bagshiin gariin avlaga ok

ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÑÓÐÃÓÓËÜ

ÁÀÃØ ÍÀÐÒ ÇÎÐÈÓËÑÀÍ ÑÓÐÃÀËÒÛÍ ÃÀÐÛÍ ÀÂËÀÃÀ

/Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë/

ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ2011


/Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë/ /Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë/ Óëààíáààòàð 2011 îí2

ÃÀÐ×ÈÃ

ªÌÍªÕ ¯Ã..............................................................................3

ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ1.1 ÒÕÁ-ûí ýõíèé òàâàí æèëä îëñîí àõèö äýâøèë,

öààøèä äýâøèãäýæ áóé çîðèëòóóäûã äýëõèéí ò¿âøèíä

òîéìëîí àâ÷ ¿çýõ íü............................................................................5

1.2 ÒÕÁ-ûí ýõíèé òàâàí æèëèéí àõèö äýâøëèéí õ¿ðýýíä

òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà, ¿ð ä¿íã àâ÷ ¿çýõ íü.....................................9

1.3 Áîííûí òóíõàãëàëûí “¯éë àæèëëàãààíä äóóäñàí óðèàëãà”

á¿ëýãò äýâøèãäñýí àñóóäëûí õ¿ðýýíä öààøäûí ¿éë

àæèëëàãààãàà òºñººëºõ íü.................................................................19

Õî¸ðäóãààð á¿ëýã.

2.1 Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíàà áàãà,

äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí áàéäàë .........................23

2.2 Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ñóðãàëòûí

¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàí õýðýãæ¿¿ëñýí òóðøëàãà........................32

2.3 Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë áà ñóðãóóëèéí õºãæèë..................42

ÍÎÌ Ç¯É


3/Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë/ /Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë/ Óëààíáààòàð 2011 îí

ªÌÍªÕ ¯Ã

Í¯Á-ûí Åðºíõèé Àññåìáëåéí øèéäâýðýýð “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí äýëõèé íèéòèéí 10 æèë (2005-2014)”-èéí õºòºëáºð áàòëàãäàí, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà äýëõèé íèéòèéã õàìàð÷, óëñ îðîí á¿ð ººðèéí ò¿¿õ, ñî¸ë áîëîâñðîëûí ñèñòåì, íººö áîëîìæèíäîî òîõèðóóëàí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿íäýñíèé ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Í¯Á, ÞÍÅÑÊÎ-ãèéí á¿ðýí ýðõò ãèø¿¿í ìàíàé îðíû íèéãìèéí á¿õèé ë ñàëáàð ò¿¿íèé äîòîð áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ò¿âøèí á¿ðò îëîí òºðëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãäàí, 10 æèëèéí ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé àæèëä ººðèéí õóâü íýìðèéã îðóóëàí àæèëëàæ áàéíà.

Ãåðìàí óëñûí Áîíí õîòîä 2009 îíû III ñàðûí 30-íààñ IV ñàðûí 2-íä “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ÞÍÅÑÊÎ-ãèéí äýëõèéí áàãà õóðàë” áîëæ ÒÕÁ-ûí 10 æèëèéí ýõíèé òàâàí æèëä õèéæ ã¿éöýòãýñýí ¿éë àæèëëàãàà, õ¿ðñýí ¿ð ä¿íãýý ä¿ãíýæ, ¿ëäñýí õóãàöààíû ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëãîî äýâø¿¿ëñýí áºãººä ìàíàé áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí òºëººëºã÷èä ÷ ýíýõ¿¿ õóðàëä îðîëöñîí þì. Óã õóðëààñ “Áîííûí òóíõàãëàë” íýðòýé ìýäýãäëèéã ãàðãàæ ÒÕÁ-ûã áîäèò ¿éë õýðýã áîëãîõîä ÷èãëýñýí á¿õèé ë àðãà õýìæýýã òóóøòàé àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã á¿õ íèéòýä óðèàëñàí. Ýíýõ¿¿ òóíõàãëàëä äýëõèéí óëñ ã¿ðí¿¿ä õ¿í òºðºëõòíèé òîãòâîðòîé õºãæèë, òîãòâîðòîé àìüæèðãàà, áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé òîãòâîðòîé ýäèéí çàñãèéã õºãæ¿¿ëýõýä õóâü íýìýð îðóóëæ ÷àäàõóéö ÒÕÁ-ûí ìýäëýã ÷àäâàðûã õ¿í àðääàà ýçýìø¿¿ëýõ íýãýí çîðèëãûí äîð íýãäýæ áàéãààã òýìäýãëýñýí áèëýý. Óëìààð äýëõèéí ò¿âøèíä ÒÕÁ-ûí ¿éë àæèëëàãàà ÿìàð ÷èãëýë¿¿äýýð ÿâàãäñàí, ýíä ÿìàð àõèö äýâøèë ãàð÷ áàéãàà, öààøèä ¿éë àæèëëàãààíûõàà ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëýõèéí òóëä þóíä ò¿ëõ¿¿ àíõààðàõûã ýíý òóíõàãëàëä òóñãàæ ºãñºí þì.

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà “Öîîõîð èðâýñýíä ýýëòýé íóòàã” òºñëèéí õ¿ðýýíä õýðýãæñýí “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë” äýä òºñºë àìæèëòòàé õýðýãæèí äóóñ÷ áàéíà. Áèäíèé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí ýíýõ¿¿ òºñëèéã ÒÕÁ-ûí 10 æèëèéí ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöîí, ººðèéí ãýñýí õóâü íýìýð îðóóëàõûã ÷àðìàéñàí ñàíàà÷ëàãà, ç¿òãýë ãýæ ¿çýæ áîëíî.

ÒÕÁ-ûã ýçýìøèõ íü íýã óäààãèéí ¿éë àæèëëàãàà, íýã äàëàéöààð õýðýãæèõ áîëîìæã¿é áºãººä ºìíº íü á¿òýýñýí ç¿éëèéíõýý äàâóó, ñóë òàëûã áàéíãà ä¿ãíýí, äàðààõ ¿éë àæèëëàãààãàà èë¿¿ àõèñàí ò¿âøèíä, èë¿¿ ÷àíàðòàé õýðýãæ¿¿ëæ, íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàí ýçýìøèõ áîëîâñðîë þì.



Òºñëèéí ¿ð ä¿íã ä¿ãíýõ ýíý óäààãèéí ñóðãàëò áîëîí ò¿¿íä çîðèóëàãäñàí ãàðûí àâëàãûã áîëîâñðóóëàõäàà ÒÕÁ-ûí 10 æèëèéí õóâüä äýëõèéí á¿õ îðíóóäûí òºëººëºë õàìòðàí ãàðãàñàí Áîííûí òóíõàãëàëûí ¿çýë ñàíààã îéëãîõ, òýíä òóñãàñàí ñàíààíóóäàä áàðèìæààëàí òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã íýãòãýí ä¿ãíýõ, öààøäûí ¿éë àæèëëàãààíû ÷èãèéã íàðèéâ÷ëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çëýý.

Òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà àìæèëòòàé õýðýãæèõýä ñàíõ¿¿, ìåíåæìåíòèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëñýí Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð, òóñ áàéãóóëëàãûí áîëîâñðîë õàðèóöñàí ìýðãýæèëòýí Ã.Ñýëýíãý, Ë.Àëòàíöýöýã, ÒÕÁ-ûí ñóðãàëòûí îíîë, àðãà ç¿éí ÷èãëýëýýð çºâëºæ àæèëëàñàí ÌÓÈÑ-èéí ÌÄÑÑÒ-èéí àðãà ç¿é÷ Á.Áàòöýöýã àõëàã÷òàé áàã áîëîí Øâåäèéí Ðàìáîëë êîìïàíèéí çºâëºõ Ñòàôàí Ñâàíáåðã, òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõýä õàìòðàí àæèëëàñàí Õîâä àéìãèéí ÁÑÃ-ûí áàéãàëèéí óõààíû àðãà ç¿é÷ Ö.Ñàéíñàíàà, Ìàíõàí, Çýðýã, ×àíäìàíü, Äàðâè ñóìûí ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà, ñóðãàëòûí ìåíåæåð¿¿ä, á¿õ áàãø íàðò òàëàðõëàà èëýðõèéëüå.

Á.Áóðìàà, ÌÓÈÑ- ÌÄÑÑÒ



ÞÍÅÑÊÎ-ãèéí ãèø¿¿í îðíóóäûí ¿¿ðýã õàðèóöëàãà

Õ¿í òºðºëõòíèé õºãæëèéí ºíººãèéí òºëºâ áàéäàë, ä¿ð çóðãààñ

Äýëõèé åðòºíö, àìüäðàëûí õýâ ìàÿã òàñðàëòã¿é ººð÷ëºãäºæ áàéãààòàé óÿëäàí ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàë èë¿¿ íàðèéâ÷ëàãäàí, ¿éë àæèëëàãàà íü èë¿¿ òºãºëäºðæèæ áàéíà. Áîííûí òóíõàãëàëûí ¿çýë ñàíàà, çàð÷ìóóäûã ºðãºí îëîíä ñóðòàë÷èëæ, òóóøòàé õýðýãæ¿¿ëýõèéã ÞÍÅÑÊÎ ººðèéí ãèø¿¿í îðíóóääàà çºâëºæ áàéãàà ó÷ðààñ áèä ÷ ýíý ¿çýë áàðèìòëàë, ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð çîõèõ ìýäëýã, ìýäýýëýëòýé áàéõ íü öààøäûí ¿éë àæèëëàãààíä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Áîííûí òóíõàãëàëä ÒÕÁ-ûí 10 æèëèéí ýõíèé òàâàí æèëèéí ¿éë àæèëëàãààíä õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãà, ýíý ¿éë ÿâöûã èë¿¿ òàíèí ìýäñíèé ¿íäñýí äýýð áîëîâñðóóëñàí õ¿í òºðºëõòíèé òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, ¿éë ÿâö, ºíººäðèéí ò¿âøíèé òàëààð òóñãàãäñàí. ¯¿íä:

XX çóóíä õ¿í òºðºëõòºí ýäèéí çàñãèéí ãàéõàëòàé ºñºëò, õºãæèëòèéã áóé áîëãîæ ÷àäñàí ÷ ÿäóóðàë, òýãø áóñ áàéäàë òóóøòàé îðøñîîð áàéãàà áºãººä ÿëàíãóÿà íýí ýìçýã á¿ëãèéí õ¿ì¿¿ñ èë¿¿òýé ºðòñººð áàéíà.

Çºð÷èë, òýìöýë òàñðàëòã¿é ãàðñààð áàéãàà íü ýíõ òàéâàíû òºëººõ ñî¸ëûã òºëºâø¿¿ëýí õýâø¿¿ëýõ øààðäëàãà õýâýýð áàéãààã áèäýíä àíõààðóóëñààð áàéíà.

Äýëõèé äàõèíû ºìíº õîîë õ¿íñíèé õÿìðàë, ºëñãºëºí çýðýã íîöòîé àñóóäëóóä óëàì õóðöààð òàâèãäàæ, ýðñ øèéäýìãèé àëõàì, ¿éë àæèëëàãààã àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõèéã áèä á¿ãäýä ñàíóóëæ áàéíà.

ªíººãèéí òîãòâîðòîé áóñ ¿éëäâýðëýë, õýðýãëýý, àìüäðàëûí õýâ ìàÿã çýðýã íü áèäíèé ºíºº õèéãýýä õîé÷ èðýýä¿é ¿åèéí ìààíü íºõöºë, áîëîìæ áîëîëöîîã õóìèí áîîãäóóëàõûí õàìò ãàðèã äýëõèé äýýðõ àìüäðàëûí òîãòâîðòîé áàéäàëä íîöòîé àþóë ó÷ðóóëàõóéö òèéì ýêîëîãèéí ñºðºã áàéäëûã ¿¿ñãýæ áàéíà. ¯¿íèéã ñ¿¿ëèéí ¿åèéí äýëõèéí öàã óóðûí ººð÷ëºëòèéí ¿éë ÿâö íîòëîí õàðóóëñààð áàéíà.

1.1 ÒÕÁ-ûí ýõíèé òàâàí æèëä îëñîí àõèö äýâøèë, öààøèä äýâøèãäýæ áóé çîðèëòóóäûã äýëõèéí ò¿âøèíä òîéìëîí àâ÷ ¿çýõ íü

ÍÝÃÄ¯ÃÝÝÐ Á¯ËÝÃ



XXI çóóíä øèëæèí îðæ áóé ýõíèé 10 æèëèéí õóãàöààíä òóëãàð÷ áóé áýðõøýýëýýñ

Áîëîâñðîëîîð äàìæóóëàí õ¿íèé ñýòãýëãýý, ¿éë, ¸ñ ç¿éã ººð÷ëºõ

Äýëõèéí ñàíõ¿¿, ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë íü áîãèíî õóãàöààíä àøèã îëîõîä ÷èãëýãäñýí òîãòâîðòîé áóñ ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí çàãâàðûã óðüòàë áîëãîñíîîñ ¿¿äýëòýé áºãººä òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿éë ÿâöàä íîöòîé ýðñäýë ó÷ðóóëñààð áàéíà.

Óëñ îðíóóäûí õóâüä òîãòâîðòîé áóñ õºãæëèéí óëìààñ òîõèîëäîæ áóé ñºðºã ¿ð äàãàâàð, áîäëîãûí õóâüä àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë, õ¿ëýýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà áîëîí áóé áîëãîñîí ÷àäàâõèéí õóâüä á¿ñ íóòãóóä õèéãýýä õºãæèæ áóé áîëîí õºãæèíã¿é îðíóóäûí õîîðîíä ýðñ òýñ ÿëãààòàé áàéäàë áîäèòîéãîîð îðøñîîð áàéíà. ªºðººð õýëáýë ºíºº áîëîí èðýýä¿éä òîãòâîðòîé õºãæëèéã èë¿¿òýé áàòàëãààæóóëàõûí òóëä á¿õ óëñ îðíóóä õàìòðàí, íýãäìýë õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàí àæèëëàõ øààðäëàãà õóðöààð òàâèãäàæ áàéíà.

Äýëõèé äàõèíû ºìíº íýí ÿëàíãóÿà ò¿¿íèé öààøäûí õºãæëèéí ÷èã õàíäëàãà áîëîí õ¿í òºðºëõòíèé àìüäðàëûí õýâ ìàÿãèéí õóâüä áîäèòîé, õàðèëöàí áèå áèåòýéãýý íÿãò õàìààðàëòàé áýðõøýýë ãàðñààð áàéíà. Ýäãýýð áýðõøýýë íü òîãòâîðòîé áóñ íèéãìèéã áèé áîëãîõîä íºëººëæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýýñ èõýýõýí øàëòãààëæ áàéíà.

Áýðõøýýëòýé àñóóäàë, õ¿íäðýëòýé áàéäëûã çàñ÷ çàëðóóëàõàä øààðäëàãàòàé ìýäëýã, òåõíîëîãè, óð ÷àäâàðûí íººö õ¿í òºðºëõòºíä áàéãàà áèëýý. Èéìä ºíººãèéí ¿éë àæèëëàãààãààðàà ººð÷ëºëòèéã áóé áîëãîæ, ò¿¿íèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí áîëîâñðîíãóé áîëãîí ñàéæðóóëàõûí òºëºº á¿õèé ë íººö, áîëîëöîîãîî äàé÷ëàí àæèëëàõ øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð òàâèãäàæ áàéíà.

Áîëîâñðîë õèéãýýä íàñàí òóðøèéí ñóðãàëòààð äàìæóóëàí ýäèéí çàñãèéí áîëîîä íèéãìèéí øóäàðãà ¸ñ, õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë, áàéãàëü ýêîëîãèéí íýãäìýë áàéäàë, òîãòâîðòîé àìüæèðãààíä òóëãóóðëàñàí àìüäðàëûí øèíýëýã õýâ ìàÿãèéã öîãöëîîæ ÷àäàõ áºãººä íèéãìèéí ýâ íýãäýë, àðä÷èëàë áîëîîä íèéãìèéí õàìòûí àæèëëàãààã õºõ¿¿ëýí äýìæèõ çàìààð àìüäðàëûí á¿õèé ë õýâ ìàÿã õèéãýýä ¿íýò ç¿éëñèéã îéëãîí õ¿íäýòãýäýã õàíäëàãûã òºëºâø¿¿ëýõ áîëîìæòîé.



×àíàðòàé áîëîâñðîë îëãîõ

Õ¿í òºðºëõòíèé òóëãàìäñàí àñóóäëûã õºíäºí, øèéäâýðëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõ

¨ñ ç¿é, ¿éë àæèëëàãààíû çàð÷èìä òóëãóóðëàõ

Ò¿¿í÷ëýí òîãòâîðòîé àìüäðàë, íèéãìèéí îðîëöîî áîëîí çîõèñòîé àæèë, õºäºëìºðèéí ¿íýò ç¿éëñýä òóëãóóðëàñàí ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà õèéãýýä ºðñºëäºõ ÷àäàâõèéã áóé áîëãîæ áàéäàã òèéì ÷àíàðòàé áîëîâñðîëûí ¿éë÷èëãýýã íèéòèéí õ¿ðòýýë áîëãîõ ó÷èðòàé.

Áîííûí òóíõàãëàëä “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë XXI çóóíä” ãýñýí òóñãàé á¿ëýã îðñîí áºãººä ýíä òóñãàãäñàí ñàíààíóóäûí òàëààð òîâ÷ àâ÷ ¿çüå.

ÒÕÁ íü þóíû ºìíº çàëóó÷óóä, õ¿¿õä¿¿äèéí òîãòâîðòîé àìüäðàõ áîëîìæ, òýäíèé õ¿ñýë ýðìýëçýë áîëîí èðýýä¿éí àìüäðàëûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõàä çàéëøã¿é ÷óõàë íºõöºë áîëæ áàéíà.

ÒÕÁ íü áîëîâñðîëûí ñàëáàð, ñóðãàëòûí òîãòîëöîîíû õóâüä øèíýëýã ÷èãëýë, õàíäëàãûã áóé áîëãîæ áàðèìòëàõ, óëìààð áîäèòîé õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãûã òàâüæ áàéíà. ¯¿íèéã ãàãöõ¿¿ ÷àíàðòàé áîëîâñðîëûã õ¿í á¿õýíä õ¿ðòýýìæòýé áàéäëààð õ¿ðãýõ çàìààð õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé.

ÒÕÁ íü óñ, ýð÷èì õ¿÷, öàã àãààðûí ººð÷ëºëò, ãàé ãàìøèã áîëîí ýðñäëèéã áóóðóóëàõ, áàéãàëèéí òºðºë ç¿éë óñòàæ ¿ã¿é áîëîõ, õ¿íñíèé õÿìðàë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ýðñäýë çýðýã òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã õºíäºí, òýäãýýðèéã øèéãäâýðëýõýä ÷èãëýãäýæ áàéõ ¸ñòîé.

ÒÕÁ íü øóäàðãà ¸ñ, òýãø áàéäàë, õ¿ëöýë òýâ÷ýýð, çîõèñòîé õýðýãëýý, ¿¿ðýã õàðèóöëàãà çýðýã ¿íýò ç¿éëñýä òóëãóóðëàäàã. ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàë íü õ¿éñèéí òýãø áàéäàë, íèéãìèéí ýâ íýãäëèéã äýìæèõ, ÿäóóðëûã áóóðóóëàõàä õóâü íýìýð îðóóëàõ òîãòâîðòîé àìüäðàë, àðä÷èëàë áîëîí õ¿íèé ñàéí ñàéõàí àìüäðàëûí òºëººõ çàð÷ìóóäàä òóëãóóðëàõ ¸ñòîé. Õ¿ðýýëýí áóé áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, ò¿¿íèéã íºõºí ñýðãýýõ ìºí áàéãàëèéí íººöèéã õàäãàëæ õàìãààëàõ áîëîí ò¿¿íèéã òîãòâîðòîé àøèãëàõ (òîãòâîðòîé áóñ ¿éëäâýðëýë áîëîí àøèãëàëòûã çîõèöóóëàõ çàìààð) çàìààð ýíõ àìãàëàí, ¿íýí÷ øóäàðãà íèéãìèéã á¿òýýí áàéãóóëàõàä îðøèæ áàéíà.



Òîãòîëöîîò ñýòãýëãýý, øèíý àðãà ç¿é, á¿òýýë÷ ñàíàà÷ëàãàä òóëãóóðëàõ

Àëü ÷ ò¿âøèíä øèéäâýð ãàðãàõàä îðîëöîõ õ¿ñýë çîðèëãî, ìýäëýã, ÷àäâàðòàé áàéõ

ÒÕÁ íü á¿òýýë÷, ø¿¿ìæëýëò õàíäëàãà, àðãà àæèëëàãàà, óðò õóãàöààíû áîäëîãî òºëºâëºëòèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð òîäîðõîé áóñ õèéãýýä áýðõøýýëòýé àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõäýý òîãòîëöîîíû øèíý àðãà ç¿é, àðãà÷ëàë, á¿òýýë÷ ñàíàà÷ëàãàä òóëãóóðëàõ ¸ñòîé.

Äýëõèé íèéòèéí õýìæýýíä õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, ýäèéí çàñàã, íèéãýì áîëîí ñî¸ëûí îëîí òºðºë ç¿éëèéí õàðèëöàí õàìààðëûã àâ÷ ¿çýõäýý ºíãºðñºí, îäîî èðýýä¿éí õàìààðàë, õàðèëöàí ø¿òýëöëèéã äàâõàð õàðãàëçàí ¿çýõèéã ÷óõàë÷èëæ áàéíà.

ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëûí õ¿ðýýíä øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäëàãàòàé óð ÷àäâàðûã ýçýìø¿¿ëýõäýý óëñ îðîí õèéãýýä îðîí íóòãèéí óëàìæëàë, ñî¸ëîîñ ãàäíà øèíý äýâøèëòýò òåõíîëîãèä òóëãóóðëàñàí òºãºëäºðæèëòòýé õîñëóóëàõ çàìààð øèíý ìýäëýã, áàÿëàãèéã á¿òýýæ óëìààð ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä àíõààðàë õàíäóóëàõ íü ÷óõàë áàéíà ãýäãèéã òýìäýãëýñýí áàéíà.

Äýëõèéí á¿õ îðíóóäûí òºëººëºë õàìòðàí ãàðãàñàí Áîííûí òóíõàãëàëûí (ýíýõ¿¿ òóíõàãëàë íü óëñ îðîí, õàìò îëîí, õ¿í á¿ðèéí õóâü íýìýð îðóóëñàí ¿éë àæèëëàãààã íýãòãýí ä¿ãíýñýí) äýýðõ ¿çýë ñàíàà, çàð÷èìä áàðèìæààëæ õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí òºñëèéíõºº ¿éë àæèëëàãàà, ¿ð ä¿íãèéí òàëààð äàðààãèéí õýñýãò àâ÷ ¿çýõ áîëíî.



1.2 ÒÕÁ-ûí ýõíèé òàâàí æèëèéí àõèö äýâøëèéí õ¿ðýýíä òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà, ¿ð ä¿íã àâ÷ ¿çýõ íü

“Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë” äýä òºñºë

Òºñºë õýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãöýý, øààðäëàãà

Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð íü áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ, ýêî ñèñòåìèéã õàäãàëàõ ÷èãëýëýýð ºðãºí õ¿ðýýòýé ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõäàà ìîíãîëûí áîëîâñðîëûí ñàëáàð äàõü ÒÕÁ-ûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèí, òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëýí òîäîðõîé òºñë¿¿äèéã àìæèëòòàé õýðýãæ¿¿ëæ èðñýí. ¯¿íèé íýã æèøýý íü “Öîîõîð èðâýñýíä ýýëòýé íóòàã” òºñëèéí “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë” äýä òºñºë áèëýý.

Äýëõèéí ò¿âøèíä õîâîð àìüòíû òîîíä îðæ áóé öîîõîð èðâýñ íü Õîâä àéìãèéí Çýðýã, Ìàíõàí, ×àíäìàíü, Äàðâè ñóìäûí íóòàã áîëîõ Æàðãàëàíò, Áóìáàò õàéðõàí óóëûí îíãîí áàéãàëüä èäýýøèí íóòàãøèæ èðæýý. Íóòãèéí í¿¿äýë÷èí ìàë÷äûí áàéãàëüä ýýëòýé àæ àõóé ýðõëýëò, ç¿é çîõèñòîé äàðóó õýðýãëýý íü óã àìüòàí áàéãàëèéí øàëãàðóóëàëòûí äàãóó ýíý íóòàãò ºñºí ¿ðæèõ áîëîìæèéã îëãîæ áàéñàí ãýæ ¿çýæ áîëíî. Ãýâ÷ äýëõèé íèéòýýð í¿¿ðëýýä áàéãàà áàéãàëü îð÷íû ñºðºã ººð÷ëºëò, õ¿ì¿¿ñèéí ¿éë àæèëëàãàà íü öîîõîð èðâýñíèé ¿ðæèë, ºñºëò óëìààð ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäàëä ñºðãººð íºëººëºõ áîëñîí. Äýýðõ íºõöºë áàéäëààñ ¿¿äýí òºñëèéí õýðýãöýý, øààðäëàãûã äàðààõ áàéäëààð äýâø¿¿ëñýí áàéíà.

• Îðîí íóòãèéíõàà áàéãàëèéã õàìãààëàõ, èðãýäèéí áàéãàëü îð÷íû áîëîâñðîëûã äýýøë¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð àæèëëàäàã áàéãàëü îð÷íû áàéãóóëëàãóóäûí ¿éë àæèëëàãààíä åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü ººðèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãààðàà õóâü íýìýð îðóóëàõ

• ªºðèéí àìüäàð÷ áóé ãàçàð íóòãèéíõàà òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõòýé, õàðèóöëàãàòàéãààð ººðèéí ãýñýí õóâü íýìðýý îðóóëàõ ìýäëýã, ÷àäâàðòàé, çºâ ¸ñ ç¿éòýé èðãýíèéã áýëòãýõýä áàãø íàð ººðèéí çààæ áóé õè÷ýýëèéíõýý àãóóëãà, àðãà ç¿éä øèíý÷ëýë õèéõ, ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíä îíîë, àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ



Òºñëèéí çîðèëãî

Òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààíû îíöëîã

Òºñëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãýý ýðãýæ ä¿ãíýõ

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí ñîíãîñîí àñóóäëûí õ¿ðýýíä ñóðàëöàã÷èä áîëîí áàãø íàð ÒÕÁ ýçýìøèõ, ¿¿íèé òóëä õè÷ýýë ñóðãàëòûí àæèë òóõàéëáàë ñóðàõ áà áàãøëàõ ¿éëýý õýðõýí øèíý÷ëýõ ÷èãëýëýýð àõèö äýâøèë ãàðãàõàä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýä òºñëèéí çîðèëãî îðøèæ áàéñàí.

Äýýðõ õýðýãöýý øààðäëàãà, äýâø¿¿ëñýí çîðèëãî äýýð ¿íäýñëýí óã òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà äàðààõ îíöëîãòîéãîîð õýðýãæñýí.

• Òºñºëä Õîâä àéìãèéí Æàðãàëàíò, Áóìáàò õàéðõàí, Öàãààí ãîë îð÷ìûí ãàçàð íóòàãò áàéðëàæ áóé Ìàíõàí, Çýðýã, Äàðâè, ×àíäìàíü ñóìäûí ÅÁÑ-èéí á¿õ áàãø íàð, àéìãèéí ÁÑÃ-ûí ìýðãýæèëòýí, ÌÓÈÑ-èéí ÌÄÑÑÒ-èéí áàãø, ñóäëàà÷, ìàãèñòðàíòóóä, Øâåäèéí Ðàìáîëë Íàòóðà êîìïàíèéí çºâëºõ áîëîí Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí àæèëòíóóä õàìòðàí àæèëëàñàí áºãººä îðîëöîã÷ òàëóóäûí òºëººëºë¿¿ä òóñ á¿ðäýý çîõèõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãûã õ¿ëýýí õàìòðàí àæèëëàñàí.

• Áàãø á¿ðò àæëûí áàéðàí äýýðýý áèå äààæ áîëîí õàìòðàí àæèëëàõ çàìààð ìýðãýæëýý äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýõèéí òóëä ñóðãóóëü òóñ á¿ð äýýð íèéò 8 óäààãèéí ñóðãóóëü òºâò áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëæ, ñóðãàëòààð ºãñºí ìýäýýëýë, àðãà ç¿éí çºâëºãººã øààðäëàãàòàé ¿åä áàãø íàð àõèí ñóäëàæ àøèãëàõ áîëîìæèéã îëãîõ ¿¿äíýýñ ñóðãàëò á¿ðèéã äàãàñàí ãàðûí àâëàãûã áîëîâñðóóëàí áàãø á¿ðò òàðààñàí. ßëàíãóÿà òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðîãäñîí ãàðûí àâëàãóóäàä òóñãàãäñàí ìýäýýëýë, àðãà ç¿é íü äóðûí õè÷ýýë äýýð çººãäºí àøèãëàãäàõ áîëîìæòîé þì.

Áèäíèé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí òºñºë äóóñ÷ áàéãàà ýíý ìº÷èä áèäíèé ¿éë àæèëëàãàà, õèéæ á¿òýýñýí ç¿éë ìààíü äýëõèéí ò¿âøèíä ºðíºæ áàéãàà ¿éë àæèëëàãààòàé õºë íèéëæ, íýã ÷èãëýëä õàíäàæ ÷àäàæ áàéíà óó? ãýñýí àñóóëò ç¿é ¸ñîîð òàâèãäàæ áàéíà.



Îðîí íóòãèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûã õºíäºí, øèéäâýðëýõýä çîõèõ õóâü íýìýð îðóóëæ áàéíà.

Ìàíàé òºñëèéí ¿éë àæèëëàãàà íü ÷èãëýëèéí õóâüä ÒÕÁ-ûí 10 æèëèéí çàðèì òîäîðõîé ÷èãëýë, ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä äóðüäñàí ñàíààíóóäòàé çîõèõ õýìæýýíä òîõèð÷ áàéâàë áèä ÷ ìºí çºâ ÷èãëýëýýð áóñàäòàé õºë íèéë¿¿ëýí ººðèéí áîëîìæ, íºõöëèéí õ¿ðýýíä àæèëëàñàí þì áàéíà ãýæ ¿çýõ áîëîìæòîé. ¯¿íèéã õàðàõ ¿¿äíýýñ ºìíº äóðüäñàí çàðèì ÷óõàë ñàíààã òºñëèéí õ¿ðýýíä õèéãäñýí àæëóóäòàé óÿëäóóëàí òàéëáàðëàÿ.

Ìàíàé òºñºë ñýäâèéí õóâüä ãëîáàëü ò¿âøíèé òîãòâîðòîé õºãæëèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã ëîêàë ò¿âøèíä áóóëãàí àâ÷ ¿çýõäýý ñóðãàëò á¿ð òîãòâîðòîé õºãæëèéí òîäîðõîé íýã àñóóäàë äýýð òºâëºðñºí.

Á¿ä¿¿â÷ 1.



ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààð èë¿¿ ã¿í ã¿íçãèé íýãäñýí îéëãîëòîä õ¿ðýõ, ò¿¿íèéã ¿çýë ñàíààã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð àõèö äýâøèë ãàð÷ áàéíà.

Õºäºº îðîí íóòàãò õýðýãæèæ áóé ýíýõ¿¿ òºñëèéí õóâüä òºñºëä îðîëöñîí á¿õ òàëóóä ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààð íýãäñýí îéëãîëòîä õ¿ðýõ íü ýõíèé çîðèëãî áàéñàí ó÷ðààñ áèä áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòóóäûã çîõèîí áàéãóóëàõäàà äîð äóðüäñàí àñóóäëóóäààð èëòãýë áýëòãýæ, öýãöòýé ìýäýýëýë ºã÷ áàéñàí.

ÒÕ-èéí ¿çýë áàðèìòëàë, õýðýãæèëòèéí òàëààðõ ìýäýýëëèéí òîéì:

“Òîãòâîðòîé õºãæèë” ãýæ íýðëýãäýæ áóé õ¿í òºðºëõòíèé õºãæëèéí øèíý ¿çýë áàðèìòëàëûí óòãà ó÷èðÒîãòâîðòîé õºãæëèéí ìºí ÷àíàðûã èëýðõèéëæ áóé óõàãäàõóóí, íýð òîìú¸î, çàãâàðÒîãòâîðòîé õºãæëèéí òàëààð Í¯Á-ààñ ãàðãàñàí áàðèìò áè÷ã¿¿äÒÕ áà ÒÕÁ-ûí ¿éë àæèëëàãààíû ò¿¿õýí ¿éë ÿâöÍ¯Á-èéí á¿ðýí ýðõò ãèø¿¿í áîëîõ ìàíàé óëñûí òºðèéí áîëîí áîëîâñðîëûí áîäëîãî

ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéí òîéì:

ÒÕÁ-ûí òàëààð Í¯Á, ÞÍÅÑÊÎ-èéí áàðèìò áè÷ã¿¿äýä ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã îéëãîõ àñóóäàëä ÒÕÁ ñóðãóóëèéí ò¿âøèíäÒÕÁ õè÷ýýëèéí ò¿âøèíä

ÒÕÁ-ûã ýçýìøèõ ¿éë àæèëëàãàà íü õýí íýãíýýð çààëãàæ, àëü íýã íîìíîîñ óíøèõ çàìààð õýðýãæèõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é. Õàðèí õ¿í ººðèéí èòãýë ¿íýìøèë äýýðýý òóëãóóðëàí ÒÕÁ-í ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé îðîëöîí ñýòãýëãýý, ¿éë, ̧ ñ ç¿éãýý ººð÷ëºõ çàìààð íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàí ººðò õýðýãòýé ÷àíàðòàé áîëîâñðîëûã îëæ àâíà ãýñýí çàð÷ìûã áèä õàìòûí àæèëëàãààíû ýõíèé ìº÷ººñ áàðèìòëàí àæèëëàñàí áºãººä ¿¿íòýé óÿëäóóëàí äàðààõ ìýäýýëë¿¿äèéã òîéìëîí áîëîâñðóóëæ òàíèëöóóëñàí.

ÌÓ-ûí áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýëèéí òóõàé òîéì

XXI çóóíû õºãæëèéí îíöëîãÑóðàëöàã÷ òºâòýé ñóðãàëòûí áîäëîãîÁàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí øèíý÷ëýë–áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, íýýëòòýé êèððèêþëèìèéí áîäëîãûí õýðýãæèëò



Òºñëèéí õ¿ðýýíä áàãø íàðò ¿ç¿¿ëñýí îíîë, àðãà ç¿éí äýìæëýã

Áàãø íàð ÒÕ áà ÒÕÁ-ûí òóõàé ìýäýýëýëòýé áîëñíîîðîî ò¿¿íèéã øóóä ñóðãàëòûí ïðàêòèêò õýðýãëýõ áîëîìæ òóí áàãà áàéäàã. Ó÷èð íü áàãø ººðºº ÒÕÁ- òîé áîëîõ, ñóðàëöàã÷èääàà ýíý áîëîâñðîëûã ýçýìø¿¿ëýõèéí òóëä õ¿í ÿàæ ñóðäàã þì áý, þìûã õýðõýí òàíèí ìýääýã þì áý ãýäãèéã ñóäàëäàã ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ñóäëàëûí ìýäëýã, ñóðàõ îð÷èíã õýðõýí á¿ðä¿¿ëýõ âý ãýäãèéã ñóäàëäàã ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ, äèäàêòèêèéí îíîëûí ìýäëýã çàéëøã¿é õýðýã áîëäîã. Èéì ó÷ðààñ ÒÕÁ-ûã ýçýìøèõ áîëîí ýçýìø¿¿ëýõòýé õîëáîîòîéãîîð õè÷ýýë ñóðãàëòàíä îðæ áóé øèíý÷ëýëèéí òàëààðõ ìýäýýëýë, ò¿¿íèéã áîäèò õè÷ýýë äýýð õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí àðãà ç¿éí çºâëºìæ¿¿äèéã áàãø íàðòàà ºã÷, áàãø íàð áèäíèé ºãñºí çºâëºìæ äýýð òóëãóóðëàí ººðñäèéí õè÷ýýëèéí çàðèì ñýäâèéí êèððèêþëèì¿¿äèéã áèå äààæ áîëîí õàìòðàí áîëîâñðóóëñàí. Áàãø íàðûí á¿ëýã, íýãæ, ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõ ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõûí òóëä íýã ñýäâèéí õýä õýäýí õè÷ýýëèéí æèøèã êèððèêþëèì¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ ºãñºí. Æèøýý íü:

o “Õ¿íèé ýðõ” ñýäâèéí õ¿ðýýíä IX àíãèéí ò¿âøíèé ìàòåìàòèê, õèìè, èðãýíøèë õè÷ýýëèéí æèøýýí äýýð

o “Áýë÷ýýð” ñýäâèéí õ¿ðýýíä VIII àíãèéí ãàçàð ç¿é, ìàòåìàòèê, èðãýíøèë, V àíãèéí õ¿í áàéãàëü õè÷ýýëèéí æèøýýí äýýð

Ñóðàëöàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éëèéí àëõìóóäûã òºëºâëºõäºº ÒÕÁ-ûã ýçýìø¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òóñãàé äèäàêòèê çàð÷ìóóäûã êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõäàà áîäèòîéãîîð òóñãàæ ºãñºí. Ýäãýýð äèäàêòèê çàð÷ìóóäûí ¿çýë ñàíààã òà á¿õýí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà VI õýñýã, 15 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.

Èðýýä¿éäýý áàðèìæààëàõ ãýñýí çàð÷ìûã êèððèêþëèìèéí àãóóëãàä äàðààõ áàéäëààð òóñãàæ ºãñºí. Æèøýý íü:• IX àíãèéí ò¿âøèíä áîëîâñðóóëñàí “Áèäíèé ýðõ

õààíà ÿàæ çºð÷èãäºæ áàéíà âý?” ãýñýí èðãýíøèë õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàãäñàí òîõèîëäëûí æèøýýã ñóðàëöàã÷äààð òîãëóóëàí õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëñíûõàà äàðàà ýíýõ¿¿ ñºðºã ¿ð ä¿íã ººð ÷ëºõèéí òóëä çàðèì ä¿ð¿¿äèéã ººð÷ë¿¿ëýí òîãëóóëàõ áàéäëààð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà V õýñýã, 22-26 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)



• VIII àíãèéí ò¿âøèíä “Àìüäàð÷ áóé îðîí íóòãàà õºãæ¿¿ëüå” ãýñýí ãàçàð ç¿éí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä íýãýí ãîëûí àé ñàâ õ¿í ñóóðüøààã¿é áàéõàä áàéãàëü, àí àìüòàí íü ÿìàð áàéñàí, õýðâýý õ¿í ñóóðüøâàë õýðõýí ººð÷ëºãäºæ áîëîõ òàëààð çóðóóëæ, ¿ð ä¿í äýýð íü àñóóäàë äýâø¿¿ëýí õàðèëöàí ÿðèëöàõ áàéäëààð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà VI õýñýã, 17-21 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)

¨ñ ç¿é, ¿íý öýíèéã ìýäð¿¿ëýõ ãýñýí çàð÷ìûã êèððèêþëèìèéí àãóóëãàä äàðààõ áàéäëààð òóñãàæ ºãñºí. Æèøýý íü:

• VIII àíãèéí ò¿âøèíä “Öîîõîð èðâýñíèé ¿íý öýíý”, “Áýë÷ýýðèéí äîðîéòîëä õýí áóðóóòàé âý”, ãýñýí èðãýíøèë õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàæ ºãñºí áºãººä òóõàéí àñóóäëóóäûí õ¿ðýýíä ñóðàëöàã÷ á¿ð áèå äààí øèéäâýð ãàðãàõ, ãàðãàñàí øèéäâýð íü áóñäàä õýðõýí íºëººëºõ òàëààð àñóóäàë äýâø¿¿ëýí õàðèëöàí ÿðèëöàõ áàéäëààð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà III õýñýã, 30-33 õóóäàñíààñ ìºí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà VI õýñýã, 28-33 õóóäàñíààñ, òóñ òóñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)

Ñèñòåìòýé ñóðàëöàõ ãýñýí çàð÷ìûã õè÷ýýëèéí àãóóëãàä äàðààõ áàéäëààð òóñãàæ ºãñºí. Æèøýý íü:• IX àíãèéí ò¿âøèíä “Êîôåíû õóäàëäàà” ãýñýí

ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä êîôå òàðèàëàã÷ ôåðìåð áîëîí êîôå ¿éëäâýðëýã÷ ¿éëäâýðèéí ýçíèé õîîðîíäûí àøèã ñîíèðõëûã óÿëäàà õîëáîîíä àâ÷ ¿çýõ áàéäëààð ìàòåìàòèêèéí øèíæëýõ óõààíû ïðîïîðö àøèãëàí ýíãèéí òîîöîîëîë õèéõ ¿íäñýí àãóóëãàòàé õîëáîõ áàéäëààð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà V õýñýã, 27-35 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)

• VIII àíãèéí ò¿âøèíä “Áýë÷ýýðèéí äîðîéòîëä õýí áóðóóòàé âý” ãýñýí ãàçàð ç¿éí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä èðãýí õ¿íèé àìüäðàëàà çàëãóóëàõ ¿éë àæèëëàãàà áîëîí òºðèéí áîäëîãûí õîîðîíä ãàð÷ áóé çºð÷èëòýé àñóóäëûã èðãýíøèë õè÷ýýëèéí õ¿íèé ýðõ, ¸ñ ç¿é, ¿íý öýíýòýé õîëáîîòîé àãóóëãàòàé õîëáîõ áàéäëààð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà VI õýñýã, 31-33 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)



Ìºí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà II õýñýã, õóóäàñ 25, 29 äýýðõ äàäëàãà àæèë 2-îîñ àëèìíû ìîä, àëèì òàðèàëàã÷, àëèìíû õóäàëäàà÷èí, õýðýãëýã÷ ãýñýí îðîëöîã÷ òàëóóäûí ñîíèðõîë, çºð÷ëèéã õýðõýí òîîöîæ øèéäâýð ãàðãàõ òàëààð, ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà III õýñýã, õóóäàñ 28-29 äýýðõ äàäëàãà àæèë 2-îîñ èðâýñ, õóëãàéí àí÷èí, áàéãàëü õàìãààëàã÷, ìàë÷èí ãýñýí îðîëöîã÷ òàëóóäûí ñîíèðõîë, çºð÷ëèéã õýðõýí òîîöîæ øèéäâýð ãàðãàõ òàëààð òóñãàæ ºãñºí.

Òºñëèéí õ¿ðýýíä òîäîðõîé ñýäâ¿¿äýýð õýä õýäýí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëñíýýð ñóðàëöàã÷äàä ñèñòåìòýé ìýäëýã îëãîõ áîëîìæ á¿ðäñíýýñ ãàäíà òýäýíä àëèâàà àñóóäëûí òàëààð øèéäâýð ãàðãàõäàà þìûã îëîí òàëààñ õàðæ øèéäâýð ãàðãàæ áàéõ íü ÷óõàë ãýäãèéã îéëãóóëæ, ìýäð¿¿ëýõýä íèëýýä à÷ õîëáîãäîëòîé áîëæ ÷àäñàí ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Íýýëò õèéæ ñóðàëöàõ ãýñýí çàð÷ìûã õè÷ýýëèéí àãóóëãàä äàðààõ áàéäëààð òóñãàæ ºãñºí. Æèøýý íü:• VIII àíãèéí ò¿âøèíä “Ìàíàé áýë÷ýýðò õýäýí ìàë áàãòàõ

âý?” ãýñýí ìàòåìàòèêèéí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä ìàë÷èí õ¿í áýë÷ýýðèéí óðãàö, äààöûã õýðõýí òîäîðõîéëæ, çºâ çîõèñòîé õýðýãëýõ òàëààð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà VI õýñýã, 22-25 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)

Á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ ãýñýí çàð÷ìûã õè÷ýýëèéí àãóóëãàä äàðààõ áàéäëààð òóñãàæ ºãñºí. Æèøýý íü:• VIII àíãèéí ò¿âøèíä “Àìüäàð÷ áóé îðîí íóòãàà

õºãæ¿¿ëüå” ãýñýí ãàçàðç¿éí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä ãîëûí àé ñàâíû òîäîðõîé õýñã¿¿äèéã ýâë¿¿ëýí íýãýí àé ñàâ á¿òýýõ áàéäëààð ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýëãýýíèé õóðäûã õºãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð (Ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà VI õýñýã, 17-21 õóóäàñíààñ äýëãýð¿¿ëýí ¿çýæ áîëíî.)

Îðîëöîîí äýýð ñóóðèëàõ ãýñýí çàð÷ìûã õè÷ýýëèéí àãóóëãàä äàðààõ áàéäëààð òóñãàæ ºãñºí. Æèøýý íü:• IX àíãèéí ò¿âøèíä “Áèäíèé ýðõ õààíà ÿàæ çºð÷èãäºæ

áàéíà âý?” ãýñýí èðãýíøèë õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä îðóóëñàí çîõèîìæóóäûí äàãóó æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòûã áàãóóä òîãëîæ ¿ç¿¿ëýõäýý áàãèéí á¿õ ãèø¿¿ä òîäîðõîé ä¿ð á¿òýýõ áàéäëààð øèéäýæ îðóóëñàí.



Ìºí õè÷ýýëä ñóðàëöàã÷äûã èäýâõòýé òàòàí îðîëöóóëàõ äîîðõ øèíýëýã àðãóóäûã êèððèêþëèìä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí. ¯¿íä:

o õàìãèéí óðò ýñâýë áîãèíî íýðòýé ñóðàã÷o õàìãèéí øèíý áàë ýñâýë äýâòýðòýé ñóðàã÷o ñóðãóóëüä õàìãèéí îéð ýñâýë õîë àìüäàðäàã ñóðàã÷o õàìãèéí æèæèãõýí ÷èã÷èé õóðóóòàé ñóðàã÷o õàìãèéí òîä ýñâýë áàðààí ºíãèéí õóâöàñòàé ñóðàã÷o õàìãèéí ºíäºð ýñâýë íàìõàí ñóðàã÷o õàìãèéí ...

Èíãýõäýý ýäãýýð àðãûã õýðõýí õýçýý ÿàæ õýðýãëýõ, þóã àíõààðàõ òàëààð ñóðãàëòûí ÿâöàä òàéëáàðëàæ ºã÷ áàéñàí.

¯éë àæèëëàãààíä áàðèìæààëàõ ãýñýí çàð÷ìûã á¿õ õè÷ýýëèéí àãóóëãàä ñóðàëöàã÷èä ººðèéí òóðøëàãà, ºìíºõ ìýäëýã äýýðýý òóëãóóðëàí ìýäëýãýý á¿òýýõäýý áèå äààæ áîëîí áóñàäòàé õàìòàð÷ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëýí, õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã áîëîâñðóóëàí õýðýãëýñíýýñ ãàäíà òóõàéí ¿éë àæèëëàãààã õèéæ ã¿éöýòãýõýä øààðäëàãàòàé áîäèò õóãàöààã ñóðàëöàã÷äàä îëãîõ òàë äýýð ìºí àíõààðàí àæèëëàñàí.

Òà á¿õýí ýäãýýð äèäàêòèê çàð÷èì íü òóñ òóñäàà äàíãààðàà êèððèêþëèìä òóñãàãääàãã¿é á¿ãä ýñâýë õýä õýäýýðýý õîîðîíäîî àãóóëãà, àðãà ç¿éí øèéäëèéã äàãàí õîëáîãäîæ áàéãààã àíõààðñàí áàéõàà. ªºðººð õýëáýë ýäãýýð çàð÷ìóóäûã õîîðîíä íü óÿëäóóëàí õîëáîæ, íýã íü íºãººãºº íºõºí äýìæñýí áàéäëààð áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîé ãýäãèéã àíõààð÷ ¿çýõ íü ç¿éòýé.

Áèä ñóðãàëò á¿ðèéí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîîã òîãòîîõ, ñóðãàëòààð îëæ àâñàí ìýäëýãýý áàãø íàð õýðýãëýý áîëãîõ, áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàí õºãæ¿¿ëýõèéí òóëä ñóðãàëòûí á¿ðèéí äàðàà òóõàéí ñóðãàëòûí ýñâýë äàðààãèéí ñóðãàëòûí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ñýäâèéí õ¿ðýýíä êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõ äààëãàâàð ºãäºã áàéñàí.



ÒÕÁ-îîð äàìæóóëàí àëáàí áà àëáàí áóñ õèéãýýä íàñàí òóðøèéí áîëîâñðîë,

Äàðààãèéí ñóðãàëòààñ ºìíº ñóðãóóëü á¿ð áàãø íàðûíõàà áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿äèéã áèäýíä èëãýýæ áèä ýäãýýð êèððèêþëèì¿¿äýä àíàëèç õèéõýýñ ãàäíà ñóðãàëòàí äýýðýý áàãø íàð ººðñäèéíõºº áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿äýä àíàëèç õèéæ êèððèþëèìýý ñàéæðóóëàõ ÿâöäàà êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõ ÷àäâàðàà õºãæ¿¿ëæ áàéñàí.

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ñîíãîæ áîëîâñðóóëàõ øàëãóóðóóäûã òàíèëöóóëæ, ñîíãîñîí ñýäýâ òóñ á¿ð äýýð áàãø íàðààð ýäãýýð øàëãóóðóóäûí äàãóó àíàëèç õèéëãýñýí. Ìºí òóõàéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëûã õè÷ýýë äýýð ÿìàð õýìæýýíä õºíäºæ àâ÷ ¿çýõ, ýíýõ¿¿ àñóóäëàà òóõàéí õè÷ýýëèéí øèíæëýõ óõààíû ÿìàð àãóóëãàòàé íü õýðõýí óÿëäóóëàõ òàëààð çºâëºãºº ºã÷ õàìòðàí àæèëëàñàí.

Ñóðãàëòàíä òóõàéí ñóðãóóëèéí á¿õ áàãø íàð õàìðàãääàã ó÷ðààñ ÿìàð ìýðãýæëèéí áàãø áàéíà ãýäãýýñ ¿ë õàìààðàí áàãø á¿ðò ººðèéí çààäàã õè÷ýýëäýý øóóä áîëîí çàðèì àëõìóóäûã íü ººð÷ëºí õºãæ¿¿ëýí õýðýãëýõ áîëîìæòîé àðãà ç¿éí çàðèì äèäàêòèê çàð÷èì, øèéäë¿¿äèéã òàíèëöóóëñàí. ¯¿íä:• Ñóðàëöàã÷äûã õè÷ýýëä èäýâõòýé òàòàí îðîëöóóëàõ

îðîëöîîíû øèíýëýã àðãóóäûã õè÷ýýëèéí îíöëîã áîëîí ñóðàëöàã÷äûí íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò íü õýðõýí òîõèðóóëàí õýðýãëýõ òàëààð

• Ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû àñóóäëûã óÿëäàà õîëáîîíä àâ÷ ¿çýõäýý ò¿¿íèé äîòîð áàéãàà îðîëöîã÷ òàëóóäûí ñîíèðõîëûã õýðõýí òîîöîæ, àñóóäëûã õýðõýí øèéäýõ òàëààð îëîí õóâèëáàðòàé äààëãàâðóóäûã õýðõýí áîëîâñðóóëæ õýðýãëýõ òàëààð

Áàãø íàðûí áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿ä íü åðºíõèéäºº áàãà áà äóíä àíãèéí ò¿âøèíä õèéãäñýí. Ýäãýýð àíãèéí ñóðãàëò íü õ¿íèé íàñàí òóðøèéí áîëîâñðîëûí ñóóðèéã òàâüæ ºãäºã.

Õºäººãèéí ñóðãóóëèóäûí áàãà, äóíä àíãèä ñóðàëöàæ òºãññºí ñóðàã÷èä á¿ãä äýýä áîëîâñðîë ýçýìøèõ õýðýãöýý øààðäëàãà áàéõã¿éãýýñ ãàäíà ìºí áîëîìæ ÷ õÿçãààðòàé áàéäàã.



ñóðãàëò õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî, õàðèëöàí íºëººëëèéã õýðõýí ñàéæðóóëàõ òóõàé áèä ìºí èë¿¿ îéëãîëò, ìýäëýãòýé áîëæ áàéíà.

Ãàãöõ¿¿ áèä á¿ãä îäîî ýíýõ¿¿ ìýäëýãýý áîäèò àæèë õýðýã áîëãîõ ë ¿ëäýæ áàéíà.

Ìàíàé îðîíä äýýä ìýðãýæèëòýé õ¿ì¿¿ñýýñ ãàäíà ìóæààí, áàðèëãà÷èí, ìàë÷èí, òàðèàëàí÷èí ãýõ ìýò òóñãàé äóíä áîëîâñðîëòîé ÷àäâàðëàã ìýðãýæèëòýí èë¿¿ õýðýãöýýòýé áîëæ áàéíà. Ýíý íü õýçýý õààíà õýðýãëýãäýõ íü ìýäýãäýõã¿é öýýæèëñýí øèíæëýõ óõààíû èõ ìýäëýãòýé õ¿íýýñ èë¿¿òýé ýýæ, ààâ, íóòàã îðîí, õ¿í àðäàà ãýñýí ñýòãýëòýé, òºëºâ ò¿âøèí, ¸ñ ç¿éòýé èðãýí áîëãîæ òºëºâø¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã ÅÁÑ òýð äóíäàà áàãø ººðèéí ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààíäàà àíõààðàí àæèëëàõ õýðýãòýé áàéãààã ñàíóóëæ áàéíà.

Àëáàí áóñ áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä õýðýãæñýí “Öîîõîð èðâýñýíä ýýëòýé íóòàã” òºñºë, àëáàí áîëîâñðîëûí ò¿âøèíä õýðýãæñýí “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë” òºñºë íü áîëîâñðîëîîð äàìæóóëàí îðîí íóòàãò ýåðýã ººð÷ëºëò, øèíý÷ëýëòèéã áóé áîëãîõûí òóëä èðãýä ìýäëýã, òóðøëàãàà õàðèëöàí õóâààëöàõ, ò¿¿íèéã ã¿íçãèéð¿¿ëýí áàÿæóóëàõûí à÷ òóñûí òàëààð èë¿¿ ñàéí îéëãîëòûã áóé áîëãîõîä ¿ð íºëººãºº ºãñºí ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Áàãø íàð áèäíèé ºãñºí ìýäýýëýë, îíîë àðãà ç¿éí äýìæëýã áîëîí ººðñäèéíõºº ºíººã õ¿ðòýë õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãà äýýðýý ¿íäýñëýí ººðèéí ñóðãóóëèéí ñóðàã÷èä, òýäíèé ýöýã ýõ, á¿ñ íóòãèéí õàìòðàí àæèëëàãñàääàà ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð àõèö ãàðãàñàí ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà. Ýíý íü áàãø íàðûí áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿ä, ýõ ýõ÷¿¿ä ìºí îðîí íóòãèéíõàà çàðèì òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí õèéæ ã¿éöýòãýñýí ¿éë àæèëëàãààíûõàà òàëààð ñóðãàëòûí ÿâöàä òàíèëöóóëæ áàéñàí ìýäýýëýë, ÿðèëöëàãààñ õàðàãäàæ áàéñàí.

Òºñºëä õàìðàãäñàí á¿õ õ¿ì¿¿ñ (áàãø, ñóðàã÷èä, ñóðãóóëèéí óäèðäàõ àæèëòàí, àðãà ç¿é÷èä, äýýä ñóðãóóëèéí áàãø íàð, òºñºë õýðýãæ¿¿ëýã÷èä ) õàìòðàí èäýâõèòýé àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä ººðñäèéí ìýäëýã ÷àäâàðàà àõèóëæ, ººðòºº îþóíû õºðºíãº îðóóëàëò õèéñýí ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà. Ýíý íü íàñàí òóðø ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä òîõèîëäñîí º÷¿¿õýí æèæèã àõèö äýâøèë ó÷èð ýíýõ¿¿ ìýäëýãýý áîäèò àæèë õýðýã áîëãîõ ë ¿ëäýæ áàéíà.



1.3 Áîííûí òóíõàãëàëûí “¯éë àæèëëàãààíä äóóäñàí óðèàëãà” á¿ëýãò äýâøèãäñýí àñóóäëûí õ¿ðýýíä öààøäûí ¿éë àæèëëàãààãàà òºñººëºõ íü

ÒÕÁ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë ÿâöàä ãàð÷ áóé àõèö, äýâøèë äýëõèéí óëñ îðíóóäàä õàðèëöàí àäèëã¿é, ÿëãààòàé ò¿âøèíä áàéãàà òóë òýäãýýðèéí íºõöºë á¿ðò íèéöñýí îíöëîã àðãà àæèëëàãàà, àðãà÷ëàëûã õýðýãæ¿¿ëýõ øààðäëàãà òóëãàð÷ áàéíà ãýæ ¿çýýä òîäîðõîé ÷èãëýë¿¿äýýð ¿éë àæèëëàãààã õýðýãæ¿¿ëýõýä õ¿÷èí ÷àðìàéëò ãàðãàí àæèëëàõûã óðèàëñàí. Ýíäýýñ áèä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ïðàêòèê ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé õýñãèéã àâ÷ ¿çüå. Ýíý íü òºñëèéí õ¿ðýýíä õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãà äýýðýý òóëãóóðëàí òºñºëä îðîëöñîí á¿õ òàëóóä ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã õýðýãæ¿¿ëýõ, äýëãýð¿¿ëýõ öààøäûí ¿éë àæèëëàãààíäàà áàðèìæàà áîëãîõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çëýý

12 æèëèéí ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé êèððèêþëèìä ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã òóñãàõ øèéäâýð áîäëîãûí ò¿âøèíä ãàðñàí áºãººä êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëæ áóé õ¿ì¿¿ñ ìºí ÒÕÁ-ûí ñóðãàëòàíä õàìðàãäàæ, õºòºëáºðò ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã òóñãàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàñààð áàéíà.

Ýíýõ¿¿ òºñºë íü ¿íäýñíèé êèððèêþëèìä áàðèìæààëàí ñóðãóóëü, áàãø íàð ººðèéí ñóðãóóëèéí îíöëîãòîé õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõäàà òóõàéí õè÷ýýëèéí øèíæëýõ óõààíû àãóóëãûã òóõàéí á¿ñ íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëóóäòàé õîëáîí, ÁÄÁÑ-ûí öîãö ÷àäàìæóóäûã ÒÕÁ-ûí öîãö ÷àäàìæóóäòàé õýðõýí óÿëäóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ äèäàêòèê øèéäë¿¿äèéã áîëîâñðóóëàí áàãø ìýðãýæèëòíèé ÒÕÁ-ûí ìýäëýã, ÷àäâàðàà íýìýãä¿¿ëýõ òàëààð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí 3 æèëèéí õóãàöààíä îðîëöîã÷ òàëóóä õàìòðàí àæèëëàëàà. Èéìä áàãø íàð öààøäàà ººðñäèéí õè÷ýýëäýý ÒÕÁ-ûí àñóóäëûã òóñãàõ ÷èãëýëýýð ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèëëàõ õýðýãòýé áàéíà.



Ñóðãàëòûí ¿íäýñíèéÊèððèêþëèìèéí á¿òýö, ìºí ÷àíàðûã çºâ óõààðàí îéëãîæ õýðýãæ¿¿ëýõ

¯ð ä¿íòýé ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ àðãà ç¿é, àðãà÷ëàëûã áîëîâñðîíãóé áîëãîí äýýøë¿¿ëýõä îíöãîé à÷ õîëáîãäîë ºãºõ

Ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé êèððèêþëèì íü á¿òöèéí õóâüä ìýäëýã, ÷àäâàð, õýðýãëýý ¿íýëãýý ãýñýí áàãàíàòàéãààð áîëîâñðóóëàãäàæ áàéãàà. Èéìä òîäîðõîé ñýäâèéí õ¿ðýýíä ñóðàëöàã÷äûí ýçýìøèõ ìýäëýã ÷àäâàð íü òóõàéí áîëîâñðîëûí (ìàòåìàòèêèéí, ìîíãîë õýëíèé ãýõ ìýò) ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæèéã ýçýìø¿¿ëýõýä áàðèìæààëàõ áîë õýðýãëýý õýñýãò ýíä ýçýìøñýí ìýäëýã÷àäâàðàà òîãòâîðòîé õºãæëèéí àëü íýã àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä õýðõýí õýðýãëýõ ÷èãëýëýýð ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã òóñãàõ áîëîìæòîé. Ó÷èð íü 12 æèëèéí ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé êèððèêþëèìä “Öîîõîð èðâýñ” ãýõ ìýò îðîí íóòãèéí îíöëîãòîé õîëáîîòîé ñýäâ¿¿ä òóñãàãäàõã¿é íü ìýäýýæ. ªºðººð õýëáýë ìîíãîë õýë, ìàòåìàòèê, ãàçàð ç¿éí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä “Öîîõîð èðâýñ” ãýñýí ñýäýâ òóñãàãäàõã¿é ãýñýí ¿ã. Õàðèí òà á¿õýí ýíýõ¿¿ ¿íäýñíèé êèððèêþëèìä áàðèìæààëàí ñóðãóóëèéí áîëîí õè÷ýýëèéíõýý ò¿âøèí á¿ðèéí êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëàõäàà îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëóóä äýýð òºâëºðºõ áîëîìæòîé. Áèäíèé õàìòðàí õýðýãæ¿¿ëñýí ¿éë àæèëëàãàà ÷ ãýñýí ýíýõ¿¿ ÷èãëýëä áàðèìæààëæ áàéñàí ó÷ðààñ òà á¿õýí ýíý òàë äýýð òîäîðõîé òóðøëàãà õóðèìòëóóëñàí áºãººä ¿¿íèéãýý öààøèä óëàì ñàéæðóóëàí õºãæ¿¿ëýõèéã õ¿ñ÷ áàéíà. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëóóä íü èõýýõýí íàðèéí íèéëìýë, îëîí îðîëöîã÷èéí ñîíèðõëûã õºíäñºí, îëîí øèíæëýõ óõààíû óóëçâàð äýýð øèéäýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Èéìýýñ ñýäýâ á¿ðò ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã òóñãàõ ãýæ äàéðàõ àëáàã¿é õàðèí ãàíö íýã ñýäâýýñ ýõëýí àðãà ç¿éãýý ñàéí áîëîâñðóóëàõ íü ç¿éòýé.

Îð÷èí ¿åèéí ñóðãàëòààð ñóðàã÷èä ººðèéí çîõèöóóëàëòòàé, ººðèéí ¿íýëãýýòýé, õàðèóöëàãàòàé ñóðàëöàõóéã ýçýìøèõ ¸ñòîé. ÒÕÁ íü èéì ë ñóðàëöàõóéãààð õýðýãæèíý. ªíººäºð õàðèóöëàãàòàé óóë óóðõàé, ººðèéí çîõèöóóëàëòòàé, õàðèóöëàãàòàé ñýòã¿¿ë ç¿é ãýõ ìýòýýð ÿðüæ áè÷èõ áîëñîí íü íèéãìèéí àìüäðàëûí á¿õèé ë ñàëáàðò õàðèóöëàãà, ¸ñ ç¿é, ººðèéí çîõèöóóëàëò ¿ã¿éëýãäýýä áàéãààã òàíèí ìýäýæ áàéãàà õýðýã þì. Ãýòýë áàãà íàñíààñàà ýõëýýä ººðèéí çîõèöóóëàëòòàé, ººðèéí ¿íýëãýýòýé, õàðèóöëàãàòàé ñóðàëöàõóéí àðãàä ñóðààã¿é õ¿í ãýâ ãýíýò õàðèóöëàãàòàé ìýðãýæèëòýí óëìààð õàðèóöëàãàòàé ñýòã¿¿ë÷, óëñ òºð÷ áîëæ ÷àäàõã¿é íü îéëãîìæòîé.



ÒÕÁ-ûí ãàðö áà ¿éë ÿâö õýðõýí ¿ð ä¿íòýé õýðýãæèæ áóé õèéãýýä ¿íýëýëòèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä øààðäëàãàòàé ÒÕÁ-ûí ¿íäýñíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ íýâòð¿¿ëýõ

Ñàéí òóðøëàãà, ñóðãàìæààñ õàðèëöàí ñóðàëöàõ,

Ñóðàëöàõóé íü õ¿íèé òàíèí ìýäýõ ¿éë àæèëëàãààíû ºâºðìºö õýëáýð áºãººä õ¿íèéã õºãæ¿¿ëäýã õ¿÷òýé õýðýãñýë áîëîõûã øèíæëýõ óõààí òîãòîîñîí áàéäàã. Õ¿¿õäèéã öýöýðëýãò áàéõ ¿åýñ íü ýõëýí òýäíèé ò¿âøèíä òîõèðóóëàí èéì ñóðàëöàõóéã ýçýìø¿¿ëýõ áîëîìæòîé. Ýíý á¿õ ñàíàà ìàíàé ÁÄÁÑ áà êèððèêþëèìèéí ¿çýë áàðèìòëàë ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð ãàðñàí îëîí çºâëºìæ, ãàðûí àâëàãóóäàä òóñãàãäñàí áàéäàã. Ýíä õºíäñºí àñóóäëóóä íü õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éã ñîíãîæ õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷óõàë áºãººä ýäãýýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àëõìóóä íü àãóóëãà, àðãà ç¿éã ñîíãîõ ¿íäñýí çàð÷èìä òóñãàãäñàí ó÷ðààñ òà á¿õíèéã ÒÕÁ-ûí òóñãàé äèäàêòèê çàð÷èì áîëîí ÁÄÁÑ-ûí àðãà ç¿éí õºãæëèéí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã èë¿¿ ñàéí óõàæ îéëãîõ, ò¿¿íèéãýý ñóðãàëòàíäàà á¿òýýë÷ýýð, áîäèòîéãîîð õýðýãæ¿¿ëíý ãýæ íàéäàæ áàéíà.

Îð÷èí ¿åä õèéæ áàéãàà ç¿éë ìààíü áîëæ áàéíà óó, ¿ã¿é þó ãýäãèéã òóõàéí àñóóäàëä îðîëöîîã¿é ãàäíû áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñýýð ¿íýë¿¿ëýõýýñ òàòãàëçàõ áîëñîí. Çàðèì ¿åä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò, êèððèêþëèìèéí øèíý ¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààð ìýäëýã íèìãýí øàëãàã÷èä áàãø íàðûí ñóðãàëòûí àæëûã øàëãàæ, äóðààðàà ä¿í òàâüæ òýäíèé ¿éëèéã áàðæ áàéäàã ø¿¿ äýý. Àæèë òºðºë ýõëýõ ¿åýñ ýõëýí îðîëöîã÷ òàëóóä ¿éë àæèëëàãààíûõàà ÿâöàä àæëàà èéì ¿ç¿¿ëýëòýýð èíãýæ ¿íýëýýä ¿ð ä¿íã íü öààøèä àæëàà ñàéæðóóëàõàä èíãýæ òîîöî¸ ãýæ òîõèðñîí ¿íýëãýýã ººðèéí ¿íýëãýý ãýäýã. Ýíý àðãûã áîëîâñðóóëæ, õýðýãëýæ áàéæ ë áèä ýíý àðãûí ó÷èð õîëáîãäîë, ¿ð íºëººã îéëãîõ áîëíî. ÒÕÁ-ûí ¿íäýñíèé øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã áîëîâñðóóëæ íýâòð¿¿ëýõèéí òóëä çºâõºí öººí õ¿íèé õ¿ðýýíä áîëîâñðîãäñîí äýýðýýñ ãàðàõ øèéäâýðýýñ èë¿¿òýéãýýð ÒÕÁ-ä ãàð áèå îðîëöîí ò¿¿íèé áîëîìæ áà áýðõøýýëèéã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ ìýäýðñýí ñóðãóóëèéí ò¿âøíèé õ¿ì¿¿ñ îðîëöîõ íü ÷óõàë ãýäãèéã àíõààðàí àæèëëààðàé.

ÌÓÈÑ-èéí ÌÄÑÑÒ-èéí ìàãèñòðàíòóóäûí õ¿ñýëòèéí äàãóó Á.Áóðìàà áàãø 2010-2011 îíû õè÷ýýëèéí æèëä “Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë” õè÷ýýëèéíõýý õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàõäàà áýëýí ìýäýýëýë ºãºõººñ òàòãàëçàæ, ìàãèñòðàíòóóä áèå äààí àæèëëàõ, áàãø ìýðãýæèëòíèé ÒÕÁ-ûí ÷àäâàð ýçýìøèõýä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõýä àíõààðñàí.



òóðøëàãàñîëèëöîõ ¿éë ÿâöûã õ¿ëýýí çºâøººð÷ ºðãºí õ¿ðýýíä õýðýãæ¿¿ëýõ

Õè÷ýýëèéí “áóñäûí òóðøëàãààñ ñóðàëöàõ” ãýñýí õýñýãò ÁÑØÓß-ûí äýðãýäýõ ÒÕÁ-èéí áàã õàðèóöàí îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ãàäààä îðíóóäûí ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýãòýéãýýð áîëîâñðîãäîí áàãø íàðò òàðààãäñàí ãàðûí àâëàãóóäûã ìàãèñòðàíòóóä ñóäëàí òîäîðõîé øàëãóóðûí äàãóó àíàëèç õèéñýí. Õîâä àéìàãò õýðýãæñýí ýíýõ¿¿ òºñëèéí çàðèì ãàðûí àâëàãûã áîëîâñðóóëàõàä îþóòàí áàéõ öàãààñàà îðîëöîæ èðñýí ìàãèñòðàíò Õ.Ãýíäýíæàìö ýäãýýð ãàðûí àâëàãàä îðñîí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì¿¿äýä àíàëèç õèéãýýä ¿ð ä¿íãýýðýý èëòãýë áè÷èæ, òàíèëöóóëñàí. Èëòãýë òàâüñíû äàðààõ ÿðèëöëàãà íèëýýä ñîíèðõîëòîé áîëñîí áºãººä ìàãèñòðàíòóóä ýíý òºñëèéí õ¿ðýýíä õèéãäñýí àæëóóä íü áóñàä áàãø íàðò òóðøëàãà, ñóðãàìæ áîëîõ òàëòàé ãýäãèéã òýìäýãëýæ áàéñàí. ¯¿ãýýð áèä òºñºëä õàìðàãäñàí áàãø íàð ìàø ñàéí õºòºëáºð¿¿ä áîëîâñðóóëñàí ãýæ õýëýõ ãýñýí þì áèø.

Áàãø íàðûí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõàä ãàðãàæ áóé àëäààã áèä áàãø íàð ìààíü þì õèéæ, ñóðàëöàæ áàéãàà þì áàéíà ãýäýã ¿¿äíýýñ õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Åð þì õèéäýã õ¿í ë àëääàã ø¿¿ äýý. Èéìýýñ òà á¿õýí òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿äýý æèë á¿ð óëàì øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ ÿâöäàà ººðèéãºº ÷ ìºí õºãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé ãýäãèéã öààøèä äîòðîî áîäîæ, ¿éë àæèëëàãààíäàà õýðýãæ¿¿ëæ àæèëëààðàé. Ó÷èð íü áàãø áèäýíä ñóðãàëò ÿâóóëæ áóé àðãà áàðèë, çîõèîí áàéãóóëàëò, áàãø íàðûí èäýâõè îðîëöîî ÿëàíãóÿà áèå äààí, ñàíàà÷ëàãàòàé àæèëëàõ òàë äýýð õèéæ, ñàéæðóóëàõ ç¿éë çºíäººí áàéíà. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä ýçýìøñýí áàãø òàíû ÒÕÁ-ûí òàëààðõ ìýäëýã ÷àäâàð, ñýòãýëãýý, ¿éë, õàíäëàãûí ººð÷ëºëò íü òà á¿õíèé öààøäûí õºãæèëä çîõèõ õóâü íýìýð ¿ç¿¿ëñýí ãýæ ¿çýæ áîëíî. Èéìýýñ Õîâä àéìãèéí òºñºëä õàìðàãäààã¿é ñóðãóóëèóäûí áàãø íàðò ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãàà, õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãàà òàíèëöóóëæ, ìºí òýäíèé òóðøëàãààñ ñóðàëöàí ¿éë àæèëëàãàà öààøèä ¿ðãýëæëýíý ãýäýãò íàéäàæ áàéíà.

ÒÕÁ-ûã ýçýìøèõ íü íàñàí òóðøèéí ñóðãàëòààð õýðýãæèí õ¿ì¿¿ñèéí ìýäëýã ÷àäâàð íü óëàì òºãºëäºðæèõ ¸ñòîéã áàãø íàð ìààíü ìàø ñàéí ìýäýæ áàéãàà. Ãýâ÷ òºñºë äóóñàíãóóä á¿õ àæèë äóóñäàã, òºñëººñ òºñºëä àìüäàðäàã äóòàãäàë ãàçàð á¿ðò ë õàðàãäàæ áàéäàã. ¯¿íèéã àíõààðààðàé.



ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíàà áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí áàéäàã

Áèä ºìíºõ ñóðãàëòóóäàä ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã ñóðãóóëü, õè÷ýýëèéí ò¿âøèíä õýðõýí áóóëãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð òîäîðõîé ìýäýýëë¿¿äèéã ºã÷ áàéñàí áºãººä ýíý õýñýãò òà á¿õýíä ºãñºí ìýäýýëëýý ñèñòåì÷ëýí òàíèëöóóëæ áàéíà. Áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýýä õýäýí æèë ºíãºðñºí õýäèé ÷ áàãø á¿ð ººðèéí çààäàã õè÷ýýëèéí ñòàíäàðòàà á¿ðýí ã¿éöýò óõààðàí îéëãîæ, ò¿¿íèéã ìºí ÷àíàðààð íü õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà ýíý öàã ¿åä òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé êèððèêþëèìä òóñãàí á¿õ õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éãýýð äàìæóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ øèéäâýð áîäëîãûí ò¿âøèíä ãàðñàí íü áàãø íàðààñ îäîîãèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà øèíý ñýòãýëãýý, øèíý ¸ñ ç¿é, øèíý àðãà áàðèëààð õàíäàæ õè÷ýýëýý øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëæ àæèëëàõûã õ¿ñ÷ áóé õýðýã þì. ªºðººð õýëáýë ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýë äýýð òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëíý ãýäýã íü áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò øèíý÷ëýëèéí ìºí ÷àíàðûã çºâ óõààðàí îéëãîîä, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã ÷àíàðòàé çîõèîí áàéãóóëàõ ãýæ îéëãîæ áîëíî.

Ó÷èð íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäàë íü öîî øèíý ç¿éë áèø áºãººä ìàíàé áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò øèíý÷ëýëèéí ¿çýë áàðèìòëàëä ãîë ¿çýë ñàíàà ñóó÷èõñàí áàéäãèéã òîäîðõîé æèøýýãýýð òà á¿õýíä òàíèëöóóëúÿ.

ÕÎ¨ÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝÃ

2.1 Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí çàðèì ¿çýë ñàíàà áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí áàéäàë



ÅÁÑ-èéí çîðèëãî íü ÒÕÁ-ûí çîðèëãîä áàðèìæààëñàí áàéäàã

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí çîðèëãî:Èðýýä¿éí èðãýäýä áàéãàëü àõóéí õóâüä ñ¿éðýëã¿é, ýäèéí çàñãèéí õóâüä ¿ð àøèãòàé, íèéãìèéí õóâüä øóäàðãà, øèéäâýð ãàðãàõ, àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éë, ¿íäñýí çàð÷èì, ñî¸ëûí îëîí òàëò áàéäëûã òîîöîí àñóóäàëä õàíäàõ ÷èãëýëýýð íèéãìèéí àìüäðàëä èäýâõòýé îðîëöîõ ÷àäâàðûã õóâü õ¿í á¿ðò ýçýìø¿¿ëýõýä îðøèíî.

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çîðèëãî: Îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éí íèéãìèéí àìüäðàëä îðîëöîõ öîãö ÷àäàìæ á¿õèé á¿òýýë÷, ø¿¿ìæëýëò ñýòãýëãýýòýé, íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàõ ÷àäâàðòàé èðãýí òºëºâø¿¿ëýõýä îðøèíî.

ÒÕÁ-ûí 10 ÷àäâàð íü áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí 4 öîãö ÷àäàìæèíä áàðèìæààëñàí

÷àäâàðóóäòàé óÿëäààòàé

ÒÕÁ-ûí öîãö ÷àäàìæèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí õ¿ðýýíä 10 ÷àäâàðûã äýëõèéí óëñ îðíóóä ÷óõàë÷ëàí àâ÷ ¿çýæ áàéíà. Ýäãýýð ÷àäâàðóóäûã èðãýääýý ýçýìø¿¿ëýõèéí òóëä ººðèéí îðíûõîî áîëîâñðîëûí ñàëáàðò ÿâàãäàæ áóé øèíý÷ëýëèéí àñóóäàëòàé óÿëäóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõèéã ñóäëàà÷èä çºâëºæ áàéãàà áºãººä ýíý òàëààð ìàíàé òºâèéí ñóäëàà÷èä, ìàãèñòð, äîêòîðûí îþóòíóóä õàìòðàí òîäîðõîé ñóäàëãààíóóäûã õèéñíèé ¿íäñýí äýýð ýäãýýð 10 ÷àäâàð íü ìàíàé áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí ìýäýõ¿éí, á¿òýýõ¿éí, îðøèõóéí, íèéãýìøèõ¿éí 4 öîãö ÷àäàìæèéí òºëºâøèëä áàðèìæààëñàí ÷àäâàðóóä áîëîõûã îëæ òîãòîîñîí. ªºðººð õýëáýë ýäãýýð ÷àäâàðóóä íü äýýð äóðüäñàí 4 öîãö ÷àäàìæèéí õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëàõ ÷óõàë ÷àäâàðóóä áºãººä õîîðîíäîî óÿëäàà õîëáîîòîé ãýäãèéã äàðààõ á¿ä¿¿â÷ýýð èëýðõèéëýí õàðóóëæ áàéíà.



Õè÷ýýëèéí àãóóëãàä ÒÕ-èéí àñóóäëûã õºíäºæ àâ÷ ¿çýõ áîëîìæòîé

Á¿ä¿¿â÷ 2.

Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæèíä áàðèìæààëñàí ÷àäâàðóóä áîëîí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí 10 ÷àäâàðûã óÿëäóóëàí ýçýìø¿¿ëýõ àãóóëãûã ãëîáàë áà ëîêàë ò¿âøíèé òîãòâîðòîé õºãæëèéí (ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû) àñóóäàëòàé õîëáîæ ñóðãóóëü, áàãø íàð ººðñäºº ñîíãîõ áîëîìæòîé. (Á¿ä¿¿â÷ 3.) Ó÷èð íü áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò íü ñóðàëöàã÷äûí áàãà, ñóóðü, á¿ðýí äóíä áîëîâñðîëûã òºãñºõäºº þó ìýääýã, þó ÷àääàã áîëñîí áàéõ âý? ãýäãèéã òîäîðõîéëñîí áºãººä ¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àãóóëãûã áàãø íàð ººðèéíõºº îðîí íóòãèéí îíöëîã áîëîí ñóðàëöàã÷äûíõàà íàñ ñýòãýõ¿éí îíöëîãò òîõèðóóëàí ñîíãîõ áîëîìæèéã íýýëòòýé êèððèêþëèìèéí áîäëîãîîð çîõèöóóëæ ºãñºí áèëýý. Ò¿¿í÷ëýí ÒÕÁ-èéã ñóðàëöàã÷äàä ýçýìø¿¿ëýõäýý òîãòâîðòîé õºãæëèéí õóâüä ÷óõàë, àëü áîëîõ öººí ñýäýâ äýýð òºâëºðºõèéã ñóäëàà÷èä çºâëºæ áàéíà. (Õ¿ñíýãò 1)



Á¿ä¿¿â÷ 3.

Õ¿ñíýãò 1.

ÃËÎÁÀË Ò¯ÂØÈÍÄ ËÎÊÀË Ò¯ÂØÈÍÄ

Ýäèéí çàñàã

Òåõíîëîãèéí õºãæèë Ãýð àõóéí öàõèëãààí õýðýãñýë

Ìºíãºíèé õàíø Õýðýãëýýíèé çýýë

Õýðýãëýý Àìüäðàëûí ºðòºã

¯éëäâýðëýë Æèæèã, äóíä ¿éëäâýðëýë

Áàéãàëü îð÷èí

Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí õîìñäîë

Öîîõîð èðâýñ, áºõºí

Áàéãàëèéí ãàìøèã Ãàí, çóä, ¿åð

ÁîõèðäîëÀãààð, óñ, õºðñ,

õîã õàÿãäàë

Áàéãàëèéí íººöèéí õîìñäîë

Ìîä, óñ, í¿¿ðñ

Íèéãýì

Çàñàãëàë Îðîí íóòãèéí ñîíãóóëü

ßäóóðàë Àæëûí áàéð

Õîòæèëò Øèëæèëò õºäºëãººí

Õ¿íèé ýðõ Õ¿íñíèé àþóëã¿é áàéäàë



ÒÕÁ-ûí òóñãàé äèäàêòèê çàð÷ìóóä íü áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí àðãà ç¿éí õºãæëèéí äèäàêòèê çàð÷ìóóäòàé óÿëäààòàé

ÒÕÁ-ûã ýçýìø¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí èðýýä¿éäýý áàðèìæààëàõ, ñèñòåìòýé ñóðàëöàõ, îðîëöîîí äýýð ñóóðèëàõ, ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìæààëàõ, íýýëò õèéæ ñóðàëöàõ, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ, ¸ñ ç¿é ¿íý öýíèéã ìýäð¿¿ëýõ ãýñýí òóñãàé äèäàêòèê çàð÷ìóóä íü ÁÄÁÑ-ûí ¿çýë áàðèìòëàëûí “Àðãà ç¿éí õºãæèë” õýñýãò òóñãàãäñàí ñóðàëöàã÷èä öîãö ÷àäàìæ (ìýäëýã,÷àäâàð, õàíäëàãà, òºëºâøèë, ¸ñ ç¿é, ¿íýò ç¿éëèéí ¿íýëýìæ...) ýçýìøèõýä ÷èãëýãäñýí áîëîìæèéã òýíö¿¿ îëãîõ çàð÷èì, ñóäëàõ àãóóëãûã ñîíãîõ çàð÷èì, ñóðàëöàõóé áà áàãøëàõóéí çàð÷èì, òåõíîëîãèéí çàð÷èì, ¿íýëãýýíèé çàð÷èì ãýñýí àðãà ç¿éí õºãæëèéí äèäàêòèê çàð÷ìóóäòàé óÿëäàà õîëáîîòîé. Ýäãýýð çàð÷ìóóä íü ñóðàëöàõóé áà áàãøëàõóéã òàéëáàðëàæ áóé îð÷èí öàãèéí îíîë áîëîõ êîãíèòèâ áà êîíñòðóêòèâ ñýòãýë ñóäëàë, äèäàêòèêèéí ãîë ¿çýë ñàíààã åðºíõèéä íü èëýðõèéëñýí áàéäàã. ÁÄÁÑ-ä òóñãàãäñàí àðãà ç¿éí ¿íäñýí çàð÷ìóóäûí ãîë ñàíààã ÒÕÁ ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààòàé õîëáîí òàéëáàðëàÿ:

Áîëîìæèéã òýíö¿¿ îëãîõ çàð÷èì

Ýíý çàð÷èì íü ñóðàëöàã÷äûã áîëîâñðîë ýçýìøèõ ÿâöàä íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, íèéãìèéí áàéäàë áîëîí ¿íäýñòýí, ÿñòíû ÿëãààòàé áàéäëààð íü ÿëãàâàðëàõã¿é ãýñýí ¿ã þì. Íèéãìèéí àìüäðàëä ãàð÷ áóé îëîí òºðëèéí çºð÷ëèéí íýã øàëòãààí íü íèéãìèéí õºãæëèéí òàëààð øèéäâýð ãàðãàõ, ò¿¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ, õýðýãæèëòýíä õÿíàëò òàâèõ, õýðýãæèëòèéã ä¿ãíýõ ¿éë àæèëëàãàà èë òîä áèø, ò¿¿íä îëîí ò¿ìíèé äóó õîîëîé, áîäîë ñàíààã òóñãàõ ÿâäàë õÿçãààðëàãäìàë áàéãààòàé õîëáîîòîé. Ýíý íü íýã òàëààñ òºðèéí áîäëîãîòîé õîëáîîòîé áàéäàã áîë íºãºº òàëààñ áîëîìæèéã îëãîñîí ÷ ãýñýí èðãýäèéí áîëîâñðîëûí ò¿âøèí íèìãýíòýé õîëáîîòîé áàéäàã. Èðýýä¿éí èðãýä áîëîõ õ¿¿õýä çàëóó÷óóä ìààíü íèéãìèéí àìüäðàëä îðîëöîõûí òóëä øèíæëýõ óõààíû çîõèõ ìýäëýã, ÷àäâàðòàé áàéõààñ ãàäíà ººðòºº ¿¿ðýã õàðèóöëàãà õ¿ëýýõ, àñóóäàë øèéäâýðëýõýä ñóðñàí ìýäñíýý ¸ñ ç¿éòýé õýðýãëýõ ãýõ ìýò ñîöèàë ÷àäâàðóóäûã ýçýìøèõ ¸ñòîé.



Ñóäëàõ àãóóëãûã ñîíãîõ çàð÷èì

Ýíý çàð÷èì íü øó-íû àãóóëãûã ñóðàëöàã÷èéí òàíèí ìýäýõ áîëîìæ, íàñíû îíöëîã, õýðýãöýý øààðäëàãûã òîîöîí õÿëáàð÷ëàæ, äèäàêòèêààð äàõèí á¿òýýæ õè÷ýýëèéí àãóóëãûã á¿òýýíý ãýñýí ¿ã. ÒÕÁ-íü õ¿ì¿¿íëýã, õ¿¿õäýä ýýëòýé ñóðàëöàõóéã äýìæäýã. Ñóðàëöàã÷èä ººðºº àæèëëàæ ìýäëýãòýé áîëîõ íü àìàð õÿëáàð àæèë áèø. Ò¿¿íä áîäîæ, ñýòãýõ, îéëãîæ óõààðàõ, àëäàà ãàðãàõ, àëäààí äýýðýý ñóðàëöàõ, õèéæ îðîëäîõ ¿éëèéã õèéõ õ¿ðýëöýýòýé õýìæýýíèé öàã õóãàöààã ãàðãàõ ¸ñòîé. Èéì ó÷ðààñ öîãö ÷àäàìæ ýçýìø¿¿ëýõ ñóðãàëòûí àãóóëãà íü øèíæëýõ óõààíû á¿ëýã ñýäâ¿¿äýýð áèø ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæóóäûã ýçýìø¿¿ëýõýýð ñîíãîãäîõ ¸ñòîé. Ãýâ÷ àìüäðàë äýýð ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé êèððèêþëèì áîëîâñðóóëæ áóé õ¿ì¿¿ñ, õè÷ýýë çààæ áóé áàãø íàð ìààíü íºãºº èõ àãóóëãàà çààæ èðñýí çóðøëààñàà ñàëàõã¿é áàéãàà ó÷èð õè÷ýýëèéí öàãèéí èõýíõ õýñýãò áàãø ÿðüæ, ñóðàã÷äàä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ öàã õóãàöàà òóí áàãà ¿ëäýæ áàéãàà. Áèä òºñëèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿ääýý ÒÕ-èéí öîãö ÷àäàìæóóäûí óòãà ñàíààã òóñãàõäàà ÒÕ-èéí òîäîðõîé àñóóäëóóä äýýð òºâëºðºõºä èë¿¿ àíõààðñàí.Òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäàë áîë á¿õ ñóäëàãäàõóóí áîëîí ñàëáàð á¿ãäèéã äàìíàñàí öîãö øèéäëèéã øààðäñàí íèéòëýã ñýäýâ ãýäãèéã ñóäëàà÷èä îíöîëæ áàéíà.

Ñóðàëöàõóé áà áàãøëàõóéí çàð÷èì

Òåõíîëîãèéí çàð÷èì

Ãàðûí àâëàãóóä ñóðãàëòûí ìàòåðèàë, àøèãëàõ íîì ç¿éä ÒÕÁ îëãîõ ñóðãàëòàíä óñ çàð÷ìûã õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð äýëãýðýíã¿é äóðüäñàí áîëíî.

Ñóðãàëòàíä îð÷èí öàãèéí ìýäýýëýë, õàðèëöààíû òåõíîëîãèéí õýðýãñëèéã àøèãëàõ, ýíýõ¿¿ òåõíîëîãèéí õýðýãëýã÷ áîëîõîä äýìæëýã ¿ç¿¿ëíý ãýñýí ¿ã. Øèíý, õóó÷èí õýäýí êîìïüþòåð, òåõíèê õýðýãñëýýð ýíý àñóóäëûã øèéäâýðëýæ áîëîõã¿éã õ¿í á¿ð ìýäýæ áàéãàà. Õ¿í õ¿íèé õàðèëöàà, õ¿í òåõíèêèéí õàðèëöààã àâ÷ ¿çýõäýý ýäãýýðèéí äàâóó áà ñóë òàëûã àíõíààñ íü áîäîëöîí õ¿¿õýä çàëóó÷óóäûí îþóíû, áèå áÿëäàð, ̧ ñ ç¿éí õºãæèëä õàíäàõ ¸ñòîé.

Áàãøèéí ãî¸ íÿìáàé áè÷ëýãýýð õè÷ýýë ýõëýõ ìº÷ººñ õèéãäñýí ñàìáàð äàõü òýìäýãëýë íü òóõàéí õè÷ýýë ÿìàð çîðèëãî äýâø¿¿ëýýä ò¿¿íäýý õ¿ðýõèéí òóëä ÿìàð ÿìàð àãóóëãûã ñîíãîí, ÿìàð àðãà ç¿éã õýðýãæ¿¿ëñíèéã òîâ òîäîðõîé õàðóóëäàã.



Èéì ó÷ðààñ áàãø íàð øèíý, õóó÷èí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã øààðäëàãàòàé ¿åä íü çºâ ñîíãîõîä àíõààðàõ íü ÷óõàë þì.

¯íýëãýýíèé çàð÷èì

¯íýëãýý íü ñóðàëöàã÷äûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí áàéõ, òýäíèé õºãæèëä ãàð÷ áóé ýåðýã ººð÷ëºëò¿¿äèéã ¿íýëýõ ¸ñòîé. Åðºíõèéäºº àëü ÷ ò¿âøíèé áàãø íàð õ¿í ¿íýëýõ ìàø äóðòàé. Áàãø íàð õè÷ýýë äýýð îíîøëîãîî õèéõ, ä¿ãíýõ õî¸ð àæëûã ¿ðãýëæ õîëüæ áàéäàã. Õ¿í ñóðàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ øèíý ç¿éëèéã ìýäýæ áàéõ ¿åäýý àëäàà ãàðãàäàã. Àëäàà áîë õ¿í þì ñóð÷ áàéãààãèéí ãàäààä èëðýë ãýæ øèíæëýõ óõààíä ¿çäýã. Èéì ¿åä áàãø íàð ñóðãàëòûí îíîøëîãîî õèéæ õ¿¿õýä þóí äýýð ÿàãààä àëäààä áàéíà âý, ¿¿íèéã íü áè ÿàæ çàñàõ âý ãýäýã ìýäýýëëèéã àâàõ ̧ ñòîé áàéäàã. Ãýòýë øóóä ë ñóðààã¿é áàéõàä ÿàðààä ñàéí, ìóó ãýæ ¿íýëýýä ñóðàõ ïðîöåññ óëìààð ñóðàõ õ¿ñýë ýðìýëçëýëä íü ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã. Îþóíû áîëîìæ, ñîíèðõîë õýðýãöýýíèé õóâüä ººð ººð ñóðàã÷äûã íýã ìàÿãààð ¿íýëýí ººð ººð õ¿ì¿¿ñèéã õàðüöóóëæ ¿íýëýõýýñ èë¿¿òýé òóõàéí ñóðàã÷ ººðèéíõºº áîëîìæèéí õ¿ðýýíä ÿìàð àõèö äýâøèë ãàðãàæ áàéãààã ¿íýëýõèéã ñóäëàà÷èä çºâëºæ áàéíà. Ãýâ÷ áîëîâñðîëûí áîäëîãûí ò¿âøèíä ÷ àìüäðàë äýýð ÷ óðàëäàõ àðãà ë äàâàìãàéëààä áàéäàã. ÒÕÁ-ûí õóâüä áóñäààñ èë¿¿ ãýäãýý õàðóóëæ, ãàéõóóëàõààñ èë¿¿òýé áóñäûã óðèàëàí äóóäàæ, áèå áèåäýý äýìæëýã áîëæ õàìòðàí àæèëëàõûã ë ÷óõàë÷èëæ áàéíà.

Èéìýýñ áàãø òà áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòààð ¿íýëýãäýõ¿éöýýð êèððèêþëèìýý áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ººðèéí õè÷ýýë äýýðýý òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ãýñýí ¿ã.

Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõýä áàãø òà ººðèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà òîäîðõîé øèíý÷ëýë õèéæ àæèëëàõûí òóëä õè÷ýýëèéí ñî¸ëä ãàð÷ èðæ áóé øèíý÷ëýëèéí àñóóäëóóäûí òàëààð ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé.



Áàãø òàíû ñóðãóóëü äýýð õèéäýã ¿íäñýí àæèë áîë õè÷ýýë

Òà õè÷ýýë äýýð ñóðàëöàã÷èäòàé õàðüöàõäàà òýäíèé ìýäëýã, ÷àäâàð, õàíäëàãà, çàí òºëºâò íü íºëººëæ ººð÷ëºõèéã ýðìýëçäýã. Áàãøèéí ýðìýëçýë, ò¿¿íäýý õ¿ðýõèéí òºëºº áàéãàà òàíû ¿éë àæèëëàãàà, õ¿÷èí ÷àðìàéëòûã ñóðãàõ ¿éë àæèëëàãàà ãýæ ¿çäýã. Áàãø õ¿íèé ñóðàëöàã÷èääàà íºëººëºõ ãýñýí ýðìýëçýë, ÷àðìàéëòûã ñóðàëöàã÷èä ººðèéí èòãýë ¿íýìøèëýýð õ¿ëýýí çºâøººð÷, òýð äàãóó ººðºº ººð÷ëºãäºæ áàéãààãàà ìýäýð÷ áàéâàë ñóðàëöàã÷èéí õóâüä ñóðàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâàãääàã.

Èéìýýñ ñóðãàëò íü çºâõºí áàãøèéí ÷àðìàéëòààñ ãàäíà ñóðàëöàã÷ ìààíü áàãø òàíû ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ ãýñýí ¿éë àæèëëàãààã õýðõýí õ¿ëýýí àâ÷ áàéãààãààñ õàìààðäàã òóë õè÷ýýë, ñóðãàëò õýðõýí ÿâàãäàõ íü áàãø, ñóðàëöàã÷ õî¸óëàíãààñ õàìààðäàã. Èéìõ¿¿ ñóðãàõ ¿éë àæèëëàãàà íü ñóðàõ ¿éë àæèëëàãààíààñ ñàëàíãèä ÿâàãäàõ áîëîìæã¿é, ººðººð õýëáýë áàãø ñóðàã÷èéí, ñóðàã÷ ñóðàã÷èéí õîîðîíäûí õàìòûí á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààí äýýð òóëãóóðëàí ÿâàãääàã.

Õè÷ýýë ñóðãàëòûí àæèë íü á¿õýëäýý èõýýõýí íàðèéí íèéëìýë ¿éë àæèëëàãàà ó÷ðààñ áàãø õàìòûí á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé çîõèîí áàéãóóëàõûí òóëä õ¿í ÿàæ òàíèí ìýäýæ ñóðäàã þì áý ãýäãèéã ñóäàëäàã ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ñóäëàëûí ìýäëýã, ñóðàõ îð÷èíã õýðõýí á¿ðä¿¿ëýõ âý ãýäãèéã ñóäàëäàã ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ, äèäàêòèêèéí îíîëûí ìýäëýã çàéëøã¿é õýðýã áîëäîã. Èéìýýñ áàãø òà ñóðàëöàõóéí ñýòãýë ñóäëàëûí êîíñòðóêòèâèçìèéí äàðààõ ãîë ñàíààíóóäûã õè÷ýýë, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãàà òºëºâëºõ, ÿâóóëàõ, ¿íýëæ õºãæ¿¿ëýõ á¿õèé ë ÿâöäàà òîîöîæ àæèëëàõ õýðýãòýé.



Áîëîâñðîë, ñóðãàëòûí á¿õèé ë àñóóäëûí òºâä õýçýý ÷ äàõèí äàâòàãäàõã¿é, ººðèéí ãýñýí îíöëîãòîé õóâü õ¿í áàéäàã.

• Õóâü õ¿íèé ºìíºõ ìýäëýã, òóðøëàãà, ñîíèðõîë, ìýäðýìæ íü ò¿¿íèé ñóðàõ ¿éë àæèëëàãààíû ýõëýë áîëäîã.

• Ìýäëýã ýçýìøèëò õóâü õ¿íä ÿâàãääàãààñ õ¿¿õä¿¿ä íýã þìíû òàëààð èâ èæèë îéëãîëò òºñººëºëòýé áàéæ ÷àäàõã¿é.

• Õ¿íèé òàíèí ìýäýõ ïðîöåññ íü èäýâõòýé, èäýâõã¿é õýëáýðýýð ÿâàãääàã.

• Ìýäëýã íýã õ¿íýýñ íºãººä äàìæäàãã¿é, õàðèí ìýäëýãèéã áèå äààæ áîëîí áóñàäòàé õàìòûí ¿éë àæèëëàãààíä îðîõ çàìààð, ººðèéí èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãààãààð á¿òýýäýã.

• Õ¿íèé ìýäëýã á¿òýýõ ¿éë àæèëëàãàà, ò¿¿íèé ñîöèàë îð÷èí, õàìòûí á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà íü õîîðîíäîî ñàëøã¿é õîëáîîòîé.

• Ñóðàëöàõ ïðîöåññò ñóðàëöàã÷èéí ìýäëýãèéí á¿òýö ¿ðãýëæ ººð÷ëºãäºí, äèíàìèê õºãæèëòýé áàéíà.

• Ìýäëýã ýçýìøèíý ãýäýã íü ãàäíààñ àâ÷ áàéãàà øèíý ìýäýýëëèéã ººðò áàéãàà ìýäëýãèéí á¿òýöòýéãýý õîëáîí, ò¿¿íèéã îéëãîí, óõààðàõûã ýðìýëçýæ áàéãàà èäýâõòýé îðîëäëîãî þì.

• Ñóðãàëòûí àëèâàà àñóóäëûã ñóðàëöàã÷èéí îðîëöîîã¿éãýýð çààâàð÷ëàí øèéäýõ íü ó÷èð óòãà áàãàòàé, õàðèí òýäíèéã ýíä îðîëöîõ áîëîìæîîð õàíãàõ ¸ñòîé.

Áàãø èéì îíîëûí ìýäëýãòýé áàéãààä, ò¿¿íèéãýý ñóðãàëòàà çîõèîí áàéãóóëàõ ¿éë àæèëëàãààíäàà õýðýãëýæ ÷àäâàë ñóðàëöàã÷èä õè÷ýýë, ñóðãàëòûí àæèëä äóð ñîíèðõîëòîé, õ¿ñýë ýðìýëçýëòýé îðîëöîí óëìààð ººðºº õºãæèí ººð÷ëºãäºæ áàéãààã ìýäýð÷, óðàì çîðèãòîé, áàÿð áàÿñãàëàíòàé ñóðàëöàõ áîëíî. Áàãøèéí õ¿÷èí ÷àðìàéëò ÷ ¿ð ä¿íòýé áîëæ, õ¿¿õäýä ýýëòýé ñóðãàëò áîëæ ÷àäíà.

Áàãø ñóðãàëòàà èíãýæ çîõèîí áàéãóóëæ ÷àäâàë ñóðãóóëü ìààíü, õ¿¿õä¿¿äèéí õóâüä îéëãîæ ìýäýõã¿é þìààð äàðàìòàëñàí, ä¿í òàâèõààð àéëãàäàã, î÷èõîîñ àéäàñ õ¿ð÷, õàëüøèðäàã ãàçàð áèø õàðèí ñóðàã÷ á¿ðò áàÿð áàÿñãàëàí, àç æàðãàëûã ìýäð¿¿ëäýã, î÷èõ äóðòàé ãàçðûí áàéõûí, (ººðººð õýëáýë õ¿¿õäýä ýýëòýé ñóðãóóëü) íýã íºõöºëèéã íü á¿ðä¿¿ëíý ãýñýí ¿ã.

•



2.2 Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ñóðãàëòûí¿éë àæèëëàãààíäàà òóñãàí õýðýãæ¿¿ëñýí òóðøëàãà

ÒÕÁ-ûí ÷èãëýëýýð àæèëëàæ áóé ñóðãóóëü

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí äýëõèé íèéòèéí 10 æèëèéí ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí çîõèöóóëæ áóé áàéãóóëëàãóóäààñ ºã÷ áóé çºâëºìæ¿¿äýä òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëòîé õîëáîîòîé ñàéí òóðøëàãà, ñóðãàìæààñ õàðèëöàí ñóðàëöàõ, ìýäýýëýë ñîëèëöîõ ÿðèà õýëýëö¿¿ëýã ºðí¿¿ëýõýä áàãø íàðò äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõèéã ÷óõàë÷èëæ áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí òºñºëä õàìðàãäàæ áóé ñóðãóóëèóäûí áàãø íàðààñ ÒÕÁ-ûí ÷èãëýëýýð áóñàä ÅÁÑ-èóä ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàí, ÿìàð òóðøëàãà õóðèìòëóóëæ áàéãàà òàëààð ìýäýõèéã õ¿ñ÷ áóéãàà óëàìæèëñàí ó÷ðààñ òà á¿õýíä ýíý ÷èãëýëýýð ÅÁÑ-èéí áàãø íàðò äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí àæèëëàñàí “Áàéãàëü îð÷íû ìýäýýëýë, ñóðòàë÷èëãàà áà áîëîâñðîë” òºñºëä õàìðàãäñàí ÓÁ õîòûí Áàÿíãîë ä¿¿ðãèéí Ìîíãåíè öîãöîëáîð-108 äóãààð ñóðãóóëèéí áàãø íàð õàìòðàí ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã VII àíãèéí õè÷ýýëä õýðõýí òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëñýí òóðøëàãààñ òàíèëöóóëúÿ.

Ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëàõàä òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë (ÒÕÁ)-ûí ¿çýë ñàíàà òóñãàãäàæ áàéãààòàé õîëáîãäîí ñóðãóóëü, õè÷ýýëèéí ò¿âøèíä ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààã áîäèò àñóóäëóóä äýýð òºâëºð¿¿ëýí, ñóðãóóëü, áàãø á¿ð òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëä õóâü íýìýð îðóóëàõ ÷èãëýëýýð àæèëëàõ øààðäëàãà òàâèãäàæ áàéãàà ÷ ýäãýýð øèíý÷ëýëèéí ãîë ìºí ÷àíàðûã çºâ óõààðàí îéëãîæ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü ñóðãóóëü á¿ðò õàðèëöàí àäèëã¿é áàéíà. Èéìä íýã òàëààñ ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä äýýð äóðüäñàí øèíý÷ëýëèéí ¿çýë ñàíààã áàãøèéí õè÷ýýëäýý áýëòãýõ, ÿâóóëàõ, ¿íýëæ õºãæ¿¿ëýõ ¿å øàò á¿ðò õýðõýí áóóëãàí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð áàãø íàðò àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, íºãºº òàëààñ ñóäëàà÷äûí ò¿âøèíä ò¿¿íèéã öààøèä òàñðàëòã¿é õºãæ¿¿ëýõ, õýðýãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ñóóðü áîëîí ïðàêòèê ò¿âøíèé ñóäàëãààã ÿâóóëàõ õýðýãöýý øààðäëàãàä ¿íäýñëýí ìàíàé ñóäàëãààíû áàã ýíýõ¿¿ òºñºë äýýð çºâëºõ áàãààð õàìòðàí àæèëëàñàí þì.



ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýëä òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîëöñîí ãèø¿¿ä

Òóñ ñóðãóóëèéí õóâüä íýã òàëààñ áîëîâñðîëûí áîäëîãûí ò¿âøèíä ãàðñàí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíä áîäèò õóâü íýìðýý îðóóëàõ, íºãºº òàëààñ ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààíä õàðèëöàí áèå áèåíýýñýý õàìòðàí ñóðàëöàõûã ÷óõàë÷èëæ ¿çñýí ó÷ðààñ ñóðãóóëèéíõàà VII àíãèéí íýã á¿ëýã, òóõàéí á¿ëýãò õè÷ýýë çààäàã 11 ººð ìýðãýæëèéí áàãø íàðûã ñîíãîí àâñàí. Ýäãýýð áàãø íàðûí á¿ðýëäýõ¿¿íä òóñ ñóðãóóëèéí çààõ àðãûí íýãäýë (ÇÀÍ) òóñ á¿ðèéí òºëººëëººñ õàìðàãäñàí áºãººä òóðøèëò ñóäàëãààíû ÿâö äàõü õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãýý ººðèéí ÇÀÍ-í áóñàä áàãø íàðòàà ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýí õàìòûí àæèëëàãààíû ýíýõ¿¿ õýëáýðèéã ñîíãîæ àâñàí áàéíà.

2009 îíä áàãø íàðò òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýëäýý áîäèòîîð òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõýä òóëãàð÷ áóé àñóóäàë, ò¿¿íèéã øèéäâýðëýõ àðãà çàìûã òîäîðõîéëîõ çîðèëãîòîé àñóóëãà ñóäàëãàà õèéãäñýí. Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í íü ÅÁÑ-ä õè÷ýýë çààæ áàéãàà ÿìàð ìýðãýæëèéí áàãø âý ãýäãýýñýý ¿ë õàìààðàí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà õýðõýí òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð íýãäñýí íýã îéëãîëòã¿é, õýðýãæ¿¿ëæ áóé ¿éë àæèëëàãàà íü õàíãàëòã¿é áàéãààã èëð¿¿ëæ ýíý ÷èãëýëýýð öààøèä áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ, ãàðûí àâëàãààð õàíãàõ çýðãýýð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ øààðäëàãàòàé áàéãààã òîãòîîæýý.

Èéìýýñ òóõàéí ñóðãóóëèéí áàãø íàðò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã òóñãàõ ãýäãèéí äîð áèä þóã îéëãîæ, õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ âý? ãýñýí àñóóëòàíä õàðèóëò áîëîõ íýãäñýí îéëãîëòûã ºãºõ øààðäëàãàòàé áîëñîí.

ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýëä òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëíý ãýäãèéí äîð áèä þóã îéëãîæ õýðýãæ¿¿ëñýí áý?

Áèä òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë îëãîõ ñóðãàëòûí ñýòãýë ñóäëàëûí ¿íäýñ, äèäàêòèê çàð÷ìóóä, ÒÕÁ-ûí ÷àäâàðóóäûí òàëààð ãàäààä, äîòîîäûí ìýðãýæëèéí íîì ñýòã¿¿ëä ãàðñàí ñóäàëãààíû ìàòåðèàëóóäûã ñóäàëñíû ¿íäñýí äýýð ÒÕÁ-í ¿çýë ñàíààã õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò òóñãàõ ãýäãèéã òóõàéí õè÷ýýëèéí òîäîðõîé ñýäâèéí õ¿ðýýíä ñóðàëöàã÷äûí ýçýìøèõ ìýäëýã ÷àäâàð, ýíýõ¿¿ ìýäëýã ÷àäâàðàà ÒÕ-èéí òîäîðõîé àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ ÒÕÁ-ûí ìýäëýã, ÷àäâàðòàé óÿëäóóëàí õè÷ýýë äýýð õýðýãæ¿¿ëýõ ãýæ îéëãîí äàðààõ äèäàêòèê øèéäë¿¿äèéã ã¿éöýòãýõèéã áàãø íàðò çºâëºñºí.



1. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëûã òóõàéí õè÷ýýëèéí ñòàíäàðò, êèððèêþëèìä òóñãàñàí ¿íäñýí àãóóëãàòàé óÿëäóóëàõ ÷èãëýëýýð õèéãäñýí äèäàêòèê øèéäýë, ¿ð ä¿í

Õºíäºæ àâ÷ ¿çñýí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäàë

ÒÕÁ-ûí ìýäëýã, ÷àäâàðûã ýçýìøèõ ñóðãàëò íü ñóðàëöàã÷äûí ñîíèðõñîí, òýä ººðñäºº îðîëöîõ áîëîìæòîé òîäîðõîé êîíòåêñò äýýð òºâëºðºõ íü çîõèìæòîé áàéäãèéã çºâëºñíèé ¿íäñýí äýýð òóðøèã÷ áàãø íàð “Àþóëã¿é îð÷èí” ñýäâèéã ñîíãîæ àâñàí. Ó÷èð íü ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÓÁ õîòûí ÅÁÑ-èéí ñóðàëöàã÷èä õè÷ýýëäýý èðýõ áîëîí î÷èõ çàìäàà çàìûí òýýâðèéí îñîë àâààðò îðîõ, ãàð óòàñ, ìºíãº, ýýìýã ç¿¿ëòýý äýýðýìä¿¿ëýõ, õóëãàéä àëäàõ, óõñàí í¿õ æàëãàíä óíàæ ãýìòýõ, ñóðãóóëèéí öàéíû ãàçàðò èäñýí õîîëíîîñ õîðäëîãî àâàõ ãýõ ìýò àþóëä ºðòºõ íü ñ¿¿ëèéí ¿åä èõñýæ áàéãàà áºãººä òóñ ñóðãóóëèéí õóâüä ÷ ãýñýí ýäãýýð àþóëò ¿çýãäë¿¿ä àæèãëàãäàæ áàéãàà ó÷ðààñ ñóðàëöàã÷äàäàà ýäãýýð àþóëààñ ººðèéãºº áîëîí áóñäûã ºðòºõººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, ÷àäâàðóóäûã ýçýìø¿¿ëýõèéí òóëä õè÷ýýëèéí àãóóëãàä òóñãàæ îðóóëàõ øààðäëàãàòàé áîëñîí áàéíà. Ýíýõ¿¿ àñóóäëûã õè÷ýýëèéí àãóóëãàäàà òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõäýý äýýðõ àþóëóóäûã õýðõýí àþóëã¿é áîëãîæ ººð÷ëºõ âý ãýñýí àñóóäàë äýýð òºâëºð÷ óã ñýäâèéã ñîíãîæ àâñàí.

Õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ñîíãîñîí çàð÷èì áàéäàë

Àþóëã¿é îð÷èí áîë ìàø ºðãºí õ¿ðýýòýé àñóóäàë ó÷ðààñ VII àíãèä ýíý òàëààð ÿìàð ò¿âøèíä õºíäºæ àâ÷ ¿çýõ õýðýãòýé áàéãààã òîäðóóëàõ ìºí óã àñóóäëûí òàëààðõ ñóðàëöàã÷äûí ñîíèðõîë, ºìíºõ ìýäëýãèéã òàíäàõ çîðèëãîòîé ñóäàëãààã áèä ýõëýýä àâñàí. Ñóðàëöàã÷äààñ àâñàí ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íã íýãòãýí àâ÷ ¿çýõýä òýä îñîë àâààð, õóëãàé äýýðýì, ºâ÷èí, õ¿íèé íàéìàà ãýñýí 4 àþóëûí òàëààð ñóäëàõûã õ¿ññýí áºãººä óã ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í áîëîí 11 õè÷ýýëèéíõýý îíöëîã, àãóóëãàòàé óÿëäóóëààä òóðøèã÷ áàãø íàð (11 áàãø) “Àþóëã¿é îð÷èí” ñýäâèéí õ¿ðýýíä äàðààõ 5 äýä ñýäâèéã (Á¿ä¿¿â÷ 4)õºíäºæ àâ÷ ¿çýõýýð òîõèðîëöñîí.



Á¿ä¿¿â÷ 4.

Äýýð äóðüäñàí 5 òºðëèéí àþóëûí õ¿ðýýíä 11 õè÷ýýëèéí àãóóëãà õîîðîíäîî õîëáîãäîõîîñ ãàäíà òîäîðõîé íýã àþóëûí õ¿ðýýíä õýä õýäýí õè÷ýýëèéí àãóóëãà äàõèí íàðèéí õîëáîãäîõîîð àñóóäëûã õºíäºæ àâ÷ ¿çñýí áàéíà.Èíãýõäýý “Àþóëã¿é îð÷èí” ñýäýâòýé õîëáîîòîé äýýðõ 5 äýä ñýäâèéí òàëààð õºíäºæ àâ÷ ¿çýõäýý 11 õè÷ýýë á¿ðèéí ñóðãàëòûí êèððèêþëèìä òóñãàãäñàí äàðààõ ¿íäñýí àãóóëãûã çààõ ¿åäýý (Õ¿ñíýãò 2) õîëáîæ àâ÷ ¿çñýí.



2. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ÷àäâàðûã òóõàéí õè÷ýýëèéí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæèä áàðèìæààëñàí ÷àäâàðóóäòàé óÿëäóóëàõ ÷èãëýëýýð õèéãäñýí äèäàêòèê øèéäýë, ¿ð ä¿í

ÒÕÁ-ûí öîãö ÷àäàìæèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí õ¿ðýýíä 10 ÷àäâàðûã ÷óõàë÷ëàí àâ÷ ¿çýæ áàéãàà áºãººä ýíäýýñ áèä áàãø íàðòàéãàà çºâëºëäººä ìàíàé íºõöºëä õýðýãæèõ áîëîìæòîé, ñîíãîñîí ñýäýâòýéãýý óÿëäààòàé, áàãø íàðûí ñîíèðõñîí 3 ÷àäâàðûã ñîíãîí àâ÷ 11 õè÷ýýëèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí öîãö ÷àäàìæóóäàä áàðèìæààëñàí çàðèì ÷àäâàðóóäòàé (Á¿ä¿¿â÷ 5) õîëáîæ àâ÷ ¿çñýí.

Õè÷ýýëèéí íýð

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí àãóóëãà

Òóõàéí õè÷ýýëèéí ñòàíäàðò, êèððèêþëèìò

òóñãàãäñàí ¿íäñýí àãóóëãà Õè÷ýýëèéí ñýäýâ

ÈðãýíøèëÀþóë 1.

Õóëãàé äýýðýìÕ¿¿õäèéí ýðõ

Áèä ÿìàð øèéäâýðèéã ãàðãàäàã âý?

Çóðàã ç¿é Àþóë 2.Òººðºõ

Áàéãóóëàëò, äºëãººí õîëáîëòûí àðãà

Àìüäàð÷ áàéãàà îð÷íîî áàéãóóëàëòààð

èëýðõèéëöãýýå.

Ãàçàð ç¿é Áàéðç¿éí çóðàã Ìèíèé çàì

Áèîëîãè

Àþóë 3.Õàëäâàðò

ºâ÷èí(H1N1)

Âèðóñ H1N1 âèðóñ ãýæ þó âý?

Ýð¿¿ë ìýíäÕàëäâàðò ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí

ñýðãèéëýõ àðãà çàìÁèäíèé ýðãýí òîéðîíä þó

áîëæ áàéíà âý?

Àíãëè õýë Should /shouldn’t What is the matter?

ÒåõíîëîãèÌàòåðèàëûí øèíæ ÷àíàðûã

ñóäëàõ øàòààõ àðãàÁèä ÿìàð ìàñê õýðýãëýæ

áàéíà âý?

Ìýäýýëýë ç¿é

Word ïðîãðàìì äýýð õ¿ñíýãòýí ìýäýýëýë äýýð àæèëëàõ

Word ïðîãðàìì äýýð àæèëëàöãààÿ

Ôèçèê Àþóë 4.Çàì òýýâðèéí

îñîë

Áèåèéí èíåðöèò ÷àíàðÀþóëã¿éí á¿ñ ÿìàð à÷

õîëáîãäîëòîé âý?

Ìàòåìàòèê Äèàãðàìì Äèàãðàìì, ò¿¿íèé òºðºë

Ìîíãîë õýëÀþóë 5.

¯ë îéëãîëöîëÕ¿¿ðíýìæ ýõ, ýõèéí ñàíàà

Áèä ººðºº ººðòºº àþóëûã áèé áîëãîäîã óó?

Õ¿ñíýãò 2.



Á¿ä¿¿â÷ 5.

Èíãýõäýý òóõàéí õè÷ýýëä õàðãàëçàõ áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí öîãö ÷àäàìæèä áàðèìæààëñàí ìýäëýã, ÷àäâàðóóäààñ òóõàéí ñýäâèéí õ¿ðýýíä ýçýìøèõ, ìýäëýã ÷àäâàðóóäûã òóñãàõ, ¿¿íòýé õàìò ÒÕÁ-èéí ñîíãîí àâñàí ÷àäâàðóóäààñ ÒÕ-èéí ñîíãîí àâñàí äýä ñýäâèéí õ¿ðýýíä ýçýìøèõ ÷àäâàðóóäûã òóñãàõ çàìààð ñóðàã÷èä ýäãýýð ÷àäâàðóóäûã õàìòàä íü ýçýìøèõ áîëîìæèéã õè÷ýýë á¿ðèéí õóâüä òîîöñîí. Æèøýý íü:



3. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûã õýðýãæ¿¿ëýõýä ãîë óäèðäëàãà áîëäîã òóñãàé äèäàêòèê çàð÷ìóóäûã áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà ç¿éí õºãæëèéí ¿íäñýí çàð÷èìóóäòàé óÿëäóóëàõ ÷èãëýëýýð õèéãäñýí äèäàêòèê øèéäýë, ¿ð ä¿í

Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí çîðèëãîä õ¿ðýõýä õè÷ýýë äýýðõ ¿éë àæèëëàãààíû ãîë óäèðäëàãà áîëäîã äèäàêòèê çàð÷ìóóä ÷óõàë áºãººä ýíý íü òîãòâîðòîé õºãæèëä õóâü íýìýð îðóóëæ ÷àäàõ öîãö ÷àäàìæèéã ñóðàëöàã÷äàä ýçýìø¿¿ëýõýä õè÷ýýëèéí ¿å øàò á¿ðò (õè÷ýýëäýý áýëòãýõ, õè÷ýýëýý ÿâóóëàõ, ¿íýëæ õºãæ¿¿ëýõ) áàãø þóíä áàðèìæààëàõûã çààæ ºãäºã. Èéìä áàãø íàð ñóðàëöàã÷äûí öîãö ÷àäàìæèéí õºãæèëä õóâü íýìðýý îðóóëàõ äýýðõ ÷àäâàðóóäûã ýçýìø¿¿ëýõ äààëãàâðóóäûí àãóóëãà, àðãà ç¿éí àëõìóóäûã áîëîâñðóóëàõäàà èðýýä¿éäýý áàðèìæààëàõ, ñèñòåìòýé ñóðàëöàõ, îðîëöîîí äýýð ñóóðèëàõ, ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìæààëàõ, íýýëò õèéæ ñóðàëöàõ, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ, ¸ñ ç¿é ¿íý öýíèéã ìýäð¿¿ëýõ ãýñýí äèäàêòèêèéí òóñãàé çàð÷èì áîëîí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà ç¿éí ¿íäñýí çàð÷èìä áàðèìæààëàí êèððèêþëèìýý áîëîâñðóóëñàí.

Äýýðõ øèéäë¿¿äýä áàðèìæààëàí áàãø á¿ð ººðèéí çààõ õè÷ýýëèéíõýý êèððèêþëèìèéí àíõíû õóâèëáàðàà áîëîâñðóóëæ 1 ñàðûí õóãàöààíä 3 óäàà õýëýëö¿¿ëýí ñàéæðóóëàí áîëîâñðóóëñíû ýöýñò òóðøèëòàíä çîðèóëñàí õóâèëáàðûã áýëýí áîëãîñîí. Ýäãýýð êèððèêþëèìèéã áîäèò õè÷ýýë äýýð òóðøèõäàà êèððèêþëèì õîîðîíäûí àãóóëãà, àðãà ç¿éí óÿëäàà õîëáîîã ñàéæðóóëàí ñóðàëöàã÷äûí ñóðàëöàõ ¿éë àæèëëàãààíä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, ìºí áàãø íàð õàðèëöàí áèå áèåíýýñýý ñóðàëöàõ áîëîìæ, íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëýí àæèëëàõûí òóëä òóðøèëò õè÷ýýëèéã çîõèîí áàéãóóëàõäàà íýã íýãíèéõýý õè÷ýýëä ñóóæ, àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéõ, õè÷ýýëèéí ¿ð ä¿íãèéí òàëààðõ õýëýëö¿¿ëýã õèéõ äàðààõ çîõèîí áàéãóóëàëòûí ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëñýí.

• “Àþóëã¿é îð÷èí” ñýäâèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí 11 õè÷ýýëèéí 22 öàãèéí êèððèêþëèìèéã áîäèò õè÷ýýë äýýð òóðøèõäàà íýã äîëîî õîíîãèéí õè÷ýýëèéí õóâààðüò ñóðãóóëèéí ç¿ãýýñ òîäîðõîé çîõèöóóëàëò õèéæ ºãñºí. Áèä VII àíãèéí áèåèéí òàìèðûí õè÷ýýëýýñ áóñàä õè÷ýýëèéã ñîíãîí àâñàí ó÷ðààñ õè÷ýýëèéí õóâààðèéã ãàðãàõàä òºäèéëºí áýðõøýýë áàéãààã¿é.



Õàðèí äîëîî õîíîãò 3 öàã îðäîã çàðèì õè÷ýýëèéí 1 öàãèéã 7 õîíîãò 1 öàãààð îðäîã õè÷ýýëèéí öàã ðóó øèëæ¿¿ëýõ áàéäëààð çîõèöóóëàëòûã õèéñýí.

• Áàãø á¿ð ººðèéí áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèìýý áîäèò õè÷ýýë äýýð òóðøèæ õýðýãæ¿¿ëñíýýñ ãàäíà 3-4 ºäºðò íü áóñàä áàãø íàðûíõàà õè÷ýýëä ñóóñàí áà èíãýõäýý 1 ºäºðò 2-3 õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöñîí. (Õ¿ñíýãò 3.)

Òóõàéí áàãø ººðºº òóðøèëò õè÷ýýë çààæ, õè÷ýýëèéí õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ ºäºð

+ Áóñàä áàãø íàðûí õè÷ýýëä ñóóí àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéõ, õýëýëö¿¿ëýãò îðîëöîõ ºäºð

Èíãýñíýýð îëîí òºðëèéí õè÷ýýëèéí áàãø íàð òîãòâîðòîé õºãæëèéí íýã ñýäâèéã ñîíãîí ñóðàã÷äàä ÒÕÁ-ûí ìýäëýã ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ, õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õè÷ýýëèéí ¿å øàò á¿ðò õàìòðàí àæèëëàæ, õàðèëöàí áèå áèåíýýñýý ñóðàëöàí àðãà ç¿éãýý õºãæ¿¿ëýõ íºõöºë á¿ðäñýí.

№ Õè÷ýýëèéã çààõ áàãø

Äàâà

à

Ìÿã

ìàð

Ëõà

ãâà

Ï¿ð

ýâ

Áààñà

í

Àæ

èãë

àë

ò ñó

äàë

ãàà

õèé

õ ºä

ºð

Àæ

èãë

àë

ò ñó

äàë

ãàà

õèé

õäàâò

àì

æ

1 Èðãýíøëèéí áàãø + + + 3 7

2 Çóðàã òºñëèéí áàãø + + + 3 7

3 Ãàçàð ç¿éí áàãø + + + + 4 9

4 Áèîëîãèéí áàãø + + + 3 6

5 Ýð¿¿ë ìýíäèéí áàãø + + + 3 6

6 Òåõíîëîãèéí áàãø + + + 3 5

7 Àíãëè õýëíèé áàãø + + + 3 6

8 Ìýäýýëýë ç¿éí áàãø + + + 3 6

9 Ìàòåìàòèêèéí áàãø + + + 3 6

10 Ôèçèêèéí áàãø + + + 3 6

11 Ìîíãîë õýëíèé áàãø + + + 3 6



Òóðøèëò õè÷ýýëèéí äàðàà áàãø á¿ð õè÷ýýëèéí ÿâö áîëîí õýëýëö¿¿ëýãýýñ ãàðñàí ¿ð ä¿íäýý òóëãóóðëàí êèððèêþëèìýý äàõèí ñàéæðóóëàí áîëîâñðóóëñàí.

Òóñ ñóðãóóëèéí áàãø íàð ººðñäèéí õèéñýí ¿éë àæèëëàãààíûõàà ¿ð ä¿í, òóðøëàãàà áóñàäòàé õóâààëöàõûí òóëä òóðøèëò ñóäàëãààíûõàà ¿éë ÿâö, áîëîâñðóóëñàí êèððèêþëèì¿¿äýý áàãòààñàí íîì ãàðãàñàí áºãººä Òà á¿õýí ýíýõ¿¿ íîìûã www.esd.mn âýá õóóäàñíààñ òàòàæ àâàõ áîëîìæòîé.

Òóðøèëò ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýñ õàðàõàä ÿìàð ìýðãýæëèéí áàãø ãýäãýýñýý ¿ë õàìààðàí öààøèä äàðààõ àñóóäëóóäûã àíõààðàõ õýðýãòýé áàéíà. ¯¿íä:

Áàãø íàð óðüä ºìíº íü ººðèéí çààäàã õè÷ýýëèéíõýý øèíæëýõ óõààíû àãóóëãûã ë ñóðàëöàã÷äàä çààäàã áàéñàí áºãººä õè÷ýýëèéí àãóóëãûã òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäàëòàé õîëáîí ïðàãìàòè÷ëàõ áîëñîí íü áàãø íàðààñ òîãòâîðòîé õºãæëèéí òóõàéí àñóóäàëòàé õîëáîîòîé ñ¿¿ëèéí ¿åèéí áîäèò ìýäýýëë¿¿äèéã ÿíç á¿ðèéí ýõ ñóðâàëæààñ öóãëóóëàõ, öóãëóóëñàí ìýäýýëëýýñýý ººðò õýðýãòýé áóþó õè÷ýýëèéí àãóóëãàäàà òóñãàõ áîëîìæòîé ìýäýýëëýý ñîíãîæ áîëîâñðóóëàõ

Õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ñîíãîæ áîëîâñðóóëàõäàà òóõàéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé îëîí àñóóäëûã ºíãºö áàéäëààð çºâõºí ãîë ñàíààíóóäûã íýðëýõ ìàÿãààð õºíäºæ àâ÷ ¿çýõýýñ çàéëñõèéí òóõàéí ñýäâèéí õ¿ðýýíä ñóðàëöàã÷äûí ýçýìøèõ ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí ìýäëýã ÷àäâàðóóä áîëîí òîãòâîðòîé õºãæëèéí ñîíãîí àâñàí äýä ñýäâèéí õ¿ðýýíä ýçýìøèõ ÒÕÁ-ûí ÷àäâàðóóäûã õàìòàä íü ýçýìø¿¿ëýõ¿éöýýð ¿éëèéí àëõìóóäûã òîäîðõîé äýñ äàðààòàéãààð íàðèéí òºëºâëºæ áîëîâñðóóëàõ

Êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõäàà ò¿¿íèé ¿íäñýí ýëåìåíò¿¿äèéã ºíãºö áàéäëààð çºâõºí ãîë ñàíààíóóäûã íýðëýõ ìàÿãààð áîëîâñðóóëàí áè÷èõ áèø õàðèí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìèéí ýëåìåíò òóñ á¿ðèéí óÿëäààã ñàéòàð òîîöîæ ñóäàëãààí äýýð ñóóðèëàí êèððèêþëèìýý áîëîâñðóóëàõ



Ýíýõ¿¿ òóðøèëò ñóäàëãàà íèéò 6 ñàð ¿ðãýëæèëñýí áºãººä õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãýý äàðààõ áàéäëààð ä¿ãíýæ áàéíà.

ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã çºâ óõààðàí, áàãø íàð á¿òýýë÷ýýð õàìòðàí àæèëëàæ ÷àäâàë ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã íýãä¿ãýýðò, ÒÕ-ûí òîäîðõîé àñóóäëûã òóõàéí ñîíãîñîí õè÷ýýëèéíõýý ¿íäýñíèé êèððèêþëèìä òóñãàãäñàí ¿íäñýí àãóóëãàòàé óÿëäóóëàõ çàìààð õî¸ðäóãààðò, ÒÕÁ-ûí öîãö ÷àäàìæèíä áàðèìæààëñàí ÷àäâàðóóäûã òóõàéí õè÷ýýëèéí áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæèéã ýçýìø¿¿ëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõ ÷àäâàðóóäòàé óÿëäóóëàõ çàìààð, ãóðàâäóãààðò, òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûã õýðýãæ¿¿ëýõ òóñãàé äèäàêòèê çàð÷ìóóäûã áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà ç¿éí ¿íäñýí çàð÷ìóóäòàé óÿëäóóëàõ çàìààð á¿õ õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éä òóñãàõ áîëîìæ áàéíà

ªºð ìýðãýæëèéí áàãø íàð òîãòâîðòîé õºãæëèéí íýã àñóóäëûí õ¿ðýýíä òîäîðõîé àðãà ç¿éã õýðýãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàñíààð õàìòûí àæèëëàãààíû ¿íý öýíèéã îéëãîõîä äýâøèë ãàð÷, õè÷ýýë õîîðîíäûí õîëáîî àãóóëãà, àðãà ç¿éí çàëãàìæ õîëáîî ñàéæðàõ, áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà ñýðãýõ óëìààð ñóðàëöàã÷äàä ñèñòåìòýé ìýäëýã îëãîõîä èë¿¿ à÷ õîëáîãäîëòîé áàéíà.

ÅÁÑ-èéí áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíä èõ, äýýä ñóðãóóëèéí áàãø íàð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí õàìòðàí àæèëëàõ íü ñóðãóóëèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä ¿ð ºãººæºº ºã÷ áàéãàà íü õàðàãäñàí. ªºðººð õýëáýë ¿éë àæèëëàãààíû ìåíåæìåíòèéã çºâ õèéæ, õàìòðàí àæèëëàõ íºõöºëä ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã ñóðãóóëèéí ò¿âøíèé ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíä õýðýãæ¿¿ëýõ á¿ðýí áîëîìæòîé áàéíà.



Ñóðãóóëèéí êèððèêþëèìèéã áîëîâñðóóëàõàä òîîöîõ àñóóäëóóä

Ñóðãóóëèéí õºãæèë íü ñóðãóóëèéí óäèðäëàãà áîëîí áàãø íàðûí ñàíàà÷ëàãà, õàìòûí á¿òýýë÷, èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãýýñ õàìààðäàã áºãººä ñóðãóóëèéí õºãæëèéí ¿íäñýí àñóóäàë íü ñóðãóóëü ÿìàð øèíý àñóóäëûã, ÿìàð íºõöºë áàéäàëä, õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ ãýæ áàéíà âý? ãýäýãò îðøäîã.

Íèéãìèéí õºãæèë, áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýëèéí àñóóäàëòàé óÿëäàí ñóðãóóëèéí õºãæëèéí òºëºâëºãºº íü òàñðàëòã¿é øèíý÷ëýãäýí õºãæèæ áàéõ ¸ñòîé.

Ñóðãóóëèéí õºãæëèéí òºëºâëºãºº äîòîð ñóðãàëòûí êèððèêþëèì õàìãèéí ÷óõàë áàéð ñóóðèéã ýçëýõ ¸ñòîé. Ó÷èð íü ñóðãóóëèéí ¿íäñýí àæèë áîë ÷àíàðòàé ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ þì. Èéì ó÷ðààñ ñóðãóóëèéí êèððèêþëèìèéã øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëýõäýý äàðààõ àñóóäëóóäûã àíõààðàí àæèëëàõûã ñóäëàà÷èä çºâëºæ áàéíà.

Äýëõèéí áîëîí îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæèëòýé õîëáîîòîé ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû àñóóäëóóäûí òàëààð òàíàé ñóðãóóëèéí êèððèêþëèìä òóñãàãäñàí áàéäàã óó?

Ñóðãóóëèéí êèððèêþëèìèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíä îðîí íóòãèéí òºðèéí áîëîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, èðãýäòýé õàìòðàí àæèëëàõ, õàðèëöàí áèå áèåäýý äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà òóñãàãäñàí áàéäàã óó?

Äýëõèéí áîëîí îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæèëòýé õîëáîîòîé ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû àñóóäëóóäûã õè÷ýýëèéí àãóóëãàäàà õýðõýí, ÿàæ, ÿìàð ò¿âøèíä õºíäºæ àâ÷ ¿çýõ òàëààð áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòóóäûã ÿâóóëäàã óó?

2.3 Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë áà ñóðãóóëèéí õºãæèë



Äýëõèéí áîëîí îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæèëòýé õîëáîîòîé ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû àñóóäëóóäûí òàëààð ¿íýí çºâ áîäèòîé ìýäýýëýëòýé áîëîõ, õºãæëèéí òàëààð ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, ìýäëýãýý òîäîðõîé àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä õýðýãëýõ ÷àäâàð, äàäàë ýçýìø¿¿ëýõ òàëààð áàãà, äóíä, àõëàõ àíãèä áîñîî áà õºíäëºí õîëáîîã òîîöñîí õè÷ýýë îðäîã óó? Áàãø íàðûí õàìòûí, á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãààí äýýð ñóóðèëàí õè÷ýýëèéã õºãæ¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð áàãø íàðûí áîëîí ñóðãóóëèéí ñàíàà÷ëàãàòàéãààð õýðýãæ¿¿ëäýã áîäèò ¿éë àæèëëàãàà òîãòìîë ÿâàãääàã óó?

Òºñëèéí õ¿ðýýíä áèä õýä õýäýí ñýäâýýð á¿ëýã, íýãæ, ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèþëèì¿¿äèéã áîëîâñðóóëñàí áºãººä ýíý óäàà ýäãýýð êèððèþëèìäýý öààøèä ñóðãóóëèéíõàà õýìæýýíä òàñðàëòã¿é õºãæ¿¿ëýí õýðýãæ¿¿ëæ áàéõûí òóëä ñóðãóóëèéí êèððèêþëèì áîëãîí áîëîâñðóóëàõ ìºí áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ ÷èãëýëýýð õèéæ ã¿éöýòãýõ 2 äàäëàãà àæëûã òà á¿õýíä ñàíàë áîëãîæ áàéíà. Òà á¿õýí ýäãýýð äàäëàãà àæëóóäûã õàìòðàí õèéæ ã¿éöýòãýõ ÿâöäàà ñóðãóóëèéí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõ ÷èãëýëýýð òîäîðõîé òóðøëàãà õóðèìòëóóëàí, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãàà ñàéæðóóëæ ÷àäíà ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà. Òà á¿õíèé àæèëä àìæèëò õ¿ñüå.



Çîðèëãî: Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààíû ºíººãèéí òºëºâèéã òîäîðõîéëîõ ÿâöäàà áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ

Àãóóëãà: Îðîëöîã÷ òàëóóäûí õàìòûí ¿éë àæèëëàãàà

Àðãà ç¿é: ¯éë àæèëëàãààíû àëõìóóä:Àëõàì1:1. Îðîëöîã÷ (áàãø) á¿ð ººðèéíõºº æèðèéí äîëîî õîíîãò

õèéäýã íèéòëýã àæëóóäûã æàãñààí áè÷íý. 2. Íýã áàãò áàãà àíãèéí, íèéãìèéí óõààíû, áàéãàëèéí

óõààíû, õ¿ì¿¿íëýãèéí óõààíû áàãø íàðûí òºëººëºë îðñîí áàéõààð îðîëöîã÷äûã õýä õýäýí áàãò õóâààíà.

3. Áàãèéí ãèø¿¿ä “áàãøèéí äîëîî õîíîã òóòàì õèéäýã íèéòëýã àæèë”-óóäûã òºðºëæ¿¿ëýí õàìãèéí èõ äàâòàãäñàí áàéäëààð íü ýðýìáýëíý.

4. ªäºð òóòàì à÷ õîëáîãäîë ºã÷ õèéäýã àæëóóäûã íýðëýæ, ÿàãààä èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºãäºã òàëààð ñàíàëàà íýãòãýæ áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.

Àëõàì 2:1. Îðîëöîã÷ á¿ð ººðèéíõºº ÇÀÍ-èéíõýý õè÷ýýëèéí æèëä

õèéäýã íèéòëýã àæëóóäûã æàãñààí áè÷íý.

2. Îðîëöîã÷äûã ÇÀÍ òóñ á¿ðýýð íü áàãò õóâààíà.

3. Áàãèéí ãèø¿¿ä “ÇÀÍ-èéíõýý õè÷ýýëèéí æèëä õèéäýã íèéòëýã àæèë”-óóäûã òºðºëæ¿¿ëýí, õàìãèéí èõ äàâòàãäñàí áàéäëààð íü ýðýìáýëíý.

4. ÇÀÍ-èéí õè÷ýýëèéí æèëä à÷ õîëáîãäîë ºã÷ õèéäýã àæëóóäûã íýðëýæ, ÿàãààä èë¿¿ à÷ õîëáîãäîë ºãäºã òàëààð ñàíàëàà íýãòãýæ áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.

ÄÀÄËÀÃÀ ÀÆÈË 1



Çîðèëãî: Ñóðãóóëèéí êèððèêþëèìèéí íýãýí õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëàõ

Àãóóëãà: Îðîëöîã÷ òàëóóäûí õàìòûí ¿éë àæèëëàãàà

Àðãà ç¿é: ¯éë àæèëëàãààíû àëõìóóä:Àëõàì1:1. Îðîëöîã÷äûã çààõ àðãûí íýãäýë òóñ á¿ðýýð íü áàãò

õóâààíà. 2. Áàãèéí ãèø¿¿í òóñ á¿ð òºñëèéí õ¿ðýýíä çîõèîí áàéãóóëñàí

öóâðàë ñóðãàëòûí ÿâöàä ÿìàð õè÷ýýë äýýð, õýää¿ãýýð àíãèä çîðèóëæ, õýäýí öàãèéí, ÿìàð ÿìàð ñýäâèéí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëñíàà æàãñààí áè÷íý.

3. Îðîëöîã÷ òóñ á¿ð ººðèéí áè÷ñíýý áàãèéí ãèø¿¿ääýý òàíèëöóóëíà.

4. Áàãààðàà õàìòðàí ÿðèëöàæ, ìýäýýëëýý äàðààõ õ¿ñíýãòýýð íýãòãýæ áóñàä áàãòàà òàíèëöóóëíà.

Àëõàì 2:1. Îðîëöîã÷ òóñ á¿ðò 1 øèðõýã íààäàã öààñ òàðààæ ºãíº.

ªíººäºð ¿ðãýëæë¿¿ëýí ñóäëàõ õ¿ñýëòýé áàéãàà ñýäýâ äýýðýý íààíà. Îðîëöîã÷äîîñ õàìãèéí èõ ñàíàë àâñàí ñýäâèéã ñîíãîæ öààø ¿ðãýëæë¿¿ëýí àæèëëàíà.

2. Ñîíãîñîí ñýäâèéã äýëãýð¿¿ëýí õýää¿ãýýð àíãèä, ÿìàð õè÷ýýë¿¿ä äýýð êèððèêþëèì áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîéã òîäðóóëàí ãàðãàíà.

3. ¯ð ä¿íãýý áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.4. Íýãäñýí õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëíà.

Àíãè Õè÷ýýë Õóãàöàà Ñýäýâ ÁîëîâñðóóëñàíI àíãèII àíãèIII àíãèIV àíãèV àíãèVI àíãè...

ÄÀÄËÀÃÀ ÀÆÈË 2



Àëõàì 3:1. Ñîíãîñîí ñýäâèéí êèððèêþëèìèéã õýçýý, ÿìàð

õóãàöààãààð õýðýãæ¿¿ëýõýý òîõèðíî. Èíãýõäýý õºòºëáºðèéã áîäèò õè÷ýýë äýýð õýðýãæ¿¿ëýõýä ñóðãóóëèéí ç¿ãýýñ ÿìàð íýã çîõèöóóëàëò õèéõ øààðäëàãàòàé ýñýõèéã òîäðóóëàí ÿðèëöàæ, ¿ð ä¿íãýý áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.

2. Óã ñýäâèéí õ¿ðýýíä òàíõìèéí áîëîí òàíõìèéí áóñ ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõàä îðîí íóòãèéí ÿìàð áàéãóóëëàãà, õ¿ì¿¿ñòýé õàìòðàí àæèëëàõ áîëîí õàðèëöàí áèå áèåäýý ÿìàð äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí àæèëëàõûã òîäðóóëíà.

Õóâèëáàð 1 Õóâèëáàð 2 Õóâèëáàð 3 Õóâèëáàð 4

1 ºäºð 1 ºäºð 7 õîíîã 7 õîíîã

Á¿õ àíãèä Á¿õ àíãèä Íýã àíãèä Íýã àíãèä

Á¿õ õè÷ýýëýýð

Íýã õè÷ýýëýýð

(òºñºëò àæèë)

Á¿õ õè÷ýýëýýð

Íýã õè÷ýýëýýð

(òºñºëò àæèë)



ÍÎÌ Ç¯É

1. Í.Íýðã¿é áà áóñàä, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë, 10 õõ, ÓÁ 2008

2. Á.Áóðìàà, Á.Áàòöýöýã áà áóñàä, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë, Áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà –V õýñýã, 4 õõ, ÓÁ 2009

3. Á.Áóðìàà, Á.Áàòöýöýã áà áóñàä, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë, Áàãø íàðò çîðèóëñàí ñóðãàëòûí ãàðûí àâëàãà –VI õýñýã, 4 õõ, ÓÁ 2010

4. À.Ãàí÷èìýã áà áóñàä, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áóé òóðøëàãà-4 “Àþóëã¿é îð÷èí” ñýäâèéí õ¿ðýýíä òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ÷àäâàðûã òóñãàñàí èíòåãðàöè õè÷ýýëèéí æèøýýí äýýð. Áàãø íàðò çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà, 12 õõ, ÓÁ 2010

5. Battsetseg.B, Altantsetseg.B, Burmaa.B, Improving a human resources capacity through education for sustainable development. The Report of the change project, UB 2010

6. Á.Áàòöýöýã, Á.Áóðìàà, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ñóðãóóëèéí ò¿âøèíä õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäàëä, õ.48-54, Áîëîâñðîë ñóäëàë, ¹01 (347), ÓÁ 2011

7. ×.Íÿìãýðýë áà áóñàä, Òîãòâîðòîé õºãæèëèéí áîëîâñðîë òîãòîëöîîí ñýòãýëãýý áàãøëàõóé, Áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûí ìîäóëü II, ÓÁ 2010

8. Ã.Ìÿãìàð áà áóñàä, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí òºëººõ ñóðãóóëèéí ìåíåæìåíò, Áàãø íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ ñóðãàëòûí ìîäóëü IV, ÓÁ 2010

9. www.esd-world-conference-2009.org



ÒÝÌÄÝÃËÝË

bagshiin gariin avlaga ok

Documents