 3. Emma Woodford, RTCCD 4. TrÇn Thu H−¬ng 5. Rammesh Singh

1. TrÇn Xu©n ¸i 2. §µo TrÇn Ph−¬ng 3. Hµ Quúnh Anh 4. NguyÔn TÊt Qu©n 5. Ph¹m V¨n Ngäc 6. Vò §øc C«ng 7. TrÇn C«ng S¬n 8. TrÇn Thu H−¬ng 9. V¨n ThÞ Mai Dung 10. Ng« TuÊn C−êng 11. §inh ViÖt QuyÒn

1. Kate Dunham, Chuyªn gia t− vÊn

2. RammeshSingh, AAV 3. William Smith, AAV

Lêi c¶m ¬n Tr−íc hÕt vµ trªn hÕt, chóng t«i xin c¶m ¬n tÊt c¶ çc hé nghÌo, nam vµ n÷, em trai, em g¸i t¹i 14 th«n, trong b¶y x∙ vµ s¸u huyÖn cña tØnh Hµ TÜnh, n¬i tiÕn hµnh cuéc ®¸nh gi¸ (PPA). Chóng t«i c¶m ¬n tÊt c¶ sù hç trî to lín cña hä vµ sù chia sÎ nh÷ng quan ®iÓm, t− t−ëng, ý kiÕn, th«ng tin vµ nh÷ng ý t−ëng ®∙ ®−îc ®−a vµo b¸o ço nµy. MÆc dï nh÷ng ph©n tÝch vµ ý kiÕn cña hä cã thÓ ch−a ®−îc ®−a vµo b¸o ço mét çch ®Çy ®ñ nh−ng chóng t«i hy väng ®∙ n¾m b¾t ®−îc ®iÓm cèt lâi cña çc ý kiÕn ®ã.

Chóng t«i còng rÊt c¶m ¬n Uû ban nh©n d©n tØnh Hµ TÜnh, còng nh− toµn bé çc huyÖn vµ x∙ ®∙ tham gia vµo PPA, ®Æc biÖt lµ «ng NguyÔn Kh¾c T¸o, Phã Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n (UBND) tØnh, ®∙ cho phÐp vµ khuyÕn khÝch chóng t«i thùc hiÖn cuéc ®¸nh gi¸ nµy.

Chóng t«i ®Æc biÖt göi lêi c¶m ¬n «ng T¨ng NghÜa, Tr−ëng ban Ngo¹i vô tØnh, Phã tr−ëng ban c«ng t¸c vÒ çc tæ chøc phi ChÝnh phñ (TCPCP) tØnh Hµ TÜnh, ®∙ cïng çc ®ång nghiÖp cña m×nh hç trî chóng t«i rÊt nhiÒu trong suèt qu¸ tr×nh tiÕn hµnh cuéc ®¸nh gi¸.

Chóng t«i còng xin c¶m ¬n TiÕn sÜ NguyÔn V¨n Hu©n thuéc ViÖn Kinh tÕ häc Hµ Néi vÒ sù hç trî cña, liªn quan ®Õn cuéc ®iÒu tra ®Þnh l−îng vÒ hé gia ®×nh ®∙ ®−îc trÝch dÉn trong b¸o ço nµy. §ång thêi, xin c¶m ¬n nh÷ng nhËn xÐt vµ ý kiÕn t− vÊn cña c« Juliet Edington, AAV.

Cuèi cïng, chóng t«i xin c¶m ¬n Ng©n hµng ThÕ giíi ®∙ tµi trî cho cuéc ®¸nh gi¸ nµy. Th¸ng B¶y 1999 Nhãm ®¸nh gi¸

Tõ vµ côm tõ viÕt t¾t Danh môc tõ vµ côm tõ viÕt t¾t tiÕng Anh (dÞch theo b¸o c¸o tiÕng Anh) AAV Chg GAC GDP Ha HH HEPR Kg Km MOLISA Mos PPA PPC PRA SCF-UK ROSCA RTCCD USD VBA VBP VND WU

ActionAid t¹i ViÖt Nam (Tæ chøc ViÖn trî hµnh ®éng t¹i ViÖt Nam) Thay ®æi §¸nh gi¸ thay ®æi dùa theo nhãm Tæng s¶n phÈm quèc néi HÐcta Hé gia ®×nh Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (X§GN) Kil«gam Kil«mÐt Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi (BL§TB&XH) Th¸ng §¸nh gi¸ nghÌo khæ cã sù tham gia (cña céng ®ång) Uû ban nh©n d©n tØnh (UBND tØnh) §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia (cña céng ®ång) Quü Cøu trî nhi ®ång Anh Héi TÝn dông vµ TiÕt kiÖm quay vßng Trung t©m Nghiªn cøu vµ §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång §«la Mü Ng©n hµng N«ng nghiÖp ViÖt Nam Ng©n hµng Phôc vô Ng−êi nghÌo §ång (tiÒn ViÖt Nam) Héi Phô n÷

Danh môc tõ vµ côm tõ viÕt t¾t tiÕng ViÖt Sµo 500 m2 Th−íc 33,3 m2 VAC V−ên Ao Chuång Tû gi¸ hèi ®o¸i hiÖn t¹i 1 USD t−¬ng ®−¬ng xÊp xØ 14.000 VND

Môc lôc Lêi c¶m ¬n Tõ vµ côm tõ viÕt t¾t Tãm l−îc Ch−¬ng 1 Giíi thiÖu 1.1. XuÊt xø 5 1.2. TiÕn tr×nh 6 1.3. ViÕt b¸o ço 7

Ch−¬ng 2 TØnh Hµ TÜnh vµ çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ 2.1. TØnh Hµ TÜnh 9 2.2. Çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA) 10

Ch−¬ng 3 §Þnh nghÜa vÒ nghÌo khæ vµ kh¸ gi¶ 3.1. ThÕ nµo lµ nghÌo khæ? 11 3.2. Ai lµ ng−êi nghÌo? 18 3.3. Nguyªn nh©n nghÌo khæ 23

Ch−¬ng 4 Sù thay ®æi cña nghÌo khæ 4.1. Çc xu h−íng chung 31 4.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thay ®æi tæng thÓ 34 4.3. Nguyªn nh©n thay ®æi ®èi víi tõng hé 35 4.4. Di c− vµ lµm thuª 39 4.5. Thay ®æi vÒ vai trß cña phô n÷ 41

Ch−¬ng 5 Çc thiÕt chÕ 5.1. PPA xÕp lo¹i çc thiÕt chÕ 43 5.2. §¶ng vµ çc tæ chøc Nhµ n−íc 45 5.3. §¸nh gi¸ çc tæ chøc, ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch cô thÓ 46 5.4 Chi phÝ - thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp 49

Ch−¬ng 6 Nhu cÇu vµ −u tiªn cña ng−êi nghÌo 6.1. Vèn vay 54 6.2. C¬ së h¹ tÇng, th«ng tin vµ çc thÓ chÕ ®Ó c¶i thiÖn s¶n xuÊt

n«ng nghiÖp 55

6.3. Lao ®éng phi n«ng nghiÖp 56 6.4. Gi¸o dôc vµ y tÕ 57 6.5. Thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch c«ng b»ng vµ gi¶m nghÌo 58

Ch−¬ng 7 Nh÷ng khuyÕn nghÞ vµ ph¶n ¸nh 7.1. ý kiÕn ph¶n håi 60 7.2 KhuyÕn nghÞ 61

Phô lôc Phô lôc 1: Th«ng tin kh¸i l−îc vÒ çc x· PPA 64 Phô lôc 2: B¶n tæng hîp tiªu chÝ xÕp lo¹i møc sèng cña s¸u x· PPA 67 Phô lôc 3: TÇn suÊt cña çc tiªu chÝ vÒ ph©n nhãm møc sèng theo tiªu

chÝ kinh tÕ ë ThÞnh Léc 69

Phô lôc 4: Chªnh lÖch vÒ tµi s¶n ë x· S¬n Léc 70 Phô lôc 5: B¶n tæng hîp tiªu chÝ nhãm th«n dÔ bÞ tæn th−¬ng 71 Phô lôc 6: Danh môc toµn bé nguyªn nh©n nghÌo khæ ë x· ThÞnh Léc 72 Phô lôc 7: NhËn thøc vÒ nh÷ng thay ®æi cña t×nh tr¹ng nghÌo khæ ë x·

ThÞnh Léc 73

Phô lôc 8: B¶n tæng hîp xÕp lo¹i çc tæ chøc vµ ç nh©n cña 14 nhãm ë x· ThÞnh Léc

74

Phô lôc 9: B¶n tæng hîp xÕp lo¹i çc tæ chøc h÷u Ých nhÊt cña 13 nhãm ë x· S¬n Hµm

75

Phô lôc 10: Thø tù nhu cÇu −u tiªn ë x· ThÞnh Léc 76 Phô lôc 11: Ghi chÐp vµ ph¶n ¸nh bµi häc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn 77

1

Tãm l−îc Tæng quan vÒ cuéc ®¸nh gi¸ PPA • Tæng céng cã 395 hé gia ®×nh vµ kho¶ng 40 nhãm t¹i 13 th«n (10 - 20%

sè hé gia ®×nh t¹i mçi th«n) thuéc b¶y x∙ trong s¸u huyÖn cña tØnh Hµ TÜnh ®∙ tham gia vµo cuéc ®¸nh gi¸ nµy.

• Tiªu ®iÓm cña cuéc ®¸nh gi¸ PPA nµy lµ nh»m t×m hiÓu vÊn ®Ò nghÌo khæ tõ nh÷ng ng−êi nghÌo. H¬n hai phÇn ba çc hé tham gia lµ nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo theo ph©n lo¹i giµu nghÌo cña th«n.

• Çc ph−¬ng ph¸p cïng tham gia vµ çch tiÕp cËn më ®−îc sö dông trong cuéc ®¸nh gi¸ nµy kh«ng nh»m kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh mét gi¶ thuyÕt cô thÓ nµo c¶.

Nh÷ng ph¸t hiÖn chung ♦ T×nh tr¹ng nghÌo khæ t¹i Hµ TÜnh trong vµi n¨m gÇn ®©y ®· gi¶m c¨n

b¶n vµ cuéc sèng cña phÇn lín d©n chóng ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. V× nghiªn cøu nµy chØ tËp trung vµo nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt t¹i çc x∙ nghÌo nhÊt cña tØnh Hµ TÜnh, cho nªn t×nh h×nh chung cña tØnh ch¾c ch¾n ®∙ ®−îc c¶i thiÖn h¬n nhiÒu so víi nh÷ng g× ®−îc nªu trong b¸o ço nµy. Nh÷ng c¶i thiÖn ®ã lµ do mét sè yÕu tè bao gåm: sù thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, ®Çu t− c«ng Ých vµo c¬ së h¹ tÇng vµ ph¸t triÓn çc c¬ héi ®a d¹ng ho¸ vµ th©m canh ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh− nguån thu nhËp tõ çc nghÒ phô. C«ng t¸c qu¶n lý cã hiÖu qu¶ cña çc thiÕt chÕ thuéc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nh− tr−ëng th«n, çc tæ chøc quÇn chóng còng ®∙ gãp phÇn c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng.

♦ Trong khi nhiÒu ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng tá ra l¹c quan vÒ ®êi sèng sÏ tiÕp tôc ®−îc n©ng cao th× nh÷ng ng−êi kh¸c cã vÎ bi quan h¬n vµ cho r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng thay ®æi vµ c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh th× míi cã thÓ l¹c quan ®−îc. Mét sè chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh víi môc tiªu c¶i thiÖn møc sèng ®−îc cho lµ kh«ng hiÖu qu¶. NhiÒu hé gia ®×nh nhÊn m¹nh nhu cÇu ph¶i c¶i tiÕn h¬n n÷a nh− t¨ng vèn vay, ®Çu t− ®Ó t¨ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn nghÒ phô, dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc ®−îc tæ chøc tèt h¬n. Mét sè hé gia ®×nh còng cho r»ng hä thiÕu c¬ héi tham gia th¶o luËn vÒ viÖc thùc hiÖn çc ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch.

♦ Mét sè ng−êi nghÌo nhÊt ë Hµ TÜnh kh«ng ®−îc l«i cuèn vµo çc ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn vµ vÉn sèng trong t×nh tr¹ng nghÌo khæ cïng cùc. Nh÷ng c− d©n nghÌo nhÊt t¹i Hµ TÜnh, th−êng lµ nh÷ng ng−êi giµ, çc gia ®×nh cã con nhá míi ra ë riªng, hoÆc çc gia ®×nh nu«i con mét m×nh (th−êng do phô n÷ lµm chñ) kh«ng cã kh¶ n¨ng tËn dông çc c¬ héi c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sèng cña hä. NhiÒu ch−¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch cã môc ®Ých tèt nh»m gi¶m nghÌo ®∙ kh«ng ®Õn ®−îc víi hä. Hä vÉn tiÕp tôc ph¶i vËt lén víi khã kh¨n kinh tÕ, víi bÖnh tËt, mÊt mïa, dÞch gia sóc vµ çc yÕu tè kh¸c nh− thuÕ m¸ vµ phô thu, kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn vay nhÑ l∙i.

2

Çc ph¸t hiÖn cô thÓ ThÕ nµo lµ nghÌo khæ? • Çc chØ sè vÒ nghÌo khæ ®−îc ng−êi ®Þa ph−¬ng ë Hµ TÜnh sö dông t¹i

tØnh chñ yÕu lµ nh÷ng chØ sè vÒ kinh tÕ, cã lÏ lµ do tÝnh ®ång nhÊt chung trong tØnh. Nh÷ng chØ sè phæ biÕn nhÊt bao gåm: nhµ cöa tåi tµn, thiÕu l−¬ng thùc, thiÕu ruéng v−ên, thiÕu søc kÐo gia sóc vµ thiÕu hoÆc kh«ng cã tµi s¶n gi¸ trÞ hoÆc çc vËt dông gia ®×nh. Nh÷ng c− d©n kh¸ h¬n trong th«n cã xu h−íng chØ nãi ®Õn thiÕu çc ho¹t ®éng cã thu nhËp phô (nghÒ phô) vµ nî nÇn.

Ai lµ ng−êi nghÌo? • Ba nhãm hé gia ®×nh ®−îc coi lµ nghÌo bao gåm: çc gia ®×nh cña ng−êi

giµ, gia ®×nh míi ra ë riªng vµ gia ®×nh nu«i con mét m×nh (th−êng do phô n÷ lµm chñ). Trõ nhãm hé gia ®×nh míi ra ë riªng, ë çc nhãm cßn l¹i nghÌo khæ cã xu h−íng sÏ kÐo dµi.

Çc nguyªn nh©n cña nghÌo khæ • Nguyªn nh©n th−êng ®−îc nªu ra nhiÒu nhÊt ë tØnh Hµ TÜnh lµ thiÕu vèn,

n¶y sinh tõ ba yÕu tè: çc nguån lùc vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nghÌo nµn, thÞ tr−êng ch−a ph¸t triÓn, çc kho¶n thuÕ vµ ®ãng gãp nÆng.

• VÉn tån t¹i sù chªnh lÖch gi÷a çc hé gia ®×nh do çc hé nghÌo kh«ng cã cña thõa kÕ, vèn ®Çu t−, dù tr÷, quan hÖ x· héi, vµ g¸nh nÆng chi phÝ x· héi (ma chay, c−íi xin v.v.) mÆc dï kho¶ng çch gi÷a ng−êi giµu nhÊt vµ ng−êi nghÌo nhÊt kh«ng qu¸ lín. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do: thiÕu kü n¨ng, kiÕn thøc vµ còng lµ do ®Æc ®iÓm riªng vµ vËn may cña mçi ng−êi.

Nh÷ng thay ®æi vÒ nghÌo khæ vµ kh¸ gi¶ • T×nh tr¹ng nghÌo khæ ®· gi¶m ®¸ng kÓ, ®Æc biÖt ®∙ gi¶m nhiÒu (tõ kho¶ng

75% sè hé xuèng d−íi 50%) sè hé ®−îc ph©n lo¹i lµ "®ãi". Sè ng−êi ®−îc nh÷ng n«ng d©n tham gia PPA ph©n lo¹i lµ "kh¸ gi¶" ®∙ t¨ng tõ kho¶ng 1% sè hé gia ®×nh lªn tíi kho¶ng 10 - 15%.

• Tuy nhiªn, phÇn lín ng−êi d©n (50 - 75% hé gia ®×nh) vÉn cßn bÞ ph©n lo¹i lµ �nghÌo� hoÆc �®ãi�. Nh÷ng thay ®æi ë mçi hé gia ®×nh cßn ch−a ®−îc râ rÖt do hÇu hÕt çc hé gia ®×nh ®Òu míi chØ tiÕn lªn ®−îc mét bËc trong ph©n lo¹i giµu nghÌo.

• NhiÒu hé gia ®×nh tá ra l¹c quan vÒ t−¬ng lai, mÆc dï nh÷ng dù kiÕn vÒ gi¶m nghÌo hoÆc ë møc rÊt khiªm tèn (gi¶m 1-2% sè ng−êi ®−îc ph©n lo¹i lµ "®ãi" hoÆc "nghÌo" víi kho¶ng 75% sè hé vÉn cßn n»m trong çc diÖn ®ã), hoÆc ë møc rÊt cao (kh«ng cßn hé gia ®×nh "®ãi").

Çc lý do dÉn ®Õn thay ®æi vÒ nghÌo khæ vµ kh¸ gi¶ • ChÝnh s¸ch (§æi míi) cña Nhµ n−íc ®· t¹o ra çc c¬ héi, ®Çu t− cña Nhµ

n−íc vÒ dÞch vô vµ c¬ së h¹ tÇng vµ viÖc ph¸t triÓn çc nghÒ phô, ®∙ cho phÐp nhiÒu hé gia ®×nh trë nªn "khÊm kh¸ h¬n". Kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn ®Çu t−, tËn dông çc c¬ héi míi, cã ®ñ søc lao ®éng t¹i mçi gia ®×nh, nhËn ®−îc sù hç

3

trî cña çc thµnh viªn gia ®×nh ®ang lµm thuª t¹i ®Þa ph−¬ng hoÆc t¹i çc n¬i kh¸c, cÇn cï lao ®éng vµ sù may m¾n ®∙ cho phÐp nhiÒu hé gia ®×nh trë nªn "khÊm kh¸ h¬n". §èi mÆt víi nh÷ng khã kh¨n kh«ng l−êng tr−íc ®−îc (nh− èm ®au, mÊt mïa vµ dÞch gia sóc) kh«ng ®ñ vèn dù tr÷ (®Ó khái bÞ nî nÇn), cã nhiÒu con, thiÕu kiÕn thøc, giµ c¶ hoÆc míi ra ë riªng, kh«ng chÞu khã lµm ¨n, vµ thiÕu may m¾n lµ nh÷ng yÕu tè chñ yÕu lµm cho çc hé gia ®×nh ®ã trë nªn "sa sót".

VÊn ®Ò di c− • VÊn ®Ò di c− tù ph¸t, th−êng lµ vµo çc tØnh phÝa nam ViÖt Nam (bao

gåm c¶ viÖc ®i n¬i kh¸c ¨n xin) ®· t¨ng ®¸ng kÓ, mÆc dï nh×n chung tû lÖ di c− t¹i çc x∙ PPA kh«ng cao.

Sù thay ®æi vai trß cña phô n÷ • T×nh h×nh cña n÷ giíi t¹i çc th«n trong diÖn PPA ®· ®−îc c¶i thiÖn phÇn

nµo trong m−êi n¨m qua, mÆc dï vÉn cßn kh¸ nhiÒu bÊt b×nh ®¼ng. VÝ dô, phô n÷ ®−îc ®ãng vai trß quan träng h¬n trong quyÕt ®Þnh cña gia ®×nh vµ çc quan hÖ x∙ héi, phô n÷ ®ì bÞ ng−îc ®∙i h¬n vµ bít ®−îc nhiÒu g¸nh nÆng c«ng viÖc.

XÕp h¹ng thiÕt chÕ • L∙nh ®¹o vµ çn bé th«n vµ Héi N«ng d©n ®−îc xÕp h¹ng t−¬ng ®èi cao trong

çc thiÕt chÕ chÝnh thøc, trong khi çc ng©n hµng vµ ®¬n vÞ khuyÕn n«ng ®−îc xÕp h¹ng t−¬ng ®èi thÊp.

• Quan hÖ hä hµng, l¸ng giÒng, vµ Héi tÝn dông vµ vèn quay vßng ®−îc xÕp h¹ng t−¬ng ®èi cao trong çc thiÕt chÕ kh«ng chÝnh thøc nh−ng Ýt ®−îc nh¾c ®Õn do xu h−íng trong cuéc ®¸nh gi¸ PPA lµ tËp trung vµo çc thiÕt chÕ chÝnh thøc.

C¬ héi tham gia • Ng−êi d©n nãi lµ hä thiÕu c¬ héi th¶o luËn vÒ çc ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh

s¸ch ¶nh h−ëng ®Õn cuéc sèng cña hä. Ng−êi d©n n«ng th«n còng cho biÕt vÒ sù tån t¹i mét sè m©u thuÉn gi÷a ng−êi d©n vµ nh÷ng d− luËn vÒ tham nhòng vµ ®Æc quyÒn ®Æc lîi.

§¸nh gi¸ çc ch−¬ng tr×nh vµ dÞch vô ®Þa ph−¬ng • An ninh vµ çc dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh ®−îc ca ngîi, trong khi ®ã,

çc dÞch vô khuyÕn n«ng, gi¸o dôc vµ tµi chÝnh ®−îc coi lµ ch−a tho¶ ®¸ng. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng cho biÕt vÊn ®Ò téi ph¹m ®∙ gi¶m vµ çc dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh rÊt cã Ých cho viÖc gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, hä phµn nµn r»ng çc dÞch vô khuyÕn n«ng, gi¸o dôc vµ tµi chÝnh ®ang cßn lµ nh÷ng vÊn ®Ò.

ThuÕ, sù ®ãng gãp vµ phÝ • Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ph¶i chÞu g¸nh nÆng thuÕ luü tho¸i (lªn tíi 40%

trong mét vµi tr−êng hîp), nh−ng coi viÖc nép thuÕ lµ mét "nghÜa vô" cña c«ng

4

d©n; tuy nhiªn hä phµn nµn nhiÒu h¬n vÒ viÖc ph¶i tr¶ nh÷ng kho¶n phÝ vµ ®ãng gãp cao. NhiÒu ng−êi còng phµn nµn vÒ viÖc thiÕu minh b¹ch trong sö dông çc kho¶n thuÕ vµ ®ãng gãp. Hä cho biÕt hä hiÕm khi cã c¬ héi ®−îc th¶o luËn vÒ viÖc thuÕ vµ çc ®ãng gãp kh¸c ®−îc sö dông vµo ®©u vµ nh− thÕ nµo.

Nh÷ng nhu cÇu vµ −u tiªn cña ng−êi nghÌo Sau ®©y lµ nh÷ng nhu cÇu ®−îc xÕp h¹ng cao nhÊt trong ®¸nh gi¸ PPA. • T¨ng vèn vay, çc thiÕt chÕ vµ ch−¬ng tr×nh cho vay chÝnh thøc ph¶i hiÖu qu¶

h¬n.

• C¶i thiÖn n¨ng suÊt n«ng nghiÖp qua viÖc t¨ng ®Çu t− vµo çc ch−¬ng tr×nh vµ nguån lùc.

• Ph¸t triÓn nghÒ phô vµ çc c¬ héi t¨ng thu nhËp.

• T¨ng c−êng çc dÞch vô y tÕ vµ gi¸o dôc, gi¶m phÝ sö dông cho çc dÞch vô nµy, ®Æc biÖt ®èi víi hé nghÌo.

• Chän môc tiªu tèt h¬n vµ t¨ng c−êng sù c«ng b»ng trong çc ch−¬ng tr×nh gi¶m nghÌo.

• T¨ng c−êng c¬ héi tham gia vµ th¶o luËn vÒ çc c«ng viÖc cña ®Þa ph−¬ng.

• Gi¶m thuÕ vµ phÝ, ®Æc biÖt cho çc hé nghÌo. KhuyÕn nghÞ • §Çu t− nhiÒu h¬n vµo thuû lîi, ®Æc biÖt lµ hÖ thèng kªnh m−¬ng vµ çc hÖ

thèng qu¶n lý dùa vµo ng−êi sö dông.

• Chän ®èi t−îng vµ ®¸p øng tèt h¬n nh»m vµo çc hé nghÌo vµ çc nhãm nghÌo (ng−êi giµ, trÎ em, nu«i con mét m×nh, ng−êi tµn tËt v.v.. )

• Ph¸t triÓn çc thiÕt chÕ dÞch vô tµi chÝnh hiÖu qu¶ h¬n, ®Ó cã thÓ cung cÊp nh÷ng ph−¬ng ¸n lùa chän phï hîp víi ng−êi sö dông, huy ®éng vèn ngay t¹i ®Þa ph−¬ng vµ cã thÓ tù h¹ch to¸n chi phÝ ho¹t ®éng.

• Nghiªn cøu viÖc thµnh lËp çc h×nh thøc thuÕ, phÝ vµ ®ãng gãp mét çch tæng hîp vµ tiÕn bé h¬n, ®Ó b¶o ®¶m cho ng−êi nghÌo ®−îc tiÕp cËn çc dÞch vô c¬ b¶n nh− y tÕ vµ gi¸o dôc.

• Ph¸t triÓn n¨ng lùc cña l·nh ®¹o, çn bé ®Þa ph−¬ng vµ çc hé gia ®×nh nghÌo. Hç trî l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng trong viÖc më réng sù ph©n quyÒn, t¨ng c−êng sù tham gia cña nh©n d©n vµ d©n chñ trong çc ch−¬ng tr×nh vµ thiÕt chÕ. N©ng cao n¨ng lùc çc hé nghÌo ®Ó hä ®−îc tham gia çc ho¹t ®éng gi¶m nghÌo th«ng qua nhãm nh÷ng ng−êi sö dông dÞch vô vµ viÖc phæ biÕn th«ng tin.

• C¶i thiÖn çc dÞch vô khuyÕn n«ng b»ng çch biÕn ng−êi nghÌo thµnh "kh¸ch hµng", ph¸t triÓn çc nghiªn cøu do n«ng d©n chñ tr×, t¨ng c−êng liªn hÖ víi çc viÖn nghiªn cøu quèc gia, ph¸t triÓn n¨ng lùc cho çc ch−¬ng tr×nh an toµn l−¬ng thùc dùa vµo céng ®ång, gi¶m nhÑ thiªn tai vµ cñng cè çc nhãm sö dông (dÞch vô).

5

Ch−¬ng 1 - Giíi thiÖu "Bµ con ph¶i nãi sù thËt vµ nh÷ng g× m×nh nghÜ. Nhãm çn bé thùc ®Þa nµy kh«ng ®Þnh x©y mét c©y cÇu hay mét con ®Ëp cho chóng ta nh− çc nhãm kh¸c ®∙ lµm. Nh−ng hä cã thÓ ph¶n ¸nh nh÷ng khã kh¨n bµ con ®ang gÆp ph¶i trong cuéc sèng còng nh− nh÷ng nguyÖn väng ®èi víi l∙nh ®¹o ®Ó gióp chóng ta vÒ l©u dµi". Phã tr−ëng th«n 13 - X∙ S¬n Hµm, HuyÖn H−¬ng S¬n. 1.1. XuÊt xø Sau khi nhËn ®−îc yªu cÇu hç trî cña Uû ban nh©n d©n (UBND) tØnh Hµ TÜnh, mét b¶n Ghi nhí ®∙ ®−îc ký kÕt vµo ®Çu n¨m 1997 gi÷a tæ chøc ActionAid t¹i ViÖt Nam (AAV) vµ UBND vÒ hîp t¸c tµi chÝnh vµ kü thuËt nh»m chuÈn bÞ cho ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng cña tØnh trong Ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo (X§GN). UBND Hµ TÜnh, víi sù tham vÊn cña AAV, ®∙ hîp ®ång víi ViÖn Kinh tÕ häc Hµ Néi ®Ó t− vÊn trong toµn bé tiÕn tr×nh so¹n th¶o ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng X§GN.

UBND tØnh Hµ TÜnh vµ AAV coi viÖc cã mét sù ph©n tÝch míi vµ chi tiÕt vÒ t×nh tr¹ng nghÌo khæ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ph¸t triÓn ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng X§GN. §∙ cã sù nhÊt trÝ r»ng ph©n tÝch nµy sÏ ®−îc tiÕn hµnh nh− mét ®ît ®¸nh gi¸ t×nh h×nh theo mét qu¸ tr×nh trong ®ã sö dông c¶ hai ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng.

ViÖn Kinh tÕ häc Hµ Néi, víi sù cè vÊn kü thuËt h¹n chÕ cña AAV vµ Ng©n hµng ThÕ giíi, ®∙ thiÕt kÕ vµ ®iÒu hµnh mét mÉu ®iÒu tra hé gia ®×nh, sö dông çc ph−¬ng ph¸p ®Þnh l−îng. Trung t©m Nghiªn cøu vµ §µo t¹o ph¸t triÓn céng ®ång (TTNC&§TPTC§) ®∙ ®−îc AAV vµ UBND tØnh Hµ TÜnh chän lµm ®èi t¸c thùc hiÖn ®¸nh gi¸ nghÌo khæ cã sù tham gia cña céng ®ång (PPA) sö dông çc ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh.

§ît thùc ®Þa thø nhÊt cña cuéc ®¸nh gi¸ PPA ®−îc tiÕn hµnh t¹i Hµ TÜnh trong thêi gian bèn tuÇn tõ th¸ng B¶y ®Õn th¸ng T¸m n¨m 1998. §ît thùc ®Þa bæ sung thø hai kÐo dµi trong hai tuÇn cña th¸ng T− n¨m 1999 nh»m ®i s©u h¬n vµo mét vµi vÊn ®Ò n¶y sinh trong ®ît thùc ®Þa thø nhÊt vµ ®Ó bæ sung mét sè th«ng tin cßn thiÕu.

Cuéc ®¸nh gi¸ PPA t¹i Hµ TÜnh ®−îc thùc hiÖn nh»m hiÓu ®−îc nhËn thøc, çch ph©n tÝch vµ suy nghÜ cña ng−êi nghÌo vÒ çc vÊn ®Ò vµ çc khÝa c¹nh liªn quan ®Õn nghÌo khæ vµ çch thøc còng nh− ph−¬ng tiÖn ®Ó v−ît qua nghÌo khã, ®Ó ®¹t ®−îc hai môc ®Ých sau: Môc ®Ýnh chÝnh nh»m th«ng b¸o nh÷ng nÐt chñ yÕu vÒ ChiÕn l−îc vµ Ch−¬ng tr×nh Hµnh ®éng X§GN cña Hµ TÜnh.

Môc ®Ýnh thø hai nh»m ®ãng gãp vµo B¸o ço vÒ ph¸t triÓn t¹i ViÖt Nam n¨m 2000 vµ B¸o ço vÒ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi n¨m 2000 do Ng©n

6

hµng ThÕ giíi ®ång chñ tr×, c¶ hai b¸o ço ®Òu nh»m vµo chñ ®Ò chèng nghÌo khæ. 1.2. TiÕn tr×nh Tæng céng cã s¸u huyÖn trong sè t¸m huyÖn n«ng nghiÖp vµ hai thÞ trÊn ®−îc lùa chän cho cuéc ®¸nh gi¸ PPA. §©y còng lµ nh÷ng huyÖn ®∙ ®−îc ViÖn Kinh tÕ häc, AAV vµ UBND tØnh Hµ TÜnh cïng lùa chän cho cuéc ®iÒu tra ®Þnh l−îng. T¹i mçi huyÖn, mét cuéc ®iÒu tra ®Þnh l−îng ®∙ ®−îc thùc hiÖn t¹i hai x∙ ®−îc lùa chän mét çch ngÉu nhiªn (kh«ng cã chñ ý). Sau ®ã, mét trong hai x∙ ®ã l¹i ®−îc lùa chän mét çch ngÉu nhiªn cho cuéc ®¸nh gi¸ (PPA). §ît hai cña cuéc ®¸nh gi¸ PPA chØ ®−îc thùc hiÖn trªn hai huyÖn - Can Léc vµ H−¬ng S¬n - t¹i ba x∙ (S¬n Hµm, ThÞnh Léc vµ Th−îng Léc). Do ®ã, tæng céng cã b¶y x· ®∙ tham gia vµo cuéc ®¸nh gi¸ (PPA). Sau ®©y lµ danh s¸ch çc huyÖn vµ x∙: Can Léc (x∙ ThÞnh Léc vµ Th−îng Léc): N«ng th«n, ®ång b»ng/duyªn h¶i Kú Anh (x∙ Kú Lam) : N«ng th«n, miÒn nói H−¬ng S¬n (x∙ S¬n Hµm) : N«ng th«n, miÒn nói CÈm Xuyªn (x∙ CÈm D−¬ng) : N«ng th«n, duyªn h¶i Th¹ch Hµ (x∙ Th¹ch §×nh) : N«ng th«n, ®ång b»ng/duyªn h¶i ThÞ x∙ Hµ TÜnh (x∙ §¹i N¶i) : Ven ®«, ®ång b»ng T¹i mçi x∙, nh÷ng th«n kh¸ nhÊt (giµu nhÊt vµ hÇu hÕt kh¸ gi¶) vµ nh÷ng th«n kÐm nhÊt (nghÌo nhÊt) trong b¶ng xÕp h¹ng giµu nghÌo cña x∙ ®−îc chän ®Ó ®¸nh gi¸ PPA. Tæng céng cã 395 hé (trªn hai phÇn ba sè ®ã, theo ph©n lo¹i cña th«n ®−îc xÕp vµo hé nghÌo), vµ kho¶ng m−êi ®Õn hai m−¬i phÇn tr¨m tæng sè hé t¹i mçi th«n ®∙ tham gia vµo çc buæi th¶o luËn vµ çc ho¹t ®éng PPA ë cÊp hé gia ®×nh.

Trong ®ît thø nhÊt, nhãm ®¸nh gi¸ (PPA) gåm 24 thµnh viªn (11 n÷ vµ 13 nam) ®Õn tõ çc tæ chøc kh¸c nhau. Trong ®ît thø hai, nhãm ®¸nh gi¸ gåm 16 thµnh viªn cña çc tæ chøc kh¸c nhau (7 n÷ vµ 9 nam). Trong c¶ hai ®ît, çc thµnh viªn tham gia thùc ®Þa ®−îc chia lµm ba nhãm (mçi nhãm mét huyÖn) gåm 5 ®Õn 7 thµnh viªn, bao gåm c¶ tr−ëng nhãm. §ît thø hai gåm ba nhãm thµnh viªn thùc ®Þa nam n÷ (4 - 5 ng−êi mçi nhãm) thùc hiÖn cuéc ®¸nh gi¸. Mét quyÕt ®Þnh cã chñ ý ë ®©y lµ toµn bé c«ng viÖc thùc ®Þa ph¶i do çc thµnh viªn thùc ®Þa ng−êi ViÖt Nam thùc hiÖn.

§ît thø nhÊt cña cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) ®−îc chia lµm hai giai ®o¹n: Giai ®o¹n mét, tõ ngµy 6 ®Õn 13 th¸ng B¶y n¨m 1998 vµ Giai ®o¹n hai, tõ ngµy 29 th¸ng B¶y ®Õn 5 th¸ng T¸m 1998. §ît thø hai ®−îc tæ chøc thùc hiÖn trong hai tuÇn th¸ng T− n¨m 1999.

§Ó chuÈn bÞ cho ®ît ®¸nh gi¸ (PPA) thø nhÊt, mét líp tËp huÊn b»ng tiÕng ViÖt cho toµn bé thµnh viªn nhãm thùc ®Þa (PPA) ®−îc tæ chøc t¹i thÞ x∙ Hµ TÜnh trong 10 ngµy (th¸ng S¸u vµ B¶y 1998). Ngoµi ra, cßn cã mét kho¸ tËp huÊn bæ sung hai ngµy ®−îc tæ chøc gi÷a hai kú thùc ®Þa nh»m ®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh, giíi thiÖu çc c«ng cô míi vµ x¸c ®Þnh kÕ ho¹ch c«ng viÖc tiÕp theo. Trong ®ît thø hai, ®∙ cã b¶y ngµy dµnh cho c«ng viÖc chuÈn bÞ vµ tæ chøc mét líp giíi thiÖu.

7

Cuéc ®¸nh gi¸ PPA chñ yÕu dùa trªn çc bé c«ng cô PRA (®¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia cña céng ®ång). Çc c«ng cô ®−îc vËn dông nhiÒu nhÊt lµ:

• Th¶o luËn nhãm môc tiªu • Pháng vÊn b¸n cÊu tróc • XÕp h¹ng giµu nghÌo • Ph©n h¹ng vµ tÝnh ®iÓm ma trËn vµ thø tù −u tiªn • LËp biÓu ®å diÔn tiÕn.

Lµ mét phÇn cña viÖc chuÈn bÞ vµ ®Þnh h−íng cho cuéc ®¸nh gi¸ PPA, çc nhãm thùc ®Þa ®∙ trao ®æi nhiÒu vÒ çc cuéc tranh luËn ®ang diÔn ra xung quanh b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm, nguyªn nh©n vµ çc c¬ héi lùa chän cã thÓ nh»m v−ît qua nghÌo khæ. ViÖc nµy chñ yÕu lµ nh»m b¶o ®¶m çc thµnh viªn thùc ®Þa cã mét c¬ së kiÕn thøc ®Òu vµ c©n b»ng vµ còng nh»m b¶o ®¶m cho hä cã çch suy nghÜ cëi më h¬n trong qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin ®¸nh gi¸ (PPA). Ngoµi viÖc ph¸t triÓn mét ®Þnh h−íng ®iÒu tra (vµ b¶n h−íng dÉn c©u hái mÉu kÌm theo), vèn ®∙ t¹o ra mét sè thiªn kiÕn trong ®¸nh gi¸ nµy, nhãm thùc ®Þa nhÊt trÝ ¸p dông mét ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn cëi më trong suèt qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ (PPA), cã nghÜa lµ kh«ng nh»m thö nghiÖm, kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh bÊt kú mét ph−¬ng h−íng hay gi¶ thuyÕt cô thÓ nµo c¶.

Sau ®©y lµ kh¸i l−îc cña h−íng thu thËp th«ng tin trong cuéc ®¸nh gi¸ (PPA), ®−îc çc thµnh viªn thùc ®Þa v¹ch ra vµ hoµn thiÖn trong çc héi th¶o vµ tËp huÊn chuÈn bÞ tr−íc khi tiÕn hµnh cuéc ®¸nh gi¸:

1. B¶n chÊt, ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn vµ t¸c ®éng cña nghÌo khæ? 2. Ai lµ ng−êi nghÌo? 3. §©u lµ çc nguyªn nh©n cña nghÌo khæ? 4. §éng n¨ng cña nghÌo khæ - Ai ®ang trë nªn nghÌo? Ai ®ang trë nªn

giµu h¬n? (chØ trong ®ît hai) 5. Çc thiÕt chÕ nµo (chØ trong ®ît hai), tiÕn tr×nh nµo, hoÆc ch−¬ng tr×nh

nµo ®ang hç trî hoÆc c¶n trë ng−êi nghÌo ®Êu tranh chèng nghÌo khæ? 6. Ng−êi nghÌo cã nhu cÇu −u tiªn vµ khuyÕn nghÞ g× nh»m kh¾c phôc çc

nguyªn nh©n vµ t¸c ®éng cña nghÌo khæ? Bªn c¹nh nh÷ng trao ®æi nhá víi nh÷ng ng−êi kh«ng nghÌo, bao gåm çn bé huyÖn x∙ ®Ó thu thËp th«ng tin chung, cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) ®−îc thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn nh»m cã ®−îc sù t−¬ng t¸c trùc tiÕp víi nh÷ng ng−êi nghÌo ®−îc d©n th«n x¸c nhËn. Cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) nµy thùc sù lµ mét ®ît c«ng t¸c ®Ó hiÓu râ h¬n vÒ ng−êi nghÌo vµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn nghÌo khæ tõ b¶n th©n ng−êi nghÌo. Cuéc ®¸nh gi¸ PPA nµy ®−îc thiÕt kÕ nh»m nhÊn m¹nh çc ph©n tÝch vÒ sù kh¸c biÖt, nhÊt lµ çc kh¸c biÖt vÒ tµi s¶n, giíi vµ thÕ hÖ. Tuy nhiªn, do mét sè vÊn ®Ò n¶y sinh trong qu¸ tr×nh lµm viÖc t¹i thùc ®Þa, møc ®é vµ chiÒu s©u cña ph©n tÝch nµy cßn ch−a ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra. 1.3. ViÕt b¸o ço B¸o ço thùc ®Þa vµ tæng hîp th«ng tin ®−îc viÕt vµo cuèi mçi ngµy t¹i thùc ®Þa vµ çc b¸o ço vïng (x∙) ®−îc viÕt trong vßng bèn ngµy sau khi ®∙ cã kÕt luËn cña mçi ®ît thùc ®Þa (PPA). Mét b¶n b¸o ço tãm l−îc dùa trªn çc b¸o

8

ço vïng tõ ®ît ®¸nh gi¸ ®Çu tiªn ®∙ ®−îc so¹n th¶o, nh−ng ch−a ®−îc in ®Ó c«ng bè. Çc b¸o ço vïng vµ b¸o ço tãm l−îc cña c¶ hai ®ît thø nhÊt vµ thø hai trong ®ît ®¸nh gi¸ (PPA) ®−îc c¶ nhãm viÕt chung b»ng tiÕng ViÖt, theo chØ ®¹o cña çc tr−ëng nhãm. Çc b¸o ço vïng ®∙ ®−îc dÞch sang tiÕng Anh, nh−ng vÉn gi÷ l¹i nh÷ng ghi chÐp ban ®Çu t¹i thùc ®Þa b»ng tiÕng ViÖt.

B¶n b¸o ço tæng hîp nµy ®−îc viÕt trùc tiÕp b»ng tiÕng Anh, chñ yÕu dùa trªn nh÷ng b¶n dÞch cña çc b¸o ço thùc ®Þa. §©y lµ mét b¸o ço tãm l−îc ®−îc tæng hîp tõ kho¶ng hai tr¨m trang th«ng tin cña chÝn b¸o ço thùc ®Þa vµ çc ghi chÐp liªn quan. B¸o ço ®−îc tËp hîp chñ yÕu bëi mét nhãm ba ng−êi ®∙ tham gia vµo viÖc thiÕt kÕ, tËp huÊn vµ gi¸m s¸t cuéc ®¸nh gi¸ PPA, nh−ng kh«ng trùc tiÕp tham gia vµo c«ng viÖc thùc ®Þa. B¶n dù th¶o cña b¸o ço nµy ®∙ ®−îc th¶o luËn, söa ch÷a vµ cñng cè trong ngµy mét héi th¶o vµo th¸ng S¸u n¨m 1999 cïng 18 thµnh viªn cña çc nhãm nghiªn cøu thùc ®Þa, bao gåm c¶ çc tr−ëng nhãm ®∙ thùc hiÖn c¶ hai ®ît ®¸nh gi¸ PPA.

B¸o ço nµy còng thÓ hiÖn nhiÒu kÕt qu¶ phï hîp víi cuéc ®iÒu tra ®Þnh l−îng hé gia ®×nh do ViÖn Kinh tÕ häc thùc hiÖn. T−¬ng tù, b¸o ço nµy còng sö dông çc b¸o ço, nghiªn cøu ®iÓn h×nh vµ çc pháng vÊn trong c¬ së d÷ liÖu cña AAV trong suèt nh÷ng n¨m lµm viÖc t¹i Hµ TÜnh. Nh÷ng kÕt qu¶ vµ th«ng tin nµy chñ yÕu ®−îc sö dông ®Ó cñng cè hoÆc nhÊn m¹nh nh÷ng nhËn xÐt sau ®ît ®¸nh gi¸ (PPA).

Ngoµi møc ®é thiªn kiÕn th−êng gÆp mµ cã lÏ lµ khã tr¸nh khái trong qu¸ tr×nh thu thËp vµ tæng hîp th«ng tin tõ mét nguån d÷ liÖu lín, nh÷ng ng−êi viÕt b¸o ço nµy ®∙ ¸p dông mét çch tiÕp cËn thÓ hiÖn ®−îc toµn bé ph¹m vi vµ tÝnh ®a d¹ng cña çc c©u tr¶ lêi, çc quan ®iÓm vµ ph©n tÝch cña nh÷ng ng−êi nghÌo, nam vµ n÷, còng nh− cña trÎ em ®∙ ®−îc thu thËp trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ (PPA), nh÷ng ý kiÕn nµy ®−îc thÓ hiÖn râ ngay c¶ khi chóng m©u thuÉn víi nhau hoÆc nh¾c l¹i nh÷ng ®iÒu mét sè ng−êi cho lµ nh÷ng kÕt luËn hiÓn nhiªn. Nh÷ng thiªn kiÕn, quan ®iÓm vµ khuyÕn nghÞ cña çc thµnh viªn thùc ®Þa (PPA) còng ®−îc t¸ch b¹ch râ rµng nh»m tr¸nh bÞ lÉn víi çc quan ®iÓm cña b¶n th©n nh÷ng ng−êi nghÌo.

B¶n b¸o ço nµy ®−îc chia thµnh b¶y phÇn bao gåm c¶ phÇn giíi thiÖu. Ch−¬ng mét giíi thiÖu vÒ tiÕn tr×nh vµ ph−¬ng ph¸p lµm PPA vµ x©y dùng b¸o ço. Ch−¬ng hai giíi thiÖu chung vÒ tØnh Hµ TÜnh vµ çc x∙ n»m trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA). Ch−¬ng ba bao gåm nh÷ng phÇn vÒ "ThÕ nµo lµ nghÌo khæ" vµ "Ai lµ ng−êi nghÌo" vµ mét phÇn vÒ çc nguyªn nh©n cña nghÌo khæ. Ch−¬ng bèn bµn vÒ xu h−íng thay ®æi cña nghÌo khæ vµ ®−a ra çc lý do t¹i sao mét sè hé gia ®×nh l¹i cã thÓ v−ît ra khái nghÌo khæ trong khi nh÷ng ng−êi kh¸c ngµy cµng sa sót. Ch−¬ng n¨m nãi vÒ nhËn thøc cña ng−êi nghÌo vÒ çc ch−¬ng tr×nh, chÝnh s¸ch vµ thiÕt chÕ cã t¸c ®éng ®Õn cuéc sèng cña hä. Ch−¬ng s¸u m« t¶ nh÷ng nhu cÇu vµ −u tiªn cña çc hé nghÌo nh»m tho¸t ra khái nghÌo khæ. Cuèi cïng, ch−¬ng b¶y ®−a ra çc khuyÕn nghÞ vÒ gi¶m nghÌo ®−îc nhãm ®¸nh gi¸ PPA ph¸t triÓn trªn c¬ së cña toµn bé cuéc ®¸nh gi¸.

9

Ch−¬ng 2: TØnh Hµ TÜnh vµ çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA) 2.1. TØnh Hµ TÜnh Hµ TÜnh lµ mét tØnh B¾c Trung bé ViÖt Nam, çch Hµ Néi kho¶ng 350 km vÒ phÝa nam, tr¶i dµi tõ biªn giíi Lµo ®Õn biÓn §«ng ViÖt Nam, c¾t ngang toµn bé phÇn hÑp nhÊt cña ®Êt n−íc, phÝa b¾c gi¸p NghÖ An, phÝa nam gi¸p Qu¶ng B×nh. TØnh Hµ TÜnh lµ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh míi ®−îc t¸ch tõ çc huyÖn phÝa nam tØnh NghÖ TÜnh tõ n¨m 1991. Lµ mét tØnh cã truyÒn thèng çch m¹ng, Hµ TÜnh lµ n¬i diÔn ra nhiÒu cuéc næi dËy chèng chÕ ®é thùc d©n, bao gåm c¶ cuéc khëi nghÜa "X« viÕt NghÖ TÜnh". N¬i ®©y còng lµ tói bom trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n−íc nh÷ng n¨m 1960. TØnh Hµ TÜnh bao gåm t¸m huyÖn n«ng nghiÖp (§øc Thä, CÈm Xuyªn, H−¬ng Khª, H−¬ng S¬n, Th¹ch Hµ, Nghi Xu©n, Kú Anh vµ Can Léc) vµ hai thÞ x∙ (Hång LÜnh vµ Hµ TÜnh) bao gåm 262 x∙ vµ ph−êng.

Tæng sè d©n tØnh Hµ TÜnh lµ 1.275.346 ng−êi víi mËt ®é sè d©n trung b×nh 210 ng−êi/km2. TØnh cã tû lÖ t¨ng sè d©n 1,58% (1996) thÊp h¬n møc t¨ng sè d©n quèc gia 2,1%. N¨m 1997, 50,8% sè d©n lµ n÷ vµ 91,8% sè d©n sèng t¹i vïng n«ng th«n. PhÇn lín sè d©n tØnh Hµ TÜnh lµ ng−êi d©n téc Kinh.1

Hµ TÜnh chñ yÕu lµ mét tØnh n«ng nghiÖp. N¨m 1996, 56,6% GDP lµ tõ çc ho¹t ®éng n«ng, l©m ng− nghiÖp, trong khi chØ 10,7% lµ tõ c«ng nghiÖp vµ x©y dùng. Hµ TÜnh thuéc lo¹i tØnh nghÌo nhÊt ViÖt Nam vµ khu vùc B¾c Trung bé lµ khu vùc nghÌo thø hai trong c¶ n−íc (sau T©y Nguyªn). GDP theo ®Çu ng−êi n¨m 1996 lµ 1.774.800 ®ång/n¨m2 chØ b»ng hai phÇn ba møc b×nh qu©n cña c¶ n−íc lµ 2.720.400 ®ång.3

DiÖn tÝch Hµ TÜnh kho¶ng 6.054 km2, chiÕm kho¶ng 1,8% tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai ViÖt Nam. TØnh ®−îc chia lµm bèn vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp chñ yÕu, tÝnh tõ bê biÓn ®Õn biªn giíi Lµo bao gåm: vïng duyªn h¶i, vïng ®ång b»ng, vïng ®åi, vµ miÒn nói. PhÇn lín ®Êt ®ai trong tØnh kh«ng canh t¸c ®−îc (42,2%) vµ ®Êt rõng (39,3%), chØ 16% ®Êt ®ai ®−îc sö dông cho çc môc ®Ých n«ng nghiÖp. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n ®Çu ng−êi lµ 0.47 ha.4 KhÝ hËu t¹i Hµ TÜnh ®Æc biÖt kh¾c nghiÖt, ®Æc tr−ng bëi mïa kh« kÐo dµi, víi nh÷ng ®ît giã Lµo vµ h¹n h¸n th−êng xuyªn, vµ mét mïa m−a kÐo dµi, g©y lôt léi. Bªn c¹nh ®ã, tØnh cßn th−êng xuyªn bÞ b∙o, cã lóc g©y nhiÒu tæn thÊt lín.

1 Trung t©m Nghiªn cøu Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, "Çc mÆt kinh tÕ x∙ héi/Nghiªn cøu tØnh Hµ TÜnh", Hµ Néi, th¸ng N¨m 1998. 2 Tµi liÖu ®∙ dÉn. 3 Tæng côc thèng kª ViÖt Nam, Niªn gi¸m thèng kª 1997, Nhµ xuÊt b¶n thèng kª Hµ Néi, 1998. 4 Trung t©m Nghiªn cøu Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, 1998.

10

2.2. Çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA)5 B¶y x∙ n»m trong vïng nghiªn cøu bao gåm §¹i N¶i (thÞ x∙ Hµ TÜnh), CÈm D−¬ng (huyÖn CÈm Xuyªn), Kú L©m (huyÖn Kú Anh), S¬n Hµm (huyÖn H−¬ng S¬n), Th¹ch §×nh (huyÖn Th¹ch Hµ), ThÞnh Léc vµ Th−îng Léc (huyÖn Can Léc) (xem Phô lôc 1. Kh¸i l−îc vÒ çc x∙). TÊt c¶ çc x∙ nghiªn cøu, trõ mét x∙ (§¹i N¶i), ®Òu ®−îc çc cÊp tØnh vµ huyÖn coi lµ x∙ nghÌo. Sè d©n çc x∙ chªnh lÖch tõ h¬n 3.000 (Kú L©m, Th¹ch §×nh) tíi h¬n 6.000 (ThÞnh Léc), vµ toµn bé lµ ng−êi d©n téc Kinh. Ngo¹i trõ §¹i N¶i (cã mét sè ngµnh nghÒ, dÞch vô vµ thñ c«ng nghiÖp), tÊt c¶ çc x∙ ®Òu chØ dùa vµo kinh tÕ n«ng nghiÖp. B¶y x∙ nµy nh×n chung ®¹i diÖn cho çc vïng sinh th¸i kh¸c nhau cña Hµ TÜnh ®−îc ®Ò cËp ë phÇn trªn. Kú L©m vµ S¬n Hµm lµ x∙ miÒn nói, CÈm D−¬ng, Th¹ch §×nh vµ ThÞnh Léc lµ çc x∙ vïng duyªn h¶i. Th−îng Léc n»m trªn vïng ®ång b»ng/®åi, cßn §¹i N¶i lµ x∙ ®ång b»ng, ngo¹i « thÞ x∙ Hµ TÜnh. Çc x∙ nh×n chung ®Òu cã khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, víi mïa kh« kÐo dµi tõ th¸ng M−êi hai ®Õn th¸ng B¶y, vµ mïa m−a th−êng cã b∙o vµ lôt nÆng nÒ. HÇu hÕt çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA) ®Òu cã c¬ së h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn vµ kh«ng ®−îc b¶o tr× tèt. §Æc biÖt lµ ®−êng s¸ cßn nhiÒu chç xÊu, giao th«ng ®Æc biÖt khã kh¨n trong mïa m−a, nhÊt lµ ë vïng nói. TÊt c¶ çc x∙ ®Òu cã mét tû lÖ nhÊt ®Þnh vÒ hé cã ®iÖn, tû lÖ nµy rÊt chªnh lÖch, tõ d−íi 30% (Kú L©m) ®Õn 100% (CÈm D−¬ng, Th−îng Léc vµ §¹i N¶i). HÖ thèng thuû lîi còng cßn thiÕu, mét vµi x∙ nh− ThÞnh Léc hoµn toµn chØ dùa vµo nguån n−íc tù nhiªn ®Ó canh t¸c vµ sö dông cho sinh ho¹t (dù kiÕn cuèi n¨m nay ThÞnh Léc sÏ lµm xong hÖ thèng thuû lîi). H¬n n÷a, mÆc dï çc x∙ ®Òu cã tr−êng häc vµ trung t©m y tÕ (trung t©m S¬n Hµm ®ang ®−îc x©y l¹i b»ng vèn cña Ng©n hµng ThÕ giíi), nh÷ng c¬ së nµy th−êng kh«ng ®−îc x©y dùng vµ b¶o tr× tèt (do thiÕu vèn) vµ th−êng kh«ng ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña c− d©n trong x∙. Çc x∙ nµy còng cã Ýt chî vµ nÕu cã th× chØ häp mét vµi phiªn trong th¸ng. Bªn c¹nh ®ã, ngo¹i trõ §¹i N¶i, kh«ng cã x∙ nµo cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn dÔ dµng çc thÞ tr−êng lín cña ®« thÞ.

5 Çc th«ng tin t¹i phÇn 2.2 ®Òu ®−îc dùa trªn çc cuéc pháng vÊn vµ d÷ liÖu thu thËp tõ çc cÊp huyÖn x∙ vµ b¸o ço trong cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) n¨m 1998 hoÆc 1999, trõ khi ®−îc ghi râ çc nguån kh¸c.

11

Ch−¬ng 3: §Þnh nghÜa nghÌo khæ vµ kh¸ gi¶ 3.1. ThÕ nµo lµ nghÌo khæ? "Çc con t«i hái: 'MÑ ¬i, tèi nay mÑ nÊu g× ¨n?' 'Khoai lang.' 'ThÕ s¸ng mai nhµ m×nh ¨n g×?' 'Khoai lang.' Çc con t«i ®ãi ®Õn møc kh«ng häc ®−îc". Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) víi bµ H, x∙ ThÞnh Léc, 1998.

"Chóng t«i ch¼ng cã g× ngoµi hai bµn tay tr¾ng" - C− d©n, x∙ ThÞnh Léc, PPA 1998. Çc hé vµ çn bé ®Þa ph−¬ng sö dông nhiÒu chØ sè gièng nhau ®Ó ®Þnh nghÜa hé nghÌo, th«n nghÌo vµ x∙ nghÌo. HÇu hÕt çc chØ sè nµy ®Òu nh»m vµo çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ, cã lÏ do sù thuÇn nhÊt s¾c téc cña Hµ TÜnh. Ch¼ng h¹n, vÒ çc tiªu chÝ ph©n h¹ng giµu nghÌo, çc hé vµ çc çn bé x∙, huyÖn th−êng sö dông çc d¹ng chØ sè kinh tÕ kh¸c nhau nh− së h÷u tµi s¶n hoÆc vèn. Mét ®iÓm kh¸c biÖt gi÷a çc tiªu chÝ sö dông ë çc cÊp kh¸c nhau lµ çc chØ sè vÒ x∙ nghÌo, th«n nghÌo, chñ yÕu do çc çn bé x∙ huyÖn v¹ch ra, tËp trung nhiÒu h¬n vµo viÖc thiÕu c¬ së h¹ tÇng nªn kh¸c víi çc hé gia ®×nh. MÆc dï thùc tÕ lµ nhiÒu chØ sè ®−îc sö dông ®Ó ph©n h¹ng giµu nghÌo mang b¶n chÊt kinh tÕ, nh÷ng ng−êi nghÌo cßn dïng c¶ çc tiªu chÝ phi kinh tÕ ®Ó m« t¶ t×nh tr¹ng nghÌo khæ. 3.1.1 Nh÷ng chØ sè sö dông nh»m ph©n lo¹i x∙ nghÌo Çc chØ sè vÒ x∙ nghÌo do çn bé huyÖn vµ x∙ sö dông lµ kh¸ gièng nhau trong toµn tØnh, mÆc dï ®«i lóc còng cã sù kh¸c biÖt v× çc lý do sinh th¸i (xem ¤ 3.1). Ch¼ng h¹n, çc chØ sè cho çc x∙ vïng duyªn h¶i bao gåm sù lÖ thuéc vµo ®¸nh b¾t h¶i s¶n (x∙ CÈm D−¬ng, Th¹ch §×nh), trong khi çc x∙ miÒn nói bao gåm çc chØ sè nh− sè ng−êi lµm nghÒ b¸n cñi (x∙ S¬n Hµm). Nh÷ng chØ sè nghÌo khæ ë cÊp x∙ th−êng chñ yÕu dùa trªn nh÷ng vÊn ®Ò sau: c¬ së h¹ tÇng, s¶n xuÊt kinh tÕ, kh¶ n¨ng ®ãng thuÕ, tr×nh ®é häc vÊn, hoµn c¶nh kinh tÕ cña çc hé gia ®×nh, bao gåm c¶ thiÕu ¨n, vay m−în vµ møc ®é tµi s¶n. ¤ 3.1: Tãm t¾t çc chØ sè chñ yÕu sö dông nh»m ph©n lo¹i x· nghÌo

C¬ së h¹ tÇng • Tû lÖ phÇn tr¨m çc hé cã ®iÖn • ThiÕu tr−êng häc, hoÆc tr−êng häc t−êng ®Êt, m¸i tranh • §−êng x¸ tåi tµn • HÖ thèng thuû lîi thiÕu vµ kÐm t¸c dông • C¬ së vµ dÞch vô ch¨m sãc y tÕ yÕu kÐm

12

S¶n xuÊt kinh tÕ • Sè hé lµm nghÒ b¸n cñi (S¬n Hµm) • Sè hé lÖ thuéc vµo viÖc ®¸nh b¾t h¶i s¶n (CÈm D−¬ng, Th¹ch §×nh) • Sè hé kh«ng ®ñ ®Êt thÝch hîp cho trång lóa (CÈm D−¬ng) • Sè hé cã n¨ng suÊt n«ng nghiÖp thÊp • Sè hé cã thµnh viªn ®i ¨n xin (ThÞnh Léc, Th¹ch §×nh) • NhiÒu nguy c¬ dÞch gia sóc vµ mÊt mïa (S¬n Hµm) ThiÕu ¨n • Sè hé thiÕu ¨n vµo nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh trong n¨m • Sè hé ph¶i vay m−în tiÒn vµ l−¬ng thùc (CÈm D−¬ng) Tµi s¶n gia ®×nh • Sè xe m¸y (S¬n Hµm) • Sè nhµ tranh ThuÕ • Møc thuÕ vµ kh¶ n¨ng ®ãng gãp cña ng−êi d©n Nguån: PPA, 1998. Trõ khi ®−îc ghi chó râ, çc chØ sè nµy ®−îc sö dông t¹i tÊt c¶ çc huyÖn. 3.1.2 Çc chØ sè sö dông nh»m ph©n lo¹i th«n nghÌo Çc çn bé x∙ th−êng sö dông mét lo¹t çc yÕu tè ®Ó ®Þnh nghÜa th«n nghÌo. Nh− ®∙ ®Ò cËp vÒ vÝ dô ë x∙ S¬n Hµm (B¶ng 3.1), çc çn bé x∙ ®Þnh nghÜa th«n nghÌo lµ thiÕu c¬ së h¹ tÇng, thiÕu kinh tÕ ®a d¹ng, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, møc së h÷u tµi s¶n thÊp, vµ gia ®×nh thiÕu ¨n.

B¶ng 3.1: Tiªu chÝ xÕp h¹ng çc th«n t¹i x· S¬n Hµm

Çc th«n kh¸ gi¶ nhÊt Çc th«n nghÌo nhÊt - Cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn c¬ së h¹ tÇng tèt - Tû lÖ nhµ ngãi cao (kho¶ng 90%), së h÷u xe m¸y, giÕng n−íc s¹ch, s©n g¹ch - Tû lÖ nép thuÕ cao, ®ñ vµ ®óng h¹n. - Thu nhËp ®Çu ng−êi cao (n¨ng suÊt lóa 150 kg/sµo) - Cã ®iÖn sím (tõ n¨m1993) - §−îc cÊp n−íc s¹ch

- C¬ së h¹ tÇng nghÌo nµn nhÊt (giao th«ng ®Æc biÖt khã kh¨n) - Kho¶ng 60% nhµ tranh v¸ch ®Êt - Çc hé ph¶i kiÕm cñi b¸n mua g¹o - Kho¶ng 70% çc hé thiÕu ¨n tõ 3 ®Õn 6 th¸ng. - N¨ng suÊt lóa rÊt thÊp (100 kg/sµo) - Tû lÖ trÎ em thÊt häc cao - Nép thuÕ chËm - Ruéng bËc thang

Nguån: PPA, x∙ S¬n Hµm, 1998. 3.1.3 Çc chØ sè nghÌo do hé gia ®×nh nghÌo ®Æt ra §Ó cã mét çch hiÓu toµn diÖn vÒ nghÌo khæ t¹i tØnh Hµ TÜnh, cÇn ph¶i t×m hiÓu nghÌo khæ ®−îc çc hé ®Þnh nghÜa thÕ nµo. Trong suèt cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) çc hé vµ çc nhãm d©n c− nghÌo t¹i Hµ TÜnh ®∙ ®Æt ra nh÷ng tiªu chÝ cña hä ®Ó ph©n h¹ng çc hé theo

13

møc giµu nghÌo. ViÖc xÕp h¹ng giµu hoÆc kh¸ gi¶ lµ mét biÖn ph¸p tèt ®Ó hiÓu xem ng−êi nghÌo t¹i Hµ TÜnh ®Þnh nghÜa nh− thÕ nµo vÒ nghÌo khæ vµ kh¸ gi¶. B¶ng 3.2 cho chóng ta thÊy mét vÝ dô vÒ tiªu chÝ xÕp h¹ng giµu nghÌo t¹i x∙ ThÞnh Léc. D©n c− trong tÊt c¶ çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA) ph©n chia çc hé thµnh ba ®Õn s¸u nhãm, nh−ng phæ biÕn lµ ph©n lµm bèn nhãm, th−êng ®−îc ®Þnh nghÜa lµ "Kh¸ gi¶," "Trung b×nh," "NghÌo," vµ "§ãi."

B¶ng 3.2: Tiªu chuÈn ph©n h¹ng giµu nghÌo t¹i x· ThÞnh Léc Møc Nhãm nam, th«n giµu nhÊt Nhãm nam,

th«n nghÌo nhÊt 1 = cao nhÊt

- Cã vèn cho vay - §ñ ¨n c¶ n¨m - Cã m¸y thu h×nh vµ çc dông cô gia ®×nh - Cã xe m¸y (chñ yÕu çn bé) - Cã m¸y x¸t g¹o

- §ñ ¨n - Kh«ng ph¶i vay m−în - Cã vèn thõa kÕ - Tham gia c¶ n«ng vµ ng− nghiÖp - KÕ ho¹ch s¶n xuÊt, kinh doanh tèt - Nu«i lîn hoÆc gµ - Cã nguån tiÒn hç trî tõ bªn ngoµi - Cã m¸y x¸t g¹o

2 - §ñ ¨n - Cã ra®i« catset - Cã tr©u - Nu«i gµ lîn - Cã kh¶ n¨ng nu«i con ¨n häc hÕt cÊp 2 hoÆc cÊp 3

- ThiÕu ¨n tõ 1 - 2 th¸ng - Cã tr©u - Cã ®ñ lao ®éng, cÇn cï - Cã vèn vµ kiÕn thøc - BiÕt çch lµm ¨n, lËp kÕ ho¹ch s¶n xuÊt - Cã kÕ ho¹ch kinh doanh cô thÓ - Sèng tiÕt kiÖm

3 - Cã Ýt ruéng - ThiÕu ¨n 3 th¸ng/n¨m - Nhµ cöa lôp xôp - S©n nhá - Cã tr©u - Nu«i lîn - Cã kh¨ n¨ng nu«i con ¨n häc hÕt cÊp 1 hoÆc cÊp 2

- ThiÕu ¨n 6 th¸ng hoÆc h¬n - §Êt ®ai b¹c mµu - Cã Ýt ®Êt ®ai - Ph¶i vay m−în lóc gi¸p h¹t - ThiÕu vèn - Hé gia ®×nh giµ c¶ - GÆp khã kh¨n do bÖnh tËt hoÆc thiªn tai - Kh«ng cã nghÒ phô - Kh«ng cßn sinh kÕ b»ng ng− nghiÖp v× hÕt nguån ç

4 - ThiÕu ¨n 6 - 10 th¸ng/n¨m - Nhµ cöa tåi tµn - Cã Ýt ®Êt ®ai - Kh«ng cã s©n - Kh«ng cã tr©u - Kh«ng cã tiÒn cho con ®i häc, con çi th−êng bá häc ë cÊp tiÓu häc - Cã qu¸ nhiÒu con

- Cã qu¸ nhiÒu con, con çi kh«ng ®−îc ®i häc - Ch¨n nu«i ®−îc Ýt - N¨ng suÊt n«ng nghiÖp thÊp - ThiÕu quan t©m cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng

Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999. Nh− ®∙ thÊy ë b¶ng ph©n h¹ng giµu nghÌo t¹i ThÞnh Léc vµ çc x∙ kh¸c (B¶ng 3.3), cã nhiÒu tiªu chÝ gièng nhau do çc nhãm vµ hé gia ®×nh kh¸c nhau ®−a ra. Nh÷ng tiªu chÝ nµy còng cã phÇn kh¸c nhau gi÷a çc th«n giµu vµ nghÌo, nh−ng c¬ b¶n kh«ng kh¸c nhau vÒ giíi.

14

Mét trong nh÷ng chØ sè th−êng ®−îc çc hé thuéc çc x∙ trong vïng ®¸nh gi¸ (PPA) ®−a ra lµ nhµ cöa tåi tµn, th−êng cã nghÜa lµ nhµ tranh v¸ch ®Êt. Trong khi ®ã, mét trong nh÷ng tiªu chÝ th−êng ®−îc sö dông chØ çc hé kh¸ gi¶ h¬n lµ nhµ kiªn cè (x©y b»ng g¹ch hoÆc xi m¨ng, m¸i ngãi). Sù kh¸c nhau nµy gi÷a çc hé giµu vµ nghÌo ®−îc thÓ hiÖn râ h¬n qua §iÒu tra nhu cÇu c¬ b¶n cña AAV vµo n¨m 1998 t¹i x∙ S¬n Léc, huyÖn Can Léc, cho thÊy 90% çc hé kh¸ gi¶ cã nhµ kiªn cè x©y b»ng ®¸, chØ 10% sè hé nghÌo ®−îc ë trong nh÷ng nhµ nh− vËy. (xem B¶ng 3.4).

B¶ng 3.3: Çc chØ sè vÒ giµu nghÌo ®−îc sö dông nhiÒu nhÊt t¹i s¸u x·

Çc chØ sè vÒ hé giµu nhÊt Çc chØ sè vÒ hé nghÌo nhÊt TÇn sè sö dông nªu trong b¸o ço tãm l−îc th«n

TÇn sè sö dông nªu trong b¸o ço tãm l−îc th«n

Th«n Th«n

YÕu tè Tæng sè

12 th«n Giµu NghÌo

YÕu tè Tæng sè

12 th«n Giµu NghÌo

Nhµ g¹ch, hoÆc xi m¨ng kiªn cè 12 6 6

Nhµ tranh, v¸ch ®Êt 12 6 6

Kh«ng thiÕu ¨n 10 5 5 ThiÕu ¨n 10 5 5

Cã tµi s¶n gi¸ trÞ nh− xe ®¹p, m¸y thu h×nh, ra®i«

10 5 5 Ýt v−ên, hoÆc ®Êt 8 4 4

NhiÒu gia sóc, gia cÇm 6 3 3 Kh«ng cã søc

kÐo 8 3 5

Thu nhËp cao nhê thu nhËp phô 6 5 1 Ýt tµi s¶n, dông

cô gia ®×nh 8 4 4

Cã xe m¸y 5 4 1 Kh«ng cã ho¹t ®éng thu nhËp phô

7 4 3

¡n uèng ®ñ dinh d−ìng, cã thÞt ¨n 5 2 3 NhiÒu con 6 2 4

NhËn l−¬ng, l−¬ng h−u, phô cÊp ®Òu ®Æn 4 2 2 Nî nÇn nhiÒu 4 2

Ýt hoÆc kh«ng cã gia sóc, gia cÇm

6 3 3

Nguån: PPA, x∙ Cam §−êng, §¹i N¶i, Kú Lam, S¬n Hµm, Th¹ch §×nh, ThÞnh Léc, 1998. Xem phô lôc 2 cã b¶ng ®Çy ®ñ.

15

B¶ng 3.4: N¨m lo¹i tµi s¶n chªnh lÖch nhiÒu nhÊt vµ Ýt nhÊt

VËt dông/thuéc tÝnh PhÇn tr¨m sè hé gia ®×nh cã vËt dông/thuéc tÝnh nµy

Chªnh lÖch nhiÒu (theo thø tù chªnh lÖch gi¶m dÇn) NghÌo Trung b×nh Giµu

N¨m tµi s¶n cã møc tiÕp cËn kh«ng ®Òu nhÊt

Nhµ x©y b»ng ®¸ Cã thÞt ¨n mçi tuÇn Cã m¸y thu h×nh Cã ®ång hå Cã quÇn ¸o míi mçi n¨m

10% 16% 0% 22% 33%

71% 71% 42% 67% 85%

90% 93% 76% 98% 95%

N¨m tµi s¶n Ýt chªnh lÖch nhÊt

Th¹p g¹o gç Mét sµo ®Êt mçi ng−êi Xe ®¹p §iÖn th¾p s¸ng Tr©u hoÆc bß

84% 78% 88% 96% 82%

99% 90% 98% 100% 83%

100% 90% 100% 100% 83%

Nguån: §iÒu tra nhu cÇu c¬ b¶n, x∙ S¬n Léc, huyÖn Can Léc, 1998. Mét chØ sè kh¸c ®−îc ng−êi nghÌo sö dông th−êng xuyªn ®Ó ®Þnh nghÜa nghÌo khæ lµ thiÕu ¨n. HÇu hÕt çc nhãm vµ hé gia ®×nh coi thiÕu ¨n lµ mét trong nh÷ng yÕu tè næi bËt cña nh÷ng ng−êi rÊt nghÌo. T−¬ng tù, hÇu hÕt çc nhãm vµ hé gia ®×nh còng coi kh«ng bÞ thiÕu ¨n lµ ®Æc tr−ng næi bËt cña nh÷ng ng−êi giµu nhÊt. Kho¶ng thêi gian çc hé nghÌo ®−îc m« t¶ lµ thiÕu ¨n nh×n chung kÐo dµi tõ 1 ®Õn 10 th¸ng mçi n¨m. Thùc chÊt, nh− çc d÷ liÖu vÒ ®iÒu tra ®Þnh l−îng trong B¶ng 3.5, thiÕu ¨n rÊt phæ biÕn t¹i Hµ TÜnh, ®Æc biÖt lµ t¹i çc khu vùc duyªn h¶i.

B¶ng 3.5: Thêi kú ®ãi ¨n cña çc hé gia ®×nh Sè th¸ng çc gia ®×nh thiÕu ¨n

Duyªn h¶i §ång b»ng

MiÒn nói Toµn tØnh

Kh«ng 37,7% 59,5% 49,4% 46,5%

Ba th¸ng hoÆc Ýt h¬n 36,5% 25,4% 26,8% 30,5%

Trªn ba th¸ng 18,6% 10,8% 16,9% 16,5%

S¸u th¸ng hoÆc h¬n 5,5% 2,7% 6,6% 5,4%

Th−êng xuyªn ®ãi 1,7% 1,6% 0,2% 1,1%

Nguån: §iÒu tra ®Þnh l−îng hé gia ®×nh.

16

Khi thiÕu ¨n, çc hé gia ®×nh nghÌo th−êng sö dông çch ®èi phã nh− sau: gi¶m l−îng l−¬ng thùc, hoÆc thay thÕ b»ng çc nguån l−¬ng thùc rÎ tiÒn hoÆc kÐm dinh d−ìng h¬n (s¾n, khoai lang); vay m−în thãc g¹o hoÆc tiÒn cña bµ con, hµng xãm, hoÆc ®i vay nî (çch sau cïng nµy th−êng lµm cho çc hé gia ®×nh nghÌo m¾c nî); hoÆc cè kiÕm thu nhËp b»ng çc biÖn ph¸p phi n«ng nghiÖp nh− ®i lµm thuª trong vïng (cÊy lóa, lµm cá v.v), ®i lµm thuª ë çc vïng kh¸c, hoÆc ®i kiÕm cñi, b¾t èc, b¾t l−¬n, khai th¸c ®¸,v.v..

Mét chØ sè kh¸c th−êng ®−îc dïng lµ thiÕu ®Êt. Thùc tÕ lµ ®Êt ®ai t¹i Hµ TÜnh ®−îc ph©n bè t−¬ng ®èi ®ång ®Òu cho hÇu hÕt çc hé gia ®×nh, Ýt nhÊt mét sµo mét ®Çu ng−êi (xem B¶ng 3.5). Tuy nhiªn, ngay sù kh¸c nhau rÊt nhá vÒ l−îng vµ chÊt ®Êt còng ®ñ lµm cho cuéc sèng nh÷ng gia ®×nh nghÌo khã kh¨n h¬n. H¬n n÷a, qua çc cuéc pháng vÊn cña AAV vµ trong cuéc ®¸nh gi¸ cho thÊy viÖc ph©n bæ ®Êt rõng gÇn ®©y (vµ c¶ ruéng, t¹i mét sè khu vùc nh− x∙ CÈm D−¬ng) chØ giíi h¹n cho nh÷ng hé gia ®×nh nµo cã dù tr÷ vèn t−¬ng ®èi lín. Mét phÇn ruéng ®Êt cña mét sè hé nghÌo ®∙ bÞ gi¶m ®i v× ph¶i tr¶ nî cò cho hîp t¸c x∙ n«ng nghiÖp hoÆc nî thuÕ.

Çc chØ sè kh¸c th−êng ®−îc ng−êi ®Þa ph−¬ng sö dông ®Ó ph©n biÖt çc hé gia ®×nh nghÌo nhÊt bao gåm: thiÕu søc kÐo, Ýt hoÆc kh«ng cã tµi s¶n, vËt gia dông, thiÕu çc ho¹t ®éng thu nhËp phô, nhiÒu con, nî nÇn, cã Ýt hoÆc kh«ng cã gia sóc, gia cÇm. T−¬ng tù, mét vµi chØ sè kh¸c còng ®−îc sö dông kh¸ th«ng dông t¹i ®Þa ph−¬ng ®Ó m« t¶ çc hé gia ®×nh kh¸ gi¶ nhÊt bao gåm: cã nhiÒu tµi s¶n gia dông gi¸ trÞ (nh− m¸y thu h×nh, xe m¸y), cã nhiÒu gia sóc gia cÇm (gåm c¶ tr©u, bß), cã thu nhËp cao tõ çc ho¹t ®éng thu nhËp phô, ®−îc ¨n uèng ®ñ dinh d−ìng (cã thÞt ¨n), nhËn l−¬ng, l−¬ng h−u vµ phô cÊp ®Òu ®Æn. §©y còng lµ nh÷ng tµi s¶n t−¬ng ®èi phæ biÕn ®èi víi çc hé kh¸ gi¶ mµ hé nghÌo kh«ng cã theo §iÒu tra nhu cÇu c¬ b¶n cña AAV n¨m 1998.

¤ 3.2: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ çc hé ®ãi vµ kh¸ gi¶ t¹i x· S¬n Hµm

Hé ®ãi Anh D, 29 tuæi, cã vî vµ hai con. Anh cã mét m¸i nhµ tranh trªn s−ên ®åi dèc. V−ên cña anh chñ yÕu lµ s¾n vµ vµi c©y chanh. Trong nhµ cã rÊt Ýt ®å ®¹c (2 gi−êng, 1 bµn vµ vµi çi ghÕ, trÞ gi¸ toµn bé kh«ng qu¸ 100.000 ®ång). Gia ®×nh anh lµm 2,5 sµo lóa vµ thu 80 c©n g¹o mçi sµo. C¶ gia ®×nh chØ nÊu ¨n mçi ngµy mét b÷a, chñ yÕu lµ ¨n c¬m víi muèi, hai vî chång nh−êng cho con chØ ¨n c¬m thõa, th−êng chØ ®−îc mét hai b¸t. NÕu kh«ng cßn th× l¹i ph¶i ¨n khoai lang. Bän trÎ th−êng ®i kiÕm cñi trong rõng vµ kiÕm ®−îc kho¶ng 5.000 ®ång/ngµy.

Hé kh¸ gi¶ Gia ®×nh anh T cã bèn ng−êi, gåm c¶ hai ®øa trÎ ë ®é tuæi ®i häc. Anh lµ th−¬ng binh nªn ®−îc nhËn trî cÊp th−¬ng tËt kho¶ng 219.000 ®ång mçi th¸ng vµ con anh ®−îc gi¶m häc phÝ. Gia ®×nh anh trång ba sµo lóa n−íc vµ mçi n¨m thu ®−îc trung b×nh 2 triÖu ®ång kinh tÕ v−ên (trång nhiÒu c©y ¨n qu¶). Hä còng ch¨n nu«i thªm, nu«i ®−îc kh¸ nhiÒu lîn ®Ó b¸n, vµ cßn ®Çu t− nu«i h−¬u, tuy nhiªn ho¹t ®éng nµy ch−a t¹o thu nhËp ®−îc mÊy v× gi¸ thÞ tr−êng cßn thÊp. Gia ®×nh anh T kh«ng thiÕu ¨n.

Nguån: Pháng vÊn PPA, Th«n 13, x∙ S¬n Hµm.

17

Cã mét vµi sù kh¸c biÖt gi÷a çc chØ sè th−êng ®−îc sö dông t¹i çc th«n nghÌo vµ giµu. Ch¼ng h¹n, c− d©n çc th«n giµu th−êng dÉn viÖc thiÕu çc ho¹t ®éng thu nhËp phô vµ nî nÇn lµ çc chØ sè vÒ hé gia ®×nh nghÌo nhÊt. D©n c− çc th«n giµu còng coi viÖc cã thªm nhiÒu thu nhËp tõ çc ho¹t ®éng thu nhËp phô vµ cã xe m¸y lµ çc chØ sè vÒ çc hé gia ®×nh khÊm kh¸ h¬n. Ng−îc l¹i, ng−êi d©n ë çc th«n nghÌo th−êng coi thiÕu søc kÐo vµ nhiÒu con lµ çc chØ sè vÒ hé gia ®×nh nghÌo, vµ ¨n uèng ®ñ dinh d−ìng (cã thÞt ¨n) lµ chØ sè vÒ ng−êi giµu trong th«n. Nh÷ng kh¸c nhau nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ lµ çc th«n nghÌo h¬n Ýt ®−îc tiÕp cËn h¬n víi çc c¬ héi thu nhËp phô hay tÝn dông nªn th−êng kh«ng ®Ó ý ®Õn nh÷ng chØ sè nµy nh− çc th«n kh¸ gi¶.

Çc chØ sè cña ng−êi ®Þa ph−¬ng dïng m« t¶ çc hé nghÌo (ë møc thø hai tõ d−íi lªn), d−êng nh− còng gièng nh− çc chØ sè dµnh cho çc hé ®ãi (ë møc thÊp nhÊt), nh−ng Ýt cùc ®oan h¬n. Ch¼ng h¹n, thiÕu ¨n th−êng ®−îc coi lµ mét chØ sè cña çc hé ®ãi vµ nghÌo, nh−ng thêi kú ®ãi cña çc hé nghÌo ng¾n h¬n. Çc tiªu chÝ ph©n h¹ng giµu nghÌo ®èi víi hé nghÌo cã xu h−íng Ýt ®Ò cËp ®Õn viÖc ®i ¨n xin h¬n. H¬n n÷a, trong khi çc hé ®ãi th−êng ®−îc ®Þnh nghÜa lµ kh«ng cã nguån thu nhËp phô (trõ viÖc ®i kiÕm cñi trong rõng), çc tiªu chÝ cho çc hé nghÌo th−êng cã nh÷ng ®Æc tr−ng nh− "mét vµi vËt nu«i," "thu nhËp chót Ýt tõ v−ên". Ngoµi ra, trong khi nh÷ng tiªu chuÈn vÒ hé ®ãi th−êng gåm viÖc "kh«ng thÓ cho con ®i häc" th× ®èi víi hé gia ®×nh nghÌo, tiªu chÝ ®−îc ¸p dông cho thÊy trÎ em nghÌo Ýt nhÊt còng ®−îc häc cÊp mét.

Nh− ®∙ ®Ò cËp, hÇu hÕt çc tiªu chÝ do nh÷ng c− d©n vïng ®¸nh gi¸ (PPA) ®Æt ra cã thÓ ®−îc xÕp lo¹i theo çc møc chªnh lÖnh vÒ kinh tÕ nh− sau:

• Së h÷u tµi s¶n hoÆc vèn (nhµ cöa, c«ng cô s¶n xuÊt, ph−¬ng tiÖn ®i l¹i, tiÒn tiÕt kiÖm)

• Møc thu nhËp hoÆc møc tiªu thô (thiÕu l−¬ng thùc) • Ph−¬ng tiÖn ®Ó cã thªm thu nhËp • Søc lao ®éng s½n cã/nghÌo ®ãi theo vßng ®êi (hé gia ®×nh giµ/trÎ).

3.1.4 BÞ x∙ héi ruång bá Trong cuéc ®¸nh gi¸ (PPA), Ýt thÊy dÊu hiÖu bÞ x∙ héi ruång bá. MÆc dï cã mét sè hé t¹i x∙ Th−îng Léc, ®Æc biÖt nh÷ng hé cã ng−êi bÞ èm ®au hoÆc tµn tËt m∙n tÝnh, cho biÕt hä kh«ng cã kh¶ n¨ng tham gia çc ho¹t ®éng x∙ héi hoÆc kh«ng muèn ph¸t biÓu t¹i çc cuéc häp, nh−ng ®iÒu nµy kh«ng phæ biÕn. Thùc tÕ, d©n c− t¹i x∙ S¬n Hµm cho biÕt toµn bé d©n th«n cã thÓ tham gia vµo çc ho¹t ®éng céng ®ång vµ héi häp vµ ®«i khi cßn ®−îc khuyÕn khÝch tham gia. Tr−êng hîp bÞ x∙ héi ruång bá duy nhÊt cã thÓ lµ tr−êng hîp mét sè hé do phô n÷ lµm chñ hé, ch¼ng h¹n nh÷ng bµ mÑ sèng ®éc th©n cã con ngoµi gi¸ thó, bÞ céng ®ång kh«ng chÊp nhËn.

18

3.2 Ai lµ ng−êi nghÌo? 3.2.1 Tû lÖ phÇn tr¨m hé nghÌo vµ giµu Sè l−îng vµ tû lÖ phÇn tr¨m çc hé ®−îc ph©n lo¹i lµ nghÌo cã phÇn kh¸c nhau ë mäi cÊp, tõ cÊp tØnh, n¬i çc ®Þnh nghÜa th−êng dùa trªn sù ph©n lo¹i do Bé Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi x¸c ®Þnh, cho ®Õn cÊp th«n x∙ vµ ç nh©n. Nh×n chung, tû lÖ phÇn tr¨m çc hé gia ®×nh nghÌo vµ ®ãi do çc hé ®−a ra th−êng cao h¬n çc sè liÖu dùa trªn nghiªn cøu ®Þnh l−îng hé gia ®×nh. Dùa trªn nh÷ng thèng kª trong cuéc ®iÒu tra ®Þnh l−îng hé gia ®×nh, cã 27,6% hé nghÌo vµ 14,1% hé ®ãi t¹i Hµ TÜnh (B¶ng 3.6).

B¶ng 3.6: Tû lÖ phÇn tr¨m sè hé gia ®×nh theo ph©n h¹ng thu nhËp cña Bé Lao ®éng Th−¬ng binh vµ X· héi

Ph©n h¹ng cña Bé L§TB&XH

Vïng duyªn h¶i

§ång b»ng MiÒn nói Toµn tØnh

Trªn nghÌo khæ 58,2% 60,5% 57,4% 58,3%

NghÌo 27,7% 26,5% 28% 27,6%

§ãi 14,1% 13% 14,6% 14,1%

Nguån: §iÒu tra ®Þnh l−îng hé gia ®×nh. Theo thèng kª thu nhËp ®Çu ng−êi b×nh qu©n n¨m, phÇn lín çc hé t¹i Hµ TÜnh thùc chÊt rÊt nghÌo (xem B¶ng 3.7). Ch¼ng h¹n gÇn hai phÇn ba (72,1%) çc hé gia ®×nh t¹i Hµ TÜnh cã thu nhËp ®Çu ng−êi d−íi 100.000 ®ång mét n¨m, trong khi 40,9% cã thu nhËp ®Çu ng−êi d−íi 60.000 ®ång mét n¨m.

B¶ng 3.7: Thu nhËp n¨m theo ®Çu ng−êi t¹i Hµ TÜnh n¨m 1997 Nhãm thu nhËp (®Çu ng−êi/n¨m) Tû lÖ phÇn tr¨m hé

300.000 - 175.000 5,2%

175.000 - 100.000 21,3%

100.000 - 60.000 31,2%

60.000 - 40.000 21,8%

D−íi 40.000 19,1% Nguån: §iÒu tra ®Þnh l−îng hé gia ®×nh. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng th−êng cã ý kiÕn kh¸c nhau vÒ tû lÖ phÇn tr¨m sè hé ®−îc coi lµ nghÌo, bÊt kÓ tuæi t¸c, giíi tÝnh. Tuy nhiªn h¬n nöa sè nhãm t¹i S¬n Hµm vµ ThÞnh Léc ®∙ xÕp tõ 50% sè hé trë lªn lµ nghÌo. Ch¼ng h¹n trong çc cuéc häp nhãm t¹i çc th«n nghÌo nhÊt t¹i x∙ S¬n Hµm, tû lÖ phÇn tr¨m çc hé ®ãi rÊt kh¸c nhau, tõ møc rÊt cao (52% (nhãm phô n÷ 2) ®Õn rÊt thÊp 6% (nhãm nam

19

giíi 3) (xem H×nh 3.1). Tuy nhiªn, n¨m trong sè b¶y nhãm cho biÕt cã kho¶ng tõ 50% trë lªn çc hé nghÌo hoÆc ®ãi.

Tû lÖ phÇn tr¨m sè hé nghÌo vµ ®ãi theo çc çn bé x∙ t−¬ng ®èi kh¸c so víi sè liÖu do d©n th«n ®−a ra. Nh− ®∙ thÊy t¹i b¶ng 3.8, trong khi çc thèng kª cña x∙ vµ quan ®iÓm cña nhãm th«n vÒ th«n nghÌo t−¬ng ®èi ®ång nhÊt, çc th«ng kª cña x∙ vÒ th«n kh¸ gi¶ t−¬ng ®èi kh¸c so víi quan ®iÓm cña d©n th«n. Çc thèng kª cña x∙ ë Kú L©m vµ S¬n Hµm cho thÊy tû lÖ phÇn tr¨m sè hé nghÌo vµ ®ãi lµ d−íi 50%. Ng−îc l¹i h¬n mét nöa sè nhãm t¹i c¶ çc th«n giµu vµ nghÌo ®Òu cho r»ng sè hé nghÌo vµ ®ãi chiÕm trªn 50%.

B¶ng 3.8: Tû lÖ phÇn tr¨m sè hé gia ®×nh nghÌo theo thèng kª cña x·

X· Th«n nghÌo Th«n giµu

1 = kh¸ gi¶ nhÊt 1 2 3 4 1 2 3 4 S¬n Hµm 6% 31% 29% 34% 16% 36% 40% 8% Kú L©m 12% 33% 14% 41% 34% 28% 19% 19%

Nguån: Ban xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo x∙, 1997&1998.

H×nh 3.1: Çc quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ ai lµ ng−êi nghÌoTh«n 5, x· S¬n Hµm

31%

52% 52%

10%

40%

6%13%

40%

34% 30%

20%

30%

74%

31%

23%

8%11%

50%

20%

14%

42%

6% 6% 7%

20%10%

6%14%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

Womensgroup 1

Womensgroup 2

Womensgroup 3

Mens group 1 Mens group 2 Mens group 3 Elderly group

Nhãm tr¶ lêi

% to

µn b

é ç

c hé

tron

g xã

m

Well-off

Average

Poor

Hungry

20

3.2.2 Çc nhãm hé nghÌo vµ ®ãi Theo çc cuéc pháng vÊn, ph©n h¹ng giµu nghÌo vµ th¶o luËn nhãm, cã mét sè nhãm gia ®×nh rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng nªn dÏ trë thµnh hé nghÌo, bao gåm: hé míi ra ë riªng (th−êng do míi c−íi), hé ng−êi giµ, hé nu«i con mét m×nh. Çc nhãm nµy th−êng ®−îc nh¾c ®Õn trong çc tiªu chÝ cña ng−êi nghÌo vÒ nh÷ng hé dÔ bÞ trë nªn nghÌo nhÊt (xem b¶ng 3.9). Ngo¹i trõ çc gia ®×nh míi ë riªng lµ cã kh¶ n¨ng tho¸t khái nghÌo sau vµi n¨m khi con çi hä lín lªn, tÊt c¶ çc nhãm kh¸c cã nguy c¬ sÏ bÞ nghÌo l©u dµi

B¶ng 3.9: Nh÷ng chØ sè th−êng ®−îc sö dông ®Ó m« t¶ kh¶ n¨ng dÔ bÞ tæn th−¬ng

DÔ trë nªn nghÌo nhÊt

TÇn sè ®−îc nh¾c ®Õn trong b¸o ço tãm l−îc th«n (12 th«n)

Ýt kh¶ n¨ng trë nªn nghÌo nhÊt

TÇn sè ®−îc nh¾c ®Õn trong b¸o ço tãm l−îc th«n (8 th«n)

YÕu tè Tæng Th«n giµu

Th«n nghÌo YÕu tè Tæng Th«n

giµu Th«n nghÌo

NhiÒu con cßn bÐ/ng−êi phô thuéc

10 5 5 §−îc gióp ®ì/ con çi göi tiÒn vÒ

6 3 3

Hé gia ®×nh nhiÒu ng−êi èm ®au

8 4 4 Cã çc ho¹t ®éng thu nhËp phô

5 4 1

ThiÕu søc lao ®éng 8 4 4 Cã kiÕn thøc 4 2 2

Nh÷ng hé gia ®×nh giµ c¶

7

3

4

Cã thu nhËp cè ®Þnh (l−¬ng, h−u trÝ, phô cÊp)

4

2

2

Thu nhËp chÝnh lµ n«ng nghiÖp

5 2 3 Cã vèn ®Çu t− 4 3 1

BÞ ¶nh h−ëng thiªn tai h¹n h¸n

4 2 2

Kh«ng cã ho¹t ®éng thu nhËp phô

3 1 2

Nguån: PPA, x∙ Cam §−êng, §¹i N¶i, Kú L©m, Th¹ch §×nh vµ ThÞnh Léc, 1998. Xem b¶ng ®Çy ®ñ t¹i Phô lôc 5.

21

Mét hé gia ®×nh ®−îc xÕp vµo mét trong çc nhãm nµy kh«ng nhÊt thiÕt sÏ lµ nghÌo. NÕu hé gia ®×nh cã tiÕt kiÖm, vèn hoÆc tµi s¶n ®¸ng kÓ (tøc ®iÓm xuÊt ph¸t lµ kh¸ gi¶),th× sÏ Ýt cã kh¶ n¨ng trë nªn nghÌo mÆc dï cã thÓ míi ra ë riªng, giµ c¶, hoÆc nu«i con mét m×nh.

Vßng ®êi nghÌo khæ: Hé míi ë riªng "Tèt h¬n hÕt lµ chóng (çc con t«i) tù x©y lÊy nhµ cho chóng. T«i b©y giê kh«ng lµm ®−îc råi!". Pháng vÊn PPA víi mét phô n÷ t¹i x∙ S¬n Hµm, cã con míi c−íi, 1998. Mét trong nh÷ng nhãm hé nghÌo vµ ®ãi lµ nh÷ng hé tõ gia ®×nh nghÌo míi t¸ch ra ë riªng. Nh÷ng hé nµy, v× cha mÑ hä còng lµ nh÷ng ng−êi nghÌo, ph¶i b¾t ®Çu cuéc sèng míi cña hä tõ nh÷ng thø ch¼ng ®¸ng kÓ. Nh− cã thÓ thÊy t¹i phÇn nghiªn cøu ®iÓn h×nh d−íi ®©y (¤ 3.3), hä th−êng chØ cã mét tóp lÒu tranh gäi lµ tµi s¶n, nh÷ng hé gia ®×nh nµy th−êng cã trÎ nhá cÇn ph¶i ®−îc ch¨m sãc mµ kh«ng ®ãng gãp ®−îc g× vµo nguån lao ®éng cña gia ®×nh. Hä còng th−êng kh«ng cã ®Êt ph× nhiªu vµ vèn ®Ó ph¸t triÓn çc nguån thu nhËp phô. Mét nguyªn nh©n lµ do tõ khi thùc hiÖn LuËt §Êt ®ai n¨m 1993, kh«ng cßn viÖc ph©n l¹i ruéng gi÷a çc hé cò vµ míi. Do ®ã, trong t−¬ng lai, nhãm hé nµy cã thÓ thËm chÝ cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n, v× ruéng ®Êt Ýt h¬n vµ r¶i r¸c h¬n.

¤ 3.3: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ hé míi ra ë riªng t¹i x· ThÞnh Léc ChÞ X, mét phô n÷ 22 tuæi, sèng cïng chång vµ mét con nhá trong mét m¸i nhµ tranh. Nhµ chÞ hÇu nh− kh«ng cã ®å ®¹c g×. Chång chÞ nãi "Tr−íc khi c−íi, chóng t«i sèng chung víi bè mÑ. Bè mÑ chóng t«i thu xÕp ®¸m c−íi vµ chóng t«i ph¶i ®ãng gãp thªm v× rÊt tèn kÐm mµ nhµ l¹i nghÌo. B©y giê chóng t«i b¾t ®Çu cuéc sèng míi. Chóng t«i ®−îc chia 100 kg thãc lµ phÇn cña t«i trong ruéng cña gia ®×nh. Chóng t«i cßn ®ang nî tiÒn ®¸m c−íi vµ tiÒn lµm ng«i nhµ nhá nµy". Cha anh nãi: "Con t«i ph¶i vay tiÒn vµ nhê hä hµng hç trî míi lµm ®−îc ng«i nhµ nµy". Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1998.

Vßng ®êi nghÌo khæ: Hé gia ®×nh giµ c¶ "T«i sÏ nghÌo vµ thËm chÝ ®ãi n÷a nÕu nh÷ng n¨m tíi t«i kh«ng lµm viÖc ®−îc v× tuæi giµ`." Pháng vÊn PPA, t¹i x∙ Th−îng Léc, 1999. Hé gia ®×nh giµ c¶ lµ mét nhãm t−¬ng ®èi lín nh÷ng hé nghÌo vµ ®ãi trong cuéc ®¸nh gi¸ ph©n h¹ng giµu nghÌo. V× tuæi t¸c, hä th−êng qu¸ yÕu hoÆc èm ®au kh«ng thÓ tù lo cho m×nh. RÊt nhiÒu ng−êi trong sè hä bÞ go¸ bôa. H¬n n÷a, con çi hä th−êng ®∙ ra ë riªng, vµ nÕu chóng còng nghÌo, chóng còng ch¼ng gióp g× ®−îc cho cha mÑ c¶. Nh− «ng D nãi trong phÇn nghiªn cøu ®iÓn h×nh d−íi ®©y (¤ 3.4), «ng kh«ng ®Õn ë víi con trai v× «ng muèn "tr¸nh lµm phiÒn chóng". H¬n n÷a phong tôc t¹i Th−îng Léc lµ cha mÑ giµ c¶ giao l¹i nhµ cöa cho con çi vµ sèng t¸ch riªng bªn c¹nh, mét phong tôc lµm cho nh÷ng hé gia ®×nh nghÌo cña nh÷ng

22

ng−êi giµ trë nªn nghÌo khæ h¬n. MÆc dï nh÷ng hé gia ®×nh giµ c¶ nµy lµ mét vÝ dô kh¸c vÒ vßng ®êi nghÌo khæ, nh−ng v× hä ®ang ë cuèi ®êi, hä Ýt cã hy väng thay thÕ lao ®éng ®∙ mÊt ®Ó tho¸t khái nghÌo khæ.

¤ 3.4: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ hé ng−êi giµ ë §¹i N¶i

¤ng D n¨m nµy 72 tuæi. N¨m 1972, nhµ cña «ng bÞ bom ph¸ huû. Vî vµ mét ®øa con «ng bÞ chÕt trong mét trËn oanh t¹c cßn «ng th× bÞ th−¬ng. ¤ng cã ba ®øa con g¸i ®∙ lÊy chång vµ ë rÊt xa. Hai ng−êi con trai cña «ng lµ thî nÒ. ¤ng sèng b»ng b¶y th−íc ®Êt vµ mçi vô, «ng thu ®−îc 60 - 70 kg thãc, nh−ng «ng kh«ng lµm ®−îc nhiÒu v× tuæi giµ søc yÕu. ¤ng còng cã ba sµo v−ên trång c©y ¨n qu¶. Nh−ng ®Êt v−ên th× b¹c mµu mµ «ng kh«ng cßn søc ®Ó lµm, nªn thu nhËp tõ v−ên rÊt thÊp. ¤ng kh«ng ®−îc con çi hç trî, vµ ®«i lóc «ng cßn thiÕu ¨n. ¤ng kh«ng muèn sèng víi çc con trai ®Ó "tr¸nh lµm phiÒn chóng" hay víi con g¸i v× «ng nãi "sau khi c−íi, chóng ®∙ lµ ng−êi cña nhµ chång råi." ¤ng kh«ng ph¶i lµ héi viªn Héi Ng−êi cao tuæi ®Þa ph−¬ng v× «ng kh«ng thÓ nép tiÒn héi phÝ 500 ®ång/th¸ng.

Nguån: PPA, x∙ §¹i N¶i, 1998.

Hé gia ®×nh nu«i con mét m×nh "NghÌo khæ ®ång hµnh víi gia ®×nh t«i. Nh÷ng ai cã mét ng−êi nam giíi trong nhµ th× ®ì khæ h¬n." Pháng vÊn PPA víi chÞ T., x∙ ThÞnh Léc, 1998. Nh÷ng hé gia ®×nh chØ cã mét lao ®éng chÝnh, nh− nh÷ng hé nu«i con nhá mét m×nh, n»m trong diÖn nh÷ng hé nghÌo nhÊt t¹i Hµ TÜnh. Nh÷ng hé nµy th−êng do phô n÷ lµm chñ chø kh«ng ph¶i nam giíi v× cã nhiÒu kh¶ n¨ng nam giíi sÏ ®i n¬i kh¸c hoÆc t¸i gi¸.6 Mét sè hé gia ®×nh nam giíi nu«i con mét m×nh còng gÆp nh÷ng khã kh¨n t−¬ng tù. DÜ nhiªn, nh÷ng hé gia ®×nh nu«i con mét m×nh kh«ng hoµn toµn lµ nghÌo c¶, mµ tuú thuéc vµo tuæi t¸c con çi hä hoÆc t×nh tr¹ng tµi s¶n khi ng−êi kia bá ®i hoÆc chÕt. Çc cuéc pháng vÊn vµ ph©n h¹ng giµu nghÌo cña ActionAid t¹i ViÖt Nam n¨m 1996 cho thÊy trong khi cã nhiÒu hé phô n÷ nu«i con mét m×nh n»m d−íi cïng b¶ng ph©n h¹ng, th× còng cã nh÷ng hé n»m ë çc møc giµu nghÌo kh¸c nhau.7 Tuy nhiªn, hÇu hÕt çc hé gia ®×nh phô n÷ nu«i con mét m×nh trong cuéc ®¸nh gi¸ PPA ®Òu lµ hé nghÌo. Phô n÷ ph¶i ®èi mÆt víi sù khinh khi cña céng ®ång nh− tr−êng hîp c« H trong nghiªn cøu ®iÓn h×nh d−íi ®©y (¤ 3.5) khiÕn cho hä cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n do nh÷ng th¸i ®é tiªu cùc cña d©n th«n.

6 "NÕu t«i cã mét ng−êi chång t«i sÏ cã mét ng«i nhµ tèt h¬n: Mét nghiªn cøu vÒ hé gia ®×nh phô n÷ lµm chñ t¹i x∙ Mü Léc vµ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc, tØnh Hµ TÜnh" cña Natasha Pairaudeau vµ NguyÔn Minh Thu, Action Aid t¹i ViÖt Nam, th¸ng ChÝn 1996, tr.18. 7 Tµi liÖu ®∙ dÉn, tr.6.

23

¤ 3.5: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh mét bµ mÑ nu«i con mét m×nh t¹i x· Nh©n Léc

C« H n¨m nay 38 tuæi. C« ®−îc sèng cïng bè mÑ ®Õn th¸ng Hai n¨m ngo¸i. HiÖn nay c« vµ mét ®øa con g¸i ®ang sèng trong mét ng«i nhµ tranh trªn s−ên ®åi chØ cã mét çi gi−êng, çch biÖt víi th«n xãm v× tiÕng xÊu cã con ngoµi gi¸ thó. C« cã mét con lîn nhá, nÆng kho¶ng 15 kg, bèn con vÞt vµ mÊy con gµ cña em trai cho. C« nãi, c« kh«ng d¸m nu«i nhiÒu v× sî mÊt. §Ó trang tr¶i (quÇn ¸o, s¸ch vë cho con), c« ph¶i b¸n ruéng vµ gia ®×nh c« ph¶i ¨n khoai, s¾n, rÊt Ýt ®−îc ¨n c¬m trong ba th¸ng nay. C« còng ph¶i b¸n c¶ gµ vµ lîn, vay m−în hä hµng, ®i lµm m−ín xung quanh ®Ó kiÕm ¨n. Nguån: Pháng vÊn AAV, th«n 10, x∙ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc ngµy 23 M−êi mét 1994. 3.3 Nguyªn nh©n nghÌo khæ Khi hái ng−êi d©n Hµ TÜnh vÒ nguyªn nh©n cña nghÌo khæ, c©u tr¶ lêi phæ biÕn nhÊt vÉn lµ "thiÕu vèn" (xem B¶ng 3.10 vµ H×nh 3.2). HÇu hÕt çc nguyªn nh©n vÒ nghÌo ®ãi ®−îc ®−a ra còng liªn quan ®Õn thiÕu vèn. §iÒu nµy ph¶n ¸nh rÊt râ nhËn thøc mang tÝnh kinh tÕ vÒ nghÌo khæ cña ng−êi d©n Hµ TÜnh, ®∙ ®−îc m« t¶ trong phÇn 3.1. Tuy nhiªn, cã lÏ vÊn ®Ò quan träng h¬n lµ t¹i sao ng−êi d©n thiÕu vèn? Çc kÕt qu¶ cña PPA cho thÊy cã ba nguyªn nh©n: nguån lùc vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nghÌo nµn, thÞ tr−êng kÐm ph¸t triÓn vµ thuÕ m¸ vµ ®ãng gãp nÆng nÒ. 3.3.1 Çc lý do thiÕu vèn Çc nguån lùc vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nghÌo nµn Theo mét c©u thµnh ng÷ quen thuéc, Hµ TÜnh lµ ®Êt "chã ¨n ®¸, gµ ¨n sái". §©y kh«ng ph¶i lµ vïng ®Êt ®−îc thiªn nhiªn −u ®∙i vµ çc vÊn ®Ò trë nªn trÇm träng h¬n do ¸p lùc sè d©n vµ khai th¸c qu¸ møc. Çc nguån lùc tù nhiªn nh− ®Êt n«ng nghiÖp, rõng vµ biÓn bÞ xuèng cÊp. H¬n n÷a, Hµ TÜnh còng th−êng gÆp çc ®iÒu kiÖn tù nhiªn khã kh¨n, nh− khÝ hËu kh¾c nghiÖt, th−êng xuyªn bÞ h¹n h¸n, b∙o lôt, vµ s©u bÖnh.

Nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn tËp trung vµo çc vÊn ®Ò nh− ®Êt ®ai b¹c mµu, bÞ chua ho¸ vµ phÌn ho¸. Theo çc hé t¹i ThÞnh Léc, "thiÕu ruéng" lµ nguyªn nh©n nghÌo ®ãi thø ba th−êng nãi tíi, vµ hä còng th−êng phµn nµn vÒ "®Êt xÊu " vµ "b¹c mµu" (xem h×nh 3.2). T¹i nh÷ng x∙ duyªn h¶i thuéc vïng ®¸nh gi¸ (PPA), Th¹ch §×nh, Cam §−êng th−êng xuyªn cã vÊn ®Ò ®Êt ®ai bÞ b¹c do ®é mÆn cao. Ruéng bËc thang hoÆc ®Êt cao, bÞ chua ho¸ vµ ®Êt dèc còng ®−îc coi lµ nh÷ng nguyªn nh©n g©y nghÌo khæ t¹i x∙ S¬n Hµm.

24

B¶ng 3.10: Çc nguyªn nh©n nghÌo khæ t¹i x· ThÞnh Léc

Sè lÇn ®−îc nh¾c tíi Nh÷ng nguyªn nh©n nghÌo khæ

th−êng ®−îc nh¾c tíi Nhãm nam

Nhãm n÷

Nhãm ng−êi giµ

TÊt c¶ çc nhãm

ThiÕu vèn 10 4 1 15 "Khëi ®iÓm" thÊp 6 3 2 11 Ýt ruéng 3 4 1 8 ThiÕu ngµnh nghÒ phô 1 4 1 6 Kh«ng cã thuû lîi 2 3 1 6 Kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn vèn vay 4 2 0 6 Thêi tiÕt xÊu 2 3 1 6 §Êt ®ai b¹c mµu 3 2 1 6 L∙i suÊt vèn vay cao 2 2 0 4 Kh«ng cã ®Êt ®ai 1 3 0 4 MÊt mïa 2 1 1 4 Kh«ng ch¨n nu«i 2 2 0 4 NhiÒu con 2 2 0 4 Con nhá 3 1 0 4 NÆng g¸nh bè mÑ giµ 2 2 0 4

Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999 Xem b¶ng ®Èy ®ñ t¹i Phô lôc 6. N¹n ph¸ rõng còng lµm gi¶m çc c¬ héi t¹o thu nhËp cho ng−êi nghÌo, ®Æc biÖt t¹i çc x∙ miÒn nói n¬i th−êng sèng dùa vµo kiÕm cñi, ®èt than, kiÕm m©y tre hoÆc s¨n b¾n. Nh− mét c− d©n t¹i S¬n Hµm ®∙ nãi trong cuéc pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA): "Chóng t«i biÕt lµ chÆt ph¸ c©y cèi sÏ g©y ra thiÕu n−íc vµ ®èt than sÏ g©y ch¸y rõng, nh−ng chóng t«i kh«ng cßn çch nµo kh¸c. ChØ v× thiÕu ¨n mµ chóng t«i ph¶i khai th¸c rõng..." (xem ¤ 3.6).

¤ 3.6: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ kiÕm cñi vµ ®èt than t¹i x· Nh©n Léc Hai c« con g¸i cña bµ T ph¶i ®i kiÕm cñi vµ ®èt than trong rõng ®Ó b¸n ë chî ®Þa ph−¬ng. Chóng kiÕm ®−îc 8.000 ®ång mçi ngµy nh−ng phô thuéc nhiÒu vµo thêi tiÕt. NÕu trêi m−a, chóng kh«ng thÓ lµm ®−îc viÖc nµy, v× vËy kh«ng kiÕm ®ñ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu sinh ho¹t. Chóng th−êng ph¶i ¨n ®én rau d¹i trong thêi gian thiÕu l−¬ng thùc Pháng vÊn ®¸nh gi¸ PPA, th«n 10, x∙ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc, th¸ng M−êi mét 1994. ViÖc suy gi¶m nguån lîi h¶i s¶n ven bê ®∙ ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn ngµnh ng− nghiÖp t¹i çc x∙ ThÞnh Léc, Th¹ch §×nh vµ CÈm D−¬ng. T¹i ThÞnh Léc ch¼ng h¹n, viÖc sö dông chÊt næ ®¸nh b¾t ç th−êng xuyªn ®−îc coi lµ nguyªn nh©n suy gi¶m ngµnh ®¸nh b¾t ç (xem H×nh 3.3). Do kh«ng cã ph−¬ng tiÖn ®Çu t− ®¸nh b¾t ç xa bê, nªn ng−êi d©n buéc ph¶i bá nguån thu nhËp truyÒn thèng chñ yÕu. Nh− «ng Q. ë CÈm D−¬ng nãi: "...Khi bá ®i biÓn, t«i b¾t ®Çu çc c«ng viÖc kh¸c ngay

25

lËp tøc. Nh÷ng ng−êi kh¸c (hé gia ®×nh ng− nghiÖp) kh«ng cã viÖc g× ®Ó lµm ngoµi viÖc trång khoai lang nªn hä rÊt nghÌo." H×nh 3.2 - C¸c nguyªn nh©n g©y nghÌo khæ t¹i x· ThÞnh Léc Nguån: §¸nh gi¸ PPA, nhãm phô n÷ 2 t¹i th«n Hång Phong, x∙ ThÞnh Léc, 1999 §iÒu kiÖn khÝ hËu kh¾c nghiÖt còng ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn nÒn kinh tÕ ®Þa ph−¬ng. TrËn h¹n n¨m 1998 ®∙ tµn ph¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¹i nhiÒu huyÖn cña Hµ TÜnh. "YÕu kÐm vÒ thuû lîi", vµ "canh t¸c mét vô" do thiÕu hÖ thèng thuû lîi lµ nh÷ng phµn nµn th−êng nªu ra trong cuéc ®¸nh gi¸ (PPA). Nh− «ng P t¹i ThÞnh Léc nãi: "ë vïng ®Êt nµy, hÕt m−a lµ hÕt n−íc." Nguyªn nh©n chÝnh g©y ra thiÕu hÖ thèng thuû lîi lµ do mÊt c©n ®èi trong ph©n bæ ®Çu t− thuû lîi chø kh«ng ph¶i thiÕu ®Çu t−. NhiÒu b∙o lôt th−êng xuyªn x¶y ra ë tØnh còng g©y ra thiÖt h¹i nghiªm träng (xem ¤ 3.7). Theo bµ H t¹i th«n Thanh Mü, x∙ Th−îng Léc "ë ®©y cø n¾ng lªn lµ h¹n mµ cø võa m−a lµ ®∙ lôt... cã trång trät ®Êy nh−ng ch¼ng biÕt cã thu ho¹ch ®−îc kh«ng."

¤ 3.7: ThiÖt h¹i b·o t¹i x· Nh©n Léc TrËn b∙o ®∙ ¶nh h−ëng nÆng nÒ ®Õn nhµ chÞ V. Giã to ®∙ tµn ph¸ ng«i nhµ tranh cña chÞ vµo th¸ng T¸m 1994, vµ b¹n bÌ ®∙ ph¶i gióp chÞ söa l¹i. Tr−íc ®ã ng«i nhµ nµy ®∙ tõng bÞ b∙o ®¸nh sËp n¨m 1992. ChÞ ®∙ ph¶i vay 100.000 ®ång ®Ó dùng l¹i nh−ng chØ vµi th¸ng sau lµ tr¶ ®−îc. Nguån: Pháng vÊn ®¸nh gi¸, th«n T©n B×nh, x∙ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc, ngµy 16 th¸ng M−êi hai 1994. Mét nguyªn nh©n nghiªm träng n÷a liªn quan ®Õn m«i tr−êng tù nhiªn khã kh¨n t¹i Hµ TÜnh lµ s©u dÞch h¹i ¶nh h−ëng nÆng nÒ ®Õn s¶n xuÊt lóa. S©u dÞch h¹i, bao gåm rÖp lóa, s©u ®ôc th©n, rÇy n©u rÊt phæ biÕn trong vïng vµ cã thÓ lµm gi¶m

NghÌo khæ

B·o èm ®au ThiÕu vèn Kh«ng thÓ vay m−în v× kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶

Kh«ng cã nghÒ phô phi n«ng

nghiÖp

Kh«ng cßn nhiÒu c¸ gÇn bê Sö dông chÊt næ

§Êt b¹c mµu

ThiÕu nguån

n−íc an toµn

26

n¨ng suÊt ®¸ng kÓ. Chi phÝ phun thuèc mét sµo lªn tíi 20 - 30.000 ®ång.8 Tõ n¨m 1997, dÞch chuét còng g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn n¨ng suÊt lóa trong vµi x∙ PPA. Nh− bµ L nãi trong mét cuéc pháng vÊn PPA t¹i x∙ ThÞnh Léc, "Ngµy nay chuét ph¸ ho¹i cßn nghiªm träng h¬n bom B52 (trong chiÕn tranh chèng Mü)." (xem ¤ 3.8).

¤ 3.8: N¹n chuét t¹i x· Th¹ch §×nh Nhµ «ng A ®∙ ph¶i bá kh«ng khu v−ên (kho¶ng 300 m2) v× chuét ®∙ ph¸ qu¸ nhiÒu. Vî «ng nãi n¨m ngo¸i hä kh«ng thu ho¹ch ®−îc g× tõ khoai vµ l¹c v× chuét. Hä còng nghe nãi ®Õn çc biÖn ph¸p chèng chuét qua ®µi truyÒn h×nh Hµ TÜnh, nh−ng kh«ng cã tiÒn ®Ó ®Çu t−. Nguån: PPA, th«n 8, x∙ Th¹ch §×nh, 1998. ThÞ tr−êng kÐm ph¸t triÓn Nguyªn nh©n chÝnh thø hai cña thiÕu vèn lµ thÞ tr−êng ®Þa ph−¬ng kÐm ph¸t triÓn. HiÖn t−îng nµy cã nguån gèc s©u xa tõ lÞch sö s¶n xuÊt hîp t¸c vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung t¹i ViÖt Nam. T¹i cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) t¹i Th−îng Léc, n¨m nhãm ®èi t−îng pháng vÊn ®∙ bµy tá quan ®iÓm r»ng nghÌo khæ lµ do hÖ thèng s¶n xuÊt hîp t¸c x∙ cò nhÊn m¹nh tíi "c«ng b»ng", mµ trong thùc tÕ ®∙ g©y t©m lý û l¹i. Thùc vËy, t¹i çc cuéc pháng vÊn PPA tr−íc kia, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng nãi nhiÒu vÒ mäi viÖc ®∙ tèt h¬n nh− thÕ nµo sau thêi kú hîp t¸c do ®−îc "tù do tæ chøc s¶n xuÊt cña m×nh."9

VÊn ®Ò chÝnh lµ thiÕu nh÷ng thÞ tr−êng chñ chèt ë trong hoÆc quanh Hµ TÜnh. Nh− ®∙ ®Ò cËp t¹i phÇn giíi thiÖu (Môc 2.2), çc x∙ ®−îc pháng vÊn PPA cã rÊt Ýt chî ®Þa ph−¬ng vµ chî còng kh«ng häp kh«ng th−êng xuyªn. H¬n n÷a, trõ nh÷ng khu vùc gÇn thÞ x∙ Hµ TÜnh (nh− x∙ §¹i N¶i), hoÆc thµnh phè Vinh t¹i NghÖ An, phÇn lín tØnh Hµ TÜnh kh«ng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn nh÷ng chî ®« thÞ quy m« lín. T¹i x∙ §¹i N¶i, do gÇn thÞ x∙ Hµ TÜnh, ch¹y chî lµ mét çch phæ biÕn ®Ó çc gia ®×nh trë nªn kh¸ gi¶. Ch¼ng h¹n, khi ®−îc hái ®iÒu g× hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó gi¶m nghÌo khæ, mét phô n÷ t¹i §¹i N¶i ®∙ tr¶ lêi: "Tr−êng Cao ®¼ng s− ph¹m ngay bªn c¹nh.". V× nguån thu nhËp chñ yÕu cña chÞ lµ tõ viÖc b¸n x«i vµ cho sinh viªn thuª phßng ë. §Æc biÖt çc x∙ miÒn nói cµng thiÕu ®iÒu kiÖn tiÕp cËn chî do çc c¬ së h¹ tÇng vµ truyÒn th«ng nghÌo nµn (xem Môc 2.2). Ch¼ng h¹n, ®−êng x¸ tåi tµn ®−îc coi lµ mét nguyªn nh©n chÝnh khiÕn th«n 13 t¹i x∙ S¬n Hµm bÞ sa sót h¬n th«n kh¸c.

ThÞ tr−êng kÐm ph¸t triÓn còng biÓu hiÖn râ ë thiÕu çc c¬ së h¹ tÇng vÒ tµi chÝnh. Sù kiÓm so¸t cña chÝnh quyÒn còng ¶nh h−ëng tíi sù ph¸t triÓn cña çc thÞ tr−êng tµi chÝnh hiÖu qu¶. ThiÕu ®iÒu kiÖn vay vèn th−êng ®−îc coi lµ mét nguyªn nh©n cña nghÌo khæ t¹i cuéc ®¸nh gi¸ PPA ë ThÞnh Léc. Thùc tÕ, nh− mét c− d©n t¹i ThÞnh Léc nãi, "T«i biÕt çch t¨ng thu nhËp, nh−ng kh«ng thÓ lµm g× v× kh«ng 8 Pháng vÊn ®¸nh gi¸ hé gia ®×nh t¹i th«n 10, x∙ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc, ngµy 24 th¸ng M−êi mét 1994. 9 Pháng vÊn AAV, th«n 10, x∙ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc, ngµy 23 th¸ng M−êi mét 1994.

27

cã tiÒn." TiÕt kiÖm t¹i khu vùc n«ng th«n chñ yÕu vÉn n»m trong d¹ng hiÖn vËt, nh− vËt nu«i. Theo bµ M t¹i x∙ CÈm D−¬ng, "Ch¨n nu«i lµ mét phÇn dù tr÷ hµng n¨m cña gia ®×nh nÕu chóng bÞ dÞch bÖnh vµ chÕt th× chóng t«i kh«ng cßn g× lóc gi¸p h¹t."

ThiÕu thÞ tr−êng còng h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña çc ho¹t ®éng thu nhËp phô, nh− canh t¸c c©y c«ng nghiÖp, bu«n b¸n, dÞch vô, vµ s¶n xuÊt thñ c«ng. Do ®ã, hÇu hÕt çc hé gia ®×nh vÉn cßn dùa chñ yÕu vµo trång lóa vµ ch¨n nu«i. Thùc chÊt, "thiÕu çc c¬ héi thu nhËp phô" vµ "thiÕu çc nghÒ phô" th−êng ®−îc nh÷ng ng−êi tr¶ lêi pháng vÊn coi nh− mét nguyªn nh©n cña nghÌo khæ. Çc ch−¬ng tr×nh cña Nhµ n−íc nh»m xóc tiÕn ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt th−êng kh«ng thµnh c«ng, do thiÕu nhu cÇu thÞ tr−êng thùc sù vÒ çc s¶n phÈm ®−îc khuyÕn khÝch. Nh− viÖc xóc tiÕn s¶n xuÊt mÝa ®−êng ch¼ng h¹n (xem Môc 5.3).

NhiÒu thuÕ vµ ®ãng gãp Nguyªn nh©n chÝnh thø ba v× sao d©n c− Hµ TÜnh thiÕu vèn lµ do thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp kh¸ nÆng. N«ng d©n ph¶i tr¶ thuÕ n«ng nghiÖp vµ çc kho¶n ®ãng gãp ®Þa ph−¬ng víi mét tû lÖ rÊt cao trong thu nhËp tõ canh t¸c (cã khi lªn tíi 40%) (xem Môc 5.4: PhÝ - thuÕ vµ ®ãng gãp). §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng ®èi víi çc hé gia ®×nh nghÌo do nhiÒu kho¶n thuÕ vµ ®ãng gãp luü tho¸i. G¸nh nÆng thuÕ vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng kho¶n ®ãng gãp ®Þa ph−¬ng th−êng ®−îc nh÷ng ng−êi ®−îc pháng vÊn coi lµ mét nguyªn nh©n cña nghÌo khæ. Nh− mét c− d©n t¹i x∙ ThÞnh Léc nãi: "TiÒnthuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp cho nhµ tr−êng mçi n¨m rÊt cao, nÕu céng vµo víi viÖc tr¶ nî th× ng−êi nghÌo kh«ng bao giê kh¸ lªn ®−îc." 3.3.2 Chªnh lÖch gi÷a çc hé gia ®×nh Ba lý do chÝnh vÒ thiÕu vèn nh− ®∙ m« t¶ bªn trªn gióp gi¶i thÝch t¹i sao nhiÒu céng ®ång t¹i Hµ TÜnh nghÌo khæ. Tuy nhiªn, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao l¹i cã sù chªnh lÖch vÒ kinh tÕ x∙ héi gi÷a çc hé gia ®×nh (tuy kh«ng lín do cã sù c«ng b»ng t−¬ng ®èi t¹i Hµ TÜnh). Nh− ®∙ m« t¶ t¹i Môc 3.2, kh«ng cã mèi t−¬ng quan chÝnh x¸c nµo gi÷a nghÌo khæ vµ çc nhãm x∙ héi cô thÓ nµo. MÆc dï nh÷ng hé gia ®×nh míi ë riªng, giµ c¶ vµ nu«i con mét m×nh th−êng nghÌo, nh−ng còng kh«ng hoµn toµn nh− vËy. VËy ®©u lµ nguyªn nh©n gèc rÔ lµm cho mét sè ng−êi trë nªn nghÌo ®ãi h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c?

Trong thùc tiÔn, cã rÊt nhiÒu hiÖn t−îng, ®iÒu kiÖn vµ ®Æc tr−ng lµm n¶y sinh, duy tr× vµ lµm s©u s¾c thªm sù chªnh lÖch gi÷a çc hé gia ®×nh. Cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) nµy lµ rÊt hiÖu qu¶ vÒ mÆt t×m ra nh÷ng yÕu tè ®ã. Nh÷ng yÕu tè duy tr× hoÆc lµm t¨ng sù chªnh lÖch Thõa kÕ "Nguyªn nh©n cña nghÌo khæ lµ kh«ng cã tµi s¶n thõa kÕ." Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) cïng «ng T x∙ ThÞnh Léc, 1998

28

Mét yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh vÞ trÝ kinh tÕ x∙ héi cña bÊt kú hé gia ®×nh nµo t¹i Hµ TÜnh lµ tµi s¶n thõa kÕ tõ cha mÑ hä. Trong cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) t¹i ThÞnh Léc, nguyªn nh©n nghÌo khæ thø hai th−êng ®−îc nh¾c ®Õn (sau thiÕu vèn) lµ "khëi ®iÓm thÊp". Nh÷ng hé nghÌo th−êng ®−îc t¸ch ra tõ nh÷ng gia ®×nh nghÌo. §iÒu nµy d−êng nh− mang tÝnh hiÓn nhiªn, nh−ng rÊt ®¸ng chó ý nÕu ta xÐt ®Õn nh÷ng th¸ng n¨m l©u dµi s¶n xuÊt tËp thÓ vµ sù t¸i ph©n phèi mang tÝnh x∙ héi chñ nghÜa t¹i n«ng th«n ViÖt Nam. MÆc dï ®∙ cã nh÷ng nç lùc cÊp tiÕn nhÊt nh»m ph©n phèi l¹i cña c¶i çc hé gia ®×nh vµ xo¸ bá chªnh lÖch, tµi s¶n gia ®×nh vÉn lµ yÕu tè chñ chèt quyÕt ®Þnh vÒ vÞ trÝ kinh tÕ x∙ héi. Vèn ®Çu t− �NÕu cã tiÒn, anh cã thÓ t¹o thu nhËp. Kh«ng cã tiÒn anh chØ ch¹y loanh quanh ®−îc th«i" Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) víi «ng D, x∙ S¬n Hµm, 1998. "Vay nÆng l∙i" vµ "thiÕu vèn" th−êng ®−îc coi nh− nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña nghÌo khæ trong cuéc ®¸nh gi¸ PPA t¹i ThÞnh Léc. Nh÷ng ng−êi giµu vèn, dï qua thõa kÕ hay tiÕt kiÖm, cã thÓ ®Çu t− mang l¹i lîi nhuËn vµ t¹o thu nhËp phô. Nh÷ng ng−êi nghÌo vèn ph¶i vay vèn tõ çc nguån bªn ngoµi - th−êng víi çc ®iÒu kiÖn bÊt lîi - v× hä kh«ng cã ®ñ thÕ chÊp, hoÆc ®¬n gi¶n bÞ coi lµ cã nguy c¬ cao kh«ng tr¶ ®−îc nî v× hä nghÌo. Dù tr÷ "Nh÷ng ng−êi giµu cã thÓ håi phôc sau khi thÊt b¸t trong vßng mét n¨m, nh−ng nh÷ng ng−êi nghÌo kh«ng cã tiÒn sÏ kh«ng bao giê håi phôc ®−îc." Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) víi mét c− d©n t¹i x∙ S¬n Hµm, 1998. Gia ®×nh nµo còng cã thÓ gÆp ph¶i khñng ho¶ng hay mÊt m¸t vÒ kinh tÕ trong çc t×nh huèng nh− èm ®au, mÊt mïa do thiªn tai (lôt, h¹n h¸n, b∙o) hay s©u dÞch vµ dÞch gia sóc (xem B¶ng 3.11). Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi cã chót vèn dù phßng sÏ cã ®iÒu kiÖn v−ît qua nh÷ng mÊt m¸t ®ã. Cßn nh÷ng gia ®×nh nghÌo h¬n kh«ng cã dù tr÷, th× thËm chÝ chØ mét mÊt m¸t kinh tÕ nhá còng cã thÓ g©y hËu qu¶ ®au ®ín. Nh− mét phô n÷ t¹i x∙ §¹i N¶i nãi: "ChØ cÇn mÊt mïa mét lÇn lµ mÊt æn ®Þnh trong ba n¨m. Vµ chØ cã thÓ håi phôc nÕu tÊt c¶ çc vô ®Òu ®−îc mïa" (xem Môc 4.3).

B¶ng 3.11: Nh÷ng khñng ho¶ng ®−îc nh¾c ®Õn nhiÒu t¹i ba x· Çc d¹ng nguy c¬ ThÞnh Léc S¬n Hµm Th−îng Léc èm ®au * * * Lôt * * * H¹n h¸n * * * B∙o * * BÞ sÐt ®¸nh * * N¹n chuét * * Trém * * DÞch bÖnh/gia sóc chÕt * * Nguån: PPA, x∙ S¬n Hµm, ThÞnh Léc, Th−îng Léc, 1999.

29

Cã quan hÖ tèt "NÕu anh cã quan hÖ tèt víi nh©n viªn Ng©n hµng N«ng nghiÖp, anh cã thÓ vay l∙i xuÊt 2,6% mçi th¸ng. MÆc dï xin Chñ tÞch x∙ chøng nhËn th× dÔ, ph¶i th¨m hái Ng©n hµng ba ®Õn bèn lÇn vµ quµ b¸nh hÕt kho¶ng 3% vèn vay." Pháng vÊn AAV t¹i Th«n §ç Hµnh, x∙ Mü Léc, huyÖn Can Léc, 11, 1994. Nh÷ng ng−êi kh¸ gi¶ th−êng cã quan hÖ ¶nh h−ëng tèt h¬n vµ cã thÓ sö dông çc ¶nh h−ëng nµy ®Ó lµm cho hä khÊm kh¸ h¬n n÷a. Nh÷ng mèi quan hÖ nµy th−êng t¹o cho ng−êi kh¸ gi¶ ®iÒu kiÖn tiÕp cËn nh÷ng c¬ héi mµ ng−êi kh¸c kh«ng cã. Cuéc ®¸nh gi¸ (PPA) vµ çc cuéc pháng vÊn cña AAV ®∙ cho thÊy ý nghÜ chung lµ çc çn bé Nhµ n−íc vµ nh÷ng ng−êi cã quan hÖ ¶nh h−ëng th−êng cã mét sè thuËn lîi h¬n nh÷ng ng−êi b×nh th−êng. Nh− trong qu¸ tr×nh ph©n ®Êt vµ tiÕp cËn vèn vay ng©n hµng. Ch¼ng h¹n, anh L t¹i x∙ Mü Léc nãi: "Trong giai ®o¹n nµy, nh÷ng ng−êi n»m trong ban l∙nh ®¹o hîp t¸c x∙ vµ b¹n bÌ hä cã thÓ tÝch cãp ®−îc mét møc tµi s¶n nhÊt ®inh vµ nhê ®ã, hä cã thÓ gi÷ ®−îc vÞ trÝ cña hä cho ®Õn nay".10 Ngoµi ra nh÷ng lêi phµn nµn cßn liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý çc quü cÊp x∙, ®Æc biÖt trong viÖc x©y dùng c«ng tr×nh c«ng céng. Chi phÝ x∙ héi "T«i tèn hÕt bao nhiªu tiÒn ®Ó lo c−íi cho con trai t«i, x©y nhµ cho nã vµ thØnh tho¶ng l¹i ph¶i hç trî nã. Nh÷ng ®iÒu nµy ®∙ g©y khã kh¨n kinh tÕ cho gia ®×nh t«i, vµ sÏ khã kh¨n h¬n khi t«i ph¶i lo dùng vî g¶ chång cho nh÷ng ®øa con kh¸c." Pháng vÊn ®¸nh gi¸ víi «ng T, x∙ §¹i N¶i Trong nhiÒu cuéc th¶o luËn ®¸nh gi¸ (PPA) vÒ çc nguyªn nh©n cña nghÌo khæ, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng th−êng ®Ò cËp ®Õn mét thùc tÕ lµ hä th−êng ph¶i tèn nhiÒu tiÒn vµo tæ chøc vµ quµ çp trong nh÷ng dÞp nh− c−íi xin ma chay, tiÖc mõng nhµ míi. §èi víi çc hé gia ®×nh nghÌo, nh÷ng chi phÝ nµy qu¶ lµ g¸nh nÆng, vµ do ®ã, th−êng buéc hä ph¶i vay nî hoÆc bá qua çc dÞp nµy. Ch¼ng h¹n, Bµ D t¹i x∙ §¹i N¶i nãi, bµ ph¶i ®i vay tiÒn ®Ó dù ®¸m c−íi, ®¸m tang vµ mõng nhµ míi,11 Trong khi «ng H ë x∙ ThÞnh Léc ph¶i ®i vay l∙i 10% ®Ó trang tr¶i 2,5 triÖu ®ång lo ®¸m c−íi cho con trai «ng.12 Nh÷ng yÕu tè g©y chªnh lÖch Kü n¨ng vµ kiÕn thøc/tÝnh çch "Chóng t«i nghÌo v× chóng t«i Ýt häc." Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) víi bµ X t¹i x∙ ThÞnh Léc, 1998

10 Pháng vÊn AAV t¹i th«n Th¸i Xa, x∙ Mü Léc huyÖn Can Léc, Th¸ng 11, 1994. 11 Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) t¹i x∙ §¹i N¶i, 1998 12 Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) t¹i x∙ ThÞnh Léc, 1998.

30

"Hä nghÌo v× hä vÉn cßn ch−a biÕt çch lÊy ng¾n nu«i dµi." NhËn xÐt cña mét ng−êi kh¸ gi¶ t¹i x∙ S¬n Hµm, 1998

"NghÌo khæ lµ do l−êi th«i." Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) t¹i x∙ S¬n Hµm, 1998 KÕt qu¶ PPA t¹i ThÞnh Léc vµ S¬n Hµm cho thÊy nhiÒu tÝnh çch cña con ng−êi còng gãp phÇn t−¬ng ®èi vµo sù giµu cã hay nghÌo khæ cña hé gia ®×nh: l−êi biÕng (hay cÇn cï), nghiÖn r−îu, chi tiªu v« kÕ ho¹ch, thiÕu kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc vÒ canh t¸c, ch¨n nu«i. Ch¼ng h¹n trong phÇn nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ «ng N ë Môc 4.3, «ng cã thÓ häc vÒ çc ph−¬ng ph¸p canh t¸c tèt qua s¸ch vë vµ sö dông kiÕn thøc ®ã t¹o nguån thu nhËp phô ®Ó v−ît khái nghÌo khæ. Ngoµi ra, çc cuéc pháng vÊn cña AAV còng lµm râ nhiÒu yÕu tè con ng−êi ®∙ t¹o nªn h×nh ¶nh ch©n thùc t¹i sao mét sè hé gia ®×nh l¹i giµu cã, mét sè l¹i nghÌo khæ - dÌ sÎn vµ tiÕt kiÖm, nh¹y bÐn vÒ kinh tÕ, nhµ cã chång nghiÖn r−îu ®¸nh b¹c, vî tiªu xµi hoang phÝ. BÊt h¹nh "Trång ba th¸ng, mÊt ba ngµy " Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) víi mét c− d©n t¹i x∙ S¬n Hµm, 1998 Nh− ®∙ ®Ò cËp ë phÇn trªn, hé gia ®×nh nµo còng cã thÓ gÆp nh÷ng khã kh¨n khñng ho¶ng nh− èm ®au, dÞch bÖnh gia sóc, hoÆc mÊt mïa, nh÷ng ®iÒu nµy th−êng xuyªn ®−îc coi lµ nguyªn nh©n cña nghÌo khæ trong cuéc ®¸nh gi¸ (PPA). Çc hé gia ®×nh thiÕu kiÕn thøc hoÆc çc nguån lùc ®Ó phßng chèng (ch¼ng h¹n ch¨m sãc y tÕ dù phßng, tiªm phßng dÞch vËt nu«i, ¨n uèng ®ñ dinh d−ìng, qu¶n lý s©u bÖnh) cµng cã nhiÒu kh¶ n¨ng gÆp çc khñng ho¶ng nµy. Tuy nhiªn, trong chõng mùc nµo ®ã, nh÷ng khñng ho¶ng nµy ®−îc ®¬n gi¶n coi lµ thiÕu may m¾n h¬n lµ v× nh÷ng g× hé gia ®×nh cã thÓ lµm hoÆc kh«ng lµm. VÝ dô, trªn ph¹m vi réng h¬n, ¶nh h−ëng cña bÖnh tËt ®èi víi kinh tÕ gia ®×nh cßn tuú thuéc vµo dù tr÷ tµi chÝnh s½n cã cña hä. Tuy nhiªn, bÞ èm ®au hoÆc gÆp tai n¹n cßn lµ do "t¹i sè". H¬n n÷a, khi tÊt c¶ nh÷ng khñng ho¶ng nµy x¶y ra cïng mét lóc th× chóng cã thÓ ®Èy mét gia ®×nh ngËp s©u vµo nghÌo khæ m∙i m∙i. (xem ¤ 3.9)

¤ 3.9: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ bÊt h¹nh t¹i x· Mü Léc

ChÞ B n¨m nay 31 tuæi vµ ®∙ häc hÕt líp 7. Chång chÞ chÕt n¨m ngo¸i trong mét tai n¹n khi khai th¸c ®¸. Lóc ®ã chÞ ®ang cã mang ch¸u thø ba. ChÞ chØ cã mét con bß ph¶i ®em b¸n (lÊy 600.000 ®ång) khi chång chÕt. HiÖn giê, chÞ chØ cßn mét con gµ. Tr−íc ®©y chÞ cã 20 con, nh−ng ®Òu chÕt dÞch. ChÞ B cho biÕt con ®−êng duy nhÊt tho¸t ra khái t×nh tr¹ng hiÖn t¹i lµ chê çc con lín lªn ®i lµm vµ ®Çu t− vµo ch¨n nu«i Nguån: Pháng vÊn ®¸nh gi¸ (PPA) taÞ Th¸i Xa, th«n 1, x∙ Mü Léc, th¸ng M−êi mét 1994.

31

Ch−¬ng 4: sù thay ®æi cña nghÌo khæ 4.1. Xu h−íng chung �NÕu so s¸nh cuéc sèng cña chóng t«i hiÖn nay víi m−êi n¨m tr−íc ®©y th× çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ cã ®−îc c¶i thiÖn. Nh−ng nÕu nh×n kü h¬n mét chót chóng t«i thÊy r»ng cuéc sèng cña chóng t«i vÉn ®ang ®i xuèng. Bëi v×, trong khi chóng t«i tiÕn lªn ®−îc mét b−íc th× nh÷ng ng−êi kh¸c trong x∙ héi ®∙ tiÕn lªn ®−îc m−êi b−íc� PPA pháng vÊn mét ng−êi d©n nghÌo thuéc th«n Hång Phong, x∙ ThÞnh Léc, 1999.

�T«i thÊy khiÕp sî khi nghÜ vÒ cuéc sèng khæ cùc cña chóng t«i m−êi n¨m tr−íc ®©y� PPA pháng vÊn «ng T., mét ng−êi nghÌo ë th«n 5, x∙ S¬n Hµm, 1999. MÆc dï vÉn cßn nhiÒu ng−êi nghÌo nh−ng nh×n chung t×nh tr¹ng nghÌo khæ ë Hµ TÜnh ®∙ gi¶m ®¸ng kÓ trong m−êi n¨m qua. Møc ®é nghÌo khæ ®∙ gi¶m rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt ®èi víi çc hé ®−îc xÕp ë lo¹i thÊp nhÊt, cùc kú nghÌo hoÆc ®ãi. (Xem B¶ng 4.2, biÓu ®å 4.1 vµ Phô lôc 7). ë hai x∙ S¬n Hµm vµ ThÞnh Léc ch¼ng h¹n, sè hé ®−îc liÖt vµo lo¹i �®ãi� ®∙ gi¶m tõ hai phÇn ba x∙ xuèng cßn d−íi mét nöa, trong khi sè hé �kh¸ gi¶� tõ chç hÇu nh− kh«ng cã, ®∙ t¨ng lªn tíi kho¶ng 10%. Tuy nhiªn, sè ng−êi bÞ xÕp vµo lo¹i �nghÌo� hoÆc �®ãi� (hai lo¹i thÊp nhÊt) vÉn cßn chiÕm kho¶ng mét nöa ®Õn hai phÇn ba tæng sè hé.

MÆc dï xu h−íng chung cña c«ng t¸c gi¶m nghÌo lµ rÊt tÝch cùc, sù thay ®æi ®èi víi hÇu hÕt çc hé vÉn kh«ng mÊy râ rµng. RÊt Ýt hé chuyÓn th¼ng tõ �nghÌo� sang �kh¸ gi¶�. Mµ chñ yÕu sù thay ®æi th−êng lµ lªn mét hoÆc hai møc, mµ hÇu hÕt lµ çc hé chuyÓn tõ �®ãi� lªn �nghÌo�. H¬n n÷a, çc hé vèn thuéc diÖn �kh¸ gi¶� hoÆc �trung b×nh� th−êng dÔ kh¸ h¬n lªn hoÆc vÉn duy tr× ®−îc ë møc �kh¸ gi¶�. XÐt theo tõng n¨m, trong khi ®a sè çc hé kh«ng cã thay ®æi g× vÒ møc sèng th× sè hé kh¸c ®−îc c¶i thiÖn v−ît xa sè bÞ sa sót. Ch¼ng h¹n nh− ®ît nghiªn cøu §¸nh gi¸ thay ®æi theo nhãm cña ActionAid thùc hiÖn ®èi víi sè ng−êi nghÌo nhÊt chiÕm 25% tæng sè d©n cña bèn x∙ ë huyÖn Can Léc cho thÊy r»ng trong c¶ hai n¨m 1997 vµ 1998 cã nhiÒu hé ®∙ c¶i thiÖn ®−îc cuéc sèng cña m×nh h¬n lµ sè hé nghÌo ®i (Xem B¶ng 4.1). Thªm vµo ®ã, 68% sè hé c¶i thiÖn ®−îc cuéc sèng trong n¨m 1997 vÉn tiÕp tôc ®¹t ®−îc tiÕn bé trong n¨m 1998, trong khi ®ã 50% sè hé cã cuéc sèng khã kh¨n h¬n trong n¨m 1997 vÉn tiÕp tôc ®i xuèng trong n¨m 1998.

B¶ng 4.1: Tû lÖ sè hé cã thay ®æi trong cuéc sèng trong mét n¨m

N¨m Quy m« ®iÒu tra (sè hé)

% sè hé cã cuéc sèng c¶i thiÖn h¬n

% sè hé cã cuéc sèng kh«ng thay ®æi

% sè hé cã cuéc sèng khã kh¨n h¬n

1997 242 38% 54% 8%

1998 328 39% 52% 8%

Nguån: AAV, §¸nh gi¸ thay ®æi theo nhãm, huyÖn Can Léc, 1997 &1998.

32

H×nh 4.1: Sù thay ®æi vÒ nghÌo khæ cña hé gia ®×nh t¹i x· S¬n hµm

Nhãm phô n÷ t¹i th«n 13, x∙ S¬n Hµm

C¸ch ®©y 10 n¨m HiÖn na Trong 10 n¨m tíi

Kh ̧gi¶ 3% 9% 10%

Trung b×nh 13% 17% 20%

NghÌo 22% 27% 40%

Hungry 62% 47% 30%

Total 100% 100% 100%

Nguån:: PPA, x∙ S¬n Hµm, 1999.

33

B¶ng 4.2: NhËn thøc vÒ sù thay ®æi t×nh tr¹ng nghÌo khæ ë x· S¬n Hµm

§µn bµ §µn bµ th«n nghÌo §µn bµ th«n giµu Møc

(b×nh qu©n) Qu¸ khø

HiÖn t¹i

Thay ®æi % T−¬ng

lai Thay ®æi % Qu¸

khø HiÖn t¹i

Thay ®æi % T−¬ng

lai Thay ®æi %

Kh¸ gi¶ 4 8,7 +4,7 +118 10 +1,3 +15 2,7 6,3 +3,6 +133 12,5 +6,2 +98 Trung b×nh 8 17,7 +9,7 +121 20 +2,3 +13 6,3 14 +7,7 +122 23,5 +9,5 +68 NghÌo 16 25,3 +9,3 +58 40 +14,7 +58 16,3 34,7 +18,4 +113 33,5 -1,2 -3,5 §ãi 72 48,7 -23,3 -32 30 -18,7 -38 73,7 45 -28,7 -39 30 -15 -33 §µn «ng

§µn «ng th«n nghÌo §µn «ng th«n giµu Møc (b×nh qu©n) Qu¸

khø HiÖn t¹i

Thay ®æi

% T−¬ng lai

Thay ®æi

% Qu¸ khø

HiÖn t¹i

Thay ®æi

% T−¬ng lai

Thay ®æi

%

Kh¸ gi¶ 4,3 5,7 +1,4 +33 25 +19,3 +339 9,3 12 +2,7 +29 23,7 +11,7 +98 Trung b×nh 9,7 12,7 +3 +31 44 +31,3 +246 13,3 28 +14,7 +111 24,7 -3,3 -12 NghÌo 25 35,3 +10,3 +41 25 -10,3 -29 32 41,3 +9,3 +29 36,3 -5 -12 §ãi 61 46,3 -14,7 -24 6 -40,3 -87 45,3 18,7 -26,6 -59 15,3 -3,4 -18 Ng−êi giµ

Ng−êi giµ th«n nghÌo Ng−êi giµ th«n giµu Møc (b×nh qu©n) Qu¸

khø HiÖn t¹i

Thay ®æi %

T−¬ng lai

Thay ®æi %

Qu¸ khø

HiÖn t¹i

Thay ®æi %

T−¬ng lai

Thay ®æi %

Kh¸ gi¶ 12 20 +8 +67 17 -3 -15 5 14 +9 +180 60 +46 +329 Trung b×nh 13 20 +7 +54 20 NC 0 15 42 +27 +180 30 -12 -29 NghÌo 30 20 -10 -33 31 +11 +55 30 31 +1 +3 10 -21 -68 §ãi 45 40 -5 -11 32 -8 -20 50 13 -37 -74 00 -13 -100

34

HÇu hÕt çc hé ®Òu l¹c quan vÒ t−¬ng lai vµ hy väng r»ng nghÌo khæ sÏ tiÕp tôc gi¶m ®i. Tuy nhiªn, tû lÖ hy väng ®−îc gi¶m nghÌo gi÷a çc nhãm cã sù kh¸c biÖt lín vµ kh«ng nghiªng vÒ mét m« thøc nµo theo ®é tuæi, giíi tÝnh hay møc sèng cña çc th«n. ë x∙ S¬n Hµm ch¼ng h¹n, trong khi nam giíi ë th«n giµu h¬n c¶m thÊy l¹c quan h¬n so víi phô n÷ ë c¶ hai th«n th× hä l¹i tá ra kh«ng l¹c quan b»ng nam giíi ë th«n nghÌo h¬n. H¬n n÷a, trong khi nh÷ng ng−êi giµ ë th«n giÇu h¬n lµ nh÷ng ng−êi l¹c quan nhÊt khi cho r»ng trong m−êi n¨m n÷a sÏ kh«ng cßn ng−êi ®ãi vµ chØ cã kho¶ng 10% sè hé nghÌo th× nh÷ng ng−êi giµ ë th«n nghÌo h¬n l¹i lµ nh÷ng ng−êi bi quan nhÊt vµ cho r»ng sè hé kh¸ gi¶ sÏ gi¶m vµ sè hé nghÌo ®ãi sÏ t¨ng ®«i chót. ë x∙ Th−îng Léc vµ ThÞnh Léc, çc hé cho r»ng sù l¹c quan cña hä lµ dùa trªn c¬ së nh÷ng hµnh ®éng cña ChÝnh phñ nh»m gióp ®ì ng−êi nghÌo, nÕu kh«ng cã sù trî gióp ®ã, hä dù ®o¸n r»ng mäi thø sÏ vÉn vËy, thËm chÝ cßn tåi tÖ h¬n. ë Th−îng Léc, nh÷ng hµnh ®éng cÇn thiÕt ®ã bao gåm viÖc cÊp vèn, x©y dùng hÖ thèng thñy lîi vµ hç trî ph¸t triÓn ®µn gia sóc. ë ThÞnh Léc, ng−êi d©n muèn cã çc kho¶n vay dµi h¹n, h−íng dÉn sö dông vèn vay, kiÓm so¸t viÖc khai th¸c qu¸ møc nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, hÖ thèng thñy lîi, gi¶m phÝ gi¸o dôc vµ y tÕ, kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ hç trî çc bµ mÑ cã con bÞ tµn tËt hoÆc suy dinh d−ìng. 4.2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thay ®æi tæng thÓ �Cã nhiÒu c¬ héi h¬n tr−íc ®©y nh−ng ng−êi nghÌo Ýt ®−îc h−ëng�. Pháng vÊn mét ng−êi d©n ë x∙ S¬n Hµm, 1999. Cã nhiÒu yÕu tè ®∙ gióp nh÷ng hé nghÌo ë Hµ TÜnh c¶i thiÖn cuéc sèng cña m×nh. NhiÒu yÕu tè cã thÓ ®−îc coi lµ c¬ héi, mµ mét sè hé, th−êng lµ nh÷ng hé cã vèn hoÆc vay ®−îc vèn, cã thÓ tËn dông ®−îc. Nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh mµ çc hé cho r»ng v× sao nhiÒu hé ®∙ cã thÓ tho¸t ra khái nghÌo khæ lµ: nh÷ng thay ®æi chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ, ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµo c¬ së h¹ tÇng vµ çc ch−¬ng tr×nh x∙ héi vµ viÖc ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp phô nh− ch¨n nu«i vµ lµm v−ên (xem B¶ng 4.3).

C«ng cuéc §æi míi vµ çc chÝnh s¸ch më cöa vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 cho phÐp viÖc ph¸t triÓn thÞ tr−êng, giao ®Êt cho hé gia ®×nh vµ tù do ®i l¹i, ®∙ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi c«ng t¸c xãa nghÌo v× nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã ®∙ ®em l¹i cho çc hé gia ®×nh c¬ së ®Ó th¨ng tiÕn. H¬n n÷a, mÆc dï ®Çu t− cña ChÝnh phñ theo ch−¬ng tr×nh vµ vµo c¬ së h¹ tÇng ch¼ng bao giê ®¸p øng hÕt ®−îc mäi nhu cÇu, nh−ng viÖc cung cÊp nh÷ng c¬ së h¹ tÇng c¬ b¶n nh− ®iÖn, thñy lîi, ®−êng s¸, tr−êng häc, tr¹m x¸ vµ c«ng t¸c khuyÕn n«ng còng ®∙ t¹o ra ®−îc nh÷ng hç trî cã tÝnh quyÕt ®Þnh gióp çc hé ®ang cè g¾ng tho¸t khái nghÌo ®ãi. ViÖc ph¸t triÓn çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp phô vµ s¶n xuÊt n«ng s¶n nh− ch¨n nu«i, lµm v−ên, trång c©y vµ nghÒ thñ c«ng, çc dÞch vô vµ th−¬ng m¹i ®∙ gióp çc hé gia ®×nh cã thªm thu nhËp phô vµ tÝch lòy vèn.

35

B¶ng 4.3: Nh÷ng c¬ héi th¨ng tiÕn ®−îc nªu nhiÒu nhÊt

* Çc yÕu tè ®−îc nªu trong b¸o ço tãm t¾t cña x· X·

YÕu tè S¬n Hµm Th−îng Léc ThÞnh Léc C«ng nghÖ vµ khoa häc (cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp) * * *

§Çu t− cña ChÝnh phñ cho c¬ së h¹ tÇng

*giao th«ng tèt h¬n

*®iÖn, tr−êng häc, tr¹m x¸ vµ thñy lîi

*®iÖn, ®−êng s¸, thñy lîi

Ph¸t triÓn ch¨n nu«i *m« h×nh VAC * *

Ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng * * *

NhiÒu vèn vay h¬n (vèn cho s¶n xuÊt) * *

*(khã kh¨n ®èi víi ng−êi nghÌo)

Giao ®Êt * * * Ph¸t triÓn v−ên * * NghÞ QuyÕt sè 10--kho¸n hé * * C¶i thiÖn chung vÒ kinh tÕ/chÝnh s¸ch më cöa * *

Ph¸t triÓn trång trät trªn s−ên ®åi * Hñy bá viÖc h¹n chÕ ®i l¹i * DÞch vô ph©n bãn vµ thuèc trõ s©u * KhÝ hËu thuËn lîi * Mong muèn ®−îc c¶i thiÖn bé/cÇn cï * Nguån: PPA, x∙ S¬n Hµm, ThÞnh Léc vµ Th−îng Léc, 1999.

4.3. Nguyªn nh©n cña nh÷ng thay ®æi ®èi víi tõng hé �Ng−êi nghÌo sî rñi ro vµ v× thÕ ng¹i kh«ng dïng nh÷ng gièng lóa míi. Hä sî mÊt mïa lµm hä kh«ng cã g× ¨n.� Pháng vÊn «ng H, x∙ §¹i N¶i, 1998. �Nh÷ng ng−êi kh¸ gi¶ trë nªn giµu h¬n, trong khi ng−êi nghÌo th× ®ãi c¶ ngµy lÉn ®ªm�. Pháng vÊn «ng C, 72 tuæi, mét ng−êi nghÌo ë th«n 13, x∙ S¬n Hµm, 1999. 4.3.1 V× sao mét sè hé l¹i nghÌo ®i Nh− ®∙ nªu trªn, mÆc dï t×nh tr¹ng nghÌo khæ nãi chung ®∙ gi¶m ®i nh−ng vÉn cã mét sè hé l¹i nghÌo ®i. Nguyªn nh©n chÝnh mµ ng−êi d©n çc th«n PPA ®−a ra cho cuéc sèng xÊu ®i cña çc hé nµy lµ: hä gÆp ph¶i mét tai häa bÊt ngê mµ kh«ng cã tiÕt kiÖm hay tÝn dông ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n nªn r¬i vµo nî nÇn chång chÊt; hä cã qu¸ ®«ng con; thiÕu kiÕn thøc kinh doanh hoÆc thiÕu hiÓu biÕt vÒ nh÷ng kü thuËt míi; hä lµ nh÷ng hé giµ c¶ hoÆc míi ra ë riªng vµ thiÕu lao ®éng; hä thiÕu quyÕt t©m hoÆc ng¹i lao ®éng vÊt v¶; hoÆc hä kh«ng gÆp may. Th−êng th× nh÷ng hé nghÌo ®i lµ do kÕt hîp nhiÒu nguyªn nh©n chø kh«ng ph¶i chØ v× mét nguyªn nh©n.

36

GÆp t¹i häa mµ kh«ng cã tiÕt kiÖm hoÆc vèn liÕng Nh÷ng hé nµy gÆp nh÷ng tai häa bÊt ngê nh− èm ®au, gia sóc bÞ dÞch, thiªn tai, mÊt mïa... mµ l¹i kh«ng cã tiÒn tiÕt kiÖm hoÆc kh«ng cã nguån vay víi l∙i suÊt thÊp ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n nªn r¬i vµo c¶nh nî nÇn chèng chÊt. §ã lµ tr−êng hîp cña «ng N. ë x∙ §¹i N¶i. Gia ®×nh «ng ®ang ph¶i chÞu c¶nh thiÕu ¨n v× cè g¾ng tr¶ çc kho¶n vay l∙i suÊt cao. Trong çc tr−êng hîp ®−îc nªu trong b¸o ço §¸nh gi¸ sù thay ®æi theo nhãm (GAC) cña AAV 1997 t¹i ba x∙ ë huyÖn Can Léc th× 57% sè hé nghÌo ®i cho biÕt r»ng ®ã lµ v× èm ®au, trong khi 14% cho r»ng t×nh tr¹ng xÊu ®i cña hä lµ do thÊt b¹i trong ®Çu t− vµo ch¨n nu«i (Xem B¶ng 4.4)

¤ 4.1: Nî nÇn do èm ®au ë x· §¹i N¶i

¤ng N, 50 tuæi, cã ba con. §øa lín bá häc khi ®ang häc líp 6 ®Ó kiÕm cñi gióp gia ®×nh. N¨m 1996, ng−êi con trai nµy vµ vî «ng N bÞ èm nÆng vµ ph¶i vµo viÖn ®iÒu trÞ. §Ó thanh to¸n viÖn phÝ «ng N ®∙ ph¶i vay 500.000 ®ång tõ Quü gi¶m nghÌo cña Héi Phô n÷ vµ vay cña nhiÒu hµng xãm kh¸c. ¤ng vÉn ch−a cã ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tr¶ hÕt sè nî nµy. §Ó cã thÓ tr¶ nî, «ng ph¶i b¸n g¹o vµ hiÖn gia ®×nh «ng bÞ thiÕu ¨n tõ mét ®Õn ba th¸ng. Nguån: PPA pháng vÊn ë x∙ §¹i N¶i, 1998.

B¶ng 4.4: Nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn viÖc çc hé nghÌo ®i

Nguyªn nh©n Tû lÖ sè hé èm ®au 57% NhiÒu con/chi phÝ ®i kÌm 18% §Çu t− ch¨n nu«i thÊt b¹i 14% Giµ c¶ 7% Ra ë riªng 4% Nguån: §¸nh gi¸ thay ®æi theo nhãm cña AAV, huyÖn Can Léc, 1997.

§«ng con Nh÷ng hé nµy cã qu¸ ®«ng con vµ ph¶i tiªu nhiÒu kho¶n liªn quan ®Ó nu«i chóng. Hä quyÕt t©m cho con ®i häc vµ v× thÕ ph¶i tr¶ nhiÒu häc phÝ. ¤ng V ë x∙ §¹i N¶i cho biÕt «ng cµng ngµy cµng nghÌo ®i kÓ tõ khi con «ng vµo cÊp II vµ n¨m ngo¸i gia ®×nh «ng ®∙ thiÕu ¨n ba th¸ng khi ®øa con ®Çu cña «ng b¾t ®Çu ®i häc ®¹i häc ë §µ N½ng.2 Theo GAC, 18% sè hé nghÌo ®i cho r»ng v× hä cã ®«ng con vµ do nh÷ng chi phÝ ®i kÌm.

ThiÕu kiÕn thøc vÒ kinh doanh, kÕ ho¹ch hoÆc kü thuËt míi Nh÷ng hé nµy thiÕu kiÕn thøc vÒ kinh doanh, lËp kÕ ho¹ch tµi chÝnh hoÆc vÒ kü thuËt trång trät hoÆc ch¨n nu«i míi. V× thÕ, hä cã thÓ gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n do mÊt mïa do thiªn tai, s©u bÖnh hoÆc dÞch gia sóc, thiÕu kiÕn thøc ®Ó ®Ò phßng hoÆc kh¾c phôc ®Êt b¹c mÇu vµ thiÕu n−íc. Hä còng cã thÓ nhËn ®−îc çc kho¶n vay ®Ó cè g¾ng tho¸t khái nghÌo ®ãi nh−ng bÞ thÊt b¹i v× hä kh«ng biÕt

2 PPA pháng vÊn ë x∙ §¹i N¶i, 1998.

37

çch ®Çu t− cã hiÖu qu¶ nªn l©m vµo nî nÇn. Nh− ®∙ nªu trªn, GAC ph¸t hiÖn 14% sè hé bÞ nghÌo ®i cho r»ng hä bÞ thÊt b¹i trong ®Çu t− vµo ch¨n nu«i.

Çc hé cao tuæi vµ çc hé míi ra riªng Nh÷ng hé nµy ®∙ giµ vµ con çi hä ®∙ hoÆc míi t¸ch ra ë riªng sau khi x©y dùng gia ®×nh. Çc hé nµy thiÕu lao ®éng v× çc thµnh viªn qu¸ giµ hoÆc èm ®au hoÆc v× con çi cßn nhá. Hé cña «ng D (¤ 4.2) lµ mét thÝ dô vÒ mét hé cã çc lao ®éng chÝnh qu¸ giµ vµ yÕu kh«ng thÓ lao ®éng ®−îc nªn cuéc sèng khã kh¨n h¬n. Nh− ®∙ nªu trªn, nh÷ng hé míi t¸ch th−êng dÔ kh¸ gi¶ h¬n lªn sau mét vµi n¨m khi con çi hä lín lªn, trong khi ®ã çc hé giµ th−êng Ýt cã kh¶ n¨ng tho¸t khái nghÌo ®ãi. GAC cho thÊy r»ng 7% sè hé nghÌo ®i do tuæi giµ vµ 4% nghÌo ®i v× hä míi t¸ch khái nhµ cha mÑ.

¤ 4.2: Tuæi giµ vµ èm ®au ë x· CÈm D−¬ng ¤ng D n¨m nay 57 tuæi vµ hiÖn ®ang sèng ë xãm 5, th«n Trung. ¤ng cã bèn con, hai ®øa ®∙ lËp gia ®×nh, mét vÉn cßn trong qu©n ngò, vµ chØ cã c« con g¸i ót n¨m nay 18 tuæi hiÖn ®ang sèng cïng «ng. ¤ng cßn ph¶i ch¨m sãc mÑ n¨m nay 80 tuæi. Vî «ng ®∙ mÊt 18 n¨m tr−íc ®Ó l¹i bèn ®øa con nhá, ®øa lín nhÊt lóc ®ã míi s¸u tuæi vµ ®øa nhá nhÊt míi chØ t¸m th¸ng tuæi. ¤ng sèng chñ yÕu b»ng nghÒ n«ng trªn diÖn tÝch 2.500m2 (5 sµo) ®Êt hai vô lóa.

Tr−íc ®©y, khi vÉn cßn kháe, «ng ®i lµm ®ång ®Ó cã thu nhËp nu«i con vµ mÑ. Thu nhËp cña «ng ngµy ®ã vµo lo¹i trung b×nh. Nay «ng ®∙ giµ. H¬n n÷a, «ng l¹i bÞ bÖnh d¹ dµy trong suèt bèn n¨m qua nªn kh«ng thÓ ra ®ång lµm viÖc ®−îc n÷a. C« con g¸i c¶ cña «ng trë thµnh ng−êi lao ®éng duy nhÊt trong gia ®×nh. ¤ng D ®∙ vµi lÇn tr× ho∙n viÖc ®i bÖnh viÖn ®Ó ch÷a bÖnh v× thiÕu tiÒn. Tuy thÕ hµng th¸ng «ng vÉn ph¶i mÊt 10.000 ®ång tiÒn thuèc. MÆc dï gia ®×nh chØ cã Ýt tiÒn tiÕt kiÖm nh−ng «ng còng ®ang cè g¾ng ®Çu t− vµo ch¨n nu«i. Tuy nhiªn, hai con lîn vµ 40 con gµ ®∙ bÞ chÕt bÖnh vµo th¸ng Hai n¨m 1998. TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè nµy ®ang lµm cho gia ®×nh «ng ngµy cµng khã kh¨n h¬n. Nguån: PPA, X∙ CÈm D−¬ng, 1998. 4.3.2 V× sao mét sè hé l¹i kh¸ gi¶ h¬n Nh− ®∙ nªu trªn, nhiÒu hé trong çc x∙ thuéc PPA ®∙ cã kh¶ n¨ng trë nªn kh¸ gi¶ h¬n. Trong khi thùc hiÖn PPA, mäi ng−êi nãi r»ng nh÷ng hé nµy kh¸ h¬n lªn lµ v× mét sè nguyªn nh©n: hä cã kh¶ n¨ng vay vèn ®Ó ®Çu t−; hä tËn dông ®−îc nh÷ng kü thuËt n«ng nghiÖp míi vµ çc c¬ héi ®Çu t− kh¸c; hä cã ®ñ lao ®éng chÝnh; hä nhËn ®−îc gióp ®ì tõ nh÷ng ng−êi kh¸c trong gia ®×nh ®i lµm thuª t¹i ®Þa ph−¬ng hoÆc di c− vµo miÒn Nam; hä lao ®éng cÇn cï vµ thùc sù mong muèn kh¸ lªn; vµ hä gÆp may m¾n. Mét lÇn n÷a, còng nh− ë trªn, çc hé kh¸ lªn th−êng do nhiÒu nguyªn nh©n chø kh«ng ph¶i chØ v× mét nguyªn nh©n.

Kh¶ n¨ng vÒ vèn Çc hé nµy ®−îc thõa kÕ hoÆc cã kh¼ n¨ng vay vèn hoÆc tiÕt kiÖm (nhiÒu hé kh¸ gi¶ tr−íc ®©y th−êng lµ çn bé x∙ hoÆc cã quan hÖ víi çn bé x∙) vµ sö dông vèn nµy ®Ó ®Çu t− s¶n xuÊt vµ kh¾c phôc nh÷ng tai häa bÊt ngê. Ch¼ng h¹n nh− «ng N. (Xem ¤ 4.3) ®∙ vay vèn hai lÇn ®Ó ®Çu t− vµo trång c©y vµ ch¨n nu«i.

38

Theo GAC 1997, 14% sè hé kh¸ lªn cho r»ng ®ã lµ nhê çc kho¶n vay ng©n hµng vµ 12% cho r»ng ®ã lµ nhê nhãm tÝn dông vµ tiÕt kiÖm cña AAV (Xem B¶ng 4.5).

¤ 4.3: Sö dông th«ng tin ®Ó tho¸t khái nghÌo ®ãi ë x· S¬n Hµm M−êi n¨m tr−íc ®©y, gia ®×nh «ng N thuéc vµo lo¹i 4 (®ãi), nay hä thuéc lo¹i 1 (kh¸ gi¶). Hä b¾t ®Çu cuéc sèng trong mét ng«i nhµ nhá n»m bªn r×a lµng do cha mÑ hä cho khi hä ra ë riªng. Ng«i nhµ nµy giê ®∙ ®−îc lîp ngãi. Hä ®∙ tõng b−íc n©ng dÇn møc thu nhËp cña m×nh. §Çu tiªn hä nu«i gµ, vÞt vµ lîn. ¤ng N. nãi �n«ng d©n ph¶i biÕt çch chän gièng�. ¤ng häc ®−îc ®iÒu nµy tõ s¸ch vë vµ ®Æc biÖt lµ trong çc ch−¬ng tr×nh khuyÕn n«ng. ¤ng còng trång cam vµ trong bèn n¨m liÒn mçi n¨m «ng thu ®−îc 1,5 triÖu ®ång. Cam cña «ng bÞ nÊm xanh vµ vµng l¸ nªn «ng chuyÓn sang trång v¶i kÕt hîp xen canh víi l¹c nªn ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao (l¹c thu ho¹ch bèn th¸ng mét lÇn). ¤ng ®∙ hai lÇn vay vèn ®Ó ®Çu t− vµo trång c©y vµ ch¨n nu«i vµ «nglu«n tr¶ nî ®óng h¹n. Bªn c¹nh ®ã, «ng cßn nu«i ba ®µn ong vµ thu ®−îc 1 triÖu ®ång (20 chai mËt). Trong t−¬ng lai, «ng sÏ ¸p dông m« h×nh VAC v× «ng cho r»ng ®ã lµ çch hîp lý vµ bÒn v÷ng ®Ó lµm ¨n. Nguån: PPA, th«n 13, x∙ S¬n Hµm, 1999.

B¶ng 4.5: Nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh gióp çc hé kh¸ lªn Nguyªn nh©n Tû lÖ hé Trång lóa tèt (®−îc mïa, n¨ng suÊt cao, thñy lîi, gièng míi, bãn ph©n ®óng thêi ®iÓm)

25%

Ch¨n nu«i giái 17% Vèn vay ng©n hµng 14% Vèn vay tõ nhãm tÝn dông vµ tiÕt kiÖm cña AAV 12% NghÒ phô (bu«n b¸n, l©m s¶n, lµm thuª, di c− theo thêi vô) 12% Con çi lín/nhiÒu lao ®éng 9% Hç trî tõ hä hµng/b¹n bÌ; vay vèn t− nh©n 8% Nguån: §¸nh gi¸ sù thay ®æi theo nhãm cña AAV, huyÖn Can Léc, tØnh Hµ TÜnh, 1997.

TËn dông nh÷ng c¬ héi míi Nh÷ng gia ®×nh nµy còng tËn dông ®−îc nh÷ng c¬ héi ®Çu t− míi cã ®−îc tõ sù ®Çu t− cña ChÝnh phñ vµo kü thuËt n«ng nghiÖp míi (n©ng cao n¨ng suÊt lóa vµ c©y c«ng nghiÖp) vµ cho çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp phô nh− ch¨n nu«i, nghÒ méc, bu«n b¸n vµ c¶ viÖc cho ng−êi kh¸c vay. Hä cã ®−îc thu nhËp tõ nhiÒu ho¹t ®éng nªn hä kh«ng dÔ bÞ thua lç do khã kh¨n tõ mét nguån thu nhËp nh− mÊt mïa hoÆc bÖnh gia sóc. C¶ «ng N (¤ 4.3) vµ «ng Q (¤ 4.4) ®Òu ®Çu t− vµo nhiÒu ho¹t ®éng t¹o thu nhËp, bao gåm: méc, xay x¸t, nu«i ong, ch¨n nu«i vµ trång c©y ¨n qu¶. GAC ghi nhËn 12% sè hé kh¸ lªn cho r»ng ®ã lµ do thu nhËp tõ çc nghÒ phô, trong khi 17% cho r»ng ®ã lµ v× ch¨n nu«i giái.

39

¤ 4.4: Ph¸t triÓn nghÒ phô lµ mét çch tho¸t nghÌo ®ãi

Gia ®×nh «ng Q ®−îc xÕp vµo lo¹i kh¸ nhÊt ë ®éi 3, th«n R¹ng §«ng. V× «ng cã nghÒ méc nªn ®iÓm xuÊt ph¸t cña «ng tèt h¬n nh÷ng ng−êi kh¸c trong th«n. Tr−íc ®©y «ng th−êng lµm nghÒ méc khi kh«ng ph¶i ®i biÓn. N¨m 1993, khi «ng nhËn thÊy r»ng ç ngµy cµng hiÕm «ng th«i nghÒ ç vµ b¾t ®Çu lµm méc. Tõ thêi ®iÓm ®ã, gia ®×nh «ng kh¸ lªn nhê ch¨n nu«i vµ dïng ph©n chuång lµm ph©n bãn ruéng. Víi vèn tÝch lòy ®−îc tõ nghÒ méc, ch¨n nu«i vµ 1 triÖu vay cña SCF/UK, «ng ®Çu t− mua mét m¸y xay x¸t vµo n¨m 1996. V× c«ng viÖc xay x¸t g¹o hiÖn chØ chiÕm hÕt 60% thêi gian ch¹y m¸y nªn «ng dïng m¸y ®Ó xay thøc ¨n gia sóc. Gia ®×nh «ng còng lµ mét trong sè 12 hé ë th«n R¹ng §«ng ®−îc giao mét sµo (500m2) ®Êt trång lóa. Do thiÕu ruéng trång lóa, th«n nµy chØ chän nh÷ng hé kh¸ gi¶ víi ®ñ vèn ®Ó trång lóa cã hiÖu qu¶. ¤ng Q. th−êng thu ®−îc 1 triÖu ®ång mçi th¸ng chñ yÕu tõ ch¨n nu«i vµ nghÒ méc. Nguån: PPA, x∙ CÈm D−¬ng, 1998.

§ñ lao ®éng Nh÷ng hé nµy cã ®ñ lao ®éng chÝnh trong gia ®×nh so víi sè l−îng con ch¸u (hä ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p phßng bÖnh vµ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ®Ó duy tr× lùc l−îng lao ®éng nµy). Ch¼ng h¹n, GAC nhËn thÊy trong n¨m 1997, 9% sè hé kh¸ lªn cho r»ng ®ã lµ do cã nhiÒu lao ®éng.

Di c− vµ lµm thuª NhiÒu hé kh¸ lªn còng nhËn ®−îc tiÒn göi vÒ cña ng−êi nhµ ®∙ di c− ®Õn n¬i kh¸c hoÆc ®i lµm thuª. Ch¼ng h¹n, GAC nhËn thÊy 12% sè hé kh¸ lªn do cã nghÒ phô, bao gåm c¶ lµm thuª vµ di c− theo thêi vô. VÊn ®Ò di c− sÏ ®−îc bµn cô thÓ h¬n ë PhÇn 4.4. 4.4. Di c− vµ lµm thuª Nh− ®∙ nªu ë Môc 4.3, PPA thÊy r»ng di c− vµ lµm thuª ë ®Þa ph−¬ng ®ãng mét vai trß nhÊt ®Þnh trong c«ng t¸c xãa ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy nhiªn, ng−êi ®Þa ph−¬ng coi lµm thuª võa lµ mét biÓu hiÖn cña nghÌo ®ãi võa lµ mét c¬ héi ®Ó th¨ng tiÕn.

Ch¼ng h¹n nh− trong tiªu chÝ ph©n lo¹i møc sèng ë trªn, lµm c«ng xuÊt hiÖn trong tiªu chÝ cña c¶ hé giµu nhÊt vµ nghÌo nhÊt. MÆc dï tiªu chÝ nµy ®−îc dïng cho c¶ hé giµu vµ nghÌo, nh−ng cã sù kh¸c biÖt lín vÒ hoµn c¶nh vµ nguyªn nh©n ®−a ®Õn viÖc ®i lµm thuª hoÆc di c− trong thêi gian dµi hoÆc ng¾n.

§èi víi çc hé giµu h¬n, di c− vµ lµm thuª t¹i ®Þa ph−¬ng lµ c¬ héi kiÕm thªm tiÒn ®Ó ®Çu t− vµo trång n«ng s¶n hay çc ho¹t ®éng t¹o thªm thu nhËp phô. Th−êng th× nh÷ng hé di c− ®i lµm c«ng ë çc ®Þa ph−¬ng kh¸c lµ v× lµm viÖc ë nh÷ng vïng nh− §¾c L¾c hoÆc L©m §ång cã thÓ ®em l¹i cho hä nhiÒu thu nhËp h¬n. Ch¼ng h¹n, tiÒn göi vÒ cña ng−êi nhµ ®i lµm bªn ngoµi ®−îc nªu nhiÒu lÇn trong tiªu chÝ ®èi víi çc hé giµu nhÊt vµ Ýt bÞ tæn th−¬ng nhÊt.

Ng−îc l¹i, çc hé nghÌo coi viÖc di c− vµ lµm thuª ë ®Þa ph−¬ng lµ ph−¬ng s¸ch cÇn thiÕt ®Ó tr¶ nî vµ tho¸t nghÌo. Mét thÝ dô ë S¬n Hµm lµ tr−êng hîp cña

40

«ng M buéc ph¶i di c− vµo Vòng Tµu ®Ó kiÕm tiÒn tr¶ nî. §Õn nay «ng ®∙ tiÕt kiÖm ®−îc mét Ýt tiÒn vµ cho r»ng m×nh cã thÓ tr¶ hÕt nî trong vßng n¨m ®Õn b¶y n¨m (xem ¤ 4.5).

¤ 4.5: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh vÒ sù di c− thµnh c«ng cña 1 hé nghÌo

¤ng M th−êng ®i Vòng Tµu ®Ó lµm thî x©y n¨m th¸ng mét n¨m khi n«ng nhµn (tõ th¸ng Hai ®Õn th¸ng n¨m, tõ th¸ng S¸u ®Õn th¸ng M−êi). V× cuéc sèng qu¸ khã kh¨n nªn «ng ®Ò nghÞ anh em t×m cho «ng viÖc lµm ë ®ã. ¤ng lµm phô nÒ (20.000 ®ång mét ngµy) vµ mét n¨m sau trë thµnh thî nÒ (25.000 ®ång mét ngµy). ¤ng tiÕt kiÖm 10.000 ®ång mçi ngµy. HiÖn «ng ®ang x©y nhµ cho m×nh («ng cã mét phÇn ba tæng sè tiÒn vµ ®∙ vay hai phÇn ba tõ gia ®×nh nhµ vî). ¤ng nãi: �NÕu t×nh h×nh cø tèt thÕ nµy, t«i sÏ tr¶ ®−îc hÕt nî trong vßng n¨m ®Õn b¶y n¨m�. Nguån: PPA, th«n 5, x∙ S¬n Hµm, 1999. Tuy nhiªn, ®èi víi nh÷ng hé nghÌo nhÊt, di c− vµ lµm thuª th−êng kh«ng gióp hä chÊm døt c¶nh nghÌo ®−îc, vµ ®èi víi ng−êi di c− nhiÒu khi cßn lµm t¨ng thªm g¸nh nÆng cho nh÷ng ng−êi ë nhµ (th−êng lµ phô n÷). Ch¼ng h¹n nh− tr−êng hîp c« L., chång ®i vµo miÒn Nam kiÕm viÖc khi anh kh«ng thÓ nu«i sèng gia ®×nh b»ng nghÒ ç n÷a. HiÖn c« ph¶i lµm mäi viÖc nhµ vµ ch¨m sãc c¶ hai ®øa con vµ ng−êi em g¸i tµn tËt cña chång, vµ toµn bé sè tiÒn anh göi vÒ ph¶i dïng ®Ó tr¶ tiÒn thuèc cho con çi.

¤ 4.6: Nghiªn cøu ®iÓn h×nh mét hé chÞu g¸nh nÆng cña di c− ë ThÞnh Léc C« L, 24 tuæi, thuéc mét hé nghÌo ë th«n Rang cho biÕt gia ®×nh chång c« cã gèc lµm nghÒ ç. Tuy nhiªn, v× hä kh«ng cã vèn ®Çu t− cho trang thiÕt bÞ ®¸nh ç nªn anh ta ®∙ bá nghÒ vµ ®i vµo miÒn Nam lµm thuª. Tõ th¸ng M−êi 1997 ®Õn th¸ng N¨m 1998 anh ta göi vÒ ®−îc 1,4 triÖu ®ång. C« ë nhµ ph¶i ch¨m sãc hai ®øa con nhá (mét ®øa ba tuæi bÞ bÖnh thËn vµ n¨m ngo¸i c« ®∙ mÊt 400.000 ®ång tiÒn ch÷a bÖnh; mét ®øa t¸m th¸ng tuæi bÞ ghÎ) vµ ng−êi em g¸i chång bÞ t©m thÇn. HiÖn gia ®×nh kh«ng cã ai kiÕm ra tiÒn vµ c« kh«ng cã vèn hay nghÒ phô. Toµn bé sè tiÒn chång c« göi vÒ ®−îc dïng ®Ó mua thùc phÈm vµ thuèc cho lò trÎ. C« cã 400m2 (12 th−íc) ®Êt, c¶ thæ c− vµ thæ canh. N¨ng suÊt lóa cña c« lµ 100kg mét sµo (500m2), nªn c« kh«ng thÓ lµm ®ñ l−¬ng thùc cho gia ®×nh. Gia ®×nh c« sÏ bÞ ®ãi nÕu chång c« göi tiÒn vÒ muén. Nguån: PPA, X∙ ThÞnh Léc, 1998. Tû lÖ di c− hiÖn t¹i kh«ng lín. Tuy nhiªn, mét sè h×nh thøc di c− nhÊt ®Þnh l¹i t¨ng lªn trong m−êi n¨m qua trong khi mét sè h×nh thøc kh¸c th× gi¶m ®i (xem B¶ng 4.6). Theo ng−êi d©n ë x∙ ThÞnh Léc, sè gia ®×nh chuyÓn h¼n ®Õn mét ®Þa ph−¬ng kh¸c, th−êng theo çc ch−¬ng tr×nh t¸i ®Þnh c− cña ChÝnh phñ, ®∙ gi¶m râ rÖt. Tuy nhiªn, sè hé cã ng−êi tù di c−, ®Æc biÖt lµ trong thêi gian ng¾n, l¹i t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Thªm vµo ®ã sè ng−êi ®i ®Õn çc ®Þa ph−¬ng kh¸c ®Ó ¨n xin chØ vµo kho¶ng 2% n¨m 1989 hiÖn ®∙ t¨ng lªn ®Õn 30%. Sù di c− tù do nµy chñ yÕu lµ do sù níi láng nhiÒu giíi h¹n vÒ ®i l¹i cña ChÝnh phñ, hÖ thèng giao th«ng ®−îc c¶i thiÖn vµ sù ph¸t triÓn nãi chung cña kinh tÕ thÞ tr−êng.

41

B¶ng 4.6: Xu h−íng di c− ë th«n Hång Phong, x· ThÞch Léc

H×nh thøc di c− HiÖn t¹i 10 n¨m tr−íc §µn «ng nhãm 1 Lµm thuª ng¾n h¹n (ë ®Þa ph−¬ng kh¸c) 40% 10% ¡n xin 30% 2% ChuyÓn c¶ gia ®×nh 10% 30% Phô n÷ nhãm 1 Di c− ng¾n h¹n/thêi vô 40% 5% Di c− dµi h¹n hoÆc ®i h¼n (th−êng theo ch−¬ng tr×nh t¸i ®Þnh c− cña ChÝnh phñ) 10% 25%

Nguån: PPA, th«n Hång Phong, x∙ ThÞnh Léc, 1998.

4.5. Thay ®æi vÒ vai trß cña phô n÷ � Tr−íc ®©y phô n÷ kh«ng d¸m nãi g×, nh−ng nay hä cã nhiÒu quyÒn b×nh ®¼ng víi nam giíi.� PPA pháng vÊn mét ng−êi d©n ë x∙ S¬n Hµm.

�§µn «ng ph©n biÖt ®èi xö víi chóng t«i vµ vÉn cã thiªn h−íng cho r»ng c«ng viÖc cña phô n÷ lµ phô. §µn «ng kh«ng lµm g× ®Ó gióp phô n÷ v× suy nghÜ kh¸c nhau gi÷a viÖc cña nam giíi vµ viÖc cña ®µn bµ.� PPA th¶o luËn nhãm phô n÷ t¹i th«n 13, x∙ S¬n Hµm, 1998. Vai trß cña phô n÷ ë çc th«n PPA ®∙ ®−îc c¶i thiÖn Ýt nhiÒu trong m−êi n¨m qua, mÆc dï nam giíi vÉn gi÷ nh÷ng vÞ trÝ tréi h¬n c¶ trong nhµ vµ ngoµi x∙ héi. Ch¼ng h¹n nh−, trong gia ®×nh hiÖn nay nhiÒu quyÕt ®Þnh ®−îc ®−a ra víi sù tham gia cña c¶ vî vµ chång (xem B¶ng 4.7), mÆc dï ng−êi chång vÉn lµ ng−êi quyÕt ®Þnh cuèi cïng. Nh− c« L ë x∙ CÈm D−¬ng nãi: �ë gia ®×nh t«i, khi chóng t«i ®Þnh lµm g×, chóng t«i cïng bµn b¹c vµ thèng nhÊt víi nhau nh−ng chång t«i lµ ng−êi quyÕt ®Þnh cuèi cïng�.3 Phô n÷ còng gãp mÆt nhiÒu h¬n vµo c«ng t¸c x∙ héi nh− çc cuéc héi häp vµ ®¸m c−íi trong lµng, mÆc dï nam giíi vÉn tham gia nhiÒu h¬n. Ch¼ng h¹n nh− ë x∙ S¬n Hµm, nam giíi nãi r»ng hä cö vî m×nh ®i dù häp � ®Ó ®µn bµ nãi chuyÖn víi nhau� khi hä cho r»ng nÕu b¶n th©n hä ®i còng ch¼ng Ých g×.4 ë x∙ S¬n Hµm, ng−êi d©n còng cho biÕt r»ng ngµy nay ®∙ cã Ýt çc vô hµnh h¹ phô n÷ h¬n tr−íc ®©y.

B¶ng 4.7: Thay ®æi vÒ vai trß cña phô n÷ vµ nam giíi ë x· ThÞnh Léc

M−êi ®iÓm lµ vai trß chñ ®¹o §iÓm trung b×nh (hai nhãm phô n÷, ba nhãm nam giíi)

Qu¸ khø HiÖn t¹i Nam giíi Phô n÷ Nam giíi Phô n÷ Tr¸ch nhiÖm vÒ gia ®×nh/viÖc nhµ 4,3 10 5 10 Tr¸ch nhiÖm x∙ héi 10 4,2 10 5,5 QuyÕt quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh 10 5,3 9,7 6,5 QuyÒn quyÕt ®Þnh trong c«ng viÖc x∙ héi 10 4 10 5 Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999.

3 PPA, x∙ CÈm D−¬ng, 1998. 4 PPA, x∙ S¬n Hµm, 1998.

42

NhiÒu ng−êi còng cho r»ng g¸nh nÆng c«ng viÖc cña phô n÷ ®∙ gi¶m bít trong m−êi n¨m qua v× nam giíi hiÖn nay thØnh tho¶ng còng gióp ®ì viÖc nhµ vµ tr«ng nom con çi. Tuy nhiªn, phô n÷ vÉn ph¶i g¸nh v¸c hÇu hÕt viÖc nhµ (bao gåm c¶ ch¨m sãc con çi) vµ c«ng viÖc ®ång ¸ng, trõ viÖc cµy vµ bõa, vµ nh− ng−êi d©n ë S¬n Hµm nãi: �Phô n÷ vÉn ph¶i lao ®éng nÆng nhäc�.5 HÇu hÕt mäi ng−êi vÉn thÝch con trai h¬n con g¸i vµ nhiÒu ng−êi nãi r»ng hä sÏ tiÕp tôc ®Î con cho tíi khi nµo cã ®−îc mét ®øa con trai. Nh− mét phô n÷ ë ThÞnh Léc nãi: �NÕu kh«ng ®Î ®−îc con trai chång chÞ sÏ ®i lÊy mét c« g¸i kh¸c vµ chÞ sÏ bÞ ng−êi lµng h¾t hñ.�.6

Cã nhiÒu nguyªn nh©n ®−îc ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®−a ra ®Ó gi¶i thÝch cho sù c¶i thiÖn vÞ thÕ cña phô n÷. NhiÒu ng−êi cho r»ng nh÷ng thay ®æi nµy lµ do nhËn thøc tèt h¬n nhê çc cuéc vËn ®éng trªn çc ph−¬ng tiÖn th«ng tin vÒ tÇm quan träng vµ cÇn thiÕt cã sù b×nh ®¼ng gi÷a nam giíi vµ phô n÷ (Th−îng Léc). Nh÷ng ng−êi kh¸c cho r»ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸ h¬n ®∙ lµm gi¶m bít c¨ng th¼ng trong gia ®×nh vµ lµm gi¶m bít m©u thuÉn gi÷a chång vµ vî (S¬n Hµm, Th−îng Léc). §iÒu kiÖn sèng ®−îc c¶i thiÖn nh− sè hé cã giÕng vµ m¸y tuèt lóa t¨ng lªn, ®−îc cho lµ ®∙ lµm gi¶m bít g¸nh nÆng c«ng viÖc gia ®×nh cho phô n÷ (S¬n Hµm). Cuèi cïng, vai trß cña Héi phô n÷ còng ®−îc cho r»ng ®∙ gióp t¨ng c−êng vai trß cña phô n÷ trong çc ho¹t ®éng kinh tÕ vµ x∙ héi trong lµng (S¬n Hµm).

5 PPA, x∙ S¬n hµm, 1999. 6 PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1998.

43

Ch−¬ng 5: Çc thiÕt chÕ

5.1. PPA xÕp lo¹i çc thiÕt chÕ Trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh PPA, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®∙ xÕp h¹ng çc tæ chøc vµ ç nh©n vµ cho ý kiÕn vÒ çc chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh. Tuy nhiªn, tr−íc khi xÕp h¹ng cã hai ®iÓm cÇn ph¶i lµm râ: • Khi bµn vÒ �tæ chøc�, cã mét xu h−íng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA thiªn vÒ

çc thiÕt chÕ chÝnh thøc. KÕt qu¶ lµ tÇm quan träng cña çc tæ chøc kh«ng chÝnh thøc trong cuéc sèng cña ng−êi d©n kh«ng tr¸nh khái bÞ ®¸nh gi¸ thÊp.

• Quan ®iÓm bµy tá còng ®−îc g¾n víi sù thõa nhËn vai trß l∙nh ®¹o cña §¶ng vµ ChÝnh phñ trong x∙ héi.

Nh− cã thÓ thÊy trong çc b¶ng d−íi ®©y ë x∙ ThÞnh Léc (B¶ng 5.1) vµ S¬n Hµm (B¶ng 5.2), ý kiÕn cña ng−êi d©n cã kh¸c nhau. Tuy nhiªn, nh×n chung l∙nh ®¹o vµ çn bé th«n ®−îc coi lµ nhãm l∙nh ®¹o quan träng, cã Ých vµ ®¸ng tin cËy nhÊt. Trong sè çc tæ chøc quÇn chóng, Héi n«ng d©n ®−îc xÕp kh¸ cao, ®Æc biÖt lµ vÒ ®é tin cËy, trong khi Héi phô n÷ mÆc dï ®−îc th−êng xuyªn nh¾c ®Õn, l¹i nhËn ®−îc nh÷ng ®¸nh gi¸ lÉn lén vµ ë mét vµi x∙ bÞ coi lµ Ýt cã ý nghÜa (Kú L©m vµ ThÞnh Léc). L¸ng giÒng, hä hµng vµ nhãm tiÕt kiÖm (ROSCAs), mÆc dï Ýt ®−îc nh¾c ®Õn do thiªn h−íng ®∙ nªu ë trªn so víi çc tæ chøc chÝnh thøc, còng nhËn ®−îc vÞ trÝ cao. Çc tæ chøc n»m cuèi danh s¸ch cña hÇu hÕt çc nhãm bao gåm ng©n hµng, ng−êi cho vay vµ çc tæ khuyÕn n«ng.

B¶ng 5.1: M−êi tæ chøc ®−îc nh¾c ®Õn nhiÒu nhÊt ë x· ThÞnh Léc

Tæ chøc (M−êi tæ chøc xÕp cao nhÊt trong sè 27 tæ chøc)

TÇm quan träng (11 nhãm)

Lßng tin (14 nhãm)

H÷u Ých (14 nhãm)

¶nh h−ëng (14 nhãm)

Çn bé th«n 10 86 11 93 12 87 8 69 L∙nh ®¹o x∙ 9 69 10 41 11 41 7 30 Héi n«ng d©n 11 69 12 83 13 60 9 45 Çc dÞch vô t− nh©n 7 62 8 65 8 63 6 35 Çc dÞch vô y tÕ c«ng céng

6 51 8 42,5 8 50 6 25

Héi phô n÷ 10 51 12 61 13 46 9 42 L¸ng giÒng 5 47 6 54 6 57 4 35 Héi ng−êi cao tuæi 6 44 7 59 8 62 5 29 §¶ng ñy 4 40 6 45 6 45 4 30 C«ng an x∙ 5 38 6 45 5 32 4 24 Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999. B¶ng ®Çy ®ñ, xem Phô lôc 8.

44

ROSCA

Héi n«ng d©nHTX

Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo

Tr−ëng th«nHéi phô n÷

Chñ tÞch Chi bé §¶ngHéi Cùu x∙chiÕn binh

§oµn HéiTN Ng−êi cao tuæi

VBA

Ghi chó: BÒ réng cña vßng trßn vµ ®é phñ víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo thÓ hiÖn ¶nh h−ëng cña chóng ®èi víi c«ng t¸c xo¸ ®èi gi¶m nghÌo

Nguån: PPA x∙ S¬n Hµm, 1999

H×nh 5.1: ¶nh h−ëng cña c¸c thiÕt chÕ ®èi víi c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹i S¬n Hµm

Th¶o luËn nhãm nam t¹i Th«n 13

B¶ng 5.2: C¸c tæ chøc h÷u Ých nhÊt do 13 nhãm ë S¬n Hµm xÕp lo¹i

45

Nhãm L·nh ®¹o th«n

Héi phô n÷

§oµn thanh niªn

Héi n«ng d©n

Héi cùu chiÕn binh

Héi ng−êi cao tuæi

Tr¹m x¸

C«ng an x·

Hä hµng

Tæng sè ®iÓm 126 110,

5 70 62 59 54 38 35 30

TÇn suÊt ®−îc

nh¾c ®Õn 13 13 10 7 10 9 4 5 3

Nguån: PPA, x∙ S¬n Hµm, 1999. B¶ng ®Çy ®ñ xem Phô lôc 9.

5.2. §¶ng vµ çc tæ chøc Nhµ n−íc Trong khi xÕp lo¹i çc tæ chøc kÓ trªn, ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng th−êng nhÊn m¹nh tÇm quan träng vµ sù h÷u Ých cña nhiÒu c¬ quan ChÝnh phñ. ý nghÜa cña sù ®¸nh gi¸ nµy lµ g×? Nã nãi lªn ®iÒu g× vÒ vai trß cña §¶ng vµ Nhµ n−íc hoÆc �x∙ héi d©n sù� trong cuéc sèng cña nh©n d©n?

Râ rµng lµ çc tæ chøc cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ®ãng mét vai trß quan träng cuéc sèng cña nh©n d©n. §Æc biÖt, d−êng nh− çn bé th«n cã vai trß rÊt quan träng lµm ng−êi trung gian gi÷a nh©n d©n vµ Nhµ n−íc vµ ®ã lµ ®iÒu lý gi¶i t¹i sao hä ®−îc xÕp cao nhÊt. Ch¼ng h¹n nh− ë x∙ S¬n Hµm mét ng−êi ®∙ tr¶ lêi: �Ng−êi d©n th−êng ®Õn çn bé th«n ®Ó hái ý kiÕn vÒ mäi vÊn ®Ò.�

Tuy nhiªn, mÆc dï nh©n d©n nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña çc tæ chøc vµ çc c−¬ng vÞ §¶ng vµ chÝnh quyÒn, d©n chóng ë mét sè x∙ ®∙ tá ra kh«ng hµi lßng vÒ viÖc hä kh«ng thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. Ch¼ng h¹n nh− ë x∙ ThÞnh Léc «ng G nãi: �Kh«ng mét ng−êi d©n th−êng nµo ®−îc bµn b¹c. Chóng t«i chØ ®−îc th«ng b¸o. Çn bé lµ ng−êi bµn b¹c chø kh«ng ph¶i chóng t«i.� ë x∙ Th−îng Léc, mét ng−êi tham gia nhãm th¶o luËn nãi: �ChÝnh s¸ch cña §¶ng lµ d©n biÕt, d©n bµn, d©n lµm nh−ng ë ®©y ng−êi d©n chØ thùc hiÖn môc cuèi cïng lµ d©n lµm.� §iÒu nµy d−êng nh− ®Æc biÖt ®óng ®èi víi nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ thuÕ. Theo «ng T ë S¬n Hµm th×: � Mäi quyÕt ®Þnh ®Òu tõ trªn xuèng. Ch¼ng h¹n nh− quyÕt ®Þnh vÒ ®ãng gãp, phÝ, thuÕ vµ ®¹i lo¹i nh− vËy...çi mµ mäi ng−êi cã thÓ lµm lµ hä ph¶i lµm nh− çn bé th«n th«ng b¸o.�

H¬n n÷a, gièng nh− trong mäi c¬ cÊu hµnh chÝnh vµ chÝnh trÞ, cã t×nh tr¹ng bÌ ph¸i vµ tranh chÊp ë mét sè th«n tiÕn hµnh PPA. Ch¼ng h¹n ë th«n Hång ThÞnh, x∙ ThÞnh Léc, céng ®ång ë ®©y bÞ chia thµnh bÌ ph¸i do tranh chÊp ®Êt liªn quan ®Õn mét sè d©n lµng tr−íc ®ã ®∙ bá nghÒ n«ng ®Ó trång vµ b¸n thuèc nam. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA ë x∙ Th−îng Léc vµ ë çc x∙ thuéc vïng Trµ S¬n thuéc tØnh Hµ TÜnh7 ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®∙ lªn tiÕng buéc téi çn bé x∙ tham « vµ thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm. LiÖu nh÷ng lêi buéc téi ®ã cã c¬ së hay 7 Pháng vÊn cña AAV ë Hµ TÜnh, 1994.

46

kh«ng, nh−ng râ rµng qua ®ã ®∙ cho thÊy cã b»ng chøng vÒ møc ®é bÌ ph¸i vµ tranh chÊp ë ®Þa ph−¬ng.

Sù tån t¹i cña nh÷ng tranh chÊp nµy cã lÏ lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, nh−ng mét ®iÒu ch¾c ch¾n lµ ng−êi ta kh«ng thÊy cã biÓu hiÖn g× cña sù mÊt lßng tin vµo nh÷ng c¬ quan cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nµy. Trªn thùc tÕ, ë �m¶nh ®Êt quª h−¬ng cña çch m¹ng nµy� d−êng nh− vÉn gi÷ ®−îc mét sù trung thµnh m∙nh liÖt vµo nh÷ng tæ chøc cña m×nh. 5.3. §¸nh gi¸ çc tæ chøc, ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch cô thÓ Nh×n chung, ng−êi d©n ë çc th«n PPA võa ®¸nh gi¸ cao võa phª ph¸n çc tæ chøc, chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ. Trªn thùc tÕ, nhiÒu chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ, kÓ c¶ ch−¬ng tr×nh giao ®Êt, ®æi míi kinh tÕ vµ çc ch−¬ng tr×nh vÒ c¬ së h¹ tÇng nh− ®iÖn, ®−îc nhiÒu ng−êi nghÌo tin t−ëng v× chóng gióp hä tho¸t khái nghÌo khæ (xem Môc 4.2. Nguyªn nh©n cña nghÌo khæ). ViÖc gi÷ g×n an ninh còng ®−îc ®¸nh gi¸ cao.

Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi d©n thuéc çc th«n tiÕn hµnh PPA còng cã nhiÒu phª ph¸n ®èi víi mét sè tæ chøc vµ ch−¬ng tr×nh nhÊt ®Þnh, vµ viÖc thùc hiÖn mét sè ch−¬ng tr×nh. Mét trong nh÷ng chØ trÝch lµ çc ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch ®−îc ®Çu t− qu¸ Ýt hoÆc kh«ng ®−îc triÓn khai tíi n¬i tíi chèn. Ch¼ng h¹n nh− trong mét cuéc th¶o luËn nhãm ë th«n Thanh Mü, x∙ Th−îng Léc cã ng−êi ®∙ nhËn xÐt r»ng çc ch−¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ th−êng mang tÝnh �®Çu voi ®u«i chuét�. Nãi çch kh¸c, c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ th«ng tin vÒ mét ch−¬ng tr×nh th−êng kh«ng ¨n khíp víi møc ®é triÓn khai. 5.3.1 An ninh Nh÷ng ng−êi tham gia PPA tá ra tin t−ëng vµo çc cÊp chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm gi÷ g×n an ninh. Trong tÊt c¶ çc tr−êng hîp ®Òu thÊy t×nh h×nh an ninh ®∙ ®−îc c¶i thiÖn so víi nh÷ng n¨m tr−íc. ë x∙ Th−îng Léc, sù c¶i thiÖn nµy ®−îc gi¶i thÝch bëi sù hîp t¸c gi÷a lùc l−îng d©n qu©n ®Þa ph−¬ng vµ c«ng an x∙. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA còng thÊy cã nh÷ng tr−êng hîp tranh chÊp trong néi bé céng ®ång. 5.3.2 Phóc lîi ViÖc l−îng ho¸ møc ®é hç trî cña Nhµ n−íc, gia ®×nh hay çc lo¹i phóc lîi kh¸c ®èi víi ng−êi giµ, ng−êi tµn tËt, th−¬ng binh vµ nhãm nh÷ng ng−êi thiÖt thßi kh¸c n»m ngoµi ph¹m vi cña PPA. Tuy nhiªn, cã thÓ ®−a ra nh÷ng nhËn xÐt sau: • Trî cÊp cho nh÷ng ®èi t−îng khã kh¨n th−êng rÊt thÊp nh−ng còng cã thÓ coi

lµ nguån thu nhËp æn ®Þnh. • Tû lÖ ng−êi giµ sèng c« ®¬n kh¸ cao h×nh nh− cho thÊy møc ®é trî gióp thÊp

mét çch ®¸ng ng¹c nhiªn tõ phÝa gia ®×nh më réng. Còng cã mét sè phµn nµn vÒ sù ®iÒu hµnh çc chÝnh s¸ch nµy. Mét sè ®èi t−îng chÝnh s¸ch kªu ca vÒ sù thiÕu c«ng b»ng vµ triÓn khai chËm.

47

5.3.3 DÞch vô x∙ héi Mét sè ng−êi tham gia PPA phª ph¸n viÖc chËm triÓn khai çc chÝnh s¸ch −u tiªn gi¶m hoÆc miÔn thuÕ hoÆc phÝ cho ng−êi nghÌo, ®Æc biÖt lµ vÒ gi¸o dôc vµ y tÕ. Trong sè çc huyÖn thùc hiÖn PPA, chÝnh s¸ch cÊp thÎ miÔn hoÆc gi¶m phÝ d−êng nh− chØ ®−îc thùc hiÖn ë huyÖn Kú Anh. ThÕ nh−ng viÖc nµy vÉn ch−a ®−îc thùc hiÖn ë x∙ Kú L©m, thuéc Kú Anh, n¬i còng thùc hiÖn PPA, mÆc dï mét sè hé ë Kú L©m ®∙ bá ra 10.000 ®ång ®Ó mua thÎ nh−ng vÉn kh«ng sö dông ®−îc. Nh− c« H ë Kú L©m nãi: " N¨m ngo¸i, t«i ®∙ bá ra 10.000 ®ång ®Ó lµm thÎ vµ sau ®ã ®∙ ®−îc cÊp thÎ t«i ®∙ nhê «ng cËu t«i gi÷ hé v× «ng Êy cã m«t çi hßm b»ng gç. Tõ ®ã ®Õn giê gia ®×nh t«i ch¼ng ®−îc h−ëng g× tõ çi thÎ nµy c¶."

DÞch vô y tÕ

Çc bé y tÕ x∙ ë c¶ S¬n Hµm vµ ThÞnh Léc ®Òu kh«ng ®−îc ®¸nh gi¸ cao trong sè çc tæ chøc chÝnh quyÒn. Thùc ra, mÆc dï çc dÞch vô y tÕ t− nh©n Ýt ®−îc nh¾c ®Õn nh−ng l¹i ®−îc ®¸nh gi¸ cao h¬n çc dÞch vô y tÕ c«ng céng ë c¶ hai x∙ ThÞnh Léc vµ Th−îng Léc. ë Th−îng Léc ®ã lµ v× nh÷ng ng−êi hµnh nghÒ y t− nh©n ë ®©y cã thÓ ®Õn nhµ kh¸m ch÷a bÖnh ngay vµ cã thÓ cho nî tiÒn thuèc.

Tuy nhiªn, c¶ ë S¬n Hµm vµ ThÞnh Léc, ®−îc ca ngîi nhiÒu nhÊt lµ çc dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña Nhµ n−íc vµ tÇm quan träng cña chóng ®èi víi c«ng t¸c gi¶m nghÌo. Tuy vËy còng cã vµi phµn nµn vÒ viÖc triÓn khai kÐm (ThÞnh Léc), chi phÝ cao ®èi víi phô n÷ (S¬n Hµm); thiÕu tham kh¶o ý kiÕn víi nam giíi (S¬n Hµm), vµ cung cÊp kh«ng ®Çy ®ñ (ThÞnh Léc). ThËm chÝ ë ThÞnh Léc mét vµi ng−êi phµn nµn r»ng hä bÞ nhiÒu bÖnh tËt do viÖc ®Æt vßng tr¸nh thai sai quy çch. NhiÒu ng−êi còng cho biÕt r»ng çc cÆp vî chång chØ ®−îc ph¸t bèn bao cao su mét th¸ng vµ ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ "chóng t«i sÏ cã con khi sè bao cao su ®−îc sö dông hÕt."8

Mét phµn nµn n÷a lµ phÝ dÞch vô y tÕ vµ tiÒn thuèc qu¸ cao. Chi phÝ qu¸ cao nµy buéc çc gia ®×nh ph¶i sö dông çc dÞch vô t− nh©n v× hä cã thÓ nî ®−îc.

Gi¸o dôc Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA, gi¸o dôc bÞ nhiÒu ng−êi nghÌo phª ph¸n. Nh− cã thÓ thÊy trong b¶ng xÕp lo¹i ë x∙ ThÞnh Léc (Phô lôc 8), gi¸o viªn kh«ng ®−îc coi lµ h÷u Ých, ®¸ng tin cËy vµ quan träng cho l¾m. NhiÒu ng−êi còng phµn nµn vÒ chÊt l−îng gi¸o viªn, c¬ së tr−êng häc kÐm chÊt l−îng vµ thiÕu tr−êng häc gÇn. Còng nh− víi dÞch vô y tÕ, ng−êi d©n còng phµn nµn nhiÒu vÒ chi phÝ gi¸o dôc qu¸ cao. Nh− «ng T. ë x∙ ThÞnh Léc nãi: "Con t«i bá häc ®¬n gi¶n lµ v× chóng t«i kh«ng thÓ cho chóng ®i häc ®−îc. NÕu t«i cã tiÒn th× t«i ®∙ cho chóng ®i häc cÊp II." 5.3.4 DÞch vô khuyÕn n«ng vµ çc ch−¬ng tr×nh s¶n xuÊt Çc dÞch vô khuyÕn n«ng ®−îc ng−êi d©n cña çc x∙ thùc hiÖn PPA xÕp lo¹i t−¬ng ®èi thÊp vµ nhiÒu ng−êi phª ph¸n viÖc thùc hiÖn çc ch−¬ng tr×nh nµy. Ch¼ng h¹n nh− cã thÓ thÊy trong B¶ng 5.3 d−íi ®©y cña x∙ Th−îng Léc, cã nhiÒu ch−¬ng tr×nh nh»m khuyÕn khÝch hoÆc t¨ng c−êng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë nhiÒu n¬i vµ hÇu hÕt çc ch−¬ng tr×nh nµy ®∙ ®−a l¹i nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng râ rµng, ¶nh 8 PPA ë x∙ ThÞnh Léc, 1998.

48

h−ëng xÊu ®Õn ®iÒu kiÖn kinh tÕ ®Þa ph−¬ng. V× thÕ, mÆc dï Nhµ n−íc ®∙ th«i kh«ng can thiÖp trùc tiÕp vµo hÇu hÕt çc ph−¬ng tiÖn qu¶n lý kinh tÕ nh−ng hËu qu¶ cña c¬ chÕ tËp trung Nhµ n−íc vÉn tån t¹i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét sè ch−¬ng tr×nh.

B¶ng 5.3: Khã kh¨n trong ch−¬ng tr×nh n«ng nghiÖp ë x· Th−îng Léc

Ch−¬ng tr×nh N¨m Môc tiªu c«ng bè KÕt qu¶ thùc hiÖn

Ch−¬ng tr×nh 327 1991 KhuyÕn khÝch toµn x∙ trång b¹ch ®µn vµ c©y ¨n qu¶

ChØ cã 7-10 gia ®×nh nhËn ®−îc vèn tõ Ch−¬ng tr×nh 327 ®Ó trång c©y

Trång ng¶i t©y (c©y thuèc)

1994 KhuyÕn khÝch mçi hé trång mét sµo

Vµo kú thu ho¹ch ChÝnh phñ ®∙ kh«ng thùc hiÖn ®−îc cam kÕt mua ng¶i t©y. V× thÕ çc hé ®∙ bÞ thua lç tiÒn ®Çu t− (350.000 ®ång mçi sµo - gÊp ®«i trång lóa), ®Êt vµ c«ng lao ®éng

Trång mÝa 1998 KhuyÕn khÝch çc hé trång kho¶ng 500 m2

Sau mét n¨m nhµ m¸y mua víi gi¶ rÎ. HÇu hÕt çc hé bÞ mÊt tiÒn ®Çu t− do tiÒn gièng cao (mua cña Nhµ n−íc), ®Êt vµ c«ng lao ®éng

Nguån: PPA, x∙ Th−îng Léc, 1999. Ng−êi d©n Th−îng Léc còng phµn nµn vÒ ch−¬ng tr×nh cung cÊp gièng míi ®∙ bÞ phª ph¸n lµ kh«ng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng v× chóng võa qu¸ ®¾t võa dÔ bÞ s©u bÖnh. Hä còng phµn nµn r»ng nh÷ng gièng lóa míi ®−îc cung cÊp khã trång v× th©n c©y lóa cao kh¸c th−êng. Mét phµn nµn n÷a cña ng−êi d©n Th−îng Léc lµ vÒ nh÷ng khã kh¨n mµ hä gÆp ph¶i v× ®−îc cung cÊp "thuèc diÖt cá gi¶" kh«ng hÒ cã kh¶ n¨ng diÖt cá. Hä còng phµn nµn vÒ viÖc thiÕu h−íng dÉn trong phßng trõ s©u bÖnh vµ kh«ng ®−îc tËp huÊn ®Çy ®ñ vÒ nh÷ng kü thuËt n«ng nghiÖp míi. ë x∙ ThÞnh Léc, «ng T. nãi: "trong nhiÒu tr−êng hîp, çn bé khuyÕn n«ng kh«ng cã ®−îc biÖn ph¸p chèng s©u bÖnh cã hiÖu qu¶ mÆc dï ®∙ ®−îc ng−êi d©n th«ng b¸o tõ sím". Mét phµn nµn n÷a vÒ çc dÞch vô khuyÕn n«ng lµ viÖc ng−êi d©n ph¶i tr¶ tiÒn ngay cho çc dÞch vô nµy mµ kh«ng ®−îc nî. §ã lµ lý do v× sao kh«ng cßn dÞch vô khuyÕn n«ng n÷a ë x∙ Th¹ch §×nh. 5.3.5 DÞch vô tµi chÝnh Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng sö dông hµng lo¹t çc dÞch vô tµi chÝnh kh¸c nhau: TÝn dông vµ tiÕt kiÖm (ROSCA's), ng−êi cho vay, gia ®×nh vµ b¹n bÌ, Ng©n hµng Ph¸t triÓn N«ng nghiÖp (VBARD), Ng©n hµng phôc vô ng−êi nghÌo, ... vµ khã cã thÓ so s¸nh çc lo¹i dÞch vô nµy v× chóng rÊt kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh− 'vay' tõ gia ®×nh hoÆc b¹n bÌ th−êng bao gåm sù trî gióp d−íi h×nh thøc chuyÓn nh−îng t− nh©n vµo nh÷ng lóc khã kh¨n kh«ng cã l∙i suÊt hoÆc l∙i suÊt thÊp vµ th−êng cã thÓ kh«ng ph¶i hoµn tr¶. Trong tr−êng hîp nµy khã cã thÓ coi ®ã lµ 'dÞch vô tµi

49

chÝnh'. Ng−îc l¹i, ROSCA's lµ nh÷ng tæ chøc ®−îc h×nh thµnh tù ph¸t l¹i rÊt nh¹y bÐn trong viÖc ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cô thÓ cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng (nh− ngãi, xi m¨ng), mÆc dï møc ®é ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau rÊt h¹n chÕ. Tuy nhiªn, dÞch vô ng©n hµng l¹i linh ho¹t h¬n vÒ sè l−îng, thêi h¹n gi¶i ng©n, ®iÒu kiÖn thanh to¸n, viÖc sö dông vèn vay...

Nh− ®∙ nªu ë trªn, hä hµng, hµng xãm (nh÷ng ng−êi th−êng cung cÊp 'vèn vay' cho çc hé nh− m« t¶ ë trªn) vµ nhãm tiÕt kiÖm (ROSCA th−êng ®−îc ®¸nh gi¸ rÊt cao vÒ c¶ lßng tin vµ møc ®é h÷u Ých). ë S¬n Hµm, ch−¬ng tr×nh tÝn dông d−íi sù b¶o trî cña Quü xãa ®ãi gi¶m nghÌo (HEPR) cña çc tæ chøc quÇn chóng còng rÊt th«ng dông. Tuy nhiªn, ng−êi cho vay vµ ng©n hµng ®−îc xÕp vµo lo¹i nh÷ng tæ chøc ®−îc ®¸nh gi¸ thÊp nhÊt theo mäi tiªu chÝ cña ng−êi nghÌo. ThËm chÝ cã rÊt nhiÒu phµn nµn vÒ ho¹t ®éng cña çc ng©n hµng vµ çc tæ chøc tµi chÝnh chÝnh thøc kh¸c. Nh÷ng phµn nµn nµy bao gåm: vèn vay kh«ng ®Õn ®−îc ng−êi nghÌo (th−êng lµ v× ng−êi nghÌo kh«ng cã tµi s¶n thÕ chÊp vµ ®−îc coi lµ cã rñi ro vì nî qu¸ cao), kú h¹n vay qu¸ ng¾n, møc vay qu¸ thÊp, kh«ng ®−îc h−íng dÉn ®Ó sö dông tÝn dông cã hiÖu qu¶ vµ thñ tôc vay qu¸ r−êm rµ. (Xem Môc 6.1). 5.4 Chi phÝ - thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp Møc ®é vµ gi¸ trÞ cña çc dÞch vô vµ ch−¬ng tr×nh do çc c¬ quan Nhµ n−íc cung cÊp lµ mét vÊn ®Ò kh«ng thÓ ®¸nh gi¸ t¸ch rêi víi çc chi phÝ liªn quan. ý kiÕn vÒ thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp do çc c¬ quan Nhµ n−íc ®Æt ra, cho thÊy, ë mét møc ®é nµo ®ã, gi¸ trÞ cña çc dÞch vô mµ Nhµ n−íc cung cÊp. ë vµi th«n, ng−êi d©n nãi r»ng viÖc nép thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp lµ �nghÜa vô� c«ng d©n cña hä. Cã b»ng chøng râ qua kh¶o s¸t PPA vµ çc nguån kh¸c r»ng thuÕ m¸ vµ çc kho¶n ®ãng gãp ®Þa ph−¬ng ®èi víi ng−êi n«ng d©n ë Hµ TÜnh lµ rÊt cao. Ch¼ng h¹n nh− g¸nh nÆng vÒ thuÕ ®−îc −íc tÝnh vµo kho¶ng 20-30% ë x∙ Th−îng Léc (trong vµi tr−êng hîp lªn ®Õn 40% do mÊt mïa) vµ kho¶ng 25% ®Õn 50% ë x∙ S¬n Hµm. �§ãng gãp nhiÒu� vµ �thuÕ cao� còng ®−îc nªu nh− nguyªn nh©n cña nghÌo khæ ë çc x∙ ThÞnh Léc, S¬n Hµm vµ Th−îng Léc.

Tuy nhiªn, ®¸ng chó ý lµ nh÷ng lêi phµn nµn ®ã th−êng Ýt nh»m vµo møc thuÕ n«ng nghiÖp mµ th−êng ®Ò cËp nhiÒu h¬n tíi møc ®ãng gãp ®Þa ph−¬ng (Xem b¶ng 5.4). §iÒu nµy ph¶n ¸nh sù kh«ng hµi lßng nhÊt ®Þnh ®èi víi nh÷ng dÞch vô do chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng cung cÊp.

50

B¶ng 5.4: Sù kh«ng hµi lßng víi thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp ë ThÞnh Léc

Lo¹i thuÕ vµ ®ãng gãp TÇn suÊt ®−îc nh¾c ®Õn (6 nhãm)

Hµi lßng Kh«ng hµi lßng

Quü x©y dùng tr−êng 2 4 X©y dùng tr¹m y tÕ 1 4 Ph¹t chËm thuÕ/®ãng gãp 0 3 ThuÕ n«ng nghiÖp 4 2 Giao th«ng vµ thñy lîi 4 2 Quü tõ thiÖn 3 2 Ph¹t v× kh«ng hoµn thµnh chØ tiªu diÖt chuét 1 2 Quü an ninh quèc phßng 4 1 Quü phßng chèng b∙o lôt 3 1 Quü khuyÕn häc 2 1 Quü hç trî trÎ em 1 1 ThuÕ nhµ ë 6 0 Phô cÊp cho b¶o vÖ an ninh 4 0 L−¬ng cho çn bé th«n 4 0

Nguån: PPA ë x∙ ThÞnh Léc, 1999. Sù thiÕu minh b¹ch trong viÖc sö dông thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp còng lµ mét ®iÒu mµ ng−êi d©n ë c¶ Th−îng Léc vµ ThÞnh Léc phµn nµn. Ch¼ng h¹n nh− ë x∙ Th−îng léc, d©n chóng phµn nµn r»ng hä kh«ng ®−îc biÕt kho¶n quü dïng cho x©y dùng ®−êng s¸ ®−îc sö dông nh− thÕ nµo. NhiÒu ng−êi còng phµn nµn r»ng hä kh«ng cã c¬ héi ®Ó tham gia th¶o luËn vÒ viÖc thu thuÕ hoÆc phÝ (Th−îng Léc vµ ThÞnh Léc). Mét phô n÷ ë ThÞnh Léc ®∙ nãi: �ë ®©y ch¼ng cã ai quan t©m ®Õn sù mï ch÷ cña b¹n. Kh«ng ai quan t©m ®Õn sù èm ®au cña b¹n. Vµ b¹n ph¶i nhanh chãng nép thuÕ ngay khi nghe thÊy th«ng b¸o trªn hÖ thèng loa.�

Thªm n÷a, thêi gian nép thuÕ ®−îc coi lµ thÝch hîp, nh−ng cã ý kiÕn phµn nµn ë x∙ Th−îng Léc vÒ viÖc ph¶i nép thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp b»ng tiÒn mÆt. D−êng nh− ë ®©y thuÕ ®−îc tÝnh b»ng thãc råi l¹i ®−îc quy ®æi ra tiÒn theo biÓu gi¸ thãc cao h¬n gi¸ g¹o thÞ tr−êng. V× thÕ ng−êi d©n ph¶i b¸n nhiÒu g¹o ®Ó cã tiÒn ®ãng thuÕ h¬n lµ nÕu hä nép b»ng thãc. H¬n n÷a, ë ThÞnh Léc, d©n chóng phµn nµn vÒ çch thøc thu thuÕ nép chËm vµ viÖc hä ph¶i nép thuÕ cao h¬n nÕu hä nép chËm. ë ThÞnh Léc ch¼ng h¹n, ®−îc biÕt lµ ng−êi thu thuÕ th−êng ®i cïng víi c«ng an x∙ vµ nh÷ng ng−êi nµy cã thÓ th¸o ®i çnh cöa tr−íc cña ng«i nhµ nÕu hä kh«ng nép ®−îc thuÕ. V× sî mÊt trém (v× kh«ng cã cöa), chñ hé sÏ th−êng ph¶i nép thuÕ ngay, thËm chÝ dï cã ph¶i vay m−în tiÒn.

Nh− cã thÓ thÊy ë B¶ng 5.5, ng−êi d©n çc x∙ thùc hiÖn PPA ph¶i nép nhiÒu lo¹i thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp kh¸c nhau tïy tõng x∙. Çc lo¹i thuÕ th−êng thÊy lµ: thuÕ n«ng nghiÖp, thuÕ th«n, x∙ vµ thuÕ c− tró. Çc kho¶n ®ãng gãp th−êng thÊy lµ: giao th«ng vµ thñy lîi, an ninh vµ quèc phßng, phßng chèng thiªn tai, x©y dùng vµ tu söa tr−êng häc vµ phóc lîi. Do cã nhiÒu lo¹i thuÕ vµ ®ãng gãp nªn ng−êi d©n trong çc x∙ thùc hiÖn PPA nãi r»ng hä th−êng kh«ng thÓ nhí næi hä ph¶i nép nh÷ng g×.

51

B¶ng 5.5: ThuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp ë th«n Thanh Mü, x· Th−îng Léc

ThuÕ §ãng gãp víi th«n ThuÕ n«ng nghiÖp 11% n¨ng suÊt Giao th«ng/thñy lîi 3kg/sµo/n¨m ThuÕ th«n vµ x∙ 10% n¨ng suÊt Ng©n s¸ch th«n 1-3 kg/sµo/n¨mThuÕ c− tró 7kg/n¨m/hé DiÖt chuét 1-2 kg/sµo/n¨m§ãng gãp víi x·

Ng©n s¸ch x∙ 3kg/lao®éng/n¨m Quü t×nh nghÜa 2kg/lao ®éng/n¨m

An ninh vµ quèc phßng 3kg/sµo/n¨m X©y dùng tr−êng 7kg/ng−êi/ n¨m

Quü phßng chèng thiªn tai

1,5kg/lao ®éng/n¨m Quü hç trî gi¸o dôc

7kg/ng−êi/ n¨m

Giao th«ng/thñy lîi 4kg/sµo/n¨m Çc quü x©y dùng kh¸c

7kg/ng−êi/ n¨m

Nguån: PPA, x∙ Th−îng Léc, 1999. ë th«n Thanh Mü, b×nh qu©n ®Çu ng−êi ®−îc 1,3 sµo. N¨ng suÊt lóa trung b×nh 120kg mét sµo, cao nhÊt ®¹t 250kg vµ thÊp nhÊt chØ cã 90kg. NÕu mét gia ®×nh víi hai ng−êi lín vµ ba con (hé nghÌo), gi¶ dô ®¹t n¨ng suÊt lóa thÊp (90kg/sµo/vô) sÏ ph¶i nép 39% tæng s¶n l−îng lóa cho thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp, trong khi çc hé �trung b×nh� nép kho¶ng 35% vµ hé �giµu� nép chØ cã 28% (xem B¶ng 5.6). Tû lÖ thuÕ ë nh÷ng hé cã n¨ng suÊt lóa cao ph¶i nép lµ Ýt h¬n v× thuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp ®−îc tÝnh trªn c¬ së diÖn tÝch ®Êt vµ quy m« gia ®×nh th× cã xu h−íng gi¶m ®i. Nh÷ng con sè nµy ®−îc tÝnh to¸n trªn c¬ së møc thuÕ do çn bé x∙ ®−a ra vµ −íc ®o¸n vÒ n¨ng suÊt lóa, quy m« gia ®×nh vµ diÖn tÝch ®Êt. Tuy nhiªn, møc thuÕ cao nµy ®−îc x¸c nhËn qua mét trong nh÷ng nghiªn cøu ®iÓn h×nh m« t¶ ë ¤ 5.2 ®−îc lËp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA.

¤ 5.2: Çc kho¶n thuÕ vµ ®ãng gãp cña «ng H, th«n Thanh Mü, x· Th−îng Léc

Hé gia ®×nh cã n¨m ng−êi, trong ®ã cã ba con nhá 7 sµo ruéng n−íc N¨ng suÊt: vô mïa 800kg vô chiªm 400-500kg Tæng céng 1200-1300kg ThuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp 600kg* *T−¬ng ®−¬ng 50% tæng thu tõ trång lóa. Nguån: PPA ë x∙ Th−îng léc, 1999.

52

B¶ng 5.6: TÝnh thuÕ cho ba hé theo gi¶ ®Þnh

Gi¶ ®Þnh �NghÌo� �Trung b×nh� �Giµu�

Sè ng−êi lín 2 2 2 Sè con ®Õn tr−êng 3 3 3 DiÖn tÝch ®Êt ®Çu ng−êi (sµo) 1,3 1,3 1,3 Tæng diÖn tÝch ®Êt 6,5 6,5 6,5 N¨ng suÊt trung b×nh (kg/sµo/vô) 90 120 250

Tæng s¶n l−îng (kg/n¨m) 1170 1560 3250 ThuÕ kg thãc kg thãc kg thãc ThuÕ n«ng nghiÖp 11% s¶n l−îng 128,7 171,6 357,5 ThuÕ th«n vµ x∙ 10% s¶n l−îng 117 156 325 ThuÕ c− tró 7kg/n¨m/HH 7 7 7 Tæng céng 152,7 334,6 689,5 §ãng gãp víi x· kg thãc kg thãc kg thãc Ng©n s¸ch x∙ 3kg/lao®éng/n¨m 6 6 6 An ninh quèc phßng 3 kg/sµo/n¨m 19,5 19,5 19,5

Thiªn tai 1,5kg/lao®éng/ n¨m

3 3 3

Giao th«ng/thñy lîi 4kg/sµo/n¨m 26 26 26 Quü t×nh nghÜa 2kg/lao®éng/n¨m 4 4 4 X©y dùng tr−êng häc 7 kg/ng−êi/ n¨m 35 35 35 Quü hç trî gi¸o dôc 7 kg/ng−êi/ n¨m 35 35 35 C¸c quü x©y dùng kh¸c 7 kg/ng−êi/ n¨m 35 35 35 Tæng céng 163,5 163,5 163,5 §ãng gãp víi th«n Giao th«ng/thñy lîi 3kg/sµo/n¨m 19,5 19,5 19,5 Ng©n s¸ch th«n 1-3kg/sµo/n¨m 13 13 13 DiÖt chuét 1-2kg/sµo/n¨m 9,75 9,75 9,75 Tæng céng 42,25 42,25 42,25 Tæng thuÕ vµ c¸c kho¶n ®ãng gãp 458,45 540,35 895,25

%cña tæng thu nhËp 39% 35% 28%

53

Ch−¬ng 6: Nhu cÇu vµ −u tiªn cña ng−êi nghÌo Nh÷ng g× ng−êi nghÌo ë Hµ TÜnh nãi vÒ nhu cÇu vµ −u tiªn cña hä rÊt t−¬ng thÝch víi nh÷ng nguyªn nh©n vµ hoµn c¶nh dÉn ®Õn nghÌo khæ mµ hä ®∙ m« t¶. Danh s¸ch nh÷ng g× mµ ng−êi nghÌo cÇn ®Ó tho¸t khái nghÌo khæ rÊt dµi (xem ¤ 6.1 vµ 6.2).

¤ 6.1 Nhu cÇu cña ng−êi d©n s¸u x· thùc hiÖn PPA

Nhu cÇu xÕp theo tÇn suÊt ®−îc nªu 1. TÝn dông ng¾n h¹n 2. TÝn dông dµi h¹n 3. TËp huÊn, kü thuËt vµ nguån lùc ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tèt h¬n 4. HÖ thèng thñy lîi - x©y míi hoÆc n©ng cÊp 5. TriÓn khai çc ho¹t ®éng t¹o thu nhËp phi n«ng nghiÖp 6. Gi¶m phÝ tr−êng häc 7. Gi¶m thuÕ (®Æc biÖt khi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp gÆp khã kh¨n, nh− bÞ h¹n h¸n, ngËp

lôt...) 8. KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh 9. Giao thªm ®Êt n«ng nghiÖp 10. X©y míi tr−êng häc vµ c¶i t¹o tr−êng cò 11. T¨ng thªm gi¸o viªn 12. X©y ®−êng liªn th«n 13. D©n cã quyÒn chän nh÷ng ng−êi ®−îc vay tÝn dông 14. Gi¶m ®ãng gãp cho çc quü x∙ vµ c«ng céng 15. ThiÕt lËp çc ban qu¶n lý tÝn dông do nh©n d©n qu¶n lý 16. T¨ng c−êng sù tham gia cña nh©n d©n vµo th¶o luËn vµ gi¸m s¸t çc ch−¬ng tr×nh

xãa nghÌo 17. Thµnh lËp çc ban n«ng nghiÖp x∙ 18. Cã çc trung t©m y tÕ tèt h¬n 19. Kh¸m vµ ch¨m sãc søc kháe miÔn phÝ cho phô n÷ sö dông çc biÖn ph¸p tr¸nh thai 20. §µo t¹o tèt h¬n cho nh©n viªn y tÕ 21. Nhµ trÎ ë tÊt c¶ çc th«n Nguån: PPA,1998.

¤ 6.2: XÕp lo¹i çc nhu cÇu −u tiªn trªn c¬ së ®iÒu tra ®Þnh l−îng çc hé

1. NhiÒu vèn h¬n (91%) 2. Thñy lîi (63%) 3. N©ng cao kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm s¶n xuÊt (45%) 4. NhiÒu ®Êt h¬n (36%) 5. DÞch vô khuyÕn n«ng (35%) 6. Gièng lóa míi n¨ng suÊt cao (34%) 7. NghÒ (phi n«ng nghiÖp) míi (18%) 8. Thay ®æi/c¶i thiÖn hÖ thèng mïa vô (18%) 9. Thay ®æi thêi ®iÓm thu ho¹ch ®Ó tr¸nh b∙o (15%) Nguån: §iÒu tra ®Þnh l−îng çc hé, 1998.

54

Tuy nhiªn, thø tù s¾p xÕp çc nhu cÇu cã thay ®æi tïy nhãm vµ ®Þa ph−¬ng (xem ¤ 6.3 vµ Phô lôc 10). Còng cã sù kh¸c biÖt gi÷a nhu cÇu vµ −u tiªn cña nam giíi, phô n÷, trÎ con vµ ng−êi giµ (xem B¶ng 6.1). §iÒu nµy cho thÊy viÖc ®¸p øng nhu cÇu vµ −u tiªn cña ng−êi nghÌo cã lÏ ®ßi hái ph¶i cã çch tiÕp cËn cô thÓ theo hoµn c¶nh, tÝnh chÊt bøc xóc vµ nh¹y bÐn h¬n lµ mét çch thøc chung chung. Trong tÊt c¶ çc cuéc th¶o luËn víi phô n÷ vµ nam giíi nghÌo cã mét nhu cÇu ®−îc nhÊn m¹nh nhiÒu lÇn lµ : viÖc ph©n bæ nguån lùc vµ dÞch vô ë Hµ TÜnh ph¶i tËp trung vµ h−íng ®Õn d©n nghÌo vµ çc hé nghÌo nhiÒu h¬n, kÓ c¶ trÎ em vµ ng−êi giµ. B¶ng 6.1: Nhu cÇu theo thø tù −u tiªn cña çc nhãm ng−êi nghÌo kh¸c nhau ë x· S¬n Hµm

¦u tiªn cña çc nhãm nãi chung ¦u tiªn cña nhãm phô n÷

• CÊp vèn vay • C¶i thiÖn giao th«ng • Thñy lîi • Con çi ®−îc ®i häc • DÞch vô y tÕ • DiÖt s©u bÖnh h¹i c©y trång vµ vËt nu«i • Gi¶m møc ®ãng gãp • N©ng cao d©n trÝ, ¸p dông tiÕn bé khoa

häc/kü thuËt

• CÊp vèn vay • Con çi ®−îc ®i häc • Y tÕ, dÞch vô kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh • DiÖt s©u bÖnh h¹i c©y trång vµ vËt nu«i • Gi¶m møc ®ãng gãp • N©ng cao d©n trÝ, ¸p dông tiÕn bé khoa

häc/kü thuËt

¦u tiªn cña nhãm ng−êi giµ ¦u tiªn cña nhãm trÎ em

• Kh¸m bÖnh miÔn phÝ • C¶i thiÖn giao th«ng • Thñy lîi æn ®Þnh • CÊp vèn vay • B¶o hiÓm x∙ héi cho n«ng d©n • N©ng cao d©n trÝ, ¸p dông tiÕn bé khoa

häc/kü thuËt • Cã n¬i héi häp vµ gi¶i trÝ

• Nhµ kh«ng bÞ dét vµ gÇn tr−êng • §−êng ®i häc kh«ng bÞ lÇy • Gi¶m ®ãng gãp cho tr−êng häc • Cã ®ñ s¸ch vë • Kh«ng ph¶i ®i kiÕm cñi, ch¨n bß • Cã n¬i vui ch¬i

Nguån: PPA, x∙ S¬n Hµm, 1999. 6.1 Vèn vay �Trong khi ng−êi giµu ®−îc vay th× ng−êi nghÌo ®−îc xÐt vay�. Nh÷ng ng−êi nghÌo ë x∙ §¹i N¶i, 1998. HÇu hÕt çc nhãm nam giíi vµ ®µn bµ nghÌo, riªng còng nh− chung, ®Òu xÕp vèn hoÆc tiÒn vay, ®Æc biÖt ®Ó dïng ®Çu t− cho trång trät, ch¨n nu«i vµ ®¸nh ç (ThÞnh Léc) lµ −u tiªn hµng ®Çu cña hä. XÕp nhu cÇu nµy thÊp h¬n chØ cã duy

55

nhÊt mét nhãm ë x∙ ThÞnh Léc: hä chØ xÕp nã ®øng thø t− hoÆc thø n¨m trong sè 7-8 nhu cÇu ®−îc −u tiªn cña m×nh.

Çc cuéc trao ®æi víi ng−êi d©n ë céng ®ång cho thÊy sè l−îng giao dÞch vay vèn qua ng©n hµng vµ çc nguån kh¸c cña ChÝnh phñ gÇn ®©y ®∙ t¨ng lªn. Tuy nhiªn, hÇu hÕt çc nhãm ë çc x∙ thùc hiÖn PPA ®Òu nãi r»ng phÇn lín ng−êi nghÌo vµ cã lÏ lµ toµn bé nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt trong çc x∙ nµy hiÖn kh«ng thÓ vay ®−îc vèn tõ çc nguån chÝnh thøc. Nguyªn nh©n chÝnh cña viÖc nµy lµ do thiÕu tµi s¶n thÕ chÊp. Nh− c« C ë x∙ §¹i N¶i nãi: � T«i ®∙ ph¶i to tiÕng ®Ó ®−îc vay tiÒn nh−ng yªu cÇu vay vèn cña c« S bÞ tõ chèi v× c« Êy kh«ng cã ruéng hoÆc nh÷ng thø kh¸c ®Ó lµm ®¶m b¶o.� Mét nguyªn nh©n kh¸c lµ nh÷ng ng−êi phô tr¸ch ®«i khi cho �b¹n bÌ� cña hä vay vèn. Nh− «ng B ë x∙ ThÞnh Léc nãi: � ViÖc cho vay vèn tïy thuéc vµo quyÕt ®Þnh chñ quan cña l∙nh ®¹o th«n vµ hä cho nh÷ng ng−êi mµ hä thÝch ®−îc vay vèn.�

ChÝnh s¸ch vµ th«ng lÖ liªn quan ®Õn viÖc x¸c ®Þnh ng−êi cã nhu cÇu vay vèn kh«ng dùa trªn c¬ së xãa nghÌo, thñ tôc vµ tiÕn tr×nh gi¶i ng©n kh«ng ®¬n gi¶n hoÆc minh b¹ch. §ã còng lµ mét lý do n÷a th−êng ®−îc nh¾c ®Õn gi¶i thÝch t¹i sao ng−êi nghÌo kh«ng vay ®−îc vèn. Theo «ng T, th«n 10, x∙ Nh©n Léc th× rÊt khã vay ®−îc tiÒn tõ Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n (VBA). §ã lµ v× mét sè nguyªn nh©n: xa chi nh¸nh (mét ngµy ®−êng), tµi s¶n thÕ chÊp, phª duyÖt cña nhiÒu cÊp vµ ph¶i ®i l¹i nhiÒu lÇn.9

Mét lo¹t çc nhu cÇu cô thÓ ®−îc ng−êi nghÌo nªu ra trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA cã liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng vay vèn cña hä. Chóng bao gåm: • � Cã c¬ chÕ cho vay hîp lý kh«ng ®ßi hái thÕ chÊp mµ chØ cÇn cã sù b¶o ®¶m

vÒ mÆt x∙ héi ®Ó ng−êi nghÌo cã thÓ vay ®−îc vèn.� (CÈm D−¬ng, Kú L©m) • � Cho phÐp ng−êi d©n ®−îc tham gia vµo qu¸ tr×nh lùa chän ng−êi ®−îc vay�

(CÈm D−¬ng) • � §¬n gi¶n hãa thñ tôc cho vay� (CÈm D−¬ng, Kú L©m) vµ �Gi¶m thñ tôc vay

r−êm rµ� (§¹i N¶i) • � Cung cÊp vµ c«ng khai th«ng tin vÒ çc kho¶n vay cho mäi ng−êi� vµ �

ng−êi ®i vay cã quyÒn tham gia th¶o luËn khi tiÕn hµnh xem xÐt cho vay� (§¹i N¶i)

• � Nªn cho vay dµi h¹n h¬n (3 n¨m trë lªn)� (S¬n Hµm, ThÞnh Léc) • � Cung cÊp th«ng tin vµ h−íng dÉn sö dông tiÒn vay cã hiÖu qu¶ cho ng−êi

nghÌo� (§¹i N¶i, CÈm D−¬ng). 6.2. C¬ së h¹ tÇng, th«ng tin vµ çc thÓ chÕ ®Ó c¶i thiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ¦u tiªn thø hai ®−îc nªu trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA lµ çc ch−¬ng tr×nh ®Çu t− vµ nguån lùc ®Ó c¶i thiÖn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ng−êi nghÌo nam còng nh− n÷ ë hÇu hÕt çc nhãm t¹i çc th«n vµ x∙ ®Òu ®−a ra mét lo¹t −u tiªn nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu nµy.

9 Pháng vÊn cña AAV, th«n 10, x∙ Nh©n Léc, huyÖn Can Léc, 22 th¸ng M−êi mét 1994.

56

N©ng cÊp hÖ thèng thñy lîi hiÖn cã vµ x©y dùng míi lµ mét −u tiªn kh«ng chØ ®Ó gióp n«ng d©n chuyÓn tõ mét vô sang hai vô mét n¨m mµ cßn ®Ó ®èi phã víi n¹n h¹n h¸n kinh niªn mµ Hµ TÜnh gÆp ph¶i (xem Môc 3.3).

Cã sù thõa nhËn réng r∙i phÇn lín nh÷ng c¶i thiÖn trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¹t ®−îc chñ yÕu do th©m canh vµ ®a d¹ng hãa c©y trång tõ khi thùc hiÖn kho¸n ®Êt ®Õn hé gia ®×nh (rÊt c«ng b»ng - Ýt nhÊt lµ theo sè liÖu thèng kª cña tØnh). Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi nghÌo nam còng nh− n÷ ë çc x∙ thùc hiÖn PPA cho biÕt vÒ nh÷ng nhu cÇu ch−a ®−îc ®¸p øng sau: • Th«ng tin vµ t− vÊn liªn quan ®Õn c¶i thiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt; • TuyÓn chän gièng vËt nu«i; • C¶i tiÕn ph−¬ng ph¸p ch¨n nu«i; • TuyÓn chän gièng vµ thªm chñng lo¹i; • Ph−¬ng ph¸p kiÓm so¸t s©u bÖnh c©y trång; • Ph−¬ng ph¸p kiÓm so¸t dÞch bÖnh gia sóc. Trong t×nh h×nh ®Êt b¹c mµu, ®iÒu kiÖn thêi tiÕt thÊt th−êng vµ ®Êt ®ai manh món do sù ph©n chia trong gia ®×nh, phô n÷ vµ nam giíi nghÌo ë tØnh Hµ TÜnh ®∙ dµnh −u tiªn cho viÖc ®a d¹ng hãa vµ th©m canh hÖ thèng c©y trång (t¨ng trång c©y ¨n qu¶ l−u niªn, sö dông hÖ thèng VAC trong lµm v−ên) b»ng c«ng nghÖ vµ t− liÖu �khoa häc�.

VÒ nhu cÇu t¨ng c−êng th«ng tin, c«ng nghÖ vµ nguån lùc ®Ó n©ng cao s¶n xuÊt, nh©n d©n ë tÊt c¶ çc x∙ PPA ®∙ th¶o luËn vµ x¸c ®Þnh cÇn cã mét hÖ thèng khuyÕn n«ng tèt h¬n, thÝch øng h¬n vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn ®Þa ph−¬ng h¬n. Mét nhãm ë x∙ S¬n Hµm cho biÕt: " thËt ®¸ng sî lµ kh«ng cã ai ë ®©y hiÓu biÕt vÒ nguyªn nh©n s©u xa cña s©u bÖnh". Çc nhãm ë CÈm D−¬ng th× muèn " thiÕt lËp çc ®éi vµ nhãm n«ng nghiÖp ë cÊp x∙ vµ th«n, mçi ®éi cã mét çn bé khuyÕn n«ng vµ mét kü thuËt viªn ch¨n nu«i ®Ó h−íng dÉn nh©n d©n vÒ çch phßng vµ ch÷a bÖnh cho gia sóc còng nh− viÖc sö dông çc lo¹i gièng míi vµ thuèc trõ s©u." 6.3. Lao ®éng phi n«ng nghiÖp Mét nhu cÇu ®−îc −u tiªn n÷a lµ t¹o viÖc lµm phi n«ng nghiÖp. Çc hé nghÌo nhËn thÊy r»ng sÏ rÊt khã tho¸t khái nghÌo khæ chØ th«ng qua t¨ng c−êng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®¬n thuÇn, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu vµ tù nhiªn rÊt khã kh¨n ë Hµ TÜnh. Mét n«ng d©n ë S¬n Hµm nãi: �Gia ®×nh ®ã nghÌo v× hä chØ cã thu nhËp tõ lóa." ViÖc lµm phi n«ng nghiÖp còng ®−îc coi lµ mét çch ®Ó tËn dông lao ®éng thÆng d−. Nh− ë th«n H¶i Hµ, x∙ Kú L©m, ng−êi d©n nãi hä cÇn �çc nghÒ phô kh¸c ®Ó tËn dông lao ®éng d− thõa vµ ®Ó t¨ng thu nhËp".

H¬n n÷a, nh− ®∙ ®−îc nªu ë Môc 3.3, nÕu chØ dùa vµo n«ng nghiÖp çc hé ngµy cµng khã kiÕm sèng h¬n v× sè d©n t¨ng trªn cïng mét diÖn tÝch ®Êt nay cã nhiÒu hé canh t¸c h¬n. ViÖc gi¶m diÖn tÝch ®Êt theo ®Çu ng−êi liªn quan ®Õn sù gia t¨ng d©n sè lµ mét vÊn ®Ò ®−îc nªu ra ë nhiÒu x∙. Mét n«ng d©n ë ThÞnh Léc nãi: "Ng−êi th× cã thÓ sinh ra nh−ng ®Êt th× kh«ng".

57

Tuy nhiªn, viÖc lµm phi n«ng nghiÖp phô thuéc vµo thÞ tr−êng mµ ë tÊt c¶ çc x∙ PPA, trõ §¹i N¶i ®Òu kÐm ph¸t triÓn (xem Môc 3.3). ¤ng C ë CÈm D−¬ng nãi: "NÕu b¹n muèn mua mét çi g× ®ã, b¹n ph¶i ®i ba bèn km." V× thÕ, mét −u tiªn cao n÷a lµ n©ng cÊp ®−êng s¸, ®iÒu mµ mäi ng−êi cho lµ thiÕt yÕu ®Ó ph¸t triÓn th−¬ng m¹i vµ thÞ tr−êng. 6.4. Gi¸o dôc vµ y tÕ Nhu cÇu c¬ b¶n vÒ c¶i thiÖn gi¸o dôc vµ çc dÞch vô y tÕ (kÓ c¶ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh) ®−îc −u tiªn rÊt cao trong tÊt c¶ çc nhãm phô n÷, nam giíi, trÎ em vµ ng−êi giµ. Ba ph−¬ng diÖn cña nhu cÇu −u tiªn cã liªn quan ®Õn gi¸o dôc vµ y tÕ lµ: m¹ng l−íi an toµn vµ hiÖu qu¶, c¬ së h¹ tÇng vµ chÊt l−îng. Gi¸o dôc Trong sè hai nhu cÇu nµy, gi¸o dôc ®−îc nh¾c ®Õn nhiÒu nhÊt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn PPA vµ ®iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi truyÒn thèng hiÕu häc næi tiÕng cña Hµ TÜnh. Nh− «ng K ë x∙ CÈm D−¬ng nãi: "Ngµy nay viÖc ®Çu t− cho con çi ®i häc lµ rÊt quan träng v× sèng b»ng nghÒ n«ng rÊt vÊt v¶...NÕu con çi chóng t«i thµnh ®¹t th× viÖc tho¸t khái nghÌo khæ sÏ kh«ng thµnh vÊn ®Ò n÷a." Ng−êi nghÌo ë Hµ TÜnh còng cho nhu cÇu gi¸o dôc nh− lµ mét −u tiªn theo nghÜa réng ®Ó "n©ng cao d©n trÝ vµ ¸p dông tiÕn bé khoa häc/kü thuËt," (x∙ S¬n Hµm); vµ "cã çc ch−¬ng tr×nh ®Ó t− vÊn cho ng−êi d©n vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ trao ®æi kinh nghiÖm vÒ çc ®iÓn h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ.".

Trªn thùc tÕ, tÊt c¶ çc cuéc th¶o luËn nhãm cã liªn quan ®Õn gi¸o dôc ®Òu tËp trung xung quanh vÊn ®Ò chi phÝ gi¸o dôc cao ®èi víi con çi hé nghÌo, trÎ em chØ cã thÓ ®i häc nÕu chi phÝ gi¸o dôc ®−îc c¾t gi¶m th«ng qua viÖc c¾t gi¶m ®ãng gãp x©y dùng tr−êng vµ çc chi phÝ phô thªm kh¸c vÒ s¸ch gi¸o khoa vµ tµi liÖu häc tËp.

VÒ c¬ së h¹ tÇng gi¸o dôc, nh©n d©n çc x∙ PPA ®Òu nãi tíi nhu cÇu cã thªm tr−êng häc (tiÓu häc) míi. §iÒu nµy sÏ gióp trÎ ®Õn tr−êng dÔ dµng h¬n, kh«ng ph¶i ®i l¹i qu¸ xa vµ cã ®−îc tr−êng líp còng nh− çc ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó cã mét m«i tr−êng häc tËp cã chÊt l−îng cao.

Mèi quan t©m vµ nhu cÇu −u tiªn cña nh©n d©n vÒ chÊt l−îng gi¸o dôc chñ yÕu lµ vÒ nhu cÇu cã thªm nhiÒu gi¸o viªn chuyªn nghiÖp. Y tÕ Tr−íc t×nh h×nh viÖc sö dông çc dÞch vô y tÕ t− nh©n ngµy cµng tèn kÐm h¬n, trong khi møc ®é sö dông çc tr¹m y tÕ x∙ ®ang gi¶m ®i, nhiÒu nhãm th¶o luËn PPA nhÊn m¹nh nhu cÇu "kh¸m bÖnh −u tiªn cho çc hé nghÌo ®Ó gióp hä ®−îc h−ëng çc dÞch vô y tÕ", kÓ c¶ viÖc gi¶m phÝ.

Ng−êi nghÌo cßn nªu ra hµng lo¹t çc nhu cÇu kh¸c liªn quan ®Õn y tÕ, bao gåm: • �Cã ®ñ thuèc dù phßng ë çc tr¹m y tÕ x∙" (ThÞnh Léc) • "B¶o hiÓm y tÕ cho n«ng d©n" (§¹i N¶i)

58

• "Kh¸m bÖnh miÔn phÝ cho ng−êi giµ vµ ng−êi nghÌo, tæ chøc tuyªn truyÒn vµ gi¸o dôc vÒ ch¨m sãc søc khoÎ vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, vµ Nhµ n−íc cung cÊp dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh" (S¬n Hµm).

¤ 6.3: ¦u tiªn cña ng−êi nghÌo ë x· S¬n Hµm

Çc chÝnh s¸ch −u tiªn nh»m gi¶m khã kh¨n cho ng−êi nghÌo: 1. Gi¶m ®ãng gãp lao ®éng c«ng Ých cho çc hé nghÌo, cã ng−êi èm ®au vµ hé gÆp

"khã kh¨n"; 2. Gi¶m thuÕ n«ng nghiÖp cho çc hé nghÌo, c« ®¬n vµ hé gÆp "khã kh¨n"; 3. ¸p dông chÕ ®é phô cÊp 202 ®èi víi ng−êi giµ c« ®¬n (20.000 ®ång/ng−êi/th¸ng---

chØ míi cã 20 ng−êi ®−îc h−ëng chÕ ®é nµy trong toµn x∙); 4. Cho ng−êi nghÌo vay vèn th«ng qua Ng©n hµng phôc vô ng−êi nghÌo vµ thiÕt lËp çc

héi t−¬ng trî ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n gÝup ®ì lÉn nhau; 5. Gi¶m ®ãng gãp gi¸o dôc cho trÎ em nghÌo; 6. KhuyÕn khÝch ng−êi d©n ®Õn th¨m, ñng hé vµ tÆng quµ (nãi chung lµ bµy tá t×nh

c¶m) cho çc hé gÆp khã kh¨n vµ vµo çc ngµy lÔ. Nguån: PPA, x∙ S¬n Hµm, 1999. 6.5. Thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch c«ng b»ng vµ gi¶m nghÌo Trong nhiÒu cuéc th¶o luËn PPA, nh÷ng ng−êi nghÌo nam còng nh− n÷ nh¾c ®i nh¾c l¹i nhu cÇu khÈn thiÕt ph¶i cã nh÷ng chÝnh s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh tËp trung h¬n cho ng−êi nghÌo. Nh÷ng khuyÕn nghÞ cña hä chñ yÕu tËp trung vµo nhu cÇu cã sù c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong chÝnh s¸ch vµ viÖc triÓn khai çc ch−¬ng tr×nh: �cÇn ph¶i cã sù b×nh ®¼ng trong viÖc triÓn khai çc chÝnh s¸ch x∙ héi cña ChÝnh phñ vµ çc cÊp chÝnh quyÒn ph¶i chó ý h¬n ®Õn cuéc sèng cña ng−êi nghÌo." (X∙ Kú L©m). Ng−êi d©n ë ThÞnh Léc còng xÕp "mét x∙ héi c«ng b»ng" lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu −u tiªn cña hä víi c©u nãi: "chi tiªu tµi chÝnh ph¶i minh b¹ch vµ −u tiªn ph¶i ®−îc dµnh cho çc gia ®×nh nghÌo chø kh«ng ph¶i çc gia ®×nh çn bé." Çc chÝnh s¸ch d−íi ®©y cã liªn quan ®Õn çc vÊn ®Ò vµ khuyÕn nghÞ th−êng ®−îc nªu ra vµ xÕp ë vÞ trÝ −u tiªn: Tham gia Nh÷ng ng−êi nghÌo c¶m thÊy bÞ g¹t ra mét bªn, ®∙ bµn b¹c vÒ nhu cÇu ®−îc tham gia nhiÒu h¬n vµo çc c«ng viÖc cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn hä (xem Môc 5.2). ë x∙ §¹i N¶i ch¼ng h¹n, ng−êi d©n nãi: • "Nh©n d©n ®Þa ph−¬ng ph¶i ®−îc phÐp th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò quan träng

nh− l−îng vèn hä ®−îc vay, viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ viÖc ph©n chia sö dông ®Êt."

• "Çn bé ph¶i s©u s¸t quÇn chóng ®Ó hiÓu nh÷ng mèi quan t©m vµ nguyÖn väng cña hä.".

Gi¶m thuÕ, çc kho¶n ®ãng gãp vµ phÝ Çc hé vµ nhãm nam vµ n÷ ë tÊt c¶ çc x∙ ®Òu ®−a ra hµng lo¹t vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn g¸nh nÆng vÒ "thuÕ, ®ãng gãp vµ lÖ phÝ" ®èi víi çc gia ®×nh nghÌo.

59

G¸nh nÆng nµy kh«ng chØ lÊy ®i sè tiÒn vµ thêi gian Ýt ái ®Ó kiÕm sèng cña hä mµ cßn t−íc ®i cña hä c¬ héi ®Çu t− vµo çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt kh¸c. Nh÷ng th¶o luËn vµ m« t¶ nµy vÒ g¸nh nÆng thuÕ kho¸ (Xem Môc 5.4, Chi phÝ, ThuÕ vµ çc kho¶n ®ãng gãp) ®∙ ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tÇm quan träng vµ viÖc ph¶i −u tiªn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy.

Ch¼ng nh÷ng phô n÷, nam giíi mµ c¶ trÎ em nghÌo (®Æc biÖt liªn quan ®Õn gi¸o dôc vµ çc kho¶n ®ãng gãp) ë nhiÒu x∙ PPA còng coi "gi¶m thuÕ, çc kho¶n ®ãng gãp vµ phÝ" lµ mét trong nh÷ng −u tiªn hµng ®Çu cña hä.

60

Ch−¬ng 7: KhuyÕn nghÞ vµ ph¶n ¸nh PhÇn nµy bao gåm nh÷ng ý kiÕn ph¶n håi cña çc çn bé thùc hiÖn PPA (tËp huÊn viªn, çn bé thùc ®Þa, ng−êi viÕt b¸o ço) vÒ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ cña ®ît nghiªn cøu vµ tr×nh bµy çc quan ®iÓm vµ ý kiÕn d−íi h×nh thøc thu ho¹ch hoÆc khuyÕn nghÞ. Dï r»ng nh÷ng ý kiÕn vµ khuyÕn nghÞ nµy chñ yÕu dùa vµo thùc tiÔn trùc tiÕp cña PPA, nh−ng chóng còng cã phÇn chÞu ¶nh h−ëng cña kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm mµ nhãm çn bé PPA ®∙ tÝch luü ®−îc liªn quan ®Õn c«ng t¸c gi¶m nghÌo ë Hµ TÜnh vµ ë nh÷ng n¬i kh¸c. 7.1. ý kiÕn ph¶n håi PPA ®∙ bæ sung rÊt nhiÒu cho hiÓu biÕt cña chóng t«i vÒ t×nh tr¹ng nghÌo khæ ë Hµ TÜnh th«ng qua viÖc ®i s©u h¬n vµ m« t¶ nã b»ng nhiÒu chi tiÕt vµ s¾c th¸i. Ng−êi nghÌo biÕt râ h¬n ai hÕt vÒ sù nghÌo khã cña hä, kh«ng chØ bëi v× hä ph¶i chÞu hËu qu¶ cña nã mµ cßn v× chØ b»ng chÝnh hµnh ®éng cña m×nh, hä míi cã thÓ tho¸t khái c¶nh nghÌo khæ ®−îc. Tr¸ch nhiÖm cña chóng t«i, nh÷ng ng−êi tham gia c«ng t¸c gi¶m nghÌo lµ ph¶i nh¹y c¶m vµ kÞp thêi ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu vµ ý kiÕn cña hä vµ ®Ó trao cho hä mäi sù trî gióp cã thÓ (nh− t×nh ®oµn kÕt, çc mèi liªn hÖ vµ nguån lùc) nh»m t¹o ra mét m«i tr−êng trong ®ã mäi ng−êi nghÌo, nam còng nh− n÷, giµ vµ trÎ cã thÓ, riªng lÎ hoÆc tËp thÓ, biÕn nh÷ng tiÒm n¨ng cña m×nh thµnh hiÖn thùc.

Chóng t«i hoµn toµn ý thøc ®−îc r»ng t×nh tr¹ng nghÌo khæ ë Hµ TÜnh ®∙ gi¶m ®i ®¸ng kÓ vµ cuéc sèng cña mäi ng−êi, kÓ c¶ ng−êi nghÌo ®∙ ®−îc c¶i thiÖn rÊt nhiÒu trong nh÷ng n¨m qua. Nh÷ng tiÕn bé nµy ®¹t ®−îc chñ yÕu lµ nhê sù kiªn c−êng, tÝnh s¸ng t¹o vµ cÇn cï cña chÝnh ng−êi d©n. Nhµ n−íc vµ ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng còng ®∙ gióp ®ì hä kh«ng chØ b»ng çch t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi mµ cßn b»ng nh÷ng hç trî cÇn thiÕt cho ng−êi nghÌo vµ céng ®ång, gióp hä ®−îc h−ëng lîi tõ chÝnh nh÷ng nç lùc cao ®é cña m×nh.

Chóng t«i còng ghi nhËn cã nh÷ng dÊu hiÖu cho thÊy tèc ®é cña nh÷ng tiÕn bé nµy hiÖn ®ang gi¶m ®i. Trong khi nh÷ng ng−êi ®∙ cã ®−îc nguån lùc, bao gåm c¶ nguån vèn quý b¸u vÒ chÝnh trÞ vµ x∙ héi, hiÖn ®ang vµ sÏ tiÕp tôc tËn dông ®−îc nh÷ng c¬ héi hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai th× nh÷ng ng−êi nghÌo ch−a ®−îc l«i cuèn vµo qu¸ tr×nh nµy. Nh÷ng yÕu tè nh− tû lÖ nép thuÕ, ®ãng gãp, çc kho¶n phÝ cao h¬n vµ thiªn tai ®ang ®Èy ng−êi nghÌo ®i xuèng vµ ng¨n c¶n hä v−ît lªn trªn sè phËn. Nh÷ng chÝnh s¸ch, ch−¬ng tr×nh vµ çc dÞch vô víi ý ®Þnh tèt còng kh«ng ®Õn ®−îc ng−êi nghÌo. Chóng t«i thËt sù bÊt ngê khi thÊy nhiÒu ng−êi nghÌo cßn ë trong t×nh tr¹ng thiÕu tiÕng nãi vµ ë qu¸ xa nh÷ng qu¸ tr×nh, çc tæ chøc cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng.

Tuy nhiªn, chóng t«i thËt sù phÊn khëi ®−îc thÊy r»ng ng−êi nghÌo vÉn rÊt giµu nghÞ lùc, ý t−ëng vµ nhiÖt t×nh ®Ó v−ît qua nghÌo khæ víi ý thøc kh«ng ph¶i nghÌo khæ lµ '®Þnh mÖnh'. §ång thêi, chóng t«i còng ®−îc khÝch lÖ bëi th¸i ®é rÊt cëi më cña UBND tØnh Hµ TÜnh trong ®ît kh¶o s¸t nµy còng nh− çc cuéc nghiªn cøu kh¸c. Chóng t«i còng rÊt cã Ên t−îng vÒ møc cam kÕt cao ®é ®èi víi môc tiªu

61

xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo th«ng qua mét chiÕn l−îc rÊt cô thÓ cña Uû ban nh©n d©n tØnh Hµ TÜnh.

§ît PPA nµy lµ mét ®ît thùc tËp ®Ó häc hái vµ t×m hiÓu vÒ ng−êi nghÌo. Nã lµ mét nghiªn cøu vÒ nghÌo khæ mµ vÒ b¶n chÊt th−êng cho ta thÊy râ mét bøc tranh ¶m ®¹m vµ g©y xóc ®éng. ý nghÜa cña sù m« t¶ ®ã lµ nã nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m, quan ®iÓm vµ nhËn thøc cña chÝnh nh÷ng ng−êi nghÌo, nh÷ng ng−êi s½n sµng t©m sù vµ trao ®æi mét çch cëi më vÒ nh÷ng vÊn ®Ò nµy. V× thÕ, chóng ta cã tr¸ch nhiÖm lín lao ph¶i ®¸p l¹i lßng tin cña hä. 7.2. KhuyÕn nghÞ Sau khi kÕt thóc PPA, mét cuéc trao ®æi víi nh÷ng ng−êi ®∙ tham gia PPA t¹i hiÖn tr−êng th«ng qua mét qu¸ tr×nh hái ®¸p, ®∙ ®−a ra mét danh s¸ch nh÷ng khuyÕn nghÞ h−íng vÒ hµnh ®éng. Danh s¸ch nµy kh«ng chØ dùa trªn kÕt qu¶ cña ®ît PPA mµ cßn ®−îc bæ sung b»ng nh÷ng kinh nghiÖm mµ nh÷ng nh©n viªn thùc ®Þa trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc víi ng−êi nghÌo ë Hµ TÜnh vµ ë nh÷ng n¬i kh¸c ®∙ tÝch luü ®−îc. V× thÕ nh÷ng khuyÕn nghÞ nµy dùa nhiÒu trªn nhËn thøc vµ quan ®iÓm chñ quan cña nh÷ng nh©n viªn thùc ®Þa ®∙ tiÕn hµnh PPA. Danh s¸ch nµy ®−îc tæng hîp thµnh nh÷ng nhãm khuyÕn nghÞ chÝnh s¸ch chÝnh tõ phÝa ActionAid ®Æc biÖt h−íng ®Õn UBND tØnh Hµ TÜnh. Nh÷ng khuyÕn nghÞ nµy kh«ng xÕp theo thø tù −u tiªn. 7.2.1 §Çu t− cho thñy lîi Thuû lîi hiÖn ®−îc chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®Æc biÖt chó träng. Sù quan t©m nµy lµ tÝch cùc v×:

! Thuû lîi vÉn lµ mét −u tiªn cao cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng; ! Lîi Ých vµ t¸c ®éng cao tr−íc m¾t sÏ thÊy ®−îc trong nguån thu nhËp chÝnh

cña hé gia ®×nh; ! Lîi Ých ®−îc ph©n phèi t−¬ng ®èi c«ng b»ng.

Tuy nhiªn, ®Ó ®¹t ®−îc lîi Ých tèi ®a vµ tËp trung vèn ®Çu t− lín vµo nh÷ng c«ng tr×nh thuû lîi ®Çu nguån s½n cã, cÇn ph¶i chó träng h¬n n÷a:

! §Çu t− vµo hÖ thèng kªnh m−¬ng ®Ó ph©n phèi n−íc cã hiÖu qu¶ h¬n; ! Thùc hiÖn phi tËp trung hãa hÖ thèng qu¶n lý dùa vµo ng−êi sö dông ®Ó

®¶m b¶o ho¹t ®éng, b¶o d−ìng vµ söa ch÷a cã hiÖu qu¶ hÖ thèng thñy lîi. 7.2.2 §èi t−îng Trong bèi c¶nh nghÌo khæ ngµy cµng phøc t¹p vµ sù chªnh lÖch ngµy cµng lín, viÖc x¸c ®Þnh ®èi t−îng cÇn ph¶i cô thÓ vµ nh¹y bÐn h¬n. X¸c ®Þnh ®èi t−îng cÇn ®−îc thùc hiÖn kh«ng chØ ë cÊp hé gia ®×nh mµ c¶ ë cÊp nhãm (nh− nhãm phô n÷, trÎ em, nhãm nu«i con, ng−êi tµn tËt vµ ng−êi giµ). NÕu kh«ng cã mét khu«n khæ, çc c¬ chÕ vµ ph−¬ng ph¸p râ rµng ®Ó x¸c ®Þnh çc hé nghÌo vµ nhãm ng−êi nghÌo th× nhiÒu ch−¬ng tr×nh sÏ kh«ng thÓ ®Õn ®−îc víi nh÷ng ng−êi nghÌo nhÊt trong céng ®ång.

62

Nªn tiÕn hµnh mét ®ît ®¸nh gi¸, kh¶o s¸t vµ t− vÊn toµn diÖn cã sù tham gia cña ng−êi nghÌo, nam còng nh− n÷, giµ vµ trÎ nghÌo ®Ó x©y dùng çc ph−¬ng ph¸p vµ c¬ chÕ x¸c ®Þnh ®èi t−îng mét çch cô thÓ vµ nh¹y bÐn (vµ sau ®ã lµ gi¸m s¸t vµ b¸o ço) cña çc ch−¬ng tr×nh cô thÓ (®Æc biÖt lµ y tÕ vµ gi¸o dôc c¬ b¶n) ®Ó ®em l¹i lîi Ých cho nh÷ng bé phËn nghÌo nhÊt cña céng ®ång. 7.2.3 DÞch vô tµi chÝnh chÝnh thøc Çc dÞch vô tµi chÝnh chÝnh thøc (Nhµ n−íc) hiÖn míi chØ ®¸p øng ®−îc mét phÇn nhá nhu cÇu. MÆc dï cã sù ®Çu t− lín cña Nhµ n−íc vµo tÝn dông trùc tiÕp vµ −u ®∙i nh−ng kh¶ n¨ng ng−êi nghÌo ®−îc h−ëng lîi tõ nh÷ng dÞch vô tµi chÝnh nµy cßn h¹n chÕ. ThËt vËy, tÝnh chÊt bao cÊp trong çc ch−¬ng tr×nh tÝn dông xãa ®ãi gi¶m nghÌo (HEPR) ®∙ h¹n chÕ kh¶ n¨ng cho nhiÒu ng−êi vay h¬n víi thêi gian dµi h¬n. Thay v× tËp trung quü cho çc ch−¬ng tr×nh bao cÊp kh«ng thËt ®óng ®èi t−îng, nªn ®Çu t− ph¸t triÓn çc tæ chøc cã ®ñ n¨ng lùc ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ¸n thÝch hîp cho ng−êi d©n, huy ®éng vèn t¹i ®Þa ph−¬ng vµ tù ho¹ch to¸n chi phÝ. 7.2.4 ThuÕ lòy tiÕn, çc kho¶n ®ãng gãp vµ phÝ ThuÕ, çc kho¶n ®ãng gãp vµ phÝ t¹o ra mét g¸nh nÆng ®èi víi çc hé nghÌo. V× diÖn tÝch ®Êt ®ai lµ cô thÓ vµ dÔ ®o ®¹c nªn dÔ ®¸nh thuÕ. Nh−ng thuÕ ®Êt t¹o ra mét g¸nh nÆng ®èi víi çc hé nghÌo v× nh÷ng hé nµy phô thuéc vµo c©y trång. Çc kho¶n ®ãng gãp vµ phÝ ®Þa ph−¬ng tÝnh theo diÖn tÝch ®Êt hoÆc sè ng−êi trong hé vÒ b¶n chÊt lµ lòy tho¸i vµ v× thÕ còng lµ qu¸ nÆng nÒ ®èi víi ng−êi nghÌo. Nªn cã mét ®ît nghiªn cøu ®Ó x©y dùng nh÷ng h×nh thøc thu thuÕ, ®ãng gãp vµ phÝ ®Þa ph−¬ng mang tÝnh lòy tiÕn vµ tæng hîp ®Ó ®¶m b¶o ng−êi nghÌo cã thÓ ®−îc h−ëng lîi tõ nh÷ng dÞch vô c¬ b¶n nh− y tÕ vµ gi¸o dôc vµ sÏ gi¶i phãng thªm nguån lùc cho hä ®Ó ®Çu t− vµo s¶n xuÊt. 7.2.5 N©ng cao n¨ng lùc ®Ó t¨ng c−êng ph©n cÊp, sù tham gia vµ d©n chñ MÆc dï §¶ng vµ Nhµ n−íc ®Æc biÖt coi träng b×nh ®¼ng vµ c«ng b»ng x∙ héi còng nh− qu¸ tr×nh d©n chñ hãa ë cÊp c¬ së, nh−ng sù tham gia cña nh÷ng ng−êi nghÌo nam còng nh− n÷ vµo çc cuéc tranh luËn, th¶o luËn vµ ra quyÕt ®Þnh còng nh− quyÒn ®−îc th«ng tin vµ tham gia çc thiÕt chÕ cßn rÊt h¹n chÕ. §iÒu nµy kh«ng chØ h¹n chÕ viÖc triÓn khai thµnh c«ng çc ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch v× ng−êi nghÌo mµ cßn lµm gi¶m tiÒm n¨ng lµm cho çc ch−¬ng tr×nh nµy phï hîp víi nh÷ng nhu cÇu cña nh÷ng ng−êi nghÌo, nam vµ n÷, trÎ em trai vµ g¸i.

Nªn coi träng vµ ®Çu t− nhiÒu h¬n vµo viÖc n©ng cao n¨ng lùc cña çn bé vµ l∙nh ®¹o x∙ ®Ó: ! N©ng cao hiÓu biÕt cña hä vÒ môc ®Ých, môc tiªu vµ c¬ chÕ cña çc chÝnh

s¸ch vµ ch−¬ng tr×nh quan träng v× ng−êi nghÌo; ! Trang bÞ cho hä çc ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt ®Ó l¾ng nghe vµ íac ®Þnh ®èi

t−îng phô n÷, nam giíi vµ trÎ em nghÌo cho çc ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc;

! Trang bÞ cho hä nh÷ng n¨ng lùc lËp kÕ ho¹ch vµ gi¸m s¸t dùa vµo céng ®ång ®Ó phôc vô cho çc ch−¬ng tr×nh gi¶m nghÌo;

63

! Tr¹ng bÞ cho hä kh¶ n¨ng t¹o thuËn lîi cho nh©n d©n ®Þa ph−¬ng thùc hiÖn çc tiÕn tr×nh vµ s¸ng kiÕn cña b¶n th©n hä h¬n lµ trùc tiÕp qu¶n lý chóng.

Còng rÊt quan träng lµ n©ng cao n¨ng lùc cña çc hé nghÌo vµ çc hé bÞ lÒ ho¸, nam giíi vµ n÷ giíi, çc bÐ trai vµ bÐ g¸i hiÓu râ vai trß vµ quyÒn cña hä liªn quan ®Õn çc ch−¬ng tr×nh vµ chÝnh s¸ch gi¶m nghÌo, chñ yÕu b»ng çch th«ng qua viÖc lËp çc nhãm sö dông vµ phæ biÕn çc th«ng tin mét çch cã tæ chøc vµ th−êng xuyªn. 7.2.6 KhuyÕn n«ng ë tØnh Hµ TÜnh, ®Æc biÖt lµ ë vïng cao, vÉn cßn tiÒm n¨ng n©ng cao h¬n n÷a n¨ng suÊt n«ng nghiÖp vµ thu nhËp. HÖ thèng khuyÕn n«ng hiÖn t¹i ho¹t ®éng nh»m xóc tiÕn nh÷ng th«ng tin, ph−¬ng ph¸p, c«ng nghÖ vµ yÕu tè ®Çu vµo tõ bªn ngoµi kh«ng thÝch hîp víi nhu cÇu vµ kh«ng ®Õn ®−îc víi nh÷ng bé phËn ng−êi nghÌo nhÊt trong céng ®ång ë Hµ TÜnh.

Nªn ®Çu t− vµo hÖ thèng khuyÕn n«ng nh»m: ! Lµm râ vµ ®Þnh h−íng l¹i vai trß, tÝnh thÝch øng vµ tr¸ch nhiÖm cña çc hÖ

thèng khuyÕn n«ng víi môc tiªu lµm cho çc hé nghÌo trë thµnh �kh¸ch hµng� cña m×nh;

! N©ng cao n¨ng lùc cña çc ®éi khuyÕn n«ng ®Ó tËn dông ®−îc nh÷ng s¸ng kiÕn tõ nh÷ng nghiªn cøu/thö nghiÖm cña n«ng d©n vµ tõ nh÷ng mèi liªn hÖ víi hÖ thèng nghiªn cøu n«ng nghiÖp quèc gia.

! N©ng cao kh¶ n¨ng an toµn l−¬ng thùc dùa vµo céng ®ång vµ gi¶m nhÑ thiªn tai trong n«ng nghiÖp, chó träng ®Õn nh÷ng bé phËn nghÌo nhÊt cña céng ®ång.

! T¨ng c−êng çc nhãm ng−êi sö dông nh− nhãm nh÷ng ng−êi dïng n−íc vµ çc nhãm kiÓm so¸t s©u bÖnh hçn hîp.

7.2.7 Kh¶o s¸t vµ më réng çc c¬ héi viÖc lµm phi n«ng nghiÖp V× tiÒm n¨ng t¨ng tr−ëng n«ng nghiÖp tù cung tù cÊp cã nh÷ng h¹n chÕ cña nã vµ nh÷ng thÊt b¹i do thêi tiÕt th−êng xuyªn ®e däa cuéc sèng cña ng−êi nghÌo nªn cã mét yªu cÇu cÊp b¸ch vÒ viÖc khai th¸c nh÷ng kh¶ n¨ng t¹o viÖc lµm phi n«ng nghiÖp cho nh÷ng hé nghÌo. V× nhiÒu lý do tõ thiÕu mét m«i tr−êng chÝnh s¸ch tÝch cùc ®Õn thiÕu th«ng tin, vèn vµ bÝ quyÕt c«ng nghÖ nªn cã rÊt Ýt çc hé nghÌo cã ®−îc çc c¬ héi cã viÖc lµm phi n«ng nghiÖp vµ t¹o thu nhËp phi n«ng nghiÖp ë ®Þa ph−¬ng.

Nªn tiÕn hµnh mét ®ît nghiªn cøu nh÷ng c¬ héi vµ nh÷ng ®iÓn h×nh còng nh− nh÷ng h¹n chÕ ®Ó hiÓu vµ kiÓm chøng xem nh÷ng ho¹t ®éng vµ c¬ héi viÖc lµm phi n«ng nghiÖp cã thÓ c¶i thiÖn vµ b¶o ®¶m cuéc sèng cña ng−êi nghÌo nh− thÕ nµo. §iÒu quan träng lµ trong qu¸ tr×nh nµy ng−êi nghÌo ph¶i ®−îc tham vÊn ®Çy ®ñ, vµ mäi sù can thiÖp ph¶i lµ sù ph¶n ¸nh tiÒm n¨ng vµ mong −íc cña ng−êi nghÌo.

64

Phô lôc

Phô lôc 1: Th«ng tin kh¸i l−îc vÒ çc x· PPA Çc x· miÒn nói

Kú L©m Kú L©m lµ mét x∙ miÒn nói n»m çch trung t©m huyÖn Kú Anh 18km. X∙ cã tæng diÖn tÝch 4.074 ha, trong ®ã 202,7 ha lµ ®Êt n«ng nghiÖp vµ 309,4 ha lµ ®Êt rõng. Sè d©n cña Kú L©m lµ 3.875 ng−êi thuéc 832 hé (1997) víi tû lÖ t¨ng sè d©n lµ 2,42% vµ mËt ®é sè d©n lµ 95 ng−êi/km2. 100% sè d©n lµ d©n téc Kinh. Kú L©m chñ yÕu lµ mét x∙ n«ng nghiÖp víi 67% tæng thu nhËp lµ tõ n«ng nghiÖp vµ chØ cã 8% tõ th−¬ng m¹i vµ dÞch vô.

VÒ c¬ së h¹ tÇng, cã mét bÖnh x¸ (phôc vô n¨m x∙) víi 8 nh©n viªn (mét b¸c sÜ) vµ mét tr¹m y tÕ víi 5 nh©n viªn (mét b¸c sÜ). X∙ cã mét tr−êng phæ th«ng c¬ së vµ mét tr−êng tiÓu häc víi mét c¬ së phô, tÊt c¶ ®Òu trong t×nh tr¹ng xuèng cÊp. ë Kú L©m, nguån tÝn dông ®−îc cung cÊp tõ Ng©n hµng n«ng nghiÖp (VAB), Ng©n hµng Phôc vô ng−êi nghÌo (VBP), Héi phô n÷ (WU) vµ Ch−¬ng tr×nh Ch¨m sãc trÎ em suy dinh d−ìng. X∙ cã 22km ®−êng liªn tØnh, 2km ®−êng liªn huyÖn vµ 16km ®−êng liªn th«n, tÊt c¶ ®Òu xÊu. ChØ cã hai trong sè s¸u th«n cã ®iÖn, chiÕm 27,5% toµn x∙. Kú L©m cã mét chî häp chÝn phiªn mçi th¸ng.

S¬n Hµm S¬n Hµm lµ mét x∙ miÒn nói thuéc vïng II cña huyÖn H−¬ng S¬n. X∙ cã tæng diÖn tÝch 2.039 ha víi 397,9 ha ®Êt n«ng nghiÖp, trong ®ã ®Êt trång lóa lµ 174,16 ha. S¬n Hµm cã sè d©n lµ 4.089 ng−êi thuéc 884 hé. Tû lÖ t¨ng sè d©n lµ 1% vµ mËt ®é sè d©n lµ 175 ng−êi/km2; 100 % sè d©n cña x∙ lµ d©n téc Kinh vµ ®−îc chia lµm 14 th«n. S¬n Hµm chñ yÕu lµ mét x∙ n«ng nghiÖp, chØ cã 9 hé phi n«ng nghiÖp. HÇu hÕt çc hé trång lóa vµ nhiÒu hé trång c©y ¨n qu¶ (nhÊt lµ Cam Bï).

C¬ së h¹ tÇng ë S¬n Hµm rÊt nghÌo nµn, nhÊt lµ vÒ giao th«ng. ChØ cã 4km ®−êng liªn huyÖn ch¹y qua x∙ vµ vµo mïa m−a gÇn nh− lµ kh«ng ®i l¹i ®−îc. 70% sè hé hiÖn ®∙ cã ®iÖn (tõ n¨m 1996). S¬n Hµm cã thÓ sö dông ®−îc c¶ hai hÖ thèng thuû lîi B×nh Khª vµ Khª Mç, nh−ng c¶ hai ®Òu rÊt kÐm. X∙ cã mét tr−êng phæ th«ng c¬ së víi 360 häc sinh, mét tr−êng tiÓu häc víi 590 häc sinh vµ mét tr−êng mÉu gi¸o víi 182 häc sinh, çc tr−êng ®Òu b»ng tranh tre. Trung t©m y tÕ x∙ hiÖn ®∙ bÞ th¸o dì vµ ®ang ®−îc x©y l¹i b»ng tiÒn cña Ng©n hµng ThÕ giíi. Çc x· ven biÓn

CÈm D−¬ng CÈm D−¬ng lµ mét x∙ n»m trong huyÖn CÈm Xuyªn, n»m çch trung t©m huyÖn 20 km. X∙ cã 5km bê biÓn vµ th−êng bÞ b∙o. CÈm D−¬ng cã diÖn tÝch 1.254 ha, trong ®ã 297 ha ®Êt canh t¸c, 136 ha ®Êt rõng vµ 337 ha bá hoang. §Êt ë ®©y rÊt xÊu, pha çt vµ nhiÔm phÌn (®Êt cÊp 4,5,6 vµ 7). 100% sè d©n CÈm

65

D−¬ng lµ d©n téc Kinh víi tæng sè 6.000 ng−êi thuéc 1.400 hé ë 11 th«n. CÈm D−¬ng lµ mét x∙ n«ng nghiÖp víi hai th«n lµm nghÒ ç nh−ng gÇn ®©y thu nhËp tõ nghÒ ç rÊt thÊp.

VÒ c¬ së h¹ tÇng, chÝn th«n cã thÓ sö dông hå chøa n−íc KÎ Gç, hai th«n kh«ng sö dông ®−îc. Tuy nhiªn, do kho¶ng çch tõ x∙ ®Õn hå xa, mét sè th«n kh«ng sö dông ®−îc th−êng xuyªn vµ CÈm D−¬ng th−êng bÞ n¹n thiÕu n−íc. Toµn x∙ ®∙ cã ®iÖn nh−ng l©m nî nhiÒu v× hÖ thèng ®iÖn nµy. X∙ cã 5 km ®−êng liªn th«n (do C«ng ty Titan x©y dùng), çc ®−êng kh¸c rÊt tåi. Çc tr−êng häc n»m ë trung t©m x∙ ®∙ cò vµ cã mét khu ®ang x©y dë. Còng cã mét sè líp tiÓu häc ë çc th«n n»m xa trung t©m x∙. Tr¸i l¹i, tr¹m y tÕ x∙ rÊt tèt. Toµn x∙ cã hai chî.

Th¹ch §×nh Th¹ch §×nh lµ mét x∙ ®ång b»ng/ven biÓn n»m ë trung t©m tØnh Hµ TÜnh vÒ phÝa ®«ng b¾c huyÖn Th¹ch Hµ. Th¹ch §×nh réng 1.115 ha, 339 ha ®Êt n«ng nghiÖp vµ chØ cã 76 ha ch−a ®−îc canh t¸c. 100 % sè d©n lµ ng−êi Kinh, gåm 3.380 ng−êi thuéc 742 hé. X∙ cã mËt ®é sè d©n lµ 149 ng−êi/km2 vµ tû lÖ t¨ng sè d©n lµ 1,1%. 96% sè hé lµ n«ng d©n, chØ cã 3,4% lµm nghÒ ç.

Th¹ch §×nh cã 10 km ®−êng cÊp phèi liªn th«n vµ 60% sè hé cã ®iÖn (8 trong 13 th«n). X∙ cã mét tr−êng tiÓu häc, mét tr−êng phæ th«ng c¬ së vµ 13 nhµ trÎ t¹m. X∙ cã mét tr¹m x¸ víi bèn phßng, bèn gi−êng vµ thùc hiÖn c¶ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. X∙ kh«ng cã hÖ thèng thuû lîi vµ mÆc dï cã 6,4 km ®ª ng¨n n−íc biÓn vµ hÖ thèng tiªu n−íc nh−ng n−íc ë ®©y hÇu hÕt bÞ nhiÔm mÆn. X∙ kh«ng cßn ®éi dÞch vô n«ng nghiÖp n÷a. TÝn dông ®−îc cung cÊp tõ çc ch−¬ng tr×nh cña Héi phô n÷ vµ Héi n«ng d©n. X∙ cã mét chî liªn x∙.

ThÞnh Léc

ThÞnh Léc n»m däc bê biÓn huyÖn Can Léc çch trung t©m huyÖn 17 km. X∙ cã 12 km bê biÓn, ®Êt ë ®©y b»ng ph¼ng nh−ng xÊu vµ pha çt. X∙ cã tæng diÖn tÝch lµ 1.536 ha, víi 480,4 ha ®Êt n«ng nghiÖp. N¨m 1997, sè d©n cña ThÞnh Léc lµ 6.615 ng−êi thuéc 1.419 hé. X∙ cã 5 th«n vµ diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng−êi lµ 13 th−íc. Kinh tÕ cña ThÞnh Léc chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp (60% thu nhËp) vµ ®¸nh ç (25% thu nhËp).

C¬ së h¹ tÇng cña ThÞnh Léc bao gåm ®−êng 22/12 nèi víi çc x∙ kh¸c vµ çc ®−êng liªn th«n cã chÊt l−îng t−¬ng ®èi tèt. Bªn c¹nh ®ã, 70% sè hé cã ®iÖn. Trong x∙ hiÖn kh«ng cã hÖ thèng thuû lîi lín nµo, tuy nhiªn hÖ thèng thuû lîi Khª Hµo dù kiÕn hoµn thµnh vµo n¨m 1999 vµ sÏ cung cÊp n−íc cho mét phÇn ba diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. ThÞnh Léc cã hai tr−êng tiÓu häc vµ mét tr−êng phæ th«ng c¬ së, tÊt c¶ ®Òu xuèng cÊp vµ thiÕu tµi liÖu. X∙ còng cã mét tr¹m y tÕ ®−îc x©y b»ng g¹ch gåm 5 phßng. TÝn dông ®−îc cung cÊp tõ VBP, Ng©n hµng ph¸t triÓn ch©u ¸ vµ tõ mét ch−¬ng tr×nh viÖn trî cña §øc. Çc x· ®ång b»ng/trung du

Th−îng Léc Th−îng Léc n»m vÒ phÝa t©y cña huyÖn Can Léc trªn ®Þa h×nh ®ång b»ng vµ ®åi thÊp liÒn nói. X∙ n»m däc theo ®−êng 15 vµ çch trung t©m huyÖn 15 km.

66

Trong kh¸ng chiÕn chèng Mü, lµ huyÕt m¹ch vËn chuyÓn tiÕp tÕ cho miÒn Nam nªn con ®−êng nµy vµ çc vïng xung quanh bÞ ®¸nh bom nÆng nÒ. X∙ cã diÖn tÝch 2.650 ha, trong ®ã 358 ha lµ ®Êt canh t¸c. HÇu nh− tÊt c¶ çc ®åi ®Òu bÞ träc ho¸. 100% sè d©n Th−îng Léc lµ ng−êi Kinh, gåm 5.421 ng−êi thuéc 1.313 hé ë 13 th«n. Kinh tÕ chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp, ®Æc biÖt lµ trång lóa.

HÖ thèng hå chøa n−íc Trai Tiªu vµ hÖ thèng thuû lîi Linh C¶m cung cÊp 30% n−íc thuû lîi cho ®Êt trång lóa cña x∙. §iÖn ®∙ cã ë tÊt c¶ çc th«n. Bªn c¹nh ®−êng 15, x∙ cßn cã mét hÖ thèng ®−êng liªn th«n nh−ng chÊt l−îng kÐm. TØnh võa míi b¾t ®Çu n©ng cÊp hÖ thèng ®−êng nµy nh−ng tiÕn tr×nh rÊt chËm. X∙ cã mét tr−êng tiÓu häc vµ mét tr−êng phæ th«ng c¬ së. X∙ còng cã mét tr¹m y tÕ víi 8 gi−êng cung cÊp dÞch vô y tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh. DÞch vô khuyÕn n«ng chØ cã ë cÊp huyÖn. TÝn dông ®−îc cung cÊp tõ VBA, VBP vµ tõ ch−¬ng tr×nh tÝn dông nhá cña AAV. X· ®ång b»ng

§¹i N¶i X∙ §¹i N¶i lµ mét trong sè s¸u x∙ n«ng nghiÖp thuéc thÞ x∙ Hµ TÜnh, thñ phñ cña tØnh. X∙ n»m ë phÝa nam cña thÞ x∙ Hµ TÜnh trªn ®Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng gÇn dßng s«ng nhiÔm mÆn Rµo Çi. §¹i N¶i cã sè d©n lµ 4.709 ng−êi thuéc 930 hé gia ®×nh, bao gåm c¶ sinh viªn vµ nh©n viªn cña tr−êng s− ph¹m. X∙ cã 8 th«n hay '®éi', víi diÖn tÝch 426 ha, gåm 212 ha ®Êt n«ng nghiÖp vµ 107 ha bá hoang. ChØ cã 40% lùc l−îng lao ®éng cña x∙ tham gia s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, cßn nhiÒu hé bu«n b¸n, lµm dÞch vô vµ nghÒ thñ c«ng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng hé gÇn ®−êng quèc lé sè 1.

C¬ së h¹ tÇng cña §¹i N¶i t−¬ng ®èi ph¸t triÓn. X∙ cã 1,6 km ®−êng nhùa tõ ®−êng quèc lé sè 1 vµo ®Õn UBND x∙ vµ 32 km ®−êng liªn x∙. Toµn x∙ ®∙ cã ®iÖn. 70% sè hé trong x∙ ®−îc sö dông hÖ thèng kªnh thuû lîi tõ hå chøa n−íc KÎ Gç. X∙ còng cã mét hÖ thèng ®ª ng¨n mÆn tõ phÝa s«ng Rµo Çi, mét tr¹m y tÕ víi 5 gi−êng vµ hai y sü. HÖ thèng tr−êng häc cña x∙ t−¬ng ®èi ph¸t triÓn víi tr−êng s− ph¹m, mét tr−êng tiÓu häc vµ nhiÒu nhµ trÎ.

67

Phô lôc 2: B¶ng tæng hîp tiªu chÝ xÕp lo¹i møc sèng cña s¸u x· PPA

Hé nghÌo nhÊt

Ngo¹i « MiÒn nói Ven biÓn vµ ®ång b»ng

TÇn suÊt trong tæng hîp cña th«n §¹i N¶i S¬n Hµm Kú L©m CÈm D−¬ng ThÞnh Léc Th¹ch §×nh

Th«n

YÕu tè Tæng céng (12 th«n)

NghÌo Giµu

NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu

Nhµ tranh v¸ch ®Êt 12 6 6 * * * * * * * *

*hoÆc g¹ch * *

ThiÕu ¨n 10 5 5 *1-3 th¸ng

*1-5 th¸ng *6

th¸ng *10 th¸ng

*7-8 th¸ng

*4-5 th¸ng

*3 th¸ng+

*3 th¸ng+

*8-9 th¸ng

*3 th¸ng

Ýt ®Êt hoÆc v−ên

8 4 4 * * * * * * * *

Kh«ng cã søc kÐo

8 3 5 * * * * * * * *

Kh«ng cã ®å ®iÖn gia dông

8 4 4 * * * * * * * *

Kh«ng cã nghÒ phô 7 4 3 * * * * * * *

§«ng con 6 2 4 * * * * * *

Nî nÇn nhiÒu

6 4 2 * * * * * *

Ýt gia sóc 6 3 3 * * * *kh«ng cã

*kh«ng cã *

68

Hé giµu nhÊt Ngo¹i « MiÒn nói Ven biÓn vµ ®ång b»ng

TÇn suÊt hiÖn trong tæng hîp cña th«n

§¹i N¶i S¬n Hµm Kú L©m CÈm D−¬ng ThÞnh Léc Th¹ch §×nh

Th«n YÕu tè Tæng céng (12 th«n)

NghÌo Giµu

NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu

Nhµ ch¾c ch¾n 12 6 6 * * * * * * * * * * * *

Kh«ng thiÕu ¨n 10 5 5 * * * * * * * * * *

Cã xe ®¹p, M¸Y THU H×NH, ®µi

10 5 5 * * * * * * * * * *

NhiÒu gia sóc 6 3 3 * * * * * *

Thu nhËp phô cao 6 5 1 * * * * * *

Xe m¸y 5 4 1 * * * * *

¡n ®ñ dinh d−ìng thÞt/tuÇn

5 2 3 * * * * *

Cã l−¬ng/l−¬ng h−u 4 2 2 * * * *

Nguån: PPA, 1998

69

Phô lôc 3: TÇn suÊt cña çc tiªu chÝ ph©n lo¹i kinh tÕ theo nhãm ë ThÞnh Léc

Sè lÇn ®−îc nh¾c ®Õn bëi Çc hé nghÌo (lo¹i 3)

Nhãm nam giíi (14)

Nhãm phô n÷ (15)

Nhãm ng−êi giµ (4)

Tæng sè (33 nhãm)

Tiªu chÝ liªn quan ®Õn së h÷u tµi s¶n Ýt ®Êt/chÊt l−îng xÊu 5 3 2 10 Kh«ng cã vèn 4 4 1 9 Kh«ng cã gia sóc 2 2 2 6 Ýt vèn 2 1 0 3 Nhµ ë tåi tµn 2 1 0 3 Tiªu chÝ liªn quan ®Õn thu nhËp/tiªu dïng

ThiÕu ¨n 5-7 th¸ng 8 2 2 12 Nî nhiÒu 6 4 1 11 ThiÕu ¨n 2-4 th¸ng 1 5 1 7 ThiÕu tiÒn mÆt tr¶ häc phÝ 1 1 1 3 ThiÕu ®Çu t− cho n«ng nghiÖp 1 1 1 3 Tiªu chÝ liªn quan ®Õn nguån t¹o thu nhËp

Nguån thu nhËp phô 7 3 1 11 Lµm thuª 3 4 1 8 ¡n xin 2 1 2 5 B¸n cñi 3 0 0 3 TrÎ em lµm thuª 1 0 2 3 B¾t cua ®Ó b¸n 1 0 0 1 Trång trät vµ ®¸nh ç 0 1 0 1 Tiªu chÝ liªn quan ®Õn nh©n khÈu lao ®éng/vßng ®êi

§«ng con 2 3 1 6 ThiÕu lao ®éng 1 2 1 4 Hé míi t¸ch 0 2 0 2

Sè lÇn ®−îc nh¾c ®Õn bëi Çc hé giµu (lo¹i 1) Nhãm

nam giíi (14)Nhãm

phô n÷ (15) Nhãm

ng−êi giµ (4)

Tæng sè (33 nhãm)

Tiªu chÝ liªn quan ®Õn së h÷u tµi s¶n Cã vèn cho vay 5 5 1 11 Cã xe m¸y 5 4 1 10 Cã nhiÒu ®å ®¹c 6 3 1 10 Cã nhµ x©y 2 2 1 5 Cã bß/xe bß 2 1 1 4 Cã nhiÒu gia sóc/gia cÇm 1 2 1 4 Cã ®Êt trång lóa 2 0 0 2 Cã m¸y xay x¸t 1 1 0 2 Tiªu chÝ liªn quan ®Õn thu nhËp/tiªu dïng

S¶n xuÊt ®ñ l−¬ng thùc 10 5 1 16 Thu nhËp 10 - 15 triÖu ®ång/n¨m 1 0 0 1 Tiªu chÝ liªn quan ®Õn nguån t¹o thu nhËp

C«ng chøc Nhµ n−íc 2 2 0 4 Lµm thuª 3 0 0 3 Nguån: PPA, ThÞnh Léc, 1999.

70

Phô lôc 4: Chªnh lÖch vÒ tµi s¶n ë x· S¬n Léc

% sè hé cã lo¹i tµi s¶n nµy Lo¹i tµi s¶n/thuéc tÝnh (theo thø tù gi¶m dÇn vÒ ®é chªnh lÖch tµi s¶n) NghÌo Trung b×nh Giµu

Nhµ g¹ch 10% 71% 90%

¡n thÞt tuÇn mét lÇn 16% 71% 93%

M¸y thu h×nh 0% 42% 76%

§ång hå 22% 67% 98%

Mét bé quÇn ¸o míi mçi n¨m 33% 85% 95%

Nhµ vÖ sinh x©y g¹ch 6% 45% 68%

Bµn, ghÕ b»ng gç tèt 4% 28% 61%

Ba b÷a ¨n mçi ngµy 45% 90% 98%

Tñ hai buång b»ng gç tèt 2% 20% 56%

B¬m thuèc trõ s©u 39% 70% 85%

Nhµ t¾m 0% 19% 44%

Ch¨n dµy 63% 99% 100%

GiÕng x©y 37% 69% 76%

Khi èm cã b¸c sÜ ®Õn kh¸m 47% 63% 88%

Radio 20% 45% 61%

Tiªm phßng cho gia sóc 43% 60% 80%

Con c¸i ®i häc ®Õn cÊp 2 47% 60% 80%

Cã thÓ vay vèn cña VBA 57% 48% 24%

Xe m¸y 2% 2% 27%

Qu¹t m¸y 71% 94% 98%

S©n ph¬i lóa b»ng g¹ch 76% 92% 100%

Hßm gç ®ùng lóa 84% 99% 100%

Mét sµo ruéng/ ®Çu ng−êi 78% 90% 90%

Xe ®¹p 88% 98% 100%

§Ìn ®iÖn 96% 100% 100%

Tr©u hoÆc bß 82% 83% 83%

Nguån: Kh¶o s¸t nhu cÇu c¬ b¶n, x∙ S¬n Léc.

71

Phô lôc 5: B¶ng tæng hîp tiªu chÝ Nhãm th«n ®èi víi çc nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng Çc hé Ýt cã nguy c¬ trë thµnh nghÌo khã TÇn suÊt ®−îc nh¾c ®Õn §¹i N¶i Kú L©m CÈn D−¬ng Th¹ch §×nh

YÕu tè Tæng céng Th«n giµu Th«n

nghÌo NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu

Trî gióp/tiÒn cña con çi 6 3 3 * * * * * * Cã nghÒ phô 5 4 1 * * * * * Cã kiÕn thøc 4 2 2 * * * * Cã thu nhËp cè ®Þnh (l−¬ng h−u, phô cÊp cña ChÝnh phñ, l−¬ng)

4 2 2 * * * *

Cã vèn ®Ó ®Çu t− 4 3 1 * * * * N/A: B¸o ço cña x· kh«ng cã th«ng tin vÒ çc hé Ýt cã kh¶ n¨ng bÞ tæn th−¬ng. Çc hé cã nguy c¬ cao trë thµnh nghÌo khã TÇn suÊt ®−îc nh¾c ®Õn §¹i N¶i ThÞnh Léc S¬n Hµm Kú L©m CÈm D−¬ng Th¹ch §×nh

YÕu tè Tæng céng

Th«n giµu

Th«n nghÌo NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu NghÌo Giµu

§«ng con/ng−êi phô thuéc 10 5 5 *nhá *nhá *>5 * * * * * * *

Hé cã nhiÒu bÖnh tËt 8 4 4 * * * * * * * *

ThiÕu lao ®éng 8 4 4 * * * * * * * *

Hé giµ 7 3 4 * * * * * * *

Thu nhËp chÝnh tõ n«ng nghiÖp

5 2 3 * * * * *

BÞ thiªn tai 4 2 2 * * * *

Kh«ng cã nguån thu nhËp phô 3 1 2 * * *

Nguån: PPA, 1998.

72

Phô lôc 6: Danh s¸ch çc nguyªn nh©n cña nghÌo khæ ë x· ThÞnh Léc

Sè lÇn ®−îc nªu Quan ®iÓm vÒ nguyªn nh©n

cña nghÌo khæ Nhãm nam giíi

Nhãm Phô n÷

Nhãm ng−êi giµ

TÊt c¶ çc nhãm

ThiÕu vèn 10 4 1 15 XuÊt ph¸t ®iÓm thÊp 6 3 2 11 ThiÕu ®Êt trång lóa 3 4 1 8 ThiÕu nghÒ phô 1 4 1 6 Kh«ng cã thñy lîi 2 3 1 6 Kh«ng vay ®−îc vèn 4 2 0 6 Thêi tiÕt xÊu 2 3 1 6 §Êt xÊu 3 2 1 6 Ng−êi trong gia ®×nh cã søc kháe yÕu 4 2 0 6 L∙i suÊt cao 2 2 0 4 Kh«ng cã ®Êt 1 3 0 4 MÊt mïa 2 1 1 4 Kh«ng ch¨n nu«i 2 2 0 4 §«ng con 2 2 0 4 Con nhá 3 1 0 4 Ch¨m sãc cha mÑ giµ 2 2 0 4 Mïa mµng bÞ chuét ph¸ 2 1 0 3 KÐm søc kháe 1 2 0 3 Chång chÕt 2 1 0 3 Møc tiÒn vay kh«ng ®ñ ®Ó s¶n xuÊt 2 0 0 2 Con çi lín vµ tho¸t ly 1 0 1 2 Kh«ng ®−îc anh, chÞ em gióp ®ì 1 1 0 2 L−êi lao ®éng 1 1 0 2 Çn bé x∙ t¸c tr¸ch 1 1 0 2 Lµm mét vô 0 1 0 1 Kh«ng cã kªnh thñy lîi 0 0 1 1 Gièng lóa xÊu 0 1 0 1 Ch¨n nu«i thÊt b¹i 0 1 0 1 Giµ c¶ 1 0 0 1 Vî chÕt 1 0 0 1 Hé kh«ng cã nam giíi 1 0 0 1 Kh«ng cã nguån hç trî 1 0 0 1 NghiÖn r−îu 1 0 0 1 ThuÕ cao 1 0 0 1 §«ng con 1 0 0 1 Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999.

73

Phô lôc 7: NhËn thøc vÒ nh÷ng thay ®æi cña nghÌo khæ ë x· ThÞnh Léc §µn bµ

§µn bµ th«n nghÌo §µn bµ th«n giµu Møc ®é ( b×nh qu©n) Tr−íc ®©y HiÖn nay Thay ®æi %thay ®æi Tr−íc ®©y HiÖn nay Thay ®æi %thay ®æi Kh¸ gi¶ 0% 5% +5 +500% 11,7% 15% +3,3% +28,2% Trung b×nh 11,7% 28,36% +16,6 +142% 30% 35% +5% +16,7% NghÌo 27,7% 36,7 +9 +32,5% 58,3% 50% -8,3% -14,2% §ãi 61,7% 30% -31,7 -51,4% -- -- -- -- §µn «ng

§µn «ng th«n nghÌo §µn «ng th«n giµu §µn «ng nghÒ c¸ (nghÌo) Møc ®é (b×nh qu©n) Tr−íc

®©y HiÖn nay Thay ®æi %thay ®æi

Tr−íc ®©y HiÖn nay Thay ®æi

%thay ®æi

Tr−íc ®©y HiÖn nay Thay ®æi

%thay ®æi

Kh¸ gi¶ 1,25% 12,5% +11,25% +900% 0% 1% +1 +100% 15% 10% -5 -33%

Trung b×nh 15% 47,5% +32,5% +217% 0% 8,3% +8,3 +830% 15% 20% +5 +33%

NghÌo 83,7%* 41,2%* -42,5% -50,7% 15% 44% +29 +193% 30% 60% +30 +100%

§ãi -- -- -- -- 85% 47% -38 -44,7% 40% 10% -30 -75% *Tiªu chÝ bao gåm c¶ nghÌo vµ ®ãi Ng−êi giµ vµ trÎ em

Ng−êi giµ th«n nghÌo Ng−êi giµ th«n giµu TrÎ em th«n nghÌo

TrÎ em th«n giµu Møc ®é

(b×nh qu©n) Tr−íc ®©y HiÖn nay Thay ®æi %thay ®æi Tr−íc ®©y HiÖn nay Thay ®æi %thay ®æi HiÖn nay HiÖn nay

Kh¸ gi¶ -- -- -- -- 0% 10% +10 +1000% 20% 5% Trung b×nh 8% 10% +2 +25% 10% 30% +20 +200% 65% 70% NghÌo 55% 50% +5 +9% 50% 40% -10 -20% 15% 20% §ãi 47% 40% -7 -14,9% 40% 20% -20 -50% -- -- * Tiªu chÝ bao gåm c¶ nghÌo vµ ®ãi. Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999.

74

Phô lôc 8: B¶ng tæng hîp xÕp lo¹i çc tæ chøc vµ ç nh©n cña 14 nhãm ë x· ThÞnh Léc

TÇm quan

träng (11 nhãm)

§é tin cËy (13 nhãm)

H÷u Ých (14 nhãm)

¶nh h−ëng

(14 nhãm)Tæ chøc vµ ç nh©n tÇn suÊt

tæng sè ®iÓm

tÇn suÊt

tæng sè ®iÓm

tÇn suÊt

tæng sè ®iÓm

tÇn suÊt

tæng sè ®iÓm

Çn bé th«n 11 86 11 93 12 87 8 69 Çn bé x∙ 9 69 10 41 11 41 7 30 Héi N«ng d©n 11 69 12 83 13 60 9 45 DÞch vô t− nh©n 7 62 8 65 8 63 6 35 DÞch vô y tÕ c«ng céng 6 51 8 42.5 8 50 6 25 Héi phô n÷ 10 51 12 61 13 46 9 42 L¸ng GiÒng 5 47 6 54 6 57 4 35 Héi ng−êi cao tuæi 5 44 7 59 8 62 5 29 §¶ng ñy x∙ 4 40 6 45 6 45 4 30 C«ng an x∙ 5 38 6 45 5 32 4 24 Héi Cùu chiÕn binh 8 34 6 45 7 17 4 15 DÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh 3 29 2 20 2 20 2 17

Gi¸o viªn 4 29 5 36 5 34 4 23 �B¹n chµi� 2 20 1 10 2 16 1 10 §oµn Thanh niªn 7 17 8 42 8 17 6 18 MÆt trËn tæ quèc x∙ 2 15 3 15 3 10 2 10 Héi nghÒ ç 2 13 1 5 2 8 1 7 KhuyÕn n«ng 2 11 3 10 2 5 2 5 Tù vÖ 1 10 1 6.5 1 0 1 2 Hä hµng 1 10 1 10 1 10 1 10 Ng−êi cho vay 1 10 0 0 1 0 0 0 DÞch vô y tÕ t− nh©n 1 10 2 12 2 15 2 14 Nhãm thuû lîi 1 8 1 10 1 0 1 2 Ng©n hµng 2 6 5 16 6 8 5 6 Thó y 1 6 0 0 1 0 0 0 Nhãm tiÕt kiÖm (ROSCAs) 2 4 2 20 2 15 1 10

Héi PhËt gi¸o 1 1 0 0 1 3 1 0 Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999.

75

Phô lôc 9: B¶ng tæng hîp xÕp lo¹i c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n h÷u Ých nhÊt cña 13 nhãm ë x· S¬n Hµm

Nhãm L·nh ®¹o th«n

Héi phô n÷

§oµn thanh niªn

Héi n«ng d©n

Héi cùu chiÕn binh

Héi ng−êi

cao tuæi

Tr¹m y tÕ

C«ng an x·

Hä hµng

Tæng sè ®iÓm 126 110,5 70 62 59 54 38 35 30

TÇn suÊt 13 13 10 7 10 4 5 3

N÷ 1 Th«n 13 10 08 - 09 02 9 - 04 10

N÷ 2 Th«n 13 10 08 - 10 - 06 10 - -

N÷ 3 th«n 13 10 08 - - - - 10 - -

Nam 1 Th«n 13 10 06 02 10 - - - - -

Nam 2 Th«n 13 09 08 05 07 04 - - 06 -

Nam 3 th«n 13 09 06 05 08 03 05 - - 10

N÷ 1 Th«n 5 10 10 05 - 07 05 - - -

N÷ 2 Th«n 5 10 10 09 10 00 00 - 10 10

N÷ 3 Th«n 5 10 10 10 08 08 - 08 - -

Nam 1 Th«n 5 10 10 10 - 10 10 10 - -

Nam 2 Th«n 5 10 10 10 - 08 08 - - -

Nam 3 Th«n 5 10 10 08 - 09 08 - 09 -

TrÎ em Th«n 5 08 07 06 - 08 07 - 06 -

Nguån: PPA x∙ S¬n Hµm, 1999.

76

Phô lôc 10: Thø tù nhu cÇu −u tiªn ë x· ThÞnh Léc

Nhu cÇu Sè nhãm nªu nhu cÇu

Tæng sè ®iÓm

Sè nhãm nam/®iÓm Thang 1 -10

Sè nhãm n÷/®iÓm Thang 1 -10

Sè nhãm ng−êi giµ/tæng sè ®iÓm Thang 1-10

Sè nhãm trÎ em/tæng sè ®iÓm Thang 1-10

Cã thªm vèn ®Ó ch¨n nu«i, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp

16 150 7/69 6/58 2/19 1/4

Vèn cho nghÒ c¸ 10 93 5/48 3/28 1/9 1/8 Thñy lîi 10 90 5/40 3/30 2/20 0 Vèn bu«n b¸n nhá 10 63 5/32 3/19 0 2/12 Thay ®æi c¬ chÕ cho vay 5 50 3/30 2/20 0 0 X©y dùng c¬ së tr−êng häc 5 44 1/8 1/10 1/6 2/20 Con c¸i ®−îc ®i häc 5 44 2/18 1/8 0 2/18 Cã chÝnh s¸ch −u ®∙i ®Ó gi¶m phÝ cho ng−êi nghÌo, ng−êi giµ

5 43 3/23 2/20 0 0

Lîi Ých ®Õn ®−îc víi ng−êi d©n

4 37 1/7 2/20 1/10 0

Kh¸m søc kháe 4 35 2/15 1/10 1/10 0 T¹o viÖc lµm 4 34 3/25 1/9 0 0 X∙ héi c«ng b»ng * 3 30 1/10 2/20 0 0 §ñ thuèc ë tr¹m y tÕ 4 29 2/15 1/10 0 1/4 HÖ thèng ®−êng liªn th«n 3 24 1/6 0 2/18 0 KhuyÕn n«ng/ng−/kü 3 23 2/17 0 1/6 0 §a d¹ng hãa c©y trång h¬n n÷a

3 22 1/7 0 1/10 1/5

X©y ®ª 3 21 2/17 0 1/4 0 Cã ph−¬ng tiÖn gi¸o dôc 2 16 0 0 0 2/16 Trõ s©u/chuét 2 16 1/6 1/10 0 0 M«i tr−êng&an ninh 2 16 1/6 0 1/10 0 §µo t¹o l∙nh ®¹o x∙ tèt vµ trung thùc

2 15 1/10 0 1/5 0

Cã chÝnh s¸ch di d©n 1 10 0 1/10 0 0 DÞch vô/thÞ tr−êng 1 10 0 0 1/10 0 Mua t− liÖu s¶n xuÊt tr©u/bß/xe kÐo

1 10 1/10 0 0 0

Lµm thuª 1 8 1/8 0 0 0 Ch−¬ng tr×nh chèng tham nhòng 1 8 1/8 0 0 0

§µo t¹o nghÒ 1 5 1/5 0 0 0 Gi¸o viªn giái 1 4 0 0 0 0 An ninh th«n/x∙ 1 3 1/3 0 0 0 Ghi chó: *Chi tiªu tµi chÝnh ph¶i minh b¹ch, kh«ng dµnh −u tiªn cho gia

®×nh cña l∙nh ®¹o. −u tiªn ph¶i ®−îc dµnh cho ng−êi nghÌo. Nguån: PPA, x∙ ThÞnh Léc, 1999.

77

Phô lôc 11: Ghi chÐp vµ ph¶n ¸nh vÒ bµi häc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn

Qu¸ tr×nh thùc hiÖn

Ph¹m vi Tæng sè s¸u huyÖn trong sè 8 huyÖn vµ 2 thÞ trÊn ®∙ ®−îc chän ®Ó tiÕn hµnh PPA. Çc huyÖn nµy ®−îc chän sao cho ph¶n ¸nh ®−îc sù ®a d¹ng vÒ ®Þa lý vµ hÖ sinh th¸i cña tØnh Hµ TÜnh bao gåm thµnh thÞ-n«ng th«n, miÒn nói-trung du-ch©u thæ/®ång b»ng ven biÓn vµ giµu vµ nghÌo. §©y còng lµ nh÷ng huyÖn ®∙ ®−îc chän ®Ó tiÕn hµnh kh¶o s¸t l−îng hãa vµ ®−îc ®ång chän bëi ViÖn Kinh tÕ häc Hµ Néi, AAV vµ UBND tØnh Hµ TÜnh.

T¹i mçi x∙ ®Òu cè g¾ng chän tõ b¶ng xÕp lo¹i møc sèng cña tÊt c¶ çc th«n trong x∙ ra nh÷ng th«n kh¸ gi¶ nhÊt vµ nghÌo nhÊt ®Ó thùc hiÖn PPA chi tiÕt. ViÖc xÕp lo¹i møc sèng cña th«n do l∙nh ®¹o x∙ thùc hiÖn. V× kh«ng ch¾c ch¾n vÒ thø h¹ng cña mét trong çc th«n nªn c«ng t¸c PPA thùc ®Þa ®−îc tiÕn hµnh ë 3 th«n thuéc x∙ ThÞnh Léc, huyÖn Can Léc, ®−a tæng s« th«n lµm ®ît mét lªn 13 vµ 6 th«n trong ®ît PPA thø hai.

Cã tæng sè 395 hé (theo b¶ng xÕp lo¹i møc sèng cña th«n th× h¬n hai phÇn ba trong sè ®ã ®−îc coi lµ nh÷ng hé nghÌo) vµ kho¶ng m−êi ®Õn hai m−¬i phÇn tr¨m tæng sè hé trong mçi th«n ®∙ tham gia vµo çc cuéc th¶o luËn vµ tËp huÊn ë cÊp hé gia ®×nh. Bªn c¹nh ®ã,trung b×nh ë mçi x∙ cã ba cuéc th¶o luËn nhãm ®−îc thùc hiÖn, kÓ c¶ çc cuéc häp riªng rÏ víi çc nhãm nam giíi vµ phô n÷. Çc cuéc pháng vÊn hçn hîp c¶ nam giíi, phô n÷ vµ trÎ em ®−îc thùc hiÖn trong khi ®i th¨m çc hé.

Nhãm PPA Trong ®ît ®Çu tiªn, nhãm PPA cã 24 ng−êi (11 n÷, 13 nam) tõ nhiÒu tæ chøc kh¸c nhau: RTCCD (5 n÷, 3 nam), AAV (2 n÷, 3 nam), SCF-UK (1 nam), Phßng §èi ngo¹i cña tØnh (1 n÷, 3 nam), Phßng KÕ ho¹ch vµ §Çu t− cña tØnh (1 n÷, 3 nam), Phßng Lao ®éng, Th−¬ng binh vµ X∙ héi (1 nam), tæ chøc quÇn chóng (1 n÷, 2 nam) vµ mét ng−êi cña UBND huyÖn (mét n÷). Quan chøc cao cÊp cña çc c¬ quan chÝnh quyÒn kh«ng thÓ tham gia vµo c«ng t¸c thùc ®Þa ®−îc nh−ng hä tham gia mét phÇn vµo çc cuéc th¶o luËn tr−íc khi ®i thùc ®Þa vµ çc cuéc b¸o ço sau khi ®i thùc ®Þa.

Trong ®ît thø hai, nhãm PPA gåm tæng sè 16 thµnh viªn tõ çc tæ chøc kh¸c nhau (7 n÷, 9 nam): RTCCD (2 n÷, 1 nam), AAV (4 n÷, 6 nam) vµ tØnh Hµ TÜnh (1 n÷, 2 nam). Trong ®éi nµy cã c¶ mét sè çn bé thùc ®Þa míi kh«ng tham gia ®ît mét.

Tæ chøc §ît PPA thø nhÊt ë çc th«n ®−îc tiÕn hµnh lµm hai giai ®o¹n. Trong giai ®o¹n mét (tõ ngµy 6 ®Õn 13 th¸ng B¶y 1998) PPA ®−îc thùc hiÖn ë ba huyÖn: Can Léc, Th¹ch Hµ vµ thÞ x∙ Hµ TÜnh. Giai ®o¹n hai (tõ ngµy 29 th¸ng B¶y ®Õn 5 th¸ng T¸m n¨m 1998) ®−îc tiÕn hµnh t¹i ba huyÖn: CÈm Xuyªn, Kú Anh vµ H−¬ng S¬n sau ®ã 10 ngµy, trong kho¶ng thêi gian ®ã ®∙ tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ l¹i c«ng viÖc ®∙ thùc hiÖn, tiÕn hµnh mét ®ît tËp huÊn bæ sung vµ mét ®ît nghØ ng¾n.

78

Trong c¶ hai giai ®o¹n, nh©n viªn thùc ®Þa PPA ®−îc chia thµnh ba nhãm (mçi huyÖn mét nhãm) mçi nhãm tõ 5 ®Õn 7 ng−êi, gåm mét nhãm tr−ëng vµ mét sè l−îng c©n b»ng gi÷a nam vµ n÷. Khi ®Õn x∙ vµ sau khi ®∙ lùa chän çc th«n, nh©n viªn thùc ®Þa ®∙ chuÈn bÞ danh s¸ch çc hé ®Ó tiÕn hµnh xÕp lo¹i møc sèng cïng víi l∙nh ®¹o th«n. ViÖc xÕp lo¹i nµy còng ®−îc tiÕn hµnh cïng víi mét sè hé trong çc th«n ®−îc chän mét çch ngÉu nhiªn. Trong hÇu hÕt çc tr−êng hîp çc ®éi th−êng ®i ®Õn çc th«n nghÌo nhÊt tr−íc v× nh÷ng th«n nµy th−êng ë xa trung t©m çc x∙ nhÊt vµ v× thÕ nªn mÊt nhiÒu c«ng søc h¬n.

§ît PPA thø hai ®−îc tæ chøc trong hai tuÇn vµo th¸ng T− n¨m 1999. Ba nhãm thùc ®Þa gåm c¶ nam vµ n÷ (4-5 ng−êi mét nhãm) thùc hiÖn c«ng t¸c PPA thùc ®Þa ®ång thêi t¹i ba x∙ ë huyÖn Can léc vµ H−¬ng S¬n. §ît PPA nµy b¾t ®Çu b»ng viÖc b¸o ço l¹i cho ng−êi d©n vÒ kÕt qu¶ cña ®ît thøc nhÊt. Do tÝnh chÊt tËp trung, quan hÖ vµ kiÕn thøc s½n cã (thu ®−îc trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®ît thø nhÊt hoÆc qua çc c«ng viÖc tr−íc ®©y cña AAV), c«ng t¸c thùc ®Þa trong ®ît thø hai nµy ®−îc tiÕn hµnh rÊt tr«i ch¶y ë çc x∙ S¬n Hµm vµ Th−îng Léc. Tuy nhiªn, ë ThÞnh Léc, v× ngay tr−íc ®ã mét nhãm tËp huÊn PPA võa tiÕn hµnh mét bµi thùc hµnh, nªn ë mét sè cuéc th¶o luËn nhãm cã hiÖn t−îng mÖt mái. TËp huÊn §Ó chuÈn bÞ cho ®ît PPA ®Çu tiªn, mét héi th¶o/tËp huÊn cho tÊt c¶ thµnh viªn thùc ®Þa PPA ®∙ ®−îc tæ chøc t¹i thÞ x∙ Hµ TÜnh trong 10 ngµy (th¸ng S¸u - th¸ng B¶y 1998). §ît tËp huÊn nµy ®−îc tiÕn hµnh b»ng tiÕng ViÖt. Môc ®Ých cña ®ît tËp huÊn lµ: • X©y dùng nhËn thøc chung vµ réng r∙i vÒ nghÌo khæ, vÒ môc ®Ých vµ môc tiªu cña ®ît PPA (2 ngµy); • Ph¸t triÓn kiÕn thøc vµ kü n¨ng tiÕn hµnh nh÷ng c«ng cô vµ kü thuËt cïng tham gia - nhÊt lµ PRA - (7 ngµy kÓ c¶ ®i thùc ®Þa ë mét x∙ gÇn ®ã); • Thèng nhÊt vÒ tæ chøc cña nhãm, thêi biÓu lµm viÖc vµ tr×nh tù thÈm vÊn chän läc (1 ngµy). Mét kho¸ tËp huÊn bæ sung trong hai ngµy còng ®∙ ®−îc thùc hiÖn gi÷a hai ®ît thùc ®Þa ®Ó ®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh vµ giíi thiÖu nh÷ng c«ng cô míi vµ thèng nhÊt vÒ kÕ ho¹ch c«ng t¸c tiÕp theo. Trong suèt hai ®ît tËp huÊn nµy ®∙ tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng n©ng cao nhËn thøc vÒ chÊt l−îng th«ng tin, th¸i ®é vµ øng xö cÇn thiÕt cho c«ng t¸c PPA. Çc ho¹t ®éng nµy bao gåm: vai trß ®−îc ph©n c«ng, tËp huÊn vÒ ph©n biÖt çc hiÖn t−îng, ý kiÕn vµ d− luËn, bµi tËp vÒ chia sÎ th«ng tin vµ x©y dùng nhãm.

§èi víi ®ît PPA thø hai, c«ng t¸c chuÈn bÞ vµ mét héi th¶o h−íng dÉn ®∙ ®−îc tiÕn hµnh trong b¶y ngµy. Hai ngµy ®∙ ®−îc dµnh cho viÖc ®¸nh gi¸ çc b¸o ço vµ th«ng tin tõ ®ît thø nhÊt vµ n¨m ngµy cßn l¹i ®−îc dïng ®Ó th¶o luËn vµ x©y dùng b¶ng c©u hái ®iÒu tra vµ ph©n tÝch, lùa chän ph−¬ng ph¸p vµ c«ng cô vµ x©y dùng kÕ ho¹ch.

79

Th«ng tin ph¶n håi vµ bµi häc TiÕp xóc víi ng−êi nghÌo

Cã c¬ héi ®Ó nãi chuyÖn víi nh÷ng ng−êi s½n sµng l¾ng nghe m×nh, nh÷ng ng−êi nghÌo nam còng nh− n÷, em trai vµ em g¸i rÊt s½n sµng ph¸t biÓu, tranh luËn, ph©n tÝch vÒ nhiÒu vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn nghÌo khæ vµ vÒ çch thøc vµ ph−¬ng tiÖn ®Ó tho¸t nghÌo. Sù do dù ban ®Çu nhanh chãng nh−êng chç cho nh÷ng tranh luËn s«i næi vµ nhiÖt t×nh. Lóc ®Çu çc nh©n viªn thùc ®Þa PPA c¶m thÊy rÊt khã ®Ó l¾ng nghe ng−êi nghÌo, chñ yÕu v× hä nghÜ r»ng ng−êi nghÌo hiÓu biÕt Ýt vµ hä ch¼ng cã g× nhiÒu ®Ó nãi. Nh÷ng thiÕu sãt c¬ b¶n ®∙ x¶y ra trong ®ît PPA ®Çu tiªn lµ: kh«ng ghi chÐp ®Çy ®ñ, thiÕu kiªn nhÉn ®Ó chê ®îi vµ l¾ng nghe c©u tr¶ lêi cña ng−êi d©n vµ pháng ®o¸n lêi ®¸p cho c©u hái ®Æt ra cho ®èi t−îng. Tuy nhiªn, nh÷ng sai lÇm nµy ®∙ gi¶m h¼n trong ®ît PPA thø hai.

Sù hîp t¸c mang tÝnh then chèt cña chÝnh quyÒn tØnh trong qu¸ tr×nh PPA ®∙ t¹o ra lßng tin vµ tÝnh ph¸p lý vµ ®∙ t¹o ®iÒu kiÖn cho çc çn bé PPA ë huyÖn, x∙ vµ th«n cã ®−îc sù tiÕp xóc chÝnh thøc kh«ng bÞ c¶n trë hoÆc gi¸m s¸t víi ng−êi nghÌo trong hÇu hÕt çc chuyÕn ®i thùc ®Þa.

Nh©n viªn thùc ®Þa §ît PPA nµy, víi nh÷ng môc tiªu réng, liªn tôc vµ dµi h¹n, chØ ®−îc thùc hiÖn tèt nÕu cã ®−îc sù céng t¸c vµ tham gia ®Çy ®ñ cña nh©n viªn çc tæ chøc sÏ tiÕp tôc triÓn khai sau ®ã, h¬n lµ chØ dùa vµo çc tæ chøc kh«ng cã quyÒn lîi hoÆc kh«ng quan t©m g× ®Õn c«ng viÖc tiÕp theo. Bªn c¹nh ®ã, çc çn bé cao cÊp cña tæ chøc sÏ tiÕn hµnh c«ng t¸c triÓn khai còng cÇn tham gia vµo c«ng t¸c thùc ®Þa.

Çc çn bé thùc ®Þa ë Hµ TÜnh ®∙ do dù kh«ng dïng mét sè lo¹i vËt t− trùc quan (nh− giÊy A0), kh«ng l¾ng nghe hoÆc thËm chÝ kh«ng nãi chuyÖn víi ng−êi nghÌo vµ ng−êi cao tuæi v× hä nghÜ nh÷ng ng−êi nµy ch¼ng biÕt g×. Hä còng kh«ng chuÈn bÞ tinh thÇn lµm viÖc nhiÒu giê, mét viÖc cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn thµnh c«ng ®ît kh¶o s¸t. Vµo cuèi ®ît tËp huÊn, hîp ®ång lao ®éng ®∙ ®−îc ký trong ®ã cã ®iÒu kho¶n quy ®Þnh çc nhãm hiÖn tr−êng ph¶i häp vµo buæi tèi. Tuy nhiªn, khi xuèng thùc ®Þa vµ b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng viÖc, hä ®∙ miÔn c−ìng tham gia häp vµo buæi tèi sau c¶ ngµy ®i bé vµ tiÕn hµnh kh¶o s¸t.

ThiÕu kinh nghiÖm tiÕn hµnh çc c«ng viÖc l«i cuèn sù tham gia vµ nhiÒu n¨m lµm viÖc trong mét hÖ thèng kh¸c biÖt còng ®∙ khiÕn mét sè nh©n viªn thùc ®Þa rÊt miÔn c−ìng khi chia sÎ vµ th¶o luËn nh÷ng th«ng tin hä ®∙ thu l−îm ®−îc trong ngµy. §iÒu nµy ®∙ t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi nh÷ng nhãm tr−ëng/ng−êi ®iÒu hµnh trong viÖc tËp hîp th«ng tin ®Ó bæ sung nh÷ng g× cßn thiÕu vµ chuÈn bÞ viÕt b¸o ço.

Thµnh viªn cña nhãm PPA lµ c«ng chøc Nhµ n−íc lín tuæi vµ cã kinh nghiÖm h¬n khã thÝch øng ®−îc víi c«ng viÖc cïng tham gia kiÓu nµy, trong khi ®ã nh÷ng thµnh viªn trÎ tuæi h¬n (thµnh phÇn chÝnh cña nhãm PPA) nh÷ng ng−êi c¶m thÊy say mª h¬n víi PPA vµ nh÷ng kü n¨ng vµ c«ng t¸c cïng tham gia th× l¹i thiÕu kinh nghiÖm ®Ó tËn dông tèi ®a thêi gian vµ c¬ héi tiÕp xóc víi ng−êi nghÌo. Trong t−¬ng lai, ®Ó ®¹t ®−îc sù ph©n tÝch vµ b¸o ço s©u h¬n nh− mong muèn sÏ cÇn ph¶i cã

80

nh÷ng nh©n viªn thùc ®Þa cã kü n¨ng ph©n tÝch tèt h¬n vµ cã kinh nghiÖm s©u h¬n vÒ ph−¬ng ph¸p cïng tham gia. Kh«ng cã çc kü n¨ng nµy vµ kh«ng cã tËp huÊn th× nh÷ng nhãm víi nh÷ng nh©n viªn thùc ®Þa vµ ®iÒu hµnh trÎ tuæi cã tinh thÇn häc hái sÏ vÉn bÞ giíi h¹n bëi nh÷ng th«ng tin vµ ph©n tÝch bÒ mÆt hêi hît.

ChØ cã mét sè Ýt ng−êi cã kh¶ n¨ng tham gia vµo toµn bé qu¸ tr×nh PPA v× hä ph¶i quay l¹i víi chÝnh c«ng viÖc th−êng ngµy cña m×nh. Çc chuyªn viªn cÊp cao cña çc v¨n phßng chÝnh quyÒn tØnh vµ huyÖn kh«ng tham gia PPA cã thÓ sÏ lµm gi¶m kh¶ n¨ng ®èi tho¹i chÝnh s¸ch trong t−¬ng lai vµ t¸c ®éng cña ®ît kh¶o s¸t nµy. Tuy nhiªn, còng ®¸ng l−u ý lµ l∙nh ®¹o cña chÝnh quyÒn tØnh ®∙ yªu cÇu nhãm PPA th−êng xuyªn b¸o ço vÒ kÕt qu¶ c«ng viÖc cho hä.

Chñ ý kh«ng sö dông nh©n viªn n−íc ngoµi tham gia c«ng t¸c thùc ®Þa víi môc ®Ých tiÕt kiÖm thêi gian, chi phÝ vµ sù gi¸m s¸t cña chÝnh quyÒn ®∙ lµm cho viÖc tiÕp xóc víi ng−êi nghÌo vµ céng ®ång kh«ng bÞ trë ng¹i vµ t¨ng tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña çc çn bé tØnh Hµ TÜnh ®èi víi qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ c«ng viÖc. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy còng cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn møc ®é ph©n tÝch vµ tÝnh chÆt chÏ nghiªm tóc.

Thêi ®iÓm MÆc dï thêi ®iÓm ®èi víi ng−êi d©n trong céng ®ång ®∙ ®−îc xem xÐt trong qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch PPA nh−ng t¸c ®éng cña Vßng chung kÕt bãng ®¸ thÕ giíi t¹i Ph¸p n¨m 1998 ®∙ kh«ng ®−îc dù liÖu vµ nã ®∙ ¶nh h−ëng ®Õn c«ng t¸c PPA trong ®ît ®Çu. §ã lµ v× nhiÒu ng−êi xem bãng ®¸ vµo ®ªm vµ s¸ng sím. §ã còng lµ thêi ®iÓm nãng vµ kh« nhÊt trong n¨m.

ViÖc tiÕn hµnh c«ng t¸c thùc ®Þa lµm hai giai ®o¹n víi mét ®ît tËp huÊn bæ sung vµ mét kú nghØ xen gi÷a, ®∙ gióp n©ng cao chÊt l−îng cña giai ®o¹n PPA sau ®ã, v× cã ®−îc nh÷ng ph¶n håi, bµi häc vµ phôc håi søc lµm viÖc cña nhãm c«ng t¸c.

TËp huÊn §èi víi nhiÒu nh©n viªn thùc ®Þa, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi tõ çc c¬ quan Nhµ n−íc ë Hµ TÜnh, ®ît PPA nµy lµ lÇn ®Çu tiªn ®−îc tËp huÊn vÒ ph−¬ng ph¸p cïng tham gia, trong ®ã h×nh thøc häc tËp t−¬ng t¸c ®∙ thay cho lèi häc tËp nghe gi¶ng thô ®éng. Tuy nhiªn, ng−êi häc c¶m thÊy kÕt cÊu cña ®ît tËp huÊn nµy míi l¹ vµ khã thÝch øng. §ã lµ v× ph−¬ng ph¸p nµy lo¹i bá hoµn toµn 'ph−¬ng ph¸p s¸ch h−íng dÉn hoÆc sæ tay' mµ chó träng vµo häc tËp vµ lËp kÕ ho¹ch tËp thÓ. H−íng pháng vÊn, lùa chän çc c«ng cô vµ kü thuËt cïng tham gia vµ kÕ ho¹ch c«ng t¸c ®∙ ®−îc ph¸t triÓn vµ x©y dùng trong ®ît tËp huÊn. Mét ®ît tËp huÊn dµi h¬n coi träng thùc hµnh vµ ®i thùc ®Þa ph¶i ®−îc coi lµ cÊp thiÕt ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng ng−êi mµ c«ng cô vµ ph−¬ng ph¸p cïng tham gia cßn míi mÎ.

ViÕt b¸o ço VÉn lu«n cã mét søc Ðp gi÷a mét bªn lµ yªu cÇu tr×nh bµy vµ thuyÕt tr×nh sù ®a d¹ng cña nh÷ng quan ®iÓm vµ ý kiÕn cña ng−êi nghÌo vµ mét bªn lµ yªu cÇu cã mét sù ®óc kÕt s¾c nÐt, tËp trung vµ chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin vÒ nh÷ng g× ph¸t hiÖn ®−îc. Mét khã kh¨n kh¸c n÷a cã liªn quan ®Õn xu h−íng t×m kiÕm vµ tr×nh bµy nh÷ng b»ng chøng ®Þnh l−îng tõ mét thao t¸c ®Þnh tÝnh ®−îc thiÕt kÕ cho - thÝ dô nh−

81

sö dông tÇn suÊt xuÊt hiÖn ("®iÒu ®ã ®−îc nãi ®Õn mÊy lÇn?") cã thÓ dÉn ®Õn xu h−íng coi träng tÝnh tÇn suÊt h¬n träng l−îng vµ tÝnh nghiªm tóc cña ý kiÕn tr×nh bµy mang tÝnh chÊt l−îng ("çi g× ®−îc nãi ®Õn").

Nh− ®∙ nªu trªn ®©y, víi môc ®Ých phôc vô mét kÕ ho¹ch triÓn khai dµi h¹n, ®ît PPA nµy ®∙ ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶ quan träng nh− viÖc më ra çc cuéc tranh luËn vÒ nhiÒu chñ ®Ò kh¸c nhau vµ viÖc n©ng cao n¨ng lùc cho nh©n viªn thùc ®Þa. Tuy nhiªn, rÊt khã thÓ hiÖn nh÷ng kÕt qu¶ nµy trong mét b¸o ço víi h×nh thøc nh− hiÖn nay.

Qu¸ tr×nh viÕt b¸o ço cña çc nhãm ®∙ cho thÊy râ nhu cÇu chia sÎ th«ng tin vµ sù ch©n x¸c cña mét th«ng tin thËm chÝ lµ nhá nhÊt mµ nh÷ng nh©n viªn thùc ®Þa ®∙ ghi chÐp l¹i hoÆc ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®∙ ®−a vµo çc ma trËn hay çc c«ng cô kh¸c.

HÖ thèng b¸o ço truyÒn thèng dµnh rÊt Ýt chç cho viÖc th¶o luËn çc kÕt qu¶. §iÒu nµy cã thÓ thÊy trong qu¸ tr×nh viÕt b¸o ço vµ ®èi víi çc nhãm th−êng ph¶i ®−îc h−íng dÉn qua th¶o luËn vµ gióp ®ì ®Ó kiÓm tra sù kh¸c biÖt gi÷a çc th«n, nhãm ng−êi vµ quan ®iÓm cña nam giíi, phô n÷, trÎ em vµ ng−êi giµ. Th¶o luËn vÒ nh÷ng th«ng tin thu ®−îc tõ trÎ em lµ ®Æc biÖt khã kh¨n v× nh©n viªn thùc ®Þa th−êng c¶m thÊy r»ng trÎ em ch¼ng cã g× ®¸ng ghi nhËn ®Ó nãi vÒ nghÌo khæ. Qu¸ tr×nh nµy rÊt mÊt thêi gian vµ c¨ng th¼ng cho c¶ nh©n viªn thùc ®Þa vµ l∙nh ®¹o nhãm.

Çc nh©n viªn thùc ®Þa tá ra kÐm nhiÖt t×nh trong viÖc viÕt b¸o ço cña huyÖn vµ b¸o ço tæng kÕt. Yªu cÇu ph¶i trë l¹i c¬ quan cña m×nh ®∙ khiÕn nhiÒu nh©n viªn thùc ®Þa kh«ng hoµn thµnh ®−îc viÖc viÕt b¸o ço tæng kÕt, khiÕn mét sè Ýt ng−êi tËn t×nh cßn l¹i ph¶i lµm thªm giê ®Ó hoµn thµnh b¶n b¸o ço tæng kÕt. ThiÕu viÖc ghi chÐp kÕt qu¶ cã hÖ thèng t¹i thùc ®Þa do viÖc miÔn c−ìng tham gia häp buæi tèi ®∙ khiÕn cho sù hiÓu biÕt vµ kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin cña ng−êi viÕt b¸o ço gÆp khã kh¨n vµ ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh s©u s¾c vµ chÊt l−îng cña çc ph©n tÝch.

Thiªn kiÕn vÒ çc ho¹t ®éng hç trî cña dù ¸n Do trªn thùc tÕ tÊt c¶ çc nh©n viªn thùc ®Þa còng lµ nh÷ng nh©n viªn dù ¸n thùc ®Þa nªn dÔ nhËn thÊy r»ng cã mét xu h−íng ®−a ra nh÷ng kÕt luËn vÒ nh÷ng g× tèt vµ cÇn thiÕt cho çc ho¹t ®éng hç trî cña dù ¸n. §iÒu nµy cµng ®−îc kiÓm chøng thªm qua mét ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra nguyªn nh©n cña nghÌo khæ thiªn vÒ kiÓm tra nh÷ng yÕu tè truyÒn thèng nh− c¬ së h¹ tÇng, y tÕ...mµ Ýt ®i vµo ®iÒu tra lÜnh vùc nh¹y c¶m lµ chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ. §iÒu nµy d−êng nh− ®∙ lµm gi¶m hoÆc ®¸nh mÊt tÇm quan träng cña viÖc pháng vÊn vµ ph©n tÝch s©u vµ ®∙ dÉn ®Õn mét thùc tÕ lµ rÊt Ýt c©u hái ®i s©u vÒ chÝnh s¸ch ®−îc ®Æt ra. Bªn c¹nh ®ã, viÖc ¸p dông nh÷ng kü thuËt vµ c«ng cô cïng tham gia (nh− ph©n lo¹i giµu nghÌo) vµo PPA (®−îc dù kiÕn ®Ó tr¸nh çc ho¹t ®éng hoÆc sù tËp trung vÒ lÜnh vùc) ®∙ kh«ng tr¸nh ®−îc v× khuynh h−íng ®i vµo çc lÜnh vùc, ho¹t ®éng vµ dù ¸n.

Søc m¹nh cña nh÷ng lêi trÝch dÉn

82

Mäi thµnh viªn cña tÊt c¶ çc nhãm mçi ngµy thu ®−îc n¨m ®o¹n trÝch hoÆc nhiÒu h¬n vµ ®iÒu nµy ®∙ lµm cho hä ng¹c nhiªn vµ cã Ên t−îng. Nh÷ng ng−êi d©n vèn th−êng kh«ng tham gia vµo çc cuéc tranh luËn kÐo dµi vÒ çc lÜnh vùc nh¹y c¶m nh− çc chÝnh s¸ch vµ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ hoÆc cña l∙nh ®¹o ®Þa ph−¬ng l¹i cung cÊp nh÷ng th«ng tin rÊt cã gi¸ trÞ qua nh÷ng nhËn xÐt tho¸ng qua. MÆc dï thùc tiÔn nµy cã thÓ bÞ coi lµ nh÷ng th«ng tin mang tÝnh giai tho¹i vµ thiªn lÖch nh−ng nã còng ®∙ cung cÊp nhiÒu hiÓu biÕt vÒ çc vÊn ®Ò vµ th−êng gãp phÇn ®Ó ®i s©u tiÕp.

PPA ®∙ kh«ng ®−îc tiÕn hµnh ®ång thêi víi ®¸nh gi¸ l−îng ho¸ Do ¸p lùc thêi gian ph¶i hoµn thµnh c¶ PPA vµ ®¸nh gi¸ l−îng ho¸ trong kho¶ng thêi gian n«ng nhµn vµ khung thêi gian cña chÝnh quyÒn tØnh Hµ TÜnh céng thªm sù miÔn c−ìng cña ViÖn Kinh tÕ häc trong viÖc dµnh thêi gian ®Ó th¶o luËn tËp thÓ, nªn hai nghiªn cøu nµy kh«ng ®−îc g¾n víi nhau trong vµ sau c«ng t¸c thùc ®Þa. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ cña c¶ hai nghiªn cøu nµy ®∙ ®−îc ViÖn Kinh tÕ häc sö dông ®Ó dù th¶o ChiÕn l−îc HEPR vµ KÕ ho¹ch hµnh ®éng cña tØnh.

Ph©n tÝch çc kh¸c biÖt cßn h¹n chÕ KÕ ho¹ch ban ®Çu ®¶m b¶o viÖc tiÕn hµnh PPA riªng biÖt ®èi víi tõng nhãm phô n÷, trÎ em vµ ng−êi giµ ®∙ kh«ng hoµn toµn ®−îc thùc hiÖn. §iÒu nµy ®∙ dÉn ®Õn nh÷ng th«ng tin vµ ph©n tÝch h¹n chÕ vÒ sù kh¸c biÖt trªn c¬ së giíi tÝnh vµ thÕ hÖ. Bªn c¹nh ®ã, do thiÕu chiÒu s©u ph©n tÝch trong c«ng t¸c thùc ®Þa nªn ®∙ kh«ng thÓ cã ®−îc nh÷ng ph©n tÝch chi tiÕt vÒ sù kh¸c biÖt trªn c¬ së sù nghÌo khæ t−¬ng ®èi cña çc th«n vµ sù kh¸c biÖt vÒ sinh th¸i.

b‚o c‚o ﬁ‚nh gi‚ vÒ nghÌo khæ víi sø tham gia cæa cØng...

Documents