bai 1 vai trò của siêu âm trong sản phụ
TRANSCRIPT
BS CKII. LÊ THỊ QUỲNH HÀ
KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH
BV HÙNG VƯƠNG
VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM
TRONG SẢN PHỤ KHOA
NỘI DUNG
Lịch sử
Đại cƣơng
Nguyên lý
Những ứng dụng trong sản, phụ khoa
Các chỉ định
Ƣu điểm siêu âm đƣờng âm đạo
Một số loại siêu âm chuyên biệt
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM THẾ GIỚI
1880: Pierre Curie tìm ra sóng siêu âm với hiệu ứng áp
điện Piezo - eclectric
1917: Paul Langevin ứng dụng sóng siêu âm vào việc phát
hiện tàu ngầm.
1945: Y học siêu âm
1949: A Mode (Jonh Julian Wild)
1954: M Mode (H. Hertz)
1957: B Mode (Tom Brown)
1958 Ian Donald đƣa siêu âm vào chẩn đoán sản phụ khoa
LỊCH SỬ
1960 : Doppler -Takeuchi (Japan)
1980 : Doppler Flow - Stuart Campell
1990 : 3D - Donald King (Columbia University)
1992 : demo 3D Facial -H.C. Kuo, F.M. Chang, C.H. Wu
(Taiwan)
2000 : siêu âm xách tay (portable)
2010 : siêu âm đàn hồi (Elasto)
LỊCH SỬ
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN SIÊU ÂM Ở VIỆT NAM
Từ 1975: Y khoa Việt Nam không nói đến siêu âm y học
1985 : có thông tin về siêu âm y học
1986 : lớp siêu âm tổng quát tại Bệnh Viện Nhân Dân
Gia Định (TPHCM) do Bs. U. Meckler và Bs. Nguyễn Sĩ
Huyên hƣớng dẫn cho 23 Bác sĩ đa khoa
LỊCH SỬ
1987 : lớp siêu âm tổng quát kỳ 2 đƣợc tiếp tục tại Bệnh
Viện Nhân Dân Gia Định ( TPHCM)
Chƣơng trình viện trợ máy siêu âm do bà S. Weber
(Hilfsaktion Vietnam) tài trợ 15 máy Kontron Sigma 20
và Sigma 1
Hội siêu âm TPHCM đƣợc thành lập.
Hội ADM (Pháp) tài trợ máy siêu âm Aloka và Bs. P.
Gild dạy lớp siêu âm sản tại Bệnh Viện Từ Dũ
LỊCH SỬ
1989 : Bs. Marc Althuser mở lớp siêu âm tim tại bệnh
viện Bình Dân
Từ 1990: lớp siêu âm tổng quát, siêu âm phụ sản, siêu âm
tim đƣợc tổ chức thƣờng xuyên, đào tạo các Bác sĩ đa
khoa và chuyên khoa biết làm siêu âm
1992: siêu âm sản phụ khoa đầu tiên do trung tâm đào tạo
tổ chức
LỊCH SỬ
LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN KHOA CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH
BỆNH VIỆN HÙNG VƢƠNG
• Đã mở 03 khóa
• Khóa huấn luyện chuyên đề siêu âm sản phụ khoa 3 tháng:
thƣờng khai giảng giữa tháng 6 và bắt đầu chiêu sinh
trƣớc 1 tháng
• Đến nay đã đào tạo đƣợc trên 180 học viên
• “Cầm tay chỉ việc”
ĐẠI CƢƠNG
CHẨN ĐOÁN HÌNH ẢNH
X quang
Siêu âm
CT( X quang cắt lớp điện toán)
MRI( cộng hƣởng từ)
DSA( chụp mạch máu số hóa xóa nền)
Y học hạt nhân,…
NGUYÊN LÝ
X Quang qui ƣớc : tia X
Cắt lớp điện toán : tia X
Siêu âm : sóng siêu âm
Cộng hƣởng từ : từ trƣờng và sóng cao tần
Y học hạt nhân : tia gamma
Sóng siêu âm là những rung động cơ học có cùng bản
chất với âm thanh nhƣng có tần số cao mà tai ngƣời
không nghe đƣợc
• Sóng tai ngƣời không nghe đƣợc : < 20 HZ
• Sóng tai ngƣời nghe đƣợc : 20- 20.000 HZ
• Sóng siêu âm : > 20.000 HZ
NGUYÊN LÝ
GIÁ TRỊ CỦA SIÊU ÂM
ƢU ĐIỂM
• Chẩn đoán tốt với dịch và các tạng đặc
• Sóng siêu âm đƣợc xem là vô hại với thai nhi, tuy nhiên
không nên lạm dụng siêu âm Doppler màu với thai nhi < 3
tháng tuổi
NHƢỢC ĐIỂM
Hạn chế khảo sát với tạng chứa khí, xƣơng
ISUOG
ISUOG: International Society of Ultrasound in
Obstetrics and Gynecology
AI LÀ NGƢỜI LÀM SIÊU ÂM ?
Tùy theo từng nƣớc:
Bs sản khoa
Bs phụ khoa
Bs X-quang đã đƣợc tập huấn siêu âm bài bản
KTV siêu âm, NHS
TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO
Ba bƣớc cần thiết:
1. Lý thuyết
2.Thực hành
3.Kiểm tra
TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO
SẢN KHOA
Siêu âm thai quý 1
Siêu âm thai quý 2, 3:
Thai, nhau, ối,..
Các mặt cắt chuẩn, độ lệch các số đo,...
TIÊU CHUẨN ĐÀO TẠO
PHỤ KHOA
Khảo sát TC ở 2 mặt cắt dọc, ngang
Đo bề dày nội mạc TC và mô tả cấu trúc nội mạc
Khảo sát cơ TC và cấu trúc, khối u kèm không
Khảo sát buồng trứng, khối u kèm không
Dịch tự do vùng chậu
7/22/2016
PHỤ KHOA
7/22/2016
KIỂM TRA VÀ CẤP GIẤY CHỨNG NHẬN
Cần thời gian bao lâu để huấn luyện?
Khó xác định! Tuy nhiên, theo khuyến cáo ISUOG:
Cần làm: 100 giờ siêu âm có giám sát
100 ca siêu âm sản khoa
100 ca siêu âm phụ khoa
Có sổ ghi chép, lƣu hình, bệnh sử, kết cục,...
VAI TRÒ CỦA SIÊU ÂM
Đây là kỹ thuật tối ƣu, nhất là với sản khoa
Tiện lợi, không hại, rẻ tiền
Thực hiện tại giƣờng
Có nhiều kỹ thuật: siêu âm 2 chiều trắng đen, siêu âm 3
chiều, siêu âm 4 chiều, Doppler màu
Sảnh chờ siêu âmkhoa CĐHA
22
7/22/2016
Khách hàng lấy số thứ tự vào phòng SA
24
CÁC ĐƢỜNG SIÊU ÂM
• Siêu âm qua ngã bụng
• Siêu âm qua ngã âm đạo
• Siêu âm hội âm, môi lớn
SIÊU ÂM ĐƢỜNG ÂM ĐẠO
Là những kỹ thuật bổ sung cho nhau, cả hai đƣợc dùng rộng
rãi trong việc đánh giá vùng chậu của phụ nữ
SIÊU ÂM HỘI ÂM- MÔI LỚN
Khắc phục đƣợc khiếm khuyết của siêu âm đƣờng bụng
Bất lợi:
Hơi trong trực tràng làm cản trở khảo sát, kỹ thuật khó
hơn, chỉ quan sát đƣợc 80% trƣờng hợp
SIÊU ÂM HỘI ÂM- MÔI LỚN
ƢU ĐIỂM SIÊU ÂM NGÃ ÂM ĐẠO
Sử dụng đầu dò tần số cao hơn cho độ phân giải tốt hơn
Khảo sát bệnh nhân không thể giữ bàng quang căng
Khảo sát bệnh nhân béo phì
Đánh giá những tử cung gập sau
Phân biệt rõ hơn những khối phần phụ và những quai ruột.
Quan sát chi tiết hơn những đặc tính bên trong của một
khối vùng chậu
MỘT SỐ LOẠI SIÊU ÂM CHUYÊN BIỆT
Siêu âm:
Hình thái học TCN I (đo NT)
Hình thái học TCN II (4D)
Tim thai nhi
Doppler màu sản khoa
Doppler màu phụ khoa
Đo chiều dài CTC
Bơm nƣớc lòng tử cung
CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
Đau vùng tiểu khung chậu : thai ngoài tử cung,viêm
buồng trứng,viêm phần phụ…
Khối vùng tiểu khung: u buồng trứng,u xơ tử cung,u mạc
treo…
Chảy máu âm đạo bất thƣờng: thai ngoài tử cung, u xơ tử
cung,cƣờng nội mạc tử cung…
Thay đổi bất thƣờng ở âm đạo: dị dạng tử cung âm đạo…
CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
Thống kinh
Cƣờng kinh
Vô kinh
Kinh nguyệt không đều
Chậm kinh
Dậy thì sớm
Chảy máu âm đạo ở trẻ trƣớc dậy thì
CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
Kiểm tra dụng cụ tránh thai: số lƣợng, vị trí, loại dụng
cụ…
Đau bụng lan tỏa ở nữ giới: ngoài việc thăm khám hết các
tạng, các vùng trong ổ bụng thì cần thăm khám kỹ vùng
tiểu khung, tử cung, buồng trứng để xem có dấu hiệu viêm
nhiễm phần phụ, đặc biệt là thai ngoài tử cung
Theo dõi sự phát triển của nang trứng: có nang trứng
trong chu kỳ kinh nguyệt hay không có nang trứng
Vô sinh
CHỈ ĐỊNH SIÊU ÂM TRONG PHỤ KHOA
Sau phẫu thuật vùng chậu, sau sanh, sau bỏ thai
Tầm soát bệnh lý tử cung buồng trứng ác tính ở bệnh nhân
có nguy cơ cao
Tiểu không tự chủ
Sa sinh dục
Hƣớng dẫn can thiệp hay thủ thuật ngoại khoa
IOTA ?
International Ovarian Tumour Analysis
Nhóm đƣợc sáng lập năm 1999
Năm 2000 ấn hành thuật ngữ, định nghĩa, cách đo đạc qua siêu âm khối u buồng trứng,..
LẠC TUYẾN TRONG CƠ TC
U BÌ BUỒNG TRỨNG
NANG LẠC TUYẾN BT
NHÂN XƠ TC
BUỒNG TRỨNG ĐA NANG
SIÊU ÂM BƠM NƢỚC LÒNG TỬ CUNG( SIS- SHG)
• Là thủ thuật siêu âm ngã âm đạo sau khi bơm nƣớc
muối vô trùng vào lòng tử cung qua kênh cổ tử cung để
tách biệt khoang tử cung
• Đánh giá bệnh lý niêm mạc và lớp dƣới niêm mạc
POLYP LÒNG TC
POLYP LÒNG TC
SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA
SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA
SIÊU ÂM DOPPLER MÀU PHỤ KHOA
CHỈ ĐỊNH TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA
Tam cá nguyệt I
• Xác định có túi thai trong lòng tử cung hay không
• Sự sinh tồn (tim thai)
• Vị trí thai: trong hay ngoài tử cung,thai cổ tử cung,thai sẹo mổ cũ….
• Số lƣợng thai,số bánh nhau trong song thai
• Tuổi thai,ngày dự sanh chính xác nhất
• Đo độ mờ da gáy tầm soát hội chứng Down
• Phát hiện sớm một số dị tật nhƣ vô sọ, não thất duy nhất,nang bạch huyết vùng cổ…
CHỈ ĐỊNH TRONG SIÊU ÂM SẢN KHOA
Tam cá nguyệt II và III
• Ngôi thai
• Cử động thai
• Tim thai
• Đánh giá về sự phát triển của thai nhi
• Có dị tật hay không
• Có bất thƣờng về nƣớc ối,dây rốn, bánh nhau….
SINH TRẮC THAI
49
ĐÁNH GIÁ BÁNH NHAU
Nhau bám mặt sau TC Nhau bám mặt trƣớc TC
ĐÁNH GIÁ NƢỚC ỐI
Phƣơng pháp đo xoang ối lớn nhất:
d< 2cm: thiểu ối
d> 8cm: đa ối
Phƣơng pháp đo AFI:
đánh giá 4 cung phần tƣ
AFI<5: thiểu ối
AFI> 18: đa ối ĐO AFI
KHẢO SÁT DÂY RỐN
Cấu trúc dây rốn: 2 động mạch, 1 tĩnh mạch
Trƣờng hợp bất thƣờng: chỉ có 1 động mạch rốn
SỐ LẦN SIÊU ÂM TRONG THAI KỲ?
11 tuần 3 ngày - 13 tuần 6 ngày
20-22 tuần
30 - 32 tuần
SONG THAI
SONG THAI DÍNH
THAI VÔ SỌ
HẸP TÁ TRÀNG
SOFT MARKER?
SIÊU ÂM HÌNH THÁI HỌC TAM CÁ NGUYỆT I
• MỤC ĐÍCH:
Khảo sát hình thái học sớm, chẩn đoán di truyền học sớm.
• CHỈ ĐỊNH:
tất cả thai từ 11 tuần đến 13 tuần 6 ngày
(CRL= 45-84mm)
SIÊU ÂM HÌNH THÁI HỌC TAM CÁ NGUYỆT I
TIÊU CHUẨN ĐO NT
Tuối thai: 11 tuần – 13 tuần 6 ngày
CRL: 45-84mm
Mặt cắt dọc giữa
Thai ở tƣ thế trung tính, không gập không duỗi
Zoom hình để thấy đầu và phần trên ngực, khi đo con trỏ
tăng hay giảm 0,1mm
Đo da gáy kích thƣớc lớn nhất
Phân biệt da gáy và màng ối
ĐO NT
DOUBLE TEST, TRIPLE TEST?
SIÊU ÂM 4D
MỤC ĐÍCH
Nhằm phát hiện bất thƣờng thai để cung cấp thông tin
nhằm đƣa ra hƣớng xử trí tốt nhất cho mẹ và thai
Bao gồm những đánh giá:
Sinh tồn của thai
Số thai
Tuổi thai, kích thƣớc thai
Cấu trúc cơ thể học cơ bản của thai
Hình thái và vị trí bánh nhau
SIÊU ÂM 4D
THỜI ĐIỂM THỰC HIỆN:
Siêu âm nên đƣợc thực hiện thƣờng quy ở tuổi thai từ
20-22 tuần
Tuy nhiên trong trƣờng hợp bệnh nhân chƣa đƣợc khảo
sát đến trễ hoặc có bất thƣờng đã phát hiện thì có thể thực
hiện việc siêu âm ở tuổi thai lớn hơn.
SIÊU ÂM 4D
KHẢO SÁT TỐT BỀ MẶT: MẶT, TỨ
CHI
SIÊU ÂM 4D
DỊ TẬT HỞ MÔI TRÊN
SIÊU ÂM 4D
KHẢO SÁT CỘT SỐNG
SIÊU ÂM TIM THAI NHI
CHỈ ĐỊNH:
• Có tiền căn gia đình làm tăng nguy cơ bệnh tim thai
• Ngƣời mẹ có nguy cơ cao mang thai mắc bệnh tim bẩm
sinh
• Những dấu hiệu thai nhi có bệnh tim mạch cao
SIÊU ÂM TIM THAI
SIÊU ÂM TIM THAI
SIÊU ÂM TIM THAI
SIÊU ÂM DOPPLER MÀU SẢN KHOA
MỤC ĐÍCH:
Tầm soát nguy cơ tiền sản giật
Đánh giá vòng tuần hoàn tử cung - nhau, nhau-thai
Đánh giá khả năng đáp ứng trình trạng sức khỏe thai nhi
Bất thƣờng bánh nhau, dây rốn
SIÊU ÂM DOPPLER MÀU SẢN KHOA
CHỈ ĐỊNH:
Thai chậm tăng trƣởng trong tử cung
Phù thai chƣa rõ nguyên nhân
Đánh giá tình trạng thiếu máu thai nhi
Mẹ cao huyết áp, tiền sản giật
Theo dõi thai nhỏ hơn tuổi thai
Đa thai
Các bất thƣờng của nhau và dây rốn (nhau tiền đạo, nhau
cài răng lƣợc...)
DOPPLER MÀU SẢN KHOA
DOPPLER MÀU SẢN KHOA
DOPPLER MÀU SẢN KHOA
ĐO CHIỀU DÀI CỔ TỬ CUNG
MỤC ĐÍCH:
• Xác định nguy cơ sinh non, đặc biệt là nhóm phụ nữ nguy
cơ cao
• Phân biệt chuyển dạ thật, giả trong dọa sanh non, giúp
giảm can thiệp những trƣờng hợp không cần thiết
THỜI ĐIỂM THỰC HIỆN:
Sau 14 tuần
ĐO CHIỀU DÀI CTC
Siêu âm đầu dò âm đạo là tiêu chuẩn vàng để đánh giá chiều dài CTC
• Không cần BQ căng
• Không cản trở các phần
thai
• An toàn, thuận lợi, dễ
chấp nhận
SIÊU ÂM ĐO CHIỀU DÀI CTC
SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN
Siêu âm giúp hỗ trợ trong thủ thuật chẩn đoán tiền sản:
Chọc hút gai nhau
Chọc ối
Bơm nƣớc ối vào buồng ối (thiểu ối),…
SIÊU ÂM TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN
Chọc hút gai nhau dƣới siêu âm Chọc ối dƣới siêu âm
HỖ TRỢ TRONG CHẨN ĐOÁN TIỀN SẢN
Những hội chứng di truyền không phát hiện qua siêu âm …!
Cần có chỉ định của bác sĩ lâm sàng !
VAI TRÒ CỦA CT, MRI, Y HỌC HẠT NHÂN
Sản khoa:
MRI: chẩn đoán các dị tật bẩm sinh hệ thần kinh và tim
mạch, bụng, nhau cài răng lƣợc. Lấy đƣợc hình ảnh mọi
chiều theo yêu cầu, hình ảnh toàn cảnh
Phụ khoa:
• CT, MRI: giúp chẩn đoán các bệnh lý vùng chậu
• Y học hạt nhân: đánh giá tốt chức năng cơ quan, chỉ đƣợc
sử dụng khi thật cần thiết nhƣ chẩn đoán di căn sớm vào
xƣơng từ các ung thƣ vú, tử cung, buồng trứng. Hạn chế
khảo sát hình dạng và cấu trúc của cơ quan
Có bao nhiêu mặt ngƣời trên cây???
Hình ảnh là cái bóng
của sự thật chứ chƣa
hẳn là sự thật. Vì vậy
nó cần đƣợc lý giải
trong bối cảnh của
lâm sàng
KẾT LUẬN
Siêu âm có rất nhiều công dụng trong sản, phụ khoa
Cần có chỉ định của bác sĩ lâm sàng
Nên có chỉ định phù hợp giai đoạn thai kỳ
Siêu âm cũng có giới hạn chứ không phải thấy tất cả,đặc biệt trong sản khoa
Siêu âm không phát hiện hết 100% dị tật thai nhi
CÁM ƠN!
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Sách siêu âm sản khoa thực hành – Đỗ Danh Toàn – NXB y học
2014
Dev Maulik. Doppler Ultrasound in Obstetrics and Gynecology.
2ndEdition. 2005
https://www.isuog.org
https://fetalmedicine.org