de cuong bai giang triet hoc danh cho cao hoc ts vuminhtuyen

8/3/2019 De Cuong Bai Giang Triet Hoc Danh Cho Cao Hoc TS VuMinhTuyen

http://slidepdf.com/reader/full/de-cuong-bai-giang-triet-hoc-danh-cho-cao-hoc-ts-vuminhtuyen 1/146

§Ò c− ¬ng bµi gi¶ng triÕt häc T.s Vò Minh Tuyªn

1

§Ò c− ¬ng bμi gi¶ng triÕt häc

dμnh cho cao häc vμ sau ®¹i häc kh«ng chuyªn

ngμnh triÕt häc (Sè §VHT: 5 tÝn chØ)

Môc tiªu m«n häc:

§©y lµ m«n häc c¬ b¶n dµnh cho häc viªn cao häc vµ nghiªn cøu sinhkh«ng thuéc chuyªn ngµnh triÕt häc. Trong triÕt häc M¸c-Lªnin, lý luËn vµph− ¬ng ph¸p thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau; chñ nghÜa nghÜa duy vËt thèng nhÊtvíi phÐp biÖn chøng lµm cho triÕt häc M¸c trë thµnh lý luËn khoa häc, cã kh¶n¨ng nhËn thøc ®óng ®¾n giíi tù nhiªn, ®êi sèng x· héi vµ c¶ t− duy conng− êi.

Th«ng qua viÖc häc triÕt häc M¸c-Lªnin lµ c¬ së ®Ó cho häc viªn tiÕpnhËn mét thÕ giíi quan khoa häc vµ x¸c ®Þnh mét ph− ¬ng ph¸p luËn ®óng ®¾n.Trang bÞ cho ng− êi häc nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc M¸c-Lªnin ®Ó tõ ®ã cã thÕ giíi quan khoa häc vµ ph− ¬ng ph¸p luËn biÖn chøng ®Ó nhËn thøcc¸c m«n khoa häc kh¸c.

Ph− ¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ m«n häc:

KiÓm tra: 1 bµi - hÖ sè 0,1

TiÓu luËn: 2 bµi - hÖ sè 0,3

Thi hÕt m«n: 1 bµi - hÖ sè 0,6




2

Ch− ¬ng I

TriÕt häc vμvai trß cña triÕt häc trong ®êi sèng x∙ héi

(2 tiÕt lý thuyÕt 1 tiÕt th¶o luËn)

1.1 - kh¸i niÖm triÕt häc vμ

®èi t−

îng nghiªn cøucña triÕt häc

1.1.1. Kh¸i niÖm triÕt häc

TriÕt häc ra ®êi kho¶ng tõ TKVIII - VI Tr.CN

ë ph− ¬ng T©y, kh¸i niÖm triÕt häc cã nguån gèc tõ triÕt häc Hy L¹p cæ

®¹i. Theo tiÕng Hy L¹p cæ ®¹i, kh¸i niÖm triÕt häc lµ Philosophia cã nghÜa lµ

yªu mÕn sù th«ng th¸i.ë ph− ¬ng §«ng, kh¸i niÖm triÕt häc b¾t nguån tõ ch÷ triÕt trong tiÕng

Trung Quèc cã nghÜa lµ trÝ , lµ sù hiÓu biÕt s©u s¾c cña con ng− êi vÒ thÕ giíi.

Cßn trong triÕt häc Ê n ®é, kh¸i niÖm triÕt häc lµ darshana cã nghÜa lµ con

®− êng suy ngÉm ®Ó dÉn d¾t con ng− êi kiÕm t×m ch©n lý.

Nh− vËy cho dï ë Ph− ¬ng §«ng hay Ph− ¬ng T©y, ngay tõ ®Çu triÕt häc

häc ®· lµ ho¹t ®éng tinh thÇn biÓu hiÖn kh¶ n¨ng nhËn thøc, ®¸nh gi¸ cña con

ng− êi, nã tån t¹i víi t− çch mét h×nh th¸i ý thøc x· héi.

Kh¸i qu¸t l¹i: TriÕt häc lµ hÖ thèng tri thøc lý luËn chung nhÊt cña con

ng− êi vÒ thÕ giíi, vÒ b¶n th©n con ng− êi vµ vÞ trÝ cña con ng− êi trong thÕ

giíi ®ã.

Víi t− çch lµ mét hÖ thèng tri thøc lý luËn chung nhÊt , triÕt häc kh«ng

xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn cña x· héi loµi ng− êi,

nã chØ ra ®êi khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn sau:

Nguån gèc nhËn thøc: TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi nhËn thøc cña con

ng− êi ®¹t tíi tr×nh ®é trõu t− îng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, hÖ thèng ho¸ trong qu¸

tr×nh ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan, ®Ó tõ ®ã x©y dùng nªn çc häc thuyÕt, lý

luËn khoa häc.




3

Nguån gèc x· héi: TriÕt häc chØ xuÊt hiÖn khi tr×nh ®é ph©n c«ng lao

®éng x· héi ph¸t triÓn ®Õn møc cã sù ph©n c«ng lao ®éng thµnh lao ®éng trÝ ãc

vµ lao ®éng ch©n tay, tøc lµ vµo thêi kú x· héi cã giai cÊp ®Çu tiªn trong lÞch

sö - x· héi chiÕm h÷u n« lÖ. Nh− vËy, tõ khi míi ra ®êi, tù b¶n th©n triÕt häc

®· mang tÝnh giai cÊp, phôc vô lîi Ých cho nh÷ng giai cÊp nhÊt ®Þnh.Hai nguån gèc trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, sù ph©n chia chóng

chØ cã tÝnh chÊt t− ¬ng ®èi

1.1.2- §èi t− îng cña triÕt häc.

Khi míi ra ®êi (kho¶ng tõ TK VIII - TKVI Tr.CN) triÕt häc cæ ®¹i ®− îc

gäi lµ triÕt häc tù nhiªn. TriÕt häc ®− îc coi lµ m«n khoa häc bao gåm tri thøc

cña mäi khoa häc. §©y chÝnh lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn quan niÖm coi “triÕt häc

lµ khoa häc cña mäi khoa häc”.

§Õn thêi kú trung cæ ë T©y ¢u, kho¶ng tõ thÕ kû V ®Õn thÕ kû XV, t«n

gi¸o chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ trong ®êi sèng tinh thÇn x· héi, triÕt häc trë thµnh

n« lÖ cña thÇn häc. TriÕt häc tù nhiªn cæ ®¹i bÞ thay thÕ bëi triÕt häc kinh viÖn

chØ tËp trung vµo nhiÖm vô chøng minh cho sù tån t¹i cña Th− îng §Õ vµ tÝnh

®óng ®¾n cña nh÷ng néi dung trong Kinh th¸nh

Sù h×nh thµnh ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa cïng víi sù kh«iphôc vµ ph¸t triÓn m¹nh cña KHTN ®· t¹o ra c¬ së x· héi vµ c¬ së tri thøc

v÷ng ch¾c cho sù phôc h− ng vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc duy

vËt, mµ ®Ønh cao lµ CNDV TK XVII - XVIII ë Anh, Ph¸p, Hµ Lan. MÆt kh¸c

t− t− ëng triÕt häc còng ®− îc ph¸t triÓn trong çc häc thuyÕt triÕt häc duy t©m

mµ ®Ønh cao lµ triÕt häc Heghen, ®¹i biÓu cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc.

Do nhu cÇu cña thùc tiÔn x· héi, çc m«n khoa häc chuyªn ngµnh dÇn

dÇn t¸ch ra thµnh nh÷ng m«n khoa häc ®éc lËp, cã ®èi t− îng vµ ph− ¬ng ph¸pnghiªn cøu riªng ®· tõng b− íc ph¸ vì tham väng cña triÕt häc muèn lµ "khoa

häc cña mäi khoa häc". Hªghen chÝnh lµ ng− êi cuèi cïng cã tham väng ®ã,

«ng muèn x©y dùng triÕt häc cña m×nh thµnh mét hÖ thèng phæ biÕn cña nhËn

thøc, trong ®ã çc ngµnh khoa häc cô thÓ chØ lµ nh÷ng m¾t kh©u phô thuéc

vµo triÕt häc.




4

Hoµn c¶nh kinh tÕ- x· héi vµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ®Çu thÕ

kû XIX ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c. §o¹n tuyÕt víi quan niÖm coi

“TriÕt häc lµ khoa häc cña mäi khoa häc”, triÕt häc M¸c x¸c ®Þnh ®èi t− îng

nghiªn cøu cña m×nh lµ: tiÕp tôc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý

thøc trªn lËp tr− êng CNDV triÖt ®Ó vµ nghiªn cøu çc quy luËt chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi vµ t − duy.

1.13- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc

TriÕt häc víi t− çch lµ mét khoa häc, nã quan t©m nghiªn cøu nhiÒu

vÊn ®Ò chung vÒ thÕ giíi, trong ®ã cã mét vÊn ®Ò träng t©m næi lªn ®− îc coi lµ

nÒn t¶ng cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c ®− îc gäi lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cña

triÕt häc. Theo ¡ngghen "vÊn ®Ò c¬ b¶n lín cña mäi triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc

hiÖn ®¹i, lµ vÊn ®Ò gi÷a tån t¹i vµ t− duy" (hay gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc).

- VÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc cã hai mÆt:

+ MÆt thø nhÊt, tr¶ lêi c©u hái gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc, çi nµo cã tr− íc,

çi nµo cã sau vµ çi nµo quyÕt ®Þnh çi nµo ?

+ MÆt thø hai, tr¶ lêi c©u hái: con ng− êi cã kh¶ n¨ng nhËn thøc thÕ giíi

kh«ng ?

1.2- TÝnh quy luËt vÒ sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc

Sù h×nh thµnh thµnh, ph¸t triÓn cña cña triÕt häc cã tÝnh quy luËt

cña nã. Trong ®ã, çc quy luËt chung lµ: sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc

g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi, víi cuéc ®Êu tranh gi÷a çc giai cÊp, çc

lùc l− îng x· héi; víi çc thµnh tùu khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi; víi

sù th©m nhËp vµ ®Êu tranh gi÷a çc tr− êng ph¸i triÕt häc víi nhau.

Lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc g¾n

liÒn víi çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi, víi cuéc ®Êu tranh cña çc giai cÊp, çc

lùc l− îng x· héi.

Lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi cã tÝnh kh¸i qu¸t, sù ph¸t triÓn cña triÕt

häc kh«ng thÓ t¸ch rêi çc thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x·

héi. Sù ph¸t triÓn cña TriÕt häc, mét mÆt ph¶i kh¸i qu¸t ®− îc çc thµnh tùu




5

cña khoa häc, mÆt kh¸c ph¶i ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña khoa häc trong

tõng giai ®o¹n lÞch sö. V× vËy, víi mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc, nhÊt

lµ khoa häc tù nhiªn, th× triÕt häc còng cã mét b− íc ph¸t triÓn. §óng nh−

¡ngghen ®· nhËn ®Þnh: “Mçi khi cã nh÷ng ph¸t minh míi cña khoa häc tù

nhiªn th× chñ nghÜa duy vËt còng thay ®æi h×nh thøc”. Do ®ã, viÖc nghiªn cøuçc t− t− ëng triÕt häc kh«ng thÓ t¸ch rêi çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña khoa häc,

nhÊt lµ khoa häc tù nhiªn.

Trong lÞch sö triÕt häc lu«n lu«n diÔn ra cuéc ®Êu tranh gi÷a çc tr− êng

ph¸i triÕt häc, mµ ®iÓn h×nh nhÊt lµ cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ

chñ nghÜa duy t©m.Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®ã, çc tr− êng ph¸i triÕt häc võa

g¹t bá lÉn nhau, võa kÕ thõa lÉn nhau, vµ mçi tr− êng ph¸i kh«ng ngõng biÕn

®æi, ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi cao h¬n. ChÝnh cuéc ®Êu tranh gi÷a çctr− êng ph¸i triÕt häc ®· lµm cho triÕt häc kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §ã lµ l«gÝc

néi t¹i trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña triÕt häc.

Sù ph¸t triÓn triÕt häc kh«ng chØ diÔn ra qu¸ tr×nh thay thÕ lÉn nhau gi÷a

çc häc thuyÕt triÕt häc mµ cßn bao hµm sù kÕ thõa lÉn nhau gi÷a chóng. §ã

chÝnh lµ sù phñ ®Þnh biÖn chøng trong lÞch sö ph¸t triÓn t− t− ëng triÕt häc.ViÖc

nhiªn cøu çc t− t− ëng triÕt häc ®ßi hái ph¶i nghiªn cøu sù kÕ thõa lÉn nhau

gi÷a çc t− t− ëng triÕt häc.

Sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng chØ g¾n liÒn víi tõng quèc gia d©n téc,

mµ cßn cã sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau gi÷a çc t− t− ëng

triÕt häc cña çc quèc gia, d©n téc còng nh− gi÷a çc vïng víi nhau.Sù t¸c

®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau ®ã gãp phÇn thóc ®Èy t− t− ëng triÕt

häc nh©n lo¹i nãi chung, t− t− ëng triÕt häc tõng d©n téc nãi riªng ph¸t triÓn.

Sù ph¸t triÓn cña t− t− ëng triÕt häc võa cã tÝnh giai cÊp, võa cã tÝnh d©n téc,

võa cã tÝnh nh©n lo¹i.

Sù ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng chØ trong sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau,

th©m nhËp lÉn nhau gi÷a çc t− tuëng triÕt häc, mµ cßn gi÷a triÕt häc víi

chÝnh trÞ, t«n gi¸o, nghÖ thuËt. Sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®ã lµm cho h×nh

thøc ph¸t triÓn cña triÕt häc rÊt ®a d¹ng. TriÕt häc kh«ng chØ lµ c¬ së lý luËn




6

cho çc h×nh th¸i ý thøc x· héi kh¸c, nh− thÓ hiÖn th«ng qua chÝnh trÞ, th«ng

qua t«n gi¸o, th«ng qua nghÖ thuËt. §iÒu ®ã cho thÊy, nhiÒu khi nghiªn cøu

çc t− t− ëng triÕt häc ph¶i th«ng qua nghiªn cøu, kh¸i qu¸t tõ çc h×nh th¸i ý

thøc x· héi kh¸c.

1.3 - Vai trß cña triÕt häc trong ®êi sèng x∙ héi

1.3.1- Vai trß thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn cña TriÕt häc

Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt, tr− íc hÕt lµ nh÷ng vÊn ®Ò thÕ

giíi quan. §ã lµ mét trong nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n cña TriÕt häc. ThÕ giíi

quan lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm, quan niÖm cña con ng− êi vÒ thÕ giíi xung

quanh, vÒ b¶n th©n con ng− êi, vÒ cuéc sèng vµ vÞ trÝ cña con ng− êi trong thÕ

giíi ®ã. ThÕ giíi quan ®−

îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh sinh sèng vµnhËn thøc cña con ng− êi; ®Õn l− ît m×nh, thÕ giíi quan l¹i trë thµnh nh©n tè

®Þnh h− íng cho con ng− êi tiÕp tôc qu¸ tr×nh nhËn thøc thÕ giíi xung quanh,

còng nh− tù nhËn thøc b¶n th©n m×nh, vµ ®Æc biÖt lµ, tõ ®ã con ng− êi x¸c ®Þnh

th¸i ®é, çch thøc ho¹t ®éng vµ sinh sèng cña m×nh. ThÕ giíi quan ®óng ®¾n

lµ tiÒn ®Ò h×nh thµnh nh©n sinh quan tÝch cùc, tiÕn bé.

Nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, thÕ giíi quan cã vai trß ®Æc biÖt trong cuéc

sèng cña con ng− êi. Cã thÓ coi thÕ giíi quan lµ mét "thÊu kÝnh", th«ng qua ®ãcon ng− êi nh×n nhËn thÕ giíi xung quanh vµ tù xem xÐt ®¸nh gi¸ chÝnh b¶n

th©n m×nh ®Ó x¸c ®Þnh môc ®Ých, ý nghÜa cuéc sèng vµ lùa chän ph− ¬ng thøc

ho¹t ®éng ®¹t ®− îc ý nghÜa, môc ®Ých ®ã.

ThÕ giíi quan cã nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau: thÕ giíi quan huyÒn tho¹i, thÕ

giíi quan t«n gi¸o, thÕ giíi quan triÕt häc. TriÕt häc ra ®êi víi t− çch lµ hÖ

thèng lý luËn chung nhÊt vÒ thÕ giíi quan, lµ h¹t nh©n lý luËn cña thÕ giíi

quan, ®· lµm cho thÕ giíi quan ph¸t triÓn lªn mét tr×nhd ®é tù gi¸c dùa trªn c¬ së tæng kÕt kinh nghiÖm thøc tiÔn vµ tri thøc khoa häc mang l¹i.

TriÕt häc víi t− çch lµ h¹t nhËn lý luËn cña thÕ giíi quan, lµm cho thÕ

giíi ph¸t triÓn nh− mét qu¸ tr×nh tù gi¸c trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ ho¹t

®éng thùc tiÔn cña con ng− êi. Víi ý nghÜa nh− vËy, triÕt häc cã chøc n¨ng thÕ

giíi quan.




7

Cïng víi chøc n¨ng thÕ giíi quan, triÕt häc cßn cã chøc n¨ng ph− ¬ng

ph¸p luËn. Ph− ¬ng ph¸p luËn lµ lý luËn vÒ ph− ¬ng ph¸p, bao gåm mét hÖ

thèng çc quan ®iÓm, çc nguyªn t¾c xuÊt ph¸t chØ ®¹o con ng− êi trong viÖc

x¸c ®Þnh lùa chän ph− ¬ng ph¸p ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých ®· ®Æt ra. C¨n cø vµo vai

trß cña nã, cã thÓ chia ph− ¬ng ph¸p luËn thµnh 3 cÊp ®é: ph− ¬ng ph¸p luËnchuyªn ngµnh, ph− ¬ng ph¸p luËn chung vµ ph− ¬ng ph¸p luËn chung nhÊt.

+ Ph− ¬ng ph¸p luËn chuyªn ngµnh: cña mét ngµnh khoa häc cô thÓ.

+ Ph− ¬ng ph¸p luËn chung: ®− îc sö dông cho mét sè ngµnh khoa häc.

+ Ph− ¬ng ph¸p luËn chung nhÊt lµ ph− ¬ng ph¸p luËn triÕt häc, c¬ së cho

çc lo¹i ph− ¬ng ph¸p luËn nªu trªn.

Víi t− çch lµ hÖ thèng tri thøc chung nhÊt cña con ng− êi vÒ thÕ giíi vµ

vai trß cña con ng− êi trong thÕ giíi ®ã vµ nghiªn cøu çc quy luËt chung nhÊt

cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy, triÕt häc cã chøc n¨ng ph− ¬ng ph¸p luËn chung

nhÊt.

Trong triÕt häc m¸c-xÝt, chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng thèng

nhÊt chÆt chÏ víi nhau: chñ nghÜa duy vËt lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng;

cßn phÐp biÖn chøng lµ phÐp biÖn chøng duy vËt. Sù thèng nhÊt ®ã ®· lµm cho

triÕt häc macxÝt trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph−

¬ng ph¸p luËn thËt sù khoa häctrong nhËn thøc vµ thùc tiÔn hiÖn nay v× sù tiÕn bé cña x· héi

1.3.2- Vai trß cña triÕt häc ®èi víi çc khoa häc cô thÓ vµ ®èi víi t −

duy lý luËn.

Sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn cña triÕt häc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn cña

khoa häc cô thÓ, qua kh¸i qu¸t çc thµnh tùu cña khoa häc cô thÓ. Tuy nhiªn,

triÕt häc l¹i cã vai trß rÊt to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc cô thÓ, nã lµ

thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn cho khoa häc cô thÓ, lµ c¬ së lý luËn cho

çc khoa häc cô thÓ trong viÖc ®¸nh gi¸ çc thµnh tùu ®· ®¹t ®− îc, còng nh−

v¹ch ra ph− ¬ng h− íng, ph− ¬ng ph¸p cho qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc cô

thÓ.




8

Trong lÞch sö triÕt häc, chñ nghÜa duy vËt ®ãng vai trß tÝch cùc ®èi víi sù

ph¸t triÓn cña khoa häc; ng− îc l¹i chñ nghÜa duy t©m th− êng ®− îc sö dông

lµm c«ng cô biÖn hé cho t«n gi¸o vµ c¶n trë khoa häc ph¸t triÓn.

Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lu«n lu«n g¾n

víi çc thµnh tùu cña khoa häc hiÖn ®¹i, lµ sù kh¸i qu¸t çc thµnh tùu khoahäc mang l¹i; ®ång thêi, nã l¹i ®ãng vai trß to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña

khoa häc hiÖn ®¹i. Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lµ thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng

ph¸p luËn thËt sù khoa häc cho çc khoa häc cô thÓ ®¸nh gi¸ ®óng çc thµnh

tùu ®· ®¹t ®− îc, còng nh− x¸c ®Þnh ®óng ph− ¬ng h− íng vµ ph− ¬ng ph¸p trong

nghiªn cøu. §Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay, cuéc çch m¹ng khoa häc vµ

c«ng nghÖ ®ang ®¹t ®− îc nhiÒu thµnh tùu to lín lµm thay ®æi s©u s¾c nhiÒu

mÆt cña ®êi sèng x· héi, t×nh h×nh thÕ giíi ®ang cã nhiÒu biÕn ®éng phøc t¹p,th× n¾m v÷ng thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn duy vËt biÖn chøng cµng cã ý

nghÜa quan träng. Tuy nhiªn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng thÓ thay thÕ

®− îc çc khoa häc kh¸c. Theo yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn ®ßi hái ph¶i cã sù liªn

minh chÆt chÏ gi÷a triÕt häc víi çc khoa häc kh¸c.

TriÕt häc kh«ng chØ cã vai trß to lín ®èi víi çc khoa häc cô thÓ, mµ cßn

cã vai trß to lín ®èi víi rÌn luyÖn n¨ng lùc t− duy cña con ng− êi. Ph.¡ngghen

chØ ra:”mét d©n téc muèn ®øng v÷ng trªn ®Ønh cao cña khoa häc th× kh«ng thÓ

kh«ng cã t− duy lý luËn” vµ ®Ó hoµn thiÖn n¨ng lùc t− duy lý luËn, kh«ng cã

mét çch nµo kh¸c h¬n lµ nghiªn cøu toµn bé triÕt häc thêi tr− íc.

C©u hái th¶o luËn vµ «n tËp

1. TriÕt häc lµ g×? ( Nªu kh¸i niÖm, nguån gèc chøc n¨ng vµ vÊn ®Ò c¬

b¶n cña triÕt häc)

2. Tr×nh bµy kh¸i qu¸t sù thay thÕ cã tÝnh quy luËt çc thêi kú c¬ b¶ncña lÞch sö triÕt häc. Tõ ®ã chØ ra sù ®èi lËp cña ph− ¬ng ph¸p t − duy biÖn

chøng vµ ph− ¬ng ph¸p t − duy siªu h×nh trong triÕt häc.

3. TriÕt häc cã vai trß nh− thÕ nµo trong ®êi sèng x∙ héi, ®Æc biÖt ®èi

víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc?

Tµi liÖu tham kh¶o




9

1. C. M¸c- Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,

1994, t.20.

2. C. M¸c- Ph. ¡ngghen. Toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi,

1995, t.21

3. V.I Lªnin.Toµn tËp, Nxb TiÕn bé, Matxcowva, 1980, t. 18, 23, 29.




10

Ch− ¬ng 2

kh¸i l− îc lÞch sö triÕt häc ph− ¬ng ®«ng

(8 tiÕt lý thuyÕt 4 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu)

2.1. TriÕt häc Ên ®é cæ, trung ®¹i

2.1.1. §iÒu kiÖn ra ®êi, ph¸t triÓn vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt häc Ên §é

cæ, trung ®¹i

2.1.1.1. §iÒu kiÖn ra ®êi cña triÕt häc Ê n §å cæ, trung ®¹i: lµ mét ®Êt

n− íc cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n c− ®a d¹ng phøc t¹p: ®Þa h×nh cã nhiÒu nói

non trïng ®iÖp, cã nhiÒu s«ng ngßi víi nh÷ng ®ång b»ng trï phó; khÝ hËu cãvïng nãng, Èm, m− a nhiÒu, cã vïng l¹nh gi¸ quanh n¨m tuyÕt phñ, l¹i cã

nh÷ng sa m¹c kh« khan. NÐt næi bËt vÒ kinh tÕ - x· héi cña Ê n §é cæ ®¹i lµ sù

tån t¹i sím vµ kÐo dµi kÕt cÊu kinh tÕ x· héi theo m« h×nh “c«ng x· n«ng

th«n”.

Nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn lu«n t¸c ®éng m¹nh ®Õn con ng− êi, ®Ó l¹i dÊu Ên

t©m linh ®Ëm nÐt, t¹o nªn c¬ së ra ®êi vµ quy ®Þnh néi dung tÝnh chÊt cña nÒn

triÕt häc Ê n §é cæ, trung ®¹i. NÐt ®Æc thï cña nÒn triÕt häc Ê n §é lµ nÒn triÕt

häc chÞu ¶nh h− ëng cña nh÷ng t− t− ëng t«n gi¸o cã tÝnh chÊt “h− íng néi”. V×

vËy, viÖc lý gi¶i vµ thùc hµnh nh÷ng vÊn ®Ò nh©n sinh quan d− íi gãc ®é t©m

linh t«n gi¸o nh»m ®¹t tíi sù “gi¶i tho¸t” lµ xu h− íng tréi cña nhiÒu häc

thuyÕt triÕt häc - t«n gi¸o Ê n §é cæ ®¹i.

2.1.1..2. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc t«n gi¸o Ê n

§é cæ, trung ®¹i.

Ng− êi ta ph©n chia qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc Ê n §é

cæ, trung ®¹i thµnh ba thêi kú chÝnh.

Thêi kú thø nhÊt lµ thêi kú Vª®a (kho¶ng thÕ kû XV tr.CN ®Õn thÕ kû

VIII tr.CN). ë thêi kú nµy, t− t− ëng thÇn tho¹i mang tÝnh chÊt ®a thÇn tù nhiªn




11

ph¸t triÓn thµnh t− t− ëng thÇn tho¹i cã tÝnh nhÊt nguyªn. §ång thêi víi t−

t− ëng triÕt lÝ vÒ c¸c vÞ thÇn ®· xuÊt hiÖn mét sè t− t− ëng duy vËt, v« thÇn t¶n

m¹n, víi nh÷ng kh¸i niÖm, ph¹m trï triÕt häc duy vËt th« s¬. Nh÷ng t− t− ëng

trªn biÓu hiÖn trong kinh s¸ch cæ cã tÝnh tæng hîp tri thøc vµ gi¸o lý t«n gi¸o

lín nh− kinh Vª®a, Upanisad, ®¹o Bµlam«n.Thêi kú thø hai lµ thêi kú cæ ®iÓn hay cßn gäi lµ thêi kú Bµlam«n - PhËt

gi¸o (kho¶ng thÕ kû VI tr.CN ®Õn thÕ kû VI). HÖ t− t− ëng chÝnh thèng thêi kú

nµy lµ gi¸o lÝ ®¹o Bµlµm«n vµ triÕt lý Vª®a, Upanisad. Do cã nh÷ng biÕn ®éng

lín vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, t− t− ëng, c¸c tr− êng ph¸i triÕt häc - t«n gi¸o

thêi kú nµy ®· ®− îc chia lµm hai hÖ thèng: chÝnh thèng vµ kh«ng chÝnh thèng.

HÖ thèng chÝnh thèng thõa nhËn uy thÕ cña kinh Vª®a, biÖn hé cho gi¸o lÝ

Bµlam«n, b¶o vÖ chÕ ®é ®¶ng cÊp x· héi, gåm s¸u tr− êng ph¸i: Sµmkhya,Vªdµnta, Nyaya, Vai’sesika, Mimµnsa, Yoga. HÖ thèng kh«ng chÝnh thèng

phñ ®Þnh uy thÕ kinh Vª®a, phª ph¸n gi¸o lý Bµlam«n, lªn ¸n chÕ ®é ®¼ng cÊp

x· héi, gåm ba tr− êng ph¸i: Lokµyata, PhËt gi¸o, ®¹o Jaina.

Thêi kú thø ba gäi lµ thêi kú sau cæ ®iÓn hay cßn gäi lµ thêi kú x©m nhËp

cña Håi gi¸o (kho¶ng thÕ kû VII-XVIII).

Tõ thÕ kû VII ®¹o Håi x©m nhËp vµo Ê n §é. ë b×nh diÖn t− t− ëng, cuéc

c¹nh tranh uy thÕ gi÷a ®¹o PhËt, ®¹o Bµlam«n vµ ®¹o Håi diÔn ra ngµy cµng

quyÕt liÖt. §− îc sù ñng hé cña giai cÊp thèng trÞ lµ tÝn ®å cña Håi gi¸o, ®¹o

Håi tõng b− íc ph¸t triÓn. Sù ph¸t triÓn cña ®¹o Håi ®· lµm cho ®¹o PhËt suy

yÕu vµ ®Õn thÕ kû XII vµ ®Õn ®Çu kû nguyªn míi ®¹o Bµlam«n ph¸t triÓn

thµnh ®¹o Hin®u.

Nh− vËy, triÕt lÝ cña ®¹o Håi lµ triÕt lÝ duy t©m, ngo¹i lai, x©m nhËp vµo

Ê n §é, nã lµ hÖ t− t− ëng cña giai cÊp thèng trÞ ë Ê n §é trong thêi kú chÕ ®éphong kiÕn suy tµn.

2.1.2. Mét sè néi dung triÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i.

T − t− ëng triÕt häc Ê n §é cæ, trung ®¹i lµ ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nhiÒu

vÊn ®Ò triÕt häc nh− b¶n thÓ luËn, nhËn thøc luËn v.v.. Do chÞu ¶nh h− ëng lín




12

cña nh÷ng t− t− ëng t«n gi¸o, nªn néi dung t− t− ëng triÕt häc Ê n §é cæ, trung

®¹i thÓ hiÖn nÐt ®Æc thï khi tr×nh bµy çc néi dung triÕt häc chung.

2.12.1. T− t− ëng b¶n thÓ luËn

- B¶n thÓ luËn thÇn tho¹i t«n gi¸o.

Tù nhiªn, x· héi n¬i sinh tr− ëng vµ tån t¹i cña con ng− êi lu«n Èn dÊu

nh÷ng ®iÒu bÝ Èn, kú diÖu, lu«n g©y cho con ng− êi nhiÒu tai ho¹. §Ó gi¶i thÝch

nh÷ng hiÖn t− îng cã thËt Êy, ng− êi Ê n §é ®· s¸ng t¹o nªn mét thÕ giíi çc vÞ

thÇn cã tÝnh chÊt tù nhiªn. Çc vÞ thÇn ®− îc ng− êi Ê n §é thê phông ®Çu tiªn

t− îng tr− ng cho søc m¹nh cña çc lùc l− îng, sù vËt tù nhiªn ®ã lµ trêi, ®Êt,

mÆt trêi, mÆt tr¨ng, löa, ¸nh s¸ng, giã, m− a... VÒ sau, ng− êi Ê n §é l¹i s¸ng t¹o

nªn nh÷ng vÞ thÇn ®Ó lý gi¶i çc hiÖn t− îng x· héi, lu©n lý ®¹o ®øc nh− thÇn

¸c, thÇn thiÖn, thÇn c«ng lý. Ng− êi Ê n §é gi¶i thÝch r»ng vò trô tån t¹i ba thÕ

lùc cã liªn hÖ mËt thiÕt víi nhau lµ thiªn giíi, trÇn thÕ, ®Þa ngôc.

ThÇn linh ®èi víi ng− êi Ê n §é lµ bËc siªu viÖt mang tÝnh tù nhiªn vµ

mang ®Ëm nh©n tÝnh. ThÇn còng cã vî, cã chång, còng uèng r− îu, còng cã

nh÷ng tËt xÊu. Nh×n chung ®èi víi ng− êi Ê n §é, thÇn linh bao giê còng ®¹i

diÖn cho sù tèt lµnh.VÒ sau, quan niÖm tù nhiªn vÒ çc vÞ thÇn dÇn dÇn mê nh¹t, thay vµo ®ã

lµ nh÷ng nguyªn lý trõu t− îng duy nhÊt tèi cao ®− îc coi lµ nguån gèc vò trô

vµ ®êi sèng con ng− êi. §ã lµ “thÇn s¸ng t¹o tèi cao” Brahman vµ mét “tinh

thÇn tèi cao” Bahman. T − t− ëng nµy biÓu hiÖn trong gi¸o lÝ Bµlam«n, trong

triÕt lÝ Upanisad. ThÇn “s¸ng t¹o tèi cao” cã nguån lùc s¸ng t¹o vµ mÆt ®èi lËp

víi nã lµ huû diÖt, nªn cã thÇn huû diÖt Shiva. Cã huû diÖt th× cã b¶o tån nªn

cã thÇn b¶o vÖ lµ Vishnu. S¸ng t¹o, huû diÖt vµ b¶o tån lµ ba mÆt thèng nhÊttrong qu¸ tr×nh biÕn ho¸ vò trô.

Nh− vËy, qu¸ tr×nh h×nh thµnh, ph¸t triÓn t− t− ëng triÕt häc, t«n gi¸o

trong kinh Vª®a lµ tõ sù gi¶i thÝch çc sù vËt hiÖn t− îng cô thÓ cña thÕ giíi,

qua biÓu t− îng çc vÞ thÇn cã tÝnh chÊt tù nhiªn, ng− êi Ê n §é ®i tíi ph¸t hiÖn

çi chung, çi b¶n chÊt, ®ã lµ b¶n nguyªn tèi cao cña thÕ giíi “§Êng s¸ng t¹o




13

tèi cao” hay “tinh thÇn vò trô tèi cao” Brahman. §ã lµ b− íc chuyÓn tõ thÕ giíi

quan thÇn tho¹i sang thÕ giíi quan triÕt häc.

-T − duy triÕt häc vÒ b¶n thÓ luËn.

Kinh Upanisad ra ®êi sím vµo kho¶ng thÕ kû VIII-VI tr.CN. Néi dung

c¨n b¶n cña Upanisad lµ v¹ch ra nguyªn lÝ tèi cao bÊt diÖt lµ b¶n thÓ cña vò trô

v¹n vËt, gi¶i thÝch b¶n tÝnh con ng− êi vµ mèi quan hÖ gi÷a ®êi sèng tinh thÇn

cña con ng− êi víi nguån sèng bÊt diÖt cña vò trô, tõ ®ã t×m ra con ®− êng gi¶i

tho¸t cho con ng− êi ra khái sù rµng buéc cña thÕ giíi sù vËt, hiÖn t− îng h÷u

h×nh, h÷u h¹n nh− phï du nµy. Víi néi dung t− t− ëng triÕt häc phong phó vµ

s©u s¾c nh− vËy, Upanisad trë thµnh gèc triÕt lÝ cho hÇu hÕt tÊt c¶ çc hÖ thèng

triÕt häc t«n gi¸o Ê n §é, lµ c¬ së lÝ luËn cho Bµlam«n vµ ®¹o Hin®u sau nµy.

§Ó nhËn thøc ®− îc b¶n thÓ luËn tuyÖt ®èi tèi cao cña vò trô, Upanisad ®·

ph©n chia nhËn thøc thµnh hai tr×nh ®é hiÓu biÕt kh¸c nhau: tr×nh ®é nhËn thøc

h¹ trÝ vµ th− îng trÝ.

Çi thùc t¹i ®Çu tiªn tèi cao nhÊt, lµ c¨n nguyªn cña tÊt c¶ theo Upanisad

lµ tinh thÇn vò trô tèi cao Brahman. Tinh thÇn vò trô tèi cao biÓu hiÖn trong

con ng− êi vµ chóng sinh lµ linh hån tèi cao bÊt diÖt ¸tman, nã lµ bé phËn cña

Brahman. Kh«ng ë ®©u kh«ng cã Brahman tån t¹i t¸c ®éng, chi phèi. Brahmanlµ çi b¶n ng· vò trô ®¹i ®ång th× ¸tman lµ çi b¶n ng· ç nh©n. V× ¸tman

®ång nhÊt víi Brahman nªn b¶n chÊt linh hån còng tån t¹i vÜnh viÔn, bÊt diÖt

nh− tinh thÇn vò trô tèi cao Brahman. Song do nh÷ng t×nh c¶m, ý trÝ, dôc väng

vµ nh÷ng hµnh ®éng cña thÓ x¸c nh»m lµm tho¶ m·n mäi ham muèn cña con

ng− êi ®· che lÊp b¶n tÝnh cña m×nh, g©y nªn hËu qu¶ lµ linh hån bÊt tö, ®Çu

thai hÕt th©n x¸c nµy ®Õn th©n x¸c kh¸c víi h×nh thøc kh¸c nhau tõ kiÕp nµy

sang kiÕp kh¸c gäi lµ lu©n håi.

2.12.2) T − t − ëng gi¶i tho¸t cña triÕt häc t«n gi¸o Ê n §é

TriÕt häc Ên §é cæ, trung ®¹i cã nhiÒu tr− êng ph¸i song çi chung cña

nhiÒu tr− êng ph¸i lµ ®Òu tËp trung vµo viÖc lÝ gi¶i vÊn ®Ò then chèt nhÊt- ®ã lµ

vÊn ®Ò b¶n chÊt, ý nghÜa cña ®êi sèng, nguån gèc nçi khæ cña con ng− êi vµ




14

con ®− êng, çch thøc gi¶i tho¸t cho con ng− êi khái bÓ khæ cña cuéc ®êi. Môc

®Ých, nhiÖm vô cña çc tr− êng ph¸i triÕt häc Ê n §é cæ ®¹i lµ gi¶i tho¸t.

Ph− ¬ng tiÖn, con ®− ¬ng, çch thøc cña mçi tr− êng ph¸i cã thÓ kh¸c nhau,

nh− ng môc ®Ých lµ mét. Gi¶i tho¸t lµ ph¹m trï triÕt häc t«n gi¸o Ê n §é dïng

®Ó chØ tr¹ng th¸i tinh thÇn, t©m lÝ, ®¹o ®øc cña con ng− êi tho¸t khái sù rµng

buéc cña thÕ giíi trÇn tôc vµ nçi khæ cña cuéc ®êi. §¹t tíi sù gi¶i tho¸t, con

ng− êi sÏ ®¹t tíi sù gi¸c ngé, nhËn ra ch©n b¶n cña m×nh, thùc t− íng cña v¹n

vËt, xo¸ bá v« minh, diÖt mäi dôc väng, v− ît ra khái nghiÖp b¸o, lu©n håi, hoµ

nhËp vµo b¶n thÓ tuyÖt ®èi Brahman hay NiÕt bµn.

§Ó ®¹t tíi gi¶i tho¸t con ng− êi ph¶i dµy c«ng tu luyÖn hµnh ®éng ®¹o ®øc

theo giíi luËt, tu luyÖn trÝ tuÖ, trùc gi¸c thùc nghiÖm t©m linh, chiªm nghiÖm

néi t©m l©u dµi. §¹t tíi sù gi¶i tho¸t còng chÝnh lµ lóc con ng− êi ®¹t tíi sù

siªu tho¸t, v− ît ra khái sù rµng buéc cña thÕ tôc, hoµn toµn tù do, tù t¹i.

Céi nguån cña t− t− ëng gi¶i tho¸t trong triÕt häc t«n gi¸o Ê n §é tr− íc

hÕt lµ do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kinh tÕ- x· héi cæ ®¹i Ê n §é quy ®Þnh. ChÝnh

®iÒu kiÖn kh¸ch quan Êy quy ®Þnh néi dung tÝnh chÊt nÒn triÕt häc Ê n §é cæ

®¹i nãi chung, quy ®Þnh sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t− t− ëng gi¶i tho¸t. Thø

hai, vÒ l«gÝc néi t¹i cña nã çc nhµ t− t− ëng Ê n §é Ýt chó träng ngo¹i giíi coi

träng t− duy h− íng néi, ®i s©u kh¸i qu¸t ®êi sèng t©m linh con ng− êi.

T − t− ëng gi¶i tho¸t trong triÕt häc t«n gi¸o Ê n §é cæ, trung ®¹i thÓ hiÖn

tÝnh chÊt nh©n b¶n , nh©n v¨n s©u s¾c. §ã lµ kÕt qu¶ ph¶n ¸nh nh÷ng ®Æc ®iÓm

yªu cÇu cña ®êi sèng x· héi Ê n §é ®− ¬ng thêi. Dï vËy do gi¶i thÝch ch− a

®óng nguån gèc cña nçi khæ cho nªn t− t− ëng gi¶i tho¸t nµy míi dõng l¹i ë sù

gi¶i phong con ng− êi vÒ mÆt tinh thÇn, t©m lý, ®¹o ®øc chø kh«ng ph¶i lµ biÕn®æi çch m¹ng hiÖn thùc.

2.2- triÕt häc trung quèc cæ, trung ®¹i

2.2.1. §iÒu kiÖn ra ®êi, ph¸t triÓn vµ nÐt ®Æc thï cña triÕt häc Trung

Quèc cæ, trung ®¹i.




15

2.2.1.1. §iÒu kiÖn ra ®êi cña triÕt häc Trung Quèc cæ, Trung ®¹i

VÒ tù nhiªn, Trung Quèc cæ ®¹i lµ vïng ®Êt réng lín, chia lµm hai miÒn.

MiÒn B¾c xa biÓn, khÝ hËu l¹nh, ®Êt ®ai kh« khan, c»n cçi, s¶n vËt nghÌo.

MiÒn Nam, khÝ hËu Êm ¸p, c©y cèi xanh t− ¬i, phong c¶nh ®Ñp, s¶n vËt phong

phó.

VÒ kinh tÕ- x· héi, thêi §«ng Chu (770-221 tr.CN) quyÒn së h÷u tèi cao

vÒ ®Êt ®ai thuéc vÒ tÇng líp giai cÊp ®Þa chñ, chÕ ®é së h÷u t− nh©n vÒ ruéng

®Êt h×nh thµnh. Nguyªn nh©n kinh tÕ nµy lµm xuÊt hiÖn sù ph©n ho¸ sang hÌn

dùa trªn c¬ së tµi s¶n, sù tranh giµnh ®Þa vÞ x· héi cña çc thÕ lùc çt cø vµ

®Èy x· héi Trung Quèc cæ ®¹i vµo t×nh tr¹ng chiÕn tranh khèc liÖt. §iÒu kiÖn

lÞch sö Êy ®ßi hái gi¶i thÓ chÕ ®é n« lÖ thÞ téc nhµ Chu ®Ó x©y dùng chÕ ®é

phong kiÕn; gi¶i thÓ nhµ n− íc cña chÕ ®é gia tr− ëng; x©y dùng nhµ n− íc

phong kiÕn nh»m gi¶i phãng LLSX, më ®− êng cho x· héi ph¸t triÓn. Thùc

tr¹ng Êy cña x· héi ®· lµm xuÊt hiÖn nh÷ng tô ®iÓm, nh÷ng trung t©m “kÎ sÜ”

lu«n tranh luËn vÒ trËt tù x· héi cò vµ ®Ò ra nh÷ng h×nh mÉu cho mét x· héi

t− ¬ng lai, dÉn tíi h×nh thµnh nh÷ng nhµ t− t− ëng vµ çc tr− êng ph¸i triÕt häc

kh¸ hoµn chØnh. Theo s¸ch H¸n th− cã tÊt c¶ 103 häc ph¸i nh− : Nho gia, MÆc

gia, §¹o gia, Danh gia, Ph¸p gia, ¢m D− ¬ng gia, N«ng gia, Binh gia, Tung

hoµnh gia, TiÓu thuyÕt gia, T¹p gia víi çc nhµ triÕt häc næi danh nh− Khæng-

M¹nh- Tu©n cña Nho gia; L·o - Trang cña §¹o gia, Qu¶n Träng, LÝ Kh«i, Tö

s¶n, Ng« Khëi, Th− ¬ng ¦ëng, Th©n BÊt B¹i, LÝ T − , Hµn Phi cña Ph¸p gia;

MÆc Tö cña MÆc gia; HuÖ Thi, C«ng T«n Long cña Danh gia. Trong ®ã cã s¸u

ph¸i chñ yÕu lµ Nho, MÆc, §¹o, Danh, Ph¸p, ¢m D− ¬ng, cã ¶nh h− ëng lín

nhÊt lµ ba ph¸i Nho, MÆc, §¹o.

§iÒu kiÖn trªn quy ®Þnh néi dung, tÝnh chÊt cña triÕt häc. NÐt ®Æc thï cña

triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i lµ hÇu hÕt çc häc thuyÕt cã xu h− íng ®i

s©u gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn chÝnh trÞ- ®¹o ®øc cña x· héi víi néi

dung bao trïm lµ vÊn ®Ò con ng− êi, x©y dùng con ng− êi, x· héi lÝ t− ëng vµ

con ®− êng trÞ n− íc.




16

2.2.1.2. VÒ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc Trung

Quèc cæ, trung ®¹i

MÇm mèng t− t− ëng triÕt häc Trung Quèc b¾t nguån tõ thÇn tho¹i thêi

tiÒn sö Th− îng cæ. T− t − ëng triÕt häc Trung Quèc xuÊt hiÖn vµo thêi Tam ®¹i

(H¹ Th− ¬ng, Chu) tõ thiªn niªn kØ II-I tr.CN víi çc biÓu t− îng nh− “®Õ”,

“th− îng ®Õ”, “quû thÇn”, “©m d− ¬ng”, “ngò hµnh”. T− t − ëng triÕt häc hÖ

thèng ®− îc h×nh thµnh vµo thêi §«ng Chu (770- 221 tr.CN) thêi ®¹i qu¸ ®é tõ

chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ sang chÕ ®é phong kiÕn. Çc hÖ thèng triÕt häc thêi k×

nµy lµ céi nguån t− t− ëng triÕt häc cæ ®¹i Trung Quèc, ®ã lµ mÇm mèng ban

®Çu cña çc lo¹i thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn. HÖ thèng ph¹m trï triÕt

häc thêi k× nµy ®· quy ®Þnh tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña t− t− ëng triÕt häc Trung

Quèc.

Tõ thêi TÇn H¸n, thiªn h¹ thèng nhÊt, dùa vµo quyÒn lùc chÝnh trÞ trong

tay, giai cÊp thèng trÞ yªu cÇu thèng nhÊt t− t− ëng hoÆc t«n Nho, hoÆc sïng

§¹o, hoÆc sïng PhËt. Çc nhµ t− t− ëng thêi tiªn TÇn thuéc Nho, §¹o, Danh,

Ph¸p, ¢m D− ¬ng lÇn l− ît dung hîp víi PhËt gi¸o tõ ngoµi truyÒn vµo t¹o nªn

con ®− êng diÔn biÕn ®éc ®¸o cña t− t− ëng triÕt häc Trung Quèc. L− ìng H¸n

råi Ngu þ- TÊn, Tuú- §− êng kÕ tiÕp nhau thÞnh hµnh: Kinh häc do Nho lµm

chñ, HuyÒn häc do §¹o lµm chñ, PhËt häc do PhËt lµm chñ ®Ó tËp hîp çc häc

ph¸i. Sù ph¸t triÓn m¹nh t− t− ëng triÕt häc thêi k× nµy lµ c¬ së ®Ó d©n téc

Trung Hoa s¸ng t¹o nªn mét nÒn v¨n ho¸ huy hoµng, x¸n l¹n trong thêi k× cùc

thÞnh cña x· héi phong kiÕn

Tõ thêi Tèng trë vÒ sau, x· héi phong kiÕn Trung Quèc b− íc vµo hËu k×.

T − t− ëng triÕt häc Trung Quèc ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn gÇn mét vßng,

®Õn ®êi Tèng, Nho häc l¹i ®−

îc ®Ò cao vµ ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh cao> H×nh thøcbiÓu hiÖn cña nã lµ LÝ häc- dung hîp ®¹o PhËt vµo Nho. Çc nhµ t− t− ëng ®êi

Thanh nh− Hoµng T«ng Hy, Cè Viªm Vâ, V− ¬ng Phu Chi ®Ò x− íng Thùc

häc, tiÕn hµnh tæng kÕt mét çch duy vËt çc cuéc tranh c·i h¬n ngh×n n¨m vÒ

h÷u vµ v« (®éng vµ tÜnh),t©m vµ vËt (tri vµ hµnh).

2.2.2. Mét sè néi dung cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i




17

2.2.2.1. T − t − ëng b¶n thÓ luËn

T − t− ëng vÒ b¶n thÓ luËn cña triÕt häc Trung Quèc cæ, trung ®¹i kh«ng râ

rµng nh− çc trung t©m triÕt häc kh¸c. Dï vËy çc hÖ thèng triÕt häc còng cã

nh÷ng quan ®iÓm riªng cña m×nh.

Trong häc thuyÕt Nho gia, Khæng Tö th− êng nãi ®Õn trêi, ®¹o trêi vµ

mÖnh trêi. T − t− ëng cña «ng vÒ çc lÜnh vùc nµy kh«ng râ rµng lµ duy vËt hay

duy t©m. Môc ®Ých cña Khæng Tö khi bµn vÒ çc vÊn ®Ò trªn lµ lµm chç dùa

®Ó «ng ®i s©u çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ- ®¹o ®øc x· héi. VÒ sau, trong qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn nh÷ng quan niÖm cña Khæng Tö ®· ®− îc çc nhµ triÕt häc cña

tr− êng ph¸i Nho gia trong çc thêi k× bæ sung kh¸c nhau.

Häc thuyÕt §¹o gia coi b¶n nguyªn cña vò trô lµ “§¹o”. “§¹o s¸ng t¹o

ra v¹n vËt theo tr×nh tù ®¹o sinh ra mét, mét sinh hai, hai sinh ba, ba sinh ra

v¹n vËt” (§¹o §øc kinh, ch− ¬ng 21, 34, 42).

Häc thuyÕt ¢m D− ¬ng gia coi ©m d− ¬ng lµ hai khÝ, hai nguyªn lÝ t¸c

®éng qua l¹i lÉn nhau s¶n sinh ra mäi sù vËt, hiÖn t− îng trong trêi ®Êt. Kinh

DÞch sau nµy bæ sung thªm nguån gèc cña vò trô lµ Th¸i cùc. Th¸i cùc lµ khÝ

tiªn thiªn, trong ®ã tiÒm phôc hai nguyªn tè ng− îc nhau vÒ tÝnh chÊt ©m-

d−

¬ng. Tõ ®©y, lÞch tr×nh tiÕn ho¸ trong vò trô theo logÝc: Th¸i cùc sinh l−

ìngnghi, l− ìng nghi sinh tø t − îng, tø t − îng sinh b¸t qu¸i, b¸t qu¸i sinh v¹n vËt.

MÆt tÝch cùc cña triÕt häc duy vËt lµ ®· lµm lu mê vai trß cña thÇn th¸nh

cña lùc l− îng siªu nhiªn, nh÷ng lùc l− îng kh«ng cã trong hiÖn thùc kh¸ch

quan, do chñ nghÜa duy t©m t«n gi¸o t¹o ra. Nh− ng, do cßn mang tÝnh trùc

quan, − íc ®o¸n, ch− a cã chøng minh nªn çc luËn ®iÓm trªn ch− a khuÊt phôc

®− îc t− t− ëng duy t©m, ch− a trë thµnh c«ng cô, gi¶i phãng con ng− êi khái

quan ®iÓm duy t©m thÇn bÝ. 2.2.2.2. T − t − ëng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt víi ý thøc

Tö t− ëng vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc ®− îc thÓ hiÖn trong çc

cÆp ph¹m trï thÇn- h×nh, t©m- vËt, lÝ- khÝ.




18

CÆp ph¹m trï thÇn- h×nh xuÊt hiÖn vµo thêi nhµ H¸n. H×nh thøc thÓ hiÖn

cña triÕt häc thêi nhµ H¸n lµ Kinh häc. Kinh häc lµ thø triÕt häc kinh viÖn,

biÕn mét sè t− t− ëng triÕt häc thêi tiªn- TÇn thµnh cøng nh¾c, thÇn bÝ, thÓ hiÖn

trong cuèn Xu©n thu phån lé cña §æng Träng Th− (174 -104 tr.CN). Khi biÖn

luËn vÒ thÇn- h×nh «ng chñ ch− ¬ng thÇn lµ b¶n nguyªn cña h×nh, h×nh lµ ph¸isinh tõ thÇn. §¹i biÓu cho çc nhµ duy vËt thêi k× nµy lµ V− ¬ng Sung (27-

107) ®· ph¸t triÓn mÆt tÝch cùc cña triÕt häc duy vËt cæ ®¹i, phª ph¸n viÖc thÇn

häc ho¸ triÕt häc cña Kinh häc, phª ph¸n tÝnh môc ®Ých cña thÇn häc §æng

Träng Th− . V− ¬ng Sung dùa vµo thuyÕt nguyªn khÝ lµ céi nguån cña thÕ giíi,

qu¶ quyÕt r»ng thÕ gian kh«ng tån t¹i tinh thÇn v« h×nh, phñ nhËn mét çch cã

hÖ thèng thÇn häc. Träng Tr− êng Th«ng ®· coi thÇn häc, mª tÝn lµ do kÎ thèng

trÞ ®Ò x− íng.CÆp ph¹m trï t©m- vËt xuÊt hiÖn vµo thêi Tuú - §− êng - thêi k× PhËt gi¸o

lµm chñ cña nÒn triÕt häc Trung Quèc. Çc t«ng ph¸i PhËt gi¸o thêi k× nµy ®i

s©u nghiªn cøu tØ mØ çi “t©m” nh»m bæ cøu cho sù khiÕm khuyÕt cña triÕt häc

Trung Quèc ®· xa rêi sù nghiªn cøu lÜnh vùc tinh thÇn. Khi bµn tíi mèi quan

hÖ gi÷a t©m víi vËt, çc t«ng ph¸i PhËt gi¸o ®Òu cho r»ng mäi hiÖn t− îng gi÷a

thÕ gian vµ trong câi xuÊt thÕ ®Òu do “thanh tÞnh t©m” tuú duyªn mµ sinh ra-

nghÜa lµ coi t©m lµ b¶n nguyªn cuèi cïng cña thÕ giíi.

CÆp ph¹m trï lÝ- khÝ xuÊt hiÖn thêi nhµ Tèng. LÝ häc h×nh th¸i ý thøc

gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong x· héi phong kiÕn hËu k×. Khi bµn tíi mèi quan hÖ

gi÷a lÝ- khÝ (®¹o- khÝ), Tr×nh H¹o (1033-1107), Tr×nh Di (1023- 1085) cho

r»ng “V¹n vËt ®Òu chØ mét lÏ trêi”, “¢m d− ¬ng nhÞ khÝ cïng víi ngò hµnh chØ

lµ tµi liÖu ®Ó “LÝ” s¸ng t¹o ra v¹n vËt trong trêi ®Êt”. Nh− vËy quan ®iÓm cña

hai anh em hä Tr×nh coi lÝ cã tr− íc, s¶n sinh ra tÊt c¶. §¹i biÓu cho çc nhµ

triÕt häc thêi k× nµy lµ V− ¬ng Phu Chi ®· phñ ®Þnh thuyÕt “®¹o ngo¹i khÝ”,

“®¹o tr− íc khÝ” cña lÝ häc vµ chØ râ quan hÖ gi÷a ®¹o vµ khÝ lµ quy luËt nãi

chung cña thùc thÓ vËt chÊt, lµ quan hÖ nhiÒu kiÓu, nhiÒu d¹ng cña çc vËt

chÊt cô thÓ, “trong trêi ®Êt chØ cã khÝ”, “lÝ ë trong khÝ”.




19

Trong ®iÒu kiÖn x· héi Trung Quèc cæ, trung ®¹i, çc quan ®iÓm duy t©m

vÒ mèi quan hÖ gi÷a vËt chÊt vµ ý thøc lu«n chiÕm vai trß thèng trÞ v× nã lµ

quan niÖm cña giai cÊp thèng trÞ, ®− îc giai cÊp thèng trÞ cæ vò. Çc quan ®iÓm

cña çc nhµ duy vËt vÒ vÊn ®Ò nµy cã tÝnh chÊt hiÖn thùc, khoa häc v× nã dùa

vµo sù quan s¸t kh¸ch quan, vµo nh÷ng kiÕn thøc tù nhiªn. Do vËy nã lµ c¬ së cho çc quan niÖm khoa häc, tiÕn bé, cã t¸c dông phª ph¸n çc quan niÖm t«n

gi¸o, duy t©m, thÇn bÝ.

2.2.2.3. T − t − ëng biÖn chøng

Khi bµn tíi b¶n tÝnh thÕ giíi, triÕt häc Trung Quèc cã quan ®iÓm ®éc ®¸o

vÒ vÊn ®Ò nµy thÓ hiÖn ë ph¹m trï biÕn dÞch. T − t− ëng nµy tuy cßn cã nh÷ng

h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh− ng ®ã lµ nh÷ng triÕt lÝ ®Æc s¾c mang tÝnh duy vËt vµ biÖn

chøng cña ng− êi Trung Quèc thêi cæ, cã ¶nh h− ëng to lín tíi thÕ giíi quan

triÕt häc sau nµy kh«ng nh÷ng cña ng− êi Trung Hoa mµ c¶ nh÷ng n− íc chÞu

¶nh h− ëng cña nÒn triÕt häc Trung Hoa.

BiÕn dÞch theo quan niÖm chung cña triÕt häc Trung Hoa cæ lµ trêi ®Êt,

v¹n vËt lu«n lu«n vËn ®éng vµ biÕn ®æi. Nguyªn nh©n cña sù vËn ®éng vµ biÕn

®æi lµ do trêi ®Êt, v¹n vËt võa ®ång nhÊt võa m©u thuÉn víi nhau: Trêi vµ ®Êt,

löa vµ n− íc, ©m vµ d− ¬ng, trêi vµ ng− êi, ®¹o vµ lÝ, thÓ chÊt vµ tinh thÇn, ch©n

lÝ vµ sai lÇm...

Quan ®iÓm vÒ biÕn dÞch cña vò trô lµ s¶n phÈm cña ph− ¬ng ph¸p quan s¸t

tù nhiªn - mét ph− ¬ng ph¸p chung cña nhËn thøc ë tr×nh ®é thu nhËn tri thøc

kinh nghiÖm. Sù quan s¸t cña sù thay ®æi bèn mïa; quan s¸t sù ra ®êi cña sinh

vËt (®ùc - çi); quan s¸t ®é cao thÊp cña trêi - ®Êt. Nhê ph− ¬ng ph¸p quan s¸t

tù nhiªn Êy mµ lÝ luËn vÒ sù biÕn dÞch cña vò trô kh«ng ph¶i lµ sù bÞa ®Æt chñ

quan, mµ lµ phÐp biÖn chøng tù ph¸t vÒ thÕ giíi kh¸ch quan. So víi biÖn chøngkh¸ch quan, phÐp biÖn chøng nµy cßn nhiÒu h¹n chÕ nh− : ®¬n gi¶n ho¸ sù

ph¸t triÓn; cã biÕn ho¸ nh− ng kh«ng ph¸t triÓn, kh«ng xuÊt hiÖn çi míi; biÕn

ho¸ cña vò trô cã giíi h¹n, bÞ ®ãng khung trong hai cùc.

2.2.2.4) T − t − ëng vÒ nhËn thøc




20

Khæng Tö ng− êi s¸ng lËp Nho gia ®· tæng kÕt ®− îc nhiÒu quy luËt nhËn

thøc nh− ng tËp trung chñ yÕu lµ thùc tiÔn gi¸o dôc vµ ph− ¬ng ph¸p häc hái.

ThuyÕt chÝnh danh, lÊy danh ®Ó ®Þnh thùc ®· ®Ò cËp ®Õn b¶n th©n nhËn thøc

luËn.

MÆc Tö ng− êi s¸ng lËp MÆc gia ®· ®Ò xuÊt quan hÖ “Thùc” vµ “Danh”

nh− mét ph¹m trï triÕt häc. ¤ng chñ tr− ¬ng “lÊy thùc ®Æt tªn”, cho r»ng kh¸i

niÖm rèi r¾m khã lµm râ ®óng sai, chØ râ çch tuyÓn chän çi ®óng trong thùc

tÕ kh¸ch quan míi cã thÓ ph¸n ®o¸n ®óng sai. Cã ba tiªu chuÈn cô thÓ: lËp

luËn ph¶i cã c¨n cø; lËp luËn ph¶i cã chøng minh; lËp luËn ph¶i cã hiÖu qu¶.

Ba tiªu chuÈn ph¶i cã quan hÖ néi t¹i, çi sau cµng quan träng. ThuyÕt “tam

biÓu” lõng danh nµy lµ thuyÕt ph¶n ¸nh cña chñ nghÜa duy vËt chÊt ph¸c, çc

häc thuyÕt cïng thêi kh«ng thÓ s¸nh kÞp. Çc nhµ MÆc gia vÒ sau ®· x©y dùng

hÖ thèng l«gÝc h×nh thøc trªn c¬ së ®ã, trë thµnh b− íc më ®Çu cña sù ph©n tÝch

logÝc cña Trung Quèc.

HuÖ Thi vµ C«ng T«n Long thuéc tr− êng ph¸i Danh gia cã quan ®iÓm

kh¸c nhau vÒ “danh” vµ “thùc”. HuÖ Thi coi träng thùc cho r»ng “to ®Õn møc

kh«ng cã çi bªn ngoµi gäi lµ ®¹i nhÊt, nhá ®Õn møc kh«ng cã çi bªn trong

gäi lµ tiÓu nhÊt”.

Çc nhµ MÆc gia ®êi sau còng cã t− t− ëng minh biÖn. Dùa vµo tri thøc

khoa häc tù nhiªn phong phó cña m×nh hä ®· ®¹t tíi sù kh¸i qu¸t çc ph¹m trï

vËn ®éng, kh«ng gian, thêi gian.

Trong triÕt häc §¹o gia, L·o Tö vµ Trang Tö ®Ò cao t− duy trõu t− îng,

coi khinh viÖc nghiªn cøu sù vËt hiÖn t− îng cô thÓ, cho r»ng “kh«ng cÇn ra

cöa mµ biÕt c¶ thiªn h¹, kh«ng cÇn nhßm qua khe cöa mµ biÕt ®¹o trêi”. Sù

thùc, kh«ng thÓ biÕt ranh giíi gi÷a nhËn thøc sù vËt cô thÓ vµ n¾m v÷ng quyluËt chung. Trang Tö xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc luËn t− ¬ng ®èi cña m×nh mµ chØ

ra r»ng nhËn thøc cña con ng− êi ®èi víi sù vËt th− êng cã tÝnh phiÕn diÖn, tÝnh

h¹n chÕ. Nh− ng «ng l¹i tr− ît xuèng thuyÕt bÊt kh¶ tri, c¶m thÊy ®êi ta cã bê

bÕn, mµ sù hiÓu biÕt l¹i v« bê bÕn, lÊy çi cã bê bÕn theo ®uæi çi v« bê bÕn lµ

kh«ng ®− îc.




21

Vµo thêi Tuú- §− êng, sù dung hîp Nho, §¹o, PhËt lÇn thø ba lÊy PhËt

gi¸o lµm chñ cña triÕt häc Trung Quèc. Çc ph¸i PhËt gi¸o Thiªn ®µi, Hoa

nghiªm, ThiÒn t«ng xuÊt hiÖn, ®¸nh dÊu b− íc ®Çu hoµn thµnh viÖc Trung

Quèc ho¸ PhËt gi¸o. NhËn thøc luËn cña triÕt häc PhËt gi¸o ®− îc thÓ hiÖn

trong thuyÕt “®èn ngé”. §èn ngé lµ lo¹i nhËn thøc luËn tiªn nghiÖm. PhËt chor»ng mçi mét con ng− êi ®Òu cã n¨ng lùc nhËn thøc trêi cho siªu nghiÖm.

2.2.2.5. T− t− ëng vÒ con ng− êi vµ x©y dùng con ng− êi

-T − t− ëng vÒ con ng− êi.

Khi ®Æt vÊn ®Ò nguån gèc cña con ng− êi, Khæng Tö vµ MÆc Tö ®Òu cho

r»ng trêi sinh ra con ng− êi vµ mu«n vËt. L·o Tö kh¸c víi Khæng Tö vµ MÆc

Tö ë chç «ng cho r»ng tr− íc khi cã trêi ®· cã §¹o. Trêi, ®Êt, ng− êi, v¹n vËt

®Òu do §¹o sinh ra.

Khi x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ vai trß cña con ng− êi trong mèi quan hÖ víi trêi,

®Êt, con ng− êi vµ v¹n vËt trong vò trô, çc nhµ t− t− ëng lu«n ®Ò cao vÞ trÝ cña

con ng− êi.

Khi bµn tíi quan hÖ gi÷a trêi víi ng− êi, çc nhµ duy t©m ®i s©u ph¸t triÓn

t− t− ëng thiªn mÖnh cña Khæng Tö.

Khi bµn tíi b¶n tÝnh con ng− êi, Khæng Tö cho r»ng:“TÝnh t− ¬ng cËn, tËpt− ¬ng viÔn“. M¹nh Tö cho r»ng b¶n tÝnh con ng− êi lµ thiÖn. Tu©n Tö cho r»ng

b¶n tÝnh con ng− êi lµ ¸c.

-T − t− ëng vÒ x©y dùng con ng− êi.

VÊn ®Ò x©y dùng con ng− êi cña çc häc ph¸i triÕt häc Trung Quèc cæ,

trung ®¹i lµ coi träng sù nç lùc cña ç nh©n, sù quan t©m cña gia ®×nh vµ x·

héi.

§¹o gia cho r»ng b¶n tÝnh cña nh©n lo¹i cã khuynh h− íng trë vÒ cuéc

sèng víi tù nhiªn. V× vËy, L·o Tö khuyªn mäi ng− êi ph¶i trõ khö çi th¸i qu¸,

n©ng ®ì çi bÊt cËp, h− íng con ng− êi vµo cuéc sèng thanh cao trong s¹ch, gÇn

gòi víi thiªn nhiªn, tr¸nh cuéc sèng ch¹y theo nhu cÇu vËt chÊt.




22

Nho gi¸o ®Æt vÊn ®Ò x©y dùng con ng− êi mét çch thiÕt thùc. Môc tiªu

x©y dùng con ng− êi cña Nho gia lµ gióp con ng− êi x¸c ®Þnh ®− îc n¨m mèi

quan hÖ c¬ b¶n(ngò lu©n) vµ lµm trßn tr¸ch nhiÖm trong n¨m mèi quan hÖ Êy.

VÒ nh÷ng ®øc tÝnh th− êng xuyªn ph¶i trau dåi, nhiÒu danh nho nªu n¨m ®øc

(ngò th− êng): Nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn. Víi çc ®Ö tö nãi chung, çc danh nhonªu lªn s¸u ®øc: hiÕu, ®Ô, trung, tÝn, lÔ, nghÜa. §èi víi ng− êi cã vÞ trÝ träng

tr¸ch, çc danh nho gép l¹i cßn cã ba ®øc: nh©n, trÝ, dòng.

2.2.2.6 T− t− ëng vÒ x· héi lý t− ëng vµ con ®− êng trÞ quèc

T − t− ëng vÒ x· héi lý t− ëng ®iÓn h×nh lµ t− t− ëng vÒ mét x· héi ®¹i ®ång

cña Khæng Tö. §Æc tr− ng c¬ b¶n cña x· héi nµy lµ th¸i b×nh æn ®Þnh, cã trËt tù

kû c− ¬ng, mäi ng− êi ®− îc ch¨m sãc b×nh ®¼ng vµ mäi çi ®Òu lµ cña chung;

®ã lµ x· héi cã ®êi sèng vËt chÊt ®Çy ®ñ, cã quan hÖ ng− êi víi ng− êi tèt ®Ñp;

®ã lµ x· héi cã gi¸o dôc, mäi ng− êi trong x· héi ®− îc gi¸o ho¸.

VÒ ®− êng lèi trÞ quèc, cã hai thuyÕt c¬ b¶n lµ thuyÕt nh©n trÞ vµ thuyÕt

ph¸p trÞ. §Þa vÞ cña t− t− ëng Ph¸p gia lµ ë gi¸ trÞ thùc tiÔn cña nã, çc nhµ

thèng trÞ Trung hoa ®Òu sö dông "ph¸p" ®Ó giµnh vµ cñng cè chÝnh quyÒn.

2.3. LÞch sö t− t− ëng ViÖt Nam

2.3.1. - Nh÷ng néi dung triÕt häc thÓ hiÖn lËp tr − êngduy vËt vµ duy t©m

Do ®Æc ®iÓm lÞch sö quy ®Þnh, cuéc ®Êu tranh gi÷a CNDV vµ CNDT

trong lÞch sö t− t− ëng ViÖt Nam kh«ng thµnh trËn tuyÕn , tr− êng ph¸i vµ

kh«ng tr¶i kh¾p mäi vÊn ®Ò t− t− ëng nh− ë çc khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi.

LËp tr− êng duy vËt hoÆc duy t©m trong lÞch sö t− t− ëng ViÖt Nam thÓ

hiÖn trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a t©m vµ vËt, gi÷a linh hån vµ thÓx¸c, gi÷a lý vµ khÝ lËp tr− êng ®ã cßn ®− îc biÓu hiÖn trong viÖc gi¶i thÝch

nguån gèc, nguyªn nh©n t¹o ra nh÷ng sù kiÖn cña ®Êt n− íc, x· héi, con ng− êi,

vÊn ®Ò b¶n tÝnh con ng− êi, vÊn ®Ò ®¹o Trêi, ®¹o ng− êi.

Chñ nghÜa duy t©m trong lÞch sö t− t− ëng ViÖt Nam, mang ®Ëm mµu s¾c

t«n gi¸o. Çc nhµ triÕt häc duy t©m cho r»ng: trêi sinh ra v¹n vËt vµ con ng− êi,




23

mçi ng− êi cã mét mÖnh do Trêi quy ®Þnh gäi lµ "mÖnh trêi". KÎ thèng trÞ

ph− ¬ng b¾c dùa vµo çi gäi lµ "mÖnh trêi" ®Ó bao che cho nh÷ng cuéc x©m

l− îc n− íc ta: "n− íc nhá sî mÖnh trêi thê n− íc lín" cßn giai cÊp thèng trÞ

trong n− íc th× dùa vµo "mÖnh trêi" ®Ó cai trÞ ®Êt n− íc.

§¹o PhËt cho r»ng: sè mÖnh con ng− êi kh«ng ph¶i do trêi quy ®Þnh, mµ dom×nh r¹o ra, do "nghiÖp" vµ "kiÕp" ®· ®− îc b¶n th©n g©y ra tõ qu¸ khø.

VÒ nguån gèc trÞ lo¹n, theo çc nhµ duy t©m, nÕu "thiªn lý" (®¹o ®øc

phong kiÕn) th¾ng th× x· héi trÞ, cßn nÕu "nh©n dôc" (ham muèn cña con

ng− êi) th¾ng th× x· héi lo¹n, ®Ó x· héi trÞ th× con ng− êi ph¶i "tiÕt dôc" (h¹n

chÕ lßng ham muèn).

§èi lËp víi quan ®iÓm "mÖnh trêi" cã tÝnh chÊt duy t©m thÇn bÝ, nh÷ng

nhµ t− t− ëng cã xu h− íng duy vËt cho r»ng: trêi lµ mét lùc l− îng tù nhiªn bªn

ngoµi con ng− êi, trêi lµ "chÝnh lý" (lÏ ph¶i), lµ lßng d©n ë møc ®é cao h¬n, cã

ng− êi kh¼ng ®Þnh con ng− êi cã thÓ lµm thay ®æi "mÖnh trêi".

§èi lËp víi quan ®iÓm "mÖnh trêi" cßn cã quan ®iÓm vÒ "thêi" chñ

tr− ¬ng theo "thêi" chø kh«ng theo "mÖnh".

§èi lËp víi çc quan ®iÓm trªn, quÇn chóng nh©n d©n nªu lªn luËn ®iÓm:

"®−

îc lµm vua, thua lµm giÆc " hoÆc "con vua thÊt thÕ l¹i ra quÐt chïa". Tõ chÝnh ho¹t ®éng thùc tiÔn hµng ngµy, hä rót ra ®− îc nh÷ng t− t− ëng triÕt lý

mang tÝnh duy vËt.

2.3.2 - Nh÷ng néi dung t− t− ëng yªu n− íc ViÖt Nam

2.3.2.1. T− t− ëng vÒ d©n téc vµ ®éc lËp d©n téc

Céng ®ång ng− êi ViÖt Nam ®− îc h×nh thµnh rÊt sím trong lÞch sö cã tªn

lµ L¹c ViÖt (®Ó ph©n biÖt víi çc téc ViÖt ë Trung Quèc). T − t− ëng vÒ d©n téc

vµ ®éc lËp d©n téc tr− íc hÕt kh¼ng ®Þnh: d©n téc ViÖt Nam, ®Êt n− íc ViÖt

Nam, cã vÞ trÝ ®Þa lý, cã lÞch sö truyÒn thèng h×nh thµnh ph¸t triÓn l©u ®êi bÒn

v÷ng vµ hoµn toµn cã quyÒn s¸nh vai ngang hµng víi çc quèc gia kh¸c. §iÒu

nµy thÓ hiÖn râ trong bµi th¬ "Nam quèc s¬n hµ" cña Lý Th− êng KiÖt , “§¹i

ço b×nh ng«” cña NguyÔn Tr·i (TK XV).




24

2.3.2.3. Quan niÖm vÒ nhµ n− íc cña mét quèc gia ®éc lËp chñ quyÒn:

Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh giµng vµ gi÷ ®éc lËp d©n téc, «ng cha ta lu«n

t×m çch kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña mét nhµ n− íc ®éc lËp. ViÖc x©y dùng nhµ

n− íc g¾n liÒn víi viÖc x¸c ®Þnh quèc hiÖu, quèc ®«, ®Õ hiÖu, niªn hiÖu ®Ó çc

danh hiÖu ®ã võa thÓ hiÖn ®− îc ®éc lËp d©n téc võa thÊy sù ph¸t triÓn bÒnv÷ng ngang hµng víi quèc gia ph− ¬ng b¾c. Lý BÝ xo¸ bá çc tªn n− íc bÞ ¸p ®Æt

nh− : "Giao ChØ", “ Giao Ch©u" vµ ®Æt tªn n− íc ta lµ V¹n Xu©n. Nhµ §inh ®Æt tªn

n− íc lµ §¹i Cå ViÖt, nhµ Lý gäi lµ §¹i ViÖt… Tªn hiÖu ®øng ®Çu quèc gia tõ

V− ¬ng ®æi thµnh §Õ, ngang hµng víi §Õ ph− ¬ng B¾c.

2.3.2.4. NhËn thøc vÒ nguån gèc vµ ®éng lùc cña cuéc ®Êu tranh cøu

n− íc vµ gi÷ n− íc

Coi träng søc m¹nh ®oµn kÕt d©n téc lµ nguån gèc, ®éng lùc t¹o nªn mäi

th¾ng lîi trong sù nghiÖp dùng n− íc vµ gi÷ n− íc. TrÇn Quèc TuÊn yªu cÇu:

"Trªn d− íi mét lßng, lßng d©n kh«ng chia” v× "Vua t«i ®ång lßng, anh em hoµ

môc, n− íc nhµ gãp søc, giÆc tù bÞ b¾t". Cßn NguyÔn Tr·i th× nãi "ThÕt qu©n

r− îu hoµ n− íc, trªn d− íi ®Òu mét d¹ cha con" . §Õn chñ tÞch Hå ChÝ Minh:

"§oµn kÕt, ®oµn kÕt, ®¹i ®oµn kÕt. Thµnh c«ng, thµnh c«ng, ®¹i thµnh c«ng".

T − t− ëng träng d©n lµ t− t− ëng xuyªn suèt vµ cã vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng®èi víi sù nghiÖp dùng n− íc, gi÷ n− íc cña «ng cha ta. Lý C«ng UÈn cho r»ng:

"Trªn v©ng mÖnh trêi, d− íi theo ý d©n, thÊy thuËn tiÖn th× thay ®æi" . TrÇn

Nh©n T«ng nãi: "Ngµy th− êng th× cã thÞ vÖ hai bªn, ®Õn khi nhµ n− íc ho¹n

n¹n th× chØ cã bän Êy (gia n«) theo th«i". Cßn NguyÔn Tr·i kh¼ng ®Þnh: "Chë

thuyÒn lµ d©n, mµ lËt thuyÒn còng lµ d©n" vµ "viÖc nh©n nghÜa cèt ®Ó yªn

d©n".

2..3.3. Quan niÖm vÒ ®¹o lμm ng− êi

Çc nhµ t− t− ëng ViÖt Nam trong lÞch sö rÊt quan t©m vÊn ®Õn "§¹o"

(cßn gäi lµ "§¹o trêi", "§¹o ng− êi"). Quan niÖm vÒ "§¹o" nµy chÞu ¶nh h− ëng

s©u s¾c tõ lÞch sö t− t− ëng triÕt häc Trung Quèc nhÊt lµ Nho gia (xem phÇn

lÞch sö triÕt häc ph− ¬ng §«ng). Khi thùc d©n Ph¸p x©m l− îc n− íc ta, "§¹o"




25

®− îc xem lµ quèc hån, quèc tuý , trë thµnh truyÒn thèng yªu n− íc th− ¬ng nßi.

Yªu "®¹o" lµ yªu n− íc, x¶ th©n vÒ n− íc.

Tãm l¹i, do h¹n chÕ vÒ lÞch sö, nh÷ng t− t− ëng triÕt häc cña «ng cha ta

tr− íc ®©y ch− a ®− îc tr×nh bµy thµnh hÖ thèng. Nh÷ng t− t− ëng triÕt häc ®ã ®·

gãp phÇn to lín vµo qu¸ tr×nh dùng n− íc vµ gi÷ n− íc cña d©n téc ta.

c©u hái th¶o luËn vµ «n tËp

1. TriÕt häc Ê n ®é cæ, trung ®¹i

2- triÕt häc trung quèc cæ, trung ®¹i

3. LÞch sö t− t− ëng ViÖt Nam

4 Nh÷ng néi dung t− t− ëng yªu n− íc ViÖt Nam

3. Quan niÖm vÒ ®¹o lµm ng− êi




26

Ch− ¬ng III

kh¸i l− îc LÞch sö triÕt häc ph− ¬ng t©y


3.1 - TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i3.1.1. §iÒu kiÖn lÞch sö vµ ®Æc ®iÓm cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i

3.1.1.1. §iÒu kiÖn kinh tÕ-x∙ héi.

TriÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p h×nh thµnh vµo kho¶ng thÕ kû VIII - thÕ kû VI

tr− íc c«ng nguyªn, trªn c¬ së cña nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸ sau:

- TiÒn ®Ò kinh tÕ x· héi: sù xuÊt hiÖn cña chÕ ®é chiÕm h÷u t− nh©n vÒ t−

liÖu s¶n xuÊt vµ cïng víi nã lµ t×nh tr¹ng x· héi ph©n chia thµnh çc giai cÊp®èi lËp nhau: giai cÊp chñ n« vµ giai cÊp n« lÖ. Do sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng

s¶n xuÊt, trong x· héi lóc nµy ®· dÉn ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi thµnh

lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay, xuÊt hiÖn mét bé phËn ng− êi cã n¨ng lùc

chuyªn lµm c«ng viÖc gi¶i thÝch thÕ giíi, nghiªn cøu triÕt häc vµ khoa häc.

- TiÒn ®Ò khoa häc: Do nhu cÇu cña ho¹t ®éng thùc tiÔn, tr− íc hÕt lµ s¶n

xuÊt vËt chÊt, mét sè ngµnh khoa häc ®· h×nh thµnh nh− to¸n häc, vËt lý häc,

thiªn v¨n häc t¹o c¬ së cho sù kh¸i qu¸t triÕt häc.Nh− vËy chÝnh ®iÒu kiÖn kinh tÕ , x· héi, v¨n ho¸ ®ã ®· quy ®Þnh sù h×nh

thµnh, ph¸t triÓn nÒn triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i.

3.1.1.2. §Æc ®iÓm cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i

Sù ph©n chia çc tr− êng ph¸i triÕt häc duy vËt vµ duy t©m,biÖn chøng vµ

siªu h×nh, v« thÇn vµ h÷u thÇn rÊt râ nÐt vµ lµ mét ®Æc ®iÓm næi bËt trong qu¸

tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña triÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i.

Çc trµo l− u triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p ®Òu cã xu h− íng ®i s©u gi¶i quyÕt

vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc, trªn hai gãc ®é lµ b¶n thÓ luËn vµ nhËn thøc luËn.

TriÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p biÓu hiÖn tÝnh bao qu¸t cña nã vÒ mäi lÜnh vùc

thÕ giíi quan cña con ng− êi.




27

Nh×n chung, nÒn triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p cßn ë tr×nh ®é trùc quan c¶m

tÝnh, chÊt ph¸c nh− ng nã ®· chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng mÇm mèng thÕ giíi quan

triÕt häc sau nµy.

3.1.2. Mét sè triÕt gia tiªu biÓu

3.1.2.1. Hªraclit (kho¶ng 520 - 460 Tr.CN)

VÊn ®Ò b¶n thÓ luËn: Hªraclit coi löa lµ c¬ së cña mäi sù vËt hiÖn t− îng

trong thÕ giíi. ¤ng lÊy löa ®Ó gi¶i thÝch thÕ giíi "TÊt c¶ ®Òu ®− îc trao ®æi víi

löa vµ löa trao ®æi víi tÊt c¶ nh− vµng trao ®æi víi hµng ho¸ vµ ng− îc l¹i". Mäi

d¹ng vËt chÊt ®Òu sinh ra tõ löa vµ chÕt ®i l¹i trë vÒ víi löa. Vò trô kh«ng ph¶i

do mét lùc l− îng thÇn bÝ nµo sinh ra nã mµ nã chÝnh lµ löa "nh− mét ngän löa

®·, ®ang vµ m·i m·i bõng s¸ng lªn råi l¹i t¾t ®i theo nh÷ng quy luËt vèn cã

cña nã". Trong quan niÖm nµy cña «ng chøa ®ùng yÕu tè duy vËt vµ biÖn

chøng s¬ khai vÒ thÕ giíi.

+ Tr− íc hÕt, lµ quan niÖm cña Hªraclit vÒ sù vËn ®éng vÜnh viÔn cña vËt

chÊt: theo «ng, kh«ng cã sù vËt hiÖn t− îng nµo trong thÕ giíi ®øng im tuyÖt

®èi, mµ ng− îc l¹i, chóng ®Òu n»m trong tr¹ng th¸i vËn ®éng, biÕn ®æi, chuyÓn

ho¸ kh«ng ngõng. ¤ng vÝ thÕ giíi nµy nh− mét dßng s«ng ch¶y xiÕt, biÕn ®æi,

tr«i ®i kh«ng ngõng, kh«ng nghØ trong mét luËn ®iÓm næi tiÕng: "Con ng−

êi takh«ng thÓ t¾m hai lÇn trªn mét dßng s«ng". Löa chÝnh lµ nguån gèc cña mäi

sù biÕn ®æi ®ã.

+ Hªraclit ®− a ra quan niÖm vÒ sù tån t¹i phæ biÕn cña m©u thuÉn. §iÒu

nµy thÓ hiÖn trong nh÷ng dù ®o¸n cña «ng vÒ sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a

çc mÆt ®èi lËp vµ vÒ vai trß cña quy luËt nµy ®èi víi sù vËn ®éng ph¸t triÓn

cña sù vËt (cßn cã tÝnh chÊt th« s¬). ¤ng nãi: cïng mét çi ë trong chóng ta:

sèng vµ chÕt, trÎ vµ giµ, bÖnh tËt lµm cho søc khoÎ quý h¬n , çi ¸c lµm choçi thiÖn cao c¶ h¬n. Theo «ng, sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña thÕ giíi lµ do quy

luËt kh¸ch quan (gäi lµ logos) quy ®Þnh. "Logos" ë ®©y ®− îc hiÓu theo hai

nghÜa: Logos kh¸ch quan lµ nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt phæ biÕn kh¸ch quan

chi phèi sù vËn ®éng kh¸ch quan cña sù vËt, tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc con




28

ng− êi. Cßn Logos chñ quan lµ trËt tù l«gic cña t− duy con ng− êi, lµ çi ph¶n

¸nh cña Logos kh¸ch quan vµo trong ®Çu ãc con ng− êi.

VÒ lý luËn nhËn thøc: Lý luËn nhËn thøc cña Hªraclit mang tÝnh chÊt duy

vËt vµ biÖn chøng s¬ khai. Hªraclit ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¶m gi¸c trong qu¸

tr×nh nhËn thøc thÕ giíi. Nh− ng «ng kh«ng tuyÖt ®èi ho¸ h×nh thøc nhËn thøcnµy, mµ cho r»ng: nhiÖm vô nhËn thøc cña con ng− êi lµ ph¶i ®¹t tíi hiÓu biÕt

Logos cña sù vËt, tøc lµ ph¶i ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt, quy luËt cña nã. ¤ng nªu ra

tÝnh chÊt t− ¬ng ®èi cña nhËn thøc tuú thuéc tõng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn mµ çi

thiÖn vµ çi ¸c, çi tèt vµ çi xÊu, çi lîi vµ çi h¹i cã thÓ chuyÓn ho¸ cho

nhau. Theo Hªraclit, linh hån lµ mét tr¹ng th¸i qu¸ ®é cña löa.

3.1.2.2. §ªm«crit (kho¶ng 460 - 370 Tr.CN)

Lµ mét trong nh÷ng nhµ duy vËt lín nhÊt thêi cæ ®¹i víi häc thuyÕt

nguyªn tö næi tiÕng.

- VÊn ®Ò b¶n thÓ luËn: Theo «ng, nguyªn tö lµ c¬ së ®Çu tiªn cña thÕ giíi

vËt chÊt. Nguyªn tö lµ h¹t vËt chÊt cùc nhá, kh«ng ph©n chia ®− îc, kh«ng mïi,

kh«ng vÞ, kh«ng ©m thanh, kh«ng mµu s¾c, kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ chÊt.

Mäi sù vËt ®Òu ®− îc cÊu t¹o tõ nguyªn tö. Sù kÕt hîp cña nguyªn tö t¹o thµnh

sù vËt kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn tuú tiÖn mµ lµ sù kÕt hîp cã trËt tù, theonh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh. Theo «ng, sù biÕn ®æi cña sù vËt thùc chÊt lµ sù thay

®æi trËt tù nguyªn tö t¹o thµnh chóng. Cßn b¶n th©n nguyªn tö lµ phÇn tö nhá

nhÊt th× kh«ng thay ®æi. Nh− vËy, so víi çc nhµ triÕt häc duy vËt ®− ¬ng thêi,

quan niÖm vÒ thÕ giíi cña häc thuyÕt Nguyªn tö nãi chung, cña §ªm«crit nãi

riªng lµ mét b− íc tiÕn v− ît bËc.

Quan niÖm vÒ sù sèng vµ con ng− êi: Theo «ng, sù sèng lµ qu¸ tr×nh biÕn

®æi ph¸t triÓn cña chÝnh b¶n th©n giíi tù nhiªn, b¾t ®Çu ®− îc h×nh thµnh tõ nh÷ng vËt thÓ Èm − ít, d− íi t¸c ®éng cña nhiÖt ®é mµ h×nh thµnh nªn çc loµi

gièng sinh vËt. Sinh vËt ®Çu tiªn sèng d− íi n− íc sau ®ã ®Õn nh÷ng sinh vËt

sèng trªn mÆt ®Êt vµ cuèi cïng lµ con ng− êi.

Sinh vËt kh¸c víi vËt (v« c¬) ë chç sinh vËt cã linh hån, cßn vËt th× kh«ng

cã linh hån (quan ®iÓm vËt ho¹t luËn).




29

Quan niÖm vÒ linh hån vµ lý luËn nhËn thøc: Linh hån con ng− êi, theo

«ng ®− îc cÊu t¹o tõ nguyªn tö h×nh cÇu, gièng nh− nguyªn tö löa, vËn ®éng

víi tèc ®é lín. Nguyªn tö linh hån sinh ra nhiÖt, nhiÖt lµm cho toµn bé c¬ thÓ

h− ng phÊn vµ vËn ®éng. Nh− vËy linh hån kh«ng ph¶i lµ mét hiÖn t− îng tinh

thÇn mµ lµ mét hiÖn t− îng vËt chÊt (quan niÖm duy vËt tÇm th− êng). Kh«ng cãlinh hån bÊt tö, linh hån chÕt cïng víi çi chÕt cña c¬ thÓ.

VÒ lý luËn nhËn thøc, §ªm«crit chia nhËn thøc con ng− êi thµnh hai

d¹ng: nhËn thøc c¶m tÝnh (nhËn thøc mê tèi) vµ nhËn thøc lý tÝnh (nhËn thøc

ch©n lý ). C¶ hai d¹ng nhËn thøc trªn ®Òu cã vai trß quan träng, nh− ng nhËn

thøc lý tÝnh ®¸ng tin cËy h¬n.

3.1.2.3. Plat«n (427 - 347 Tr.CN)

TriÕt häc Plat«n, xÐt vÒ hÖ thèng lµ triÕt häc duy t©m kh¸ch quan.

VÊn ®Ò b¶n thÓ luËn: Plat«n cho r»ng "thÕ giíi ý niÖm" lµ çi cã tr− íc, lµ

b¶n chÊt ch©n thùc cña mäi sù vËt, hiÖn t− îng trong thÕ giíi vËt chÊt. Cßn çc

sù vËt c¶m tÝnh chØ lµ sù m« pháng, lµ çi bãng cña "ý niÖm". ¤ng coi "thÕ

giíi ý niÖm" lµ tån t¹i vÜnh viÔn, bÊt biÕn, lu«n ®ång nhÊt víi chÝnh b¶n th©n

m×nh, kh«ng ph©n chia ®− îc, t¸ch biÖt víi thÕ giíi sù vËt c¶m tÝnh vµ chØ cã

thÓ nhËn thøc nã b»ng t− duy lý tÝnh. MÆt kh¸c, Plat«n còng coi çi kh«ng tånt¹i (tøc vËt chÊt) còng cã thùc. Tuy nhiªn, bªn trong çi vá duy t©m kh¸ch

quan ®ã, lµ nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc do Plat«n mang l¹i. §ã lµ b− íc chuyÓn

biÕn quan träng vÒ t− duy triÕt häc tõ t− duy trùc quan, Èn dô sang t− duy kh¸i

niÖm, bëi v× "chØ cã t− duy kh¸i niÖm míi v¹ch ra b¶n chÊt cña sù vËt"

Quan niÖm vÒ linh hån vµ lý luËn nhËn thøc: Linh hån con ng− êi do ý

niÖm sinh ra, nªn nã tån t¹i bÊt tö. Khi con ng− êi chÕt, chØ chÕt vÒ thÓ x¸c,

cßn linh hån vÉn tån t¹i. Theo Plat«n, nhËn thøc c¶m tÝnh kh«ng ph¶i lµ nguån

gèc cña tri thøc ch©n thùc. Tri thøc ch©n thùc, tøc tri thøc hiÓu biÕt ®− îc ý

niÖm (b¶n chÊt sù vËt) chØ cã thÓ ®¹t ®− îc b»ng tri thøc lý tÝnh vµ thÓ hiÖn

th«ng qua kh¸i niÖm. §èi t− îng cña nhËn thøc kh«ng ph¶i lµ thÕ giíi kh¸ch




30

quan mµ chÝnh lµ ý niÖm vµ sù nhËn thøc ch©n lý xÐt cho cïng lµ sù håi t− ëng

cña linh hån bÊt tö vÒ ý niÖm.

T − t− ëng chÝnh trÞ: Lµ kÎ thï cña chÕ ®é d©n chñ chñ n« Aten, Platon coi

“chÕ ®é quý téc”, tøc nhµ n− íc cña tÇng líp chñ n« quý téc lµ “nhµ n− íc lý

t− ëng”. §ã lµ nhµ n− íc kh«ng cã së h÷u t− nh©n, çc thµnh viªn trong x· héi

®− îc chia thµnh ba ®¼ng cÊp víi nh÷ng nhiÖm vô râ rµng: Çc nhµ triÕt häc l·nh

®¹o nhµ n− íc, binh lÝnh b¶o vÖ nhµ n− íc, b×nh d©n tù do lao ®éng t¹o ra cña c¶i

vËt chÊt cßn n« lÖ chØ lµ nh÷ng c«ng cô biÕt nãi.

3.1.2.3. TriÕt häc Aritxt«t (384 - 322 Tr.CN)

Sù phª ph¸n cña Aritxt«t ®èi víi Plat«n. Aritxt«t cho r»ng, Plat«n coi ý

niÖm nh−

mét d¹ng tån t¹i ®éc lËp, tèi cao, t¸ch rêi thÕ giíi hiÖn thùc lµ métsai lÇm vÒ nhËn thøc, ng− îc l¹i, ph¶i coi ý niÖm (kh¸i niÖm) lµ çi ph¶n ¸nh

cña thÕ giíi hiÖn thùc, phô thuéc vµo thÕ giíi ®ã. Nãi çch kh¸c, theo Aritxt«t

ph¶i cã quan niÖm duy vËt vÒ thÕ giíi.

MÆt kh¸c, Aritxt«t cßn v¹ch ra m©u thuÉn trong quan niÖm vÒ thÕ giíi

cña Plat«n r»ng: mét mÆt Plat«n coi ý niÖm hoµn toµn t¸ch rêi çc sù vËt c¶m

tÝnh; mÆt kh¸c, l¹i kh¼ng ®Þnh sù vËt c¶m tÝnh lµ çi bãng cña ý niÖm, tøc lµ

thõa nhËn sù t− ¬ng ®ång nhÊt ®Þnh gi÷a ý niÖm vµ sù vËt.

VÊn ®Ò b¶n thÓ luËn: Theo Aritxt«t , tån t¹i nãi chung, xuÊt ph¸t tõ 4

nguyªn nh©n c¬ b¶n: vËt chÊt, h×nh d¹ng, vËn ®éng vµ môc ®Ých. Nguyªn nh©n

vËt chÊt vµ h×nh d¹ng lµ çi mµ tõ ®ã t¹o nªn sù vËt. VËt chÊt lµ vËt liÖu cÊu

thµnh sù vËt. H×nh d¹ng lµ çi c¬ b¶n nhÊt t¹o nªn çc sù vËt ®a d¹ng phong

phó. Häc thuyÕt vÒ tån t¹i cña Arit xt«t ®· xuÊt ph¸t tõ chÝnh thÕ giíi ®Ó gi¶i

thÝch thÕ giíi, t×m nguyªn nh©n cña sù vËt tõ chÝnh trong b¶n th©n nã. Tuynhiªn, bªn c¹nh ®ã cßn cã nh− îc ®iÓm lµ: coi sù ph¸t triÓn cña giíi tù nhiªn

gièng nh− s¶n xuÊt vËt chÊt, nªn thõa nhËn nguyªn nh©n "h×nh d¹ng" cã tr− íc

nguyªn nh©n "vËt chÊt" vµ trªn hÕt l¹i cã mét "h×nh d¹ng cña h×nh d¹ng", ®ã lµ

thÇn th¸nh. Quan niÖm vÒ thÕ giíi trªn ®©y cña Aritxt«t thÓ hiÖn lËp tr− êng

duy vËt kh«ng triÖt ®Ó.




31

Theo Aritxt«t : giíi tù nhiªn lµ toµn bé çc sù vËt cã cïng chung b¶n chÊt

vËt chÊt m·i m·i vËn ®éng biÕn ®æi. Kh«ng cã b¶n chÊt cña sù vËt nµo tån t¹i

bªn ngoµi nã. VËn ®éng g¾n liÒn víi vËt chÊt. Còng nh− vËt chÊt, vËn ®éng tån

t¹i vÜnh viÔn. Nh− ng xÐt cho cïng, theo «ng th× vËn ®éng cña vËt chÊt lµ vËn

®éng cã môc ®Ých do thÇn th¸nh t¹o ra, ®ã lµ quan ®iÓm duy vËt kh«ng triÖt®Ó. ¤ng còng lµ ng− êi ®Çu tiªn hÖ thèng ho¸ çc h×nh thøc vËn ®éng: ph¸t

sinh, tiªu diÖt, thay ®æi tr¹ng th¸i, t¨ng, gi¶m, di chuyÓn vÞ trÝ. Tuy nhiªn, çc

h×nh thøc vËn ®éng trªn chØ lµ biÓu hiÖn cô thÓ cña vËn ®éng c¬ häc.

Quan niÖm vÒ linh hån vµ lý luËn nhËn thøc: Theo «ng, kh«ng cã linh

hån bÊt tö, linh hån chØ tån t¹i trong c¬ thÓ sèng vµ khi c¬ thÓ chÕt linh hån

còng mÊt theo. D− íi con m¾t trùc quan cña mét nhµ triÕt häc duy vËt cæ ®¹i,

«ng cho r»ng, linh hån tró ngô ë trong tim con ng− êi.

Theo «ng, thÕ giíi kh¸ch quan lµ ®èi t− îng cña nhËn thøc, lµ nguån gèc

cña c¶m gi¸c vµ kinh nghiÖm (®èi lËp víi Plat«n); nh− vËy, cÇn ph¶i rót ra tri

thøc tõ viÖc nghiªn cøu giíi tù nhiªn vµ cuéc sèng con ng− êi.

VÒ cÊp ®é nhËn thøc:

* NhËn thøc c¶m tÝnh lµ nh÷ng tri thøc vÒ sù vËt riªng lÎ cã ®− îc nhê çc

gi¸c quan con ng− êi mang l¹i.

* NhËn thøc kinh nghiÖm lµ nh÷ng tri thøc cña con ng− êi vÒ sù vËt ®− îc

lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn.

* NhËn thøc nghÖ thuËt lµ nh÷ng tri thøc ®Æc thï ç biÖt vÒ sù vËt ®− îc

ph¶n ¸nh b»ng h×nh t− îng nghÖ thuËt.

* NhËn thøc khoa häc lµ nh÷ng tri thøc vÒ b¶n chÊt sù vËt, nã cã kh¶

n¨ng chøng minh gi¶i thÝch sù vËt vµ lµ sù tæng hîp cña nhiÒu cÊp ®é nhËn

thøc kh¸c nhau.

§ãng gãp cña «ng ®èi víi logÝc häc thÓ hiÖn: Ph©n biÖt râ rµng gi÷a ch©n

lý vµ sai lÇm; nªu ra 3 quy luËt cña l« gÝc häc h×nh thøc: quy luËt m©u thuÉn,

quy luËt ®ång nhÊt vµ quy luËt lo¹i trõ çi thø 3; ¤ng còng nªu ra nh÷ng

ph− ¬ng ph¸p c¬ b¶n cña viÖc x©y dùng kh¸i niÖm, pháng ®o¸n, suy luËn vµ

chøng minh.




32

Quan ®iÓm vÒ chÝnh trÞ: theo «ng, nhµ n− íc lµ h×nh thøc giao tiÕp cao

nhÊt cña con ng− êi. NhiÖm vô cña nhµ n− íc lµ ph¶i b¶o ®¶m cho con ng− êi cã

cuéc sèng vËt chÊt h¹nh phóc vµ c¶ vÒ mÆt b¶o ®¶m sù c«ng b»ng x· héi.

VÒ ®¹o ®øc: §¹o ®øc häc ®− îc Aritxt«t xÕp vµo lo¹i khoa häc sau triÕt

häc. ¤ng ®Æc biÖt quan t©m vÊn ®Ò phÈm h¹nh con ng− êi víi néi dung chÝnhlµ: biÕt ®Þnh h− íng, biÕt t×m tßi s¸ng t¹o, biÕt lµm viÖc vµ thÓ hiÖn râ ë quan

niÖm vÒ ®¹o ®øc. §Æc biÖt Aritxt«t ®· nhËn thÊy mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ vµ

®¹o ®øc, chØ ra ®− îc c¬ së kinh tÕ cña sù c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng trong x· héi.

Tãm l¹i, nÒn triÕt häc cæ ®¹i Hy L¹p, víi çc thµnh tùu rùc rì cña nã ®·

®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò triÕt häc c¨n b¶n, t¹o c¬ së lý luËn cho sù

ph¸t triÓn cña çc häc thuyÕt triÕt häc tiÕp theo. Theo M¸c, triÕt häc cæ ®¹i

Hy L¹p ®· chøa ®ùng tÊt c¶ nh÷ng mÇm mèng thÕ giíi quan triÕt häc sau nµy.

3.2. TriÕt häc t©y ©u thêi kú trung cæ (Kho¶ng tõ

TKV ®Õn TKXV)

3.2.1. Hoµn c¶nh lÞch sö vµ ®Æc ®iÓm cña triÕt häc T©y ©u trung cæ

3.2.1.1. Hoµn c¶nh lÞch sö

ChÕ ®é phong kiÕn ra ®êi thay thÕ chÕ ®é chiÕm h÷u n« lÖ. NÒn kinh tÕ

x· héi phong kiÕn lµ nÒn kinh tÕ tù cung, tù cÊp, khÐp kÝn. QuyÒn së h÷u

ruéng ®Êt vµ çc t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu thuéc vÒ giai cÊp ®Þa chñ phong

kiÕn.

VÒ chÝnh trÞ t− t− ëng: t«n gi¸o lµ h×nh th¸i ý thøc x· héi chi phèi toµn bé

®êi sèng tinh thÇn cña x· héi phong kiÕn.

Tuy nhiªn, do nhu cÇu cña ho¹t ®éng thùc tiÔn, vµo nh÷ng thÕ kû cuèi

cïng cña x· héi phong kiÕn ph−

¬ng T©y, mét sè m«n khoa häc nh−

: to¸n häc,vËt lÝ, ho¸ häc vÉn ®− îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn.

3.2.1.2. §Æc ®iÓm triÕt häc T©y ¢u trung cæ

TriÕt häc thêi kú nµy phô thuéc vµo thÇn häc nªn mang tÝnh chÊt kinh

viÖn, xa rêi cuéc sèng.




33

VÊn ®Ò mèi quan hÖ gi÷a khoa häc vµ t«n gi¸o; lý trÝ vµ niÒm tin ®− îc

hÇu hÕt çc nhµ triÕt häc quan t©m lý gi¶i b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau.

Mèi quan hÖ gi÷a çi chung vµ çi riªng còng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò

träng t©m cña triÕt häc. Çc nhµ thùc tiÔn gi¶i quyÕt theo hai khuynh h− íng

®èi lËp nhau lµ chñ nghÜa duy thùc vµ chñ nghÜa duy danh. Trªn thùc tÕ nãbiÓu hiÖn cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m.

3.2.2. Mét sè ®¹i biÓu cña ph¸i duy danh vµ duy thùc

3.2.2.1. T« m¸t §a canh (1225- 1274)

Häc thuyÕt triÕt häc cña «ng ®− îc thõa nhËn lµ häc thuyÕt triÕt häc ch©n

chÝnh nhÊt cña gi¸o héi Thiªn chóa gi¸o.

§èi t− îng cña triÕt häc, theo «ng, lµ nghiªn cøu "ch©n lý cña lý trÝ", cßn®èi t− îng cña thÇn häc lµ nghiªn cøu ch©n lý cña lßng tin t«n gi¸o. Th− îng ®Õ

lµ kh¸ch thÓ cuèi cïng cña c¶ triÕt häc vµ thÇn häc, nªn gi÷a triÕt häc vµ thÇn

häc kh«ng cã m©u thuÉn. Nh− ng triÕt häc thÊp h¬n thÇn häc, gièng nh− lý trÝ

con ng− êi thÊp h¬n lý trÝ cña thÇn.

Giíi tù nhiªn do thÇn th¸nh s¸ng t¹o ra tõ h− v«. Sù th«ng minh cña

Chóa trêi quyÕt ®Þnh sù phong phó, hoµn thiÖn vµ trËt tù cña giíi tù nhiªn. TrËt

tù nµy ®− îc Chóa trêi quy ®Þnh theo thø bËc: b¾t ®Çu b»ng çc sù vËt kh«ng cãlinh hån (v« c¬) ®Õn con ng− êi, ®Õn çc thÇn th¸nh vµ sau cïng lµ b¶n th©n

Chóa trêi. Con ng− êi do Chóa trêi s¸ng t¹o ra theo h×nh d¸ng cña m×nh vµ s¾p

xÕp con ng− êi theo nh÷ng ®¼ng cÊp kh¸c nhau. NÕu ng− êi nµo muèn v− ît lªn

®¼ng cÊp cña m×nh lµ cã téi víi Chóa trêi.

VÒ mèi quan hÖ gi÷a çi chung vµ çi riªng «ng ®i theo ®− êng lèi duy

thùc «n hoµ cho r»ng çi chung tån t¹i trªn 3 ph− ¬ng diÖn:

+ Thø 1, çi chung tån t¹i tr− íc sù vËt, trong trÝ tuÖ cña Chóa trêi.

+ Thø 2, çi chung tån t¹i trong çc sù vËt riªng lÎ.

+ Thø 3, çi chung ®− îc t¹o thµnh b»ng con ®− êng trõu t− îng ho¸ cña trÝ

tuÖ con ng− êi tõ çc sù vËt ®¬n lÎ.

3.2.2.2. §¬nxcèt (1265 - 1308)




34

Lµ mét nhµ triÕt häc duy danh lín nhÊt giai ®o¹n nµy. VÒ mèi quan hÖ

gi÷a triÕt häc vµ thÇn häc, «ng cã ý ®Þnh muèn gi¶i phãng triÕt häc ra khái sù

thèng trÞ cña gi¸o héi, ®Ó c¾t ®øt mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc vµ thÇn häc. Theo

«ng, thÇn häc cã ®èi t− îng nghiªn cøu lµ Th− îng ®Õ, cßn triÕt häc nghiªn cøu

hiÖn thùc kh¸ch quan, lý trÝ con ng− êi chØ cã thÓ nhËn thøc ®− îc nh÷ng çi g×kh«ng t¸ch rêi nh÷ng tµi liÖu c¶m tÝnh. Tuy nhiªn, «ng kh«ng h¹ thÊp vai trß

cña lßng tin t«n gi¸o. Theo «ng, Th− îng ®Õ lµ tån t¹i bÊt tËn, kh«ng thÓ nhËn

thøc ®− îc b»ng lý trÝ mµ ph¶i b»ng lßng tin t«n gi¸o (duy vËt kh«ng triÖt ®Ó).

VÒ mèi quan hÖ gi÷a çi chung vµ çi riªng, theo «ng, çi chung kh«ng

chØ lµ s¶n phÈm cña lý trÝ, mµ nã cßn cã c¬ së trong b¶n th©n sù vËt (çi chung

tån t¹i trong çi riªng).

-VÒ lý luËn nhËn thøc, theo «ng, tinh thÇn vµ lý trÝ lµ h×nh thøc cña th©n

thÓ do Th− îng ®Õ ban cho tõ khi míi sinh ra.

3.2.2.3. R«gie Bªc¬n (1214 - 1294 )

¤ng lµ ng− êi khëi x− íng ra khoa häc thùc nghiÖm vµ ®Êu tranh m¹nh mÏ

chèng chñ nghÜa kinh viÖn, gi¸o héi vµ nhµ n− íc phong kiÕn. Bªc¬n nªu ra

mét quan niÖm míi vÒ ®èi t− îng cña triÕt häc. Theo «ng, triÕt häc lµ khoa häc

lý luËn chung gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a çc khoa häc cô thÓ, mang l¹i cho

çc khoa häc ®ã nh÷ng quan niÖm c¬ b¶n vµ b¶n th©n triÕt häc ®− îc x©y dùng

trªn nh÷ng thµnh tùu cña çc khoa häc ®ã. ë ®©y, Bªc¬n ®· nhËn thÊy mèi

quan hÖ gi÷a triÕt häc víi khoa häc cô thÓ.

¤ng phª ph¸n mét çch s©u s¾c chñ nghÜa kinh viÖn vµ cho r»ng: nã ®·

k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nhËn thøc loµi ng− êi lµ do çc nguyªn nh©n sau:

+ Do sù sïng b¸i uy tÝn cña mét ng− êi nµo ®ã nh− ng kh«ng cã c¬ së.

+ Do thãi quen, tËp qu¸n l©u ®êi b¸m vµo çc quan niÖm ®· cò, l¹c hËu.

+ Do tÝnh v« c¨n cø cña nh÷ng ý kiÕn, nh÷ng ph¸n ®o¸n cña sè ®«ng ng− êi.

+ Do sù ngu dèt ®− îc che ®Ëy d− íi çi vá th«ng th¸i.




35

§èi lËp víi chñ nghÜa kinh viÖn, «ng h− íng sù nghiªn cøu cña m×nh vµo

khoa häc tù nhiªn, coi khoa häc thùc nghiÖm lµ chóa tÓ cña mäi khoa häc

(quan niÖm nµy cßn kÐo dµi nhiÒu thÕ kû vÒ sau).

- ¤ng còng cã nh÷ng t− t− ëng x· héi tiÕn bé, lªn ¸n sù ¸p bøc bãc lét,

bªnh vùc quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng.

Tãm l¹i, triÕt häc cña Bªc¬n cã xu h− íng duy vËt, gãp phÇn vµo viÖc

kh«i phôc thóc ®Èy khoa häc tù nhiªn ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, «ng còng kh«ng

tho¸t ly ®− îc sù chi phèi bëi thêi ®¹i cña m×nh, thêi ®¹i bÞ thèng trÞ nÆng nÒ

cña gi¸o héi vµ t«n gi¸o.

3.3- TriÕt häc t©y ©u thêi kú phôc h− ng vμ cËn ®¹i

3.3.1. §iÒu kiÖn lÞch sö vµ ®Æc ®iÓm cña triÕt häc thêi kú nµy 3.3.1.1. §iÒu kiÖn lÞch sö

ThÕ kû XV - XVII ë T©y ©u gäi lµ thêi kú "Phôc h− ng" víi ý nghÜa nã

phôc h− ng l¹i nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cæ ®¹i ®· bÞ vïi lÊp qua ®ªm tr− êng trung

cæ. Chñ nghÜa t− b¶n b¾t ®Çu h×nh thµnh, ph¸t triÓn thay thÕ chñ nghÜa phong

kiÕn lçi thêi l¹c hËu. Giai cÊp t− s¶n b− íc lªn vò ®µi lÞch sö thay thÕ giai cÊp

phong kiÕn. Sù ph¸t hiÖn ra c¸c c«ng cô lao ®éng míi, kü thuËt s¶n xuÊt míi

vµ cïng víi viÖc më réng thÞ tr− êng bu«n b¸n th− ¬ng m¹i, lµm cho nÒn s¶n

xuÊt hµng ho¸ TBCN ®− îc h×nh thµnh vµ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh.

¶nh h− ëng quan träng cña khoa häc tù nhiªn ®Õn sù ph¸t triÓn cña triÕt

häc lín tíi møc khã x¸c ®Þnh ®− îc ranh giíi gi÷a c¸c lÜnh vùc thÕ giíi quan

®ã. TriÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn lóc nµy lµ mét, hoµ lÉn vµo nhau. Tuy

nhiªn t«n gi¸o, ®Æc biÖt lµ thiªn chóa gi¸o vÉn cã ¶nh h− ëng ®Õn sù ph¸t triÓn

cña triÕt häc thêi kú nµy. 3.3.1.2. §Æc ®iÓm cña triÕt häc thêi kú nµy

TriÕt häc thêi kú nµy chÝnh lµ ngän cê lý luËn cña giai cÊp t− s¶n trong

cuéc ®Êu tranh nh»m thiÕt lËp ®Þa vÞ thèng trÞ cña m×nh. Trong triÕt häc diÔn ra

cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a t− t− ëng triÕt häc vµ khoa häc tiÕn bé víi t− t− ëng




36

thÇn häc t«n gi¸o thùc chÊt ®©y lµ biÓu hiÖn cña cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa

duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m.

TriÕt häc thêi kú nµy g¾n liÒn víi vÊn ®Ò con ng− êi vµ gi¶i phãng con

ng− êi "Con ng− êi h·y thê phông çi ®Ñp cña chÝnh m×nh".

¶nh h− ëng cña khoa häc tù nhiªn ®èi víi triÕt häc kh¸ râ nÐt qua çc

thêi kú lÞch sö kh¸c nhau.

+ Tõ TK XV - XVI, triÕt häc ¶nh h− ëng nhiÒu cña v¨n ho¸ phôc h− ng

+ §Õn TK XVII, triÕt häc hoµ quyÖn víi khoa häc.

+ §Õn TK XVII - XVIII, nhiÒu khoa häc ®· t¸ch ra thµnh nh÷ng m«n

khoa häc ®éc lËp.

Nh×n chung sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau gi÷a triÕt häc vµ khoa häc thêi kúnµy rÊt phong phó ®a d¹ng. §Æc biÖt ph¶i nãi ®Õn ¶nh h− ëng cña khoa häc thùc

nghiÖm ®èi víi triÕt häc ®· t¹o ra ph− ¬ng ph¸p t− duy siªu h×nh.

Sù thèng trÞ cña çc quan niÖm tù nhiªn thÇn luËn trong triÕt häc lµm

cho cuéc ®Êu tranh gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m, gi÷a khoa

häc vµ t«n gi¸o cµng trë lªn phøc t¹p.

3.3.2. Mét sè nhµ triÕt häc tiªu biÓu

3.3.2.1. Franxi Bªc¬n (1561 - 1626)

Lµ ng− êi s¸ng lËp chñ nghÜa duy vËt Anh vµ khoa häc thùc nghiÖm hiÖn

®¹i. Theo Bªc¬n, sù ph¸t triÓn cña triÕt häc vµ khoa häc lµ nÒn t¶ng cña c«ng

cuéc x©y dùng ®Êt n− íc, xo¸ bá ¸p bøc bÊt c«ng trong x· héi. ChÞu ¶nh h− ëng

cña quan niÖm truyÒn thèng, Bªc¬n cho r»ng: TriÕt häc lµ tæng thÓ tri thøc lý

luËn cña con ng− êi vÒ th− îng ®Õ, vÒ giíi tù nhiªn vµ vÒ b¶n th©n con ng− êi.

Lý luËn nhËn thøc: §ãng gãp lín nhÊt cña Bªc¬n lµ lý luËn nhËn thøc thÓhiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau:

Mét lµ: Kh«ng cã tri thøc bÈm sinh. Mäi tri thøc ®Òu b¾t nguån tõ kinh

nghiÖm vµ qu¸ tr×nh "chÕ biÕn" nh÷ng kinh nghiÖm ®ã thµnh hÖ thèng gióp ta

hiÓu ®− îc b¶n chÊt, quy luËt cña sù vËt.




37

Hai lµ: Muèn nhËn thøc ®óng vÒ thÕ giíi kh¸ch quan th× con ng− êi ph¶i

tõ bá nh÷ng ¶o t− ëng (ngÉu t− îng) xuÊt ph¸t tõ tiÕng Hy L¹p: "idola" cã nghÜa

lµ "h×nh ¶nh bÞ xuyªn t¹c". §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ ph¶i lo¹i bá nh÷ng sai

lÇm trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cña loµi ng− êi.

Ba lµ: ¤ng chØ ra nh÷ng h¹n chÕ cña ph− ¬ng ph¸p t− duy cò lµ: "Ph− ¬ngph¸p con nhÖn" xuÊt ph¸t tõ mét sè b»ng chøng, mét sè c¨n cø vôn vÆt nµo ®ã

råi véi ®− a ra çc tiªn ®Ò vµ kh¼ng ®Þnh mét çch v« c¨n cø vÒ b¶n chÊt sù vËt

(gièng nh− con nhÖn véi vµng gi¨ng t¬ trong kho¶nh kh¾c ®· xong, nh− ng

kh«ng ch¾c ch¾n) vµ "Ph− ¬ng ph¸p con kiÕn" miªu t¶ l− îm lÆt, s− u tÇm tû mØ

çc tµi liÖu, çc d÷ kiÖn nh− ng kh«ng biÕt kh¸i qu¸t rót ra kÕt luËn vÒ b¶n chÊt

sù vËt (gièng nh− con kiÕn tha måi) tõ ®ã «ng nªu ra "ph− ¬ng ph¸p con ong"

®Ó kh¾c phôc thiÕu sãt cña hai ph− ¬ng ph¸p trªn. Thùc chÊt cña ph− ¬ng ph¸pnµy lµ: dùa trªn nh÷ng tµi liÖu do nhËn thøc c¶m tÝnh mang l¹i, sau ®ã xö lý

chÕ biÕn nh÷ng tµi liÖu ®ã ®Ó ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t vÒ b¶n chÊt sù vËt (nh− con

ong biÕt lÊy nhuþ hoa lµm nªn mËt ngät).

Theo «ng, ph− ¬ng ph¸p nhËn thøc tèi − u nhÊt lµ ph− ¬ng ph¸p quy n¹p.

Nh×n chung, vÒ vÊn ®Ò ph− ¬ng ph¸p luËn, Bªc¬n lµ nhµ triÕt häc duy c¶m (duy

gi¸c), tuy kh«ng cùc ®oan vµ thiªn vÒ sù ph¸t triÓn khoa häc tù nhiªn.

3.3.2.2. T«m¸t Hèpx¬ (1588 - 1679) ®¹i biÓu chñ nghÜa duy vËt Anh TK

XVII

¤ng lµ ng− êi ®· hÖ thèng ho¸ chñ nghÜa duy vËt cña Bªc¬n, mong muèn

triÕt häc Bªc¬n bao trïm tÊt c¶ sau khi ®· läc bá nh÷ng thiÕu sãt, sai lÇm

trong häc thuyÕt ®ã.

Theo Hèpx¬ "tri thøc lµ søc m¹nh", do ®ã cÇn ph¶i ph¸t triÓn triÕt häc vµ

khoa häc. TriÕt häc lµ ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña con ng− êi nh»m kh¸m ph¸ b¶nchÊt sù vËt, ®− îc ®Þnh nghÜa lµ "häc thuyÕt vÒ çc vËt thÓ". Çc m«n khoa häc

kh¸c nh− : to¸n häc, vËt lý häc, ®¹o ®øc häc chØ lµ çc lÜnh vùc kh¸c nhau cña

triÕt häc.

Hèpx¬ kh¼ng ®Þnh: thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan kh«ng do thÇn

th¸nh nµo s¸ng t¹o ra vµ còng kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng− êi. Song lµ




38

mét nhµ c¬ häc, bÞ chi phèi bëi ph− ¬ng ph¸p t− duy siªu h×nh, «ng kh«ng thõa

nhËn tÝnh ®a d¹ng cña thÕ giíi vËt chÊt, mµ quy thÕ giíi vËt chÊt vÒ nh÷ng

quan hÖ to¸n häc, c¬ häc vµ chØ thõa nhËn sù tån t¹i cña çc sù vËt ®¬n lÎ (duy

vËt siªu h×nh). §èi víi con ng− êi, theo «ng tr¸i tim lµ chiÕc "lß xo", d©y thÇn

kinh lµ sîi chØ, cßn çc khíp x− ¬ng lµ nh÷ng b¸nh xe.Kh«ng gian, thêi gian lµ nh÷ng h×nh thøc tån t¹i cña vËt chÊt. Çi g× cã

qu¶ng tÝnh vµ h×nh d¹ng th× tån t¹i, thÇn th¸nh kh«ng cã qu¶ng tÝnh vµ h×nh

d¹ng nªn kh«ng tån t¹i.

VÒ lý luËn nhËn thøc: §èi t− îng nhËn thøc lµ çc vËt thÓ ®¬n lÎ, cïng

víi nh÷ng quan hÖ sè l− îng to¸n häc, c¬ häc cña nã. C¶m gi¸c, kinh nghiÖm lµ

b− íc ®Çu cña qu¸ tr×nh nhËn thøc. Nh− ng «ng l¹i t¸ch rêi nhËn thøc c¶m tÝnh víi

nhËn thøc lý tÝnh, quy n¹p vµ diÔn dÞch.

Quan niÖm vÒ x· héi: Con ng− êi lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt gi÷a mÆt

sinh vËt vµ mÆt x· héi, tÝnh Ých kû vµ tham väng ç nh©n lµ nguyªn nh©n g©y

ra chiÕn tranh, g©y ra ®iÒu ¸c "Con ng− êi lµ mét ®éng vËt ®éc ¸c" Theo Hèp

x¬, ®Ó duy tr× trËt tù x· héi, ph¶i cã "khÕ − íc x· héi", mµ trong ®ã nhµ n− íc

cã sø mÖnh ®iÒu hµnh x· héi, xö ph¹t ai vi ph¹m lîi Ých chung vµ buéc mäi ç

nh©n ph¶i tu©n theo çc ®¹o luËt x· héi.

3.3.2.3. R¬nª §Òçct¬ (1596 - 1650) ®¹i biÓu cña triÕt häc Ph¸p TK XVIII

¤ng ®− îc coi lµ ng− êi cïng víi Bªc¬n t¹o ra cuéc çch m¹ng trong lÞch

sö triÕt häc T©y ¢u cËn ®¹i.

Theo «ng, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña t− duy triÕt häc lµ th− íc ®o quan träng

®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é v¨n minh cña loµi ng− êi nãi chung, cña mét d©n téc nãi

riªng, bëi v× triÕt häc lµ sù th«ng th¸i kh«ng chØ trong lÜnh vùc nhËn thøc mµ

c¶ trong c«ng viÖc.-Nguyªn t¾c "nghi ngê khoa häc" cña §Òçct¬:

Theo «ng, cÇn ph¶i nghi ngê mäi tri thøc cña loµi ng− êi tõ tr− íc ®Õn nay

vÉn ®− îc thõa nhËn ch©n lý. Nguyªn t¾c "nghi ngê" nªu ra ë ®©y hoµn toµn

kh«ng gièng víi quan niÖm cña chñ nghÜa hoµi nghi (phñ ®Þnh kh¶ n¨ng nhËn

thøc thÕ giíi cña con ng− êi ) còng kh«ng gièng víi quan niÖm siªu h×nh "phñ




39

®Þnh s¹ch tr¬n" nh÷ng tri thøc ®· ®− îc thùc tiÔn x¸c nhËn lµ ch©n lý. Nghi ngê

ë ®©y lµ mét çch thøc gióp con ng− êi tiÕp tôc suy nghÜ ®Ó t×m ra nh÷ng tri

thøc míi ®óng ®¾n h¬n. §©y chÝnh lµ mét ph− ¬ng ph¸p cÇn thiÕt trong qu¸

tr×nh nhËn thøc ®Ó thóc ®Èy con ng− êi t×m tßi ch©n lý vµ cã niÒm tin ch¾c ch¾n

vµo nh÷ng tri thøc míi. Nghi ngê chØ lµ tiÒn ®Ò ®Ó kiÕm t×m tri thøc, chø kh«ng ph¶i lµ kÕt luËn. ¤ng ®Ò xuÊt ph− ¬ng ph¸p nhËn thøc duy lý gåm 4

nguyªn lý:

(1)- Tr− íc hÕt ph¶i nghi ngê, nÕu ch− a thÊy ch¾c ch¾n tri thøc ®ã lµ ch©n lý;

(2)- CÇn chia nhá ®èi t− îng ®Ó nhËn thøc vÒ çc bé phËn cña nã;

(3)- Trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cÇn xuÊt ph¸t tõ ®iÒu ®¬n gi¶n nhÊt, s¬

®¼ng nhÊt, dÇn dÇn ®i ®Õn nh÷ng ®iÒu phøc t¹p h¬n, cao h¬n;

(4)- Ph¶i xem xÐt ®Çy ®ñ d÷ kiÖn, kh«ng ®− îc bá sãt bÊt cø tµi liÖu nµo

trong qu¸ tr×nh nhËn thøc.

Tõ nguyªn t¾c ®ã, §Òçct¬ kÕt luËn: T«i hoµi nghi sù tån t¹i cña mäi çi,

nh− ng kh«ng thÓ nghi ngê sù tån t¹i cña b¶n th©n t«i v× t«i ®ang nghi ngê.

NÕu t«i kh«ng tån t¹i th× lµm sao t«i cã thÓ nghi ngê mäi çi ®− îc vµ th«ng

qua sù nghi ngê t«i biÕt m×nh ®ang tån t¹i. Mµ nghi ngê còng lµ ®ang suy

nghÜ, ®ang t−

duy. Do vËy, "t«i suy nghÜ tøc lµ t«i tån t¹i".Quan niÖm vÒ thÕ giíi: Trong "VËt lý häc", «ng nªu ra quan niÖm duy

vËt vÒ thÕ giíi r»ng: vò trô lµ thÕ giíi vËt chÊt, vËt chÊt lµ v« tËn bao gåm c¶

nh÷ng h¹t nhá nh− ng cã thÓ ph©n chia ®Õn v« cïng. §©y lµ quan niÖm vÒ tÝnh

v« tËn cña thÕ giíi vËt chÊt. Theo «ng, kh«ng cã kh«ng gian, thêi gian trèng

rçng, kh«ng gian, thêi gian g¾n liÒn víi vËt chÊt vËn ®éng vµ kh«ng bÞ tiªu

diÖt. Song, do giíi h¹n cña thêi ®¹i quy ®Þnh, «ng hiÓu vËn ®éng cña vËt chÊt

chØ lµ vËn ®éng c¬ häc.Trong "Siªu h×nh häc" "Me-ta-phi-si-ca" §ªçct¬ ®øng trªn quan ®iÓm

nhÞ nguyªn luËn khi cho r»ng: 2 thùc thÓ vËt chÊt lµ tinh thÇn tån t¹i song song

kh«ng phô thuéc vµo Th− îng ®Õ. Nh− vËy, xÐt vÒ toµn bé, b¶n thÓ luËn triÕt

häc cña §ªçct¬ cã xu h− íng duy vËt, nh− ng xÐt riªng bé phËn "Siªu h×nh

häc" th× «ng lµ nhµ triÕt häc duy vËt kh«ng triÖt ®Ó, nhÞ nguyªn luËn.




40

3.3.2.4. Barót Xpin«da(1632-1677)

¤ng lµ nhµ triÕt häc Hµ Lan næi tiÕng, nhµ duy vËt vµ v« thÇn, nhµ t−

t− ëng cña tÇng líp d©n chñ t− s¶n. ¤ng cho r»ng Thùc thÓ lµ nguån gèc vµ b¶n

chÊt cña mäi sù vËt. Thùc thÓ cã v« vµn thuéc tÝnh nh− ng trÝ tuÖ cña con ng− êi

chØ nhËn thøc ®− îc hai thuéc tÝnh c¬ b¶n lµ qu¶ng tÝnh vµ t− duy. Chèng l¹iquan ®iÓm nhÞ nguyªn cña §Òçc, «ng cho r»ng qu¶ng tÝnh vµ t− duy chØ lµ hai

thuéc tÝnh cña thùc thÓ. Lµ nhµ duy vËt v« thÇn triÖt ®Ó, Xpin«da cho r»ng thÕ

giíi chØ lµ thÕ giíi cña çc sù vËt riªng lÎ. Trong ®ã con ng− êi chØ lµ mét bé

phËn cña tù nhiªn.

NhËn thøc luËn: Theo chñ nghÜa duy lý mét çch m¹nh mÏ, «ng chia

nhËn thøc thµnh ba giai ®o¹n lµ c¶m tÝnh, lý tÝnh vµ trùc gi¸c. Trong ®ã Lý

tÝnh lµ nguån gèc duy nhÊt cña nh÷ng ch©n lý ®¸ng tin cËy; Trùc gi¸c ®− îc coi

lµ nÒn t¶ng cña tri thøc ®óng ®¾n cßn C¶m tÝnh th× th− êng dÉn ®Õn lÇm lÉn.

Quan niÖm vÒ x· héi: ¤ng cho r»ng tÝnh hîp ph¸p cña x· héi lµ do ®Æc

®iÓm cña b¶n tÝnh bÊt biÕn cña con ng− êi vµ sù kÕt hîp gi÷a lîi Ých ç nh©n

Ých kû víi lîi Ých x· héi lµ ®iÒu cã thÓ thùc hiÖn ®− îc.

3.3.2.5. Gi«n Lècc¬ (1632-1704)

Lècc¬ lµ nhµ duy vËt ng− êi Anh, «ng phª ph¸n quan ®iÓm thõa nhËn t− t− ëng bÈm sinh cña §Òçc ®Ó ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh toµn bé çc tri thøc, ch©n lý

®Òu lµ kÕt qu¶ nhËn thøc cña con ng− êi chø kh«ng ph¶i lµ bÈm sinh. Tõ ®ã

«ng ®− a ra nguyªn lý Tabula rasa( tÊm b¶ng s¹ch): “ Linh hån chóng ta khi

míi sinh ra, cã thÓ nãi nh− mét tê giÊy tr¾ng, kh«ng cã mét ký hiÖu hay ý

niÖm nµo c¶”. Nguyªn lý nµy kh¼ng ®Þnh: Thø nhÊt, Mäi tri thøc cña con

ng− êi kh«ng ph¶i lµ bÈm sinh mµ lµ kÕt qu¶ cña nhËn thøc. Thø hai, Mäi qu¸

tr×nh nhËn thøc ®Òu xuÊt ph¸t tõ çc c¬ quan c¶m tÝnh. Thø ba, linh hån conng− êi kh«ng ph¶i lµ tÊm b¶ng s¹ch thô ®éng trø¬c mäi hoµn c¶nh xung quanh

mµ cã vai trß tÝch cùc nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn «ng ch− a thÊy ®− îc c¬ së kinh tÕ-

x· héi cña häc thuyÕt thõa nhËn çc t− t− ëng bÈm sinh.

Lècc¬ ph©n chia çc tÝnh chÊt cña sù vËt thµnh çc “chÊt cã tr− íc” vµ çc

“chÊt cã sau”. Çc “chÊt cã tr− íc” lµ nh÷ng ®Æc tÝnh kh¸ch quan vèn cã cña sù




41

vËt nh− khèi l− îng, qu¶ng tÝnh. Chóng kh«ng thÓ mÊt ®i dï sù vËt biÕn ®æi thÕ

nµo ch¨ng n÷a. Çc “chÊt cã sau” lµ nh÷ng ®Æc tÝnh dÔ thay ®æi nh− : ©m

thanh, mïi vÞ, mµu s¾c…

3.3.2.6. BÐcc¬li (1685 - 1753)

¤ng lµ mét gi¸m môc ng− êi Anh, ®¹i biÓu ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa duy t©m

chñ quan. Theo «ng c¶m gi¸c cña con ng− êi kh«ng ph¶i lµ çi ph¶n ¸nh hiÖn

thùc kh¸ch quan mµ chÝnh nã lµ hiÖn thùc kh¸ch quan ch©n chÝnh, "kh«ng

ph¶i sù vËt biÕn thµnh biÓu t− îng mµ biÓu t− îng biÕn thµnh sù vËt". Theo

BÐcc¬li , sù vËt tån t¹i tøc lµ ®− îc tri gi¸c. Çi g× kh«ng ®− îc tri gi¸c, kh«ng

cã tri gi¸c con ng− êi th× kh«ng tån t¹i. NghÜa lµ sù vËt tån t¹i hoµn toµn phô

thuéc vµo gi¸c quan con ng− êi. MÆt kh¸c, «ng còng thõa nhËn ngoµi tinh thÇn

ç nh©n, cßn cã mét çi tinh thÇn vÜnh viÔn nµo ®ã. Nh− vËy, tõ lËp tr− êng chñ

nghÜa duy t©m chñ quan «ng l¹i ng¶ sang chñ nghÜa duy t©m kh¸ch quan.

* §¹i biÓu cña chñ nghÜa duy vËt Ph¸p TK XVIII (thêi kú khai s¸ng)

- La Mettri (1709-1751)

La Mettri lµ nhµ triÕt häc duy vËt, quan ®iÓm duy vËt cña «ng ®− îc x©y

dùng trªn c¬ së khoa häc tù nhiªn. Theo «ng, thùc thÓ vËt chÊt lµ thèng nhÊt

ba h×nh thøc cña nã trong giíi tù nhiªn: giíi v« c¬, thùc vËt vµ ®éng vËt( bao

gåm c¶ con ng− êi). §Æc tÝnh c¬ b¶n cña vËt chÊt lµ qñang tÝnh, vËn ®éng vµ

c¶m thô. Loµi ng− êi th× cã c¶m thô cao h¬n vµ trÝ tuÖ lín h¬n loµi vËt. VÒ

nhËn thøc luËn, «ng theo ®− êng lèi duy gi¸c cho r»ng: gi¸c quan lµ kÎ ®¸ng tin

cËy trong ®êi sèng hµng ngµy. VÒ quan ®iÓm x· héi, La Mettri coi lîi Ých cña

mäi ng− êi quyÕt ®Þnh sinh ho¹t x· héi, nh− ng lîi Ých nµy l¹i phô thuéc vµo t−

t− ëng chÝnh trÞ, «ng lÉn lén t− t− ëng tù do vÒ t− h÷u víi tù do cña con ng− êi.

- §ªni §i®¬r« (1713-1784)

Theo «ng, trong "vò trô chØ cã mét thùc thÓ kÓ c¶ con ng− êi vµ ®éng vËt",

®ã lµ vËt chÊt, vËt chÊt bao gåm toµn bé çc vËt thÓ cã qu¶ng tÝnh, cã h×nh

thøc vµ lu«n vËn ®éng, vËn ®éng cña vËt chÊt do nguyªn nh©n tù th©n vµ sù

dÞch chuyÓn kh«ng ph¶i lµ vËn ®éng mµ chØ lµ di ®éng (kh¸c víi mét sè nhµ




42

triÕt häc kh¸c). ChÝnh qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña giíi tù nhiªn ®· lo¹i

bá nh÷ng çi g× kh«ng thÝch nghi vµ gi÷ l¹i, chän läc nh÷ng çi g× gióp nã

ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. §©y chÝnh lµ nh÷ng quan niÖm tiÒn th©n cña häc

thuyÕt §¸c uyn.

Lý luËn nhËn thøc: §i®¬r« cho r»ng: C¬ thÓ con ng− êi lµ khÝ quan vËtchÊt cña ý thøc, t− duy. Theo «ng b− íc chuyÓn tiÕp tõ v« tri, v« gi¸c (ph¶n ¸nh

vËt lý) ®Õn kh¶ n¨ng c¶m gi¸c, t− duy ®Òu g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña

thÕ giíi vËt chÊt tõ v« c¬ ®Õn h÷u c¬ vµ con ng− êi. Lµ nhµ triÕt häc duy lý kiÓu

míi, «ng ®Ò cao kh¶ n¨ng nhËn thøc c¶m tÝnh trong qu¸ tr×nh nhËn thøc.

Quan ®iÓm chÝnh trÞ, x· héi: Theo «ng, trÝ tuÖ vµ ®¹o ®øc con ng− êi do

m«i tr− êng vµ hoµn c¶nh x· héi t¹o nªn chø kh«ng ph¶i do Th− îng ®Õ. ChØ cã

khoa häc míi mang l¹i cho con ng− êi hiÓu biÕt ®óng ®¾n vÒ thÕ giíi, cßn t«n

gi¸o mang l¹i nh÷ng ¶o t− ëng, lµm con ng− êi mÒm yÕu ®i. ¤ng ñng hé "khÕ

− íc x· héi" vµ ®ßi thùc hiÖn cai trÞ x· héi theo d©n chñ t− s¶n, më mang gi¸o

dôc cho d©n.

- P«n H¨ngri H«nb¸ch (1723 - 1789)

Dùa vµo çc thµnh tùu khoa häc, «ng kh¼ng ®Þnh: vËt chÊt lµ nguyªn

nh©n ®Çu tiªn cña v¹n vËt. VËt chÊt lµ tån t¹i kh¸ch quan vµ cã kh¶ n¨ng t¸c

®éng vµo gi¸c quan con ng− êi g©y ra c¶m gi¸c. VËt chÊt cã nh÷ng ®Æc tÝnh

chñ yÕu lµ: qu¶ng tÝnh, vËn ®éng, cã thÓ ph©n chia, cã träng lùc. Theo «ng,

giíi tù nhiªn tån t¹i vÜnh viÔn, kh«ng do ai s¸ng t¹o ra vµ còng kh«ng bÞ tiªu

diÖt, vËn ®éng lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt nh− ng vËn ®éng chØ lµ thay

®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cña vËt thÓ trong kh«ng gian.

VÒ ý thøc, theo «ng, nã lµ ®Æc tÝnh cña mét d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc cao.

Con ng− êi lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn, tån t¹i trong tù nhiªn, phôc tïng quy luËttù nhiªn, thËm chÝ c¶ t− t− ëng còng nh− vËy.

VÒ nhËn thøc luËn: ¤ng chøng minh r»ng: TrÝ lùc con ng− êi phô thuéc

vµo cÊu tróc sinh häc cña nã. N¨ng lùc c¶m gi¸c gióp con ng− êi nhËn thøc

®− îc thÕ giíi vµ çc quy luËt cña thÕ giíi ®ã. Kh«ng cã linh hån bÊt tö, kh«ng




43

cã t− t− ëng bÈm sinh. Con ng− êi rót ra nh÷ng t− t− ëng, nh÷ng quan niÖm tõ

hiÖn thùc kh¸ch quan chø kh«ng ph¶i tõ chÝnh t− duy.

Quan viÖm vÒ x· héi: Theo «ng, sù ph¸t triÓn cña x· héi nh− lµ mét qu¸

tr×nh bÞ ®Þnh mÖnh chi phèi (quan niÖm duy t©m vÒ x· héi). Lµ nhµ triÕt häc

khai s¸ng, «ng mong muèn xo¸ bá chñ nghi· ngu d©n thêi trung cæ b»ng phæcËp gi¸o dôc.

3.4. TriÕt häc cæ ®iÓn ®øc (TK XVIII - XIX)

3.4.1. TiÒn ®Ò kinh tÕ - x· héi vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña triÕt häc

cæ ®iÓn §øc

3.4.1.1. TiÒn ®Ò kinh tÕ - x∙ héi

Vµo cuèi thÕ kû XVIII, nhiÒu n− íc t− b¶n chñ nghÜa Ch©u ©u ®· ph¸ttriÓn m¹nh. Trong khi ®ã, n− íc §øc vÉn lµ mét n− íc phong kiÕn yÕu kÐm vÒ

kinh tÕ, l¹c hËu vÒ chÝnh trÞ, nh− ¡ngghen ®¸nh gi¸ ®©y lµ thêi kú tåi tÖ nhÊt

cña n− íc §øc. Trong n− íc §øc diÔn ra mét cuéc çch m¹ng t− t− ëng lín, nh−

M¸c nhËn xÐt: "Lý luËn cña ng− êi §øc vÒ çch m¹ng t− s¶n Ph¸p". Nh− vËy,

xÐt trªn b×nh diÖn quèc tÕ, th× cuéc çch m¹ng t− t− ëng ®ã lµ hoµn toµn phï

hîp quy luËt nhËn thøc cña loµi ng− êi.

Cuéc çch m¹ng trong khoa häc tù nhiªn thu ®− îc nhiÒu thµnh tùu lín,

lµm s¸ng tá bøc tranh biÖn chøng cña thÕ giíi, tr¸i víi çch nh×n truyÒn thèng

cña quan niÖm siªu h×nh vÒ thÕ giíi vÉn tån t¹i trong nhiÒu thÕ kû tr− íc ®ã.

ChÝnh tiÒn ®Ò kinh tÕ - x· héi trªn ®· t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh nÒn triÕt

häc cæ ®iÓn §øc.

3.4.1.2. §Æc ®iÓm cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc

TriÕt häc cæ ®iÓn §øc cã néi dung çch m¹ng s©u s¾c nh− ng l¹i chøa®ùng trong mét h×nh thøc cùc kú r¾c rèi vµ m©u thuÉn.

TriÕt häc cæ ®iÓn §øc ®Ò cao vai trß ho¹t ®éng tÝch cùc cña con ng− êi vµ

kh¼ng ®Þnh: con ng− êi võa lµ chñ thÓ võa lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng

cña chÝnh m×nh. Tuy nhiªn nã l¹i thÇn th¸nh ho¸ søc m¹nh vµ trÝ tuÖ con

ng− êi ®Õn møc coi con ng− êi lµ chóa tÓ cña tù nhiªn.




44

Thµnh tùu lín nhÊt trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ ®· x©y dùng ®− îc

ph− ¬ng ph¸p biÖn chøng ®èi lËp víi ph− ¬ng ph¸p siªu h×nh, gãp phÇn thóc

®Èy nhËn thøc nh©n lo¹i ph¸t triÓn.

3.4.2. Mét sè nhµ triÕt häc tiªu biÓu

3.4.2.1. Cant¬ (1724- 1804)

T − t− ëng triÕt häc cña Cant¬ chia thµnh hai thêi kú lín: triÕt häc tiÒn phª

ph¸n ( tr− íc n¨m 1770) vµ triÕt häc phª ph¸n ( tõ n¨m 1770). Trong thêi kú

tiÒn phª ph¸n, «ng thÓ hiÖn lµ mét nhµ triÕt häc duy vËt vÒ giíi tù nhiªn vµ cã

nhiÒu ®ãng gãp ®Æt nÒn mãng cho sù ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng. Häc

thuyÕt tinh v©n vµ dù ®o¸n vÒ ¶nh h− ëng cña lùc hÊp dÉn gi÷a mÆt tr¨ng vµ

tr¸i ®Êt tíi hiÖn t− îng thuû triÒu lªn xuèng. LuËn ®iÓm næi tiÕng cña «ng lµ “

H·y cho t«i vËt chÊt, t«i sÏ chØ ra cho çc b¹n thÊy, thÕ giíi ph¶i ra ®êi tõ vËt

chÊt nh− thÓ nµo”.

Thêi kú phª ph¸n, Cant¬ thÓ hiÖn lµ mét nhµ triÕt häc nhÞ nguyªn khi mét

mÆt, «ng thõa nhËn sù tån t¹i cña thÕ giíi “VËt tù nã” ë bªn ngoµi con ng− êi.

MÆt kh¸c thÕ giíi çc sù vËt mµ ta nhËn thøc ®− îc l¹i kh«ng liªn quan g× ®Õn

çi gäi lµ “ thÕ giíi vËt tù nã”, chóng chØ lµ çc hiÖn t− îng phï hîp víi c¶m

gi¸c vµ tri thøc do lý tÝnh cña chóng ta t¹o ra.VÒ nhËn thøc luËn: Cant¬ theo thuyÕt bÊt kh¶ tri, «ng cho r»ng con ng− êi

chØ nhËn thøc ®− îc hiÖn t− îng bÒ ngoµi mµ kh«ng x©m nhËp ®− îc vµo b¶n

chÊt ®Ých thùc cña sù vËt, kh«ng ph¸n xÐt ®− îc g× vÒ sù vËt nh− b¶n th©n

chóng tån t¹i. ¤ng còng cho r»ng cÇn h¹n chÕ ph¹m vi cña lý tÝnh ®Ó dµnh cho

®øc tin,.

3.4.2.2. Fri®rich Hªghen (1770 - 1831)

Hªghen nhµ biÖn chøng ®ång thêi lµ nhµ triÕt häc duy t©m kh¸ch quan. TriÕt

häc cña «ng lµ mét hÖ thèng ®Çy phøc t¹p vµ m©u thuÉn.

§iÓm xuÊt ph¸t vµ lµ nÒn t¶ng cña hÖ thèng triÕt häc Hªghen lµ ph¹m trï

"ý niÖm tuyÖt ®èi". Theo Hªghen, "ý niÖm tuyÖt ®èi" lµ mét thùc thÓ tinh

thÇn phi vËt chÊt, cã tr− íc, tån t¹i ®éc lËp víi thÕ giíi vµ lµ c¬ së sinh ra toµn




45

bé çc sù vËt hiÖn t− îng trong thÕ giíi. Nãi çch kh¸c: mäi sù vËt, hiÖn t− îng

trong thÕ giíi chØ lµ hiÖn th©n cña "ý niÖm tuyÖt ®èi" do "ý niÖm tuyÖt ®èi"

sinh ra vµ quyÕt ®Þnh. Con ng− êi lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña "ý niÖm tuyÖt ®èi".

Con ng− êi tiÕn hµnh ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng c¶i t¹o biÕn ®æi thÕ

giíi lµ çch thøc ®Ó "ý niÖm tuyÖt ®èi" nhËn thøc vÒ chÝnh b¶n th©n m×nh, trë

vÒ víi chÝnh m×nh (v× thÕ giíi vËt chÊt lµ do "ý niÖm tuyÖt ®èi "sinh ra).

PhÐp biÖn chøng cña Hªghen mµ h¹t nh©n lµ t− t− ëng vÒ sù ph¸t triÓn lµ

thµnh tùu vÜ ®¹i nhÊt cu¶ triÕt häc cæ ®iÓn §øc thÕ kû XVIII - XIX. Hªghen

kh¼ng ®Þnh : "çi biÖn chøng lµ linh hån cu¶ mäi nhËn thøc khoa häc ch©n

chÝnh". Nh− ng phÐp biÖn chøng ®− îc tr×nh bµy trong hÖ thèng triÕt häc duy

t©m kh¸ch quan. §ã lµ phÐp biÕn chøng duy t©m, phÐp biÖn chøng vÒ ý niÖm,vÒ kh¸i niÖm (tøc lµ çi ph¶n ¸nh cña thÕ giíi vËt chÊt) chø kh«ng ph¶i lµ phÐp

biÖn chøng vÒ chÝnh b¶n th©n thÕ giíi vËt chÊt.

Hªghen lµ ng− êi ®Çu tiªn tr×nh bµy giíi tù nhiªn, lÞch sö x· héi vµ t− duy

con ng− êi trong qu¸ t×nh vËn ®éng, biÕn ®æi, ph¸t triÓn kh«ng ngõng;¤ng

còng lµ ng− êi ®Çu tiªn cã c«ng x©y dùng hÖ thèng çc ph¹m trï, quy luËt cña

phÐp biÖn chøng nh− : çc ph¹m trï chÊt , l− îng, ®é, phñ ®Þnh, m©u thuÉn, çi

chung vµ çi riªng, nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶, b¶n chÊt vµ hiÖn t− îng, kh¶ n¨ngvµ hiÖn thùc vµ çc quy luËt l− îng chÊt, quy luËt m©u thuÉn. Nh− ng néi dung

phÐp biÖn chøng chØ lµ ph¶n ¸nh sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña t− duy, kh¸i niÖm

chø kh«ng ph¶i cña b¶n th©n thÕ giíi kh¸ch quan.

V× vËy, theo Lªnin, ®Ó hiÓu ®− îc nh÷ng gi¸ trÞ ®Ých thùc cña phÐp biÖn

chøng Hªghen ph¶i nghiªn cøu nã theo tinh thÇn cña chñ nghÜa duy vËt, nghÜa

lµ ph¶i coi çi biÖn chøng cña thÕ giíi vËt chÊt sinh ra çi biÖn chøng cña ý

niÖm cña t− duy, coi çi biÖn chøng kh¸ch quan sinh ra çi biÖn chøng chñquan. Hay, theo çch nãi cña ¡ngghen, ph¶i ®Æt nã tõ chç "®øng b»ng ®Çu"

cho nã "®øng b»ng chÝnh ®«i ch©n cña m×nh".

3.4.2.3. LutvÝch Ph¬b¸ch (1804 - 1872)




46

Ph¬b¸ch phª ph¸n häc thuyÕt triÕt häc duy t©m cña Hªghen cho r»ng:

giíi tù nhiªn lµ mét "tån t¹i kh¸c" cña "ý niÖm tuyÖt ®èi". §øng trªn lËp

tr− êng chñ nghÜa duy vËt, «ng b¶o vÖ vµ chøng minh cho quan ®iÓm nhÊt

nguyªn luËn duy vËt r»ng: vËt chÊt cã tr− íc, ý thøc cã sau, giíi tù nhiªn tù nã

sinh ra, tån t¹i kh«ng phô thuéc vµo ý thøc con ng− êi vµ con ng− êi chØ cã thÓgi¶i thÝch giíi tù nhiªn tõ chÝnh b¶n th©n nã.

Ph¬b¸ch kh¼ng ®Þnh: kh«ng gian, thêi gian tån t¹i kh¸ch quan vµ g¾n

liÒn víi vËt chÊt, kh«ng cã kh«ng gian, thêi gian t¸ch rêi vËt chÊt vµ ng− îc l¹i

kh«ng cã vËt chÊt nµo bªn ngoµi kh«ng gian, thêi gian. Ph¬b¸ch còng thõa

nhËn sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña giíi tù nhiªn diÔn ra mét c¸ch kh¸ch quan vµ

trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®· xuÊt hiÖn vËt chÊt h÷u c¬ vµ con ng− êi.

Nh− vËy, trong quan niÖm vÒ tù nhiªn, Ph¬b¸ch lµ nhµ triÕt häc duy vËt triÖt®Ó.

Quan niÖm vÒ con ng− êi, x· héi vµ t«n gi¸o: §èi lËp víi Hªghen,

Ph¬b¸ch lÊy con ng− êi sèng, con ng− êi tån t¹i hiÖn thùc lµm ®iÓm xuÊt ph¸t

cho häc thuyÕt triÕt häc cña m×nh. §ã lµ quan ®iÓm triÕt häc nh©n b¶n cña

Ph¬b¸ch, triÕt häc vÒ con ng− êi vµ v× con ng− êi. ¤ng tuyªn bè nhiÖm vô cña

triÕt häc lµ mang l¹i cho con ng− êi quan niÖm míi (quan niÖm duy vËt) vÒ b¶n

th©n m×nh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho con ng− êi v− ¬n tíi h¹nh phóc.

Ph¬b¸ch quan niÖm vÒ con ng− êi nh− mét thùc thÓ sinh vËt cã c¶m gi¸c,

t− duy, cã ham muèn, m¬ − íc lµ mét bé phËn cña giíi tù nhiªn vµ xÐt vÒ b¶n

chÊt lµ cã t×nh yªu th− ¬ng trong ®ã t×nh yªu th− ¬ng nam n÷ lµ kiÓu mÉu. §©y

chÝnh lµ quan niÖm duy vËt vÒ con ng− êi cña Ph¬b¸ch nh»m chèng l¹i quan

niÖm duy t©m vÒ con ng− êi cña Hªghen.

Song trong quan niÖm vÒ con ng− êi cña Ph¬b¸ch cßn cã nh− îc ®iÓm lµ:

chØ thÊy mÆt sinh vËt cña con ng− êi (lµ mét bé phËn cña tù nhiªn), mµ kh«ng

thÊy mÆt x· héi - yÕu tè c¬ b¶n t¹o nªn b¶n chÊt con ng− êi. Con ng− êi cña

«ng bÞ t¸ch khái ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ hoµn c¶nh lÞch sö, trë thµnh con

ng− êi chung chung, trõu t− îng phi lÞch sö, phi giai cÊp. V× vËy, khi nghiªn




47

cøu x· héi, Ph¬b¸ch lµ nhµ triÕt häc duy t©m. Nãi c¸ch kh¸c, Ph¬b¸ch lµ nhµ

triÕt häc duy vËt kh«ng triÖt ®Ó: duy vËt vÒ tù nhiªn, duy t©m vÒ x· héi.

c©u hái th¶o luËn vµ «n tËp

1 - TriÕt häc Hy L¹p cæ ®¹i

2- TriÕt häc t©y ©u thêi kú trung cæ (Kho¶ng tõ TKV ®Õn TKXV)

3- TriÕt häc t©y ©u thêi kú phôc h− ng vµ cËn ®¹i

4- TriÕt häc cæ ®iÓn ®øc (TK XVIII - XIX)




48

Ch− ¬ng IV

kh¸i l− îc lÞch sö triÕt häc m¸c - Lªnin


4.1. ®iÒu kiÖn ra ®êi cña triÕt häc m¸c4.1.1. §iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi

Vµo nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN ®· ph¸t

triÓn m¹nh ë çc n− íc T©y ¢u, nhÊt lµ ë Anh, Ph¸p vµ mét phÇn ë n− íc §øc.

Song chÝnh sù ph¸t triÓn ®ã cña CNTB ®· lµm cho m©u thuÉn gi÷a lùc l− îng

s¶n xuÊt ph¸t triÓn víi quan hÖ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, ®− îc biÓu hiÖn vÒ

mÆt x· héi thµnh m©u thuÉn gi÷a giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ giai cÊp t− s¶n

ngµy cµng gay g¾t. Trong giai ®o¹n nµy, ë mét sè n− íc nh− : Anh, Ph¸p, Hµ

Lan cã nhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n næ ra, nh− ng chñ yÕu diÔn ra tù

ph¸t, ®ßi hái çc chñ t− b¶n ®¸p øng çc lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp.

Còng gièng nh− çc giai cÊp çch m¹ng kh¸c, khi b− íc lªn vò ®µi lÞch sö

®¶m ®− ¬ng sø mÖnh xo¸ bá x· héi cò, x©y dùng thµnh c«ng x· héi míi, giai cÊp

v« s¶n tÊt yÕu cÇn cã sù soi ®− êng chØ lèi cña mét hÖ thèng lý luËn khoa häc tiªn

tiÕn. Çc häc thuyÕt lý luËn tr− íc ®ã, bªn c¹nh nh÷ng gi¸ trÞ khoa häc nhÊt ®Þnh,

lµ nh÷ng thiÕu sãt néi t¹i, kh«ng cßn ®ñ kh¶ n¨ng lµm c¬ së lý luËn cho cuéc ®Êu

tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Sø mÖnh lÞch sö s¸ng t¹o lý luËn çch m¹ng ®·

®Æt lªn vai Çc M¸c vµ ¡ngghen.

Sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c ®· ph¶n ¸nh ®óng sù vËn ®éng lÞch sö kh¸ch

quan cña phong trµo v« s¶n thÕ giíi, còng nh− nguyÖn väng lîi Ých ch©n chÝnh

cña loµi ng− êi nãi chung. Víi sù ra ®êi triÕt häc M¸c, tõ nay giai cÊp v« s¶n

vµ nh©n d©n lao ®éng cã ®− îc mét vò khÝ lý luËn khoa häc s¾c bÐn ®Ó c¶i t¹o,

biÕn ®æi thÕ giíi.

4.1.2. TiÒn ®Ò lý luËn

Chñ nghÜa M¸c nãi chung, triÕt häc M¸c nãi riªng, kh«ng ph¶i lµm mét

trµo l− u t− t− ëng biÖt ph¸i, mµ lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn tiÕp theo cña lÞch sö

t− t− ëng nh©n lo¹i. §ã lµ sù kÕ thõa cã chän läc toµn bé nh÷ng tinh hoa triÕt




49

häc cña nh©n lo¹i, mµ trùc tiÕp lµ kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu vÜ ®¹i cña triÕt häc

cæ ®iÓn §øc thÕ kû XVIII - XIX, ®Æc biÖt víi hai ®Ønh cao lµ phÐp biÖn chøng

cña Hªghen vµ chñ nghÜa duy vËt cña Ph¬b¸ch.

Çc M¸c vµ ¡ngghen ®· ®øng v÷ng trªn lËp tr− êng chñ nghÜa duy vËt,

sö dông chÝnh phÐp biÖn chøng ®Ó phª ph¸n chñ nghÜa duy t©m Hªghen, c¶it¹o phÐp biÖn chøng duy t©m, x©y dùng nªn phÐp biÖn chøng duy vËt "mét

c«ng cô vÜ ®¹i ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi".

Mét ®¹i biÓu lín cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc lµ LutvÝch Ph¬b¸ch cã ¶nh

h− ëng quan träng ®Õn h×nh thµnh thÕ giíi quan duy vËt cña Çc M¸c vµ

¡ngghen. Çc M¸c vµ ¡ngghen ®· c¶i t¹o chñ nghÜa duy vËt cña Ph¬b¸ch

theo tinh thÇn cña phÐp biÖn chøng vµ s¸ng t¹o ra chñ nghÜa duy vËt biÖn

chøng, mét h×nh thøc cao nhÊt cña chñ nghÜa duy vËt. Chñ nghÜa duy vËt cña

Ph¬b¸ch lµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh vµ kh«ng triÖt ®Ó, cßn chñ nghÜa duy

vËt cña M¸c lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ triÖt ®Ó, duy vËt trong c¶ quan

niÖm vÒ tù nhiªn vµ trong c¶ quan niÖm vÒ x· héi.

Mét c¬ së lý luËn kh¸c gãp phÇn h×nh thµnh quan ®iÓm duy vËt lÞch sö

trong triÕt häc M¸c vµ kh¾c phôc tÝnh chÊt duy t©m trong quan niÖm x· héi

cña chñ nghÜa duy vËt tr− íc M¸c, Çc M¸c vµ ¡ngghen lµ ®· tiÕp thu vµ c¶i

t¹o kinh tÕ chÝnh trÞ häc Anh, chñ nghÜa x· héi kh«ng t− ëng Ph¸p.

Tuy nhiªn cÇn kÓ ®Õn mét nh©n tè rÊt quan träng ®− a Çc M¸c vµ

¡ngghen chiÕm lÜnh ®− îc ®Ønh cao triÕt häc cña thêi ®¹i lµ viÖc hai «ng hiÓu

®− îc thùc tiÔn, g¾n bã víi thùc tiÔn, tÝch cùc tham gia ho¹t ®éng thùc tiÔn vµ

çc phong trµo ®Êu tranh x· héi cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng.

4.1.3. TiÒn ®Ò khoa häc tù nhiªn

Tõ kho¶ng cuèi TK XVIII, khoa häc tù nhiªn ®· ph¸t triÓn sang mét giai®o¹n míi, giai ®o¹n khoa häc tù nhiªn lý luËn. Do ®ã, ph− ¬ng ph¸p t− duy

siªu h×nh kh«ng cßn thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn míi cña khoa häc tù

nhiªn. ChÝnh çc ph¸t minh khoa häc thêi kú nµy ®· chøng minh r»ng b¶n

chÊt cña thÕ giíi lµ vËt chÊt, çc d¹ng vËt chÊt cña thÕ giíi ®ã cã mèi liªn hÖ

t¸c ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, kh«ng ngõng vËn ®éng, biÕn ®æi, ph¸t triÓn.




50

§¸ng chó ý lµ ba ph¸t minh lín ¶nh h− ëng s©u s¾c ®Õ sù h×nh thµnh thÕ

giíi quan duy vËt cña M¸c - ¡ngghen: §Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸

n¨ng l− îng, chØ ra mèi liªn hÖ thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a çc h×nh thøc vËn ®éng

cña thÕ giíi vËt chÊt; Häc thuyÕt tÕ bµo: chøng minh tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt

vµ sù ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p cña thÕ giíi sinh vËt;Häc thuyÕt tiÕn ho¸ §¸c Uyn: gi¶i thÝch tÝnh chÊt biÖn chøng cña qu¸ tr×nh

h×nh thµnh, ph¸t triÓn ®a d¹ng, phong phó cña çc gièng loµi trong thÕ giíi

h÷u sinh vµ kh¼ng ®Þnh con ng− êi cã nguån gèc tõ ®éng vËt.

Sù h×nh thµnh çc khoa häc tù nhiªn mang tÝnh lý luËn nh− vËy ®· lµm

cho triÕt häc vÒ tù nhiªn tr− íc ®©y cã tham väng ®ãng vai trß "khoa häc cña

mäi khoa häc" kh«ng cßn n÷a.

Tãm l¹i, sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña triÕt häc M¸c lµ mét tÊt yÕu kh¸ch

quan xuÊt ph¸t tõ chÝnh nhu cÇu nhËn thøc cña thêi ®¹i, dùa trªn viÖc kh¸i

qu¸t çc thµnh tùu khoa häc tù nhiªn vµ tiÕp thu cã chän läc nh÷ng tinh hoa

triÕt häc cña nh©n lo¹i.

4.2. nh÷ng giai ®o¹n chñ yÕu trong sù h×nh thμnh,

ph¸t triÓn triÕt häc m¸c-lªnin

4.2.1. giai ®o¹n m¸c-¨ngghen4.2.1.1. Çc M¸c - ¡ngghen vµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn t− t− ëng cña

çc «ng tõ chñ nghÜa duy t©m vµ d©n chñ çch m¹ng sang chñ nghÜa duy

vËt vµ céng s¶n chñ nghÜa

Vµi nÐt vÒ tiÓu sö cña Çc M¸c vµ ¡ngghen

Çc M¸c (5/5/1818 - 14/3/1883) sinh tr− ëng trong mét gia ®×nh trÝ thøc.

Sau khi tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc (1835) M¸c theo häc luËt ë §¹ihäc Bon (1835 - 1836) vµ §¹i häc Tæng hîp BÐc lin (1836 - 1841). N¨m 1837

M¸c ®Õn víi triÕt häc Hªghen vµ tham gia ph¸i "Hªghen trÎ". Sau khi tèt

nghiÖp cö nh©n LuËt, M¸c tiÕp tôc nghiªn cøu triÕt häc, lÞch sö vµ b¶o vÖ luËn

¸n tiÕn sÜ triÕt häc th¸ng 4/1841 víi ®Ò tµi “ Sù kh¸c nhau gi÷a triÕt häc tù

nhiªn cña §ªm«crit vµ triÕt häc tù nhiªn cña £piquya”. Tuy lµ ng− êi theo chñ




51

nghÜa duy t©m cña Hªghen, nh− ng M¸c coi nhiÖm vô cña triÕt häc lµ ph¶i

phôc vô cho cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng con ng− êi ph¸ bá trËt tù thÕ giíi ®− ¬ng

thêi theo tinh thÇn çch m¹ng cña phÐp biÖn chøng. Nh− vËy ®Õn lóc nµy,

trong t− t− ëng cña M¸c vÉn chøa ®ùng m©u thuÉn gi÷a thÕ giíi quan duy t©m

víi tinh thÇn d©n chñ çch m¹ng v« thÇn.¡ngghen (28/2/1820 - 05/8/1895) sinh tr− ëng trong mét gia ®×nh chñ

x− ëng dÖt ë thµnh phè B¸c men. Tuy kh«ng theo häc mét çch cã hÖ thèng vµ

®ç ®¹t cao nh− M¸c, nh− ng ngay tõ khi cßn häc phæ th«ng trung häc,

¡ngghen ®· kiªn tr× tù häc, say mª nghiªn cøu triÕt häc, nhÊt lµ triÕt häc

Hªghen. N¨m 1841, trong khi lµm nghÜa vô qu©n sù ë BÐc lin. ¡ngghen

th− êng xuyªn dù thÝnh çc bµi gi¶ng triÕt häc ë ®¹i häc tæng hîp BÐc lin vµ

gia nhËp ph¸i Hªghen trÎ. Trong çc n¨m tõ 1841 - 1842, ¡ngghen ®· viÕtmét sè t¸c phÈm triÕt häc, ®¸nh dÊu sù b¾t ®Çu chuyÓn biÕn cña «ng tõ lËp

tr− êng chñ nghÜa duy t©m sang chñ nghÜa duy vËt, tõ d©n chñ çch m¹ng sang

chñ nghÜa céng s¶n.

Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn t − t − ëng cña Çc M¸c vµ ¡ngghen

Sù chuyÓn biÕn t− t− ëng cña Çc M¸c chØ thùc sù b¾t ®Çu tõ khi lµm viÖc

ë B¸o S«ng Ranh th¸ng 10/1842. Do tÝch cùc tham gia ®Êu tranh trªn b¸o chÝ,

M¸c cã ®− îc nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó tiÕp cËn víi thùc tiÔn vµ hiÓu biÕt

ngµy cµng s©u s¾c h¬n vÒ trËt tù thÕ giíi ®ang tån t¹i dÇn dÇn t− t− ëng duy vËt

ë M¸c ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Trong khi phª ph¸n triÕt häc Hª gen, M¸c

®· nång nhiÖt tiÕp nhËn thÕ giíi quan duy vËt Ph¬b¸ch, kh¾c phôc vµ c¶i t¹o

nã theo tinh thÇn cña phÐp biÖn chøng.

Th¸ng 10/1843, M¸c sang Pa ri ®− îc sèng trong bÇu kh«ng khÝ chÝnh trÞ

s«i ®éng vµ tiÕp xóc s©u réng víi phong trµo c«ng nh©n ®· dÉn ®Õn b − íc

chuyÓn biÕn døt kho¸t cña «ng sang chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa céng s¶n.

§¸nh dÊu b− íc chuyÓn biÕn râ rµng nµy lµ çc t¸c phÈm: " Gãp phÇn phª ph¸n

triÕt häc Hªghen", "lêi nãi ®Çu trªn t¹p chÝ niªn gi¸m §øc 2/1844". Cïng thêi

gian nµy, ¡ngghen còng viÕt nhiÒu t¸c phÈm thÓ hiÖn râ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ

lËp tr− êng chñ nghÜa duy t©m sang chñ nghÜa duy vËt, tõ d©n chñ çch m¹ng




52

sang chñ nghÜa céng s¶n cña «ng, ®Æc biÖt, ¡ngghen ®· ®øng trªn lËp tr− êng

chñ nghÜa duy vËt ®Ó phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc Anh vµ tiÕp thu nh÷ng h¹t

nh©n hîp lý cña trµo l− u t− t− ëng nµy.

Sù ®ång thuËn vÒ t− t− ëng vµ nh©n çch ®· t¹o nªn t×nh b¹n chiÕn ®Êu vÜ

®¹i cña hai con ng− êi vÜ ®¹i Çc M¸c - ¡ngghen, g¾n liÒn tªn tuæi sù nghiÖpcña hai «ng víi sù h×nh thµnh ph¸t triÓn cña mét häc thuyÕt lý luËn khoa häc

míi mang tªn M¸c.

4.2.1.2 Giai ®o¹n ®Ò xuÊt nh÷ng nguyªn lý triÕt häc duy vËt biÖn

chøng vµ duy vËt lÞch sö (tõ 1844 ®Õn 1848)

Trong t¸c phÈm "B¶n th¶o kinh tÕ triÕt häc n¨m 1844", M¸c v¹ch râ h¹t

nh©n hîp lý trong triÕt häc Hªghen ®ã lµ phÐp biÖn chøng vµ ph©n tÝch sù tha

ho¸ cña lao ®éng víi ph¹m trï "lao ®éng bÞ tha ho¸": M¸c chØ râ: së h÷u t−

nh©n ®− îc sinh ra do "lao ®éng bÞ tha ho¸", nh− ng sau ®ã l¹i lµ nguyªn nh©n

dÉn ®Õn sù tha ho¸ cña lao ®éng vµ sù tha ho¸ con ng− êi.

ë t¸c phÈm " Gia ®×nh thÇn th¸nh" do M¸c - ¡ngghen viÕt chung n¨m

1845 ®Ò cËp ®Õn mét sè nguyªn lý cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, ®Æc biÖt

lµ vai trß çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n.

T¸c phÈm "HÖ t − t − ëng §øc", M¸c - ¡ngghen viÕt n¨m 1845, ®¸nh dÊu

mét mèc quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh triÕt häc M¸c. ë ®©y, çc «ng

tr×nh bµy cã hÖ thèng nh÷ng quan niÖm duy vËt lÞch sö vµ nhiÒu nguyªn lý c¬

b¶n cña chñ nghÜa céng s¶n.

Víi t¸c phÈm "Sù khèn cïng cña triÕt häc” (1847), vµ ®Æc biÖt víi

"Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", chñ nghÜa M¸c ®− îc tr×nh bµy nh− mét

chØnh thÓ bao gåm çc quan ®iÓm lý luËn c¬ b¶n víi 3 bé phËn hîp thµnh cña

nã.

4.2.1.3 Giai ®o¹n M¸c - ¡ngghen bæ xung, ph¸t triÓn lý luËn triÕt

häc

Çc t¸c phÈm chñ yÕu cña M¸c - ¡ngghen thêi kú nµy nh− : "§Êu tranh

giai cÊp ë Ph¸p". "Ngµy m− êi t¸m th¸ng s− ¬ng mï cña Lui B« Na p¸c”, “Néi




53

chiÕn ë Ph¸p”, “ Phª b¸n c− ¬ng lÜnh G« ta” cã vai trß quan träng ®èi víi sù

ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c nãi chung, triÕt häc M¸c nãi riªng.

§¸ng chó ý nhÊt, M¸c - ¡ngghen ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh víi çc trµo l− u

t− t− ëng ph¶n m¸c - xÝt vµ th«ng qua ®ã tiÕp tôc ph¸t triÓn häc thuyÕt lý luËn

khoa häc cña m×nh. Çc t¸c phÈm næi tiÕng nh− : "BiÖn chøng tù nhiªn”,“Chèng §uy rinh”, “ LutvÝch Ph¬b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ ®iÓn

§øc" cã ý nghÜa lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa M¸c, trong ®ã cã triÕt

häc M¸c.

4.2.2. Thùc chÊt cña cuéc çch m¹ng trong triÕt häc

do C. M¸c vµ Ph.¡ngghen thùc hiÖn

TriÕt häc M¸c lµ thÕ giíi quan cña giai cÊp c«ng nh©n vµ chÝnh ®¶ngçch m¹ng cña nã, lµ vò khÝ luËn s¾c bÐn ®Ó c¶i t¹o, biÕn ®æi thÕ giíi. Thùc

hiÖn ®− îc ®iÒu nµy lµ v× triÕt häc M¸c ®· hiÓu ®− îc vai trß cña thùc tiÔn, g¾n

thùc tiÔn víi lý luËn, trong ®ã kh¼ng ®Þnh vai trß quyÕt ®Þnh cña thùc tiÔn ®èi

víi lý luËn.

4.2.2.1. Sù thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng

TriÕt häc M¸c ®· chÊm døt sù t¸ch rêi gi÷a thÕ giíi quan duy vËt vµ

ph− ¬ng ph¸p biÖn chøng trong lÞch sö ph¸t triÓn cña triÕt häc. Nãi çch kh¸c,

trong triÕt häc M¸c cã sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a thÕ giíi quan duy vËt vµ

ph− ¬ng ph¸p biÖn chøng. §Ó x©y dùng hÖ thèng triÕt häc duy vËt biÖn chøng,

M¸c - ¡ngghen ®· c¶i t¹o c¶ chñ nghÜa duy vËt cò vµ phÐp biÖn chøng duy

t©m trong triÕt häc M¸c, t¹o ra h×nh thøc cao nhÊt cña chñ nghÜa duy vËt - chñ

nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ mét h×nh thøc cao nhÊt cña phÐp biÖn chøng -

phÐp biÖn chøng duy vËt.

4.2.2.2. S¸ng t¹o ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö

Sù ph¸t hiÖn ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö, tøc lµ sù më réng chñ nghÜa

duy vËt biÖn chøng vµo lÜnh vùc x· héi, lµm cho chñ nghÜa duy vËt m¸c - xÝt

trë thµnh chñ nghÜa duy vËt triÖt ®Ó, lµ biÓu hiÖn quan träng nhÊt cña b− íc

ngoÆt çch m¹ng nµy.




54

Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña triÕt häc M¸c ®· chØ ra quy luËt vËn ®éng

cña lÞch sö x· héi loµi ng− êi, sù thay thÕ cña çc h×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ

mét qu¸ tr×nh lÞch sö- tù nhiªn. Trong çc quy luËt lÞch sö x· héi, quy luËt

biÖn ch÷ng gi÷a LLSX vµ QHSX cã vai trß quyÕt ®Þnh. Çc quan hÖ vÒ kinh tÕ

quyÕt ®Þnh çc quan hÖ vÒ KTTT. TriÕt häc lÞch sö còng ph¸t hiÖn ra vai trß vµsø mÖnh lÞch sö cña giai cÊp c«ng nh©n lµ ng− êi “®µo huyÖt ch«n chñ nghÜa t−

b¶n”, thùc hiÖn çch m¹ng XHCN, h− íng ®Õn môc tiªu gi¶i phãng con ng− êi.

Víi b¶n chÊt duy vËt lÞch sö trong lÜnh vùc x· héi, triÕt häc M¸c trë thµnh

c«ng cô vÜ ®¹i ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi, t¹o ra b− íc ph¸t triÓn míi vÒ

chÊt, mét sù nh¶y vät so víi çc hÖ thèng triÕt häc kh¸c trong lÞch sö.

4.2.2.3.Thèng nhÊt gi÷a lÝ luËn víi thùc tiÔn

TriÕt häc M¸c kh«ng chØ lµ lÝ luËn khoa häc ph¶n ¸nh b¶n chÊt, quy luËt

cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi, mµ quan träng h¬n ®ã lµ häc thuyÕt

nh»m môc ®Ých c¶i t¹o thÕ giíi. V× vËy, sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lÝ luËn

vµ thùc tiÔn lµ mét nguyªn t¾c c¨n b¶n cña triÕt häc M¸c.

Trong lÞch sö, çc hÖ thèng triÕt häc tr− íc C.M¸c, kÓ c¶ hÖ thèng triÕt

häc tiÕn bé, ®Òu ch− a thÊy vai trß thùc tiÔn lµ c¬ së, ®éng lùc môc ®Ých cña

nhËn thøc vµ tiªu chuÈn cña ch©n lÝ, ch− a nhËn thøc hÕt ý nghÜa thùc tiÔn cao

nhÊt cña triÕt häc lµ h− íng ®Õn ph¸t triÓn x· héi vµ gi¶i phãng con ng− êi. V×

vËy, t¸ch rêi gi÷a lÝ luËn vµ thùc tiÔn lµ ®Æc ®iÓm vèn cã trong lÞch sö triÕt häc

tr− íc C.M¸c.

ChØ khi triÕt häc C.M¸c ra ®êi, vai trß cña thùc tiÔn vµ sù thèng nhÊt gi÷a

lÝ luËn vµ thùc tiÔn míi ®− îc xem lµ mét nguyªn t¾c c¨n b¶n chi phèi, mäi

ho¹t ®éng.

C.M¸c viÕt: “KhuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña toµn bé chñ nghÜa duy vËt tõ tr− íc ®Õn nay- kÓ c¶ chñ nghÜa duy vËt cña Phoi¬b¾c- lµ sù vËt, hiÖn t− îng,çi

c¶m gi¸c ®− îc, chØ ®− îc nhËn thøc d− íi h×nh thøc kh¸ch thÓ hay h×nh thøc

trùc quan, chø kh«ng ®− îc nhËn thøc lµ ho¹t ®éng c¶m gi¸c cña con ng− êi, lµ

thùc tiÔn, kh«ng ®− îc nhËn thøc vÒ mÆt chñ quan”. “VÊn ®Ò t×m xem t− duy

cña con ng− êi cã thÓ ®¹t ®Õn ch©n lÝ kh¸ch quan kh«ng, hoµn toµn kh«ng ph¶i




55

lµ mét vÊn ®Ò lÝ luËn mµ lµ mét vÊn ®Ò thùc tiÔn. ChÝnh trong thùc tiÔn mµ con

ng− êi ph¶i chøng minh ch©n lÝ, nghÜa lµ chøng minh tÝnh hiÖn thùc cña søc

m¹nh, tÝnh trÇn tôc cña t− duy cña m×nh. Sù tranh c·i vµ tÝnh hiÖn thùc hay

kh«ng hiÖn thùc cña t− duy t¸ch rêi thùc tiÔn, lµ mét vÊn ®Ò kinh viÖn thuÇn

tuý ". “Çc nhµ triÕt häc ®· chØ gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng nhiÒu çch kh¸c nhau,song vÊn ®Ò lµ c¶i t¹o thÕ giíi”. §ã lµ biÓu hiÖn cña tÝnh hiÖn thùc, tÝnh thùc

tiÔn v« cïng s©u s¾c trong triÕt häc M¸c- Lªnin.

4.2.2.4. Thèng nhÊt gi÷a tÝnh khoa häc víi tÝnh çch m¹ng

B¶n chÊt khoa häc cña triÕt häc C.M¸c ®· bao hµm tÝnh çch m¹ng. TÝnh

khoa häc cµng s©u s¾c, cµng ph¶n ¸nh ®óng quy luËt cña sù ph¸t triÓn thÕ giíi

th× tÝnh çch m¹ng cµng cao, cµng triÖt ®Ó.

TriÕt häc M¸c biÓu hiÖn tÝnh çch m¹ng ë trong b¶n chÊt khoa häc cña

häc thuyÕt, trong môc ®Ých c¶i t¹o thÕ giíi, trong vai trß vµ sø mÖnh lÞch sö

cña giai cÊp v« s¶n. TriÕt häc C.M¸c ®· chøng minh, b»ng søc m¹nh cña

ph− ¬ng ph¸p biÖn chøng, sù thay thÕ CNTB b»ng chÕ ®é XHCN lµ mét tÊt yÕu

lÞch sö. “ChØ cã chñ nghÜa duy vËt triÕt häc cña M¸c lµ ®· chØ râ cho giai cÊp

v« s¶n con ®− êng ph¶i theo ®Ó tho¸t khái chÕ ®é n« lÖ vÒ tinh thÇn, trong ®ã

tÊt c¶ çc giai cÊp bÞ ¸p bøc ®· sèng lay l¾t tõ tr− íc tíi nay”. TriÕt häc C.M¸c

lµ thø vò khÝ tinh thÇn cña giai cÊp v« s¶n, cßn giai cÊp v« s¶n lµ vò khÝ vËt

chÊt cña triÕt häc C.M¸c trong cuéc ®Êu tranh v× x· héi t− ¬ng lai.

TÝnh çch m¹ng trong triÕt häc C.M¸c biÓu hiÖn ë b¶n chÊt khoa häc vµ

çch m¹ng cña phÐp biÖn chøng. C.M¸c cho r»ng: “D− íi d¹ng hîp lÝ cña nã,

phÐp biÖn chøng chØ ®em l¹i sù giËn d÷ vµ kinh hoµng cho giai cÊp t− s¶n vµ

bän t− t− ëng gia gi¸o ®iÒu cña chóng mµ th«i, v× trong quan niÖm tÝch cùc vÒ

çi ®ang tån t¹i ®ã, vÒ sù diÖt vong tÊt yÕu cña nã; v× mçi h×nh th¸i ®Òu ®−

îcphÐp biÖn chøng xÐt ë trong sù vËn ®éng, tøc lµ xÐt c¶ mÆt nhÊt thêi cña h×nh

th¸i ®ã; v× phÐp biÖn chøng kh«ng khuÊt phôc tr− íc mét çi g× c¶, vµ vÒ thùc

chÊt th× nã cã tÝnh chÊt phª ph¸n çch m¹ng”.

4.2.2.5. X¸c ®Þnh ®óng mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc víi çc khoa häc

cô thÓ




56

Quan niÖm truyÒn thèng trong lÞch sö triÕt häc tr− íc M¸c coi “triÕt häc lµ

khoa häc cña mäi khoa häc”. TriÕt häc M¸c ra ®êi ®· chÊm døt quan niÖm ®ã

®ång thêi x¸c ®Þnh ®óng ®èi t− îng cña triÕt häc lµ nghiªn cøu nh÷ng quy luËt

chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy. V× vËy kh«ng nh÷ng kh«ng t¸ch rêi

mµ tr¸i l¹i, triÕt häc M¸c còng cã mèi liªn hÖ thèng nhÊt vµ ®éc lËp víi çckhoa häc chuyªn ngµnh. Sù ph¸t triÓn cña çc lÜnh vùc khoa häc kh¸c nhau

trong viÖc nghiªn cøu thÕ giíi tù nhiªn vµ x· héi ®Æt c¬ së cho nh÷ng kh¸i

qu¸t mang tÝnh phæ biÕn cña triÕt häc. MÆt kh¸c, nh÷ng kÕt luËn cña triÕt häc

trë thµnh thÕ giíi quan khoa häc vµ ph− ¬ng ph¸p luËn chung nhÊt cho sù ph¸t

triÓn cña çc lÜnh vùc khoa häc. Thùc tiÔn khoa häc ®· chøng minh r»ng,

nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu cña çc khoa häc vÒ tù nhiªn vµ x· héi lµ tiÒn ®Ò

cho hÖ thèng ph¹m trï, quy luËt triÕt häc ®Þnh h− íng cho sù ph¸t triÓn hîpquy luËt cña çc lÜnh vùc khoa häc kh¸c nhau. Kh«ng cã triÕt häc duy vËt biÖn

chøng, khoa häc hiÖn ®¹i kh«ng thÓ tiÕn lªn. Ph.¡ngghen viÕt: “Ho¸ häc, tÝnh

cã thÓ ph©n chia trõu t− îng cña çi vËt lÝ thuyÕt nguyªn tö. Sinh lÝ häc, tÕ bµo

(qu¸ tr×nh ph¸t triÓn h÷u c¬ cña mét ç thÓ riªng lÎ còng nh− cña çc loµi,

gièng b»ng con ®− êng ph©n ho¸ lµ chøng cí hiÓn nhiªn nhÊt cña phÐp biÖn

chøng hîp lÝ) vµ cuèi cïng, sù ®ång nhÊt gi÷a nh÷ng lùc cña tù nhiªn vµ sù

chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a chóng ®· chÊm døt tÝnh cè ®Þnh cña çc ph¹m trï…phÐp biÖn chøng trë thµnh sù cÇn thiÕt tuyÖt ®èi cho khoa häc tù nhiªn”. Sù

ph¸t triÓn cña khoa häc hiÖn ®¹i ngµy nay cµng chøng minh cho mèi liªn hÖ

thèng nhÊt gi÷a khoa häc vµ triÕt häc M¸c trªn con ®− êng nhËn thøc vµ c¶i t¹o

thÕ giíi.

4.2.3. V.I.Lªnin (22/04/1870 - 21/01/1924) ph¸t triÓn triÕt häc M¸c

4.2.3.1. Hoµn c¶nh lÞch sö Cuèi TK XIX ®Çu TK XX , chñ nghÜa t− b¶n chuyÓn sang giai ®o¹n lÞch

sö míi, giai ®o¹n chñ nghÜa ®Õ quèc. Nh÷ng quy luËt kh¸ch quan vèn cã trong

lßng x· héi t− b¶n cµng béc lé gay g¾t nh− ng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c víi thêi

kú M¸c - ¡ngghen. Trong khoa häc tù nhiªn thêi kú nµy, nhÊt lµ vËt lý häc, cã

nhiÒu ph¸t minh míi tiÕp tôc chøng minh b¶n chÊt vËt chÊt cña thÕ giíi vµ sù




57

vËn ®éng biÕn ®æi ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña thÕ giíi vËt chÊt, nh− ng l¹i t¹o

ra "cuéc khñng ho¶ng trong vËt lý häc", lµm ¶nh h− ëng ®Õn mét c¬ së tån t¹i

ph¸t triÓn cña triÕt häc M¸c. Tr− íc bèi c¶nh lÞch sö s«i ®éng, phøc t¹p nh−

vËy, mét sè nhµ lý luËn ph¶n m¸c- xÝt ®· t×m mäi çch tÊn c«ng chñ nghÜa

M¸c tõ nhiÒu phÝa. Hoµn c¶nh lÞch sö phøc t¹p ®ã khiÕn V. I. Lªnin (1870-1924), ng− êi häc trß xuÊt s¾c cña Çc M¸c vµ ¡ngghen ®· b¶o vÖ vµ ph¸t

triÓn toµn diÖn chñ nghÜa M¸c trong ®ã cã triÕt häc M¸c, ®− a chñ nghÜa M¸c

lªn mét tr×nh ®é míi - chñ nghÜa M¸c - Lªnin.

4.2.3.2. Néi dung c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh Lªnin ph¸t triÓn triÕt häc

M¸c

Thêi kú 1893- 1907 : §©y lµ thêi kú Lªnin tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng

ph¸i d©n tuý, ®Æc biÖt lµ phª ph¸n chñ nghÜa duy t©m vµ ph− ¬ng ph¸p siªu

h×nh, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. Lªnin viÕt mét sè t¸c

phÈm lý luËn quan träng nh− : "Nh÷ng ng− êi b¹n d©n” (1894), "Néi dung kinh

tÕ cña chñ nghÜa d©n tuý” (1894), "Lµm g×? (1902).

Th«ng qua ®Êu tranh chèng l¹i çc trµo l− u t− t− ëng ph¶n m¸c- xÝt, Lªnin

®· ph¸t triÓn phong phó h¬n nhiÒu nguyªn lý, quy luËt cña triÕt häc m¸c- xÝt,

mµ cho ®Õn nay, gi¸ trÞ lý luËn cña nã vÉn kh«ng hÒ thay ®æi.Thêi kú tõ 1907 ®Õn th¸ng 10/1917: Sau thÊt b¹i cuéc çch m¹ng d©n

chñ t− s¶n (1905 - 1917) n− íc Nga b− íc vµo mét têi kú lÞch sö rÊt s«i ®éng vµ

phøc t¹p. Çc thÕ lùc ph¶n ®éng hoµnh hµnh trªn mäi lÜnh vùc ®êi sèng x· héi,

kÓ c¶ trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ t− t− ëng.

Tr− íc t×nh h×nh tho¸i trµo cña çch m¹ng vµ sù khñng bè cña çc lùc

l− îng ph¶n ®éng, trong hµng ngò nh÷ng ng− êi çch m¹ng ®· xuÊt hiÖn t×nh

tr¹ng dao ®éng, ng¶ nghiªng, gi¶m sót ý chÝ chiÕn ®Êu. Trong lÜnh vùc triÕthäc, cã khuynh h− íng ng¶ theo chñ nghÜa duy t©m t«n gi¸o, muèn lÊy chñ

nghÜa Ma kh¬ (triÕt häc duy t©m chñ quan) thay thÕ triÕt häc m¸c- xÝt.

Lªnin tiÕp tôc ®Êu tranh víi çc trµo l− u t− t− ëng ph¶n m¸c- xÝt, nhÊt lµ

sù phª ph¸n cã hÖ thèng ®èi víi chñ nghÜa Ma kh¬ vµ th«ng qua ®ã b¶o vÖ

ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c nãi chung, triÕt häc M¸c nãi riªng.




58

ë thêi kú nµy, Lªnin viÕt mét sè t¸c phÈm ®¸ng chó ý: "Chñ nghÜa duy

vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n” (1908), "Ba bé phËn, ba nguån gèc

cña chñ nghÜa M¸c”, “ Sè phËn lÞch sö cña häc thuyÕt M¸c (1913 - 1917), "Bót

ký triÕt häc (1914 - 1916), "Chñ nghÜa ®Õ quèc giai ®o¹n tét cïng cña chñ

nghÜa t − b¶n (1916), "Nhµ n− íc vµ çch m¹ng” (1917)

Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña triÕt häc M¸c ® − îc Lªnin b¶o vÖ vµ ph¸t

triÓn

Lªnin tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö vÒ vai

trß quyÕt ®Þnh cña s¶n xuÊt vËt chÊt, cña çc quan hÖ kinh tÕ ®èi víi sù ph¸t

triÓn cña x· héi, vÒ vai trß cña ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt víi çc yÕu tè hîp thµnh

cña nã lµ lùc l− îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt vµ lµm râ h¬n ph¹m trï h×nh

th¸i kinh tÕ x· héi còng nh− qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö - tù nhiªn cña nã.

Do ®ßi hái cña thùc tiÔn x· héi, cña phong trµo çch m¹ng v« s¶n, Lªnin

®· ph¸t triÓn mét çch s©u s¾c, phong phó h¬n nh÷ng vÊn ®Ò vÒ ý thøc x· héi,

vÒ lý luËn çch m¹ng vµ vai trß cña nã ®èi víi cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai

cÊp v« s¶n.

§øng trªn lËp tr− êng duy vËt biÖn chøng. Lªnin ph©n tÝch s©u s¾c cuéc

çch m¹ng trong khoa häc tù nhiªn cuèi TK XIX ®Çu thÕ kû XX, ®· t¹o ranh÷ng biÕn ®æi c¨n b¶n trong quan niÖm vÒ vËt chÊt, vËn ®éng, kh«ng gian,

thêi gian. §Æc biÖt, Lªnin ®· ®− a ra ®Þnh nghÜa khoa häc vÒ ph¹m trï vËt chÊt.

Thêi kú sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa Th¸ng M− êi Nga 1917

TiÕp tôc t− t− ëng cña Çc M¸c - ¡ngghen vµ dùa vµo viÖc ph©n tÝch çc

thµnh tùu khoa häc, Lªnin ph¸t triÓn s©u s¾c h¬n nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn nhËn

thøc, lµm râ h¬n çc quy luËt, ph¹m trï cña phÐp biÖn chøng duy vËt vµ mèi quan

hÖ gi÷a phÐp biÖn chøng, l« gÝc häc víi lý luËn nhËn thøc.

Mét ®ãng gãp quan träng cña Lªnin lµ ®· vËn dông s¸ng t¹o triÕt häc

M¸c vµo viÖc ph©n tÝch t×nh h×nh thêi ®¹i, tr¶ lêi ®− îc nh÷ng vÊn ®Ò do chÝnh

cuéc çch m¹ng v« s¶n ®Æt ra. MÆt kh¸c, Lªnin cßn cã nh÷ng cèng hiÕn xuÊt

s¾c trong viÖc ®Ò cËp ®Õn nh÷ng quy luËt h×nh thµnh x· héi míi - x· héi




59

XHCN - cïng víi nhiÒu néi dung quan träng cña CHXN còng nh− mèi quan

hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, vai trß cña ý thøc XHCN, vai trß cña quÇn chóng

nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng x· héi míi.

Nh− vËy, triÕt häc M¸c - Lªnin, mét trong ba bé phËn hîp thµnh cña chñ

nghÜa M¸c - Lªnin, nh− "mét thái thÐp liÒn" kh«ng thÓ rót ra bÊt cø mét yÕu tè nµo trong ®ã vµ m·i m·i lµ c¬ së thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p chung nhÊt

cho ®− êng lèi çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n còng nh− cña nh©n lo¹i nãi

chung trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o biÕn ®æi thÕ giíi.

4.2.4. TriÕt häc M¸c- Lªnin trong thêi ®¹i ngµy

4.2.4.1. Nh÷ng biÕn ®æi cña thêi ®¹i

Thêi ®¹i ngµy nay ®− îc x¸c ®Þnh tõ Çch m¹ng Th¸ng M− êi Nga 1917.

Trong toµn bé qu¸ tr×nh lÞch sö ®ã, thÕ giíi diÔn ra nh÷ng thay ®æi lín lao trªn

tÊt c¶ mäi mÆt: kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi.

Sù xuÊt hiÖn hÖ thèng çc n− íc XHCN sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø

hai do Liªn X« ®øng ®Çu víi çc n− íc nh− ViÖt Nam, Trung Quèc, Céng hoµ

d©n chñ §øc, Ba Lan, TiÖp Kh¾c, Bungari, Rumani, Hunggari, Cu Ba, TriÒu

Tiªn, M«ng Cæ, Lµo, ®· t¹o ra mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña hai hÖ thèng ®èi

lËp c¬ b¶n trong lÞch sö x· héi loµi ng− êi: hÖ thèng CNXH vµ hÖ thèng TBCN.Ph¶i thõa nhËn r»ng, trong mét thêi gian lÞch sö kh¸ dµi, CNXH hiÖn thùc ®·

trë thµnh môc tiªu lÝ t− ëng tèt ®Ñp nhÊt cña nh©n lo¹i tiÕn bé. Sù lín m¹nh cña

hÖ thèng çc n− íc XHCN lµ hËu ph− ¬ng v÷ng ch¾c cho c«ng cuéc ®Êu tranh

chèng CNTB, ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, hoµ b×nh, tù do, d©n chñ vµ tiÕn

bé x· héi cña nh©n d©n thÕ giíi.

Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, tõ nh÷ng n¨m

90 thÕ kØ XX, hÖ thèng XHCN r¬i vµo khñng ho¶ng vµ sôp ®æ. Song, môc tiªu,lÝ t− ëng vµ b¶n chÊt tèt ®Ñp cña CNXH vÉn lµ ph− ¬ng h− íng ph¸t triÓn cña

lÞch sö x· héi loµi ng− êi. Çc quèc gia nh− ViÖt Nam, Trung Quèc, Cu Ba…

vÉn kiªn ®Þnh môc tiªu vµ gi− ¬ng cao ngän cê tiÕn lªn CNXH. §ã lµ mét tÊt

yÕu lÞch sö.




60

MÆc dï, b¶n chÊt cña CNTB lµ bãc lét, thèng trÞ, nh− ng víi sù ®iÒu chØnh

vÒ kinh tÕ, vÒ chÝnh s¸ch x· héi, vÒ lîi Ých mµ çc n− íc t− b¶n ®· gi÷ ®− îc sù

æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn, nhÊt lµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ KHKT. §iÒu ®ã ®· t¹o ra sù

ngé nhËn vµ giao ®éng khi cho r»ng CNTB lµ t− ¬ng lai cña loµi ng− êi. Trong

mèi quan hÖ ®ã, cuéc ®Êu tranh “ai th¾ng ai” gi÷a CNXH vµ CNTB cµng gaygo, phøc t¹p.

Cuèi thÕ kØ XX ®Çu thÕ kØ XXI, thÕ giíi næi lªn çc vÊn ®Ò m«i tr− êng

sinh th¸i, vÊn ®Ò dÞch bÖnh liªn quan ®Õn søc khoÎ con ng− êi. §Æc biÖt lµ çc

cuéc chiÕn tranh côc bé gi÷a çc n− íc, biÓu hiÖn cho tham väng b¸ chñ toµn

cÇu cña MÜ, ®· t¹o nªn tÝnh kh«ng æn ®Þnh cña m«i tr− êng chÝnh trÞ trong tõng

khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Suy ®Õn cïng, ®ã lµ biÓu hiÖn tÊt yÕu cña nh÷ng m©u

thuÉn vèn cã trong lßng x· héi TBCN.

Thêi ®¹i ngµy nay còng ®− îc ®¸nh dÊu b»ng sù ph¸t triÓn nh− vò b·o cña

cuéc çch m¹ng KHKT vµ c«ng nghÖ trªn thÕ giíi. Çch m¹ng KHKT-CN ®·

t¹o nªn sù ph¸t triÓn thÇn k× vÒ mäi mÆt trong ®êi sèng x· héi cña quèc gia,

dÉn ®Õn xu h− íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ tri thøc vµ toµn cÇu ho¸

trªn thÕ giíi. Xu h− íng ph¸t triÓn ®ã, mét mÆt, lµm cho mèi liªn hÖ gi÷a çc

quèc gia, d©n téc ngµy cµng chÆt chÏ, cã tÝnh toµn cÇu, nh− ng mÆt kh¸c, lµm

cho m©u thuÉn gi÷a çc n− íc giµu vµ çc n− íc nghÌo, chËm ph¸t triÓn ngµy

cµng gay g¾t, kh«ng chØ trªn ph− ¬ng diÖn kinh tÕ mµ cßn trªn çc mÆt nh−

chÝnh trÞ, v¨n ho¸ vµ x· héi.

§¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· nhËn ®Þnh vÒ thêi ®¹i ngµy nay: “ThÕ kØ

XXI sÏ tiÕp tôc cã nhiÒu biÕn ®æi. Khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ cã b− íc tiÕn

nh¶y vät. Kinh tÕ tri thøc cã vai trß ngµy cµng næi bËt trong qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn LLSX. Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, l«i cuèn ngµy

cµng nhiÒu n− íc tham gia, võa cã mÆt tÝch cùc, võa cã mÆt tiªu cùc, võa cã

hîp t¸c võa cã ®Êu tranh. Çc m©u thuÉn c¬ b¶n trªn thÕ giíi biÓu hiÖn d− íi

nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cã mÆt s©u s¾c

h¬n. §Êu tranh d©n téc vµ ®Êu tranh giai cÊp tiÕp tôc diÔn ra gay g¾t... Chñ

nghÜa x· héi trªn thÕ giíi, tõ nh÷ng bµi häc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i còng nh− tõ




61

kh¸t väng vµ sù thøc tØnh cña çc d©n téc, cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng t¹o ra

b− íc ph¸t triÓn míi. Theo quy luËt tiÕn ho¸ cña lÞch sö, loµi ng− êi nhÊt ®Þnh

sÏ tiÕn tíi chñ nghÜa x· héi.

4.2.4.2. Vai trß thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn cña triÕt häc

M¸c-Lªnin trong thêi ®¹i ngµy nay

Ngµy nay h¬n bao giê hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng, vai trß triÕt häc

M¸c-Lªnin cµng t¨ng lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña lÞch sö-x· héi loµi ng− êi

trong çc n− íc x· héi chñ nghÜa. V× vËy, viÖc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn triÕt

häc M¸c-Lªnin lµ mét yªu cÇu cÊp thiÕt. Thùc tÕ ®· chøng minh r»ng, çc

®¶ng céng s¶n trong çc n− íc x· héi chñ nghÜa ®· kh«ng ngõng ph¸t triÓn vµ

vËn dông lý luËn triÕt häc M¸c-Lªnin, ®Ó triÕt häc M¸c-Lªnin ®ãng vai trß lµ

thÕ giíi quan khoa häc vµ ph− ¬ng ph¸p luËn çch m¹ng trong thùc tiÔn x©y

dùng chñ nghÜa x· héi.

TÊt nhiªn, trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, cÇn ph¶i bæ xung vµ ph¸t triÓn

triÕt häc M¸c-Lªnin, vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng nguyªn lý phæ biÕn ®ã mét

çch phï hîp víi thêi ®¹i ngµy nay.

§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· vµ ®ang tõng b− íc vËn dông s¸ng t¹o chñ

nghÜa M¸c-Lªnin, t−

t−

ëng Hå ChÝ Minh vµo c«ng cuéc ®æi míi, x©y dùng vµph¸t triÓn ®Êt n− íc theo ®Þnh h− íng x· héi chñ nghÜa.

C¬ së lý luËn ®ã lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n nhÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Ó §¶ng

vµ nh©n d©n ta thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt

Nam, lµ sù chøng minh hïng hån cho nh÷ng ch©n lý phæ biÕn cña chñ nghÜa

M¸c-Lªnin trong thêi ®¹i ngµy nay.

C©u hái «n tËp vµ th¶o luËn:

1, V× sao nãi sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c lµ mét tÊt yÕu lÞch sö?

2, V× sao nãi M¸c vµ AWnghen ®· t¹o ra b− íc ngoÆt trong lÞch sö tu

t− ëng triÕt häc? (Nh÷ng dÊu hiÖu g×?)

3, T¸c phÈm HÖ tu t− ëng §øc tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n nµo?




62

4, T − t− ëng c¬ b¶n cña M¸c- ¡ngghen trong t¸c phÈm Tuyªn ng«n cña

§¶ng céng s¶n lµ nh÷ng t− t− ëng nµo? M¸c so s¸nh nh÷ng ng− êi v« s¶n vµ

nh÷ng ng− êi céng s¶n ra sao?

5, H·y tr×nh bµy nh÷ng ý c¬ b¶n trong tõng ch− ¬ng cña phÇn triÕt häc,

t¸c phÈm Chèng §uy rinh cña ¡ngghen.

6, T¸c phÈm Chñ nghÜa duy vËt vµ Chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n cña

Lªnin phª ph¸n triÕt häc cña tr− êng ph¸i nµo? Nh÷ng kÕt luËn quan träng cña

t¸c phÈm vÒ vÊn ®Ò nhËn thøc gåm nh÷ng néi dung g×?

Tµi liÖu tham kh¶o:

1. C. M¸c: B¶n th¶o kinh tÕ- triÕt häc n¨m 1844, Nxb Sù thËt Hµ Néi,

1962, tr 126, 128.2. M¸c- ¡ngghen: Toµn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t.1,

tr 172, 173, 229, 589.

3. M¸c- ¡ngghen: Toµn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t3,

tr 11, 29, 30, 51.

4. M¸c- ¡ngghen: Toµn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, t4,

tr 603.

5. M¸c- ¡ngghen: Toµn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1994, t.20,

tr 470, 471, 490.

6. V.I. Lªnin: Toµn tËp, Nxb TiÕn bé Matxcova, 1977, t.38, tr 365.

7. V.I. Lªnin: Toµn tËp, Nxb TiÕn bé Matxcova, 1980, t.23, tr 49, 50.




63

Ch− ¬ng 5

Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng- c¬ së lý luËn cña thÕ

giíi quan khoa häc

(7 tiÕt lý thuyÕt 4 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu)5.1. ThÕ giíi quan vμ thÕ giíi quan khoa häc

5.1.1.ThÕ giíi quan vµ çc h×nh thøc c¬ b¶n cña thÕ giíi quan

5.1.1.1. Kh¸i niÖm thÕ giíi quan

ThÕ giíi quan lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm, quan niÖm cña con ng− êi vÒ

thÕ giíi, vÒ b¶n th©n con ng− êi, vÒ cuéc sèng vµ vÞ trÝ con ng− êi trong thÕ giíi

Êy.VÒ nguån gèc, thÕ giíi quan ra ®êi tõ cuéc sèng.

VÒ néi dung, thÕ giíi quan ph¶n ¸nh thÕ giíi ë ba gãc ®é: 1) Çc ®èi t− îng

bªn ngoµi chñ thÓ; 2) B¶n th©n chñ thÓ; 3)Mèi quan hÖ gi÷a chñ thÓ víi çc

®èi t− îng bªn ngoµi chñ thÓ.

VÒ h×nh thøc, thÕ giíi quan cã thÓ biÓu hiÖn d− íi d¹ng çc quan ®iÓm, quan

niÖm rêi r¹c, còng cã thÓ biÓu hiÖn d− íi d¹ng hÖ thèng lý luËn chÆt chÏ.

VÒ cÊu tróc, lµ hiÖn t− îng tinh thÇn, thÕ giíi quan cã cÊu tróc phøc t¹p vµ

®− îc tiÕp cËn tõ nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau, song hai yÕu tè c¬ b¶n cña thÕ giíi

quan lµ tri thøc vµ niÒm tin.

5.1.1.2. Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña thÕ giíi quan

- ThÕ giíi quan huyÒn tho¹i lµ thÕ giíi quan cã néi dung pha trén mét çch

kh«ng tù gi¸c gi÷a thùc vµ ¶o.

- ThÕ giíi quan t«n gi¸o lµ thÕ giíi quan cã niÒm tin m·nh liÖt vµo søc m¹nh

cña lùc l− îng siªu nhiªn ®èi víi thÕ giíi, ®èi víi con ng− êi, ®− îc thÓ hiÖn qua

çc ho¹t ®éng cã tæ chøc ®Ó suy t«n, sïng b¸i lùc l− îng siªu nhiªn Êy.

- ThÕ giíi quan triÕt häc lµ thÕ giíi quan ®− îc thÓ hiÖn b»ng hÖ thèng lý luËn

th«ng qua hÖ thèng çc kh¸i niÖm, çc ph¹m trï, çc quy luËt. Nã kh«ng chØ




64

nªu ra çc quan ®iÓm, quan niÖm cña con ng− êi vÒ thÕ giíi vµ vÒ b¶n th©n con

ng− êi, mµ cßn chøng minh çc quan ®iÓm, quan niÖm ®ã b»ng lý luËn.

5.1.2. ThÕ giíi quan duy vËt vµ lÞch sö ph¸t triÓn thÕ giíi quan duy

vËt

5.1.2.1. ThÕ giíi quan duy t©m vµ thÕ giíi quan duy vËt.

- ThÕ giíi quan duy t©m lµ thÕ giíi quan thõa nhËn b¶n chÊt cña thÕ giíi lµ

tinh thÇn vµ thõa nhËn vai trß quyÕt ®Þnh cña çc yÕu tè tinh thÇn ®èi víi thÕ

giíi vËt chÊt nãi chung, ®èi víi con ng− êi, x· héi loµi ng− êi nãi riªng.

- ThÕ giíi quan duy vËt lµ thÕ giíi quan thõa nhËn b¶n chÊt cña thÕ giíi lµ vËt

chÊt, thõa nhËn vai trß quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt ®èi víi çc biÓu hiÖn cña ®êi

sèng tinh thÇn vµ thõa nhËn vÞ trÝ, vai trß cña con ng−

êi trong cuéc sèng hiÖnthùc.

5.1.2.2. LÞch sö ph¸t triÓn cña thÕ giíi quan duy vËt.

- ThÕ giíi quan duy vËt chÊt ph¸c, lµ thÕ giíi quan thÓ hiÖn tr×nh ®é

nhËn thøc ng©y th¬, chÊt ph¸c cña nh÷ng nhµ duy vËt thêi cæ ®¹i.

- ThÕ giíi quan duy vËt siªu h×nh biÓu hiÖn râ nÐt vµo thÕ kû thø XVII-

XVIII ë çc n− íc T©y ¢u.

- ThÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng ®− îc M¸c vµ ¡ngghen x©y dùng

vµo gi÷a thÕ kû XIX, Lªnin vµ nh÷ng ng− êi kÕ tôc «ng ph¸t triÓn.

5.2. néi dung, b¶n chÊt cña chñ nghÜa duy vËt biÖn

chøng víi t− çch lµ thÕ giíi quan khoa häc.

5.2.1. Néi dung cña chñ nghÜa duy vËt vÒ thÕ giíi.

5.2.1.1)Quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt vÒ thÕ giíi.

KÕ thõa t− t− ëng cña çc nhµ triÕt häc duy vËt vµ c¨n cø vµo çc thµnh

tùu cña khoa häc tù nhiªn, chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh

r»ng: b¶n chÊt cña thÕ giíi lµ vËt chÊt; thÕ giíi thèng nhÊt ë tÝnh vËt chÊt vµ

vËt chÊt lµ thùc t¹i kh¸ch quan, tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc, quyÕt ®Þnh ý thøc vµ

đ− îc ý thøc ph¶n ¸nh. TÝnh thèng nhÊt ®ã cña thÕ giíi ®− îc thÓ hiÖn:




65

- ChØ cã mét thÕ giíi duy nhÊt vµ thèng nhÊt lµ thÕ giíi vËt chÊt. ThÕ giíi vËt

chÊt tån t¹i kh¸ch quan, tån t¹i vÜnh viÔn, v« tËn, v« h¹n, kh«ng sinh ra vµ

kh«ng mÊt ®i.

- TÊt c¶ çc sù vËt hiÖn t− îng trªn thÕ giíi ®Òu lµ nh÷ng d¹ng tån t¹i

cô thÓ cña vËt chÊt hay lµ thuéc tÝnh cña vËt chÊt. ThÕ giíi kh«ng cã g× kh¸cngoµi vËt chÊt ®ang vËn ®éng.

- Çc sù vËt hiÖn t− îng trong thÕ giíi vËt chÊt thèng nhÊt chÆt chÏ víi

nhau, vËn ®éng ph¸t triÓn theo çc quy luËt kh¸ch quan, chuyÓn ho¸ lÉn nhau,

lµ nguån gèc, lµ nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cña nhau.

- ý thøc lµ mét ®Æc tÝnh cña bé n·o ng− êi, lµ sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc

kh¸ch quan vµo bé n·o ng− êi.

Nh÷ng néi dung trªn kh«ng ph¶i lµ s¸ng t¹o thuÇn tuý t− duy cña çc

nhµ DVBC mµ nã lµ sù kh¸i qu¸t çc thµnh tùu cña KHTN.

Nh− vËy, ®óng nh− çc nhµ DVBC ®· tæng kÕt, b¶n chÊt vËt chÊt vµ tÝnh

thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi ®− îc chøng minh kh«ng chØ b»ng vµi ba lêi lÏ

khÐo lÐo cña kÎ lµm trß ¶o thuËt, mµ b»ng mét sù ph¸t triÓn l©u dµi, khã kh¨n

cña triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn.

5.2.1.2 Quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt vÒ x∙ héi

- X· héi lµ mét bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn

Qu¸n triÖt quan ®iÓm duy vËt vµo lÜnh vùc x· héi, CN DVBC kh¼ng

®Þnh x· héi lµ mét bé phËn ®Æc thï cña giíi tù nhiªn. ChÝnh sù ph¸t triÓn l©u

dµi cña giíi tù nhiªn ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi cña con ng− êi vµ x· héi loµi ng− êi.

X· héi lµ s¶n phÈm ph¸t triÓn cao nhÊt vµ lµ bé phËn ®Æc thï cña giíi tù nhiªn.

TÝnh ®Æc thï cña x· héi thÓ hiÖn ë chç x· héi cã nh÷ng quy luËt vËn ®éng,

ph¸t triÓn riªng vµ sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng

cã ý thøc cña con ng− êi ®ang theo ®uæi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh.

- S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi; ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt

quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh sinh ho¹t x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung; tån t¹i

x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc x· héi.




66

- Sù ph¸t triÓn cña x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö- tù nhiªn.

Nh− vËy, víi t− çch lµ bé phËn ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt, sù vËn

®éng, ph¸t triÓn cña x· héi võa chÞu sù chi phèi cña quy luËt chung nhÊt chi

phèi toµn bé thÕ giíi vËt chÊt, võa chÞu sù chi phèi cña çc quy luËt riªng cã

cña m×nh; tr− íc hÕt vµ quan träng nhÊt lµ quy luËt vÒ LLSX- QHSX, quy luËtvÒ CSHT- KTTT. Nh÷ng quy luËt nµy lµm sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x·

héi loµi ng− êi biÓu hiÖn lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn trªn nÒn t¶ng s¶n

xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt.

- QuÇn chóng nh©n d©n lµ chñ thÓ ch©n chÝnh s¸ng t¹o ra lÞch sö.

Nh− vËy quan niÖm duy vËt vÒ x· héi lµ mét hÖ thèng quan ®iÓm thèng

nhÊt chÆt chÏ víi nhau, vÒ sù ra ®êi, tån t¹i, vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi vµ

çc lùc l− îng thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô lÞch sö ®Æt ra trong sù vËn ®éng vµ

ph¸t triÓn Êy.

5.2.2. B¶n chÊt cña CN DVBC

B¶n chÊt cña CN DVBC ®− îc thÓ hiÖn ë viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn

®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc trªn quan ®iÓm thùc tiÔn, sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a

thÕ giíi quan duy vËt víi phÐp biÖn chøng, ë quan niÖm duy vËt triÖt ®Ó vµ tÝnh

thùc tiÔn- çch m¹ng cña nã.

5.2.2.1. Gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc trªn quan

®iÓm thùc tiÔn

Th«ng qua thùc tiÔn, ý thøc con ng− êi ®− îc vËt chÊt ho¸, t− t− ëng trë

thµnh hiÖn thùc. Th«ng qua thùc tiÔn ý thøc con ng− êi ®· kh«ng chØ ph¶n ¸nh

thÕ giíi mµ cßn “s¸ng t¹o ra thÕ giíi”. C.M¸c cho r»ng thùc tiÔn lµ n¬i con

ng− êi chøng minh søc m¹nh, chøng minh tÝnh hiÖn thùc vµ tÝnh trÇn tôc cña t−

duy.

B»ng viÖc ®− a quan ®iÓm thùc tiÔn vµo ho¹t ®éng nhËn thøc, ®Æc biÖt

viÖc thÊy vai trß quyÕt ®Þnh cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt ®èi víi sù tån t¹i

vµ ph¸t triÓn cña x· héi, çc nhµ DVBC ®· kh¾c phôc ®− îc h¹n chÕ cña CN

DV tr− íc ®ã ®Ó gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc. ë ®©y, trong




67

khi kh¼ng ®Þnh vai trß quyÕt ®Þnh cña çc yÕu tè vËt chÊt, çc nhµ DV BC ®·

“kh«ng lo¹i trõ viÖc çc lÜnh vùc t− t− ëng, ®Õn l− ît chóng, l¹i cã t¸c ®éng

ng− îc trë l¹i, nh− ng lµ t¸c ®éng cÊp hai lªn nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt Êy…”;

kh«ng ngo¹i trõ viÖc çc lÜnh vùc t− t− ëng “… còng sÏ trë thµnh lùc l− îng vËt

chÊt, mét khi nã th©m nhËp vµo quÇn chóng”. 5.2.2.2. Sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a thÕ giíi quan duy vËt víi phÐp

biÖn chøng

Víi viÖc thõa kÕ nh÷ng t− t− ëng hîp lÝ cña çc häc thuyÕt tr− íc ®ã, víi

viÖc tæng kÕt çc thµnh tùu khoa häc cña x· héi ®− ¬ng thêi, C.M¸c vµ Ph.

¨ngghen ®· gi¶i tho¸t thÕ giíi quan duy vËt khái h¹n chÕ siªu h×nh vµ cøu

phÐp biÖn chøng khái tÝnh chÊt duy t©m thÇn bÝ ®Ó h×nh thµnh nªn CNDVBC

víi sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a thÕ giíi quan duy vËt víi phÐp biÖn chøng. Sù

thèng nhÊt nµy ®· ®em l¹i cho con ng− êi mét quan niÖm hoµn toµn míi vÒ thÕ

giíi- quan niÖm thÕ giíi lµ mét qu¸ tr×nh víi tÝnh çch lµ vËt chÊt kh«ng

ngõng vËn ®éng chuyÓn ho¸ vµ ph¸t triÓn.

5.2.2.3. Quan niÖm duy vËt triÖt ®Ó

Khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò tù nhiªn, CN DV tr− íc M¸c ®øng trªn

quan ®iÓm duy vËt v× çc nhµ DV ®Òu kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i c¶ thÕ giíi vËtchÊt vµ thõa nhËn tÝnh thø nhÊt cña vËt chÊt. Song, v× kh«ng hiÓu ®óng vÒ vËt

chÊt, kh«ng hiÓu ®óng nguån gèc, b¶n chÊt cña ý thøc, thiÕu quan ®iÓm thùc

tiÔn, thiÕu ph− ¬ng ph¸p t− duy biÖn chøng vµ mét sè h¹n chÕ kh¸c vÒ nhËn

thøc, vÒ lÞch sö nªn khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò vÒ x· héi çc nhµ DV tr− íc

M¸c ®· lÊy çc yÕu tè tinh thÇn nh− t×nh c¶m, ý chÝ, nguyÖn väng,…lµm nÒn

t¶ng. V× vËy, CN DV tr− íc M¸c lµ CN DV kh«ng triÖt ®Ó.

Kh¼ng ®Þnh nguån gèc vËt chÊt cña x· héi; kh¼ng ®Þnh s¶n xuÊt vËt chÊtlµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi, ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh sinh

ho¹t x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung; tån t¹i x· héi quyÕt ®Þnh ý thøc

x· héi vµ coi sù ph¸t trtiÓn cña x· héi loµi ng− êi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö- tù

nhiªn, CN DV BC ®· kh¾c phôc ®− îc tÝnh kh«ng triÖt ®Ó cña CN DV cò.

5.2.2.4. TÝnh thùc tiÔn - çch m¹ng.




68

- Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng lµ vò khÝ lý luËn cña giai cÊp v« s¶n.

- Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng chØ gi¶i thÝch thÕ giíi mµ cßn

®ãng vai trß c¶i t¹o thÕ giíi

BÊt kú häc thuyÕt nµo còng ph¶i gi¶i thÝch thÕ giíi, song ®Ó thùc hiÖn

®− îc vai trß c¶i t¹o thÕ giíi häc thuyÕt ph¶i ph¶n ¸nh ®óng thÕ giíi, ph¶i ®Þnh

h− íng ho¹t ®éng cho con ng− êi phï hîp víi quy luËt, ph¶i ®− îc quÇn chóng

nh©n d©n tin vµ hµnh ®éng theo. Néi dung vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa duy vËt

biÖn chøng ®¸p øng ®− îc nh÷ng yªu cÇu nµy.

Søc m¹nh c¶i t¹o thÕ giíi cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng thÓ hiÖn ë

mèi quan hÖ mËt thiÕt víi ho¹t ®éng thùc tiÔn cña quÇn chóng nh©n d©n, víi

cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n trªn mäi lÜnh vùc.

- Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh¼ng ®Þnh sù tÊt th¾ng cña çi míi.

TÝnh çch m¹ng s©u s¾c cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng thÓ hiÖn qua

viÖc nã ph¶n ¸nh ®óng ®¾n çc quy luËt chi phèi sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn;

qua ®ã, qu¸ tr×nh xo¸ bá çi cò, çi lçi thêi ®Ó x¸c lËp çi míi, çi tiÕn bé h¬n

lµ tÊt yÕu.

ChØ cã mét thÕ giíi duy nhÊt vµ thèng nhÊt lµ thÕ giíi vËt chÊt; trong thÕ

giíi vËt chÊt, vËt chÊt lµ nguån gèc cña ý thøc, quyÕt ®Þnh ý thøc song ý thøccã thÓ t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng− êi.

Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®iÒu mµ lµ kim chØ

nam cho hµnh ®éng, nã ®Æt ra nh÷ng yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c ph− ¬ng ph¸p

luËn mµ tõ nh÷ng nguyªn t¾c Êy con ng− êi ph¶i vËn dông s¸ng t¹o sao cho

phï hîp víi tõng hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ.

5.3. Nh÷ng nguyªn t¾c ph− ¬ng ph¸p luËn cña chñ

nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ viÖc vËn dông nã vµo sù

nghiÖp çch m¹ng ë ViÖt Nam giai ®o¹n hiÖn nay

` 5.3.1. T«n träng kh¸ch quan




69

T«n träng kh¸ch quan lµ t«n träng vai trß quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt. §iÒu

nµy ®ßi hái trong nhËn thøc vµ hµnh ®éng con ng− êi ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ

kh¸ch quan, lÊy kh¸ch quan lµm c¬ së, ph− ¬ng tiÖn cho hµnh ®éng cña m×nh.

- Môc ®Ých, ®− êng lèi, chñ tr− ¬ng con ng− êi ®Æt ra kh«ng ®− îc xuÊt

ph¸t tõ ý muèn chñ quan mµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ hiÖn thùc, ph¶n ¸nh nhu cÇuchÝn muåi vµ tÝnh tÊt yÕu ®êi sèng vËt chÊt trong tõng giai ®o¹n cô thÓ.

- Khi ®· cã môc ®Ých, ®− êng lèi, chñ tr− ¬ng ®óng, ph¶i tæ chøc ®− îc lùc

l− îng vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn nã.

Môc ®Ých, ®− êng lèi, chñ tr− ¬ng thuéc vÒ lÜnh vùc t− t− ëng. Tù b¶n

th©n t− t− ëng kh«ng thÓ trë thµnh hiÖn thùc mµ ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cña

con ng− êi.

5.3.2. Ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan

Ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan lµ ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, n¨ng ®éng,

s¸ng t¹o cña ý thøc vµ ph¸t huy vai trß nh©n tè con ng− êi trong viÖc vËt chÊt

ho¸ nh÷ng tÝnh chÊt Êy.

Ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan thÓ hiÖn rÊt phong phó, ®a d¹ng, trong

®ã mét sè biÓu hiÖn c¬ b¶n cña nã lµ:

- Ph¶i t«n träng tri thøc khoa häc.

Tri thøc khoa häc lµ tri thøc ch©n thùc vÒ thÕ giíi, ®− îc kh¸i qu¸t tõ thùc

tiÔn vµ ®− îc thùc tiÔn kiÓm nghiÖm. Tri thøc khoa häc gi÷ vÞ trÝ ®Æc biÖt quan

träng trong cuéc sèng cña con ng− êi v× nã lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc ph¸t

triÓn cña x· héi. Mäi b− íc tiÕn trong lÞch sö nh©n lo¹i ®Òu g¾n liÒn víi nh÷ng

thµnh tùu míi cña tri thøc khoa häc.

- Ph¶i lµm chñ tri thøc khoa häc vµ truyÒn b¸ tri thøc khoa häc vµo quÇn

chóng ®Ó nã trë thµnh tri thøc, niÒm tin ®Þnh h− íng cho quÇn chóng hµnh

®éng.

ë n− íc ta hiÖn nay, viÖc "kh¬i dËy trong nh©n d©n lßng yªu n− íc, ý chÝ

quËt c− êng, ph¸t huy tµi trÝ cña ng− êi ViÖt Nam, quyÕt t©m ®− a n− íc nhµ ra

khái nghÌo nµn vµ l¹c hËu",..mµ §¶ng, Nhµ n− íc vµ toµn d©n ®ang tiÕn hµnh




70

lµ nh÷ng ho¹t ®éng sèng ®éng vÒ viÖc ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan phï

hîp víi yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn cña x· héi hiÖn t¹i.

T«n träng kh¸ch quan, ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng chñ quan võa lµ nh÷ng

ý nghÜa ph− ¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n, võa lµ nh÷ng yªu cÇu cã tÝnh nguyªn t¾c

trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. Nh÷ng yªu cÇu nµy kh¸c nhau nh− ng thèng nhÊt vµquan hÖ h÷u c¬ víi nhau nªn ho¹t ®éng cña con ng− êi chØ ®¹t hiÖu qu¶ tèi − u

khi thùc hiÖn chóng ®ång bé vµ chèng l¹i nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng biÓu hiÖn

®èi lËp víi chóng

C©u hái «n tËp:

1, Vai trß cña thÕ giíi quan triÕt häc trong ®êi sèng x· héi?

2, Ph©n biÖt thÕ giíi quan duy vËt cæ ®¹i, thÕ giíi quan duy vËt cËn ®¹i

vµ thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng.

3, Néi dung cña thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng (quan niÖm vÒ vËt

chÊt, vËn ®éng, kh«ng gian, thêi gian, tÝnh thèng nhÊt cña thÕ giíi, nguån gèc,

b¶n chÊt, kÕt cÊu vµ vai trß cña ý thøc)?

4, B¶n chÊt cña thÕ giíi quan duy vËt biÖn chøng thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm

nµo?

5, H·y tr×nh bµy çc nguyªn t¾c ph− ¬ng ph¸p luËn cña thÕ giíi quan

duy vËt biÖn chøng.

6, Chóng ta cÇn vËn dông çc nguyªn t¾c ph− ¬ng ph¸p luËn cña

TGQDVBC nh− thÕ nµo vµo thùc tiÔn çch m¹ng ViÖt Nam?


1. T¸c phÈm "Chèng §uyrinh" cña ¡ngghen.

2. T¸c phÈm Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n cñaLªnin.

3. T¸c phÈm LótvÝch Ph¬ b¸ch vµ sù ço chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc cña

¡ngghen.




71

4. V¡n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña §¶ng Céng s¶n ViÖt

Nam.

5. S¸ch gi¸o khoa triÕt häc ch− ¬ng tr×nh 90 tiÕt cho sinh viªn ®¹i häc, NXB

ChÝnh trÞ quèc gia.




72

Ch− ¬ng VI

PhÐp biÖn chøng duy vËt - ph− ¬ng ph¸p luËn nhËn

thøc khoa häc vμ thùc tiÔn


6.1. Kh¸i qu¸t lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng

vµ néi dung c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt.

6.1.1. Siªu h×nh vµ biÖn chøng; Kh¸i qu¸t lÞch sö ph¸t triÓn cña

phÐp biÖn chøng

6.1.1.1. Siªu h×nh vµ biÖn chøng

Theo Ph.¡ngghen kh¼ng ®Þnh, ph−

¬ng ph¸p siªu h×nh “chØ nh×n thÊynh÷ng sù vËt riªng biÖt mµ kh«ng chØ nh×n thÊy mçi liªn hÖ cña nh÷ng sù vËt

Êy, chØ thÊy sù tån t¹i cña nh÷ng sù vËt Êy mµ kh«ng nh×n thÊy sù ph¸t sinh vµ

suy vong cña nh÷ng sù vËt Êy, chØ nh×n thÊy tr¹ng th¸i tÜnh cña nh÷ng sù vËt

Êy mµ quªn mÊt sù vËn ®éng cña nh÷ng sù vËt Êy, chØ nh×n thÊy c©y mµ kh«ng

thÊy rõng”.

6.1.1.2. Kh¸i qu¸t lÞch sö ph¸t triÓn cña phÐp biÖn chøng.

- PhÐp biÖn chøng méc m¹c chÊt ph¸c thêi cæ ®¹i.

- PhÐp biÖn chøng duy t©m trong triÕt häc cæ ®iÓn §øc

- PhÐp biÖn chøng duy vËt: Ph.¡ngghen ®Þnh nghÜa “PhÐp biÖn chøng

duy vËt lµ m«n khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña sù vËn ®éng vµ sù

ph¸t triÓn cña tù nhiªn, cña x· héi loµi ng− êi vµ cña t− duy”. V.I. Lªnin viÕt

“PhÐp biÖn chøng tøc lµ häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn d− íi h×nh thøc hoµn bÞ

nhÊt, s©u s¾c nhÊt vµ kh«ng phiÕn diÖn, häc thuyÕt vÒ tÝnh t− ¬ng ®èi cña nhËn

thøc cña con ng− êi, nhËn thøc nµy ph¶n ¸nh vËt chÊt lu«n lu«n ph¸t triÓn

kh«ng ngõng”. Hå ChÝ Minh ®¸nh gi¸ “Chñ nghÜa M¸c cã − u ®iÓm lµ ph− ¬ng

ph¸p lµm viÖc biÖn chøng”. Cã thÓ hiÓu phÐp biÖn chøng duy vËt lµ khoa häc

vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ sù ph¸t triÓn; vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña sù

vËn ®éng, ph¸t triÓn cña tù nhiªn, x· héi vµ t− duy.




73

6.1.2. Néi dung c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt

6.1.2.1. Hai nguyªn lÝ cña phÐp biÖn chøng duy vËt

- Nguyªn lÝ vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn: Trong phÐp BCDV, mèi liªn hÖphæ

biÕn dïng ®Ó kh¸i qu¸t mèi liªn hÖ, sù t¸c ®éng qua l¹i, chuyÓn ho¸ lÉn nhau

gi÷a çc sù vËt, hiÖn t− îng hay gi÷a çc mÆt, çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña sù

vËt hiÖn t− îng. C¬ së cña mèi liªn hÖ phæ biÕn lµ tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña

thÕ giíi, theo ®ã, çc sù vËt, hiÖn t− îng trong thÕ giíi dï cã ®a d¹ng, cã kh¸c

nhau ®Õn thÕ nµo ®i ch¨ng n÷a, th× còng chØ lµ nh÷ng d¹ng cô thÓ kh¸c nhau

cña thÕ giíi vËt chÊt duy nhÊt.

Çc mèi liªn hÖ cã tÝnh kh¸ch quan, phæ biÕn vµ ®a d¹ng, chóng gi÷

nh÷ng vai trß kh¸c nhau quy ®Þnh sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn

t− îng. Trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn, kh«ng nªn tuyÖt ®èi

ho¸ mèi liªn hÖ nµo vµ còng kh«ng nªn t¸ch rêi mèi liªn hÖ nµy khái çc mèi

liªn hÖ kh¸c bëi trªn thùc tÕ, çc mèi liªn hÖ cßn ph¶i ®− îc nghiªn cøu cô thÓ

trong sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña chóng.

Nguyªn lÝ vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn kh¸i qu¸t bøc tranh toµn c¶nh vÒ thÕ

giíi trong nh÷ng mèi liªn hÖ ch»ng chÞt gi÷a çc sù vËt, hiÖn t− îng cña nã.

TÝnh v« h¹n cña thÕ giíi kh¸ch quan, tÝnh cã h¹n cña sù vËt, hiÖn t−

îng trongthÕ giíi ®ã chØ cã thÓ gi¶i thÝch ®− îc trong mèi liªn hÖ phæ biÕn vµ ®− îc quy

®Þnh b»ng nhiÒu mèi liªn hÖ cã h×nh thøc, vai trß kh¸c nhau. Tõ nguyªn lÝ vÒ

mèi liªn hÖ phæ biÕn, con ng− êi rót ra ®− îc nh÷ng quan ®iÓm, nguyªn t¾c chØ

®¹o ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn.

- Nguyªn lÝ vÒ sù ph¸t triÓn: Trong phÐp biÖn chøng duy vËt, ph¸t triÓn

dïng ®Ó kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh vËn ®éng ®i lªn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn

phøc t¹p, tõ kÐm hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra dÇn dÇn,võa nh¶y vät lµm cho sù vËt, hiÖn t− îng cò mÊt ®i, sù v©t, hiÖn t− îng míi vÒ

chÊt ra ®êi. Ph¸t triÓn lµ tù th©n. §éng lùc cña sù ph¸t triÓn lµ m©u thuÉn gi÷a

çc mÆt ®èi lËp bªn trong sù vËt, hiÖn t− îng. Ph¸t triÓn ®i theo ®− êng “xo¸y

èc”, çi míi d− êng nh− lÆp l¹i mét sè ®Æc tr− ng, ®Æc tÝnh cña çi cò nh− ng




74

trªn c¬ së míi cao h¬n, thÓ hiÖn tÝnh quanh co, phøc t¹p, cã thÓ cã nh÷ng

b− íc thôt lïi t− ¬ng ®èi trong sù ph¸t triÓn.

Ph¸t triÓn lµ mét tr− êng hîp ®Æc biÖt cña vËn ®éng. Trong qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn, sù vËt, hiÖn t− îng chuyÓn ho¸ sang chÊt míi, cao h¬n, phøc t¹p

h¬n; lµm cho c¬ cÊu tæ chøc, ph− ¬ng thøc vËn ®éng vµ chøc n¨ng cña sù vËtngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Ph¸t triÓn cã tÝnh kh¸ch quan, phæ biÕn, ®a d¹ng.

Tõ nguyªn lÝ vÒ sù ph¸t triÓn, con ng− êi rót ra nh÷ng quan ®iÓm, nguyªn t¾c

chØ ®¹o ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn.

6.1.2.2. Çc cÆp ph¹m trï c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt

- Çi riªng vµ çi chung.

Theo quan niÖm cña PBCDV, nhËn thøc b¾t ®Çu tõ sù ph¶n ¸nh çc sù vËt,

hiÖn t− îng cô thÓ cña thÕ giíi. Nh− ng trong qu¸ tr×nh so s¸nh gi÷a nh÷ng sù

vËt, hiÖn t− îng nµy víi nh÷ng sù vËt, hiÖn t− îng kh¸c; ph©n biÖt chç gièng vµ

kh¸c nhau gi÷a chóng, nhËn thøc ®i ®Õn sù ph©n biÖt çi riªng, çi chung.

Çi riªng lµ ph¹m trï dïng ®Ó chØ mét sù vËt. mét hiÖn t − îng nhÊt ®Þnh.

Çi chung lµ ph¹m trï dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc tÝnh lÆp l¹i trong

nhiÒu sù vËt, nhiÒu hiÖn t − îng.

Gi÷a çi riªng vµ çi chung cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi nhau. Çichung chØ tån t¹i trong trong mèi liªn hÖ víi çi riªng, th«ng qua çi riªng mµ

biÓu hiÖn sù tån t¹i cña m×nh; ng− îc l¹i, çi riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ

víi çi chung, bao hµm çi chung; çi riªng lµ çi toµn bé, phong phó h¬n çi

chung, çi chung lµ bé phËn nh− ng s©u s¾c h¬n çi riªng; çi riªng vµ çi

chung cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù

vËt.

- Nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶.

Nguyªn nh©n lµ sù t − ¬ng t¸c qua l¹i gi÷a çc mÆt trong mét sù vËt, hiÖn

t − îng hoÆc gi÷a çc sù vËt, hiÖn t − îng víi nhau g©y nªn biÕn ®æi nhÊt ®Þnh.

KÕt qu¶ lµ nh÷ng biÕn ®æi xuÊt hiÖn do sù t − ¬ng t¸c qua l¹i gi÷a çc mÆt

trong mét sù vËt, hiÖn t − îng hoÆc gi÷a çc sù vËt, hiÖn t − îng víi nhau.




75

Mèi liªn hÖ biÖn chøng gi÷a nguyªn nh©n kÕt qu¶.

Nguyªn nh©n sinh ra kÕt qu¶, nªn nguyªn nh©n lu«n cã tr− íc kÕt qña,

cßn kÕt qu¶ chØ xuÊt hiÖn sau khi ®· cã nguyªn nh©n t¸c ®éng. Tuy nhiªn

kh«ng ph¶i cø hai hiÖn t− îng nµo nèi tiÕp nhau vÒ thêi gian còng lµ quan hÖ

nh©n qu¶. Do vËy, ®Ó x¸c ®Þnh quan hÖ nh©n qu¶, ph¶i chó ý tíi quan hÖ s¶n

sinh .

Mèi quan hÖ gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ diÔn ra rÊt phøc t¹p: mét

nguyªn nh©n sinh ra mét kÕt qu¶; mét nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu kÕt qu¶;

nhiÒu nguyªn nh©n sinh ra mét kÕt qu¶; nhiÒu nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu kÕt

qu¶.

Trong tr− êng hîp nhiÒu nguyªn nh©n sinh ra kÕt qu¶ cã thÓ x¶y ra haikh¶ n¨ng: NÕu çc nguyªn nh©n t¸c ®éng cïng chiÒu nhau, chóng sÏ ¶nh

h− ëng tÝch cùc ®Õn sù h×nh thµnh kÕt qu¶; nÕu çc nguyªn nh©n t¸c ®éng

ng− îc chiÒu nhau chóng sÏ lµm suy yÕu lÉn nhau vµ ¶nh h− ëng tiªu cùc ®Õn

kÕt qu¶.

Sau khi kÕt qu¶ ®· xuÊt hiÖn, nã cã thÓ t¸c ®éng trë l¹i nguyªn nh©n theo

hai h− íng sau, hoÆc tÝch cùc , hoÆc tiªu cùc.

Nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ cã thÓ thay ®æi vÞ trÝ cho nhau.Trong thÕ giíi,

chuçi quan hÖ nh©n qu¶ lµ v« cïng, v« tËn kh«ng cã ®iÓm b¾t ®Çu vµ kh«ng cã

®iÓm kÕt thóc. Mét hiÖn t− îng nµo ®ã ®− îc coi lµ nguyªn nh©n hay kÕt qu¶

bao giê còng ®− îc xÐt trong mét mèi quan hÖ x¸c ®Þnh, ë mét kh«ng gian,

thêi gian cô thÓ.

- TÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn.

TÊt nhiªn lµ çi do nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n, bªn trong cña sù vËt quyÕt ®Þnh vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nã ph¶i xÈy ra ®óng nh− thÕ

chø kh«ng thÓ kh¸c.

NgÉu nhiªn lµ çi kh«ng ph¶i do nguyªn nh©n bªn trong c¬ b¶n cña sù

vËt quyÕt ®Þnh mµ lµ do nh÷ng nh©n tè bªn ngoµi, do sù ngÉu hîp nµo ®ã cña




76

hoµn c¶nh t¹o ra; do vËy nã cã thÓ x¶y ra, hoÆc kh«ng x¶y ra, x¶y ra nh− thÕ

nµy hoÆc nh− thÕ kh¸c.

Gi÷a tÊt nhiªn vµ ngÉu nhiªn cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi nhau. TÊt

nhiªn bao giê còng tù v¹ch ®− êng ®i cho m×nh th«ng qua v« sè ngÉu nhiªn,

cßn ngÉu nhiªn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña tÊt nhiªn, bæ sung cho tÊt nhiªn. TÊtnhiªn ®ãng vai trß chi phèi sù ph¸t triÓn, cßn ngÉu nhiªn cã thÓ lµm cho sù

ph¸t triÓn diÔn ra nhanh hoÆc chËm, trong h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c.

Sù ph©n biÖt ngÉu nhiªn, tÊt nhiªn cã tÝnh t− ¬ng ®èi: trong nh÷ng ®iÒu kiÖn

nhÊt ®Þnh chóng chuyÓn ho¸ lÉn nhau.

- Néi dung vµ h×nh thøc

Néi dung lµ tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng mÆt, nh÷ng yÕu tè, nh÷ng qu¸ tr×nh

t¹o nªn sù vËt. Cßn h×nh thøc lµ ph− ¬ng thøc tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt, lµ

hÖ thèng çc mèi liªn hÖ t − ¬ng ®èi bÒn v÷ng gi÷a çc yÕu tè cña sù vËt ®ã.

H×nh thøc nãi ë ®©y trong quan hÖ víi néi dung kh«ng ph¶i lµ h×nh thøc

bªn ngoµi mµ h×nh thøc bªn trong, tøc lµ çch thøc kÕt cÊu cña çc yÕu tè t¹o

thµnh néi dung.

Gi÷a néi dung vµ h×nh thøc cã mèi liªn hÖ qua l¹i, quy ®Þnh lÉn nhau,

trong ®ã néi dung gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Néi dung ®ßi hái ph¶i cã h×nh thøcphï hîp víi nã. Khi néi dung thay ®æi th× h×nh thøc còng ph¶i thay ®æi theo.

Tuy nhiªn, h×nh thøc còng cã tÝnh ®éc lËp t− ¬ng ®èi vµ t¸c ®éng tÝch cùc trá

l¹i víi néi dung. Khi h×nh thøc phï hîp víi néi dung, nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy

néi dung ph¸t triÓn, cßn khi kh«ng phï hîp, h×nh thøc c¶n trë sù ph¸t triÓn cña

néi dung. Cïng mét néi dung, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, cã thÓ thÓ hiÖn d− íi

nhiÒu h×nh thøc vµ ng− îc l¹i, cïng mét h×nh thøc cã thÓ phï hîp víi nh÷ng

néi dung kh¸c nhau.

- B¶n chÊt vµ hiÖn t − îng

B¶n chÊt lµ tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ tÊt nhiªn,

t − ¬ng ®èi æn ®Þnh ë bªn trong sù vËt vµ quy ®Þnh sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña

sù vËt. HiÖn t − îng lµ nh÷ng biÓu hiÖn bÒ ngoµi, bªn ngoµi cña sù vËt .




77

Gi÷a b¶n chÊt vµ hiÖn t− îng cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi nhau. Sù

thèng nhÊt ®ã thÓ hiÖn ë chç: b¶n chÊt thÓ hiÖn th«ng qua hiÖn t− îng, cßn hiÖn

t− îng lµ sù thÓ hiÖn cña b¶n chÊt; b¶n chÊt “®− îc ¸nh lªn” th«ng qua hiÖn

t− îng (Hªghen). Tuy vËy, “nÕu nh− h×nh th¸i biÓu hiÖn vµ b¶n chÊt sù vËt phï

hîp trùc tiÕp víi nhau, th× mäi khoa häc sÏ trë nªn thõa”. HiÖn t− îng thÓ hiÖnb¶n chÊt trong h×nh thøc ®· ®− îc c¶i biÕn, nhiÒu khi xuyªn t¹c néi dông thùc

sù cña b¶n chÊt b»ng çch bæ sung vµo b¶n chÊt mét vµi tÝnh chÊt, yÕu tè do

hoµn c¶nh cô thÓ quy ®Þnh, lµm hiÖn t− îng phong phó h¬n b¶n chÊt. B¶n chÊt

t− ¬ng ®èi æn ®Þnh, Ýt biÕn ®æi h¬n cßn hiÖn t− îng “®éng” h¬n, th− êng xuyªn

biÕn ®æi h¬n.

- Kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc:

Kh¶ n¨ng lµ çi hiÖn ch− a cã, ch− a tíi nh− ng sÏ cã sÏ tíi khi gÆp çc

®iÒu kiÖn tÝch hîp. HiÖn thùc lµ tÊt c¶ nh÷ng g× hiÖn ®ang cã, ®ang tån t¹i

thùc sù.

Kh¶ n¨ng vµ hiÖn thùc tån t¹i trong mèi quan hÖ biÖn chøng chÆt chÏ víi

nhau trong qu¸ tr×nh vËn ®éng ph¸t triÓn cña sù vËt. Trong hiÖn thùc bao giê

còng chøa ®ùng kh¶ n¨ng nhÊt ®Þnh; ng− îc l¹i kh¶ n¨ng l¹i n»m trong hiÖn

thùc vµ khi ®ñ ®iÒu kiÖn sÏ biÕn thµnh hiÖn thùc míi. Mèi quan hÖ gi÷a kh¶

n¨ng vµ hiÖn thùc diÔn ra rÊt phøc t¹p. Trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña sù

vËt th− êng xuÊt hiÖn nhiÒu kh¶ n¨ng. Kh¶ n¨ng nµo biÕn thµnh hiÖn t− îng lµ

tuú ®iÒu kiÖn cô thÓ. Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i dù b¸o çc kh¶ n¨ng vµ

t¹o ®iÒu kiÖn cho kh¶ n¨ng tèt thµnh hiÖn thùc ng¨n ngõa kh¶ n¨ng xÊu.

Çc cÆp ph¹m trï cña PBCDV kh«ng ph¶i lµ hÖ thèng bÊt biÕn, mµ ph¸t trØªn

cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vµ thùc tiÔn. Mèi quan hÖ gi÷a çc ph¹m trï vµ

çc ngµnh khoa häc víi çc ph¹m trï cña PBCDV lµ mèi quan hÖ gi÷a çi chungvíi çi riªng. Do vËy, khi nghiªn cøu çc ph¹m trï cÇn liªn hÖ chóng víi nhau vµ

víi çc quy luËt c¬ b¶n cña PBCDV, bëi dï quan träng ®Õn mÊy, chØ riªng çc ph¹m

trï vµ hoÆc çc quy luËt c¬ b¶n cña PBCDV còng kh«ng ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ çc mèi

liªn hÖ cña thÕ giíi.

6.1.1.3. Mét sè quy luËt c¬ b¶n cña PBCDV




78

- Quy luËt chuyÓn ho¸ tõ nh÷ng sù thay ®æi vÒ l − îng dÉn ®Õn sù thay ®ái

vÒ chÊt vµ ng− îc l¹i.

Quy luËt nµy chØ ra çch thøc vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t− îng.

Trong ®ã, chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ tÝnh quy ®Þnh vèn cã cña

sù vËt, lµ sù thèng nhÊt h÷u c¬ cña çc yÕu tè, çc thuéc tÝnh lµm cho sù vËt

nã lµ nã, chø kh«ng ph¶i çi kh¸c.

L− îng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ tÝnh quy ®Þnh vèn cã cña sù vËt

vÒ mÆt sè l− îng, khèi l− îng, quy m«, tr×nh ®é, nhÞp ®iÖu cña sù vËn ®éng ph¸t

triÓn cña sù vËt, còng nh− çc thuéc tÝnh cña sù vËt .

Mçi sù vËt, hiÖn t− îng nµo còng ®Òu cã sù thèng nhÊt h÷u c¬ cña hai

mÆt chÊt vµ l−

îng, chóng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau lµm cho sù vËt biÕn ®æi. Trong kho¶ng giíi h¹n nhÊt ®Þnh, sù thay ®æi vÒ l− îng ch− a dÉn ®Õn sù thay

®æi vÒ chÊt, sù vËt ®ang cßn lµ chÝnh nã gäi lµ ®é .

Trong kho¶ng giíi h¹n cña ®é, hai mÆt l− îng vµ chÊt t¸c ®éng lÉn nhau

lµm cho sù vËt thay ®æi. Sù thay ®æi vÒ l− îng ®Õn mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh th×

t¹o ra sù thay ®æi vÒ chÊt gäi lµ ®iÓm nót .

§iÓm nót lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thêi ®iÓm mµ ë ®ã sù

thay ®æi vÒ l− îng ®· ®ñ lµm thay ®æi vÒ chÊt .

ChÊt cña sù vËt thay ®æi do sù thay ®æi vÒ l− îng tr− íc ®ã t¹o ra gäi lµ

b− íc nh¶y.

B− íc nh¶y lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ sù chuyÓn ho¸ vÒ chÊt

cña sù vËt do sù thay ®æi vÒ l− îng tr− íc ®ã t¹o ra.

Mèi quan hÖ gi÷a sù thay ®æi vÒ l− îng vµ sù thay ®æi vÒ chÊt cßn cã

chiÒu ng− îc l¹i. §Õn l− ît nã, sù thay ®æi vÒ chÊt l¹i t¸c ®éng ®Õn l− îng, thóc®Èy l− îng tiÕp tôc ph¸t triÓn.

N¾m ®− îc néi dung quy luËt nµy sÏ tr¸nh n«n nãng, chñ quan, duy ý chÝ,

"®èt ch¸y giai ®o¹n" muèn t¹o nhanh sù chuyÓn ho¸ vÒ chÊt theo ý muèn chñ

quan mµ ch− a cã sù tÝch luü ®ñ vÒ l− îng. T − t− ëng tr× trÖ, b¶o thñ, ng¹i ®æi

míi coi sù ph¸t triÓn chØ lµ sù biÕn ®æi ®¬n thuÇn vÒ l− îng, chØ nhÊn m¹nh qu¸




79

tr×nh biÕn ®æi vÒ l− îng mµ kh«ng chñ ®éng t¹o ra sù chuyÓn ho¸ vÒ chÊt khi

cã ®iÒu kiÖn.

Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cÇn vËn dông linh ho¹t çc h×nh thøc cña b− íc

nh¶y ®Ó c¶i t¹o, biÕn ®æi sù vËt.

Sù thay ®æi vÒ chÊt cßn phô thuéc vµo ph− ¬ng thøc liªn kÕt gi÷a çc yÕu

tè t¹o thµnh sù vËt, do ®ã, chóng ta còng ph¶i biÕt çch t¸c ®éng vµo ph− ¬ng

thøc liªn kÕt çc yÕu tè ®ã ®Ó lµm thay ®æi chÊt sù vËt.

- Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp.

Quy luËt nµy lµ “h¹t nh©n” cña PDVBC, nã chØ ra nguån gèc ®éng lùc cña sù

vËn ®éng, ph¸t triÓn.

Theo PBC, mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã khuynh h− íng biÕn ®æi tr¸ing− îc nhau.

Mäi sù vËt ®Òu cã nh÷ng mÆt ®èi lËp. Sù t¸c ®éng gi÷a chóng t¹o thµnh

m©u thuÉn bªn trong cña sù vËt. M©u thuÉn biÖn chøng lµ phæ biÕn, kh¸ch

quan vèn cã cña sù vËt. Çc mÆt ®èi lËp l¹i võa thèng nhÊt, ®Êu tranh víi

nhau. Trong ®ã, thèng nhÊt lµ t− ¬ng ®èi, t¹m thêi; ®Êu tranh lµ tuyÖt ®èi, vÜnh

viÔn. Sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña çc mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc, ®éng lùc

cña sù vËn ®éng, sù ph¸t triÓn.

Quy luËt nµy cã ý nghÜa ph− ¬ng ph¸p luËn to lín trong viÖc ph¸t hiÖn vµ

ph©n tÝch m©u thuÉn cña sù vËt còng nh− t×m ra con ®− êng ®óng ®¾n ®Ó gi¶i

quyÕt m©u thuÉn nh»m thóc ®Èy sù vËt ph¸t triÓn.

+ §Ó hiÓu ®óng b¶n chÊt sù vËt vµ x¸c ®Þnh ®óng ph− ¬ng thøc c¶i t¹o

biÕn ®æi sù vËt, chóng ta ph¶i ph©n tÝch m©u thuÉn cña sù vËt, t×m ra nh÷ng

mÆt ®èi lËp vµ khuynh h− íng t¸c ®éng cña chóng. Khi ph©n tÝch m©u thuÉn

ph¶i xuÊt ph¸t tõ chÝnh b¶n th©n sù vËt tøc lµ qu¸n triÖt quan ®iÓm kh¸ch quan

khi xem xÐt m©u thuÉn.

+ Khi ph©n tÝch m©u thuÉn ph¶i xem xÐt qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn

cña m©u thuÉn vµ vÞ trÝ, vai trß còng nh− xu h− íng t¸c ®éng cña çc mÆt ®èi




80

lËp, tøc lµ ph¶i qu¸n triÖt quan ®iÓm lÞch sö - cô thÓ trong viÖc xem xÐt m©u

thuÉn.

+ Ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ph− ¬ng thøc, ph− ¬ng tiÖn vµ lùc l− îng ®Ó gi¶i

quyÕt m©u thuÉn phï hîp víi m©u thuÉn cña tõng sù vËt ë mçi giai ®o¹n cô

thÓ, chèng c¶ hai biÓu hiÖn sai lÇm, nãng véi, chñ quan duy ý chÝ vµ tr× trÖ b¶othñ trong viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn.

- Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh.

Quy luËt nµy chØ ra khuynh h− íng ph¸t triÓn cña sù vËt. Phñ ®Þnh biÖn

chøng lµ qu¸ tr×nh kh¸ch quan, tù th©n, lµ qu¸ tr×nh kÕ thõa çi tÝch cùc ®· ®¹t

®− îc tõ çi cò, lµ m¾t kh©u trong qu¸ tr×nh dÉn ®Õn sù ra ®êi cña sù vËt, hiÖn

t− îng míi cao h¬n, tiÕn bé h¬n.

Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vÜnh viÔn cña thÕ giíi vËt chÊt, phñ ®Þnh biÖn

chøng diÔn ra lµ mét chuçi v« tËn, lu«n cã sù ra ®êi cña çi míi thay thÕ çi

cò. §Õn l− ît m×nh, trong qu¸ tr×nh tù th©n vËn ®éng ph¸t triÓn, míi nµy l¹i bÞ

çi míi h¬n phñ ®Þnh. Sù ph¸t triÓn cña sù vËt th«ng qua nhiÒu lÇn phñ ®Þnh

biÖn chøng nh− vËy t¹o ra mét khuynh h− íng tÊt yÕu lµ: lµm cho sù vËt biÕn

®æi tõ thÊp ®Õn cao, tõ kÐm hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n nh− ng kh«ng ph¶i

diÔn ra theo ®−

êng th¼ng mµ theo ®−

êng xo¸y èc. §Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña quy luËt nµy lµ: qua mçi chu kú ph¸t triÓn,

sau mét sè lÇn phñ ®Þnh, sù vËt d − êng nh− lÆp l¹i çi cò nh− ng trªn c¬ së míi

cao h¬n .

Quy luËt nµy gióp chóng ta nhËn thøc ®óng vÒ xu h− íng ph¸t triÓn cña sù

vËt, kh«ng bao giê diÔn ra ®− êng th¼ng, mµ quanh co, phøc t¹p ph¶i tr¶i qua

nhiÒu lÇn phñ ®Þnh. Tr¸nh th¸i ®é phiÕn diÖn, ®¬n gi¶n trong nhËn thøc ®èi

t− îng, ®Æc biÖt lµ çc hiÖn t− îng x· héi.

Quy luËt nµy còng gióp chóng ta hiÓu ®óng vÒ çi míi. Çi míi lµ çi ra

®êi tõ çi cò, nh− ng tiÕn bé h¬n çi cò. Tuy nhiªn, khi míi xuÊt hiÖn, çi míi

tån t¹i d− íi d¹ng çi ®¬n nhÊt, nªn nã th− êng non yÕu thËm chÝ bÞ çi cò ®¸nh

b¹i. V× vËy, ®Ó çi míi ra ®êi thay thÕ çi cò, chóng ta ph¶i ñng hé çi míi,




81

t¹o ®iÒu kiÖn cho çi míi ph¸t triÓn, chèng th¸i ®é b¶o thñ, tr× trÖ, muèn duy

tr× çi cò lçi thêi.

Khi phª ph¸n çi cò cÇn ph¶i biÕt sµng läc, kÕ thõa nh÷ng yÕu tè hîp lý,

tr¸nh th¸i ®é phñ ®Þnh s¹ch tr¬n.

6.2. ph− ¬ng ph¸p vµ ph− ¬ng ph¸p luËn. mét sè nguyªn

t¾c ph− ¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña pbcdv

6.2.1. Ph− ¬ng ph¸p vµ ph− ¬ng ph¸p luËn.

6.2.1.1. Kh¸i niÖm ph− ¬ng ph¸p vµ çc cÊp ®é ph− ¬ng ph¸p.

“Ph− ¬ng ph¸p lµ hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c ®− îc rót ra tõ tri thøc vÒ

çc quy luËt kh¸ch quan ®Ó ®iÒu chØnh ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc

tiÔn nh»m thùc hiÖn môc tiªu nhÊt ®Þnh”.

Ph− ¬ng ph¸p ®− îc chia ra: ph− ¬ng ph¸p riªng, ph− ¬ng ph¸p chung,

ph− ¬ng ph¸p phæ biÕn, ph− ¬ng ph¸p nhËn thøc, ph− ¬ng ph¸p thùc tiÔn.

Theo ¨ngghen: “PhÐp biÖn chøng lµ ph− ¬ng ph¸p mµ ®iÒu c¨n b¶n cña

nã lµ xem xÐt nh÷ng sù vËt vµ nh÷ng ph¶n ¸nh cña chóng trong t − t− ëng trong

mèi liªn hÖ qua l¹i lÉn nhau cña chóng, trong sù rµng buéc, sù vËn ®éng, sù

ph¸t sinh vµ sù tiªu vong cña chóng”.6.2.1.2. Kh¸i niÖm ph− ¬ng ph¸p luËn vµ çc cÊp ®é ph− ¬ng ph¸p

luËn

“ Ph− ¬ng ph¸p luËn lµ mét hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng nguyªn

t¾c xuÊt ph¸t, nh÷ng çch thøc chung ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng nhËn thøc vµ

thùc tiÔn.

Ph− ¬ng ph¸p luËn BCDV lµ hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm, nh÷ng nguyªn

t¾c xuÊt ph¸t chØ ®¹o chñ thÓ trong viÖc x¸c ®Þnh ph− ¬ng ph¸p còng nh− trong

viÖc x¸c ®Þnh ph¹m vi, kh¶ n¨ng ¸p dông ph− ¬ng ph¸p hîp lÝ, cã hiÖu qu¶ tèi

®a.

6.2.2. Mét sè nguyªn t¾c ph− ¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña phÐp biÖn

chøng DV




82

6.2.2.1. Nguyªn t¾c toµn diÖn trong nhËn thøc vµ thùc tiÔn

C¬ së lý luËn cña nguyªn t¾c toµn diÖn lµ nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ

biÕn. Nguyªn t¾c toµn diÖn ®ßi hái muèn nhËn thøc ®− îc b¶n chÊt cña sù vËt,

hiÖn t− îng chóng ta ph¶i xem xÐt sù tån t¹i cña nã trong mèi liªn hÖ qua l¹i

gi÷a çc bé phËn, yÕu tè, thuéc tÝnh kh¸c nhau trong tÝnh chØnh thÓ cña sù vËt,hiÖn t− îng Êy vµ trong mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a sù vËt hiÖn t− îng ®ã víi sù vËt,

hiÖn t− îng kh¸c.

Nguyªn t¾c toµn diÖn ®èi lËp víi çch nh×n phiÕn diÖn, mét chiÒu; ®èi

lËp víi chñ nghÜa chiÕt trung vµ thuËt nguþ biÖn.

6.2.2.2. Nguyªn t¾c ph¸t triÓn trong nhËn thøc vµ thùc tiÔn

C¬ së lý luËn cña nguyªn t¾c ph¸t triÓn lµ nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn cña

phÐp biÖn chøng duy vËt.

Nguyªn t¾c ph¸t triÓn yªu cÇu, khi xem xÐt sù vËt, hiÖn t− îng, ph¶i ®Æt

nã trong tr¹ng th¸i vËn ®éng, biÕn ®æi, chuyÓn hãa ®Ó kh«ng chØ nhËn thøc sù

vËt, hiÖn t− îng trong tr¹ng th¸i hiÖn t¹i, mµ cßn thÊy ®− îc khuynh h− íng ph¸t

triÓn cña nã trong t− ¬ng lai, nghÜa lµ ph¶i ph©n tÝch ®Ó lµm râ nh÷ng biÕn ®æi

cña sù vËt, hiÖn t− îng, kh¸i qu¸t nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn cña sù biÕn ®æi ®ã

®Ó t×m ra khuynh h− íng biÕn ®æi chÝnh cña nã.Nguyªn t¾c ph¸t triÓn yªu cÇu, ph¶i nhËn thøc sù ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh

tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n, tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ kÐm

hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n.

Nguyªn t¾c ph¸t triÓn ®ßi hái trong ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ho¹t ®éng

thùc tiÔn ph¶i nh¹y c¶m víi çi míi, ñng hé çi míi hîp quy luËt, t¹o ®iÒu

kiÖn cho çi míi ®ã ph¸t triÓn thay thÕ çi cò; ph¶i chèng l¹i quan ®iÓm b¶o

thñ, tr× trÖ.

6.2.2.3. Nguyªn t¾c lÞch sö- cô thÓ trong nhËn thøc vµ thùc tiÔn.

§Æc tr− ng c¬ b¶n cña nguyªn t¾c nµy lµ xem sù h×nh thµnh, tån t¹i vµ

ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t− îng trong ®iÒu kiÖn, m«i tr− êng cô thÓ, hoµn c¶nh

lÞch sö- cô thÓ. §iÓm xuÊt ph¸t çc nguyªn t¾c lÞch sö- cô thÓ lµ sù tån t¹i, vËn




83

®éng, ph¸t triÓn cña çc sù vËt, hiÖn t− îng diÔn ra trong kh«ng gian, thêi gian

cô thÓ. Kh«ng gian, thêi gian, ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ kh¸c nhau th× çc

mèi liªn hÖ vµ h×nh thøc ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t− îng còng kh¸c nhau, bëi

vËy kh«ng chØ nghiªn cøu chóng trong suèt qu¸ tr×nh, mµ cßn nghiªn cøu

chóng trong çc kh«ng gian, thêi gian, ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh lÞch sö- cô thÓkh¸c nhau ®ã. Gi¸ trÞ cña nguyªn t¾c nµy lµ ë chç, nhê ®ã mµ cã thÓ ph¶n ¸nh

®− îc sù vËn ®éng lÞch sö phong phó vµ ®a d¹ng.

Các nguyên tắc phươ ng pháp luận của phép biện chứng duy vật là

thống nhất chặt chẽ vớ i nhau. Sự thống nhất giữa các nguyên tắc phươ ng pháp

luận của phép biện chứng duy vật là chúng đều đượ c rút ra từ những nguyên

lý, phạm trù, quy luật của phép biện chứng duy vật, phản ánh sự vận động,

phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy. Sự khác nhau giữa chúng là mỗi

nguyên tắc đượ c rút ra từ sự phản ánh từng mặt nhất định của hiện thực. Mỗi

một nguyên tắc có thể đượ c xây dựng trên cơ sở không phải của một, mà có

thể của vài nguyên lý, phạm trù, quy luật, nên khi vận dụng các nguyên tắc

phươ ng pháp luận cơ bản của phép biện chứng duy vật, điều quan tr ọng nhất

là phải nhận thức đượ c chúng trong mối liên hệ hữu cơ vớ i nhau ở các giai

đoạn phát triển của nhận thức và thực tiễn.

C©u hái «n tËp

1. Kh¸I niÖm biÖn chøng vµ siªu h×nh, phÐp biÖn chøng vµ phÐp siªu

h×nh, biÖn chøng kh¸ch quan vµ biÖn chøng chñ quan.

2. Tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña phÐp biÖn chøng duy vËt.

3. TÝnh çch m¹ng vµ tÝnh khoa häc cña phÐp biÖn chøng duy vËt thÓ

hiÖn ë ng÷ng ®iÓm nµo?

Ph− ¬ng ph¸p vµ ph− ¬ng ph¸p luËn lµ g×? Cã nh÷ng cÊp ®é nµo?

5. H·y tr×nh bµy çc nguyªn t¾c ph− ¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña phÐp biÖn

chøng duy vËt.





84

1. T¸c phÈm chèng §uyrinh cña ¡ngghen

2. T¸c phÈm BiÖn chøng tù nhiªn cña ¡ngghen

3. T¸c phÈm Bót kÝ triÕt häc cña Lªnin

4. Gi¸o tr×nh triÕ häc M¸c-Lªnin




85

Ch− ¬ng VII

nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vμ thùc tiÔn cña

triÕt häc M¸c-lªnin

(5 tiÕt lý thuyÕt 3 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu)7.1. Ph¹m trï thùc tiÔn vµ ph¹m trï lý luËn

7.1.1. Ph¹m trï thùc tiÔn

Çc nhµ triÕt häc duy vËt tr− íc M¸c cho r»ng, qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý

thøc cña con ng− êi mang tÝnh thô ®éng. Do ®ã, nhËn thøc luËn cña hä cßn

nhiÒu h¹n chÕ. ChÝnh v× vËy, C.M¸c ®· ®¸nh gi¸: “KhuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña

toµn bé chñ nghÜa duy vËt tõ tr− íc ®Õn nay – kÓ c¶ chñ nghÜa duy vËt cña Phoi

¬ b¾c – lµ sù vËt, hiÖn t− îng, çi c¶m gi¸c ®− îc, chØ ®− îc nhËn thøc d− íi h×nh

thøc kh¸ch thÓ hay h×nh thøc trùc quan, chø kh«ng ®− îc nhËn thøc ho¹t ®éng

c¶m gi¸c cña con ng− êi, lµ thùc tiÔn”.

Theo triÕt häc M¸c-Lªnin, thùc tiÔn lµ toµn bé ho¹t ®éng vËt chÊt cã

môc ®Ých mang tÝnh lÞch sö - x· héi cña con ng− êi nh»m c¶i t¹o tù nhiªn, x·

héi vµ b¶n th©n con ng− êi.

Ho¹t ®éng thùc tiÔn rÊt phong phó ®a d¹ng, song cã thÓ chia ra ba h×nhthøc c¬ b¶n lµ: ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, ho¹t ®éng chÝnh trÞ – x· héi, ho¹t

®éng thùc nghiÖm khoa häc.

7.1.2. Ph¹m trï lý luËn

Lý luËn lµ hÖ thèng nh÷ng tri thøc ® − îc kh¸i qu¸t tõ thùc tiÔn, ph¶n

¸nh nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt, nh÷ng quy luËt cña çc sù vËt, hiÖn t − îng.

Hå ChÝ Minh chØ râ: “ Lý luËn lµ sù tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm cña loµing− êi, lµ tæng hîp nh÷ng tri thøc vÒ tù nhiªn vµ x· héi tÝch tr÷ l¹i trong qu¸

tr×nh lÞch sö".

Lý luËn cã nh÷ng cÊp ®é kh¸c nhau tuú ph¹m vi ph¶n ¸nh vµ vai trß

ph− ¬ng ph¸p luËn cña nã. Cã thÓ ph©n chia lý luËn thµnh lý luËn ngµnh vµ lý

luËn triÕt häc.




86

Lý luËn ngµnh lµ lý luËn kh¸i qu¸t nh÷ng quy luËt h×nh thµnh vµ ph¸t

triÓn cña mét ngµnh. Nã lµ c¬ së ®Ó s¸ng t¹o tri thøc còng nh− ph− ¬ng ph¸p

luËn cho ho¹t ®éng cña ngµnh ®ã, nh− lý luËn v¨n häc, lý luËn nghÖ thuËt v.v..

Lý luËn triÕt häc lµ hÖ thèng nh÷ng quan niÖm chung nhÊt vÒ thÕ giíi vµ

con ng− êi, lµ thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn nhËn thøc vµ ho¹t ®éng cñacon ng− êi.

7.2. nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña nguyªn t¾c thèng

nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn

7.2.1. Thùc tiÔn lµ c¬ së, lµ ®éng lùc, lµ môc ®Ých vµ tiªu chuÈn cña

lý luËn; lý luËn h×nh thµnh, ph¸t triÓn ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, ®¸p

øng yªu cÇu thùc tiÔn. Thùc tiÔn lµ c¬ së cña lý luËn. XÐt mét çch trùc tiÕp, nh÷ng tri thøc

®− îc kh¸i qu¸t thµnh lý luËn lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn cña

con ng− êi. Th«ng qua kÕt qu¶ ho¹t ®éng thùc tiÔn, kÓ c¶ thµnh c«ng còng nh−

thÊt b¹i, con ng− êi ph©n tÝch cÊu tróc, tÝnh chÊt vµ çc mèi quan hÖ cña çc

yÕu tè, çc ®iÒu kiÖn trong çc h×nh thøc thùc tiÔn ®Ó h×nh thµnh lý luËn.

Thùc tiÔn lµ ®éng lùc cña lý luËn. Ho¹t ®éng cña con ng− êi kh«ng chØ

lµ nguån gèc ®Ó hoµn thiÖn çc ç nh©n mµ cßn gãp phÇn hoµn thiÖn çc mèi

quan hÖ cña con ng− ¬× víi tù nhiªn, víi x· héi. Lý luËn ®− îc vËn dông lµm

ph− ¬ng ph¸p cho ho¹t ®éng thùc tiÔn, m¹ng l¹i lîi Ých cho con ng− êi cµng

kÝch thÝch con ng− êi tÝch cùc b¸m s¸t thùc tiÔn ®Ó kh¸i qu¸t lý luËn. Qu¸ tr×nh

®ã diÔn ra kh«ng ngõng trong sù tån t¹i cña con ng− êi, lµm cho lý luËn ngµy

cµng ®Çy ®ñ, phong phó vµ s©u s¾c h¬n. Nhê vËy, ho¹t ®éng cña con ng− êi

kh«ng bÞ h¹n chÕ trong kh«ng gian vµ thêi gian. Th«ng qua ®ã, thùc tiÔn ®·

thóc ®Èy mét ngµnh khoa häc míi ra ®êi – khoa häc lý luËn.

Thùc tiÔn lµ môc ®Ých cña lý luËn. MÆc dï lý luËn cung cÊp nh÷ng tri

thøc kh¸i qu¸t vÒ thÕ giíi ®Ó lµm tho¶ m·n nhu cÇu hiÓu biÕt cña con ng− êi

nh− ng môc ®Ých chñ yÕu cña lý luËn lµ n©ng cao n¨ng lùc ho¹t ®éng cña con

ng− êi tr− íc hiÖn thùc kh¸ch quan ®Ó ®− a l¹i lîi Ých cao h¬n, tho¶ m·n nhu cÇu




87

ngµy cµng t¨ng cña c¸ nh©n vµ x· héi. Tù th©n lý luËn kh«ng thÓ t¹o nªn

nh÷ng s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu cña con ng− êi. Nhu cÇu ®ã chØ ®− îc thùc

hiÖn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn. Ho¹t ®éng thùc tiÔn sÏ biÕn ®æi tù nhiªn vµ x·

héi theo môc ®Ých cña con ng− êi.

Thùc tiÔn lµ tiªu chuÈn ch©n lý cña lý luËn. TÝnh ch©n lý cña lý luËnchÝnh lµ sù phï hîp cña lý luËn víi hiÖn thùc kh¸ch quan vµ ®− îc thùc tiÔn

kiÓm nghiÖm, lµ gi¸ trÞ ph− ¬ng ph¸p cña lý luËn ®èi víi ho¹t ®éng thùc tiÔn

cña con ng− êi. Do ®ã, mäi lý luËn ph¶i th«ng qua thùc tiÔn ®Ó kiÓm nghiÖm.

7.2.2. Thùc tiÔn ph¶i ®− îc chØ ®¹o bëi lý luËn; ng− îc l¹i, lý luËn

ph¶i ®− îc vËn dông vµo thùc tiÔn, tiÕp tôc bæ sung vµ ph¸t triÓn trong

thùc tiÔn.

Ban ®Çu, ho¹t ®éng cña con ng− êi ch− a cã lý luËn chØ ®¹o, song con

ng− êi ph¶i ho¹t ®éng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tån t¹i cña m×nh. Th«ng qua ®ã, con

ng− êi kh¸i qu¸t thµnh lý luËn. Tõ ®ã, nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng− êi muèn cã

hiÖu qu¶ nhÊt thiÕt ph¶i cã lý luËn soi ®− êng. ChÝnh nhê cã lý luËn soi ®− êng

mµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng− êi míi trë thµnh tù gi¸c, cã hiÖu qu¶ vµ ®¹t

®− îc môc ®Ých mong muèn.

Lý luËn ®ãng vai trß soi ®− êng cho thùc tiÔn v× lý luËn cã kh¶ n¨ng ®Þnhhø¬ng môc tiªu, x¸c ®Þnh lùc l− îng, ph− ¬ng ph¸p, biÖn ph¸p thùc hiÖn.

Lý luËn tuy lµ l«gÝc cña thùc tiÔn, song lý luËn cã thÓ l¹c hËu so víi

thùc tiÔn. VËn dông lý luËn vµo thùc tiÔn ®ßi hái chóng ta ph¶i b¸m s¸t diÔn

biÕn cña thùc tiÔn ®Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh, bæ sung nh÷ng khiÕm khuyÕt cña lý

luËn, hoÆc cã thÓ thay ®æi lý luËn cho phï hîp víi thùc tiÔn. Khi vËn dông lý

luËn vµo thùc tiÔn, chóng cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ hoÆc cã thÓ kh«ng, hoÆc

kÕt qu¶ ch− a râ rµng. Trong tr− êng hîp ®ã, gi¸ trÞ cña lý luËn ph¶i do thùc tiÔnquy ®Þnh. TÝnh n¨ng ®éng cña lý luËn chÝnh lµ ®iÒu chØnh cho phï hîp víi

thùc tiÔn. Lªnin nhËn xÐt r»ng: “Thùc tiÔn cao h¬n nhËn thøc (lý luËn), v× nã

cã − u ®iÓm kh«ng nh÷ng cña tÝnh phæ biÕn, mµ c¶ cña tÝnh hiÖn thùc trùc

tiÕp”.




88

7.3. ý nghÜa ph− ¬ng ph¸p luËn cña nguyªn t¾c thèng

nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn trong giai ®o¹n çch

m¹ng hiÖn nay ë n− íc ta.

7.3.1. Lý luËn ph¶i lu«n lu«n b¸m s¸t thùc tiÔn, ph¶n ¸nh ®− îc yªu

cÇu cña thùc tiÔn, kh¸i qu¸t ®− îc nh÷ng kinh nghiÖm cña thùc tiÔn.

Thùc tiÔn lµ çi ®− îc ph¶n ¸nh, lý luËn lµ çi ph¶n ¸nh. §Ó hiÓu ®− îc

thùc tiÔn d− íi d¹ng h×nh t− îng l«gÝc nhÊt thiÕt ph¶i h×nh thµnh lý luËn. B¶n

th©n thùc tiÔn lu«n lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra

cã lóc tu©n theo quy luËt, cã lóc kh«ng, cã lóc kh¸ phøc t¹p. §Ó h×nh thµnh lý

luËn, nhËn thøc ph¶i b¸m s¸t qu¸ tr×nh ®ã. B¸m s¸t thùc tiÔn kh«ng chØ ®¬n

gi¶n ph¶n ¸nh phï hîp thùc tiÔn ®− ¬ng ®¹i mµ cßn ph¶i so s¸nh, ®èi chiÕu,ph©n tÝch ®Ó chän läc nh÷ng thùc tiÔn mang tÝnh kh¸ch quan, mang tÝnh quy

luËt lµm c¬ së cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh lý luËn. NÕu lý luËn nµo kh«ng ph¶n

¸nh ®óng nhu cÇu cña thùc tiÔn, kh«ng phï hîp víi thùc tiÔn th× sím hay

muén, lý luËn ®ã sÏ bÞ b¸c bá.

Nghiªn cøu tæng kÕt kinh nghiÖm thùc tiÔn ViÖt Nam vµ quèc tÕ ®Ó tiÕp

tôc hoµn thiÖn lý luËn vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®− êng ®i lªn chñ nghÜa x·

héi ë ViÖt Nam chÝnh lµ thÓ hiÖn cô thÓ tÝnh thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùctiÔn trong ho¹t ®éng çch m¹ng cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam

VÊn ®Ò nghiªn cøu, t×m tßi ®Ó luËn chøng cho lý luËn vÒ con ®− êng ®i

lªn chñ nghÜa x· héi ë n− íc ta vÉn ®ang tiÕp tôc. Héi nghÞ lÇn thø N¨m Ban

ChÊp hµnh Trung − ¬ng §¶ng kho¸ IX ®¸nh gi¸: “C«ng t¸c lý luËn ch− a theo

kÞp sù ph¸t triÓn vµ yªu cÇu cña çch m¹ng” vµ nhÊn m¹nh: “§Èy m¹nh tæng

kÕt thùc tiÔn, nghiªn cøu lý luËn, gãp phÇn lµm râ h¬n n÷a con ®− êng ®i lªn

chñ nghÜa x· héi ë n− íc ta”. §óng nh− C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nhËn ®Þnh,

chñ nghÜa céng s¶n, ë møc ®é nã lµ lý luËn, lµ sù biÓu hiÖn cña lËp tr− êng cña

giai cÊp v« s¶n trong cuéc ®Êu tranh ®ã vµ sù kh¸i qu¸t lý luËn vÒ nh÷ng ®iÒu

kiÖn gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n.




89

7.3.2. Ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¶i lÊy lý luËn chØ ®¹o, khi vËn dông lý

luËn ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ.

Lý luËn ®− îc h×nh thµnh kh«ng chØ lµ sù tæng kÕt thùc tiÔn mµ cßn lµ

môc ®Ých cho ho¹t ®éng thùc tiÔn tiÕp theo. Sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn trong

lÞch sö lu«n ®− îc lý luËn kh¸i qu¸t. ChÝnh v× lý luËn ph¶n ¸nh thùc tiÔn d− íi

d¹ng quy luËt mµ lý luËn cã kh¶ n¨ng trë thµnh ph− ¬ng ph¸p luËn cho thùc

tiÔn.

Tõ khi ra ®êi ®Õn nay, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam lÊy chñ nghÜa M¸c-

Lªnin lµm nÒn t¶ng t− t− ëng vµ kim chØ nam cho hµnh ®éng çch m¹ng cña

m×nh. Kiªn ®Þnh lËp tr− êng ®ã, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX §¶ng

Céng s¶n ViÖt Nam kh¼ng ®Þnh: “§¶ng vµ nh©n d©n ta quyÕt t©m x©y dùng

®Êt n− íc ViÖt Nam theo con ®− êng x· héi chñ nghÜa trªn nÒn t¶ng chñ nghÜa

M¸c – Lªnin vµ t− t− ëng Hå ChÝ Minh”.

Lý luËn M¸c-Lªnin kh«ng chØ cã tÝnh khoa häc mµ cßn cã tÝnh çch

m¹ng. §iÒu ®ã ®· ®− îc thùc tiÔn çch m¹ng n− íc ta chøng minh. Nh− ng lý

luËn chØ kh¸i qu¸t thùc tiÔn d− íi h×nh thøc khuynh h− íng. Sù ph¸t triÓn

phong phó, ®a d¹ng, phøc t¹p cña thùc tiÔn, ®Æc biÖt lµ thùc tiÔn chÝnh trÞ – x·

héi cµng ®ßi hái ph¶i dùa vµo khuynh h− íng c¬ b¶n cña lý luËn ®Ó bæ sung,

hoµn thiÖn lý luËn vÒ chñ nghÜa x· héi phï hîp thùc tiÔn n− íc ta vµ xu h− íng

cña thêi ®¹i.

7.3.3. Kh¾c phôc bÖnh kinh nghiÖm vµ bÖnh gi¸o ®iÒu.

BÖnh kinh nghiÖm vµ bÖnh gi¸o ®iÒu lµ nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau cña

sù vi ph¹m nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn.

BÖnh kinh nghiÖm lµ sù tuyÖt ®èi ho¸ nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn tr− íc

®©y vµ ¸p dông mét çch m¸y mãc vµo hiÖn t¹i khi ®iÒu kiÖn ®· thay ®æi.BÖnh kinh nghiÖm xuÊt ph¸t tõ tri thøc kinh nghiÖm th«ng th− êng. Tri thøc

kinh nghiÖm th«ng th− êng lµ tr×nh ®é thÊp nhÊt cña tri thøc.

N− íc ta lµ n− íc n«ng nghiÖp l¹c hËu, tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ

rÊt thÊp. §ã lµ thùc tr¹ng cña mét nÒn kinh tÕ truyÒn thèng – nÒn kinh tÕ chØ

dùa vµo kinh nghiÖm ®− îc truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c b»ng h×nh thøc d©n




90

gian. §iÒu ®ã dÉn ®Õn phong çch t− duy, phong çch ho¹t ®éng cña ng− êi

ViÖt chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm. TruyÒn thèng ®ã lµ mét trong nh÷ng

nguyªn nh©n s©u xa cña bÖnh kinh nghiÖm.

Kinh nghiÖm lµ rÊt quý, nã ®· gãp phÇn thµnh c«ng trong ®iÒu kiÖn,

hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh vµ lµ c¬ së ®Ó kh¸i qu¸t lý luËn. Tuy nhiªn, nÕu tuyÖt ®èiho¸ kinh nghiÖm mét n¬i, mét lóc nµo ®ã, xem th− êng lý luËn sÏ r¬i vµo bÖnh

kinh nghiÖm vµ sÏ thÊt b¹i trong thùc tiÔn khi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh thay ®æi.

V× vËy, chóng ta cÇn ph¶i kh¾c phôc bÖnh kinh nghiÖm.

Tr¸i víi bÖnh kinh nghiÖm, bÖnh gi¸o ®iÒu l¹i tuyÖt ®èi ho¸ lý luËn,

tuyÖt ®èi ho¸ kiÕn thøc ®· cã trong s¸ch vë, coi nhÑ kinh nghiÖm thùc tiÔn,

vËn dông lý luËn mét çch m¸y mãc, kh«ng tÝnh to¸n ®Õn ®iÒu kiÖn lÞch sö –

cô thÓ mçi n¬i, mçi lóc.

§Ó kh¾c phôc bÖnh gi¸o ®iÒu, chóng ta ph¶i qu¸n triÖt s©u s¾c nguyªn

t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn. Lý luËn ph¶i lu«n lu«n g¾n liÒn víi

thùc tiÔn, ph¶i kh¸i qu¸t tõ thùc tiÔn, vËn dông s¸ng t¹o vµo thùc tiÔn, kiÓm tra

trong thùc tiÔn vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn s¸ng t¹o víi thùc tiÔn. Hå ChÝ Minh

®· nãi: “Thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn lµ mét nguyªn t¾c c¨n b¶n cña

chñ nghÜa M¸c-Lªnin. Thùc tiÔn kh«ng cã lý luËn h− íng dÉn th× thµnh thùc

tiÔn mï qu¸ng. Lý luËn mµ kh«ng liªn hÖ víi thùc tiÔn lµ lý luËn su«ng”.


1. Ph¹m trï thùc tiÔn vµ ph¹m trï lý luËn ®− îc hiÓu nh− thÕ nµo?

2. Ph©n tÝch nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ

thùc tiÔn.

3.Ph©n tÝch ý nghÜa ph− ¬ng ph¸p luËn cña nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn

vµ thùc tiÔn trong giai ®o¹n çch m¹ng hiÖn nay ë n−

íc ta.




91

Ch− ¬ng VIII

lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x∙ héi

víi con ®− êng ®i lªn chñ nghÜa x∙ héi ë viÖt nam

(8 tiÕt lý thuyÕt 4 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu)8.1. Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x∙ héi vµ vai trß

ph− ¬ng ph¸p luËn cña lý luËn ®ã.

8.1.1. Nh÷ng tiÒn ®Ò xuÊt ph¸t ®Ó x©y dùng lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ

x· héi.

Trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi tr− íc khi triÕt häc M¸c ra ®êi, chñ

nghÜa duy t©m gi÷ vai trß chi phèi trong viÖc nhËn thøc vÒ ®êi sèng x· héi.XuÊt ph¸t tõ ®êi sèng hiÖn thùc cña con ng− êi, C.M¸c ®· ®i ®Õn x¸c ®Þnh

tiÒn ®Ò cña mäi lÞch sö ®ã lµ: “ng− êi ta ph¶i cã kh¶ n¨ng sèng ®· råi míi cã

thÓ “lµm ra lÞch sö”. Nh− ng muèn sèng ®− îc th× tr− íc hÕt cÇn ph¶i cã thøc ¨n,

thøc uèng, nhµ ë, quÇn ¸o vµ mét vµi thø kh¸c n÷a. Nh− vËy, hµnh vi lÞch sö

®Çu tiªn lµ viÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng vËt liÖu ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu Êy, viÖc

s¶n xuÊt ra b¶n th©n ®êi sèng vËt chÊt”. C.M¸c còng ph¸t hiÖn ra, çi quy ®Þnh

hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy con ng− êi ho¹t ®éng lµnhu cÇu vµ lîi Ých.

Tõ s¶n xuÊt, C.M¸c l¹i ph¸t hiÖn ra hai mÆt kh«ng t¸ch rêi nhau: Mét

mÆt lµ quan hÖ gi÷a ng− êi víi tù nhiªn, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a ng− êi víi

ng− êi trong s¶n xuÊt (LLSX & QHSX).

Tõ nghiªn cøu çc quan hÖ h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i

vËt chÊt, C.M¸c ®i ®Õn nghiªn cøu çc mÆt kh¸c cña ®êi sèng x· héi nh−

chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn, ®¹o ®øc, t«n gi¸o.

Trong khi chØ ra sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi diÔn ra theo çc quy

luËt kh¸ch quan, triÕt häc M¸c ®ång thêi thõa nhËn vai trß to lín cña nh©n tè

chñ quan. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cã môc ®Ých




92

cña con ng− êi. Sù ho¹t ®éng cña con ng− êi lµ sù thèng nhÊt gi÷a mÆt kh¸ch

quan vµ mÆt chñ quan.

Nh− vËy, xuÊt ph¸t tõ s¶n xuÊt, M¸c ®· ph©n tÝch mét çch khoa häc mèi

quan hÖ lÉn nhau gi÷a çc mÆt trong ®êi sèng x· héi vµ ph¸t hiÖn ra çc quy

luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn cña x· héi. Tõ ®ã, M¸c ®· ®i ®Õn kh¸i qu¸t khoa häcvÒ lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi.

8.1.2. CÊu tróc x· héi, ph¹m trï h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.

Theo quan ®iÓm triÕt häc M¸c, x· héi kh«ng ph¶i lµ sù kÕt hîp ngÉu

nhiªn gi÷a çc ç nh©n, mµ lµ mét hÖ thèng cã cÊu tróc phøc t¹p gåm nhiÒu

lÜnh vùc: lÜnh vùc kinh tÕ; lÜnh vùc chÝnh trÞ; lÜnh vùc ý thøc, t− t− ëng; lÜnh vùc

çc quan hÖ x· héi vÒ gia ®×nh, giai cÊp, d©n téc. Çc lÜnh vùc trong x· héi

liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau.

Trong hÖ thèng çc quan hÖ x· héi hÕt søc phøc t¹p, C.M¸c ®· v¹ch ra

quan hÖ s¶n xuÊt ®− îc h×nh thµnh mét çch kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh s¶n

xuÊt, lµ quan hÖ c¬ b¶n cña x· héi, lµ c¬ së cña çc quan hÖ x· héi kh¸c; nã

quy ®Þnh tÝnh ®éc ®¸o riªng cña tõng x· héi trong lÞch sö.

C¨n cø vµo t− t− ëng cña çc nhµ kinh ®iÓn chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµ thùc

tiÔn lÞch sö, chóng ta cã thÓ kh¸i qu¸t nh− sau: H×nh th¸i kinh tÕ x· héi lµ mét ph¹m trï cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n

lÞch sö nhÊt ®Þnh, víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr− ng cho x· héi ®ã, phï

hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l− îng s¶n xuÊt, vµ víi mét kiÕn tróc

th− îng tÇng t − ¬ng øng ® − îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy.

8.1.3. PhÐp biÖn chøng trong sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña çc h×nh

th¸i kinh tÕ x· héi.

8.1.3.1 BiÖn chøng gi÷a lùc l− îng s¶n xuÊt víi quan hÖ s¶n xuÊt.

- S¶n xuÊt vËt chÊt lu«n lu«n ®− îc tiÕn hµnh b»ng mét ph− ¬ng thøc s¶n

xuÊt nhÊt ®Þnh. Ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt lµ çch thøc con ng− êi thùc hiÖn qu¸

tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi loµi

ng− êi.




93

Mçi x· héi ®− îc ®Æc tr− ng b»ng mét ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh.

Ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh tÊt c¶ çc mÆt cña ®êi sèng x· héi. Sù vËn

®éng, ph¸t triÓn, thay thÕ lÉn nhau cña çc ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù

ph¸t triÓn cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao.

Ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt l¹i lµ sù thèng nhÊt gi÷a lùc l− îng s¶n xuÊt ë méttr×nh ®é nhÊt ®Þnh vµ quan hÖ s¶n xuÊt t− ¬ng øng: sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña

ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt do sù t¸c ®éng qua l¹i mét çch biÖn chøng gi÷a lùc

l− îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.

- Lùc l− îng s¶n xuÊt lµ toµn bé çc lùc l− îng ®− îc con ng− êi sö dông

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Nã bao gåm ng− êi lao ®éng víi

mét thÓ lùc, tri thøc, kü n¨ng lao ®éng nhÊt ®Þnh vµ t− liÖu s¶n xuÊt, tr− íc hÕt

lµ c«ng cô lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, søc lao ®éng cña con ng− êi kÕt

hîp víi t− liÖu s¶n xuÊt, tr− íc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng, t¹o thµnh lùc l− îng s¶n

xuÊt. Lùc l− îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng− êi víi tù nhiªn

trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nã thÓ hiÖn n¨ng lùc ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con

ng− êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt .

- Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ gi÷a ng− êi víi ng− êi trong qu¸ tr×nh s¶n

xuÊt vËt chÊt (s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt x· héi). Quan hÖ s¶n xuÊt gåm ba mÆt:

quan hÖ së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc vµ qu¶n lý s¶n xuÊt,

quan hÖ trong ph©n phèi s¶n ph¶m s¶n xuÊt ra.

- Lùc l− îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau,

thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau trong ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Trong

hai mÆt ®ã, lùc l− îng s¶n xuÊt lµ néi dung, th− êng xuyªn biÕn ®æi, ph¸t triÓn;

quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt, t− ¬ng ®èi æn ®Þnh. Sù t¸c

®éng qua l¹i lÉn nhau mét çch biÖn chøng gi÷a hai mÆt ®ã t¹o thµnh quy luËtvÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n

xuÊt – quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña sù vËn ®éng ph¸t triÓn x· héi.

Sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt ®− îc ®¸nh dÊu b»ng tr×nh ®é cña

lùc l− îng s¶n xuÊt. Tr×nh ®é cña lùc l− îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn ë tr×nh ®é c«ng

cô lao ®éng, tr×nh ®é cña ng− êi lao ®éng, tr×nh ®é tæ chøc vµ ph©n c«ng lao




94

®éng x· héi, tr×nh ®é øng dông khoa häc vµo s¶n xuÊt. Tr×nh ®é lùc l− îng s¶n

xuÊt trong tõng giai ®o¹n lÞch sö thÓ hiÖn tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con

ng− êi trong giai ®o¹n lÞch sö ®ã.

Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n

xuÊt, lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt biÕn ®æi phï hîp víi nã. Khi ph− ¬ng thøc s¶nxuÊt míi ra ®êi, th× quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l− îng

s¶n xuÊt. Sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc

l− îng s¶n xuÊt lµ tr¹ng th¸i mµ trong ®ã, quan hÖ s¶n xuÊt lµ” h×nh thøc ph¸t

triÓn” cña lùc l− îng s¶n xuÊt. Trong tr¹ng th¸i, tÊt c¶ c¸c mÆt cña quan hÖ s¶n

xuÊt ®Òu “t¹o ®Þa bµn ®Çy ®ñ” cho lùc l− îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §iÒu ®ã cã

nghÜa lµ quan hÖ s¶n xuÊt t¹o ®iÒu kiÖn sö dông vµ kÕt hîp mét c¸ch tèi − u

gi÷a ng− êi lao ®éng víi t− liÖu s¶n xuÊt, vµ do ®ã thóc ®Èy lùc l− îng s¶n xuÊtph¸t triÓn.

Song, sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh l¹i

lµm cho quan hÖ s¶n xuÊt tõ chç phï hîp trë thµnh kh«ng phï hîp víi sù ph¸t

triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt. Khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt trë thµnh “xiÒng xÝch”

cña lùc l− îng s¶n xuÊt, k×m h·m lùc l− îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Yªu cÇu kh¸ch

quan cña sù ph¸t triÓn lùc l− îng s¶n xuÊt tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn thay thÕ quan hÖ

s¶n xuÊt cò b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn míi cña

lùc l− îng s¶n xuÊt, thóc ®Èy lùc l− îng s¶n xuÊt tiÕp tôc ph¸t triÓn. Thay thÕ

quan hÖ s¶n xuÊt cò b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi còng cã nghÜa lµ ph− ¬ng thøc

s¶n xuÊt cò mÊt ®i, ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt míi ra ®êi thay thÕ.

Lùc l− îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt, nh− ng quan hÖ s¶n xuÊt

còng cã tÝnh ®éc lËp t − ¬ng ®èi vµ t¸c ®éng trë l¹i sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng

s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, t¸c ®éng ®Õn th¸i

®é cña con ng− êi trong lao ®éng s¶n xuÊt, ®Õn tæ chøc ph©n c«ng lao ®éng x·

héi, ®Õn ph¸t triÓn vµ øng dông khoa häc vµo s¶n xuÊt vµ do ®ã, t¸c ®éng ®Õn

sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é

ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt lµ ®éng lùc thóc ®Èy lùc l− îng s¶n xuÊt ph¸t

triÓn. Ng− îc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi, l¹c hËu, hoÆc “tiªn tiÕn” h¬n mét




95

çch gi¶ t¹o so víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt sÏ k×m h·m sù

ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt.

8.1.3.2. BiÖn chøng gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th− îng tÇng.

- C¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬ cÊu kinh

tÕ cña mét x· héi nhÊt ®Þnh.

- KiÕn tróc th− îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan ®iÓm chÝnh trÞ, ph¸p

quyÒn, triÕt häc, ®¹o ®øc, t«n gi¸o, nghÖ thuËtcïng víi nh÷ng thiÕt chÕ x· héi

t − ¬ng øng nh− nhµ n− íc, ®¶ng ph¸i, gi¸o héi, çc ®oµn thÓ x· héi ® − îc h×nh

thµnh trªn c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh.

- C¬ së h¹ tÇng vµ kiÕn tróc th− îng tÇng lµ hai mÆt cÊu thµnh h×nh th¸i

kinh tÕ – x· héi, chóng thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉnnhau, trong ®ã, c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th− îng tÇng; song kiÕn tróc

th− îng tÇng còng cã t¸c ®éng tÝch cùc trë l¹i c¬ së h¹ tÇng.

Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th− îng tÇng tr− íc

hÕt thÓ hiÖn ë chç: mçi c¬ së h¹ tÇng sÏ h×nh thµnh nªn mét kiÕn tróc th− îng

tÇng t− ¬ng øng víi nã. TÝnh chÊt cña c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña

kiÕn tróc th− îng tÇng. Trong x· héi cã giai cÊp, giai cÊp nµo thèng trÞ vÒ kinh

tÕ th× còng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ ®êi sèng tinh thÇn cña x·héi. Çc m©u thuÉn trong lÜnh vùc kinh tÕ, xÐt ®Õn cïng, quyÕt ®Þnh çc m©u

thuÉn trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, t− t− ëng.

Vai trß quyÕt ®Þnh cña c¬ së h¹ tÇng ®èi víi kiÕn tróc th− îng tÇng cßn

thÓ hiÖn ë chç: c¬ së h¹ tÇng thay ®æi th× kiÕn tróc th− îng tÇng còng thay ®æi

theo. C.M¸c viÕt : “C¬ së kinh tÕ thay ®æi th× toµn bé kiÕn tróc th− îng tÇng ®å

sé còng bÞ ®¶o lén Ýt nhiÒu, nhanh chãng”.

Trong çc yÕu tè cña kiÕn tróc th− îng tÇng, cã nh÷ng yÕu tè thay ®æi

nhanh chãng cïng víi sù thay ®æi cña c¬ së h¹ tÇng nh− chÝnh trÞ, ph¸p quyÒn

nh− ng còng cã nh÷ng yÕu tè thay ®æi chËm nh− t«n gi¸o, nghÖ thuËt. Trong x·

héi cã giai cÊp, thay ®æi c¨n b¶n kiÕn tróc th− îng tÇng ph¶i th«ng qua ®Êu

tranh giai cÊp, mµ ®Ønh cao lµ çch m¹ng x· héi.




96

Tuy c¬ së h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th− îng tÇng, kiÕn tróc th− îng

tÇng ph¶i phï hîp víi c¬ së h¹ tÇng, nh− ng kiÕn tróc th− îng tÇng l¹i cã tÝnh

®éc lËp t − ¬ng ®èi trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, ph¸t triÓn vµ cã t¸c ®éng tÝch cùc

trë l¹i c¬ së h¹ tÇng.

Trong x· héi cã giai cÊp, nhµ n− íc lµ yÕu tè t¸c ®éng m¹nh nhÊt ®èi víi

c¬ së h¹ tÇng v× nã lµ bé m¸y quyÒn lùc tËp trung cña giai cÊp thèng trÞ vÒ

kinh tÕ. Çc yÕu tè kh¸c cña kiÕn tróc th− îng tÇng nh− triÕt häc, ®¹o ®øc, t«n

gi¸o còng ®Òu t¸c ®éng ®Õn c¬ së h¹ tÇng, nh− ng bÞ nhµ n− íc, ph¸p luËt chi

phèi.

Sù t¸c ®éng cña çc yÕu tè kiÕn tróc th− îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng

th− êng diÔn ra theo nhiÒu xu h− íng kh¸c nhau. Trong ®ã, chøc n¨ng x· héi

cña kiÕn tróc th− îng tÇng thèng trÞ lµ x©y dùng, cñng cè, ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ

c¬ së h¹ tÇng ®· sinh ra nã, chèng l¹i mäi nguy c¬ lµm suy yÕu hoÆc ph¸ ho¹i

chÕ ®é kinh tÕ ®ã. Mçi giai cÊp chØ cã thÓ gi÷ v÷ng ®− îc sù thèng trÞ vÒ kinh

tÕ chõng nµo x¸c lËp vµ cñng cè ®− îc sù thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ, t− t− ëng.

Sù t¸c ®éng cña kiÕn tróc th− îng tÇng ®èi víi c¬ së h¹ tÇng diÔn ra theo

hai chiÒu. NÕu kiÕn tróc th− îng tÇng t¸c ®éng phï hîp víi çc quy luËt kinh tÕ

kh¸ch quan th× nã lµ ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn; nÕu t¸c

®éng ng− îc l¹i, sÏ k×m h·m ph¸t triÓn kinh tÕ, k×m h·m tiÕn bé x· héi.

Tuy kiÕn tróc th− îng tÇng cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®èi víi sù ph¸t triÓn

kinh tÕ, nh− ng kh«ng lµm thay ®æi ®− îc xu h− íng ph¸t triÓn kh¸ch quan cña

x· héi. XÐt ®Õn cïng, nh©n tè kinh tÕ quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th− îng tÇng, kinh tÕ

quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ. NÕu kiÕn tróc th− îng tÇng k×m h·m ph¸t triÓn kinh tÕ th×

sím hay muén, b»ng çch nµy hay çch kh¸c, kiÕn tróc th− îng tÇng cò sÏ

®−

îc thay thÕ b»ng kiÕn tróc th−

îng tÇng míi tiÕn bé ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ tiÕptôc ph¸t triÓn.

8.1.3.3. Sù ph¸t triÓn cña çc h×nh th¸i kinh tÕ - x∙ héi lµ mét qu¸

tr×nh lÞch sö - tù nhiªn.

Kh¼ng ®Þnh “sù ph¸t triÓn cña nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi lµ mét

qu¸ tr×nh lÞch sö – tù nhiªn” lµ kh¼ng ®Þnh: çc h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi vËn




97

®éng, ph¸t triÓn theo çc quy luËt kh¸ch quan, chø kh«ng ph¶i theo ý muèn

chñ quan cña con ng− êi.

Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña çc h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi võa bÞ chi phèi

bëi çc quy luËt phæ biÕn, võa bÞ chi phèi bëi çc quy luËt riªng, ®Æc thï. Çc

quy luËt vËn ®éng ph¸t triÓn phæ biÕn cña x· héi lµ quy luËt vÒ sù phï hîp cñaquan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt, quy luËt c¬ së

h¹ tÇng quyÕt ®Þnh kiÕn tróc th− îng tÇng vµ çc quy luËt kh¸c. ChÝnh sù t¸c

®éng cña çc quy luËt kh¸ch quan ®ã mµ çc h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi vËn

®éng, ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao.

Nguån gèc s©u xa cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña çc h×nh th¸i kinh tÕ –

x· héi lµ ë sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt.

Tuy nhiªn, con ®− êng ph¸t triÓn cña mçi d©n téc kh«ng chØ bÞ chi phèi

bëi çc quy luËt chung, mµ cßn bÞ t¸c ®éng bëi çc ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cô thÓ

cña mçi d©n téc, nh− vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, vÒ chÝnh trÞ, vÒ truyÒn thèng v¨n

ho¸, vÒ t¸c ®éng quèc tÕ .V× vËy, lÞch sö ph¸t triÓn nh©n lo¹i võa tu©n theo

nh÷ng quy luËt chung, võa rÊt phong phó, ®a d¹ng.

TÝnh phong phó ®a d¹ng, mét mÆt, thÓ hiÖn ë chç, còng mét h×nh th¸i

kinh tÕ – x· héi nh− ng ë çc n− íc kh¸c nhau cã nh÷ng h×nh thøc cô thÓ kh¸c

nhau; mÆt kh¸c ë chç, cã nh÷ng d©n téc lÇn l− ît tr¶i qua tÊt c¶ çc h×nh th¸i

kinh tÕ – x· héi tõ thÊp ®Õn cao, nh− ng còng cã nh÷ng d©n téc bá qua mét hay

mét sè h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nµo ®ã. ViÖc bá qua ®ã còng diÔn ra theo mét

qu¸ tr×nh lÞch sö – tù nhiªn chø kh«ng ph¶i theo ý muèn chñ quan.

Nh− vËy, qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña sù ph¸t triÓn x· héi ch¼ng nh÷ng

diÔn ra theo con ® − êng ph¸t triÓn tuÇn tù, mµ cßn bao hµm c¶ sù bá qua,

trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, mét hoÆc mét sè h×nh th¸i kinh tÕ - x· héinhÊt ®Þnh.

8.1.4. TÝnh khoa häc vµ vai trß ph− ¬ng ph¸p luËn cña lý luËn h×nh

th¸i kinh tÕ- x· héi




98

Tr− íc M¸c, CNDT gi÷ vai trß chi ph«Ý trong viÖc gi¶i thÝch vÒ ®êi sèng

x· héi. Sù ra ®êi lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi lµ mét b− íc chuyÓn biÕn çch

m¹ng trong nhËn thøc vÒ ®êi sèng x· héi.

Vai trß ph− ¬ng ph¸p luËn cña lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi thÓ hiÖn ë

chç:

- Thø nhÊt , lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi chØ ra: s¶n xuÊt vËt chÊt lµ

c¬ së cña ®êi sèng x· héi, ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh sinh ho¹t

x· héi, chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. §iÒu ®ã cho thÊy, kh«ng thÓ xuÊt ph¸t

tõ ý thøc t− t− ëng, tõ ý chÝ cña con ng− êi ®Ó gi¶i thÝch vÒ ®êi sèng x· héi, mµ

ng− îc l¹i ph¶i t×m c¬ së s©u xa cña çc hiÖn t− îng x· héi tõ trong s¶n xuÊt, tõ

ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt.

- Thø hai, lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi chØ ra x· héi kh«ng ph¶i lµ sù

kÕt hîp ngÉu nhiªn, m¸y mãc gi÷a çc ç nh©n, mµ lµ mét c¬ thÓ sèng sinh

®éng, çc mÆt thèng nhÊt chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau.

- Thø ba, lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi chØ ra r»ng, sù ph¸t triÓn cña

çc h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, tøc diÔn ra theo

quy luËt kh¸ch quan, chø kh«ng ph¶i theo ý muèn chñ quan.

- Thø t − , lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi võa chØ ra quy luËt ph¸t triÓnchung cña nh©n lo¹i,võa chØ ra mçi d©n téc do ®iÒu kiÖn lÞch sö- cô thÓ mµ cã

con ®− êng ph¸t triÓn riªng, ®Æc thï.

Ngµy nay cã quan ®iÓm cho r»ng cÇn thay thÕ lÝ luËn ®ã b»ng çch tiÕp

cËn theo çc nÒn v¨n minh. Mét trong nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña çch tiÕp

cËn nµy lµ «ng Alvin Toffer, nhµ t− ¬ng lai häc næi tiÕng ng− êi Mü. T − t− ëng

cña ba nÒn v¨n minh ®− îc thÓ hiÖn trong cuèn s¸ch Lµn sãng thø ba cña «ng.

- Lµn sãng thø nhÊt: b¾t ®Çu tõ x· héi nguyªn thuû chuyÓn lªn v¨n

minh n«ng nghiÖp

- Lµn sãng thø hai: hay cßn gäi lµ v¨n minh c«ng nghiÖp.

- Lµn sãng thø ba: v¨n minh hËu c«ng nghiÖp




99

Çch tiÕp cËn sù ph¸t triÓn x· héi theo ba nÒn v¨n minh cã ý nghÜa

trong viÖc ph©n chia çc thêi ®¹i kinh tÕ cña mçi n− íc, còng nh− çc giai ®o¹n

tÊt yÕu ph¶i tr¶i qua trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn çch tiÕp cËn

®ã cßn phiÕn diÖn, kh«ng nªu ra ®− îc c¬ së ph©n chia çc chÕ ®é x· héi, còng

kh«ng chØ ra mèi liªn hÖ gi÷a çc mÆt trong ®êi sèng x· héi vµ quy luËt thaythÕ x· héi nµy b»ng x· héi kh¸c cao h¬n. ChÝnh v× vËy nã kh«ng thay thÕ ®− îc

lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi.

8.2. nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x∙ héi vµ con ®− êng ®i

lªn chñ nghÜa x∙ héi ë viÖt nam

8.2.1. Dù b¸o cña C. M¸c vµ V.I. Lªnin vÒ chñ nghÜa x· héi

C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· vËn dông lÝ luËn h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi ®Óph©n tÝch mét x· héi hiÖn thùc lµ x· héi t− b¶n. Hai «ng ®· t×m ra quy luËt

ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ diÖt vong cña nã, ®ång thêi dù b¸o vÒ sù ra ®êi h×nh

th¸i kinh tÕ- x· héi míi cao h¬n- h×nh th¸i céng s¶n chñ nghÜa- mµ giai ®o¹n

®Çu lµ CNXH.

§Ó ®i lªn CNXH, CNCS, tÊt yÕu ph¶i th«ng qua çch m¹ng v« s¶n.

C.M¸c vµ Ph. ¡ngghen dù b¸o r»ng: “Cuéc çch m¹ng CSCN kh«ng nh÷ng cã

tÝnh chÊt d©n téc mµ sÏ ®ång thêi x¶y ra ë trong tÊt c¶ çc n− íc v¨n minh, tøclµ Ýt nhÊt ë trong çc n− íc Anh, Mü, Ph¸p vµ §øc. Trong mçi mét n− íc ®ã,

çch m¹ng CSCN sÏ ph¸t triÓn nhanh hay chËm, lµ tuú ë chç nµo trong nh÷ng

n− íc ®ã c«ng nghiÖp ph¸t triÓn h¬n, tÝch luü ®− îc nhiÒu cña c¶i h¬n vµ cã

nhiÒu LLSX h¬n”.

Cuèi thÕ kØ XIX ®Çu thÕ kØ XX, CNTB ®· chuyÓn tõ giai ®o¹n tù do

c¹nh tranh sang giai ®o¹n ®éc quyÒn, giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa V.I.Lªnin

ph¸t hiÖn ra quy luËt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña CNTB, tõ ®ã ®· ®i ®Õn kÕt luËnmíi vÒ çch m¹ng v« s¶n, vÒ sù th¾ng lîi cña CNXH. Theo V.I.Lªnin, sù ph¸t

triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ quy luËt tuyÖt ®èi cña CNTB.

Do ®ã, chóng ta thÊy r»ng CNXH cã thÓ th¾ng lîi tr− íc hÕt lµ trong mét sè

n− íc TBCN hoÆc thËm chÝ chØ trong mét sè n− íc TBCN t¸ch riªng ra mµ nãi.

¤ng ®· chØ ra hai con ®− êng c¬ b¶n qu¸ ®é lªn CNXH”:




100

- Con ® − êng thø nhÊt: qu¸ ®é trùc tiÕp lªn CNXH. §©y lµ con ®− êng

tiÕn lªn CNXH ë çc n− íc t− b¶n ph¸t triÓn.

- Con ® − êng thø hai: qu¸ ®é lªn CNXH th«ng qua nhiÒu kh©u trung

gian, nhiÒu b− íc qu¸ ®é. §©y lµ con ®− êng tiÕn lªn CNXH cña çc n− íc l¹c

hËu, kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn.

8.2.2. Chñ nghÜa x· héi theo m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ vai

trß lÞch sö cña m« h×nh ®ã.

M« h×nh ®ã cã nh÷ng ®Æc tr− ng c¬ b¶n sau:

+ Dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu d− íi hai h×nh

thøc: toµn d©n vµ tËp thÓ.

+ ViÖc s¶n xuÊt çi g×, nh− thÕ nµo, ph©n phèi cho ai, gi¸ c¶ nh− thÕ nµo®− îc quyÕt ®Þnh tõ nhµ n− íc vµ mang tÝnh ph¸p lÖnh.

+ Ph©n phèi mang tÝnh chÊt b×nh qu©n vµ trùc tiÕp b»ng hiÖn vËt lµ chñ

yÕu, xem nhÑ çc quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ.

+ Nhµ n− íc qu¶n lý b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh lµ chñ yÕu, xem nhÑ

çc biÖn ph¸p kinh tÕ.

Trong ®iÒu kiÖn Liªn X« bÞ çc n−

íc t−

b¶n bao v©y, m« h×nh ®ã ®· cãvai trß to lín trong viÖc huy ®éng søc ng− êi, søc cña vµo sù nghiÖp x©y dùng

®Êt n− íc. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, Liªn X« ®· thùc hiÖn th¾ng lîi sù

nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, t¹o ra ®− îc mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn

®¹i. §Õn khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai næ ra, nh©n d©n Liªn X« ph¶i tiÕn

hµnh cuéc chiÕn tranh b¶o vÖ tæ quèc vÜ ®¹i. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, m« h×nh kÕ

ho¹ch ho¸ tËp trung mét lÇn n÷a ph¸t huy vai trß tÝch cùc trong viÖc huy ®éng

søc ng−

êi, søc cña cho chiÕn tranh – mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnhth¾ng lîi trong chiÕn tranh.

Víi nh÷ng th¾ng lîi to lín mµ nh©n d©n Liªn X« ®¹t ®− îc vµ ®· dÉn

®Õn quan ®iÓm cho r»ng, m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lµ m« h×nh kinh tÕ

cña chñ nghÜa x· héi, cßn kinh tÕ thÞ tr− êng lµ m« h×nh kinh tÕ cña chñ nghÜa

t− b¶n. Tõ ®ã, sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, tÊt c¶ çc n− íc lùa chän con




101

®− êng x· héi chñ nghÜa ®Òu theo m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Song, m«

h×nh ®ã ®· dÇn dÇn bé lé nh÷ng h¹n chÕ cña nã, nh− kh«ng khai th¸c ®− îc çc

n¨ng lùc s¶n xuÊt trong n− íc, kh«ng ph¸t huy ®− îc nhiÖt t×nh vµ tÝnh chñ

®éng s¸ng t¹o cña con ng− êi trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, kh«ng ®Èy

nhanh ®− îc sù tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, kh«ng më réng ®− îc quan hÖkinh tÕ quèc tÕ. Tõ ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng x· héi thÊp, hµng ho¸ nghÌo nµn vµ

chÊt l− îng kÐm. §ång thêi còng ®Î ra bé m¸y hµnh chÝnh quan liªu, chñ quan

duy ý chÝ. §iÒu ®ã chøng tá m« h×nh ®ã kh«ng ®¸p øng ®− îc yªu cÇu ph¸t

triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, nhÊt lµ khi cuéc çch m¹ng khoa häc vµ

c«ng nghÖ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. M« h×nh ®ã kh«ng cßn thÝch hîp n÷a,

nh− ng do chËm nhËn thøc vµ ®æi míi ®· dÉn ®Õn khñng ho¶ng kinh tÕ - x·

héi trong hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ®− îc x¸c lËp sau Çch m¹ng Th¸ng M− êiNga. §øng tr− íc khñng ho¶ng, Liªn X« ®· tiÕn hµnh c¶i tæ vµ do sai lÇm trong

c¶i tæ ®· dÉn ®Õn sù sôp ®æ chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ çc n− íc §«ng ¢u.

Thùc chÊt sù sôp ®æ ®ã lµ sôp ®æ cña m« h×nh chñ nghÜa x· héi tËp trung,

quan liªu, bao cÊp.

8.2.3. Nh÷ng biÕn ®æi cña thêi ®¹i vµ vÊn ®Ò qu¸ ®é lªn chñ nghÜa

x· héi.

Trong lóc chñ nghÜa x· héi bÞ khñng ho¶ng trÇm träng dÉn ®Õn sù sôp

®æ ë Liªn X« vµ §«ng ¢u, th× chñ nghÜa t− b¶n l¹i ®¹t ®− îc nhiÒu thµnh tùu to

lín vÒ kinh tÕ, khoa häc vµ c«ng nghÖ, còng nh− nhiÒu mÆt kh¸c cña ®êi sèng

x· héi. Tõ ®ã, cã quan ®iÓm phñ nhËn chñ nghÜa x· héi, lý t− ëng ho¸ chñ

nghÜa t− b¶n. Thùc chÊt quan ®iÓm ®ã ®· ®ång nhÊt chñ nghÜa x· héi víi m«

h×nh chñ nghÜa x· héi tËp trung, quan liªu, bao cÊp; ®ång nhÊt nh÷ng thµnh

tùu ®¹t ®− îc cña nh©n lo¹i víi chñ nghÜa t− b¶n.

NhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi nhËn thøc mét

çch ®óng ®¾n vÒ sù vËn ®éng, ph¸t triÓn vµ diÖt vong cña chñ nghÜa t− b¶n.

Nh÷ng thµnh tùu mµ chñ nghÜa t− b¶n ®¹t ®− îc trong thêi gian qua chøng tá

vai trß lÞch sö cña nã ch− a chÊm døt. Song, chÝnh nh÷ng thµnh tùu ®ã l¹i trë

thµnh çi ®èi lËp víi chñ nghÜa t− b¶n, thµnh nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt cho sù ra




102

®êi chñ nghÜa x· héi. Çc dù b¸o vÒ chñ nghÜa x· héi ph¶i dùa trªn nh÷ng tiÒn

®Ò hiÖn thùc ®ã. ViÖc ph©n tÝch mét çch kh¸ch quan çc ®Æc ®iÓm, çc xu

h− íng vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng− êi hiÖn nay lµ c¬ së cña çc dù

®o¸n khoa häc vÒ chñ nghÜa x· héi.

Sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph©nc«ng lao ®éng diÔn ra ngµy cµng s©u s¾c. Qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng trong

thêi ®¹i hiÖn nay kh«ng chØ diÔn ra trong ph¹m vi mét n− íc, mµ cßn trªn

ph¹m vi quèc tÕ vµ khu vùc. §iÒu ®ã ®· lµm cho lùc l− îng s¶n xuÊt mang tÝnh

quèc tÕ. Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ mét xu h− íng ph¸t triÓn tÊt yÕu cña nh©n

lo¹i vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ còng ®− îc ®Æt ra ®èi víi tÊt c¶ çc n− íc.

Sù ra ®êi chñ nghÜa x· héi lµ kÕt qu¶ hîp quy luËt do sù ph¸t triÓn cña

chñ nghÜa t− b¶n t¹o ra. Cho nªn, vÊn ®Ò qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vÉn lµ xu

h− íng víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau vµ sÏ ®− îc gi¶i quyÕt phï hîp víi ®iÒu

kiÖn cô thÓ cña mçi n− íc.

8.2.4. VÒ con ®− êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam

8.2.4.1. Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ

nghÜa ë ViÖt Nam.

VËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cñan− íc ta, §¶ng ta kh¼ng ®Þnh: ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi kh«ng t¸ch

rêi nhau - ®ã lµ quy luËt ph¸t triÓn cña çch m¹ng ViÖt Nam, lµ sîi chØ ®á

xuyªn suèt ®− êng lèi çch m¹ng cña §¶ng. ViÖc §¶ng ta lu«n lu«n kiªn ®Þnh

con ®− êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi lµ phï hîp víi xu thÕ cña thêi ®¹i vµ ®iÒu

kiÖn cô thÓ ë n− íc ta. ®iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç:

Thø nhÊt, mÆc dÇu chñ nghÜa x· héi bÞ khñng ho¶ng vµ sôp ®æ, nh− ng

®ã lµ sôp ®æ m« h×nh chñ nghÜa x· héi tËp trung, quan liªu, bao cÊp, chø

kh«ng ph¶i chñ nghÜa x· héi víi tÝnh çch lµ mét x· héi cao h¬n chñ nghÜa t −

b¶n. Chñ nghÜa t− b¶n mÆc dÇu ch− a hÕt vai trß lÞch sö vµ ®ang ®¹t ®− îc nhiÒu

thµnh tùu to lín, nhÊt lµ khoa häc vµ c«ng nghÖ, nh− ng nh÷ng thµnh tùu chñ

nghÜa t− b¶n t¹o ra, ®Õn l− ît nã l¹i trë thµnh çi phñ ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n

vµ thay thÕ nã b»ng x· héi kh¸c cao h¬n - chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa céng




103

s¶n. Vµ v× vËy, lùa chän con ®− êng tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi lµ phï hîp víi xu

h− íng cña thêi ®¹i.

Thø hai, ®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi lµ con ® − êng mµ

§¶ng, B¸c Hå vµ nh©n d©n ta ®· lùa chän tõ n¨m 1930. Víi thö th¸ch cña

thêi gian, con ® − êng ®ã ®· tõng b− íc ® − îc hiÖn thùc ho¸ trªn ®Êt n− íc ViÖt

Nam.

X©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, t¹o ra sù

biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi lªn trªn tÊt c¶ çc lÜnh vùc lµ sù nghiÖp rÊt khã

kh¨n, phøc t¹p, cho nªn ph¶i tr¶i qua mét thêi kú qu¸ ®é l©u dµi víi nhiÒu

chÆng ®− êng, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, x· héi cã tÝnh chÊt qu¸ ®é.

Trong çch lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi diÔn ra sù ®an xen vµ ®Êu tranh gi÷a

çi míi vµ çi cò”.

8.2.4.1. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m cña

thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam

§Ó cã chñ nghÜa x· héi ph¶i cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i do cuéc

çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ mang l¹i. Song, n− íc ta tiÕn lªn chñ nghÜa

x· héi tõ mét nÒn kinh tÕ phæ biÕn lµ s¶n xuÊt nhá, lao ®éng thñ c«ng lµ chñ

yÕu, çi thiÕu thèn nhÊt cña chóng ta chÝnh lµ ch− a cã nÒn ®¹i c«ng nghiÖp. V×vËy, chóng ta ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Trong thêi ®¹i

ngµy nay, c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó ®¹t tíi tr×nh ®é

c«ng nghÖ hiÖn ®¹i mµ nh©n lo¹i ®· t¹o ra. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë

n− íc ta lµ nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. §ã

lµ nhiÖm vô trung t©m trong suèt thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi ë

n− íc ta.

§©y còng lµ yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh chèng l¹i nguy c¬ tôt hËu xah¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n− íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Thùc hiÖn

th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè

cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh th¾ng lîi sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n− íc

ta.




104

8.2.4.3. KÕt hîp gi÷a ph¸t triÓn lùc l− îng s¶n xuÊt víi x©y dùng

quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi

ë ViÖt Nam.

Trong khi kh¼ng ®Þnh vai trß cña lùc l− îng s¶n xuÊt, lý luËn h×nh th¸i

kinh tÕ – x· héi cßn chØ ra, sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt ph¶i g¾n liÒn

víi sù viÖc x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp.

§Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn lùc l− îng s¶n xuÊt ë n− íc ta, §¶ng ta chñ

tr− ¬ng sö dông “nhiÒu h×nh thøc së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, nhiÒu thµnh phÇn

kinh tÕ”. §ång thêi, “thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn

kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr− êng, cã sù

qu¶n lý cña Nhµ n− íc theo ®Þnh h− íng x· héi chñ nghÜa; ®ã chÝnh lµ nÒn kinh

tÕ thÞ tr− êng ®Þnh h− íng x· héi chñ nghÜa”.

8.2.4.4. KÕt hîp gi÷a kinh tÕ víi chÝnh trÞ vµ çc mÆt kh¸c cña ®êi

sèng x· héi trong thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam

XuÊt ph¸t tõ mèi quan hÖ gi÷a kinh tÕ víi chÝnh trÞ vµ çc mÆt kh¸c cña

®êi sèng x· héi mµ lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi ®· chØ ra, trong qu¸ tr×nh

x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë n− íc ta, g¾n liÒn víi ph¸t triÓn kinh tÕ, x©y dùng

nÒn kinh tÕ thÞ tr− êng ®Þnh h− íng x· héi chñ nghÜa, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖpho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n− íc, ph¶i kh«ng ngõng ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, n©ng

cao vai trß l·nh ®¹o vµ søc chiÕn ®Êu cña §¶ng x©y dùng nhµ n− íc ph¸p

quyÒn x· héi chñ nghÜa cña d©n do d©n vµ v× d©n; n©ng cao vai trß cña çc tæ

chøc quÇn chóng trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ Quèc.

§ång thêi víi ph¸t triÓn kinh tÕ, ph¶i ph¸t triÓn v¨n ho¸, x©y dùng nÒn

v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc nh»m kh«ng ngõng n©ng cao ®êi

sèng tinh thÇn cña nh©n d©n; ph¸t triÓn gi¸o dôc , ®µo t¹o nh»m n©ng cao d©ntrÝ, ®µo t¹o nh©n lùc vµ båi d− ìng nh©n tµi, vµ theo quan ®iÓm cña §¶ng ta, ®ã

lµ “quèc s¸ch hµng ®Çu”; gi¶i quyÕt tèt çc vÊn ®Ò x· héi, thùc hiÖn c«ng b»ng

vµ d©n chñ trong ®êi sèng x· héi.





105

1. Lý luËn h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi vµ vai trß ph− ¬ng ph¸p luËn cña lý

luËn ®ã.

2. Ph©n tÝch nhËn thøc vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®− êng ®i lªn chñ

nghÜa x· héi ë viÖt nam




106

Ch− ¬ng IX

Giai cÊp, d©n téc, nh©n lo¹i trong thêi ®¹i hiÖn nay

vμ vËn dông vμo sù nghiÖp x©y dùng

chñ nghÜa x∙

héi ë viÖt nam(5 tiÕt lý thuyÕt 3 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu)

9.1. giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp

9.1.1. Kh¸i qu¸t çc quan ®iÓm ngoµi m¸c xÝt vÒ giai cÊp vµ ®Êu

tranh giai cÊp.

9.1.1.1. Quan ®iÓm cña çc nhµ t − t − ëng tr − íc M¸c vÒ giai cÊp vµ

®Êu tranh giai cÊp.Ngay tõ thêi kú cæ ®¹i, trong häc thuyÕt cña m×nh, çc nhµ t− t− ëng ®·

ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng x· héi ph©n chia thµnh giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp.

ë Trung Quèc, tõ thiªn niªn kû II tr. CN ®· h×nh thµnh x· héi chiÕm

h÷u n« lÖ. LÞch sö x· héi chiÕm h÷u n« lÖ Trung Quèc cæ ®¹i lµ lÞch sö ®Êu

tranh tµn khèc gi÷a çc giai cÊp, çc tÇng líp x· héi ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc

h×nh thµnh çc tr− êng ph¸i t− t− ëng chÝnh trÞ kh¸c nhau ra ®êi.

ë Ê n §é cæ ®¹i, nh÷ng tµi liÖu lÞch sö ®Òu chøng minh r»ng trong x·

héi ®· tån t¹i çc ®¼ng cÊp Vacna. §ã lµ nh÷ng nhãm x· héi kh¸c nhau cña

nh÷ng ng− êi tù do kh«ng b×nh ®¼ng vÒ quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm vµ vÞ trÝ x· héi.

ë Hy L¹p cæ ®¹i trong çc häc thuyÕt vÒ chÝnh trÞ x· héi cña çc nhµ t−

t− ëng nh− HªraclÝt, §ªm«crÝt, X«cr¸t, Plat«n ®Òu thõa nhËn x· héi ®· cã sù

ph©n chia thµnh çc giai cÊp, çc tÇng líp x· héi ®èi lËp nhau vµ th− êng

xuyªn ®Êu tranh víi nhau.

Nh− vËy, ngay tõ thêi cæ ®¹i c¶ ë Trung Quèc, Ê n §é, Hy L¹p ®Òu ®·

xuÊt hiÖn nh÷ng t− t− ëng ph¶n ¸nh vÒ sù ph©n chia x· héi thµnh giai cÊp vµ

cuéc ®Êu tranh gi÷a çc giai cÊp. Çc t− t− ëng vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai

cÊp ë thêi cæ ®¹i cßn ®¬n gi¶n vµ méc m¹c, ch− a ®− a ra ®− îc mét ®Þnh nghÜa




107

kh¸i qu¸t vÒ giai cÊp, mµ chØ thõa nhËn giai cÊp lµ nh÷ng lo¹i ng− êi cã quyÒn

lùc, cã ®Þa vÞ vµ chøc n¨ng kh¸c nhau trong x· héi.

Khi chñ nghÜa t− b¶n h×nh thµnh, cuéc ®Êu tranh gi÷a giai cÊp t− s¶n vµ

giai cÊp ®Þa chñ quý téc xuÊt hiÖn, quan niÖm vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp

trë nªn râ rµng h¬n.

Tãm l¹i, çc nhµ t− t− ëng tr− íc M¸c ®· nªu lªn ®− îc nhiÒu t− t− ëng cã

gi¸ trÞ vÒ vÊn ®Ò giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp. Nh÷ng t− t− ëng ®ã lµ tiÒn ®Ò

cho sù ra ®êi lý luËn cña chñ nghÜa M¸c vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp sau

nµy.

9.1.1.2. Quan ®iÓm cña çc nhµ t− t− ëng t− s¶n hiÖn nay vÒ giai cÊp

vµ ®Êu tranh giai cÊp.

Çc nhµ t− t− ëng cña giai cÊp t− s¶n lu«n t×m çch phñ nhËn häc thuyÕt

giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin b»ng nhiÒu çch

kh¸c nhau.

Mét sè häc gi¶ t− s¶n phñ nhËn hoµn toµn häc thuyÕt giai cÊp vµ ®Êu

tranh giai cÊp. Hä cho r»ng M¸c ®· qu¸ nhÊn m¹nh ®Õn sù ®èi lËp gi÷a giai

cÊp t− s¶n vµ giai cÊp v« s¶n khi x©y dùng häc thuyÕt vÒ giai cÊp. Theo hä,

giai cÊp kh«ng ph¶i lµ hiÖn t− îng phæ biÕn, quy luËt ®Êu tranh giai cÊp kh«ngph¶i lµ quy luËt chung cho mäi x· héi. Do vËy, kh«ng thÓ ¸p dông cho x· héi

t− b¶n ®− îc.

ë Mü cã quan ®iÓm coi lý luËn giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp kh«ng vËn

dông vµo Mü ®− îc v× quan hÖ së h÷u ë Mü ®· thay ®æi, kh«ng cßn giai cÊp v«

s¶n n÷a. C«ng nh©n ë Mü còng ®− îc h− ëng lîi nhuËn do mua cæ phiÕu vµ cã

cæ phÇn trong c«ng ty. H¬n n÷a, hiÖn nay do kinh tÕ tri thøc ph¸t triÓn, së h÷u

trÝ tuÖ ®− îc ®¶m b¶o, do vËy mäi ng− êi ®Òu cã së h÷u vµ ®Òu tù do, b×nh ®¼ng.

Sù ph©n biÖt giai cÊp trë nªn v« nghÜa, m©u thuÉn gi÷a çc giai cÊp vµ ®Êu

tranh giai cÊp còng kh«ng cßn.

Hä gi¶i thÝch nguån gèc giai cÊp tõ c¬ së sinh häc nh− tè chÊt cÊu t¹o

nªn c¬ thÓ, cÊu tróc hoµn thiÖn hay kh«ng hoµn thiÖn cña c¬ thÓ. HoÆc mét sè




108

ng− êi cßn lÊy çc tiªu chÝ nh− tr¹ng th¸i t©m lý, kh¶ n¨ng trÝ tuÖ, nghÒ nghiÖp

lµm c¬ së ®Ó ph©n chia thµnh giai cÊp. Mét sè kh¸c l¹i chØ c¨n cø vµo thu nhËp

®Ó ph©n biÖt giai cÊp.

Quan ®iÓm “h÷u khuynh” (nh− Cauxki vµ Becxtanh ë §øc tr− íc ®©y),

tuy thõa nhËn c¬ së kinh tÕ cña giai cÊp, nh− ng l¹i muèn dïng ph− ¬ng ph¸pc¶i l− ¬ng ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn giai cÊp. Hä nhÊn m¹nh vµ tuyÖt ®èi ho¸

®Êu tranh kinh tÕ, l¶ng tr¸nh çc môc tiªu chÝnh trÞ vµ çch m¹ng x· héi.

Nh÷ng ng− êi theo quan ®iÓm “t¶ khuynh” ®− a ra çc khÈu hiÖu çch

m¹ng cùc ®oan ®Ó lîi dông t×nh c¶m cña quÇn chóng nh©n d©n, che giÊu b¶n

chÊt chñ nghÜa c¬ héi cña m×nh. Hä lu«n chñ quan trong viÖc ®¸nh gi¸ çc sù

kiÖn, muèn bá qua nh÷ng b− íc qu¸ ®é, nh÷ng biÖn ph¸p mÒm dÎo, do vËy ®Èy

phong trµo ®Õn chç phiªu l− u, m¹o hiÓm, dÔ bÞ tæn thÊt lín.

9.1.2. Quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp.

9.1.2.1. Quan niÖm khoa häc vÒ giai cÊp, nguån gèc vµ kÕt cÊu giai

cÊp.

C.M¸c, Ph.¡ngghen ®Òu kh¼ng ®Þnh giai cÊp kh«ng ph¶i lµ hiÖn t− îng

bÈm sinh cña x· héi, kh«ng xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn x· héi. §· cã

nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi, trong ®ã giai cÊp ch− a xuÊt hiÖn.Giai cÊp sÏ mÊt ®i khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cho sù tån t¹i cña nã

kh«ng cßn n÷a. T − t− ëng nµy ®− îc thÓ hiÖn trong bøc th− M¸c göi I«xÝp

V©y®¬mai¬ ngµy 05-3-1852:

"1) Sù tån t¹i cña çc giai cÊp chØ g¾n víi nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn

lÞch sö nhÊt ®Þnh cña s¶n xuÊt. 2) §Êu tranh giai cÊp tÊt yÕu dÉn ®Õn chuyªn

chÝnh v« s¶n, 3) B¶n th©n nÒn chuyªn chÝnh nµy chØ lµ b− íc qu¸ ®é tiÕn tíi

thñ tiªu mäi giai cÊp vµ tiÕn tíi x· héi kh«ng cã giai cÊp.

Trong t¸c phÈm Nguån gèc cña gia ®×nh, cña së h÷u t− nh©n vµ cña nhµ

n− íc Ph.¡ngghen tr×nh bÇy tØ mØ quan ®iÓm m¸c-xÝt vÒ sù xuÊt hiÖn giai cÊp.

Theo ®ã sù ph¸t triÓn cña lùc l− îng s¶n xuÊt dÉn ®Õn sù ph©n c«ng lao ®éng.

Sù ph©n c«ng lao ®éng lµm cho lao ®éng ®− îc chuyªn m«n ho¸, ®− a ®Õn n¨ng




109

suÊt lao ®éng ®− îc n©ng cao. N¨ng suÊt lao ®éng n©ng cao dÉn ®Õn cña c¶i d−

thõa t− ¬ng ®èi. Do cã cña c¶i d− thõa t− ¬ng ®èi ®· t¹o kh¶ n¨ng chiÕm ®o¹t

cña c¶i d− thõa ®ã lµm cña riªng. §iÒu ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph©n ho¸ x·

héi thµnh giai cÊp cã lîi Ých ®èi kh¸ng nhau. Nh− vËy nguån gèc cña giai cÊp

lµ tõ chÕ ®é kinh tÕ.§Þnh nghÜa giai cÊp cña Lªnin: Ng− êi ta gäi lµ giai cÊp, nh÷ng tËp

®oµn to lín gåm nh÷ng ng− êi kh¸c nhau vÒ ®Þa vÞ cña hä trong mét hÖ thèng

s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh trong lÞch sö, kh¸c nhau vÒ quan hÖ cña hä (th− êng

th× nh÷ng quan hÖ nµy ® − îc ph¸p luËt quy ®Þnh vµ thõa nhËn), ®èi víi nh÷ng

t − liÖu s¶n xuÊt, vÒ vai trß cña hä trong tæ chøc lao ®éng x· héi, vµ nh− vËy lµ

kh¸c nhau vÒ çch thøc h− ëng thô vµ vÒ phÇn cña c¶i x· héi Ýt hoÆc nhiÒu mµ

hä ® − îc h− ëng. Giai cÊp lµ nh÷ng tËp ®oµn ng− êi, mµ tËp ®oµn nµy th× cã thÓ

chiÕm ®o¹t lao ®éng cña tËp ®oµn kh¸c, do chç çc tËp ®oµn ®ã cã ®Þa vÞ

kh¸c nhau trong mét chÕ ®é kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh.

§Þnh nghÜa ®ã cho thÊy, giai cÊp g¾n liÒn víi mét hÖ thèng s¶n xuÊt

nhÊt ®Þnh vµ çc giai cÊp kh¸c nhau vÒ ®Þa vÞ trong hÖ thèng s¶n xuÊt ®ã. §Þa

vÞ kh¸c nhau ®ã do çc quan hÖ sau quyÕt ®Þnh:

Thø nhÊt , çc giai cÊp cã quan hÖ kh¸c nhau ®èi víi viÖc së h÷u t−

liÖus¶n xuÊt.

Thø hai, çc giai cÊp cã vai trß kh¸c nhau trong viÖc tæ chøc, qu¶n lý

lao ®éng x· héi.

Thø ba, çc giai cÊp cã ph− ¬ng thøc vµ quy m« thu nhËp cña c¶i x· héi

kh¸c nhau.

9.1.2.2. Quan niÖm vÒ ®Êu tranh giai cÊp vµ vai trß cña nã ®èi víi sù

ph¸t triÓn x∙ héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng.

Trªn c¬ së quan niÖm ®óng ®¾n vÒ giai cÊp, M¸c, ¡ngghen vµ Lªnin ®·

ph©n tÝch nh÷ng cuéc ®Êu tranh giai cÊp trong lÞch sö. Çc «ng cho r»ng lÞch

sö loµi ng− êi tõ khi cã giai cÊp ®èi kh¸ng ®Õn nay lµ lÞch sö ®Êu tranh giai cÊp.




110

§©y lµ qu¸ tr×nh tÊt yÕu kh¸ch quan cña x· héi cã ¸p bøc giai cÊp, kh«ng do

mét lý thuyÕt x· héi nµo t¹o ra.

V.I.Lªnin ®Þnh nghÜa ®Êu tranh giai cÊp lµ cuéc ®Êu tranh cña quÇn

chóng bÞ t − íc hÕt quyÒn, bÞ ¸p bøc vµ lao ®éng, chèng bän cã ®Æc quyÒn, ®Æc

lîi, bän ¸p bøc vµ bän ¨n b¸m, cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng− êi c«ng nh©n

lµm thuª hay nh÷ng ng− êi v« s¶n chèng nh÷ng ng− êi h÷u s¶n hay giai cÊp t −

s¶n.

Víi ý nghÜa ®ã, ®Êu tranh giai cÊp lµ ph− ¬ng thøc thay ®æi ph− ¬ng thøc

s¶n xuÊt cò b»ng ph− ¬ng thøc s¶n xuÊt míi cao h¬n, ®ång thêi lµ mét trong

nh÷ng ®éng lùc ph¸t triÓn quan träng cña lÞch sö x· héi.

Quan ®iÓm m¸c xÝt cßn cho r»ng, giai cÊp kh«ng tån t¹i m·i m·i. Giai

cÊp sÏ mÊt ®i khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi thay ®æi. NÕu do tr×nh ®é ph¸t triÓn

cña s¶n xuÊt ®· dÉn ®Õn sù ra ®êi giai cÊp, th× ®Õn mét lóc nµo ®ã còng do sù

ph¸t triÓn rÊt cao cña s¶n xuÊt (tÝnh chÊt x· héi ho¸ cao, cña c¶i s¶n xuÊt ra rÊt

nhiÒu) sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó giai cÊp mÊt ®i.

Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n tÊt yÕu dÉn ®Õn cuéc c¸ch m¹ng x·

héi ®Ó thay thÕ chñ nghÜa t− b¶n b»ng mét x· héi míi – x· héi chñ nghÜa, mµ

viÖc ®Çu tiªn lµ thiÕt lËp nÒn chuyªn chÝnh v« s¶n, nghÜa lµ ph¶i thñ tiªu tr− íchÕt quyÒn lùc chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n, thiÕt lËp quyÒn thèng trÞ chÝnh trÞ

cña giai cÊp v« s¶n.

Môc tiªu cña cuéc c¸ch m¹ng v« s¶n lµ ph¶i phãng con ng− êi khái mäi

sù ¸p bøc bãc lét, x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n.

Nh− vËy theo quan ®iÓm m¸c-xÝt, sù xuÊt hiÖn giai cÊp, ®Êu tranh giai

cÊp vµ sù xo¸ bá giai cÊp ®Òu lµ tÊt yÕu kh¸ch quan, kh«ng phô thuéc vµo ý

muèn chñ quan cña bÊt cø giai cÊp nµo. Khi ®iÒu kiÖn kh¸ch quan ch− a chophÐp th× kh«ng giai cÊp nµo cã thÓ thùc hiÖn ®− îc nh÷ng môc tiªu cña m×nh.

§iÒu kiÖn kh¸ch quan ®ã b¾t nguån tõ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn s¶n

xuÊt x· héi.

9.1.2.3. Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay.




111

Thø nhÊt, chñ nghÜa x· héi ë Liªn X« vµ §«ng ¢u sôp ®æ, so s¸nh lùc

l− îng thay ®æi t¹m thêi cã lîi cho çc lùc l− îng ph¶n çch m¹ng vµ bÊt lîi

cho lùc l− îng çch m¹ng. Çc lùc l− îng ph¶n çch m¹ng ®ang cã ®iÒu kiÖn

thuËn lîi ®Ó tuyªn truyÒn xuyªn t¹c häc thuyÕt vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai

cÊp cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin, g©y chia rÏ mÊt ®oµn kÕt trong lùc l− îng çchm¹ng, ®i ®Õn lµm suy yÕu lùc l− îng çch m¹ng.

Thø hai, CNTB vÉn cßn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn, ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh,

thay ®æi kh¸ s©u s¾c ®Ó thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn míi, t¹m thêi xoa dÞu m©u

thuÉn gi÷a t− b¶n vµ v« s¶n trong çc n− íc t− b¶n ph¸t triÓn.

Thø ba, cuéc çch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ ®ang ph¸t triÓn m¹nh

lµm cho LLSX t¨ng nhanh, ®− a x· héi loµi ng− êi b− íc vµo thêi ®¹i kinh tÕ tri

thøc vµ x· héi th«ng tin. M©u thuÉn gi÷a LLSX cã tÝnh chÊt x· héi ho¸ rÊt cao

víi QHSX vÉn dùa trªn chÕ ®é së h÷u t− nh©n TBCN vÒ TLSX cã nhiÒu biÓu

hiÖn míi rÊt gay g¾t, nh− ng phøc t¹p kh«ng dÔ nhËn thÊy nh− tr− íc ®©y.

ChÝnh v× vËy §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña §¶ng Céng s¶n

ViÖt Nam ®· nhËn ®Þnh t×nh h×nh hiÖn nay nh− sau:

- Çc m©u thuÉn c¬ b¶n trªn thÕ giíi, biÓu hiÖn d− íi nh÷ng h×nh th¸i vµ

møc ®é kh¸c nhau vÉn tån t¹i vµ ph¸t triÓn, cã mÆt s©u s¾c h¬n.- §Êu tranh d©n téc vµ ®Êu tranh giai cÊp tiÕp tôc diÔn ra nhiÒu h×nh

thøc lóc hoµ ho·n, lóc gay g¾t.

- CNTB cßn tiÕp tôc tù ®iÒu chØnh, n¾m vµ sö dông çc thµnh tùu khoa

häc vµ c«ng nghÖ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, song vÉn lµ mét chÕ ®é ¸p bøc, bãc lét

vµ bÊt c«ng, v× vËy kh«ng thÓ kh¾c phôc nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña nã.

- Çc quèc gia ®éc lËp sÏ ngµy cµng t¨ng c− êng ®Êu tranh ®Ó tù lùa

chän vµ quyÕt ®Þnh con ®− êng ph¸t triÓn cña m×nh, chèng l¹i sù ¸p ®Æt, can

thiÖp vµ x©m l− îc cña n− íc ngoµi, b¶o vÖ ®éc lËp, chñ quyÒn vµ nÒn v¨n ho¸

cña d©n téc.

- CNXH thÕ giíi t¹m thêi l©m vµo tho¸i trµo nh− ng vÉn cã ®iÒu kiÖn vµ

kh¶ n¨ng ®Ó phôc håi vµ ph¸t triÓn.




112

- TÝnh chÊt cña thêi ®¹i vÉn kh«ng thay ®æi- lµ thêi ®¹i qu¸ ®é tõ CNTB

lªn CNXH. LÞch sö thÕ giíi ®·, ®ang vµ sÏ cßn tr¶i qua nh÷ng b− íc quanh co,

song loµi ng− êi cuèi cïng nhÊt ®Þnh sÏ tiÕn tíi CNXH v× ®ã lµ quy luËt tiÕn

ho¸ cña lÞch sö nh©n lo¹i.

Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n hiÖn nay kh«ng hÒ mÊt ®i, mµ nã cãnh÷ng néi dung vµ h×nh thøc míi do thÕ giíi thay ®æi. MÆc dï vËy vÉn tån t¹i

ba h×nh thøc c¬ b¶n lµ ®Êu tranh kinh tÕ, ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ ®Êu tranh t−

t− ëng.

Träng t©m cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n trªn thÕ giíi

hiÖn nay, theo quan ®iÓm cña m¸c- xÝt, lµ ®Êu tranh v× ®éc lËp d©n téc vµ

CNXH, chèng l¹i çc thÕ lùc ph¶n ®éng, ®Õ quèc chñ nghÜa ®ang r¸o riÕt thùc

hiÖn chiÕn l− îc “diÔn hiÕn hoµ b×nh”.

Cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng

chèng CNTB hiÖn nay diÔn ra trong bèi c¶nh quèc tÕ rÊt phøc t¹p, cÇn ph¶i cã

th¸i ®é ®óng ®¾n víi vÊn ®Ò nµy. Trong giai ®o¹n hiÖn nay kh«ng nªn c− êng

®iÖu ho¸ vÊn ®Ò giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp, dÉn ®Õn th¸i ®é côc bé, thï

®Þch, kh«ng ®oµn kÕt ®− îc çc lùc l− îng d©n chñ, hoµ b×nh vµ tiÕn bé trªn thÕ

giíi, ®ång thêi còng kh«ng ®− îc chñ quan, mÊt c¶nh gi¸c dÉn ®Õn sù tho¶

hiÖp v« nguyªn t¾c, lµm cho lùc l− îng çch m¹ng r¬i vµo thÕ bÞ ®éng, kh«ng

ph¸t triÓn ®− îc tr− íc ©m m− u diÔn biÕn hoµ b×nh cña CNTB hiÖn nay.

9.1.3. VÊn ®Ò giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp trong thêi k× qu¸ ®é

tiÕn lªn CNXH ë n− íc ta.

a) §Æc ®iÓm giai cÊp vµ quan hÖ giai cÊp trong thêi k× qu¸ ®é tiÕn lªn

CNXH ë ViÖt Nam.

§H §BTQ lÇn thø IX cña §¶ng kh¼ng ®Þnh r»ng hiÖn nay vµ c¶ trongthêi k× qu¸ ®é ë n− íc ta cßn tån t¹i mét çch kh¸ch quan çc giai cÊp vµ ®Êu

tranh giai cÊp, kh«ng thÓ phñ nhËn ®Êu tranh giai cÊp. Tuy nhiªn, ®Êu tranh

giai cÊp ë n− íc ta hiÖn nay diÔn ra trong ®iÒu kiÖn míi víi nh÷ng néi dung vµ

b»ng nh÷ng h×nh thøc míi.




113

§iÒu kiÖn míi cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n− íc ta hiÖn nay ë chç

nh÷ng biÕn ®æi to lín vÒ kinh tÕ, x· h«i trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa

x· héi d− íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý cña Nhµ n− íc lµm cho c¬ cÊu

giai cÊp, vÞ trÝ, mèi quan hÖ gi÷a çc giai cÊp, çc tÇng líp x· héi ®· cã nhiÒu

thay ®æi, kh«ng nh− trong thêi kú çch m¹ng d©n téc d©n chñ, còng kh«ngnh− lóc míi b− íc vµo thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Ngµy nay, lîi Ých

c¬ b¶n l©u dµi cña giai cÊp thèng nhÊt víi lîi Ých d©n téc, cuéc ®Êu tranh giai

cÊp, ®Êu tranh gi÷a hai con ®− êng vÉn cßn nh− ng g¾n víi cuéc ®Êu tranh b¶o

vÖ ®éc lËp d©n téc, chèng nghÌo nµn l¹c hËu, kh¾c phôc t×nh tr¹ng n− íc

nghÌo, chËm ph¸t triÓn.

Nh− ng do ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, do më cöa, héi nhËp

kinh tÕ thÕ giíi, nªn trong c¬ cÊu giai cÊp – x· héi ë n− íc ta hiÖn nay ngoµigiai cÊp c«ng nh©n, n«ng d©n, tÇng líp trÝ thøc vµ çc tÇng líp nh©n d©n lao

®éng kh¸c, cßn cã tÇng líp t− s¶n – tÇng líp cßn cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn trong

nÒn kinh tÕ thÞ tr− êng.

Lîi Ých hîp ph¸p cña çc nhµ t− s¶n thèng nhÊt víi lîi Ých chung cña c¶

céng ®ång d©n téc. §©y lµ mÆt thèng nhÊt gi÷a giai cÊp c«ng nh©n vµ tÇng líp

t− s¶n . Nh− vËy quan hÖ gi÷a giai cÊp c«ng nh©n, nh©n d©n lao ®éng víi tÇng

líp t− s¶n lµ quan hÖ võa hîp t¸c võa ®Êu tranh. Hîp t¸c cïng x©y dùng ®Êt

n− íc giµu m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh; ®Êu tranh chèng

khuynh h− íng b¶o thñ l¹c hËu, tiªu cùc cña tÇng líp t− s¶n. §ã lµ qu¸ tr×nh tÊt

yÕu trong suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n− íc ta.

9.1.3.2. Néi dung vµ h×nh thøc ®Êu tranh giai cÊp trong thêi kú qu¸

®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.

§Êu tranh giai cÊp trong thêi kú qu¸ ®é ë n−

íc ta cã néi dung cô thÓ lµ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn môc tiªu çch m¹ng, x©y dùng n− íc ta thµnh n− íc

d©n giµu, n− íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh.

Nh÷ng môc tiªu cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp trªn ®©y lµ rÊt lín lao vµ

phøc t¹p. §Ó thùc hiÖn ®− îc nã ®ßi hái ph¶i sö dông nhiÒu h×nh thøc ®Êu tranh




114

kh¸c nhau, võa mÒm dÎo, võa kiªn quyÕt, bao gåm c¶ gi¸o dôc, tuyªn truyÒn

vËn ®éng, c¶ hµnh chÝnh, thËm chÝ c¶ nh÷ng biÖn ph¸p b¹o lùc trÊn ¸p.

Tãm l¹i, trong giai ®o¹n hiÖn nay cÇn nhËn thøc râ tÝnh chÊt gay go,

phøc t¹p cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp. CÇn n¾m v÷ng quan ®iÓm giai cÊp cña

chñ nghÜa M¸c – Lªnin, tr¸nh r¬i vµo hai th¸i cùc sai lÇm : qu¸ c− êng ®iÖu®Êu tranh giai cÊp ®i ®Õn rôt rÌ, kh«ng d¸m ®æi míi hoÆc m¬ hå mÊt c¶nh gi¸c

®i ®Õn phñ nhËn ®Êu tranh giai cÊp.

9.2. Quan hÖ giai cÊp víi d©n téc vμ nh©n lo¹i

trong thêi ®¹i ngμy nay.

9.2.1. D©n téc vµ quan hÖ giai cÊp víi d©n téc

9.2.1.1. Kh¸i niÖm d©n téc vµ sù h×nh thµnh d©n téc.

Theo nghÜa réng, d©n téc lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ hÇu nh− tÊt c¶ çc

h×nh thøc céng ®ång ng− êi trong lÞch sö nh− : bé l¹c, bé téc,v.v.. Theo nghÜa

®ã, trªn thÕ giíi hiÖn nay cã kho¶ng trªn 3.000 d©n téc (téc ng− êi).

Theo nghÜa khoa häc hiÖn ®¹i (quèc gia d©n téc) d©n téc lµ kh¸i niÖm

dïng ®Ó chØ h×nh thøc céng ®ång ng− êi æn ®Þnh, h×nh thµnh trong lÞch sö, cã

nh÷ng ®Æc tr− ng ph©n biÖt víi nh÷ng h×nh thøc céng ®ång tr− íc ®©y nh− bé

téc bé l¹c.

§Þnh nghÜa d©n téc (quèc gia d©n téc) lµ h×nh thøc céng ®ång ng− êi æn

®Þnh, bÒn v÷ng, ® − îc h×nh thµnh trong lÞch sö l©u dµi, trªn c¬ së céng ®ång vÒ

ng«n ng÷, vÒ l·nh thæ, vÒ kinh tÕ vÒ v¨n ho¸ biÓu hiÖn trong t©m lý tÝnh çch.

D©n téc cã 4 ®Æc tr− ng quan träng chñ yÕu sau:

Mét lµ: Céng ®ång vÒ ng«n ng÷- mét ph− ¬ng tiÖn giao tiÕp chung thèng

nhÊt cña çc thµnh viªn trong céng ®ång d©n téc

Hai lµ: céng ®ång vÒ l·nh thæ - ®ã lµ vïng ®Êt, vïng trêi, vïng biÓn, thuéc

chñ quyÒn quèc gia d©n téc

Ba lµ: Céng ®ång vÒ kinh tÕ – Mét thÞ tr− êng thèng nhÊt ®Ó thùc hiÖn çc

ho¹t ®éng kinh tÕ çc ho¹t ®éng nµy ®− îc cñng cè b»ng çc thÓ chÕ chÝnh trÞ




115

lµ nhµ n− íc tËp quyÒn. §©y lµ ®Æc tr− ng quan träng nhÊt ph©n biÖt víi bé téc ,

bé l¹c. ThiÕu sù céng ®ång chÆt chÏ, bÒn v÷ng vÒ kinh tÕ th× céng ®ång d©n

téc kh«ng thÓ h×nh thµnh ®− îc.

Bèn lµ: Céng ®ång vÒ v¨n ho¸, vÒ t©m lý, tÝnh çch . §©y lµ yÕu tè ®Æc biÖt

quan träng cña sù liªn kÕt céng ®ång. V¨n ho¸ d©n téc ®− îc h×nh thµnh trongqu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi, t¹o ra s¾c th¸i riªng cña d©n téc. V¨n ho¸ d©n téc

mang nhiÒu s¾c th¸i cña çc ®Þa ph− ¬ng, çc s¾c téc, çc tËp ®oµn ng− êi,

nh− ng ®ã vÉn lµ mét nÒn v¨n ho¸ thèng nhÊt chø kh«ng ph¶i lµ bÞ chia c¾t,

t¸ch rêi nhau. TÝnh thèng nhÊt trong ®a d¹ng lµ ®Æc tr− ng cña v¨n ho¸ d©n téc.

9.2.1.2. Quan hÖ gi÷a giai cÊp vµ d©n téc trong lÞch sö.

Giai cÊp vµ d©n téc cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, kh«ng thay thÕ ®− îc

cho nhau, nh− ng còng kh«ng t¸ch rêi nhau. Sù tån t¹i cña céng ®ång d©n téc

g¾n liÒn víi x· héi cã giai cÊp, cã nhµ n− íc vµ çc thÓ chÕ chÝnh trÞ. Mèi quan

hÖ gi÷a giai cÊp vµ d©n téc trë thµnh mèi quan hÖ næi bËt trong x· héi.

TÊt nhiªn, lîi Ých d©n téc vµ lîi Ých giai cÊp kh«ng ®ång nhÊt hoµn toµn

víi nhau. Lîi Ých d©n téc h×nh thµnh mét çch kh¸ch quan trong lÞch sö. Çc

giai cÊp, çc t©ng líp x· héi trong d©n téc kh«ng ®i theo giai cÊp thèng trÞ mét

çch mï qu¸ng. Khi giai cÊp thèng trÞ cßn lµ giai cÊp çch m¹ng, lîi Ých cñanã cßn phï hîp víi lîi Ých chung, c¬ b¶n cña d©n téc, th× çc giai cÊp vµ çc

tÇng líp x· héi cßn ®i theo giai cÊp thèng trÞ. Khi giai cÊp thèng trÞ ®· trë nªn

ph¶n ®éng, nã th− êng ®i ng− îc l¹i lîi Ých chung cña d©n téc, ph¶n l¹i lîi Ých

d©n téc. Khi ®ã çc giai cÊp vµ tÇng líp x· héi kh¸c trong d©n téc sÏ næi d¹y

chèng l¹i giai cÊp thèng trÞ, b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña d©n téc. Giai cÊp

thèng trÞ ph¶n ®éng th− êng l«i kÐo c¶ d©n téc vµo môc tiªu giai cÊp cña m×nh,

do vËy, th−

êng ®−

a ®Õn çc cuéc chiÕn tranh th¶m khèc hoÆc ®−

a ®Õn t×nhtr¹ng d©n téc nµy ®i ¸p bøc, bãc lét d©n téc kh¸c, nh− ®iÒu ®ã ®· x¶y ra trong

x· héi phong kiÕn tr− íc ®©y, vµ trong x· héi t− s¶n sau nµy. Do vËy chñ nghÜa

M¸c-Lªnin cho r»ng, ¸p bøc giai cÊp lµ nguyªn nh©n c¨n b¶n, s©u xa cña ¸p

bøc d©n téc.




116

XÐt ®Õn cïng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò giai cÊp lµ c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

d©n téc. Muèn xo¸ bá t×nh tr¹ng d©n téc nµy ¸p bøc d©n téc kh¸c ph¶i xo¸ bá

t×nh tr¹ng ¸p bøc giai cÊp. Çc vÊn ®Ò giai cÊp l·nh ®¹o, liªn minh giai cÊp,

quan hÖ giai cÊp lµ nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu cña çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc.

Tãm l¹i, vÊn ®Ò giai cÊp vµ vÊn ®Ò d©n téc cã quan hÖ biÖn chøng víinhau. §¶ng Céng s¶n cïng toµn thÓ nh©n d©n lao ®éng cÇn n¾m v÷ng vÊn ®Ò

nµy ®Ó cã chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi ®óng ®¾n nh»m ®oµn kÕt toµn thÓ nh©n

d©n lao ®éng, ®− a sù nghiÖp çch m¹ng tiÕn lªn.

9.2.1.3. VÊn ®Ò d©n téc vµ quan hÖ giai cÊp víi d©n téc trong thêi

®¹i hiÖn nay.

Thø nhÊt, cuéc çch m¹ng khoa häc – c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ph¸t triÓn

m¹nh mÏ t¹o ra b− íc nh¶y vät lín vÒ chÊt cña lùc l− îng s¶n xuÊt, thóc ®Èy

nhanh chãng qu¸ tr×nh x· héi ho¸, quèc tÕ ho¸ çc kÕt cÊu giai cÊp, çc quan

hÖ giai cÊp – d©n téc – nh©n lo¹i.

Thø hai, sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ çc n− íc x· héi chñ nghÜa ë §«ng

¢u lµm thay ®æi c¨n b¶n çn c©n lùc l− îng gi÷a chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa

t− b¶n vµ b¶n ®å chÝnh trÞ thÕ giíi. Chñ nghÜa t− b¶n t¹m thêi ë thÕ cã lîi, cã

− u thÕ h¬n chñ nghÜa x· héi. ý ®å ¸p ®Æt mét trËt tù thÕ giíi míi bÊt b×nh®¼ng gi÷a çc d©n téc do çc c− êng quèc t− b¶n ®Æt ra ®− îc tuyªn bè c«ng

khai.

Thø ba, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa tiÕp tôc tån t¹i, çc n− íc x· héi chñ

nghÜa cßn l¹i tiÕp tôc ®Êu tranh, thÝch nghi, ®æi míi ®Ó ph¸t triÓn. Chñ nghÜa

x· héi bÞ suy yÕu nh− ng kh«ng bÞ tiªu diÖt, mµ cã ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng ®æi míi

vµ ph¸t triÓn.

Thø t− , − u thÕ cña c¬ chÕ thÞ tr− êng trªn toµn thÕ giíi vµ sù ph¸t triÓn

v« cïng nhanh chãng qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸. Çc quèc gia d©n téc hiÖn ®Òu

trë thµnh yÕu tè thÞ tr− êng thÕ giíi thèng nhÊt vµ duy nhÊt. Tuy nhiªn, c¬ cÊu

kinh tÕ toµn cÇu hiÖn nay lµ c¬ cÊu t− b¶n chñ nghÜa, do vËy lùc l− îng chi phèi

c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay lµ çc c− êng quèc, çc trung t©m t− b¶n lín,

çc c«ng ty xuyªn quèc gia. Lîi Ých mµ kinh tÕ thÞ tr− êng ®− a l¹i chñ yÕu lµ




117

cho çc c− êng quèc, çc c«ng ty t− b¶n lín. §iÒu ®ã lµm cho m©u thuÉn trong

chñ nghÜa t− b¶n thªm trÇm träng.

Néi dung vÊn ®Ò giai cÊp hiÖn nay quan hÖ chÆt chÏ víi vÊn ®Ò d©n téc

®éc lËp, thùc chÊt lµ ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc khái sù ¸p bøc bãc lét cña

chñ nghÜa ®Õ quèc, cña çc tËp ®oµn t− b¶n lín.

Trong thêi ®¹i ngµy nay, vai trß nh©n tè d©n téc trong sù ph¸t triÓn x·

héi nãi chung vµ trong quan hÖ víi vÊn ®Ò giai cÊp vËn ®éng theo hai h− íng.

Thø nhÊt, lµ xu h− íng gi¶m t− ¬ng ®èi vai trß nh©n tè d©n téc vµ sù kh¸c biÖt

gi÷a çc d©n téc, t¨ng sù phô thuéc lÉn nhau, sù giao l− u gi÷a çc d©n téc.

Thø hai, lµ xu h− íng kh¼ng ®Þnh vµ t¨ng c− êng d©n téc, b¶n s¾c cña çc d©n

téc.

Tãm l¹i, trong giai ®o¹n hiÖn nay, quan hÖ gi÷a vÊn dÒ d©n téc vµ vÊn

®Ò giai cÊp cã nhiÒu biÓu hiÖn phøc t¹p. §Ó gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi quan hÖ

nµy, çc ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n cÇn n¾m v÷ng quan ®iÓm cña chñ nghÜa

M¸c-Lªnin, hiÓu râ xu h− íng vËn ®éng cña nh©n tè d©n téc trong sù ph¸t triÓn

x· héi ®Ó vËn dông vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cho thÝch hîp, b¶o vÖ lîi Ých ch©n

chÝnh cña d©n téc vµ cña giai cÊp c«ng nh©n, cña nh©n d©n lao ®éng.

9.2.2. Nh©n lo¹i vµ quan hÖ giai cÊp víi nh©n lo¹i.

Nh©n lo¹i lµ kh¸i niÖm chØ toµn thÓ céng ®ång ng− êi sèng trªn tr¸i ®Êt

tõ hµng triÖu n¨m nay, kh«ng ph©n biÖt d©n téc, chñng téc, giai cÊp, t«n gi¸o.

Lîi Ých nh©n lo¹i vµ lîi Ých ç nh©n thèng nhÊt víi nhau, nh− ng kh«ng

hoµn toµn ®ång nhÊt. Nh÷ng thêi tiÒn sö çc céng ®ång ng− êi víi quy m« nhá,

sèng cßn biÖt lËp nhau, nªn ch− a h×nh thµnh nh÷ng mèi liªn hÖ toµn nh©n lo¹i,

con ng− êi ch− a cã ý thøc vÒ loµi ng− êi cña m×nh. ChØ ®Õn giai ®o¹n ph¸t triÓn

nhÊt ®Þnh cña x· héi con ng− êi míi ®Æt ra cho m×nh c©u hái con ng− êi lµ g×,mçi ç nh©n con ng− êi quan hÖ víi ®ång lo¹i, víi c¶ céng ®ång nh− thÕ nµo?

Loµi ng− êi cã vËn mÖnh chung hay kh«ng? v.v.. §ã chÝnh lµ nh÷ng néi dung

cña vÊn ®Ò nh©n lo¹i.

Giai cÊp tiªn tiÕn, çch m¹ng cã lîi Ých phï hîp víi lîi Ých nh©n lo¹i, do

vËy gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh©n lo¹i theo xu h− íng tÝch cùc, tiÕn bé. Ng− îc l¹i,




118

giai cÊp b¶o thñ ph¶n ®éng cã lîi Ých ®èi lËp víi lîi Ých cña nh©n lo¹i sÏ k×m

h·m sù ph¸t triÓn nh©n lo¹i

Nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh nh©n lo¹i liªn quan ®Õn sù tån t¹i cña c¶ loµi

ng− êi vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®ßi hái ph¶i cã sù hîp t¸c cña c¶ céng

®ång nh©n lo¹i, kh«ng mét ç nh©n, mét tËp ®oµn, mét quèc gia riªng lÎ nµocã thÓ gi¶i quyÕt ®− îc. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò nh− : b¶o vÖ m«i tr− êng, chèng

chiÕn tranh h¹t nh©n, phßng chèng thiªn tai, dÞch bÖnh, ph¸t triÓn d©n sè, vÊn

®Ò gi¶i phãng con ng− êi, gi¶i phãng d©n téc, thùc hiÖn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a

con ng− êi víi nhau v.v.. ®Òu lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh nh©n lo¹i hiÖn nay.

Nh− vËy hiÖn nay vÊn ®Ò giai cÊp trë thµnh vÊn ®Ò nh©n lo¹i trùc tiÕp.

Cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n v× lîi Ých cña m×nh, g¾n liÒn víi cuéc

®Êu tranh v× d©n chñ vµ b×nh ®¼ng tù do, g¾n liÒn víi phong trµo gi¶i phãng

d©n téc. Cuéc ®Êu tranh ®ã lµ nh©n tè quan träng nhÊt t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn

®¶m b¶o cho sù tån t¹i, ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nh©n lo¹i.

9.2.3. T− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ quan hÖ giai cÊp d©n téc, nh©n lo¹i

trong çch m¹ng ViÖt Nam.

VËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµo ®iÒu kiÖn thùc tiÔn çch

m¹ng ViÖt Nam, Hå ChÝ Minh ®· ph¸t triÓn nhiÒu néi dung lý luËn rÊt ®Æc s¾cvÒ mèi quan hÖ giai cÊp, d©n téc, nh©n lo¹i, ®¸p øng yªu cÇu míi cña thùc tiÔn

çch m¹ng trong thêi ®¹i hiÖn nay. Nh÷ng néi dung ®ã cã thÓ kh¸i qu¸t ë khÝa

c¹nh sau:

Thø nhÊt, Hå ChÝ Minh ®· cã sù nh×n nhËn s©u s¾c vµ toµn diÖn vÒ t×nh

h×nh cña thêi ®¹i vµ t×nh h×nh ViÖt Nam, ®· x¸c ®Þnh ®óng vÞ trÝ cña çch

m¹ng ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi çch m¹ng thÕ giíi. Ng− êi chØ râ çch

m¹ng ViÖt Nam lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña çch m¹ng thÕ giíi.Tõ quan niÖm cho çch m¹ng ViÖt Nam lµ mét bé phËn cña çch m¹ng

v« s¶n trªn thÕ giíi, Hå ChÝ Minh ®· t×m ra lèi ®i ®óng ®¾n, chÊm døt t×nh

tr¹ng bÕ t¾c vÒ ®− êng lèi. §©y còng lµ quy luËt kh¸ch quan, lµ xu h− íng tÊt

yÕu cña thêi ®¹i. Do vËy, çch m¹ng ViÖt Nam ph¶i liªn hÖ chÆt chÏ víi çch

m¹ng thÕ giíi, ph¶i nhËn ®− îc sù ñng hé, gióp ®ì vÒ mäi mÆt cña phong trµo




119

çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng çc n− íc trªn thÕ giíi

míi t¹o ®− îc nguån søc m¹nh to lín cho çch m¹ng ViÖt Nam giµnh th¾ng

lîi.

Lµ mét bé phËn cña çch m¹ng thÕ giíi nªn th¾ng lîi cña çch m¹ng

ViÖt Nam còng ®ång thêi lµ th¾ng lîi cña çch m¹ng thÕ giíi, trùc tiÕp thóc®Èy çch m¹ng thÕ giíi ph¸t triÓn.

Thø hai, kh¸i qu¸t xu h− íng cña thêi ®¹i vµ t×nh h×nh thùc tiÔn ViÖt

Nam, vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµo ViÖt Nam Hå ChÝ Minh

nªu quan ®iÓm: gi¶i phãng giai cÊp kÕt hîp chÆt chÏ víi gi¶i phãng d©n téc,

®éc lËp d©n téc ph¶i g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi.

Gi¶i phãng giai cÊp kÕt hîp víi gi¶i phãng d©n téc trong t− t− ëng Hå

ChÝ Minh cßn cã nghÜa lµ ®éc lËp d©n téc lµ ®iÒu kiÖn cho gi¶i phãng giai cÊp.

Muèn xo¸ bá ¸p bøc giai cÊp c¶ ®èi víi çc n− íc t− b¶n, c¶ ®èi víi çc n− íc

phô thuéc, thuéc ®Þa ph¶i gi¶i phãng d©n téc. Kh«ng cã ®éc lËp d©n téc th×

kh«ng thÓ gi¶i phãng con ng− êi ®− îc. V× vËy, nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc,

®Êu tranh giµnh ®éc lËp d©n téc ph¶i ®− îc ®Æt lªn hµng ®Çu. T − t− ëng ®ã ®− îc

thÓ hiÖn trong luËn ®iÓm næi tiÕng cña Hå ChÝ Minh: “Kh«ng cã g× quý h¬n

®éc lËp tù do”. Nh− ng d©n téc ®éc lËp thùc sù l¹i ph¶i g¾n liÒn víi chñ nghÜa

x· héi, v× chØ cã chñ nghÜa x· héi míi xo¸ bá triÖt ®Ó ¸p bøc giai cÊp. Nh−

vËy, gi¶i phãng d©n téc ph¶i bao hµm néi dung gi¶i phãng giai cÊp. §©y lµ sù

gi¶i quyÕt rÊt tµi t×nh vµ ®éc ®¸o mèi quan hÖ gi÷a giai cÊp vµ d©n téc trong

®iÒu kiÖn cô thÓ cña thêi ®¹i vµ cña ViÖt Nam. Ngay tõ ®Çu çch m¹ng ViÖt

Nam ®· x¸c ®Þnh con ®− êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ trªn thùc tÕ çch m¹ng

ViÖt Nam giµnh ®− îc th¾ng lîi kh«ng thÓ thiÕu sù gióp ®ì cña çc n− íc x· héi

chñ nghÜa.

Thø ba, trong chØ ®¹o çch m¹ng Hå ChÝ Minh lu«n kh¼ng ®Þnh ®Ó ®− a

çch m¹ng ®Õn th¾ng lîi triÖt ®Ó tr− íc hÕt ph¶i cã §¶ng Céng s¶n - ®éi tiÒn

phong cña giai cÊp c«ng nh©n – l·nh ®¹o. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh çch m¹ng gi¶i

phãng d©n téc ViÖt Nam ph¶i do giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam th«ng qua ®éi

tiÒn phong cña m×nh l·nh ®¹o. §¶ng Céng s¶n kh«ng nh÷ng lµ ®éi tiÒn phong




120

cña giai cÊp c«ng nh©n, ng− êi ®¹i diÖn ch©n chÝnh cho lîi Ých cña giai cÊp

c«ng nh©n, mµ cßn ®¹i diÖn cho lîi Ých d©n téc vµ lîi Ých cña toµn thÓ nh©n

d©n ViÖt Nam. §¶ng ph¶i cã lý luËn çch m¹ng soi ®− êng, ®ã lµ chñ nghÜa

M¸c-Lªnin.

Hå ChÝ Minh lu«n ch¨m lo x©y dùng vµ ph¸t triÓn søc m¹nh cña khèi®oµn kÕt d©n téc. Ng− êi nªu khÈu hiÖu “®oµn kÕt, ®oµn kÕt, ®¹i ®oµn kÕt;

thµnh c«ng, thµnh c«ng, ®¹i thµnh c«ng”. ë ®©y vÊn ®Ò giai cÊp, vÊn ®Ò d©n

téc vµ nh©n lo¹i hoµ quyÖn vµo nhau rÊt chÆt chÏ vµ s¸ng râ. Hå ChÝ Minh

kh«ng hÒ h¹ thÊp vÊn ®Ò gi¶i phãng giai cÊp, vÊn ®Ò gi¶i phãng con ng− êi,

tuyÖt ®èi ho¸ vÊn ®Ò d©n téc, kh«ng hÒ xo¸ nhoµ vÞ trÝ vai trß cña vÊn ®Ò, mµ

trong t− t− ëng cña Ng− êi “çi giai cÊp”, “çi d©n téc” vµ “çi nh©n lo¹i” ®Òu

næi tréi trong sù g¾n bã chÆt chÏ víi nhau. Sù nghiÖp çch m¹ng cña giai cÊp

v« s¶n kh«ng thÓ thµnh c«ng nÕu kh«ng cã sù ®oµn kÕt çc lùc l− îng çch

m¹ng vµ tiÕn bé cña çc d©n téc. Sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc cña chóng ta

kh«ng thÓ thµnh c«ng nÕu kh«ng ®Æt trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi çch m¹ng

thÕ giíi. Cuéc çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc kh«ng thÓ ®i ®Õn th¾ng lîi triÖt

®Ó nÕu nã kh«ng g¾n víi môc tiªu ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n víi

chñ nghÜa x· héi.

Sù kÕt hîp biÖn chøng nµy ®− îc Hå ChÝ Minh thùc hiÖn thµnh c«ng

trong thùc tiÔn çch m¹ng ViÖt Nam. §©y lµ mét sù ph¸t triÓn s¸ng t¹o, mét

®ãng gãp xuÊt s¾c vµo kho tµng lý luËn cña chñ nghÜa M¸c – Lªnin vÒ mèi

quan hÖ gi÷a giai cÊp, d©n téc vµ nh©n lo¹i.

9.2.4. Quan hÖ giai cÊp, d©n téc, nh©n lo¹i trong çch m¹ng ViÖt

Nam hiÖn nay

Nh©n tè quan träng ®· ®− a çch m¹ng ViÖt Nam ®Õn th¾ng lîi vÎ vang®ã lµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®øng ®Çu lµ Hå ChÝ Minh, ®· gi¶i quyÕt ®óng

®¾n mèi quan hÖ gi÷a giai cÊp, d©n téc vµ nh©n lo¹i trong tõng ®iÒu kiÖn lÞch

sö cô thÓ. NÐt ®Æc biÖt nhÊt cña viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ ®ã lµ g¾n liÒn ®éc

lËp d©n téc víi chñ nghÜa x· héi. Mèi quan hÖ nµy xuyªn suèt tiÕn tr×nh çch

m¹ng ViÖt Nam, chi phèi çc mÆt kh¸c cña cuéc çch m¹ng.




121

§Ó tËn dông thêi c¬, ®Èy lïi th¸ch thøc, ®− a sù nghiÖp çch m¹ng ViÖt

Nam tiÕn lªn, vÊn ®Ò quan hÖ giai cÊp, d©n téc, nh©n lo¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay

cÇn ®¶m b¶o nh÷ng néi dung sau:

Mét lµ, gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ giai cÊp víi ®oµn kÕt d©n téc.

Hai lµ, ph¶i gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ

thÞ tr− êng víi ®oµn kÕt d©n téc.

Ba lµ, ph¶i gi¶i quyÕt mèi quan hÖ hîp t¸c gi÷ v÷ng ®éc lËp tù chñ víi

më réng quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ, ph¸t huy søc m¹nh néi lùc cña d©n téc víi

tranh thñ søc m¹nh cña thêi ®¹i.

Tãm l¹i, quan hÖ giai cÊp, d©n téc vµ nh©n lo¹i lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa lý

luËn vµ thùc tiÔn lín hiÖn nay. Gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò nµy cã ¶nh h− ëngtrùc tiÕp ®Õn sù ph¸t triÓn cña phong trµo çch m¹ng trªn thÕ giíi. Tuy nhiªn,

®©y lµ vÊn ®Ò phøc t¹p ®ßi hái ph¶i ®− îc tiÕp tôc nghiªn cøu


1. Kh¸i qu¸t çc quan ®iÓm ngoµi m¸c xÝt vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai

cÊp.

2. Quan ®iÓm m¸c xÝt vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp.

3. VÊn ®Ò giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp trong thêi k× qu¸ ®é tiÕn lªn

CNXH ë n− íc ta.

4- Quan hÖ giai cÊp víi d©n téc vµ nh©n lo¹i trong thêi ®¹i ngµy nay.

5. T− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ quan hÖ giai cÊp d©n téc, nh©n lo¹i trong

çch m¹ng ViÖt Nam.




122

Ch− ¬ng X

Lý luËn vÒ nhμ n− íc vμ nhμ n− íc ph¸p quyÒn x∙ héi

chñ nghÜa ViÖt Nam

(6 tiÕt lý thuyÕt 3 tiÕt th¶o luËn 2 tiÕt tù nhiªn cøu)10.1. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña lý luËn vÒ nhµ n− íc

10.1.1. Nguån gèc, b¶n chÊt vµ ®Æc tr− ng cña nhµ n− íc

10.1.1.1. Nguån gèc nhµ n− íc.

Trong t¸c phÈm Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t− h÷u vµ nhµ

n− íc, Ph. ¡ngghen ®· chøng minh r»ng trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû

kh«ng cã nhµ n− íc

Theo Ph.¡ngghen, sù ra ®êi cña nhµ n− íc lµ do bèn nguyªn nh©n:

Mét lµ, do sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ë cuèi x· héi nguyªn thuû ®· dÉn

tíi sù d− thõa t− ¬ng ®èi cña c¶i x· héi. §©y lµ c¬ së kh¸ch quan lµm n¶y sinh

kh¸t väng chiÕm ®o¹t s¶n phÈm lao ®éng cña nh©n d©n ë nh÷ng ng− êi ®øng

®Çu thÞ téc, bé l¹c, còng lµ sù xuÊt hiÖn cña së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt

vµ chÕ ®é ng− êi bãc lét ng− êi.

Hai lµ, viÖc çc thñ lÜnh thÞ téc, bé l¹c sö dông quyÒn lùc chiÕm ®o¹t

cña nh©n d©n ®· thóc ®Èy sù ph©n ho¸ giai cÊp trong x· héi. Sù ®èi kh¸ng giai

cÊp ngµy cµng trë nªn s©u s¾c.

Ba lµ, chiÕn tranh gi÷a çc thÞ téc, bé l¹c càng làm tăng quyền lực của

thủ l ĩ nh quân sự, càng làm tăng thêm mâu thuẫn xã hội.

Thø t− , çc tæ chøc l·nh ®¹o thÞ téc, bé l¹c dÇn dÇn tho¸t khái gèc rÔ

trong nh©n d©n,tõ chç lµ c«ng cô nh©n d©n, ®· trë thµnh ®èi lËp víi nh©n d©n.

Nh− vËy, theo Ph.¡ngghen, sù xuÊt hiÖn cña nhµ n− íc kh«ng ph¶i ®Ó

gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi, còng kh«ng ph¶i ®iÒu hoµ m©u

thuÉn giai cÊp mµ lµ ®Ó duy tr× m©u thuÉn giai cÊp trong mét giíi h¹n trËt tù

nh»m thùc hiÖn ®− îc sù bãc lét cña giai cÊp n¾m gi÷ t− liÖu s¶n xuÊt ®èi víi

ng− êi lao ®éng.




123

Theo V.I.Lªnin, nhµ n− íc lµ s¶n phÈm vµ biÓu hiÖn cña nh÷ng m©u

thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®− îc. BÊt cø ë ®©u, hÔ lóc nµo vµ chõng nµo

vÒ mÆt kh¸ch quan, nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®− îc th×

nhµ n− íc xuÊt hiÖn. Vµ ng− îc l¹i, sù tån t¹i cña nhµ n− íc chøng tá nh÷ng m©u

thuÉn giai cÊp lµ kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®− îc.10.1.1.2. B¶n chÊt cña nhµ n− íc

Theo quan niÖm cña triÕt häc M¸c-Lªnin, nhµ n− íc lµ mét yÕu tè ®Æc

biÖt quan träng trong kiÕn tróc th− îng tÇng cña x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng.

Nã lµ mét hÖ thèng tæ chøc quyÒn lùc c«ng céng ®Æc biÖt mµ th«ng th− êng

gåm ba bé phËn cÊu thµnh lµ bé phËn quyÒn lùc, thùc thi quyÒn lùc vµ gi¸m

s¸t quyÒn lùc.

10.1.1.3 §Æc tr− ng cña Nhµ n− íc

§Æc tr− ng thø nhÊt: Nhµ n− íc lµ mét bé m¸y tæ chøc quyÒn lùc thùc

hiÖn viÖc qu¶n lý d©n c− theo l·nh thæ quèc gia, ®ång thêi trong ph¹m vi l·nh

thæ ®ã nhµ n− íc qu¶n lý d©n c− theo çc khu vùc ®Þa lý hµnh chÝnh ®Ó thùc

hiÖn sù thèng nhÊt quyÒn lùc cai trÞ

VÒ nguyªn t¾c, quyÒn lùc nhµ n− íc cã hiÖu lùc b¾t buéc ®èi víi mäi

c«ng d©n sinh sèng vµ ho¹t ®éng trªn ®Þa bµn l·nh thæ mµ nã qu¶n lý. ChÝnhtõ ®Êy xuÊt hiÖn biªn giíi quèc gia.

§Æc tr− ng thø hai: Nhµ n− íc lµ mét bé m¸y tæ chøc quyÒn lùc ®Æc biÖt

– ®ã lµ quyÒn lùc ®− îc ®¶m b¶o b»ng søc m¹nh cña nh÷ng ®éi vò trang

chuyªn nghiÖp.

Trong sè çc tæ chøc quyÒn lùc nhµ n− íc th× nh÷ng ®éi vò trang ®Æc

biÖt nh− qu©n ®éi nhµ nghÒ, c¶nh s¸t vò trang, nhµ tï vµ nh÷ng c¬ quan hµnh

chÝnh thùc hiÖn chøc n¨ng cai trÞ ®Ó buéc mäi c«ng d©n ph¶i phôc tïng ý chØ

nhµ cÇm quyÒn cã vÞ trÝ quan träng bËc nhÊt.

Giai cÊp thèng trÞ dïng çc thiÕt chÕ b¹o lùc ®Ó ph¸p luËt cña nã ®− îc

thùc thi trong thùc tÕ. Còng v× vËy, mÆc dï çc c¬ quan quyÒn lùc nhµ n− íc




124

®Òu tõ nhu cÇu cña x· héi mµ ra nh− ng chóng ngµy cµng tùa hå ®øng trªn x·

héi vµ ®èi lËp víi nh©n d©n lao ®éng.

§Æc tr− ng thø ba: Nhµ n− íc x¸c lËp chÕ ®é thuÕ kho¸ ®Ó duy tr× vµ t¨ng

c− êng bé m¸y cai trÞ cña nã. Mét chÕ ®é nh− vËy hoµn toµn kh«ng cã trong

h×nh thøc tæ chøc x· héi thÞ téc, bé l¹c.

10.1.2. Chøc n¨ng vµ vai trß kinh tÕ cña nhµ n− íc

10.1.2.1. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña nhµ n− íc.

- Chøc n¨ng chÝnh trÞ vµ chøc n¨ng x· héi cña nhµ n− íc.

Chøc n¨ng chÝnh trÞ cña cña nhµ n− íc lµ chøc n¨ng b¶o vÖ vµ thùc hiÖn

lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ, cßn chøc n¨ng x· héi cña nhµ n− íc lµ chøc n¨ng

b¶o vÖ vµ thùc hiÖn lîi Ých chung cña céng ®ång quèc gia trong ®ã cã lîi Ýchcña giai cÊp thèng trÞ.

Chøc n¨ng ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña nhµ n− íc lµ chøc n¨ng x©y dùng,

cñng cè, ph¸t triÓn vµ b¶o vÖ mét chÕ ®é kinh tÕ – x· héi nhÊt ®Þnh phï hîp

víi lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ.

Chøc n¨ng ®èi ngo¹i cña nhµ n− íc lµ chøc n¨ng b¶o vÖ biªn giíi l·nh

thæ quèc gia vµ thùc hiÖn çc mèi quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi víi çc

nhµ n− íc kh¸c, mµ thùc chÊt vµ c¬ b¶n lµ thùc hiÖn lîi Ých gi÷a çc giai cÊp

thèng trÞ trong mèi quan hÖ víi çc quèc gia kh¸c nhau.

10.1.2.2. Vai trß kinh tÕ cña nhµ n− íc

Nhµ n− íc víi t− çch lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña kiÕn tróc th− îng tÇng,

lu«n cã t¸c ®éng toµn diÖn tíi mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ – x· héi.

Thùc tÕ hiÖn nay cho thÊy trong çc x· héi cã nÒn kinh tÕ thÞ tr− êng ph¸t triÓn

ë tr×nh ®é hiÖn ®¹i th× vai trß cña nhµ n− íc ngµy cµng gi÷ mét vÞ trÝ ®Æc biÖt

quan träng.

XÐt trong tÝnh tæng thÓ cña cÊu tróc h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi, vai trß

t¸c ®éng cña nhµ n− íc ®èi víi kinh tÕ thuéc ph¹m vi mèi quan hÖ biÖn chøng

gi÷a c¬ së h¹ tÇng vµ thiÕt chÕ chÝnh trÞ, ph¸p luËt cña kiÕn tróc th− îng tÇng.




125

Theo lý luËn nh− vËy cã thÓ thÊy bÊt cø nhµ n− íc nµo trong lÞch sö còng

®Òu cã vai trß ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh− ng khi nÒn kinh tÕ thÞ

tr− êng ®− îc x¸c lËp mµ tiªu biÓu lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr− êng t− b¶n chñ nghÜa th×

vai trß cña nhµ n− íc ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ cµng t¨ng vµ béc lé râ nÐt h¬n

so víi çc nhµ n− íc phong kiÕn vµ chñ n« tr− íc ®©y.10.1.3. Çc kiÓu vµ h×nh thøc nhµ n− íc trong lÞch sö

10.1.3.1. Çc kiÓu vµ h×nh thøc nhµ n− íc dùa trªn sù ®èi kh¸ng giai

cÊp.

Nhµ n− íc chñ n« lµ nhµ n− íc cña giai cÊp chñ n« nh»m thùc hiÖn sù

chuyªn chÝnh ®èi víi giai cÊp n« lÖ vµ tÇng líp d©n tù do. Nhµ n− íc chñ n« l¹i

®− îc tæ chøc theo nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, trong ®ã cã hai h×nh thøc c¬ b¶n

lµ qu©n chñ vµ céng hoµ.

Nhµ n− íc phong kiÕn lµ kiÓu nhµ n− íc cña giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn

nh»m thèng trÞ giai cÊp n«ng d©n vµ nh÷ng ng− êi lao ®éng kh¸c.

KiÓu nhµ n− íc phong kiÕn còng ®− îc tæ chøc d− íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c

nhau. Nãi chung, víi lÞch sö thêi Trung cæ ë çc n− íc ph− ¬ng T©y, h×nh thøc

nhµ n− íc qu©n chñ ph©n quyÒn lµ h×nh thøc phæ biÕn

§èi víi çc n− íc ph− ¬ng §«ng, h×nh thøc tiªu biÓu lµ nhµ n− íc qu©nchñ tËp quyÒn dùa trªn chÕ ®é së h÷u nhµ n− íc vÒ ruéng ®Êt

KiÓu nhµ n− íc t− b¶n lµ kiÓu nhµ n− íc thÝch øng víi h×nh th¸i kinh tÕ –

x· héi t− b¶n chñ nghÜa, nã lµ kiÓu nhµ n− íc mang b¶n chÊt thèng trÞ cña giai

cÊp t− s¶n ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng nãi chung. KiÓu

nhµ n− íc t− b¶n còng ®− îc tæ chøc d− íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ë çc quèc

gia t− b¶n chñ nghÜa trong suèt chiÒu dµi lÞch sö.

Nãi chung cã hai h×nh thøc c¬ b¶n cña kiÓu nhµ n− íc t− b¶n lµ h×nh

thøc céng hoµ vµ h×nh thøc qu©n chñ lËp hiÕn, trong ®ã h×nh thøc céng hoµ ®¹i

nghÞ lµ h×nh thøc ®iÓn h×nh vµ phæ biÕn nhÊt.

10.1.3.2. KiÓu nhµ n− íc chuyªn chÝnh v« s¶n trong thêi kú qu¸ ®é

lªn chñ nghÜa x· héi.




126

KiÓu nhµ n− íc chuyªn chÝnh v« s¶n lµ mét kiÓu nhµ n− íc ®Æc biÖt. Theo

Ph.¡ngghen, ®ã lµ nhµ n− íc kh«ng cßn ®óng theo nguyªn nghÜa ®en cña nã

mµ lµ “nöa nhµ n− íc”. V.I.Lªnin ®· ph©n tÝch hÕt søc s©u s¾c vÒ kiÓu nhµ n− íc

chuyªn chÝnh v« s¶n, nhÊt lµ tõ gi¸c ®é c¬ së kinh tÕ cña nã trong t¸c phÈm

Nhµ n− íc vµ çch m¹ng.Mét lµ, ®©y lµ kiÓu nhµ n− íc thÝch øng víi thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa

t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi. Nã ®− îc x¸c lËp sau khi giai cÊp v« s¶n vµ nh©n

d©n lao ®éng lµm çch m¹ng xo¸ bá nhµ n− íc cña çc giai cÊp bãc lét vµ nã tù

tiªu vong khi x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa céng s¶n.

Hai lµ, ®©y lµ kiÓu nhµ n− íc mang b¶n chÊt giai cÊp v« s¶n, ®− îc x©y

dùng vµ hoµn thiÖn theo môc tiªu x©y dùng vµ qu¶n lý kinh tÕ – x· héi; tæ

chøc nh©n d©n lao ®éng x©y dùng thµnh c«ng x· héi míi x· héi chñ nghÜa;

trªn c¬ së liªn minh c«ng n«ng vµ trÝ thøc, ®Æt d− íi sù l·nh ®¹o cña chÝnh

®¶ng cña giai cÊp v« s¶n.

Ba lµ, ®©y lµ kiÓu nhµ n− íc kh«ng chØ cã chøc n¨ng trÊn ¸p mäi thÕ lùc

chèng ®èi c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi mµ quan träng h¬n lµ tæ chøc

x©y dùng mét nÒn kinh tÕ míi, x· héi míi, x· héi chñ nghÜa.

10.2.-Nhµ n−

íc ph¸p quyÒn vµ nhµ n−

íc ph¸p quyÒnx∙ héi chñ nghÜa ViÖt Nam

10.2.1. Kh¸i niÖm nhµ n− íc ph¸p quyÒn vµ lÞch sö t− t− ëng triÕt

häc vÒ nhµ n− íc ph¸p quyÒn.

10.2.1.1. Kh¸i niÖm nhµ n− íc ph¸p quyÒn

Nhµ n− íc ph¸p quyÒn lµ mét h×nh thøc tæ chøc nhµ n− íc ®Æc biÖt mµ ë

®ã cã sù ngù trÞ cao nhÊt cña ph¸p luËt, víi néi dung thùc hiÖn quyÒn lùc cña

nh©n d©n.

Nhµ n− íc ph¸p quyÒn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu sau ®©y:

Thø nhÊt, nhµ n− íc mµ ë ®ã cã sù ngù trÞ cao nhÊt, tuyÖt ®èi cña ph¸p

luËt.




127

Thø hai, nhµ n− íc ë ®ã quyÒn nhµ n− íc thÓ hiÖn ®− îc lîi Ých vµ ý chÝ

cña ®¹i ®a sè nh©n d©n.

Thø ba, nhµ n− íc mµ cã sù b¶o ®¶m thùc tÕ mèi quan hÖ h÷u c¬ vÒ

quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm gi÷a nhµ n− íc vµ c«ng d©n.

Ngoµi ba ®Æc tr− ng chung cña mét nhµ n− íc ph¸p quyÒn ®· nªu ë trªn

còng cã quan niÖm cho r»ng nguyªn t¾c “Tam quyÒn ph©n lËp” còng lµ

nguyªn t¾c ®Æc tr− ng cña mäi nhµ n− íc ph¸p quyÒn.

10.2.1.2 T− t− ëng triÕt häc vÒ nhµ n− íc ph¸p quyÒn trong lÞch sö.

Nh÷ng t− t− ëng coi träng ph¸p luËt trong cai trÞ vµ qu¶n lý x· héi ®·

xuÊt hiÖn tõ thêi cæ ®¹i ph− ¬ng §«ng (Trung Hoa) vµ ph− ¬ng T©y (Hy L¹p).

§ã lµ Tu©n Tö, Hµn Phi Tö… HªraclÝt, Plat«n, Arixtèt.

MÆc dï c¸c t− t− ëng triÕt häc vÒ nhµ n− íc vµ ph¸p quyÒn ®· cã tõ rÊt

sím trong lÞch sö nh− ng lý thuyÕt triÕt häc vÒ nhµ n− íc vµ ph¸p quyÒn ®¹t tíi

tr×nh ®é lµ lý thuyÕt vÒ nhµ n− íc ph¸p quyÒn hoµn chØnh th× chØ b¾t ®Çu tõ thêi

cËn ®¹i T©y ¢u. §©y lµ thêi kú x¸c lËp vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr− êng t−

b¶n chñ nghÜa trong ph¹m vÞ c¸c quèc gia d©n téc t− s¶n.

10.2.2. Nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

10.2.2.1. B¶n ch©t nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

Nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ Nhµ n− íc cña d©n,

do d©n, v× d©n; ®Æt d− íi sù l·nh ®¹o tuyÖt ®èi cña mét ®¶ng duy nhÊt lµ §¶ng

Céng s¶n ViÖt Nam; trªn c¬ së liªn minh v÷ng ch¾c gi÷a giai cÊp c«ng nh©n

víi giai cÊp n«ng d©n vµ ®éi ngò trÝ thøc; lµ c«ng cô quyÒn lùc chñ yÕu ®Ó

nh©n d©n x©y dùng mét quèc gia d©n téc ®éc lËp x· héi chñ nghÜa theo môc

tiªu d©n giµu, n− íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh, gãp phÇn

tÝch cùc vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp, d©n téc, d©n chñ tiÕn bé trªn

thÕ giíi. Nhµ n− íc ph¸p quyªn lµ nhµ n− íc mang b¶n chÊt “cña d©n, do d©n vµ

v× d©n”.

Trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña m×nh, quyÒn lùc Nhµ n− íc ®− îc tæ chøc

theo nguyªn t¾c thèng nhÊt, nh− ng cã sù ph©n c«ng vµ phèi hîp chÆt chÏ gi÷a




128

çc c¬ quan nhµ n− íc trong viÖc thùc hiÖn quyÒn lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t−

ph¸p. Tæ chøc ho¹t ®éng cña Nhµ n− íc thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tËp trung

d©n chñ. TÊt c¶ quyÒn lùc nhµ n− íc thuéc vÒ nh©n d©n, b¶o ®¶m sù thèng nhÊt

tæ chøc vµ hµnh ®éng, ph¸t huy ®ång bé vµ kÕt hîp chÆt chÏ søc m¹nh cña c¶

céng ®ång vµ tõng ç nh©n, cña c¶ n− íc vµ tõng ®¹i ph− ¬ng, cña c¶ toµn bé hÖthèng bé m¸y vµ tõng yÕu tè cÊu thµnh nã. TËp trung d©n chñ ®ßi hái ph¶i

chèng l¹i tËp trung quan liªu vµ ph©n t¸n, côc bé.

10.2.2.2. X©y dùng vµ hoµn thiÖn nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ

nghÜa ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr− êng ®Þnh h− íng

x· héi chñ nghÜa.

Thùc tiÔn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr− êng tÊt yÕu dÉn tíi nhu cÇu kh¸ch

quan lµ ph¶i x©y dùng vµ hoµn thiÖn, t¨ng c− êng vai trß cña nhµ n− íc. H¬n

n÷a ®ã ph¶i lµ nhµ n− íc ph¸p quyÒn, trong ®ã biÓu hiÖn ph¸p lý râ rÖt nhÊt cña

nã lµ tÝnh tèi th− îng cña ph¸p luËt trong ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý kinh tÕ – x· héi.

Theo tinh thÇn vµ néi dung trong V¨n kiÖn §¹i héi IX vµ X cña §¶ng,

viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr− êng vµ ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng

nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n− íc hiÖn nay, cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn n¨m ®iÓm

c¬ b¶n sau ®©y.

Mét lµ, tiÕp tôc x©y dùng vµ hoµn thiÖn nhµ n− íc ph¸p quyÒn d− íi sù

l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, víi quan ®iÓm Nhµ n− íc lµ c«ng cô

chñ yÕu ®Ó thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, lµ Nhµ n− íc ph¸p quyÒn

cña d©n, do d©n, v× d©n.

Hai lµ, tiÕn hµnh c¶i çch thÓ chÕ vµ ph− ¬ng thøc ho¹t ®éng cña Nhµ

n− íc, theo h− íng kiÖn toµn tæ chøc ®æi míi ph− ¬ng thøc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ho¹t ®éng cña Quèc héi, träng t©m lµ t¨ng c− êng c«ng t¸c lËp ph¸p, x©y dùng

ch− ¬ng tr×nh dµi h¹n vÒ lËp ph¸p, hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, ®æi míi quy

tr×nh ban hµnh vµ h− íng dÉn thi hµnh ph¸p luËt.

Ba lµ, tiÕp tôc ph¸t huy d©n chñ, gi÷ v÷ng kû luËt, kû c− ¬ng t¨ng c− êng

ph¸p chÕ, theo h− íng n©ng cao chÊt l− îng ®¹i biÓu Quèc héi, ®¹i biÓu héi




129

®ång nh©n d©n, hoµn thiÖn nh÷ng quy ®Þnh vÒ bÇu cö, øng cö, vÒ tiªu chuÈn vµ

c¬ cÊu çc ®¹i biÓu Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n.

Bèn lµ, tiÕp tôc x©y dùng ®éi ngò çn bé, c«ng chøc trong s¹ch, cã n¨ng

lùc; thùc hiÖn viÖc ®µo t¹o, båi d− ìng çn bé, tr− íc hÕt lµ çn bé l·nh ®¹o

qu¶n lý.

N¨m lµ, kiªn quyÕt, tiÕp tôc cuéc ®Êu tranh chèng tham nhòng trong bé

m¸y nhµ n− íc vµ toµn bé hÖ thèng cai trÞ ë mäi cÊp, mäi ngµnh tõ Trung − ¬ng

®Õn c¬ së; cïng víi viÖc chèng tham nhòng, ph¶i chèng tham « l·ng phÝ, quan

liªu, bu«n lËu, ®Æc biÖt lµ çc hµnh vi lîi dông chøc quyÒn dÓ lµm giµu bÊt

chÝnh


1. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña lý luËn vÒ nhµ n− íc

2. Kh¸i niÖm nhµ n− íc ph¸p quyÒn vµ lÞch sö t− t− ëng triÕt häc vÒ nhµ n− íc

ph¸p quyÒn.

3. Nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

4. So s¸nh nhµ n− íc ph¸p quyÒn vµ nhµ n− íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa

Ch− ¬ng XI




130

quan ®iÓm cña triÕt häc m¸c -lªnin

vÒ con ng− êi vμ vÊn ®Ò x©y dùng

con ng− êi viÖt nam hiÖn nay


11.1. mét sè quan ®iÓm triÕt häc phi m¸cxÝt vÒ con

ng− êi

11.1.1. Quan ®iÓm vÒ con ng− êi trong triÕt häc ph− ¬ng §«ng

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, çc quèc gia ë ph− ¬ng §«ng ®· h×nh thµnh

hÖ thèng çc quan ®iÓm vÒ thÕ giíi tõ thÕ kû thø VI tr.CN. Néi dung rÊt phong

phó ®a d¹ng

- Quan ®iÓm vÒ con ng− êi trong triÕt häc PhËt gi¸o: Quan niÖm thÕ giíi tù

t¹i, gåm nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã s¾c vµ danh. S¾c, danh héi tô t¹o nªn con

ng− êi song b¶n chÊt cña thÕ giíi lµ v« th− êng nªn sù héi tô cña s¾c ,danh còng

chØ diÔn ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy chøng tá kh«ng cã çi t«i

vÜnh h»ng.

- Quan ®iÓm vÒ con ng− êi trong triÕt häc Nho gia: TriÕt häc Nho gia chÞu

¶nh h− ëng nhiÒu t− t− ëng cña Kinh dÞch. Theo t− t− ëng nµy, lóc ©m-d− ¬ng

ph©n ®Þnh, thanh khÝ lµm trêi, trêi lµ chóa tÓ cña vò trô; träng khÝ lµm ®Êt; con

ng− êi vµ v¹n vËt ®− îc t¹o thµnh tõ sù hçn hîp gi÷a khÝ thanh vµ khÝ träng

trong kho¶ng gi÷a ©m- d− ¬ng nh− ng con ng− êi bÈm thô tÝnh trêi nªn b¶n tÝnh

con ng− êi lµ thiÖn.

Nh×n chung, quan ®iÓm vÒ con ng− êi trong çc häc thuyÕt triÕt häc

ph− ¬ng §«ng thÓ hiÖn rÊt phong phó, nh− ng ®Òu mang nÆng tÝnh duy t©m. VÒ

c¬ b¶n çc häc thuyÕt ®· lÊy ®¹o ®øc lµm nÒn t¶ng ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò

trong cuéc sèng; song néi dung çc nguyªn t¾c, çc chuÈn mùc ®¹o døc, quan

®iÓm vÒ b¶n tÝnh con ng− êi, ®¹o lµm ng− êi vµ h×nh mÉu con ng− êi l¹i rÊt ®a

d¹ng chøa ®ùng nh÷ng t− t− ëng gièng nhau, kh¸c nhau vµ thËm chÝ ®èi lËp

nhau. TÊt c¶ çc t− t− ëng nµy ®Òu tån t¹i l©u dµi trong lÞch sö vµ gi÷ vai trß




131

nÒn t¶ng mµ trªn ®ã çc thÕ hÖ tiÕp tôc hoµn thiÖn ®Ó thÓ hiÖn quan ®iÓm cña

m×nh.

11.1.2. Quan ®iÓm vÒ con ng− êi trong triÕt häc ph− ¬ng T©y

11.1.2.1, Thêi cæ ®¹i

Tiªu biÓu cho quan ®iÓm vÒ con ng− êi ë ph− ¬ng T©y cæ ®¹i lµ nh÷ng t−

t− ëng cña ng− êi Hy L¹p.

ë Hy L¹p, çc nhµ duy vËt ®Çu tiªn lµ çc nhµ triÕt häc tù nhiªn ®· coi

con ng− êi nh− mét bé phËn cÊu thµnh thÕ giíi.

§èi lËp víi quan ®iÓm cña çc nhµ triÕt häc duy vËt, nh÷ng ng− êi theo

chñ nghÜa duy t©m l¹i truy t×m nguån gèc vµ b¶n chÊt cña con ng− êi tõ nh÷ng

lùc l− îng siªu tù nhiªn. Tiªu biÓu lµ X«cr¸t vµ Plat«nTheo X«cr¸t, thÕ giíi do thÇn t¹o ra vµ thÇn ®· an bµi cho thÕ giíi. Con

ng− êi kh«ng nªn t×m hiÓu thÕ giíi v× nh− thÕ lµ xóc ph¹m thÇn. Con ng− êi

gåm hai phÇn ®éc lËp víi nhau lµ thÓ x¸c vµ linh hån. ThÓ x¸c ®− îc t¹o thµnh

tõ ®Êt, n− íc, löa, kh«ng khÝ nªn cã thÓ mÊt ®i. Khi con ng− êi chÕt, linh hån

tho¸t khái thÓ x¸c vÒ víi thÕ giíi ý niÖm cña m×nh ®Ó ®Õn mét lóc nµo ®Êy linh

hån l¹i nhËp vµo mét thÓ x¸c míi t¹o ra mét ng− êi míi. NhËn thøc cña con

ng− êi lµ sù håi t− ëng l¹i nh÷ng g× mµ ý niÖm ®· cã.

11.1.2.2. Thêi trung cæ

Thêi trung cæ lµ thêi hÖ t− t− ëng C¬ ®èc gi¸o gi÷ vai trß thèng trÞ nªn

quan ®iÓm vÒ vai trß toµn n¨ng cña Chóa Trêi còng gi÷ vai trß thèng trÞ. Tiªu

biÓu cho t− t− ëng ë thêi k× nµy lµ quan ®iÓm cña T«m¸t §acanh.

11.1.2.3. Thêi Phôc h− ng vµ cËn ®¹i

NÐt næi bËt trong triÕt häc thêi Phôc h−

ng vµ cËn ®¹i lµ sù phñ nhËnquyÒn lùc cña §Êng s¸ng t¹o, ®Ò cao søc m¹nh cña con ng− êi, ®Ò cao vai trß

cña lÝ trÝ, ®Ò cao çc gi¸ trÞ vµ ®Ò cao t− t− ëng v× con ng− êi.

11.1.2.4. Thêi hiÖn ®¹i

VÊn ®Ò con ng− êi trong triÕt häc ph− ¬ng T©y hiÖn ®¹i thÓ hiÖn râ nÐt

qua çc quan ®iÓm cña ph©n t©m häc, chñ nghÜa nh©n vÞ, chñ nghÜa thùc dông,




132

chñ nghÜa phª ph¸n, hiÖn t− îng häc, chó gi¶i häc, chñ nghÜa hiÖn sinh, chñ

nghÜa cÊu tróc, T − t− ëng vµ nh÷ng häc thuyÕt nµy t¹o nªn trµo l− u triÕt häc

nh©n b¶n phi lÝ tÝnh trong ®ã chñ nghÜa hiÖn sinh gi÷ vai trß träng yÕu.

11.2. quan ®iÓm cña triÕt häc m¸c- lªnin vÒ vÊn ®Ò

con ng− êi

11.2.1. Quan ®iÓm cña triÕt häc M¸c- Lªnin vÒ b¶n chÊt cña con

ng− êi

11.2.1.1. Con ng− êi lµ thùc thÓ sinh vËt - x∙ héi

Lµ thùc thÓ sinh vËt, v× con ng− êi cho dï ph¸t triÓn ®Õn ®©u còng lµ mét

®éng vËt. Ph.¡ngghen kh¼ng ®Þnh: “B¶n th©n çi sù kiÖn lµ con ng− êi tõ loµi

®éng vËt mµ ra, còng ®· quyÕt ®Þnh con ng− êi kh«ng bao giê hoµn toµn tho¸tli khái nh÷ng ®Æc tÝnh vèn cã cña con vËt”.

Còng nh− nh÷ng ®éng vËt kh¸c, con ng− êi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn,

“Giíi tù nhiªn lµ th©n thÓ v« c¬ cña con ng− êi ®êi sèng thÓ x¸c vµ ®êi sèng

tinh thÇn cña con ng− êi lu«n g¾n liÒn víi giíi tù nhiªn”, nh− ng con ng− êi

kh¸c víi ®éng vËt v× con ng− êi cßn lµ mét thùc thÓ x· héi.

Lµ thùc thÓ x· héi v× çc ho¹t ®éng x· héi, tr− íc hÕt vµ quan träng nhÊt

lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®· lµm cho con ng− êi trë thµnh con ng− êi víi ®óng

nghÜa cña nã. “Ng− êi lµ gièng vËt duy nhÊt cã thÓ b»ng lao ®éng mµ cã thÓ

tho¸t khái tr¹ng th¸i thuÇn tuý lµ loµi vËt”.

Nh− vËy, con ng− êi kh«ng ph¶i lµ mét ®éng vËt thuÇn tuý mµ lµ mét

“®éng vËt x· héi”- mét thùc thÓ sinh vËt- x· héi; con ng− êi “bÈm sinh ®· lµ

sinh vËt cã tÝnh x· héi”.Thùc thÓ sinh vËt vµ thùc thÓ x· héi ë con ng− êi

kh«ng t¸ch khái nhau, trong ®ã thùc thÓ sinh vËt lµ tiÒn ®Ò mµ trªn çi tiÒn ®Ò®ã thùc thÓ x· héi tån t¹i vµ ph¸t triÓn.

Tãm l¹i, víi t− çch lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ x· héi, qu¸ tr×nh ph¸t

triÓn cña con ng− êi lu«n bÞ quy ®Þnh bëi 3 hÖ thèng quy luËt:

+ HÖ thèng quy luËt sinh häc (trao ®æi chÊt, biÕn dÞ, di truyÒn…) quy

®Þnh mÆt sinh häc cña con ng− êi.




133

+ HÖ thèng quy luËt t©m lý - ý thøc (sù h×nh thµnh t×nh c¶m, kh¸t väng,

niÒm tin, lý t− ëng) ®− îc t¹o thµnh trªn nÒn t¶ng sinh häc.

+ HÖ thèng quy luËt x· héi quy ®Þnh nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a ng− êi víi

ng− êi trong x· héi.

Ba hÖ thèng quy luËt trªn cã mèi quan hÖ h÷u c¬ t¸c ®éng lÉn nhau t¹o

nªn b¶n chÊt con ng− êi hiÖn thùc cã sù thèng nhÊt gi÷a mÆt sinh vËt vµ mÆt x·

héi.

11.2.1.2. Con ng− êi võa lµ chñ thÓ, võa lµ s¶n phÈm cña lÞch sö

Con ng− êi kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña lÞch sö víi t− çch lµ s¶n phÈm

cña qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi cña tù nhiªn, mµ con ng− êi cßn lµ chñ thÓ cña

lÞch sö.Ho¹t ®éng cña con ng− êi lµm ra lÞch sö nªn ®Ó cã lÞch sö tr− íc hÕt ph¶i

cã con ng− êi. TiÒn ®Ò ®Çu tiªn cña lÞch sö lµ sù tån t¹i cña nh÷ng ç nh©n con

ng− êi sèng, v× vËy, hµnh ®éng lÞch sö ®Çu tiªn lµ hµnh ®éng lao ®éng s¶n xuÊt

®Ó con ng− êi t¸ch khái ®éng vËt. Con ng− êi t¸ch khái ®éng vËt nh− thÕ nµo th×

hä b− íc vµo lÞch sö nh− thÕ vËy.

Nh− v©y, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÕ giíi nãi chung vµ qu¸ tr×nh

ph¸t triÓn cña con ng− êi nãi riªng, th× tõ khi con ng− êi ra ®êi cho ®Õn lóc con

ng− êi cßn tån t¹i, con ng− êi vÉn lu«n võa lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, võa lµ chñ

thÓ cña lÞch sö.

Trong khi kh¼ng ®Þnh: “Con ng− êi lµ thùc thÓ sinh vËt- x· héi vµ lµ chñ

thÓ cña lÞch sö , C.M¸c ®ång thêi kh¼ng ®Þnh: “ B¶n chÊt con ng− êi kh«ng ph¶i

lµ mét çi trõu t − îng cè h÷u cña ç nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña

nã, b¶n chÊt con ng− êi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi.

- B¶n chÊt con ng− êi h×nh thµnh vµ thÓ hiÖn ë nh÷ng con ng− êi hiÖn

thùc. §Êy lµ nh÷ng con ng− êi cô thÓ, sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ mµ ë

®ã nh÷ng mÆt kh¸c nhau t¹o nªn b¶n chÊt con ng− êi sÏ ®− îc béc lé ë nh÷ng

møc ®é cô thÓ.




134

- TÊt c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi ®Òu gãp phÇn h×nh thµnh nªn b¶n chÊt

cña con ng− êi. Çc quan hÖ nµy kh«ng kÕt hîp theo phÐp tÝnh céng mµ chóng

tæng hoµ, nghÜa lµ chóng cã vÞ trÝ, vai trß kh¸c nhau nh− ng chóng kh«ng t¸ch

rêi nhau, mµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, th©m nhËp lÉn nhau.

Nh− vËy, b¶n chÊt cña con ng− êi kh«ng ph¶i ® − îc sinh ra mµ ® − îc sinhthµnh, nã h×nh thµnh vµ thay ®æi theo sù h×nh thµnh vµ thay ®æi cña çc quan

hÖ x· héi, trong ®ã tr− íc hÕt vµ quan träng nhÊt lµ çc quan hÖ thuéc lÜnh vùc

kinh tÕ.

11.2.2. Quan niÖm cña triÕt häc M¸c- Lªnin vÒ gi¶i phãng con

ng− êi

Cèt lâi cña triÕt häc M¸c- Lªnin nãi chung, cña triÕt häc vÒ con ng−

êitrong triÕt häc M¸c- Lªnin nãi riªng lµ vÊn ®Ò gi¶i phãng con ng− êi, tõ gi¶i

phãng nh÷ng con ng− êi cô thÓ tiÕn tíi gi¶i phãng nh©n lo¹i. Toµn bé nh÷ng

néi dung tr¶ lêi cho çc c©u hái nh− : Con ng− êi lµ g×? Nguån gèc con ng− êi?

B¶n chÊt con ng− êi?... ®Òu nh»m môc ®Ých hiÓu ®èi t− îng gi¶i phãng ®Ó x¸c

®Þnh ®óng ®¾n nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn vÊn ®Ò gi¶i phãng.

Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, C.M¸c ®· chØ râ nh÷ng biÓu hiÖn cña lao

®éngbÞ tha ho¸, nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù tha ho¸; trªn c¬ së ®ã, C.M¸c ®· x¸c®Þnh ph− ¬ng thøc vµ nh÷ng lùc l− îng cã thÓ thùc hiÖn sù nghiÖp gi¶i phãng

con ng− êi tho¸t khái tha ho¸ ®Ó tiÕn tíi mét x· héi mµ “sù ph¸t triÓn tù do cña

mçi ng− êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña tÊt c¶ mäi ng− êi.

Theo C.M¸c:

- Lao ®éng bÞ tha ho¸ lµ lao ®éng lµm cho ng− êi lao ®éng ®¸nh mÊt

m×nh trong ho¹t ®éng ng− êi nh− ng l¹i t×m thÊy m×nh trong ho¹t ®éng vËt.

- Lao ®éng bÞ tha ho¸ lµ lao ®éng lµm ®¶o lén çc quan hÖ cña ng− êi

lao ®éng

Nh− vËy, quan hÖ gi÷a con ng− êi víi ®å vËt (trùc tiÕp lµ quan hÖ víi

TLSX, víi s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt) ®· trë thµnh quan hÖ gi÷a con

ng− êi víi kÎ thèng trÞ xa l¹.




135

Cïng víi qu¸ tr×nh trªn lµ ng− êi lao ®éng ph¶i thùc hiÖn quan hÖ víi

ng− êi chñ. §©y lµ quan hÖ gi÷a ng− êi víi ng− êi. Song, ng− êi lao ®éng quan hÖ

víi chñ qua sè s¶n phÈm ng− êi chñ thu ®− îc vµ sè tiÒn thï lao mµ ng− êi lao

®éng ®− îc tr¶. Cho nªn, vÒ b¶n chÊt quan hÖ gi÷a ng− êi víi ng− êi ®· trë thµnh

quan hÖ gi÷a ng− êi víi ®å vËt.- Lao ®éng bÞ tha ho¸ lµ lao ®éng lµm cho ng− êi lao ®éng bÞ ph¸t triÓn

quÌ quÆt.

C.M¸c cho r»ng nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn sù tha ho¸ lµ chÕ ®é t−

h÷u vÒ TLSX.

§èi víi ph− ¬ng thøc vµ lùc l− îng gi¶i phãng con ng− êi, triÕt häc M¸c-

Lªnin kh¼ng ®Þnh:

Gi¶i phãng con ng− êi lµ xo¸ bá ng− êi bãc lét ng− êi, xo¸ bá tha ho¸ ®Ó

con ng− êi vÒ víi chÝnh m×nh, ph¸t triÓn b¶n tÝnh ch©n chÝnh cña m×nh. Song

“con ng− êi bÈm sinh ®· lµ sinh vËt cã tÝnh x· héi th× do ®ã con ng− êi chØ cã

thÓ ph¸t triÓn b¶n tÝnh ch©n chÝnh cña m×nh trong x· héi”. ViÖc gi¶i phãng

con ng− êi ph¶i ®− îc th− c hiÖn trong x· héi loµi ng− êi.

Nguyªn nh©n s¶n sinh ra tha ho¸ lµ chÕ ®é t− h÷u vÒ TLSX nªn “xo¸ bá

mét çch tÝch cùc chÕ ®é t− h÷u víi tÝnh çch lµ sù kh¼ng ®Þnh sinh ho¹t cñacon ng− êi lµ sù xo¸ bá mét çch tÝch cùc mäi sù tha ho¸”.

11.3. t− t− ëng hå chÝ minh vÒ con ng− êi trong sù

nghiÖp çch m¹ng do ®¶ng céng s¶n viÖt nam l∙nh

®¹o

11.3.1. C¬ së h×nh thµnh t− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng− êi

- Nhu cÇu kh¸ch quan cña lÞch sö- x· héi

Cuèi thÕ kØ XIX, dÇu thÕ kØ XX CNTB ®· ph¸t triÓn thµnh CN§Q. Cïng

víi m©u thuÉn giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n, CN§Q ra ®êi ®· xuÊt hiÖn

thªm nhiÒu m©u thuÉn míi: m©u thuÉn gi÷a çc d©n téc thuéc ®Þa víi CN§Q,

thùc d©n.




136

ë Ph¸p tõ gi÷a thÕ kØ XIX, ViÖt Nam bÞ thùc d©n Ph¸p x©m l− îc. ViÖt

Nam trë thµnh n− íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn d− íi ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n

Ph¸p. C¸c cuéc kh¸ng chiÕn gi¶i phãng d©n téc ®Òu thÊt b¹i. Cuéc sèng cña

ng− êi ViÖt Nam ch×m trong ®au khæ tñi nhôc v× mÊt n− íc. Nhu cÇu ph¶i t×m ra

con ®− êng gi¶i phãng ®Ó cøu d©n, cøu n− íc trë thµnh mét ®ßi hái kh¸ch quan®èi víi mçi ng− êi vµ ®èi víi c¶ d©n téc. Trong ®iÒu kiÖn Êy, t− t− ëng Hå ChÝ

Minh nãi chung vµ t− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng− êi nãi riªng tõng b− íc

®− îc h×nh thµnh.

- V¨n ho¸ vµ truyÒn thèng cña ng− êi ViÖt Nam

Sinh ra vµ lín lªn trong mét d©n téc cã tinh thÇn yªu n− íc, ý chÝ ®Êu

tranh ®Ó dùng n− íc, gi÷ n− íc, tinh thÇn nh©n nghÜa, truyÒn thèng t− ¬ng ¸i

t− ¬ng th©n, l¹c quan, yªu ®êi, cÇn cï th«ng minh, s¸ng t¹o, Hå ChÝ Minh ®·

hÊp thô ngay tõ nÒn gi¸o dôc cña gia ®×nh vµ ngµy cµng ®− îc cñng cè trong

cuéc ®êi ho¹t ®éng.

- Tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i

Hå ChÝ Minh chÞu ¶nh h− ëng nhiÒu tinh hoa v¨n ho¸ cña c¶ ph− ¬ng

§«ng lÉn ph− ¬ng T©y.

§èi víi v¨n ho¸ ph− ¬ng §«ng, Hå ChÝ Minh ®· ch¾t läc nh÷ng t− t− ëngcña Nho gi¸o vµ PhËt gi¸o nh− th− ¬ng yªu con ng− êi, t− t− ëng tu th©n d− ìng

tÝnh, hµnh ®¹o cøu ng− êi, ®Ò cao v¨n ho¸, ®¹o ®øc, hiÕu häc.

§èi víi v¨n ho¸ ph− ¬ng T©y, qu¸ tr×nh b«n ba t×m ®− êng cøu nø¬c ®·

gióp Hå ChÝ Minh tiÕp cËn vµ chÞu ¶nh h− ëng cña nhiÒu nÒn v¨n ho¸ d©n chñ

vµ c¸ch m¹ng ph− ¬ng T©y.

Gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh vÒ mÆt thÕ giíi quan vµ ph− ¬ng ph¸p luËn ®èi víi

viÖc h×nh thµnh t− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng− êi vµ quan niÖm vÒ con

ng− êi cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin.

Tõ ®©y toµn bé nh÷ng t− t− ëng vÒ con ng− êi cña Hå ChÝ Minh tiÕp tôc

®− îc bæ sung, hoµn thiÖn trªn nÒn t¶ng t− t− ëng vÒ con ng− êi cña chñ nghÜa

M¸c- Lªnin vµ bèi c¶nh thùc tÕ cña ViÖt Nam.




137

11.3.2. Néi dung c¬ b¶n cña t− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng− êi

Hå ChÝ Minh quan niÖm “ ch÷ ng− êi, nghÜa hÑp lµ gia ®×nh, anh em, hä

hµng, bÇu b¹n. NghÜa réng lµ ®ång bµo c¶ n− íc. Réng h¬n n÷a lµ c¶ loµi

ng− êi”.

Nh− vËy, t− t− ëng Hå ChÝ minh vÒ con ng− êi lµ t− t− ëng ç nh©n, céng

®ång, giai cÊp,d©n téc vµ c¶ nh©n lo¹i.

§èi víi çch m¹ng ViÖt Nam, mét sè néi dung c¬ b¶n nhÊt vÒ con

ng− êi trong t− t− ëng Hå ChÝ Minh ®− îc thÓ hiÖn qua t− t− ëng vÒ gi¶i phãng

d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng; t− t− ëng vÒ con

ng− êi võa lµ ®éng lùc cña çch m¹ng; t− t− ëng vÒ ph¸t triÓn con ng− êi toµn

diÖn.

11.3.2.1. T − t − ëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng

giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng

-§éc lËp tù do lµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña çc d©n téc

Cã thÓ nãi “ ®éc lËp, tù do lµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m cña çc d©n téc”

lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cho nh÷ng t− t− ëng kh¸c vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng

giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng cña Hå ChÝ Minh.

- Gi¶i phãng d©n téc tr− íc hÕt ph¶i do chÝnh çc d©n téc thùc hiÖn.

Tõ viÖc nghiªn cøu çch m¹ng d©n téc trªn thÕ giíi, Hå ChÝ Minh rót ra

kÕt luËn: gi¶i phãng d©n téc tr− íc hÕt lµ qu¸ tr×nh tù gi¶i phãng, lµ nhiÖm vô

cña chÝnh b¶n th©n çc d©n téc. N¨m 1921, trong Tuyªn ng«n cña Héi liªn

hiÖp thuéc ®Þa Hå ChÝ Minh viÕt: Hìi anh em ë çc n− íc thuéc ®Þa.

- Gi¶i phãng d©n téc ph¶i g¾n liÒn víi gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng

nh©n d©n lao ®éng.

T − t− ëng Hå ChÝ Minh thÓ hiÖn s©u s¾c r»ng quyÒn lîi d©n téc, quyÒn

lîi giai cÊp vµ quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng thèng nhÊt, g¾n bã chÆt trÏ víi

nhau nªn gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao

®éng kh«ng t¸ch rêi nhau. Trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng nµy giai cÊp c«ng

nh©n ch¼ng nh÷ng ®Êu tranh gi¶i phãng m×nh, mµ cßn gi¶i phãng c¶ loµi




138

ng− êi khái ¸p bøc, bãc lét ( çch m¹ng ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi mèi

liªn hÖ Êy)

Tãm l¹i t− t− ëng Hå ChÝ Minh vÒ gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai

cÊp, gi¶i phãng nh©n d©n lao ®éng lµ t− t− ëng vÒ sù kÕt hîp gi÷a d©n téc víi

giai cÊp, d©n téc víi quèc tÕ, ®éc lËp d©n téc víi chñ nghÜa x· héi.

11.3.2.2.T − t − ëng Hå ChÝ Minh vÒ con ng− êi võa lµ môc tiªu, võa lµ

®éng lùc cña çch m¹ng

Hå ChÝ Minh lu«n lu«n coi con ng− êi võa lµ môc tiªu, v− µ lµ ®éng lùc

cña çch m¹ng. Tõ nhËn thøc “ tÊt c¶ nh÷ng ng− êi lao ®éng trªn thÕ giíi ®Òu

cã môc ®Ých chung lµ tho¸t khái ¸p bøc bãc lét, ® − îc sèng sung s− íng tù do,

tøc lµ thùc hiÖn chÕ ®é céng s¶n”, Hå ChÝ Minh quan niÖm cuéc sèng cña

nh©n d©n lµ môc tiªu cña mäi ho¹t ®éng çch m¹ng; ngay c¶ “n− íc ®éc lËp

mµ d©n kh«ng ®− îc h− ëng h¹nh phóc tù do, th× ®éc lËp còng ch¼ng cã nghÜa

lÝ g×”, lîi Ých ph¶i lµ cña d©n, h¹nh phóc ph¶i lµ cña d©n.

Nh− vËy, x¸c ®Þnh nh©n d©n lao ®éng lµ nôc tiªu cña sù nghiÖp çch

m¹nh vµ h− íng toµn bé ho¹t ®éng cña m×nh nh»m ®¹t ®Õn môc tiªu ®ã lµ tiªu

chuÈn hµng ®Çu ®Ó ®¸nh gi¸ võa ë gãc ®é chÝnh trÞ, t− t− ëng, võa ë gãc ®é ®¹o

®øc ®èi víi ®êi sèng cña mçi ç nh©n, mçi tæ chøc x· héi.G¾n bã víi t− t− ëng “con ng− êi lµ môc tiªu cña çch m¹ng” lµ t− t− ëng

“con ng− êi lµ ®éng lùc cña çch m¹ng”, Hå ChÝ Minh quan niÖm “v« luËn

viÖc g×, ®Òu do ng− êi lµm ra, vµ tõ nhá ®Õn to, tõ gÇn ®Õn xa, ®Òu thÕ c¶”.

" C«ng cuéc ®æi míi, x©y dùng lµ tr¸ch nhiÖm cña d©n.

Sù nghiÖp kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc lµ c«ng viÖc cña d©n.

ChÝnh quyÒn tõ x· ®Õn ChÝnh phñ Trung − ¬ng do d©n cö ra.

§oµn thÓ tõ Trung − ¬ng ®Õn x· do d©n tæ chøc nªn.

Nãi tãm l¹i, quyÒn hµnh vµ lùc l− îng ®Òu ë n¬i d©n”.

Cã thÓ nãi t− t− ëng “con ng− êi võa lµ môc ®Ých võa lµ môc tiªu cña

çch m¹ng” lµ t− t− ëng sù nghiÖp çch m¹ng, thµnh qu¶ çch m¹ng cña d©n,

do d©n vµ v× d©n.




139

11.3.2.3. T − t − ëng Hå ChÝ Minh vÒ ph¸t triÓn con ng− êi toµn diÖn.

Ph¸t triÓn con ng− êi toµn diÖn lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa chiÕn l− îc trong t−

t− ëng Hå ChÝ Minh. Sù h− ng hay suy cña mét d©n téc, mét quèc gia kh«ng

chØ lµ d©n téc Êy, quèc gia Êy ®· tõng gi¶i quyÕt nhiÖm vô lÞch sö ®Æt ra cho

hä nh− thÕ nµo mµ cßn lµ hä chuÈn bÞ con ng− êi cho t− ¬ng lai ra sao.

Nh− vËy, mçi cuéc çch m¹ng, mçi mét chÕ ®é x· héi sÏ cã nh÷ng tiªu

chuÈn riªng, nh÷ng mÉu h×nh riªng vÒ con ng− êi toµn diÖn. Çch m¹ng ViÖt

Nam lµ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa nh»m thùc hiÖn chÕ ®é d©n chñ, x· héi

d©n chñ nªn nh÷ng néi dung vÒ ph¸t triÓn con ng− êi toµn diÖn trong t− t− ëng

Hå ChÝ Minh còng h− íng ®Õn môc ®Ých nµy.

Néi dung ph¸t triÓn con ng− êi toµn diÖn ®− îc Hå CHÝ Minh ®Ò cËp rÊt

cô thÓ. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong t− t− ëng ®ã lµ:

- Tiªu chuÈn c¬ b¶n hµng ®Çu cña con ng− êi toµn diÖn lµ ®øc vµ tµi,

trong ®ã ®øc lµ gèc.

Theo Hå CHÝ Minh, nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña ®øc lµ: trung víi n− íc,

hiÕu víi d©n; yªu th− ¬ng con ng− êi; cÇn, kiÖm, liªm, chÝnh, chÝ c«ng, v« t− ;

cã tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n.

Tµi ®− îc hiÓu lµ n¨ng lùc cña con ng− êi ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®− îcgiao phã. N¨ng lùc Êy thÓ hiÖn tËp trung ë tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc, kü

thuËt vµ lý luËn.

- Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x©y dùng con ng− êi toµn diÖn lµ tu d− ìng, rÌn

luyÖn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, thùc hiÖn ®ång bé qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ tù

gi¸o dôc.

Hå ChÝ Minh quan niÖm phÈm chÊt, n¨ng lùc cña con ng− êi kh«ng ph¶i

cã s½n, còng kh«ng ph¶i “tõ trªn trêi sa xuèng” mµ “nã do ®Êu tranh, rÌn

luyÖn bÒn bØ h»ng ngµy mµ ph¸t triÓn vµ cñng cè ”. Qu¸ tr×nh ®Êu tranh, rÌn

luyÖn Êy còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc, tù gi¸o dôc trong ho¹t ®éng thùc

tiÔn.




140

11.4. VÊn ®Ò x©y dùng con ng− êi ViÖt Nam giai ®o¹n hiÖn

nay.

11.4.1. Con ng− êi ViÖt Nam trong lÞch sö.

11.4.1.1. §iÒu kiÖn lÞch sö h×nh thµnh con ng− êi ViÖt Nam.

Con ng− êi ViÖt Nam h×nh thµnh d− íi sù t¸c ®éng ®a d¹ng cña c¸c ®iÒu

kiÖn tù nhiªn vµ x· héi, song tr− íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn: sù t¸c ®éng cña m«i

tr− êng - ®Þa lý; ®êi sèng kinh tÕ; lÞch sö gi÷ n− íc; sù t¸c ®éng cña m«i tr− êng

v¨n ho¸.

N¬i khai sinh lËp nghiÖp cña tæ tiªn ng− êi ViÖt lµ vïng ®Êt míi ®− îc

båi ®¾p, n»m gi÷a mét bªn lµ nói vµ mét bªn lµ biÓn nªn hÖ thèng s«ng ngßi

tho¸t n− íc ch»ng chÞt. NhiÒu ngh×n n¨m sèng trªn vïng ®Êt nµy, dÊu vÕt s«ngn− íc ®· in ®Ëm nÐt trong c¸ch t− duy vµ v¨n ho¸ ng− êi ViÖt.

VÒ ®Þa lý, ViÖt Nam n»m ë §«ng Nam ch©u ¸ - khu vùc võa cã vÞ trÝ

chiÕn l− îc, võa lµ n¬i giao thoa cña nhiÒu nÒn v¨n ho¸ nªn ng− êi ViÖt Nam

chÞu ¶nh h− ëng cña nhiÒu nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau.

NÒn kinh tÕ tiÓu n«ng ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ng− êi ViÖt trong lÞch

sö. ThÝch øng víi nÒn s¶n xuÊt nµy lµ nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt gia ®×nh vµ nh÷ng

céng ®ång lµng x· ®Ó hîp lùc chèng thiªn tai, gióp nhau trong s¶n xuÊt còng

nh− trong c¬n ho¹n n¹n.

NÒn kinh tÕ tiÓu n«ng vµ kÕt cÊu kinh tÕ, tæ chøc hµnh chÝnh lµng x· ®·

h×nh thµnh ë ng− êi ViÖt Nam nhiÒu phÈm chÊt ®¹o ®øc, n¨ng lùc, quan ®iÓm,

quan niÖm vµ tÇm nh×n t− ¬ng øng.

- LÞch sö gi÷ n− íc

ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng quèc gia bÞ nhiÒu thÕ lùc lín, m¹nh h¬nvÒ tiÒm lùc kinh tÕ vµ qu©n sù x©m chiÕm, ®« hé, cã thêi gian sù ®« hé kÐo dµi

liªn tôc h¬n m− êi thÕ kû.

LÞch sö d©n téc ViÖt Nam ®· h×nh thµnh nªn nh÷ng phÈm chÊt vµ n¨ng

lùc cña nh÷ng con ng− êi th− êng xuyªn ph¶i chiÕn ®Êu trong thÕ trËn kh«ng

c©n søc ®Ó b¶o vÖ chñ quyÒn l·nh thæ vµ sù sèng cña m×nh.




141

- M«i tr− êng v¨n ho¸.

Tõ hoµn c¶nh ®Þa lý vµ lÞch sö gi÷ n− íc, ng− êi ViÖt chÞu ¶nh h− ëng

nhiÒu nÒn v¨n ho¸ cña d©n téc kh¸c nhau trªn thÕ giíi trong ®ã næi lªn lµ

Trung Quèc, Ê n §é, Ph¸p. Cã nh÷ng hÖ t− t− ëng cña çc d©n téc nµy ®· tõng

lµ quèc gi¸o ë ViÖt Nam nh− PhËt gi¸o, Nho gi¸o.

§Çu thÕ kû XX, qua ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc, ng− êi ViÖt Nam

tiÕp cËn víi chñ nghÜa M¸c – Lªnin vµ tõ khi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®− îc

thµnh lËp th× chñ nghÜa M¸c – Lªnin ®· trë thµnh hÖ t− t− ëng ®Þnh h− íng cho

çch m¹ng ViÖt Nam.

M«i tr− êng v¨n ho¸ ®a d¹ng ®· ®em ®Õn sù ®a d¹ng trong ®êi sèng tinh

thÇn cña ng−

êi ViÖt Nam nãi riªng, toµn bé ®êi sèng cña ng−

êi ViÖt Nam nãichung trªn nÒn kinh tÕ – v¨n ho¸ tiÓu n«ng lóa n− íc

11.4.1.2. MÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ cña ng− êi ViÖt Nam trong lÞch sö.

Nh÷ng mÆt tÝch cùc cña ng− êi ViÖt Nam trong lÞch sö ®− îc §¶ng Céng

s¶n ViÖt Nam coi lµ mét phÇn b¶n s¾c cña d©n téc bao gåm nh÷ng gi¸ trÞ bÒn

v÷ng, nh÷ng tinh hoa cña céng ®ång çc d©n téc ViÖt Nam ®− îc vun ®¾p nªn

qua hµng ngµn n¨m ®Êu tranh dùng n− íc vµ gi÷ n− íc. §ã lµ: lßng yªu n− íc

nång nµn, ý chÝ tù c− êng d©n téc ; tinh thÇn ®oµn kÕt, ý thøc céng ®ång g¾nkÕt ç nh©n – gia ®×nh – lµng x· - Tæ quèc; lßng nh©n ¸i, khoan dung, träng

nghÜa t×nh, ®¹o lý; ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o trong lao ®éng; tinh tÕ trong øng

xö, gi¶n dÞ trong lèi sèng.

Nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña ng− êi ViÖt Nam trong lÞch sö béc lé qua:

+ Nh÷ng h¹n chÕ cña truyÒn thèng d©n chñ lµng x·

TruyÒn thèng d©n chñ lµng x· lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña céng ®ång lµng

x· mµ cuéc sèng tiÓu n«ng tù cung, tù cÊp ®· t¹o ra. Cïng víi viÖc h×nh thµnh

tinh thÇn ®oµn kÕt, t− ¬ng trî gióp ®ì nhau trong cuéc sèng, céng ®ång lµng x·

®· s¶n sinh d©n chñ lµng x·. §©y lµ h×nh thøc d©n chñ s¬ khai thÓ hiÖn h×nh

thøc tù qu¶n, çc thµnh viªn trong céng ®ång gi¸m s¸t nhau chñ yÕu qua d−

luËn cña céng ®ång. §iÒu nµy th− êng dÉn ®Õn t− t− ëng côc bé dßng hä, lµng




142

x·; t− t− ëng b×nh quan chñ nghÜa; hay can thiÖp vµo cuéc sèng riªng t− , can

thiÖp vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ç thÓ; thiÕu tinh thÇn tù gi¸c khi d− luËn

céng ®ång kh«ng cßn coi träng nªn dÔ hµnh ®éng tù do, tuú tiÖn; coi th− êng

luËt ph¸p, bëi “ phÐp vua thua lÖ lµng” v.v.

+ TËp qu¸n s¶n xuÊt tiÓu n«ng

TËp qu¸n s¶n xuÊt tiÓu n«ng lµ s¶n phÈm cña nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng tån

t¹i l©u dµi. TËp qu¸n nµy dÉn ®Õn kh¶ n¨ng h¹ch to¸n kinh tÕ kÐm cái, nÆng nÒ

vÒ lîi Ých tr− íc m¾t nªn dÔ bá qua lîi Ých l©u dµi; thiÕu chuÈn x¸c vÒ thêi gian,

kü thuËt; t©m lý cÇu an, cÇu may; thÝch b×nh qu©n, kh«ng chÊp nhËn sù ph©n

ho¸ trong cuéc sèng; v.v..

+ §Ò cao th¸i qu¸ kinh nghiÖm

§Ò cao ®Õn møc gÇn nh− tuyÖt ®èi ho¸ vai trß cña kinh nghiÖm lµ s¶n

phÈm cña nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lóa n− íc, ®Æc biÖt lµ nÒn s¶n xuÊt nhá,

manh món. NÒn s¶n xuÊt nµy cã quy tr×nh æn ®Þnh vµ chñ yÕu chÞu sù chi phèi

cã tÝnh æn ®Þnh cña tù nhiªn nªn kinh nghiÖm ®− îc ®¸nh gi¸ rÊt cao. §iÒu nµy

dÉn ®Õn viÖc xem th− êng lý luËn; xem th− êng tuæi trÎ; quyÒn lùc thuéc vÒ

nh÷ng ng− êi l©u n¨m, nhiÒu tuæi,”sèng l©u lªn l·o lµng”; ...

+ TÝnh hai mÆt cña mét sè truyÒn thèngMét sè truyÒn thèng cña ng− êi ViÖt Nam còng béc lé tÝnh hai mÆt cña

nã nh− sèng gi¶n dÞ, ghÐt cÇu k×, xa hoa lµ phÈm chÊt tèt, song dÔ dÉn ®Õn sù

h¹ thÊp nhu cÇu, trong khi nhu cÇu lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc ph¸t triÓn cña

x· héi; truyÒn thèng giái chÞu ®ùng gian khæ còng lµ mét truyÒn thèng tèt

nh− ng còng dÔ dÉn ®Õn sù cam chÞu, tho¶ m·n, b»ng lßng víi çi hiÖn cã,

11.4.2. Con ng− êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay

11.4.2.1. Çch m¹ng ViÖt Nam giai ®o¹n hiÖn nay vµ nh÷ng vÊn ®Ò

®Æt ra ®èi víi con ng− êi ViÖt Nam

Çch m¹ng ViÖt Nam ®ang diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c, phøc t¹p cña

thÕ giíi, trªn nh÷ng thµnh tùu lín lao mµ d©n téc ViÖt Nam ®· ®¹t ®− îc vµ




143

tr− íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ ng− êi ViÖt Nam ph¶i n¾m b¾t vµ ph¶i

v− ît qua.

Trªn thÕ giíi, çch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ph¸t triÓn m¹nh mÏ

®− a nh©n lo¹i vµo nÒn v¨n minh trÝ tuÖ víi hai ®Æc tr− ng c¬ b¶n lµ x· héi th«ng

tin vµ kinh tÕ tri thøc ®· t¹o c¬ së vËt chÊt cho qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ dÉn ®Õnxu h− íng liªn kÕt, hîp t¸c ngay c¶ gi÷a çc quèc gia cã chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c

nhau trong cuéc c¹nh tranh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn.

Tõ t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt n− íc vµ thÕ giíi, tõ môc tiªu chung lµ “®éc

lËp d©n téc g¾n liÒn víi CNXH, d©n giµu, n− íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n

chñ, v¨n minh”, nhiÖm vô cña çch m¹ng ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay

lµ: “ Ph¸t huy søc m¹nh toµn d©n téc, tiÕp tôc ®æi míi, ®Èym¹nh CNH,H§H,

x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam XHCN ”.

Thùc tiÔn ®ßi hái ng− êi ViÖt Nam ph¶i ®¹t ®− îc nh÷ng yªu cÇu míi ®Ó

thùc hiÖn nhiÖm vô cña tõng giai ®o¹n çch m¹ng trong môc tiªu chung tr− íc

nh÷ng diÔn biÕn ®a d¹ng, phøc t¹p cña thÕ giíi, tr− íc nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch

thøc cña chÝnh m×nh.

11.4.2.2. X©y dùng con ng− êi ViÖt Nam ®¸p øng cña giai ®o¹n çch

m¹ng hiÖn nay§ång thêi víi viÖc kiªn tr× ®Êu tranh chèng tho¸i ho¸, biÕn chÊt, x©y

dùng con ng− êi ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn

ë con ng− êi nh÷ng ®øc tÝnh c¬ b¶n sau:

- Cã tinh thÇn yªu n− íc, tù c− êng d©n téc phÊn ®Êu v× ®éc lËp d©n téc

vµ CNXH, cã ý chÝ v− ¬n lªn ® − a ®Êt n− íc tho¸t khái nghÌo nµn l¹c hËu, ®oµn

kÕt víi nh©n d©n thÕ giíi trong sù nghiÖp ®Êu tranh v× hoµ b×nh ®éc lËp d©n

téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi.

- Cã ý thøc tËp thÓ, ®oµn kÕt, phÊn ®Êu v× lîi Ých chung.

- Cã lèi sèng lµnh m¹nh, nÕp sèng v¨n minh, cÇn kiÖm, trung thùc,

nh©n nghÜa t«n träng kû c− ¬ng phÐp n− íc, quy − íc cña céng ®ång; cã ý thøc

b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr− êng sinh th¸i.




144

- Lao ®éng ch¨m chØ víi l− ¬ng t©m nghÒ nghiÖp, cã kü thuËt, s¸ng t¹o,

n¨ng suÊt lao ®éng cao v× lîi Ých cña b¶n th©n, gia ®×nh, tËp thÓ vµ x· héi.

- Th− êng xuyªn häc tËp, n©ng cao hiÓu biÕt, tr×nh ®é chuyªn m«n, tr×nh

®é thÈm mü vµ thÓ lùc.

§Ó ®¹t ®− îc ®iÒu nµy ng− êi ViÖt Nam ®· vµ ®ang tËp trung ®Çu t− vµo

nh÷ng lÜnh vùc chñ yÕu nhÊt cña x· héi nh− :

- Trªn lÜnh vùc kinh tÕ , thùc hiÖn nhÊt qu¸n vµ l©u dµi chÝnh s¸ch ph¸t

triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr− êng ®Þnh h− íng x· héi chñ nghÜa

- Trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ, kh¼ng ®Þnh con ®− êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi

trªn nÒn t¶ng cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin, t− t− ëng Hå ChÝ Minh, nh»m n©ng

cao tÝnh tÝch cùc chÝnh trÞ cña nh©n d©n, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh©n d©n tham gianhiÒu h¬n vµo qu¶n lý nhµ n− íc, qu¶n lý x· héi.

- Trªn lÜnh vùc x· héi, gi¶i phãng con ng− êi khái sù thao tóng cña c¸c

quan hÖ x· héi cò ®· lçi thêi, kÕ thõa truyÒn thèng tèt ®Ñp, x©y dùng hÖ thèng

nh÷ng chuÈn mùc quan hÖ míi.

- Trªn lÜnh vùc gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc, c«ng nghÖ, gi¸o dôc vµ

®µo t¹o – khoa häc, c«ng nghÖ ®− îc coi lµ “quèc s¸ch hµng ®Çu nh»m n©ng

cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi d− ìng nh©n tµi”, “lµ nÒn t¶ng vµ ®éng lùc

®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n− íc”.

- Trªn lÜnh vùc v¨n ho¸: “X©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c

d©n téc ®− îc coi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cua sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x·

héi. Mäi ho¹t ®éng cña v¨n ho¸ nh»m x©y dùng con ng− êi ViÖt Nam ph¸t

triÓn toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ, t− t− ëng trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, thÓ chÊt, n¨ng lùc s¸ng

t¹o, cã ý thøc céng ®ång, lßng nh©n ¸i, khoan dung, t«n träng nghÜa t×nh, quan

hÖ hµi hoµ trong gia ®×nh, céng ®ång vµ x· héi”.

Cã thÓ nãi x©y dùng con ng− êi ®ang ® − îc ng− êi ViÖt Nam thùc hiÖn

trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. Nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau cã

nh÷ng träng t©m kh¸c nhau nh− ng ®Òu hç trî nhau ®Ó h×nh thµnh cuéc sèng

míi víi con ng− êi míi.




145


1. H·y tr×nh bµy mét sè quan ®iÓm triÕt häc phi m¸cxÝt vÒ con ng− êi

2. Quan ®iÓm cña triÕt häc m¸c- lªnin vÒ vÊn ®Ò con ng− êi nh− thÕ nµo?

3. Ph©n tÝch quan niÖm cña triÕt häc M¸c- Lªnin vÒ gi¶i phãng con ng− êi

4. H·y ph©n tÝch t− t− ëng hå chÝ minh vÒ con ng− êi trong sù nghiÖp c¸ch

m¹ng do ®¶ng céng s¶n viÖt nam l·nh ®¹o

5- VÊn ®Ò x©y dùng con ng− êi ViÖt Nam giai ®o¹n hiÖn nay ®− îc thùc hiÖn

nh− thÕ nµo?




môc lôc

Ch− ¬ng Trang

1. Ch− ¬ng I: TriÕt häc vµ vai trß cña nã trong ®êi sèng x· héi 2

2. Ch− ¬ng II: Kh¸i l− îc lÞch sö triÕt häc ph− ¬ng T©y 10

3. Ch− ¬ng III: Kh¸i l− îc lÞch sö triÕt häc ph− ¬ng T©y 26

4. Ch− ¬ng IV: Kh¸i l− îc lÞch sö triÕt häc M¸c - Lªnin 48

5. Ch− ¬ng V: Chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng - c¬ së lý luËn cña

thÕ giíi quan khoa häc

63

6. Ch− ¬ng VI: PhÐp biÖn chøng duy vËt - Ph− ¬ng ph¸p luËn nhËn

thøc khoa häc vµ thùc tiÔn

72

7. Ch− ¬ng VII: Nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn

cña triÕt häc M¸c - Lªnin

85

8 Ch VIII Lý l Ë h× h h¸I ki h Õ · héi µ ® ê ®I

de cuong bai giang triet hoc danh cho cao hoc ts vuminhtuyen

Documents