8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 151

‌لاهیجی‌فیاض«‌سام‌و‌بهرام»شناسی‌منظومۀ‌‌روایت

‌براساس‌الگوی‌گرماس‌

‌ نژادهاله‌اژدر

‌ ها‌احمدرضا‌یلمه

‌چکیده

به منظور بررسی انواع مختلف وی. است شناسی زمینة روایت پردازان مطرح در گرماس از نظریّه

پایاة شناسای را بار وایات و ر های فراوانی انجاا داد ن و ثابت، تلاشروایت، با ارائة الگوهای معیّ

گرماس از دامنة مطالعاا پاراپ فراتار رفات و الگاوی .دکرشناسی حکایت پراپ استوار ریخت

هاا روایت تما برای طرّاحی نمود که های روایی خود را به گونه کنشی، مربّع معناشناسی و زنجیره

اثر فیّاض لاهیجی « بهرا سا و»در این پژوهش سعی بر آن است، که ساختار منظومة . منطبق باشد

کنشای، کنشاگران و نظاا الگاوی نمودن مشخصّ ضمن تا براساس الگوی گرماس بررسی شود،

نتیجة این پژوهش که . شود تحلیل هم منظومه این معناشناسی روایی و مربّع گانة زنجیرۀ سه روایی،

داستانانگر این است که انجا شده، بیای توصیفی و بر اساس مطالعا کتابخانه -به روش تحلیلی

دوگانه، زنجیره های روایای های تقابل منظر از و برخوردار خاصیّ روایی انسجا از «سا و بهرا »

از الگاوی سااختاری و روایای همچنین این منظومه . است بررسی قابل گانه و مربّع معناشناسی سه

. استقابل بررسی ناسانة گرماس ساختارگرایانه و معناش هو در قالب نظریّ است کاملی برخوردار

‌.‌اض‌لاهیجی،‌الگوی‌کنشی،‌مربّع‌معناشناسیبهرام،‌فیّشناسی،گرماس،‌سام‌و‌‌روایت:‌ها‌کلید‌واژه

.ايران –دانشجوي دكتري زبان و ادبيّات فارسي واحد دهاقان، دانشگاه آزاد اسلامي، دهاقان -

ه آزاد ات فارسي و عضو باشگاه پژوهشگران جوان و استتددادهاي درششتان، واحتد دهاقتان، دانشتگا استاد زبان و ادبيّ -

ayalameha@gmail.com (نويسندة مسؤول) . اسلامي، دهاقان، ايران

1/21/79 : پذيرش 79/ 1/2 : اعلام وصول

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 151

مقدّمه

شناسی، و کارکرد روایی، ابزاری را بارای تحلیال متاون داساتانی و روایای در روایت و روایت

« .شناسی یا مطالعة روایت اسات اختارگرایی، روایتهای موفقیتّ س یکی از زمینه». گذارد اختیار می

کاه اسات معاصر ادبی نقد دستاوردهای از «شناسی روایت» اصطلاح (.331: 3131لبیهان، و گرین)

شده برده کار به بلغاری شناس‎روایت‌،(Tzvetan Todorof)‌تودوروف تزوتان توسّط بار نخستین

Gérard) ژنات ژرار و بارد کاار باه بوطیقاا ناا با خود کتاب در را اصطلاح این تودورف .است

Genette) مطالعاه عنوان به را آن نگاشت، 3831 سال در که «داستانی روایت تازۀ سخن» مقالة در

(.3318: 3131 حسینی، سیّد) نمود تعریاف داستانی روایت ساختارهای مراعا و

روایای واحدهای ترین‎کوچک تعیین و روایت تقسیم کار، نخستین ساختارگرا گران تحلیل برای

تعیاین معنا طریق از زمینه و زمینه طریق از معنا عبارتی به. باشد واحدها این معیار باید معنا. است

بایاد روایی نشانة یک. آیند می شمار به روایی نشانة یک معنایی، واحدهای این از یک هر. شود می

از. گاردد تعیین رمزگان در همنشینی روابط براساس آن معنای و بگوید مختلف های داستان بتواند

پاراپ ولادیمیار همچون هایی شخصیتّ به توان می شناختی نشانه شناسی روایت پردازان هنظریّ میان

(Vladimir Propp)، آلژیرگرمااس(Algirdas Julien Greimas)، تاودورف تزوتاان(Claude

Bremond)، برماون کلود(Claude Bremond)، باار رولان(Roland Gérard Barthes)،ژرار‌

.کرد اشاره ساختگرا پردازان هنظریّ دیگر و ژنت

شناس لیتوانیایی است که تحصایلا شناس، ساختارگرا و نشانه گرماس، زبانداس ژولین ژیرلآ

-شناسای شناسی تکمیل نمود و چندین سال مادیر مکتاب نشاانه خود را در پاریس در زمینة نشانه

هاای ولادیمیار ‎او برای روایت زیرساختی مشابه که بار اسااس تراوری . رانسه بودشناسی در ف زبان

. شود؛ ولی با آن تفاو دارد و این تفاو در ساختارگرایی است پراپ است متصوّر می

گرماس .از آن ارائه داد ه، گزارشی متفاو شناسی قصّ ة پراپ در ریختگرماس، با بررسی نظریّ

زبان جهانی برای روایت دست یابد، در حالی که پراپ بر یاک شاکل کرد به یک دستور تلاش می

ای دو جنبة متضااد او معتقد است که هر پدیده (.313: 3131 رواز، و آدا )ادبی واحد تأکید داشت

دهند و در قالاب قواعاد پیرنار باروز پیادا ها هستند که به روایت بشر شکل می دارد و این تقابل

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 151

ایان شاش . قابال اجارا هساتند « نقش کنشی»این قواعد پیرنر در شش به نظر گرماس،. کنند می

وی با کمک این سه جفات کنشاگر متضااد . کنند کنشگر به صور سه جفت متضاد نمود پیدا می

(1؛ پیا ۀگیرند (2 تقاضاکننده؛ /پیا ۀفرستند( 3: نهد که عبارتند از را بنیان می« الگوی کنشی خود»

ی است که فرستنده؛ کسی، چیزی یا حسّ. قهرمان/ شناسنده (6مخالف؛ (1 دهنده؛ یاری (1موضوع؛

.متن روایت است (ضد قهرمان /) :شناسنده، قهرمان. دهاد موضوع شناسایی را به قهرمان انتقال می

عموماا قهرماان اسات کاه موضاوع و :گیرناده .شاود هدفی است که برای او تعریف می :موضوع

نیرو یا نیروهایی کاه :دهنده یاری .رود کند به دنبال آن می افت میمقصودی را که هدف اوست، دری

رسایدن کاه در راه اسات نیرو یا نیروهاایی : مخالف .کند به هدف خود برسد به قهرمان کمک می

تاوان در با توجه به آنچه گفته شد الگوی کنشی گرماس را می .کند قهرمان به هدف مانع ایجاد می

(.15: 3136 آستین،): داد نمودار زیر نشان

گرماس الگوی کنشی( 3)نمودار

هاای با توجّه به الگوی کنشی خود، در برخورد باا تسلسال « ساختار معنایی»گرماس در کتاب

شناساان هرچند اغلب روایت. دهد روایت، سی و یک کارکرد پراپ را به بیست کارکرد کاهش می

کادا مانناد گرمااس موفّاق اند؛ ولی هیچ ک گانة پراپ بودههای سی و ی در پی تقلیل خویشکاری

: کناد بندی می وی بیست کارکرد را در سه ساختار ذیل دسته (.311: 3131 ایگلتون،. رک)اند نبوده

. انتقالیزنجیرۀ انفصالی یا ی و زنجیرۀ اجرای پیمانی،زنجیرۀ

ع معناشناسی هام الگاوی مربّا در ، بلکههای روایی نه تنها در زمینة کنشگران و زنجیرهگرماس

.دهد‎معنایی را ارائه می

فرستنده

موضوع

بازدارنده دهنده یاری

گیرنده

قهرمان -فاعل

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 151

، از «شناسای زایاا نشانه»روشی ساختارمند باه نا و گذاران معناشناسی ساختارگراست از پایهاو

هدییت نقش سوسور اشاره کرده اسات و کوشا او در مقالة خود باه اهمّ. شناسی گسترش داد نشانه

(. 5: 3133شعیری،)د ردانتا تمرکز را از نشانه به معنا بگ

ت بر روی مربّع تشابیه ها به چهار موقعیّ مربّع معناشناسی از چهار واژه تشکیل شده است که آن

که بار روی ارتباط تقابل تضادی( الف :شود ، سه نوع ارتباط حاصل میها آناز مجموع شوند ومی

ارتبااط تقابال ( ب. وجاود دارد ( یمار و زنادگ )محور متضادها یعنی بین دو واژۀ بالایی مربّاع

در مار و نقایم مار ؛ خطاوط )شاود د و نفای آن ایجااد مای اکه بین یک متض تناقضی

نقیم )شود که بین یک نفی متضاد و واژۀ مثبت برقرار می ارتباط تقابل تکمیلی( ج(. طرحوارۀ زیر

ها سه محور متضادها، متناقمبراساس این سه ارتباط، (. در طرحوارۀ زیر مر و زندگی؛ خطوط

(. 328: 3133،شعیری) :وارۀ زیر نشان داد توان آن را در طرح گیرد که می ها شکل می و مکمل

مربّع معناشناسی گرماسالگوی ( 2)نمودار

سا »مثنوی . و عرفانی استهای غنایی شناسی بررسی منظومه های روایت‎یکی از بهترین حوزه

اعتلای به زندگانی تجربه در معشوقی و عاشق قالب در» از فیّاض لاهیجی چنین است که« و بهرا

راهنماای منظوماه در هکا «داناا پیری» را مهم این که شوند می رهنمون الهی ذا ستایش و روحی

(.36: 3133لاهیجی، )« .رساند می مقصود منزل سر به رود می شمار به معنوی اعتلای مسیر

‌پیشینۀ‌تحقیق

اسااس بار شناسای روایات زمیناة در اامّا ندارد؛ چندانی پیشینة شناسی روایت مطالعا آنکه با

شای » داساتان تحلیال »: مقاالا جمله از است شده انجا گوناگونی های پژوهش گرماس الگوی

اکبار علای و روحاانی مساعود قلام باه «گرمااس کنشی» نظریّة براساس ارعطّ یرالطّ منطق «صنعان

نقیم مر

نقیم زندگی

زندگی

مر

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 155

کریمای علای و عباسای علای نوشتة «آد حضر » داستان در فراراوی روائی کارکرد» شویکلایی؛

مهادخت از «گرمااس الگاوی براسااس بیهقی تاری از حکایت دو ساختاری تحلیل» فیروزجائی؛

الگاوی مبناای بار سووشاون رماان در کنشی عوامل تحلیل» خادمی؛ نرگس و چترودی پورخالقی

در زاغ و باو داستان شناسیِ روایت» همکاران؛ و بزرگی جامع حیدری فهیمه اثر «گرماس کنشگران

صور نگرفته، پژوهشی بهرا و سا در زمینة منظومة تاکنون امّا. لو نبی علیرضا قلم به «ودمنه کلیله

هاای آن باه عناوان از این رو پژوهش حاضر سبب معرفّی بیشاتر نویساندۀ ایان اثار و شخصایتّ

.شود کنشگران و نیز درک بهتر معنای نهفته در متن داستان می

اثر فیّاض لاهیجی اسات کاه « سا و بهرا » شناسی منظومة روایت پژوهش این از این رو هدف

های مطرح پرسش.شود بررسی می گرماس معناشناسانه و مربّع رواییکنشگر، زنجیرۀ آن الگوی در

:شده در این پژوهش عبارتند از

چیست؟ « سا و بهرا »الگوی کنشی -

های روایی منظومة سا و بهرا کدامند؟ زنجیره -

با این منظومه چیست؟ انطباق مربّع معناشناسی قابل -

های تحقیاق باا روش اطّلاعا و داده. تتحلیلی انجا شده اس-این پژوهش به روش توصیفی

.برداری گردآوری شده است ای و با استفاده از ابزار فیش مطالعة کتابخانه

‌های‌روایت‌پیرنگ‌و‌ویژگی

: شود ها اشاره می ترین آن هایی دارد که در این بخش به اساسی هر روایت ویژگی

اساماعیل )شاود سااخته مای ای است که طبق آن طرح روایت از قبل دارای طرح و برنامه -3

والاس،)« رود، پیرنار اسات کار مای اصطلاح ادبی که برای ساختار روایت به»و ( 11: 3181آذر،

ترین اجزای یک روایت پیرنر است که وحد ساختاری را در داستان به وجود مهمّ(. 15: 3132

. برقرار کند ارتباط و پیوند ،تواند با عناصر دیگری غیر از خود پیرنر می. آورد می

که عناصر دیگار داساتانی چناین ای کاملا مستقیم دارد؛ در صورتی الگوی کنشی با پیرنر رابطه

باا . وظیفة پیرنر این است که دیگر عناصر را با نظام باه یکادیگر متصّال کناد . ای ندارند ویژگی

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 151

هاای یرنار، پااره های پ از دیگر ویژگی. آید وجود می برقراری ارتباط بین اجزای روایت وحدتی به

اناد کاه باه دلیال پان ریازی شاده ها بر یک ساختار اساسی و مهمّ پایه تما روایت. گانه است سه

بر این اساس، روایات باه ایان . گویند تایی می ای بودن، آن را طرحِ کلیّ روایت یا طرح پن مرحله

ر و تحاوّل از ساه ایان تغییا . تغییر و تحوّل از یک حالت به حالت دیگار : شود صور تعریف می

:عنصر تشکیل شده است

؛(کننده در داستان نیروی تخریب)اندازد عنصری که روند تغییر و تحوّل را به راه می -

بخشد؛ بخشد و یا نمی ای که این تغییر و تحوّل را تحققّ می پویایی -

( نده در داستانده نیروی سامان)دهد یک عنصر دیگر که این روند تغییر و تحوّل را خاتمه می -

(.1: 3131 اسی،عبّ)

(.365 :3183، کریمی و نقل از عباسی)پیرنر داستان، ( 1)نمودار

ایم، هایی که قبلا خوانده ها یا قصّه خوانیم، در داستان تکراری است؛ یعنی آنچه در داستان می -2

. های داستان هم برای ما آشناست تکرار شده و فضاسازی و شخصیتّ

. شود شود و به جایی ختم می یت از جایی شروع میهر روا -1

( 11: 3181 آذر، اسماعیل)گو دارد هر روایت یک راوی یا قصّه -1

‌آن‌شاعرو‌«‌سام‌و‌بهرام»معرّفی‌منظومۀ‌

دو و مرداناه ناا دو دو، هار که بهرا و سا ». مثنوی است در بحر هزج «بهرا و سا » منظومة

شااهزاده دو ناا نیز و دارد ایرانی و ایران فرهنر پود و تار در ریشه و است ای شاهنامه شخصیتّ

(.36: 3133لاهیجی، )« .است بوده هم «میرزا بهرا و میرزا سا » یعنی صفوی آشنای نا

اض لاهیجی که زمینة عارفاناه و فلسافی دارد، ایان اثار هام همچون سایر آثار فیّ»این منظومه

اض را در خاود دارد و و تاریخی، همان صبغة عرفانی فیّا ضمن روایت داستانی اجتماعی، سیاسی

پاره‌آغازین

کننده نیروی‌تخریب

پاره‌میانی

پاره‌پایانی

نیروی‌سامان‌دهنده

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 151

امّا از آن جا که این عشق الهی به عشق جسامانی . زند عشق الهی حبّ به ائمة هدی در آن موج می

تبدیل شده و آن مضامین والای ابراز عشق و دلداگی به معبود، معطاوف باه جلاب نظار معشاوق

تغییر یافته است، حکما دیگر فیّاض نبوده که این اثر را زمینی شده و اصولا خط سیر افکار منظومه

-31همان، )« .کامل کرده؛ بلکه احتمال قریب به یقین، فرد دیگری این اثر را به پایان رسانده است

31 .)

از عالماان « اض لاهیجای فیّ»زاق بن علی بن حسین لاهیجی، مشهور به عبدالرّ ملاّاین اثر شاعر

بازر شایعه و از ةیکای از فلاساف او . که قدر او ناشناخته مانده اسات استه بزر عصر صفویّ

زادگااه وی در لاهیجاان باوده و اقامات و وفااتش در قام . باشاد مای همین سرشاناس امامیّا متکلّ

اض از شاگردان مبرّز حکیم مشهور صدر المتألهین ملاصادرای شایرازی و فیّ .گرفته است صور

ع و در فقه و اصول و فلسفه و کلا و عرفان، صااحب می متشرّاو حکی. جناب بوده است داماد آن

هر کدا میرزا حسن در کلا ، فلسفه، حدیث و فقه و عرفان صاحب نظر بوده و در. بوده است نظر

، رمایه ایماان سا ، گاوهر ماراد : جمله از. از این علو آثار گرانقدری از خود به یادگار گذاشته است

، حاشیه بار شارح جدیاد تجریاد ، شجیحاشیه بر حاشیه خفری بر شرح تجرید قو، شوارق الالها

حاشایه شارح ، حاشایه جاواهر و اعاراض ، ملاعبادال حاشیه بر حاشایه ، جوهر المراد، کلمه طیبه

شارح ، شبستری گلشن راز شرح، شرح فصوص الحکم، دیوان شعر، حدوث عالم، اشارا خواجه

مثناوی ساا و ، ناماه ‎مثنوی سااقی ، شوارق الانهار و بوارق الاسرار، فی حکمة الاشراقور هیاکل النّ

(.218 :1،ج3138 اسلامیالمعارف علو انسانی مرکز پژوهشی دائره... )و مشارق الالها ، بهرا

ت و تلاش پیگیر و دلسوزانة دکتار عبدالحساین ناوایی تصاحی همّ این اثر غریب و مهجور با

محفاو لاوح نشار ساوی از زاده ملک الها و نوایی عبدالحسین دکتر تحقیق و حی تص شده و با

.است شده منتشر

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 151

‌بحث‌و‌بررسی

خلاصة داستان -3

ولای بار . وی شد شمار ای در اصفهان بود که پس از مر پدر صاحب ثرو بی سا تاجرزاده

رزنش اطرافیاان قارار این امر سبب شد مورد س. دستی در پیش گرفت خلاف پدر بخشش و گشاده

تاجرزادۀ جوان از این سرزنش به ستوه آمد و دلتنر، بار سفر بربست و از دیااری باه دیاار . گیرد

پادشاه بغداد مردی عادل و بخشنده بود که در همة امور باا . رفت تا این که به بغداد رسید دیگر می

:وزیری که. کرد وزیر عاقبت اندیش و درستکار خویش مشور می

‌ن‌در‌مصاالحت‌چابااا‌زمااان‌بااود‌چنااا

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌کااه‌آح‌حکاا ‌او‌هاار‌نااا‌روان‌بااود‌‌‌‌‌

‌(‌8811‌:38لاهیجی،)‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

اتّفاقا سا در روز جشن شااهانه باه . این وزیر فرزندی داشت بهرا نا که مورد توجّه شاه بود

:سا ، بهرا را در کنار شاه دید وقتی. او در این جشن حضور یافت. بغداد رسید

‌چنااانآ‌آتااآ‌از‌دت‌گشاات‌ساارکآ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌کاااه‌ماااود‌آح‌شاااد‌زنجیااار‌آتاااآ‌‌

‌(811:همان)‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

لّات را ع. قارار یافات تاب و بای پیری که با سا دوستی و حق همسایگی داشت وقتی او را بی

قراری وی سبب شد صب زود پابرهنه و ‎بی. پرسید و سا نیز راز عشق خود به بهرا را بازگو کرد

تن چاک، بر سر راهی که قرار بود بهرا از آن بگاذرد قارار گیارد؛ ولای دورباشاان او را زدناد و

. ا روانه بیابان کردبا این همه سا موفّق به دیدن بهرا شد و سودای عشق بهرا او ر. دستش را بستند

بهرا ، ادیب تیزهوشی داشت که وقتی از ماجرای سا آگاهی یافت، به ملاقا بهرا رفات و موضاوع

وقتی از بز بیرون آمد به یاد سا افتاد و باه . روزی بهرا در بزمی، از دست شاه رنجید. را به او گفت

.از خدا یاری خواست پس از یک هفته جستجو ناامید و ناتوان. جستجوی او پرداخت

‌چااو‌فااارت‌گشاات‌بهاارام‌از‌منانااا ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌انابت‌را‌ضامان‌شاد‌عارض‌حاناا ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

‌(‌8811:‌818لاهیجی،)‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 151

ر تااریکی د. ای یافات بهرا به راه خود ادامه داد تاا ایان کاه شاب هنگاا ساا را در ویراناه

گفتگوهایی بین دو نفر صور گرفت تا اینکه خورشید طلوع کارد و ساا در روشانایی بهارا را

هنگا بازگشت در خاناة جاوانمردی . بهرا از سا دلجویی کرد و به او نوید میهمانی داد. شناخت

عاذر پس از سه روز بهرا نزد شاه بازگشت و از او. ساکن شدند و به صحبت و عشر پرداختند

داد و در آن بز بهرا آنچه را که اتّفاق افتاده بود، برای شاه بازگو کرد و شاه بزمی ترتیب . خواست

بنا به درخواست شاه، بهارا باا دختار شااه ازدواج . از شاه خواست سا و جوانمرد را نزد او آورد

دختار وزیار ازدواج سا و جوانمرد به دربار آمدند و با دو. کرد و به ولی عهدی وی منصوب شد

. ای ساخت و ملک و پادشاهی را باه بهارا سا رد خانه پس از چندی شاه برای خود عباد . کردند

.سا هم به وزار رسید و جوانمرد، وکیل بهرا شد

‌تحلیل‌روایت‌-2

.شود ی روایت در منظومة سا و بهرا بررسی میها در این قسمت پیرنر و ویژگی

دارای طرح و پیرنر است و از سه پارۀ آغاازین، میاانی، پایاانی و دو « ا سا و بهر»داستان -3

.دهنده است کننده و سامان نیروی تخریب

دستی ‎، برخلاف پدر راه گشادهشود میوی فراوان سرمایهوارث پدر از پس که سا : ابتدایی پارۀ

شاود و در جشان اد مای گیرد؛ بنابراین راهای بغاد گیرد و مورد طعنة نزدیکان قرار می در پیش می

.بیند شاهانه بهرا را می

.دل بستن سا به بهرا :هکنند تخریب نیروی

شود و بهارا کاه در بزمای از شااه رنجیاده صحرا و بیابان می آوارۀ فراق غم از اس: میانی پارۀ

.رود خاطر شده، به یاد سا افتاده در طلب وی می

.پردازد و در منزل جوانمردی به مصاحبت با وی می بدیا بهرا سا را می :دهنده سامان نیروی

ساا . شود کند و جانشین شاه می گردد، با دختر وی ازدواج می بهرا نزد شاه باز می: یپایان ۀپار

رساد و جاوانمرد وکیال شااه سا به وزار بهرا می. کنند و جوانمرد با دختران وزیر ازدواج می

.شود می

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 111

: نمود مشاهده توان می زیر لگویا در را روایت این پیرنر

«سا و بهرا »الگوی پیرنر در منظومة ( 1)نمودار

امردبازی به حدّی شیوع یافتاه و طبیعای »در اوایل دوره صفوی . این داستان تکراری است -2

، گویاا دیگار عشاق عاشق و معشوق هار دو مردناد ،های غنایی این دوران نمود که در منظومه می

خسرو و فرهاد به شیرین یا مجنون و لیلی در این دوره دیگر طرفدارانی نداشات کاه شااعران باه

« ناظر و منظور»و « مهر و مشتری»های منظومه. (221: 3133شمیسا،)« ر پرداختندخلق معاشیق مذکّ

.اند هایی از این دست هستند که هر دو در این دوران نوشته شده نمونه

شود و باا پادشااهی بهارا و وزرا ساا از معرفّی پدر سا آغاز می« سا و بهرا »مثنوی -1

. یابد پایان می

هاای بنیاادین یاک روایات را این داساتان ویژگای . راوی این داستان فیّاض لاهیجی است -1

.داراست

‌

‌

:پارۀ ابتدایی

‌فراوان‌سرمایه‌وارث‌پدر‌از‌پس‌که‌سام

‌گشاده‌هرا‌پدر‌برخلاف‌شود،‌می‌وی

‌طعنۀ‌مورد‌و‌گیرد‌می‌پیآ‌در‌دستی

‌راهی‌بنابراین‌گیرد؛‌می‌قرار‌نزدیکان

‌را‌بهرام‌شاهانه‌نشن‌در‌و‌شود‌می‌بغداد

‌.بیند‌می

: نیروی تخریب کننده

دت‌بستن‌سام‌به‌بهرام‌‌‌

: پارۀ پایانی

‌می ‌باز ‌شاه ‌نزد ‌وی‌‎بهرام ‌دختر ‌با گردد،

‌می ‌می‎ازدواد ‌شاه ‌نانشین ‌و .‌شود‎کند

‌ازدواد‌ ‌وزیر ‌دختران ‌با ‌نوانمرد ‌و سام

‌می‌.کنند‎می ‌وزار ‌بهرام ‌به ‌و‌‎سام رسد

‌.شود‎نوانمرد‌وکیل‌شاه‌می

‌

‌

:پارۀ میانی

‌بیابان‌و‌صحرا‌آوارۀ‌فراق‌غ ‌از‌سام

‌رنجیده‌شاه‌از‌بزمی‌در‌که‌امبهر‌و‌شود‌می

‌وی‌طلب‌در‌افتاده‌سام‌یاد‌به‌شده،‌خاطر

‌.رود‎می

: نیروی سامان دهنده

‌منزت‌در‌و‌یابد‌می‌را‌سام‌بهرام

.پردازد‎می‌وی‌با‌مصاحبت‌به‌نوانمردی

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 111

‌«‌سام‌و‌بهرام»نظام‌روایی‌و‌کنشگران‌داستان‌‌-8

رویادادهای و هاا شخصایتّ ماورد در عمالا کاه است خواننده این :هبا توجّه به عقیدۀ برتنز ک

اسات و نیاز «بازدارناده » کدا و «دهنده یاری» داستان شخصیت کدا مثلا . کند می قضاو داستان

دهاد می شکل را معنا که است ساختاری و خواننده همیاری محصول واقع در ادبی، اثر یک معنای

پدر: ه نظر نگارندگانِ پژوهش حاضر کنشگران این روایت عبارتند از، ب(83-85: 3132 برتنز،.رک)

دختار جاوانمرد، پیر، ادیب، دورباشان، بهرا ، وزیر، بغداد، اطرافیان و نزدیکان سا ، شاه سا ، سا ،

: در این داستان با دو نظا روایی روبرو هستیم .وزیر، ناتوانی و ناامیدی دختر دو شاه،

ا که فرستنده است، خود به عنوان کنشگر فاعل بارای دیادار و وصاال در این روایت س-1-3

اند و دورباشان بهرا و اطرافیان سا که به سرزنش وی پرداختند، کنشگران بازدارنده. رود بهرا می

در پایان مااجرا شااه، . اند دهنده کنشگر یاری( در پایان داستان)و ادیب، پیر، جوانمرد، بهرا و شاه

پاس کنشاگران . شاوند برند، بنابراین کنشگران گیرنده محسوب می نمرد و بهرا سود میسا ، جوا

:روایت از این قرارند

سا : قهرمان/ کنشگر فاعل - سا : کنشگر فرستنده - .شاه، سا ، جوانمرد، بهرا : کنشگر گیرنده - (که به سرزنش وی پرداختند)دورباشان، اطرافیان سا : بازدارنده - ادیب، پیر، جوانمرد، بهرا : هدهند کنشگر یاری - وصال بهرا : موضوع -

«سا و بهرا » روایت الگوی کنشگران( 1)لین نمودار اوّ

سام: فرستنده

:موضوع‌وصات‌بهرام

:دهنده یاریادیب،‌پیر،‌نوانمرد،‌

‌شاهبهرام،

:بازدارنده دورباشان‌بهرام،‌اطرافیان‌سام

:گیرنده نوانمرد،‌‌،شاه،‌سام،‌بهرام

: قهرمان -فاعل‌سام

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 111

در این روایت فرستنده بهرا است که خود به عنوان کنشگر فاعل به هدف یافتن سا به -1-2

او را یااری ( بازگشات بهارا پاس از )ادیب، پیر، جاوانمرد، خداوناد، شااه . رود جستجوی او می

در پایاان . اند؛ و ناتوانی و ناامیادی نیاروی بازدارناده اسات دهنده کنند، بنابراین کنشگران یاری می

. ماجرا شاه، سا ، جوانمرد، بهرا کنشگر گیرنده هستند

سا : قهرمان/ کنشگر فاعل -

سا : کنشگر فرستنده -

شاه، سا ، جوانمرد و بهرا : کنشگر گیرنده -

ناتوانی و ناامیدی: گر بازدارندهکنش -

ادیب، پیر، جوانمرد، شاه، خداوند: دهنده کنشگر یاری -

وصال سا : موضوع -

«سا و بهرا » روایت الگوی کنشگران( 6)دومین نمودار

اسات، خاصیّ هدف باه دساتیابی پای در اصالی شخصّیت»با توجّه به الگوی کنشگر گرماس

. دارد مای گسایل مأموریّات به را او( فرستنده) راس قدر یک شود؛ می روبرو حریف تمقاوم با

با بررسای دو الگاوی فاوق (. 312: 3131 مکاریک،)« .دارد هم( گیرنده) گر دریافت یک روال این

: توان گفت می

قهرمان و موضوع از دیگر کنشگران بیشتر است؛ زیرا باقی کنشاگران / یتّ کنشگر فاعلاهمّ -3

.قهرمان و به تبعیتّ از آن تحت تأثیرموضوع هستند/ تحت تأثیر کنشگر فاعل

بهرا : فرستنده

وصال سا ‌:موضوع

ادیب، پیر، ‌:دهنده یاری

‌جوانمرد، شاه، خداوند

ناتوانی و ‌:بازدارنده

ناامیدی

‌:دهگیرن شاه، سا ، جوانمرد، بهرا

: قهرمان -فاعل‌بهرا

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 111

.در این داستان هر شش کنشگر حضور دارند -2

:اند کنشگران داستان به دو صور ظاهر شده -1

بهارا ، وزیار، بغاداد، اطرافیاان و نزدیکاان ساا ، شااه ساا ، سا ، پدر: کنشگران انسانی-1-3

.وزیر دختر دو شاه، دختر جوانمرد، پیر، ادیب، دورباشان،

.ناامیدی که امری مادّی است و ناتوانی: کنشگران غیر انسانی-1-2

به عنوان نمونه سا در نظا روایی . ها به عنوان چند کنشگر نقش ایفا کردند برخی از شخصیتّ

.کنشگر فاعلنخست و بهرا در نظا روایی دو ؛ زیرا هم کنشگر گیرنده و فرستنده هستند و هم

گرماس عقیده داشت که امکان دارد یک یا چند کنشگر در روایت حاضر نباشند یا این که یاک

تاوان ایان چهاار ها می در برخی روایت»به نظر او . تواند به عنوان چند کنشگر ایفا کند کنشگر می

ر مشاارک، منظور گرماس از چها(. 311: 3131 اسکولز،)« مشارک را فقط با دو کنشگر عرضه کرد

همچنین گرماس کنشگر فاعل . باشد قهرمان و موضوع می/ چهار کنشگر فرستنده، گیرنده، شناسنده

. دهد گیرنده، یاری دهنده را در مقابل بازدارنده قرار می برابر در را در برابر موضوع، فرستنده را

‌‌«سام‌و‌بهرام»های‌روایی‌داستان‌‌زنجیره‌-4

اجرایاى، طارح زنجیرۀ .است مثبت به منفى از ها قصّه از سیارىب حرکت سیر گرماس عقیدۀ به

شناسى، روش دیدگاه از است؛ امّا آن به متّکى داستان هر روایى ساختار و سازد مى را داستان اصلى

نکتاة خاود خاودى باه ها وضعیتّ دهد مى نشان است؛ زیرا آن از تر‎مهم هدفمند یا پیمانى زنجیرۀ

امرى پیمان .است پیمان رد یا پذیرش حکم در خوانیم مى وضعیتّ ما آنچه و نیستند، طرح مرکزى

مجموعاة یاا قاعاده مساتلز نیاز میثاقى شود؛ رابطة مى بسته مافوق قدرتى و قهرمان بین که است

کیفر و نیک رفتار براى پاداش وعدۀ با البته همراه.است کرده وضع مافوق قدرتى که است قواعدى

یاا کاارکرد سه اینجا در ما بحث مورد روایت نوع بنیادین ساختارهاى ترتیب بدین بد؛ فتارر براى

و پیماان، آزماون : از عبارتناد کارکردها دربردارند؛ این را ها آن ملاز هاى نقش و پایه خویشکارى

ماورد و ، داورشونده آزمون گر، پیمان، آزمون پیمان، متعهّد منعقدکنندۀ :از عبارتند ها نقش و داورى

متعهّاد هااى نقش تا واقع در.نیست روایت آن، یک نقش شش با کارکردها ساختار این داورى، امّا

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 111

ساختار شود، ندهیم، این مى قصّه قهرمان که شناسنده یک به را داورى مورد و شونده پیمان، آزمون

.دهیم مى انجا نقش سه این به عنوانى یا نا دادن با دقیقا را کار این و شود نمى بدل روایت یک به

:3131اسکولز،)شود مى روایت یک فاعل یا گرفت، شناسنده خود به نامى که این محم به قهرمان

.(66 :3153اخو ، ؛311

‌‌(contractual)پیمانی‌زنجیرۀ‌‌-4-8

ند رسا ه گذاشته شده به سرانجا معهود خود میای را که به عهدۀ قهرمان قصّ این زنجیره وظیفه

(.311: 3131 اسکولز،) (ها بستن و شکستن پیمان)رساند یا نمی

هاایی خویشاکاری و افزایاد مای پراپ الگوی به را پیمان»ی روایی ها گرماس در بخش زنجیره

هاا روایات در را آشاتی و قهر و وصل، و هجر پیوست، و گسست نهی، و نقم قبول، و امر نظیر

:های پیمانی این منظومه عبارتند از زنجیره (.21: 3138 لو، نبی) دهد می قرار توجّه مورد

تصمیم بهرا مبنی بر یافتن سا -

.شکستن بهرا عهد شاه را و رفتن از پیش شاه -

.تصمیم بهرا به بازگشت نزد شاه -

درخواست بهرا از شاه برای آوردن سا و جوانمرد نزد او -

فرمان شاه به ادیب برای رفتن در طلب سا و جوانمرد -

دستور شاه بر ولی عهدی بهرا -

. فرمان شاه بر س ردن پادشاهی به بهرا -

‌(performative)ی‌زنجیرۀ‌انرای‌-4-2

هاا؛ آزماون )کناد ای است که دلالت بر عمل و یاا انجاا ماأموریّتی مای ی زنجیرهزنجیرۀ اجرای

کاه اسات هاایى آزماون و ها مأموریت همان اجرایى هاى زنجیره (.311: 3131 اسکولز،) (ها مبارزه

کمکای مخرّب، عامال پذیر، عامل گزار، کنش گر، کنش بگذارد و در آن کنش سر پشت کنشگر باید

:باشد ی اجرایی داستان به شرح زیر می ها زنجیره. دخالت دارند

مر تاجر و جانشینی سا -

های سا گشاده دستی و بذل و بخشش -

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 115

سرزنش شدن سا از سوی نزدیکان -

ا و ترک اصفهانغمگین شدن س -

دیدن سا بهرا را در جشن پادشاهی -

عاشق شدن سا بر بهرا -

های سا برای دیدار بهرا ها و رن کوشش -

مناجا سا در مفارقت بهرا -

آوارۀ بیابان و صحرا شدن سا -

رنجش بهرا از شاه و به یاد سا افتادن -

.وی ناتوان و رنجور شدن بهرا در جستجوی سا و مناجا کردن -

یافتن سا -

گفتگوها و مناظرا میان سا و بهرا -

شناختن سا بهرا را -

.به یاد شاه افتادن بهرا در میهمانی سا -

نامه نوشتن بهرا به سا و جوانمرد -

ازدواج بهرا با دختر شاه -

ولی عهدی بهرا -

.انتخاب ادیب برای آوردن سا و جوانمرد به دربار -

دختران وزیر ازدواج سا و جوانمرد با -

واگذاری پادشاهی به بهرا از سوی شاه -

به وزار بهرا رسیدن سا -

به وکالت بهرا رسیدن جوانمرد -

(disjunctive)انتقالی زنجیرۀ انفصالی یا -1-1

هاای قصّاه اسات کند و دربرگیرندۀ تغییر شاکل ای که دلالت بر تغییر وضعیتّ یا حالتی می زنجیره

. شاود مای پرداختاه داساتان تعادل موضوع به انتقالی یا انفصالی زنجیرۀ در (.311: 3131 اسکولز،)

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 111

ناه؟ کاه در ایان داساتان یاا گردد می باز داشته، وجود داستان ابتدای در که آرامشی و تعادل اینکه

:های انفصالی این روایت در ذیل آورده شده است زنجیره. گردد وضعیتّ متعادل باز می

رفتن سا به جشن شاهانهو رسیدن سا به بغداد -

رفتن سا بر سر راه بهرا -

کنار زدن سا جمعیتّ را و سر به بیابان نهادن -

رفتن بهرا نزد پیر و خبر یافتن از احوال سا -

بیرون آمدن بهرا از نزد پیر و رفتن در طلب سا -

رفتن سا به مهمانی بهرا -

هبیرون رفتن بهرا از هم صحبتی با سا و رفتن نزد شا -

آمدن سا و جوانمرد به دربار -

سازد می را داستان اصلی طرح اجرایی، رفت پی»احمدی در ساختار تأویل متن چنین می نویسد

یاا پیماانی رفات پای شناسای، روش دیادگاه از امّاا است، آن به متّکی داستان هر روایی ساختار و

نیساتند، طارح مرکازی نکتاة ودخ در ها وضعیتّ دهد می نشان که چرا است، آن از تر مهم هدفمند

بیشاتر گرمااس گماان باه . اسات پیماان ردّ یا پذیرش حکم در خوانیم، می وضعیتّ ما آنچه بلکه

شکساتن باه مثبت وضعیّتی از یا و کنند می حرکت مثبت وضعیّتی به منفی وضعیّتی از یا ها داستان

تغییر حالتِ تعاادل روایات و در داستان سا و بهرا (. 362: 3152 احمدی،) «شود می منجر پیمان

.شود به مثبت، به وضوح مشاهده می منفی حرکت از وضعیتّ

‌:‌وضعیّت‌متعادت‌اولیّه(‌الفپادرش در ای متفاو با ، رویّهشود میوی فراوان سرمایه، جانشین و وارث پدر از پس که سا

.پردازد دستی می گیرد و به گشاده پیش می‌:‌وضعیّت‌غیرمتعادت(‌ح

گیرد؛ بنابراین منازل را تارک مورد طعنه و کنایة اطرافیان قرار میهای زیاد ثر بذل و بخششبر اساا . رسد که جشن شاهانه برگزار شده است‎او زمانی به بغداد می. شود می کند و روانة بغداد می

حرا و صا سر به ،دوری عشق و غم از اس. شود بیند و شیفتة او می‎بهرا را با آن شکوه و جلال می، تاد اف سا می شود و به یاد اندوهگین می. رنجد از طرفی بهرا در بزمی، از شاه می. گذارد بیابان می

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 111

این جریانا تانش و اضاطراب و نااآرامی در داساتان ر طیّ. پردازد بنابراین به جستجوی او می .خورد لیّه به هم میدهد و وضعیتّ اوّ می‌‌:متعادت‌بازگشت‌به‌وضعیّت(‌د

باه مصااحبت باا شوند و و در منزل جوانمردی ساکن می کند ای پیدا می ا سا را در ویرانهبهرگردد و با دختر وی ازدواج کرده، جانشین شاه پس از آن بهرا نزد شاه باز می. پردازند یکدیگر می

ار بهارا سا باه وز . کنند بنا به پیشنهاد بهرا سا و جوانمرد با دختران وزیر ازدواج می. شود میشود داستان به حالت تعادل اولیّاه ‎طور که ملاحظه می همان. شود رسد و جوانمرد وکیل شاه می می

.بازگشت و همه چیز به خوشی و خرّمی پایان یافت ‌«سام‌و‌بهرام»مربّع‌معناشناسی‌داستان‌‌-5

روبناایی رسااختا تما که گفت توان می و است مرتبط گفتمان ساخت ژرف با معناشناسی مربّع اسات اساتوار شاود، مای محساوب گفتماان مرکازی نقطاة همان که ساخت، ژرف این بر گفتمان

فاراق و وصاال، نقایم و فراق ۀاز چهار واژ این روایت مربّع معناشناسی(. 325: 3133 شعیری،) .داد توان در نمودار زیر نشان مربّع معنایی این روایت را میتشکیل شده است کاه وصال نقیم

«سا و بهرا »مربّع معنایی منظومة ( 5)نمودار

: گیرد شکل می، سه نوع ارتباط واژهاز مجموع این چهار

فراق و وصال :ارتباط تقابل تضادی( الف وصال نقیم و وصال فراق، نقیم و فراق :ارتباط تقابل تناقضی( ب فراقو وصال نقیم نقیم فراق و وصال، :ارتباط تقابل تکمیلی( ج

تشاکیل ( ظاهرشادن )نماود و( وجودداشاتن ) باود همیشاه را اصالی قطاب دو» که باید گفت .؛ یعنی فراق و وصال در این روایت(88: همان) «دهد می

وصال فراق

نقیم وصال

نقیم فراق

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 111

‌گیری‌نتیجه

نظریة گرماس و امکان بررسای و تطبیاق آن باا پذیری انعطافتوان به از نتای این پژوهش می

رغم سادگی ظاهری از الگوی ساختاری و روایای کااملی داستان به. ردکاشاره سا و بهرا داستان

روابط حاکم میان . ستا شناسی قابل بررسی و ارزیابی های روایت هو در قالب نظریّ است برخوردار

.ی برخوردار استا های داستانی از نظا و منطق ویژه تشخصیّ

مثنوی سا و بهارا باا . ست ها خصیتّمند در تحلیل ش های نظا الگوی کنشگر گرماس از شیوه

در یکای . روبارو هساتیم روایی نظا دو در این روایت با. نمودارهای الگوی کنشی همخوانی دارد

انسانی و غیار صور کنشگران دو به داستان کنشگران .بهرا در دیگری است و سا کنشگر فاعل

برخای از و دارناد حضاور کنشاگر ششا داستان هر دو نظا روایی این در. اند شده ظاهر انسانی

.کند می ایفا نقش کنشگر چند عنوان به کنشگران

هاای پیماانی و اجرایای و انفصاالی در منظومة سا و بهرا هر سه زنجیره روایی، یعنی زنجیره

. در داستان سا و بهرا تغییر حالتِ تعادل روایت کاملا مشاهود اسات .است اثبا و قابل بررسی

زند و وضاعیتّ لیّه را بر هم میافتد که تعادل اوّ آید و وقایعی اتّفاق می‎استان پیش میشرایطی در د

دهد و داستان به وضعیتّ متعادل ‎آید، امّا دوباره عاملی این شرایط را سامان می‎غیرمتعادل پیش می

.گردد‎سابق باز می

است؛ یعنای «وصال و فراق»معنای داستان حاصل دو واژۀ گفت توان می معنایی مربّع در بخش

شیء ارزشای به رسیدن برای( سا در نظا روایی اول و بهرا در نظا روایی دو ) کنشگران فاعل

باه هاا ایان حرکات از واژه . دهند می مسیر تغییر س س .کنند می آغاز را حرکتی( وصال به رسیدن)

دهناد و مای اداماه را حرکات «فراق نقیم»به «فراق»یعنی از ؛گیرد ها صور می سوی نقیم آن

این در حالت این رسند که‎که معنای نهایی و هدف اصلی کنشگران است، می« وصال»سرانجا به

معناشناسای نظاا در موجاود کاه فرآینادهای دریافات توان افتاده است؛ بنابراین می اتّفاق روایت

.شود می دیده داستان این در گرماس،

8431بهار / 34شماره / شانزدهم سال فصلنامهء بهارستان سخن ؛ 111

‌فهرست‌منابع‌و‌مآخذ

زاده و ترجمة آذیان حساین ،تحلیل‌انواع‌داستان ، (3131) ،رواز و فرانسواز یشلژان م ،آدا -3

.قطره ،تهران، کتایون شه رراد

. مهر سورۀ انتشارا تهران، شرکت تئاتری،‌انرای‌و‌متن‌شناسی‌نشانه، (3136)آستین، آلن، -2

.دو چاپ مرکز، دو ، تهران، جلد متن،‌تأویل‌و‌ساختار ،(3152) بابک، احمدی، -1

.فردا اصفهان، داستان،‌زبان‌دستور، (3153) احمد، ،اخوّ -1

ترجماة فرزاناه طااهری، درآمدی‌بر‌سااختارگرایی‌در‌ادبیّاا ،‌‌، (3131)اسکولز، رابر ، -1

.تهران، آگاه، چاپ دو

‌و‌گرمااس‌‌آلژیار‌‌معناشناسی‌-نشانه‌نظریّه‌در‌عطّار‌نامه‌‌الهی ،(3181)امیر، آذر، اسماعیل -6

.سخن آزاد، تهران، ویدا اهتما به نت،ژ‌ژرار‌شناسی‌شکل

.ترجمة عبّاس مخبر، تهران، مرکز پیآ‌درآمدی‌بر‌نظریّۀ‌ادبی،، (3131)ایگلتون، تری، -5

.ترجمة فرزان سجودی، تهران، آهنر دیگر نظریّۀ‌ادبی،، (3132)برتنز، یوهانس ویلهلم، -3

مطالعه و تادوین کتاب تهران، سازمان مبانی‌معناشناسی‌نوین،، (3133)شعیری، حمیدرضا، -8

.، مرکز تحقیق و توسعة علو انسانی(سمت)ها علو انسانی دانشگاه

.تهران، فردوس فارسی،‌در‌ادبیّا ‌بازی‌شاهد، (3133)شمیسا، سیروس، -31

خاارجی هاای زباان دانشکده نامة پژوهش پیرنگ،‌عنصر‌بر‌پژوهشی ،(3131)عبّاسی، علی، -33

.31-311ص، ص11 شماره پاییز،. تهران دانشگاه

‌داساتان‌‌در‌فاراراوی‌‌روائای‌‌کاارکرد‌، (3183)فیروزجاائی، علی کریمای و عبّاسی، علی -32

‌مطالعا ‌حضر ،(33 پیااپی ) 3 ، شامارۀ 6 زمساتان، دورۀ و پااییز ،حادیث‌‌و‌قرآن‌آدم،

.331-318صص

تصحی عبدالحسین نوایی و الها سام‌و‌بهرام،، (3133)ی، زاق بن علعبدالرّفیاض لاهیجی، -31

.تهران، لوح محفو ،زاده ملک

ي گرماسفياض لاهيجي بر اساس الگو« سام و بهرام» ءروايت شناسي منظومه 111

ویرایش دکتر پاینده، تهران، درسنامۀ‌نظریّه‌و‌نقد‌ادبی،، (3131)گرین، کیت و جیل لبیهان، -31

.روزنگار، چاپ اول

عقلای علاو اعالا فرهنار ،(3138)، المعارف علو انساانی اسالامی همرکز پژوهشی دائر -31 .پژوهشی اما خمینی سه آموزشی وسّؤمقم، اسلامی،

مهااران مهاااجر و ة ترجماا ،‌ه‌ادبای‌معاصرنظریاّدانشنامۀ‌ ،(3131) ،ریما ایرنا، کاریکم -36

.آگه ،تهران ،د نباویمحماّ

مجلّة ،دمنه‌و‌شناسیِ‌داستان‌بوم‌و‌زات‌در‌کلیله‌روایت، (3138) ،علیرضاچهرقانی، لو نبی -35

.5-25، صصزمستان، شمارۀ چهاردهمدورۀ چهار ، . ادب پژوهشی

.هرمس تهران، شهبا، محمّد ترجمة روایت،‌های‌نظریّه ،(3132)ارتین، م والاس، -33