artisti̇k serami̇k ve doku -tez _ elif ağatekin

8/19/2019 Artistık̇ Seramık̇ Ve Doku -tez _ elif ağatekin

http://slidepdf.com/reader/full/artistik-seramik-ve-doku-tez-elif-agatekin 1/126

R T i S T İ K S E R M İ K

B i Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKU

Elif

G T E K İ N

YÜKSEK LiS NS T Zi

E S K İ Ş E H İ R

2 2



R T i S T İ K SER MiK i Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKU

Elif AGATEKiN

YÜKSEK LiSANS TEZi

Seramik Anasanat

a l ı

D a n ı ş m a n Doç A y ş e g i i l TÜREDi ÖZEN

E s k i ş e h i r

Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Eylü12002



YÜKSEK LiSANS TEZ ÖZÜ

A R T i S T İ K

SERAMiK

i Ç İ M L E N D İ R M E D E

DOKU

Elif G A T E K İ N

Seramik Anasanat

D a l ı

Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitiisii Eylii12002

D a n ı ş m a n : Doç. A y ş e g ü l TÜREDi ÖZEN

C a n l ı

ve

c a n s ı z

tüm

v a r l ı k l a r

d o ğ a n ı n

kendi

k o ş u l l a r ı

içinde belli bir

i ş l e v i

y e r ı n e

getirmek üzere o l u ş m u ş d ı ş y a p ı özelliklerini karakterize eden

f a r k l ı

bir dokuya sahiptirler.

Dokular; dokunma duyusuna hitap eden gerçek dokular görerek

a l g ı l a n a n

görsel dokular

hareketin

h ı z ı y l a

o l u ş m u ş dinamik dokular ve zaman içerisinde a l g ı l a n a b i l e n d e ğ i ş k e n

dokular olarak ç e ş i t l e n d i r i l e b i l i r l e r .

A y r ı c a i n s a n o ğ l u

d o ğ a n ı n kendi k o ş u l l a r ı içinde

o l u ş m u ş bu d o k u l a r ı n ;

i ş l e v l e r i n i

görsel ve dokunsal etkilerini taklit ederek veya

uyariayarak günlük

y a ş a m ı n ı n i h t i y a ç l a r ı n ı k a r ş ı l a m a k

için

y a r a t t ı ğ ı

nesnelerden estetik

haz

u y a n d ı r a n

sanat eserlerine kadar

g e n i ş

bir alanda

k u l l a n m a y ı b i l m i ş t i r .

Seramikte dokunun o l u ş u m u seramik yapmak üzere b i ç i m l e n d i r i l m i ş ilk çamurun

üzerine b ı r a k ı l a n izler kadar eski

o l d u ğ u

söylenebilir. Bu

b a ğ l a m d a

s e r a r n İ ğ İ n tarihsel süreç

içerisinde g e ç i r d i ğ i evrelere

b a ğ l ı

olarak f a r k l ı çamur türlerinin biçimlendirme

yöntemlerinin dekor s ı r ve p i ş i r i m u y g u l a m a l a r ı n ı n g e l i ş m e s i y l e o l u ş a n

ç e ş i t l i l i k

artistik

seramik biçimlendirmede dokunun

o l u ş u m u n u

da

d o ğ r u d a n

olarak

e t k i l e m i ş t i r .

Bu

a r a ş t ı r m a m n

birinci bölümünde doku

t a m ı n ı

ve

ç e ş i t l e r i i n c e l e n m i ş t i r . İ k i n c i

bölümünde ise seramik ve artistik seramik biçimlendirmede dokunun ele

a l ı n ı ş ı

çamur

ç e ş i t l e r i biçimlendirme yöntemleri

b a z ı

dekor s ı r ve

p i ş i r i m

teknikleri

a ç ı s ı n d a n

ilk

seramik ana t a n r ı ç a l a r d a n günümüzün yerli ve

y a b a n c ı

s a n a t ç ı l a r ı m n eserlerinden ç e ş i t l i

örneklerle aktanlmaya ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Üçüncü ve son bölümde ise artistik seramik

biçimlendirmede doku ile ilgili

y a p ı l a n

uygulamalarla

a r a ş t ı r m a

tamamlanmaya

ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .



ABSTRACT

TEXTURE IN ARTISTIC CERAMIC SHAPING

Elif

G T E K İ N

Department of Ceramics

Anadolu University Institute of Social Science September 2002

Advisor: Assoc. Prof. y ş e g ü l

TÜRE i ÖZEN

iv

All living and nonliving entities have a different texture in which they are formed to

perform specific functions under the circumstances

o

nature. ll are characterised by their

outer structural features. Textures can be classified as real textures addressing to sense o

touch visual textures perceived by sight dynamic texture formed by motion and

changeable textures perceived by time. Furthermore mankind can make use functions

sensational and visual effects not only in his daily life artefacts but also

in

aesthetically

inspiring works o art.

It can be said that form

o

texture

in

ceramics is as old as the first mark left on the clay

shaped to make ceramics. In that sense the histarical evolution o texture in artistic ceramic

shaping is directly affected by different types

o

clay procedures

o

shape decors glazing

and tiring techniques.

In the ı r s t part

o

this study

d e f ı n i t i o n

and types

o

texture are examined. In the second

part ceramics and texture

in

artistic ceramic shaping is studied from the first ceramic

goddess to the some local and foreign contemporary works o ceramic art. In the third and

last part the study

is

tried to be finished by some applications on the texture o ceramics.



J Ü R İ VE E N S T İ T Ü ONA YI

Elif G A T E K İ N i n Artistik Seramik Biçimlendirmede

Doku

b a ş l ı k l ı tezi 24 Ekim

2002 tarihinde, a ş a ğ ı d a k i jüri t a r a f ı n d a n Lisansüstü E ğ i t i m Ö ğ r e t i m ve S ı n a v Y ö n e t m e l i ğ i n i n

ilgi li maddeleri

u y a r ı n c a ,

Seramik

Anasanat

D a l ı n d a ,

yüksek

li.sans tezi

olarak

d e ğ e r l e n d i r i e r e k kabul e d i l m i ş t

Üye Tez D a n ı ş m a n ı D o ç . A y ş e g ü l TÜREDi ÖZEN

Üye Doç.Bilgehan UZUNER

Üye

Yrd.Doç.Faruk AT ALAYER



Ls.

Lise

2000

1995

Ö Z G E Ç M İ Ş

lif

G A T E K İ N

Seramik Anasanat

D a l ı

Yüksek Lisans

E ğ i t i m

Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik

TED Ankara Kolej i

vii

2001

Birim Sorumlusu. Türkiye ğ i t i m Gönülleri

V a k f ı

Bozüyük

Ö ğ r e n i m

Birimi

Mesleki

B i r l i k / D e r n e k / K u r u l u ş

Üyelikleri

1998 Türk Seramik e r n e ğ i

A l ı n a n urs ve Ödiiller

2000

İ z m i r

Rotary Kulübü 6 . A l t ı n Testi Seramik

Y a r ı ş m a s ı

Özel Ödül

1996 T.C.

B a ş b a k a n l ı k

Sosyal

Y a r d ı m l a ş m a

ve

D a y a n ı ş m a y ı T e ş f i k

Fonu Yüksek

Ö ğ r e n i m Bursu

Seminer ve Sempozyumlar

2001 İ s t a n b u l U l u s l a r a r a s ı K a t ı l ı m l ı V Seramik Kongresi Bildiri Konusu:

A y ç i ç e ğ i

Gövdesi ve Çay P a s a s ı Küllerinin

S ı r

Bünyesinde

K u l l a n ı l a b i l i r l i ğ i n i n A r a ş t ı r ı l m a s ı ( 1 2 0 0 o C )

K i ş i s e l

ilgiler

D o ğ u m Yeri ve Y ı l ı Ankara 08.05.1977 Cinsiyet:Bayan Y a b a n c ı Dil: İ n g i l i z c e



İ Ç İ N D E K İ L E R

öz

··················

· ·· ·

·······

· ·

··········

·· ·· · · · ·· ···· ·

ABSTRACT

J Ü R İ VE E N S T İ T Ü ONAYI

ÖNSÖZ

V

Ö Z G E Ç M İ Ş VI

RE

İ M L E R

L İ S T E S İ

Xl

G İ R İ Ş

B İ R İ N C İ B Ö Ü M

DOKU T NIMI

ve

DOKU E Ş İ T L E R İ

DOKU E D İ R 2

2

DOKU E Ş İ T L E R İ 5

2 1 Gerçek Dokular 6

2 1 1 D o ğ a n ı n Y a r a t t ı ğ ı

Organik

Gerçek Dokular 6

2 1 2

o ğ a n ı n Y a r a t t ı ğ ı inorganik

Gerçek Dokular 9

2 1 3

İ n s a n ı n Y a r a t t ı ğ ı

Gerçek

Dokular

9

2 2 Görsel Dokular

12

2 2 1

D o ğ a n ı n

Y a r a t t ı ğ ı Görsel Dokular

13

2 2 2

İ n s a n ı n

Y a r a t t ı ğ ı

Görsel

Dokular

15



vii

2 3

Dinamik Dokular 7

2 3 1 D o ğ a n ı n Y a r a t t ı ğ ı

Dinamik

Dokular 8

2 3 2 İ n s a n ı n Y a r a t t ı ğ ı Dinamik Dokular 9

2 4 D e ğ i ş k e n Dokular 9

2 4 1 D o ğ a n ı n Y a r a t t ı ğ ı D e ğ i ş k e n Dokular 20

2 4 2

İ n s a n ı n

Y a r a t t ı ğ ı D e ğ i ş k e

n

Dokular

20

İ K İ N C İ BÖLÜM

S E R A M İ K ve

R T İ S T İ K SERAMiK

İ Ç İ M L E R D İ R M E D E DOKUNUN

ELE

L l N I Ş I

1 SERAMiK

ve

S E R A M İ K T E

DOKU 21

1 1 Seramik Nedir ı

1 2

Seramikte

Doku

24

2 A R T İ S T İ K S E R A M İ K B İ Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKUNUN

ELE

L l N I Ş I

27

2 1

Artistik Seramik Biçimlendirmede

u l l a n ı l a n

B a z ı Çamur ş i t l e r i

A ç ı s ı n d a n

Dokunun

Ele

l ı n ı ş ı

29

2 1 1 K ı r m ı z ı Çamur

2 1 2 Döküm Çamuru

29

) )

. .

2 1 3

Ş a m o t l u

Çamur

35

2 1 4 Porselen Çamuru 36

2 1 5

M ı s ı r

Çamuru

37



2 2

Artistik Seramik

Biçimlendirme Yöntemlerinde Doku ve Bu

Yöntemlerle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine

Uygulanan

B a z ı Dekor S ı r

ve

P i ş i r i m Teknikleri ç ı s ı n d a n Dokunun

Ele

A l ı n ı ş ı 39

2 2 1 Kütleden Oyarak

Biçimlendirme Yönteminde

Doku ve Bu

Yöntemle i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine

Uygulanan B a z ı

Dekor ve

i ş i r i m Teknikleri ç ı s ı n d a n

Dokunun Ele A l ı n ı ş ı 40

2 2 2 Çimdikleme Yönteminde Doku ve

Bu

Yöntemle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan

B a z ı S ı r Teknikleri ç ı s ı n d a n Dokunun Ele

A l ı n ı ş ı


2 2 3

Sucukla Ş e r i t l e ) Biçimlendirme Yönteminde Doku

45

2 2 4 Toroayla Biçimlendirme Yönteminde Doku ve

Bu

IX

Yöntemle B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yiizey

ve

Biçimlerin

Üzerine

Uygulanan

B a z ı

Dekor

S ı r

ve

i ş i r i m

Teknikleri

ç ı s ı n d a n

Dokunun

Ele l ı n ı ş ı 46

2 2 5 Plakayla

Biçimlendirme Yönteminde Doku

ve Bu

Yöntemle B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yiizey ve Biçimlerin

Üzerine

Uygulanan B a z ı

Dekor

Teknikleri

ç ı s ı n d a n Dokunun

Ele


2 2 6

Kahba

S ı v a y a r a k Biçimlendirme Yönteminde Doku ve

Bu

Yöntemle

i ç i m l e n d i r i l m i ş Yiizey

ve

Biçimlerin

Üzerine

Uygulanan

B a z ı Dekor ve S ı r

Teknikleri


Ele A l ı n ı ş ı 59

2 2 7 Döküm ile Biçimlendirme Yönteminde

Doku

ve

Bu

Yöntemle i ç i m l e n d i r i l m i ş Yiizey Biçimlerin Üzerine

Uygulanan B a z ı Dekor S ı r ve i ş i r i m Teknikleri ç ı s ı n d a n

Dokunun

Ele

A l ı n ı ş ı

64

2 2 8 F a r k l ı

Biçimlendirme

Yöntemleriyle B i ç i m l e n d i r i l m i ş



Yüzey ve Biçimlerin Üzerinde Renkli Çamur ile Dokunun

Ele l ı m ş ı

71

2 2 9 S ı k ı ş t ı r a r a k

Biçimlendirme Yönteminde Doku

75

2 2 10 Ş a b l o n

T o r o a s ı ile Biçimlendirme Yönteminde Doku

76

2 2 11 Pres e Biçimlendirme Yönteminde Doku 77

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

A R T İ S T İ K

S E R A M İ K B İ Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKU YORUMLARJYLA

S E R A M İ K

UYGULAMALARI

1 FARKLI İ Ç İ M L E N D İ R M E Y Ö N T E M L E R İ ÇAMUR Ç E Ş İ T L E R İ

DEKOR SIR

E K N İ K L E R İ

ve FIRIN ATMOSFERiYLE R T İ S T İ K

SERAMiK

İ Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKU YORUMLARININ

S E R A M İ K UYGULAMALARI 79

SONUÇ

96

EKLER

SÖZLÜK

100

KAYNAKÇA 104



xii

Resim 20

Havai

F i ş e ğ i

n Sahip O l d u ğ u Dinamik Doku . . . .

19

Resim 21

Mevsimlerdeki

D e ğ i ş i k l i k l e r e

ve

Y a ş t a n m a

Sürecine

B a ğ l ı

Olarak

O l u ş a n

Güncel Doku . . . . . ... . . .

.. . ..... .. . . 20

Resim 22

İ n s a n ı n


D e ğ i ş k e n

Doku

Ö r n e ğ i

. 19

Resim 23

Küçük Güveç ve Ocak İ ç i

A l t l ı ğ ı , P i ş m i ş

Toprak, 8,5x 7,9 cm.

Çatalhöyük, M

ö

6000 . 23

Resim 24 Çok Uzun Emzikli

P i ş m i ş

Toprak Kap, 8 cm Gordion,

M.

Ö

8.yy a ş ı ....... .

. ..... .. ... ..... .................................... .......... ....... 23

Resim 25 Pablo Picasso ya Ait Seramik a y k u ş l a r .. .... .. 24

Resim 26 Dört A y a k l ı

P i ş m i ş

Çömlek, 21,7 cm., Çatalhöyük,

M.Ö.6000 nin

İ l k

Y a r ı s ı ............................... ........... ...... ................ ........... 25

Resim 27 Ayakta Duran Ana

T a n r ı ç a

H e y k e l c i ğ i Çömleksiz Neolitik

Ç a ğ P i ş m i ş Toprak, 5 x 2,8 x 2,6 cm A d ı y a m a n Müzesi .... ....... ................. 26

Resim 28 Törensel içki K a b ı (Riton) P i ş m i ş Toprak, 90 cm., B o ğ a z k ö y ,

M.Ö.l6.yy ........................................... ............ .. ..... ......... ...... .... ....... ........ 28

Resim 29

K ı r m ı z ı

Çamur u l l a n ı l a r a k B i ç i m l e n d i r i l m i ş T u ğ l a l a r .. .. . . 30

Resim 30

K ı r m ı z ı

Çamur

u l l a n ı l a r a k

B i ç i m l e n d i r i l m i ş

Tepsiler . .... .... . 30

Resim 31

Sadi Diren e Ait

K ı r m ı z ı

Çamur

K u l l a n ı l a r a k B i ç i m l e n d i r i l m i ş

Seramik Heykel . 31

Resim 32 A y ş e g ü l Türedi Özen e Ait Seramik Ç a l ı ş m a l a r ......... . . ............ ..... 32

Resim 33 İ s m a i l Y a r d ı m c ı

Fay

a t l a r ı ,

R.50cm., Dökümle Biçimlendirme ...... 34

Resim 34

Hasan

Ş a h b a z

D i r i l i ş , 65x 210 x 65cm., Dökümle Biçimlendirme .. 34

Resim 35

Cemalettin Sevim

İ d o l

II

30x

35 x 15cm.,

Ş a m o t l u

Çamur,

Elle Biçimlendirme . 3 5

Resim 36

Fumio Shimada ya Ait Porselen

K a p a k l ı

Kap 13,2x 23,8 x 30

cm

S ı r A l t ı

Dekorlama e k n i ğ i ...................... .................................. .................. 36

Resim 37

Erdinç Bakla ya Ait Porselen Büst, 14x x 23cm., 1978, Porselen

Çamuru, El ile Biçimlendirme ..... ............................................ .

...... 37

Resim 38

M ı s ı r Çamurundan

y a p ı l m ı ş

Hipopotam, M Ö .2000-1788,

cm., Metropolitan Sanat Müzesi, New York .............................. ... ..

. 38

Resim 39

Güngör Güner e Ait Seramik Ç a l ı ş m a ................. ....... ......... ..... ......... 38

Resim 40

Gökden Alpman a Ait Seramik

Ç a l ı ş m a

.......... ........................... .. .... 39



xiii

Resim 41

Ana T a n r ı ç a

H e y k e l c i ğ i ,

Çatalhöyük, Neolitik

Ç a ğ ,

M.Ö.6000

Y ı l ı

İ l k Y a r ı s ı , 4 , ı

x 5,5cm., Ankara Anadolu Medeniyetleri Mizesi .............. .. 41

Resim 42

Ana

T a n r ı ç a H e y k e l c i ğ i ,

Çatalhöyük, Neolitik

Ç a ğ ,

M.Ö.6000

y ı l ı

ilk

y a r ı s ı ,

5,6x 4 7cm., Ankara Anadolu Medeniyetleri Mizesi . ... .

. ..

42

Resim 43 Baha Örken e Ait Seramik Ç a y d a n l ı k , 23x 53cm., Raku ........... ......... 42

Resim 44

XI.Kyusetsu M ı w a y a Ait Çay Kasesi, Hagi

S e r a m i ğ i ,

ı , 6 cm.,

R : ı 4 , 6

cm.,

ı 9 8 9

............ ................. ...... ...

...

...

...

.... ....... ................................ 44

Resim 45

Sucukla Biçimlendirme Yöntemiyle

i ç i m l e n d i r i l m i ş Ş a r a p

ve

Y a ğ

Saklamakta

u l l a n ı l a n

Miken Küpleri ................... ....... .... ..............

45

Resim 46 Ann Mortimer Bahar

a y ı , ı 4 , 5

x 6 cm., ı 9 9 2 ............ ...... ...... .. ...... .. 46

Resim 47

Orta Tunç

Ç a ğ ı n a

Ait Çömlek,

P i ş m i ş

Toprak,

23

cm.,

Alacahöyük, M.Ö.3000 nin

İ l k

Y a r ı s ı ····· ······················-·--·--

···

·· ······ ···· ·· ······· 47

Resim 48

Ejderha

S a r ı l ı

Seladon

S ı r l ı

Kavanoz

M.

S. 127-1279

Dönemlerine Ait ······-·······-···· -

·-···--

·····-··· ·

··

····

··

········································--···· 48

Resim 49 Beyaz Zemin Üzerine Mavi Beyaz S ı r A l t ı Dekorlu Kandil, Çinili

K ö ş k ,

İ s t a n b u l --······-··-·-- -----··· ····························-······-··--·---·······-----·- ·

-·····--

· · 49

Resim 50

Kenneth

Bright a

Ait Aplikasyon

T e k n i ğ i K u l l a n ı l m ı ş

K a p a k l ı

Kavanoz ··························· ··············· ·· ·······-··············-····-·········-················· ···· · 50

Resim 51

Peter Cosentino ya Ait Mermer e k n i ğ i

K u l l a n ı l m ı ş

Vazo ······ ······· -·-

··

5

Resim 52 Jenny Clarke a Ait Sgrafitto Ç a y d a n l ı k .......... ...................................... 52

Resim 53 Ekrem Kula ya Ait Seramik Ç a l ı ş m a l a r ....... .. ............. .... ... .....

...

........ ... 53

Resim 54

Beril

A n ı l a n m e r t e

Ait Seramik Ç a l ı ş m a ................ .. ...... .. ...... ........ .. .... 53

Resim 55

Devrim Erbil e Ait Seramik Plaka, 57 x 95 cm ·····-·-····· ··········· ······ ···· ··

55

Resim 56

Maria Geszler Endüstriyel

M a n z a r a n ı n Ş i i r i

Porselen Üzerine

İ p e k B a s k ı , 68

x 39 x 6 cm., 1991 ........ .......

..

...... ..

...

.......... .

..

............. ..... ..... 56

Resim 57 Sibel Sevim Haberler 35 x 15 x cm., Thküm T e k n i ğ i , Ç ı k a r t m a ,

El Dekoru, 1200 OC ·····-··· ······ ··· ······· ······ ··· ·······

···

·· ······

···

···· ·· · -··· ······ -·· ···· ----·· 57

Resim 58

Mine Çelengil Göker e Ait Ç a l ı ş m a ,

50x

45 x 20cm. ......... ....... .......

... 58

Resim 59

Atilla Galatah, Hareket ve Ses , Seramik Pano .....

..

........ ......... ......

..

.

..

59

Resim 60

Roma Dönemine Ait

K a l ı p ,

M .Ö. .yy. Metropolitan Sanat Müzesi,

New York ...... .. ........................................ .... .... ............. .. .... .... ........ .. ..... ....... 60

Resim 61 M.S. l.yy a ait Terra Sigillata Çanak, R:24,8 cm. . ... ..... .. .................... 61



x v

Resim.62 Elif y d o ğ d u ' y a Ait Seramik Vazo, 13 cm., R:43 cm. , 1999 .............. 62

Resim.63 Zerrin Ersoy Demirsu ya Ait Seramik Ç a l ı ş m a 6 : 3 0 c m ll 00 oc

..

.. .. 62

Resim.64 Ünal Cimit e Ait Seramik .......

..

....... .. ............... ............... ................ .....

63

Resim 65 Alev Ebuzziya Siesbye ye Ait Çanaklar ......... .

..

... ...

.

...

.

...

........

..

....... .

...

64

Resim.66 Onur Öztürk e Ait

Ç a y d a n l ı k

.

65

Resim.67 Mayolika Dekorlu, İ l ç Kavanozu, 15 .yy, 22

5

cm.

İ t a l y a

,Victoria ve

Albert Müzesi, Londra . 66

Resim.68 Habip A y d o ğ d u ' y a Ait Porselen Tabak, R

:2

4 cm .......... ..... ....... ........... 67

Resim.69 Soner Genç e Ait Kristal S ı r l ı Tabak ve Detay

G ö r ü n ü ş ü

....

.... ..

..........

68

Resim.70 Hasan

a ş k ı r k a n '

a Ait Seramik

Ç a l ı ş m a

.

. ..

. .

..

.

.

. .. . 69

Resim.71

Elif

y d o ğ d u ' y a Ait Seramik Separasyon (Detay) ........ ... .... . ..

.... ....

... 70

Resim.72 Peter Lane e Ait Porselen Çanak, R:25,5

cm.

. ...... ............. ......... .... ..... 71

Resim.73

M ı s ı r

Kültürüne Ait

F ı r ç a

Astar Dekorlu Çanak, M.Ö.400

..

..

...

.........

72

Resim.74 Thomas Toft a Ait Astar A k ı t m a Tabak, R:51,7cm . ........ .... ... .......

..... 72

Resim.75

Y a ş

Astar Üzerine Mocha Dekoru y g u l a n m ı ş Bir Yüzey Ö r n e

ğ

.. ....

73

Resim.76 Oya Uzuner, Parça Bezek , 6x 48 cm., 1200

OC

... .......... ....

...

.........

74

Resim 77 Judith Wooton a Ait Seramik Çanaklar .............................

...

........ ........ 74

Resim.78 Mutlu a ş k a y a ' y a Ait Seramik Ç a l ı ş m a 15 cm.,

20x

20cm. ............... 75

Resim 79 P ı n a r Genç e Ait Seramik Ç a l ı ş m a l a r 48x 20, 46 x 26, 45 x 20 cm ... 76

Resim.SO Sabina Teuteberg e Ait Ş a b l o n T o m a s ı n d a B i ç i m l e n d i r i l m i ş Seramik

Tabak .................. ......... ........

..

....... .. ....... ...... ... ....... .... ... ...

..

......

..

... ... ..... ....

77

Resim.Sl Hamiye Ç o l a k o ğ l u , ' Y a r ı m + Y a r ı m + K o b a l t + C a m ' , Stoneware,

120 x 60 cm., 1993

..

................ .....................................................................

78

Resim.82

Elif ğ a t e k i n , K ı r m ı z ı

Çamurun Bisküvi

P i ş i m i n i n

Dokusal Etkisi 80

Resim.83 Elif ğ a t e k i n Ş a m o t l u Çamurun Bisküvi P i ş i m i n i n Dokusal Etkisi

81

Resim.84 Elif ğ a t e k i n , Döküm Çamurun Bisküvi P i ş i m i n i n Dokusal Etkisi 82

Resim.85

Elif

ğ a t e k i n , K ı r m ı z ı Çamurun 1200 °C de i ş i m i n i n Dokusal Etkisi 83

Resim.86

Elif

ğ a t e k i n , Döküm Çamurunun Deforme Edilmesiyle O l u ş a n

Dokusal Etkisi....... .

..

..... ..

....

....... .......

....

............. ................................... 84

Resim.87 Elif ğ a t e k i n , Döküm Çamurunun Deforme Edilmesiyle O l u ş a n

Dokusal Etkisi . 84

Resim.88

Elif

ğ a t e k i n , Seramikte Birim l e m a n l a r ı n T e k r a r ı y l a O l u ş a n



xv

Gerçek Doku Etkisi

85

Resim 89

Elif

ğ

a t e k i n

Ş a m o t l u

Çamur Üzerinde O l u ş t u r u l a b i l e c e k

Gerçek ve Görsel Doku Etkisi 86

Resim 90

lif

ğ a t e k i n

Kütleden Oyarak Biçimlendirilen

Ş a m o t l u

Çamurun

Gerçek Doku Etkisi 87

Resim 91

Elif

ğ a t e k i n

T o p l a n m a l ı S

r ı n Ş a m o t l u

Çamur Üzerindeki Gerçek

Doku Etkisi 88

Resim 92

lif

ğ a t e k i n S g r a f ı t t o

T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki

Görsel Doku Etkisi 89

Resim 93 lif ğ a t e k i n

Yapay Dokularla

Ç ı k a r t m a

T e k n i ğ i n i n

K ı r m ı

Çamur Üzerindeki Gerçek Doku Etkisi 90

Resim 94

lif

ğ a t e k i n Terra Sigillata Astar ve

K a z ı m a T e k n i ğ i n i n

Döküm

Çamuru Üzerindeki Dokusal Etkileri 91

Resim 95 lif

ğ a t e k i n

Mayolika T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki

Görsel Doku Etkisi 92

Resim 96

lif

ğ a t e k i n Ajur T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel

Doku Etkisi

93

Resim 97 lif ğ a t e k i n F a r k l ı T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel

Doku Etkisi 94

Resim 98 lif ğ a t e k i n F a r k l ı T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel

Doku Etkisi 94

Resim 99 Elif ğ a t e k i n F a r k l ı T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel

Doku Etkisi 95

Resim lOO lif ğ a t e k i n F a r k l ı T e k n i ğ i n i n

Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel

Doku Etkisi 95



G İ R İ Ş

Doku çevremizi saran her türlü nesne ve v a r l ı ğ ı n görüntüsünü belirler. Bu anlamda

dokusu olmayan bir

ş e y d e n

bahsetmek de mümkün

d e ğ i l d i r .

Gündelik

y a ş a m ı n

s ı r a d a n

b a k ı ş

a ç ı s ı

içinde

ç o ğ u

zaman fark edilemeyecek bir y o ğ u n l u k t a bizi çevreleyen bu

doku

a ğ ı

d o ğ a n ı n kendi

y a p ı s a l o l u ş u m u

içinde o l u ş m u ş veya insan

t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş

olabilir.

İ n s a n

d o ğ a y a k a r ş ı v e r d i ğ i

ve vermeye devam e t t i ğ i y ş m k a v g a s ı n d a ; d o ğ a d a n

ö ğ r e n d i k l e r i n i

kendi y a ş a n t ı s ı n a uyarlayarak etkin o l a b i l m i ş t i r .

İ n s a n

bu etkinlik

eyleminin her alandaki

y ö n e l i ş i n i n

bir

p a r ç a s ı

olarak

d o ğ a n ı n

kendi

k o ş u l l a r ı

içerisinde

g e l i ş t i r d i ğ i f a r k l ı d o k u l a r ı n i ş l e v l e r i n i

kendi y a ş a m ı n a

u y a r l a m ı ş t ı r .

Bu uyarlama

k u ş k u s u z i n s a n ı n

y a ş a m s a l

u y g u l a m a l a r ı n ı k o l a y l a ş t ı r m a k a d ı n a y a p t ı ğ ı

bir eylem

olarak k a l m a m ı ş a y n ı zamanda f a r k l ı malzemeleri kullanarak; biçim v e r d i ğ i b o y a d ı ğ ı

veya i n ş a e t t i ğ i sanat eserlerinde de y a ş a m b u l m u ş t u r .

Seramik

s a n a t ı

da

i n s a n ı n

d o ğ a n ı n s u n d u k l a r ı n ı kendi y a r a r ı n a çevirme eyleminin

bir

p a r ç a s ı

olarak

a t e ş l e

çamurun bilinçli

b i r l i k t e l i ğ i y l e o l u ş m u ş t u r . İ n s a n

biçim

v e r d i ğ i

çamurun üzerine b ı r a k t ı ğ ı izlerle de seramikte ilk doku örneklerini var e t m i ş t i r .

S e r a r n İ ğ İ n bilinçli olarak uygulanmaya

b a ş l a n m a s ı n d a n

günümüze kadar g e ç i r d i ğ i uzun

süreç; teknik teknolojik ve yöntemsel olarak birçok g e l i ş m e y i içermektedir. Bu g e l i ş i m

artistik seramik biçimlendirmede dokunun bugün sahip

o l d u ğ u

ç e ş i t l i l i ğ i n de nedeni

olarak kabul edilebilir.

A r a ş t ı r m a n ı n

ilk bölümünde; doku

k a v r a m ı

ve o l u ş u m u n a b a ğ l ı olarak d o ğ a n ı n ve

i n s a n ı n

y a r a t t ı ğ ı dokular

i n c e l e n m i ş t i r .

İ k i n c i bölümde seramik ve artistik seramik

biçimlendirmede dokunun o l u ş u m u tarihin f a r k l ı dönemlerinden günümüz yerli

y a b a n c ı

s a n a t ç ı l a r ı n ı n

eserlerine kadar; çamur ç e ş i t l e r i biçimlendirme yöntemleri

b a z ı

dekor

s ı r

ve

p i ş i r i m

teknikleri

a ç ı s ı n d a n d e ğ e r l e n d i r i l m e y e ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r

Üçüncü ve son

bölümde ise artistik seramik biçimlendirmede doku y o r u m l a r ı n ı n u y g u l a m a l a r ı n d a n

örnekler e r i l m i ş t i r .



İ R İ N C İ BÖLÜM

DOKU T NIMI v DOKU

Ç E Ş İ T L E R İ

1 DOKU

N E D İ R

?

Yeryüzünün o l u ş u m u milyarlarca

y ı l

önce g e r ç e k l e ş m i ş t i r . Yeryüzünde c a n l ı l a r ı n

y a ş a m a l a r ı için uygun o r t a m ı n o l u ş m a s ı da yine milyarlarca y ı l öncesine d a y a n ı r . Kesin

rakamlar vermek gerekirse; yeryüzünün kimyasal evrim süreci 4,5 milyar y ı l önce

b a ş l a m ı ş t ı r . C a n l ı l a r ı n o l u ş u m u ve evrimi ise son 3,5 milyar y ı l d a g e r ç e k l e ş m i ş t i r ( K e l e ş ,

2001, s.13).

Yeryüzünde

tek

hücreli bakterilerden çok hücreli hayvan ve bitkilere kadar

y a k l a ş ı k

1O

milyon

c a n l ı

ç e ş i d i n i n y a ş a m a s ı n a uygun

o r t a m ı n o l u ş m a s ı ,

atmosferin kimyasal evrimiyle

ilgilidir.

D ü n y a n ı n

çevresini saran atmosfer; su b u h a r ı , azot, hidrojen, karbondioksit gibi

ilkel gazlardan o l u ş m u ş t u r .

Bu

g a z l a r ı n g ü n e ş , volkanlar, y ı l d ı r ı m l a r gibi etmenlerin

etkisiyle

b i r l e ş e r e k k a r m a ş ı k

kimyasal b i l e ş i k l e r e d ö n ü ş m e s i sonucunda, y a ş a m ı n temelini

o l u ş t u r a n maddeler ortaya

ç ı k m ı ş t ı r .

Bütün bu

o l a n l a r ı n

sonucunda da,

c a n l ı n ı n

en önemli

birimi olan hücre o l u ş m u ş t u r .

Hücre, bir

i ş l e v

ve üreme birimi olarak,

c a n l ı l ı k o l a y ı n ı

tek b a ş ı n a meydana getirebilir.

Bir hücreli organizmalardan, m e ş e a ğ a ç l a r ı n a ve insanlara kadar bütün c a n l ı l a r

hücrelerden

o l u ş m u ş t u r .

C a n l ı maddenin kendi b a ş ı n a y a ş a m a y a yetenekli en küçük birimi

hücre olup, b a ğ ı m s ı z o l m a l a r ı n a

k a r ş ı n

birlikte görürler (Akay, 1999, s I).

Herhangi bir

o r g a n i z m a y ı

meydana getiren hücre veya hücrelerin

y a p ı l a r ı

f a r k l ı t a ş ı r

ve

ç ş i t l i görevler üstlenirler, birbirine benzeyen hücreler bir düzen içerisinde birlik



3

o l u ş t u r u r l a r ve böylece dokular meydana gelir

Ş a h i n ,

1995, s 169). Bu anlamda bir

hücrenin biçim ve y a p ı b a k ı m ı n d a n kendisine benzeyen b a ş k a birçok hücreyle bir görevi

yapmak üzere o r g a n i z m a l a r ı n içinde yer alan 'dokular' histoloji biliminin a l a n ı n a girer.

O r g a n i z m a l a r ı n içlerinde yer alan bu d o k u l a r ı n b i r l e ş m e s i

o r g a n l a r ı

meydana getirir, a y r ı

a y r ı

görevleri olan organlar

t a r a f ı n d a n y a ş a m s a l o l a y l a r ı n ı

devam ettirebilen herhangi bir

c a n l ı v a r l ı k ,

hayvan veya bitkiler de

o r g a n i z m a l a r ı o l u ş t u r u r l a r

(Okyanus Ansiklopedik

Sözlük, 1972, s.2182). Organizmalar,

y a ş a m s a l

etkinliklerini sürdürebilmek için, içteki

dokusal örgünün

d ı ş a y a n s ı m ı ş

ve her biri

f a r k l ı

bir

i ş l e v i

yerine getirmek üzere

o l u ş m u ş

dokutarla örtülüdür (Resim. I).

D o ğ a d a c a n l ı

v a r l ı k l a r ı n dokusal

o l u ş u m l a r ı ,

bütünlük

k a v r a m ı n ı

beraberinde getirir. Bugün mikroskobik elemanlardan, hücrelerden ve

atomlardan, fezadaki

y ı l d ı z l a r a v a r ı n c a y a

kadar her

ş e y b ü t ü n l ü ğ e d o ğ r u

gitmekte (Tüzcet,

1967, s.3)

o l d u ğ u

ve

b ü t ü n l ü ğ e

hakim olan

k a v r a m ı n

da

doku l d u ğ u

bilinir.

Resim

Bütünlük

a v r a m ı n a B a ğ l ı

Olarak

l u ş m u ş

A ğ a ç Dokusu

(http://members.Iycos.co.uk./sometexiures)

Doku k a v r a m ı c a n l ı l a r ı n bütünlük k a v r a m ı n a b a ğ l ı olarak o l u ş a n

d ı ş

y a p ı l a r ı n d a k i

d o k u l a r ı n

y a n ı s ı r a c a n s ı z l a r ı n sahip o l d u k l a r ı d o k u l a r ı da içermektedir. Bu b a ğ l a m d a d o ğ a ;

*Doku, kelime anlanuyla

F r a n s ı z c a

tissage; Almanca,

s t n ı k t u r ; İ n g i l i z c e

texture olarak bilinmektedir.

Türkçe kimi kaynaklarda doku kelimesi

İ n g i l i z c e

bilinen biçimiyle ' tekstür' biçiminde

y a z ı l a r a k

k u l l a n ı l n u ş t ı r . Tezde dil b i r l i ğ i

k a y g ı s ı

güdülerek yalmz 'doku' kelimesinin k u l l a n ı m ı uygun görülmekle

beraber kimi a l ı n t ı l a r d a k u l l a n ı l m ı ş olan 'tekstür' kelimesine de d o k u n u l m a m ı ş t ı r



hücrelerin

b ü t ü n l ü ğ e

giden

y a p ı l a ş m a s ı

sonucunda o l u ş t u r d u ğ u o r g a n i z m a l a r ı n ,

yüzeylerindeki dokular gibi, kendi k o ş u l l a r ı içersinde binlerce

y ı l d a

yeryüzünü saran kabuk

üzerinde de

y a p ı l a ş m ı ş t ı r .

Yer

k a b u ğ u n u n

üzeri milyonlarca

y ı l d a

d o ğ a l

olarak

o l u ş a n ,

belirli bir kimyasal

b i l e ş i m e

ve atomik düzene sahip organik olmayan

k a t ı l a r

(Symes,

2000, s.8) olan minerallerin bir veya birden

f a z l a s ı n ı n

bir araya gelmesiyle meydana g e l m i ş

k a y a ç i a r ı n d o k u l a r ı y l a örtülüdür (Resim.2).

Resim.2 İ s k o ç y a d a n Kuvars Damarlan Belirgin Bir

a ş k a l a ş ı m K a y a c ı

Görünümü

(Symes, R F.,

T a ş i a n n

ü n y a s ı Tübitak Popüler Bilim Kitaplan 136, Pelin Ofset,

Ankara,

2000, s.l l

Doku, y a l n ı z c a n l ı ve c a n s ı z v a r l ı k l a r ı n kendi iç y a p ı l a ş m a l a r ı n ı n bir sonucu olarak

d e ğ i l ,

i n s a n ı n y a r a t t ı ğ ı

bütün yüzey ve biçimlerde de kendini gösterir. Bu anlamda

çevremizi zengin bir de saran, tabiat ve insan

y a p ı s ı

bütün yüzey ve

f o r m l a r ı

kuvvetle

karakterize eden önemli bir eleman olarak (Tüzcet, 1967, s.l k a r ş ı m ı z a ç ı k a n doku;

yüzeylerin ve biçimlerin renklerini, t o n l a r ı n ı üç boyutlu olarak a l g ı l a m a m ı z a etki eden bir

temel sanat ögesidir.

En genel biçimiyle; estetik bir nesne, ürün, eser veya y a p ı t o l u ş t u r u l u r k e n temel sanat

ögelerinden; çizgi, biçim, yön, a r a l ı k , gölge, renk ve doku k u l l a n ı l ı r . Birçok kaynakta

y a l n ı z

temel sanat ögeleri olarak

k u l l a n ı l a n

ve dokuz

b a ş l ı k a l t ı n d a d e ğ e r l e n d i r i l e n

bu

ögeleri, Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ö ğ r e t i m üyelerinden Yrd. Doç.



5

Faruk Atalayer Temel Sanat Ögeleri

a d l ı

k i t a b ı n d a niteliklerine göre a y ı r ı n a y ı daha

objektif

u l m u ş

ve temel sanat ögelerini b e ş ana

b a ş l ı k a l t ı n d a

incelemi

t i r .

Bu

b a ş l ı k l a r

ve

ö ğ e l e r i s ı r a s ı y l a ş u n l a r d ı r ;

1

iFADE ÖGELERi: Üslup, Ritim, Hareket, Y a l ı n l ı k

2 ESTETiK

E T K İ

ÖGELERi: Güzel, H o ş , İ y i D o ğ r u Yüce, Komik, Muazzam

3

ES

E T İ K

DEGER ÖGELERi: ifade,

A n l a t ı m , i ş l e v

4 T E K N İ K ANLATIM ÖGELERi: Nokta, Çizgi, Leke

5

SOMUT GÖRÜNTÜ ÖGELERi: Biçim, Renk, Doku,

A r a l ı k I ş ı k

Gölge, Yön.

Estetik nesnelerin g ö r ü n ü ş ü n ü belirleyen ve gerçekte de var olan Somut Görüntü

Ögeleri; y u k a r ı d a s ı r a l a n a n d i ğ e r ögeleri a n l a t ı m d e ğ e r i olarak y a ş a m a geçirirler. Temel

sanat ögeleri

a r a s ı n d a ,

hem görme hem de dokunma duyu mekanizmaianna a y n ı anda etki

edebilen tek öge dokudur. Böylece doku; a l a n l a r ı n , düzenlendikleri veya insan t a r a f ı n d a n

d e ğ i ş t i r i l c l i k l e r i

gibi görülen ve hissedilen d ı ş y a p ı s ı

( B i g a l ı ,

1984, s.309) olarak

a ç ı k l a n a b i l i r . Bu noktada seramik s a n a t ı n ı n da; y a l n ı z görsel olarak a l g ı l a n a n bir sanat d a l ı

o l m a y ı p

a y n ı

zamanda dokunma duyusuyla da hissedilen bir

o l u ş u m

(Türedi Özen, 1994,

s.23) o l m a s ı nedeniyle, d i ğ e r sanat d a l l a r ı n d a n f a r k l ı olarak dokuyla birlikte g e l i ş i p

ç e ş i t l e n e n bir

a n l a t ı m

z e n g i n l i ğ i n e sahip o l d u ğ u bir

a r g ı

olarak benimsenebilir.

D o ğ a d a f a r k l ı

i ş l e v l e r e cevap veren dokular, sahip o l d u k l a r ı

f a r k l ı

özellikleriyle

ç e ş i t l e n m i ş l e r d i r .

İ n s a n

da d o ğ a n ı n zengin dokusal örtüsünü

ç o ğ u

zaman taklit ederek,

kendi var

e t t i ğ i

yüzey ve biçimlere hem estetik

hem

de

i ş l e v s e l

anlamlar y ü k l e m i ş t i r .

2

OKU Ç E Ş İ T L E R İ

Dokular,

d o ğ a d a

dokunarak

a l g ı l a n a n

gerçek dokular, görerek

a l g ı l a n a n

görsel dokular,

hareketle o l u ş a n dinamik dokular ve sürece b a ğ l ı olarak gözlenebilen

d e ğ i ş k e n

dokular

olarak

ç e ş i t l e n m e k t e d i r l e r .

Gerçek ve görsel dokular; organik ve inorganik

o l u ş u r u l a r ı n a

göre kendi

a r a l a r ı n d a g r u p l a n d ı r ı l ı r l a r . y r ı c a

insan

t a r a f ı n d a n y a r a t ı l a n

gerçek ve görsel

dokularda bu grubun bir alt b a ş l ı ğ ı olarak d e ğ e r l e n d i r i l e c e k t i r .



6

2 1 Gerçek Dokular

Y a l n ı z

dokunma duyusu kullanarak bile a l g ı l a n a b i l e n bir yüzey n i t e l i ğ i n e sahip olan

gerçek dokular, d o ğ a n ı n kendi k o ş u l l a r ı içerisinde k e n d i l i ğ i n d e n o l u ş a b i l d i k l e r i gibi, insan

t a r a f ı n d a n da a r k ı malzemeler

k u l l a n ı l a r a k

o l u ş t u r u l a b i l i r l e r .

Gerçek d o k u l a r ı olan d e ğ i ş i k karakterdeki yüzeyler, d o k u n u l d u ğ u n d a f a r k l ı duygular

u y a n d ı r ı r l a r .

Ö r n e ğ i n bir kedinin tüylerine d o k u n u l d u ğ u n d a duyumsanan y u m u ş a k l ı k

duygusu ile bir a ğ a c a d o k u n u l d u ğ u n d a duyumsanan k a b a l ı k duygusu birbirinden f a r k l ı d ı r

(Resim.3). A y r ı c a bu tür dokular genellikle a y n ı türde d o k u l a r ı n birbirine benzer ve

birbirini tamamlayan birim e l e m a n l a r ı n ı n belli düzenlerle yan yana gelmesiyle

o l u ş u r l a r

(Demir, 1993, s.70). Birim

e l e m a n l a r ı n

yan yana gelerek

o l u ş t u r d u k l a r ı

bu düzen iç

y a p ı y a

uyumlu olarak

o l u ş m a k t a

ve kesin bir

i ş i e v e

cevap vermektedir.

Resim 3 D o k u n u l d u ğ u n d a

K a b a l ı k

Duygusu y a n d ı r a n

A ğ a ç

Dokusu

(http:/ members.lycos.co.uk./sometextures)

2 1 1 o ğ a n m Y a r a t t ı ğ ı Organik Gerçek Dokular

Organik kelimesi en genel

t a n ı m ı y l a

organlarla ilgili olan, organizmaya ait olan

(Okyanus Ansiklopedik Sözlük, 1972, s.2182) olarak

a ç ı k l a n a b i l i r .

O r g a n i z m a n ı n

c a n l ı l ı ğ a



7

b a ğ l ı bir i ş l e v i k a r ş ı l a m a k üzere meydana getirdikleri dokulara organik dokular denir.

Tüm c a n l ı l a r ı n , iç y a p ı l a r ı n a

b a ğ l ı

d o k u l a r ı 'organik' ( b i l e ş i m i c a n l ı l ı ğ a d i r i m l i l i ğ e b a ğ l ı ,

y a ş a m

enerjiyle varolan) d o k u l a r ı

o l u ş t u r u r

(Atalayer, 1994, s.195).

Organik dokular,

d o ğ a n ı n

birçok sorununa çözüm olacak, i ş l e v l e r e sahiptirler. Tabiatta

her

o r g a n i z m a n ı n

f a r k l ı

d o k u l a r ı ,

f a r k l ı fonksiyonlar için birer çözüm ifade eder (Tüzcet,

1967, s.3).

o ğ a d a

birçok organizma korunabilmek, hareket edebilmek,

d a y a n ı k l ı l ı ğ ı n ı

a r t t ı r a b i l m e k k ı s a c a s ı y a ş a m s a l


sürdürebilmek için sahip o l d u ğ u organik gerçek

dokulardan y a r a r l a n ı r . Bu anlamda sert veya

b a t ı c ı

organik gerçek dokulara sahip bitki ve

hayvanlar, bu

d o k u l a r ı

sayesinde hem kendilerini d ı ş etmenlerden korurlar hem de

y a ş a m

süreçlerinin d e v a m l ı l ı ğ ı n ı

s a ğ l a r l a r .

Ö r n e ğ i n , kaktüs,

ı s ı r g a n

otu, kirpi, deniz kestanesi vb.

gibi (Resim.4).

Resim.4

Kirpilerin Sahip Olduklan Dikenli Organik Gerçek oku

( G e l i ş i m Hachette Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi

İ n t e r p r e s B a s ı n ve

Y a y ı n c ı l ı k

A . Ş .

İ s t a n b u l

1993, s.593)



8

D o ğ a d a her hayvan f a r k l ı hareket etme y e t e n e ğ n e sahiptir. Birçok böcek,

h a c a k l a r ı n d a k i pürüzlü organik gerçek doku sayesinde, parlak yüzeyde, dik bir duvarda

veya tavanda bile yürüyebilirler Resim.S).

Resim.S Eöcekierin

a c a k l a r ı n ı n

Sahip Olduklan Organik Gerçek Doku

G e l i ş i m Bachette Alfabetik

~ n e l

Kültür Ansiklopedisi e r p r e s B a s ı n ve Y a y ı n c ı l ı k A . Ş . istanbul,

1993, s.596)

D o ğ a d a

c a n l ı l a r

d a y a n ı k l ı l ı k l a r ı n ı a r t t ı r a b i l m e k

için yüzey

d o k u l a r ı n ı

ç o ğ a l t m ı ş l a r d ı r .

Böylece birçok c a n l ı sahip o l d u ğ u dokusuyla, y a ş a m k o ş u l l a r ı n a k a r ş ı koyabilmektedir.

Ö r n e ğ i n

denizierin derinliklerinde

y a ş a y a n c a n l ı

türleri,

k a b u k l a r ı n ı n

sahip

o l d u ğ u

organik

gerçek doku sayesinde tonlarca a ğ ı r l ı k t a k i suyun b a s ı n c ı n a dayanabilmektedir Resim.6).

Resim.6

Deniz

a b u k l a n n ı n

Sahip Olduklan Organik Gerçek Doku

G e l i ş i m Alfabetik Gençlik Ansiklopedisi pa Ofset, İ s t a n b u l 1980, s.2734)



2 1 2 D o ğ a n ı n Y a r a t t ı ğ ı inorganik Gerçek Dokular

inorganik; sözcük a n l a m ı olarak, ' c a n s ı z olan'

a n l a m ı n a

gelmektedir. C a n s ı z l a r ı n

fiziksel ve kimyasal

y a p ı l a ş m a t a r ı n ı n

bir sonucu olarak da o l u ş a n inorganik dokular;

organik dokular gibi belli i ş l e v l e r i

k a r ş ı l a m a k

üzere atomun p a k e t t e n ı n e s i ile, 'denetim'

i ş l e v i n e b a ğ l ı

olarak (Atalayer, 1994,

s.

195) birbirine benzeyen veya

a y n ı

olan

a t o m l a r ı n

meydana getirdikleri düzen b ü t ü n l ü ğ ü olarak a ç ı k l a n a b i l i r l e r Ö r n e ğ i n ; Pamukkale

Travertenleri inorganik d o ğ a l d o k u l a r d a n d ı r

(Resim. 7). Pamukkale traverten

t e r a s l a r ı

k i r e ç t a ş ı a l a n l a r ı n d a k i s ı c a k

su

k a y n a k l a r ı n d a n

kalsitin çökmesi ile

o l u ş m u ş t u r

(Symes,

2000, s.23).

Resim

7 Pamukkale Travertenlerinin inorganik Gerçek Dokusu

(Symes,

R. F.

,

T a ş i a n n D ü n y a s ı

Tübitak Popüler Bilim Kitaplan 136, Pelin Ofset, Ankara, 2000,s.l

1

2 1 3 İ n s a n ı n Y a r a t t ı ğ ı Gerçek Dokular

İ n s a n , d o ğ a n ı n

kendi

k o ş u l l a r ı

içinde o l u ş t u r d u ğ u ve dokunarak da

a l g ı l a n a b i l e n

gerçek dokular gibi, dokular y a r a t m ı ş t ı r .

u

amaçla

d o ğ a d a d o ğ a l

olarak

b u l d u ğ u

veya

yapay olarak kendi ü r e t t i ğ i malzemeleri; e m e ğ i , teknik bilgisi ve edinimleriyle

b i r l e ş t i r e r e k ,

b i ç i m l e n d i r d i ğ i

yüzey ve biçimlerin üzerine gerçek dokular

e k l e m i ş t i r .



l

İ n s a n günlük y a ş a m ı n d a f a r k l ı i ş l e v l e r e yönelik olarak y a ş a m ı n ı k o l a y l a ş t ı r m a k üzere

b i ç i m l e n d i r d i ğ i yüzey ve biçimlerin üzerinde k u l l a n d ı ğ ı gerçek d o k u l a r ı d o ğ a n ı n y a r a t t ı ğ ı

gerçek

d o k u l a r ı n i ş l e v l e r i n i

taklit ederek g e l i ş t i r m e k t e d i r . Ö r n e ğ i n ; araba lastikleri veya

k ı ş l ı k b o t l a r ı n

t a b a n l a r ı n ı n

gerçek d o k u l a r ı böceklerin h a c a k l a r ı n d a o l d u ğ u gibi,

sürtünmeyi d o l a y ı s ı y l a yüzeye t u t u n m a y ı a r t t ı r a r a k hareketlerinin denetimini

k o l a y l a ş t ı r m a k a m a c ı y l a pürüzlü gerçek doku etkjlerinin a r t t ı n l m a s ı y l a o l u ş t u r m u ş t u r

Resim.8). Gerçek d o k u l a r ı olmadan düz t a b a n l ı bir a y a k k a b ı y l a kar üzerinde

y ü r ü n e m e y e c e ğ i gibi, pürüzsüz bir yüzeye sahip araba l a s t i ğ i y l e de y a ğ ı ş l ı veya k a r l ı bir

havada a r a b a n ı n denetimi o l a n a k s ı z d ı r .

Resim.8

Araba Lastiklerinin Yüzeyleri u l l a n ı m Alanianna Göre F a r k l ı Gerçek Dokularla Kapla.rur

Görsel Kitaplar,

t

Mondadori a s ı m e Verona,

İ t a l t a

1996, s.60, 61)

Günlük y a ş a m ı n k u l l a n ı m ı n a yönelik olarak h a z ı r l a n m ı ş nesnelerin


a r t t ı r m a d a

d o ğ a n ı n gerçek d o k u l a r ı n ı n taklit edilmesinin y a n ı s ı r a sanat a l a n ı n d a da s a n a t ç ı l a r

eserlerinde, d o ğ a n ı n gerçek doku etkilerinden estetik anlamda y a r a r l a n m a k t a d ı r l a r .

S a n a t ç ı l a r eserlerinde k u l l a n d ı k l a r ı gerçek doku etkilerini, d o ğ a d a n esinlenerek

o l u ş t u r a b i l e c e k l e r i gibi a y r ı c a eserin y a p ı m ı n d a k u l l a n ı l a n malzemenin o l a n a k l a r ı n a b a ğ l ı

olarak da ç e ş i t l e n d i r e b i l i r l e r . Bu b a ğ l a m d a k u l l a n ı l a n malzeme, d o ğ a n ı n kendi k o ş u l l a r ı n a



b a ğ l ı olarak o l u ş m u ş mermer, t a ş çamur gibi d o ğ a l bir malzeme o l a b i l e c e ğ i gibi,

g e l i ş e n

teknolojinin o l a n a k l a r ı içerisinde insan t a r a f ı n d a n f a r k l ı maddelerin

b i r l e ş t i r i l m e s i y l e

o l u ş t u r u l m u ş polyester, silikon gibi yapay bir malzeme de olabilir. Bu anlamda a ş a ğ ı d a ,

f a r k l ı malzemeler


b i ç i m l e n d i r i l m i ş eserlerden örneklerin seçiminde, gerçek

doku o l u ş u m u n u d o ğ r u d a n e t k i l e m i ş olan malzemeler temel a l ı n m ı ş t ı r .

A ş a ğ ı d a 'Aynada bir A n ı a d l ı Mehmet Aksoy'a ait eserde s a n a t ç ı gerçek doku etkisini,

inorganik bir malzeme olan ve d o ğ a d a d o ğ a l olarak bulunan mermerin olabilirlik s ı n ı r l a r ı

içerisinde g e r ç e k l e ş t i r m i ş t i r . Aksoy, mermer yüzey üzerinde; pürüzsüz ve parlak olan alana

z ı t l ı k

s a ğ l a y a c a k

biçimde, pürüzlü yüzey etkilerinden de yararlanarak

o l u ş t u r d u ğ u

eserinin,

gerçek doku etkisini ı ş ı k l a güçlendirmektedir (Resim.9).

Resim.9 Mehmet Aksoy 'Aynada bir

A n ı

T

Marmara Mermeri, 1990, 24 x 15 x 17 cm.

(Erzen, Jale Nejdet, Mehmet

Aksoy, Bilim

Sanat Galerisi, A s ı r M a t b a a c ı l ı k İ s t a n b u l

I 996,

s

174)

I ş ı ğ ı n ortaya

k o y d u ğ u

güzellikler,

s ı n ı r s ı z

doku e m p r e s y o n l a r ı t a n ı t a b i l i r . Bir alan

üzerindeki küçük hacimlerin, s ü r ü l m ü ş tarlalar misali, derin veya s ı ğ girinti ve ç ı k ı n t ı l a r

üzerinde gezinen ı ş ı k çok d e ğ i ş i k tekstür tesirleri ( B i g a l ı , 1984, s.314) yaratmada

etkilidir. Plastik sanatlarda dokusal etkiyi güçlendirmede çok önemli bir eleman olan ı ş ı ğ ı n ;

yönüne ve yerine

b a ğ l ı

olarak görüntüye olan etkisi, gerçek doku etkilerinin görsel olarak

d e ğ i ş m e s i n e de etki eder. u

b a ğ l a m d a

s a n a t ç ı l a r eserlerinde istedikleri etkiyi yaratmada



2

k u l l a n d ı k l a n

dokuyla

ı ş ı ğ ı

bütün olarak d e ğ e r l e n d i r m e l i d i r l e r . Aksoy, beyaz Marmara

merrnerinden olan eserinde,


gerçek dokular üzerinde,

ı ş ı k l a k u v v e t l e n d i r i l m i ş , a ç ı k

koyu ton

i l i ş k i s i y l e

eserinin dokusal etkisini

z e n g i n l e ş t i r m i ş t i r .

A ş a ğ ı d a

h e y k e l t ı r a ş Kuzgun Acar a ait olan mask,

h a z ı r

metal malzerneye kaynak ve

i ş l e m e y a p ı l a r a k o l u ş t u r u l m u ş t u r .

Acar,

h a z ı r

metal

k a ş ı k l a r ı n i ş l e v l e r i n e f a r k l ı

anlamlar

yükleyerek, gerçek doku etkilerini

k a ş ı ğ ı n k a t ı

biçimine

z ı t l ı k o l u ş t u r a n

kaynak izleri ve yer

yer

a ç ı l m ı ş b o ş l u k l a d a

k u v v e t l e n d i r m i ş t i r . Gerçek doku etkisi

o l u ş t u r m a d a

plastik

sanatlarda k u l l a n ı l a n

d o ğ a l

veya yapay malzemelerin

d ı ş ı n d a A c a r ı n m a s k ı n d a u y g u l a d ı ğ ı

gibi

h a z ı r

malzemelerden de

y a r a r l a n ı l a b i l i r .

H a z ı r

malzemeler

d o ğ a l

veya yapay

malzemelerden belli bir

i ş i e v e

yönelik olarak

h a z ı r l a n m ı ş

e ş y a l a r d ı r . Acar, m a s k ı n d a

k u l l a n d ı ğ ı

k a ş ı ğ ı n

sahip

o l d u ğ u i ş l e v i i ş l e v s i z

hale getirmekle

k a l m a m ı ş

ona yeni bir

a n l a t ı m d e ğ e r i k a z a n d ı r m ı ş t ı r

(Resim. 10).

Resim lO Kuzgun Acar a Ait Mask ve Detay Görüntüsü

(Ural, Murat, Kuzgun Acar, Milli Reasürans T . A . Ş . Ofset a p ı m e v i ,1997, s.94)

2.2. Görsel

okular

D o ğ a n ı n

kendi

k o ş u l l a r ı

içinde var

t t i ğ i

veya insan

t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş

birçok doku,

dokunma duyusuyla

a l g ı l a n a m a y a n

ancak

g ö r ü l d ü ğ ü n d e

gerçek doku duygusu

u y a n d ı r a n



3

bir etkiye sahiptir. Bu tür dokulara görsel dokular denir. Yapay veya vizüel dokular olarak

da a d l a n d ı r ı l a n görsel dokular, renklerle, motitlerle, çizgi ve tonlarla t e ş k i l e t m i ş iki

boyutlu

e l e m a n l a r d ı r ,

fakat gözümüze bir doku olarak tesir ederler (Tüzcet, 1967, s.4).

2.2.1. D o ğ a n ı n Y a r a t t ı ğ ı Görsel Dokular

D o ğ a

y a r a t t ı ğ ı gerçek

d o k u l a r ı n d ı ş ı n d a

gözle

a l g ı l a n d ı ğ ı n d a

gerçek

d o k u y m u ş

gibi etki eden görsel d o k u l a r ı y l a da birçok i ş l e v i k a r ş ı l a m a k t a d ı r . o ğ a

ç o ğ u n l u k l a

görsel

d o k u l a r ı gizlenme, optik y a n ı l s a m a korunma, çekicilik gibi i ş l e v l e r i için k u l l a n ı r . Bu

b a ğ l a m d a d o ğ a d a

birçok hayvan, kendini koruyabilmek için üzerine g e l d i ğ i yüzeyi taklit

ederek g i z l e r ı i r Kaya b a l ı k l a r ı

b a z ı

kertenkeleler, bukalemunlar, çekirgeler

d o ğ a n ı n

k o ş u l l a r ı içerisinde gizlenme

i ş l e v i n i

kullanarak korunan h a y v a n l a r d ı r (Resim.

ll .

Resim. Çekirge Sahip

l d u ğ u

Görsel Doku Sayesinde Gizleniyor

G e l i ş i m Hachette Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi İ n t e r p r e s B a s ı n ve

Y a y ı n c ı l ı k

A . Ş . İ s t a n b u l

1993, s.764)

D o ğ a d a k i

c a n l ı l a r ı n , sahip o l d u k

a r ı

f a r k l ı görsel d o k u l a r ı gizlenme a m a ç l ı kullanarak

k o r u n m a l a r ı

f a r k l ı biçilerde olabilir.

Ö r n e ğ i n

zebralar, görsel d o k u l a r ı y l a kamufle

olabilmek için, sürü halinde hareket etmektedirler. Özellikle kendilerine y a p ı l a n bir s a l d ı r ı



14

s ı r a s ı n d a

toplu olarak hareketlenerek, optik bir yamlsama yaratmakta d o l a y ı s ı y l a

kendilerini aviarnaya

ç a l ı ş a n

hayvanlardan

k o r u n m k t d ı r l r

Resim.12).

Resim.12 Zebralann Korunma İ ş i e v i n e B a ğ l ı Derilerinin Sahip O l d u ğ u Görsel Doku

G e l i ş i m

Hachette

Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi, interpres B a s ı n ve Y a y ı n c ı l ı k A . Ş . İ s t a n b u l

1993 ,

s

2776)

Kelebeklerin ve kimi böceklerin

s ı r t k ı s m ı n

dikkatle b a k ı l d ı ğ ı n d a fark edilecek korkunç

bir görüntü b u l u n m a k t a d ı r .

Bu korkunç görüntü genellikle iki göz etkisi

u y n d ı r n

büyük

iki nokta biçiminde iki kanatta veya s ı r t t a bulunur. Bu iki n o k t a n ı n g ö z m ü ş gibi gözüken

görsel etkisi sayesinde hayvanlar kendilerini

o l d u k l a r ı n d a n

daha büyük, güçlü ve korkunç

göstererek

d ı ş

etmenlerden korunurlar Resim.13).

Resim.13

K e l e b e ğ i n

Korunma İ ş i v l r i n B a ğ l ı Kanatlanmn Sahip O l d u ğ u Görsel Doku

http:/ hayvanlaralemi-ne t htm )



5

o ğ a d a k i

c a n l ı l a r ı n

y a ş a m a l a r ı n ı n

d e v a m l ı l ı ğ ı , k o r u n m a l a r ı y l a

birlikte üremelerine de

b a ğ l ı d ı r . Bu noktada d i ş i s i n i etkileyebilmek için birçok c a n l ı n ı n görsel d o k u l a r ı devreye

girer. o ğ a d a erkeklerin d i ş i l e r i n i uyarabiirnek için sahip

o l d u k l a r ı

görsel dokular, e ş s i z

güzelliktedir. Buna en güzel örnek tavus k u ş u n u n d i ş i s i n i ç i f t l e ş m e y e ikna edebilmek için

a ç t ı ğ ı k a n a t l a r ı d ı r Resim. 14).

Resim.14 Tavus

K u ş u n u n

Çekicilik İ ş i e v l e r i n e

B a ğ l ı K a n a t ı a n n

Sahip

l d u ğ u

Görsel Doku

G e l i ş i m Hachette, Alfabetik Genel Kültür n s i k l o p e d i s ~ İ n t e r p r e s B a s ı n

ve

Y a y ı n ı l ı k A . Ş . , s t a n b u l

1993, s.2367)

2.2.2 İ n s a n ı n Y a r a t t ı ğ ı Görsel okular

İ n s a n , d o ğ a d a k i gerçek ve görsel d o k u l a r ı n korunma, gizlenme, çekicilik gibi


taklit ederek görsel dokular o l u ş t u r m u ş t u r . Ö r n e ğ i n , asker

k ı y a f e t l e r i n d e

k u l l a n ı l a n görsel dokunun a m a c ı , çekirge ö r n e ğ i n d e k i gibi askerlerin de arazide

gizlenmesini s a ğ l a m a k t ı r Resim.lS).

http://whyfi.les .org/138memory /images/soldier.jpg)



16

İ n s a n ı n y a r a t t ı ğ ı

görsel dokular, sanat

d a l l a r ı a r a s ı n d a ,

resimde y ü z y ı l l a r boyunca

k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

Resim

s a n a t ı n d a

kullamlan görsel doku etkisi, resmedilenin gerçek dokusunu

a s l ı n a

uygun olarak boyamak için

k u l l a n ı l m a k t a y d ı . u

anlamda

1 9 . y ü z y ı l

sonuna kadar

r e s s a m l a r ı n

t a b l o l a r ı n d a

titizlikle üzerinde

d u r d u k l a r ı

nokta; tabloda fiziki

y a p ı n ı n

düz,

pürüzsüz ve parlak"

( B i g a l ı ,

1984, s.316)

k a l m a s ı d ı r .

Bu dönemlere ait resimlere "el ile

dokunulursa elde hiçbir zaman o cismin yüzeyinde gerçekte hissedilen doku etkisi

h a s ı l

olmaz. Buna a r ş ı l ı k gözle bu resme b a k ı l d ı ğ ı n d a o

c İ s ı n i n

yüzeyindeki pürüzlülük derecesi

oldukça iyi" (Güngör, 1983, s.27)

a n l a ş ı l a b i l m e k t e d i r . A ş a ğ ı d a

Leonardo Vinci'ye ait

' K a r a n f ı l l i

Meryem

' a d l ı

tablo bu dönem resimlerine örnek olarak gösterilebilir (Resim. 16).

Resim.16

Leonardo Vinci. 'Karan:filli Meryem'. 62x47cm .

Münih

(I Maestri Del Colore-44 Leonardo Fratelli Fabbri Editori S.p.A, Milano, 1976)

Gerçek doku etkilerinin

r e s ı m s a n a t ı n a g ı r m e s ı n ı n

ve

g e l i ş i m i n i n y a k ı n

bir

g e ç m i ş i

v a r d ı r . Bu anlamda resim s a n a t ı n d a , gerçek doku etkilerini eserlerinde kullanmaya

empresyonist s a n a t ç ı l a r b a ş l a m ı ş , Kübizm a k ı m ı y l a bilinç

k a z a n m ı ş t ı r .

Empresyonistler

d o ğ a k a r ş ı s ı n d a , d o ğ a n ı n

geçici

d u r u m l a r ı n ı , t e l a ş l ı h e y e c a n l ı f ı r ç a v u r u ş l a r ı

ile

yakalamaya

ç a l ı ş ı r k e n , büyük f ı r ç a darbelerinin ve k a l ı n boya t a b a k a l a r ı n ı n , tuva üzerine

b ı r a k t ı ğ ı izlerden meydana gelen doku etkilerinin;

a y r ı c a

bir güzellik konusu o l a b i l e c e ğ i

üzerinde" (Geçer; 1998,

s

19)

d u r m a m ı ş l a r d ı r .

D ı ş

mekanda

d o ğ a n ı n

a n l ı k

d e ğ i ş e n

ı ş ı k s a l



17

etkileri

k a r ş ı s ı n d a d u y u m s a d ı k l a r ı n ı

tuvale aktaran empresyonist ressamlar, gerçek doku

etkilerini resme k a z a n d ı r a n ilk

s a n a t ç ı l a r

oldular.

K a l ı n

boya darbeleriyle o l u ş a n gerçek

dokuyla, resmin görsel dokusunu bir arada kullanarak resim s a n a t ı n d a bir devrimi

g e r ç e k l e ş t i r m i ş l e r d i r .

Genel olarak tüm plastik sanatlar a l a n ı içerisinde üretim yapan


k u l l a n d ı k l a r ı

malzemenin kimyasal ve fiziksel niteliklerine b a ğ ı m l ı olarak görsel doku o l u ş u m l a r ı n d a n

y a r a r l a n ı r l a r .

Bu anlamda seramik s a n a t ı da görsel doku etkisi

o l u ş u m l a r ı

b a k ı m ı n d a n

zengin bir

ç e ş i t l i l i ğ e

sahiptir. Çünkü s ı r bünyesi, çamur bünyesi ,

ı r ı n

atmosferi

vb

pek çok

etken seramik yüzey üzerinde

ki

görsel doku o l u ş u m l a r ı n ı ç e ş i t l e n d i r e n etmenlerdir.

2 3 Dinamik Dokular

Bugün teknolojinin

g e l i ş e n o l a n a k l a r ı n d a n

yararlanarak, daha önce fark edilemeyecek

kadar küçük olan dokular mikroskopla büyütebilir, görülemeyecek u z a k l ı k l a r d a k i dokular

teleskopla yakma getirilebilmektedir Resim. 15).

a h a s ı

harekete

b a ğ l ı

olarak hareket

s ı r a s ı n d a o l u ş a n dinamik d o k u l a r ı f o t o ğ r a f makinesiyle durdurarak a l g ı l a n a b i l m e k t e d i r .

Resim 17 Teleskopla Gözle Görülemeyecek z a k l ı k l a r d a k i Dokular Görülebilmektedir

http:/ members.lycos.co. uk./sometextures)



18

Harekete b a ğ l ı olarak o l u ş a n dokulara dinamik dokular denir.

u

noktada dinamik

dokular d i ğ e r dokulardan çok f a r k l ı olarak hareket eden ç e ş i t l i cisimlerin meydana

getirdikleri dokular (Tüzcet, 1967, s.5) olarak

t a n ı m l a n ı r .

Bir

b a ş k a a n l a t ı r u l a

temeli

serbest enerji ve hareket (benzer pek çok

o r g a n ı n

bir

a r a d a l ı ğ ı

olan v a r o l u ş l a r ı n ö r g ü d e d i ğ i

dokular (Atalayer, ı 9 9 4 ,

s.

95) olarak da a ç ı k l a n a b i l i r . Dinamik bir dokunun görünümünü

belirleyen ş e y , hareketin h ı z ı , yönü, gücü ve

n i t e l i ğ i d i r .

Dinamik doku sadece bir

hareketin izleri olarak k a l m a y ı p , a y n ı zamanda o hareketin h ı z ı n ı , d o ğ r u l t u s u n u , n i t e l i ğ i n i

karakterize eden bir etmen o l m a k t a d ı r . Ç e ş i t l i h ı z l a r d a n meydana gelen bir

b i l e ş i k

hareket

düzeninde ise, önemli b a z ı b a ğ l a n t ı l a r görebilmek mümkündür (Tüzcet, ı 9 6 7 , s.5).

A ş a ğ ı d a

bir süt d a m l a s ı n ı n meydana g e t i r d i ğ i dinamik doku, saniyenin 11100

OOO i h ı z l a

çekim yapabilen bir f o t o ğ r a f makinesi sayesinde g ö r ü n t ü l e n m i ş t i r (Resim. 8).

Resim.18 ir Süt a m l a s ı n ı n Meydana e t i r d i ğ i Dinamik Doku, 1/100

OOOsaniye.

(Tüzcet, Önder,

Form ve Doku

Matbaa Teknisyenleri Koll.

Ş t i .

i s ı a n b u 1 , 1 9 6 7 ,

s.5)

2.3.1.

D o ğ a n ı n

Y a r a t t ı ğ ı Dinamik Dokular

D o ğ a n ı n meydana g e t i r d i ğ i dinamik dokular, d o ğ a n ı n kendi

k o ş u l l a r ı

içerisinde

o l u ş a n d o k u l a r d ı r ve temeli serbest enerjiye

d a y a n m a k t a d ı r

Dinamik d o k u l a r ı n

hareketin

h ı z ı n a

b a ğ l ı olarak

g e l i ş e n

ve a y n ı

h ı z l a

yok olan ve d e ğ i ş e n

y a p ı s ı y l a

gündelik

y a ş a m ı n

hareketli

o r t a m ı n d a

her an

k a r ş ı l a ş m a k o l a s ı d ı r . Ö r n e ğ i n ,

deniz



19

d a l g a l a r ı , ş e l a l e l e r veya y ı l d m ı n l a r sahip o l d u k l a r ı dinamik d o k u l a r ı n h ı z ı n a

d o ğ r u l t u s u n a ve n i t e l i ğ i n e

b a ğ l ı

olarak karakter k a z a n m a k t a d ı r l a r (Resim.l9).

Resim 19

Deniz a l g a l a n n ı n Sahip l d u ğ u Dinamik Doku

(http:/ members.Iycos. co. uk /somelextures)

2 3 2 İ n s a n ı n


Dinamik Dokular

İ n s a n , her geçen gün d e ğ i ş e n ve

g e l i ş e n

teknolojisiyle, ü r e t t i ğ i f a r k l ı e n e r J ı

türlerinin hareketleriyle o l u ş a n d o ğ a n ı n kendi temel enerjisine b a ğ l ı olarak o l u ş a m a y a c a k

dinamik dokular y a r a t m ı ş t ı r . Hareket eden otomobillerin ı ş ı k l a r ı havai f i ş e k i e r i n görsel

etkileri bu anlamdaki dinamik dokulara örnek olarak gösterilebilir (Resim.20).

Resim 20 Haval i ş e k ğ i n Sahip O l d u ğ u Dinamik Doku

(http:/ members.lycos. co. uk./sometextures)

2 4

e ğ i ş k e n

Dokular

Zamana, d o ğ a n ı n k o ş u l l a r ı n a ve ı n s a n a k a r ş ı kayamayarak d e ğ i ş i m e u ğ r a y a n

objenin esas y a p ı s ı bozulmasa da

d ı ş y a p ı s ı n d a k i

görüntü b a ş k a l a ş ı m ı (Demir, 1993,

s

70)

d e ğ i ş k e n

doku olarak a d l a n d ı r ı l ı r . ı ş y a p ı d a k i

b a ş k a l a ş ı m

dinamik dokulardaki gibi a n l ı k

bir h ı z d a

d e ~ i l

daha

g e n i ş

bir zaman dilimi içerisinde

g e r ç e k l e ş m e k t e d i r .

Sürece b a ğ l ı

olarak a l g ı l a y a b i l e n bu dokular d e ğ i ş k e n dokular olarak a d l a n d ı r ı l ı r l a r .



22

Teknolojik a n l a m ı y seramik; inorganik maddelerin f a r k l ı oranlarda

k a r ı ş t ı n l m a s ı y l a

elde edilen,

f ı r ı n l a n m a d a n

önce suyla her

b i r l e ş t i ğ i n d e

plastik haline tekrar dönebilen kilin,

f a r k l ı

yöntemlerle biçimlendirildikten sonra

k u r u t u l m a s ı

ve

d a y a n ı k l ı l ı k

k a z a n ı n c a y a

kadar

f ı r ı n l a n m a s ı i ş l e m i

ve bu i ş l e m i n a r d ı n d a n i s t e ğ e b a ğ l ı olarak s ı r l a n a r a k ikinci bir

p i ş i r i m d e n geçirilmesiyle hiçbir zaman bozulmadan binlerce y ı l kalabilme ö z e l l i ğ i n e sahip

ürün üretimine ait bilim ve teknolojisi olarak a ç ı k l a n a b i l i r .

S e r a m i ğ i n kültürel yönü daha önce b e l i r t i l d i ğ i gibi seramik

s a n a t ı

içinde toplumsal,

dinsel, ekonomik, mitolojik ve i ş l e v s e l bir t a k ı m a n l a m l a r ı t a ş ı r . Y a ş a m l a ve

i n s a n ı n

g e l i ş i m i y l e bu kadar ilintili bir malzemenin g e ç m i ş t e n bugüne kadar tüm evrelerden izleri

üzerinde t a ş ı m a s ı i n s a n ı n t o p r a ğ ı n a t e ş l e

b i r l e ş m e s i

sonucunda b u l d u ğ u s e r a r n İ ğ İ n

hammaddesi olan plastik çamura, y a ş a m ı n a ait izleri b ı r a k m a s ı y l a

b a ş l a m ı ş t ı r

denebilir.

D o l a y ı s ı y l a kültürel a n l a m ı y l a seramik, insanla y a ş a m a r a s ı n d a bir köprü, i l e t i ş i m ve bir

bildirim a r a c ı o l m u ş t u r . İ n s a n ı n

s e r a m i ğ e

b ı r a k t ı ğ ı izler,

a d ı ğ ı

dönemin gizemleriyle

yüklüdür. Çamurun biçimlendirilmesinde k u l l a n ı l a n aletten, dekorlama t e k n i ğ e kadar

seramikterin üzerinde

b ı r a k ı l m ı ş

her i

z

t o p l u m l a r ı n

g e

l i ş m i ş l i k l e r i n

simgesi olarak

d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r .

İ n s a n t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş bir nesne olarak s e r a m i ğ i n l i ş i m

b a s a m a k l a r ı

da bu izierde

gizlidir. Sakine Çil '20. yy. Seramik S a n a t ı n d a Resim ve K i ş i s e l Uygulamalar' a d l ı sanata

yeterlilik tezinde insan t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş nesnelerin evrim sürecini üç a ş a m a d a

d e ğ e r l e n d i r m e k t e d i r . Bu üç a ş a m a ; l.Objelerin bir alet olarak

a l g ı l a n m a s ı 2 . E t k i n l i ğ i

maksimum olan aletlerin y a p ı l m a s ı 3.Aletlerin maksimum e t k i n l i ğ i n i n ötesine geçerek

kendi içerisinde form k a z a n m a l a r ı ... (Çil, 1995,

s.

16) olarak s ı r a l a m a k t a d ı r .

Bu üç a ş a m a seramik a ç ı s ı n d a n d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e s e r a m i ğ i n g e l i ş i m sürecinin ilk

b a s a m a ğ ı ;

gündelik k u l l a n ı m a yönelik olarak içine yiyecek koymak

a m a ç l ı

i ş l e v i ön

planda olan seramikleri k a p s a m a k t a d ı r . u anlamda

a ş a ğ ı d a

M.Ö. 6000'le tarihleneo ve

Çatalhöyük'te

y a p ı l m ı ş

olan, küçük güveç ve ocak içi a l t l ı ğ ı sahip o l d u ğ u i ş l e v i y l e



3

döneminin i h t i y a c ı n a yönelik olarak b i ç i m l e n d i r i l m i ş ve k u l l a n ı l m ı ş s e r a r n İ ğ İ n bir alet

olarak k u l l a n ı l d ı ğ ı döneme örnek verilebilir. (Resim.23).

Resim.23

Küçük Güveç ve

Ocak

İ ç i

A l t l ı ğ ı

P i ş m i ş Toprak, 8,5 x 7,9

cm

Çatalhöyük, M.Ö.6000

Anadolu Medeniyetleri Mü7. esi Katalogu, Dönmez Ofset, Ankara, s,30)

Bu süreç

u ş u s u z

k a p l a r ı n

biçiminin ve ergonomisinin en üst düzeye

u l a ş t ı ğ ı e t k i n l i ğ i

maksimum

k a p l a r ı n y a p ı l m a s ı y l a

s ü r m ü ş t ü r . Buna Frig Dönemi nde

y a p ı l m ı ş

uzun emzikli

kap örnek olarak gösterilebilir (Resim24).

Resim.24 Çok Uzun Emzikli P i ş m i ş Toprak Kap,

8

cm., Gordion, M.Ö.

8 yy B a ş ı

Anadolu Medeniyetleri üusi Katalogu,

Dönmez Ofset, Ankara, s,

l21



24

20.yy. resim s a n a t ı n ı n popüler isimleri

s e r a m i ğ i

i ş l e v s e l l i ğ i n i n ötesinde ele a l d ı l a r . Bu

ele a l ı ş s e r a m i ğ i n

g e l i ş i m sürecinin üçüncü ve son

h a s a r n a ğ ı n ı o l u ş t u r m u ş t u r .

Piccasso ve

Miro,

ç a ğ d a ş

s e r a m i ğ i n , geleneksek üretim m a n t ı ğ ı n ı d e ğ i ş t i r e r e k , seramik malzemenin

bireysel, estetik ve

d ü ş ü n s e l y o r u m l a r ı n ı

ortaya koymada,

s a n a t ç ı y a s a ğ l a d ı ğ ı

yeni ifade

( A ğ a t e k i n , 1993, s.8)

o l a n a k l a r ı y l a

özellikle

i ş l e v i n i d ı ş l a y a n

bir üslupla

s e r a m i ğ e

kendi

içinde yepyeni biçimler k a z a n d ı r m ı ş l a r d ı r (Resim.25).

Resim.25 Pablo Picasso'ya Ait Seramik

a y k u ş l a r

(http:/

ı n e m b e r s . l y c o s .

co.uk./sometex'tures)

1 2 Seramikte Doku

İ n s a n ı n

çamura biçim vererek

y a p t ı ğ ı

s e r a m i ğ i n ,

ilk nerede ve hangi tarihte ortaya

ç ı k t ı ğ ı

konusunda son

y ı l l a r d a y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r d a ,

en eski seramik örneklerin Neolitik

Dönemin çok daha öncesine d a y a n d ı ğ ı n ı göstermektedirler. u a r a ş t ı r m a l a r ı n v e r d i ğ i

tarihlerde 26 bin y ı l öncesini i ş a r e t ( Ç a k ı , 1999, s.6) etmektedirler.

Bu döneme ait seramiklerin daha çok

r a s t l a n t ı s a l olaylarla, a t e ş ve k l ı r b i r l e ş m e s i y l e

o l u ş t u ğ u v a r s a y ı l m a k t a d ı r . Bu anlamda

i n s a n ı n a t e ş

ve kille ilgili gözlemlerini b i r l e ş t i r i p

s e r a m i ğ i

çanak-çömlek gibi gündelik

y a ş a m ı y l a

ilgili olarak

d ü ş ü n ü p

üretmesi için



25

y e r l e ş i k düzene geçmesi ve ihtiyaç f a z l a s ı üretim y a p m a s ı gerekecekti. Bu gereksinimler

Neolitik Ç a ğ l a birlikte ortaya ( Ç a k ı , 1999, s.6) ç ı k m ı ş t ı r Neolitik Ç ğ d (M.Ö. 8000-

5500) y e r l e ş i k

y a ş a m ı n

b a ş l a m a s ı y l a , sahip o l d u ğ u t o p r a k l a r ı n üzerinde t a r ı m ı

b a ş l a t ı p ,

h a y v a n l a r ı n ı

e v c i l l e ş t i r e r e k

bir devrimi

g e r ç e k l e ş t i r e n

insan, bu

y a ş a m

biçiminin bir sonucu

olarak

ç e ş i t l e n e n k u l l a n ı m

a l a n l a r ı n a

t a s a r ı m

gücünü kullanarak f a r k l ı malzemelerin y a n ı

s ı r a

seramikten de yeni öneriler s u n m u ş t u r

Bu s u n u ş , k u ş k u s u z i n s a n ı n d o ğ a y a hakim olmaya

b a ş l a m a s ı

ve onu kendi

gereksinimlerine göre yönlendirmesiyle biçim k a z a n m ı ş t ı r (Resim.26). İ l k ç a ğ kültüründe

s e r a m i ğ i n

k a z a n d ı ğ ı

f a r k l ı anlamlardan,

i ş l e v s e l

a n l a m ı y l a , kap-kaçak i h t i y a c ı n ı

k a r ş ı l a m a n ı n

y a n ı

s ı r a

kültürel bir nesne olarak dinsel bir

a n l a m ı

da

v a r d ı r .

O dönemde

d o ğ a , insan için bilinmezlerle, gizem ve korkulada doluydu.

u

durum onda sürü halinde

y a ş a m a y a b a ş l a d ı ğ ı andan itibaren hakim o l a m a d ı ğ ı , k o r k t u ğ u ya da y a ş a m ı n ı

sürdürmesinde çok önemli olan ş e y l e r e k a r ş ı bir inanç ve

k u t s a l l ı k

k a v r a m ı n ı n

g e l i ş m e s i n e

yol a ç t ı

( Ç a k ı ,

1999, s.54).

u

anlamda insan, y a ş a d ı ğ ı t o p r a k l a r ı n çamuruyla


dinsel

a m a ç l ı ,

tütsü ve sunu

k a p l a n n ı n

y a n ı

s ı r a

a n a t a n r ı ç a

heykelciklerini

de var e t m i ş t i r .

Resim.26 Dört A y a k l ı P i ş m i ş Çömlek, 21 ,7 cm. Çatalhöyük, M.Ö.6000'nin Y a n s ı

(Anadolu Medeniyetleri Müzesi Katalogu, Dönmez Ofset, Ankara, s,30)



6

Önceleri sadece elleri, parmak izleri ve t ı r n a k l a r ı y l a

s ü s l e d i ğ i

g ö r ü n ü ş t e küçük ama

manevi

d e ğ e r i

büyük olan seramik ana tannca ürünler, seramikte doku

a r a ş t ı r m a l a r ı n ı n

ilk

izlerini bedenlerinde

t a ş ı m a k t a d ı r l a r

(Resim.27).

Resim.27 Ayakta Duran Ana Tannça H e y k e l c i ğ i Çömleksiz Neolitik Ç a ğ P i ş m i ş Toprak, 5 x 2,8 x 2,6cm.

A d ı v a r n a n

Müzesi

K a n ı ş k a n Ece, Anadolu'da Tarih Öncesi Ç a ğ l a r d a n Helenislik Dönem'e Kadar Bulunan AnaTannçalar

ve Günümüzdeki Seramik Yorumlan , Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Anasanat

D a l ı ,

Yüksek Lisans Tezi, E s k i ş e h i r 1998, s.47)

Seramik bir yüzey üzerinde doku

o l u ş u m u

gerçek ve görsel dokular olarak ikiye

a y r ı l a b i l i r

İ n s a n b a ş t a

p a r m a k l a r ı n ı kullanarak biçimlendirmeye

b a ş l a d ı ğ ı

çamurun

üzerinde;

p a r m a k l a r ı n ı , t ı m a k l a r ı n ı

b a s t ı r a r a k

elde

e t t i ğ i

gerçek doku etkilerini,

f a r k l ı

aletler,

d o ğ a l

malzemeler kullanarak

ç e ş i t l e n d i r m i ş t i r .

Giderek

g e l i ş e n

biçimlendirme

yöntemleri ve dekorlama teknikleri, ticari i l i ş k i l e r sayesinde

f a r k l ı t o p l u m l a r ı k a r ş ı l ı k l ı

olarak

e t k i l e m i ş t i r .

Bu

e t k i l e ş i m

sonucunda 'kendisine ait'

o l a n ı k a n ı t l a m a k

istercesine,

a r a y ı ş l a r

içine giren insan, renkli topraklarta

s ü s l e d i ğ i

seramikterine döneminin,

toplumunun

i m z a s ı n ı a t m ı ş t ı r . F a r k l ı

renklerdeki

s u l a n d ı r ı l m ı ş

topraklar yani en güzel

t a n ı m ı y l a

astarlar seramikte görsel doku yapmada ilk etkili rolü

o y n a m ı ş l a r d ı r .

Görülüyor

ki

önceleri çamurunu parmak bastrrarak,

k a z ı y a r a k

süsleyen insan, sonradan

d o ğ a d a k i



27

renkli

t o p r a k l a r ı k u l l a n d ı

ve giderek astar

t e k n i ğ i n e

u l a ş a n dekor yöntemlerini g e l i ş t i r d i .

S ı r r ı n

b u l u n m a s ı ile renkli s ı r l a r önemli dekor

a r a ç l a r ı

oldular (Arcasoy, 1983, s l

.

S ı r

a d ı

verilen ve seramik çamurunun üzerinde belirli bir

f i r ı n

s ı c a k l ı ğ ı n d a

eriyen

c a m s ı y a p ı ,

seramikte yepyeni bir görsel doku etkilerinin

a r a y ı ş ı n a

neden o l m u ş t u r .

2 A R T İ S T İ K SER MiK İ Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKUNUN ELE A L l N I Ş I

İ n s a n , çamurun a t e ş l e

k a z a n d ı ğ ı

direnci fark e t t i ğ i günden itibaren, kendi

b i ç i m l e n d i r d i ğ i ç a m u r l a r ı

a t e ş i n

s ı c a k l ı ğ ı n d a s e r a m i ğ e d ö n ü ş t ü r m e y e

b a ş l a m ı ş t ı r .

Bu

b a ş l a n g ı ç , sonu olmayan bir a r a y ı ş ı ve bu a r a y ı ş ı n içerisinde seramikte dokunun o l u ş u m u n u

beraberinde

g e t i r m i ş t i r .

Böylece insan, b a ş t a y a l n ı z p l a s t i k l i ğ i ve kolay biçim alma ö z e l l i ğ i

ön planda olan çamurun,

f a r k l ı

ç e ş i t l e r i n i

b u l m u ş

hatta g e l i ş e n teknolojisi ve

biçimlendirme yöntemlerine uygun ç a m u r l a r ı kendisi

h a z ı r l a m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . Ç a m u r l a r ı n

ç e ş i t l e n ı n e s i gibi bu çamurlar k u l l a n ı l a r a k uygulanan biçimlendirme yöntemleri de

g e l i ş m i ş t i r . B a ş t a

y a l n ı z kütleden oyarak veya çimdikleme yöntemleriyle, el ile

biçimlendirilen çamur,

t o r n a n ı n

i c a d ı y l a

çok daha

h ı z l ı

kolay ve seri biçimde üretilmeye

b a ş l a n m ı ş t ı r .

Bugün

g e l i ş e n

teknolojinin gereksinimlerine cevap

v e r ı n e d e

biçimlendirme

mekanik aletlerin

y a r d ı m ı y l a y a p ı l m a k t a d ı r .

G e l i ş t o p l u m l a r ı n kendi içlerinde b a ş l a y ı p , f a r k l ı kültürlerin i l e t i ş i m l e r i n i n a r t m a s ı y l a

büyük h ı z k a z a n m ı ş t ı r . B a ş t a b i ç i m l e n d i r d i ğ i n i g ü z e l l e ş t İ r e b i i r n e k için a s t a r l a r ı kullanan

daha sonra

s ı r l a r ı

bulan insan, a s t a r l a r ı ve s ı r l a r ı

s e r a m i ğ i n i n

üzerine uygulamada yeni

teknikler a r a m ı ş ve bu var ettiklerini a t e ş l e b u l u ş t u r m a d a f a r k l ı p i ş i r i m yöntemleri

g e l i ş t i r m i ş t i r .

Tarihsel g e l i ş i m süreci içerisinde

f a r k l ı

u y g a r l ı k l a r ı n d e ğ i ş e n y a ş a m biçimlerine f a r k l ı

teknik ve estetik

d e ğ e r l e r i n e

göre

k ı l ı k i a r a

girerek ana

t a n r ı ç a ,

riton (içki

k a b ı )

(Resim.28),

urne (ölü

k a b ı ) ,

banyo k a b ı , lahit, mektup, mühür, mimaride k u l l a n ı l a n malzemeler, sanat

eserleri vb. gibi birçok

ç e ş i t l i

ürünler olarak ortaya

ç ı k a n

seramik s a n a t ı eski Mezopotamya,

Pers, Suriye, Anadolu,

M ı s ı r ,

Girit, Indus Vadisi, Miken Kültürü, Yunan Etrüsk Kültürü,



28

Çin, Japon, Kore, İ s p a n y a ve Amerika ülkeleri ve kültürlerinde ilk ürünlerini

v e r m i ş

ve

günümüze kadar

s ü r e g e l m i ş t i r Türedi Özen, 2002, s.l 0 . Bu süreç de

s e r a m i ğ i n

a n l a t ı m

o l a n a k l a r ı ç e ş i t l e n m i ş t i r .

u

ç e ş i t l i l i k a r a ş t ı r m a konusu olan artistik seramik

biçimlendirmede dokunun o l u ş u m u n d n bugün g e l d i ğ i noktaya kadar g e ç i r d i ğ i evreleri de

içermektedir.

Resim.28 Törensel içki K a b ı Riton) P i ş m i ş Toprak, 90 cm. , B o ğ a z k ö y , M.Ö.l6.yy.

Anadolu Medeniyetleri Müzesi Katalogu, Dönmez Ofset, Ankara, s,89)

Seramik s a n a t ı , d i ğ e r sanat d a l l a r ı n d a n f a r k l ı olarak, biçimlendirilmesinde k u l l a n ı l a n

teknik ve teknolojik dilin etkisi

a l t ı n d a g e l i ş m e k t e d i r . D o l a y ı s ı y l a ,

artistik seramik

biçimlendirmede uygulanabilecek dokular da, seramik y p ı m ı n d

k u l l a n ı l a c a k

çamur

ç e ş i t l e r i n e ,

y e ğ l e n e n

biçimlendirme yöntemine, dekor, ve p i ş i r i m tekniklerine

b a ğ l ı

olarak

ç e ş i t l e n m i ş t i r .

Bu

b ğ l m d

artistik seramik biçimlendirmede dokunun ele

a l ı n ı ş ı n ı

da

i n s a n ı n

çamurla


ilk ana

t a n r ı ç a l a r d a n ,

günümüz seramik s a n a t ç ı l a r ı n ı n

eserlerine kadar k u l l a n ı l a n b a z ı çamur ç e ş i t l e r i , biçimlendirme yöntemleri ve bu

yöntemlerle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş yüzey ve biçimler üzerine uygulanan

b a z ı

dekor, ve

p i ş i r i m

teknikleri b a ş l ı k l a r ı a l t ı n d a örneklerle ele a l ı n m ı ş t ı r .



9

Seramik bir yüzey üzerinde doku her zaman tek bir yönteme veya teknik uygulamaya

b a ğ l ı olarak o l u ş m a d ı ğ ı n d a n biçimlendirme yöntemleri ve bu yöntemlerle b i ç i m l e n d i r i l m i ş

yüzey ve biçimler üzerine uygulanan

f a r k l ı

teknikler bir

b a ş l ı k a l t ı n d a

bütün olarak

d e ğ e r l e n d i r i l m e y e ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

2 1 Artistik Seramik Biçimlendirmede K u l l a n ı l a n

B a z ı

Çamur Ç e ş i t l e r i

ç ı s ı n d a n Dokunun Ele A l ı n ı ş ı

Bugün artistik seramik y a p ı m ı n d a k u l l a n ı l a n , f a r k l ı özellikleriyle f a r k l ı k u l l a n ı r n l a r a

cevap verebilen birçok çamur

ç e ş i d i b u l u n m a k t a d ı r .

Çamur ç e ş i t l e r i n i n her biri, sahip

o l d u k l a r ı

f a r k l ı özellikler sayesinde f a r k l ı d o k u l a r ı n elde edilmesini etkilerler. Bu f a r k l ı

özellikler, renklerine, k a t k ı maddelerine, p l a s t i k l i ğ i n e , biçimlendirmede k u l l a n ı l a n

yöntemlere göre d e ğ i ş i k l i k gösterir ve bu özelliklere b a ğ l ı olarak f a r k l ı isimlerle a n ı l ı r l a r .

Bu bölümde artistik seramik y a p ı m ı n d a


b a z ı çamur ç e ş i t l e r i


doku ele

a l ı n a c a k , k ı r m ı z ı çamur,

ş a m o t l u

çamur, döküm çamuru, porselen çamuru ve m ı s ı r çamuru

gibi çamur örneklerine yer verilecektir.

2 1 1 K ı r m ı z ı Çamur

D ü n y a n ı n birçok yerinde bulunabilen k ı r m ı z ı renkli killer, k ı r m ı z ı çamurun

hammaddesini

o l u ş t u r u r l a r . K ı r m ı z ı

çamur, rahat

k u l l a n ı m ı ,

kolay biçim a l m a s ı ve tane

boyutunun i n c e l i ğ i nedeniyle g e ç m i ş t e o l d u ğ u kadar, bugün de k u l l a n ı m a l a n ı

g e n i ş

bir

çamur türüdür.

K ı r m ı z ı çamurun; endüstriyel ürünleri olan t u ğ l a ve kiremit, ilk olarak M.Ö.6.yy da

Mezopotamya da ortaya ç ı k m ı ş m i m a r l ı ğ ı n temel y a p ı malzemesidir (Sözen, Tanyeli, 1992,

s.240). İ n ş a a t sektöründe y a l ı t ı m malzemesi olarak kullamlan

t u ğ l a

ve kiremitlerin

y a p ı l a r a k a z a n d ı r d ı k l a r ı d o ğ a l l ı k ve estetik görünüm, bu malzemenin y a p ı sektöründe

özellikle tercih edilen malzemeler

o l m a l a r ı n ı s a ğ l a m a k t a d ı r

(Pancar, Kaya, 2001, s.93).

Kiremitler

d i z i l i ş

biçimleri itibariyle a y n ı birimin düzenli olarak t e k r a r l a m a s ı y l a

o l u ş m u ş ;



30

y a p ı l a r ı n

y a ğ m u r

kar veya g ü n e ş gibi d o ğ a l etkenlerden koruma i ş l e v i n i

k a r ş ı l a y a n

bir

dokuyada sahiptirler (Resim.29).

Resim.29 K ı n n ı z ı

Çamur u l l a n ı l a r a k B i ç i m l e n d i r i l m i ş T u ğ l a l a r

(http:/ members.lycos.co.uk./sometextures)

K ı r m ı z ı çamur, y a p ı malzemesi olarak üretiminin

y a n ı s ı r a

geleneksel anlamda

y a p ı l a n

üretimlerde de

k u l l a n ı l ı r .

K ı r m ı z ı çamur ç o ğ u zaman torna da biçimlendirilen k u l l a n ı c ı n ı n

ve kültürün geleneksel, fonksiyonel ve/veya teknolojik

i h t i y ç l r ı n ı

temel (Türedi Özen,

2001, s.13) alarak üretilen çanak, çömlek gibi günlük

k u l l a n ı m a

yönelik olan bu

e ş y a l a r ı n

üretiminde

y e ğ l e n e n

bir çamur türüdür (Resim.30).

Resim.30 K ı r m ı z ı

Çamur

u l l a n ı l a r a k

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Tepsiler

( Seramik S a n a t ı ve S o r u n l a r ı n l u s l a r a r a s ı Avanos Seramik Sempozyumu Katalogu Cilt Ş O

Plaka a t b a a c ı l ı k , Ankara, 200 l , s.2l



31

y r ı c a

bugün k ı r m ı z ı çamur kullanarak geleneksel çömlek ş e k i l l e n d i r m e yöntemlerini

ve biçimlerini günümüze

y a n s ı t m ı ş

ç a ğ d a ş

y o r u m l a r ı

yerli

y a b a n c ı s a n a t ç ı l a r ı n

ç a l ı ş m a l a r ı n d a

bulmak mümkündür (Türedi Özen, 2001, s.12). Bu anlamda günümüz

seramik


pek

ç o ğ u g e ç m i ş i

en yüce ve verimli kaynak olarak

a k ı l l ı c a

k u l l a n ı p ,

üretimlerine öz

y a p t ı l a r . İ ş t e

Sadi Diren de Anadolu

t o p r a k l a r ı n d a

ki tarihsel ve

kültürel birikimi bugüne dek en iyi kullanan s a n a t ç ı l a r d a n biri oldu

( Ş a h i n o ğ l u ,

1995, s.4).

K ı r m ı z ı çamuru, artistik anlamda kullanarak

y u v a r l a t ı l m ı ş

oylumlara

k a r ş ı t o l u ş t u r a n

sert

ve

k ö ş e l i

kabartmalar, düz ve pürüzsüz yüzeyleri

c a n l ı k ı l a n

noktasal ve çizgisel doku

(Giray, 1998, s.27) etkilerini kullanarak


seramik heykel

ç a l ı ş m a l a r ı y l a

Sadi

Diren Türk

s a n a t ı n ı n

özgün

y o r u m c u l a r ı n d a n

biri

o l m u ş t u r

(Resim.31 .

Resim.31

Sadi Diren'e Ait

ı r m ı z ı Çamur u l l a n ı l a r a k

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Seramik Heykel

(Sadi Diren Sergisi Katalogu,

Aksanat Akbank Kültür Sanat

ğ i t i m

Merkezi,

B a ş k e n t

Ofset,

İ s t a n b u l , l 9 9 5

900° ile 1080°C'ler

a r a s ı n d a

p i ş i r i m

y a p ı l a b i l e n k ı r m ı z ı

çamurun üst p i ş i r i m

s ı c a k l ı ğ ı n ı n

bu kadar

d ü ş ü k o l m a s ı n ı

belirleyen en önemli etken, bünyesinde bulunan %8-

10

c i v a r ı n d a k i

demir oksittir.

K ı r m ı z ı

çamurla

b i ç i m l e n d i r i l m i ş

bir ürün 1080°C'den çok daha



2 1 2 Döküm Çamuru

Döküm çamuru, minimum su ihtiva eden, iyi bir a k ı ş k a n l ı ğ ı olan, özel oranlarda

bünyesinde kimyasal maddeler içeren bir çamur türüdür. Döküm

ç a m u r l a r ı n ı n

k u l l a n ı m

a l a n l a r ı n a göre f a r k l ı s ı c a k l ı k l a r a dayanabilen ve 1000°C lik döküm ç muru veya

1200°C lik döküm ç muru olarak a d l a n d ı r ı l a n ç e ş i t l e r i b u l u n m a k t a d ı r

Ç o ğ u n l u k l a

döküm ile biçimlendirme yönteminde k u l l a n ı l a n döküm çamuru, seramik

endüstrisinin

h ı z l ı ve kolay üretim

m a n t ı ğ ı n a

cevap veren

a l ç ı k a l ı p l a r a

dökülerek

biçimlendirilmektedir. Döküm çamuru,

d ö k ü l d ü ğ ü k a h b ı n

biçimini

a l d ı ğ ı n d a n

doku

o l u ş u m u

da

k a l ı b a

i ş l e n e n e veya k a l ı p t a n

ç ı k a n

ürüne y a p ı l a n i ş l e m e b a ğ l ı olarak

d e ğ i ş t i r i l e b i l m e k t e d i r .

Bugün pek çok seramik

s a n a t ç ı s ı ,

artistik anlamda ürettikleri eserlerinde, döküm

çamuruna biçimlendirmenin f a r k l ı a ş a m a l a r d a müdahale ederek doku

o l u ş u m u n u

a r t t ı r m a k t a d ı r l a r . Bu anlamda çok zengin doku

o l a n a k l a r ı n a f ı r s a t

veren döküm çamuroyla

biçimlendirme yöntemiyle

ç a l ı ş a n b a z ı

seramik


ç a l ı ş m a

biçimleri ve seramik

ç a l ı ş m a l a r ı n d a n örnekler a ş a ğ ı d a ele a l ı n a c a k t ı r . A y r ı c a döküm çamuru k u l l a n ı l a r a k


ç a l ı ş m a l a r ı n

üzerinde doku o l u ş u m u f a r k l ı dekor teknikleri, yüzeye

uygulanan

s ı r l a r

ve

p i ş i r i m d e

k u l l a n ı l a c a k f a r k l ı t e k n İ k l e r l e de a r t ı r ı l a b i l i r Bu konuyla

ilgili örnekler, Döküm ile Biçimlendirme Yönteminde Doku ve Bu Yöntemle


Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan

B a z ı

Dekor, S ı r ve P i ş i r i m

Teknikleri A ç ı s ı n d a n Dokunun Ele A l ı n ı ş ı

b a ş l ı ğ ı

a l t ı n d a

a y r ı n t

ı l ı olarak i n c e l e n m i ş t i r .

Döküm çamuru üzerinde dokusal etkilerin o l u ş m a s ı n d a f a r k l ı bir yöntem olarak sirke,

asit gibi malzemelerden y a r a r l a n ı l a b i l i r . Bu amaçla özellikle 1000°C lik Döküm çamuru


b i ç i m l e n d i r i l m i ş ve k u r u t u l m u ş ç a l ı ş m a l a r ı n üzerinde bisküvi p i ş i r i m i

y a p ı l m a d a n önce, f ı r ç a y a r d ı m ı y l a sürülecek sirke veya asit gibi s ı v ı l a r sürüldükleri

yüzeyin kat kat

a ç ı l m a s ı n a

ve gerçek doku etkilerin o l u ş m a s ı n a neden olurlar.

A ş a ğ ı d a

İ s m a i l

Y a r d ı m c ı y a

ait olan seramik

t a b a ğ ı n

dokusal etkileri de bu yöntem


u y g u l a n m ı ş t ı r . Bu yöntem seramik s a n a t ı n ı n s a n a t ç ı y a s u n d u ğ u t e k n i ğ e b a ğ l ı



34

zenginliklerden biridir.

Bu

anlamda

s a n a t ç ı l a r ı n

eserlerinin

a n l a t ı m ı n ı z e n g i n l e ş t i r m e d e

k u l l a n d ı k l a r ı f a r k l ı tekniklerden biri olarak sirke, asit gibi s ı v ı l a r ı n

k u l l a n ı m ı y l a

o l u ş a n

dokusal etki s a n a t ç ı n ı n

s ı n ı r l a d ı ğ ı

alanda sirkenin, asittin v e r d i ğ i biçimle o l u ş u r (Resim.33).

Resim.33 İ s m a i l Y a r d ı m c ı Fay H a t l a r ı , R50 cm., Dökümle Biçimlendinne

(61. Devlet Resim ve Heyket Sergisi Katalogu,

T Ş O

Plaka

a t b a a c ı l ı k A . Ş . ,

Ankara, 2000,s.211)

Döküm çamuru üzerinde dokusal etkilerin

o l u ş u m u n a

etki eden

f a r k l ı

bir yöntemde

döküm çamurunun deforme edilmesiyle g e r ç e k l e ş t i r i l i r . Döküm ile biçimlendirme

yöntemiyle biçimlendirilen

ç a l ı ş m a l a r d a ;

k a l ı p t a n

ç ı k a r t ı l a n

döküm üzerine, döküm henüz

y a ş k e n

ı s l a k

bir sünger

y a r d ı m ı y l a

deforme edilerek

y u m u ş a k l ı k

duygusu u y a n d ı r a n gerçek

doku etkileri o l u ş t u r m a k o l a s ı d ı r . A ş a ğ ı d a Hasan Ş a h b a z a ait

D i r i l i ş

isimli eserde Ş a h b a z ,

döküm çamurunun bu ö z e l l i ğ i n d e n yararlanarak deforme e t t i ğ i birimlerin yüzeyinde ve

eserin bütününde birbirine benzeyen birim

e l e m a n l a r ı n

düzenli t e k r a r l a r ı y l a gerçek doku

etkileri o l u ş t u r m u ş t u r (Resim.34).

Resim.34 Hasan

Ş a h b a z D i r i l i ş

65 x 210 x 65 cm. Dökümle Biçimlendirme

(62. Devlet Resim ve Heyket Sergisi Katalogu, Dumat Ofset, Ankara, 2001,

s l3

9)



35

2.1.3. Ş a m o t l u Ç mur

Ş a m o t kelime a n l a m ı y l a

p i ş m i ş

seramik

k ı r ı ğ ı

a n l a m ı n a gelir. Ş a m o t l u çamur ise

içinde

p i ş m i ş

seramik k ı r ı ğ ı bulunan çamur türüne verilen

a d d ı r .

Ş a m o t l u çamurun,

1200°C ye kadar p i ş i r i l e b i l e n yüksek s ı c a k l ı ğ a d a y a n ı k l ı bir çamur o l m a s ı

s ı c a k l ı k

d e ğ i ş i m l e r i n d e n fazla etkilenmemesini, su emme ö z e l l i ğ i n i n az

o l m a s ı n ı

s a ğ l a r . Bu

nedenlerle

ş a m o t l u

çamur

d ı ş

mekana uygulanacak seramik panolardan, boyutlu

ç a l ı ş m a l a r a

kadar g e n i ş bir k u l l a n ı m

a l a n ı n d a d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r .

Ş a m o t l u

çamurun, i ç e r d i ğ i seramik

k ı r ı k l a r ı ;

çamurun, kendine ait pürüzlü gerçek

dokuya sahip bir çamur o l m a s ı n a neden o l m a k t a d ı r . Bu p ü r ü z l ü ğ ü n s a ğ l a d ı ğ ı gerçek doku

pek çok seramik s a n a t ç ı s ı n ı n eserlerinde y a r a r l a n d ı ğ ı bir etkiye sahiptir. Bu etki

ş a m o t l u

çamurla


ürünün, k u r u m a s ı n a

y a k ı n

veya kuru durumdayken

y u m u ş a k

bir

sistire (ince metalden y a p ı l m ı ş

ç e ş i t l i a ğ ı z

tipleri olan seramik biçimlendirme aleti)


yüzeydeki

ş a m o t

p a r ç a l a r ı n ı n üzerinden geçerek daha da a r t t ı r ı l a b i l i r .

ş a ğ ı d a

Cemalettin Sevim e ait İ d o l II a d l ı seramik ç a l ı ş m a kütleden oyarak biçimlendirme

yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş t i L

Ç a l ı ş m a n ı n

iç

b o ş l u ğ u n u n

a l g ı l a n d ı ğ ı

ve hareketi

a r t t ı r a n

dik d o ğ r u y u çevreleyen yüzeyin dokusal etkisini a r t t ı r m a k a m a c ı y l a Sevim bisküvi

p i ş i r i m i n d e n önce bir sistire y a r d ı m ı y l a yüzeyin üzerinden geçerek, ş a m o t l u çamurun

i ç e r d i ğ i

seramik k ı r ı k l a r ı n ı dökerek gerçek doku etkisini a r t t ı r m ı ş t ı r (Resim.35).

Resim.35 Cemalettin Sevim

İ d o l

II 30 x 35 x

5

cm.,

Ş a m o t l u

Çamur, Elle Biçimlendinne

(61. Devlet Resim ve Heykel Sergisi Katalogu,

T Ş O

Plaka

a t b a a c ı l ı k A . Ş .

Ankara, 2000, s.207)



36

2.1.4. Porselen Çamuru

G ö z e n e k l i l i ğ i

yok denecek kadar az olan genellikle beyaz renkli, çok ince ve

ı ş ı ğ ı

geçirecek

s a y d a m l ı ğ a

sahip olma özellikleriyle porselenlerin, her zaman seramik ürünleri

a r a s ı n d a

daha önemli ve

d e ğ e r l i

bir yere sahip

o l m a l a r ı

porselen çamurunun k u l l a n ı m

a l a n ı n ı

g e n i ş l e t m i ş t i r .

Bugün seramik sanayinde, mutfak e ş y a l a r ı ve

s a ğ l ı k

gereçlerinden elektrik

y a l ı t ı m

malzemelerine kadar

g e n i ş

bir alanda k u l l a n ı l a n porselen çamurunun

k u l l a n ı m a l a n ı n ı n

ç e ş i t l i l i ğ i

porselenin

ş e k i l l e n d i r i l m e s i n d e

her türlü

ş e k i l l e n d i r m e

yönteminin (Arcasoy,

1983, s.134)

u y g u l a n a b i l e c e ğ i

bir çamur

ç e ş i d i o l m a s ı n d a n

da ileri gelmektedir. Bu

anlamda porselen çamurunun plastik veya

a k ı ş k a n

olarak

k u l l a n ı l a b i l m e s i y l e

birlikte

y u k a r ı d a s ı r a l a n a n

kendine has özelliklerinin etkilerini, seramik

s a n a t ç ı l a r ı

eserlerinde

özellikle vurgulayarak

f a r k l ı

dokusal etkiler elde etmektedirler.

ş a ğ ı d a

F u m ı o

Shimada'ya ait olan

ç a l ı ş m a

porselen çamurunun kendine ait özellikleri

bünyesinde

b a r ı n d ı r m a k t a d ı r .

Shimada, parselenin beyaz rengini daha da ön plana

ç ı k a r t m a s ı n a

neden olan

s ı r

l t ı

dekor

t e k n i ğ i n i

kullanarak

u y g u l a d ı ğ ı

çiçek desenleriyle,

seramik bir yüzey üzerinde, uygulamaya

b a ğ l ı

olarak o l u ş a b i l e c e k görsel doku etkilerini de

ç a r p ı c ı biçimde ortaya k o y m a k t a d ı r (Resim.36).

Resim.36 Fumio Shimada'ya Ait Porselen

a p a k l ı

Kap

13

,2 x 23,8 x 30cm

.

S ı r A l t ı

Dekorlama

e k n i ğ i

(Fumio Shimada orselen Sergisi a t a l o ğ u 1999)



37

Porselen çamurunu plastik olarak kullanarak eserlerinde

f a r k l ı

gerçek doku etkileri

yaratan Erdinç Bakla, porselen çamurundan

y a p t ı ğ ı

büstlerinde

y a k a l a d ı ğ ı

doku etkilerinin

sürükleyici etkisinin

o l u ş u m u n u ş ö y l e

dile getiriyor; bazen defalarca

a y n ı

portreyi

yapmaktan

u s a n m ı y o r u m

Daima bir

a r a y ı ş

içindeyim. Seramik çamurunun

v e r d i ğ i

doku

i m k a n l a r ı n ı n önüne kendimi katarak

a r a y ı ş l a r

içerisinde sürüklenip gidiyorum (Özsezgin,

2000 s.84) (Resim.37).

Resim.37

Erdinç Bakla ya Ait Porselen Büst, 14 x x

3

cm., 1978, Porselen Çamuru, El ile Biçimlendirme

(Özsezgin, Kaya,

Erdinç Bakla

Bilim Sanat Galerisi,

İ s t a n b u l

2000, s.84)

2.1.5. M ı s ı r Çamuru

M ı s ı r

Çamuru, kuvars t a b a n l ı soda-silikat

k a n ş ı m l ı

parlak renklere sahip bir

seramiktir. Bu

s e r a m i ğ i n y a p ı m ı n d a

Eski

M ı s ı r l ı l a r

kuru

a l k a l İ k

göl

a r t ı k l a r ı n d a n

elde

edilen ham soda ile toz haline

g e t i r i l m i ş

çakmak

t a ş ı

ve Nil Kili

k u l l a n m ı ş l a r d ı r . D ü ş ü k

s ı c a k l ı k l a r d a

p i ş i r i l e n bu ürünlerin rengi genellikle, mavi veya

y e ş i l d i r

(Türedi Özen,

Alpman, 1998, s.84)

M ı s ı r

çamurunun kendine has renginin sahip

o l d u ğ u

görsel doku



38

etkisini kullanarak Eski

M ı s ı r l ı l a r

boncuklar, muskalar,

ı n ı m a n

süslemeler, kaplar ve

heykelcikler y a p m ı ş l a r d ı r (Resim.38).

ewYork

(Nelson, Glenn C., Ceramics: A Potter s Handbook, 5 . B a s k ı Hoffmann Press, Inc. ,St Louis, 1984, s.40)

Günümüzde artistik anlamda

M ı s ı r

çamurunun parlak dokusunu k u l l a n ı l a r a k ç a l ı ş a n


v a r d ı r .

S a n a t ı n bir ifade a r a c ı o l m a s ı n ı n y a n ı

s ı r a

s e r a r n İ ğ İ n teknik d ü n y a s ı da

uçsuz

b u c a k s ı z

bir olgudur... (Güner, 1999, s.28) diyen Güngör Güner, Suyu

S e r g i l i y o r n ı n

a d l ı

sergisinde küllü

s ı r l ı k a ğ ı t

seramiklerle 'Toprak Su

i l i ş k i s i

ve

S a y d a m l ı k a d ı n ı v e r d i ğ i

y e r l e ş t i r m e l e r i n d e , M ı s ı r

çamurunun sahip

o l d u ğ u

görsel dokusal etkilere benzer nitelikte

etkiler elde e t m i ş t i r (Resim.39).

Resim.39 Güngör Güner'e Ait Seramik Ç a l ı ş m a

(Türk Seramik D e r n e ğ i Seramik Dergisi, S a y ı : 7 Egemen a t b a a c ı l ı k Ltd. Ş t i . İ s t a n b u l 1999, s.28)



39

M ı s ı r

çamuru üzerine

ç a l ı ş m a l a r ı

bulunan ve

M ı s ı r

çamurundan

y a p ı l m ı ş

eserleri olan

Gökden Alpman,

M ı s ı r

çamuru

k u l l a n d ı ğ

eserlerinin biçimlendirme ve

p i ş i r i m

a ş a m a l a r ı n d a

oldukça

s ı k ı n t ı l ı

anlar

y a ş a m ı ş t ı r . M ı s ı r

çamurunu

a l ç ı

k a l ı p t a

ve el ile

l e n d i r d i ğ i a ş a ğ ı d a ö r n e ğ i

olan

ç a l ı ş m a s ı

950°C de

p i ş i r i l m i ş

çok renkli

M ı s ı r

çamurundan

42 cm boyunda

y a p ı l m ı ş

bir vazo ö r n e ğ i d i r (Resim.40).

M ı s ı r

çamuru kendine has rengine

b a ğ olarak k a z a n d ı ğ ı görsel dokusuyla g e n i ş a n l a t ı m

o l a n a k l a r ı

veren özel bir çamur

türüdür.

Resim 40

Gökden Alpman a Ait Seramik Ç a l ı ş m a

(AD A y l ı k

Dekorasyon

ve Sanat Dergisi, Hürriyet Gazetecilik ve a t h a c ı l ı k istanbul,

1998, s.81

2.2.

Artistik Seramik

Biçimlendirme Yöntemlerinde

Doku

ve Bu Yöntemlerle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan B a z ı Dekor, S ı r

ve

P i ş i r i m

Teknikleri


Ele

A l ı n ı ş ı

Seramik yüzey ve biçimlerin üzerinde dokusal etkilerin

o l u ş u m u n d a


çamur

ç e ş i d i n i n y a n ı

s ı r a

biçimlendirme yöntemleri ve bu yöntemlerle


yüzey ve biçimlerin üzerine uygulanan dekor,

s ı r

ve

p i ş i r i m

teknikleri de etkili rol



4

o y n a m a k t a d ı r .

Seramikte dokusal etkilerin

o l u ş u m u

ç o ğ u zaman tek bir nedene

b a ğ l ı

olarak

g e l i ş m e m e k t e d i r .

Bu nedenle seramik

y a p ı m ı n d a

dokusal etkilerin

o l u ş u m u n u

etkilernesi

b a k ı m ı n d a n ,

biçimlendirme yöntemleri ve bu yöntemlerle


yüzey ve

biçimlerin üzerine uygulanan

b a z ı

dekor,

s ı r

ve

p i ş i r i m

teknikleri, konuya

b a ğ l ı

örnekler

üzerinden

d e ğ e r l e n d i r i l m e y e ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

2 2 1 Kütleden Oyarak Biçimlendirme Yönteminde Doku ve Bu Yöntemle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan B a z ı Dekor

ve

P i ş i r i m Teknikleri A ç ı s ı n d a n Dokunun Ele A l ı n ı ş ı

Kütleden oyarak biçimlendirme yöntemi günümüzde

ç o ğ u n l u k l a

serarnik-heykel

y a p ı m ı n d a ,

y e ğ l e n e n

bir biçimlendirme yöntemidir. Çarnurdan y ı ğ ı l a r a k kabaca

o l u ş t u r u l a n

kütle, istenilen biçime

b a ğ l ı

olarak oyulur. Kütle çamur

d ı ş

yüzey suyunu a t ı n c a y a dek için

bir süre a ç ı k t a b ı r a k ı l ı r . Daha sonra bu kütle çamur, bir misinayla


biçimine

uygun olarak kesilir. Bir dip alma aleti

y a r d ı m ı y l a ,

biçimin içindeki çamur et k a l ı n l ı ğ ı her

yerde

e ş i t

olacak biçimde

b o ş a l t ı l ı r .

Et

k a l ı n l ı ğ ı

her yerde

e ş i d e n e n

biçim,

k e s i l d i ğ i

yerlerden

b a l ç ı k l a

( s u l a n d ı r ı l m ı ş çamur) b i r l e ş t i r i l i r

B i r l e ş t i r m e i ş l e r n i n d e n

sonra son

r ö t u ş l a r

y a p ı l ı r

ve kurumaya b ı r a k ı l ı r . Kütleden oyarak biçimlendirme yönteminde dokudan

söz ederken ilk örnekler olarak ana

a n r ı ç a l a r ı

ele almak yerinde

o l a c a k t ı r .

n

erken dönernde

y a p ı l m ı ş ,

çamur,

tür

ve renklerine göre

f a r k l ı l ı k l a r

gösteren seramik

ana

t a n r ı ç a

figürlerine Anadolu nun birçok

y e r l e ş i m

yerinde

r a s t l a n m ı ş t ı r . A n a t a n r ı ç a l a r

ç e ş i t l i ş e k i l l e r d e

y a t m ı ş

ç ö r n e l r n i ş , u z a n m ı ş

durumlarda ve özellikle

d o ğ u m

yapma

s ı r a s ı n d a

tasvir

e d i l m i ş t i r .

T a n r ı ç a a n a l a r ı n

d o ğ u m

yapma haliyle çok

s ı k

tasvir

e d i l m i ş

o l m a s ı ,

ona özellikle

i n s a n l ı ğ ı n d e v a m l ı l ı ğ ı n ı s a ğ l a y a n

bereket ve

ç o ğ a l m a

sembolü olarak

t a p ı n ı l d ı ğ ı n ı a n l a t r n a k t a d ı r

(Akurgal, 1998, s.S).

Neolitik Ç a ğ d a

y a p ı l m ı ş

ve ç o ğ u Çatalhöyük k a z ı l a r ı n d a k i kutsal alanlarda bulunan bu

a n a t a n r ı ç a

heykelciklerinin, kütle halindeki çamurun istenilen biçime göre fazla olan



41

k ı s ı m l a r ı n d a n

a r ı n d ı r ı l m a s ı y l a kütleden oyarak b i ç i m l e n d i r i l m i ş ilk seramik örnekler

o l d u k l a r ı

v a r s a y ı l m a k t a d ı r

Resim.41 .

Resim.41 Ana a n r ı ç a H e y k e l c i ğ i Çatalhöyük, Neolitik

Ç a ğ

M.Ö.6000 y ı l ı ilk y a n s ı

4,1

x 5,5 cm.,

Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi

Anadolu Medeniyetleri Müzesi Katalogu, Dönmez Ofset, Ankara, s,21)

Bu seramik ana t a n r ı ç a heykelciklerinin yüzeylerinde ç o ğ u n l u k l a D o ğ a l okularla

Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i k u l l a n ı l a r a k a n l a t ı m a r t t ı n l m a k i s t e n d i ğ i gözlenmektedir. D o ğ a n ı n sahip

o l d u ğ u s ı n ı r s ı z d o ğ a l

d o k u l a r ı n

her biri, kendisine ait özel bir

y a p ı y a

sahiptir. Bu y a p ı n ı n

yüzey özellikleri, çamur üzerine

b a s t ı r ı l d ı ğ ı n d a

yüzey üzerinde

d o ğ a l

dokunun negatif ya

da pozitif gerçek doku etkisi k a l ı r u etki, d o k u l a r ı n sahip o l d u k l a r ı güzellikterin çamurun

yüzeyine a k t a r ı m ı y l a b a m b a ş k a dokulara

d ö n ü ş m e s i n e

böylece b i ç i m l e n d i r i l m i ş çamurun

üzerinde yeni a n l a t ı m o l a n a k l a r ı n ı n

ç ı k m a s ı n a

y a r d ı m c ı

o l m a k t a d ı r .

A ş a ğ ı d a ayakta dururken üzerinde leopar derisinden y a p ı l m ı ş bir elbise g i y m i ş olarak

betimlenen ana t a n r ı ç a

h e y k e l c i ğ i n i n

leopar derisini taklit edilerek y a p ı l m ı ş elbisesinin

gerçekte sahip o l d u ğ u görsel doku, çamur yüzey üzerinde d o ğ a l dokutarla iz ç ı k a r t m a

yöntemi k u l l a n ı l a r a k a k t a n l m ı ş t ı r . İ n s a n ı n gerçek

d o ğ a d a

görsel

o l a n ı

seramikte kendi

y a p t ı ğ ı yüzey üzerine geçirirken; gerçek doku etkisine sahip bir y ü z e y m i ş gibi taklit etmesi,

seramikte dokunun s u n d u ğ u o l a n a k l a r ı kullanarak a n l a t ı m ı a r t t ı r m a ç a b a s ı n ı n bir ö r n e ğ i d i r .



42

Bu anlamda M.Ö. 6000 li

y ı l l a r a

ait bu ana

t a n r ı ç a ö r n e ğ i n i n

leopar derisinden

b e t i m l e n m i ş

k ı y a f e t i n i n gerçek doku etkisi h a y r a n l ı k vericidir (Resim.42).

Resim.42 Ana a n r ı ç a H e y k e l c i ğ i , Çatalhöyük, Neolitik Ç a ğ , M.Ö.6000 y ı l ı ilk a n s ı 5,6 x 4,7 cm. ,

Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi

( K a r u ş k a r ı ,

Ece, Anadolu da Tarih Öncesi Ç a ğ l a r d a n Helenislik Dönem e Kadar Bulunan Ana

T a n r ı ç a l a r

ve Günümüzdeki Seramik o r u m l a r ı Yüksek Lisans Tezi, E s k i ş e h i r , 1998, s.52)

Günümüze gelene dek ve günümüzde de kütleden oyarak biçimlendirme yöntemiyle

doku ç a l ı ş m a l a r ı , birçok ö r n e ğ i y l e k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . A ş a ğ ı d a Baha Örken e ait olan

seramik

ç a y d a n l ı k t a kütleden oyarak biçimlendirme yöntemi

k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

Örken

ç a y d a n l ı ğ ı n ı n görsel doku etkisini bisküvi p i ş i m i n d e n sonra raku s ı r l a r ı y l a s ı r l a y ı p

lOOOOC

de raku p i ş i r i m i yaparak elde e t m i ş t i r (Resim.43).

aku

P i ş i r i m i n d e k u l l a n ı l a n

s ı r l a r ,

k ı s a

sürede ve her yönüyle e ş i t olarak ergiyebilen b i l e ş i m d e k i s ı r l a r d ı r (Uzuner,

1994, s.49). Raku p i ş i r i m i y a p ı l a c a k ç a l ı ş m a l a r ı n üzerine k a l ı n olarak raku s ı r ı sürülüp,

önceden ı s ı t ı l a n f ı r ı n a bir

m a ş a

y a r d ı m ı y l a dikkatlice

y

e r l e ş t i r i l i r l e r . Gözetierne d e l i ğ i n d e n

izlenen

s ı r ,

parlamaya ve

y a y ı l m a y a

b a ş l a d ı ğ ı n d a

f i r ı n d a n

ç ı k a r t ı l ı r

ve oksijensiz bir

ortamda s o ğ u t u l u r .

Resim.43 Baha Örken e Ait Seramik

Ç a y d a n l ı k ,

23

x 53cm., Raku

İ s t a n b u l

Menkul K ı y ı n e t l e r B o r s a s ı rup

Seramik

Sergisi Katalogu,

s t a n b u l ,

2000)



43

Raku

p i ş i r i m i

özellikle redüksiyon u y g u l m s ı

s ı r a s ı n d a o l u ş a n s o n u ç l a r ı y l a

görsel

doku


güçlü etkilere sahip bir yöntemdir. Bu sonuçlar

ç o ğ u n l u k l a s a n a t ç ı n ı n

denetim ve istemi

d ı ş ı n d a g e r ç e k l e ş i r ;

lüsterli seramikler yapan Gail McCarthy,

ç e ş i t l i

a t e ş l e m e

ve dumanlama teknikleri kullanarak renklenip,

ı ş ı ğ ı n

dans

e d e b i l d i ğ i

yüzeylere

d ö n ü ş e n

çömlek ve

k a r o l a r ı

için son sözü ben söylemiyorum. Son sözü

f ı r ı n

söylüyor

(Weekly, 1998, s.3) derken seramik

s a n a t ı n ı n y a r a t ı c ı k i ş i n i n

bilgi, beceri ve

e m e ğ i n i n y a n ı

s ı r a s e r a m i ğ i n

kendine özgü teknik diline

b a ğ ı m l ı

olarak

g e l i ş e n

yönlenen ve

ç e ş i t l e n e n

bir

a n l a t ı m z e n g i n l i ğ i n e sahip

o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k t a d ı r .

Bu

b a ğ l a m d a

seramik yüzeyler

üzerinde f a r k l ı görsel etkilere sahip d o k u l a r ı n


s a n a t ç ı n ı n denetiminin d ı ş ı n d a

elde edilebilecek etkiler k u ş k u s u z seramik s a n a t ı n ı

d i ğ e r

sanat

d a l l a r ı n d a n

a y ı r a n önemli bir

ö z e l l i ğ i

olarak da kabul edilebilir.

2 2 2 Çimdikleme Yönteminde Doku ve Bu Yöntemle B i ç i m l e n d i r i l m i ş

Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan B a z ı S ı r Teknikleri A ç ı s ı n d a n

Dokunun Ele

l ı n ı ş ı

Çamur biçimlendirme yöntemlerinden çimdikleme yöntemi, en basit ve en eski

yöntemlerden biridir. Bu yöntemin

u y g u l a n m a s ı n d a

avuca

s ı ğ a b i l e c e k

büyüklükte top

haline getirilen çamur avucun içine

y e r l e ş t i r i l i r

Elin

b a ş p a r m a ğ ı y l a

topak çamurun tam

o r t a s ı n d a n a ş a ğ ı y a d o ğ r u b a s t ı r ı l ı r D i ğ e r

parmaklar


topak çamurun

y a y ı l m a s ı

önlenir.

B a ş

parmak, avucun içinde bir taban

o l u ş t u r a c a k

duyurnun

y a k a l a n d ı ğ ı

noktaya

kadar

b a s t ı r ı l ı r

Daha sonra

y a v a ş y a v a ş

avuç içinde tutulan çamur

t o p a ğ ı

parmaklar


da döndürülerek

b a ş

parmak

y a r d ı m ı y l a s ı k ı ş t ı r ı l ı r y n ı

zamanda et

k a l ı n l ı ğ ı n ı n

her yerde e ş i t

o l m a s ı

s a ğ l a n ı r (Türedi Özen, 2002, s.1l l istenilen

b ü y ü k l ü ğ e

ve i n c e l i ğ e

gelen kap ayak eklendikten sonra kurutulmaya b ı r a k ı l ı r .

Çimdikleme yöntemi k u l l a n ı l a r a k b i ç i m l e n d i r i l m i ş bir

k a b ı n

yüzeyinde doku

o l u ş u m u n u

etkileyecek birçok dekorlama, s ı r veya p i ş i r i m

t e k n i ğ i n d e n y a r a l a n ı l a b i l i r .

Ancak

çimdikleme yönteminin u y g u l a n m a s ı

s ı r a s ı n d a

kap elle iz ç ı k a r t m a

t e k n i ğ i n e b a ğ l ı

olarak,

parmak izleriyle süslenecektir. Bu

b a ğ l a m d a lle Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i

özellikle elierin ve



44

p a r m a k l a r ı n y o ğ u n olarak k u l l a n ı l d ı ğ ı çimdikleme veya torna yöntemiyle biçimlendirme

s ı r a s ı n d a kendi d o ğ a l l ı ğ ı n d a o l u ş a n bir etkiye sahiptir. Bu etki, biçimlendirmeyi yapan

k i ş i n i n i s t e ğ i n e b a ğ l ı olarak a r t t ı n l a b i l e c e ğ i gibi özellikle yok edilebilirde. Bunun y a n ı s ı r a

düz yüzeyler üzerinde el, parmak veya t ı r n a k l a r ı n h a s t ı n l a r a k biçiminin çamurun üzerine

ç ı k m a s ı y l a elde edilen etkiler, yüzeyde f a r k l ı d o k u l a r ı n o l u ş m a s ı n a y a r d ı m c ı o l m a k t a d ı r .

Geleneksel Japon kültüründe çok önemli bir

y e r ı

olan çay kaselerinin

biçimlendirilmesinde çimdikleme yöntemi en az tomayla biçimlendirme yöntemi kadar

y e ğ l e n e n

bir yöntemdir.

A ş a ğ ı d a

XI.Kyusetsu

M ı w a y a

ait çay kasesi çimdikleme

yöntemiyle b i ç i m l e n d i r i l m i ş t i L M ı x ı a , çimdikleme yöntemiyle biçimlendirme s ı r a s ı n d a

ellerinin çamur üzerinde b ı r a k t ı ğ ı gerçek doku etkisini b o z m a m ı ş , bu etkinin

g ö z l e n e b i l e c e ğ i t o p l a n m a l ı s ı r l a kasesini

s ı r l a m ı ş t ı r . ( R e s i m . 4 4 )

T o p l a n m a l ı S ı r l a r ,

d i ğ e r

s ı r l a r d a n

f a r k l ı olarak sürüldükleri yüzeylerin üzerinde görsel etkilerin

y a n ı n d a

gerçek doku

etkisini p i ş i r i m s ı r a s ı n d a damarlar ve a d a c ı k l a r ş e k l i n d e çekilerek, yüzeyde alttaki s ı r veya

çamur görülecek biçimde (Arcasoy, 1983, s.231) ortaya ç ı k a r a n s ı r l a r d ı r

Resim.44 XI.Kyusetsu

M ı w a

Ait Çay Kasesi, Hagi

S e r a m i ğ i

11,6cm., R:14,6cm.,

1989

(Geleneksel Stilde Ç a ğ d a ş apon Seramikleri Sergisi Katalogu, Ajans

ürk

a s ı n ve B a s ı m A . Ş .

Ankara, 1998, s 54)



46

Sucukla biçimlendirme yöntemi k u l l a n ı l a r a k y a p ı l a n

ç a l ı ş m a l a r ,

Miken küpleri

ö r n e ğ i n d e

o l d u ğ u gibi, biçimlendirme s ı r a s ı n d a ş e r i t l e r i n d i z i l i ş i n e b a ğ l ı olarak o l u ş a n

gerçek doku etkisi yok edilip, h a z ı r ş e r i t l e r e biçim verilerek apiike edilerek o l u ş t u r u l a b i l i r .

Bunun y a n ı s ı r a sucukla biçimlendirme yönteminde, gerçek doku etkileri, f a r k l ı dekorlama

tekniklerine gereksinim duymadan, biçimlendirme s ı r a s ı n d a ş e r i t l e r i n

d i z i l i ş

biçimine b a ğ l ı

olarak da o l u ş t u r u l a b i l i r .

A ş a ğ ı d a Ann Mortimer'a ait 'Bahar Ç a y ı ' isimli seramik fincan ve a l t l ı ğ ı n

biçimlendirilmesinde sucukla biçimlendirme yöntemi

k u l l a n ı l m ı ş ,

gerçek doku etkisi

ş e r i t l e r i n d i z i l i ş biçimine b a ğ l ı o l u ş m u ş ve bilinçli olarak ı r a k ı l m ı ş t ı r . (Resim.46)

Resim.46

nn

Mortimer 'Bahar a y ı ' , 4,5 x 6cm., 1992

( İ s t a n b u l 92

' Dünya Seramikçilerinin Diliyle, Mas

a t b a a c ı l ı k , İ s t a n b u l

1992, s.8)

2.2.4. Toroayla Biçimlendirme Yönteminde Doku ve u Yöntemle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan B a z ı Dekor,

S ı r

ve P i ş i r i m Teknikleri

A ç ı s ı n d a n

Dokunun Ele l ı n ı ş ı

S e r a m i ğ i n

biçimlendirilmesinde bir devrim olarak nitelendirilebilen Orta Tunç

Ç a ğ ı n en büyük teknolojik

a ş a m a s ı ,

çömlekçi ç a r k ı n ı n icat e d i l m i ş o l m a s ı d ı r . Bu, dünyada

s a n a y i l e ş m e n i n

ve e n d ü s t r i l e ş m e a t ı l ı m ı n ı n ilk

a d ı m ı d ı r

(Akurgal, 1998, s.l2). T o m a n ı n

b u l u n m a s ı ,

seramik

k a p l a r ı n ;

düzgün,

h ı z l ı

kolay ve çok

ç e ş i t l i

biçimlerde üretilmelerine

y a r d ı m c ı o l m u ş t u r .



47

Çömlekçi t o m a s ı üzerinde biçimlendirilecek çamurun, tane boyutu ı n c e p l a s t i k l i ğ i

yüksek

o l m a l ı d ı r .

Çömlekçi ç a r k ı n ı n üzerinde ç a l ı ş m a y a b a ş l a m a d a n önce, çamurun

y o ğ r u l a r a k h a v a s ı a l ı n ı r H a z ı r l a n a n çamur, t o m a n ı n diskine

h ı z l a

a t ı l a r a k y a p ı ş t ı r ı l ı r ve

dönen diskin üzerinde iki elle kavranan çamur merkeze getirilir. Tomada çamur merkeze

gelmeden ç a l ı ş m a y a

b a ş l a n ı r s a

çamur yalpa y a p a c a ğ ı n d a n düzgün biçimler çekilemez.

Tomada b i ç i m l e n d i r i l m i ş ç a l ı ş m a l a r ona biçim veren elierin yönlendirmesiyle, ilk torna

örneklerden günümüze gelene dek birçok ç e ş i t l e r i y l e k a r ş ı m ı z a

ç ı k a r .

A ş a ğ ı d a

Orta Tunç

Ç a ğ ı n a

ait çömlek, tomayla


ilk seramik

örneklerindendir Resim.47). Ç ö m l e ğ i n

yüzeyindeki gerçek doku etkileri k a z ı m a t e k n i ğ i


o l u ş t u r u l m u ş t u r .

K a z ı m a T e k n i ğ i

ç a m u r l a r ı n f a r k l ı biçimlendirme

yöntemleriyle, biçimlendirildikten sonra keskin uçlu metal bir aletin y a r d ı m ı y l a deri

s e r t l i ğ i n d e y k e n istenilen desene b a ğ l ı olarak, serbest elle veya bir

ş a b l o n


k a z ı n m a s ı y l a

u y g u l a n ı r .

K a z ı m a

T e k n i ğ i y a ş çamura u y g u l a n d ı ğ ı n d a

ş e k l i n b o z u l m a s ı n a

veya zedelenmelere, çok k u r u m u ş çamura u y g u l a n d ı ğ ı n d a ise

k a z ı m a n ı n

y a p ı l d ı ğ ı yerlerde

atmalara, kopmalara ve hatta

k ı n i m a l a r a

neden

o l a c a ğ ı n d a n

u y g u l a m a n ı n

deri

s e r t l i ğ i n d e k i

ürün üzerine u y g u l a n m a s ı çok önemlidir.

Resim.47 Orta Tunç Ç a ğ ı n a

Ait Çömlek,

P i ş ı n i ş

Toprak,

3

cm., Alacahöyük, M.Ö.3000 nin

İ l k Y a n s ı

Anadolu Medeniyetleri Müzesi Katalogu, Dömnez Ofset, Ankara, s,61)



48

Tomada


bir

ç a l ı ş m a n ı n

üzerine

f a r k l ı s ı r l a r k u l l a n ı l a r a k

görsel doku

etkileri o l u ş t u r u l a b i l i r . 10 ve 1 4 . y ü z y ı l l a r a r a s ı n d a U z a k d o ğ u d a çok uygulanan

(Arcasoy, 1983, s.238) efadon S ı r l a r ı , görsel doku etkisini sahip o l d u ğ u y e ş i l rengiyle

k a z a n ı r . Gerçekte seladon s ı r l a r ı n ı n renkleri y e ş i l d e n s a r ı y e ş i l e kadar d e ğ i ş i r . Renk

üzerine rol oynayan etkenler, b a ş t a redüksiyon olmak üzere, s ı r r ı n b i l e ş i m i n d e yer alan

demir, krom, kalay, titan,ve nikel b i l e ş i k l e r i d i r (Arcasoy, 1983, s.238). A ş a ğ ı d a ejderha

s a r ı l ı seladon s ı r l ı kavanoz, M.S. 1127-1279 dönemlerine Çin'de ü r e t i l m i ş t i r (Resim.48).

Kavanozun, görsel doku etkisi seladon ı r l a r ı y l a elde edilirken, gerçek doku etkisi de

aplikasyon yöntemi k u l l a n ı l a r a k o l u ş t u r u l m u ş t u r .

Resim.48

Ejderha S a r ı l ı Seladon Kavanoz M.

S

I 127-1279 Dönemlerine Ait

Shanghai Museum Ancient Chincse Ccramics Gallery Catalogue,

Shangai)

Torna,

b u l u n u ş u n d a n

bugüne kadar k u l l a n ı m ı n a olan ilgiyi hiç k a y b e t m e m i ş bir

biçimlendirme a r a c ı d ı r . Bu anlamda tomada b i ç i m l e n d i r i l m i ş

ç a l ı ş m a l a r ı n

üzerine

uygulanan dekor teknikleri de

ç e ş i t l i l i k

göstermektedir. Tarihsel g e l i ş i m süreci içerisinde

çok önemli bir yeri olan

O s m a n l ı

Dönemi

İ z n i k

Seramikleri de tomayla


örneklere sahiptir.



49

A ş a ğ ı d a O s m a n l ı

Dönemi

İ z n i k

Seramiklerinden olan kandil, görsel doku etkisini ş e f f a f

s ı r a l t ı n a beyaz zemin üzerine mavi t o n l a r ı , turkuvaz, lacivertle i ş l e n m i ş (Öney, 1977,

s.65)

s ı r a l t ı

dekor

t e k n i ğ i y l e

k a z a n m ı ş t ı r

(Resim.49).

S ı r

A l t ı

ekorlama

e k n i ğ i n d e

k u l l a n ı l a n boyalar birlikte k u l l a n ı l d ı k l a r ı saydam s ı r t a b a k a s ı n ı n a l t ı n d a d e ğ i ş i k renk

t o n l a r ı ve derinlik etkisi verirler (Uzuner, 1994, s.36) F ı r ç a y l a uygulamaya uygun olarak

çok ince ö ğ ü t ü l m ü ş olan s ı r a l t ı dekor

o y a l a r ı ,

üzerine a t ı l a n

s ı r r ı n

a l t ı n d a , akma, kabarma,

erime, yapmadan s ü r ü l d ü ğ ü biçimini koruma ö z e l l i ğ i n e sahiptir. Uygulamada, s ü r ü l e c e ğ i

yüzeyin temiz o l m a s ı , b o y a n ı n medyum s ı r üstü b o y a n ı n s u l a n d ı n i m a s ı için k u l l a n ı l a n

eriyik) (Sözen, Tanyel

i

992, s. 57) eklenmesiyle yüzeye t u t u n m a s ı n ı n a r t m a s ı ve b o y a n ı n

ince, saydam ve her yerde e ş i t de sürülmesi y a n l ı ş l a r ı n o l u ş u m u n u engellemektedir. Görsel

doku l u ş u m u n d a

e ş s i z

etkilerin y a r a t ı l a b i l e c e ğ i bu yöntem y ü z y ı l l a r d ı r u y g u l a n m a k t a d ı r .

Resim.49 Beyaz Zemin Üzerine Mavi Beyaz

S ı r

A l t ı Dekorlu Kandil, Çinili

ö ş k , İ s t a n b u l

(Osmanh da Çini Seramik Öyli.üsü, Creative a y ı n c ı l ı k ve T a n ı t ı m t . İ s t a n b u l , s.22)

Torna yöntemini kullanarak eserlerine biçim veren s a n a t ç ı l a r , f a r k l ı yöntemleri

kullanarak hem özgün bir a n l a t ı m diline hem de f a r k l ı dokusal etkileri bedenlerinde

t a ş ı y a n

eserlerin o l u ş m a s ı n a neden o l m u ş l a r d ı r .



50

Tomayla b i ç i m l e n d i r i l m i ş bir


üzerine aplikasyon t e k n i ğ i k u l l a n ı l a r a k gerçek

doku etkisi elde edilebilir. ş a ğ ı d a Kenneth Bright a ait tomayla b i ç i m l e n d i r i l m i ş

kavanozun yüzeyindeki gerçek doku etkisi aplikasyon t e k n i ğ i


elde


(Resim.SO) plikasyon T e k n i ğ i , b i ç i m l e n d i r i l m i ş çamurun üzerine,

a y n ı

k ı v a m d a çamur

eklemek suretiyle g e r ç e k l e ş t i r i l e n bir dekorlama türüdür (Türedi Özen, 2002, s.136).

Apiike edilecek çamur

h a z ı r l a n ı p ,

apiikenin u y g u l a n a c a ğ ı yere çentikler

a ç ı l ı r

ve çentiklere

b a l ç ı k

( s u l a n d ı r ı l m ı ş çamur) sürüldükten sonra apiike edilmek istenen çamur y a p ı ş t ı r ı l ı r .

Resim.SO Kenneth Brigh

t a

Ait Aplikasyon

T e k n i ğ i K u l l a n ı l m ı ş

K a p a k l ı Kavanoz

(Consentino, Peter, The Encyclopedia of

Pottery

Techiques,

H e a d l i ı ı e

Book Publishing PLC, London,

1997, l6)

Tomayla biçimlendirme yöntemi


elde edilen ve biçimlendirme s ı r a s ı n d a

mermer gibi d a m a r l ı bir görsel doku o l u ş u m u n a sebebiyet veren Mermer T e k n i ğ i , iki f a r k l ı

renkteki çamurun y o ğ r u l d u k t a n sonra tomada çekilmesiyle elde edilir. Bu noktada dikkat

edilmesi gereken y o ğ r u l m a i ş l e m i n i n ç a m u r l a r ı n renkleri birbirine k a r ı ş m a d a n

b ı r a k ı l m a s ı d ı r . H a z ı r l a n a n çamur, tomada uygulanmak istenen kaba b a ğ l ı olarak çekilir.

Torna çekimi s ı r a s ı n d a mermerin görsel etkisi görünmez. Deri s e r t l i ğ i n e gelen kap t o r n a n ı n

üzerinde y a v a ş ç a döndürülerek bir sistire y a r d ı m ı y l a ince bir kat üzerinden kazmarak

mermer dokusu

ç ı k a r t ı l ı r ş a ğ ı d a

Peter Cosentino'nun,

k ı r m ı z ı

ve porselen çamurunu



5

k a r ı ş t ı r ı p tomada mermer yöntemi kullanarak


vazosu i n s a n ı n d o ğ a y ı taklit

ederek y a p t ı ğ ı

görsel

d o k u l a r ı n

seramik üzerinde

y g u l a n m a s ı n a

bir örnektir (Resim. SI).

Resim.Sl Peter Cosentino ya Ait Mermer e k n i ğ i

K u l l a n ı l m ı ş

Vazo

(Consentino, Peter, The Encyclopedia o Pottery Techiques Headline Book Publishing PLC, London,

1997, s.l2

Astar dekorlama tekniklerinden S g r a f ı t t o bir ç e ş i t k a z ı m a

t e k n i ğ i d i r .

S g r a f ı t t o deri

s e r t l i ğ i n e

g e l m i ş ürünün üzerine zeminden f a r k l ı renk bir astann sürüldükten sonra istenilen

desene

b a ğ l ı

olarak

k a z ı n m a s ı y l a

elde edilir.

K a z ı m a

i ş l e m i

t a m a m l a n ı p

bisküvi

p i ş i r i m i

y a p ı l a n ürün

s ı r l a n d ı k t a n

sonra tekrar

p i ş i r i l i r

S ı r r ı n a s t a r l ı ve astann

k a z ı n d ı ğ ı

alanlarda

f a r k l ı

etkiler

o l u ş t u r m a s ı y l a

görsel doku etkisi

o l u ş u r .

ş a ğ ı d a Jenny Clarke ait tomayla b i ç i m l e n d i r i l m i ş stoneware

ç a y d a n l ı k s g r a f ı t t o

t e k n i ğ i n i n

basit fakat etkin bir

ö r n e ğ i n i

sergilemektedir. S a n a t ç ı eserinde

s g r a f ı t t o t e k n i ğ i n i

u y g u l a d ı ğ ı alanda bant biçiminde astar

k u l l a n m ı ş d i ğ e r k ı s ı m d a

çamurun kendi zemin



5

rengini b ı r a k m ı ş t ı r . Bisküvi p i ş i r i m i n d e n sonra mat beyaz s ı r kullanarak görsel doku etkisi

elde

e t m i ş t i r

(Resim.52).

Resim.52

Jenny Clarke a Ait Sgrafitto

Ç a y d a n l ı k

(Consentino, Peter, The Encyclopedia

o

Pottery Techiques Headline Book Publishing PLC, London,

1997, s.71)

Torna yöntemiyle biçimlendirme s ı r a s ı n d a daha önce çimdikleme yöntemiyle doku

b ş l ı ğ ı a l t ı n d a ele a l ı n a n lle Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i k u l l a n ı l a r a k da dokusal etkiler

o l u ş t u r u l a b i l i r . ş a ğ ı d a Ekrem Kula'ya ait seramik ç a l ı ş m a l a r ı n gerçek doku etkisi,

ç a l ı ş m a üzerinde biçimlendirme s ı r a s ı n d a t ı r n a k izlerinin b ı r a k ı l m a s ı y l a o l u ş t u r u l m u ş t u r .

Görsel doku etkisi ise çamur bünyeye

k a r ı ş t ı r ı l a n

bazalt malzemesinin bir sonucu olarak

g e l i ş m i ş t i r . Ekrem Kula, bazalt malzemesini çamur bünyesine f a r k l ı tane iriliklerinde

k a r ı ş t ı r d ı k t a n

sonra, b i ç i m l e n d i r d i ğ i ç a l ı ş m a l a r ı n ı 1220°C de 20-30 dakika

temperlendirerek a z a l t ı n yüzeyde

o l u ş a n

görsel doku etkilerini eserlerinde k u l l a n m a k t a d ı r .

Ekrem Kula, bazalt kullanarak f a r k l ı dokusal etkiler elde e t t i ğ i eserlerini söyle a n l a t ı y o r

torna f o r m l a r ı n birbirine biçim olarak y a k ı n l ı ğ ı görsel

a l g ı n ı n

ve ilginin

a r t m a s ı n ı

s a ğ l a m a k

için t a s a r l a n m ı ş olup, form yüzeyindeki doku ve renklerin; s a n a t ç ı n ı n içinden



5

g e l d i ğ i

gibi,

k a y g ı

ve e n d i ş e ile b ü t ü n l e ş m i ş , özgün a n l a t ı m biçimi olarak ortaya

konulmaya

ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r

(Kula, 200 1, s.173) (Resim.53).

Resim.53 Ekrem Kul

a

ya Ai t Seramik Ç a l ı ş m a l a r

F o t o ğ r a f : Foto Özlem)

Beril A n ı l a n m e r t ' i n tomayla b i ç i m l e n d i r i l m i ş t a b a k l a r ı ,

y ı r t a r a k ,

keserek, p a r ç a l a y ı p

tekrar yeni biçimlere d ö n ü ş t ü r d ü ğ ü eserlerini ve dokusal etkilerini Anna Turay

ş ö y l e

a k t a r ı y o r ;

bir

u m a ş

dokusunun lezzeti var o dönem tezgahtaki yeni

ç a l ı ş m a l a r d a .

Seramik

hamurunu katiayarak o l u ş t u r d u ğ u formlar bu lezzetten de

y a r a r l a n ı y o r

büyük ölçüde.

K ı v ı r d ı ğ ı ,

y ı r t t ı ğ ı ya da a ç t ı ğ ı formlar kadar o dokunun da

b a ş l ı b a ş ı n a

bir

i ş l e v i

var

(Turay, 1994, s.44). Dokunun

i ş l e v i ; ç a l ı ş m a l a r ı n ı n

bütününde,

y ı r t ı l m ı ş

p a r ç a l a r ı n

k e n a r l a r ı n d a k i

hareketlenme ve

f ı n n ı n a t e ş i n i n b r a k t ı ğ ı

izierin y a n s ı m a s ı olarak hem

gerçek hem de görsel olarak

ç ı k ı y o r k a r ş ı m ı z a

(Resim.54).

Resim.54 Beril

A n ı l a n m e r t e it

Seramik

Ç a l ı ş m a

(,Turay, Anna, Daha Çok t e ş , Çanakkale Seramik Sanat a y ı n l a r ı , Promat A . Ş . , l 9 9 4 , s . 12)



5

2.2.5. Plakayla Biçimlendirme Yönteminde Doku ve

u

Yöntemle


Yüzey ve Biçimlerin Üzerine

Uygulanan

B a z ı

Dekor

Teknikleri

A ç ı s m d a n Dokunun

Ele

l m t ş t

Plakayla biçimlendirme yöntemi, plastik

ö z e l l i ğ e

sahip çamurlarla birçok

ç a l ı ş m a n ı n biçimlendirilmesinde r a h a t l ı k l a uygulanabilen bir yöntemidir. Plastik ö z e l l i ğ e

sahip çamur y o ğ r u l u r , zemini düz olan bir masaya, büyükçe bir bez

s e r i l d İ k t e n

sonra, et

k a l ı n l ı ğ ı n ı n her yerde e ş i t

o l m a s ı n ı

s a ğ l a m a k için iki e ş i t k a l ı n l ı k t a k i ç ı t a n ı n a r a s ı n a

konulur ve bezin kalan k ı s m ı çamurun üzerine gelecek de örtülür. Bez çamurun merrlaneye

ve a ç ı l d ı ğ ı alana y a p ı ş m a s ı n ı engeller a y r ı c a a ç ı l d ı ğ ı yerden rahat k a l d ı r ı l m a s ı n a da

y a r d ı m c ı

olur. Merdaneyle

ç ı t a l a r ı n

b i z a s ı n d a her tarafta

ş i t

hale gelinceye kadar a ç ı l a n

çamur plakalar k u l l a n ı m a h a z ı r hale gelir. A y r ı c a bugün g e l i ş e n teknolojinin s u n d u ğ u

olanaklardan biri olarak plaka açma makineleri de k u l l a n ı l m a k t a d ı r .

Plaka yöntemi k u l l a n ı l a r a k biçimlendirilen ç a l ı ş m a l a r d a gerçek doku etkileri

ç a l ı ş m a

s ı r a s ı n d a çamur y a ş k e n f a r k l ı teknikler


uygulanabilir. Devrim Erbil, E c z a c ı b a ş ı

Sanat Atölyesinin seramik

s a n a t ı n a

f a r k l ı

b a k ı ş

a ç ı l a r ı

k a z a n d ı r a b i i r n e k a m a c ı y l a ,

ç o ğ u

ressam olan


seramik ç a l ı ş m a l a r ı n d a n o l u ş a n eserleriyle

k a t ı l d ı k l a r ı

'Tuvalden

Resme'

a d l ı

sergide resimlerinde


görsel doku etkilerini plaka yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r d i ğ i seramiklerin üzerine t a ş ı m ı ş t ı r . Sergi katalogunda eserlerini ve d u y g u l a r ı n ı

a n l a t t ı ğ ı

y a z ı s ı n d a ,

s e r a m i ğ i n resim s a n a t ı n d a n f a r k l ı dokusal etki ç o ğ u l l u ğ u n u ve

ç a l ı ş m a l a r ı n a etkilerini ş ö y l e

a k t a r m ı ş t ı r ;

resimlerimde a r a y ı p b u l a m a d ı ğ ı m dokular

seramikte somut olarak önünüzde

c a n l a n ı y o r d u .

Y a n ı l s a m a ile u l a ş t ı ğ ı m ı z gerçek yerine,

dokunarak h i s s e t t i ğ i m i z d o k u l a r ı g e r ç e k l e ş t i r i y o r d u n u z (Tuvalden

T o p r a ğ a

2000).

Devrim Erbil'in y a n ı l s a m a l a r l a u l a ş t ı ğ ı m ı z gerçek diye

a d l a n d ı r d ı ğ ı

resimlerinin görsel

doku etkisi, seramik s a n a t ı n ı n

o l a n a k l a r ı

içerisinde dokunarak d u y u r n s a d ı ğ ı gerçek

dokulara

d ö n ü ş t ü r m e s i

a y n ı katalogda Süleyman Saim Tekcan'a ait g ö r ü ş l e r l e

bütünlenebilir; Seramik, i n s a n ı n sadece görsel d u y u l a r ı n a d e ğ i l , dokunma rluyusuna da

hitap eden bir sanat

o l d u ğ u

için

a n l a m l ı .

Çamurla iç içe

y a ş a d ı ğ ı n ı z d a ,

bu duyguyu çok



55

daha iyi kavrayabiliyorsunuz. Bu yüzden s e r a m i ğ i n tüm d u y u l a r ı harekete geçiren bir sanat

o l d u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r u m

(Tuvalden

T o p r a ğ a ,

2000) Resim.55) .

Resim.55 Devrim Erbil e

Ait

Seramik Plaka, 57 x 95 cm.

Tuvalden T o p r a ğ a , Vitra Seramik Sanat Atölyesi Tuvaiden o p r a ğ a Bodrum Kalesi Sergisi Katalogu,

2000)

Dokusal etkilerin


uygulanacak dekorlama tekniklerinin ve/veya

f ı r ı n

atmosferinin de önemli rol

o y n a d ı ğ ı

plaka yöntemi

ç o ğ u

zaman bu etkilerin üzerinde

o l u ş t u ğ u bir zemin i ş l e v i görür. Bu anlamda plaka yöntemiyle biçimlendirdikten sonra

o l u ş t u r u l a c a k görsel doku etkileri f a r k l ı dekorlama teknikleri kullanarak elde edilebilinir.

Seramikte

k u l l a n ı l a n erigrafi e k n i ğ i

genel serigrafi

t e k n i ğ i n e

paralel olarak, seramik

bir yüzeyin üzerinde uygulanmak

i s t e n d i ğ i n d e

aktanlmak istenen bir

t a s a r ı m ı n

pozitif

görüntüsü; fotografik filmierin

y a n ı

s ı r a asetat üzerine b o y a n m ı ş bir leke, asetata veya

a y d ı n g e r e

a k t a n l m ı ş

bir desen, ş e f f a f bir malzerneye

ç ı k a r ı l a c a k

Iaser veya fotokopi b a s k ı s ı

h a z ı r l a n d ı k t a n

sonra ipek ekrana sürülen

ı ş ı ğ a d u y a r l ı

emülsiyonlara uygulanan

UV

ı ş ı k

k a y n a k l ı

p o z l a n d ı r m a sayesinde

k a s n a ğ a

a k t a r ı l ı r (Karavit, 2001, s.38) Serigrafi t e k n i ğ i



56

seramik yüzey üzerine

s ı r a l t ı , s ı r ı ç ı

veya s ı r üstü olarak

d e l a y l ı

veya d o l a y s ı z yollarla

aktanlabilir.

A ş a ğ ı d a seramik yüzey üzerine d o ğ r u d a n b a s k ı yöntemi k u l l a n ı l a r a k görsel doku etkileri

o l u ş t u r u l m u ş eser Maria Geszler' e aittir. Geszler bazen b a s ı l m ı ş , çamur t a b a k a l a r ı üzerine

bazen de heykelsi parçalar üzerine b a s k ı yaparak,

b a s ı l a n

görüntünün biçiminin b o z u l m a s ı

için seramik formun biçimlendirilebilir

y e t e n e ğ i n i

(Karavit, 2001, s.39) kullanarak gerçek

doku etkileri o l u ş t u r m u ş t u r (Resim.56).

Resim.56 Maria Geszler 'Endüstriyel M a n z a r a n ı n Ş ü r i Porselen Üzerine İ p e k B a s k ı , 68 x 39 x 6 cm. , 1991

Türk Seramik D e r n e ğ i Seramik Dergisi, S a y ı :

16, Sümer

a t b a a s ı , İ s t a n b u l ,

2001, s.40)

Plaka yöntemin döküm çamuruyla olan u y g u l a m a s ı n d a

g e n i ş

düz bir

a l ç ı

plaka üzerine

e ş i t

k a l ı n l ı k t a dökülen döküm çamuru,

a l ç ı

p l a k a n ı n üzerinde suyu çekilineeye kadar

bekletilir ve istenilen biçime b a ğ l ı olarak biçim verilip kurotulmaya

b ı r a k ı l ı r . U y g u l a m a s ı

oldukça yorucu ve dikkat gerektiren bu yöntem, fazla y e ğ l e n m e m e k l e beraber eserlerinde

bu yöntemi u y g u l a m ı ş s a n a t ç ı l a r d a n S Sibel Sevim 'Haberler' a d l ı eserinde döküm

çamurundan


ince

p l a k a l a r ı

gazete

k a ğ ı t l a r ı n a

gönderme y a p t ı ğ ı vazolara

d ö n ü ş t ü r m ü ş t ü r . Seramik s a n a t ı n ı n a n l a t ı m o l a n a k l a r ı içerisinde insan t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş



57

gazetelerin görsel doku etkilerini,

s e r i g r a f ı t e k n i ğ i n i n d o l a y l ı

olarak u y g u l a n d ı ğ ı

ç ı k a r t m a

t e k n i ğ i n i kullanarak eserine

t a ş ı m ı ş t ı r

(Resim.57).

·

.

1 •

• w

..

.

..

.

l ·

.

Resim.57 Sibel Sevim 'Haberler' 35 x

5

x

5

cm., D öküm T e k n i ğ i , Ç ı k a r t m a El Dekoru, 1200 oc

Türk Seramik

e r n e ğ i

Vazo

Seramik

Sergisi Katalogu, Egemen a t b a a c ı l ı k , İ s t a n b ı ı l 1998 s.l7)

Çok f a r k l ı renklerde b a s k ı l a r ı n y a p ı l a b i l d i ğ i bir yöntem olarak Ç ı k a r t m a

T e k n i ğ i

seramik yüzey üzerine

u y g u l a n m a s ı

istenilen t a s a r ı m ı n ç ı k a r t m a k a ğ ı d ı

a r a c ı l ı ğ ı y l a a k t a r ı m

i ş l e m i

olarak a ç ı k l a n a b i l i r . Ç ı k a r t m a Yöntemi Özel Z a m k l ı

k a ğ ı t

üzerine bir desenin

s e r i g r a f ı

yöntemiyle seramik

b o y a l a r ı n b a s ı m ı d ı r . B a s k ı l ı k a ğ ı t k u r u d u ğ u n d a

üzerine

s e r i g r a f ı

maske

l a k ı h a s t ı n l a r a k

aktanlmak istenen desen üzerine ince koruyucu bir tabaka

o l u ş t u r u l u r

ve transfere h a z ı r l a n ı r (Karavit, 2001, s.39).

a z ı r l a n a n

ç ı k a r t m a n ı n ,

a k t a n l a c a ğ ı

yüzeye uygulanabilmesi için, temiz bir suyun içinde

ı s l a t ı l a r a k b a s k ı l ı

ince

tabaka z a m k l ı k a l ı n k a ğ ı t t a n

a y r ı l a r a k

aktarma i ş l e m i

g e r ç e k l e ş t i r i l i r .

Aktarma i ş l e m i n d e ,

b o y a n ı n

altta

l a k ı n

üstte o l m a s ı n a dikkat edilir. Transfer k a ğ ı d ı seramik ürünün üzerine

y e r l e ş t i r i l d i k t e n

sonra

f ı l k u l a ğ ı ş e k l i n d e

tabir edilen

ç ı k a r t m a l a s t i ğ i

ile suyu

a l ı n ı r

ve

kurulama i ş l e m i

y a p ı l ı r

(Sevim. 1991, s.39). Bu noktada dikkat edilmesi gereken

ç ı k a r t m a

ile yüzeyin birbirine

d e ğ m e n o k t a l a r ı n a r a s ı n d a

toz veya hava kalmayacak de

y a p ı l a r a k

seramik yüzeye a k t a r ı l m a s ı d ı r .



58

Plaka yöntemiyle b i ç i m l e n d i r i l m i ş bir ç a l ı ş m a n ı n üzerinde gerçek doku etkisi

o l u ş t u r m a d a yapay dokulardan y a r a r l a n ı l a b i l i n i r

Yapay okutarla

Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i ,

i n s a n ı n bilgisi, e m e ğ i ve teknik becerisiyle y a r a t t ı ğ ı ve

f a r k l ı

i ş l e v l e r e yönelik k u l l a n ı m ı

olan her türlü malzemenin sahip o l d u ğ u yapay dokunun y a ş çamurun üzerine

b a s t ı r ı l d ı k l a r ı n d a

elde edilebilmektedir. Günlük y a ş a m ı m ı z d a

k u l l a n d ı ğ ı m ı z

her biri

f a r k l ı

karakteriere sahip malzemeler y a ş çamur üzerine b a s t ı r ı l d ı ğ ı n d a ç ı k a n izierin sahip

o l d u ğ u

dokusal etkiler, daha önce fark e d e m e d i ğ i m i z güzellikte,

a n l a t ı m ı g ü ç l e n d i r İ c İ

etkilere

sahiptirler. ş a ğ ı d a Mine Çelengil Göker e ait ç a l ı ş m a d a Göker, yapay dokularla iz

ç ı k a r t m a t e k n i ğ i n i , ç a l ı ş m a s ı n ı b i ç i m l e n d i r d i ğ i çamurun üzerine dantelleri b a s t ı r a r a k

u y g u l a m ı ş ve eserinde gerçek doku etkileri

o l u ş t u r m u ş t u r

(Resim 58).

Resim.58 Mine Çelengil Göker e Ait

a l ı ş m a

50 x

5

x 20 cm.

Vitra Seramik

Sanat Atölyesi K i ş i s e l

İ z l e r

3 Sergisi Katalogu, 2000)

Plaka

t e k n i ğ i

kullanarak eserlerini biçimlendiren Atilla

G a l a t a l ı ,

düz plakalar üzerinde

çamurun sahip o l d u ğ u plastiksel etkileri vurgulayan ve gerçek doku etkileri çok yüksek

olan seramikleri üzerinde, zaman boyutunu

s o r g u l a m ı ş ,

yeryüzünün

k a t m a n l a r ı

ve Jeolojik

o l u ş u m l a r ı k u r g u l a m ı ş t ı r . Atilla G a l a t a l ı ' n ı n organik seramik yüzey olarak a n l a t t ı ğ ı

eserlerinin d e ğ i ş i k renk ve tonlarda y u m u ş a k ve sert yüzeyleri

k a r ş ı k a r ş ı y a

getiren

dokusal ç e ş i t l e m e l e r l e seramik malzemenin

d o ğ a s ı n d a n

elde edilebilecek karakteri güçlü



59

ş e k i l d e

ifade (Turay, 1996, s.60) etmesi, seramik

s a n a t ı a d ı n a

önemli eseriere ı m z a

a t m a s ı n a neden o l m u ş t u r (Resim.59).

Resim.59 Atilla

G a l a t a l ı

'Hareket ve Ses ', Seramik Pano

(Türkiye'de Sanat Plastik Sanatlar Dergisi,

A s ı r

M a t b a a s ı

İ s t a n b u l ,

S a y ı ; 3 3 1998

s,33)

2.2.6. Kahba S ı v a y a r a k Biçimlendirme Yönteminde Doku ve u Yöntemle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve Biçimlerin Üzerine Uygulanan B a z ı

Dekor

ve S ı r Teknikleri


Ele

A l ı n ı ş ı

K a l ı p ; üç boyutlu bir nesnenin

k o p y a s ı n ı ç ı k a r t m a k

ya da

ç a ğ a l t m a k

için

h a z ı r l a n a n özel kap S özen,Tanyel , 1992,

s.

120) olarak f a r k l ı malzemeler k u l l a n ı l a r a k ,

a l ç ı d a n ,

a h ş a p t a n ,

metalden, çamurdan, veya kumdan

y a p ı l a b i l i r .

K a l ı p

çok eski

zamanlardan beri

ç ş i t l i

lerde

k u l l a n ı l m ı ş t ı r . K a l ı p

tek

k a l m ı ş

bir

e ş y a n ı n

üretimi için ya da

belli

s a y ı d a

kopya üretimi için k u l l a n ı l ı r (Sevim, 1993, s.4).

Tarihsel süreç içerisinde Roma seramik

g e l e n e ğ i n d e

p i ş m i ş kil k a l ı p l a r ı n k u l l a n ı m ı

önemli yer

t u t m a k t a d ı r . K a l ı p k u l l a n ı m ı ,

çarktan sonra üretimi ve endüstriyi etkileyen

ikinci önemli

b a s a m a k t ı r . R o m a l ı l a r

rölyefli

k a l ı p l a r ı g e n i ş

ölçüde

k u l l a n m ı ş l a r d ı r .

Çamurdan


bu

k a l ı p l a r ı n

içlerine, mühürler ve dekor ruletleriyle desenler



6

i ş l e n m i ş t i r . P i ş i r i l e n bu k a l ı p l a r ç a r k ı n üzerine koyularak içine kil b a s ı l ı r , y a y ı l ı r ve yüzey

iyice ( Ç a k ı , 1999, s.38) düzeltilirdi (Resim.60). Roma seramiklerinin

biçimlendirilmesinde

k u l l a n ı l a n k a l ı b a s ı v a y a r a k

biçimlendirme yöntemi, bir anlamda

ş a b l o n t o m a s ı y l a biçimlendirme yönteminin de b a ş l a n g ı c ı olarak kabul edilebilir.

Resim.60 Roma Dönemine Ait a l ı p M.Ö.l.yy. Metropolitan Sanat Müzesi, New York

(Nelson, Glenn C. Ceramics: A

Potter s

Handbook

,

5 B a s k ı

Hoffmann Press, Inc.,St Louis, 1984, s.51)

Roma seramiklerinin yüzeylerindeki gerçek doku etkileri Mühürlerden ve ekor

Ruletlerinden

Ç ı k a r t m a

T e k n i ğ i y l e o l u ş t u r u l m u ş t u r . P i ş m i ş toprak, tahta, metal,

kauçuk, plastik veya daha

f a r k l ı

birçok malzemeden

y a p ı l a b i l e n

mühür ve dekor ruletleri,

üzerinde çamur yüzeye u y g u l a n m a s ı istenen dokunun negatif ya da pozitifinin i ş l e n m e s i y l e

elde edilir. Biçimlendirilen çamur

y a ş

veya deri

s e r t l i ğ i n d e y k e n

mühür ve dekor roletlerinin

b a s t ı r ı l m a s ı y l a

gerçek doku etkisi

o l u ş u r .

K a h b ı n içerisinde biçimlendirilen bu

k a p l a r ı n

parlak yüzey görünümünü elde etmede

ç o ğ u zaman Terra Sigillata tipi astar k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Terra sigillata bünyeye sertlik ve

p a r l a k l ı k veren eski Yunan ve R o m a l ı l a r ı n k u l l a n d ı ğ ı ince taneli bir astar ç e ş i d i d i r

( Ç o b a n l ı ,

1996, s.67) ve

u y g u l a n d ı ğ ı

yüzeyde


p a r l a k l ı k etkisiyle, görsel doku

o l u ş u m u n a neden o l m a k t a d ı r .



6

A ş a ğ ı d a M.Ö. l.yy a ait terra sigillata ç a n a ğ ı n gerçek doku etkisi, mühürler ve dekor

ruletlerine iz ç ı k a r t m a t e k n i ğ i n e görsel doku etkisi ise, terra

s i g i l l a t a n ı n ç a n a ğ a v e r d i ğ i

p a r l a k l ı k

etkisine

b a ğ l ı

olarak

o l u ş t u r u l m u ş t u r

Resim.61).

Resim 61

M.S. l.yy a ait Terra Sigillata Çanak, R:24,8 cm.

Çoban Zehra, Seramik s t a r l a r ı Anadolu Üniversitesi Y a y ı n l a r ı ; No:9 I 9, E s k i ş e h i r I 996, s.8)

Bugün seramik çamuru biçimlendirilirken k a l ı b a s ı v a y a r a k biçimlendirme yönteminin

u y g u l a n m a s ı n d a , ç o ğ u n l u k l a

a l ç ı

k a l ı p l a r y e ğ l e n m e k t e d i r . A l ç ı

tomada veya el ile

b i ç i m l e n d i r i l m i ş modellerin

k a l ı p l a n d ı k t a n

sonra, temizlenip,

k u r u t u l m a s ı y l a

k u l l a n ı m a

h a z ı r hale gelen a l ç ı k a l ı p l a r a plaka açma veya sucukla biçimlendirme t e k n i ğ i y l e

h a z ı r l a n m ı ş çamurlar

y e r l e ş t i r i l i r .

Çamur tüm

a l ı b a

istenilen biçime göre dizildikten sonra,

s ı v a m a i ş l e m i g e r ç e k l e ş t i r i l i r . Bu a ş a m a d a y e r l e ş t i r i l e n

ç a m u r l a r ı n

üzerinden bir sistire


geçilmesi


birbirlerine

k a y n a ş m a l a r ı s a ğ l a n m ı ş

olur. Burada dikkat

edilmesi gereken nokta s ı v a m a i ş l e m i n d e n sonra et a l ı n l ı ğ ı n ı n her yerde e ş i t o l m a s ı d ı r .

A ş a ğ ı d a

Elif A y d o ğ d u y a ait seramik vazo, a l ç ı

k a l ı b a s ı v a m a

yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş Biçimlendirme s ı r a s ı n d a a l ç ı k a l ı b a dizilen

ş e r i t l e r i n


gerçek doku etkisi b o z u l m a m ı ş , uygulama t a m a m l a n d ı k t a n sonra, oyma t e k n i ğ i y l e vazo

üzerinde alçak alanlar o l u ş t u r u l m u ş t u r . Bu alanlar, nötr ve oksitleyici f ı r ı n atmosferinde



62

k ı r l l l l z ı rengi veren Krom K ı r m ı z ı s ı S ı r l a s ı r l a l l l l l l ş ve görsel doku etkisi a r t t ı r ı l ı r k e n ,

ş e r i t l e r i n


gerçek doku etkisiyle z ı t l ı k o l u ş t u r u l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r (Resim.62).

Resim.6 Elif

y d o ğ d u y a

Ait Seramik Vazo, 13cm., R:43 cm., 1999

( İ s t a n b u l

Menkul

K ı y m e t l e r B o r s a s ı ,

rup

Seramik

Sergisi Katalogu,

İ s t a n b u l ,

2000)

Zerrin Ersoy Demirsu, porselen çamuru k u l l a n ı l a r a k

a l ç ı

k a l ı b a s ı v a y a r a k biçimlendirme

yöntemiyle biçim

v e r d i ğ i

ç a n a ğ ı n d a gerçek doku etkilerine sahip

a l a n l a r ı

Seramik

Biçimlendirmede K u l l a n ı l a n H a z ı r letler Y a r d ı m ı y l a Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i kullanarak elde

e t m i ş t i r . Bu teknik, seramik biçimlendirmede

k u l l a n ı l m a k

üzere h a z ı r l a n m ı ş ; ş i m ş i r ,

abanoz, kemik, metal gibi sert malzemelerden y a p ı l m ı ş aletlerin y a r d ı m ı y l a seramik yüzey

üzerine, biçimlendirme

i ş l e m i

bittikten sonra çamur

y a ş

veya deri


istenilen

dokusal etkilerin

o l u ş u m u n a ,

aletlerin

f a r k l ı

yönlerinin

b a s t ı r ı l m a s ı y l a

elde edilebilir.

Demirsu, eserinde gerçek doku etkilerine sahip a l a n l a r ı , turkuvaz s ı r l a s ı r l a r k e n , gerçek

doku etkisi bulunmayan alanlarda krakle s ı r ı n görsel doku etkisinden y a r a r l a n m ı ş t ı r .

(Resim.63) Krakle

S ı r l a r ,

u y g u l a n d ı k l a r ı yüzey üzerinde belirgin bir çatlak a ğ ı o l u ş t u r a r a k

görsel doku etkisi

o l u ş t u r u r l a r .

En genel t a n ı m ı y l a çamur ile yüzeyi örten s ı r a r a s ı n d a k i

g e n l e ş m e

f a r k l ı l ı k l a r ı n d a n

d o ğ a r a k ,

dekoratif amaçlarla g e l i ş t i r i l e n s ı r ç a t l a m a l a r ı 'krakle

s ı r l a r olarak (Uzuner, 1994, s.42) a ç ı k l a n a b i l i r .

Resim.63 Zerrin Ersoy Demirsu'ya Ait Seramik

a l ı ş m a

60 x 30 cm. 1 o o o c

(70'1erden Günümüze Seramik Sergisi Katalogu, Tunç Ofset, İ s t a n b u l 1995,s.47)



6

S ı r l a r ç o ğ u n l u k l a görsel doku o l u ş u m u n d a etkin rol oynarlar. Ancak t o p l a n m a l ı s ı r l a r

gibi, yüzey üzerinde gerçek doku etkisi yaratan bir

b a ş k a s ı r d a eri Kraklesi

S ı r / a r d ı r . Deri

kraklesi

s ı r l a r d a

çatlaklar birbirlerinden uzak ve

d o k u n u l d u ğ u n d a

duyumsanabilecek bir

derinlik etkisine sahiptir. Ünal Cimit, eserlerinde deri kraklesi s ı r l a r kullanarak gerçek doku

etkilerini y a l n ı z

s ı r l a

elde

e t m i ş t i r . S a n a t ç ı n ı n d o ğ a l

ç a t l a m a l ı

d o ğ a l

t o p l a n m a l ı

s ı r

t e k n i ğ i y l e g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i k a b a r ı k dokulu p a n o l a r ı n d a galaksileri a n d ı r a n evren ötesi,

d ü ş s e l fantastik ( Seramik ü n y a s ı , 1997, s.l4 biçimlerle ç e ş i t l e n m i ş t i r (Resim.64).

Resim 64

Ünal Cimit'e Ait Seramik a l ı ş m a

(Seramik

ü n y a s ı S a y ı : 2 2

Dinamik M a t b a a c ı l ı k 1997, Kapak Resmi)

K a l ı b a s ı v a y a r a k

biçimlendirme yöntemini


eserlerini biçimlendiren Alev

Ebuzziya Siesbye, sucukla biçimlendirme yöntemiyle

h a z ı r l a d ı ğ ı ç a m u r l a r ı n ı k a l ı p l a r ı n a

s ı v a d ı k t a n sonra, ş e r i t l e r i n izlerini yok etmektedir. Ebuzziya Siesbye, çok ince ve hafif,

yere çok küçük noktalardan d e ğ e n a y a k l a r ı y l a u ç u y o r m u ş etkisine sahip pürüzsüz yüzeyli,

ç a n a k l a r ı n ı ç o ğ u zaman tek renkle

s ı r l a y a r a k

ç a n a k l a r ı n ı n biçim etkisiyle

y a r ı ş m a y a c a k

y a l ı n l ı k t a küçük simgeler kullanarak görsel dokular

o l u ş t u r m u ş t u r .

Bütünde Ebuzziya

Siesbye'nin ç a n a k l a r ı n ı n renkle

g ü ç l e n d i r i l m i ş

olan bu dokusu, f a r k l ı duyu etkilerinin

o l u ş m a s ı n a neden olur. Renkler zengin, egzotik ve

ı ş ı l t ı l ı d ı r

Yüzeyler

p a r l a k t ı r



64

dokunulmak

o k ş a n m a k

ister... Form

a ğ ı r

b a ş l ı minimal, yüzey

ı s e b a ş t a n ç ı k a r t ı c ı d ı r

(Clark, 1999, s.9) (Resim.65).

Resim 65 Alev Ebuzziya Siesbye ye Ait Çanaklar

(Clark, Garth, Alev Ebüzziya Siesbye, Kale Seramik Sanat

a y ı n l a n

Mas

a t b a a c ı l ı k ,

1999, s;49)

2.2.7 Döküm ile Biçimlendirme Yönteminde Doku ve u Yöntemle

B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey Biçimlerin Üzerine Uygulanan B a z ı Dekor, S ı r

ve P i ş i r i m

Teknikleri

ç ı s ı n d a n

Dokunun

Ele A l ı n ı ş ı

Döküm ile biçimlendirme yönteminde,

a k ı ş k a n

çamurlar k u l l a n ı l ı r Üretilrnek

istenen biçimin modeli h a z ı r l a n d ı k t a n sonra

a l ç ı y l a

modelin biçimine

b a ğ l ı

olarak

k a l ı p

a l ı n ı r

Üretilrnek istenen model, el ile biçimlendirilebilir. Fakat özellikle silindirik

biçimlerin hem biçimlendirilmesinde hem de

k a h p l a n ı n a s ı n d a

a l ç ı

tomalar


A l ç ı

tomada veya el ile

a l ı n a n k a l ı p l a r d a n , k a l ı p l a m a i ş l e m i

bittikten sonra model ç ı k a r t ı l ı r .

K a l ı p

temizlenir, kurutulur

ve

döküme h a z ı r hale getirilir. Döküm çamuru k a h b ı n içerisine

model ç ı k t ı k t a n sonra kalan b o ş l u ğ a dökülür.

A l ç ı

su emme

ö z e l l i ğ i

sayesinde içerisine

dökülen döküm çamurunun suyunu çekmeye b a ş l a r . K a h b ı n b ü y ü k l ü ğ ü n e

biçimine

b a ğ l ı

olarak istenilen et k a l ı n l ı ğ ı n a u l a ş ı l ı n c a y a kadar bekletilen döküm çamuru daha sonra

k a l ı p t a n b o ş a l t ı l ı r .

K a h b ı n içinde

k a h b ı n

biçimini a l m ı ş olan döküm (ürün)

k a l ı p a ç ı l a r a k

ç ı k a r t

ı l ı r



6

Döküm ile b i ç i m l e n d i r i l m i ş ç a l ı ş m a l a r d a , görsel doku etkisi o l u ş t u r m d f a r k l ı s ı r

p i ş i r i m

ve dekorlama teknikleri etkili


A ş a ğ ı d a Onur Öztürk'e ait seramik

ç a y d a n l ı k ,

döküm yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş t i r .

Ç l ı ş m n ı n

yüzeyinde mat

ve

metalik

s ı r l a r ı n , a y r ı a y r ı yerlerde birbirlerine z ı t l ı k s ğ l y c k biçimde k u l l a n ı m ı görsel doku

o l u ş u m u n u

da

u v v e t l e n d i r m i ş t i r

(Resim.66).

Resim.66 Onur Öztürk'e Ait

Ç a y d a n l ı k

Türk

Seramik

D e r n e ğ i Ç a y d a n l ı k

Seramik Sergisi Katalogu, Dinamik Matbaa,

İ s t a n b u l

1997, s. l3)

U y g u l a n d ı k l a r ı yüzeyin üzerinde mat bir görüntü

o l u ş u m u n

neden olan,

at

S ı r l a r

örtücü

s ı r l a r d ı r .

Sahip

o l d u ğ u

en olumlu

ö z e l l i ğ i n a k ı c ı o l m m s ı

olan mat s ı r l a r

b i l e ş i m i n e göre ç e ş i t l i renk ve oksitler ile r e n k l e n d i r i l e b i l e c e ğ i gibi, üzerine parlak ve

a k ı c ı s ı r l a r sürülerek, ortaya ç ı k c k dekor

o l a n a k l a r ı n d a n

da y a r a r l a n ı l ı r (Arcasoy, 1983,

s.227). Öztürk'ün seramik

ç a y d a n l ı ğ ı n d a

mat s ı r l ı a l a n l a r ı n

d ı ş ı n d a

kalan k ı s ı m l a r d a


etalik

S ı r normal parlak bir

s ı r ı n b a k ı r

b i l e ş i k l e r i ile

d y u r u l m s ı

sonucu %8

ile %25

k a t k ı

s ı n ı r l a r ı içinde siyah mat metalik s ı r l a r elde edilir. Bu türdeki metalik

s ı r l a r ı n

yüzeyleri, lekelere k a r ş ı çok hassas olup el ile d o k u n u l d u ğ u n d üzerine iz ç ı k a r (Arcasoy,

1983, s.190).

Dökümle biçimlendirme yöntemi k u l l a n ı l a r a k


bir ç l ı ş m üzerinde

bisküvi

p i ş i r i m i

y a p ı l d ı k t a n sonra görsel doku etkisini

o l u ş t u r m d k u l l a n ı l a c a k

bir b ş k

dekorlama

t e k n i ğ i

de

s ı r

içi dekorlama olarak da bilinen mayolika


ayolika

T e k n i ğ i , 15.yy'da kaolinin (beyaz ve beyaza y k ı n renkteki kil) henüz b i l i n m e d i ğ i Avrupa



66

ülkelerinde k ı r m ı z ı t o p r a ğ ı n v e r d i ğ i renk ve süsleme o l a n a k l a r ı n ı n s ı n ı r l ı o l u ş u nedeniyle,

örtücü beyaz bir s ı r l a s ı r l a n a n parçalar s ı r p i ş i r i l m e l e r i

y a p ı l m a d a n

önce pigment a s ı l l ı

mayolika boyalarla

ç i ğ s ı r

üstünde bir

ç e ş i t ü s t ü

dekoru (Ayta, 1976, s.97)

y a p ı l a r a k

uygulanmaya b a ş l a n m ı ş t ı r .

A ş a ğ ı d a

mayolika dekorlu, 15.yy'a ait ilaç kavanozu

k ı r m ı z ı

olan bünyenin üzerine

istenilen desenin u y g u l a n m a s ı için beyaz s ı r üzerine s ı r içi boyama

y a p ı l a r a k u y g u l a n m ı ş t ı r

(Resim 67). Mayolika t e k n i ğ i , görsel doku

o l u ş u m u n d a s ı r

üzerinde resimsel etkilerin

o l u ş u m u n a

olanak veren bir teknik olarak görsel doku

o l u ş u m u n u

da d o ğ r u d a n

etkilemektedir.

Resim.67 Mayolika Dekorlu, İ l a ç Kavanozu, 15 .yy 22,5 cm., İ t a l y a ,Victoria ve Albert Müzesi, Londra

(Nelson, Glenn C Ceramics: A Potter s Handbook, 5 . B a s k ı , Hoffinann Press, Inc.,St Louis, I 984, s.73)

Seramik bir yüzey üzerinde, resimsel etkilerin

o l u ş u m u n a

olanak veren tekniklerden biri

olan

ç ı k a r t m a

t e k n i ğ i , her türlü

t a s a r ı m ı n a k t a r ı r n m a

olanak vermekle beraber,

a k t a r ı r n ı n

y a p ı l d ı ğ ı yüzeyde görsel doku o l u ş u m u n a d o ğ r u d a n etki eden bir yöntemdir.

A ş a ğ ı d a

ressam Habip

A y d o ğ d u y a

ait olan porselen tabak,

A y d o ğ d u n u n

Aksanat Akbank Kültür

Sanat Merkezi'nin 'Millenyum'u K a r ş ı l a r k e n ' Sergisi için h a z ı r l a m ı ş o l d u ğ u resminin

Limonges-France

f ı r ı n a s ı t a r a f ı n d a n

ç ı k a r t m a t e k n i ğ i k u l l a n ı l a r a k porselen tabak üzerine

a k t a n l m a s ı y l a

g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r .

Resimlerinde

ç o ğ u

zaman gerçek doku etkileri

ön

planda

olan A y d o ğ d u n u n , ç ı k a r t m a t e k n i ğ i n e b a ğ l ı olarak seramik yüzey üzerine birebir a k t a r ı l a n



7

resminde gerçek doku etkisi yerini görsel dokuya

b ı r a k m ı ş t ı r . u d ö n ü ş ü m

seramik

s a n a t ı n ı n

kendine özgü teknik ve yöntemlerine b a ğ l ı olarak ç e ş i t l e n e n dokusal etkilere bir

örnek olarak gösterilebilir (Resim.68).

Resim.68 Habip

A y d o ğ d u y a

Ait Porselen Tabak, R:24 cm .

(Millennium'u

K a r ş ı l a r k e n

Sergisi Katalogu,


ğ i t i m

Merkezi, Elyaf

M a t b a a c ı l ı k İ s t a n b u l , 1999, s.9)

Dökümle biçimlendirme yöntemi kullanarak eserlerini biçimlendiren Soner Genç, görsel

doku etkisi çok güçlü olan eserlerinde kristal

s ı r l a r k u l l a n m a k t a d ı r .

U y g u l a n d ı ğ ı yüzeylerin

üzerinde çiçek demetleri biçiminde kristallerin o l u ş t u ğ u

ristal

S ı r l a r ı n , y a p ı m ı n d a

a l ı n a c a k en iyi sonuçlar, 1120°C-1300°C dereceleri a r a s ı n d a ergiyen az alüminli s ı r l a r l a

elde edilmektedir. Ancak s ı r

b i l e ş i m i n d e k i

alümin

m i k t a r ı n ı n

a z a l d ı ğ ı ya da hiç

b u l u n m a d ı ğ ı

durumlarda

a k ı ş k a n l ı ğ ı n a r t m a s ı n a

bir

b a ş k a a n l a t ı m l a s ı r ı n e r g ı m e

derecesinin d ü ş m e s i n e neden o l m a k t a d ı r . (Ayta, 1976, s.78)

u

nedenlerle özellikle dik

yüzeylerde kristal

s ı r

etkilerini elde etmek oldukça zordur. Kristal s ı r l a r d a baryum,

kalsiyum, magnezyum, stronsyum, alüminyum ve

kalayoksit

kristal

o l u ş u m u n u

a z a l t ı r k e n

sodyum, potasyum,

k u r ş u n

lityum, çinko, bor, silisyum, titan ve zirkon oksit tam tersine



8

kristal o l u ş u m u n a olumlu etkiler yaparlar (Genç, 2000, s.12). Y o ğ u n

a r a ş t ı r m a

sürecinin

sonunda h a z ı r l a n kristal s ı r l a r ı k u l l a n ı l a n hammaddelere, uygun f ı r ı n s ı c a k l ı ğ ı ve s o ğ u m a

sürelerinde

b a ğ l ı

olarak

u y g u l a n d ı k l a r ı

yüzeyler üzerinde görsel doku etkisi yüksek

çiçeklere d ö n ü ş ü r l e r (Resim.69).

·

-

Resim 69 Soner Genç' e Ait Kristal S ı r l ı Tabak ve Detay G ö r ü n ü ş ü

F o t o ğ r a f : S o n e r Genç)

Seramik yüzey üzerine uygulanan

s ı r l a r d a

ve p i ş i r i m tekniklerinde


g ö r s e l l i ğ i n i çok etkileyen, görsel doku o l u ş u m l a r ı n d a ç o ğ u zaman s a n a t ç ı n ı n

yönlendirmesinin ötesinde söz sahibi olan

b a ş k a

etkenler b u l u n m a k t a d ı r .

Ö r n e ğ i n ;

kristal

s ı r l a s ı r l a n m ı ş , s ı r l ı bir yüzeyin f ı r ı n d a n

ç ı k t ı k t a n

sonra sahip

o l a c a ğ ı

kristallere d ö n ü ş m ü ş

yüzey; s a n a t ç ı n ı n bilgisinin, a r a ş t ı r m a s ı n ı n , e m e ğ i n i n sonucu o l m a s ı n a r a ğ m e n son nokta

her zaman f ı r ı n

t a r a f ı n d a n

k o n m a k t a d ı r .

F ı r ı n ı n son n o k t a y ı k o y d u ğ u , uzun

a r a ş t ı r m a l a r ı n

sürprizli s o n u ç l a r ı olarak

d e ğ e r l e n d i r i l e b i l e c e k

b a ş k a

bir p i ş i r i m t e k n i ğ i de saggar p i ş i r i m i d i r . aggar P i ş i r i m i ,

bisküvi p i ş i r i m i y a p ı l m ı ş seramiklerin, saggar a d ı verilen çamurdan b i ç i m l e n d i r i l m i ş

k a p a k l ı bir kutunun içerisine

y e r l e ş t i r i l m e d e n

önce, i s t e ğ e b a ğ l ı olarak ç e ş i t l i tellerle

s a r ı l d ı k t a n sonra s a g g a r ı n içine oksitler veya organik maddeler konarak seramik yüzeyde

son derece sürprizli efektler (Uzuner, 1994, s.57) o l u ş m a s ı n a neden l m a k t a d ı r



70

ç a l ı ş m a n ı n gerçek doku etkisini çok g ü ç l e n d i r m i ş t i r . Bu etki

k u ş k u s u z

ajur



bölümlerde

ı ş ı ğ ı n

daha koyu bir renk

a l m a s ı y l a

iyice

a r t t ı r ı l ı n ı ş t ı r

(Resim.71).

Resim

7

Eli y d o ğ d u y a Ait Seramik Separasyon (Detay)

( F o t o ğ r a f :

Necdet Gür, 2000)

jur T e k n i ğ i

biçimlendirme yöntemlerinden, ajur

t e k n i ğ i n i

uygulamaya uygun olan

herhangi biriyle b i ç i m l e n d i r i l m i ş çamurun, deri

s e r t l i ğ i n i

kaybetmeden önce, delinerek

veya kesilerek b o ş l u k l a r o l u ş m a s ı y l a u y g u l a n m a k t a d ı r . Ajur t e k n i ğ i n i n u y g u l a n a c a ğ ı

çamurun, p e k i ş m e y e t e n e ğ i yüksek bir çamur o l m a s ı , kesmelerle direnci azalan yüzeyin

d a y a n ı k l ı l ı ğ ı n ı a r t t ı r ı r k ı r ı l g a n l ı ğ ı n ı

a z a l t ı r

v a y r ı c a

y a n l ı ş l a r ı n

en aza inmesine de

y a r d ı m c ı

o l m a k t a d ı r . Ajur t e k n i ğ i uygulanan

ç a l ı ş m a ,

biçirnlendirmeden,

f ı r ı n l a m a y a

kadar

her

a ş a m a d a

çok büyük

d u y a r l ı l ı k ,

s a b ı r v

deneyim gerektirmektedir. Ajur


u y g u l a n m a s ı

için zamanlama çok önemli bir etmendir.

Z a m a n ı n d a

önce, çamur çok

y a ş k e n

uygulanacak ajur t e k n i ğ i ç a l ı ş m a d a bozulmalara neden olurken, deri s e r t l i ğ i n i kaybederek

kurumaya

b a ş l a m ı ş

veya

k u r u m u ş

çamura uygulanacak ajur

t e k n i ğ i ç a l ı ş m a n ı n

k ı r ı l m a s ı n a

neden o l m a k t a d ı r .

A ş a ğ ı d a

Peter Lane'ne ait porselen çanak dökümle biçimlendirme

yöntemiyle b i ç i m l e n d i r i l m i ş ve ajur


ustaca

k u l l a n ı m ı n ı

sergilemektedir. Peter

L a n e n ı n

yol üzerinde

s ı r a l a n a n ç a l ı l a r ı n a r a s ı n d a n

gözlenen

b o ş l u k l a r

üzerine

t e m e l l e n d i r d i ğ i ,

d a l l a r ı n v a ğ a ç

gövdelerinin izlenimini çok

b a ş a r ı l ı

(Consentino, 1997,



71

s

60) ortaya

k o y d u ğ u

ç a n a ğ ı n d a görsel doku etkisi porselen çamurunun sahip o l d u ğ u beyaz

renk ve geçirgenlik ö z e l l i ğ e k a z a n ı l m ı ş k e n ajur t e k n i ğ i n i n k u l l a n ı m ı y l a da gerçek doku

etkisi

o l u ş t u r m u ş t u r

(Resim72).

Resim.72 PeterLane e AitPorselen Çanak, R:25,5 cm.

(Consentino, Peter,

The

Encyclopedia

of Pottery

Techiques, Headline Book Publishing PLC, London, 1997,

s.60)

2.2.8.

Farkli

Biçimlendirme Yöntemleriyle B i ç i m l e n d i r i l m i ş Yüzey ve

Biçimlerin Üzerinde Renkli

Çamur

ile

Dokunun

Ele

h m ş 1

Renkli çamurlar, renk veren oksitler, seramik

b o y a l a r ı

ve d o ğ a l killerin f a r k l ı

oranlarda çamur bünyesine eklenmesiyle

h a z ı r l a m r l a r .

Elde edilen çamurlar,

f a r k l ı

teknikler

uygulanarak biçimlendirildiklerinde seramik yüzeyde f a r k l ı görsel doku etkilere sahip

ürünler elde etmek

o l a s ı d ı r .

Tarihte renkli ç a m u r l a r ı n

k u l l a n ı m ı n ı n

ilk olarak astarlada

k u l l a n ı l d ı ğ ı

söylenebilir.

Astar kuru kil ve suyun belli oranlarda

k a r ı ş t ı r ı l m a s ı

sonucunda ince taneli,

a k ı c ı

p i ş i r i l m i ş

veya

p i ş i r i l m e m i ş

ürünler üzerine

f ı r ç a

puar, pistole, sünger vb. malzemelerle

uygulanabilen, beyaz veya renklendirici boya veya oksitlerle renklendirilen, ince topraktan

tabaka (Türedi Özen, 2002,

s.l29)

olarak

a ç ı k l a n a b i l i r star T e k n i ğ i ile Dekorlama

g e ç m i ş t e n günümüze dek f a r k l ı yöntemlerle


yüzey ve biçimlerin üzerinde

d e ğ i ş i k

biçimlerde

u y g u l a n m ı ş

örnekleri olan bir dekorlama

t e k n i ğ i d i r . F ı r ç a d e k o r l a r ı

astar

a k ı t m a

d e k o r l a r ı

astar püskürtme

d e k o r l a r ı

ş a b l o n

d e k o r l a r ı

ve mocha

d e k o r l a r ı

astar

t e k n i ğ i ile

d e k o r l a m a n ı n f a r k l ı

biçimlerde


yöntemlerden

b a z ı l a r ı d ı r .



72

ı r ç a

D e k o r / a r ı , istenilen desene b a ğ l ı olarak f ı r ç a y a r d ı m ı y l a yüzeye a s t a r ı n

sürülmesiyle u y g u l a n ı r . A ş a ğ ı d a M.Ö. 400 tarihli olan M ı s ı r ç a n a ğ ı , sucuk yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş , ş e r i t l e r i n izleri yok edilerek, düz bir yüzey elde e d i l m i ş t i r . Ç a n a ğ ı n görsel

doku etkisini yüzeye f ı r ç a y a r d ı m ı y l a sürülen astarla

y a p ı l m ı ş

spiraller o l u ş t u r m a k t a d ı r .

(Resim.73)

Resim.

73

M ı s ı r

Kültürüne Ait

ı r ç a

Astar Dekorlu

Çanak,

M.Ö.400,

Fiight, Graham,

Introduction to Ceramics, Prentice Hall Ine, New Jersey, 1991, s.255)

B i ç i m l e n d i r i l m i ş seramik yüzey veya biçim üzerine h a z ı r l a n m ı ş renkli

a s t a r ı n

puar gibi

sivri uçlu ve ucu delik a k ı t ı c ı l a r


a k ı t ı l a r a k uygulanan bir yöntem olan star

A k ı t m a

D e k o r l a r ı n ı n en iyi örnekleri,

1 7 . y ü z y ı l

s o n l a r ı n d a

İ n g i l t e r e d e

Staffordshire

seramikçileri t a r a f ı n d a n y a p ı l m ı ş g e n i ş tabaklarda görülür ( Ç o b a n l ı , 1996, s 96)

(Resim. 74).

Resim.74 Thomas

Toft'a

Ai

t Astar Alatma Tabak,

R:5l

,7 cm.

(Consentino, Peter,

The

Encyclopedia of Pottery Tecbiques

, Headline

Book

Publishing PLC, London, 1997,

s.35)



7

ş a ğ ı d a u y g u l a n m ı ş

yüzey

ö r n e ğ i

olan astarla dekorlama tekniklerinden Mocha

D e k o r l a r ı a d ı n ı üzerinde yosun yada a ğ a c a benzer dokusu olan mocha

t a ş ı

olarak bilinen

arap

k u v a r s s ı n d a n a l ı r .

Koyu renkli asitli renklendirici

h a z ı r l a n m a s ı

ile elde edilir (Uzuner,

1994, s.33). Astar

y a ş k e n

üzerine serbestçe uygulanan renklendirici

a ğ a ç d a l l a r ı n ı a n d ı r a n

bir d a ğ ı l ı n a y l a yüzeyde görsel doku o l u ş u m u n u beraberinde getirir (Resim.75).

Resim.75

Y a ş

Astar Üzerine Mocha Dekoru U y g u l a n m ı ş Bir Yüzey Ö r n e ğ i

(Consentino, Peter, Tbe Encyclopedia

of

ottery Techiques, Headline Book Publishing PLC, London.

1997, s.59)

Renkli çamurlar,


f a r k l ı görsel doku etkisine sahip yüzeyler yaratmak

o l a s ı d ı r . Ö r n e ğ i n ,

ebru

t e k n i ğ i

mozaik

t e k n i ğ i

ve mermer

t e k n i ğ i f a r k l ı

renklerdeki

çamurlada uygulanan tekniklerdir. Bu tekniklerden mermer t e k n i ğ i , tomayla biçimlendirme

yönteminde doku b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a

i n c e l e n m i ş t i r .

bru

T e k n i ğ i n d e , a l ç ı yüzey üzerine

f a r k l ı

renklerde


a k ı ş k a n çamurlar

puarlar


birbirine paralel veya istenilen de dökülür.

A l ç ı n ı n

su emme

ö z e l l i ğ i

nedeniyle çamurun suyu çekilmeden seri biçimde

ç a l ı

tel, i ğ n e gibi ince uçlu bir

malzemeyle doksan derecelik

a ç ı y l a

ileri geri hareketlerle çizilen çamur ahenkli bir de

birbirinin içine geçer. A l ç ı k a l ı p üzerinde

y a p ı l a n

bu u y g u l a m a n ı n sonunda, k a l ı p t a n

a l ı n a b i l e c e k

k ı v a m a gelen ebru, k u l l a n ı l m a k üzere

h a z ı r

hale gelir.

ş a ğ ı d a

Oya Uzuner'e

ait seramik vazoda ebru

t e k n i ğ i k u l l a n ı l a r a k h a z ı r l a n m ı ş ş e r i t l e r l e

yüzeyde görsel doku

etkisi elde


Bu etki biçimlendirme

s ı r a s ı n d a ,

renkli


f a r k l ı

düzenlerde

k u l l a n ı l m a s ı y l a

elde


Uzuner renkli çamurlar kullanarak biçim

v e r d i ğ i



74

ç a l ı ş m a l a r ı n ı malzemenin teknik alternatiflerini bir arada kullanarak yüzey, boyut, doku

renk, oran,

o r a n t ı ,

ritim gibi temel sanat ögeleri ve

g e l e n e ğ i

ç a ğ d a ş boyutta sorgulamak

(Uzuner, 2002, s.126) olarak

a n l a t m a k t a d ı r

(Resim. 76).

Resim.76 Oya Uzuner, Parça Bezek', 36 x48cm, 1200oC

(Türk Seramik e r n e ğ i Vazo Seramik Sergisi Katalogu, Egemen M a t b a a c ı l ı k a n b u l 1998 s.l3)

Renkli çamur ile biçimlendirme yönteminde k u

a n ı l a n

bir d i ğ e r teknikte mozaik


ozaik

T e k n i ğ i ,

f a r k l ı

renklerdeki çamur bünyelerinden

h a z ı r l a n a n

plastik

ç a m u r l a r ı n belli bir düzen içerisinde yan yana d i z i l d İ k t e n sonra

a r k a l a r ı n d a n s u l a n d ı r ı l m ı ş

bir çamurla

b i r l e ş t i r i l m e l e r i y l e

elde edilir. ş a ğ ı d a Judith Wooton'a ait seramik ç a n a k l a r ı n

görsel doku etkisi biçimlendirme s o n r a s ı n d a mozaik

t e k n i ğ i n e

b a ğ l ı olarak

o l u ş m u ş t u r R e s i m .

77)

Resim 77 Judith Wooton'a Ait Seramik Çanaklar

(Consentino, Peter, The

Encyclopedia

of Pottery Techiques, Headline Book Publishing PLC, London, 1997,

s.l3)



75

2.2.9. S ı k ı ş t ı r a r a k Biçimlendirme Yönteminde Doku

S ı k ı ş t ı r m a

yöntemiyle

ş e k i l l e n d i r m e ,

y a ş çamurun y e r l e ş t i r i l d i ğ i makinenin

içerisinde s ı k ı ş t ı r ı l a r a k makinenin

a ğ z ı n a

t a k ı l a n diskin biçiminde

ç ı k m a s ı y l a

elde edilir.

Daha çok i n ş a a t sektöründe k u l l a n ı l a c a k malzemelerin y a p ı m ı n d a veya k ı s m e n ç a t ı

k a p l a m a l a r ı n d a k u l l a n ı l ı r

(Consentino, 1997, s.36). Seramik

s a n a t ç ı l a r ı

eserlerinde bu

anlamda ü r e t i l m i ş ç a m u r l a r ı kullanabi ldikleri gibi en basit de telden bir e l e ğ e çamuru

s ı k ı ş t ı r a r a k , eserlerinde gerçek doku etkisi o l u ş t u r a b i m e k t e d i r l e r .

S ı k ı ş t ı r m a

yöntemini eserlerinde kullanan

H

Mutlu

B a ş k a y a ,

çay süzgeçleri ve tel

eleklere s ı k ı ş t ı r d ı ğ ı çamur, s ı k ı ş t ı r m a da k u l l a n d ı ğ ı malzemeyle birlikte

f ı r ı n l a y a r a k

gerçek

doku etkisi yüksek eserler üretmektedir (Resim.78).

Resim.78

Mutlu

a ş k a y a y a Ait Seramik Ç a l ı ş m a l 5cm, 20 x 20 cm.

Vitra

Seramik Sanat Atölyesi

i ş i s e l İ z l e r 5

Sergisi Katalogu,

2002)

P ı n a r Genç e ait seramik ç a l ı ş m a l a r d a s a n a t ç ı ç o ğ u n l u k l a plaka yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r d i ğ i yüzeylerin üzerine plastik, k a l ı n

c i d a r l ı ş ı r ı n g a l a r

içine

k o y d u ğ u

plastik

çamuru

b a s ı n ç l a

ş ı r ı n g a ucundan ç ı k a r t a r a k elde

e t t i ğ i ş e r i t l e r i

aptike ederek optik bir yüzey



76

görüntüsü elde etmektedir.

Ş e r i t l e r i n

düzenli

d i z i l i ş l e r i n e b a ğ l ı

olarak

o l u ş a n

bu optik

yapay dokunun, y a n ı l s a m a l a r a

d ö n ü ş e n

etkisi, izleyiciyi kendine çekmede çok güçlü bir

etkiye sahiptir (Resim. 79).

Resim 79 P ı n a r Genç'e Ait Seramik Ç a l ı ş m a l a r , 48 x 20 46 x 26 , 45 x 2

(61.

Devlet Resim ve Heykel Sergisi Katalogu,

T Ş O

Plaka

a t b a a c ı l ı k A . Ş .

Ankara, 2000, s.l77)

2.2.10. Ş a b l o n T o r o a s ı ile Biçimlendirme Yönteminde Doku

Ş a b l o n t o m a s ı ile biçimlendirme, endüstriyel ürünlerin seri üretiminde


bir yöntemdir. Bu yöntemin

u y g u l a m a s ı n d a

plastik çamurun dönen

a l ç ı k a l ı p t a

ş e k i l l e n d i r i l m e s i için ' ş a b l o n ' denilen özel b ı ç a k l a r k u l l a n ı l ı r (Arcasoy, 1983, s.68).

Ş a b l o n a uyumlu bir

k a l ı p a r a s ı n d a

torna hareketi ile

ç a l ı ş a n

sistemin iç

ş a b l o n u n a l ç ı

kahbmm içinde ç a l ı ş m a s ı y l a

y a p ı l a n

ş e k i l l e n d i r m e ) ve d ı ş

( ş a b l o n u n

a l ç ı k a l ı b ı n ı n d ı ş ı n d a

ç a l ı ş m a s ı y l a

y a p ı l a n

ş e k i l l e n d i r m e ) ş a b l o n l a biçimlendirme olarak a y r ı l a n iki türlü

u y g u l a m a s ı v a r d ı r .

A ş a ğ ı d a

Sabina Teuteberg'e ait seramik tabak d ı ş ş a b l o n l a biçimlendirme yöntemiyle


Görsel doku etkisi, yöntemine

b a ğ l ı

olarak


renkli çamurdan



77

o l u ş t u r u l a n p l a k a n ı n k a l ı b a

y e r l e ş t i r i l i p ş a b l o n l a son biçiminin verilmesiyle

k a z a n d ı r ı l m ı ş t ı r (Resim 80).

Resim.80 Sabina Teuteberg' e Ait

Ş a b l o n T o m a s ı n d a B i ç i m l e n d i r i l m i ş

SeramikTabak

(Consentino, Peter,

The

Encyclopedia of

ottery

Techiques, Headline Book Publishing PLC, London, I 997,

s

136)

2 2 11 Presle Biçimlendirme Yönteminde Doku

G e l i ş e n teknolojinin

h ı z l ı

kolay, seri ve y a n l ı ş s ı z üretim

m a n t ı ğ ı n a

cevap veren

pres yöntemi özellikle b o y u t l a r ı n ı n her zaman belli bir standartta e ş i t o l m a s ı gereken karo

üretiminde k u l l a n ı l ı r . Pres yöntemiyle biçimlendirme nem

o r a n ı

çok d ü ş ü k olan ç a m u r l a r ı n

yüksek

b a s ı n ç a l t ı n d a

biçimlendirmesiyle, özellikle kurumada meydana gelecek

b o z u l m a l a r ı engellemektedir.

Bugün kimi seramik s a n a t ç ı l a r ı ileri teknoloji gerektiren ve y a l n ı z fabrikalarda

g e r ç e k l e ş t i r i l e b i l e c e k bu yöntemle b i ç i m l e n d i r i m i ş k a r o l a r ı eserlerinde k u l l a n m a k t a d ı r l a r .

Ç o ğ u n l u k l a

pürüzsüz olan bu

k a r o l a r ı n

yüzeylerinde

f a r k l ı

dekorlama teknikleri

uygulanarak yepyeni görsel dokular elde etmek o l a s ı d ı r .

Hamiye Ç o l a k o ğ l u Çanakkale Seramik Fabrikalannda 60 x 60 b o y u t l a r ı n d a presle

biçimlendirilen yer

k a r o l a r ı n ı n

üzerinde demir oksit ve kobalt oksitle çizilen çerçeveler



78

içine, kristal cam eriyiklerinden

o l u ş a n

rölyeflerin

y e r l e ş t i r i l d i ğ i

bu dizi

ç a l ı ş m a , y a l ı n l ı ğ ı

amaçlamakta ve dolu bölümlerle

b o ş

bölümler

a r a s ı n d a k i

dengesel

i l i ş k i n i n

estetik

n o r m l a r ı n d a n hareket etmektedir... Hamiye Ç o l a k o ğ l u k u l l a n ı m ı büyük emek ve çaba

gerektiren bu malzemeyi, yüzey dokusu yaratacak ve s ı r ı bölümlerle k a r ş ı t l ı k


mat ve s a y d a m l ı k ikilemi

d o ğ r u l t u s u n d a

d e ğ e r l e n d i r i y o r (Özsezgin, 1993) (Resim.81).

Resim.8l

Hamiye

Ç o l a k o ğ l u

Yanm+Yanm+Kobalt+Cam

,

Stoneware,

12

x 60 cm. , 1993

(Türk

Seramik e r n e ğ i A t e ş t e Çeyrek s ı r Serarn l< Sergisi Katalogu, Ofset B a s k ı , İ s t a n b u l 1994

s.22)



ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

A R T İ S T İ K SERAMiK İ Ç İ M L E N D İ R M E D E DOKU YORUMLARTYLA

S E R A M İ K UYGULAMALARI

l FARKLI İ Ç İ M L E N D İ R M E

Y Ö N T E M L E R İ

ÇAMUR Ç E Ş İ T L E R İ DEKOR

SIR T E K N İ K L E R İ ve FIRIN ATMOSFERiYLE A R T İ S T İ K SERAMiK

B İ Ç İ M L E N D İ R M E D E

UYGULAMALARI

DOKU YORUMLARININ

SERAMiK

Artistik seramik biçimlendirmede dokusal etkilerin o l u ş u m u d i ğ e r sanat d a l l a r ı n d a n

f a r k l ı

olarak tek bir nedene b a ğ l ı olarak d e ğ i l bir çok etkenin birlikte rol o y n a m a s ı y l a

g e r ç e k l e ş m e k t e d i r .

Çünkü

s e r a m i ğ e

d ö n ü ş r n e k

üzere biçimlendirilen yüzey ve biçimlerin

üzerinde dokusal etkilerin o l u ş u m u n d a k u l l a n ı l a n çamur ç e ş i d i n i n y a n ı s ı r a biçimlendirme

yöntemleri ve bu yöntemlerle b i ç i m l e n d i r i l m i ş yüzey ve biçimlerin üzerine uygulanan

dekor s ı r ve p i ş i r i m teknikleri de etkili rol

o y n a m a k t a d ı r .

Artistik seramik biçimlendirmede doku y o r u m l a r ı n ı n seramik

u y g u l a m a l a r ı

Anadolu

Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümü atölyelerinde h a ı r l a n m ı ş t ı r .

A r a ş t ı r m a

s ı r a s ı n d a

ana b a ş l ı k l a r

a l t ı n d a

belirlenen artistik seramik biçimlendirmede

dokusal etkilerin o l u ş u m u n u etkileyen etmenler artistik seramik biçimlendirmede doku

y o r u m l a r ı n ı n y a p ı l a c a ğ ı seramik u y g u l a m a l a r ı üzerinde çok etkin bir rol o y n a m ı ş ve

ç a l ı ş m a

bu etmenler üzerine t e m e l l e n d i r i l m i ş t i r .

A r a ş t ı r m a s ı r a s ı n d a ilk basamak olarak artistik seramik biçimlendirmede dokusal

etkilerin


etkin rol oynayan etmenlerden çamur

ç e ş i t l e r i

Anadolu Üniversitesi

Güzel Sanatlar Fakültesi Seramik Bölümünde ktif olarak k u l l a n ı l a n k ı r m ı z ı çamur



80

ş a m o t l u çamur

v

döküm çamuruyla s ı n ı r l ı t u t u l m u ş t u r .

ç

f r k l ı çamur üzerinde, artistik

seramik biçimlendirmede f a r k l ı dokusal etkilerin o l u ş u m u n u etkileyecek etmenlerin

u y g u l a n m a s ı n d a biçimlendirme yöntemi olarak, k a l ı b a s ı v a y a r a k biçimlendirme, döküm ile

biçimlendirme ve kütleden oyarak biçimlendirme yöntemleri

y e ğ l e n m i ş t i r .

Bu yöntemlerin

y e ğ l e n m e s i n i n sebebi, tek bir

k a l ı b a b a ğ l ı

olarak, birbirine paralel olan ç a l ı ş m a l a r üzerinde

f a r k l ı dokusal etkilerin a l g ı l a n m a s ı n ı n k o l a y l a ş t ı r ı l m a s ı n ı n daha uygun o l a c a ğ ı g ö r ü ş ü d ü r .

İ l k

olarak

k ı r m ı z ı

çamur,

ş a m o t l u

çamur ve döküm çamuru


biçimtendirilen

ç a l ı ş m a l a r üzerinde y a l n ı z bisküvi p i ş i r i m i y a p ı l a r a k bisküvi

p i ş i r i m i n i n

dokusal etkilerin

o l u ş u m u n u etkileyen d i ğ e r etmenler o l m a k s ı z ı n etkisi, daha sonra f a r k l ı biçimlendirme

yöntemleri, dekor ve

s ı r

tekniklerinin seramik ç a l ı ş m a l a r üzerinde dokuya olan etkileri

incelenmeye ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

K ı r m ı z ı

çamurun sahip

o l d u ğ u

rahat k u l l a n ı m kolay biçim alma, tane boyutunun

i n c e l i ğ i ve k ı r m ı z ı

p i ş m e

rengi gibi özellikler, y a l n ı z bisküvi p i ş i r i m i y a p ı l m ı ş a ş a ğ ı d a ki

ç a l ı ş m a d a

belirgin biçimde görülmektedir. Aplikasyon

t e k n i ğ i k u l l a n ı l a r a k

eklenen rumi

motiflerinin

b u l u n d u ğ u

alanlar düz alanlara

z ı t l ı k


biçimde

ı ş ı ğ ı n d a

etkili rol

o y n a d ı ğ ı gerçek doku etkilerinin o l u ş m a s ı n a ve k ı r m ı z ı çamurun kendinden olan k ı r m ı z ı

renkle

b i r l e ş e r e k

görsel doku etkisinin o l u ş m a s ı n a neden o l m u ş t u r . Resim.82)

Resim.82 Elif ğ a t e k i n K ı n n ı z 1 Çamurun Bisküvi P i ş i r n i n i n Dokusal Etkisi

F o t o ğ r a f : 1 -.Jccdct

ür



8

İ ç i n d e p ı ş m ı ş seramik

k ı r ı k l r ı

bulunan ş a m o t l u çamur, kendine ait pürüzlü gerçek

dokuya sahip bir çamur türüdür. u p ü r ü z l ü ğ ü n s a ğ l a d ı ğ ı gerçek doku etkisi, ş a m o t l u

çamura biçimlendirme

s ı r a s ı n d a y a p ı l a c a k

müdahalelerle a r t t ı r ı l a b i l m e k t e d i r

Ş a m o t l u

çamurun biçimlendirme s ı r a s ı n d a sahip o l d u ğ u s a r ı m s ı renk bisküvi p i ş i r i m i s o n r a s ı n d a

k ı r ı k beyaz bir renge

d ö n ü ş m e k t e d i r

A ş a ğ ı d a k i ç a l ı ş m a d a herhangi bir müdahale o l m a k s ı z ı n ş a m o t l u çamurun kendi

d o ğ a l l ı y l a

biçimiendirilmesi s ı r a s ı n d a o l u ş m u ş gerçek doku etkisi, belirgin biçimde

a l g ı l a n m a k t a d ı r Ş a m o t l u

çamurun sahip

o l d u ğ u k ı r ı k

beyaz bisküvi

p i ş i r i m

rengi,


eserlerinde

ç o ğ u

zaman y e ğ l e m e d i k l e r i bir etkiye sahiptir. Bu etki

a ş a ğ ı d a

bilinçli olarak ş a m o t l u çamurun bisküvi p i ş i m i s o n r a s ı k a z a n d ı ğ ı görünümün dokusal

etkisinin gözlenmesi


b ı r a k ı l m ı ş t ı r Resim 83).

Resim 83 Elif tekin, Ş a m o t l u Çamurun Bisküvi F i ş i m i n i n Dokusal Etkisi

F o i o ğ r a f

Necdet Gür



8

Minimum su ihtiva eden, iyi bir a k ı ş k a n l ı ğ ı olan, özel oranlarda bünyesinde kimyasal

maddeler içeren bir çamur türü olan döküm çamurunun

k u l l a n ı m a l a n l a r ı n a

göre f a r k l ı

s ı c a k l ı k l a r a dayanabilen ç e ş i t l e r i n d e n ; 1200°C lik döküm çamuru

k u l l a n ı l a r a k y a p ı l a n

a ş a ğ ı d a k i

ç a l ı ş m a

döküm ile biçimlendirme yöntemiyle


Döküm

çamuru, d ö k ü l d ü ğ ü

k a h b ı n

biçimini

a l d ı ğ ı n d a n

doku o

l u ş u m u

da k a l ı b a i ş l e n e n e veya

k a l ı p t a n ç ı k a n ürüne y a p ı l a n i ş l e m e b a ğ l ı olarak d e ğ i ş m e k t e d i r .

A ş a ğ ı d a k i ç a l ı ş m a d a gerçek doku etkileri

k a l ı p t a n ç ı k a r t ı l a n

döküm üzerine aplikasyon

t e k n i ğ i

uygulanarak, eklenen

r u m ı

motifleriyle elde


Döküm çamurunun

biçimlendirme

s ı r a s ı n d a

gri olan rengi, bisküvi

p i ş i r i m i n d e n

sonra beyaz renge

d ö n ü ş m e k t e d i r .

Ç a l ı ş m a n ı n sahip

o l d u ğ u

beyaz renk, gerçek doku etkilerini güçlendirmede

çok önemli bir eleman olan ğ ı n ; a ç ı k koyu ton i l i ş k i s i y l e dokusal etkinin görsel olarak

d e ğ i ş m e s i n i etkilemektedir (Resim.84).

Resim 84

Elif

ğ a t e k i n

Döküm Çamurun Bisküvi

F i ş i m i n i n

Dokusal Etkisi

F o t o ğ r a f : Necdet Gür



83

K ı r m ı z ı

çamur, bünyesinde bulunan 8-1O

i v a r ı n d a k i

demir oksit nedeniyle, 900° ile

1080°C'ler

a r a s ı n d a

p i ş i r i m y a p ı l a b i l e n bir çamur türüdür. K ı r m ı z ı çamurla biçimlendirilen

ç a l ı ş m a l a r ı n 1080°C'den yüksek bir

s ı c a k l ı k l a r d a p i ş i r i m i ç a l ı ş m a d a

yer yer erimeler yer

yer de köpürmelerle sonuçlanan gerçek doku etkisi,

f ı r ı n d a ı s ı n ı n a r t m a s ı y l a s a n a t ç ı n ı n

denetimi

d ı ş ı n d a

o l u ş u r .

ş a ğ ı d a k ı r m ı z ı çamurun 1200°C'de f ı r ı n l a n d ı ğ ı n d a denetiminin d ı ş ı n d a

o l u ş t u r a c a

ğ

gerçek doku etkilerinin gözlenmesi için

y a p ı l a n

ç a l ı ş m a d a ş a m o t l u çamurun yüksek

dereceye olan

d a y a n ı k l ı l ı ğ ı n d a n

da

y a r a r l a n ı l a r a k

iki çamurun birlikte

k u l l a n m ı ş

böylece

ş a m o t l u çamur k ı r m ı z ı çamurun yüksek s ı c a k l ı k t a g ö s t e r e c e ğ i köpürme, erime gibi gerçek

doku etkilerin

y a s l a n a c a ğ ı

bir yüzey görevi

g ö r m ü ş t ü r K ı r m ı

çamur


bölümlerde p i ş m e s ı c a k l ı ğ ı n ı n yüksek o l m a s ı y l a k ı r m ı z ı çamurun koyu kahverengiye

d ö n ü ş n rengi, ş a m o t l u çamurun a ç ı k

s a r ı p i ş m e

rengiyle

z ı t l ı k

o l u ş m u ş t u r (Resim.SS .

Resim 85 Elif ğ a t e k i n K ı n n ı z ı Çamurun 1200°C'de P i ş i m i n i n Dokusal Etkisi




8

Döküm çamuru üzerinde dokusal etkilerin o l u ş u m u n a y a r d ı m c ı olan tekniklerden bir

tanesi döküm çamurunun deforme edilmesiyle

g e r ç e k l e ş t i r i l i r .

Döküm ile biçimlendirme

yöntemiyle biçimlendirilen ç a l ı ş m a l a r

k a l ı p t a n ç ı k a r t ı l a n

sonra,

ı s l a k

bir sünger y a r d ı m ı y l a

deforme edilebilirler Resim.86).

Resim 86 Elif ğ a t e k i n Döküm Çamurunun Deforme Edilmesiyle O l u ş a n Dokusal Etkisi

F o t o ğ r a f :

Necdet Gür

Döküm çamurunun bu

ö

e l l i ğ i n d e n yararlanarak deforme edilen döküm çamurundan

y u m u ş a k l ı k

duygusu

u y a n d ı r a n

gerçek doku etkileri

o l u ş t u r u l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r

Resim.87).

Resim 87 Elif ğ a t e k i n Döküm Çamurunun Deforme Edilmesiyle O l u ş a n Dokusal Etkisi

F o t o ğ r a f :

Necdet Gür



85

o k u n u l d u ğ u n d a f a r k l ı

duygular

u y a n d ı r a n d e ğ i ş i k

karakterdeki yüzeylerin sahip

o l d u k l a r ı gerçek dokular genellikle, birbirine benzer ve birbirini tamamlayan birim

e l e m a n l a r ı n ı n ,

belli düzenlerle yan yana gelmesiyle

o l u ş u r l a r

Demir, 1993,

s

70).

Birim e l e m a n l a r ı n yan yana gelmesiyle meydana gelen düzenin gerçek doku etkisinin,

seramik üzerine u y g u l a n m a s ı n ı amaçlayan a ş a ğ ı d a k i

ç a l ı ş m a d a , k ı r m ı z ı

çamur

k a l ı b a

h a s t ı n l a r a k b i ç i m l e n d i r i l m i ş t i r . Ç a l ı ş m a n ı n

bütününde birbirine benzeyen birim elemanlar

rumi motifinin

s ı n ı r l a r ı

içerinde düzenli olarak tekrar edilerek

o l u ş t u r u l m u ş

gerçek doku

etkisine sahiptir.

o k u n u l d u ğ u n d a

b a t ı n a

duygusu

u y a n d ı r a n

bu


görsel doku

etkisi turkuvaz

s ı r l a

elde e d i l m i ş t i r . Turkuvaz

s ı r l a

z ı t l ı k s a ğ l a m a s ı a m a c ı y l a k ı r m ı z ı

çamurun p i ş m e renginin a l g ı l a n a b i l e c e ğ i biçimde birim

e l e m a n l a r ı n ı n

üzerinde

s ı r s ı z

alanlar b ı r a k ı l a r a k gerçek doku etkisi güçlendirilmeye

ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . R e s i m . 8 8 ) .

Resim.88

lif

ğ a t e k i n , Scramikte Birim l e m a n l a r ı n

T e k n ı n y l a

O l u ş a n Gerçek Doku Etkisi

o ğ r a f :

Necdet

Gür



8

Ş a m o t l u

çamurun i ç e r d i ğ i seramik

k ı r ı k l a r ı n ı n

pürüzlü gerçek doku etkisi,

ş a m o t l u

çamurla


ürünün, k u r u m a s ı n a y a k ı n veya kuru durumdayken y u m u ş a k bir

sistire

y a r d ı m ı y l a ş a m o t p a r ç a l a r ı n ı n

üzerinden geçerek daha da

a r t t ı r ı l a b i l i r y r ı c a

ş a m o t l u

çamur,

d i ğ e r

çamur türlerine göre

g ö z e n e k l i l i ğ i

fazla olan bir çamur türü

o l m a s ı

nedeniyle, s ı r t a n m a s ı n d a k u l l a n ı l a c a k

s ı r r ı n

k a l ı n s ü r ü t ı n e s i n i gerektirmektedir.

ş a ğ ı d a

k a l ı b a

s ı v a y a r a k biçimlendirme yöntemiyle b i ç i m l e n d i r i l m i ş ç a l ı ş m a n ı n gerçek

doku etkisi, rumi motiflerinin a p t İ k a s y o n u n d a n sonra, bisküvi


önce bir sistire


yüzeyin üzerinden geçilerek,

ş a m o t l u

çamurun

i ç e r d i ğ i

seramik

k ı r ı k l a r ı n ı n

dökülmesiyle a r t t ı n l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . y r ı c a görsel doku etkilerinin

o l u ş t u r u l m a y a

ç a l ı ş ı l d ı ğ ı s ı r l ı alanlarda,

s ı r

mümkün

o l d u ğ u

kadar

k a l ı n

sürülerek

ş a m o t l u

çamurun

kendine özgü pürüzlü dokusuyla z ı t l ı k


yüzeyler birlikte k u l l a n ı l m a y a


Resim.89).

Resim.89

lif

ğ a t e k i n Ş a ı n o U u Ç a ı n u r

Üzerinde

O l u ş t u r u l a b i l e c e k

Gerçek ve Görsel Doku Etkisi




8

Kütleden oyarak biçimlendirme yöntemi, çamurdan

y ı ğ ı l a r a k

kabaca o l u ş t u r u l a n

kütlenin, istenilen biçime göre o y u l m a s ı n ı n a r d ı n d a n a ç ı k t a b ı r a k ı l a r a k d ı ş yüzeyi

s e r t l e ş t i k t e n sonra içindeki çamurun et k a l ı n l ı ğ ı n ı n her yerde e ş i t olacak biçimde

b o ş a l t ı l m a s ı y l a u y g u l a n ı r .

ş a ğ ı d a

kütleden oyarak biçimlendirme yöntemiyle

b i ç i m e n d i r i l m i ş

olan

ç a l ı ş m a

sahip

o l d u ğ u

gerçek doku etkisini biçimlendirme s ı r a s ı n d a rumi motiflerinin derin havuzlar

biçiminde o y u l m a s ı ve belli yerlerde ç a l ı ş m a n ı n arka k ı s m ı n ı n g ö z l e n e b i l e c e ğ i a j u r l a r ı n

u y g u l a n m a s ı y l a k a z a n m ı ş t ı r .

Biçimlendirilme

i ş l e m i

bitirilen çamur, kururluktan sonra bir

sistire y a r d ı m ı y l a çamurun kendine özgü gerçek doku etkisi a r t t ı n l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

Bisküvi


sonra mangan oksitle belli bölgelerde

a ç ı k k o y u

vurgular

y a p ı l m ı ş

ve

1200°C ş e f f a f bir

s ı r l a

s ı r l a n d ı k t a n sonra 1200°C de f ı r ı n l a n a r a k

ş a m o t l u

çamurun sahip

o l d u ğ u

gerçek doku etkisi a r t t ı n l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r (Resim.90).

Resim.90 E lif ğ a t e k i n Kütleden yarak Biçimlendirilen Ş a m o t l u Çamurun Gerçek Doku Etkisi

o ğ r a f :

Necdet Gür



Seramik bir yüzey veya biçim üzerinde görsel doku etkilerinin

o l u ş u m u n a

astarlar,

s ı r l a r

veya

f a r k l ı p i ş i r i m

teknikleri etkili


Ancak çok az

s ı r

seramik bir yüzey veya

biçim üzerinde gerçek doku etkisinin

o l u ş u m u n a

y a r d ı m c ı

rol

o y n a m a k t a d ı r

Seramik bir

yüzey veya biçim üzerinde gerçek doku etkilerinin

o l u ş m a s ı n d a

etkin rol oynayan s ı r l a r d a n

t o p l a n m a l ı s ı r l a r d i ğ e r s ı r l a r d a n

f a r k l ı olarak sürüldükleri yüzeylerin üzerinde damarlar ve

a d a c ı k l a r

biçiminde çekilerek

d o k u n u l d u ğ u n d a

duyumsanacak bir etkiye sahiptirler.

A ş a ğ ı d a ş a m o t l u

çamur


k a l ı b a s ı v a m a

yöntemiyle


ç a l ı ş m a n ı n gerçek doku etkisi, biçimlendirme s ı r a s ı n d a apiike edilen rumi motiflerinin

derin olarak v u r g u l a n m a s ı y l a elde e d i l m i ş t i r . Gerçek doku etkisinin y a n ı s ı r a bisküvi

p i ş i r i m i n i n a r d ı n d a n t o p l a n m a l ı

bir

s ı r ı n ş a m o t l u

çamurdan olan bünye üzerine k a l ı n bir de

sürülmesinin

a r d ı n d a n

1200°C de

ı r ı n l a n m a s ı y l a

yüzeyde

a d a c ı k l a r

biçiminde gerçek doku

etkisi

o l u ş t u r u l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r

(Resim.91)

Resim 91 lif ğ a t e k i n

T o p l a r u n a l ı

S r ı n Ş a ı n o t l u Çamur Üzerindeki Gerçek Doku Etkisi




9

Seramik bir yüzey veya biçimin üzerinde görsel doku etkilerinin

o l u ş u m u n a

etki eden

astar dekorlama tekniklerinden S g r a f ı t t o bir ç e ş i t k a z ı m a t e k n i ğ i d i r . Deri s e r t l i ğ i n e g e l m i ş

yüzey veya biçimin zeminiyle

z ı t

olacak bir renkteki

a s t a r ı n

sürüldükten sonra istenilen

desene

b a ğ l ı

olarak belli bölgelerden

k a z ı n m a s ı n ı n a r d ı n d a n

bisküvi

p i ş i r i m i y a p ı l ı r

ve

s ı r l a n d ı k t a n sonra tekrar f ı n n l a n ı r . S ı r r ı n

a s t a r l ı

ve

a s t a r ı n

k a z ı n d ı ğ ı alanlardaki f a r k l ı

görüntüsü, görsel doku etkisi

o l u ş t u r m a k t a d ı r .

ş a ğ ı d a

döküm çamurundan, döküm ile biçimlendirilme yöntemiyle b i ç i m l e n d i r i l m i ş


üzerinde siyah astar sürüldükten sonra rumi motifine

b a ğ l ı

olarak

k a z ı n ı p

bisküvi


a r d ı n d a n bor tüllü bir s ı r l a s ı r l a n a r a k görsel doku etkisi güçlendirilmeye


1200°C de

f ı r ı n l a n d ı k t a n

sonra bor tüllü

s ı r ı n d a

etkisiyle

s ı r r ı n

daha

k a l ı n

o l d u ğ u bölümlerden az olan bölümlere d o ğ r u lacivertten siyaha d o ğ r u degrade bir g e ç i ş

o l u ş m u ş bu g e ç i ş l e ç a l ı ş m a n ı n görsel doku etkisi

a r t t ı n l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r

(Resim.92) .

Resim 92

Elif

ğ a t e k i n

g r a f ı t t o


Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi




9

Seramik bir yüzey veya biçim üzerinde gerçek doku etkileri o l u ş t u r m a d a yapay

dokulada iz

ç ı k a r t m a

t e k n i ğ i

k u l l a n ı l a b i l i n i r . u

amaçla

f a r k l ı

i ş l e v l e r e yönelik

k u l l a n ı m ı

olap her türlü malzeme y a ş çamurun üzerine b a s t ı n l a r a k ç ı k a n izierin sahip

o l d u ğ u

dokusal

etkilerden y a r a r l a n ı l a b i l i n i r . Y a ş çamur üzerine b a s t ı r ı l d ı ğ ı n d a ç ı k a n izierin sahip

o l d u ğ u

dokusal etkiler sahip o l d u k l a r ı f a r k l ı karakterlerle,

a n l a t ı m ı g ü ç l e n d i r İ c İ

etkilere sahiptirler.

ş a ğ ı d a k a l ı b a s ı v a y a r a k

biçimlendirme yöntemi

k u l l a n ı l a n k ı r m ı z ı

çamurdan

b i ç i m l e n d i r i l m i ş ç a l ı ş m a

üzerinde, gerçek doku etkilerinin

o l u ş t u r u l m a s ı a m a c ı y l a

yapay

dokulada

iz

ç ı k a r t m a

t e k n i ğ i n i u y g u l a n m ı ş t ı r . B i ç i m l e n d i r i l m i ş y a ş

çamur üzerine küçük

metal t a k ı l a r h a s t ı n l a r a k gerçek doku etkisi

o l u ş t u r u l m a y a

ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Bisküvi


a r d ı n d a n 1000°C lik bor tüllü bir

s ı r l a

s ı r t a n a n ç a l ı ş m a n ı n görsel doku etkisi, bor tüllü

s ı r r ı n k ı r m ı z ı

çamur üzerinde o l u ş t u r d u ğ u

b e y a z ı m s ı

renkle s a ğ l a n m a y a


(Resim 93).

Resim 93

Elif ğ a t e k i n Yapay Dokulada Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i n i n K ı m u z ı Çamur Üzerindeki Gerçek

Doku Etkisi




9

U y g u l a n d ı ğ ı yüzey veya biçimde

y a r a t t ı ğ ı p a r l a k l ı k

etkisiyle, görsel doku

o l u ş u m u n a

neden olan terra sigillata astar,


bünyeye sertlik

k a z a n d ı r m a s ı

nedeniyle de

y ü z y ı l l a r d ı r y e ğ l e n e n ince taneli bir astar ç e ş i d i d i r . A ş a ğ ı d a döküm çamurundan döküm ile

biçimlendireme yöntemi


biçimlendirilen ç a l ı ş m a n ı n , görsel doku etkisinin

o l u ş u m u n d a terra sigillata astar k u l l a n ı l m ı ş t ı r . Ç a l ı ş m a n ı n sahip o l d u ğ u gerçek doku etkisi

ise

k a z ı m a t e k n i ğ i n e

b a ğ l ı olarak k a z a n d ı n i m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r .

Terra sigillata astar sürüldükten sonra çamur henüz deri


keskin uçlu

metal bir aletin


rumi motiflerine

b a ğ l ı

olarak serbest elle

k a z ı n a n ç a l ı ş m a ,

1200°C de f ı r ı n l a n d ı k t a n sonra

k a z a n ı l a n

terra sigillata a s t a r ı n görsel doku etkisiyle,

k a z ı m a t e k n i ğ i n e

b a ğ l ı olarak o l u ş a n gerçek doku etkisi döküm çamurunun kendi p i ş m e

rengiyle

z ı t l ı k o l u ş t u r a c a k

biçimde kurgulanmaya ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . R e s i m

9 4

Resim 94 Elif ğ a t e k i n , Term Sigillata Astar ve K a z ı m a T e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki Dokusal

Etkileri




9

Seramik bir yüzeyin üzerinde görsel doku etkisi

o l u ş t u r m a d a s ı r

içi dekorlama

t e k n i ğ i

mayolika

t e k n i ğ i k u l l a n ı l a b i l i r .

Mayolika t e k n i ğ i görsel doku

o l u ş u m u n d a s ı r

üzerinde

resimsel etkilerin

o l u ş u m u n a

olanak vermesi nedeniyle, görsel doku

o l u ş u m u n u

da

d o ğ r u d a n etkilemektedir.

ş a ğ ı d a döküm çamuru


döküm ile biçimlendirme yöntemiyle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş ç a l ı ş m a üzerinde moyalika

t e k n i ğ i

uygulanmaya ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Bisküvi

p i ş i r i m i y a p ı l a n ç a l ı ş m a n ı n

üzeri

a k ı ş k a n l ı k ö z e l l i ğ i o l m a m a s ı

nedeniyle mat bir

s ı r l a

s ı r l a n m ı ş t ı r . ı r l ı

alan üzerinden rumi motiflerine

b a ğ l ı

olarak belli bölgeler kazmarak

döküm çamurun 1200°C de k a z a n d ı ğ ı krem renginin

g ö z l e n e b i l e c e ğ i

alanlar b ı r a k ı l m ı ş t ı r .

K a z ı m a

i ş l e m i n i n a r d ı n d a n yüksek ı s ı y a

d a y a n ı k l ı

mayolika

b o y a l a r ı

ham s ı r üzerine

uygulanarak ç a l ı ş m a tamamlanmaya


(Resim.95) .

Resim 95 Elif

ğ a t e k i n

Mayolika e k n i ğ i n i n Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi




9

Ajur t e k n i ğ i b i ç i m l e n d i r i l m i ş bir yüzey veya biçimin deri s e r t l i ğ i n i kaybetmeden önce,

delinerek veya kesilerek üzerinde b o ş l u k l a r

o l u ş t u r u l m a s ı y l a u y g u l a n ı r .

Ajur


u y g u l a n a c a ğ ı

çamurun,

p e k i ş m e y e t e n e ğ i

yüksek bir çamur

o l m a s ı

gerekir. Ajur


u y g u l a m a s ı

her a ş a m a d a çok büyük d u y a r l ı l ı k s a b ı r ve deneyim gerektirmektedir.

A ş a ğ ı d a döküm çamuru


döküm ile biçimlendirme yöntemine b a ğ l ı olarak

biçimlendirilen ç a l ı ş m a n ı n gerçek doku etkisini a r t t ı r m a d a ajur t e k n i ğ i n d e n y a r a r l a n ı l m a y a


Ajur

t e k n i ğ i ç a l ı ş m a y a

derinlik k a z a n d ı r a n

a ç ı k k o y u

etkileri

b e l i r g i n l e ş t i r e n

bir teknik olarak seramik bir yüzey veya biçimin üzerinde gerçek doku etkilerini

güçlendirmede her zaman çok etkili rol

o y n a m ı ş

bir yöntem o l m u ş t u r . Resim.96)

Resim.96 Elif ğ a t e k i n Ajur


Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi




94

ş a ğ ı d a döküm çamuru k u l l a n ı l a r a k biçimtendirilen yüzeylerin üzerinde görsel doku

etkileri o l u ş t u r m a d a f r k l ı teknikler bir arada k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

K a z ı m a

t e k n i ğ i ile

b e l i r g i n l e ş t i r i l e n

rumi motifleri üzerinde siyah astar ve s ı r birlikte k u l l a n ı l a r a k bisküvi

p i ş i r i m i n d e n sonra bor tüllü s ı r l s ı r l a n a r a k yüzeylerin görsel doku etkisi güçlendirilmeye

ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r Resim.97, 98, 99, 100).

Resim.97 Elif ğ a t e k i n F a r k l ı Tekniklerinin Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi

F o t o ğ r a f :

Necdet Gür

Resim.98 Elif

ğ a t e k i n

F a r k l ı

Tekniklerin Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi




9

Resim 99

Elif ğ a t e k i n F a r k l ı Tekniklerin Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi

F o t o ğ r a f :

Necdet Gür

Resim lOO

Elif ğ a t e k i n F a r k l ı Tekniklerin Döküm Çamuru Üzerindeki Görsel Doku Etkisi

F o t o ğ r a f :

Necdet Gür



SO UÇ

A r a ş t ı r m a s ı y a p ı l a n bu ç a l ı ş m a d a artistik seramik biçimlendirmede doku konusu;

biçimlendirmede k u l l a n ı l a n çamur ç e ş i t l e r i biçimlendirme yöntemleri ve bu yöntemlerle

b i ç i m l e n d i r i l m i ş yüzey ve biçimlerin üzerine uygulanan

b a z ı

dekor, s ı r ve p i ş i r i m teknikleri


ele alarak incelenmeye ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . Artistik seramik biçimlendirmede


yöntem ve tekniklerin, seramik bir yüzey veya biçim üzerinde gerçek ve görsel doku

etkilerinin o l u ş u m u n a d o ğ r u d a n etkisi b u l u n m a k t a d ı r .

Doku, nesne ve v a r l ı k l a r ı n d ı ş y a p ı özelliklerinin dokunsa} ve görsel d e ğ e r l e r i n i

karakterize ederek o n l a r ı n görünümü belirleyen bir ögedir. Dokular, dokunsa} ve görsel

olarak a l g ı l a n a b i l i r l e r . Y a l n ı z dokunma duygusuna

b a ğ l ı

olarak bile a l g ı l a n a b i l e c e k bir

yüzey kalitesine sahip olan dokular, gerçek

d o k u l a r d ı r .

Görsel dokular da dokunma

duyusuyla a l g ı l a n a m a y a n ancak g ö r ü l d ü ğ ü n d e gerçek doku duygusu u y a n d ı r a n görsel bir

etkiye sahiptirler. Gerçek ve görsel dokular, d o ğ a n ı n kendi iç y a p ı l a ş m a s ı n ı n bir sonucu

olarak organik ve inorganik

a y r ı c a i n s a n ı n


dokular da olarak

g r u p l a n d ı r ı l a b i l i r l e r .

o ğ a d a gerçek ve görsel dokular her zaman bir

i ş i e v i n

ifadesi olarak d e ğ e r

k a z a n m a k t a d ı r . İ n s a n ı n

y r t t ı ğ ı nesnelerde ise dokunun d e ğ e r kazanabilmesi, ancak

y a r a t ı l a n nesneye yüktenecek i ş i e v e b a ğ l ı olarak g e l i ş i r . Bu anlamda i n s a n ı n önünde ki en

büyük kaynak k u ş k u s u z

d o ğ a d ı r

Tüzcet, 1967, s

ll .

İ n s a n ı n k a y n a ğ ı n ı

d o ğ a d a n e d i n d i ğ i çamuru biçimlendirerek a t e ş l e b i r l e ş t i r m e s i

sonucunda b u l d u ğ u seramik sözcük

a n l a m ı y l a

i ş l e v i n i n etkisi a l t ı n d a kilden y a p ı l m ı ş

fincan, testi, vazo gibi e ş y a l a r ı t a n ı m l a m a k da k u l l a n ı l m a k t a d ı r . o ğ a d a k i bütün nesne ve

v a r l ı k l a r ı n i ş l e v l e r i n e

b a ğ l ı olarak k a z a n d ı k l a r ı dokular gibi, seramik yüzey ve biçimlerde

doku da i ş l e v i n e b a ğ l ı olarak gerçek ve görsel etkiler y a n d ı r m a d a k u l l a n ı l m a k t a d ı r .

Tarihsel süreç içinde çamura biçim veren zanaatkarlar,


t a s a n m c ı l a r

y a r a t t ı k l a r ı seramiklerinde, i ş i e v i n bir ifadesi olarak bir çok ç e ş i t l i l i k gösteren gerçek ve



97

görsel dokular k u l l a n m ı ş l a r d ı r . Bu dokular, b a z ı seramiklerde k a z ı m a , aplikasyon vb.

gerçek d o k u l a r ı y l a , b a z ı seramiklerde de s ı r dekor ve

p i ş i r i m

tekniklerindeki görsel

d o k u l a r ı y l a k a r ş ı m ı z a ç ı k a r .

Ö r n e ğ i n

metal taklidi seramik kaplar bunun en iyi örnekleri

olarak benimsenebilir. Bu kaplarda metal kaplara benzetilme k a y g ı s ı y l a seramik yüzey

üzerinde s ı r ve p i ş i r i m özelliklerinden y a r a r l a n ı l a r a k s e r a m i ğ i n görsel dokusu

z e n g i n l e ş t i r i l m i ş , b a ş k a bir d e y i ş l e benzetme için dokunun çekicilik i ş l e v i n d e n

y a r a r l a n ı l m ı ş t ı r . Anadolu da, y a p ı l a n k a z ı l a r sonucunda Orta Tunç Ç a ğ ı dönemine ait

seramik bulgular, metal

i ş ç i l i ğ i n i n

g e l i ş m e s i n e b a ğ l ı olarak d e ğ e r i n i yitiren s e r a m i ğ e

yeniden k u l l a n ı m a l a n ı y a r a t m ı ş t ı r . F a r k l ı dekor ve p i ş i r i m teknikleriyle metal görünümlü

bu kaplar dokunun gizlenme i ş l e v i n i de içinde b a r ı n d ı r ı r .

Ç e ş i t l i doku düzenlerinde dokunma i ş l e v i büyük önem k a z a n m a k t a d ı r . u noktada

gerçek ve görsel d o k u l a r ı n k u l l a n ı m a l a n l a r ı çok d o ğ r u d e ğ e r l e n d i r i l m e l i d i r . Bir

z ı m p a r a n ı n

dokusu göze h o ş gelebilir, k u l l a n ı l d ı ğ ı yere göre belki bizde vizüel hazlar

u y a n d ı r a b i l i r ,

fakat d o k u n d u ğ u m u z zaman mesele

d e ğ i ş i r ,

hiç h o ş l a n m a d ı ğ ı z duygularla

k a r ş ı l a ş ı r ı z

Tüzcet,

967,

s

2). Bu nedenledir ki

y a ş a n a n

her alanda ve her noktada

k u l l a n ı l a n malzemenin insana g e t i r d i ğ i i ş l e v l e r b u l u n m a k t a d ı r . iri pürtüklü adi bir s ı v a n ı n

iç mekanda elin

d e ğ e c e ğ i

yerlerde

k u l l a n ı m ı n a

b a ğ l ı olarak

o l u ş a c a k

r a h a t s ı z l ı k l a r ı

önlemek a m a c ı y l a elin d e ğ d i ğ i yüzeylerin dokusunda parmaklara h o ş gelen, a y n ı zamanda

kirlenme ve temizlenme i ş l e v l e r i n i n ç ö z ü m l e n m i ş o l m a s ı önemlidir. Tüzcet, ı 9 6 7 , s ı 2 )

Seramikte gerçek ve görsel

d o k u l a r ı n k u l l a n ı m

a l a n l a r ı s ı n ı r l ı d ı r . Özellikle endüstriyel

seramik üretiminde bu s ı n ı r daha belirgindir. Seramik sektöründe endüstriyel anlamda

ü r e t i l m i ş ; karo, fayans, hela t a ş ı küvet, lavabo gibi, i n s a n ı n k u l l a n ı m ı n a sunulan seramik

ürünler, insan

y a ş a m ı n d a

çok önemli bir yer tutarlar. Bu seramikler; banyo, mutfak gibi

hijyenin çok önemli o l d u ğ u mekanlarda, kolay temizlenebilme

i ş l e v i n e b a ğ l ı

olarak

k u l l a n ı m ı y e ğ l e n e n malzemelerin b a ş ı n d a gelmektedirler. Bu tür seramikler, dokunma

duyusunda r a h a t s ı z l ı k u y a n d ı r m a m a h , görsel olarak da duyulara

h o ş

gelen d o k u l a r ı y l a ,

insanlara huzur vermelidirler. Endüstriyel anlamda üretilen seramiklerin

t a s a r ı m ı n d a



9

seramikçilerin, d o k u i ş l e v i l i ş k i s i n i göz önünde bulundurarak, daha rahat ve i ş l e v s e l bir

mekan o l u ş t u r a b i l m e k b a ş t a gelen

a m a ç l a r ı n d a n

biri

o l m a l ı d ı r

Hareket ve sürtünme i ş l e v l e r i de

d o ğ a d a

dokulada

ç ö z ü m l e n m i ş t i r .

Sürtünerek

ilerleyen salyangozlar, i c a b ı n d a sürtünme faktörünü minimuma indirebilen kaypak bir

dokuya sahiptirler (Tüzcet, 1967, s.13). İ n s a n l a r ı n her gün


birçok

e ş y a n ı n

dokusu da, bu i ş l e v l e r d e n y a r a r l a n ı l a r a k t a s a r l a n m ı ş t ı r . Ö r n e ğ i n ütülerde de sürtünmeyi

azaltmak için pürüzsüz ve kaygan doku

k u l l a n ı l m ı ş , a y n ı ş e k i l d e deniz a r a ç l a r ı otomobil ve

uçaklarda da bu m a n t ı k t a n y a r a r l a n ı l m ı ş t ı r (Tüzcet, 1967, s.13). Bir nesnenin yüzeyini

a r t t ı r m a k

yine dokulada mümkündür. Bu

y a k l a ş ı m

seramikten y a p ı l a n

d u ş

teknelerinde

a y a k l a r ı n k a y m a s ı n ı engellemek a m a c ı y l a d u ş teknesinin zemininde o l u ş t u r u l a n gerçek

dokularda korunma ve sürtünme i ş l e v l e r i k u l l a n ı l a r a k

g e r ç e k l e ş t i r i l m e k t e d i r .

Görsel

a n l a t ı m ı

olan biçimlerin, etkilerinin gücü öncelikle doku karakterine

b a ğ l ı d ı r .

Parlak bir madeni levha ile pürüzlü bir t a ş a r a s ı n d a büyük bir ifade

f a r k ı

v a r d ı r (Tüzcet,

1967, s.15). Seramik


eserlerinde özellikle

k u l l a n m a y ı

y e ğ l e d i k l e r i

bu ifade

f a r k l ı l ı k l a r ı seramik s a n a t ı n d a görsel doku o l u ş u m u n u etkileyen seramik s ı r l a r ı n ı n , dekor ve

p i ş i r i m

tekniklerinin artistik seramik biçimlendirmede görsel doku o l u ş u m u n d a k i

etkilerinin

s ı n ı r s ı z c a

k u l l a n ı m ı n a b a ğ l ı olarak

g e l i ş m e k t e d i r .

Ancak bu etkinin endüstriyel

seramik ürünlerde k u l l a n ı m ı n d a

b a z ı

s ı n ı r l ı l ı k l a r b u l u n m a k t a d ı r . Bu b a ğ l a m d a yemek

yemek üzere k u l l a n ı l a c a k tabak, çanak gibi seramiklerde görsel dokunun o l u ş u m u n u

etkileyen s ı r l a r ı n , leke göstermeyen, çizilmelere k a r ş ı dirençli, s ı r ç a t l a k l a r ı n ı n

b u l u n m a d ı ğ ı yüksek p i ş m e derecesiyle d a y a n ı k l d ı ğ ı a r t t ı r ı l m ı ş s ı r l a r k u l l a n ı l a r a k

üretilmesi y e ğ l e n m e l i d i r . Bu özellikleri t a ş ı y a n seramiklerin sahip

o l d u k l a r ı

dokular

i ş l e v l e r i n i de görsel olarak ifade etmektedirler.

Doku sadece görsel

o l a n a k l a r ı n

f a r k l ı

a n l a t ı r n m a

u l a ş ı n a k l a

k a l m a y ı p

a y n ı zamanda

malzemenin

d a y a n ı m ı

üzerinde de büyük rol oynar. D o ğ a d a hiçbir

ş e y

nedensiz d e ğ i l d i r .

Dümdüz bir dokuya sahipken hiçbir

d a y a n ı m ı

olmayan bir çok malzemenin belirli bir

ş e k i l d e

pürtüklenerek, b u r u ş t u r u l a r a k , çizilerek yüksek d a y a n ı m a u l a ş m a s ı , d o ğ a d a bir çok



EKLER

SÖZLÜK

Abanoz

Kara renkli, sert bir tropik

a ğ a ç t a n

elde edilen a h ş a p .

M o b i l y a c ı l ı k t a

k u l l a n ı l ı r ve

çok d e ğ e r l i d i r .

A l ç ı :

Jipsin 1360°C ye kadar p i ş i r i l m e s i n d e n elde edilip

ö ğ ü t ü l e r e k

ince toz hakine

g e t i r i l m i ş b a ğ l a y ı c ı bir maddedir. A l ç ı Su ile k a r ı ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a h ı z l a s e r t l e ş i r . A l ç ı ,

k a l ı p

ve döküm malzemesi olarak da


A l ç ı T o r n a s ı A l ç ı nesnelerin biçimlendirilmesinde k u l l a n ı l a n özel torna.

Alkali Sodyum Arapça

l

-kali den gelir. A y n ı zamanda potas ve

b a ğ l a n t ı l ı

olan,

(feldspatlar, boraks vb.) benzer özelliklere sahip bütün maddeler için k u l l a n ı l ı r .

Alkaliler d ü ş ü k ve yüksek s ı c a k l ı k l a r d a y a r a r l a n ı l a n ergiticilerdir

Astar Angobe (angop), badana, slip olarak da bilinen s u l a n d ı r ı l m ı ş , r e n k l e n d i r i l m i ş kile

verilen

ad

B a l ç ı k : S u l a n d ı r ı l m ı ş çamur.

Bazalt Soda, kireç, feldspat, piksolen, magnetit, olivin, magnezit ve ilmenit ı ç e r e n

volkanik kayaç.

Biçim { İ n g . F o r m , A r a p Ş e k i l B i r n e s n e n ı n görme ya da dokunma o r g a n l a r ı y l a

a l g ı l a n a b i l m e s i n i

s a ğ l a y a n

kendine özgü g e r ç e k l i ğ i .

Bisküvi P i ş i r i m i : , B i ç i m l e n d i r i l m i ş çamurun s ı r s ı z olarak y a p ı l a n ilk p i ş i r i m i

Deforme Biçimlerin d o ğ a d a rastlanmayacak biçimde o z u l m a s ı .



1 1

Dekor

Bir iç

m e k a n ı

bezeme, süsleme ve de

d ö ş e m e a m a c ı y l a y e r l e ş t i r i l m i ş

ya da

e k l e n m i ş

ö ğ e l e r

bütünü

Deri S e r t l i ğ i :

Kurutulmaya

b ı r a k ı l a n

ürün,

b a z ı

yüzey

i ş l e m l e r i n i n

ya da süslemelerin

u y g u l a n a b i l e c e ğ i s e r t l i ğ e e r i ş t i ğ i zaman,

y a k l a ş ı k

8-15

o r a n ı n d a su

içerir; ürünün

bu a ş a m a d a e r i ş t i ğ i

sertli 'deri

s e r t l i ğ i

olarak

a n ı m l a n ı r .

Empresyonizm

İ l k olarak 1 9 . y y ı n

s o n l a r ı n d a

Fransa'da beliren bir

r e s ı m a k ı m ı

ve

a n l a y ı ş ı .

Ergonomi İ n s a n ile kendi y r t t ı ğ ı e ş y a makine ve yapay çevre a r a s ı n d a k i i l i ş k i y i

inceleyen bilimsel disiplin.

Et

k a l ı n l ı ğ ı :

Bir a b ı n et (cidar) k a l ı n l ı ğ ı , iç ve d ı ş yüzeyleri a r a s ı n d a k i mesafedir.

Histoloji

Belirli bir görevi yapmak üzere

a y n ı

de

f a r k l ı l a ş a n

hücre

g r u p l a r ı n ı n


d o k u l a r ı n y a p ı

ve düzenini inceleyen bilim d a l ı .

Hücre Y a ş a m a y a yetenekli en küçük birim.

inorganik

C a n s ı z olan, organik olmayan madde.

K a l ı p :

Üç boyutlu bir nesnenin

k o p y a s ı n ı ç ı k a r t m a k

ya da

ç a ğ a l t m a k

için


özel

kap.

Kaolin Ah

3

Si

2

.2H

2

0 . beyaz ya da beyaza y a k ı n

d ü ş e n

kil. Yüksek

d a y a n ı k l ı l ı k ,

plastiklik ve kolay biçimlenebilirlik özelliklerine sahiptir.

Kil

F r a n s ı z c a

'gil'

s ö z c ü ğ ü n d e n

gelir ve

ı s l a n d ı ğ ı

zaman kolayca biçimlendirilebilen

y u m u ş a k y a ğ l ı

toprak' olarak

t a n ı m l a n ı r .



102

Z ı t l ı k :

Her tür sanatsal koropozisyonda renk d e ğ e r l e r i ya da d i ğ e r nitelikler


ögeler a r a s ı n d a k i k a r ş ı t l ı k

Kuvars Akik, alaca

a ş ı

çakmak

t a ş ı

flint, opal gibi çok

ç e ş i t l i

olarak

d o ğ a d a

kristal halde

bulunan

i

2

mineralidir. o ğ a d a y a y g ı n olarak ve çok bol de bulunur. Seramik

b i l e ş i k l e r i n i n c a m l a ş t ı r ı l m a s ı n a y a r d ı m c ı

olarak ve cam

y a p ı c ı s ı

olarak k u l l a n ı l ı r .

Kübizm

İ z l e n i m c i l i k e

tepki olarak ortaya ç ı k a n ve G.Braque ile P .Picasso nun önderlik

e t t i ğ i bir modern resim a k ı m ı .

Lahit İ ç i n e ölünün

y e r l e ş t i r i l d i ğ i

özel sanduka,

P i ş m i ş

toprak, t a ş ya da mermerden

y a p ı l a b i l i r .

Medyum

Seramik süslemesinde, s ı r üstü b o y a l a r ı n s u l a n d ı n i m a s ı ı ç ı n k u l l a n ı l a n bir

eriyik.

Mitoloji Çok

t a n r ı l ı

dinlerde t a n r ı ve y a n t a n r ı l a r ı n eylemleri ile o n l a r ı n insanlarla ve

d i ğ e r y a r a t ı k l a r a

i l i ş k i l e r i

konusundaki efsaneler, öyküler, inançlar bütünü.

Neolitik Ç a ğ : (M.Ö.8000-5500) M.Ö. 8000 lerde

b a ş l a y ı p

M.Ö . 5500 lere kadar süren

çanak, çömlek öncesi, akeramik dönem olarak bilinir.

Organik Organlada ilgili olan organizmaya ait olan.

Organizma

C a n l ı

bir v a r l ı ğ ı meydana getiren o r g a n l a r ı n tümü

Plastiklik Bir maddenin t a ş ı y a b i l e c e ğ i kolayca üç boyutlu biçim verilebilme n i t e l i ğ i .

Redüksiyon

İ n d i r g e m e ,

oksijensiz ortam.



103

Riton:

T a n r ı y a

içki sunmak a m a ç l ı y a p ı l m ı ş aslan b o ğ a koç

vb

hayvan biçimli içki k a b ı .

R ö t u ş :

Biçimtendirilen eser bitirilmeden önce üzerindeki

a y r ı n t ı y a n l ı ş l a r ı n ı n

ya da

b o z u k l u k l a r ı n ı n giderilip düzeltilmesi i ş l e m i .

Ş a m o t :

P i ş m i ş

seramik k ı r ı ğ ı .

Ş i m ş i r :

Bir tür bodur

a ğ a ç

ve bundan elde edilen kereste çok sert ve s ı k ı dokulu

o l d u ğ u n d a n

eskiden tarak ve

k a ş ı k y a p ı n d a k u l l a m l ı r d ı .

Tekstür: Doku.

Temperleme: l . İ s t e n i l e n ç a l ı ş m a ve biçimlendirme özelliklerini

s a ğ l a m a k

için kil seramik

bünye

a l ç ı

harç ve benzer malzemelerin su ya da buharla

i ş l e n m e s i 2

Mekanik ve

ı s ı l

direnci

a r t t ı r m a k

için metal ve camiara uygulanan

ı s ı l i ş l e m .

Torna: Ekseni

e t r a f ı n d a

sabit h ı z l a döndürülen bir milden o l u ş a n araç A h ş a p t a ş ya da

metalden dairesel kesitli

ö ğ e l e r

yapmak için

k u l l a m l ı r .

Urne:

Antik

Roma da

p i ş m i ş

toprak ya da tunçtan

y a p ı l a n

vazoya benzer

k a p a k l ı

ve ya

k a p a k s ı z kap. S ı v ı l a r ı n

k o n u l m a s ı

için k u l l a n ı l d ı k l a r ı gibi ölülerin küllerinin

k o n u l m a s ı a m a c ı y l a da hizmet ederlerdi. Ölülerin küllerinin içine

k o n d u ğ u

urneler

üzerinde bir y a z ı yeri bulunur ve buraya ölünün a d ı y a z ı l ı r d ı .

Yüzey:

Üzerinde iki boyutlu

ç a l ı ş m a y a

olanak veren her tür alan.



KAYNAKÇA

A ğ a t e k i n , Mustafa, Cumhuriyet S o n r a s ı Ç a ğ d a ş Türk Seramik

S a n a t ı n ı n

G e l i ş i m i Ve

A n l a t ı m Dili Yönünden D e ğ e r l e n d i r i l m e s i , Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü Seramik Ana Sanat D a l ı Yüksek Lisans Tezi

E s k i ş h i r

1993.

Akay, M. Turan, Genel Histoloji Palme

Y a y ı n c ı l ı k , 4 B a s k ı ,

Ankara, 1999.

Akurgal,Ekrem.

Anadolu Kültür Tarihi

Tübitak Popüler Bilim

K i t a p l a r ı

67, Nurol

M a t b a a c ı l ı k , Ankara, 1998.

Anadolu Medeniyetleri Müzesi Katalogu

Dönmez Ofset, Ankara

Arcasoy, A t e ş , Seramik Teknolojisi Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi

Y a y ı n l a r ı ,

No:2, İ s t a n b u l , 1983.

Atalayer, Faruk,

Temel Sanat Ögeleri

Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi

Y a y ı n l a r ı , No:

5

E s k i ş e h i r , 1994.

Ayta,.Tülin, Toprak S a n a t ı n d a DekoratifUygulama Yöntemleri

İ s t a n b u l ,

1976.

i g a l ı Ş e r e f , Resim S a n a t ı , Ş a f a k M a t b a a s ı 2 . B a s k ı , Ankara, 1984.

Clark, Garth,

Alev Ebüzziya Siesbye

Kale Seramik Sanat Y a y ı n l a r ı Mas M a t b a a c ı l ı k ,

1999.

C o n s

n t ı n o ,

Peter, The Encyclopedia

o

Pottery Tecniques Headline Book Publishing

Plc, London, 1997.



105

Ç a k ı , Muammer, Neolitik Dönemden İ l k ç a ğ a S e r a r n İ ğ İ n Kültürel Nesne Olarak İ n s a n

Y a ş a m ı n d a k i

Yeri , Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Ana

Sanat

D a l ı

Sanatta

Yeterlilik Tezi,

E s k i ş e h i r ,

1999.

Çil, Sakine, 2 0 . Y ü z y ı l Seramik S a n a t ı n d a Resim Ve K i ş i s e l Uygulama

Sanatta

Yeterlilik Tezi, İ s t a n b u l , 1995.

Ç o b a n l ı , Zehra, Seramik

A s t a r l a r ı ,

Anadolu Üniversitesi Y a y ı n l a r ı ; No:919, E s k i ş e h i r ,

1996.

Demir, Abdullah,

Temel

Plastik

Sanatlar E ğ i t i m i , Anadolu Üniversitesi Y a y ı n l a r ı ,

No:270,

E s k i ş e h i r , 993

.

Erzen, Jale Nejdet, Mehmet

Aksoy,

Bilim Sanat Galerisi, A s ı r

M a t b a a c ı l ı k ,

İ s t a n b u l , 1996.

Flight, Graham,

Introduction

to Ceramics, Prentice Hall Ine, New Jersey,

99

Fumio

Shimada

Porselen Sergisi

K a t a l o ğ u ,

1999

Geçer, Neslihan, Görsel A n l a t ı r n d a Doku , Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Resim Ana Sanat a l ı Yüksek

Lisans Tezi,

E s k i ş e h i r , 1998.

Geleneksel Stilde

Ç a ğ d a ş Japon

Seramikleri Sergisi Katalogu,

Ajans Türk B a s ı n ve

B a s ı m A Ş . , Ankara, 1998

Genç, Soner, S ı r d a Açan Çiçekler , Türk Seramik D e r n e ğ i Seramik

Dergisi,

S a y ı : 8 ,

2000.

Giray,

K ı y m e t ,

Y ı l d ı z

Porselenleri

Ç a ğ d a ş

Türk Seramik

S a n a t ı

ve Öncü

U s t a l a r ı ,

Türkiye de

Sanat

Plastik Sanatlar Dergisi, Seramik Özel

S a y ı s ı ,

S a y ı : 3 3 , 1998.



106

Görsel Kitaplar,

Oto,

Mondadori B a s ı m e v i , Verona, İ t a l t a 1996

Güner, Güngör, Suyu Sergiliyorum

Türk Seramik D e r n e ğ i Seramik Dergisi,

S a y ı : 7 ,

1999.

Güngör, Hulusi, Temel Tasar, 2 . B a s ı m a a t b a a c ı l ı k İ s t a n b u l , 1983.

I Maestri Del Colore-44 Leonardo, Fratelli Fabbri Editori S.p.A, Milano, 1976.

İ s t a n b u l 92' Dünya Seramikçilerinin Diliyle, Mas M a t b a a c ı l ı k , İ s t a n b u l , 1992.

İ s t a n b u l Menkul

K ı y m e t l e r

B o r s a s ı ,

Grup Seramik Sergisi Katalogu, İ s t a n b u l

2000.

K a n ı ş k a n , Ece, Anadolu'da Tarih Öncesi

Ç a ğ l a r d a n H e l e n i s t İ k

Dönem'e Kadar Bulunan

Ana

T a n r ı ç a l a r

ve Günümüzdeki Seramik

Y o r u m l a r ı ,

Anadolu Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Seramik Anasanat D a l ı , Yüksek Lisans Tezi, E s k i ş e h i r , 1998.

Karavit, Caner,

S e r i g r a f ı B a s k ı

T e k n i ğ i n i n Seramik S a n a t ı n d a k i U y g u l a m a l a r ı , Türk

Seramik D e r n e ğ i Seramik Dergisi, S a y ı :

16

2001.

K e l e ş ,

Yüksel, C a n l ı l a r Bilimi , Mersin Üniversitesi Y a y ı n l a r ı No:4, Selim M a t b a a s ı ,

Mersin, 2001.

Kula, Ekrem, P i ş m i ş Toprak Torna F o r m l a r ı n Bazalt, Oksitler ve Renkli Killerle Resimsel

A n l a t ı m ı , I.

U l u s l a r a r a s ı

E s k i ş e h i r

P i ş m i ş Toprak Sempozyumu Bildiriler

K i t a b ı ,

E s k i ş e h i r

T e p e b a ş ı Belediyesi

Y a y ı n ı , E s k i ş e h i r ,

2001.

Millennium'u

K a r ş ı l a r k e n

Sergisi Katalogu,


E ğ i t i m

Merkezi, E l y a f M a t b a a c ı l ı k , İ s t a n b u l 1999.



107

Nelson, Glenn C.

Ceramics: A

Potter's Handbook,

5 . B a s k ı ,

Hoffmann Press, Inc.,St

Louis,

ı 9 8 4

O s m a n l ı ' d a

Çini Seramik Öyküsü, Creative Y a y ı n c ı l ı k ve T a n ı t ı m Ltd. İ s t a n b u l

Öney, Gönül,

Türk

Çini S a n a t ı

İ s t a n b u l 976.

Özsezgin, Kaya,

Erdinç Bakla,

Bilim Sanat Galerisi,

İ s t a n b u l ,

2000.

Özsezgin, Kaya, S e r a m i ğ i n S e r a m i ğ e Özgü Konumu , Hamiye Ç o l a k o ğ l u Yüksek

P i ş i r i m Searmik Sergisi Katalogu,

Mars Ticaret ve Sanayii A . Ş . , Ankara,

ı 9 9 3

Pancar, Y -Kara, A P i ş m i ş Kiremit A t ı k l a r ı n ı n D e ğ e r l e n d i r i l m e s i I. U l u s l a r a r a s ı

E s k i ş e h i r P i ş m i ş

Toprak

Sempozyumu Bildiriler K i t a b ı , E s k i ş e h i r T e p e b a ş ı

Belediyesi

Y a y ı n ı ,


200

Sadi

Diren Sergisi Katalogu,

Aksanat Akbank Kültür Sanat E ğ i t i m Merkezi,

B a ş k e n t

Ofset.

Seramik ü n y a s ı ,

A y l ı k Y a y ı n O r g a n ı ,

S a y ı : 2 2 ,

O c a k Ş u b a t ı 9 9 7 .

Seramik

S a n a t ı

ve

S o r u n l a r ı , Il. U l u s l a r a r a s ı Avanos Seramik Sempozyumu Katalogu,

Cilt

T Ş O

Plaka

a t b a a c ı l ı k ,

Ankara, 2001 .

Sevim, Kadir, Endüstriyel Seramik

T a s a r ı m ı n d a K u l l a n ı l a n K a l ı p l a m a

Sistemleri ,

Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Anasanat

D a l ı

Yüksek

Lisans Tezi, E s k i ş e h i r , 1993.



108

Sevim,

S ı d ı k a ,

Elek B a s k ı Ve

Ç ı k a r t m a T e k n i ğ i K u l l a n ı l a r a k S ı r h P i ş m i ş

Yüzeylerde

F a r k l ı Bir

Bünye Kullanarak Dekor Denemeleri Anadolu Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü Seramik Anasanat

a l ı Yüksek

Lisans Tezi,


99

Shanghai Museum

Ancient

Chinese

Ceramics

Gallery Catalogue, Shangai

Sözen, M,. -Tanyeli, U, Sanat

K a v r a m l a r ı

Ve

Terimleri S ö z l ü ğ ü

Remzi Kitapevi


İ s t a n b u l ,

1992.

Symes, R F., T a ş l a r ı n

D ü n y a s ı

Tübitak Popüler Bilim K i t a p l a r ı 136, Pelin Ofset, Ankara,

2000.

Ş a h i n ,

Y a l ç ı n , Genel

Bioloji

Birinci B a s k ı ,

İ s t a n b u l

Bilim Teknik Y a y ı n e v i ,

ı 9 9 5 .

Ş a h i n o ğ l u ,

Elvan, Sadi Diren ve Gravürleri Üzerine

Sadi

Diren Sergisi Katalogu,


E ğ i t i m

Merkezi,

B a ş k e n t

Ofset Ltd.

Ş t i .

İ s t a n b u l

1995.

Turay, Anna, Daha

Çok t e ş ,

Çanakkale Seramik Sanat


Promat

A . Ş . , ı 9 9 4 .

Turay, Anna, T o p r a ğ ı n ve

G ü n e ş i n

Ozam Atilla

Galatah

Çanakkale Seramik Sanat


Mas

M a t b a a c ı l ı k ,

1996.

Tuvaiden T o p r a ğ a

Vitra Seramik Sanat Atölyesi Tuvaiden

T o p r a ğ a

Bodrum Kalesi

Sergisi Katalogu, 2000.

Türedi Özen,

A y ş e g ü l ,

Alpman Gökden,

M ı s ı r

Çamuru ve S e r a m i ğ i , AD A y l ı k

Dekorasyon ve Sanat Dergisi,

S a y ı : 5 9 , ı 9 9 8 .



109

Türedi Özen A y ş e g ü l , Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi nde Seramik

Temel Sanat E ğ i t i m i Il Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Y a y ı n l a r ı ;

No.29


2002.

Türedi Özen A y ş e g ü l , Geleneksel Çömlek S a n a t ı , Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar

Fakültesi Y a y ı n l a r ı ; No. 2 7 7 ,


2001.

Türedi Özen

A y ş e g ü l ,

İ l e t i ş i m A ç ı s ı n d a n

S e r a m i ğ e

Y a k l a ş ı m , Anadolu Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Ana Sanat D a l ı Sanatta Yeterlilik Tezi,

E s k i ş e h i r , 994.

Türk Seramik D e r n e ğ i A t e ş t e Çeyrek A s ı r Seramik Sergisi Katalogu, Ofset B a s k ı ,

İ s t a n b u l ,

ı 9 9 4 .

Türk Seramik D e r n e ğ i

Ç a y d a n l ı k

Seramik Sergisi Katalogu, Dinamik Matbaa

İ s t a n b u l

997.

Türk Seramik

e r n e ğ i

Seramik Dergisi,

S a y ı :

6

İ s t a n b u l , 200

Türk Seramik e r n e ğ i Seramik Dergisi, S a y ı : 7 ,

İ s t a n b u l ,

ı 9 9 9 .

Türk Seramik D e r n e ğ i Vazo Seramik Sergisi Katalogu, Egemen

M a t b a a c ı l ı k , İ s t a n b u l ,

1998.

Türkiye de Sanat Plastik Sanatlar Dergisi,

A s ı r

M a t b a a s ı ,

İ s t a n b u l , S a y ı ; 3

3 1998.

Tüzcet Önder Form Ve Doku (Texture), Birinci B a s k ı , İ s t a n b u l Teknik Üniversitesi


Matbaa Teknisyenleri Koli . Ş t i . İ s t a n b u l , ı 9 6 7

Ural Murat Kuzgun Acar, Milli Reasürans

T . A Ş .

Ofset

Y a p ı m e v i

1997.



110

Uzuner, Oya, Seramik S a n a t ı n d a T e k n i ğ e B a ğ l ı Ç e ş i t l i l i k l e r , Anadolu Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Ana Sanat D a l ı Yüksek Lisans Tezi, E s k i ş e h i r ,

1994.

Vitra Seramik Sanat

Atölyesi

K i ş i s e l

İ z l e r 3 Sergisi Katalogu,

2000

Vitra Seramik Sanat Atölyesi K i ş i s e l İ z l e r 5 Sergisi Katalogu, 2002

Weekly, Nancy, A t e ş Ve ş ı k :Gail Mccarthy'den S ı r h Eserler , İ s t a n b u l Menkul

Krymetler Borsasr

Sanat

Galerisi Gail

Mccarthy Seramik

Sergisi Katalogu,

İ s t a n b u l , 1998.

61.

Devlet Resim ve Heykel Sergisi Katalogu, T Ş O

Plaka

a t b a a c ı l ı k

A . Ş . , Ankara,

2000.

62. Devlet Resim ve Heykel Sergisi Katalogu, Dumat Ofset, Ankara, 2001.

70'lerden

ünümüze Seramik

Sergisi Katalogu,

Tunç Ofset,

İ s t a n b u l ,

1995

G e l i ş i m Alfabetik Gençlik Ansiklopedisi, Apa Ofset, İ s t a n b u l , 1980

G e l i ş i m Hachette, Alfabetik Genel Kültür Ansiklopedisi,

İ n t e r p r e s

B a s ı n ve Y a y ı n c ı l ı k

A . Ş . , İ s t a n b u l ,

1993

Hayat

Ansiklopedisi,

Hayat

Y a y ı n l a r ı , İ s t a n b u l ,

1961.



Okyanus Ansiklopedik Sözlük Pars Y a y ı n l a r ı

S e r ı n e t

M a t b a a s ı

İ s t a n b u l

1972:

http://members.lycos.co.uk./sometextures

http://whyfiles.org/138memory /images/soldier.jpg

http://www.hayvanlaralemi net.htm.

artisti̇k serami̇k ve doku -tez _ elif ağatekin

Documents