bai giang triet hoc thay khai

7/18/2019 Bai Giang Triet Hoc Thay Khai

http://slidepdf.com/reader/full/bai-giang-triet-hoc-thay-khai 1/42

1/42

THÔNG TIN MÔN HỌC ...................................................................................................... 3CHƯƠNG 0 – KHÁI LUẬN CHUNG VỀ TRIẾT HỌC VÀ LỊCH SỬ TRIẾT HỌC ............ 4

1. Khái niệm: .............................................................................................................. 4a. Khái niệm triết học: ............................................................................................ 4b. Khái niệm lịch sử triết học: ................................................................................. 4

2. Đối tượ ng nghiên cứu: ............................................................................................ 4a. Đối tượ ng nghiên cứu của triết học: .................................................................... 4

b. Đối tượ ng nghiên cứu của lịch sử triết học: ......................................................... 43. Vấn đề cơ bản của triết học: .................................................................................... 44. Hai phươ ng pháp nhận thức đối lập nhau trong triết học: ........................................ 5

a. Phươ ng pháp siêu hình: ....................................................................................... 5b. Phươ ng pháp biện chứng: ................................................................................... 5

CHƯƠNG 1 – KHÁI LƯỢC LỊCH SỬ TRIẾT HỌC PHƯƠNG ĐÔNG ............................... 7I – Triết học Ấn Độ cổ, trung đại ........................................................................................ 7

1. Đặc điểm: ................................................................................................................... 72. Các hệ thống triết học: ................................................................................................ 7

a. Các phái chính thống (5 phái): ............................................................................ 7b. Các phải không chính thống (3 phái):.................................................................. 7

II – Triết học Trung Hoa cổ trung đại ................................................................................. 9

1. Đặc điểm ................................................................................................................ 92. Một số trườ ng phái triết học .................................................................................. 10

a. Nho gia ........... .................................................................................................. 10b. Đạo gia (Đối lập vớ i Nho Gia, ngườ i sáng lập là Lão Tử) ................................. 12c. Pháp Gia (Cũng đối lập vớ i Nho Gia, ngườ i sáng lập là Hàn Phi Tử) ................ 13

III. Khái lượ c tư tưở ng triết học Việt Nam trướ c khi có sự truyền bá chủ ngh ĩ a Mác – LêNin. .................................................................................................................................. 13

1. Thế giớ i quan triết học .......................................................................................... 132. Quan niệm về độc lập dân tộc và chủ quyền quốc gia ........................................... 133. Quan niệm về động lực của cuộc chiến tranh giữ nướ c ......................................... 134. Phươ ng pháp luận của cuộc chiến tranh giữ nướ c và dựng nướ c ........................... 145. Triết học dân gian ................................................................................................. 14

CHƯƠNG 2 – KHÁI LƯỢC TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY ................................................. 15I - TRIẾT HỌC HI LẠP CỔ ĐẠI .................................................................................... 15

1. Đặc điểm .................................................................................................................. 152. Một số triết gia tiêu biểu ........................................................................................... 15

a. Heraclit (520 – 460 TCN) ..................................................................................... 15b. Platon (427 – 347 TCN) ....................................................................................... 15c. Đemôclit (460 – 370 TCN) ................................................................................... 16d. Arixtot (384 – 322 TCN) ...................................................................................... 16

II – TRIẾT HỌC TÂY ÂU THỜI KỲ TRUNG CỔ ......................................................... 17III – TRIẾT HỌC TÂY ÂU THỜI KỲ PHỤC HƯ NG VÀ CẬN ĐẠI .............................. 17

1. Đặc điểm: ............................................................................................................. 172. Một số triết gia tiêu biểu: ...................................................................................... 17

a. Ph.Bê cơ n (1561 – 1626): ................................................................................. 17b. Đecáctơ (1596 – 1650):..................................................................................... 19c. Brutxo (1712 – 1778):....................................................................................... 20d. Điđrô (1713 – 1784): ........................................................................................ 21e. Heghen (1770 – 1831) ........... ...................................................................... ..... 22f. Phoi ở Bắc (1804 – 1874) ................................................................................. 23

CHƯƠNG 3 – TRIẾT HỌC MÁC – LÊ NIN ....................................................................... 241. Điều kiện để Mác phát hiện ra tính duy vật lịch sử của triết học Mác .................... 242. Lịch sử triết học Mác ............................................................................................ 24



2/42

CHƯƠNG 4 – CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨ NG – CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TRIẾTHỌC .................................................................................................................................... 27

3. Chức năng thế giớ i quan của triết học ................................................................... 27a. Khái niệm triết học và vai trò của nó trong đờ i sống xã hội: .............................. 27b. sự đối lập giữa chủ ngh ĩ a duy vật và duy tâm trong triết học ............................. 27

4. Bản chất của CNDVBC ........................................................................................ 27a. Giải quyết đúng đắn vấn đề cơ bản của triết học trên quan điểm thực tiễn ......... 27

b. Có sự thống nhất giữa thế giớ i quan duy vật và phươ ng pháp luận biện chứng .. 27c. Duy vật biện chứng triệt để (tức trong cả tự nhiên và xã hội) ............................ 27d. Có tính thực tiễn và tính cách mạng .................................................................. 27

5. Bồi dưỡ ng thế giớ i quan khoa học chống chủ ngh ĩ a chủ quan ............................... 28a. Nguồn gốc và biểu hiện của chủ ngh ĩ a chủ quan ............................................... 28b. Những nguyên tắc, phươ ng pháp luận cơ bản của CNDVBC: ........................... 28

CHƯƠNG 5 – PHÉP BIỆN CHỨ NG DUY VẬT – PHƯƠNG PHÁP LUẬN CHUNG NHẤTCỦA NHẬN THỨ C KHOA HỌC VÀ HOẠT ĐỘNG THỰ C TIỄN (LÝ LUẬN PHÉP BIỆNCHỨ NG). ............................................................................................................................ 29

1. Phươ ng pháp và phươ ng pháp luận ....................................................................... 29a. Phươ ng pháp ..................................................................................................... 29b. Phươ ng pháp luận: ............................................................................................ 29

2. Vai trò phươ ng pháp luận của phép biện chứng duy vật ........................................ 29a. 2 nguyên lý: ............................................................................... ....................... 29b. 3 quy luật .......................................................................................................... 30c. Sáu cặp phạm trù: ............................................................................................. 31

3. Tính cách mạng của PBCDV và ý ngh ĩ a phươ ng pháp luận của nó đối vớ i thực tiễntrong thờ i đại ngày nay ................................................................................................. 33

a. Quan điểm về sự phát triển mang tính cách mạng sâu sắc ................................. 33b. Ý ngh ĩ a phươ ng pháp luận của PBCDV trong thờ i đại ngày nay .................. ..... 34

CHƯƠNG 6 – NGUYÊN TẮC THỐNG NHẤT GIỮ A LÝ LUẬN VÀ THỰ C TIỄN .......... 351. Quan điểm Mác Xít về thực tiễn, lý luận và mối quan hệ giữa thực tiễn và lý luận 35

a. Phạm trù thực tiễn ............................................................................................. 35b. Phạm trù lý luận: .............................................................................................. 35

c. Sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn ............................................................. 362. Khắc phục những biểu hiện của chủ ngh ĩ a kinh nghiệm và chủ ngh ĩ a giáo điều .... 36

a. Bệnh giáo điều và bệnh kinh nghiệm ở nướ c ta, những biểu hiện nguyên nhân vàphươ ng hướ ng khắc phục ......................................................................................... 36b. Vai trò của lý luận trong thờ i đại ngày nay ........................................................ 37

CHƯƠNG 7 – LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘI VÀ SỰ NHẬN THỨ C CONĐƯỜNG ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI NƯỚC TA .......................................................... 38

1. Những căn cứ xuất phát để phân tích đờ i sống xã hội ............................................ 382. Cấu trúc xã hội, hình thái kinh tế xã hội ................................................................ 39

a. Phạm trù hình thái kinh tế xã hội....................................................................... 39b. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợ p vớ i trình độ phát triển của lực lượ ng sản xuất 39c. Mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượ ng tầng: ................................. 40

3. Vấn đề quá độ lên CNXH ở nướ c ta ...................................................................... 40a. Nhận thức lại về CNXH: ................................................................................... 40b. Thờ i kỳ quá độ: ................................................................................................ 40c. Bỏ qua chế độ TBCN: ....................................................................................... 41



3/42

THÔNG TIN MÔN HỌC

Thời lượng: 60 tiết 15 buổi, 6 đơn vị học trình.

Điểm:- Bài kiểm tra, trọng số 30%- Tiểu luận, trọng số 20%, là điều kiện thi hết môn- Điểm thi hết môn, trọng số 50%

Tài liệu:- Bộ 3 tập triết học: Giáo trình triết học dành cho cao học không chuyên- Giáo trình triết học (Dùng cho học viên cao học và nghiên cứu sinh không

thuộc chuyên ngành Triết Học) (NXB Chính Trị - Hành Chính)

Số ngày nghỉ:- Không nghỉ quá 25%



4/42

CHƯƠNG 0 – KHÁI LUẬN CHUNG VỀ TRIẾT HỌC VÀLỊCH SỬ TRIẾT HỌC

1. Khái niệm:a. Khái ni ệm tri ết h ọc:

- Triết học là hệ thống tri thức lí luận chung nhất, của con người về thế giới, về bản thân con người và về vị trí của con người trong thế giới ấy.o Tri th ứ c :

Tri thức cảm tính: Bề ngoài sự vật Tri thức lý tính: Bản chất bên trong sự vật. Triết học là tri thức

lý tính.o H ệ th ống lý lu ận : Toàn bộ khoa học lý thuyết, triết học là hệ thống

chung nhất vì khái quát, bao quát nhất, có đối tượng rộng.o Th ế gi ớ i : Toàn bộ thế giới vật chất.o Con ng ườ i : Được sinh ra ở đâu?o V ị trí con ng ườ i trong th ế gi ớ i ấy : Con người có nhận thức được thế

giới hay không? Nhận thức được thì có quay lại cải tạo được thế giới

phù hợp với nhu cầu của mình không?- Lịch sử ra đời:

o Ra đời sớm, thế kỷ 8 – 6 TCN.o Phương Đông: Triết học = Trí (sự hiểu biết sâu rộng)o Phương Tây: Triết học = Philosophy (Yêu mến sự thông thái)

b. Khái ni ệm l ị ch s ử tri ết h ọc:- Lịch sử triết học là lịch sử hình thành và phát triển triết học nói chung cũng

như của các hệ thống triết học trong từng giai đoạn lịch sử nhất định.

2. Đối tượng nghiên cứu:

a. Đối t ượ ng nghiên c ứ u c ủa tri ết h ọc:- Nghiên cứu mối quan hệ vật chất và ý thức, đồng thời nghiên cứu những quyluật chung nhất chi phối sự vận động và phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy.

- Vì nghiên cứu rộng Không thể phát hiện ra những quy luật đặc thù mà chỉ phát hiện ra các quy luật chung.

b. Đối t ượ ng nghiên c ứ u c ủa l ị ch s ử tri ết h ọc:- Lịch sử triết học nghiên cứu tư tưởng triết học của các triết gia, của các

trường phái triết học mà trước hết là 2 khuynh hướng triết học cơ bản là ch ủ ngh ĩ a duy v ật và ch ủ ngh ĩ a duy tâm và 2 phương pháp nhận thức đối lậpnhau là phương pháp biện chứng và phương pháp siêu hình cùng với nhữngđiều kiện kinh tế xã hội đã sản sinh ra nhưng tư tưởng đó.

- Các tư tưởng liên quan đến những khía cạnh sau gọi là tư tưởng triết học:o Thế giới quan (Quan điểm của con người về thế giới): Duy vật và Duy

tâm.o Phương pháp luận (Lý luận về phương pháp):o Bản thể luận: Học thuyết bàn về vụ trụ, vật chất, sinh ra từ đâu, vận

động thế nào.o Nhận thức luận: Lý luận về nhận thức.o Nhân sinh quan: Quan niệm về lẽ sống cuộc đời.

3. Vấn đề cơ bản của triết học:



5/42

- Là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức.- Lí do: Mọi sự vật, hiện tượng đều có thể xếp vào 1 trong 2 nhóm vật chất và ý

thức.- Nội dung của vấn đề cơ bản của triết học:

o Mặt 1: Vật chất và ý thức cái nào có trước và cái nào quyết định cáinào. Duy vật: Khẳng định vật chất có trước và quyết định ý thức

Duy tâm: Ngược lại.• Duy tâm ch ủ quan : Cho rằng sự vật chỉ là phức hợp cảm

giác của con người.Ví dụ: Becli – nhà triết học người Anh thế kỷ 17

• Duy tâm khách quan : Cho rằng sự vật là do các lực lượngsiêu nhiên có trước nằm ngoài con người sinh ra.Ví dụ: Platon – Hi lạp, thời cổ đại và Heghen – NgườiĐức, thời cận đại.

o Mặt 2: Con người có khả năng nhận thức thế giới không? Duy vật: Khẳng định con người có khả năng nhận thức thế giới. Duy tâm: 3 quan điểm:

• Con người có khả năng nhận thức thế giới.• Hoài nghi khả năng nhận thức thế giới của con người.• Phủ nhận khả năng nhận thức thế giới của con người.

4. Hai phương pháp nhận thức đối lập nhau trong triết học:a. Ph ươ ng pháp siêu hình:- Xem xét sự vật, hiện tượng 1 cách phiến diện- Xem xét sự vật, hiện tượng 1 cách cô lập, tách rời các sự vật, hiện tượng

khác.- Xem xét sự vật, hiện tượng trong trạng thái đứng im, hoặc nếu có vận động

thì chỉ là vận động cơ học.- Cho rằng nguyên nhân bên ngoài là nguyên nhân chủ yếu gây nên sự vận

động và phát triển của sự vật, hiện tượng.- Khuynh hướng của sự vận động và phát triển diễn ra theo vòng tròn khép kínhoặc vận động thụt lùi.

b. Ph ươ ng pháp bi ện ch ứ ng:- Xem xét sự vật, hiện tượng một cách toàn diện.- Xem xét sự vật, hiện tượng trong mối liên hệ phổ biến (trong sự tác động qua

lại với các sự vật, hiện tượng khác).- Xem xét sự vật, hiện tượng trong trạng thái vận động và phát triển.- Nguyên nhân bên trong là nguyên nhân chủ yếu gây nên sự vận động và phát

triển của sự vật.- Khuynh hướng của sự vận động và phát triển diễn ra theo vòng tròn xoáy ốc.

Kết luận: Liên hệ – Vận động – Chuyển hóa – Phát triển.

* Quá trình hình thành và phát triển của phép biện chứng: 3 hình thức:

o Bi ện ch ứ ng s ơ khai th ờ i c ổ đại (chiếm hữu nô lệ): Đại diện là Heragrit,triết học Phật giáo, Lão Tử, thuyết âm dương ngũ hành.

o Bi ện ch ứ ng duy tâm (về mặt phương pháp luận là biện chứng, nhưngthế giới quan lại là duy tâm): Đại diện là Heghen.



6/42

o Bi ện ch ứ ng duy v ật : Sự liên hệ, vận động và chuyển hóa của thế giớivật chất có trước, rồi mới dẫn đến sự liên hệ, vận động và chuyển hóacủa tinh thần. Đại diện là Mac, Anghen, Le-nin…



7/42

CHƯƠNG 1 – KHÁI LƯỢC LỊCH SỬ TRIẾT HỌCPHƯƠNG ĐÔNG

I – Triết học Ấn Độ cổ, trung đại1. Đặc điểm:- Triết học mang nặng tính nhân bản.- Tính đan xen giữa triết học và tôn giáo.

2. Các hệ thống triết học:Căn cứ vào kinh Veda và tác phẩm Upanisad (luận giải kinh Veda) Các trườngphái nào có nội dung tư tưởng phù hợp là chính thống

a. Các phái chính th ống (5 phái):- Phái Mimansa:

o Đây là phái duy tâm hữu thần (Duy vật không triệt để)- Phái Vedanta:

o Phái duy tâm hữu thần

- Phái Sankhya:o Duy vật, vô thần có tư tưởng biện chứng- Phái Yoga:

o Duy vật không triệt để, lúc đầu duy vật, sau lại rơi vào duy tâm.- Phái Nyaya-Vaisesika:

o Phái duy vật không triệt để, giai đoạn đầu duy vật, sau duy tâm. Đónggóp: Thuyết nguyên tử Đã bàn về lí luận nhận thức

b. Các ph ải không chính th ống (3 phái):- Phái Jaina:

o Vừa là 1 tôn giáo vừa là một trường phái triết học.o Không mặc quần áoo Duy vật không triệt để, có tư tưởng biện chứng.

- Phái Lookayata:o Là phái triết học bình dâno Là duy vật

- Phái triết học phật giáo:o Khái quát tiểu sử người sáng lập ra phật giáo:

Siddharta (Tất Đạt Đa):• Là thái tử, con vua nước Nêpan.• Khi đắc đạo đặt cho mình hiệu là Buddha (Bụt, Phật)• Khi chết thì được đồ đệ gọi là Thích Ca Mầu Ni.

o Kinh điển phật giáo: Tam tạng Kinh: Lời của Phật do đồ đệ ghi lại. Ra đời đầu tiên. Luật: Nguyên tắc tổ chức phật giáo. Ra đời thứ 2. Luận: Các tác phẩm luận bàn về phật giáo của những người có

chức sắc trong phật giáo, viết ra nhằm tuyên truyền trong dângian Ra đời cuối cùng.

o Khái quát quá trình hình thành và phát triển của phật giáo nguyên thủy: Kết tập 1: Diễn ra ngay sau khi Tất Đạt Đa chết. Nội dung là biên

soạn kinh, sau đó biên soạn luật và sau cùng là biên soạn luận.



8/42

Kết tập 2 (đại hội): Sau 100 năm kể từ kết tập 1. Mâu thuẫn nộibộ. Có bộ phận bị trục suất và ly khai, tự đặt là "Đại Chung Bộ",bộ phận còn lại gọi là "Thượng Tọa Bộ"

Kết tập 3 (245 TCN): Thượng Tọa Bộ mâu thuẫn chi thành:• Tiểu thừa: Đặt cho mình là Hynayana (Hyna: Nhỏ, yana:

Cỗ xe) Kết tập 4:

• Từ Đại Chung Bộ hình thành phái Đại Thừa, đặt hiệu làMahayana (cỗ xe lớn)

(Ở đ âu th ờ b ồ tát Đại th ừ a )o Tư tưởng triết học trong phật giáo:

Bản thể luận: thể hiện thông qua 4 phạm trù• Vô tạo giả:

o Không có vật đầu tiên vì không có nguyên nhânđầu tiên (giá tr ị )

o Vạn vật, kể cả con người không do thần linh,thượng đế tạo ra. (giá tr ị )

o Con người chỉ là ảo và giả, do tâm vô minh sinh ra.

(h ạn ch ế, duy tâm ch ủ quan )• Duy khởi:

o Vạn vật đều tuân theo quan hệ nhân quả tương tục,(tức là mãi mãi), và nhân quả vô tạp loại (tức lànhân nào quả nấy) thông qua điều kiện nhất địnhlà duyên Duyên là điều kiện. (giá tr ị )

• Vô ngã (không có cái tôi):o Con người là do các yếu tố DANH và SẮC nhóm

họp tạo thành, chúng tồn tại rồi lại tan mất đi,không tồn tại mãi mãi Không có cái tôi. SẮC: là vật chất

DANH: là tinh thần, gồm Hành (tư duy), Thụ (cảm giác), Tưởng (ấn tượng), Thức (ý thức)• Vô thừa:

o Vạn vật luôn biến đổi, không có gì trường tồn bấtbiến.

o Từ quan niệm đó đưa ra 2 chu trình của sự biếnđổi: Sinh – trú – diệt. Sinh – dị – diệt.

o Nhân sinh quan của phật giáo: Đưa ra tứ diệu đế (4 chân lý diệu

kỳ)

• Khổ đế: Đời là bể khổ; đưa ra 8 nỗi khổ cơ bản:o Sinh khổ o Lão khổ o Bệnh khổ o Tử khổ o Thụ biệt ly khổ (rất yêu thương mà phải cách xa)o Oán tăng hội khổ (rất ghét mà vẫn phải chung)o Sở cầu bất đắc khổ (rất thích mà không được)o Ngũ thụ uẩn khổ (5 yếu tố vật chất, tinh thần tạo

thành con người là khổ)



9/42

• Nhân đế: Nguyên nhân dẫn đến nỗi khổ; đưa ra thuyếtthập nhị nhân duyên (12 nguyên nhân dẫn đến nỗi khổ)

o Vô minh (ngu dốt)o Hành (tư duy): Tu duy bị dao độngo Thức: Tâm thức bị ô nhiễm.o Danh – sắc: 5 yếu tố tạo con ngườio Lục nhập: 6 yếu tố bên ngoài (sắc, thanh, hương,

vị, xúc, pháp) tác động 6 căn bên trong cơ thể (nhãn, nh ĩ , mũi, lưỡi, thân, ý)o Xúc: Tiếp xúc cơ thể với môi trường bên ngoàio Thụ: Cảm giác, 3 loại: Lạc thụ; Khổ thụ; Xá thụ o Ái: Yêu mếno Thủ: Dành lấy, chiếm lấyo Hữu: Cóo Sinho Lão tử: Già chết 2 nguyên nhân cơ bản là: Vô minh + Ái dục

• Diệt đế: Có thể tiêu diệt được nỗi khổ, để tới niết bàn(Nirvana : cõi t ĩ nh lặng, thanh tịnh, ở đó hết sướng, hết

khổ, thoát khỏi vòng sinh tử luân hồi).• Đạo đế: Con đường tiêu diệt nỗi khổ; đưa ra bát chính

đạo (8 con đường tiêu diệt nỗi khổ)o Chính kiến: Phải có hiểu biết đúng đắn.o Chính tư: Phải suy ngh ĩ đúng đắn.o Chính ngữ: Không nói điều ác.o Chính nghiệp:

Thân: Không làm điều ác Khẩu: Không nói điều ác Ý: Không có ý ngh ĩ ác trong đầu

o Chính niệm: Phải hằng nhớ phật và luôn niệm phậtmới có tác dụng.

o Chính mệnh: Phải làm chủ bản thân, biết tiết chế dục vọng.

o Chính tinh tiến: Phải tích cực tuyên truyền giáo lýcủa Phật.

o Chính định: Phải kiên định, không để tâm linhhoảng loạn.

Khái quát lại thành 3 điều: Giới: Thực hiện triệt để những điều kiêng

giao. Định: Rất kiên định, vững vàng. Tuệ: Phải khai sáng trí tuệ, khắc phục vô

minh Nhận xét: <t ự làm > Giá trị và hạn chế của bản thể luận và nhân

sinh quan.

II – Triết học Trung Hoa cổ trung đại1. Đặc điểm

- Triết học phát triển mạnh vào thời kỳ chế độ chiếm hữu nô lệ bắt đầu tan dã (ch ế độ chi ếm h ữ u nô l ệ tan dã s ớ m, quan h ệ phong ki ến c ũng hình thành s ớ m Không ph ải tri ết h ọc ở Trung Hoa phát tri ển mu ộn ).



10/42

- Triết học tập trung bàn nhiều về vấn đề chính trị, xã hội, đạo đức và con người Triết học thiên về xã hội, còn ở phương tây triết học thiên về tự nhiên nhiều hơn.

- Duy vật và duy tâm, biện chứng và siêu hình, vô thần và hữu thần đan xen vàonhau rất phức tạp.

2. Một số trường phái triết họca. Nho gia

- Khổng Tử (551 – 479 TCN):o Tên thật là Khổng Khâu.o Người nước Lỗ, sinh ra trong gia đ ình quý tộc, tham vọng làm quan, sự

nghiệp chính trị không mỉ m cười.o Về già mở trường tư dạy họco Các tác phẩm:

Luận Ngữ: Ghi lại các cuộc đối thoại giữa Khổng Tử với học tròo Thế giới quan: Dao động giữa duy vật và duy tâm, thể hiện qua 3 quan

niệm: Quan niệm về trời: Ví trời với giới tự nhiên (duy vật), "đắc tội với

trời" (duy tâm) Quan niệm về quỷ thần: Có lúc thừa nhận, có lúc phủ nhận sự

tồn tại của thần. Quan niệm về linh hồn và ý thức:

o Nhận thức luận: Cho rằng nguồn gốc của tri thức là do học kết hợp với quá trình

tư duy của bản thân (Tích c ự c, song b ỏ qua kênh th ự c ti ễn ). Có người không học cũng biết, đó là bậc thượng trí. Ngược lại

có người học cũng không biết Tri thức có tính chất định sẵn,rơi vào tiên nghiệm.

o Tư tưởng triết học trong học thuyết chính trị xã hội: Người đầu tiên nêu ra tính quy luật của sự phát triển xã hội. Khổng Tử là người xây dựng 2 phạm trù NHÂN và LỄ trong nho

gia:• Nhân: Là tình yêu thương con người• Lễ: Là nghi lễ, tế lễ, chuẩn mực đạo đức, thiết chế xã hội.• Sau phạm trù Lễ còn có một số quy luật khác là:

o Tam Cương: Vua – Tôi, Chồng – Vợ, Cha – Con. 3quy luật này tuân theo luật âm – dương

o Tam Tòng:• Nhân và Lễ có quan hệ hữu cơ với nhau, Nhân là nội

dung, Lễ là hình thức. Nội dung quyết định hình thức. Ông đã đưa ra tư tưởng chính sự (tư tưởng về sự nghiệp chính

trị), muốn thành công phải đảm bảo:• Phải chính danh: Nói năng theo đúng bổn phận, địa vị của

mình.• Phải chọn người hiền tài• Phải thu phục được nhân tâm• Giữ đúng lễ và tiết kiệm

Ông là người rất coi trọng dân: "Dân Vi Bang B ản " – Dân là gốcnước.

Khổng Tử chủ trương khắc phục sự giàu nghèo thái quá trongxã hội bằng LỄ T ư t ưở ng thì t ốt, nh ư ng cách th ứ c thì ch ư a .

Ông là người xây dựng các mẫu người và đưa ra 3 mẫu:



11/42

• Người quân tử: Có 3 đức tính, TRÍ – NHÂN – DŨNG.Người quân tử chỉ lo đạo chứ không lo nghèo, 50 tuổi sẽ biết mệnh mình thế nào.

• Kẻ sỹ: Người học để làm quan. Dùng thì làm, còn khôngdùng thì về ở ẩn.

• Người làm chính trị: Nhiều tài, lắm nghệ, đạt nhân tình.Phải có âm mưu thủ đoạn.

- Mạnh Tử (372 – 289 TCN)o Tên thật là Mạnh Kha, học trò của Khổng Tử.o Khổng Tử – Tăng Sâm – Tử Tư (cháu nội Khổng Tử) – Mạnh Tử o Tác phẩm chính: Nhân Chínho Thế giới quan: Rơi vào duy tâm tiên nghiệmo Nhận thức luận:

Cho rằng muốn nhận thức cái bên ngoài phải hiểu cái tâm bêntrong con người Ng ượ c quan ni ệm duy v ật

Nhận thức không cần cảm giác Đi ểm khác do v ớ i Kh ổng T ử . Có 3 loại chủ thể nhận thức:

• Bậc thánh nhân: Không học cũng biết• Người quân tử: Có học có biết, học nhiều biết nhiều, học

ít biết ít.• Kẻ tiểu nhân: Học cũng không biết Tri thức có tính định sẵn.

o Quan niệm về chính trị xã hội: Quan niệm về tính người: "Nhân chi sơ tính bản thiện" Ông cũng là người rất coi trọng dân. Ông đề xuất quản lý xã hội bằng đức trị: Lấy đạo đức để trị

người, để quản lý. Ông phản đối bạo lực, phản đối chiến tranh Chính quyền do trời ban, còn vua chúa là làm theo ý trời. Ông chia trong xã hội thành 2 dạng người:

•

Lao lực: Lao động chân tay• Lao tâm: Lao động trí óc. Theo ông, người lao tâm có quyền cai trị người lao lực.

- Tuân Tử (323 – 238 TCN)o Tên thật là Tuân Huốngo Là học trò của Khổng Tử:o Là nhà triết học duy vật kiệt xuất của Trung Hoa cổ đại.o Tác phẩm chính: Bàn Về Trời.o Bản thể luận:

Trời là 1 bộ phận của giới tự nhiên, nó vận động theo trật tự khách quan.

Con người có khả năng nhận thức và vận dụng được trật tự

khách quan. Khởi nguyên của thế giới vật chất là khí (không khí) Chia thế giới vật chất thành 3 dạng:

• Vật chất vô cơ: Chưa có sinh mệnh (chưa có ý thức)• Vật chất hữu cơ: Bắt đầu có tri giác.• Loài người: Có xã hội, có quan hệ xã hội như là đạo đức,

quan hệ nghệ thuật, quan hệ vua tôi chồng vợ.v.v…Giá tr ị : Th ấy đượ c th ế gi ớ i v ật ch ất đ i t ừ th ấp t ớ i caoH ạn ch ế: Ch ỉ ra đặc tr ư ng c ủa các d ạng v ật ch ất ch ư a đ úng .

Ý thức nẩy sinh từ vật chất



12/42

o Nhận thức luận: Cho rằng cảm giác là điểm khời đầu của nhận thức (đ i ểm này

đ úng ) Nhận thức phải đi từ cảm giác, nâng lên tưu duy (đ i ểm này

đ úng ). Đã chỉ ra được cảm giác đúng và cảm giác ảo. Cảm giác đúng là

cảm giác thật, có nguồn gốc từ sự vật. Còn cảm giác ảo thì

ngược lại.o Quan niệm về chính trị, xã hội:

Quan niệm về tính người: Nhân chi sơ tính bản ÁC. Do tính íchkỷ, tự tư tự lợi vốn có ở con người.

Phải quản lý xã hội bằng pháp trị, dùng pháp luật để trị quốc vàdạy người. Pháp luật sẽ cải trị con người từ ác thành thiện.(đ i ểm này đ úng )

Ông là người ca ngợi và khẳng định sự tồn tại lâu dài chế độ đẳng cấp trong xã hội.

Là người phản đối chiến tranh, chiến tranh chỉ làm xã hội thụt lùi,không phát triển được.

b. Đạo gia ( Đối l ập v ớ i Nho Gia, ng ườ i sáng l ập là Lão T ử )- Lão Tử (??? - ???)

o Tên thật và năm sinh/mất: Chưa biếto Bản thể luận: Tác phẩm Đạo Đức Kinh

Cho rằng đạo là yếu tố đầu tiên tạo ra vạn vật. Đạo là cái vôcùng nhỏ, không nghe thấy, không nhìn thấy, không gọi đượctên. Nhưng nó là cơ sở làm nảy sinh và biến hóa vạn vật. Saunày có tài liệu cho rằng đạo theo quan niệm của Lão Tử chính là"quy luật khách quan" Cho ông là duy vật biện chứng

Biện chứng ở chỗ:• Vạn vật luôn biến đổi• Vạn vật đều có mâu thuẫn. Cứ 2 mặt đối lập hợp thành 1

mâu thuẫn. Các mặt đối lập ràng buộc, quy định lẫn nhauvà chuyển hóa cho nhau. Hiểu là các mặt đối lập dựa vàonhau mà tồn tại, có mặt này mới có mặt kia và ngược lại.Do đó, muốn tiêu diệt mặt này thì hãy tiêu diệt mặt đối lậpvới nó Hạn chế: Không ph ải là gi ải quy ết mâu thu ẫn,mà là th ủ tiêu mâu thu ẫn . "Chuyển hóa lẫn nhau" hiểu làmặt đối lập này đẩy đến cùng thì tự nó xoay thành mặtđối lập kia là chuy ển hóa theo vòng tròn khép kín .

o Nhận thức luận: Rơi vào duy tâm Cho rằng nhận thức không cần cảm giác H ạn ch ế

o Nhân sinh quan: thể hiện ở 4 tư tưởng

Vô vi: Không làm gì chịu sự điều khiển của ý thức Vô tri: Không cần tri thức Khuyên mọi người không nên học. Bất tranh: Cuộc đời ngắn ngủi, không phải tranh đấu làm gì. Sống mềm: Lấy nhu thắng cương, lấy mềm thắng cứng.

o Quan niệm về chính trị, xã hội: Thực hiện đường lối cai trị vô vi: Chính phủ chẳng phải làm gì,

kệ dân muốn làm gì thì làm. Không chống lại cái xấu, cái ác. Phải đưa xã hội trở về trạng thái sơ khai thời nguyên thủy. Cho

rằng thời nguyên thủy sống hạnh phúc, vị tha…



13/42

Phải chia thành nhiều nước nhỏ và khép kín, nhân dân cácnước không quan hệ với nhau vì cho rằng càng quan hệ nhiềucàng phức tạp.

c. Pháp Gia (C ũng đối l ập v ớ i Nho Gia, ng ườ i sáng l ập là Hàn Phi T ử )- Hàn Phi Tử (280 – 233 TCN)

o Bản thể luận: Là nhà triết học duy vật, kế thừa và phát triển tư tưởng

duy vật của Tuân Tử và Lão Tử: Tiếp tục khẳng định đạo là quy luật v ĩ nh hằng và vạn vật nảysinh từ đạo

Cũng khẳng định con người có thể và cần phải nhận thức đạođể vận dụng nó. Nếu làm được thế sẽ có lợi cho con người.

o Tư tưởng triết học trong học thuyết chính trị, xã hội: Ông là người đưa ra thuyết chứng nghiệm:

• Mọi lý luận phải được chứng minh, kiểm nghiệm qua thựctế.

• Đề xuất quản lý xã hội bằng pháp luật, nhưng pháp luậtphải phù hợp với thực tế mới có giá trị.

• Khi xây dựng pháp luật phải chú ý tâm lý "tránh hại, hám

lợi" của con người.• Phải biết kết hợp "pháp thuật thế" trong trị quốc (pháp luật

– nghệ thuật – thi thế (thế của bộ máy nhà nước))• Nguyên nhân dẫn đến chiến tranh là do người tăng nhanh

hơn của cải, do đó chiến tranh là tất yếu. Ông chủ trươnglấy chiến tranh loại bỏ chiến tranh.

• Mọi thứ luân lí đạo đức đều dựa trên cơ sở tính toán lợihại cá nhân.

Động cơ hành vi Kết quả hành vi Đánh giáTốt Tốt ThiệnTốt Xấu Thiện

Xấu Tốt ÁcXấu Xấu Ác

III. Khái lược tư tưởng triết học Việt Nam trước khi có sự truyền bá chủ ngh ĩ a Mác – Lê Nin.

1. Thế giới quan triết học- Chịu ảnh hưởng bởi

o Phật giáoo Nho giao Đạo gia

Nhưng đã mang những sắc thái Việt Nam.

- Dao động giữa duy tâm và duy vật: Hình thành 1 số cặp phạm trùo Tâm - Phậto Lý - Khío Thiên - Nhân

2. Quan niệm về độc lập dân tộc và chủ quyền quốc gia- Dựa vào:

o Vị trí địa lýo Ý trờio Văn hiến,lịch sử,v.v…

3. Quan niệm về động lực của cuộc chiến tranh giữ nước



14/42

- Yêu nước- Sự đồng lòng (đồng thuận). Điều kiện của đồng lòng

o Khai thác được tính chất chung của con người Việt Nam (đồng bào)o Phải có sự đồng cam cộng khổ giữa triều đ ình, tướng l ĩ nh với người

dân.- Dân là gốc nước.

4. Phương pháp luận của cuộc chiến tranh giữ nước và dựngnước- Kế và sách- Quan tâm giải quyết mối quan hệ giữa thiên mệnh và dân ý.- Phải xuất phát từ thực tế khách quan- Phải hiểu thời thế và biết chớp thời cơ - Phải biết vận dụng vấn đề bất biến, khả biến và quyền biến.- Cách thức giải quyết công việc phải đi từ KHÓ đến DỄ, LỚN đến NHỎ, GẦN đến

XA.- Phải tìm nguyên nhân trong chính sự vật.- Về cách thức đánh giặc thì phải tránh chỗ mạnh của giặc, nhằm chỗ yếu của giặc.- Phải thực hiện lòng nhân.

5. Triết học dân gian- Phải xuất phát từ thực tế khách quan và phải thích nghi được với nó.

Đi v ớ i b ụt m ặc áo cà sa, đ i v ớ i ma m ặc áo gi ấy

- Đã thấy được quan hệ giữa số lượng và chất lượng, sức mạnh của sự hợp lựcđoàn kết:

Có công mài s ắt có ngày lên kim

Thu ận v ợ thu ận ch ồng tát bi ển Đông c ũng c ạn

M ột cây làm ch ẳng lên nonBa cây ch ụm l ại lên hòn núi cao- Đưa ra tư tưởng tùy cơ ứng biến

- Dự báo sự thay đổiChu ồn chu ồn bay th ấp thì m ư aBay cao thì n ắng, bay v ừ a thì râm

Ai giàu ba h ọ ai khó ba đờ i- Phải tìm nguyên nhân của các sự vật hiện tượng



15/42

CHƯƠNG 2 – KHÁI LƯỢC TRIẾT HỌC PHƯƠNG TÂY

I - TRIẾT HỌC HI LẠP CỔ ĐẠI1. Đặc điểm- Tri thức triết học hòa vào tri thức các khoa học cụ thể. Triết học được coi như

một bộ môn khoa học tổng hợp.

- Triết học tập trung bàn nhiều về bản thể luận và nhận thức luận tính triết họccao hơn phương Đông- Đấu tranh giữa duy vật và duy tâm gay gắn thành trận tuyến.- Nhiều nhà triết học đồng thời là các nhà khoa học tự nhiên.

2. Một số triết gia tiêu biểua. Heraclit (520 – 460 TCN)- Là nhà triết học duy vật biện chứng- Bản thể luận:

o Cho rằng lửa là yếu tố đầu tiên cấu thành vạn vật.o Ông là người đặt nền móng xây dựng lý luận biện chứng

Ông cho rằng vạn vật đều có mâu thuẫn Các vật đối lập ràng buộc quy định lẫn nhau, có cái này mới có

cái kia và ngược lại. Thông qua đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho sự vật vận

động và phát triển.- Nhận thức luận:

o Cảm giác là khởi đầu của nhận thứco Muốn nhận thức bản chất sự vật phải nâng từ cảm giác lên tư duy lí

tính.- Về linh hồn: Cho rằng linh hồn cũng là vật chất, đó là trạng thái quá độ từ lửa mà

ra.

b. Platon (427 – 347 TCN)- Là nhà triết học duy tâm khách quan.- Bản thể luận:

o Chia thế giới thành 2 loại: "Thế giới ý niệm": Nó tồn tài chân thật, bất biến, v ĩ nh hằng, có

trước giới tự nhiên và sinh ra giới tự nhiên. Nó nằm ngoài conngười.

Thế giới các sự vật cảm tính: Nó tồn tại không chân thật, luônbiến đổi và chì là cái bóng của thế giới ý niệm.

o Ông đưa ra 2 khái niệm: Tồn tại: Là thế giới ý niệm Không tồn tại: Thế giới các sự vật cảm tính.

- Về linh hồn: Cho rằng linh hồn gồm 3 bộ phậno Xúc cảm: Chết cùng thân xáco Cảm tính: Chết cùng thân xáco Lý tính (trí tuệ): Không chết cùng thân xác.

- Nhận thức luận:o Nhận thức không phải phản ánh sự vật mà là sự hồi tưởng lại của

phần lý tính những gì nó đã quan sát được khi còn nằm trong thế giới ýniệm.

o Nhận thức cảm tính có sau nhận thức lý tính.o Ông chia nhận thức thành 2 dạng:



16/42

Nhận thức mờ nhạt: Do nhận thức cảm tính tạo ra, không đạtđược chân lý

Nhận thức chân lý: Do nhận thức lý tính tạo ra.c. Đemôclit (460 – 370 TCN)- Là nhà triết học duy vật kiệt xuất của triết học duy vật cổ đại- Rất giỏi khoa học tự nhiên trên nhiều l ĩ nh vực- Bản thể luận:

o Đưa học thuyết về nguyên tử: Cho rằng vạn vật được cấu tạo từ nguyên tử Nguyên tử là hạt vật chất bé nhỏ nhất không thể phân chia được.

Nguyên tử không mùi, không màu, không vị, không khô, khôngướt.

Các nguyên tử khác nhau về hình thức (cấu trúc)… Các nguyên tử khác nhau về trật tự (tính kế tiếp) Khác nhau về tư thế (Sự xoay đặt) Ví mỗi nguyên tử như một chữ cái xếp khác nhau tạo ra các

chữ khác nhau. Nguyên tử có thể tập hợp hoặc phân tán Đưa ra 2 khái niệm:

• Tồn tại: Chính là nguyên tử • Không tồn tại: Chính là khoảng không, kẽ hở giữa các

nguyên tử. Nguyên tử tự thân vận động và vận động theo những chiều khác

nhau tạo ra những cơn lốc nguyên tử. Các nguyên tử có cùng hình dánh, kích thước. Liên kết với nhau

thì tạo thành đất, nước, lửa và không khí.o Vạn vật đều tuân theo quan hệ nhân quả. Do đó chỉ có cái tất nhiên mà

không có cái ngẫu nhiên.- Nhận thức luận:

o Nhận thức gồm 2 cấp độ cảm tính và lí tính, đồng thời thấy được vai trògiữa 2 cấp độ.

o Chia nhận thức thành 2 dạng: Nhận thức mờ tối (nhận thức cảm tính) Nhận thức lí tính (nhận thức lý tính), là kết quả của những suy

luận logic tìm ra được bản chất quy luật bên trong của sự vật.- Quan niệm về linh hồn:

o Linh hồn được cấu tạo từ nguyên tử đặc biệt hình cầu, có vận tốc lớnsinh ra nhiệt, tạo ra sự hưng phấn.

- Logic học:o Ông là người đầu tiên đưa ra định ngh ĩ a về khái niệmo Ông cũng là người đầu tiên xây dựng phương pháp quy nạp

d. Arixtot (384 – 322 TCN)

- Là nhà triết học nhị nguyên luận (cả duy vật và duy tâm)- Bản thể luận:o Phê phán học thuyết ý niệm của Platono Ông cho rằng thế giới được cấu tạo bởi 5 yếu tố: Đất, nước, lửa, không

khí và ê te.o Ông chia thế giới vật chất thành 2 dạng:

Vật chất: vật chất tự nó chỉ tồn tại dưới dạng tiềm năng, thụ động.

Hình thức: Hình dạng, do con người tạo ra và nhờ có hình thứcnày vật chất mới tồn tại thật.



17/42

o Nguyên nhân của tồn tại có 4 nguyên nhân: Nguyên nhân hình thức Nguyên nhân vật chất Nguyên nhân vận động Nguyên nhân mục đích, do thượng đế quy định sẵn.

o Thế giới vật chất vận động. Đưa ra 6 hình thức vận động: Phát sinh

Tiêu diệt Tăng Giảm Thay đổi vị trí Thay đổi trạng thái Đều là vận động cơ học, chưa thấy các vận động khác.

- Nhận thức luận:o Thừa nhận thế giới khách quan là đối tượng của nhận thứco Quá trình nhận thức đi từ thấp tới cao.o Giai đoạn 1 là nhận thức cảm tính, giai đoạn 2 là lý tính: Đầu tiên là

cảm giác biểu tượng kinh nghiệm nghệ thuật khoa học.

Sau c ảm giác ph ải đến tri giác, do đ ó đ ã b ỏ qua tri giác. o Quá trình nhận thức là quá trình khám phá chân lý. Chân lý là sự phù

hợp giữa quan niệm của con người về sự vật với bản thân của sự vậttrong thực tế.

- Về linh hồn: Có 3 loại linh hồno Thực vật: thực vật có linh hồn thực vật.o Động vật: động vật có linh hồn thực vật cộng linh hồn động vậto Con người: có cả linh hồn thực vật + động vật + lý tính

- Logic học:o Ông là người có công xây dựng logic học hình thức:

Xây dựng được tam đoạn luận Đã đưa ra 3 quy luật cơ bản của logic học hình thức (ngày nay

có 4):• Quy luật đồng nhất• Quy luật phi mâu thuẫn trong tư duy• Quy luật loại trừ cái thứ 3

II – TRIẾT HỌC TÂY ÂU THỜI KỲ TRUNG CỔ <Thầy dạy thay>

III – TRIẾT HỌC TÂY ÂU THỜI KỲ PHỤC HƯNG VÀ CẬN ĐẠI1. Đặc điểm:

- Do nhu cầu phát triển nội tại, các khoa học cụ thể tách khỏi triết học (Hy Lạp:Triết học là một môn khoa học tổng hợp).

- Triết học thời kỳ này chủ yếu là duy vật (bản thể luận và ý thức luận) nhưng lạisiêu hình về nhận thức luận do ảnh hưởng cơ học cổ điển.

- Trong các quan niệm về xã hội vẫn còn biểu hiện duy tâm. Duy vật không triệt để.

2. Một số triết gia tiêu biểu:a. Ph.Bê c ơ n (1561 – 1626):

- Người Anh, là nhà triết học duy vật siêu hình; ông tổ đề xuất khoa học thựcnghiệm.

- Bản thể luận:



18/42

o Phê phán Arixtot (Arixtot: cho rằng hình thức của vật chất do con ngườisáng tạo ra) Ông cho rằng hình thức là do tự nó có, bác bỏ quanniệm của Arixtot về nguyên nhân – mục đích của tồn tại. (Theo Arixtot:có 4 nguyên nhân: Vật chất; vận động; hình thức; hình dạng)

o Hiểu vật chất 1 cách khái quát, bao gồm nhiều thuộc tính (các nhà triếthọc thường quy định vật chất về vật thể), vật chất luôn tồn tại, vậnđộng đa dạng và phong phú.

o Vận động là thuộc tính bẩm sinh của vật chất và đứng im cũng là vậnđộng (là người đầu tiên khẳng định) ông đưa ra 19 hình thức vậnđộng: Vận động tự xoay, tự động tất cả các hình thức. Vận động đều làvận động cơ học (hạn chế), không thấy được các hình thức vận độngkhác.

Giá trị: Các hình thức vận động lặp lại nhau và chuyển hóa cho nhau.Mác nhận xét: Ph.Becơn là ông tổ nhen nhóm định luật bảo toàn vàchuyển hóa năng lượng.

- Nhận thức luận:o Là người đề cao tri thức “tri thức là sức mạnh”.o Muốn nhận thức đúng phải khắc phục sai lầm. Ông gọi là “ngẫu tượng”.o Trong nhận thức khoa học phải có phương pháp nhận thức đúng đắn,

ông phê phán 2 phương pháp nhận thức đã tồn tại trong suốt thời kỳ trung cổ: Phương pháp nhận thức kinh viện: Chỉ căn cứ vào 1 vài k/n đã

khái quát. Phương pháp nhận thức kinh nghiệm: “phương pháp kiểu con

kiến” Đề xuất phương pháp nhận thức mới: “phương pháp con ong”(Chính là phương pháp quy nạp).

o Ông là người đầu tiên xây dựng phương pháp quy nạp có hệ thống(Democrit là người đầu tiên xây dựng phương pháp quy nạp): đi từ cụ thể trừu tượng; đơn lẻ khái quát; cái riêng cái chung.

o Ông cho rằng trong nhận thức phải biết hoài nghi, đừng vội tin, chỉ như

vậy mới tìm ra chân lý: Hoài nghi chỉ là cách thức để đạt tới chân lý.o Không có tri thức bẩm sinh, mọi cái đều bắt đầu từ kinh nghiệm thực tế,

quá nhận mạnh nhận thức kinh nghiệm (nhận thức lý tính) dẫn đếnduy giác.

- Quan niệm về tôn giáo và linh hồn:o Chi hệ tri thức của loài người thành hình chóp:

Thần học cao hơn triết học (Triết học nghiên cứu cái thần học không cólà “giới tự nhiên”, còn thần học nghiên cứu cái triết học không có là thượng đế)

o Linh hồn gồm 2 bộ phận:



19/42

Linh hồn cảm tính: Dạng chất lỏng vận động theo các dây thầnkinh và mạch máu duy vật siêu hình tầm thường, lẫn lộn vậtchất – ý thức; chết cùng thân xác.

Linh hồn lý tính: bất diệt, do thượng đế tạo ra.o Tôn giáo là cần thiết vì đem lại niềm tin cho con người, qua đó giúp con

người vượt qua những lúc mềm yếu và bất lực.

b. Đecáct ơ (1596 – 1650):- Người Pháp, là nhà triết học nhị nguyên luận (không nhất quán, duy vật – duytâm), ông tổ toán giải tích.

- Quan niệm về bản chất và vai trò của triết học:o Đề cao triết học, triết học là hệ thống tri thức về nhiều l ĩ nh vực. Theo

ngh ĩ a hẹp, triết học là nền tảng của hệ thống thế giới quan.o Vai trò cơ bản của triết học:

Triết học xây dựng những nguyên lý và phương pháp luận cơ bản, giúp các khoa học cụ thể khám phá những nguyên lý.

Triết học giúp con người thống trị giới tự nhiên trên cơ sở nhậnthức được những quy luật của nó, từ đó chinh phục tự nhiên.

Triết học đem lại lợi ích thiết thực và trực tiếp hoặc gián tiếp

thông qua các khoa học khác.- Bản thể luận:

o Vừa duy vật – duy tâm.o Ông cho rằng giới tự nhiên là 1 khối thống nhất gồm nhiều hạt nhỏ vật

chất có đặc tính quảng tính (độ cao thấp ngắn dài) (đ i ểm này giá tr ị ), vàv ĩ nh viễn vận động theo các quy luật cơ học (đ ây là h ạn ch ế)

o Các hạt vật chất về nguyên tắc có thể phân chia vô cùng (đ úng – giá tr ị )o Thế giới vật chất là vô cùng (giá tr ị ): Vô tận về vi mô và v ĩ mô.o Không có không gian và thời gian trống rỗng và không có vật chất (giá

tr ị )o Mặc dù thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan nhưng:

Nhị nguyên luận.- Nhận thức luận:

o Trước hết phải thay triết học kinh viện (không giúp ích cho con ng ươ i )bằng triết học thực tiễn



20/42

o Điểm xuất phát của nhận thức là nghi ngờ (Bêcơn hoài nghi), nghi ngờ là cách tiếp cận để thông qua đó đạt được chân lí phải có cơ sở,căn cứ Ông đưa ra “tôi t ư duy nên tôi t ồn t ại ”. Luận điểm này vừa cógiá trị vừa có hạn chế: Giá trị:

• Luận điểm này đã bác bỏ niềm tin tôn giáo.• Thấy được mối liên hệ giữa con người với quá trình tư

duy của con người.• Đề cao tư duy lý tính (cũng chính là đề cao khoa học).

Hạn chế:• Xem nhẹ nhận thức cảm tính• Tách tư duy ra khỏi thế giới khách quan• Chứng minh sự tồn tại của con người bằng tư duy vô lí rơi vào duy tâm chủ quan.

o Ông đưa 4 nguyên tắc trong nhận thức: Chia nhỏ đối tượng để nhận thức (phương pháp phân tích) Chỉ được coi là chân lý những gì không chút nghi ngờ. Đi từ đơn giản đến phức tạp Không bỏ sót dữ kiện nào.

o Có tri thức bẩm sinh (>< Bêcơn), ví dụ các định đề toán học, niềm tincó sự tồn tại của thượng đế. Song thực tế không phải thế, các định đề do nghiên cứu mà có. Do đó ông đề cao duy lý tính Rơi vào duy lý(>< Bêcơn: duy giác)

c. Brutxo (1712 – 1778):- Người Pháp, là nhà triết học duy vật biện chứng, chủ yếu bàn về xã hội triết

học xã hội.- Quan điểm về bản chất và quá trình phát triển của xã hội:

o Lịch sử loài người chính là kết quả hoạt động của con người quanni ệm đ úng.

o

Bản tính của con người là tự do nhưng khát vọng tự do của con ngườiluôn bị kìm hãm, nguyên nhân la do sự bất bình đẳng trong xã hội ( đ úng ). Nguyên nhân dẫn tới bất bình đẳng: Do thể chế chính trị xã hội: Do sở hữu tư nhân về TLSX ông

cho rằng cái này có thể khắc phục được. Con người vốn có sự khác nhau về thể lực và trí tuệ, sự bất

bình đẳng này là tự nhiên sự bất bình đẳng này là đươngnhiên.

Quan đ i ểm này đ úng, giá tr ị o Lịch sử loài người là quá trình liên tục giải quyết mâu thuẫn và nảy sinh,

là sự thay thế liên tiếp của hình thái cao đối với hình thái thấp ( biệnchứng) ông chia xã hội loài người thành 3 giai đoạn:

Trạng thái tự nhiên:• Các quan hệ XH còn thuần khiết, chưa có sự khác biệt

nhiều về địa vị kinh tế, địa vị xã hội.• Các quan hệ xã hội thuần khiết, chưa phức tạp.• Đây là thời kỳ bình yên, dài lâu và hạnh phúc nhất.Đến cuối thời kỳ này, hình thành sở hữu tư nhân khôngthể tồn tại hình thức này mãi được

Xã hội công dân:• Sự bất bình đẳng trong xã hội phát triển do xuất hiện sở

hữu tư nhân, hình thanh kẻ giầu người nghèo.



21/42

• Chiến tranh gia tăng• Nhà nước xuất hiện trên cơ sở khế ước xã hội (thỏa

thuận) do nhân dân lập ra tự phát (khác với Mác: Do giaicấp chủ nô lập ra), về sau nhà nước bị tha hóa và quaylại thống trị nhân dân.

• Các đạo luật ra đời truớc hết là luật sở hữu (trói buộc kẻ yếu, đem lại sức mạnh cho kẻ mạnh mang tính giai

cấp)• Không thể tồn tại mãi được, dựa trên chế độ tư hữu – chế

độ thúc đẩy xã hội phát triển nhưng biến con người thànhbạo chúa của nhau và của tự nhiên.

Trạng thái tự nhiên trên cơ sở cao hơn:• Về mặt chính trị: thiết lập nền dân chủ cộng hòa• Về mặt xã hội: sự bất công trong xã hội được khắc phục,

hạn chế.• Về mặt kinh tế: sở hữu xã hội là chủ yếu, nhưng vẫn duy

trì sở hữu cá nhân ở mức vừa phải (sao cho không tạo rasự đối lập giữa các giai tầng, đẳng cấp đồng thời tạo rasự cạnh tranh, thúc đẩy sự phát triển của xã hội) giá tr ị .

o Cho rằng: Một xã hội tiến bộ và ưu việt phải tạo điều kiện thúc đẩy cho

khoa học và nghệ thuật phát triển (giá tr ị ) phải dân chủ hóađời sống xã hội.

Điều kiện tự nhiên, đặc biệt là khí hậu ảnh hưởng trực tiếp tớithể chế chính trị (H ạn ch ế)

Ôn đới thể chế ôn hòaKhí hậu nóng thể chế chuyên quyền.

d. Đi đ rô (1713 – 1784):- Người Pháp, là nhà triết học duy vật biện chứng rất giỏi kho hoa học tự nhiên

- Bản thể luận: Cho rằng:o Thế giới vật chất có trước con người, tồn tại khác quan. Nguyên nhântồn tại của thế giới vật chất nằm ngay trong bản thân nó.

o Vạn vật được cấu tạo từ phân tử (Đêmôcrit – nguyên tử), vạn vật đadạng là do câc phân tử liên kết với các hình thức khác nhau.

o Vật chất và vận động thống nhất với nhau, không tách rời nhau. Đứngim cũng là vận động (giống Bê cơn) nhưng có cái mới: vận động khôngchỉ là vận động cơ học mà là 1 quá trình biến đổi và phát triển liên tục.Nguyên nhân của vận động là lực nội tâm trong mỗi phân tử. Trongquá trình vận động, giới tự nhiên chọn lọc những gì làm cho nó hoànthiện, đồng thời cũng loại bỏ những gì không phù hợp với các quy luậtcủa giới tự nhiên.

Nhận xét: Là bậc tiền bối của thuyệt chọn lọc tự nhiên.- Linh hồn:o Linh hồn là cái chỉ có ở con người, là kết quả của sự phức tạp hóa vật

chất hữu cơ, linh hồn phụ thuộc vào vật chất và bộ não con người.o Thế giới vật chất: Từ phâ tử trơ ì phân tử sinh động vi sinh vật

thực vậtđộng vật con người.- Nhận thức luận:

o Thừa nhận con người có khả năng nhận thức thế giới, nhận thức bắtnguồn từ ảm giác, vật chất là nguyên nhân duy nhất của cảm giác đúng (giống các nhà triết học khác)



22/42

o Khả năng nhận thức của môi trường là hữu hạn nhưng của cả loàingười là vô hạn

o Ông chia nhận thức làm 2 cấp độ: Cảm giác phổ biến: Mang tính tự động Cảm giác tính cực:

e. Heghen (1770 – 1831)

- Người Đức, là nhà triết học duy tâm khách quan.- Hệ thống triết học duy tâm khách quan: 3 bộ phậno Logic học: Ông nghiên cứu “ý ni ệm tuy ệt đối ” với tư cách là cái sinh

thành ra giới tự nhiên.o Triết học tự nhiên: Nghiên cứu giới tự nhiên với tư cách là cái được

tha hóa sinh thành từ ý niệm tuyệt đối.o Triết học tinh thần (triết học xã hội): Bàn về đạo đức, thẩm mỹ, nhà

nước, lịch sử… nói chung là bàn vễ xã hội.- Thực chất hệ thống triết học duy tâm khách quan của Heghen là gì?

o “Ý niệm tuyệt đối” tồn tại trong hư vô, trải qua quá trình vận động, tự nótha hóa sinh thành giới tự nhiên. Phát triển như sau:Vô cơ hữu cơ hữu cơ đơn giản hữu cơ phát triển

sự sống: thực vật động vật (thấp cao) người (ý thức)

Nhận xét: Điểm xuất phát là tinh thần (nằm ngoài con người), điểm kếtthúc cũng là tinh thần (bên trong con người)

- Phép biện chứng duy tâm: Gọi là duy tâm vìo Ông cho rằng biện chứng của ý niệm là bản gốc, còn biện chứng của

giới tự nhiên chỉ là bản sao.o Nội dung phép biện chứng:

Ý niệm tự nó đạt được sự biện chứng hoàn hảo trước khi thahóa sinh thành giới tự nhiên.

Mỗi ý niệm đều vận động và phát triển với những nội dung sau:• Mỗi ý niệm (khái niệm) đều có mâu thuẫn nội tại, do đó

chúng có thể chuyển hóa từ ý niệm này sang ý niệm khác.• Mỗi ý niệm đều tồn tại trong mối liên hệ với các ý niệm

khác.• Mỗi ý niệm đều trải qua quá trình phát triển theo 3 nguyên

tắc sau:o Từ sự thay đổi về lượng dẫn đến thay đổi về chất

và ngược lại (cho ý niệm).o Sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lậpo Phủ định của phủ định với tư cách là sự phát triển

diễn ra theo vòng tròn xoáy ốc.•

Heghen cũng đề cập và giải quyết các mối quan hệ:o Nguyên nhân và kết quả o Bản chất và hiện tượngo Tất nhiên và ngẫu nhiêno Nội dung và hình thứco Khả năng và hiện thựco Tự do và tất yếuo Logic và lịch sử

• Heghen cũng bàn về vấn đề chân lý: Chỉ ra tính chất củachân lý



23/42

o Chân lý có tính cụ thể

f. Phoi ở B ắc (1804 – 1874)- Người Đức, là nhà triết học duy vật kiệt xuất, nhưng lại siêu hình- Bản thể luận:

o Chứng minh giới tự nhiên tồn tại khách quan và có trước con người.o Thế giới vật chất vận động

o Thừa nhận thế giới vận động theo các quy luật khách quano Thừa nhận có không gian, thời gian và nó gắn với vật chất, vận động

(ti ến b ộ, m ớ i )o Ý thức là sản phẩm của dạng vật chất có tổ chức cao là óc người (ti ến

b ộ, v ượ t xa )Với các điểm trên biện chứng. Song có hạn chế là (so với Heghen):o Không đề cập đến mâu thuẫn, lượng chất, phủ định của phủ định R ơ i vào siêu hình (1)

- Nhận thức luận:o Con người có khả năng nhận thức thế giới, nhận thức bắt đầu từ cảm

giác, vật chất là nguyên nhân duy nhất sinh cảm giác (gi ống các nhàtri ết h ọc tr ướ c )

o Khả năng nhận thức của cả loài người là vô tận, còn của mỗi người làhữu hạno Đã thấy được vai trò và mối quan hệ của cả nhận thức cảm và lý tínhHạn chế:o Xem quá trình nhận thức 1 cách t ĩ nh tại r ơ i vào siêu hình (2)o Chưa thấy được vai trò của thực tiễn đối với nhận thức.

- Chủ ngh ĩ a duy vật nhân bản (Quan niệm về con người):o Con người là 1 thực thể sinh vật hữu tình (có cảm giác, biết tư duy, có

ước muốn khát vọng mà cơ sở của nó là tình yêu thương nhân loại đề cao tình yêu thương, song quan niệm về con người như vậy làphiến diện, chưa đủ R ơ i vào siêu hình (3))

- Quan niệm về tôn giáo và xã hội: Duy vật chưa triệt để o Chưa thấy được vai trò của sản xuất vật chất đối với sự tồn tại và phát

triển của xã hội.o Lịch sử loài người là sự kết tiếp nhau của các hình thức tôn giáo duy

tâm .o Cho rằng nhờ tôn giáo và tôn thờ tình yêu có thể khắc phục mọi mâu

thuẫn ảo t ưở ng, duy tâm .



24/42

CHƯƠNG 3 – TRIẾT HỌC MÁC – LÊ NIN

1. Điều kiện để Mác phát hiện ra tính duy vật lịch sử của triếthọc Mác

- Mác ra đời ở nước Phổ (Đức) quân chủ chuyên chế (chế độ phong kiến) khi màđại bộ phận xã hội đang sống trong cảnh lầm than, bần cùng không có một quyền

tự do nào. Do vậy Mác đặt ra cho mình mục đích là giải phóng dân tộc Đức- Mác ra đời và sống ở giai đoạn các nước Tây Âu khác như Anh, Pháp, Hà Lan,Bỉ đã thực hiện xong cuộc cách mạng dân chủ tư sản, tức nhân dân các nướcnày đã được giải phóng khỏi xiềng xích của chế độ quân chủ chuyên chế, nhưngMác lại nhận thấy nhân dân các nước này không những không có được cuộcsống ấm no, hạnh phúc, không những không được giải phóng mà họ còn rơi vàotình cảnh tồi tệ hơn, xấu xa hơn so với tình cảnh trước đó. Mác kết luận tương lai của nước Đức không thể là chế độ TBCN và cũng

không thể lùi về chế độ trước đó.- Với tư cách là con đẻ của nền công nghiệp, Mác hướng nhãn quan của mình vào

tương lai. Tức là Mác phải ngh ĩ ra con đường phát triển, cách thức phát triển để né tránh được mọi cái ác xã hội của cả chế độ phong kiến và TBCN.

- Mác sống trong giai đoạn lịch sử khi mà khoa học tự nhiên và căn cứ trên nó làkỹ thuật và công nghệ sản xuất kinh tế đã đem lại những kết quả vô cùng to lớn.Điều đó chứng tỏ khoa học tự nhiên đã trở thành nhân tố mang tính quyết địnhđối với quan hệ giữa con người với giới tự nhiên. Mác ghi nhận một thức tế kháclà quan hệ giữa người với người trong xã hội (hay quan hệ xã hội) là rất tồi tệ, rấtxấu, rất bất hợp lý. Từ 2 thực tế đó ông suy ra nguyên nhân dẫn tới trạng thái xãhội vô nhân đạo, phản nhân văn chính là sự thiếu vắng khoa học tương ứng haykhoa học về xã hội. Mác quyết định bắt tay vào xây dựng khoa học về xã hội.Ông khẳng định các nhà tư tưởng trước ông đã không thể xây dựng được khoahọc về xã hội vì họ coi tinh thần, ý thức, tư duy hoặc cái gì đấy tương tự là nguồngốc của phát triển xã hội. Tức là họ rơi vào quan điểm duy tâm về lịch sử. Mácchứng minh rằng trên thực tế ý thức, tinh thần phát triển không những không giải

phóng được con người mà còn trở thành phương tiện để những kẻ cầm quyềnnô dịch, áp bức và bóc lột được con người. Ví dụ thứ nhất hệ tư tưởng kyto giáobị toàn thánh vatican lợi dụng. Ví dụ thứ 2 là triết học Heghen bị vua Phổ sử dụngđể biện minh cho sự tồn tại của đất nước Phổ.

2. Lịch sử triết học Mác- Mác trước hết chịu ảnh hưởng của thuyết Tiến hóa luận của Darwin. Tức học

thuyết về nguồn gốc và cơ chế phát triển của các loài sinh vật.- Trước Mác đã có 1 số nhà tư tưởng đã cố gắng áp dụng thuyết Tiến hóa luận

của Darwin vào lí giải phát triển của xã hội nhưng đã thất bại.- Theo Mác thì sai lầm của các nhà tư tưởng này thể hiện trên 2 điểm:

o Darwin nói đến tiến hóa của các loài sinh vật, trong khi đó các nhà tư tưởng kia bàn đến tiến hóa của 1 loài – người.

o Nếu các loài sinh vật chủ yếu tiến hóa về mặt sinh học, thể xác thì từ khi ra đời cho đến nay loài người dường như không tiến hóa về mặtsinh học nữa. "Thân thể hữu cơ" không tiến hóa nữa, mà nó tiến hóa ở "thân thể vô cơ". Mác sử dụng khái niệm này để chỉ thế giới nhân tạo,thế giới gồm tất cả những gì do bàn tay khổi óc của con người tạo ra.Nay ta gọi là thế giới văn hóa. Vấn đề đặt ra cho Mác là phải chỉ ra vàxây dựng được một khóa học về sự phát triển của thế giới này. Tri thức khoa học là gì? Theo Đề Các, tri thức khoa học gồm:



25/42

Tri thức mang tính khách quan: Đối tượng của khoa học phảithực sự tồn tại, không phải do bịa đặt ra.

Tri thức mang tính tất yếu: Phản ánh được quy luật vận độngcủa đối tượng nghiên cứu.

Mang tính phổ biến: Ai cũng có thể nắm bắt và sử dụng được.Là tài sản chung của loài người.

Mác nhận thấy thân thể vô cơ gồm nhiều thành phần khác nhau, do

vậy Mác phải chỉ ra được một thành phần nào đấy tồn tại khách quan,thực tại.- Mác cũng chịu ảnh hưởng về học thuyết tế bào của Menden Mác phải xác

định được "tế bào" của thân thể vô cơ. Tế bào này không thể là thành phần tư tưởng hoặc tinh thần, tư duy. Mà nó phải là một kết cấu vật chất nào đấy. Nhưngtế bào này phải hoàn thành một chức năng nữa là đóng vai trò quyết định đối vớicác bộ phận khác của thân thể vô cơ, tức là sự biến đổi, tiến hóa và phát triểncủa nó tất yếu kéo theo sự biến đổi, tiến hóa và phát triển của các thành tố khác,tức là của toàn bộ chỉ nh thể vô cơ. Mác gọi tên tế bào đó là sức sản xuất, saunày gọi là LLSX. Mác hiểu LLSX là tất cả những gì mà mỗi một thế hệ người mớinhận được từ thế hệ đi trước như là tiền đề cho hoạt động sản xuất vật chất tiếptheo của mình.

- Lần đầu tiên Mác đã xác định được 1 thành tố trong thân thể vô cơ của loàingười tồn tại độc lập, khách quan và phát triển theo dòng chảy lịch sử, do vậy tấtyếu sẽ có một khoa học về nó. Vấn đề dưới Mác là "tế bào" đó sẽ vận động vàphát triển theo quy luật nào.

- Học thuyết "phép biện chứng Heghen" ảnh hưởng tới Mác: Có tác động lớn đếntư tưởng Mác vì:

o Mác đang đi tìm quy luật phát triển của xã hội loài người (chỉ ra đượccơ chế vận động của nó), mà phép biện chứng Heghen lại được hiểu làhọc thuyết (lý luận) về phát triển. Mác đã áp dụng học thuyết "phépbiện chứng" vào việc lý giải sự phát triển của xã hội loài người, đươngnhiên có sự chỉ nh lý nhất định (Mác coi vật chất là cơ sở, nền tảng pháttriển của xã hội loài người khác Heghen coi ý niệm là cội nguồn phát

triển của xã hội loài người).o Theo phép biện chứng Heghen, nguồn gốc của sự phát triển chính là

mâu thuẫn. Mác xuất phát từ chỗ con người là một thực thể xã hội, dovậy quan hệ xã hội là hình thức duy nhất cho phép con người triển khailực lượng bản chất của mình, trung thành với lập trường duy vật. Máccoi quan hệ sản xuất là quan hệ quan trọng nhất, là hình thức mà nhờ đó lực lượng sản xuất tồn tại và phát triển. Như vậy giữa LLSX vàQHSX bắt buộc phải có sự ràng buộc nào đó. Mác đã hình thành quyluật quan trọng của duy vật lịch sử: Quy luật về sự phù hợp của QHSX với tính chất và trình độ phát

triển của LLSX: Mác không dừng lại ở đó, Mác nhìn nhận chỉ nhthể LLSX – QHSX không phải ở trạng thái t ĩ nh mà là trạng tháiđộng. Ông gọi chỉ nh thể này là phương thức sản xuất. Dựa vàophép biện chứng của Heghen, Mác chỉ ra mâu thuẫn giữa LLSXvà QHSX như là mâu thuẫn căn bản nhất, chủ yếu nhất, quyếtđịnh nhất đối với tiến trình phát triển của xã hội loài người. Mỗimột lần mâu thuẫn này đạt tới đỉ nh điểm thì nó được giải quyết,nó đánh dấu sự diệt vong của một phương thức sản xuất và sự khởi đầu của một phương thức sản xuất khác. Mác phải trả lời: Tại sao dân tộc Đức, các dân tộc châu Âukhác lại không giải quyết mâu thuẫn phương thức sản xuấtđương thời để đạt được phương thức sản xuất cao hơn?



26/42

Mác nhận thấy trên thực tế QHSX là nhân tố bảo thủ, kìm hãmLLSX phát triển vì QHSX gồm có quan hệ sở hữu, quan hệ tổ chức sản xuất và quan hệ phân phối sản phẩm, trong đó quanhệ sở hữu đóng vai trò quyết định. Các chủ sở hữu không baogiờ muốn biến đổi QHSX đang tồn tại vì QHSX đang tồn tại đóđảm bảo lợi ích của các chủ sở hữu; người lao động đòi hỏi phảibiến đổi QHSX, đặc biệt là quan hệ sở hữu. Mác phát hiện ra 2

nguyên nhân cơ bản dẫn đến thất bại của phong trào công nhân:• Giai cấp chủ sở hữu (tư sản) nắm trong tay nhà nước,

nắm trong tay:o Quyền lực kinh tế o Quyền lực chính trị (luật)o Sức mạnh vũ lực (quân đội, cảnh sát, nhà tù)o Các phương tiện truyền thông đại chúng (mạnh

nhất hôm nay)Những quyền lực như vậy biến nhà nước thành cỗ máyđàn áp, trấn áp hết sức hiệu quả. Do vậy mọi sự phảnkháng, chống lại giai cấp chủ sở hữu đều thất bại.

• Phong trào này thiếu tính tổ chức (tự phát): Thiếu tính liên

kết. Thiếu tính tổ chức là vì: Phong trào công nhân thiếulý luận về sự nghiệp giải phóng. Mác nói “giai cấp côngnhân là trái tim còn triết học khối óc”, “lực lượng vật chấtchỉ có thể đánh đổ bằng lực lượng vật chất nhưng một khilý luận thâm nhập vào quần chúng thì nó cũng trở thànhlực lượng vật chất”. Lý luận này được quốc tế cộng sảngiao cho Mác và Ănghen hình thành trong vòng 2 tháng.trong “Tuyên ngôn cộng sản”. Đây là cẩm nang củanhững người cộng sản. Trong này có 2 điểm cần quantâm:

o Mác chống chế độ tư hữu khi và chỉ khi nó bị biếnthành phương tiện để những kẻ cầm quyền (chủ sở hữu) nô dịch, áp bức và bóc lột người khác Đảng ta kiên định đường lối này của Mác (để trả lời tại sao Đảng ta kiên trì phát triển quan điểm củaMác)

o Mác nói: Chủ ngh ĩ a cộng sản chỉ làm một nhiệm vụ,đó là “sự phát triển tự do của mỗi người là điềukiện cho sự phát triển tự do của mọi người vàngược lại”

Chú ý: Xem “Phép biện chứng tự nhiên”



27/42

CHƯƠNG 4 – CHỦ NGH Ĩ A DUY VẬT BIỆN CHỨNG –CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA TRIẾT HỌC

3. Chức năng thế giới quan của triết họca. Khái ni ệm tri ết h ọc và vai trò c ủa nó trong đờ i s ống xã h ội:

- Khái niệm thế giới quan: Quan niệm của con người về thế giới hoặc là hệ thốngquan niệm của con người về thế giới và chính bản thân con người.- Vai trò: Đem lại cho con người một sự hiểu biết đúng đắn về thế giới và bản thân

con người, trên cơ sở đó nó chỉ đạo hoạt động thực tiễn của con người.

b. s ự đối l ập gi ữ a ch ủ ngh ĩ a duy v ật và duy tâm trong tri ết h ọc- CNDV: 2 loại: khách quan – chủ quan- CNDT: 3 loại- Nội dung cơ bản của CNDVBC:

o Khẳng định tính thống nhất về thế giới, thế giới thống nhất ở tính vậtchất (tồn tại khách quan)

o Khẳng định thế giới vật chất luôn vận động và vận động là phương

thức tồn tại của vật chất.Triết học Mác – Lê Nin đưa ra 5 hình thức vận động cơ bản:

+ Vận động cơ học (sự biến đổi không gian)+ Vận động vật lý (qua nhiệt điện và ánh sáng)+ Vận động hóa học (vận động qua quá trình và phân giải)+ Vận động sinh học (trao đổi chất với môi trường)+ Vận động xã hội (vận động tư duy của con người)

Tồn tại trong mối quan hệ vận động hữu cơ, có mối liên hệ với nhau, cóthể chuyển hóa cho nhau trong điều kiện nhất định.

o Không gian, thời gian là hình thức tồn tại của vật chất. Và không gian,thời gian là do vận động của vật chất tạo thành không gian, thời gianlà không gian, thời gian vật chất, tức nó có tính khách quan.

4. Bản chất của CNDVBCPhản ánh ở nội dung cơ bản sau:

a. Gi ải quy ết đ úng đắn v ấn đề c ơ b ản c ủa tri ết h ọc trên quan đ i ểm th ự c ti ễn- Vấn đề cơ bản của triết học là mối quan hệ giữa vật chất và ý thức

o Vật chất quyết định ý thức. Thể hiện ở: Vật chất quyết định sự hình thành, tồn tại và mất đi của ý thức. Vật chất quyết định nội dung và sự biến đổi của ý thức.

o Ý thức lại tác động trở lại vật chất, sự tác động theo 2 hướng tính cựcvà tiêu cực. Tác động này thông qua hoạt động thực tiễn của conngười.

Ý thức phù hợp với khách thể phản ánh thúc đẩy vật chấtphát triển. Ý thức phản ánh sai lệch, không phù hợp kìm hãm sự phát

triển của vật chất. Ý thức chỉ phát huy vai trò của mình phải được chuyển tải thông quamột lượng vật chất nhất định – hoạt động thực tiễn của con người.

b. Có s ự th ống nh ất gi ữ a th ế gi ớ i quan duy v ật và ph ươ ng pháp lu ận bi ện ch ứ ngc. Duy v ật bi ện ch ứ ng tri ệt để (t ứ c trong c ả t ự nhiên và xã h ội)d. Có tính th ự c ti ễn và tính cách m ạng

Thể hiện:



28/42

- Đề cao thực tiễn: Xuất phát từ thực tiễn và quay lại phục vụ thực tiễn, lấy thựctiễn làm thước đo kiểm định đúng hay sai.

- Sự tất thắng của cái mới, tiến bộ hợp quy luật.

5. Bồi dưỡng thế giới quan khoa học chống chủ ngh ĩ a chủ quana. Ngu ồn g ốc và bi ểu hi ện c ủa ch ủ ngh ĩ a ch ủ quan

- Tách rời sáng tạo ra khỏi phản ánh, cường điệu hóa tính sáng tạo của ý thức.

- Đã đối lập giữa ý chí với tri thức, tuyệt đối hóa vai trò của ý chí.- Lẫn lộn giữa cái vật chất với cái tinh thần, lẫn lộn giữa sức mạnh vật chất với sứcmạnh tinh thần. Lấy cái chủ quan thay cho cái khách quan.

- Quá trình xây dựng một xã hội mới đòi hỏi phải phát huy cao độ tính năng động,sáng tạo của con người dễ dẫn tới chủ ngh ĩ a chủ quan.b. Nh ữ ng nguyên t ắc, ph ươ ng pháp lu ận c ơ b ản c ủa CNDVBC:

- Nguyên t ắc 1: Tôn trọng khách quan. Nó đòi hỏi:o Phải xem xét sự vật như chính nó đang tồn tại trên thực tế.o Phải tôn trọng và hành động theo quy luật khách quan.o Trong hoạt động thực tiễn phải lấy nhân tố vật chất làm nhân tố cơ sở.

- Nguyên t ắc 2 : Phải biết phát huy tính năng động, sáng tạo của nhân tố chủ quan(phát huy vai trò của ý thức). Nó đòi hỏi:

o Phải nâng cao tri thứco Tăng cường, bồi dưỡng tình cảm, niềm tin và ý chí cho con người.o Phải có 1 môi trường xã hội thuận lợi.

- Mấu chốt để giải quyết 2 nguyên tắc trên là phải giải quyết vấn đề lợi ích – cáithỏa mãn nhu cầu của con người.



29/42

CHƯƠNG 5 – PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT –PHƯƠNG PHÁP LUẬN CHUNG NHẤT CỦA NHẬNTHỨC KHOA HỌC VÀ HOẠT ĐỘNG THỰC TIỄN (LÝLUẬN PHÉP BIỆN CHỨNG).

1. Phương pháp và phương pháp luận

a. Ph ươ ng pháp- Khái niệm phương pháp: Là cách thức, thủ đoạn mà chủ thể sử dụng nhằm đạt

được mục đích đã đặt ra.- Vai trò của phương pháp đối với con người: Có vai trò to lớn, quyết định trong

hoạt động của con người.- Nguồn gốc và bản chất của phương pháp:

o Những căn cứ để xác định phương pháp: Căn cứ 3 yếu tố Đối tượng nghiên cứu và tác động Mục đích mà chủ thể đặt ra Điều kiện, hoàn cảnh khi thực hiện phương pháp.

- Các loại phương pháp:o Theo đối tượng áp dụng: 3 loại

Phương pháp riêng: Là phương pháp áp dụng cho một đốitượng nào đó.

Phương pháp đặc thù: Áp dụng cho một nhóm đối tượng có đặcđiểm giống nhau.

Phương pháp chung: Áp dụng cho nhiều đối tượng khác nhau.o Theo l ĩ nh vực vận dụng phương pháp: có 2 loại

Phương pháp nhận thức: Áp dụng trong l ĩ nh vực nhận thức. Vídụ: quy nạp, diễn dịch…

Phương pháp thực tiễn: Áp dụng trong hoạt động thực tiễn.

b. Ph ươ ng pháp lu ận:- Khái niệm phương pháp luận: Là hệ thống các nguyên tắc, các quan điểm chỉ đạo việc xác định phương pháp và phạm vi áp dụng phương pháp. Từ đó tìm ramột phương pháp tối ưu.

- Thế nào là phương pháp luận tối ưu: Giản đơn nhưng cho hiệu quả cao nhất.- Các cấp độ của phương pháp luận:

o Phương pháp luận bộ môn: Áp dụng với 1 bộ môn khoa học nào đó. Vídụ: kinh tế, chính trị…

o Phương pháp luận chung: Áp dụng cho nhiều bộ môn.o Phương pháp luận chung nhất: Là phương pháp luận triết học.

- Sự khác nhau và sự thống nhất giữa phương pháp và phương pháp luận:o Khác nhau:

Phương pháp luận chỉ diễn ra trong l ĩ nh vực lí luận, còn phươngpháp có cả trong hoạt động thực tiễn và hoạt động nhận thức.o Thống nhất:

Phương pháp luận là cơ sở của phương pháp, đồng thờiphương pháp lại là sự cụ thể hóa của phương pháp luận.

2. Vai trò phương pháp luận của phép biện chứng duy vậtLý luận và phương pháp thống nhất với nhau

a. 2 nguyên lý:- Nguyên lý v m i liên h ph bi n :



30/42

o Lý luận: Sự vật hiện tượng tồn tại trong mối liên hệ phổ biến Các tính chất của liên hệ

• Tính khách quan: Mối liên hệ tự có trong hiện thực, khôngphụ thuộc con người

• Tính phổ biến: Mọi sự vật, hiện tượng đều có mối liên hệ.• Tính đa dạng phong phú: có rất nhiều mối liên hệ.

o Phương pháp luận: Phải có quan điểm toàn diện khi xem xét sự vật, hiện tượng. Nó

đòi hỏi phải xem xét tất cả các mặt của sự vật, hiện tượng.Nhưng nếu hiểu như vậy thì dàn trải sau khi xem xét cần phảitìm ra những điểm quan trọng nhất.

- Nguyên lý v s phát tri n:o Lý luận:

Mọi sự vật hiện tượng đều vận động nhưng khuynh hướngchung của nó là phát triển: Từ thấp cao, từ đơn giản phứctạp, từ kém hoàn thiện hoàn thiện.

Tính chất của phát triển: 3 tính chất• Tính khách quan: Nó là sự phát triển của bản thân sự vật

hiện tượng.• Tính phổ biến: Sự phát triển có mặt cả trong tự nhiên, xã

hội và tư duy.• Tính đa dạng phong phú:

o Các sự vật hiện tượng khác nhau thì mức độ pháttriển khác nhau.

o Trong các giai đoạn khác nhau thì mức độ pháttriển khác nhau.

o Trong điều kiện, hoàn cảnh lịch sử khác nhau cũngphát triển khác nhau.

o

Phương pháp luận: Phải có quan điểm phát triển khi xem xét sự vật hiện tượng:Phải xem xét sự vật hiện tượng trong trạng thái vận động, pháttriển; đặc biệt trong hoạt động thực tiễn phải có kế hoạch trướcmắt và lâu dài.

Nhận xét: Phát biết kết hợp 2 nguyên lý này Quan điểm lịch sử cụ thể (xem xét sự vật, hiện tượng trong điều kiện lịch sử cụ thể).

b. 3 quy lu ật- Quy lu t mâu thu n:

o Lý luận:

Mâu thuẫn tồn tại khách quan, phổ biến trong các sự vật hiệntượng: Có trong tự nhiên, xã hội. Các mặt đối lập ràng buộc, quy định lẫn nhau, chúng là điều kiện

tồn tại của nhau, đồng thời là đối tượng đấu tranh của nhau. Vídụ: thi ện và ác, đồng hóa d ị hóa, xu ất kh ẩu nh ập kh ẩu .

Các mặt đối lập đấu tranh với nhau gây nên vận động và pháttriển của sự vật hiện tượng.

o Phương pháp luận như sau: Không đựơc bỏ qua mâu thuẫn mà phải giải quyết mâu thuẫn.



31/42

Muốn giải quyết mâu thuẫn phải phát hiện ra mâu thuẫn phảiphát hiện ra mặt đối lập

Sau khi phát hiện mâu thuẫn, phải phân loại mâu thuẫn vì có thể có mâu thuẫn bên trong, bên ngoài, chủ yếu – thứ yếu, …

Phải tìm phương pháp giải quyết mâu thuẫn thích hợp. Phải đảm bảo tính khách quan trong toàn bộ quá trình phát hiện,

phân loại và giải quyết mâu thuẫn.

Lý luận và phương pháp thống nhất với nhau.- Quy lu t l ư ng – ch t.

o Lý luận: Mọi sự vật hiện tượng đều có lượng và chất:

• Lượng: biểu hiện về con số và đại lượng• Chất: là cái để phân biệt sự vật, hiện tượng này với sự

vật, hiện tượng khác. Lượng biến đổi đạt tới điểm nút, phá vỡ độ cũ thì chất của sự

vật thay đổi căn bản. Sự vật biến thành sự vật khác. Lượng biến đổi, chưa đạt tới mức phá vỡ độ cũ thì chất của sự

vật đã thay đổi cục bộ. Khi chất biến đổi lại tác động ngược lại lượng làm lượng biến

đổi hoặc lượng mới xuất hiện. Sự tác động chuyển hóa lượng – chất phụ thuộc những điều

kiện nhất định.o Phương pháp luận:

Phải biết tạo ra những điều kiện thích hợp để cho quá trìnhchuyển hóa lượng chất diễn ra có lợi cho con người.

Khi lượng biến đổi đạt tới điểm nút phá vỡ điểm cũ thì phải biếtthực hiện bước nhẩy với hình thức thích hợp.

Tránh tuyệt đối hóa về lượng hoặc về chất.- Quy lu t ph đ nh c a ph đ nh (Heghen đ ã đ c p):

o Lý luận: Sau 2 lần phủ định, sự vật dường như lặp lại cái ban đầu trên cơ

sở cao hơn. Nguyên nhân dẫn tới phủ định nằm ở bên trong sự vật – tự thân phủ định. Đó là sự chiến thắng của mặt phủ địnhđối với mặt khẳng định trong sự vật

Khuynh hướng của phủ định diễn ra theo vòng tròn xoắn ốc. Nóilên tính tiến lên và kế thừa trong sự phát triển.

o Phương pháp luận: Phải sớm phát hiện ra cái mới, tiến bộ, hợp quy luật ngay từ khi

nó mới nhen nhóm, sau đó phải ủng hộ nó để nó nhanh chiếnthắng cái lỗi thời lạc hậu.

Phải thực hiện phủ định biện chứng, tránh phủ định siêu hình.

c. Sáu c ặp ph ạm trù:- (1) – Cái riêng và cái chung:o Lý luận:

Sự vật hiện tượng nào cũng có cái chung, cái riêng và cái đơnnhất.

Cái chung và cái riêng tồn tại không tách rời nhau mà tác độngbiện chứng với nhau.

Cái chung tồn tại trong cái riêng thông qua cái riêng khẳng địnhsự tồn tại của mình.

Cái riêng tồn tại trong mối liên hệ với cái chung.



32/42

Cái chung là cái bộ phận nhưng sâu sắc, cái riêng là cái toàn bộ nhưng phong phú, đa dạng.

Trong những điều kiện nhất định, cái đơn nhất có thể biến thànhcái chung và ngược lại.

o Phương pháp luận: Không đựơc tách rời cái riêng với cái chung và ngược lại. Cái chung khi đựơc áp dụng vào từng cái riêng phải vận dụng 1

cách linh họat. Tránh tuyệt đối hóa cái chung hoặc cái riêng. Phải biết tạo ra các điều kiện thuận lợi để cái đơn nhất tiến bộ

nhanh biến thành cái chung và cái chung lạc hậu nhanh biếnthành cái đơn nhất, thậm trí triệt tiêu.

- (2) – Nguyên nhân và k t qu :o Lý luận:

Tính chất của quan hệ nhân quả:• Tính khách quan: nhân nào thì quả nấy.• Tính phổ biến: mọi sự vật hiện tượng đều có nguyên

nhân.• Tính tất yếu: đã có nhân ắt phải có quả.

Mối quan hệ biện chứng giữa nguyên nhân và kết quả.• Nhân sinh ra quả và luôn có trước quả.• Một nhân có thể sinh ra nhiều quả và ngược lại, 1 quả có

thể được taọ ra từ nhiều nhân.• Kết quả tác động trở lại nguyên nhân.

o Phương pháp luận: Muốn nắm bắt đựơc sự vật, hiện tượng thì phải nắm bắt đựơc

nguyên nhân của nó. Phải biết phân loại nguyên nhân (trực tiếp, gián tiếp, thứ yếu…),

đồng thời phải thúc đẩy nguyên nhân tạo ra kết quả có lợi chocon người đồng thời triệt tiêu nguyên nhân có hại cho con người.

- (3) – N i dung và hình th c:o Nội dung: Cái tham gia tạo nên sự vật, hiện tượng.o Hình thức: Phương thức tồn tại của nội dung.o Muốn tồn tại đựơc phải nhờ vào hình thức. Và khi nội dung biến đổi thì

hình thức cũng thay đổi.o Lý luận:

Nội dung quyết định hình thức, nội dung thế nào thì hình thứcthế ấy.

Một nội dung có thể thể hiện qua nhiều hình thức và ngược lại. Hình thức là số ít nhưng nội dung rất nhiều. Hình thức tác động trở lại nội dung.

o Phương pháp luận:

Phải xuất phát từ nội dung mà thiết lập các hình thức phù hợp. Khi hình thức không còn phù hợp thì phải thay vào đó hình thứcphù hợp với nội dung.

Chống chủ ngh ĩ a hình thức- (4) – B n ch t và hi n t ư ng:

o Lý luận: Bản chất và hiện tượng căn bản thống nhất với nhau. Bản chất

nào thì hiện tượng ấy, bản chất thay đổi thì hiện tượng cũngthay đổi theo, bản chất biến mất thì hiện tượng cũng biến mất.

Giữa bản chất và hiện tượng có sự mâu thuẫn biện chứng:



33/42

• Bản chất là cái ẩn giấu bên trong, còn hiện tượng là cáihình thức biểu hiện bên ngoài. Do đó có hiện tượng nóilên bản chất, có hiện tượng không nói lên bản chất, thậmchí có hiện tượng xuyên tạc, đánh lừa bản chất. Lê ninchia ra bản chất làm nhiều loại: Bản chất cấp 1, cấp 2… khám phá, nhận thức bản chất là 1 quá trình.

• Bản chất là cái chậm biến đổi, khó biến đổi, còn hiện

tượng thì biến đổi thường xuyên.o Phương pháp luận:

Muốn hiểu được sự vật, hiện tượng thì phải nắm được bản chấtcủa nó. Muốn vậy phải xuất phát và thông qua vô số các hiệntượng và xâu chuỗi các hiện tượng lại.

Phải đảm bảo tính khách quan khi xem xét sự vật, hiện tượng.- (5) – T t nhiên và ng u nhiên.

o Lý luận: Tất Nhiên là phạm trù chỉ mối liên hệ xuất phát bên trong của sự

vật trong những điều kiện nhất định phải xẩy ra như thế. Cái tất nhiên thì chi phối sự phát triển của sự vật còn cái ngẫu

nhiên chỉ ảnh hưởng tới sự vật. Cái tất nhiên biểu hiện thông qua vô số cái ngẫu nhiên. Ranh giới giữa tất nhiên và ngẫu nhiên có tính chất tương đối.

o Phương pháp luận: Trong nhận thức, đặc biệt là nhận thức khoa học, phải nhận

thức cái tất nhiên. Muốn vậy phải xuất phát và thông qua vô số cái ngẫu nhiên.

Phải có các phương án dự phòng cho sự biến ngẫu nhiên xuấthiện để hạn chế tình thế bị động.

- (6) – Kh n ăng và hi n th c:o Lý luận:

Khả năng là cái có thể xảy ra trên cơ sở tiền đề đã có. Hiện thựclà tất cả những gì đang tồn tại trên thực tế (hiện thực vật chất,hiện thực tinh thần).

Khả năng và hiện thực quan hệ với nhau như sau:Khả năng —<điều kiện>

hiện thựckhả năng —<điều kiện>

hiện thực mới(Trong hiện thực xuất hiện khả năng—<điều kiện thích hợp>

hiện thực mới) Mỗi sự vật có thể có nhiều khả năng. Bản thân khả năng cũng

có biến đổi, vận động. Từ khả năng đến hiện thực phải thông qua một tập hợp điều

kiện.o Phương pháp luận:

Trong hoạt động thực tiễn phải dựa vào hiện thực. Không được bỏ qua khả năng mà phải biết phát hiện ra những

khả năng khác nhau, ưu tiên khả năng tất nhiên, đặc biệt là khả năng gần vì nó dễ biến thành hiện thực hơn cả.

3. Tính cách mạng của PBCDV và ý ngh ĩ a phương pháp luận củanó đối với thực tiễn trong thời đại ngày nay

a. Quan đ i ểm v ề s ự phát tri ển mang tính cách m ạng sâu s ắc- Phát triển là kết quả đấu tranh của các mặt đối lập Không được bỏ qua mâu

thuẫn, mà phải giải quyết mâu thuẫn.



34/42

- Cái hiện tồn đã bao hàm sự diệt vong, tức là trong mặt khẳng định đã chứa đựngmặt phủ định, không thể tồn tại mãi được.

- Phát triển không từ hư vô mà là kết quả đấu tranh giữa các mặt đối lập, tuân theoquy luật lượng đổi dẫn đến chất đổi, sự vật mới tiến bộ hơn ra đời.

b. Ý ngh ĩ a ph ươ ng pháp lu ận c ủa PBCDV trong th ờ i đại ngày nay- Phải có tư duy biện chứng sâu sắc mới nhận thức đúng những diễn biến phức

tạp của thế giới ngày nay và phải đề cập 3 quan điểm cơ bản sau:

o Phải vận dụng quan điểm toàn diệno Quan điểm phát triển, vào Quan điểm lịch sử cụ thể.

- Phải biết kết hợp nội lực với ngoại lực (liên hệ bên trong với bên ngoài). Xác địnhnội lực mang tính quyết định, ngoại lực giữ quan trọng; Kết hợp giữa dân tộc vàquốc tế; Kết hợp giữa truyền thống và hiện đại; Phải thực hiện phủ định biệnchứng, không phủ định siêu hình (tức là chỉ phủ định những gì không phù hợp,còn những gì vẫn phù hợp và tiền đề thúc đẩy sự phát triển thì vẫn giữ lại);Không được đối lập tuyệt đối gữa CNTB với CNXH vì phát triển là kết quả giảiquyết mâu thuẫn thông qua chuyển hóa mặt đối lập.

- Trong quá trình đổi mới phải biết phát hiện mâu thuẫn vì mâu thuẫn luôn luôn có,đồng thời có phương pháp giải quyết mâu thuẫn thích hợp.



35/42

CHƯƠNG 6 – NGUYÊN TẮC THỐNG NHẤT GIỮA LÝLUẬN VÀ THỰC TIỄN

1. Quan điểm Mác Xít về thực tiễn, lý luận và mối quan hệ giữathực tiễn và lý luận

a. Ph ạm trù th ự c ti ễn

- Thực tiễn là gì?o Thực tiễn khác thực tế, thực tiễn gắn liền hoàn động con người, còn

thực tế bao trùm tất cả.o Triết học Mác coi: Thực tiễn là toàn bộ những hoạt động vật chất có

mục đích, có tính lịch sử xã hội của con người nhằm cải tạo tự nhiên vàxã hội.

- Các hình thức cơ bản của thực tiễn: 3 hình thứco Hoạt động sản xuất vật chất: Ra đời sớm nhất, gắn với sự ra đời loài

người. Nó là quá trình con người sử dụng công cụ vật chất tác độnglên đối tượng vật chật để tạo ra sản phẩm vật chất.

o Hoạt động chính trị xã hội: Xuất hiện từ thời xã hội chiếm hữu nô lệ. Cóthể là: Hoạt động đấu tranh giai cấp Hoạt động đấu tranh giải phóng dân tộc Đấu tranh gìn giữ bảo vệ hòa bình Các hoạt động chính trị xã hội khác.

o Hoạt động thực nghiệm khoa học: Hoạt động này ra đời sau cùng, khimà khoa học thực nghiệm phát triển ở thời kỳ phục hưng. Ngày naycác nước phát triển bước vào khoa học tri thức thực nghiệm có vaitrò tơ lớn.

Nhận xét: Hoạt động sản xuất vật chất là cơ bản, trung tâm nhất. 2hoạt động còn lại cuối cùng cũng là phục vụ cho hoạt động sản xuất vậtchất.

- Các hình thức không cơ bản của thực tiễn:o Hoạt động giáo dục đào tạoo Hoạt động giáo dục đạo đứco Hoạt động tôn giáoo V.v… Không nên dùng hình thức không cơ bản của thực tiễn để làm thước đokiểm nghiệm nhận thức.Ví dụ: Không nên dùng điểm số để đánh giá chất lượng đào tạo. Phải đưasinh viên đó vào thực tế làm việc mới kiểm nghiệm được chất lượng đàotạo.

- Ví dụ: Các ho ạt động sau có ph ải là ho ạt động th ự c ti ễn không? o Ông ăn xin: Hoạt động vật chất, có mục đích, có tính lịch sử xã hội,

song không cải tạo tự nhiên xã hội Không là hoạt động thực tiễno Thằng ăn trộm: Hoạt động vật chất, có mục đích, có tính lịch sử xã hội,

song không cải tạo tự nhiên xã hội Không là hoạt động thực tiễno Bà thái bánh phở: Là hoạt động thực tiễn.

b. Ph ạm trù lý lu ận:- Lý luận là gì?

o Lý luận là hệ thống tri thức biểu hiện qua các khái niệm, phạm trù, quyluật, nguyên lý được khái quát từ thực tiễn phản ánh những mối liên hệ bản chất, những tính quy luật của thế giới khách quan.

- Đặc điểm: 2 đặc điểm:



36/42

o Lý luận có tính trừu tượng, khái quát cao, do đó phạm vi ứng dụng trithức lý luận rất rộng và nó có tính phổ biến.

o Do tính khái quát và trừu tượng cao nên nó dễ xa rời thực tiễn

c. S ự th ống nh ất gi ữ a lý lu ận và th ự c ti ễn- Vai trò của thực tiễn đối với lý luận: Thực tiễn là cơ sở của lý luận, của nhận

thức. Thể hiện ở chỗ lý luận và nhận thức được hình thành nhờ vào thực tiễn,

thông qua thực tiễn. Hiểu là:o Thực tiễn làm cho sự vật bộc lộ ra các thuộc tính, thông qua đó con

người nhận thức chúng.o Thực tiễn là động lực của lý luận cũng như của nhận thức, ngh ĩ a là do

nhu cầu hoạt động thực tiễn mà thôi thúc con người nhận thức sớmhơn, chính xác hơn về sự vật. Ví dụ: Ch ủ trang tr ại ch ắc ch ẵn s ẽ quantâm đến cách phòng ch ống d ị ch cúm H5N1 cho gia c ầm quan tâmsách, báo v ề phòng ch ống d ị ch. Còn ng ườ i dân thành ph ố không quantâm, ch ỉ quan tâm có c ử a hàng nào bán th ị t s ạch không .

o Thực tiễn là mục đích của lý luận cũng như của nhận thức.o Thực tiễn là thước đo kiểm nghiệm nhận thức, kiểm nghiệm lý luận. Ví

dụ: Lúc đầu nh ận th ứ c ốc b ươ u vàng có giá tr ị kinh t ế cao, nhà n ướ c

nh ập v ề cho nông dân nuôi. Song th ự c ti ễn không ph ải nh ư v ậy ph ảiphá b ỏ. Đây là điểm mới của triết học Mác.

Vậy: Thực tiễn gắn liền nhận thức và lý luận. Không có thực tiễn thìkhông có nhận thức và lý luận.

- Vai trò của lý luận đối với thực tiễn: Lý luận là kim chỉ nam đối với thực tiễn.Do vậy nếu lý luận đúng sẽ thúc đẩy quá trình thực tiễn tiến lên phía trước.Nhưng nếu lý luận mà sai sẽ có tác hại ghê gớm đối với thực tiễn. Ví dụ: Đườ ngl ối, ch ủ tr ươ ng chính sách nhà n ướ c .

2. Khắc phục những biểu hiện của chủ ngh ĩ a kinh nghiệm vàchủ ngh ĩ a giáo điều

a. B ệnh giáo đ i ều và b ệnh kinh nghi ệm ở n ướ c ta, nh ữ ng bi ểu hi ện nguyên nhânvà ph ươ ng h ướ ng kh ắc ph ục

- Những biểu hiện:o Những biểu hiện của bệnh giáo điều:

Áp dụng máy móc lý luận vào quá trình xây dựng phát triển đấtnước.

Áp dụng máy móc những kinh nghiệm trong thời chiến tranh vàothời kỳ hòa bình xây dựng, phát triển đất nước. Áp dụng kinhnghiệm của địa phương này vào địa phương khác G ọi là giáo

đ i ều kinh ngi ệm . Bệnh sách vở khi ra nghị quyết.o Những biểu hiện của bệnh kinh nghiệm:

Hài lòng với vốn kinh nghiệm đã có. Ngại học lý luận Trong hoạt động thực tiễn chỉ dựa vào kinh nghiệm Coi thường khoa học kỹ thuật, coi thường trí thức. Thiếu tầm nhìn xa trông rộng

- Nguyên nhân:o Nguyên nhân chung (2 loại bệnh):



37/42

Vi phạm nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, tách rờichúng với nhau. Họ hoặc cường điệu hóa lý luận hoặc cườngđiệu hóa kinh nghiệm (thực tiễn).

o Nguyên nhân cụ thể: Với bệnh giáo điều:

• Tuyệt đối hóa vai trò của lý luận, xem nhẹ hoặc phủ nhậnvai trò của thực tiễn.

Với bệnh kinh nghiệm:• Tuyệt đối hóa vai trò của thực tiễn, của kinh nghiệm. Xem

nhẹ hoặc bỏ qua vai trò của lý luận.- Phương hướng khắc phục:

o Về mặt nhận thức phải tự đánh giá được chúng ta đang thiếu tri thứckhoa học và yếu về lý luận (Lý do khách quan: Là nước nông nghiệplạc hậu, chiến tranh kéo dài) Phải nâng cao dân trí.

o Phải coi trọng lý luận và đổi mới công tác nghiên cứu lý luận trên cơ sở đổi mới tư duy lý luận. Thể hiện: Phải bỏ lối nghiên cứu lý luận theo hướng kinh viện. Phải gắn kết lý luận, thực tiễn ngay trong quá trình nghiên cứu.

Phải bắt lý luận giải đáp những vấn đề thực tiễn đang đặt ra. Phải coi trọng thực tiễn, tích cực tổng kết thực tiễn, tổng kết kinh

nghiệm để sửa đổi phát triển lý luận. Hoàn thiện đường lối, chủ trương chính sách.

b. Vai trò c ủa lý lu ận trong th ờ i đại ngày nay- Ngày nay lý luận trở thành cơ sở cho việc hoạch định đường lối, chính sách của

Đảng.- <Tự đọc sách>



38/42

CHƯƠNG 7 – LÝ LUẬN HÌNH THÁI KINH TẾ XÃ HỘIVÀ SỰ NHẬN THỨC CON ĐƯỜNG ĐI LÊN CHỦ NGH Ĩ A XÃ HỘI NƯỚC TA

1. Những căn cứ xuất phát để phân tích đời sống xã hội- Xuất phát từ lý do tồn tại và phát triển của xã hội loài người: Phải sản xuất vật

chất Phải có 1 phương thức sản xuất nhất định. Phải có quan hệ giữa conngười với giới tự nhiên trong quá trình sản xuất (LLSX); có quan hệ giữa ngườivới người trong quá trình sản xuất (QHSX). QHSX phản ánh mặt quan hệ kinh tế xã hội; LLSX phản ánh quan hệ kinh tế - kỹ thuật.

- Căn cứ vào chuỗi quy định nhân quả trong hoạt động của con người: (1) Điềukiện hoàn cảnh khách quan (2) hình thành nhu cầu (nhu c ầu v ật ch ất + nhuc ầu tinh th ần, nhu c ầu v ật ch ất có tính c ấp thi ết h ơ n song ch ậm bi ến đổi h ơ n nhuc ầu tinh th ần ) (3) hình thành lợi ích ( l ợ i ích là cái làm th ỏa mãn nhu c ầu c ủacon ng ườ i; Chia theo quan h ệ ch ủ th ể có: l ợ i ích cá nhân, l ợ i ích t ập th ể, l ợ i ích xãh ội; Chia theo tính ch ất có: l ợ i ích chính đ áng và không chính đ áng; Theo l ĩ nh v ự cthì chia thành: l ợ i ích v ật ch ất và l ợ i ích tinh th ần ) (4) Hình thành lên mục đích,

lý tưởng, trở thành động cơ

(5) Lựa chọn phương tiện để đạt mục đích

(6)Đạt được kết quả (7) Khi đó nhu cầu và lợi ích mới đạt được.

Mác KL: Nhu cầu lợi ích là động lực cơ bản thúc đẩy thái độ hành vi conngười.- Mác cho rằng xã hội là một bộ phận của giới tự nhiên đặc thù, vận động và phát

triển theo những quy luật khách quan.

Mác cho rằng quy luật xã hội là những mối liên hệ khách quan, bản chất, tất yếu,lặp đi lặp lại giữa các hiện tượng và quá trình xã hội.

Những đặc điểm chính của quy luật xã hội:

Nó có tính khách quan, tính tất yếu và tính phổ biến: Mọi quyluật đều có các đặc điểm này. Quy luật xã hội biểu hiện thông qua hoạt động có ý thức của con

người. Dù thế quy luật xã hội vẫn có tính khách quan vì hoạtđộng của con người: chính trị xã hội, sản xuất vật chất, vui chơigiải trí… trong đó sản xuất vật chất là hoạt động cơ bản nhất vàcó tính khách quan, phải tuân theo hoàn cảnh khách quan.

Quy luật xã hội biểu hiện ra như là những xu hướng Sự tác động và ảnh hưởng của quy luật xã hội phụ thuộc vào

những điều kiện nhất định Quy định xã hội tác động trực tiếp đến địa vị và lợi ích con người.

- Triết học Mác vận dụng mối quan hệ biện chứng vật chất – ý thức vào việc

nghiên cứu đời sống xã hội thành mối quan hệ giữa tồn tại xã hội và ý thức xã hội.o Tồn tại xã hội:

Điều kiện tự nhiên (những điều kiện tác động trực tiếp): hữu hạn Dân số: Số dân, phân bố dân cư, tốc độ tăng trưởng dân số,

điều kiện sinh hoạt vật chất xã hội Phương thức sản xuất: Cách thức sản xuất mà con người sử

dụng trong từng thời kỳ:• QHSX• LLSX

o QHSX:



39/42

Sở hữu TLSX: Sở hữu tư nhân, tập thể, toàn dân Tổ chức quản lý sản xuất Phân phối sản phẩm lao động (Trước năm 1986: Phân phối theo

bình quân thời gian lao động, sau 1986: Đa dạng hóa các loạihình phân phối: theo kết quả lao động, theo vốn đóng góp, theophúc lợi xã hôi…

o Trong 3 yếu tố trên, phương thức sản xuất đóng vai trò quyết định.

o Ý thức xã hội: Ý thức của cộng đồng xã hội. Bao gồm: Tâm lý xã hội(hình thức tự phát); Hệ tư tưởng xã hội (hình thức tự giác).Tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội và ý thức xã hội tác đọng trở lại tồn tại xãhội. Sự tác động này theo 2 hướng: tích cực và tiêu cực.

2. Cấu trúc xã hội, hình thái kinh tế xã hộia. Ph ạm trù hình thái kinh t ế xã h ội

- Là phạm trù cơ bản của chủ ngh ĩ a duy vật lịch sử phản ánh xã hội ở từng giaiđoạn phát triển nhất định với những quan hệ sản xuất của nó thích ứng với LLSXở 1 trình độ nhất định và với 1 kiến trúc thượng tầng dừng lên trên những QHSXđó.

- Hình thái KTXH gồm 3 bộ phậno Kiến trúc thượng tầngo QHSX: Sẽ hình thành lên cơ sở hạ tầng.o LLSX:

Ba mặt này tồn tại không tách rời nhau mà tác động biện chứng với nhau tạo thànhcác quy luật xã hội.QHSX là tiêu chuẩn cơ bản và khách quan để phân biệt hình thái kinh tế xã hội nàyvới hình thái kinh tế xã hội khác.- Khi xem xét 1 hình thái kinh tế xã hội ngoài việc phân tích 3 mặt nói trên, còn phải

phân tích các quan hệ gia đ ình, quan hệ giai cấp, quan hệ dân tộc, các yếu tố về truyền thống lịch sử, văn hóa để thấy được tính đa dạng phong phú của mỗi hìnhthái kinh tế xã hội.

o Nước ta đã thực hiện 3 cuộc cách mạng: Cách mạng tư tưởng văn hóa kiến trúc thượng tầng Cách mạng quan hệ sản xuất QHSX Cách mạng khoa học kỹ thuật LLSX

b. Quy lu ật quan h ệ s ản xu ất phù h ợ p v ớ i trình độ phát tri ển c ủa l ự c l ượ ng s ảnxu ất

- Tính chất LLSX, có tính:o Cá nhân: Công cụ lao động thô sơ. Tính cá nhân có từ khi có con

người đến ngày nay.o Xã hội hóa: Quá trình lao động bằng máy móc và có sự hiệp tác giữa

người với người. Có từ khi có công trường lao động đến ngày nay.- Trình độ của LLSX: Biểu hiện ở trình độ người lao động, kho bãi lưu…- Phù hợp: Phải căn cứ vào tính chất và trình độ LLSX thiết lập QHSX phù hợp

trên cả 3 mặt- <Tự đọc>



40/42

- Vận dụng ở nước ta:o Trước 1986: Vận dụng chưa tốt, qhsx tiến bộ giả và chạy trước quá xa

so với llsx.o Từ 1986 tới nay:

QHSX:• Chuyển từ kinh tế hiện vật sang kinh tế hàng hóa nhiều

thành phần. Hiện nay 5 thành phần: kinh tế nhà nước; tập

thể; tư nhân (gồm: cá thể, tiểu chủ và tư bản tư nhân);kinh tế tư bản nhà nước; kinh tế có vốn đầu tư nướcngoài. 3 hình thức sở hữu: Sở hữu tư nhân; Sở hữu tậpthể; Sở hữu toàn dân.

• Nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường, có quản lýcủa nhà nước theo định hướng XHCN.

o …???o Phải khắc phục tối đa mặt trái của kinh tế thị

trường: phá sản, thất nghiệp, phân hóa giàu nghèodiễn ra nhanh và sâu sắc, tàn phá tài nguyên thiênnhiên, tệ nạn xã hội gia tăng.

• Đa dạng hóa các hình thức phân phối gồm: Phân phối

theo lao động (Kết quả lao động và hiệu quả kinh tế);Phân phối theo vốn tài sản đóng góp; Phân phối chonhững cống hiến khác thông qua phúc lợi xã hội.

LLSX:• Quan tâm đầu tư phát triển LLSX hơn: Xác định giáo dục

và đào tạo, KHCN là quốc sách hàng đầu.

c. M ối quan h ệ gi ữ a c ơ s ở h ạ t ầng và ki ến trúc th ượ ng t ầng:- Cơ sở hạ tầng quyết định kiến trúc thượng tầng, tức cơ sở hạ tầng thế nào, tính

chất của nó ra sao thì kiến trúc thượng tầng cũng tương ứng như vậy hay ai nắmquyền thống trị kinh tế cũng sẽ nắm thống trị về chính trị.

- Kiến trúc thượng tầng tác động trở lại cơ sở hạ tầng. Nó củng cố cơ sở hạ tầngsinh ra nó, nó đấu tranh xóa bỏ cơ sở hạ tầng cũ; nếu kiến trúc thượng tầng phùhợp cơ sở hạ tầng thì không những nó bảo vệ mà còn thúc đẩy cơ sở hạ tầng.Ngược lại nó kìm hãm cơ sở hạ tầng. Thậm trí phá hủy, thay đổi toàn bộ cơ sở hạ tầng bên dưới. Ngày nay, do quá trình dân chủ hóa đời sống xã hội, cộng vớicuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện đại kiến trúc thượng tầng ngày càngđóng vai trò to lớn; tuy nhiên xét đến cùng, kiến trúc thượng tầng vẫn do cơ sở hạ tầng quyết định, nếu thổi phồng sự phát triển kiến trúc thượng tầng sẽ rơi vàochủ quan duy ý chí.

3. Vấn đề quá độ lên CNXH ở nước taNhận thức lại về CNXH, về thời kỳ quá độ và về vấn đề bỏ qua chế độ TBCN

a. Nh ận th ứ c l ại v ề CNXH:o CNXH là 1 hiện thực lịch sử, nó phản ánh quy luật vận động và phát

triển của xã hội loài người.o CNXH chưa có trên thực tế, chưa có tiền đề về lý luận và thực tiễn.

Những điều Mac, Ănghen nói về CNXH mới chỉ là những nguyên lý cănbản mang tính dự báo về 1 xã hội trong tương lai. Chính vì vậy 1 số nước, cả nước ta, đang trong quá trình mày mò, tìm kiếm “địnhhướng XHCN”.

b. Th ờ i k ỳ quá độ:o Thời kỳ quá độ là tất yếu.



41/42

o 2 loại quá độ: Trực tiếp: Nguyên thủy Chiếm hữu nô lệ Phong kiến

TBCN <quá độ tr ự c ti ếp > XHCN. Gián tiếp: Nước ta theo loại này: Nguyên thủy Chiếm hữu nô

lệ Phong kiến <quá độ gián tiếp> XHCN

c. B ỏ qua ch ế độ TBCN:- Canada: Nguyên thủy CHNL TBCN, bỏ qua phong kiến: Tư nhân tư nhân

- Úc: Nguyên thủy TBCN: của chung tư nhân- Apganixtan: Nguyên thủy PK, bỏ qua CHNL: tư nhân tư nhân- Việt nam: Nửa phong kiến XHCN, bỏ qua TBCN: tư nhân của chung rất

khó.

“B ỏ qua ” hiểu là:- Bỏ qua việc xây dựng chính trị TBCN- Không bỏ qua hình thái kinh tế TBCN, phải biết khai thác, kế thừa và phát huy

những gì loài người đạt được trong CNTB.



De kiem tra triet hoc giua ky: Qua một số triết gia tiêu biểu của lịch sử triết học trướ c Mác.Hãy chứng minh nhận thức về vật chất của nhân loại ngày càng tiến đến chân lý.

- Day la De thi dot 1: (khoa QTKD 5 dot 1)Đề thi triết đây: (100 phút)Câu 1: Chứng minh rằng lịch sử triết học cũng là sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đốilập.

Câu 2: Một trong những quan điểm cơ bản chỉ đạo quá trình đổi mớ i ở nướ c ta là: Đổi mớ itoàn diện và đồng bộ. Hãy phân tích cơ sở triết học và cơ sở thực tiễn của quan điểm trên.

- Con day la De thi dot 2: (khoa QTKD 5 dot 2)Câu 1: Chứng minh rằng lịch sử triết học cũng là sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đốilập.Câu 2 là: Hãy phân tích luận điểm: "Bản chất linh hồn sống của phép biện chứng duy vật làphân tích cụ thể mỗi tình hình cụ thể", cho ví dụ minh họa? Ý ngh ĩ a của luận điểm trên khi ápdụng vào quá trình đổi mớ i ở nướ c ta như thế nào?

- đề qtkd k6.1

Câu 1: Một trong những quan điểm cơ bản chỉ đạo quá trình đổi mớ i ở nướ c ta là: Đổi mớ itoàn diện và đồng bộ. Hãy phân tích cơ sở triết học và cơ sở thực tiễn của quan điểm trên.Câu 2 là: Hãy phân tích luận điểm: "Bản chất linh hồn sống của phép biện chứng duy vật làphân tích cụ thể mỗi tình hình cụ thể", cho ví dụ minh họa? Ý ngh ĩ a của luận điểm trên khi ápdụng vào quá trình đổi mớ i ở nướ c ta như thế nào?

bai giang triet hoc thay khai

Documents