‌هنر‌موعود‌هنام‌فصل

عصر آدینه‌‌1394زمستان،‌16،‌شماره‌هشتمسال‌

‌ صاحب امتیاز:

)پژوهشکده مهدویت(مؤسسه آینده روشن :مدیرمسئول

االسالم والمسلمین حجت سیدمسعود پورسیدآقایی :سردبیر

گیالنیدکتر سیدرضی موسوی :و دبیر تحریریه مدیر داخلی

کرمی والمسلمین دکتر االسالم حجت رضا :ویراستار محمدصادق دهقان :مدیر هنری علی قنبری طراح جلد:

نسب ابوالفضل بیگدلی :نگار حروف

ناصراحمدپور :های انگلیسی چکیده مترجم

حمید بخشندهدکتر

تحریریه: هیئت

سیدمسعود پورسیدآقایی والمسلمین االسالم حجت استاد سطح عالی حوزه علمیه قم

زاده دیها محمدتقی والمسلمین االسالم حجت استاد سطح عالی حوزه علمیه قم

دکتر فرح رامین

دانشگاه قم علمی هیئت عضو دانشیار و

امیر غنوی دکتر والمسلمین االسالم حجت

اسالمی قم پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه علمی هیئت عضواستادیار و دکتر صادق سهرابی والمسلمین االسالم حجت قم مهدویت( دهک)پژوهش روشن آینده مؤسسه علمی هیئت عضو

اهلل آیتی نصرت دکتر والمسلمین االسالم حجت

قم مهدویت( دهک)پژوهش روشن آینده مؤسسه علمی هیئت عضو

جعفری جواد دکتر والمسلمین االسالم حجت

قمپژوهشکده حج علمی هیئت عضو و استادیار

جعفری محمدصابر دکتر والمسلمین االسالم حجت

قم مهدویت( دهک)پژوهش روشن ندهآی مؤسسه علمی هیئت عضو

گیالنی دکتر سیدرضی موسوی

مدرسه اسالمی هنر قم علمی هیئت عضواستادیار و کرمی دکتر والمسلمین االسالم حجت رضا

آباد تهران دانشگاه پیام نور حسن علمی هیئت عضو

کبری کمال ا دکتر

دانشگاه صداوسیما قم علمی هیئت عضوادیار و است

کوچه _ قم :دفتر نشریه 27، پالک 25خیابان شهدا )صفاییه(،

025 -37738240 دورنگار: 025 - 37840903 تلفن: 37137 - 45651 کدپستی: 37185 - 471 پستی: صندوق

یال 50000 قیمت: 1000 شمارگان: ر

asr.adineh@gmail.com نشانی پست الکترونیک: www.brightfuture.ir نشانی پایگاه در اینترنت:

گرفدت و بددرا سداثت ایرهدا هندد را فدرا هنرمندانددههدا بایدد رو مبتنی بر حقیقت، همت کرد کده ایدن هددی نید اد بدا تدال هنرمنددان

.متعهد و اوانان مؤمن محقق نخواهد شد اته(کبر )دامت مقام معظم رهبری

رس ب یو تمدن یفرهنگ تیانتظار و هو یقیتطب یبر 5 یو فارس یدر شعر معاصر عر

یخسرو یبرک بابائی، حدیث

43 یبافق یدر شعر وحش یظهور حضرت مهد یها بازتاب مؤلفه

پناه کین منصور

55 یدهلو دلیو ب یغزنو ییدر آثار سنا ییوال یشناس ابعاد معرفت

یموسو اصغر یعل دیس

وا دیو بازتول یموس بتیغ 75 یینظام مشترک ر

یتلخاب دیجم فرد، باقری نعمت تلخابی، حمید

93 میبه کار رفته در قرآن کر یهنر معمار یعناصر کالبد

یاصالن یمهد ،یقل ساربان یستار حسن

113 ...« زد یجنگ جهان» لمیدر ف یستیونیصه یها ان و اسطورهمسلمان ییبازنما

یالدان ترک صفورا قهساره، صادقی ضوانر

بردتر 135 یو موضوعات در مقاالت مهدو میمفاه نیپر کار

پور یفتاح دیمج

‌اسللاد م‌مرمللآز‌ للدزن‌ش‌نان للوان‌ن ‌م للد ‌از‌مقللا پ‌وهشی لل «‌عصللآ‌ینه لله»نامه‌‌فصلل ‌ک م.‌م ‌ی ری‌اسمقبالروهکآنیای‌‌امامت‌ش‌مهموهت‌با‌دمام

راهنمای تدوین مقاالت وین و ارسال مقاالتالف( شرایط تد

باشد. منتشر نشدهارسال نشده یا در جای دیگر مجالتطور همزمان به دیگر . مقاله به1

امامت و مهدویت، ارتباط مستقیم داشته باشد. هنری . مقاله با مباحث2

محور و دارای نوآوری( باشد. . مقاله دارای محتوای پژوهشی )مسئله3

یاا از دکتری یاا سا چ چهاار حاو)وی )حاداقل اساتادیار( باشاد. نویسنده مقاله دارای درجه 4گیرد. راهنمایی شخصی با این شرایط بهره

چینی شده و فایل و پرینت آن حروف wordبا فرمت A4صفحه 25تا 15. مقاله باید در 5کثر گردد. )حدا کلمه( 7500به دفتر نشریه ارسال

گیرناده ایان ماوار6 کنناده محتاوای . ساختار مقاله باید دربار د باشاد عناوان مقالاه )مانعنن مقالااه و تااا حااد ممناان مااوجز(، چنیااده )چنیااده فارساای و انگلیساای، حااداقل ینصااد و کلیاادی )حاادود هفاات واله پاان از چنیااده(، مقدمااه، کلمااه(، والگااان کثر دویساات حاادا

گیری و پیشنهاد، فهرسات منااب) )باه ترتیاب الفباا بار اساا ناام مباحث تفصیلی، نتیجه نوادگی نویسنده(.خا

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

4‌

ینه ر آدعص

کامل پستی، شماره تما ، پست النترونیک نویسنده یا نویسندگان، مق ا) 7 . درج نشانی گاارایی تحصاایلی )علااوم قرآناای، یااا ...(، رتبااه علماای )اسااتاد، تحصایلی )دکتااری، یااا ...(،

دانشیار و...( و تعیین نویسنده مسئول الزامی است.

مقالهب( روش ارجاع به منابع در متن و پایان نوشاات متناای( باشااد و از درج پاااورقی یااا پی )درون APAدهاای مقالااه بایااد بااه رو . آدر 1

کتاب پرهیز شود. آدر ها و نشریات در متن، پن از پایان م لب در داخل پرانتز دهی به کتاااب، صاافحه. صااورت انجااام می و بدین پااریرد نااام خااانوادگی نویساانده، سااال انتشااار

کتاب (. رو آدر 253 1408مانند )نعمانی، شنل های چند جلدی نیز بدین دهی به کتب روایی 174، 52 ج1403است )مجلسی، نیاز « حدیث»و « باب»(. ممنن است در

کاه باه شانل )...، ب گاردد دهای باه نشاریات نیاز شاود. آدر ( ذکار می9، ح4به آن افزوده کتاب سال انتشار نشریه و بعد شماره هاست و ابتدا نام خانوادگی نویسنده، سپن مانند

دهی به آیات قرآن، تنها نام شود. همچنین، در آدر صفحه م لب مورد اشاره نوشته می (105آید )انبیاء سوره و شماره آیه بدین شنل می

آید . فهرست مناب) در پایان مقاله به ترتیب ذیل می2کتاب نام خانوادگی نویسنده، نام نو کتااب، ترجماه یاا برای درج مشخصات یسانده، ناام

تصحیچ یاا تحقیا ناام و ناام خاانودگی متارجم یاا مصاحچ یاا محقا ، شاهر محال انتشاار، انتشارات، نوبت چاپ، سال نشر.

، نااام «نااام مقالااه»باارای درج مشخصااات نشااریات نااام خااانوادگی نویساانده، نااام نویساانده، کننده، تاریخ انتشار.نشریه، شماره، محل نشر، سازمان یا مؤسسه یا ارگان منتش ر

ج( تذکراتهای مجله نبوده و مسئولیت آن به عهده گر دیدگاه . نظریات مندرج در مقاالت، الزاما بیان1

نویسنده آن است.

. مجله در ویرایی، تلخیص، تق ی)، پریر یا رد مقاالت آزاد است.2

تواناد پایی از حتارم میشاوند و نویسانده م . مقاالت ارسالی به هیچ وجه پن فرساتاده نمی3کند. کپی تهیه ارسال، از مقاله خود

. نقل م الب مجله با ذکر مأخر بالمان) است.4

کیفی مجله استقبال می . از نظریات اندیشه5 شود. وران، جهت ارتقای

عصر آدینه تخصصینامه علمی _ فصال 11/2/94تاریخ دریافت

1394زمستان ، 16، شااماااره هشتمسال 15/5/94تاریخ پریر

بررسی تطبیقی انتظار

و هویت فرهنگی و تمدنی در شعر معاصر عربی و فارسی 1یث بابائیحد 2یخسرو یکبر

چکیدهااد بااه یامااام مهااد یمایان ساایااشااه انتظااار و بیاند در شااعر شاااعران متعههکنون باه ویاده در شاعر دوره معاصار ،بیت اهل شاود. یده مایاد از دیرباز تاا

اااادب»شاااعر و ادب باااه ناااام هنااایرا در زم یدیاااشااااعران معاصااار، بااااب جد ات یه یرا بااه عنااوان منجااا یشااعر، اماااام مهااد هچاایگشااودند و از در «یمهاادو

مان به تشنگان حق فیآخرالزه کردند. یقت معرهن یاز اشعار ا یو با استناد به شواهد یلیتحل _ یفیمقاله حاضر به رو توص

ظار و هویت فرهنگی و تمادنی در شاعر معاصار شاعران به بررسی ت بیقی انت)باان فارسای و عربای باا در شااعران معاصار شایعه پردازد. میعربی و فارسی

در اشاعار مهادوی خاویی در پای ،استشهاد به تفاسایر قارآن و روایاات متاواتر . البتااهانااد بااه بیااان انتظااار موعااود پرداختااه وصااس ساایمای امااام مهاادی

ایااان شااااعران مسااالمان تنهاااا در معناااای انتظاااار در اندیشاااه «انتظاااار»مفهاااوم در ایاان زمینااه توجااه دیگااری هاامو شاااعران بااه موضااوعات شااود نمیخالصااه

در پرتااو . شاااعران اسااتکااه بیااانگر هویاات و تماادن اسااالمی انااد نشااان دادهب و انتظاار انواع انتظاار )انتظاار مخاره هایی مانند از مضمون «ادبیات انتظار»

ان در عصاار غیباات )صاابر و اسااتقامت و شااناخت و سااازنده(، وفیفااه منتظاار (نمااد انتظاار موعاود)(، فضایلت انتظاار و جمعاه معرفت به اماام مهادی

گویند. سخن میکلیدی واژگان .، انتظار، شعر معاصر عربی، شعر معاصر فارسیامام مهدی

ات عربی کارشنا . 1 (.hadisbabaei580@yahoo.com) (مسئول هنویسند) ارشد )بان و ادبیهات عربی دانشگاه لرستان .2 گروه )بان و ادبیه .استادیار

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

6‌

ینه ر آدعص

‌مقدمهرباای و ، در )بااان عبیاات اهل رباااز در شااعر و ادبیااات متعهااد بااهیت از دیه مسااأله مهاادو

، توساط نخساتین باار قبال از مایالد اماام مهادی یفارسی م رح بوده است. شاعر مهادوکاوفی، دعبال یاد اسادی، ساید حمیاری، عبادی کمیات بان ) شاعران عرب )بانی همچاون

که باا مارور زماان و راب اه عارب باا ایرانیاان، خزاعی و... در عصر اموی و عباسی م رح شده ی راه یافتااه اساات. شاااعران فارساای )بااان همچااون حساان ایاان فرهنااب و باااور بااه شااعر فارساا

کناا گاااه باه صااورت ن و یو نماااد ییعنصاری بلخای، ابااو منصاور تبریاازی، اباوالفرج رونای و... کاردیاو موعاود یباه عناوان منجا یگاه به شانل روشان و آشانار، از اماام مهاد اناد. در ه اد

اساااا یعصاااار امااااو ااااد بااااه از شاااااع یاریگاااار، بساااایفاسااااد د یهااااا و حنوماااات یو عبه ران متعههن باه مساأله فهاور اماام یه و تر از حاکمان وقت، به شنل نماادیه ل تقیبه دل بیت اهلصه یمهد ا با وجود فلم و ستم شان پرداختهیا یها و مشخه رفته بار شااعران یها اند؛ امهن شااعر یااده و ایااخشااک نگرد یشااه درخاات شااعر مهاادویحاکمااان وقاات، ر یعه از سااویشاا

یهاا ناهیاز زم ینایادامه داده اسات؛ )یارا شاعر مهادوی باه عناوان ییات خویتاکنون به حاد باه اهل یاریمهام و م ارح شاعر معاصار، ذهان بسا ی یرا باه خااو بیات از شااعران متعههمختلااس یهااا )شااعر انتظااار( در دوره معاصاار در )بااان یمشاالول داشااته اساات. شااعر مهاادو

کاه یهاا تری نسابت باه دوره و... نقی فعال ی، ترکی، عربیفارس گرفتاه اسات قبال باه خاود کشااور یاریدر قاارن معاصار در بساا یاسااالم یداریاال مهاام و واضاچ آن، بیاااز دال ینای یهااا از

گوین میاسالمی است. در ا ن یااند. ا گران ربودهیسبقت را از د یان شاعران عرب و فار ، اه اهلیله شعر و ادب به دفاع از عقایشاعران به وس یباه ویاده اماام مهاد بیات د حقه

کااه شااعر انتظااار، از دیرباااز بااه عنااوان یناای از شاااخه باات پرداختهیدر عصاار غ هااای مهاام انااد هاای ایان ادبیات مهدوی در شعر و ادبیات متعهاد م ارح باوده اسات. از جملاه محادویت

کرد مقاله می توان به موارد )یر اشاره کثااااارت شااااااعران معاصااااار تنهاااااا باااااه بررسااااای برخااااای از 1 . در ایااااان پاااااژوهی باااااه دلیااااال ؛ایم اعران پرداختهش

. دیوان برخی از شاعران معاصر عرب هنوز به صورت دیوان مساتقل چااپ نشاده، لارا 2کتاااب هاای دیگار مراجعااه بارای یاافتن اشاعار آنهااا باه مجاالت مختلااس و پایگااه اینترنتای و

؛شده است

7‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

. بااا وجااود جسااتجوی فااراوان زناادگی نامااه برخاای از شاااعران یافاات نشااده؛ )یاارا فقااط در 3 ها به نام و شعر آنها اشاره شده است. ی از سایتبرخ

کار و مقایسه اشعار شاعران معاصر عربای و فارسای در ایان پاژوهی، تنهاا بار معیاار رو گرفته اسات؛ )یارا باا در عقاید مشترک و هم مضمون پیرامون انتظار امام مهدی صورت

کثارت شااعران ماده نظار گستردگی دامناه اشاعار معاصار و گرفتن تنهاا رو مقایساه ایان نظر اشعار با هم بر مبنای مقایسه عقاید مشابه امنان پریر بوده است.

‌پرسش‌تحقیقو هویات فرهنگای تمادنی چگوناه در شاعر شااعران معاصار مسالمان )باان عرباای و انتظاار

ی یافته است؟ فارسی تجله

‌تحقیق‌‌فرضیهات و یااار آیاز تفاسااا یو ادبااا یشااااعران معاصااار عربااای و فارسااای )شااایعه( باااا اقتباااا هنااار

ی یی پرداخته و به اشعار خویدر اشعار خو یبه وصس انتظار امام مهد ات متواتریرواگاراری بار مخاطاب بخشایده یصافت جااودانگ شاعر و ادبیاات انتظاار شااعران اند. و تاأییر

معاصر شیعه در موضوعات مختلفی همچون؛ بیاان انتظاار، اناواع انتظاار )انتظاار مخارب و نده(، وفیفه منتظران در عصر غیبت )صبر و استقامت و شناخت و معرفت باه انتظار سازی یافته است.امام مهدی (، فضیلت انتظار و جمعه نماد انتظار موعودتجله

‌ضرورت‌تحقیقد مشاترک شااعران یاعقا یقایت ب ین پژوهی، بررسیل ضرورت ایترین دال از اصلی ینی

ف یشیعه عرب و فار در مورد انتظار امام مهد چه شعر و ادب باه یشان از دریا یو معرهگااران اساات و یهای تأییرگاارار باار افنااار د ن وساایلهیاز بهتاار یناایرا شااعر یاامخاطبااان اساات؛ )

کوشایده یناید دیاکه عصر انناار عقا یشاعران معاصر، در عصر اند تاا باا مسالمانان اسات؛ و انتظااار یاماام مهاد یمایان ساایا) باه ویااده باه بیه د تشایاان ابازار )شااعر( باه دفااع از عقایاا

های این پژوهی بیان اندیشاه شااعران معاصاران مسالمان ایشان بپردازند. از دیگر ضرورتباه مخاطباان و بیاان تاأییر بیات اهل )شیعه( و معرفی آنها باه عناوان شااعران متعهاد باه

پااریری شاااعران معاصاار از فرهنااب و تماادن اسااالمی اساات )یاارا شاااعران معاصاار بااه وفااور در

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

8‌

ینه ر آدعص

اندیشااه انتظااار موعااود از تفاساایر متعاادد قاارآن و روایااات متااواتر در ایاان زمینااه اقتبااا بیااان اای فرهنااب و تماادن اسااالمی در شااعر معاصاار )بااان عرباای و کاارده کااه ایاان استشااهاد تجله انااد

کند. فارسی را بیان می

‌پیشینه‌پژوهشکتاب و مقالاه در )باان یانتظار، آیار مختلف یدر خصوص بررس و یباعر یهاا به صورت

کاه از جملاه یفارس گرفتاه انجام شده است ولی در زمینه شعر تنهاا آیاار محادودی صاورت ،فارو فرخازاد ،اخاوان یالاث ،انتظار در شاعر معاصار )نیماا»های؛ توان به پایان نامه یها م آن

( در دانشاگاه آزاد فیاروز آبااد و 1380کاه توساط آیات اهلل صایادی و جلیال نظاری ) «سپهری(کااه توسااط صاادیقه «ار تااا امااروز(جاادر شااعر فارساای )از دوره قا ور امااام زمااانانتظااار فهاا»

کا)رونی ) خرم کاارکرد عناصار »( در دانشگاه بوشهر و مقاله 1380آبادی و سیداحمد بررسای ( اشاااره 1391ایاار زهاارا بهرامیااان و همناااران )« ی معاصاار در دوره« انتظااار»موساایقایی شااعر

کااه در ایاان پااژوهی بااه شااعر آنهااا هاایچ داشاات. در ایاار نخساات، بااه بیااان اشاا عار شاااعرانی کاامال متفااوت اسات. در ایار دوم تنهاا در بخشا اشاره از یای نشده و با ایان پاژوهی یاک ایار

کاار یبه مسأله شعر معاصر مهدو ن ایریا شاتر جنباه یماورد نظار ب یهاا پرداخته شده اسات و کمتر به تحل جم) و مقاله صرفا به موسیقایی س توجه شده استیل و توصیآوری داشته و

اشااعار انتظااار اختصاااص دارد و تنهااا بااه موساایقی شااعر برخاای از شاااعران مااده نظاار در ایاان فی صورت نگرفته است.یل و توصیپژوهی اشاره شده و هیچ تحل

العات نگارنده تحق بررسای ت بیقای انتظاار و هویات »ناه یدر زم ی مستقلیبر اسا اطهن یاابااه خصااوص شاااعران مااورد نظاار در ا« اصاار عرباای و فارساایفرهنگاای و تماادنی در شااعر مع

د مشااترش شاااعران مااورد نظاار بااا یااان عقایاان نوشااته، بااه بیاامقالااه صااورت نگرفتااه اساات. در اکااار د متفاااوت یهااا و نگاااه نمونااه سااندگان، درباااره ب بررساای ت بیقاای انتظااار و یگاار نویتر از

م.یردا)پ یهویت فرهنگی و تمدنی در شعر معاصر عربی و فارسی م

‌پردازش‌تحلیلی‌موضوع بیان انتظار .1

ای ساازنده و ایار بخای در طاول حیاات آدمای انتظار، بناابر عقیاده دیان مباین اساالم والهک که به عنوان ینی از محره رود. انتظار، در للت باه های اصلی زندگی او به شمار می است

9‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

اشاتن اسات اماا انتظاار در معنای چشم داشت و چشم به راه باودن و ناوعی امیاد باه آیناده دسااتوار بااه اماماات و والیاات حضاارت اسااالم بااه ویااده ماارهب تشاای) عبااارت اساات از ایمااان ا

ات الهای و آغااز حنومات صاالحان. شایعیان بار عصار ولی و امیاد باه فهاور مباارک حجهکاریم باادان اساا وعاده کاه قارآن کاه طبا قااانون هاای صاریچ هاا داده اسات، عقیاده دارناد

ت آفر ت الهی به پیی مایینی، تارخلقت و سنه گار چناد روزی دنیاا یخ بر مبنای سنه رود و ابه نف) ستمگران تمام شده، ولی سرانجام حنومت م ل جهان به دست صالحان و ح پرسااتان خواهااد افتاااد و عاادالت و امنیاات باار اسااا قااانون خاادا در سرتاساار جهااان باار قاارار

گااواه در ضاامن ابااراز انتظااا 1خواهااد شااد. طاااهره صاافارزاده ر خااویی تاااریخ و خاااک وطاان را داند انتظار وصس ناشدنی خود می

کوچااه/ ایاان خیابااان/» اای از انتظااار تااو دارد/ و خسااته اساات/ تااو ایاان ایاان تاااریخ/ خ هکااه منتظاارت هسااتم نااافری/ تااو ماای کاان کااه منتظاارت هسااتم/ فهااور کاان/ « داناای/ فهااور (137الس 1384)صفار زاده،

های رفته بار وطانی قبال از انقاالب اساالمی، از ساوی صفار زاده در حقیقت شاهد فلمرا نمااد انتظاار « کوچه و خیابان»حنومت پهلوی بوده است و با استفاده از آرایه تشخیص؛

کاه نمااد انتظاار در « تااریخ»مردم انقالبی و ماؤمن ایاران بارای تشانیل حنومات اساالمی و را کاارده و انتظااا گرایاای مااردم ایااران معرفاای ر منجاای را از سااوی ساارزمین و مااردم تماادن و اسااالم

کناااد. انتظاااار در فرهناااب و ادبیاااات شااااعر طبااا روال همیشاااه نباااوده و از وطااان ترسااایم مااایکرده است و از ایان بااب شااعر مختص بودن به انسان خارج شده و به دایره منان راه پیدا

کوچااه و خیاباان و تاااریخ آنهاا را منتظار امااام مهادی کنااد. معرفاای مای باا جاان بخشاای باه کنااار منتظااران ایشااان حاان شاااعر، در حااین وصااس انتظااار، حضااور امااام مهاادی را در

شمارد. را نافر بر احوال منتظران فهور بر می کند و امام مهدی می کشد انتظار موعود را اینگونه به تصویر می 2حسن محمد نور الدین

فنبصر وجهک النبوی خلاس / ین/ تنساب مثل النور ترمقنامالیاسو فی جفن الندی »

های در رهگرر آفتااب، در تهران است. وی صاحب مجموعه شعر 1387و متوفی سال 1315. طاهره صفار زاده، متولد 1 (79 1390سده و با)وان، چتر سرخ، بعیت با بیداری، دیدار صبچ و... است. )کافمی،

دارای آیاار متعاددی از جملاه؛ م رحاات شاعریه، او است. م 2011و متوفی سال در لبنان م 1951 متولد سال . نور الدین،2ل معا و... است. ((www.qabaqaosay.com دیوان السید نور، دیوان شعر وج) النخیل، دیوان شعر و نظه

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

10‌

ینه ر آدعص

ق(1429)نور الدین، « األمنیات و خلس أسوار العیون )در پلک، شبنم و یاسمین/ تاب و توان ما از نور وجود توست/ پان چهاره نباوی تاو را در

بینیم.( ها و حصار دیدگان می پشت آر)وکباااری چشااام باااه راه حضاااو ر اماااام شااااعر در پشااات حصاااار آر)وهاااای خاااویی در غیبااات

که حضور ایشان را به سرعت نور تشبیه می مهدی که وجاه نشسته است در حالی کند گاراری و نفاوذ ناور در موجاودات باشاد. شااعر عقیاده شبه این تصویر می تواند سرعت تاأییر که امام مهدی کاه جهاان در ایار غیبات از ناور دارد همچون خورشاید پشات اباری اسات

شاره استشهادی آشنار و غیر مستقیم به روایات متاواتر در ماورد وجود او پا برجاست و این اکااه از وجااود ایشااان بااا عنااوان خورشااید پشاات اباار یاااد شااده اساات، وصااس امااام مهاادی

کارم هاا مای کناد. از جملاه ایان روایاات ترسایم مای کاه جااابر تاوانیم باه ایاان ساخن پیاامبر اگ»گویاد کناد بسانده نماایم. جاابر مای انصاری روایات مای عه او در یا رساول اهلل شایافاتم مان

کارده یزمان غ کاه مارا باه راساتی مبعاو بت از وجود او سودى برند؟ فرماود آرى باه خاداكی باتی ساود برناد یت او در زماان غیااب باشاند و باه والیااست، به راساتی آنهاا باه ناور وى پرتو

(867، 2تا ج )کلینی، بی« ابر. د پشتیمانند سود مردم از خورشکه شاعر از استعاره در ادا کالم کارده اسات « أسوار عیون»و « خلس امنیات»مه اساتفاده

را در جامعااه خااویی )یاارا او عقیااده داشااته هنااوز هاام قاادرت درک حضااور امااام مهاادیو قلاب شااعر شاده اسات از ایان رو ندارد و متاع دنیوی، حصار حایل میان امام مهدی

وزی حجاب بین او و محبوب از بین بارود و شااعر در حالت انتظار او به سر می برد تا مگر ر بتواند خود را از حصار تن برهاند.

ه 1سلمان هراتی ایستد های رفی) انتظار می با سر بلندی و استواری بر قلهکوچاه مای همیشه فنر می» کاه از گاررد/ باا هاا از پااییز بار کنم/ این آخارین شابی اسات هاای ایساتند/ بار آخارین قلاه خارین/ سار خاو مایگردند/ و درختاان در انتظاار باار آ می

(23 1388)هراتی، « ایم. انتظار ایستاده

ااد 1 ر لنگاارود یدر مساا یباار ایاار سااانحه رانناادگ 1365ت، وی در سااال مرزدشاات تننااابن اساا یدر روسااتا 1338. هراتاای، متولهکتااب ینوجواناان( بار جاا یاز آسامان تاا آن ساتاره )بارا یها درگرشت. از او مجموعه شعر کاه مجموعاا در ماناده اسات

ید، د چاپ شده است و از جمله آیار دیگر هراتی، از آسمان سبز، دری به خانه خورشیتجد یسلمان هرات یها کامل شعر (321 1390باشد. )کافمی، از این ستاره تا آن ستاره و... می

11‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

گویی شاعر فهور را نزدیک می بیند؛ )یرا آخرین شب بی خبری از یار را در عبارات فوق که هجران به سر می امشب می در شعر هراتی، نمااد زنادگی « با ها»رسد. تعبیر داند، شبی

کشور است و که شاعر را به رویای دوبااره « پاییز»مردم نماد حنومت فالمانه پهلوی است کااه مقدماه تشانیل آن انقااالب زنادگی یعنای فاارا رسایدن حنومات عادالنااه اماام مهادی

اشااره باه وجاود « باار آخارین»دهاد. و منظاور شااعر از تعبیار اسالمی باوده اسات، نویاد مایکاه آخارین اماام معصاوم مای امام مهادی زماین اسات. و شااعر را در انتهاای بار باشاد

ه که بر قله های رفی) انتظار، بدون هایچ تردیادی در انتظاار آمادن ماردی از تباار کالم در حالی بینیم. خورشید ایستاده است می

های با عنوان ی منتظران می داند، از امام مهدی هراتی عالوه بر ایننه خود را از زمره کند یاد می« نجی و منتظرم »

کاروان حماسه می» کاروان عش ! / سراید ایان چناین / انتظاار ساهم ماسات/ پیشوای (94)همان، « ای! اعتراض نیز/ منجیا، یقین تو نیز منتظر/ چشم بر اشاره خدا نشسته

کااه دارای کااه یااک اماار معنااوی اساات بااه چیاازی شاااعر در قالااب اسااتعاره مننیااه عشاا را کارده اسات. کاروان مای کااروان عشا پی»باشاد تشابیه نمااد رهباری جامعاه اساالمی « شاوای

که در واق) استعاره از وجاود اماام مهادی باشاد. باه عقیاده سالمان در جامعاه مای است ام یابارد تاا ق یبه سار ما یز در انتظار صدور اذن الهیمانند مردم خود ن یهراتی، امام مهد

گرفتار دربند و جور ستم ستمگران و فالمان را ا ییکاه دارد رهاا یز نابساماننموده و جهان کااه همانااا هاادا یالهاا یایاابخشااد و اهااداف بلنااد انب کمااال پیرا کااردن مااردم جهااان یاات و دا اا سااازد، بااه ا نامنااد. ایاان بیااان از سااوی شاااعر، ین جهاات او را هاام منتظاار ماایاااساات محقه

کاارم از باشااد. ماای بیاات اهل و اقتباساای آشاانار از روایااات متااواتر رساایده از پیااامبر انتااب ال ر »ه یان آیار ایدر تفسا ه این احادیث به سخنی از امام صاادقجمل الك اذلا ب یك

قااایاااف مته کاااه هااایااا( ا2 )بقاااره/ ن یه هااادى للك کتااااب سااات، راهنمااااى یچ شااا در آن نین کااه فرمودناااد « زگاااران اسااتیپره کناایم ان علاااییعیه شاایااان آیاادر ا« نیمتقاا»»، اساااتناد

ل »ه ین معنی آیل ایباشد. دل یب میحجت غا« بیغ»هستند و ما الك تظروا یك فقلك إنه ب هلله فانكتظر یإنه منك ب ماال خداسات، پان منتظار یالمبار بگاو غیعنای اى پیاست. « ن یمعنمك من الك

که من نیباش که من نیز با شما از منتظران هستم. پن منتظر باشید را یاز با شما منتظارم )ید کااه آن آ ینجااا خباار ماایا خداونااد در کااه مااردم ماایاادهااد خواسااتند( عبااارت از یه )و عالماات

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

12‌

ینه ر آدعص

ان »ه اسات یان آیاباشاد. مصاداق آن، ا یما« حجات»ب هام یااسات و غ« بیاغ» ناا ابك و جعلكه آی مرك مه

ه در یام و آیاتای قارار دادی( و مادر را آسییم )حضرت عیعنی ما پسر مری« ة ی م و أ

ا»د یافرما یخداوناد ما است.« حجت»نجا به معنی یا تظروا إنه تظار یفاانك منك « ن یمعنامك مان الك« نااوع فاارج اساات. یاافه خااود یه شااریاان آیااعناای انتظااار فاارج بااا توجااه بااه اماار الهاای در ای)

(896 -900 1375)مجلسی، کراف کرده است 1حسین اال شرح حال انتظار خویی را اینگونه ترسیم

الخلااا و ال تاااری/ متااای تراناااا... متااای تراناااا... متااای ناااراک! / حناااینن ال عزیااازن أن ناااری »کراف به نقل از « یجافینا... و حزنن لین یسنانا (www.alerfan.com)اال

کاای باااه دیااادارمان مااای کاااه همااه را ببینااایم و تاااو را ناااه، را باااه آیاای و ماااا تاااو )سااخت اسااات شاااود و انااادوه ماااا را باااه کناااد و از ماااا دور نمااای نشاااینیم؟ اشاااتیاق ماااا را رهاااا نمااای نظااااره مااای

سپارد.( فراموشی نمیدهاد و باا را ماورد خ ااب قارار مای در وصس انتظار فرج، امام مهدی 2قیصر امین پور

شود ار میپرسد آیا وعده فهور نزدیک و شاعر موف به دیدار ی حالتی دوستانه از ایشان میکه در راهیاد! / ای جااده» گمشاده در ماه/ ای روز ای روز های خوب هاای ساخت هاای

های خدا آبی! / ای ها به در آیید! / ای روز آفتابی/ ای مثل چشم ادامه! / از پشت لحظهکاااه ماای روز آماادن! / ای مثااال روز، آمااادنت روشاان! / ایااان روز گاااررد، هااار روز/ در انتظاااار هاااا

ااا آمادنت هسااتم! / کااه آیاا، ماان نیااز/ در روزگااار آماادنت هسااتم؟ -امه )امااین پااور، « بااا ماان بگااو 1388 14)

اا آرمانشااهر مهاادوی ؛ روز« هااای خااوب روز»در حقیقاات منظااور شاااعر از تعبیاار هااای تحقهگمشااده جاااده»اساات، و منظااور شاااعر از و عالقاا توانااد والیاات امااام مهاادی ماای« هااای

که در عصار کاردهمنتظران به ایشان باشد، گام اناد و غیبات برخای از منتظاران راه خاویی را که در شأن و منزلت امام مهادی گاهی به بیراه رفته گاهی آنچنان باوده اسات از او اند و

که در سال . 1 کراف ینی از شاعران بحرینی معاصر است کرد و سپن باه 1989حسین اال در حوزه علمیه نجس تحصیل

کشور در سال کویات رفات. وی 4به مدت 1955قم مهاجرت نمود و پن از بازگشت به سال زندانی شد و سپن به اهلل ، وصس لبناان و وصاس مقاام معظام رهباری حضارت آیاتای مختلفی از جمله مدح امام مهدیه دارای سروده

(www.rooykard.ir) است. (مدفله العالی)ای خامنهد امین پور،. 2 کوچا آفتااب، یهاا مجموعاه شاعرتاوان باه مای است. از آیار او 1386 یو متوفه 1338متوله ن صابچ، در تانفه

گل یها نهیآ گهان، کرد.ا و... اند ها همه آفتابگردان نا (249 1390، ی)کافم شاره

13‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

گمراهی آنها شده است. با توجاه باه عباارات شااعر مای یاد ننرده اند و همین غفلت باعث کاه منظاور شااعر از عباار کنایم کباری «هاا پشات لحظاه»ت توانیم ایان ننتاه را بیاان ؛ غیبات

باشاد مای ، همان روز موعود فهور امام مهدی«روز آفتابی»باشد. و منظور از عبارت می که سراسر نور و رحمت و مهربانی است.

خواساته اسات ایان ننتاه را « هاای خادا آبای مثل چشم»در ادامه شاعر در قالب استعاره کااه بیااان شاااعر حاااکی از شاارک بااه پ رودگااار نیساات؛ )یاارا خداونااد متعااال جساام بیااان نمایااد

کااه باارای او اعضاااء و جاوارح قاكاال شااویم و ایاان عبااارت اقتباسای آشاانار بااه ایاان آیااه نیسات یااا»شاااریفه اسااات

ق أ اااد اهلل فاااوك ... )فاااتچ/ یدیك گفتاااه10همك کاااه مفساااران در معنااااى آیاااه اناااد (

که به منظور تاکیلیاى است تخ استعاره» کاه ر مایین را تقریه، و اد م الب قبل آمدیه، کناد کاناه ایعت با خدا است، بدون هیعت با رسول، بیب گوناه تفااوت، پان الهاا ین اور باه خیچ

کااه خاادا هاام عاات شااوندگان اساات، آن وقاات بااراى خاادا دسااتی ایبااات یناای از بیانداختااه کااه باااالى دساات ب ماای کنناادگان جاااى دساات رسااول قاارار مااییکنااد ن یرد. ولاای چناایااگ عاات که آدمی او را به یحت قد خداى تعالی سازگار نهی با سایتوج ست، و بزرگتر از آن است

که از آن منزه است.یوجهی به خ (410، 18 ج1374)طباطباكی، « الی اندازد آسمان نمااد رحمات و بزرگای اسات؛ )یارا بادون « های آبی چشم»در بیان شاعر منظور از

ریازد و از ایان و فرمان الهی فارو مایکرانی را به حنم هیچ چشم داشتی بر زمین رحمت بینمایاد. مهرباانی ینای از را از تبار رحمت و مهرباانی معرفای مای جهت شاعر امام مهدی

کشاایدن آن هااای بااارز اكمااه اطهااار خصوصاایت کااه شاااعر در بااه تصااویر پاار شاانلاساات کاه در اشااعار رناب کشایده اسات بار خاالف برخای از شااعران معاصار تاری در اشاعار خاویی

کرده امام مهدی خویی اند. را فردی منتقم معرفی پردازد با تضمین از اشعار نیما یوشیج به وصس انتظار می 1رضا اسماعیلی

کویر را می ام و/ دا نشسته« نیما» رسد باران؟ / با کی می» قاصاد روزان » شامارم / های کی می (297 1390)اسماعیلی، « رسد باران؟ ابری، داروگ! /

کویر دا »اعر از تعبیر منظور ش که در انتظار تحق فهور موعود باوده «های کشور اوست ،یاادی از ساوی حنوماات اسات؛ )یارا درد هاای فاساد قباال از انقاالب اساالمی متحماال هااای )

ی سارخ عشا ، متولد شد. دارای آیار در زمینه شعر مختلفی همچون؛ نی نامه، بر آستان جانان، حنجاره 1339در سال . 1

کلمات، از جنن باران و... )اسماعیلی، ( روی جلد1390ملنوت

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

14‌

ینه ر آدعص

را همچاون انساانی « سارزمین ایاران»شده است. شاعر در قالب استعاره مننیه و تشخیص کاه از فارط انتظا کاویری بای دردمند فرض نماوده اسات ار دلای تارک خاورده اسات همچاون

گرمااای خاااک آن پاار از تاارک خااوردگی اساات. و منظااور او از دا کااه از فاارط هااا؛ آب و علااس تاوانیم مصبیت های وارده بر قلب ملت ایران در زمان انقالب و جنب تحمیلی است. مای

کااه باای هاایچ چشاام داشااتی بااا ه در ایاان عبااارات باااران را نماااد رحماات و بخشاای باادانیم کااه نمایااد اسااتعاره از وجااود امااام مهاادی موجااودات فضاال و بخشاای ماای کناایم م اارح

کسی از هویات بدون هیچ توقعی در مواق) بسیاری به کمک مردم جهان می آیند، بی آننه واقعی ایشان اطالع داشته باشد.

کناد شادن و طاوالنی شاادن 1شایخ عباداللنی الحار هادف از اساتفهام را اساتب اء یعنای کبری دانسته است زمان غیب ت

ون إال م انتظاااااااارک یقاااااااری العیااااااا»

کلیااااااث هتااااااونفتاااااار «رف دمعااااااا (194: 1384)الحر به نقل از عبداللهی،

کی انتظار تو طاول مای کاه چشامان را مای )تا آزارد پان اشاک همچاون ابار کشاد در حاالی ریزد؟( زا فرو می باران

ناتب الهی و غیر الهای را از جملاه منتظاران آن پیروان تمام م 2سید جمشید میرسلیمیکرده است منجی عالم معرفی

کاااان قیااااام» منجاااای عااااالم خاااادا را

«کشااااد هاااار منتباااای انتظااااارت ماااای (78: 1381)میرسلیمی،

این چنین سر داده است در انتظار امام مهدی 3سید مرتضی الوهاب

یااااااااا غاااااااااو العااااااااالم و األنظاااااااااار »

ااااااااااااااااااااااااااااا دهللقیااااااااااااااااااااااااااااااد تترصهجاااااااااد فااااااااای و هاااااااااالال عاااااااااین النه

فهااااااااااااااة منظااااااااااااااار «دهترصاااااااااااااا الله

(45ق: 1422)الوهاب،

هجری است. از او آیااری همچاون؛ دیاوانی 1358متوفی وعصر خویی در جبل عامل لبنان . وی ینی از عالمان ادیب 1

-190 1384باشاد. )عباداللهی، مای بیت در وصاس اماام مهادی 1170متجاوز از آن اول ءکه جز ءمتشنل از دو جز189)

کاه دارای دو مجموعاه شاعری مختلاس . وی 2 باوی خاو انتظاار و آییناه هاای باه نااماز شاعران معاصر )بان فارسی است کتاب(1381)میرسلیمی، . خیال است جلد

کربال و ق1336 . وی متولد3 مختلفی در زمینه؛ شعر در باب غزل و مدح و وطنیات و آیاردارای است. ق 1369متوفی در (5 -19 1380وهاب، الریا و وصس. قصه مانند عاقبة االنسان. مقاالت در موضوعات دینی است. )

15‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

کنناد. و چشاام کاه بارای فرمانادهی ا رصاد مای )ای فریاادر جهانیاان و دیاده هاایی که کمک در دیدگان آر)ومندان در انتظار اوست.( امیدشان یاری او را می جوید. بیا کااه تمااام « فریااادر جهااان»نااوان را بااا ع شاااعر امااام مهاادی مااورد خ اااب قاارار داده

ت چشم امید به والیت و امامت ایشان دوخته است تا ایشان با فهور خویی به یاری بشریهگوید. آنان برخیزد و التما و نیاز منتظران را پاسخ

کاااه برخااای از فرقاااه هاااا باااه انناااار وجاااود اماااام مهااادی قیصااار اماااین پاااور، در عصاااری ت ایران را به عنوان منتظران واقعی حضرت برمی اند، برخاسته شمارد مله

خواناد باه انناار تاو اماا جلد بر ویرانه مای»

گنجینااه خاااک ایاان ویرانااه هااا بااویی از آن «دارد

(409: 1388)امین پور،

گیاری، انادوه و مرباوط » گوشاه جلد، نماد هرا ، بد شگونی، بدبختی، سرما، تاارینی، ن اساات. در ایااران، از دیرباااز شاایون جلااد در پیرامااون خانااه، نشااانه بااه ایاازدان جهااان )یااری

گرفتاری و مرگ بود. (1390)نجفی، « بیماری، گااار یت و دیاامنحرفااه مانناااد وهاب یهاااا پاااور از جلااد، فرقااه نیرسااد منظاااور اماا یبااه نظاار مااا

کااه در عصاار معاصاار بااه اننااار وجااود امااام مهااد یدشاامنان حضاارت مهااد یباشااد اا باا می رناب نباختاه اساات. ن وجاود ایان، هناوز هام انتظااار در فرهناب شااعریاا پردازناد؛ امه

(67 1392)خسروی و همناران، کاه در واقاا) مای بیاتایان ار»توانااد برگرفتاه از تفساایر ایان آیااه شاریفه باشااد

ساال یهااو اله ركأ

هدى ل یو د رسوله بالك ح ههره ی ن الك علی ظك ه ن یالده کره و کله رکون )توبه/ لوك مشك ه فاوق ی( آ33الك

ز آماده اسات و باا تفااوت مختصارى در ساوره یان« صاس»ن الفاا در ساوره ینا و باا همایکه عکه اهم تنرار شده، خبر از واقعه مهمی می« فتچ» ن تنرار شاده اسات، یتی موجب ایدهد

گشاتن ایخبر از جهانی شدن اساالم و عاالمگ گ ن مایین آكایار رچاه بعضای از مفساران دهاد. گرفتاه روزى من قاهیاه را باه معنای پیان آیاروزى مورد بحاث ایپ کاه در عصار اى و محادود اناد رفت ولای باا توجاه باه ین صورت پریهاى بعد از آن براى اسالم و مسلم ا زمانیو امبریپگونه قیه هیننه در آیا که معناییست و از هر نظر م ل است، دلید و شرطی نیچ لی ندارد

کن ان جهان اسات، و معنای یروزى همه جانبه اسالم بر همه ادیه پیم مفهوم آیآن را محدود کره زمایا که سرانجام اسالم همه گرفات و بار هماه جهاان ین سخن آن است ن را فارا خواهاد گشاات. شااک نیااپ کااه در حااال حاضاار ایروز خواهااد افتااه ولااای ین موضااوع تحقاا نیاااسااات

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

16‌

ینه ر آدعص

کااه ایداناا ماای شااارفت یجا در حااال تحقااا اساات. ساارعت پیدروعااده حتماای خااادا تاا نیااام پاااین آكاایاات شااناخته شادن ایاساالم در جهااان، و بااه رساام کشااورهاى مختلااس ارو ی، ین در

نهاااا یارى از دانشااامندان و مانناااد ایقاااا، اساااالم آوردن بسااایناااا و آفری) آن در آمریو نفاااوذ سااارکااه اساااالم رو بااه سااوى عاااالمگ همگاای نشااان مااای طبااا رود. ولاای ی ماااییر شاادن پاایدهااد

کااه در مناااب) اسااالمی وارد شااده تناماال ایااروا ن برنامااه هنگااامی خواهااد بااود یااات مختلفاای کند و به برنامه جهانی شدن اسالم تحق بخشد. که مهدى 1374)مجلسای، « فهور

(373، 7ج ناون عناد خاروج المهادى یإنه ذلا »کناد ن نقال ماییه چناین آیر ایدر تفس امام باقر

که در ا وعده« اقر بمحمدبقی احدا االیفال ه است باه هنگاام فهاور مهادى از ین آیاى نناه اقارار ین نخواهد باود مگار ایچنن در روى زمیرد، در آن روز هیپر آل محمد صورت می

)همان(« کند. می ت محمدیبه حقانگنجینااه 1حسااین آل الجااام) انتظااار ای بااا عظماات بااه ار آن یگانااه هسااتی را بااا عنااوان

کند از نیاکان خویی توصیس می نهاده شدههااااااااا القاااااااااكم المهاااااااادیه إنه بنااااااااا» یااااااااا أیه

ااااااااارد شاااااااااوقا إلیاااااااااک بعمااااااااار العمااااااااار ی هک عشاااقا، صاامودا، رفعاااة و هااادی عشاانا

کاااااابروا بلیاااااا و مااااان حسااااادوا بااااارغم مااااان

ک فااااای دم هااااامو عاااااا أساااااالفنا معناااااا

«ن ولااااااادواحتااااااای ورینااااااااه مااااااارخورا لمااااااا (35، 3ق: ج 1427)آل الجامع به نقل از مجلة االنتظار ،

کااردیم. عاشااقت بااودیم بااا عشااقی )ای امااام قاااكم، مهاادی همانااا بااا عشاا تااو زناادگی کردند و حسد ور)یدند. و اجداد که از سر فلم ستیز کسانی پایدار و بلند و روشن بر خالف

که معنای تو در خونشان جاری کاه ماا آن را باه ما در حالی کردناد، تاا جاایی بود باود زنادگی گنجینه کردیم.( ار بردیم و ما آن را به عنوان ای برای آیندگان ذخیره

گنجیناااه کااانی بااارای او باااه یادگاااار بااه عقیاااده شااااعر، انتظاااار بزرگتاارین کاااه نیا ای اسااات کاه بارای آینادگان خاوی نهاده گرانبهاتری ندارد گنجینه چیز ی باه عناوان اند و شاعر جز این

اات انتظااار منجاای را در همااا میاارا بااه یادگااار بگااارارد، ایاان عقیااده و سااخن شااااعر اهمیه کند. ها ترسیم می عصر

در وصاس اماام « رعیاا لصابحک»ای بناام یاا کاه دارای قصایده باشاد مایمرحوم حسین آل جام) ینی از شاعران معاصر .1

(35، 3 ج ق 1427، مجلة االنتظارهجری سرده است. ) 1421در سیزدهم شعبان که آن را است مهدی

17‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

شامارد، باه نظار شااعر مای نیاز انتظاار را اماری حیااتی بارای انساان بار 1ضیاء الدین خاالقیت به ودیعه نهاده شده است عش و انتظار از روز ازل در دل بشریه

گرشاته ماین/ در ایان زمااان/ و در زماانبار بساتر ز» کاه بارای همیشااه کساای هاایی اناد/ آیاا کسی نباشد؟ / و در اقتدار خستگی و راه/ تنهاا/ که به انتظار هست/ بوده و خواهد بود/

گام بر (224 1386)خالقی،« داشته باشد؟ تنهای تنها/ داناد. در نظار یرا امری حیااتی و ضاروری ما شاعر عش و انتظار به وجود امام مهدی

که از مفهوم عش و انتظار عاری باوده باشاد. شااعر باا او، هرگز زمانه ای وجود نداشته است کساای نماای بیااان ایاان عبااارت اعااالم ماای کنااد چااون دارد هاایچ توانااد عشاا و انتظااار را اننااار

گرفته شده است. که روز ازل از انسان انتظار عهدی است که شاعر در ادامه بیان می کند

کساای، روزی/ عاشاا نشااده باشااد! / عاشااقانه نماای» کساای، روزی/ بااه عشاا کااه شااود ایااام بااارای راه نرفتاااه/ نماناااده/ یاااا ساااخنی نگفتاااه باشاااد! / وقتااای تماااام شاااهر را آذیااان بساااته

کاااه ماااا نیاااز روزی عاشااا باااوده کشااایده شاااما/ یعنااای ایااان کاااه حااااال ایااان ایااام/ انتظاااار ایااام/ یی انسان را. / تماام شاهر را دلام/ در خاواهی تاو های سبز و سرخ/ روشن است/ تنها منارهکه انتظار می می « هاا! ها! / ای امام تمام مناان کشد/ آمدنت را/ ای امام همه زمان سوزد/

(225)همان کنااد، یاااد ماای« امااام زمااان»بااا عنااوان شاااعر، ضاامن ایننااه از وجااود حضاارت قاااكم

ک انتظار فرج را قصه شیده اسات. او، عقیاده دارد ایان عشا و ای قدیمی و دیرینه به تصویر دلدادگی در تمام رفتار منتظران تأییرگرار بوده است و منتظران برای فهور اماام مهادی

اناد و تماام ماردم شاهر در تمناای وصاال های تاریخ به انتظار فرج مشالول باوده در تمام عصر اند تا مسافر غایب از دیده بازگردد. ایشان شهر را آذین بسته

که هر دو شاعر با بیاان بررسی اشعار آل جام) و خالقی می با کنیم توان این ننته را بیان گنجینه کاه در طاول تااریخ اشعار مختلس اما هم مضمون، انتظار را به عنوان ای ارزشامند

کرده اند. بشریت وجود داشته است ترسیم

یی به رنب آتی و آب، بارانی از پریشانی یال، متولد شد، از وی آیاری همچون؛ توانا 1342ضیاء الدین خالقی، در سال . 1کاغری، به رنب باران نوشتم، صدا به سنوتی دل داده است و... به جا مانده دلشوره خالقی، (. است های من و خاک کتاب(1386 جلد

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

18‌

ینه ر آدعص

گرر زمان هماراه شاده اسات و نیز در فراق امام مهدی 1شهریار باه انتظاار آمادن آن با یار همام چشم دوخته است

در انتظاااااار مهااااادی موعاااااود روز و شاااااب»

چاااون عقرباااک دقیقاااه شاااماران سااااعتیم فرمانااااادهان جاااااان دلناااااد اوصااااایاء ولااااای

تاااااا ماااااا چگوناااااه اهااااال قباااااول و اطااااااعتیم

کاای رسااد تااا نفااخ صااور و ساااعت مسااعود

«جااان باار لبیاابم و منتظاار وقاات و ساااعتیم (1187، 2: ج 1387)شهریار،

کاااه همچاااون شااارح مااای شاااهریار، انتظاااار خاااویی را بااارای فهاااور اماااام مهااادی دهاااد هااااا پرداختااااه اساااات. هااااا و یانیااااه هااااای ساااااعت بااااه شاااامار روز عالقااااه و حرکاااات دقیقااااه

و مقااااااام معظاااااام رهبااااااری ، حضاااااارت اماااااام خمیناااااای«فرماناااااادهان»منظاااااور شااااااهریار از کاااااه جانشاااااین و ی( مااااایای )مدفلاااااه العاااااال عظمااااای خامناااااهالاهلل حضااااارت آیااااات باشاااااد

هساااتند و شااااعر از وجاااود آنهاااا باااا عناااوان جاااان دل ساااخن ناكاااب بااار حااا اماااام مهااادی .گفته است

و ناكباان آن حضارت پرساد آیاا در پنااه والیات اماام مهادی در ادامه شااعر از خاود مایطاعاات و وفاایس اصالی منتظاران را انجااام داده اسات؟ و در انتهاا شااعر انتظاار خااویی را

ماند. تا روز قیامت و هنگام نفخ صور باقی می رای فهور امام مهدیب کند درد انتظار را اینگونه روایت می 2محسن أبو الحب

هااااا الصااااارم الااااری لاااام یبااااارح» أیه

«غمااااااده طالمااااااا انتظااااااارک طاااااااال (123: 1385)ابوالحب،

کنااااد نماااای )ای شمشاااایر برنااااده کااااه در نیااااامی ز انتظااااار تااااو طااااوالنی گااااردد، از دیربااااا ای گشته است.(

و )غمااد( را اسااتعاره از غیباات ابوالحااب )الصااارم( را اسااتعاره از وجااود امااام مهاادیکه مدت آن طوالنی شده است. کبری می داند

. دارای درگرشت 1367در تبریز به دنیا آمد و در سال 1285محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار، در سال . 1

کااه شااامل اشااعار معروفاای همچااون؛ علاای ای همااای رحماات، آماادی جااانم بااه قرباناات و... اساات. دیااوانی دو جلاادی (201 -202 1388)کاشانی،ب ،

د شاد و در ساال یهجر 1245در سال یتیروا بنابر و یهجر 1225در سال ابو الحب، .2 کربال متوله ا یااز دن یهجار 1305در که دارااز ادبای ینیرفت. او که ب یوان شعریک دی یمشهور عراق است ؛ بیت شتر اشعار آن در وصس اهلیاست

(13-19 1385سروده شده است. )ابوالحب، نیبخصوص در ریاء امام حس

19‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

ت دارد؛ )یاارا شاااعر بااا گسااتردگی تاااریخ بشااریه اای بااه در نظاار رضااا اسااماعیلی انتظااار خ هکشیده است گرری بر داستان حضرت آدم و حوا این ان تظار را به تصویر

ا نیااز، مثاال از روی خااوب توساات» ااا، ساایب و حااوه و امه

فروشااااد فخاااار، از ایاااان دلاااادادگی آدم بااااه عااااالم ماااای

خاااااوانم، باااااه هااااار آدیناااااه ادرکنااااای! دعااااای ندباااااه مااااای

«تو را من چشام در راهام.»فهورت هست دلخواهم،

(284: 1390)اسماعیلی،

کااه بااه دلیاال خااوردن قصااه بیاارون راناادن حضاارت حااوا و آدم اسااماعیلی عقیااده دارد میاااوه ممنوعاااه سااایب نباااوده اسااات بلناااه دلیااال آن عشااا و دلااادادگی آنهاااا باااه وجاااود اماااام

کننااد. در ادامااه شاااعر از بااه ایاان عشاا افتخااار ماای باشااد و حضاارت آدم ماای مهاادیکلماه ندباه در ف قراكت دعای ندبه بارای فهاور آن حضارت ساخن مای کاه بیاان رهناب گویاد

)، نماد است. امام مهدی« انتظار»تشیه کند ، انتظار موعود را اینگونه ترسیم می1مهدی المصلی

متااااای الظهاااااور فناااااله الخلااااا منتظااااارن »»

«یوماااااااااا یمتااااااااا) فااااااااای أناااااااااوارک البصااااااااار (574: 2011)المصلی به نقل از آل درویش،

کاااه دیاااده از ناااور تاااو کنااای؟ پااان هماااه مخلوقاااات منتظااار روز )کااای فهاااور مااای ی هساااتند مند شوند.( بهره

، بااا وجااود ایننااه همچااون در فااراق محبااوب و انتظااار امااام مهاادی 2حمیااد ساابزواریگشته و توان زندگانی را از دست داده است اما هناوز هام امیاد وصاال را یعقوب نبی پیر

گوید از کس نداده است و در انتظار یار این چنین می ت زکااااس زناااادگانیمپیااااری رسااااید و رفاااا»

درد فااااااااراق دارم و طاااااااای شااااااااد جااااااااوانیم در انتظااااااااااار مقاااااااااادم آن یااااااااااار جااااااااااانیم

«)یاااان انتظااااار چاااااون شااااود، ار وا رهاااااانیم

(156، 2: ج1368)سبزواری،

در وصس امام مهدی« یا باسط العدل»ای با عنوان باشد وی دارای قصیده می ق1381. مهدی المصلی، متولد سال 1

(572 2011 )آل درویی،است. کاروان سپیده، تو عاشقانه و 1304متولد سبزواری، .2 دارای آیار ارزشمندی همچون؛ سرود درد، سرود سپیده، سرود دیگر،

کن و... (39 1390)کافمی، است. سفر

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

20‌

ینه ر آدعص

ی یافته است 1انتظار، در شعر هاشم السهالنی این چنین تجله مرجااااااااااای فیاااااااااااا مهااااااااااادی یاااااااااااا أماااااااااااال »

بهااااااااااااااا االفااااااااااااااول و یااااااااااااااا شمسااااااااااااااا تجنه بانتظااااااااااااااار علااااااااااااای عهااااااااااااااد نظاااااااااااااله و

«جمیااااااااااااال أمااااااااااااالن خ وناااااااااااااا ددسااااااااااااای

(www.sibtayn.ir)السهالنی به نقل از

کاه باا که غروبی ندارد، مادت زماانی اسات )ای مهدی! ای امید منتظر و ای خورشیدی گامهایمان را سوق می انتظار عمر را سپری می دهد.( کنیم و امید

که بارای آن غروبای وجاود با عنوان خورشیدی یاد می شاعر، از وجود امام مهدی کند کااه ایاان بیاان حاااکی از حضااور ایشااان در عصار غیباات ماای گاااهی از نادارد باشاد. شاااعر، بااا آ

دل خو داشته است. طوالنی شدن امر غیبت بازهم به فهور امام مهدیکاه انتظاار اماام مهادی 2،حضرت امام خمینی ظاات در تماام لح بر این باور باوده

داشاته، ولای خباری از محباوب پارده نشاین او نشاده شاان تاا پایاان عمار ایشاان وجاود زندگیکاه از عماار باای امااان نفساای اسات و از تعبیاار جااام ماارگ )اضاافه تشاابیهی( ماای یافاات تااوان در

کاااه شااااید زماااانی اماااام بیشاااتر بااااقی نماناااده اسااات و تنهاااا مایااا امیااادواری و انتظاااار او ایااان برون آید و قفن را بگشاید و مر جانی را از آن وا رهاند از پن پرده غیب مهدی

عماااااار را پایاااااااان رسااااااید و یاااااااارم از در در نیاماااااااد»

قصاااااه ام آخااااار شاااااد و ایااااان غصاااااه را آخااااار نیاماااااد

جاااام مااارگ آماااد بدساااتم جاااام مااای هرگاااز ندیااادم

گرشااات و ل فااای از دلبااار نیاماااد ساااال هاااا بااار مااان

و هرگااز مار جااان در ایاان قفاان باای بااال و پاار افتاااد

آننااااااه باااااااد ایاااااان قفاااااان را بشاااااانند از در نیامااااااد

یاای صااس بااه صااس در انتظارنااد کاااروان عشاا رو

گاااویم آخااار آن معشاااوق جاااان پااارور نیاماااد کاااه «باااا

(91: 1385)امام خمینی )ره(،

کاه دارای اشاعار مختلاس، از جملاه در وصاس اماام مهادی هاشم السهالنی، ینی از شاعران معاصر عراق می. 1 باشد (www.sibtayn.ir) است.

گون از جمله؛ آداب الصال ، االجتهاد و تلقید، لمحات دارای آیار مختلفی در زمینه ،. حضرت امام خمینی2 گونا های (www.imam- Khomeini.irباشند. ) االصول، دیوان اشعار و... می

21‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

ت 1سیدرضااا موسااوی هناادی کبااری و انتظااار بشااریه علاای رغاام سااالیان متمااادی غیباات کند ها، انتظار خویی را وصس می برای فهور آن غایب از دیده

اااای ألااااس عااااام فاااا نه لاااای» فلااااو غباااات عنه

هر رجااااااااء وصاااااااال لاااااااین یق عاااااااه الااااااادهلناااااای بوعاااااادک لاااااا م یناااااانو لااااااو لاااااام تعله

اااااابر «لیااااااألس قلباااااای فاااااای تباعاااااادک الصه

(53: 1388)موسوی،

کاه روزگاار )اگر تو هزار سال از مان غایاب باشای، بااز ها م باه وصاال تاو امیادوارم آن طاوری گااار مااارا باااه وعاااده فهاااورت مشااالول نمااای سااااختی، دل کناااد. ا نمااای تواناااد امیاااد مااارا ق ااا)

توانست دوری تو را تحمل نماید.( نمیر سید جمشید میر سلیمی از انتظار محبوب سخن می گوید اما سریعا این ننتاه را متارکه

که درد انتظار برای او شیری می پسندد ن است و شاعر این درد را میشود یاااااک و شاااااوق انتظاااااارم» شاااااب تار

کااای مااای رساااد )یباااا نگاااارم خااادایا گشاااااته خاااااامو فااااارو دیااااادگانم

گااارارم گشاات و گشااته همااه ساایه

مااااااااارا ساااااااااوز فاااااااااراق از پاااااااااا درآورد

«کااااه شااااایرین اساااات درد انتظاااااارم (31: 1381)میرسلیمی،

در فااااراق حضاااارت حضاااارت یعقااااوب شااااعر غیاااار مسااااتقیم و تلماااایچ وار بااااه انتظااااار طااور اسات. همااان وار منتظاار اماام مهاادی دارد. در اشااعار فاوق شاااعر یعقاوب یوساس

بساایار اشااک در فااراق حضاارت یوسااس در قاارآن اشاااره شااده، حضاارت یعقااوب کااهکه از دیدگان او دگر سویی باقی نماند همگاان ایشاان را بخااطر ایان انتظاار ریخت تا حدی

انتظااار شاااعر، بااا اسااتفاده از شخصاایت داسااتانی حضاارت یعقااوبکردنااد، ساارزنی ماایکشیده خویی را برای امام مهدی کاه در قارآن داساتان عشا و به تصویر اند. همانگوناه

علاای قااال یساافی»شااود اینگونااه توصاایس ماای بااه یوسااس فااراق حضاارت یعقااوبااتك ع ی وسااس و ابك ی کظاایك ضه ن فهااو حاازك ( امااا حضاارت یعقااوب84)یوسااس/ « من یناااه ماان الك

گفتناد همچنان در غم فراق یوسس بی تاابی مای قاالوا »نماود تاا اینناه فرزنادانی باه ایشاان

اد ساال یااد یدانشامند سید رضا موسوی هنادی،. 1 کاه متوله کاه یهجار 1362ساال یو متاوفه یهجار 1290ب و فرزاناه باود کویریشاااتر باااه خااااطر قصااایشاااهرت او ب ة و یهمچاااون؛ مشاااروط یآیاااار ارزشااامند یاسااات. او دارا ینی و اشاااعار حسااایاااده

ایاد مشهور به نام یوانیخ بأبجد و دیالتار ینة العسجد فین الح و الباطل، سبیزان العادل بیاالستبداد، الم ید وان السهکه مملو از اشعار ارزشامند ادبا یم یرضا الهند ، یاسات. )موساو بیات ن عاالم فرزاناه در مادح و ریااء اهلیاا یباشد

1388 28- 7)

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

22‌

ینه ر آدعص

تؤا ترك هاالنین ی ر ی تاهلل تفك وك تناون مان الكی تناون حرضاا أ ( فرزنادانی 85)یوساس/ وسس حتهکاا گفتنااد بااه خاادا سااوگند کناای تااا از غصااه یوسااس یه تااو آن قاادر داكاام )بااه مالماات( وسااس

«ا خود را به دست هالش سپارى.یض شوى و یفراقی مرکه در فراق امام مهدی 1شفی العبادی ندبه خوان اسات انتظار خویی را در حالی

م نموده است و صدا و رمقی برای او باقی نمانده است، این چنین مجسهاااای ألااااس عااااام فاااا نه » لاااای فلااااو غباااات عنه

رجااااااااء وصاااااااال لاااااااین یق عاااااااه الااااااادهر فعجااااااال فقاااااااد طاااااااال انتظاااااااارک بینناااااااا

«عاااااااای و ضااااااااج بنااااااااا أساااااااایب خاتلناااااااااو

(2012)العبادی به نقل از الموسوی،

یم و چه بسیار صدا به سوی تو آمده باامید) که شنایت دار که از پان ایم در حالی هایی گشااته اساات و طلااوع تااو را فریاااد زدنااد. پاان تعجیاا کااه انتظااار تااو در میااان مااا طااوالنی ل فرمااا

کشیده است.( ناله های ما بلند شده و درد و رنج بر ما فریاد )مدفلاه العاالی( میازان اشاتیاق و ساوز 2ای اهلل خامناه مقام معظام رهباری حضارت آیات

گاااااداز درونااااای خاااااویی را در جساااااتجوی اماااااام مهااااادی باااااا بیاااااان ابیااااااتی اینگوناااااه و نمایند ترسیم می

تاااو گیااارد از فلاااان بااای دلااام قااارار نمااای»

کاااس داده تاااو ام عناااان بااای ساااپندوار ز کاااامی دوران نشاااد دلااام فااااار ز تلاااخ

تااو ز جاام عشا لباای تار ننارد جااان بای

یتنگااا دلام ز چاااو آسااامان ماااه آلاااوده

گاران بای تاو ر است ساینهپ «ام ز انادوه (www. hayatkhalvat.blogfa.comل از ای مدظله العالی به نق خامنه اهلل )حضرت آیت

کارده اسات؛ )یارا هناوز از زنادگانی آن شاور و قرار ایشان، بی های خاوی را باه ساپند تشابیه اناد. ایشاان زنادگانی را باه جاام عشا درک ننماوده نشاط واقعی را بی وجود امام مهادی

گرفتاه ما اند و دل بی تشبیه نموده کاه باا قارار خاویی را باه آسامان ماه آلاود و کارده اسات نناد کردن به آن تمام غم گردد. مقام معظم رهباری )ماد ها برای انسان تداعی می ها و غصه نگاه

کاه هماه عماار در فلاه العاالی(، باا بیااان عباارات فاوق همچااون فارد عاشا و دلاداه ای اساات

کتاب شعراء والحر الوطنی و روزنامه روز هدر عربستان متولد شد. اشعار در مجلهجری 1385سال العبادی، در . 1 (www.albabtainprize.orgو... چاپ شده است. )عبداهلل حسن منصور خلیج

گشااودند 1318در سااال ای )مدفلااه العااالی(، اهلل العظماای خامنااه حضاارت آیاات. 2 در اشااعار و در مشااهد چشاام بااه جهااان گون از جملاه؛ ترجماه صالچ خویی تخلص امین را برای خویی برگزیدند. ایشان دارای آیار مختلفی در زمینه گونا های

((www.farsi.khamenei.ir باشند. سیر فی ضالل قرآن، صبر و... میامام حسن، تف

23‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

دارد تاااا از عشااا او انتظاااار آمااادن محباااوب تماااام لحظاااات دنیاااا را بااار خاااویی محاااروم مااای باشد.غافل ن

گالیه می از انتظار طوالنی و غیبت امام مهدی 1یحیی الشامی گشاید لب به )الشااامی بااه نقاال از « بااچه صااوتی و طااال طااال انتظاااری/ لااک یااا ذا النفااوذ و الساال ان »

ق(1429نورالدین، کاه انتظاار مان بارای تاو ای صااحب قادرت و سال ان گرفتاه اسات درحاالی )صادای مان

ه است.(طوالنی شدگرد می شود تا شااید 2حسین اسرافیلی به دنبال مرد تک سوار آرمان های خویی بیابان

یابد تاا شااید بتواناد به دیدار محبوب ناكل آید، و این انتظار تا به نهایت عمر شاعر ادامه میکهنشااان را مجااااز از محااال زنااادگی اماااام یابناااد، شااااعر، مااادار روزی محضاار آن موعاااود را در

کند سیم میتر مهدی یااااابم نشااااانت را گااااردم نماااای بااااه دنبااااال تااااو ماااای»

کهنشاااااااانت را کجااااااا جاااااااویم ماااااادار بگااااااو بایاااااااد

کهااان شاااد انتظاااار اماااا باااه شاااوقی تاااازه باااال افشاااان

کاه بوساد آساتانت را «تمام جسام و جاان لاب شاد

(38: 1386)اسرافیلی،

ده است شرح انتظار و بی دلی خویی را اینگونه شرح دا 3سید حیدر الحلیر فااااااااای انتظااااااااااا» صاااااااااابه ماااااااااات الته

ااااااااااریعة هااااااااااا المحیاااااااااای الشه رک أیهااااااال حمه فاااااااانهض فماااااااا أبقااااااای الته

غیااااااااااااااااار أحشااااااااااااااااااء جزوعاااااااااااااااااة

قااااااااااات یاااااااااااوب األسااااااااااای قاااااااااااد مزه

و شااااااااانت لواصااااااااالها الق یعاااااااااة ااااااااااااااایس إنه باااااااااااااااه شااااااااااااااافاء فالسه

قلاااااااااااوب شااااااااااایعتک الوجیعاااااااااااة

کتب مختلس از جمله، أورع ما قیال فای 1 که دارای . دکتر یحیی شامی، ینی از نویسندگان و شاعران معاصر یمنی است (wwww.ahwazbook.mihanblog.com)الفخر و... است.

رود و دارای آیاری همچون؛ از پیشگامان شعر و ادب دفاع مقد به شمار می ویمتولد شد. 1330در سال . اسرافیلی، 2که ی ذوالفقار، عبور از صاعقه ها، در سایه تولد در میدان، آتی در خیمه گلو، رده پای صدا و... ال وفان االخیر ، آتی در

(43 -44، 2ب، ج -1388. )کاشانی، باشد ، میدر سوریه به )بان عربی منتشر شده (549م 2011هجری است. )آل درویی، 1304هجری و متوفی 1264حلی، متولد سال السیدحیدر . 3

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

24‌

ینه ر آدعص

ت حبااااااااااااااااال عواتاااااااااااااااا طالاااااااااااااااا

«فمتااااااااااای تعاااااااااااود باااااااااااه ق یعاااااااااااة (549: 2011)الحلی به نقل از آل درویش،

کااه کاان؛ )یاارا کننااده دیاان! فهااور )در انتظااار تااو، صاابر بااه پایااان رساایده اساات، ای زنااده تااب چیازی بااقی نگراشاته اسات. جاماه غام و انادوه تحمل به جز از اعضاای و جاوارح بای

کننده پاره گشت و ق عه گشوده اسات. پان باا شمشایر های آن نزد وصل گالیه ا )بان به ا طاوالنی شاده اسات، پان هاای شاانه یابد. ریسمان دلهای دردمند شیعیانت را شفا می کی این ریسمان بریده خواهد شد.(

کننده دیان»با عنوان سید حیدر الحلی ضمن ایننه از وجود امام مهدی یااد « زنده تاااب شااده اساات. الحلاای، غاام و اناادوه را بااه ار طااوالنی خااویی نگااران و باایکنااد از انتظاا ماای

کهناااه و پااااره پااااره شاااده و نااازد وصاااله لباسااای تشااابیه مااای کاااه از فااارط غااام، ایااان لباااا کناااد گالیه و شنایت می کننده کاه ا کند. شاعر در ادامه، انتظاار را باه ریسامانی تشابیه نماوده گسترده و طوالتی شده است و شانه کاه شااعر باا اساتفهام اننااری ساوال مای های آن پرساد

فهور خواهند نمود؟ چه زمانی این ریسمان بریده خواهد شده و امام مهدیااای»باااا اساااتفاده از تعبیااار 1زکریاااا اخالقااای را ترسااایم ، فهاااور اماااام مهااادی«اساااب تجله

کرده است کااااااان» ااااااای )یااااااان نازنیناااااااا! نفسااااااای اساااااااب تجله

گاو باه زناب اسات و زماان چشام باه راهکه زمین

(386: 1384)اخالقی به نقل از مجاهدی،

را همچااااون انساااااانی باااارای مخاطاااااب « زماااااین»شاااااعر باااااا اسااااتفاده از آرایاااااه تشااااخیص کاااه دارای خیاااال و ادراک مااای باشاااد و چشااام باااه راه آمااادن عزیاااز سااافر ترسااایم نماااوده اسااات

کااااااه هاااااار لحظااااااه امیااااااد بااااااه آماااااادن او ماااااای کاااااارده رود. در نظاااااار شاااااااعر زمااااااین ای اساااااات، کاااه در فااراق حضااارت بااای قااراری مااای همچااون فااارد دردمناااد و دا دیااده کناااد. در ای اسااات

کناااد، اداماااه شااااعر، اماااام مهااادی ااام مااای را همچاااون آفتااااب پنهاااانی و پشااات ابااار تجسه کااااااه در جامعااااااه حضااااااور مسااااااتمر دارنااااااد و امنااااااان بقااااااای هسااااااتی باااااای وجااااااود ایشااااااان

باشد. امنان پریر نمی

کتااب. وی متولاد شاد. 141. زکریا اخالقای، در ساال 1 هاای شارقی اسات. ی باا عناوان مجموعاه غزلیاات تبسامشاعر دارای (www.fa.m.wikipedia.org )

25‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

گرمااارودی ن موعااود ، از دساات رفااتن امیااد و آر)و و شااهادت بااه پیشااگاه آ 1علاای موسااوی گوید شهدا و جنب تحمیلی در ایام فراق سخن می

نبیناای شاااورمان، در ساااینه افسااارد»

یاااااد گااااال مااااارد دل باااااا هااااام، در امه ز بااااااا انتظااااااارت نسااااااترن رفااااااات

کفاان رفاات خاازان شااد اللااه خااونین

خزان با زهر خندی شاد، بنشست

«تز طوفان قامت شمشاد بشنسا (272: 1386)گرمارودی،

باشاد تواند اشاره به رحلات حضارت اماام خمینای می« گل امید»منظور شاعر از تعبیر که با رحلت ایشان، شااعر آر)وهاای خاود را که امید تمام مردم ایران در عصر غیبت بوده اند

کفان»کناد. شااعر، باا اساتفاده از تعبیار برباد رفته تجسم می گاررا از اره، اشا«اللاه خاونین ای کشااور خااویی نیااز از جنااب تحمیلاای داشااته اساات؛ )یاارا شاااعر بااا آوردن ایاان تعبیاار شااهدای

شمارد. بر می منتظران فهور امام مهدیهااای برخاای از ابیااات شااعر خااویی را بااه روایاات پاار شااور شاایفتگی 2،سیدحساان حسااینی

در عصر غیبت اختصاص داده است منتظران امام مهدی ، ای صاااابچ موعااااود!آیینااااه آیااااین حاااا »

یم ساااااااااایمای تاااااااااو را آیینااااااااااه دارانكماااااااااا دیگااااار قااااارار بااااای مانااااادن نیسااااات در دل

شود روشن به رویات چشام یااران؟ کی می

ای باباااااااااااااااان پااااااااااااااار باااااااااااااااار امامااااااااااااااات

«بااااااااوی تااااااااو دارد پیاااااااار بیاااااااادار جماااااااااران (32: 1387)حسینی،

خ اااب را ماورد اماام مهاادی« صابچ موعااود»حساینی، در قالااب اساتعاره مصاارحه از که این بیاان یاد می« داران آیینه»دهد و از شیعیان و هموطنان خویی با عنوان قرار می کند

و انتظاااار فاارج را باااازگو عشاا و عالقااه دیریناااه ایرانیااان بااه خانااادان عصاامت و طهااارتپرسااد چااه زمااانی گویااد و سااوال ماای قااراری هجااران سااخن ماای کنااد. در ادامااه شاااعر از باای ماای

گردیااد؟ و در انتهااا در خ ااابی بااه امااام چشاام منتظااران بااه و جااود آن حضاارت روشاان خواهااد

گرمارودی، در سال علی. 1 که دارای شی دفتار شاعری باه 1320موسوی متولد شد. وی شاعر، پژوهشگر و مترجمی است )کاافمی، باشاد. نام؛ شعر عبور، در سایه سار نخل والیت، سرود رگبار، در فصل سرخ مردان، خط خون و چمن الله می

1390 163) هاای همصادا باا حلا دارای مجموعاه شاعروی باشاد. می1383و متوفی سال 1335. سید حسن حسینی، متولد سال 2

گنجشک و جبركیل، نوشداروی طرح لنویک، از شرابه ای روساری ماادرم و شااعری در مشاعر )گزیاده اشاعار( و اسماعیل، (217 1390)کافمی، است. ترجمه حمال روح

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

26‌

ینه ر آدعص

کنااد و ایشااان را را از تبااار خاناادان اماماات معرفاای ماای ، حضاارت امااام خمیناایمهاادی نماید. رهبر جامعه اسالمی در عصر غیبت برای مخاطبان ترسیم می

ای و باه جاا ماناده از انتظار در فرهنب تماام شااعران معاصار عارب و فاار ، فرهنگای غنهکه حادود سایزده قارن آن را ساینه باه ساینه باه نسال ) است کارده تشیه هاای مختلاس منتقال

صااابرانه باااه انتظاااار فهاااور اماااام مهااادی اسااات. تماااام شااااعران معاصااار هااار دو )باااان بااایکشاایده نشسااته انااد. ایاان فرهنااب منتظااران انااد و ایاان انتظااار را در اشااعار خااویی بااه تصااویر

کاه ، از آیاات شاریفه قارآن اسات. مایطهاارهمان تفاسیر متعادد اكما ا کنایم تاوانیم بیاان ت و همااه شاااعران مساالمان ماای توانااد برگرفتااه از نویاادهای علاات ایاان انتظااار در وجااود بشااریه

کاه مساأله فهاور اماام مهادی کریم و روایات متاواتر باشاد و بار پاایی صریچ الهی در قرآن 33و 32، از آیاات متعادد قارآن )حنومت عدل را از مسالمات حتمای تااریخ برشامرده اناد

صافات، 171و 173سجده، 38و 39قصص، 4انبیاء، 105و 106غافر، 51نور، 55توبه، کاه حنومات حج( به خاوبی اساتنباط مای 41 کاه جهاان روز عظیمای را در پایی دارد گاردد

کاااه مسااالمانان انتظاااار کاااان و صاااالحان خواهاااد افتااااد و روزی را م لااا دنیاااا باااه دسااات پااسات، روزی بیات اهل و تشانیل حنومات کشند، همان روز فهور امام مهدی می

کاكناات جهاان چشام باه راه منجای آل محماد که آر)وی بشریت تحق می یاباد. تماام گشوده آننه در رکود نشسته باشند. اند بی دست بر دعا

ااارین یؤمناااون باللیاااب و ... )بقاااره/ »در تفسااایر اماااام صاااادقک3اله کاااه باااه (آن ساااانی

کااردیمااان آرنااد و نماااز بااه پااا دارنااد و از هاار چااه رو)یب ایااجهااان غ ران انفاااق یاام بااه فقیشااان اا ن »انااد فرمااوده« کنناد اه حه ارین یؤمنااون باللیااب ماان أقاره بقیااام القاااكم أنه اارین یؤمنااونه « »]اله اله

که قیام قاكم ایمان بیاو باللیب[ کسانی است )سالیمان، « رناد و آن را حا ه بدانناددر ح ه 1381 357)

انواع انتظار .2شااود انتظااار سااازنده و انتظااار فاارج، باار حسااب اعمااال منتظااران بااه دو دسااته تقساایم ماای

کااه ایاان انتظااار در اعمااال و رفتااار و افنااار منتظااران تااأییر داشااته و منتظااران باار خااود مثباات که اعمالی انجاام دهناد تاا زمی واجب دیده باشاد. انتظاار ناه سااز فهاور اماام مهادیاند

گفته می که فرد منتظر تنها به خواندن دعا و مناجاات مخرب و ویرانگر نیز به انتظاری شود

27‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

نمایااد و اعمااال او فقااط در حااد لفااد باااقی مانااده و بااه و مناازوی بااودن در جامعااه اکتفااا ماای رسد. مرحله عمل نمی

انتظار سازنده الف(های خویی باه تنااپو پرداختاه اسات، امروز در انتظار تحق آرمان بشریت از دیرباز تا به

ی لحظه کاه انتظاار فارج بی آننه حته ای در رکود ایستاده باشد اما باید در نظار داشاته باشایم نیسات بلناه انتظاار ساازنده و واقعاای در فقاط مشامول دعاا و ندباه در فاراق امااام مهادی

ظااران آن حضاارت باشااد؛ یناای از وفااایس عصاار غیباات بایااد مبتناای باار انجااام وفااایس منتکباری اصلی منتظران، آماده ساازی عصار فهاور و ناا امیاد نشادن منتظاران باه خااطر غیبات

کامال داشاته امام مهدی گااهی که شااعران معاصار بار ایان امار مهام آ اناد و در پای است ر اند. طاهره صافارزاده انتظاا در اشعارشان به وصس انتظار پرداخته وصس امام مهدی

کرده است سازنده و مورد پسند را اینگونه ترسیم که انتظار/ یعنی آماده با / آماده باید باشایم/ و اهال » ز و در حرکت باشیم/ باید مجهه

گشااایی را/ باارای نثااار/ در پیشااواز مقاادم عماال/ بایااد رسااید گااره هااای ننااو خااواهی/ خااوبی (192ب -1384)صفار زاده، « موعود/ در دست داشته باشیم

خ »... شاعربا استفاده از تفاسیر و روایات مختلس در مورد آیاه اتبقوا الك افاسك یكارات أ ن ماا یك

ت بناام اهلل جمیااتنونااوا كهااای ننااو خااواهی باارای پیشااواز (، از تعبیاار رسااید148)بقااره/ « عااا یأ

کاه در پیشاواز آمادن ایشاا فهور امام مهادی کارده، او اعتقااد دارد ن بایاد آمااده اساتفاده که در معنی ایروا ر از امام صادقیباشیم. ابو بص کرده ن یاآن حضارت فرماود ا هیان آیت

گارد هام ماییو ه در باره حضرت قاكمیآ « نادیآ اران او نازل شاده، و آناان بادون قارار قبلای (341تا )ابن ابی )ینب، بی گوید در وصس انتظار سازنده اینگونه می 1نادر بختیاری

ا شدن را طلب می ر آنچه از فهور ، طرب میه» کناد/ پان آمااده شاو آخارین کند/ مهیهکن می و م (321 1387)بختیاری، « ب و بزم راررزم را/ رها

کاااه باااه آن بااااتالق تقلاااب مااای گویاااد باااه انتظاااار آمااادن منجااای سااالمان هراتااای در عصاااری ایستاده است

کتاااب شااعری تحاات عنااوان 1347نااادر بختیاااری، در سااال . 1 باشااد. ماای« هفتاااد و سااومین ساار» متولااد شااد. وی دارای

کتاب1387)بختیاری، ( جلد

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

28‌

ینه ر آدعص

که در باتالق تقلب با)یگویشی مای» ناد/ تشار مای زنایم/ تاا فاتچ قلاه دیگار/ ک و زمین را/ کاری نیست فرمان عش آتی است/ مرا با رکود مرداب (24 1388)هراتی، « ها

کننااااده، در بااااه فرقااااه« باااااتالق تقلااااب»شاااااعر در قالااااب اضااااافه تشاااابیهی گمااااراه هااااای ااا کاااه مصاااداق و نمااااد تقله کااارده اسااات. شااااعر، زماااین را از عصااار معاصااار ب هساااتند اشااااره

گاااه ماای قااهوجااود چنااین فر کنااد. او بااا اسااتفاده از آرایااه تشااخیص و جااان بخشاای بااه هااای آگاااردد. شاااعر، تاااا زمااین، بااار او همچااون انساااانی تشاار مااای کاااه مبااادا باااا آنهااا هااام عقیااده زنااد

کااارده اسااات فاااتچ نهاااایی جهاااان در قالاااب تشاااخیص ، عشااا را همچاااون انساااانی ترسااایم کااه دهااد و ایاان ننتااه را یاااد آور ماای کااه فرمااان ماای بااا وجااود تمااام ایاان همااه انحرافااات شااود

بااا »تااوان منظااور شاااعر، از باااقی خواهااد مانااد. ماای باااز هاام او منتظاار فهااور امااام مهاادیکااری نیسات رکورد مرداب کنایاه از عادم حرکات و مباا)ره و وجاود فرقا « ها هاای مارداب را،

ه دانست. ضاله ود را ایااااان چناااااین حساااااین آل الجاااااام) داشاااااتن اراده و عزمااااای اساااااتوار در انتظاااااار موعااااا

کند ترسیم می فاااااای انتظااااااار للااااااد فیااااااه هاااااادانا»

فاااااااااایعم النااااااااااور آفاااااااااااق ساااااااااامانا نحاااااااااااااان ال ناااااااااااااازداد إال عزمااااااااااااااة

«فلااااااادا یشااااااارق فجااااااار ضااااااااحک

(2012)آل جامع به نقل از الموسوی،

کاه گیرد. )در انتظار برای فردا هدایت شدیم، پن نور آفاق آسمان ما را در برمی در حالی افزایم پن فردا سپیده خندان طلوع خواهد نمود.( ما جز اراده چیزی نمیگاو زد مای 1محمد رضا حنیمی کاه منتظاران بایاد در هماه نیز وفیفه منتظاران را کناد

کباری از دسات ندهاد و همیشاه در حال طالب حضور باشد و امید خود را در عصر غیبات انتظار رسیدن روز موعود باشد

سینه آتی سوز شو!، ای دل! جهان افاروز شاو! ای»

هاار دم فهااور را طلااب، هاار جااا طلااب آمااوز شااو!

کای شام هجران، روز شو! «فریاد زن، هر روز و شب، (243: 1390)حکیمی،

متولد شد. وی دارای آیار عظیمی همچون؛ الحیا ، خورشید ملرب، اماام در عینیات جامعاه، 1314در سال حنیمی، .1

(www.fa.m.wikipedia.org) تفسیر آفتاب و... است

29‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

کااه ایاان شاااعران باا بررساای و م العااه اشااعار ذکاار شاده ماای کناایم تااوانیم ایاان ننتااه را بیاان هور را به عنوان ینی از وفایس اصلی منتظران اماام مهادیفراهم سازی محیط برای ف

کشیده که در روایات مختلس باه آن به تصویر که این انتظار همان انتظار سازنده است اند اشاره شده است.

کاه در تفسا اساتناد مای در این بااب باه ساخنی از اماام صاادق م یا » هیار آیکنایم ت یاوكك یأ

ض آ ال یبعك به سا إ ی ات ر ف) نفك کسبتك ف ینك وك ل أ را قال یك مانها خ یإ یمانها لمك تننك آمنتك منك قبك

تظرون ا منك تظروا إنه کاه بعضای آ158)انعام/ انك ات )قهار( خاداى تاو بار آنهاا برساد آن یا( روزى کساب یا در ایااورده و یامان نیمانی نف) نبخشد اگر قبل از آن ایچ کن را ایروز ه ماان خاود

د ماا هام یجاه اعماال زشات خاود( باشایر و سعادت ننرده باشد. بگو شما در انتظار )نتیخان قااكم یعیام منتظر ماسات! خاو باه حاال شایآن روز، روز ق»فرمودند « م.یدر انتظار هست

کاه در غ گاردن ما یبات او منتظار فهاور او مایما نهناد. آنهاا دوساتان یباشاند و اطاعات او را کسااانی ماایخدا کساای جااز خاادا تاار ندارنااد و غمگاا ینااد و کااه از « باشااند. ین نماایباشااند

(926 1375)مجلسی، انتظار مخرب ب(

شاااعران معاصاار انتظااار مخاارب و نااا سااالم، انتظاااری مملااو از رخااوت و سسااتی ترساایم که منتظران تنها به لفد ذکر نام امام مهدی کرده کرده اند عزم اند بی آننه دارای بسنده

کاه باه انتهاای عمار خاویی رسایده و اراده ای یابت باشند. شیخ محسن ابوالحب درحاالی ا همیشه در حاال انتظاار و امیاد باه آمادن اماام مهادی کاه است امه باوده اسات در حاالی

ای انجااام ای نبااوده و در راه رساایدن بااه محبااوب حرکاات شایسااته انتظااار او، انتظااار سااازنده گوید نداده است، می

قااااااد شااااااابت نواصااااااینا إنتظااااااارا ل »

و لاااااااام نشاااااااادد لنصاااااااارکم جزامااااااااا عااااااین

کااااااله بنفساااااای غاكبااااااا عاااااان

ک و لاااااااااو مناماااااااااا «تمااااااااانه أن تااااااااارا (139: 1385)ابوالحب،

گشات، باا ایان وجاود بارای پیاروزی شاما عازم )مو های پیشانی ما باه خااطر انتظاار سافید که تو از هار دیادهخودمان را جزم ننردیم. به جانم س کاه آر)و دارد تاو را ببیناد غایاب وگند ای هستی حتی اگر رویایی باشد.(

بیااان ایاان ابیااات از محساان أبوالحااب در واقاا) حاااکی از شاارح وفیفااه منتظااران فاارج امااام

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

30‌

ینه ر آدعص

کااه منتظااران آن حضاارت بایااد عااالوه باار عشاا و انتظااار، اراده مهاادی ای راسااخ اساات ور ایشان آماده سازند.داشته باشند تا خود را برای فهکااه عاشاااقان جمااال مهاادوی در عصاار غیبااات رضااا اسااماعیلی نیااز باار ایااان باااور اساات

کناااار نهناااد و در پااای فاااراهم سااااختن مقااادمات فهاااور آن یاااار پااارده بایاااد تردیاااد و رخاااوت را نشین باشند

مااااا منتظااااران رخااااوت و تردیاااادیم»

در پیلااه تاان، بااه عافیاات پیچیاادم تار مااوال؟ ! نبای معرفتای از ایاان عیاا

هااا خوابیاادیم! گفتاایم بیااا و جمعااه

م باشایم کاه در عاشاقی مصامه باید

تاااااااا الیااااااا اسااااااام اعظااااااام باشااااااایم که وقتی تو فهور می «باشیم.« آدم»بی پرده بگو عزیز! کنی، وقتی

(288: 1390)اسماعیلی،

کاه بایاد شاود کند و این ننتاه را متارکر مای شاعر انتظار فرج را از عم وجود حن می»کاه همیشه منتظری آماده برای فراهم سازی زمینه فهور باشد، شاعر از ایان مای ترساد

کاه گناه و آلودگی باشاد که پر از محیط کنند مبادا منتظران حضرت در زمانی زندگی نااافر باار احااوال زمینااه عاادم حضااور را فااراهم نماینااد و در ایاان حالاات امااام مهاادی

(208: 1393اران، )خسروی و همک« منتظران باشد.

اا مقادماتی را بارای آن الزم نادانیم و درک که اگر ما منتظار منجای باشایم امه او عقیده دارد یان این کمترین ) درستی از فهور منجی نداشته باشیم این نگاه یک نگاه عامیانه است و

که تنلیس ما برای یاری او و مقدمه سازی برای قیام او معلوم نمی .کند نگاه این است تواناااد برگرفتاااه از ایاااان بیاااان ابیاااات ذکاااار شاااده در زمیناااه انتظااااار مخااارب و ناساااالم ماااای

کااه ماای از امااام صااادق جعفاار باان محمااد»د یااگو روایاات معتباار از فضاال باان عماار باشااد ر »در مورد تفسیر آیه شریفه عصك سان لف _ و الك نك

ر قسم به عصر )نورانی رساول یإنه الك خسكکااااه انسااااان هاااام در خسااااارت و )عصاااار هااااور ولاااایا دوران فیاااا پرساااایدم. « ان اساااات.یاااا(

کاه انساان در ) ایشان فرمود مقصود از عصر فهور قاكم عنای دشامنان یان اسات یااسات کاااه ایاااماااا ) کاااار نیاااعنااای باااه آیماااان آوردناااد یان مندناااد مگااار آناااان کردناااد یاااات ماااا اكماااه و

کردنااد عناای همراهاای بااا باارادران خااود نمودنااد و در حاا هاام عهاادی عناای در اماماات و در یى کردند کارى 1377)ابان بابویاه، .« بات اماامیعنی در دوران فترت و غیصبر و بردبارى هم

(371، 2 ، ج

31‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

. وظیفه منتظران در عصر غیبت3گفتااه شاااده ی وفااایس شااایعیان در عصاار غیباات، ساااخن درباااره هااا و روایااات بسااایاری

گاااهی از روایاات متاواتر دربااره انتظاار، باه تعاادادی از اسات. شااعران معاصار هار دو )باان باا آکرده مهم اند ترین این وفایس اشاره

صبر و استقامت الف( ، صاابر و اسااتقامت باار سااختی انتظااار و یناای دیگاار از وفااایس منتظااران امااام مهاادی

کباااری و از دسااات نااادادن امیاااد اسااات. برخااای از شااااعران فاااراق و مشااانالت عصااار غیبااات و ترسااایم انتظاااار خاااویی باااه ایااان امااار توجاااه ی اماااام مهااادیمعاصااار در وصاااس سااایما

، منتظاران خاویی را باه صابر از )باان اماام مهادی 1الادین اند. محمدعلی شامن داشته کند سفار می

یا حادی العین/ و أخبرهم أنی سأعود/ فینتظرونی/ فی ینیة هرا الجبل الصافی/ ما »ینتظروا جبل الریحان/ إذا جلجل فیه الرعد/ و دمدم فیه الصوت بین ال لقه و الرمان/ و ل

ق(1429الدین به نقل از نورالدین، )شمن« الجارف گشات/ پان منتظار مان که مان باه )ودی بااز خاواهم )ای ساربان شتر/ و به آنها خبر بده

کوه صاف/ آنچه میاان تیار و اناار اسات/ و م کاوه بمانند/ در دامنه این نتظار مان بمانناد در کااه در آن صاادای رعااد و باارق پیچیااده ماای شااود/ و در آن صاادای بلنااد ریحااان/ هنگااامی

شود.( زمزمه میکارده اسات و از شاعر از جانب امام مهدی رهبریت جامعه را به سااربان شاتر تشابیه

گشا او می کاه ایشاان باه )ودی بااز خواهناد که به شیعیان و منتظاران خبار دهاد، ت، خواهد که فرج نزدیاک اسات. مای کاه بیاان ایان ابیاات از پن منتظر فهور باشند کنایم تاوانیم بیاان

کباااری، ساااوی محماااد علااای شااامن الااادین مبنااای بااار صااابر و اساااتقامت در دوران غیبااات باشاد. از مای استشهادی آشنار بار احادیاث متاواتر در زمیناه وصاس انتظاار اماام مهادی

که در تفسیر آیاه از امام محمد باقرتوانیم این سخن جمله این احادیث می کنیم را نقل ی»شریفه

ریه ا أ

لحاون )آل عماران/ یها اله نامك تفك قاوا اهلل لعله بروا و صابروا و راب وا و اته ن آمنوا اصك

گفتاه خاود در اشاعار متاأیر از عرفاان موالناا و ع اار و ، بباشاد میبیت یاحون لبنان در 1942 شمن الدین، متولد. 1 ناابر (1390باشد. ))رشنن، می حافد است و در برخی از قصاكی متأیر از ادعیه امام صادق

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

32‌

ینه ر آدعص

فراكض »( فرمودند 200 داء الكبروا علی أ کمك اصك تظار بار اداء و را و صابروا عادوه منك ب اوا إماامنم الك

کاه اماام شاما منتظار کنیاد و مراقاب دشامن باشاید کنید و را به صبر سفار واجبات صبر (27ق 1397)ابی )ینب، « است شناخت و معرفت به امام مهدی ب(

یناای دیگااار از وفاااایس عمااده و اصااالی منتظاااران در عصاار غیبااات، معرفااات و شاااناخت که در درجه اول به شاناخت می یواقعی امام مهد کسی است باشد؛ )یرا منتظر واقعی

کناااااد. الزم از اماااااام و مقتااااادای خاااااویی برساااااد و در مرحلاااااه دوم معناااااای انتظاااااار را درک ایاان معرفاات و شاناخت را در هاار عصااری امااری واجااب و ضااروری 1محماد صااالچ الظااالمی

کند معرفی می و قاااااال رساااااول اهلل و الحااااا قولاااااه»

و مااان ماااات لااام یعااارف إماااام زماناااه هنئیاااا لقاااوم یثبتاااون علااای العهاااد

حاد یمت جاهلیا فی ضالل فی ج

(56، 2ق: ج1426)الظالمی به نقل از مجلة االنتظار،

کاه بار )رسول اهلل گاوارا بااد بارای قاومی گفتاه او عاین حا اسات. که گفت در حالی کاه اماام عصار را نشاناخته مان عهدشان یابت قدم مای کاه بمیارد، درحاالی کان ناد و هار

گمراهی و ضاللت مرده است.( باشد به مرگ جاهلیت و در را بااا ارز نیااز انتظااار همااراه بااا معرفاات و شااناخت امااام عصاار 2سااید محساان األمااین

نمایااد؛ )یاارا طباا احادیااث متااواتر پااریر والیاات باادون شااناخت ایشااان معنااا و معرفاای ماای یابد میمفهوم ن و ماان مااات لاام یعاارف إمااام زمانااه»

«فقد ماات موتاا جاهلیاا هاو الخسار (22ق: 1429)األمین،

کاه اماام زماانی را نشناساد پان باه مارگ جاهلیات ماارده کاه بمیارد در حاالی کان )و هار یان است.( است و این خود )

کوکب »ای تحت عنوان که دارای قصیده است 1992م در نجس و متوفی سال 1942محمد صالچ فالمی، متولد سال . 1

(www.m-mahdi.net. )باشد می در وصس امام مهدی« السعدو در سااال تولاد شاد در روسااتای شاقراء در جبال عامال لبناان م 1284، در ساال الحساینی العااملی مایناأل ساید محسان. 2

کاه دارای آیاار مختلفای همچاونق 1371 ؛ اعیاان شایعه، تااریخ در بیروت درگرشت، وی دانشامند و ادیبای شایعه باود فاای جاواب قصااید وردت مان بلاداد فاای شاأن المهاادی صااحب الزماان جبال عامال و...، البرهااان علای وجااود

(247 -249 1384عبداللهی، باشد. ) می

33‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

گوید مینیز در این باره 1محمد علی مجاهدی )متخلص به پروانه(کسااااااااای بااااااااار رخ او در نگشااااااااااید» کاااااااااه ترسااااااااام

ای دیااااده ماااان دوختااااه چااااون حلقااااه بااااه در بااااا

او پیااااک مساااایحا نفاااان حضاااارت مهاااادی ساااات

کحااااال بصاااار باااااا خاااااک قاااادمی باااااو و بگااااو

ای دل چاااااو نهاااااد پااااااای باااااه چشاااااام تااااارم از مهاااااار

گهاااااااااار بااااااااااا ساااااااااارگرم پااااااااااریرایی از آن پاااااااااااک

گااار ای دل خباااری هسااات در بااای خباااری هاسااات

«از دوساااات خباااار بشاااانو و از خااااویی بااااه در بااااا

(184: 1387)مجاهدی،

کاه تصویر حضور اماام مهادی در شاعر فاوق همانناد فارا رسایدن میهماان عزیاز اسات کنند و منتظران، ای انتظار او را می عده کشند و برآنند تا پیی از آمدن او همه چیز را فراهم

که این تصویر، تصویری ملماو و عینای قرارند. ا همگی از آمدن او شاد و بی ینگونه است کسی همچاون اماام مهادی است. شاعر بیان می که برای استقبال از نبایاد دسات کند

کاارد، شااهر را آذیاان بساات و الی در را بااااز گراشاات، بایااد چاارا خانااه راروشااان روی دساات کا گراشت و باا هماه وجاود چشام شاد و... و ایان ه انتظاار در نظار هاا هماه باه ایان اشااره دارد

شاعر، تنها مفهومی راکد نیست، بلنه پویایی و حرکت جزء الینفک ذات آن است.کاااه تنهااا آدمیاااان را منتظااار 2محمااد مساااتقیمی )ماااتخلص بااه راهااای( باااراین باااور اسااات

کاكناات را منتظار اماام مهادی نمی بیناد. او مای داند، بلنه همه اجزای هساتی و سراسار کبری دعوت میمنتظران را به مهرورزی د کند ر عصر غیبت

کنیاااااد گرفتگاااااان! باااااه دل شاااااب شااااارر ای شاااااب

کنیاااااااااد یاااااااااد تاااااااااا شاااااااااب دل را ساااااااااحر مهااااااااار آور

گنجینة االسرار و مختلفی متولد شد. وی دارای آیار1322مجاهدی، در سال . 1 ق ره از غزلیات، یک همچون؛ فلان دل،

(386 -387، 2 ج 1388است. )کاشانی، ب، دریا، یک صحرا جنون، سیمای امام مهدی در آینه شعر فارسی و...که می 1330 متولد . مستقیمی2 دارای سه دفتر شعر بنام؛ آسمان را باالتر بیاور، آن آویشن غریب، شب و ابر و هاامون باشد

کتاب(1378است. )مستقیمی، جلد

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

34‌

ینه ر آدعص

ایاااااااااد بیهاااااااااوده دل باااااااااه قصاااااااااه یلااااااااادا ساااااااااپرده

کنیاااااااد ،آنااااااک سااااااحر «فسااااااانه شااااااب مختصاااااار

(21-22: 1378)مستقیمی،

گسا تردگی انتظااار راهای، باا اسااتفاده از آرایاه مراعااات نظیار میاان )نیلااوفر، یاا ، ناارگن(، گاال یااا او را کشااد، شاااعر بااا جاان بخشاای بااه ت را بااه تصاویر ماای فهاور منجاای عااالم بشااریهکرده است. به عقیده شااعر، یاا خاود نمااد و منبا) باوی خاو همچون فرد منتظر ترسیم

گل بویای نارگن مای کاه منظاور از است در انتظار اشااره باه وجاود « گال بویاای نارگن»باشاد بارای « چشام نیلاوفر»است. شاعر در قالب تشخیص و استعاره مننیه بوده امام مهدی

که در انتظار آمدن ایشان به سر مای « نیلاوفر»بارد و در واقا) گل نیلوفر چشم و دیده قاكل شده استعاره مصرحه از وجود منتظران واقعی است.

هااای نیلااوفر در تفناارات قدساای و اساااطیری ایااران و آیااین»در وصااس نیلااوفر آمااده اساات ی آن در پرتااو خورشااید )ذات ماارهبی هنااد و مصاار، نماااد برتاار روشاان بیناای دل و تولااد دوباااره

گال شاود. و همچنانناه از هاای آن باه سامت آفتااب و روشانی بااز مای اعظم( است و بارگ و کاور نیاز ای خاک، نیلوفری )یبا، خوشبو و دلپریر بیارون مای دل توده آیاد در میاان میرنادگان

کااه شناسااای خااود شااده از )یاار آفتاااب ساار باار کااه همچااون تااوده کنااد، سااالنی روشاان ای خادی، « یابد. آورد و به حیاتی تازه دست می می (80 1387)زمره

گرفتگااان»شاااعر در قالااب اسااتعاره مصاارحه بااه منتظااران « دل شااب»و تشااخیص « شااب کااه از وجااود امااام مهاادی اشاااره ماای گمشااده کنااد باای خباار نباشااند و همیشااه بااه دنبااال

گویااد، قصاه شااب یلاادا و طااوالنی ویی بگردنااد. شاااعر در اداماه، خ اااب بااه منتظاران ماایخاکباری اماام مهادی کنیاد و داساتان غیبات کاه ایان امار باودن آن را رهاا را در نظار بگیریاد

ات شاناخت مسااكل اصالی در جامعاه را تر به نظر می ضروری رسد. بیان این عبارات، اهمیهکااار کنااد و از منتظااران ماای بااازگو ماای کااه واجبااات را بااه خاااطر مسااتحبات و هااای باای خواهااد

ارز تباه نسازند. گوید این چنین می در وصس شناخت امام مهدی 1رضا قزوه علی

که می 1342 . قزوه، متولد1 او، دارای آیااری همچاون؛ از حنم است.در قالب شعر سپید و غزل دارای اشعار )یبا و م باشد

کاروان غزه، سوره انگور و... می ( www.fa.m.wikipedia.org).باشد نخستان تا خیابان، عش ، با

35‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

گفتم، نظارم ساوخت» که تنبیر االحرام

گوشه کاج باود ی محراب، پر از قبلاه هر ی ااااال لولیاااااکه فرجاااااا» ای باااااود لقلقاااااه« عجه

که نخوان «یدم، فارج باودیک عمر، دعایی

(315 :1387)بختیاری،

ا با استفاده از تعبیار در نظر علی رضا قزوه، ذکر تنبیر االحرام شرط ورود به نماز است امهکسی به حریم امان الهای راه مای کج( باید بدانیم تنها ات دارد، در )قبله کاه خلاوص نیه یاباد که تنبیر الحرام شرط اصلی نماز است ، عرفان و شناخت دعاای فارج نظر شاعر همان ور

که در عصر غیبت بیشاتر منتظاران تنهاا دعاای نیز شرط اصلی انتظار موعود است درحالی کنند. زمزمه می فرج را بدون شناخت امام مهدی

مفهوم درک شناخت از وجود امام در شعر نادر بختیاری این چنین تجلی یافته است یااااک معناااای انتظااااار، ایاااان اساااات

هااااااااااور، هسااااااااااتیگاااااااااار منتظاااااااااار ف

تلفیااااا خوشااااای ز عشااااا و دیااااان اسااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااات

«پاان از چااه هنااوز، خااود پرسااتی؟ (315 :1387)بختیاری،

کاااارم در شاااااعران ذکاااار شااااده بااااا اقتبااااا آشاااانار از حاااادیث مشااااهوری از پیااااامبر ا بااه عنااوان یناای از وفااایس منتظااران در هاار زمااان و هاار عصاار مااورد شااناخت امااام عصاارکااه شاااعران معاصاار )بااان عرباای بااا اقتبااا انااد بااه وصااس انتظااار پرداختااه بااا ایاان تفاااوت

از روایااااات متااااواتر درباااااره شااااناخت امااااام عصاااار ایاااان مساااائله را در اشعارشااااان آشاااانار ازکارده کاه شااعران )باان فارسای ایان مسائله را باا اساتفاده از تعاابیر ادباای و باازگو اناد در حاالی

کاااارده عار از سااااوی شاااااعران مبناااای باااار بیااااان ایاااان اشاااا انااااد. بااااا )بااااان غیاااار مسااااتقیم بااااازگو تر از جملاه ساخنی از پیاامبر ااقتبا آشنار به روایاات متاو عصر ضرورت شناخت ولی

کاارم کاارد ا کااه ساالمان عاارض ا رسااول اهلل، شااما یاا» بااه روایاات از ساالمان فارساای باشااد ارد و امامی نداشته باشد به مرگ جاهلیهر کن بم»فرمودى ا رساول اهللیا، «ت مارده اساتیه

کیا اتم بم اء مانیسات؟ حضارت فرماود اى سالمان، از اوصاین امام کان از امه رد و یااناد. هار که او را بشناسد نداشته باشد به مرگ جاهل گار نسابت باه او جاهال ت مرده استیه امامی . ا

گار نسابت باه او جاهال باشاد ولای باا او دشامنی کناد مشارش اسات، و ا باشد و با او دشمنی کساای جاهاال اساات ولاای مشاارش نیدوسااتی نننااد چناانننااد و بااا دشاامن او هاام « ساات.ین

(648ق 1416)هاللی،

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

36‌

ینه ر آدعص

. فضیلت انتظار4ت بارای انتظار واله ای سازنده و جهت دهنده به تمام ارکان و جوارح و تماام افناار بشاریه

کمال اصلی آن است. در بسیاری از راویات و احادیث منقول از پیامبر رسیدن به هدف و کاه ایان هاای بای بر انتظار و فضایلت بیت اهل و اکرم شامار آن تاکیاد شاده اسات

دهنااده اهمیاات موضااوع انتظااار اساات. در ادبیااات معاصاار مهاادوی تنهااا دو روایااات نشااان اند. شاعر به وصس فضیلت انتظار توجه داشته

نماید انتظار فرج را به عنوان افضل طاعات معرفی می 1خوشدل تهرانی انااااام انتظااااار فاااارجی افضاااال طاعااااات»

کااه رسااد آن شااه فرخنااده مقااام البشااارت ی آن فخااار امااام مااااه تماااام شاااادی جلاااوه

«تماشا بخرام به وسرخو سرکی قدحی»

که نگارت به چه آیین آمد» ««تا ببینی (434: 1389)تهرانی،

شامارد، و از انتظااار هاای عصار انتظااار را وصاس ناشادنی باار مای سالمان هراتای بای قااراری کند میاینگونه یاد

کا» که فهم عظمت کدامم/ کانم/ و جارأت كمن نات نویسام/ و بیقاراری زماین را انادازه که طوفان را به ادراک آورد (135 1378)هراتی، « من آن قدر نیست/

کاكنااات هسااتی را بااه عنااوان منتظااران فهااور امااام مهاادی شاامارد. باار ماای هراتاای تمااام که با این قوه ادراک و شاعر اعتراف می کشایدن فهام کند خیال باز هام در مقابال باه تصاویر

ماند. عظمت انتظار موجودات ناتوان و عاجز می بیاااان وصاااس عظمااات اماااار انتظاااار فااارج، از ساااوی شاااااعران معاصااار برگرفتاااه از روایااااات

کااارده، یااامختلاااس در ایااان بااااره اسااات. محماااد بااان خالاااد برقااای از مفضااال بااان عمااار روا ت ن یتار یانزد»فضیلت انتظاار، فرمودناد در روایتی در وصس عظمت و حضرت صادقاسات، و بات ولای عصار انتظاار فارجین افعال نزد خداوند در هنگام غیتر دهیاعمال و پسند

کااه در غین بااراى افرادیااا گرفتااار تردیساات کااه بااا غیااباات ولاای عصاار باات ید نشااوند و بداننااد طبرسای، « )ن نرفتاه اسات.یثااق پروردگاار باطال نشاده و حجات از بایحجت خدا عهد و م

کبار خوشاادل تهرانای، در ساال . 1 دارای آیاار مختلفاای وی، درگرشاات. 1365و در ساال در تهااران باه دنیااا آماد 1293علای ا

گلشن خوشدل، عمد االسرا (13 -16 1386)تهرانی، است. ر و دویان غزلیات و...همچون؛

37‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

(555ق 1390 . جمعه، نماد انتظار5

) نماد کاه مسالمانان شایعه در مای« انتظاار فارج»جمعه، در فرهنب و ادبیات تشیه باشاد اند و هر صبچ جمعه به انتظار فارج آن چشم دوخته این روز به انتظار فهور امام مهدی

رج از آن اساتفاده کنند. برخی از شاعران فار در وصاس انتظاار فا حضرت ندبه خوانی می نموده است.

کنااد، حاااال دل طاااهره صاافار زاده، ضاامن ایننااه روز جمعااه را نمااااد انتظااار معرفاای ماای کند عاشقان و آشفتگان جمال مهدوی را اینگونه روایت می

ااال/ تماااام ساااال در منتهاااای صااابر و ساااتیز/ تماااام مااااه» هاااای ارادت/ تماااام هاااای تحمهوعود/ به روز جمعه دیدار/ نام تو جمعاه اسات/ ای اند/ به روز روشن م منتظران/ دل بسته

)صافار « تارین صابچ انتظاار بهترین اهل زماان/ ای بهتارین اهال زماین/ ای یاار ای خجساته (147 -148الس -1384زاده،

کناد و ایشاان یااد مای« جمعه»با لقب شاعر با اقتبا از روایات متواتر از امام مهدیت ماورد خ ااب قارار ین و بهترین فارد ماورد انتظاار تمارا بهترین خل خدا بر روی زم ام بشاریه

که به معرفای روز . از جمله این روایات سخنی از پیامبر اکرمدهد می هاای هفتاه است کااه روز جمعااه را بااه قاااكم آل محمااد پرداختااه و نساابت دادن آنهااا بااه اكمااه اطهااار انااد

این روز موعود فهور امام مهدی ( روز79، 2 ج 1382اند. )ابن بابویه، اختصاص داده شمرد. بر می داند یالد حضرت آدم میپور مقده بودن آن را همسان با م نیصر امیق یهااانگاه جمعااه؛/ همااان لحظااهیهای دمااادم؟/ پساا شااوره باااز هاام غاام؟/ چاارا باااز دل»

(166 1388)امین پور، « الد آدمیهبوط آدم/ همان وقت مکااه اوال، روز جمعااه در فرهنااب ر ماایبااا بررساای ایاان عبااارات امااین پااو کناایم تااوانیم بیااان

آنناه والدت اماام در آن ینایدارد یان، از چند جهت اختصااص باه اماام مهادیعیش گر آننه فهور ایشان روز جمعه خواهد بود.یروز بوده است؛ د

گفات، شااعر باایاپااور با نییانیاا، بیاان شااعر دربااره شااأن و منزلات روز جمعاه در نظار اما ا د گفتاه اساات؛ بناابرا ث متااواتر در ماورد حضاارت آدمیااستشاهاد بااه احاد ن یاان بااه ایسااخن

که در مورد حضرت آدمیکن یبسنده م امبر اکرمیسخن از پ روز جمعاه»فرمودناد م

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

38‌

ینه ر آدعص

د روز وجل از روز عیها است و پ سیه تار اسات خاداى د روزه بازرگیاد قرباان و عیی خداى عزهن فارو فرساتاد و آدم را در آن قابض روح یده و آدم را در آن به زمایرا در آن آفر عزه و جل آدم

(282 1، ج 1382ه، ی)ابن بابو« و... کردهزناد تاا شااید رضا اسماعیلی، در عصر غیبت هار روز هفتاه را تفاألی باه دیاوان حاافد مای

کرده باشد روزی فال حافد حاکی از نوید و آمدن آن یار سفر

سات! / باه « داد از غام تنهاایی»گیارم/ شنبه/ هر چاه فاال مایآب و هوای شنبه تا پنج »که می کجاای ایان « و لیلای« / که باه خورشاید رسایدیم و غباار آخار شاد.»رسم / جمعه در

(295 1390)اسماعیلی، « شعر؟ / از مجنون بپرسید!

کاه را انتظاار مای شاعر هار روز هفتاه، بای صابرانه فهاور اماام مهادی کشاد، باه جمعاه فهاور نمایناد و شاود شااید اماام مهادی ی امیاد و انتظاار در دلای زده مای جرقاه رسد می

کااالم « داد از غام تنهااایی»غام فاراق و انتظااار او، باه پایاان رسااد و اوج لارت ایاان انتظاار را در کنار رفاتن غباار می« که به خورشید رسیدیم و غبار آخر شد.»حافد که حافد نوید بر بینیم

دهد. یبا آمدن خورشید را مکرده است 1محمد جواد محبت جمعه را نماد انتظار ترسیم

خااورم امااا، بااه جااان منتظااران قساام نماای»

چاااااارا روشاااااان آن انتظااااااار، در راه اساااااات کاه جمعاه ای دیگار اگر نه جمعاه حاضار،

«امیاااااد زمزماااااه دارد، ساااااوار در راه اساااااات

(175-174: 1386)محبت،

گاااهی از روایااات مختلااس و متااواتر درباااره فضاایلت روز شاااعران معاصاار )بااان فارساای بااا آکاارده کااه ایاان بیااان بازتاااب جمعااه، روز جمعااه را نماااد انتظااار موعااود در اشعارشااان ذکاار انااد

فرهنب و تمدن اسالمی را در اشعار شاعران معاصر است.

‌گیری‌نتیجه نتایج )یر حاصل شد از بررسی اشعار ذکر شده در باب انتظار

فاااقیرک در اشااعار سااراد مشااتیاا. وجااوه عقا1 ال یندگان معاصاار، اته نبااوده اساات. ایاان اماار اوهک کار یحا ات متاواتر و فرهناب یام و روایاز تأییر پریری شاعران معاصر عرب و فاار از قارآن

کرمانشاه متولد شد. وی دارای آیاری همچون؛ دریای رحمات 1322محمد جواد محبت در سال . 1 بااران رحمات(، -در

گریااه دل ناصابوران )شااعر هاای عاشااورایی( و... اساات. آن ساوی چهااره )رد خورشاید، خانااه هال أتاای )شااعرهای علاوی(، (258، 1 ب، ج 1388)کاشانی،

39‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

باه عناوان عه است؛ )یرا تفاسیر آیات قرآنی و روایات متواتر در مورد امام مهادییش یغناریخ به ویده در عصر معاصر منبا) الهاام بخای ادیباان ارزشمندترین متون دینی، در طول ت

کشاورهای یشاتریا بیاهاای ادبای باوده اسات. یان در آفرینی ن شااعران هار دو )باان، سااکنین که دارا ایران، عراق، لبنان، بحرین می ) هستند.یه مرهب تش یباشند

کااه جلااوه یان الهاایاااد ی در تمااامیااعم یاز باورهااا یناای. انتظااار موعااود، 2 آن در اساات یهاا ن ابازاریاز واالتار ینایربااز یدارد. )باان شاعر و ادب، از د یشترین اسالم نمود بین مبید

شاعر و یایاچاه دنیان مختلاس باوده اسات. شااعران معاصار از دریان ادیایانتقال فرهنب و آمان، امام مهد یادب، ضرورت منج کردند و با )باان عقال و احساا ، یآخرالزه را درک

کشیه تصواز را بین نیا کوتاه یباشد برا یدند تا پاسخیر کاه احساا آن اذهان افاراد هاا بین بر عقلشان حاکم است.

باشااد و ای سااازنده باارای هاادف دادن بااه تمااام ارکااان زناادگی بشااریت ماای . انتظااار واله3گفتاه کاه اکثریت شاعران معاصار هار دو )باان باه حاد وفاور در ایان بااب ساخن اناد تاا جاایی

کمی می ای نه چندان دور شاهد به وجود آمدن شعر انتظار به صاورت تأمل در آینده توان با بابی مستقل در ادبیات تمام ملل مختلس باشیم.

کااه انتظااار شاانل، پاار . بااه جاارأت ماای3 تااوانیم در بررساای اشااعار شاااعران معاصاار بگااویم کاه دلیال آن حااکی از گرفتاه اسات آزادی رنگتری در ادبیات هر دو )بان در معاصر باه خاود

کاه متحمال بسایاری از فلام و بیان شاعران و تجربیات تلخ شاعران از اوضاع ماردم جهاان کااه در ساتم کاه شاااعران را بارآن داشاته اسات هاا از ساوی حاکماان فااالم و اشالالگران باشاد

انتظار فهور منجی آخر زمان باشند و هرگز از این انتظار نا امید و خسته نشوند.رهنب و تمدن اسالمی مختص به دین و منتاب خاصای نباوده . انتظار منجی طب ف4

برناد، شااعران معاصار و تمامی مناتب الهی و غیر الهای در انتظاار منجای موعاود باه سار مای اند. اند و در این زمینه اشعاری سروده همچون میر سلیمی به این ننته واقس بوده

عه بیااانگر اهمیااات و . وجااود اشاااعاری در قالااب ادبیاااات انتظااار از ساااوی شاااعران شااای5 فضیلت انتظار در دین مبین اسالم دارد.

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

40‌

ینه ر آدعص

‌منابع جا العقاكد. ، بیمهدی األمم(، 2011آل درویی، عبداهلل حسن ) _د بن ابراهی) یابن اب _ عاةا یالغتاا(، )بی مینب، محمه ، ترجماه محماد جاواد غفااری، یبة لننع

ة.یتهران دار النتب السالماااد بااان علااایاااابااان بابو _ عاةةة یالةةةدع کاةةةال(، 1377) یه، محمه اااد بااااقر ن وتاةةةام النع ، ترجماااه محمه

ه.یای، تهران اسالم کمرهترجمااااااااااااه منصااااااااااااور ،________________________ (،1382) ____________________________ _

پهلوان، محق علی اکبر غفاری، تهران صدوقکااریاا جلیااتحق خ محسةةن وبوالحةة یوان شةةیةةد(، 1385ابااو الحااب ) _ ابوالحااب، نجااس میل

ه.یدریمنتبه الح تنا. :، تهرانردع پای صدا(، 1386اسرافیلی، حسین، ) _

کناات(، 1390اسماعیلی، رضا، ) _ ، مجوعه شعر آیینی، تهران انجمن قلم ایران.منکوت تهران عروج. ،دیوان امام )مجاوعه اشعار امام خاینی(، 1385، روح اله )خمینی _کامل اشعار ق جاوعهم(، 1388صر )یپور، ق نیام _ د.یتهران مروار پور نیصر امیی ، نجاس عنی وجود صاح الزمان البرهان ق(، 1429األمین الحسینی العاملی، محسن ) _

االشرف دلینا. ، تهران تنا.هفتاد و سومین سر(، 1387بختیاری، نادر) _-www.imam خمینااای پایگااااه اطاااالع رساااانی دفتااار حفاااد و نشااار آیاااار حضااارت اماااام _

khomeini.ir

ای پایگااااااااه اطاااااااالع رساااااااانی دفتااااااار حفاااااااد و نشااااااار آیاااااااار حضااااااارت آیااااااات اهلل خامناااااااه _www.farsi.khamenei.ir

، تهران منیر.بهترین اشعار خوشدل تهرا ی(، 1389تهرانی، خوشدل ) _ www.albabtainprize.orgجاكز عبدالعزیز سعود الباب ین لإلبداع الشعری _ سوره مهر. :، تهرانهم صدا با حنق اسااعیل(، 1387حسینی، سید حسن) _ ، تهران الحیا .ساحل خورشید(، 1390حنیمی، محمد رضا) _

ای اهلل خامنااه ای از اشااعار مقااام معظاام رهبااری حضاارت آیاات مجموعااه حیااات خلااوت، _www.2hayatkalvat.blogfa.com

، تهران تنا.باران وشتن به ر گ(، 1386خالقی، ضیاءالدین ) _کبااری، چراغاای و ، حسااین، بابااایی، حاادیث _ ااادب هناماا کاااو (، 1392) خسااروی، ات یه

41‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

قی طبی

ی ترس

برسی

فاری و

عربصر

معاشعر

در نی

مدی و ت

هنگت فر

هویر و

تظاان

ات و علوم انسانی، دانشاگاه یه ادب هفارسی( دانشند -قی )م العات ت بیقی عربی یت بکرمانشاااه ه)مطالعةة یو عربةة یدر شةةعر معاصةةر ارسةة یامةةام مهةةد یاایسةة یقةةیتطب ی: بررسةةرازی

د رضا موسوموردپژو پةور( نیصةر امةیو ق یخ محسن ابوالح سةناان هراتةی شیهند یها ه: اشعار سیع .سال سوم، شماره یازده

(، همااااااااااااااایی ملاااااااااااااای 1393) _______________________________________________________ _ر بینامتنیةت قرن ةی و روایةی دبینامتنیت )التناص( ) مجموعه مقاالت برگزیاده بارای چااپ(

چاپ اول.اشعار مهدوی عربی و ارسی در سده اخیر www.farsnews.com، 1390)رشنن، لیال، _گیاهی در شعر ارسی ااد و رمز(، 1387زمردی، حمیرا ) _ ار.های ، تهران )وه

کیهان.(، 1368سبزواری، حمید ) _ سرود سپیده، تهران کامل یسل _ پور، تهران آفاق. یاکبر مهد ، مترجم علیییروزگار رها(، 1381)مان، www.alerfan.comشبنة العرفان الثقافی _ ، تهران نگاه.دیوان شهریار(، 1387شهریار، محمد حسین ) _کتاب. دیدار صبحالس( -1384صفار زاده، طاهره، ) _ ، تهران پار ، تهران نزدیک.شعرا دیشه در هدایت ب(، -1384)، ________________ _ترجاةةه (، 1374طباطباااكی، سااید محمااد حسااین و سااید محمااد باااقر موسااوی هماادانی ) _

ی علمیه قم. ی مدرسین حوزه ، قم دفتر انتشارات جامعهتفسیر الایزان، متاارجم عزیاازاهلل ق(، زناادگانی چهااارده معصااوم 1390، فضاال باان حساان)یطبرساا _

ع اردی قوچانی، تهران اسالمیه.، قااام مساااجد مقاااده سةةةیاای امةةةام مهةةةدی در شةةةعر عربةةةی(، 1384، محماااود )عباااداللهی _

جمنران. ، تهران موسسه فرهنگی هنری شهرستان ادب.صبح بنارس(، 1391قزوه، علیرضا ) _خنةوت ا ة) )شةرح احةوال و نوةار و مکاتبةات ادبةی تنةی انةد از شةاعران (، 1388کاشانی، مشف ) _

، تهران اطالعات. معاصر(خنةةوت ا ةة) )شةةرح احةةوال و نوةةار و مکاتبةةات ادبةةی تنةةی انةةد از ب(، -1388) _______________ _

، تهران اطالعات. شاعران معاصر(کافم )یکافم _ د ، تهران سوره مهر.ده شاعر ا قالب(، 1390، محمهااد باان یناایکل _ کةةا تااا(، عقااوب )بیی، محمه د جااواد مصاا فویاصةةول ، تهااران ی، متاارجم ساایه

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

42‌

ینه ر آدعص

لسالم.هم ایبیت عل فرهنب اهل «بهشةةةةةةةةةةةةةةةةةةةت وحةةةةةةةةةةةةةةةةةةةوش» ،1390، جاااااااااااااااااااواد، دوازدهااااااااااااااااااام آذرمااااااااااااااااااااه ینجفااااااااااااااااااا _

www.wildlifeeden.blogfa.com ةةةی الشةةةعر العربةةةةی اإلمةةةام الاهةةةةدی الشخصةةةی »ق( ؛ 1429حساااان جعفااار ) نورالااادین، _

www.m-mahdi.net«الاعاصر، تهاااران دار یةةةح صةةةحرا جنةةةون(، 1387مجاهااادی، محماااد علااای ماااتخلص باااه پرواناااه ) _

الصادقین.

در سةةیاای امةةام مهةةدی موعةةود(، 1384) _____________________________________________ _ ، قم مسجد مقده جمنران.نیینه شعر ارسی

www.m-mahdi.net مرکزالدراسات شخصیة فی المام المهدی _د باقر )یمجلس _ ی، متارجم علابحةار األ ةوار( 51)ترجاةه ج موعةود یمهةد( ، 1375، محمه

ه.یتهران اسالم ،یدوان

ق؛ سااال اول، 1426مجلااة االنتظااار )االنتظااار مجلااة فصاالیة تعناای بالشااأن المهاادوی(، _ .2شماره

.، تهران تناهای دور و زدیح از سال(، 1386محبت، محمد جواد ) _ .ران تنا، تهای اه تابستان بی سایه(، 1387مستقیمی، محمد متخلص به راهی ) _ www.ahwazbook.mihanblog.comمنتبة دوروق االهواز _ .www.sibtayn.com موسسه جهانی سب ین _-www.m«اال تظةةةةةةار االمةةةةةةام الاهةةةةةةدی ةةةةةةی الشةةةةةةعر العربةةةةةةی»( ، 2012الموسااااااوی، غفااااااران، ) _

mahdi.info

د رضا هندید(، 1388هندی، سیدرضا ) یموسو _ گردآورنده هادووبنائه یوان سیع ن یحسا ی، ة.یدری، قم منتبة الحیموسو

گرمارودی، علی ) _ ، تهران تنا.باغ سنگ(، 1386موسوی ، تهران پژوهنده.بوی خوش ا تظار(، 1381میرسلیمی، جمشید ) _یة.دیوان سید مرتضی الوهاب(، 1380وهاب، مرتضی ) _ ، ایران منتبة الحیدر www.fa.m.wikipedia.orgوینی پدیا _ ، تهران سوره مهر.ن سبزاز نساا(، 1388، سلمان )یهرات _، متااارجم اساااماعیل زنجاااانی اسةةةرار نل محاةةةد ق(، 1416هاللااای، سااالیم بااان قاااین ) _

خوكینی، قم الهادی.

عصر آدینه تخصصینامه علمی _ فصال 29/1/94 افتیدر خیتار 1394زمستان ، 16، شااماااره هشتمسال 4/5/94 ر یپر خیتار

در شعر وحشی بافقی ضرت مهدیهای ظهور ح مؤلفهبازتاب 1پناه منصور نیک

چکیدههاای علماا و در اندیشاه« منجای موعاود امات اساالمی»بازتاب یافتن جایگاه

که شاعر فارسای، عصااره ای از عقایاد و شعرای ایرانی از این نظر اهمیت دارد رود. در این میان، وحشی بافقی از شاعرانی های ایرانیان به شمار می اندیشه

که در اشعار خود، به تفصیل، باه مباانی اعتقاادی مسالمانان از جملاه ا ست پرداخته است.« فهور»مسئله

ایاان مقالااه، شااعر وحشاای بااافقی را از منظاار فهااور منجاای، مضااامین و معااانی کشایدن بارای فهاور دادگای مرتبط با دوران فهور و اوج دل منتظاران و انتظاار

کند. آن حضرت بررسی میکلیدی واژگان

البافق یوحش، فهور،یمهد .ی ، دجه

.(m.nikpanah@yahoo.com) استادیار مجتم) آموز عالی سراوان. 1

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

44‌

ینه ر آدعص

‌مقدمهبااه حجاات روی زمااین در فرهنااب و اعتقااادات مساالمانان بااه ویااده ایرانیااان انتظااار فهااور

که ینی از مظاهر )یبای افسونای گونه انگیزی شعر فارسای را فاراهم گری و دل نهادینه شده ااا .آورده اسااات تساااهیل و تمهیاااد زه اساااالم نیاااز هماااین چشااام باااه راهااای و ینااای از وجاااوه ممیه

،گااه خارد و عقیاده ایرانیاان تارین جلاوه ادبیات فارسی به عنوان مهام مقدمات فهور است.ایان مظااهر ضامن اینناه وفیفاه کند. بررسای میوسی) از این نوع اعتقادات فراهم یمحمل

گیرد. ینی ما را در بر مییهای شعر آ ی پر رنب و لعابی از جاذبه بلهص شود، دینی تلقی می عبارتناد حضارت مهادیترسیم انتظار فهور شعر فارسی برای های سرایندگان لفهمؤهاای مصالچ جهاانی، والیات تناوینی حضارت و تبیاین رساالتیگانگی ایشان در مقاام از

مباارزه بنیاادی در قالاب در شعر فارسای نیز دوران رسالت امام عصر .جهانی امام زمانکفار جهاانی و ایاادی صه جهانی، رویارویی تماامو فراگیر با بیداد و بیدادگران در عر عیاار باا

گستره جهاان، تحقا جهاان شامولی دیان مقاد آن، برقراری نظام قسط و عدل واقعی در هااای دیناای، برقااراری حنوماات جهااانی اسااالم و حاکمیاات فرهنااب اسااالم و احیااای ارز

ااداران دروغااین مهاادویت و تبیااین زشااتی و پ رسااوایی داعیااه، اصاایل اسااالمی االنلیاادی دجه یابد. روزگار تجلی می

بااه شاانوه و ،حضاارت در شااعر فارساای عااالوه باار ترساایم تصااویر جهااان مصااادف بااا فهااورشده است تا مخاطبان بتوانناد عظمت و جاذبه جهان آرام و سر تا پا عدل امام عصر اشاره

خوشای و سرطعام ،یادآوری آن دوران با و کنندلرت آن دوران را با ذره ذره وجود خود حن ساایه بارکتی را بار دامناه وسای) ادب فارسای تاا ،مایه غنی شاعری این درونبچشند. امید را

که مضمونی خاص جایی می ایان .کناد ایجااد مایشاعر غیبات و انتظاار م بهوموسگستراند منادان پرشاماری همشتاقان و عالقا دارد وای پررنب در شعر صبله ،در دوران معاصر امحتو

اشااعار توصاایفی و و در قالااب کاارده اسااتان و مخاطبااان را بااا خااود همااراه اعاام از ساارایندگ شود. عرضه می مناقبی، غیبت، انتظار، فهور، توسل و نیایی

، اقاماه فلسافه و آیاار غیبات اماام زماان باا موضاوعاتی شااملو انتظاار در شعر غیباتیفتگان آن حاااالت شاا و عقلاای و نقلاای درباااره طااول عماار، پیاادایی و ناپیااداییهااای هانبر

کلاااای، هسااااتیم. رو هحضاااارت در زمانااااه غیباااات روباااا تاااارین شااااعر انتظااااار از مهاااامبااااه طااااور

45‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

اب بازت

لفهمؤ

دی

مهرت

حضهور

ی ظها

قی

ی بافحش

عر ور ش

د

گاار انقاالب دروناای روایاترود و بااه شامار ماایهاای شااعر مهادوی در )بااان فارسای )یرمجموعاه .است ه و سنیشاعران شیع

کاه در شاعر مهادوی قابال ر درون شاعر دیادار باا مضاامینی از ،یات اساتؤمایه غنی دیگار زنااد و شاااعر نیاااز و تمنااا در ایاان نااوع از شااعر مهاادوی، مااوج ماای ل توساال و نیااایی اساات.قبیا

کاااانون ناااور و روشااانی، رهاااایی خاااود را از چناااب آیینااای باااا برقاااراری ارتبااااطی بااااطنی باااا آن کااه در عااالم .کنااد هااای دروناای و بیروناای آر)و ماای فلماات کسااانی اساات شااعر دیاادار نیااز از آن

رباااعی، مثنااوی، دوبیتاای، .انااد یاال مهاادوی نایاال آماادهبیااداری بااه فاایض دیاادار جمااال جمهااای مرسااوم شاااعران ط، ساارود و شااعر آزاد از قالااببنااد، مساامه بنااد، ترجیاا) قصاایده، ترکیااب

برای بیان دیدار است.

‌دوره‌حضرت‌مهدی ‌های‌شعر‌فارسی‌دربیشاتر باه عناوان یاک نمااد تااریخی ،«مهادی»های آغا)ین هجری از نام مقد در سدهکااااه یاااادآور ه ماااایاساااتفاد ، «پیااااروزی»، «قساااط و عاااادل»، «صاااالچ و آراماااای»شاااد؛ نمااااادی

کفر جهانی»و « شمولی اسالم جهان» که از مان. هاست« نابودی عناوان نیز باه « دجال»گونه کردهنمااادی « کفاار و شاارک»و « ریاازی جنااب و خااون»، «فتنااه»، «قساااوت»کااه مظهاار انااد یاااد بااه فهااور حضاارت اناعتقاااد راسااخ مساالمان تااوان بااه ی ادباای ماای از همااین پیشااینه. اسااتکنون پی برد. از سده مهدی های آغا)ین هجری تا

گااااروه ،درایاااان دوره در شعرشااااان ماااانعنن را ان، نااااام حضاااارت مهاااادیشاااااعراز دو کااه ا شاااعران درباااری بااا عنایاات بااه وفیفااه. شاااعران آییناایو اعران درباااریشاا انااد دهکاار ی

از نااام ،بنااا بااه ضاارورتو آمااد امیاار وقاات خااو رای ، بااگرفاات ماایمماادوح باارای آنهااا در نظاار عمار تاداوم ،دأییادر شری ه و دعای تو به ویده کردند فهور استفاده میو آخرالزمان منجی،

کاارده ایاان دساات اشااعار ارز اعتقااادی انااد. مماادوح را تااا فهااور منجاای و آخرالزمااان تصااور گزافاه ارد وعمیقی ند کاه ماراد ماا عی هام مایو تارک ادب شار گویی گاه سخن شاعر به کشاد کاه یشااعران آ ،دسته دوم نیست. د. اعتقاادی ارز بسایار دارنظار از آیارشاان ینای هساتند

کااه از رو مای ههاا بااا اشاعار عااطفی و احساساات پااک شاااعرانی روبا در ایان ناوع ساروده شاویم گریسااته تااو را ماان چشاام در »انااد و بنااای حیااات خودشااان را باار عما وجااود در فااراق حضاارت

کااه بااا عاارض بایااد جاازو شاااعرانی دانسااتوحشاای بااافقی را ،حقیقااتدر انااد. نهاااده «اهاامر

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

46‌

ینه ر آدعص

کاه از قلابی ،به ساحت مقد آن امام همام انارادت قلبی خودش از شوقی پرده برداشته گرفته است. سرچشمه

‌پیشینه‌اعتقاد‌به‌مهدویتکاافرؤبخی و جوام) مختلس انسانی اعم از م عقیده به منجی رهایی ، مسالمان و من یاا

نااام اقااوام و مااراهب و ،شااود . در جاادول )یاار شاامرده ماای یی جزمااا عقیااده ،غیاار مساالمان توان دید را میمنجی آنها

مذهب یا قوم منجی مذهب یا قوم منجی

یان جشی تئو دوره یهودیا و مسیحیان حضرت عیسی نصار

هندوها وشینو ها مجوسی هوشیدر زردشتیان سوشیانت ها بودایی بودا

ها اسپانیایی رود یک مغول چنگیزکابل ها چینی کرثینا ایرانیان باستان گزراسیه از

کسون آرتور از جرایز الوان نصاری ماهدی )مهمید( انگلوساپای مرکزی بوخص یان بورودیهم ارو ها سلت بوریکای مرکزی کوتر لکتول گاناها بهمن امر

یگا مهر مهر زند اشیرزین یونانیان کالویبرگ اسکاندیناوی ادو

جاماسب از فرزند هاشم

‌بیان‌مسئلهآنچاه .اصول )یربناایی دوام و اساتحنام حیاات بشاری اسات وجز ،اصل انتظار سازنده

پهناه حاکمیات صاالحان و مستضاعفان بار ،دهاد تار نشاان مای این انتظار را پویاتر و جارابکشیده شد ،گیتی است. از این رو یاابی مناان دساتا فقیرو ه بخی عظیمی از ملل به بند

د. این نوع نگاه ضمن ایننه ناوعی نگرانای و اضا راب بارای کنن به آر)وهای خود را پیدا می بااو متنبران به همراه دارد، آرامی و تحرک برای مظلومان در پی خواهاد داشات. )ورگویان

اساالمی باا شاود، جواما) ایننه انتظار در ضمیر انسانها جاای دارد و اماری ذاتای قلماداد ماین و هااای متعاادد باارای ورایاات زمااین، دکتاارین ماادوه تنیااه باار اصاال اماماات و والیاات و وعااده

اندیشاه انت اار و مصالچ جهاانی در باین هنگاام نقاد و بررسایاناد. دهکارطراحای یمشخصاز هماان ابتادای دوران ، انتظار و شوق آناان را بارای فهاور منجای ایرانیانبه ویده مسلمانان

اعران در ایاان زمینااه اساات. بااه همااین دلیاال، کااالم شاانیااز شاااهد ماادعا بیم.یااا درمی غیبااتکااالم شاااعری انعنااا نتظااار و چگااونگی اوجااود 400کااه باایی از کنیم بررساای ماایآن را در

47‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

اب بازت

لفهمؤ

دی

مهرت

حضهور

ی ظها

قی

ی بافحش

عر ور ش

د

یسااات ساااال قبااال از ایااان مااای متجلااای چگوناااه مایاااه انتظاااار در شاااعر شااااعر بااان تاااا ببینااایم ) است؟شده

‌ضرورت‌بحث تبیااااین باحااااث مربااااوط بااااه مهاااادویت و منجاااای و مم اااارح شاااادن باااارای درک ضاااارورت

و شااناخت اماات اسااالمی نیااازکیااد بزرگااان دیاان، أتشایسااته اساات بااه فلساافه انتظااار فاارجکناایم. از خ اار خااارجی و دفاا) بررساای احادیااث و روایااات نقاال شااده از پیااامبر و اكمااه اشاااره

که با موعود مسلمانان متوجه می بارهدر اماام .ده اساتشاکیاد فاراوان أاصال انتظاار ت رشویم م را جاازو ایاان كانتظااار قااا ،شاامارد وقتاای ویدگاای مساالمانان واقعاای را برماای جعفاار صااادق

داند اصول میمن اعندنا ا ةئالبرا لنا و ةالوالی واهلل عبده و رسوله و االقرار مبا امر ان حممدا و اهللاله اال ان ال

.واال تظنننار لهل نننام ةلطما یتننناالجهتنننا و ا الننن و و التسنننهلم وننن و و ةخاصننن ةیعنننال اال ننن (22:1386هامشی، )بال

شمارد مینیز انتظار در غیب را واجب جواد االكمهنن ان ال ننام منننا هننو الذنندن الننرن ان ینتظننر ، 37ص ،2ج :)شننیص صنند . یف غیبتننه بی

(1ح ،36باب

‌جامعه‌اسالمی ‌نیاز توانااد بااه اماات اسااالم یاز چنااد دیاادگاه ماا ،انتظااار یپاارداختن جواماا) اسااالمی بااه )وایااا

کند. کمک الف( توجه به حقیقت انتظار

قاادم باااردارد،بااه اهااداف عااالی و وعااده تاااریخ یابی دسااتامعااه اسااالمی باارای وقتاای جانتظار واقعی برای مسلمانان تنامل و اصاالح در پای ،نماید. در واق) حقیقت انتظار رو می

کشاا گراشااتن دارد. انتظااار بااه معناای عاطاال و باطاال نشسااتن و آه یدن و دساات روی دساات اوال شااما فقااط منتظااار بهبااود وضااعیت معنااوی و ماااادی زناادگی خااود و اطرافیاااان » نیساات.گسااتر دهیاااد، نباشااید ناااه فقاااط ،... بلناااه ایااان انتظااار را نسااابت باااه همااه افاااراد جامعاااه

یانیااا انتظااار شااما نبایااد تنهااا متوجااه امااور فاااهری، ساا حی و محاادود زناادگی .مساالمانانکااه حقیقاات ا بایااد انتظارتااان را تعمیاا بخشااید و چشاام بااه راه آینااده شااما .گااردد ی باشااید

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

48‌

ینه ر آدعص

از (24 1385 )میاانجی،.« م ل ، عدالت م ل و معنویت م ل در جهاان حااکم باشادهاااای شاااخص منتظااار را مفهاااوم انتظاااار واقعااای و شااارایط و ویدگااایبایاااد مسااالمانان ایااان رو، .دکنن د به معیارهای آن عملند تا بتواننبشناس

کیفیت انتظار در مسیر تاریخ ب( نقد ای از یناهیخواناد و آ فااق و انفان فارا مایآمنان را همواره به تفنر در جهاان و سایر ؤم ،قرآن

گرشاتگان در برابار چشام م گارارد تاا از منظاار آن باه اصال بایاد و نبایاادها مای ساالمانانتااریخ را پیشاه خاود ایان شایوهمسالمانان کاهکناد گوشازد می باا ایان حاال،. کننادمعرفت حاصال

نگر به تاریخ، در بگیرند. و باکنند کااه وعااده ؛داننااد فاارج را حتماای ماای ،ن بااا عنایاات بااه وعااده الهاایانامساالم ورایاات چاارا

ی اساتخالف باه وعاده، (105 ی ورایت به صاالحان )انبیاا وعده ،(5 مستضعفان )قصصکل ادیاان )صاس ی غلبه و تسلط اسالم وعده ،(55 منان و صالحان )نورؤم ( در قارآن 9 بر

در احادیاث نیاز باه حتمای باودن اصال فهاور اشااره به صراحت آمده است. از طارف دیگار،گونهشد که حتی اگر یک روز از عمر عالم باقی مانده باشد، خدا آن ه است، به را چناان ای

لام لاو» د کنا گونه نقل مای ایناز جده کند تا فرج اتفاق بیفتد. امام حسین طوالنی میذلک الیوم حتی یخرج رجل من ولادی فیملوهاا عادال اهللول یوم واحد ل ه یب فی الدنیا اال

کمااا ملئاات جااور ا کاارلک ساامعت رسااول ا و قساا ا گلپایگااانی، . «یقااول هللو فلمااا )صااافی (47ص ،2ج 1428

خواسااته شااده آنااانن داده شااده و در قبااال آن از اناایاان وعااده از زمااان بعثاات بااه مساالمضارورت ،. بناابراینکنناد و برخای رفتارهاا را انجاام دهنادسری شرایط را رعایت است یک

گرشته مسلم بنادی آنهاا باه اصال انتظاار و تاال بارای میزان پاای انان،دارد با م العه تایخ مساایر ،بااه مقصااودیابی دسااتباارای کناایم وشناساای آساایب، ایاان اماار را سااازی فاارج زمینااه

کنیم.درست را انتخاب انتظار تأثیر( بررسی ج

مثباات انتظااار در پیشاارفت تااأییر هاز ضااروریات دروناای دیگاار جواماا) اسااالمی، معرفاات بااامااام بااه قااول ساااز فاارج اساات. اماات اساات. اول ایننااه خااود انتظااار و چشاام بااه راهاای زمینااه

به دیگر ساخن، ( 4، ح122، ص 2)مجلسی، ج. «انتظار الفرج من اعظم الفرج» ،سجاد

49‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

اب بازت

لفهمؤ

دی

مهرت

حضهور

ی ظها

قی

ی بافحش

عر ور ش

د

هاام حاادیثی بااا همااین امااام صااادقاز دانااد. گشااایی باازرگ ماای فاارج رار اایشااان، انتظاا )بناای هاشاامی،. «نتظااارهال هعناا ج ره ماان عاارف هاارا االماار فقااد فاا» مضاامون نقاال شااده اساات

که نمی( 198 1386 کرد. باه قاول چنین امتی توان بر ننته دوم آن است مازیجتسلط پیدا که هر لحظه منتظار فهاوچنین »، دار مستر کارد، اماا م یا) مای ،ر اساتقومی را کشاتار تاوان

که انتظاار چقادر مایننته ( علم به این 268 )جعفری «.توان ساخت نمی أمنشا دتوانا مهم کند. باشد، مناف) فراوانی را نصیب جامعه اسالمی میبرای مسلمانان خیر و برکت

‌خطر‌بیرونیو‌دفع‌شناخت‌کاه جهاان اساتنبار را باا اسات ولی تارین ایادكول های مستحنم اسالم مهام امروزه اندیشه

منتاب باه هماین دلیال، اسات. هال باردؤفلسفه وجودی آنهاا را )یار سا کرده ورو هچالی روبوجهااه هماات خااود ساااخته اساات. در چنااد جبهااهتخریااب چهااره اسااالم را ،پوشااالی غاارب

از ها عبارتند بعضی از این سیاستکنفرانس . تشکیل همایش1 ها ها و

یهااا هااا باارای شااناخت، نقااد و تحلیاال اندیشااه یاات صهیونیسااتجهااان غاارب بااا محور و از صاارفکنااد برگاازار می یمختلفاا یهااا یاایآ گااردهم ،اسااالمی بااه منظااور ضااربه زدن بااه آن

گزاف هزینه در دانشنده تااریخ دانشاگاه 1986در دسامبر ». در این راستا ابایی ندارد های ،روز ساهفارف برگازار و شانا یعهشا 300کنفرانسای باا حضاور ،تل آویو )یر نظار صهیونیسام

کرامل، شیعه مقاله مبتنی بر عمده 300 شانا ، ترین متد تحقیقی اراكه شد. به قول مارتین کنفاارانن، هاادف اصاالی شااناخت مفاااهیم محااوری در تماادن شاایعه ایناای عشااری و ایاان

کنفاارانن تال آویااو بحااث تفنربااوری، ابتاادا اماام حسااین و بعااد در انقاالب اسااالمی باود. در 1370)بلخااری، . «محاور پایاداری شایعه قلماداد شاد ،امام زمان )نگاه سرخ و نگاه سابز (

93_ 94) صوتی و تصویری یها . رسانه2

رادیاو، ها مانناد رساانهیعنای ؛دینتاتوری م لا اساتشبیه ها با مخاطب ارتباط رسانههان مخاطاب را در د و ذناکن ، دینتاه مایخواهند خود میآنچه را ، تلویزیون، سینما و جراید

پااردازان گااراری نظریاه بنیاان هااالیوود باا ،در ایان میاان .دناابر پایی مای راساتای اهاداف خااودمیلیاارد دالر ساود خاالص دارد 16کند و ساالنه فیلم تولید می 700 ،در سال» ،صهیونیستی

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

50‌

ینه ر آدعص

پااور ، )عباادی. «کنااد هااای جهااان را تلریااه ماای سااینماها و تلویزیااون درصااد 78و نزدیااک بااه 1387 130)

کااه امریناااصهیونیسااتی موجااود در _ اساسااا جریااان مساایحی باار ایاان نظاار اسااتوار اساات که سرانجام به جنب بزرگ آرماگدون( و ) حمایت از اسراكیل بر اسا دستور انجیل است

در این میان، ساینماگران باه ویاده اهاالی هاالیوود از خواهد شد.منتهی سل نت هزار ساله در ایان عرصاه و باا سااخت گاام شادن باا پیی و شاترین بهاره را باردهبی ،این احسا تمایال

گرفتاه فیلم گوناگون با موضوعات متنوع و جراب، ابتنار عمل را در دسات اناد. طبا های ماورد باه 19فایلم پرفارو جهاان، 22از ،2005 تاا 1995هاای آمار اعالم شده در فاصله سال

اند. نحوی به موضوع آخرالزمان پرداخته

، ساری «نارنیاا»، «مااترینن»گاناه ، ساه«ترمیناتور»گانه سه مانندگراری ایرار شاخص و آیامگاا »، «مارد عننباوتی»، «پسار جهنمای»، «هاا اربااب حلقاه»گاناه ، ساه«هری پااتر»های فیلمگاهی»، «کد داوینچی»، «مگیدو»، «کد هاای مشاهوری نموناه، «آواتاار» و «جاده»، «2012»، «آ

کدام به نوعی مستقیم یا غیرمساتقیم باا موضاوع هالیوود استیی از تولیدات سینما که هر .آخرالزمان مرتبط هستند

درصاد محصاوالت هاالیوود باا مساائله 60بایی از ،باه بعاد 2006از ساال ،باه طاور تقریباییاک ،هار هفتاه ،باه طاور متوساطنیاز در حاال حاضار اسات. باودهمارتبط منجی و آخرالزماان کارتون درباره آخرالزمان در دنیا برنامه اعم از سریال، شاود. مای نمایی دادهفیلم، مستند یا

کام رساد عرصه را در اختیار دارد و به نظار مای ،ای طور فعاالنه هالیوود در این زمینه به از کام کمدی خارج شده و سعی دارد هر چه بیشتر بر است لانرهای دراماتیک، ملودرام، اکشن و

هااایی مسااتقل در فاایلم یشااود و مساائله آخرالزمااان را نیااز بااه لاناارموضااوع آخرالزمااان متمرکااز کند.تبدیل

‌محوریت‌مهدویت‌اهراسی‌ب‌اسالمکاه چهاره تال مستمر نظریه ن را انای منجای آخرالزماان مسالمپاردازان غربای ایان اسات

و بااا ایجاااد تاار و دلهااره زمینااه کنناادریااز از او ترساایم ی ترسااناک و خااونا چهااره ومخادو از جاناب ایاران » گفتاه باود نوساترادامو بارای نموناه، .را فاراهم ساازنداز فهاور گیاری پیی

بایی از یااک میلیاون پرهیزگاار بااه بیازانن و مصاار باه ساوی شاامال هجاوم خواهنااد ،)پرشایا(گزینی شخصیت دروغین و مدعیان سااختگی مثال ایج (129 1387پور، )عبدی «.آورد

51‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

اب بازت

لفهمؤ

دی

مهرت

حضهور

ی ظها

قی

ی بافحش

عر ور ش

د

کاردن وارداتای ،و انتظاراننار مقوله مهدویت ،سیدعلی باب ریشاه دانساتن آن یاا منساوب باا از ایان دسات اقادامات اسات. هاای اساالمی اندیشاهد و تحریاس به خو ای چنین اندیشه

گفته شد سابب ضارورت پارداختن باه مباانی اعتقاادی در بااب مهادویت ،عنایت به آنچه د.شو ناپریر در این زمینه میی تسخیردفاع استحنام عقاید و ایجاد سده

‌وحشی‌بافقی ‌اشعار ‌بازتاب‌عقیده‌مهدویت‌درکه ینی از شاعران پاکوحشی بافقی باه سابب سارودن اشاعار پار باور )بان فارسی است

گاااداز در بااااب خداوناااد و بزرگاااان دیااان شاااهره اسااات. مباحاااث مرباااوط باااه منجااای و ساااوز و لهاای ا» شااعر معااروف وحشاای بااا م لاا) خااورد. او بااه چشاام میهااای در ساارودهنیااز مهاادویت

از همین خصوصیت حنایت « همه سوز ،آن دل ،دلی ،در آن سینه/افروز ی ده آتیا سینه یهاااا ه ناااوع نگااار شااااعر مااورد بحاااث باااه ایاان مضااامون از دیااادگا ،در عاااین حااال کناااد. ماای

است. بررسیمختلس قابل کر نام حضرت1 مهدی . ذ

کند یاد می«مهدی»گاه از حضرت به نام مهااااااادی ابلااااااا پاااااااای باااااااود تاااااااا

دجااااااال خاااااار ساااااام نبوسااااااد نکاااااا کند یاد می «صاحب الزمان»صفت گاه از ایشان با

کرد چاو ماا که پشت بر اهل زمانه خود آن

رخ طلااااااب باااااااه ره صااااااااحب زماااااااان دارد سراید یا در جایی دیگر می

را زمااان صاااحب دهاای فرمااان مگاار

را جهااااان افااااروزد تااااو از شاااامعی کاااه برد میزمانی به لفد مستعار از ایشان نام

مراساااااات کاااااه چشااااامی انتظاااااار ره انااااادر

ناپیداسااااات تاااااو وصاااااال و شاااااد ناااااور بااااای شاااااادم یعقااااااوب و بگرداناااااادم نااااااام ماااااان

؟چراسات یعقاوب تاو ناام ،مان یوسس ای

کر خصوصیات دوران ظهور2 . ذگاه به سروده که بیانگر وضعیت و شارایط دوران فهاور هایی برمی در شعر وحشی یم خور

بودن حضرت مسیچ از جمله در رکاب است،که بهار ساوار چیمسا ،تاو یبرون خرام

گاااااارم رو مهاااااار را عنااااااان دارد ساااااامند

باا ایشاان از فلک چهارم برای همراهی حضرت عیسی ،مهدی با فهور حضرت

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

52‌

ینه ر آدعص

آید فرود می یریاااااا تاااااا فهاااااور صااااایت رساااااد

مینااااااا دیاااااار از مساااااایچ آیااااااد فاااااارود

گمراهی نیز ینای از ویدگای دعوت کاه شااعر دجال به ضاللت و هاای دوران فهاور اسات پردازد به آن می راه هاااادی چاااون شاااد دجاااال راو تااا

گااااه وطااان یاااابی کجاااا دوزخ جااازه بااا کناد، کاه بیننادگان را مع اوف خاود ماینیاز یفاهر شدن دجال با آن خر معاروفشاعر به

دارد ای چنین اشاره

مهاااااااادی ابلاااااااا پااااااااای بااااااااود تااااااااا

دجااااااال خاااااار ساااااام نبوسااااااد کاااااان کند نیز چنین یاد می دالتفراگیری عاز

گنباد چارخیاکاه ) یید عدل تاو جاایرس ر

بااااااااان دارد هیکباااااااوتر از پاااااااار شاااااااهباز سااااااااا کر دالیل انتظار3 . ذ

کاه باعااث تناب حوصااله شادن و تشاادید ابعااد انتظااار در کنااد را بیاان میشااعر شاارای ی ، مانندشود وجود می

یاد _ محبت )کاااار باااان د حااابه یاااکل گشااااد تاااو بهااار

روضاااااااه جناااااااان دارد یکاااااااه آر)و یکسااااااا (160)دیوان:

فراگیر شدن فلم _ ساااااااااپهر قصاااااااااد مااااااااان زار ناااااااااااتوان دارد

کماااریاااکاااه بااار م کهنشاااان داردیکااا ،ان ن ز

در دل ساخت مدام ،حواد سنب که منم

نهاااااان دارد یآتشااااا ،باااااه قصاااااد ساااااوختنم کارد چاو ماا خود آن که پشت بر اهال زماناه

درخ طلااااااب باااااااه ره صااااااااحب زماااااااان دار

طوالنی شدن ایام فراق _ را حاال ضعیس بخت ،قوتی امید هست

را وصااااال منتظاااار ده خاااارام یااااک ی ماااادده

دلام خلاوت در بار جاان نشساته شبان نیم

را خیااااال کاااای مهااااد پااااا صاااادای منتظاااار آورد؟ آبام چاه خضر ،ام تشنه وصل به که من

را زالل ایاان ی تشاانه شااود نمی ع اای رفاا)

ن صفتا تسلط دجال _ گرفتااااااه باااااار کیشااااااان دجااااااال پاااااای

گرفتاااااه در ایشاااااان نیرناااااب تاااااو باااااه

راه هاااادی چاااون شاااد دجاااال راو تااا

گااااه وطااان یاااابی کجاااا دوزخ جااازه بااا

53‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

اب بازت

لفهمؤ

دی

مهرت

حضهور

ی ظها

قی

ی بافحش

عر ور ش

د

دور وارهااااد طبعااااان دجااااال ایاااان از

طااااور ایاااان عااااالم بااااار و کااااار نمانااااد راه رسیدن به بهشت _

ییتمنااااااااا بااااااااه راه او شاااااااانفد غنچاااااااا

کااااه در جهااااان د یهاااوا اردبااااا جناااان آن کاااار باااان د حااابه یاااکل گشااااد تاااو بهااار

روضاااااااه جناااااااان دارد یکاااااااه آر)و یکسااااااا

(160 )دیوان:

آن تاأییرعنایات باه اصال انتظاار و ،ینی از مظاهر )یبای مبانی مهدویت در دیوان شاعرکیفیت انتظار و ارادتی ،در این بین یند فهور است.آدر فر ،که در آن نهفتاه اساتنیز نوع و گونااه، دارد یفراواناا تاأییر کااه در ابیااات قبلایا بااه شااد. بیااان هااایی از مظاااهر انتظااار نمونااه ،ی

است ن امام همامباره آغزلی از وحشی درحسن ختام این نوشته، ساااااااااپهر قصاااااااااد مااااااااان زار ناااااااااااتوان دارد

کماااریاااکاااه بااار م کهنشاااان داردیکااا ،ان ن ز

که سنب مدام در دل سخت ،حواد منم

اردنهاااااان د یآتشااااا ،باااااه قصاااااد ساااااوختنم کارد چاو ماا خود آن که پشت بر اهال زماناه

رخ طلااااااب باااااااه ره صااااااااحب زماااااااان دارد

اناااداز یپااا یکااه رخاای تاااو را از باارا ییتااو

آسااااااامان دارد یزمانااااااه اطلااااااان ناااااااه تاااااااو کاااه بهااار ساااوار چیمسااا ،تاااو یبااارون خااارام

گاااااااااارم رو مهاااااااااار را عنااااااااااان دارد ساااااااااامند

گنباد چارخیاکاه ) یید عدل تاو جاایرس ر

بااااااااان دارد هیشاااااااهباز سااااااااا کباااااااوتر از پاااااااار کااانم یث خاااود باااه همااایحاااد ن مختصااار

یوحشااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا

ان داردیاااان بیاااار ایکجااااا ساااار تفساااا یکساااا (160)دیوان:

‌گیری‌نتیجهکااه باه ولاایه ارادتای ،هااای وحشاای بااافقی ینای از مظاااهر )یبااای ساروده عصاار نشااان اساات

کااه بااا تماام وجااووایان جلااوه پاار جاذباه اشااعار شاااعر بیاانگر عشاا پاااک ا دهااد. مای د بااه سات که هر لحظه در غم فراقی ناله سر می تهسنش یانتظار فهور موعود کاهدهد است از . شااعر

گاه اساتو اوضاع و احوال و شرایط فهور را در شاعر مانعنن آن، فلسفه وجود منجی آ .کنداست تا زمینه فهور را فراهم کرده

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

54‌

ینه ر آدعص

‌منابع .افوا ن انتشاراتتهاجم یا تفاوت فرهنگی، اول، تهرا، (1370بلخاری، حسن ) _

منیر. سلوک منتظران، پنجم، تهران ،(1386بنی هاشمی، سید محمد ) _ .5نامه انتظار، ، فصل«انناری، انتظارستیزی مهدی»)؟(، جعفری، محمدصابر _ دار النتب االسالمیه. مه، تهراننعتمام ال کمال الدین و ،(1395) شیخ صدوق _گلپایگااانی _ اهلل آیاات الاادین نتخااب االیاار، منتااب مرجاا)م ،ق(1428) اهلل ، ل ااسصااافی

الصافی الگلپایگانی.کتاب. ،(1387پور، حسن ) عبدی _ نقی اجتماعی، انتظار، قم بوستان انتظار، اول، تهران شباب الجنه. ،(1385گودرزی میانجی، مجتبی ) _ بحاراالنوار، بیروت انتشارات الوفا. ،(1304) ، محمدباقرمجلسی _

عصر آدینه تخصصینامه علمی _ فصال 17/1/94 افتیدر خیتار 1394زمستان ، 16، شااماااره هشتمسال 20/4/94 ر یپر خیتار

آثار سنایی غزنوی و بیدل دهلوی شناسی والیی در معرفتابعاد 1اصغر موسوی سید علی

چکیدهشناسی والیی در شعر فارسی در پی یافتن حقاایقی از ادبیاات دینای معرفت

که در آن باه شاناخت جایگااه و مقاام والیای حضارات معصاومیناست که خود منزلت مااورایی و قدسای دهنده نشان ،توجه شده است؛ جایگاهی

و توصیس ممدوحان والیی نیز ناشی از عظمت همان جایگاه است. استکااه در بااه قدساای را جنهمیشااه دو بایااد هناار و ادب دیناای نظاار داشااته باشااد

کرم پیامبر کتاب الهای و کرسفار ها به آنیقلین در حدیث ا ده است دیاادگاه ادباای ساانایی غزنااوی و بیاادل نوشااتار،. در ایاان بیاات عتاارت اهاال

کاه بررسی شدهشناسی والیی دهلوی درباره معرفت هار دو است؛ دیادگاهی « ةالحقیقا ةحدیق»های عارف بزرگ عرفان اسالمی، ارادت خود را در مثنوی

کرده مقام والیی حضرت علی به پیشگاه« محیط اعظم»و اند. بیان به موضوع غدیر و بیدل دهلوی به موضوع والیت ةالحقیق ةسنایی در حدیق

که با توجه به مرهبشان شود. آنان بررسی مینوع دیدگاه ،توجه داشته است کلیدی واژگان

کثرت، سنایی، بیدل، نبوتوالیت، غدیر، علی .، جام، وحدت،

.(saapoem110@gmail.com) پژوهشگر ادبیات دینیشاعر، نویسنده و . 1

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

56‌

ینه ر آدعص

‌مقدمههاای موجاود در عرفاان اساالمی و اندیشامندان مؤلفاهتارین ینی از مهم «یشناس معرفت»

کاه علمای در م العاهیاک دیادههنار و ادبیاات باه ،اهاالی فرهناب حنمت و فلسافه اسات « والیات در شاعر فارسای»موضوع نیز آنهای . از جمله مصداقنگرند به آن میعلوم انسانی

که عرفاانی های ان ادبیاات دینای از مقولاهشاناخت پژوهنادگافازایی تواناد سابب می است « منتب تشای)»و اعتقادات خاص ها گردد. با توجه به انواع والیت در تفنر اسالمی و آرمان

در متاون منظااوم عرفااانی شاااعران دارد ضاارورت ،بیاات اهل «والیاات حقیقای»نسابت بااه کااه ؛کاوشاای داشااته باشاایم یااا «ران عااارفشاااع»هااا را آنپژوهشااگران، بااه ویااده آیااار شاااعرانی

شناسند. می« عارفان شاعر»ده و مبناای تفنار در شاوالیی توجه شناسی به معرفتدر بسیاری از آیار و متون عرفانی،

گرفته است. های حوزه ماوارد من با باا فرهناب و تمادن در برخای ها تنوع سالیقهدیگر قرار کنار ایرگراری شادت و ضاعس سبب شده است شناخت نیز دچار تلییر شاود. محیط در

گویاای هماین امار اسات. ضاروری اسات و فراز و فرود شعر شاعران عارف در قارون متماادی در متااون عرفااانی را« اماماات»و والگااانی همچااون «والیاات»، موضااوع نرفااااعگاااهی باادانیم

فااار و خااارج از ،ایاان شاایوخ برخااوردی کااهآورنااد ماایمنظااوم و منثااور، ملااایر معنااای اصاالی کاه تنهاا یاک چنادین مصاداق دارد ،«والیت»واله ونده نیست؛ چویسناعتقادات شاعر و ن

و قااااراردادی و در « نااااوعی»ها نیااااز و حقیقاااای اساااات. دیگاااار مصااااداق« الهاااای» ،مصااااداق آندر والیاات ناااوعی، ولااایه بااارای . هساااتند« اکتساااابی»باااودن، « انتصااابی»باااه جاااای ،حقیقاات

ت از ایاان اراده و مشاایه ،«والیاات حقیقاای»ولای در اساات،« اراده»صاااحب ،«والیات خااویی» گیرد. میطرف خداوند انجام

‌شناسی‌والیت‌مفهوم‌.1ضروری است تا دیادگاه « والیت»مربوط به های قبل از ورود به بحث، آشنایی با تعریس

یعناای « والیاات»عارفااان و صااوفیه در ایاان زمینااه مشااخص شااود. در اصاا الحات عرفااانی، کاه قیام عبد است به ح ، در مقام فنا از نفن » خود. والیت بر دو قسم است والیت عامه

کاه مخصاوص اسات باه ساالنان و اصال مشترک است میان تمام مؤمنان و والیات خاصاه که از حال خود، که در ح فنا یافته و به او بقا یافته کسی است اند. به عقیده برخی، ولی،

57‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

گار باا غیار حا باشاد، فانی و در مشاهده ح ، باقی است و خود از نفن خود خبار نادارد و ا (5 1336 )جامی،«. عهد و قراری ندارد

بااااطن نباااوت، والیااات اسااات و شااامولی از نباااوت بااایی اسااات؛ )یااارا »بااه بااااور قیصاااری، ( 45 ق 1299)قیصاااری، «. شاااود و انبیاااا، خاااود، اولیاكناااد شاااامل نباااوت و والیااات هااار دو می

و هنالاک »ت باود اسا طریقت، تصاوف و معرفات، جملاه بار والیا»گوید هجویری نیز میکااه آن«. الوالیاه هلل الحاا هااا را باه دوسااتی و والیات خااود مخصااوص خادا را دوسااتانی اسات

ینااد گردانیااد و آن ، 791 1383؛ سااجادی، 268 ق1304)هجااویری، «.هااا والیااان ملااک و «(وقوف قلبی»ذیل

یعی اهلل جوادی آملی )دام فله(، والیت باه چناد ناوع تناوینی، تشار از منظر حضرت آیت در نااوع اول والیاات، والیاات تناااوینی، »شااود گااراری تقسااایم می و والیاات باار تشااری) و قانون

ی علیااه، راب ااه علاات و معلااول اساات )هماننااد راب ااه نفاان و اعمااال آن(؛ راب ااه ولاای و مااوله گفاااتن و ... تحقااا کناااد، دیااادن، شااانیدن، ساااخن گااار نفااان اراده کاااه ا گوناااه یعنااای هماااان

، موله یابد، با اعمال والیت می یاباد و تخلاس در آن راه نادارد. ی علیه تحق میتنوینی ولیهکه تخلس معلاول از علات، ممنان نیسات و اساساا هار علتای، ولایه معلاول سره آن است

خویی است.کاه در محادوده اعتباارات باوده، ناوع دیگار ،یگرار قانونوالیت بر تشری) و والیات اسات

،، راب ه علت و معلولی )از ناوع والیات تناوینی( اساتبا قانون گرار قانون اگرچه راب ه ولیه بااا امتثااال محتااوای آن، راب ااه گاارار قانونشااود، لااینن راب ااه ماای بااا اراده ولاای، قااانون جعاال

تخلاس ،در امتثال آن دخیل است. از ایان روها علت و معلولی نیست، بلنه اراده منلس در مقام امتثال ممنن است.

کااه والیتاای در محاادوده تشااری) و تاااب) قااانون والیاات ت در نااوع سااوم والیاات، شااریعی اساات شود می الهی است و به دو نوع تقسیم

؛ ت و...الس( والیت بر محجوران، مانند والیت بر طفل، مجنون، غایب، میه ی امور مرباوط باه آناان. ایان ناوع والیات شابیه ب( والیت بر خردمندان جامعه برای تصده

کااه خاادا و رسااول او اارین آمنااوا»باار مؤمنااان دارنااد والیتاای اساات ( و 257)بقااره « اهلل ولااه اله

لی» وكبه أ نفسهمك النه

منین منك أ مؤك (6)احزاب «. بالك

ال تنان عباد غیارک و »بندگان خود را آزاد آفریاده ،که خداوند متعال البته با توجه به این

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

58‌

ینه ر آدعص

ا اصااال، باار آزادی افاااراد (31، نامااه51، ص3ج 1370)سیدرضاای، «قااد جعلااک اهلل حااارهکارم بار دیگاری والیات ذاتای نادارد. والیات ذاتای، تنهاا است و هیچ کن حتی پیاامبر ا

لی»بااین علاات و معلااول و خااال و مخلااوق برقاارار اساات و باان والیاات پیااامبر .«فاااهلل هوالااوههاا، والیات تبعای و فقیه بر امت، والیت پدر بر فرزند و مانند ایان و اكمه اطهار اکرم

در طول والیت ذات اقد الهای اسات، ناه در عارض والیات او. بادین ترتیاب، انساان هرگاز رها و بدون قانون نیست تا به خواسته برخاسته از هوا و پدید آمده از هو ، اصل رهباری را

کاه قباول و نناول رهباران الهای بارای ،بپریرد یا نپریرد و در پاریر نیاز رهاا باشاد باه طاوری پاریرم و مای وی ینسان باشد و بتواناد بگویاد مان باه اختیاار خاودم، والیات فاالن یاا فاالن را

برم. نمی شوم و فرمان فالن یا فالن را می بردار او فرماندر بینی اسالمی، زمام اصلی والیت تشریعی در اختیار صاحب والیت تنوینی است.

کااا ه والیاات تناااوینی بااار عاااالم دارد و یعناای والیااات تشاااریعی اصااالتا از آن پروردگااااری اسااات که خداوند به صورت مستقیم و غیرمستقیم برای آنهاا والیات جعال کسانی بالعرض، از آن

کاو وهامك »کرده باشد تاون الزه یؤك الو و ارین یقیماون الصهارین آمناوا اله

نم اهلل ورساوله واله ماا ولایه إنهکعون کل پژوهی و آموز سیما، (.« 55)ماكده «. را (178 _176 1386)اداره

ساایادت و والیاات، هاام باارای ذات اقااد الهاای یاباات شااده »شناساای والیاای، در معرفت یندیگر دارند هایی با است و هم برای دیگران، لینن تفاوت

کاااه چاااه آنالااس( سااایادت و والیااات خداوناااد متعاااال، اصااالی و ذاتااای اسااات، در حاااالی ان دارند، تبعی و عرضی است.دیگر

شااود، امااا والیاات تشااریعی ب( والیاات تشااریعی خداونااد از والیاات تنااوینی او ناشاای می)مجلساای، « ساااد العظماااء بجااوده.»... و تنااوینی دیگااران بااه ساابب افاضااه الهاای اساات

گفته294 ، 9 ج1363 کااااه برخاااای از انااااد والیاااات تشااااریعی انبیااااا و اكماااااه ( هاااار چنااااد کااه آن نیااز بااه جعاال تنااوینی و دنشااان ناشاای میواساا ه فاایض بو شااود، لااینن تردیااد نیساات

افاضه الهی است.ج( والیت تنوینی و والیت تشریعی خداوند متعال، قابل تفنیک از یندیگر نیست، در

گااهی والیات تناوینی از والیات تشاریعی تفنیک که در غیر خادا، پاریر اسات؛ یعنای حالی گاااهی والیاات گاااهی والیاات تشااریعی باادون والیاات تنااوینی اساات )ماننااد والیاات فقیااه( و

کااه از تنااوینی باادون والیاات تشااریعی اساات )ماننااد والیاات برخاای از اولیااای غیاار معصااومی

59‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

کاه در یاک جاا جما) گااهی والیات تناوینی و والیات تشاریعی فقاهت برخاوردار نیساتند( و )اداره « اسات(. ای از والیات الهای که همه این موارد، جلاوه شود )مانند والیت اكمه می

(179و 178 1386کل پژوهی و آموز سیما،

‌چیستی‌معرفت‌والیی‌.2گااروه از شاااعران و ستایشااگران مااوال علاایآیااار ،شناساای معرفتاز دیاادگاه قاباال سااه توجه است

کاااه حضااارت _ کساااانی )یاااراساااتایند؛ مااای «شاااریعتی»را از دیااادگاه علااایگاااروه اول با محتاوایی عااطفی و مقاد آن هم والیت حضرت است سخن از امامت و ،نزد شیعیان

کماای، رنااب برتااری باار دیگاار ،سااتاسااخن از مناقااب ،و ناازد اهااالی ساانت کااه امااا مناااقبی .صحابه دارد

کاااه حضااارت را از دیااادگاه _ کساااانی نااازد اهاااالی )یااارا ساااتایند؛ مااای «طریقتااای»گاااروه دوم از نااوع والیاات ساالوکی مقااام والیاای حضاارت _خرقااه و سلسااله ن صاااحبرفااااع _طریقاات

کدام از مشایخ این طریقه، خود را به خرقا د کننا می منساوب علایحضارت است و هر کرده باشند .تا شاید مقاصد خود را تأیید

کااه حضاارت_ کسااانی سااتایند و آنااان ماای «حقیقتاای»را از دیاادگاه علاای گااروه سااوم ف و اهاالی بصاایرت هساتند حضارت را عاشااقانه بیااان های عارفانااه ،فراتاار از تقااده و تصاوه

که به می شود می این فضایل اشارهچندی از کنند

کی ، آن همشود می معرفت و حنمت و اخالقشامل علم .از نوع خاکی و افال فااردی هااای بااا تمااام ویدگی ، آن هاامشااود می خالفاات و رهبااری ،وصااایتشااامل اماماات .و اجتماعی

شااود می جهاااد اصاالر )مقابلااه بااا دشاامن(جهاااد اکباار )مبااارزه بااا نفاان( و شااامل جهاااد کاااه حتااای قااارآن آن را های اساااالم در آغاااا)ین ساااالهاااای و از شااااخص پیاااروزی آن اسااات

.کند می ستاییکااه در اساالم و در آیااد دیگاران بااه شامار می ازنشاان برتااری ،قرابات شاامل مناااقبی اسات

ر حضرت پیاامبرو سفا( 294 ، 1 ج1388)کلینی، « یقلین»همان حدیث شریس واق)،کاااارم کااااه فرمودنااااد ا گنجینااااه باااااقی می اساااات کااااه قااااارآن و بعااااد از خااااود، دو گاااارارم

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

60‌

ینه ر آدعص

کدام بیت اهل .ناپریرند هم جدایی ازباشند و هر عالماناه و معماوال کاه شاود مای اساتفاده مختلاسهای باه شانلدیگاران ر آیار دموارد این

گااه اسات و هون نیامادم از )بان عالمان بیارییا بهتر بگوی عارفانه نیستند محتوایشاان هایچ یعنای ساارایندگان آن، حتای خ ار ماارگ را ؛زماان و منااان نشاده اساتهای فادای مصالحت .اند هها به جان خرید برای نوشتن آن

‌عرفانی‌شناسی‌های‌معرفت‌ویژگی‌.3، ذیل 1710 ، 3 ج1386)عمید، « شناختن ح تعالی ؛شناختن»عرفان در للت یعنی

کااه ادراک»و معرفاات )شااناخت( در للاات یعناای «(عاارف الاادیک» گونااه چیاازی، همااان عرفاااان در فرهناااب اصااا الحات و تعبیاااارات «(معرفااات»، ذیااال 2274 )هماااان «. هسااات

کاااه» عرفاااانی یعنااای طالبااااان حااا بااارای نیاااال باااه م لااااوب و شناساااایی حاااا راه و روشاااای یر، از فعال باه ؤبه م استدالل از ایر تواند از طری در حقیقت میگزینند. شناسایی ح برمی

ایان در . صاورت پاریرد_ و عرفاسات که مخصوص انبیاا و اولیاا _صفت و از صفت به ذاتکاانبااه معرفاات شااهودی، دهااد، مگاار بااه جااز مجااروب م لاا دساات نمی ای ، جربااههاایچ

.سبب طاعت و عبادت آشنار و پنهان، قلبی و روحی و جسمیگوناه ... و اماا نای سایر و سالوک و وصاول و فناا و عرفااانعرفاان عملای، یع دارد عرفاان دو

کشااس و شااهود نظااری یعناای بیااان ضااوابط و رو ، 577 ،7چ 1383)سااجادی، .«هااای «(عدالت»ذیل گوناه عملای ،عرفانهمیشه برای ،گفتاری و نوشتاریهای عادت اسا بر نظاری و دو

گرفته کاه را و آن ل شادكاقا یتفنیناچناین تاوان مای اماا باه راساتی، چگوناه ،شود می در نظر تناب و تاار باه ای هروز، در دخما شود یاا چهال شابانه می وارونه آویزان ،برای ریاضت، از چاه

کسای ،دانساتعاارف ،پاردازد مای تنارار ساجده و ذکار و دعاا کاه بادون هایچ سالوک و را اماا گنجشااانی یااادن مااای از حرکاات مااوری باااه شااوق، آشاااوبد ماای ریاضااتی، از نلمااه آیااد و از بار

؟ندانستعارف ،سپارد می ه اقیانو تسبیچای، تن ب ق رهکاه حتای ادب، آداب دارد تارین بخای و هساته مرکازی اندیشا ولای مهام ،درست اسات کاالم مقاد و آسامانی پیاامبر کارم عرفانی همان گلساتان ا کاه ساعدی آن را در اسات

کاه »آراسته است به )یور نثرچنین کعبه جاللای باه تقصایر عباادت معتارف ا ما»عاکفان

61‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

ک ح ه عبادتک کاه و واصفان حلیه جمالی «عبدنا ار منساوب، ک حا ه »باه تحیه ماا عرفنااآن هام _سزاوار شناختن ، تنها اولیا و انبیای الهی( بنابراین، 2 1382)سعدی،.« معرفتک

چاه ؛ چاون آناناد و یااد دادن آن باه دیگاران بوده _ شناخت مخلوق نسبت باه خاال خاوییگار . امامات نباوت و معادناز کردناد، می چاه برداشات از منتب وحی باود و آن ،اند موختهآ ا

کاادام پیاارو ایشااان می پاان، «مااا عرفناااک ... »فرمایااد نباای رحماات حاا می پلنااان دانااد بااا کند.به ملنوت عش صعود برود تابه آسمان _ حال با پیر یا بدون پیر _ ریاضت

،)جاله جاللاه( باود باود و رسایدن باه قارب حضارت اواساا عرفاان، قارار بار شاناختن معرولی تصااویر بسایاری از شانل و ،گاردد از همان آغااز باه قارن دوم برمای که ساله آن هزار ت وه

گراشااته اساات. سرفصاال تمااام مساایرها ماهیاات حقیقاای آن و _هااا طریقاات _بااه نمااایی کااه حضاارت ماای علااوی هااا بااه حقیقاات هااا و ساایادت خرقااه ب علاام ونیااز بااا علاایرسااد

انادکی پارده از ،...«تم فلاو تناشا»؛ وقتای باه فرماایی ماوال. باا ایان حاال، اندیشه نبوی اساتچاه ؛رسایم مای «تادافنتم ماا»باه ،رود مای کناارها واقعی این طریقت های روی برخی اندیشه

باه ،خوانادهان «تشاریع»کاه در بااللهی یچه بقاا ،فی الهی یچه فنا ،چه مست ،مستورناه ن عرفاان،االبتاه نازد منتقاد _« عرفاان معیاار»! همواره باه دلیال نباود اند هیدرس« حقیقت»

کاااه متنلماااین و ای هپژوهاای، شااایو گریااازی بااه جاااای عرفاااان عرفااان ، _عارفااان حقیقااای بااوده کاریم . پاناناد هالهای از جهاان تشای) باه آن پرداخت متعلمین معاارف منبا) فایض _ از قارآن

را در عااالم « نهااج البالغااه»تاار از عرفااانیای هناماا ناایدا _سااار وحاای حنماات الهاای از چشاامهکاه ؛توان یافت نمیاسالم گارار ادبیاات مانظم و معظام عارب بنیاان ،خاود ،صااحب آن چرا

کااه ،باارای نخسااتین بااار، حضاارت علاای اساات و همگااان بااه ایاان ننتااه اعتااراف دارنااد کالم را به ینی از اصحاب خاود آموختاه ا کلمه و حضارت . ساتتفنیک و تقسیم حرف و

در نهج بندی سیدرضی جم) نظرالبته نخستین خ به از _در نخستین خ به علی .ادراک بشر از عالم ماوراست که نهایت پرداختهبه م البی _البالغه

کااملی»بر )بان فراتر از عرفان و حنمت و فلسفه ماورا، عالمحقای جااری شاد « انساان کماال . »ادیبان جهان وقیهان ف ،عالمان ،عارفان ،که سرآمد حنیمان ل الدین معرفتاه و أوه

کمال توحید، االخالص باه... معرفته کمال التصدی به توحیده و ساید «. )التصدی به و که علای (1خ به، 14، ص1 ج1370رضی، را شاناخت، خادا را نیاز شاناخته کسی

استاد شهریار سرودخاست؛ به

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

62‌

ینه ر آدعص

گاااار خداشناساااای، همااااه» در رخ علاااای باااااین دل ا

«خااادا را ،شاااناختم مااان، باااه خااادا قسااام ،باااه علااای

را نشااناختند، چگونااه بااه « علاای»حتاای کااه آیااد آنااانی ماای اینااک ایاان پرساای پاایی گفتاار ای گونهبه ؛ خداشناسی رسیدند که در تاریخ عرفان نظری و عملی بخاواهیم عقایاد،

؟بدانیم« عرفان معیار»را ها و رفتار آن

کاه معلاوم اسات جایگاه عرفاا کنشات نیااز نادارد و اهاالی شاهود باا و ن نظاری کعباه و باه منااه »اعمااال عرفااان عملاای بایااد تجلاای امااا تنهااا جایگاااه ،اند هبااه آن رسااید چشاام بسااته نیااز

.است منانی برای رسیدن به قرب الهی ،حج ؛ )یراباشد« حج»و اعمال عبادی « منرمه

کاه د دیگریسفیان یوری و ،حضرت باقر» ای را باه دور خاود عاده ،مساجدالحرام ررا گرفته بودناد کرده و حلقه کاه هاای اناینهاا همافرماود و باه سادیر نشاان داد ،جم) ی هساتند

. کنناد جلاوگیری مای بدون اذن هدایت از طرف خدا و داشتن ساندی آشانار، از دیان خاداآیناد و نازد ماا میخود های و اشنال ها هنشینند، مردم برای رف) شبهبهای خود اگر در خانه

یم باخبر می ما آنها را از مسیرخدا و رسول خدا (240، 2ج 1388)کلینی، .«سا)

که عارفاان و دیده عرفان اسالمیدر تاریخ حیات و در ادبیاات دینای« نمایاان عارف»ایم فارق بسایار «نماا عاارف»عاارف و ولای در بااطن میااناند، با هم فرقی نداشتهگفتار و نوشتار

الاادین سااعدی شاایرازی و خواجااه شاامن ،اجاالخ شاای و عارفااان متشاارعی همچااون اسااتارف همیشااه بااه عرفااان بااه انااد. عاا بااه عرفااان فاااهری تاختهمحمااد حااافد شاایرازی همیشااه

بااه « نمااا ارفعا»و «ایجااابی» ،ساالبی باشاد و در باااطن ،کاه در فاااهر اساات نگریسااتهای هگوناگون کرده ای هعرفان به «سالبی»نه تنهاا ،باشد و در باطن «ایجابی» ،که در فاهراست نگاه گمراهی و جهالت که از شدت کاه نتیجاه ؛کشایده شاود «مرکب»انحراف به ،ا جهاالتی

.است «والیت نوعی»و «تانانیه »

ناماااه و داناایامااروزه بااه تاادوین _عرفااان شاایعی ایناای عشااری ویااده بااه _عرفااان اسااالمی هاام و در طااول قاارون پایااان دهااد «مصاانوع»ن تااا هاام بااه ساای ره عرفااانیاااز دارد نامااه فرهنااب

باااازدارد. ایااان واقعیااات زماااانی «کااااذبهاااای عرفان»ادبیاااات دینااای را از انحاااراف باااه ساااوی کااذب «عینی»ماهیت که میاان عرفاان حقیقای و عرفاان «سانب محنای» ،خواهد داشت کسای م الاب وجاود «عرفان معیار»به عنوان و «اخاالق اساالمی» و مفااهیم داشاته باشاد تاا

.معرفی ننند «شیعی عرفان»را در قالب _ اشراقی _ «فلسفه شهودی»

63‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

دهلویبیدل و غزنوی والیی در آیار سنایی شناسی ابعاد معرفت( 4با توجه به شناخت والیت حقیقی در تفنر شیعی و تشری) آن، با معیار قرار دادن همین

م ساانایی غزنااوی و میاارزا )مثنااوی( حناای در آیااار منظااومرا ننتااه، موضااوع اماماات و والیاات کنیم. بررسی می عبدالقادر بیدل دهلوی

الف( حکیم سنایی غزنویاز شااااعران و ،.ق(هاااا 545 - 467حنااایم ابوالمجاااد مجااادود بااان آدم سااانایی غزناااوی )

کاه تعبیر کسی اسات هاایعارفان مشهور و بلندپایه نیمه اول قرن ششم هجری و نخستین کاار بارد و در مای ین روزهاای عمار خاود را ساپریعرفانی را در شعر و غازل )کاه نخسات کارد( باه

.توان نامید میگرار شعر عرفانی او را بنیان ،حقیقتکرد 525سال را از «ةو شریعة ال ریق ةحدیقة الحقیق»مجموعه سنایی ساال در و شروع

حناایم ساانایی در ایاان دیااوان ضاامن د. بااه پایااان رسااان یااک سااال قباال از فااوتییعناای 534کرده کسانیاز ،ضرت پروردگار و حضرت ختمی مرتبتستایی ح کاه اسات تجلیل

. ایشاان در ایان مجموعاه باه تشاریچ فضاایل ماوالی م ارح هساتند تشی) و تسنن مرهبدر که اشعار از معرفت می حضرت علی ،مؤمنانامیر و متقیان بازرگ حنایم این پردازد

قاباال بساایاربررساای محتااوایی، دارد و مضااامین متعااالی شااعر از دیاادگاه نقااد و حنایاات ؛ )یرا توجه است

؛پردازد نمی متمایل به سنت و جماعت، به مناقب منتوب اعرانبه شیوه ش. 1

غلاوآمیز باه باه صاورت را علای عارف صوفی هم مناقاب حضارتشاعران به شیوه . 2 ؛زند نمی پیوند «طریقت»

کااامال بااا اعتقااادات شاایعهای و سااتایی هااا تمااام تعریس. 3 ه و نااصه صااریچ والیاات او سازگار است.علوی

ه در شااد را باا احادیااث نبااوی و آیااات نااازل علاای حضاارتاز سااتایی سانایی همیشااه دربااره ایشاان باه عرباای در را محماادحضارت هاای کناد و فرمایی ماای آغااز شاأن ایشاان

کارده اسات . برای نمونه،آورد می متن آغا)ین شعر از احادیث روز غدیر خم هم استفاده مثناااوی پااار شاااوری ،«ناااا مدینااة العلااام و علاااین بابهااااأ»گاااه باااا تمساااک باااه حااادیث نباااوی آن وکاااه در مااای را ساااانایی ابیاااااتی چناااد از مثناااوی حنااایم . نظیااار اسااات بااای ،ناااوع خااااود ساااازد

کنیم می را مرور

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

64‌

ینه ر آدعص

کاااااااااااارده از ره تساااااااااااالیم آن فاااااااااااادا

هاااام پاااادر، هاااام پساااار چااااو ابااااراهیم حنااام تسااالیم را خلیااال باااه شااارط

را، وکیااااال باااااه شااااارط درگاااااه شااااارع

تأویااااااااال ،نشااااااااانیده ز مصااااااااا فی

تنزیااال ،گشاااته منشاااوف بااار دلااای یااای چشااام ،مصااا فی روشااان از رو

گشات وی ،شاد شاویی ،زهارا چاو

او بااااااااود ،شاااااااارف چاااااااارخ تیزگاااااااارد

او باااود ،در حااادیث و حدیاااد، مااارد باااه دو تیاااب، او باااه ذوالفقاااار و )باااان

کاارده یااک تیااب، همچااو تیاار، جهااان

کشاااااااایده در عااااااااالمزان دو تیااااااااب

کااااارده همچاااااو تیااااار و قلااااام شااااارع را کااااااااویر نااااااااور علماااااااای، چشاااااااانده

کاااااااااافر کشااااااااانده نااااااااااز تااااااااایلی،

(168: 1377)سنایی،

که چند دهه قبل از آن می حنیم سنایی در عصریباید دانست ،در زادگاهی ،)یست کردن نام مبارک علیكکسی جر وی، را نداشت؛ چه برساد باه ساتایی ت بر )بان جاری

که آ کلماتی فاخر و مستدل گوناه ایان؛ آن هام را متارکر شاود او «نصه صاریچ والیات»ن هم با انگیز )یبا و دل

شااااااارف باااااادو دیاااااااده ،آل یاسااااااین

او را بااااااااه علاااااااام بگزیااااااااده ،ایاااااااازد ر نباااااای را وصاااااای و هاااااام دامااااااادماااااا

شاااااد ،جااااان پیلمباااار از جمااااالی

«غااااادیر»نایاااااب مصااااا فی باااااه روز

1ه امیااااارر ورا باااااکااااارده در شااااارع، مااااا **

ساااااره قاااااارآن بخواناااااده بااااااود بااااااه دل

علااام دو جهاااان، ورا شاااده حاصااال گفتاای بااه فصاااحت چااو او سااخن

مساااااتم) زان حااااادیث، دره سااااافتی

کااااااارده از بهااااااار جاااااااان اهااااااال هنااااااار

گهااار درج در یاااک ساااخن، دو درج تاااااااااا بنگشااااااااااد علااااااااام حیااااااااادر در

ندهااااااااااد سااااااااااانت پیمبااااااااااار، بااااااااااار

و علای چناد ماورد از مناقاب بای بادیل حضارتباه باایی باه )یت ایان ابیااسنایی در که در می نظیر ایشان اشاره حقانیت بی ؛شاود می کمتر دیده عصر شاعران همگفتار کند

و روز غادیر، مثل آل یاساین، وصای، نایاب، امیار، علام دو جهاان، اسارار قارآن هایی عبارتت پیامبر یمر بودن بیتصریچ .متقیانبدون علم موالی اکرم سنه

است. او را به امیری برگزیده ،که در شرع روز غدیر بود در جانشین حضرت مص فی، حضرت علییعنی . 1

65‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

شاااناخت و معرفااات ،هساااتند محنااام بسااایار از نظااار محتاااوا و شااانلکاااه ابیاااات )یااار نیاااز صاااریچ و ماااتقن باااه واقعاااه غااادیر کاااامال )یااارادهناااد؛ را بازتااااب می متعاااالی حنااایم سااانایی

کسانی علیدر ح اکرم خم و دعای حضرت پیامبر کاه والیات او کند می اشارهو اند هرا پریرفت

ی جاااااان را کعباااااهمحااااارم او باااااوده

محاااااااارم او بااااااااوده سااااااااره یاااااااازدان را صاااادف صاااااد هااااازار بحااااار، دلااااای

گلاااای شاااارف صااااد هاااازار عاااار ،

ایااان برهناااه شاااده ز زحمااات فااارف

ی حااااارف وآن بااااارون آماااااده ز پااااارده اااارم بااااود تااااا باااادان حااااد، شااااده منه

کشاااااسلااااا» م باااااودمااااا «و ر ورا مساااااله

باااااار مصاااااا فی را م یاااااا) و فرمااااااان

ساااار یااااکهماااه بشاااانیده رمااااز دیاااان گفتااااااه مصاااااا فی بااااااه االه بهاااااار او

«وال مااااااان وااله» کاااااااای خداوناااااااد

ااااااااااار گفتااااااااااه او را رسااااااااااول جبه

!کااای خاادای از باادان، نگااه دار (171)همان:

ابیااات قراباات م الااب و ،و متااون مربااوط بااه حضاارت علاای «ندبااه»دعااای بااا بررساای ادعیااه کااه داناایم ماایچنااد ، هریااابیم ماایبهتاار دربااا موضااوع بحااث را ساانایی مثنااوی حناایم

) )ایناای عشااری( نااه تنهااا بااه عنااوان هااا خاااصه اعتقااادات شاایعه اساات و از آن ،منتااب تشاایهدرباااره کاااو د در ایاان مقالااه قصااباارد. بهااره تااوان می بلنااه بااه عنااوان اصااول عقایااد ،نیااایی

یم را مرهب حنیم سنایی کاه .ندار را در شاناخت شایساتگی معرفتای ایشاان فقط بار آنایم کنیم.اسالم حقای بیان

کااهایان بیاات ، تاارین ابیاات حناایم در ایان مثنااوی ینای از محنام دربااره حضاارت اسات گوید می ا چنین وحقیقت والیی علی

ناااااامی از ناااااام یااااااار، مشااااات بااااااود

کجا رفت، همارهی باود «حا »، هر (168 )همان:

که میهم را والیی دیگریهای نمونه حتی در متون ادبای توانیم در مثنوی ایشان ببینیم هستند بدیل بیمنثور امروز و منظوم

کاتااااااااااب نقاااااااااای نامااااااااااه تنزیاااااااااال

گااااااااانج خاناااااااااه تأویااااااااال خاااااااااازن عااااااااااااالم علاااااااااااام و بحاااااااااااار هناااااااااااار

بااااااااود چشاااااااام و چاااااااارا پیلمباااااااار

راز دار خاااااااااااااااااااادای پیلمباااااااااااااااااااار

راز دار پیمبااااااااااااااااااار حیااااااااااااااااااادر

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

66‌

ینه ر آدعص

لفاااااد قااااارآن چاااااو دیاااااد درویشااااای

کاااارد در پیشاااای خویشااااتن جلااااوه کااااااانعشااااا را بحاااااار بااااااود و دل را

شااارع را دیااااده بااااود و دیاااان را جااااان

مصااااا فی از بااااارای جاااااان و تااااانی

کااااااااااله و پیااااااااارهنی ناااااااااه ز بهااااااااار کاااااااارد در والیاااااااات علاااااااام نااااااااام او

علااااای از علااااام و باااااوتراب از حلااااام

(171)همان:

***

کااااااارد یاااااااازدانی کااااااااه مرتضاااااااایی

جاااااانی ،هماااااره جاااااان مصااااا فی هر دو، یک دره ز یک صادف بودناد

رایاااااااااه شااااااااارف بودنااااااااادهااااااااار دو پی

گاااااااردون دو روناااااااده چاااااااو اختااااااار و

هاااااااارون دو باااااارادر چاااااااو موساااااای و (172)همان:

ی کتااابنیازمنااد ، «ةالحقیقاا ةحدیقاا»در هااا شاارح محتااوایی و تننیناای )فاارم( ایاان مثنویو )یباااای وزن روان حتااای. دزپااارداب)باااانی آن هاااای بیاااانی و ویدگیهای تاااا باااه آرایاااه اسااات هاااایو تعبیر )بااان .کنااد ماای بساایارکمکهااا ه درک مفاااهیم آنبااایاان منظومااه هااای مثنوی

نشاااندشاوار ،یا تاا اناادازه گاااهی ،آیاار بیشااتر در اوهاای محنام حنایم ساانایی و نوآوری پیوستگی عمودی ابیات باعث روانی م الب منظوم شده استولی دهد، می

کردگااااااااااار، حیاااااااااادر بااااااااااود نایااااااااااب

حیاااااادر باااااااود ،صاااااااحب ذوالفقاااااااار کیاااااانی، دلیاااااال منباااااار و دارمهااااار و

ا ت و ناارحلم و خشامی، قسایم جنه

تیاااااب خشااااامی، منیااااار باااااود، منیااااار

بحااااار علمااااای، غااااادیر باااااود، غااااادیر (174 )همان:

بااه صااراحت، دفاااع و بیاات حناایم ساانایی غزنااوی در بیشااتر آیااار خااود از شااأن اهاالکااه درباااره حضاارت مهاادی کاارده اساات. ایشااان در اشااعاری مراتااب قدساای آنااان را سااتایی

گویااد، آن هام نااه در دارد، باه راسااتی و درساتی، از فهاور والیاات ایشاان ساخن می عاودموکاه ضامن تحلیال و کامال حقیقی تا جاایی مقوله مهدویت نوعی یا تمثیلی، بلنه به شنل

کاار اصاالح جامعاه را باه خاوبی بیاان شناسی جامعه خود، مشانل نباود رهباری و راه آسیب (91_ 69 1392موسوی، اصلر سید علی) کند. می

را بااا صااراحت حناایم ساانایی در حدیقااه الحقیقااه، موضااوع والیاات حضاارت علاای کند می گونه بیان این

67‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

گاااااااااه رفااااااااتن از دنیااااااااا مصاااااااا فی

مناااااازل عقباااااای 1چااااااون بساااااایجید گفتنااااادجملاااااه اصاااااحاب مااااا ر ورا

کاااااه چاااااه بگراشاااااتی، برآشااااافتند!

کااااااااااالم اهلل گفاااااااااات بگراشااااااااااتم

کنیااااااااد نگاااااااااه!نااااااااعتاااااااارتم را، ن و وی غافاااااااال از بناااااااای هاشاااااااامنشاااااااا

«یااااااااااااد اهلل فااااااااااااوق ایااااااااااااادیهم»وز

کااه باا علاای ناه ننوساات جاناب هار

گاو باا ، مان نادارم دوسات کاه هر (180 : 1377)سنایی،

بلناه باه راحتای و باا وجادان ،آیاد نمای باه چشام« یتاوله »تنها نمود ،ایشانهای در مثنوییاه بان رددا« یتبره »حالت بیت اهل آسوده، نسبت به دشمنان و برخی را همچاون معاو

گیرد می بوسفیان به تمسخر خاااااااااااال ماااااااااااا داد بهااااااااااار دنیاااااااااااا را

ر نااااااااور چشاااااااام زهاااااااارا رازهاااااااار ماااااااا

کاااه را خاااال از ایااان شااامار باااود هااار

کاااااار باااااود!مااااا ر ورا باااااا علااااای چاااااه گااااار همااااای خاااااال بایااااادت، ناچاااااار

پاااااااور باااااااوبنر را باااااااه خاااااااال انگاااااااار

)همان(

کاااه ایشاااان واپساااین بیاااتدر پایاااان، در کتاااابیو دارد نهفتاااه ،جهاااانی ساااخن در خاااودرا کنیم می ، مروراست طالب شناخت موالی مظلوم حضرت علی ابن ابی

دل او، عاااااااااااااالم معاااااااااااااانی باااااااااااااود

لفاااااااااااد او، آب زنااااااااااادگانی باااااااااااود جهاان ساترگ، تنب از آن شد بر او

تنااب بااود و ماارد، باازرگ ،کااه جهااان

(175 )همان:

یبیدل دهلو عبدالقادر ب( میزراگاوی عهاد آخرین شاعر بزرگ فارسی ،(1133آبادی دهلوی )وفات میرزا عبدالقادر عظیم

راز دیگار تا دو هم دکنای، و فیضایدهلاوی میار خسارو اکه ضل) مثلثی است بابریه هند و ند. احاطه وی بر علوم مختلس و قدرتی در نظام و نثار، جاذباه خاصای باه وش محسوب می

کاااابر و امااارای وقااات باااا کاااه نانچ ه اسااات؛شخصااایت او داد و باااا نهایااات حرمااات سااالوک ااکلیاات می وی درگااه ها و جوایز ارزنده به هدیه ،و با نیازمندی و ادب ندکرد می فرساتادند.

شاایوه ،آیااری مانناد رقعااات، نناات و چهاار عنصار ،ساات و در نثاراآیاار او شاامل نظام و نثار غیار از وی باه دهاد. اشاعار ان میمبهم و پیچیاده نشا ،نویسندگی او را ساده و در عین حال

کردن. 1 ، سامان دادن و تهیه دیدن.بسیجیدن مهیا

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

68‌

ینه ر آدعص

کاه بعضای از آن « صابله عرفاانی»هاا قصاید و غزلیات شامل تعدادی مثنویاات هام هسات غزالاای و خواجااه عبااداهلل رازتاا پااردازان هنااد، وی را در نثاار هم دارد. بعضاای تاارکره نیرومناادی

کااه بااین ساابک فناار انصاااری و در شااعر هماننااد سااعدی و مولااوی خوانده و انااد و پیداساات کلای ناباه «تفااوت»بیاان او باا آنهاا کاه ایان مقایساه را بااه دهااد. جاا نشاان می آن اناادازه اسات

(422 1375کوب، ))رینبااره تجلای تجلی خاصی دارد. برای نموناه، در نقی نبوت و والیت در آیار بیدل دهلوی

کماال الهاای در وجااود حضارت پیااامبر کاارم جماال و جااالل و چنااان سااخن و علای اکه گو می کنیم می شود. به ابیاتی از نگاه والیی بیدل توجه می برانگیخته« ذوق دل»ید

گااااه شااااوی« محمااااد»ز لفااااد گاااار آ

فهااااااااااااام الحمااااااااااااادهلل شاااااااااااااوی ادا *

افعااااااااااااال او ،شاااااااااااائونات ذات اهلل

کاااااااااااااالم اهلل اقاااااااااااااوال او ،فهاااااااااااااور *

ااااااااا م بهاااااااااار هااااااااادی در بلااااااااالتنله

تبساااااااااام سااااااااااحرخیز فاااااااااایض ازل *

کمااا ماارآت ،بااه هاار نشاااوه الحساان

جمال ،جالل و جاللی ،جمالی *

بهاااااااار قااااااادم ،گلساااااااتان زحمااااااات

بهشاااات شاااافاعت ز سااااار تااااا قااااادم (44 )بیدل:

**

اسات «سااغر»دم هم ،ای«می» ،به هر جا

کااااااویر» ی جگاااااار تشاااااانه اساااااات «ساااااااقی کماااااال کاااااویر، خمساااااتان فضااااال و چاااااه

محاااااااااااااایط قاااااااااااااادم، نشااااااااااااااوخ الیاااااااااااااازال

مااااارادم هماااااان سااااااقی اسااااات ،ز سااااااقی

معرفااااااااات بااااااااااقی اسااااااااات کااااااااازو نشاااااااااوخ (53 )همان:

شناسای این والیت ، ولیتوان دید می اوج معرفت والیی را در آیار )مثنوی( بیدل دهلویتسااننی اساات و بااه دلیاال انق اااع اعتقاااد بااه شناساای معرفتشناساای تسااننی یااا تنهااا والیاات

کااه ایشااان بااه اماماات ماای بااه ایاان نتیجااه 1اماماات معصااومان پاان از مااوال علاای رساایم و نعاات و رداعتقاااد باااطنی و فاااهری ناادا و سلسااله اكمااه معصااومین ضاارت علاایح

که این»آن هم با صراحت این بیت . 1 (52)بیدل «. جاست دور حقیقت، تمام بلی، انتهایی خو است اختتام /

69‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

بااااه داناااد و مااای )هماااان والیااات تشاااریعی(« ناااوعی»ساااتایی آن را تنهاااا باااه واسااا ه والیااات کلیاه م لقاه»تسلسل و ها ایان قبیال ساتاییمعتقاد نیسات. در معصاومین بعادی « والیت

کاه متعلا باه منتاب ،وردتاوان در بعاد عاام از تفنار اساالمی آ مای مدحت را ناه بعاد خااص تشی) امامیه است.

کااامال اسااالمی ؛اسااالمی اساات _تلفیقاای از عرفااان هناادی ،عرفااان بیاادل ایشااان در . البتااه نگااه ،اما این نگااه ،کند می عناصر اربعه نگاه به «هند»فلسفه با دیدگاه تمامی اشعار خود

حتاای بااا .ود بااودایی و برهمااایینااه شااه، اسااالمی اساات و شااهود، نااوعی شااهود الهاای اسااتبخاای در «جااام مرتضااوی» مثنااوی تعبیرهااایامااا ،آیااد ماایبااه نظاار «اهاال تساانن»کااه از ایاان

کااه د شااگفت محاایط اعظاامهااای مثنوی بیااان بااار ایاان مثنااوی آور اساات آن هاام از ایاان نظاار در م لا) «هساتی علام هساته و»از ایشاان باه عناوان ،شخصیت اهورایی حضرت علای

کاه بیات دوم فاوق مای در چناد بیات خالصاهنیاز کل مثنوی .ندک می یادمثنوی العااده شاود کامال ،«اهل تسنن»عجیب و بر خالف اعتقاد بلناه فراتار ،رساد مای به نظار «شیعی»نه تنها

است بسیار نزدیک «تشی) خواص»دیدگاه عرفانی به، از آن فهااااااااور ب ااااااااون و والیاااااااات نبااااااااوت

جمااااال و جااااالل دو عااااالم حضااااور

بالیااده و در جمااال و «فاااهر والیاات»جوشاایده و در «باااطن نبااوت»والیاات ایشااان ازعناای ی بااه اعتقاااد بایااد دانساات و معناای(، هاار دو جهااان تجلاای یافتااه اساات. جاالل )یعناای صااورت

گفته خود ایشان( یشیع عارفان به صاورت «انبیا»تمام «باطن» در حضرت علی ،و )به ایشاان را ،«فااهر»به صورت ،رسد می امبر اعظمو چون نوبت به پیاست بوده «نهانی»

کلیه حضرت ماوال امیرالما»چنین باید دانست هم کنند. می همراهی ،منینؤوالیت م لقه کلیااه اساات ،طالااب علاای باان اباای بیاات و مفهااوم «باااطن خالفاات و باااطن نبااوت م لقااه

ر و باااطن جهااان فااه در علای امیرالمااؤمنینبیادل هماان والیاات فااهری و باااطنی موالناا .بودن «الجنه النار و قسیم » واضچاست و مفهوم

ید گو می در بیتی دیگربیدل خااااارام احاااااد تاااااا صااااافات ،نباااااوت

رجااوع صاافت سااوی ذات ،والیاات

)همان(

کاه عصااره نباوت اسات ،رساد مای «خالق اهللأتخلقاوا با»بشار تاا ،نبوت در ، اماا در والیات تعاالی )جال فانی شدن در بقای ذات ح ،(ةرجوع این صفات )رسیدن به نفن الم مئن

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

70‌

ینه ر آدعص

تااا « آن»تااا حااد صاافات و در « ایاان»شااناخت خداونااد در ،یااا بااه )بااانی دیگاار جاللااه( اساات ،اداماه امامات و والیات ماوال عقایاد تشای) اینای عشاری و نظرالبته از . حدود ذات است

کنیم. می مرور ،ادامهدر مثنوی وجود داردکه در هایی اشنالکااه مای ایناک بااه ابیاااتی عرفااانی در ساااختار و محتااوا ینای از بهتاارین اشااعاراز نظار رساایم

آیند می سبک هندی به شمار آب و رناااااااااااب فهاااااااااااور خاناااااااااااه ز خااااااااااام

کیفیاااااااااااااااات آورد جااااااااااااااااام شااااااااااااااااعور دو

کاااااااارد اساااااااام بلنااااااااد ،«نبااااااااوت»یناااااااای

فنناااااااااد «والیااااااااات»طااااااااارح ناااااااااام ، دگااااااااار کماااال یقاااین نشاااو ساااتاای هباااه هااار جاااا

کیفیااتی»باارون )یاان نیساات جلااوه ،«دو

خاااااااارام احااااااااد تااااااااا صاااااااافات، نبااااااااوت»

رجاااااااوع صااااااافت ساااااااو ی ذات، والیااااااات ناااااااه ایااااااان غیااااااار آن ناااااااه آن غیااااااار ایااااااان و

«ساااااایر آن ،تااااااا ابااااااد، سااااااوی ایاااااان، از آن

ساااااااااواد آبااااااااااد مساااااااااتی در ایااااااااان نشاااااااااوه

شاااااد ،مخمااااورهااااای دل، بااااه ایاااان جااااام مصاا فی ساات ،ی معرفاات خانااه کااه ماای

ی مرتضااااای اسااااات جبهاااااه، در رحماااااتی

انتظاااااااااااااام ،باااااااااااااود از نبااااااااااااایرا ولااااااااااااایه

جاااااااز شیشاااااااه نباااااااود مربااااااای جاااااااام!ه بااااااا اساات «یاک بااده» یان شیشاه و جاام،ا در

نشااان داده اساات« یااک خااون» دو پیناار ز

کااین جاام اجازای اوسات! خو آن شیشه

کاااین شیشااه همتااای اوساات خاو آن جااام )همان(

فارینی ابیااتی باعات آ العاده بیدل باه اصال و اساا والیات تشاریعی و نباوت توجه فوقگفاات کااه بایااد ناپااریر نبااوت و آفاارین بااه ایاان تصااویر )یبااا از وحاادت جاادایی» شااده اساات

رسیم می ادامه نیز به این ابیات در «.م یندیگر بودنووالیت و الزم و ملزکفااااااااار پااااااااای، شاااااااااد از تیاااااااااب او توسااااااااان

چااااااااو مخمااااااااوری از لمعااااااااه مااااااااوج ماااااااای

رسااااید! «مسااااتی»جهااااانی ز جااااامی بااااه

کیفیااااااااات رساااااااااتی رساااااااااید!پ ماااااااای بااااااااه اسات «سااغر»دم هم ،ای«می» ،به هر جا

کااااااویر» ی جگاااااار تشاااااانه اساااااات «ساااااااقی

کاااویر؟ کمااااال!، چاااه خمسااااتان فضااال و

نشاااااااااااااوه الیااااااااااااازال! محااااااااااااایط قااااااااااااادم، کماااااالت انسااااانی اساااات ماااای، ایاااان جااااا

خااادا دانااای اسااات «سااار جاااو علااام»کاااه

)همان(

‌حکیم‌سنایی‌و‌بیدل‌خلفای‌راشدین‌سیمای ‌آثار ‌دراز سه خلیفه ،خودهای ایی غزنوی و میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی در مثنویحنیم سن

71‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

کرداول اسالم ت درباره بحث خالفات آناان و احساا ماوده ها و بیشتر موضوع اند هستایی هاای مهمای همچاون والیات، علام، نیابات، مؤلفهاست و از اکرم و قرابتشان با پیامبر

اماماات حضاارت باار و غاادیر )کااه بیاات اهل یحتاای تصااریچ باار حاا والیاا و اماماات، حاا هااام جایگااااه « خالفاات»بحثاای باااه میااان نیاماااده اساات و موضاااوع ،دارد(تصاااریچ علاای

بنگریدمحنمی ندارد. به تعدادی از این ابیات کاارد بااه خالفاات چااو دساات بیاارون

کااااااااااارد ه را خاااااااااااون رودخ اهااااااااااال رده

(158: 1377)سنایی،

**

کاای باادو سااپردی ملااک مصاا فی

حیاااادر چگونااااه بااااردی ملااااکیااااا ز (159 )همان:

**

کشاااد ز دشاامن پوسااات کااو علیاای

بااا چنااین دشاامنی نباشااد دوساات )همان(

**

بااااااااود بااااااااوبنر بااااااااا علاااااااای همااااااااراه

کوتااااااااه کااااااان تاااااااو )باااااااان فضاااااااول )همان(

رود و همااان نماای تعریااس و توصاایس بیاارون ساانایی درباااره دو خلیفااه بعاادی هاام از حااده ه اسات و دتشاان را آورو بیشتر قرابت و موده «بودن غار پیامبریار »معمول مانند های مصداقگااردن بناای بان. هاام گناااهی، تمااام تقصاایرها را بااه کااردن آنااان از هاار ا امیااه و چنااین باارای مبااره

یه و ابی که خود اصحاب معاو .«نعل وارو زدن باشد»تواند نوعی می سفیان انداخته است **

اند شدهستایی ی راشدیندر آیار بیدل دهلوی هم خلفا سااااارخو جاااااام صااااادق ،اباااااوبنر

کاااام صااادق شاااراب وفاااا یافااات در

ز پااااااارداز طبااااااا) صاااااااداقت جااااااادا

شااااد آیینااااا نشاااااوخ مصااااا فی آشاانا بااود و باان ،ز احمااد بااه حاا

گاااااار فااااااار از ماسااااااوا بااااااود و باااااان ا

(48 : 1370)بیدل،

**

کااام از عاادل و داد ماای عماار یافاات

بااار آفااااق چاااون اساااتوا، خاااط نهااااد

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

72‌

ینه ر آدعص

ز تمنااین عاادلی باااه چشاام یقاااین

گهاااااار بااااااود ساااااانب تاااااارا)وی دیاااااان (49 )همان:

**

به عثمان چو دور یقاین داد دسات

گشات مسات ز سر جو خم حیا ادب ماااااااااااااااوج زد از ساااااااااااااااراپای او

گهااار ریخااات صاااهبای او باااه جاااام

حسااااااودان ز غفلاااااات درآویختنااااااد

خاون او ریختناد به مستی چو می، (50 )همان:

کاه میارزا عبادالقادر بیادل بارای خلفاای راشادین در مثناوی ملز مناقب « محایط اعظام»ی آورده است، شاید همین ابیات باشند و نقصان مراتاب والیای آناان نسابت باه مقاام شاامخ

کنااار هاام قاارار دادن شااأن مااوال در حضاارت مااوال علاای کااامال مشااهود و معلااوم اساات و در اسات. ایان در حاالی اسات « ما) الفاارق قیاا »اشعار و دیگر خلفای راشدین خود، همان

گفتاایم حتای نگاااه والیات منتاب تشاای) »بااز از جاانن ماادار بیادل بااه حضارت علاای کاه بعاد از « ناوعی»در زمان حیات حضرت یا والیات « تشریعی» نیست و تنها به والیت« امامیه

شهادت ایشان داللت دارد.

‌گیری‌نتیجهحناااایم ،از دو شاااااعر و عااااارف نااااامی« والیاااای در شااااعر شناساااای معرفت»دربااااارخ چااااه آن

آورده ابوالمجااد مجاادود باان ساانایی غزنااوی و ابوالمعااانی میاارزا عباادالقادر بیاادل دهلااویوالیای شناسای معرفتمعیاار هبلناه چنیاد ،شد، نه تنهاا تماامی وساعت فناری ایشاان باود

بود. درباره موالی متقیان علی آنانایشان و اعتقاد و معرفت گرشته در ادبیات دینی، باه )باند مناقب حضرت علی مختلاس هاای ر طول قرون

گرامااای نسااابت باااه آرماااانماااده اسااات آ شناسااای طریقااات خاااود، ایشااااان را و ممااادوحان آن ، مانناادرسااید بااه حااالوت چنااین ابیاااتیتااوان میکمتاار ،دیگاارهااای امااا در دیواناند، سااتوده

شااورانگیز و کااه یشااانو سااتایی مناقااب ا درباااره ماوال اشاعار اباان اباای الحدیااد معتزلاایمقالاه، از بهتارین ابیاات منااقبی و دینای شاعر ایان اغراق، ابیات منتخب در . بی )یباست

است. مؤمنان علی فارسی درباره مقام شامخ حضرت امیر ،پیاااااامبر رحمااااات، محماااااد مصااااا فی ،همچاااااون مقتااااادایی حضااااارت علااااای

در باین تماام مساالمانان، هاسات و مقاام والیای ایشاان تماام فرقاه میاان دربهاایی اکسایرگران

73‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

عاد اب

فتمعر

ی در

والیسی

شنا

سناثار

آوی

دهلدل

و بیوی

غزنیی

کشااااورهای اسااااالمی و غیاااار اسااااالمی نبااااایاندیشاااامندان، اد حتاااای جهااااان _ و هنرمناااادان ضمن احاطاه هست و خواهد بود. والیت حضرت علیبرخوردار احترام از _مسیحیت

کااه باادون توقااس در عهااد و دارد شاامولی باار معصااومین بعااد از خااود ، چنااان بعااد جهااانرا رقاام « عصاار رجعاات»و اساات ت حضاارت مهاادی موعااود)یربنااای والیاا ،عصااری، خااود

وری، آ ماا در روزگاار مباتال باه فان« منتاب شاعر دینای»خواهد زد. نیاز ادبیات دینای و آرماان گرشته ادبی ماسات تاا بتاوانیم باه مرحلاسم و پست مدرنیسپیوند مدرنی از ای هم با سنت و

کاه در گرشاته باشایمهاا سرمشا دیگار فرهنب ،ادبای شناسای معرفتشناخت برسیم . در بااه تماااام را معرفتاای دیاان و آیااین مااا هااای آرمانایااران، اسااالمی نبااایاندیشاامندان و اد نیااز

گسااااتر دادنااااد ساااارزمین گسااااتر اندیشااااه نااااابها و باعااااث پیشاااارفت دیاااان اسااااالم و کشورهای آسیایی و آفریقایی بیت اهل شدند.در

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

74‌

ینه ر آدعص

‌منابعکبیر، بیدل دهلوی، عبدالقادر، دیوان، تهران ام _ .1384یر ______________________ ، محااایط اعظااام، مصاااحچ یوسااافعلی میرشاااناک، تهاااران بااارگ، _

1370. اهلل جوادی آملی )دام فله(، تهاران برگرفته از اندیشه آیت تجلی پیام در اف رسانه ملی، _

کل پژوهی و آموز سیما، .1386اداره کوب، عبدالحسین، _ .1375 ،ات بین المللی الهدی انتشار، گرشته ادبی ایران)رین .1386، تهران طهوری، 8چ جعفر، فرهنب اص الحات عرفانی، سجادی، _ .1383، تهران طهوری، 7چ ، فرهنب اص الحات عرفانی، ______________ _ابوالمجاد مجادود بان آدم، حدیقاه الحقیقاه و شاریعه ال ریقاه، مصاحچ ،سنایی غزنوی _

.1377محمد روشن،تهران نگاه،

.1370البالغه، تحقی شیخ محمد عبده، قم دارالرخاكر، سید رضی، نهج _

.1386، تهران نگاه، 10، چ3عمید، حسن، فرهنب فارسی عمید، ج _ ق. 1299قیصری، داود، شرح بر فصوص الحنم ابن عربی، تهران سنگی، _کافی، تصحیچ علی اکبر غفاری، دارالنتب االسالمیه، _ .1388کلینی، محمد، اصول .1363مجلسی، محمدباقر، بحاراالنوار، تهران اسالمیه، _کلیاااات، مصاااحچ محماااد علااای فروغااای، تهاااران بهااازاد، _ مصااالچ بااان عباااداهلل، ساااعدی،

1382. ساال مهدویت در سبک عراقای،»عصر آدینه، مقاله نامه اصلر، فصل موسوی، سید علی _

.1392پاییز و زمستان ، 12و 11 هفتم، ق.1304ن، کشس المحجوب، چاپ روسیه لنینگراد، هجویری، ابوعلی عثما _

عصر آدینه تخصصینامه علمی _ فصال 19/1/94 افتیدر خیتار 1394زمستان ، 16، شااماااره هشتمسال 15/5/94 ر یپر خیتار

وایی غیبت موسی و بازتولید نظام مشترک ر 1حمید تلخابی

2فرد نعمت باقری 3مجید تلخابی

چکیدهشناسااانه بااه روایاات تاااریخی منجاای غایااب، بااا رویناارد ریخاات ایاان مقالااه

از میاان قاومی آن را باا غیبات حضارت موسای دهناده واحدهای تشنیلدهد تا نظام مشترک این دو روایت روشان شاود. باا وجاود جزكیاات ت بی می

که این دو روایت تاریخی از آن تشنیل شده اند، الگوی واحدی آنها متفاوتی کاااه برگرفتاااه از پژوهی ناااد میرا باااه هااام پیو هاااای پاااراپ و دهاااد. ایااان الگاااو

های تااریخی را بار محاور ایان دهد تا انواع روایت فنرانی است، اجازه می همکند. غیبت منجای، زمینه یادادهایی سااز مؤلفاه الگو تجزیه و تحلیل ها و رو

که در زندگی حضرت موسی به شنل الگویی مثالی و تنرارشاونده است شود. های مرتبط با منجی نیز بازتولید می ه است و در دیگر روایتنمود یافت

کتاب که به رو تحقی اسنادی نوشته شده اسات، باا _ای خانه این مقاله کنی نظار بااه ریخاات گااران فعااال در آن را شناساای ایاان روایات تاااریخی، انااواع گفتماان دینای در بااب غیبات و شناسایی می کند و الگاوی واحادی از یاک

گونه ی اراكه میمنج که این الگاو ناه تنهاا در ایان روایات، بلناه در دهد، به ای کااه حااول محااور غیباات و انتظااار هااایی هاام بااه چشاام می دیگاار روایاات خااورد گرفته .اند سامان

کلیدواژگان، غیبات شناسی، غیبت حضارت موسای منجی، غیبت، پراپ، ریخت

.حضرت امام عصر

(.talkhabi64@yahoo.com)نویسنده مسئول( ) . دانشجوی دکتری حنمت هنر1کارشنا ارشد پژوهی هنر2 .. استادیار جامعة المص فی العالمیه. .3

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

76‌

ینه ر آدعص

‌مقدمهکهانباور به وجود و فهور فردی کسوت منجی جازو کاه هماواره فنار در الگوهاایی اسات

ساازی در طاول تااریخ شاده سااز دساتاوردهای جریان بشر را به خود مع اوف داشاته و زمینهآل متمایال باوده و در است. بشر همواره از وضعیت اکنونی خویی به سمت وضعیتی ایادهکاارده اساات. بساایاری از تلییاارات و تحااوالت جامعاا تااوان ی بشااری را می هتحقاا آن تااال

آمد این میل و نیاز ف اری دانسات. انتظاار بارای فهاور منجای، بارخالف تعریاس شاایعی پیگراشاااتن فااارض می کناااد، زمیناااه و بساااتر کاااه وجاااود دارد و آن را معاااادل دسااات روی دسااات

گااویی فاارد منتظاار، همااواره مناسابی باارای فراخااوان و تااداعی ایاان میاال ذاتاای و ف ااری اساات. ساازد. آل در خاود مهیاا می را برای تلییر وضعیت اکنونی خود به وضعیت ایادهآمادگی الزم

کاه می خاوانی می از روایت هام 1چنین روینردی با توصیس پراپ تلییار از یاک »گویاد یاباد های پااراپ بااه ایاان تعریااس از روایاات، نق ااه شااروع بررساای« پاااره بااه پاااره درساات شااده دیگاار.

، اسااا هاار «رخااداد»نامااد. بااه نظاار او، می« رخااداد»هااا را آیااد. او ایاان تلییاار پاااره حساااب میی ا دربااره شناساانه ( پراپ در ضمن م العات ریخت18 1371روایت است. )اخوت،

کااااه بااااا دیگاااار ها و داسااااتان قصااااه کهاااان و اساااااطیری، فااااار از موضااااوع و داستانشااااان های ها پاای باارد. ن داسااتانها تفاااوت دارنااد، بااه نظااام پنهااان و مشااترکی در بااین تمااام ایاا داسااتان

پااااراپ، م العاااااتی را باااار اسااااا قواعااااد صااااوری انجااااام داد. بااااه همااااین دلیاااال، ایاااار را باار »هااا بااه معنااای توصاایس حنایت« شناساای ریخاات»شناساای خوانااد. ناازد او، واله ریخاات

کال حنایات اسا واحدهای تشنیل دهنده آنها و مناسبات این واحدها باا ینادیگر و باا ( در واقاااا)، او بااااا انجاااام م العااااه ت بیقاااای در مااااورد 145 -144 1370)احماااادی، « اسااات.که تمام این متون، ساازمانی نهفتاه، شابیه هام هساتند. وی قصه های مختلس متوجه شد که تمام قصه به تواند به نظامی مشترک تقلیال ا را می های مورد م العه این نتیجه رسید

که باا ینادیگر پیوناد دارناد. او ایان دهد و این نظام مشترک از عناصری تشنیل شده است کدام مجموعاه قاوانین، قصه یابد کرد و هدفی این بود تا در ها را از جنبه ساختاری بررسی

سازند؟ ساختار یک قصه را میو باا الگاو قارار دادن « منجای»و شخصیت وابسته باه آن یعنای « انتظار»با دقت در مفهوم

1. Propp

77‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

کااه در تماام رو م العاات پااراپ درمی کااه حاول محااور انتظااار و هااا و داساتان ایتیاابیم هایی کارکردهااای تنرارشاااونده منجاای سااایر می کاااه کاااار اساات ای را کننااد، سااااختار مشااابهی در

زند. در این های مرتبط با بحث انتظار و منجی رقم می کند و آنها را در داستان بازتولید میروایات زنادگی حضارت نوشتار سعی بر آن است تا ضمن بررسی این واحادهای مشاترک در

، بار ایان ننتاه ی پنجم از زندگانی ایان پیاامبر اولاوالعزم( و حضارت مهادی موسی )دورهکاه مفهاوم منجای و اجازای روایت کید شاود سااز آن صارفا مخاتص وضاعیت غیبات اماام تأ

کااالن های بساایاری را نیساات و در طااول تاااریخ، نمونااه عصاار تااوان منجاای می روایاات بااا کرد. ت بی داد و بررسی

کااوه طااور _ ی پاانجم زناادگی حضاارت موسااای دوره مبتناای بااار _ساافر حضاارت موساای باااه کاااه زمینه کاااه از ی منجااای می هاااای دیگااار دربااااره موقعیت سااااز خااارده ماااوقعیتی اسااات شاااود

تاوان بهاره بارد. در واقا)، ایان های این موقعیت به نف) نشاان دادن بحاث منجای می فرفیتای دربااره بحاث ی عناصر مشترک و تنرارشاونده دهدوره از زندگی حضرت موسی، دربردارن

خوانی و ت بی دارد. غیبت به معنای های آن هم غیبت و منجی است و با عناصر و مؤلفهکه طالبان نیل به محضر امام نتوانند به آساانی باه مقصاود خاود برساند. بناابراین، آن است

تااوان دوران را نیااز ماای _ در اینجااا دوره پاانجم زناادگی حضاارت موساای _غیباات انبیااای دیگاار کباارای حضاارت حجاات مانناادگی دارد. غیباات ایشااان خوانااد. ایاان دوران بااا دوران غیباات

شاااباهت حضااارت »فرمایاااد ایااان شاااباهت و اشاااتراک می نیاااز باااا اشاااراف باااه اماااام بااااقر، طوالنی بودن تر و غیبات آن حضارت و مخفای باودن والدتای و به موسی مهدی

های بعااد از غیباات آن حضاارت اساات تااا آننااه و خوارداشااتسااختی شاایعیانی از آزارهااا کناد. ج 1404)مجلسای، « خداوند اجازه فهور و یاری و پیاروزی او بار دشامنانی را صاادر

نیاااز بااار مشاااابهت سااااختاری ایااان دو غیبااات و ( در واقااا)، در دیااادگاه اماااام بااااقر212، 51کیدی احسا می شود. سلسله مفاهیم مرتبط با آن تأ

معناااای چشااام باااه راه باااودن و آر)وی تحقااا نویاااد جهاااانی انساااان باااه فااارج و انتظاااار باااه»بختی و رهااایی بشاار اساات. انتظااار، همااواره آماااده ی سااعادت، خااو گشااایی، دربردارنااده

کاه توقا) رخاداد آن مای رود. ایان انتظاار، ساازنده، تعهادآور و شدن برای پریر امری اسات ریخ بشااار اسااات. باااه عباااارت دیگااار، های جااااری در تااا بخااای باااوده و ینااای از سااانت تحاارک

غیبت منجی، سنتی دیرینه و الگویی جاافتاده است. این مضمون دینی دارای معاانی و »

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

78‌

ینه ر آدعص

کااه بااه صااورت فراگیاار، ایااده مایااه تلویحااات مهاادوی بااوده، نقی ی روایاای را متااأیر ای اساات (8 1394 فرد، )تلخابی و باقری« نماید. سازد و آن را پویا و پرتحرک می می

کاااه قهرماااان )در اینجاااا، حضااارت موسااای حلیااال و باااازخوانی دوبااااره موقعیتباااا ت هاااایی کیفیتو حضاااارت مهاااادی انگیزی از شااااگفت هااااای ( در آنهااااا ناپدیااااد شااااده اساااات،

گرشااااته، برخاااای هااااا آشاااانار می عناصاااار داسااااتانی موجااااود در ایاااان موقعیت شااااود و از آن از بحاث غیبات و منجای را الگوهای تنرارشونده در این دو غیبت، نظام واحاد و مشاترکی

شوند. موجب می

‌غیبت‌منجی وایت‌در ‌الگوی‌برسازنده‌رکاه آنچه از تاریخ و رویدادهای آن به ما رسیده، در قالاب روایاات و داساتان هایی اسات

های ماورد نیااز درام را دارناد. چااه از انساجام سااختاری و روایای بااالیی برخوردارنااد و مؤلفاهاناد. باه ها باه دسات آمده درام، از ب ن همین روایاات و داساتان های بسا، بسیاری از قاعده

گون دارد و خود را به شنل الگوهای عبارت دیگر، تاریخ وقای) و حقای ، ساختاری روایتگونااگونی اسات. بایاد در روایی منسجمی اراكه می دهد. تعریس روایت، محمل تفسیرهای

که تعاریس محتوایی از روایات، هماوار ی ه قابال تشانیک اسات و معماوال دایارهنظر داشت کاااملی ندارناد. بااه کااافی و کااه همااواره می شامول یااه ایاان معنای ای دیگاار، تعریفاای تاوان از زاو

کاه تعریس کرد های دیگاری از موضاوع و دیگار را تحات الشاعاع قارار دهاد و جنباه هاای اراكه ماا را باا انباوه متفااوت و ها، روایت را روشن سازد. در واق)، روینرد تحلیل محتوایی داستان

های ساازد. پاراپ بعاد از بررسای قصاه رو مای هایشان روباه ها و نقی رنگارنگی از شخصیتگونه طبقه پریان به که هر ها مایاه بنادی بار اساا عناصار داساتان یاا درون این نتیجه رسید

د ( باااا ایاان حااال، روینااار145 1370)احماادی، « فاقااد نظااام و من اا درونااای خواهااد بااود.»فناااارانی، تقلیاااال دادن روایاااات بااااه عناصاااار بنیااااادین اساااات و ی او و هاااام شناسااااانه ریختسازد و تماامی ی روایت را برجسته می دهنده ترین واحدهای تشنیل ترین و اساسی کوچک

کارکردهایشااان را در دایاره شخصایت دهااد و نظااام ی مشااخص و محاادودی ساامان می ها و کااه قاباا مشااترکی از آنهااا اراكااه می بناادی اساات و امنااان ت بیاا آنهااا را در دیگاار ل طبقهدهااد

ر می روایت کاه ساازد. پاراپ و هام ها میسه یافتناد هاای هماه داساتان فنارانی باا ایان شایوه درتاوان تقلیال داد و بار اساا ایان عناصار، الگاوی شان می موجود را به عناصر تشنیل دهنده

79‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

کرد. در واق)، رو آنها به جای موجود از های افزودن به انبوه تعریسساخت روایت را اراكه سازد تا الگوی ا محدود می دهنده روایت، خود روایت را به جزكیات و واحدهای تشنیل

کنااد و دسااتور )بااان روایت هااا، نظااام حاااکم باار انااواع مشااخص و فراگیااری را از آن اسااتخراج یابد. روایی و ساختار آنها را در

کید بر وجه صوری رو ی پاراپ شناساانه های ریخات ایت، آن را با دیدگاهاین نوشتار با تأدهد و وجوه اشتراک مفهوم غیبات و ضارورت یاافتن فهاور منجای فنرانی ت بی می و هم

در هاار دو کنااد. را در دو روایاات غیباات حضاارت موساای و حضاارت مهاادی)عج( تحلیاال میکاااه روایااات، عاااالوه بااار شخصااایت کاااار اسااات کارکردهاااای مشاااابهی در های قابااال ت بیااا ،

کند. می تواند الگوی واحدی از مفهوم غیبت و منجی را تداعی گارمن، که اشاره شد، از دید اندیشامندانی چاون پاراپ و روایات از ساه پااره 1همان طور

ی شااود. دو پاااره ی اول بااه پاااره انتهااایی را شااامل می تشاانیل شااده اساات و حرکاات از پااارهی ابتادایی، هماه چیاز در اوت دارناد. در پاارهی انتهایی با یندیگر تشابه و تف ابتدایی و پاره

که در پاره ی انتهایی، حاداقل یاک تلییار و تحاول وجاود حالت تعادل قرار دارد، در صورتی ی ابتاادایی ارتباااط مسااتقیم دارد. روی هاام رفتااه، خواهااد داشاات. ایاان تلییاار حتمااا بااا پاااره

ده اساات موقعیاات بنیااان روایاات در درام داسااتان محااور، از سااه بخاای اساساای تشاانیل شاای( یانویاه. ایان ساه مرحلاه، شارح ی( بیناابین؛ موقعیات )پااره ی( اولیه؛ موقعیت )پااره )پاره

گرر از مرحله ی ساوم اسات. ی نخست به مرحله تبدیل شدن موقعیتی به موقعیت دیگر و گاارار، قاعااده کااه ایاان بنیااان ساااختاری هاار »ی نهااایی و اساساای هاار شاانل و روایاات اساات

وضااعیت _3گارر؛ _2وضاعیت پایاادار؛ _1ی اصالی تشانیل شااده اسات پایااه روایات از ساهکاالن در ایجااد طارح و توطئاه باه 121 1387)احمدی، « پایدار. گرار به عناوان معیاار ( این

کاااااه امناااااان تجزیاااااه و تحلیااااال سااااااختار روایااااات را بااااار مبناااااای شااااامار مااااای رود. معیااااااری کنناده و نیاروی بین، دو نیاروی تخریبآورد. در این های محتوایی به وجود می بندی جم)گرر از وضعیت پایدار اولیاه باه وضاعیت بحرانای و در پایاان، وضاعیت سامان دهنده، سیر

ر می سازند. پایدار جدید را میسه

1. Greimas

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

80‌

ینه ر آدعص

کننده یروی تخری

ی ا تهایی پاره ی ابتدایی پاره ی میا ی پاره

دهنده یروی سامان

خااورد؛ فاارد در پاااره و نیااز چنااین الگااویی بااه چشاام می در مفهااوم انتظااار و فهااور منجاایی انتظار، خواستار فهور منجی است، اما وضاعیتی پایادار دارد. ایان انتظاار موقعیت اولیه

یابد و بارای تحقا یاا میال کننده جهت و تحرک می ی میانی از سوی نیروی تخریب در پارهکااانونی تلییاارات و واقاا)، نق ااهزنااد. در بااه فهااور منجاای، ساایری از رخاادادها را داماان ماای ی

دهااد و کننااده روی می ی میااانی بااه دلیاال اعمااال فشااار نیااروی تخریب ایجاااد بحااران در پااارهی انتهایی بر اسا ورود ی سوم یا پاره آید. در پاره ی بر هم خوردن تعادل به وجود می زمینه

یااادادهایی در قالاااب روایتااای معناااادار و م نیاااروی ساااامان نساااجم رقاااام بخی، مجموعاااه روشود. در این معناا، انتظاار خورد و تعادلی دیگر و در شنلی معموال بهتر و واالتر برقرار می می

شود و عالوه بر طنین معنایی چندگاناه، از تعریفی انفعالی به رخدادی فعال و پویا بدل مییادادهای داساتانی را باه راه مای ی به هم تنیده مجموعه کیاد ی رو نظاری انادازد. در واقا)، تأ

کااارآیی و کااه مفهااوم منجاای، در بسااتر و اتمساافری ایاان نوشااتار باار ایاان فاارض اسااتوار اساات کناااار خاااویی اساااتوار ساااازد و باااا آنهاااا کاااه مفااااهیم و عناصااار دیگاااری را در موضاااوعیت دارد کامال و واصال باه گارفتن صارف شخصایت منجای، روایات ارتباطی ارگانیاک یاباد. در نظار

کاه الزم و شود. منجی منظوری را موجب نمی کارکردهاایی نماود دارد در ارتباط با عناصر و کارکردهاای ال آن و گارفتن عناصار منمه ملزوم آن هستند. وجود و فهور منجی بدون در نظر

کاه فهاور وی را ضارورت مای آن بخشاند، بای معنای اسات. در الگاوی روایای پاراپ، ایان هاا گفتمااانی درناااد و کااه نقاای روایاات را تااا رساایدن باااه مجموعااه روابااط بااین عناصاار هساااتند

کنناد و هایچ یاک از عناصار، باه تنهاایی و باه طاور ساختاری منسجم و نهاایی همراهای میکاماال کارکردهااا کننااده مسااتقل، ی روایاات نیسااتند. از ایاان رو، م العااات پااراپ فقااط روی

که کارکردها را انجام می استوار است و به شخصیت هایی دهاد. دهند، اهمیات نمی این

81‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

کوچکاز دید ا کارکردها ترین واحد روایی هستند. و، کارکردهاا و ارتبااط ارگانیاک آنهاا باا هام می ی م لب باه در ادامه یم و ایان عناصار و پاردا)

گارمن باا)بینی کارکردهاای مارتبط باا ایان مفهاوم را از خاالل نظریاه پاراپ و بحث منجای و ار سااده و انتزاعای و البتاه ی این افراد، رخدادها در یک مدل بسی کنیم. بر اسا نظریه می

هاا بار مبناای یاک های ایان پژوهشاگران، تماام روایات گیرند. بر اسا پژوهی فراگیر قرار میکاه آن را ریزی شاده پایه 1«ابرساختار» کلای روایات»اناد یاا طارح پانج تاایی )باه دلیال 2«طارح

شاود تلییار میاین صورت تعریس گویند. بر این اسا ، روایت به پنج مرحله بودن آن( می و تحول از یک حالت به حالت دیگر. این تلییر و تحول از سه عنصر تشنیل شده است

کااه رونااد تلییاار و تحااول را بااه راه می _1 کننااده اناادازد )یااا همااان نیااروی تخریااب عنصااری در داستان(؛

که _2 بخشد؛ بخشد یا تحق نمی این تلییر و تحول را تحق می عنصر پویایی کاااه عنصااار _3 دهاااد )یاااا هماااان نیاااروی ایااان روناااد تلییااار و تحاااول را خاتماااه می دیگاااری

(Reuter, 1991 31دهنده در داستان(. ) سامانگرر از الیه سیر »های رویی و عینی را های ژرف و انتزاعی به سوی الیه گرمن این سیر و

الیاه میاانی سااخت، ، سه الیه مختلس یعنی ژرف«سیر زایشی معنا»نامد. می« زایشی معناکه الیه میانی به حسااب مای آیاد، شاامل معناشناسای و روساخت دارد. الیه معنایی روایی

که در هایی انتزاعی و مقوله روایتی و نحو روایتی است. در معناشناسی روایتی، ارز هایی هااای انتزاعاای و ناااب ساااخت وجااود دارد، بااه شاانل نقاای معناشناساای بنیااادی و در ژرف

که در خود، محتوای یک مقوله معناشناسی را یابند تجسم می ، مانند نقی موضوع ارزشی همراه دارد.

کنی گرمن در تنمیال بحث کیاد می هاای پاراپ بار اناواع کناد و الگاویی گاران روایات تأکنی کااه در روایاات گااران اراكااه می یاباات از ایاان هااای مختلااس قاباال شناسااایی و اراكااه دهااد

کنی کنی کنی گااران در الگااوی هسااتند. تعااداد گاار اساات، امااا گااران یااا نحااو روایاات شاای تواند فقط برخی یا همه آنها را داشته باشد روایت می

کنی گر فرستنده یا تحریک کنی _1 کاه فاعال کسای اسات ب او گار را باه کنناده یاا مسابه

1. Super - Structure 2. Schema Canonique

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

82‌

ینه ر آدعص

دهد. فرستد و دستور اجرای فرمان را می مأموریت میکسی است کنی _2 گیرنده یا سودبرنده او کنی گر کنی فاعل برد. گر سود می که از که عمل می کنی _3 کسی است رود. کند و به طرف شیء ارزشی خود می گر فاعل او کنی کنی _4 گر است. گر شیء ارزشی او هدف و موضوع فاعل که ماان) می کنی _5 کسی است کنی گر بازدارنده او گار باه شایء ارزشای شاود تاا فاعال

برسد.کنی ریگر یا کنی _6 که به فاعال کسی است کماک می دهنده او کناد تاا باه شایء گار

(Riffaud, 2002: 55ارزشی برسد. )

‌خالصه‌داستان‌دوره‌پنجم‌حضرت‌موسیپن از هالک فرعون، قوم بنی اسراكیل در انتظار احنام جدید بودند و از موسی خواستار

کتااااب و های کتااااب آسااامانی شااادند تاااا م ااااب دساااتورالعمل کنناااد. موسااای ایااان آن رفتاااار کاوه طاور و پارداختن باه سای کرد. خداوناد او را باه مجموعه احنام را از خداوند درخواست

روز عبااادت و روزه فراخوانااد. ساای شاابانه روز بااا عبااادت و مناجااات موساای بااه درگاااه شاابانهگرشات. خداوناد ده شابانه روز دیگار بار مادت عباادت موسای افازود و در ایان فاصاله، خدا

گفت و قدرت گفتار ازلی خود با وی سخن که خداوند با موسی به جایگاهی دست یافت دار پیااام خااویی ساااخت. موساای بااه همااراه تجلاای خااود را بااه وی نشااان داد و وی را اماناات

کننده گیر ده یا سودبر ده کنشگر رستنده یا تحریح کنشگر

کننده کنشگر رستنده یا تحریح

کنشگران یاری دهنده کنشگران بازدار ده

کنشگر اعل

ء ارزشیشی

83‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

کاااااه در فاصاااااله غیبااااات چهااااال روزه کاااااه رساااااالتی باااااود، نااااازد قاااااومی برگشاااااتت اماااااانتی گوساااالههاااای ساااامری دچاااار ترد و بااار ایااار جوساااازی پرساااتی پرداختاااه بودناااد. یاااد شاااده و باااه

رون رود، باه یاسبحان و نزول تورات از شهر ب یمناجات با خدا یبرا یننه موسیقبل از اکاه غا گفتااه بااود دسااتور یبااه موساا یکشااد. وقتا یروز طااول م یاز آنهااا سا یب بااودن ویااماردم

ل یاساااراك یاد، بنااار افتااایده روز باااه تاااأخ یگااار بماناااد و بازگشااات موسااایداده شاااد ده روز د)محماادی اشااتهاردی، « کااه بااه مااا داده بااود، عماال نناارد. یا بااه وعااده یموساا»گفتنااد 1386 268)

گو خوانادن موسای و اساتفاده سامری از تردید و دودلی قوم بنی اسراكیل بهره برد و با درو گوساله از میل و اشتیاق قوم برای بت ساتی آن ای آوازخوان ساخت و مردم را به پر پرستی،

کااوه طااور، بناای کااه پاایی از رفااتن موساای بااه سااوی کاارد. در روایااات هساات گمااراه فراخوانااد و کاه بات مای اسراكیل در مسیر بیت پرساتیدند. بنای اساراكیل المقد با قومی مواجاه شادند

کااه از موساای خواسااتند معبااودی باارای آنااان قاارار گرفتنااد چنااان تحاات تااأییر ایاان مراساام قاارار که بنی اساراكیل مساتعد بات برمی دهد. از این داستان هاای گیاری پرساتی بودناد و بهاناه آید

ی ده روز پرساتی باود. در غیااب موسای و در فاصاله مفرط آنان نیز از سر همین تمایل به بتگرویدند. در این باین، تاال دیرکرد موسی، بخی بزرگی از آنها به بت هاای هاارون، پرستی

تی نزدیک بود باه خااطر سارزنی بنای اساراكیل جاانی جانشین موسی راه به جایی نبرد و حکااه هنااوز بااه موساای و بازگشااتی ایمااان بااه خ اار افتااد. در واقاا)، او نماینااده ی منتظراناای بااود

داشاتند، امااا راهنااار الزم بارای هاادایت و ماادیریت بناای اساراكیل را نداشاات. تنهااا بازگشاات که سبب شد بنی اسراكیل به ساختی و دشاوا دوباره گمراهایی موسی بود شاان ری، متوجاه

گمراهی و بت گاهی از پرستی از بنی اسراكیل به تندی با چناد دساته شوند. موسی پن از آکارد. وی ابتادا از نافرماانی قاوم و بی باا ماردم ساخن ی خداوناد اعتماادی باه وعاده صحبت

گمراهاااای خااااویی دانسااااتند و تقصاااایرها را بااااه دو او ب گفاااات. مااااردم، سااااامری را مساااابهکه نماینده موسی در غیابی باود. انداختند. روی دیگر خ اب موسی به سمت هارون بود

که چرا علیه بت انگیازان واکنشای نشاان ناداده پرساتان و فتناه موسی از او توضیچ خواست گفت فنر می که واکنی نشان دادنای باعاث ایجااد تفرقاه در قاوم است. هارون کرده است

کارد. او پرساتان مبا ترسید اگر با بت شود و می می کناد، موسای، او را بازخواسات خواهاد ارزه کفایاات گمراهاای سااامری کااردن بااه بازگشاات موساای باااور داشاات، امااا تااال او باارای خنثاای

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

84‌

ینه ر آدعص

تاار و واالتااری از نیااروی گاار سااامری بااه نیااروی باازرگ نناارد. در واقاا)، در مقاباال نیااروی تخریاابکااه ایاان نیاارو تنهااا در موساای بااه عنااوان منجاای قااوم تبلااور یافتااه بااود. جالااب هااارون نیاااز بااود

گفته این که نام اصلی سامری، موسی بن ففر بوده و بعدها به سامری تلییر ناام اند جاست هااای خااود، امااا در جهتاای یافتااه اساات. در واقاا)، موساای در مقاباال نیرویاای در حااد و اناادازه

که در اشنال مختلس نمود مای معنو صس کرد؛ تقابل خیر و شر یاباد. ساامری راه آرایی دانست و از این رو، به آن جارب شاده باود. سارانجام و آیین خود را )یباتر از آیین موسی می

کاارد و نفاارین موساای در حاا او محقاا شااد؛ چااون سااامری موساای، سااامری را از جامعااه طاارد « مادعی دروغاین»، ی، خداوناد، ساامریتایدر تنهایی و عزلت و بیماری جان داد. بناا بار روا

گ مرماااوز یمااااریرا باااه ب کسااا یرداریاااو وا کاااه تاااا زناااده باااود، توانسااات ینم یمباااتال سااااخت هااا نهاااد و همچنااان ابانیمبااتال شااد، او ساار بااه ب یماااریرد. چااون بااه آن بیاابااا او تمااا بگ

کااات رسااا یمااااریگرفتاااار ب ( 281، 6 ج ق1405،ید. )قرطبااایو نفااارت جامعاااه باااود تاااا باااه هال را از انحاااراف و ساااقوط نجاااات لیاساااراك ین باااار، بنااایچنااادم یباااه ایااان ترتیاااب، موسااای بااارا

کااااارده خاااااود پشااااا داد. آن کردناااااد. یهاااااا از مان شااااادند و از پروردگاااااار خاااااود طلاااااب آمااااارز کااه نفاان خویصااح یهااا زمااان توبااه آن»کاارد یوحاا یخداونااد بااه موساا شاااتن یچ اساات

کننااد و آن را از شاارارت ینفسااان یهواهااا یعناایرا بنشااند؛ هااا پاااش یکار ها و تبااه را ساارکوب گونااه تماااگرداننااد و هااا را ن صااورت، خداونااد، توبااه آنیاارهااا سااازند. در ا یالت نفسااانیاز هاار 1«.رفتیخواهد پر

وایی‌داستان‌دوره‌پنجم‌حضرت‌موسی‌و‌تطبیق‌آن‌با‌الگوی‌منجی ‌تحلیل‌ردر این قسمت با نظر به نظام مشترک حااکم بار اناواع روایات، مفهاوم انتظاار در دو روایات

از میاان قاومی و غیبات اماام ی حضرت موسی ل روزهتاریخی مشهور یعنی غیبت چهشاود. فرضایه محاوری ایان ی هر دو واکاوی می دوازدهم شیعیان، بررسی و الگوی برسازنده

کااه بااا وجااود تفاااوت مضاامونی و عناصاار تاااریخی ایاان دو مقالااه باار ایاان اصاال اسااتوار اساات کاه باا ینادیگر روایت، دستور )بان و الگوی ساختاری مشاابهی در هار دو روایات وجاو د دارد

یابند. پوشانی نظری می همکاه ی مشاخص تقسایم می باه پانج دوره به طور معمول، زندگی حضارت موسای شاود

.97_ 85ات یطه، آ؛ 145و 144آیات ،اعراف؛ 54ه یهای بقره، آ . نک سوره 1

85‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

یااادادهای مهااام و سرنوشااات ساااازی در زنااادگی حضااارت موسااای بودناااد هااار یاااک، محمااال رو ی اسااراكیل تااأییر بساازایی داشااتند. از بااین ایاان پاانج دوره، باار دوره و در سرنوشاات قااوم بناای

اسااااراكیل ی تعامااال حضاااارت باااا قااااوم بنااای پااانجم زنااادگانی حضاااارت موسااای یعناااای نحاااوهیاااادادهای مربااااوط بااااه کاااارده و رو ی موساااای ایم؛ چااااون غیباااات چهاااال روزه ایاااان برهااااه تمرکااااز

یافااااات احناااااام الهااااای در ایااااان برهاااااه اتفااااااق مااااای افتاااااد. در ایااااان دو موقعیااااات بااااارای درتااوان برشاامرد. ایاان می م عصاارهااای بساایاری بااا موقعیاات غیباات امااا همسااانی یادشااده،ی ایان مقالاه، شناساانه اتفاقی نیستند و بنا بر دیدگاه ریخت ها و اشتراکات صرفا همسانی

کاه هاای همساان دیگار در ایان دو روایات و روایات بیانگر الگوی ساختاری مشابهی هستند گرفته اند. بستر آن شنل

غیبات و فهااور منجای و رهااایی عناصار مرکازی روایاات در هار دو روایاات تااریخی، مفهااومگمراهاای و فریب اساات. حضاارت موساای هااای کاری در حناام منجاای قااومی از دساات

گمراهی و عراب الهی مای سامری عمل می نیاز رهاناد. حضارت مهادی کند و آنها را از کاه او تنهاا منجای قاومی نیسات و در قالب منجی آخرالزمانی فهور می یاباد باا ایان تفااوت

درآمااد ایاان نجااات و رهااایی، گیاارد. البتااه پاایی کاال بشااریت را در باار ماایی شاامولی، دایاارهکااارکردی غیباات اساات. منجاای باارای ماادتی از نظرهااا غایااب می شااود. ایاان غیاااب نااه تنهااا

کااه در نهایاات بااه انفعااالی و خنثاای ناادارد، بلنااه آغااازی باار شاانل یاادادهایی اساات گیری رودو منظر قابل تأمل است؛ ینای شود. این غیاب از او ختم می بخشی فهور منجی و نجات

سازد تاا تاوان تخریبای خاود را اعماال فراهم می« مدعی دروغین»هایی را برای ایننه فرصتای را در ب ان روایات موجاب شاود. از ساوی دیگار، محاک و آزماونی اسات کند و جریان تاازه

کااه مااورد خ اااب ماادعی دروغااین قاارار ماای کسااانی و گیرنااد. از منظاار م العااات پااراپ باارای گاار شخصاایت رویناارد ساااختارگرایانه گیومااه قااارار ا ، ا هاااای ایاان دو روایاات تاااریخی را در

کارکردهاااای مشاااابهی روباااه کاااه از الگاااوی واحاااد و همساااانی پیاااروی رو می دهااایم، باااا شاااویم کنی کننااد. باارای نمونااه، هاار دو روایاات دارای یااک پاای می کااه گااران رنااب اصاالی هسااتند

دهند. ام میهای خود را روی همین محور انج کنی . پاره ابتدایی1

کااوه طاااور ماای _تااورات _موساای باارای درخواسااات ناازول احناااام الهاای رود و هاااارون را باااه

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

86‌

ینه ر آدعص

کنی اساااراكیل قااارار می جانشاااین خاااود در میاااان بنااای گااار دهاااد. در واقااا)، موسااای در حنااام کنی کناد. هاارون موفاس اسات تاا بازگشات هاارون اع اا می گر فعال را به فرستنده، نقی

اسااراكیل را باار عهااده بگیاارد. هااارون بااه همااراه ی موساای، هاادایت و رهبااری قااوم بناای دوبااارهکنی کاه از فهاور موساای در قالاب رهااایی و نجاات سااود قاومی نقای گیرناده را نیااز دارد گاار

کااه دربردارنااده می ی آغاااز روایاات شاانل ی تعااادل اولیااه اساات، ن فااه باارد. در ایاان وضااعیت شااااود و آنهااااا را در وضااااعیت انتظااااار باااااقی د دور میگیاااارد؛ موساااای از هااااارون و قااااوم خااااو مییادادهای پساینی اسات و چاه بساا ایان غیااب در می گرارد. جدایی او از قومی، سرآغاز رو

حنم آزمونی برای محک و سنجی انتظار واقعی هارون و قومی است. خداوند متعاال باه که گوساله پرساتیدند، منظور امتحان قومی، فهور آن حضرت را به تأخیر انداخت تا آنان

نیااز خداونااد، فهااور را بااه تااأخیر از خداپرساتان جاادا شااوند. در مااورد حضاارت مهاادیکااه در ایمااان خااود راسااخند، کشااانده اساات. تنهااا افاارادی انداختااه و منتظااران را بااه آزمااون شایستگی رستگاری را دارند. در واق)، غیاب رهبر قوم، سانب عیااری بارای افاراد اسات تاا

کااه تنهاااا بااه دلیااال شااارایط و مصاالحت ایمااان واقعااای ها، هماااراه مؤمناااان نمااود یاباااد و آناااان هستند، دستشان رو شود.

کااه باعااث بااه کااوچنی از شاارایط آخرالزمااانی اساات ایاان مرحلااه از زناادگی موساای، نمونااه هاا فعاال شادن نیاروی شود. ینی از ایان نقی ای می پردازان تازه ها و نقی وجود آمدن نقی

کااا تخریاااب ه در داساااتان موسااای، ساااامری ناااام دارد و در روایااات غیبااات اماااام کنناااده اسااات کااه بااه آن اشاااره میعصاار ااال اساات گاار فعااال( یااا شااود. فاارد منتظاار )کنی ، ملقااب بااه دجه

جوگر بایااد در مساایر رساایدن بااه خواسااته خااود محااک بخااورد و امتحااان و شخصاایت جسااتکاه شخصایت را د پن دهاد. ایان چاالی و آزماون ر تصامیم خاود هاا مانناد ماوانعی هساتند

، موفاا بااه پشاات ساار «هااادی»هااای گااری کننااد. وی بااا عزماای راسااخ و هاادایت مصاامم ماایهاا، زمیناه را بارای امتحاانی ی به هم پیوسته آزمون شود. این رشته ها می گراشتن این آزمون

گاهی از راهنمایی تر فراهم می بزرگ های سازد. شخصیت همواره در حال فراگیری است و شود. مند می هاستاد نیز بهر

یاارویی وی باا موانا) افاازایی هار قادر نیااز شخصایت حیااتی تار باشاد، قادرت مقابلاه و روها موقعیتی حساا را گرارد. آزمایی ها را با موفقیت بیشتری پشت سر می یابد و آزمون می

ا های دروناای آورنااد. او در تضاااد بااین نیاااز خااود و وسوسااه باارای شخصاایت بااه وجااود ماای

87‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

گاااهی بااه د میگرفتاار تردیاا شااود. تااوازن بااین دو نیاروی مخااالس برآمااده از درون شخصاایت، کارکردی درام بحران می یابد. پردازانه می انجامد و

کننده . نیروی تخریب2

کاه بات با زمیناه کردناد، بسایاری از بنای ای ی ساامری گوسااله اساراكیل باا پرساتان ایجااد ی تاریخی آن، ضرورتی دراماتیک زمینه کننده فار از منحرف شدند. فهور نیروی تخریب

گاار نواخاات ماای ی پاانجم موساای شاانلی خ اای و یااک اساات و باادون آن، روایاات دوره یابااد. اکاارد، ماهیاات درام ایاان دوره ی پاانجم موساای اخااتالل ایجاااد نماای سااامری در داسااتان دوره

یااادی باای معناای می کاام یافاات وحاای رنااب و تااا حااد ) شااد. در ایاان صااورت، موساای پاان از دری زنادگی از سار گشات و روال عاادی و روزماره انی در قالب تورات به میان قاومی بازمیآسم

کنی گرفته می کاه گر بازدارنده و ضد قهرمانی را باازی می شد. در واق)، سامری، نقی کناد باارد. افتااد و تااأییر درام روایاات را از بااین ماای باادون آن، بازگشاات و فهااور موساای از جلااوه ماای

گمراهی فریب تار و ایرگارارتر باشاد. بایاد در سامری باید باشد تا حضور موسی عمی کاری و کنشی خاص خود را دارد و تنها قهرمان داستان نیسات که ضد قهرمان نیز ابزار نظر داشت

کند. در بیشتر موارد، نیروی قهرمان، واکنشای علیاه نیارو که به روایت، نیرو و تحرک وارد میکنی ضد قهرمان است. و چه بس ا در برخی از موارد نیروی ضد قهرماان باه تاوان و نیاروی و

ی موساای باارای هاادایت و هااارون، نماینااده چربااد. در داسااتان سااامری بااا ایننااه قهرمااان میآیاد. ایان موضاوع باه تاوان مدیریت قومی است، اما از پن ضد قهرمان یعنی ساامری برنمی

گوساااله گاار سااامری بااازمی باااالی نیااروی تخریااب کااه بااا ی ساااختگی خااود، قااوم بناای گااردد گمراهی می ال چنان قدرتمناد و فراگیار اسراكیل را به کشد. در روایت شیعیان نیز خروج دجه

کاااه تنهاااا فهاااور شخصااایت واالیااای چاااون حضااارت مهااادی تاااوان مقابلاااه باااا نیاااروی اسااات گاری ی انحراف وقتی غایب شد، قومی باه واسا ه گر او را دارد. حضرت موسی تخریب

و فشاااار، مشاااقت و ذلااات دچاااار شااادند. ایااان موضاااوع در ماااورد غیبااات محنااات ساااامری باااهنیااز مصااداق دارد و شاایعیان و دوسااتانی در زمااان غیباات ایشااان بااه حضاارت مهاادی

افتند. منتهای سختی و فشار و ذلت می . پاره میانی3

کناااد وضاااعیت باااه هااام ریختاااه را ساااامان دهاااد و دوبااااره باااه حالااات و هاااارون تاااال می

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

88‌

ینه ر آدعص

کااری از پایی نمیوضعیت ابتادایی برگر بارد. در داناد، اماا باه دلیال تاأخیر حضارت موسای گراشاته کننده ایر تخریبی و بازدارنده واق)، در این بخی، نیروی تخریب ی خود را بر جای

پرسات اساراكیل، بت زند. بخی بزرگی از قوم بنای است و وضعیت تعادل اولیه را بر هم مییااادادهایی کننااد. و از هااارون نافرماااانی می اند شااده خاااروج از وضااعیت تعاااادل، ساارآغاز رو

کااه ضاارورت بازگشاات و فهااور موساای را پررنااب سااازد. ایاان بخاای از زناادگی تاار ماای اساات کااه در زمااان هاام حضاارت موساای و داسااتان غیبااتی بااا غیاااب امااام عصاار خااوانی دارد

د. گیار گرایی و دوری از خدا(، زماین را فارا می پرستی )در قالب تجمل غیبت او، بدی و بتکنیدر روایت غیبت اماام مهادی اال باه عناوان گار بازدارناده و خاود اماام در مقاام ، دجه

کنند. گر فرستنده عمل می کنی دهنده . نیروی سامان4

کاااه حضااارت موسااای باااا تاااورات نااازد قاااومی دهناااده باااه زماااانی برمااای نیاااروی ساااامان گاااردد کااری ساامری را یابشود. بازگشات موسای، فر پرستی قومی عصبانی می گردد و از بت برمی

کاه در کن اسراكیل را متوجه اشتباه خود می سازد و قوم بنی برمال می د. تمام مقدمات روایای گمراهای قاوم بنای گیرد ) فریب غیاب موسی شنل می اساراكیل و بای کاری سامری، تردید و گرچااااه شاااانل انحااااراف نتیجااااه ماناااادن تااااال گونااااه و هااااای هااااارون باااارای هاااادایت قااااوم(،

ساازند. ی بازگشات و حضاور موسای را آشانارتر مای دهناده ای دارند، ایر ساامان دهناامیدکننکه وضعیت تعادل یک جامعه و قوم بار هام خاورده باشاد. بخشی وقتی معنا می سامان یابد

دهنده ی میانی وجود داشته باشد،وگر نه نیروی سامان کند پاره ضرورت درام نیز اقتضا میکاااه منجااای را یاباااد. وجااود و فهاااور معنااا نمااای منجااای مسااتلزم نابساااامانی وضاااعیتی اساات

منااد را برپااا دارد. در واقاا)، نقاای منجاای )کااه انگیزانااد تااا وضااعیت آرمااانی یااا سااامان برماایکنی شاااود و هااام اماااام عصااار دراینجاااا هااام حضااارت موسااای را شاااامل می گااار را( هااام بااار

کنی کننده داللت دارد. گر یاری فرستنده و هم بر . وضعیت انتهایی5شاود. در روایات کنند و با دعای موسای، عاراب از آنهاا برداشاته می اسراكیل توبه می نی ب

فهااور امااام غایااب نیااز جامعااه بشااری از شاار فساااد و فلاام و بیااداد بیاادادگران زمانااه رهااایی دارد. شهر و جامعه م لوب قدم برمی یابد و به سوی آرمان می

89‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

گران الگوی مدل کنش

کنیالگاااوی )یااار، ماااد گاااران را در دو روایااات تااااریخی یااااد شاااده )داساااتان دوره پااانجم ل کند (، ترسیم میحضرت موسی و داستان فهور امام عصر

گران مدل کنش

ابتدایی پاره

یافااات وحااای _ موسااای بااارای درکاااوه طااور مااای رود و تااورات _ بااه

هارون را جانشین خود در میان دهد. اسراكیل قرار می بنی

انتهایی پاره

کننااااد و بااااا اسااااراكیل توبااااه می بنیدعاااااای موساااااای عااااااراب از آنهااااااا

شود. شود می برداشته می

کننده نیروی تخریب

گوسااله ا ساامری باا اساااااااااااااااااااااااراكیل را بنی

کند منحرف می

میانی پاره

تااااال هااااارون در غیاااااب دهنده نیروی سامان موسی.

حضاااارت موساااای بااااا تورات

گردد نزد قومی برمی

گر رستنده یا کنش کننده تحریح

_ موسی امام عصر

گیر ده یا کنش گر سودبر ده

اسرائیل هارون وقوم بنی منتظران مهدی _

دهدهن کنشگران یاری

_موسی امام عصر

کنشگران بازدار ده

سامری _ دجال

گر اعل کنش

هارون و قوم بنی اسرائیل منتظران مهدی_

شیء ارزشی

برپایی نرما شهر

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

90‌

ینه ر آدعص

گونااه رناب روایاای، نحاو روایای ایان دو روایاات را می اکناون بار اساا الگااوی پای تاوان ایان کنی کرد و ت بی داد فاعل یابی شیء »به طرف ون و منتظران مهدیگر یعنی هار ار)

باااا برگشاااتن موسااای و فهاااور اماااام غایاااب « ی م لاااوب برپاااایی جامعاااه»خاااود یعنااای « ارزشااایکنی متمایاال می کاااه فاعااال کنی گااار باااه طااارف شااایء ارزشااای مااای شاااود. هنگاااامی گااار رود،

اااال»و « سااامری»بازدارنااده یعنااای پرسااات اساااراكیل بت شاااود. بناای مااان) ایااان عماال می« دجهکنی شااوند و می کنی گاار بااه شاایء ارزشاای خااود نمی فاعاال گاار بااا برگشااتن رسااد. ایاان فاعاال

کناد و بنای ی جهاانی را باه خاود جلاب می اساراكیل و جامعاه موسی و فهور امام عصر، بنی کنی ی خاود، عاراب را دفا) می اسراكیل و جامعه بشاری باا توباه گار دوبااره باه کنناد و فاعال

کنی بااه آن ماایشااود و طاارف شاایء ارزشاای متمایاال می گاار بااه شاایء رسااد. بااا رساایدن فاعاال کنی های مااؤمن روی زمااین از آن سااود گاار سااودبرنده یعناای خااود و تمااام انسااان ارزشاای،

گراشته است. در واقا)، خواهند برد. الگوی باال تمام این نحو روایی را به خوبی به نمایی کااه آن را در دیگار داساتان کاه حاول محااور ایان الگاویی اسات غیبات و منجای شاانل هااایی

گونه روایت توان دید و تعمیم داد. این رو به ما اجازه می اند، می گرفته ها را باه دهد تا این کاساااتن از نظااام معناااایی نظااام اصاالی و پایدارشاااان تقلیاال دهااایم. ایاان تقلیاال باااه معنااای

ساازد و ها نیست، بلنه همه آنها را بر مدار منظومه واحدی از عناصر یابت برقارار مای روایتهاا فاار از جزكیاات متفاوتشاان، الگاوی واحادی را برتابناد و از دساتور شود روایات سبب می

)بان روایی واحدی سرمش بگیرند.

‌گیری‌نتیجهکاه اسات در یابی به وضعیت م لوب خواست درونی بشر، دست تر نسبت باه وضاعیتی

کان آن به سار می کاه بارد. رفاتن از وضاعیتی باه وضاعیت دیگار، نیازمناد ی و واکنشای اسات که باا ی رخداد است. در مفهوم انتظار برای منجی، دانی دینی ما یادآور می برسازنده شود

رود. در تر ماای فهااور منجاای، وضااعیت نامتعااادل انسااانی بااه ساامت وضااعیتی بهتاار و آرمااانیگارر از وضاعیت کلای مفهاوم منجای و سلساله مفااهیم مارتبط باا ایان مفهاوم، واق)، الگوی

گوناه نامتعا دل و بحرانی به سمت وضعیت پایدار م لاوب اسات. پاراپ ایان قاعاده را ایان در راساتای تحقا ایان الگاو، «. تلییر از یک پاره به پاره درست شده دیگر»کند خالصه می

کاه های چندی دست به دست هم می مؤلفه گرار تنمیل شود، به نحوی دهند تا سیر این

91‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

سیت مو

غیب

یی روا

رکشت

م منظا

لید ازتو

و ب

گاارار از در قالااب یااک روایاات تاااریخی یباات و ضاابط شااود. بااه عبااارت دیگاار، ایاان ساایر و کاه بادون برخای مؤلفاه کامال و محنام و اساتواری من قی روایی برخوردار است هاا، روایات

گرفت. این مؤلفه گونااگون هاای ها در حنم یوابت روایی هستند و در روایت شنل نخواهد از میااان و غیباات موساای یابنااد. در دو روایاات تاااریخی غیباات امااام عصاار نمااود می

که از الگوی روایی ینسانی ها و موقعیت قومی نیز شاهد شخصیت های ینسانی هستیم گارمن در گیرناد. باا در نظار داشاتن الگاوی سااختاری پاراپ و بحث بهره مای هاای تنمیلای

کاه ایان دو داساتان و روایاات بار پایاه مای دهنده ی سااختار مشاابهی از عناصار تشاانیل یاابیم که به ما هاا را جنن با این روایت های هم دهند هر دو روایت و نیز روایت اجازه میاستوارند

کاه گفتمان دینی غیبت و منجی جای دهیم. غارض از ت بیا دو روایات منجای در شمار در مقاله به آن اشااره شاد، تنهاا ذکار همساانی و ت بیا صارف ایان دو روایات نیسات، بلناه

که می در داستان هاای مشاابه نیاز اراكاه و تحلیال شاود. تواند اشاره به ساختار مشترکی دارد گیارد های باساتانی از روح و نظاام قابال ت بیقای بهاره مای مایه روایت در جهان داساتان جان

یافاات مناساابات پنهااان و همسااان کااه بااا بررساای واحاادهای تشاانیل دهنااده آنهااا و درک و در شویم. آنها، به روح و نظام مشترکشان رهنمون می

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

92‌

ینه ر آدعص

‌منابعشناساای و ساااختارگرایی، تهااران (، ساااختار و تأویاال مااتن نشااانه1370، بابااک )احماادی _

مرکز. تصاویر دنیای خیالی، چاپ سوم، تهران مرکز. ،(1387احمدی، بابک ) _ (، دستور )بان داستان، تهران نشر فردا.1371اخوت، احمد ) _کهن ،(1394فاااارد ) باااااقری و نعماااات تلخاااابی، حمیااااد _ رمااااان، الگااااوی تلییاااار قه انتظااااار و

نامه عصر آدینه. فصلااد باان احمااد _ بیااروت ،، چاااپ اول(6 ج) الجااام) الحنااام القاارآن(، 1405)قرطباای، محمه

.دارالنتب العلمیهسساااه ؤهاااای قااارآن، چااااپ نهااام، تهاااران م (، قصاااه1386محمااادی اشاااتهاردی، محماااد ) _

انتشارات نبوی. .لوفاسسه اؤم ، بیروت(51ج ) بحاراألنوار (،1404) مجلسی، محمد باقر _

- Reuter, Yves (1991), Introduction a I analyse du Roman, Paris: Bordas. - Riffaud, Alain (2002), Le Textelittreraireau college, Les eleves a l

oeuvre, Paris: CNDP.

عصر آدینه تخصصینامه علمی _ فصال 10/2/94 افتیدر خیتار

1394زمستان ، 16، شااماااره مهشتسال 20/5/94 ر یپر خیتار

کالبدی هنر معماری به کار رفته در قرآن کریم عناصر1قلی حسن ستاری ساربان

2مهدی اصالنی چکیده

کال کاه جزكای نااچیز از کل وجود را آفریده، به انسان که جزء و خداوند خال کاینااات اساات، عنااایتی خاااص فرمااوده و آیااات خااود را از طریاا وحاای و بااه

کارده اسات. در الباه ترین برگزیدگانی برای انساندست به الی ایان هاا ناازل آیات، تمام مساكل مربوط به زندگی انسان با اشاراتی مستقیم و غیر مساتقیم

بیان شده و از جمله، به مباحثی از هنر و معماری پرداخته شده است.کاریم، انتخاا کالبدی معماری از میاان آیاات قارآن ب و در این مقاله، عناصر

کلی و عناصر جزكی طبقه گروه عناصر چنین تعداد اند. هم بندی شده در دو کالبادی معماااری در هار ساوره مشااخص شاده اسات و ایاان کاادام عناصار کاه

کالبادی ها سوره کالبدی را دارند. شماری از عناصار بیشترین تعداد عناصر کلای( در هاار ساوره کااه آمااده )اعام از جزكاای و واحااد و اناد، تنهااا یاک معناای ای

گااروه تعاادادی دیگاار چنااد معنااای مختلااس دارنااد. در پایااان، ایاان عناصاار در بناادی شااده و معااانی آنهااا تحلیاال معنااایی و چناادمعنایی طبقااه عناصاار تااک شده است.

کلیدواژگانکالبدی معماری کریم، طراحی معماری، معماری، عناصر .قرآن

گروه معماری. 1 .(sattari@iaut.ac.ir))نویسنده مسئول( تبریز واحد دانشگاه آزاد اسالمی استادیار .کارشنا ارشد معماری. 2

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

94‌

ینه ر آدعص

‌مقدمهکامل کریم، کتااب آسامانی از جاناب خداو قرآن چارا در ینایاک »ناد حنایم اسات. ترین

گار از ناحیاه غیار خادا باود، اخاتالف فاراوان در آن های این قرآن دقت نمی آیه کنند با اینناه اکتاابی روشانگر اسات. 24 1375)عالمه طباطبایی، « یافتند؟ می کاریم، هنگاامی »( قارآن

ی ها همانند پاره که فتنه (438)همان «د.های شب تیره، شما را فراگیرد، به قرآن روی آورکتاب، رو زندگی انسان بارای رسایدن باه ساعادت در ایان دنیاا و دنیاای ابادی در این

کمک پیاامبران الهای باه شاناخت و ها به بهترین شنل ممنن ترسیم شده است. انسان به گاام برداشاته اناد. باا وفاات پیاامبر خااتم، رمزگشایی از آیات الهی پرداخته و در راه سعادت

گیاری مهم بر عهده امامان معصوم افتاد. در عصر حاضر نیاز باا پیشارفت علام و بهارهاین امر انسان از تننولولی به ویده علوم رایانه، هر روزه، با تفحص و تعقل بیشتر در متن آیات قارآن

کشاس می کاریم باه و تحلیل آنهاا، ابعااد جدیادتری از موضاوع کتااب مقاد قارآن شاود. در ندگی انسان توجه شده است. به هماین دلیال، انساان بایاد باا دقات تمام مساكل مربوط به ز

کناااار کاااه روزاناااه باااا آنهاااا ساااروکار دارد، در کااااربردی را نظااار در آیاااات و تحلیااال آنهاااا، مسااااكل که او را در زندگی ابدی به سعادت می کاار بنادد. هماناا مساكلی کناد و باه » رساند، کشس کاان بااا داشااتن قاارآن، ف کااه هاایچ گاااه باشااید کااه قاارآن ناادارد، یااروت آ کاان قیاار نیساات و آن

کمااک بخواهیااد ناادارد. از قاارآن، باارای دردهااا، درمااان بجوییااد و باارای سااختی «.هااا از قاارآن (113 1374)علی قلی،

کلاای عناصاار کااریم را بااه دو دسااته کااار رفتااه در قاارآن در ایاان میااان، عناصاار معماااری بااه کالباادی می کاارد. کالباادی و عناصاار غیاار کاال »تااوان تقساایم هناار و معماااری در قاارآن بااه یااک

کاه در دو ای از مشااهدات پراکناده مای شود و نهایتا باه مجموعاه منسجم ختم نمی انجاماد هاای غیار مساتقیم گیرند ارجاعات مستقیم باه مصانوعات یاا ابنیاه و اشااره دسته جای می

گرابار، .« برای ساخت مصنوعات و طراحی اماکن (57 1384)الب کالباااادی کالباااادی شااااامل بهشاااات و عناصاااار عبارتنااااد از خانااااه و شااااهر و عناصاااار غیاااار

کالباااادی مانناااد بهشااات و جهاااانم جهااانم و ناااور و رناااب می شااااوند. برخااای از عناصااار غیااار کناااون آنهاااا را تجرباااه ننااارده اسااات و خداوناااد فضااااهایی را ترسااایم مااای کاااه انساااان تاااا کنناااد

بلنااااه )اجاااار » ه اساااات هااااایی دنیااااوی بیااااان فرمااااود باااارای تفهاااایم انسااااان، آنهااااا را بااااا مثااااالکااه نهرهاااا از )یاار درختاااانی جاااری اسااات، خاااص آنهاسااات، عظاایم( بهشااات هااای عااادن

95‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

کاااه در آن بهشاااات بااارین، )یورهااااای )ریااان بیاراینااااد و لباااا هااااای سااابز حریاااار و در حاااالی گااااهی آرام هاااا تنیاااه زنناااد )کاااه آن بهشااات( نیناااو اجاااری و خاااو پوشاااند و بااار تخااات دیباااا (21)کهس «. است

ای مهم از عناصرکالبدی است. خانه یک نیاز اسات و انساان، خاناه خاود را هخانه نمونکند. خانه همیشه یک مفهوم واحد داشته و در طول تاریخ بشر از آدم تا اکنون معماری می

کااار رفتااه اساات. حااال ممناان اساات ایاان ساارپناه بااه اشاانال مختلااس و باارای ساارپناه بااه کااه در هار صااورت، یاک مفهااوم را مای متناساب بااا فرهناب و اقلاایم شانل بگیاارد، امااا رساااند

گزند عوامل خارجی و فضایی برای آسایی و راحتی است. انسان وقتی از » حفد انسان از که قدیمی ترین مورد غار بیرون آمد، نیاز به سرپناهی داشت و بر این اسا ، طبیعی است

ر دیگار معمااری معماری، ساختمان خانه باشد. این امر از عصر حجار شاروع شاده و عناصایاان، «. از بعد زمانی، فرع بر آن اسات ( انساان بارای سااختن باه الگاویی 153 1384)معمار

کاار بنادد. کند و به گیرد و از این منب) الهام، بهترین ها را انتخاب که از آن الهام نیاز دارد کاردیم تاا در آیاات آن تا»، در این میان، قرآن که ما به سوی تو ناازلی کنناد و کتابی است ر دبه

(29)ص «.در نتیجه، خردمندان مترکر شوندکااار رفتااه در شااود بااا تحلیاال و دسااته در ایاان مقالااه تااال ماای بناادی عناصاار معماااری بااه

یاباد و آنهاا را در کلیدی را از این منب) بی پایان الهی در کریم، ننات معمااری مصانوع قرآن گیرد. کار به

‌اهمیت‌و‌ضرورت‌تحقیقکاه ت ایان مقالاه از نظار فرهنگای آن ضرورت و اهمی ارتبااط هار چاه بیشاتر باا قارآن اسات

هاا باعااث رشاد و اعاتالی هرچاه بیشاتر فرهناب اسااالمی کاریم و حضاور آن در زنادگی انساانکاه سرشاار از مسااكل می کاریم شاود. از نظار اجتمااعی نیاز انساان باا دقات نظار در آیاات قارآن

زندگی اجتماعی دست یابد. تواند به س چ باالیی از کاربردی است، می

‌اهداف‌تحقیقکریم؛ کالبدی معماری در قرآن شناخت عناصر

کریم؛ دسته کار رفته در قرآن کالبدی معماری به بندی عناصر

که معانی واحدی ندارند. کریم کالبدی معماری در قرآن کردن عناصر مشخص

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

96‌

ینه ر آدعص

‌های‌تحقیق‌‌پرسشکریم کار رفته در متن قرآن اند؟ هایی فهور یافته به چه صورت عناصر معماری به

گااروه کااریم را در چااه کااار رفتااه در مااتن قاارآن کالباادی معماااری بااه تااوان هااایی ماای عناصاار کرد؟ طبقه بندی

کااه در سااوره کالباادی معماااری کااریم آمااده اساات، آیااا معناای عناصاار هااای مختلااس قاارآن رسانند؟ واحد را می

‌های‌تحقیق‌فرضیهکاار رفتاه در کالباادی عناصار معمااری باه کالبادی و غیار کااریم باه دو دساته عناصار قارآن

شوند. تقسیم می

کلاای و جزكاای می کاااریم را در دو دسااته عناصاار کالباادی معماااری در قاارآن تاااوان عناصاار کرد. طبقه بندی

کالباااادی معماااااری در سااااوره کااااریم معااااانی تعاااادادی از عناصاااار هااااای مختلااااس قاااارآن مختلفی دارند.

‌روش‌تحقیقتفسااااایری اسااااات و باااااا اساااااتفاده از منااااااب) _مقالاااااه، تحلیلااااای رو تحقیااااا در ایااااان

گیرد. افزارهای قرآنی صورت می و نرم ای خانه کتاب

‌بیان‌مسئلهکااریم می کااار رفتااه در قاارآن کالباادی معماااری بااه پااردازد. ایاان مقالااه بااه تحلیاال عناصاار

کالبدی معماری تحلیل شده در این مقاله در دو دسته )یر طبقه ند شو بندی می عناصر . ارجاعات مستقیم؛1 های غیر مستقیم. اره. اش2

شااوند. مااثال دیاادگاه ارجاعااات هااایی تقساایم می هاار یااک از ایاان دو دسااته نیااز بااه قساامت گیرند مستقیم در پنج دسته ذیل قرار می

سازی؛ های مختلس ساخت و مخصوصا ساختمان ارجاعات به مقوله

که دیده می کریم آمدهشوند و اشاره به اشیای ملموسی اند؛ تنها یک بار در قرآن

97‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

کااااااه بااااااه هنرهااااااای مختلااااااس نااااااافر و مربوطنااااااد و شااااااامل واله هااااااای عبااااااارات قرآناااااای اند؛ بسیار معمولی

که فار از معنای اصالی خاود، در زماان پیاامبر یاا بعاد از آن، در معاانی خااص واله هایی کار رفته م آنان به اند؛ مسله

که هرگز دیاده نشاده ی قابل تصور اشاره میای از ارجاعات قرآنی بر امور دسته اناد و کنند شود وجود دارند. تنها تصور می

کالبدی معماری در این پنج دساته بررسای می شاوند. در پایاان نیاز در این مقاله، عناصر کلاای و کااریم همچنااان در دو دسااته عناصاار کااار رفتااه در قاارآن کالباادی معماااری بااه عناصاار

معناایی و عناصار چناد این عناصار در دو قسامت عناصار تاکشوند. بندی می جزكی دسته شوند. بندی می معنایی تقسیم

‌سابقه‌تحقیقگرابااااار، متخصااااص در هناااار اسااااالمی و اسااااتاد تاااااریخ هناااار در دانشااااگاه هاااااروارد الااااب

کتاااااب آساااامانی اسااااالم در قبااااال در مااااورد نگاااار کااااه یناااای از اشخاصاااای اساااات هااااای کاااار کرسااای م العااااات هنااار و معمااااری و عملناااارد آن تحقیااا ده اسااات. وی از صاااااحبان

کااه آیااار ارزشاامندی در حااوزه تاااریخ هناار و معماااری هناار اسااالمی و معماااری اسااالمی اساات کنفااارانن اساااالمی دارد و از آن جملاااه می کاااه در تاااوان باااه مجموعاااه کااارد هاااای ملاااون اشااااره

کتااااب نیاااز باااا عناااوان تز کتاااابی باااا عناااوان اندیشاااه تااازكین در آماااده اسااات. دو كیناااات قالاااب گیااااری هناااار اسااااالمی از وی چاااااپ شااااده اساااات. همچنااااین معماااااری اسااااالمی و شاااانل

کاااه در آن، نوشاااته اسااا 1993در ساااال « هنااار، معمااااری و قااارآن»عناااوان ای باااا وی مقالاااه ت کااریم دارد و در ادامااه، مقالااه را بااه سااه بخاای اصاالی رابتاادا اشاااراتی بااه داكاا المعااارف قاارآن

جاعااات یااا اشااارات قرآناای بااه هناار و معماااری از جملااه آیاااتی کنااد ار بااه ایاان قاارار تقساایم میگاار در نگاااه اول، چنااین کااه بعاادا درباااره خالقیاات هناار بااه آنهااا اشاااره خواهااد شااد، حتاای ا

کریم به عنوان یاک منبا) در امار معنایی از آنها مستفاد نشود؛ استفاده گوناگون از قرآن های گفتنی اسات ایان مقالاه را حسان ساختن و آراستن آیار هنری؛ تزكین خود قرآن کریم با هنر.

کرده و در شاماره اول دوفصال پژوهای باه چااپ ناماه اساالم رضایی هفتادر به فارسی ترجمه رسانده است.

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

98‌

ینه ر آدعص

‌قرآن‌کریم ‌رفته‌در ‌عناصر‌معماری‌به‌کار ارجاعات مستقیم

هااااااای مختلااااااس ساااااااخت و مخصوصااااااا در وهلااااااه نخساااااات، ارجاعااااااات بااااااه مقولااااااهشاوند ای از آیاات، اشایای ملموسای دیاده می خاورد. در دساته چشم میسازی به ساختمان

اناد؛ پیاامبر اند. همه این اشیا در مالنیات سالیمان توصایس شاده که تنها یک بار ذکر شدهکاه حمایات او از آیاار هناری، حماایتی افساانه ای باود و هنرمنادان )یردسات او نیاز سال انی

جنیان بودند.که به هنرهای مختلس ناافر و مربوطناد، شادسته دیگری از عبارات قرآن هاای امل والهی

هااای متعااددی باارای اشاااره بااه محاال ساانونت وجااود دارنااد، ماننااد انااد. واله بساایار معمااولیکه در جدول به آنها اشاره شده 1-2قریه، مدینه، مساکن، بیت، دار، قصر، مثوی و مصان)

کاه فاا اسات. دسااته دیگار اصاا الحات شاامل واله ار از معناای اصاالی خااود در هااایی اساات کاه دو واله یا بعد از آن، در معانی خاص مسله زمان پیامبر کار رفتاه اناد و « مساجد»م آنان به

اند. از آن جمله« محراب» مسجد

کااار رفتااه اساات. در 28مسااجد )محاال سااجده( کااریم بااه مااورد بااا صاافت 15بااار در قاارآن که ق« الحرام» داست پیی از اساالم آن حفاد و دگرگاون آمده و نافر بر منانی است در منه

که اباراهیم و اساماعیل آن را سااختند. کعبه یا خانه مقد است شد. این منان مقد ، کاار مای رود، اماا در این واله در آیه اول سوره اسراء یک بار در اشاره به منان مقد مناه باه

در خالل قرن اول بعاد المقد است. آیه هفتم همین سوره، نافر بر معبد یهودیان در بیتمدیناه، بسایاری از افااراد، مسجداالقصای را مناانی در نزدیناای مناه یااا از هجارت پیاامبر بااه

کااربرد دیگار مساجد آسا )یعنی معراج( می منانی نمادین در رخدادی معجزه دانساتند. ده کاال منسااجم را تشاانیل نماای کااریم، یااک دهنااد جااز آننااه همااه آنهااا نااافر باار محاال در قاارآن

کریپرستی ، مفهوم یک مناان مقاد م به صراحتخداوند هستند. در آخر، اگر چه قرآن کند، در هیچ جا، مسجد را به عنوان منان مخصوص مسلمانان به رسامیت را عرضه نمی

کاریم ذکار شاده، مساجد مناه و حارم نمی کاه در قارآن شناسد. تنها منان خاص مسالمانان مقد آن است.

99‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

محراب، انااواع و اقسااام والههااای بسایاری وجااود دارد و ایاان م پیچیاادگیهاا« محااراب»دربااره واله

کااانج و معااانی نمااادین و عملاای دارد. ایااان واله در پیشااینه ای ممتاااز و طاااوالنی بااه معنااای کااار ماای رفتااه و باار جهاات قبلااه در دیااوار اماااکن مقااد مساالمانان داللاات داشااته گوشااه بااه

یه تزكینی د کنج و زاو هاا نیاز هاا و قالیچاه ر سنب قبرها، قااباست. واله محراب بر یک نوع یاااب»اللااات دارد. صاااورت جماااا) ایااان واله یعناااای د ( معمااااوال باااه معنااااای 13 )سااابا « محارتفساایر شااده اساات. ایاان تفساایر پیشااینه دیرپااایی دارد، ولاای الزامااا صااحیچ « هااا پرستشااگاه»

که ساخته نیست؛ )یرا دیگر واله هساتند، های جنیان برای سلیمان های موجود در این آیه ف نیازهاای دینای یاا حتای غیار روت به شامار مایهایی از قدرت و ی عمدتا نمونه روناد و معاره

کاریم بایی از آنناه دینی نیستند. در مجموع، به نظر می رسد معنای دقی این واله در قرآن کاربردهاای معنایی دینای باشاد، معناایی غیار دینای اسات و هایچ راب اه غیار مساتقیمی باا

کاربردها به عناوان یاک موضاوع ز اله در مساجد ندارد و پیوند مستقیمی نیبعدی این و با آن در طراحی مساجد ندارد.

که هرگاز دیاده نشاده دسته دیگری از ارجاعات قرآنی بر اموری قابل تصور اشاره می کنند شاود وجاود دارناد. توصایفات متعادد بهشات، ارجاعاات متعاددی را است و تنها تصاور می

کااه در مقولااه معماااری و طراحاای جااای ماایشااو شااامل می گفتااه یرناادگ د کااه بااه ، ماننااد عبقاار که عرب پندارند از سرزمین جنیان است. ها می برخی از علما، نام منانی است

حسین انصاری جدول واژگان شیخ عباس قمی از کتاب فرهنگ واژگان قرآن کریم ترجمه غالم1 -1

متن آیه

صفحه در

کتاب

سیمعنی فار سوره آیه رعنص

معماری ردیف

تقسیم بندی

برحسب حرف

لمسجد اسس علی

التقوی

1 اس پایه ساختمان توبه 108 20

الفارم ذات

العماد 2-1 ارم نام قبیله عاد فجر 6 19

اهل ارم ذات العماد

ص 7 20ها و نام شهری دارای باغ

کاخ ها 2-2 ارم

اثاثا و متاعا الی حین

نحل 80 15ها، ردنیپوشاک، خو

ها آشامیدنی 4-1 اثث

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

100‌

ینه ر آدعص

متن آیه

صفحه در

کتاب

سیمعنی فار سوره آیه رعنص

معماری ردیف

تقسیم بندی

برحسب حرف

هم احسن اثاثا و رءیا

یم 74 16 مرها، پوشاک، خوردنی

ها آشامیدنی 4-2 اثث

و انزل علی الملکین

ببابل بقره 102 31

شهری در عراق )جادوگری و تولید شراب را به آنجا

دهند( نسبت می

5 ببل

و لقد نصرکم ب اهلل ببدر

33 123 آل

عمران

ست بین مکه و مکانی ا مدینه

6 بدرفی بروج مشیده

7 برج ستون، دژ، قلعه نساء 78 35

و التین و یتون الز

تین 1 42

کوه در یتون نام دو تین و زسرزمین شام هستند. در

کتاب معانی االخبار روایت شده که منظور از

تین، شهر مدینه و مقصود یتون شهر بیت از ز

المقدس است )معانی (365ص االخبار،

ت 8 تین

جفان کالجواب

9 جفن کاسه بزرگ سباء 13 60

و استوت جعلی

الجودی هود 44 64

کشتی گرفتن مکان پهلو گفته می که شود نوح

کوهی است در موصل یا شام و طبق بعضی از

روایت در نجف

10 جود

و اعتصموا بحبل اهلل

جمیعا

68 103 آل

عمرانیسمان 11 حبل ر

کذب و لقد اصحاب

الحجر المرسلین

حجر 80 69

سرزمین قوم ثمود که ای است در شام ناحیه

نزدیک وادی القری

12 حجر

قائم یصلی فی المحراب

71 39 آل

عمران

مکان بلند، باالی خانه، بهترین جای خانه،مکان ایستادن امام جماعت در

گفته که مسجد. برخی اند محراب از آن جهت،

که محل دور محراب شده شدن از مردم است. شاید

13 محراب

101‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

متن آیه

صفحه در

کتاب

سیمعنی فار سوره آیه رعنص

معماری ردیف

تقسیم بندی

برحسب حرف

گذاری آن علت این نامباشد که در آنجا انسان با سالح عبادت به جنگ

رود. شیطان می

جعلنا جهنم الکافرین

حصیرا

14 حصیر مجلس، جایگاه اسراء 8 76

ظنوا انهم ما نعمتهم

حصونهم من اهلل

15-1 حصن دژ، قلعه حشر 2 76

اال فی قری محصنه

15-2 حصن دژ، قلعه حشر 14 77

واذکر اخا عاد اذا نذر قومه

باالحقافاحقا 21 78

16 حقف سرزمین عاد ف

حتی یتبین لکم الخیط االبیض من

الخیط االسود من

الفجر

96 187

یسمان بقره خ 17 خیط نخ، ر

و حملناه علی ذات الوتح و دسر

د 18 دسر میخ، دسار قمر 13 100

تلک الدار 19 دار خانه قصص 83 102 خرهاال

متکئین علی الرحم 76 117 رفرف خضر

ر 20 رفرف های بهشت باغ نالمصباح فی

زجاجه نور 35 126

یز، قندیل، چراغ آو دان چراغ

ز 21 زجج

کان لقد لسبأ فی کنهم مسا

سبأ 15 133

های سبا، نام نیای عربگفته یمن است که

شود فرزند یشعب بن میقحطان بوده یعرف بن

است. شهر مارب یا مازان که نزدیک یمنو به فاصله را سه روز راه تا صنعاست،

س 22 سبأ

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

102‌

ینه ر آدعص

متن آیه

صفحه در

کتاب

سیمعنی فار سوره آیه رعنص

معماری ردیف

تقسیم بندی

برحسب حرف

نیز به همین نام اند. قول دیگر این خوانده

که سبا همان است که بلقیس، شهری است

ملکه آن بود.

واقیموا وجوهکم کل عند مسجد

که در سجده اعراف 29 136 گاه، جایی گزار 23 مسجد ند، پرستشگاهآن نماز

فلیمود بسب یسمان حج 15 134 الی السمأ 24 سبب ر

احاط بهم سرادقها

140- کهف 29 141

کلمه، چهار در معنای این احتمال وجود دارد:

الف( هرچه محیط بر چیزی باشد، مانند دیوار یا

های بزرگ و خیمه کوچک.

ب( پرده بزرگ و محیط بر که دری داشته باشد خیمه و از آن به خیمه وارد شوند.

که بر باالی ج( پرده ای خانه و صحن حیاط

کشیده شود. ای د( خیمه پنبه

25 سردق

فی بروج ش 26 مشید ساختمان بزرگ و مرتفع نسأ 78 163 مشیدهیطاف علیهم

بصحاف من ذنب

ص 27 صحفه کاسه زخرف 71 166

28 صرح کاخ، قصر، هر بنای مرتفع قصص 38 168 29 صومعه عبادتگاه مسیحیان حج 40 172

که در آن یوسف 72 174 پیمانه، ظرفی 30 صوع آب نوشند.

31 صیص دژ، قلعه احزاب 175 175 والنار مثوی

ث 32 مثوی جایگاه محمد 12 54 لهم

103‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

متن آیه

صفحه در

کتاب

سیمعنی فار سوره آیه رعنص

معماری ردیف

تقسیم بندی

برحسب حرف

و عبقری الرحم 76 192 حسان

ن

گفته برخی از علما، این به که کلمه نام مکانی است

پندارند از ها می بعر سرزمین جنیان است.

ع 33 عبقر

و لیطوفوا بالبیت العتیق

حج 29 192

کعبه، این خانه خانه مقدس به این جهت عتیق نامیده شده که

کسی هیچ گاه به مالکیت درنیامده است.

34 عتق

فی عمد 35 عمد ستون خانه همزه 9 207 ممدده

ارم ذات 36 عماد های بلند ختمانسا فجر 7 207 العماد

لوال نزل هذا القران علی

رجل من القریتین

عظیم

زخرف 31 238که ده، روستا، آبادی بزرگ

ها و مزارع دارای خانه باشد.

یه ق 37-1 قر

و اضرب لهم مثال

اصحاب القریه

یس 13 238کیه )شهری در شهر انطاترکیه در ساحل رود ارنت

که سابقا مقر حکومت سلوکیان بود(.

یه 37-2 قر

ان تصقروا که از سنگ خانه، خانه نسأ 101 239 من الصاله ای

38 قصر ساخته شده باشد.و الی مدین

اخاهم شعیبا

یه اعراف 89 268 م 39 مدین ای بین شام و مدینه قر

فی جیدها ل من حب

مسدیسمان مسد 5 271 40 مسد ر

والت حین مناص

گریزگاه پناه ص 3 291 ن 41 نوص گاه، و الجبال

که بر اللبأ 7 293 اوتادا میخ چوبی یا آهنی کوبند. و 42 وتد زمین و دیوار

کلبهم و باسط ذراعیه

بالوصید 43 وصد آستان در کهف 18 300

ش از نویسندگان مقالهمنبع جدول: بررسی و پردازش پژوه

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

104‌

ینه ر آدعص

پژوهی از نامه اسالم جدول عناصر کالبدی معماری در مقاله هنر، معماری و قرآن از دوفصل 2-1 الگ گرابار ترجمه حسن رضایی هفتادر

سوره آیه متن آیه ترجمه آیه گیری نتیجهمعادل

انگلیسیمعنی فارسی

عنصر معماری

ردیف

به معنای مکان که احتماال أمن

که اشاره به م دارد

سوگند به مکه، این بلد

امین

وذا البلد االمین

Safe التین 3Locatio

n مکان

أمن 1 بلد

ای بیت، واژهعام برای خانه

که است حریمی

خصوصی به رود شمار می

و آنچه در هایتان خانه

کرده اید ذخیره

وما تدخرون فی بیوتکم

49 آل

عمرانHouse 2-1 بیت خانه

ای هبیت، واژعام برای خانه

که است حریمی

خصوصی به رود شمار می

شما که ایمان ید، به خانه دارکس غیر هیچ

های از خانهخود داخل

ید نشو

یا ایها الذین أمنوا

تدخلوا البیوتا غیر

بیوتکم

2-2 بیت خانه House النور 27

ای بیت، واژهعام برای خانه

که است حریمی

خصوصی به رود شمار می

و اما در های غیر خانه

مسکونی برای گناهی شما

نیست

لیس علیکم جناح أن

تدخلوا بیوتا مسکونة غیر

2-3 بیت خانه House النور 29

اشاره به منازل که همسران پیامبر

حفظ حرمتشان الزم است

های و در خانه خود بنشینید

و قرن فی بیوتکن

2-4 بیت خانه House االحزاب 33

ای اژهبیت، وعام برای خانه

که است حریمی

خصوصی به رود شمار می

و آنچه در های شما خانه

از آیات خدا و که حکمت

شود، تالوت میید به یاد آور

واذکرن مایتلی فی بیوتکن من

أیت اهلل والحکمة

2-5 بیت خانه House االحزاب 34

اشاره به اقامتگاه زلیخا، همسر پودفار به

کار رفته

که و آن زنی یوسف در

ی بود، خانه واز او تمنای

کرد کام جویی

و رودته التی وفی بیتها عن نفسه

2-6 بیت خانه House یوسف 23

105‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

سوره آیه متن آیه ترجمه آیه گیری نتیجهمعادل

انگلیسیمعنی فارسی

عنصر معماری

ردیف

جز در این آیه، در هیچ جای قرآن ذکر نشده

گر خدا بعضی ارا به از مردم

بعضی دیگر دفع کرد، دیرها و نمی

کلیساها و ها و کنشت

که نام مسجدها خدا در آن بسیار

شود یاد می

و لوال دفع اهلل الناس

بعضم ببعض

لهدمت ومع و بیع ولوت

ومسجد یذکر فیها ام

کثیرا اهلل

3 بیع کلیسا Church حج 40

در اینجا تماثیل هایی بر بت

که معبود است ر ابراهیم بود. پد

ها این بتهای مجسمه

انسان یا حیوان اند بوده

برای او هرچه خواست از می

ها و محرابها و تمثال

هایی کاسهچون حوض و

های ثابت دیگدر زمین درست

کردند می

یب و محرتمثیل وجفان

کالجواب و قدور

4-1 تماثیل بت Idol سبأ 13

در اینجا مطلق مجسمه به طور

باید عام استفاده شود و

هایی نه بت خاص

وقتی به پدر و گفت: قومش این تصویرها

که به چیست عبادت آنها

اید؟ کمر بسته

إذ قال ألبیه و قومه ما ذه التماثیل

التی أنتم لها عکفون

4-2 تماثیل بت Idol االنبیاء 52

برای او هرچه خواست از می

ها و محرابها و تمثال

هایی کاسهحوض و چون

های ثابت دیگدر زمین درست

کردند می

یب و محرتمثیل وجفان

کالجواب و قدور

5 جفان کاسه Bowl سبأ 13

این واژه، بیشتر ناظر بر شفافیت

درونی یک ساختمان

است تا شکل ظاهری آن

بدوگفتند: به حیاط قصر داخل شو و چون آن را

بدید، پنداشت آبی عمیق است

قیل لها ادخلی

ح فلما الصررأته حسبه

لجه

Lucidity نمل 44حیاط

قصر 6 صرح

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

106‌

ینه ر آدعص

سوره آیه متن آیه ترجمه آیه گیری نتیجهمعادل

انگلیسیمعنی فارسی

عنصر معماری

ردیف

که آالچیقی یان در آن حور

مأوا دارند

چشمانی سیاهکه هرگز از

ها بیرون خیمه شوند نمی

حور مقصورت فی الخیام

7 خیام مهخی Tent الرحمن 72

چهار بار در قرآن کار رفته به

دو بار آن است.به صورت استعاری

است. یک بار در عبارتی مشهور به

یران کاخ های وقدیم اشاره دارد و بار دیگر برای ارجاع به بهشت

هایی بهشتکه در آن

ها روان جویاست و برای تو

قصرهایی پدید آورد

من ذلک جنت من

تحت االنهر یجعل لک و

قصورا

Castle الفرقان 10ارک و

کاخ 8 قصر

درک معنای لفظی یا استعاری صورت مفرد این

واژه در اینجا بسیار دشوار است. ظاهرا حکایت از آن

که در بهشت دارد فقط یک غرفه

وجود دارد

آنها به پاداش صبری که

اند، غرفه کردهبهشت پاداش

یابند

اولئک یجزون

الغرفة بما بروا

9-1 غرف غرفه Stall الفرقان 75

که کسانی و ایمان آورند و عمل صالح

کنند، ما در میهای غرفه

بهشت منزلشان دهیم می

والذین أمنوا و عملوا

الصلحت لنبوئنهم من

الجنة غرفا

58 عنکبو

تStall 9-2 غرف غرفه

ها و در غرفه ایمنند

فی الغرفت أمنون

37

9-3 غرف غرفه Stall سبأدر اینجا همان

برابری میان ارتفاع و اهمیتی

که در مورد محراب وجود

داشت، در اینجا نیز صادق است

کسانی که از پروردگارشان

ترسند، میهایی دارند غرفه

که مافوق آنها هایی است غرفه

لکن الذین بهم اتقوا ر

لنهم غرف من فوقها

غرف

9-4 غرف غرفه Stall الزمر 20

107‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

سوره آیه متن آیه ترجمه آیه گیری نتیجهمعادل

انگلیسیمعنی فارسی

عنصر معماری

ردیف

سلیمان دستور ساخت

ای از مس چشمهدهد. مذاب را می

دریاچه مشهور برنجی در

اورشلیم

برای او هرچه خواست، از می

ها و محرابها و تمثال

هایی چون کاسهحوض و

های ثابت در دیگزمین درست

کردند می

یب و محرتمثیل وجفان

کالجواب و قدور

10 قدور دیگ Cauldron سبأ 12

برای اشاره به شهر و

های محلتر به کار کوچک رود می

و اگر خواستیم در می

ای هر دهکدهرسانی بیم

انگیختیم برمی

و لوشئنا فی کل قریة

نذیرا

یه دهکده Village الفرقان 51 14 قر

اگر خدا بعضی م را به از مرد

بعضی دیگر دفع کرد، دیرها و نمی

کلیساها و ها و کنشت

که نام مسجدها خدا در آن بسیار

شود یاد می

و لوال دفع اهلل الناس

بعضم ببعض

لهدمت ومع و بیع ولوت

ومسجد یذکر فیها ام

کثیرا اهلل

15 لوت کنشت Synagog حج 40

خدا به سکونت و انتقال شما گاه است آ

یعلم اهللمتقلبکم و

یکم مثو

16 مثوی اقامتگاه Residence محمد 19

اشاره دارد به های اقامتگاه

یران و

عاد و ثمود را به که یاد آور

های آنان مسکنبرای شما مردم

یدا و مکه هو کشف شد

و عادا و ثمودا و قد تبین لکم

من مسکنهم

38

Settlem عنکبوتent

اقامتگاهای ه

یران و

کن 17 مسا

بار در 28 مسجد-قرآن کریم آمده

بار به صورت 22بار به 6مسجد و

-صورت مساجدبار با صفت 15

کار الحرام به که ناظر بر می رود

مکانی مقدس در مکه است

إن شاء اهلل به زودی وارد

مسجدالحرام خواهید شد

لتدخلن المسجد الحرام إن

شاء اهلل

18-1 مسجد مسجد Masque الفتح 27

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

108‌

ینه ر آدعص

سوره آیه متن آیه ترجمه آیه گیری تیجهنمعادل

انگلیسیمعنی فارسی

عنصر معماری

ردیف

برد دیگر 10 کارمسجد در قرآن،

کل یک منسجم را

تشکیل دهد نمی

و اینکه مساجد از آن

خداست. پس با خدا احدی

را مخوانید

و أن المسجد هلل فال تدعوا مع

اهلل احدا

Masque الجن 18مسج

18-2 دمسج د

واژه محراب انواع و اقسام

معانی نمادین و . 1عملی را دارد: این واژه با

ای پیشینهممتاز و طوالنی کنج به معنای کار گوشه به و

رفته و بر میجهت قبله در

کن دیوار امالت مقدس دالداشته است.

.واژه محراب 2کنج بر یک نوع

یه تزئینی در و زاوسنگ قبرها،

ها و قابها نیز یچهقال

لت دارد دال

که او در حالی در محراب

خواند نماز می

و قائم یصلی فی

المحراب

39 آل

عمرانAltar

محرا ب

ی محار ب

19

فردای آن روز در شهر نگران

گشت می

فأبح فی المدینة

خائفا

20-1 مدینه شهر City القصص 18

و از آخر شهر )که فرعون در

آنجا بود( مردی دوان

ن بیامددوا

و جأ رجل من أقصی

المدینة

20-2 مدینه شهر City القصص 20

و قصرهایی ید؛ می ساز

مگر جاودانه زنده خواهید

بود؟

و تتخذون مصانع لعلکم تخلدون

129

Structur الشعراءe

ساخت مان

21 مصانع

109‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

منبع جدول: بررسی و پردازش پژوهش از نویسندگان مقاله

بندی عناصر کالبدی معماری جدول تقسیم3-1گذشته وجود داشته در

رود است یا احتمال میوجود داشته باشد، اما

کنون وجود ندارد ا

گذشته وج ود در داشته است و کنون نیز وجود ا

دارند

تک معنایی

چند معنایی

عنصر جزئی

عنصر کلی

عنصر معماری

ردیف

1 اس * * *

2 ارم * * *

3 اثث * * *

4 ببل * * *

5 بدر * * *

6 برج * * *

7 تین * * *

8 جفن * * *

9 جود * * *

10 حبل * * *

11 حجر * * *

12 محراب * * *

13 حصیر * * *

14 حصن * * *

15 حقف * * *

16 خیط * * *

سوره آیه متن آیه ترجمه آیه گیری نتیجهمعادل

انگلیسیمعنی فارسی

عنصر اریمعم

ردیف

گر خدا بعضی ااز مردم را به بعضی دیگر

دفع نمی،کرد، دیرها

وکلیساها و ها و کنشت

که مسجدها نام خدا در آن

بسیار یاد شود می

و لوال دفع اهلل الناس

بعضم ببعض

لهدمت ومع و بیع ولوت

ومسجد یذکر فیها ام

کثیرا اهلل

22 مع دیر Tardy الحج 40

اینان بر هایی به تتخ

هم پیوسته قرار دارند

ر علی ر 23 سرر تخت Throne الواقعه 15 موونة

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

110‌

ینه ر آدعص

گذشته وجود داشته در رود است یا احتمال می

وجود داشته باشد، اما کنون وجود ندارد ا

گذشته وج ود در داشته است و کنون نیز وجود ا

دارند

تک معنایی

چند معنایی

عنصر جزئی

عنصر کلی

عنصر معماری

ردیف

17 دسر * * *

18 دار * * *

19 رخرف * * *

20 زجج * * *

21 سبا * * *

22 مسجد * * *

23 سبب * * *

24 سردق * * *

25 مشید * * *

26 صحفه * * *

27 صرح * * *

28 صومعه * * *

29 صوع * * *

30 صیص * * *

31 مثوی * * *

32 عبقر * * *

33 عتق * * *

34 عمد * * *

35 عماد * * *

یه * * * 36 قر

37 قصر * * *

38 مدین * * *

39 مسد * * *

40 نوص * * *

41 وتد * * *

42 وصد * * *

43 بلد * * *

44 بیت * * *

45 تماثیل * * * 46 جفان * * * 47 خیام * * * 48 غرف * * * 49 قدور * * * 50 لوت * * *

111‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

صرعنا

ریم

ن ک قرآ

ه در رفت

کاری به

مارر مع

ی هنلبد

کا

گذشته وجود داشته در رود است یا احتمال می

وجود داشته باشد، اما کنون وجود ندارد ا

گذشته وج ود در داشته است و کنون نیز وجود ا

دارند

تک معنایی

چند معنایی

عنصر جزئی

عنصر کلی

عنصر معماری

ردیف

کن * * * 51 مسا 52 مدینه * * * 53 مصانع * * * 54 مع * * * 55 سرر * * *

منبع جدول: بررسی و پردازش پژوهش از نویسندگان مقاله

‌گیری‌نتیجهکاریم در دو دسا گیارد ارجاعاات مساتقیم بااه ته جاای ماایبررسای هنار و معمااری در قاارآن

هاای غیار مساتقیم بارای سااخت مصانوعات و طراحای امااکن. مصنوعات یاا ابنیاه و اشاارهکااربر کاار رفتاهپان از بررسای معاانی و کاریم باه کاه در قارآن کالبادی معمااری انااد، د عناصار

یافتیم بعضی از عناصر مانند صوام) )صومعه دیرهاا( جاز در یاک آیاه در جاای دیگار -هاا درکاریم اند و فقط یک معنی واحد را می قرآن نیامده رسانند. دسته دیگاری از عناصار در قارآن

کااه معااانی مختلفاای را ماای ماننااد مسااجد یااا بیاات. بعضاای از عناصاار رسااانند، وجااود دارنااد گرشاته وجاود کاه در کریم به آنها اشااره شاده اسات، عناصاری هساتند که در قرآن کالبدی

که باا عاراب الهای از باین رفات. اکنون وجود ندارنداما اند، داشته ، مانند سرزمین قوم یمود گرشته وجود داشته کاه و اکنون نیز وجود دا اند دسته دیگری از عناصر در رند، مانند مدین

ای بین شام و مدینه است. قریه

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

112‌

ینه ر آدعص

‌منابع، ترجمااااه حسااااان رضااااایی هفتاااااادر، «هنااااار، معماااااری و قااااارآن»(، 1384گرابااااار، الااااب ) _

.1384پژوهی، شماره اول، پاییز و زمستان نامه اسالم دوفصل

، چاپ اول، تهران قیا .«سیمای نهج البالغه»(، 1374علی قلی، محمدمهدی ) _

کااریم»(، 1387) قماای، عبااا _ حسااین انصاااری، ، ترجمااه غااالم«فرهنااب والگااان قاارآن الملل. چاپ سوم، تهران انتشارات چاپ و نشر بین

انتشارات نورالزهرا. افزار آموزشی قرآنی صراط، نرم _

.سسه فرهنگی حنیم نورؤافزار قرآنی قرآن حنیم، م نرم _

ر آدینهعص تخصصینامه علمی _ فصال 11/12/93 افتیدر خیتار 1394زمستان ، 16، شااماااره هشتمسال 5/2/94 ر یپر خیتار

جنگ »فیلم های صهیونیستی در بازنمایی مسلمانان و اسطورهوالن بارت بر مبنای نشانه« جهانی زد شناسی ر

1رضوان صادقی قهساره 2صفورا ترک الدانی

چکیدهساتین، داساتانی های نخ به نظر بسیاری از اندیشامندان، اسا وره در جامعاه

که در حقیقت ریشه داشاته و فرهنب پاریر باوده رمزی بوده است سااز و تنراراساااا وره ،باااا واقعیااات تضااااد داشاااترا باااه بعاااد، آنچااااه 19اسااات. از قااارن

کاه بار اساا اسا وره ،نامیدند. اسراكیل در جهان می کشاوری اسات ها تنها که گرفته است کشاورشنل ناای سالب باه مع حرف اس وره از ساختار ایان

هاااای . ساااینمای هاااالیوود در تااارویج ایااان اسااا ورهاز اساااراكیل اسااات هویاااتباا ی مقابال صهیونیسام در نق اه و صهیونیستی نقی عظیمی داشاته اسات

پرداختاه اسات و «زامبای»هراسی به مفهوم دیگری باه ناام ترویج اسالمهدف ها هستند. که مسلمانان همان زامبیدهد میبه وضوح نشان

های ر درصاادد تبیااین چگااونگی بازنمااایی مساالمانان و اساا ورهمقالااه حاضاااساات. باارای ایاان منظااور، ابتاادا « جنااب جهااانی زد»صهیونیسااتی در فاایلم

ی بازنماایی هاال تبیاین خواهناد شاد. در های صهیونیساتی و نظریاه اسا ورهگارودی و نشانه شناسی روالن بارت بررسی ادامه، این فیلم از خالل آیار روله

کاااه مسااالمانان در ایااان فااایلم، . نتاااایج تحقیااا نشاااان میخواهاااد شاااد دهاااد مقاباال آنهااا ی خوارنااد و اسااراكیل دقیقااا در نق ااه هااایی وحشاای و خون زامبی

.قرار دارد کلیدواژگان

هراسااای، های صهیونیساااتی، بازنماااایی، اسالم جناااب جهاااانی زد، اسااا وره .شناسی روالن بارت نشانه

کارشناسی ارشد م العات فرانسه )نویسنده مسئول(. 1 .(salut.sois@yahoo.fr) دانشجوی .استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان .2

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

114‌

ینه ر آدعص

‌مقدمهکاه علام و تننو تر شاده گیری داشاته، زنادگی بشار آساان لاولی رشاد چشامدر دوره معاصار

است و صنعت، هر آنچه را به مادیات مربوط باشد، برای انسان به ارملاان آورده اسات، باه که اکثریت مردم به دنیای مادی و ركال خود بیشاتر پرداختاه و در آن غارق شاده گونه اند. ای

شود و با وجود این همه رفاه، احسا ها میاز طرف دیگر، انسان امروز، روز به روز، بیشتر تنکاسااته می کنااد و از راب ااه کمبااود می شااود. )گااارودی، ا بااا جامعااه و حتاای بااا خااود نیااز

یاا 1363 ( در این زمان، انسان به دلیل مواجهه با زندگی سراسر مادی و ماشینی خود، به رؤآورد تا بتواناد خیالی روی می آور به دنیای کند و برای فرار از واقعیت مالل احسا نیاز می

شاود، در آنجاا باه دسات آورد. بعضای باه دنباال هر آنچه را به حقیقتی غیر ماادی مرباوط میهیجانند و بعضی در پی آرامی و بعضی به دنبال معنویت هستند. در نتیجه، در جهانی

یاا تاوان خریاد، آدماای ناچاار باه سااینما روی مای کاه هماه چیااز را می ا بخارد و بااه آورد تاا از آن رؤکااذب دسات یاباد. بناابراین، رساانه ینای افناار در نفاوذ بارای ابزارهاا ایرگارارترین از آرامشی

کااه در سااینما، مااردم دهی نظااام سااامان در اصاال و اسااا اساات، تصااویر، اساات و از آنجااا از را اطالعااات پیرامااون خاااود درصااد 79دارد. انسااان انسااان سااهم بسااازایی رواناای و فنااریکاانی آورد. باادین ماای دساات بااه از راه تصااویر نااییع چشاام طریاا محصااول انسااانی ترتیااب،

یافت یافت تااا اساات شااهودی هاای در هنرهااا، میااان در نتیجااه، تصااویر و از. عقالناای هااای در عمال انساان نظاام ادراکای باا من با ساینما که چرا ایرگرارترین هنر در انسان است؛ سینما

گاارایی می در ساااینمایی هااای فیلم بااه نساابت باااالیی ایرپاااریری و کنااد. بااه همااین دلیاال، کااااه بااااه ایاااان صهیونیساااات (1383شااااود. )حساااان بلخاااااری، دیااااده می جهااااان سراساااار ها

آوردنااااد پدیااااد امرینااااا در را سااااازی فیلم های شاااارکت ترین مسااااكل واقااااس هسااااتند، اصاااالی هااااااالیوود باااااه جهاااااان سراسااااار از را فعاااااال گران ساااااینما ای، گساااااترده گراری سااااارمایه و باااااا

کردنااد تااا بتواننااد سااینما دنیاای وارد را هایشااان اس وره و (1388)حسااین فاارج نااداد، آوردنادی هاااای بیشاااتری را موافااا ایااادكولولی خاااود بگردانناااد. م العاااات بسااایاری در زمیناااه ذهن

کااه نمونااه اساا وره کتاااب های صهیونیسااتی در ایااران انجااام شااده اساات های برجسااته آن، سةةا ی و تصویر»ی نااداد و مقالااه ی حسااین فرج نوشااته وودهای سةةیناایی صهیو یسةةتی هةةالی اسةةطوره

( اسات. آیاار دیگاری نیاز بااا 1389لاو ) نوشاته عباداهلل بیچران «سةا ی هةالیوود از مسةناا ان کنیشهکااه از نمونااه همااین موضااوع بااه )بان تااوان بااه ایاان های فرانسااوی آن می هااای دیگاار وجااود دارد

115‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

کاارد اسةةالم ( وLaurence Michalak, 2004) امریکةةا سةةیناای در هةةا تصةةویر عرب ماوارد اشاااره (.Thomas Deltombe, 2007) خیالی

فااایلم در ی سااارزمین مقاااد و مسااالمانان ی وعاااده اسااا ورهحاضااار باااه بازنماااایی مقالاااه ی بازنماایی هاال باه عناوان چاارچوب نظاری تبیاین نظریاهپاردازد. باا می «جنب جهانی زد»

فایلم ایان ی روالن باارت بارای نقاد و بررسای شناسا بحث، در قسمت رو ، از الگاوی نشانهکاه در های پرسایده است. شاستفاده جناب جهاانی »فایلم اصالی تحقیا از ایان قرارناد

اند؟ ساینمای هاالیوود از های صهیونیستی چگونه بازنمایی شاده مسلمانان و اس وره «زدتی اسااتفاده های صهیونیساا شااناختی باارای بازنمااایی اسااالم و اساا وره کاادام رمزگااان نشانه

گارودی از این اس وره کرده ها چیست؟ است؟ تحلیل روله کااه خ رناااک های تحقیاا نشااان می نتااایج یافتااه مساالمانان بااه ویااده ،تاارین افااراد دهااد

کلیشه فلساا ینی کاااه های منفااای القاااا می ساااازی ها هساااتند و ایااان ها بااارای اساااراكیلی کناااد ی اسا وره ، کنناد و آنهاا را بنشاند. در اداماهمقابله با آنها ح دارند از )ور اسلحه اساتفاده

اصااالآن را ها صهیونیسااات کاااهشاااود بررسااای میی سااارزمین مقاااد و قاااوم برگزیاااده وعاااده فلسا ین سارزمین محا ه را خاود باا اساتناد باه آن، اساراكیل دولاتو کناد می معرفی بنیادین

که این اسا و درمی قوی استداللی با گارودی از دیدگاه .داند می ،تااریخی تحریفایره، یابیم و قضاایی تاوراتی، تاریخی، مشروعیت هیچ فلس ین مورد در اسراكیل دولت و نیست بیی

هاست. تصهیونیس خیال و ذهن ی پرداخته و ساخته ،اصول و این ندارد اخالقی

‌ها‌مفاهیم‌و‌نظریه ی سرزمین موعود وعده ی اسطوره

گارودی ) کاه مسائله فلسا ین ا رانسویفیلسوف و اندیشمند ف ،(1913 - 2012روله ست گةذار سیاسةت اسةرائینی ن هةای بنیةا اسةطوره مانناد او آیاار. برخای ا باود ترین دغدغه همواره مهم

و (1998) پرو ةةةده صهیو یسةةةم اسةةةرائینی (،1983) مةةةاجرای اسةةةرائیل: صهیو یسةةةم سیاسةةةی (،1996)کاةةه و اصااول از آن اییجااد و صهیونیساام مواضاا) تحلیاال مااورد در (1998) نزادیدر مهةةد محا یااک ایاادوكولوژیک اسااتتار کااه ناادارد ایاان جااز هاادفی»آیااار ایاان. اساات یهودیاات بینی جهااان

اسااراكیل پیااامبران عظایم ساانت بااا سیاسات ایاان آمیازی در هاام از تااا نمایاد افشااا را سیاساتکاه صهیونیسام گاارودی در ایان آیاار اعاالم مای( 17 1375)گاارودی، .« کند جلوگیری دارد

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

116‌

ینه ر آدعص

ی مساتخرج از تاورات زده های دروغاین و سیاسات ی دارد با استفاده از اس ورهسیاسی سعدر و باه آن تقاد بخشاد. هادانه خود مشاروعیت دراوخ های تجاوزگرانه و خون به سیاست

های صهیونیستی طب خاوانی اساراكیل از تاورات، معرفای و از ادامه الزم است این اس ورهگارودی تبیین شوند. خالل آیار

ساازد ایان سارزمین را پیمانی با ابراهیم منعقد مای، پروردگار با این عبارات ،این روز در»خاااوانی (36 هماااان« ).کنم ع اااا مااایاباااه فرزنااادان تاااو از رود مصااار تاااا شاااط بااازرگ فااارات

گار خاود را » چنین است صهیونیسم سیاسی از این آیه کتاب مقد به ما تعلا دارد، ا اگر کتاااب تل ااکهااای مقااد را در تمااام ساارزمیند بایاا ،کناایم قاای ماایبااه عنااوان اماات ایاان تمله

)همان( .«خویی داشته باشیم، وعااده ساارزمین مقااد را خ اااب بااه فرزناادان هذکاار شااد صهیونیساام سیاساای طباا آیااهکه همانا اسراكیلیان باشند کناد مالاک تماام فلسا ین، گیارد و ادعاا مای در نظار مای ،ابراهیم یه، اردن نیل تا فارات محدوده همان ست یعنی و صحرای سیناجنوب لبنان، جنوب سور

کنعانیاان. داد وری داوود و سلیمان را تشنیل میتکه امپرا کاه گرشاته 1از آنجاا دشامن ،در جنگی به وسیله یوشا) مللاوب شادند، اکناون اساراكیل باا اساتناد باه در اسراكیلیان بودند و

.لسا ین هماان رفتاار را انجاام دهاددهد تا با اعاراب ف این رویداد تاریخی به خود اجازه می (1364)گارودی، هاای صابرا و شاتیال، قتال عاام دیار برای توجیه و حتی مقد انگاشتن قصاابیاسراكیل

کشاتارهای دیگار با کناد اشااره می 21آیاه ، 6بااب ،کتااب یوشا) هیاسین، بمباران بیروت و که گررانادن»آنجا کودکاان ،آناان چاه ماردان و چاه زناان هماه از دم تیاب را « چاه پیاران و چاه گفتااه اساتناد می سافر تثنیاه از عهاد عتیاا 17و 16هاای آیااه همارد یاا باشا مجااز می کاه کناد

کرده است، تنهاا شاهرهایی هساتند رهای این ملتهش »است که پروردگارت به تو اهدا ها گوناااه جاااان گراشااات. در واقااا) کاااه هااایچ کاااه هماااان ،داری را در آنهاااا بااااقی نخاااواهی گوناااه

ان آبادی ،روردگارت به تو دستور داده استپ یان 2،های حتیه 2،هاا کنعانیان، پریزیات 1،آمور

کاااه در سااارزمینجاااد قبایااال و طااا اسااات. ویچهاااارمین پسااار حاااام فرزناااد ناااوح ،کنعاااان .1 هاااای غربااای اردن وایفی اسااات داشتند. سنونت

کنعان .2 کحتیان از نوادگان حته بن هاایی از سارزمین آنااتولی در قسامت سال پایی از مایالد در 2400ه در حدود هستند ترکیه امروزی سنونت داشتند.

117‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

ان کامال خالی خواهی 4جرجاشیان و 3حویه 5قبیلاه امالاک پان اکناون بار» «.کارد را از سننه کرد و جاان ،ه را به وی تعل داردآنچ هربتاز و کن. تو بر هیچ کن رحم نخواهی داری نابود

گراشاات؛ مااردان، زنااان،را باااقی نخاا گوساافندان، شااتران و کودکااان و نااوزادان، واهی گاوهااا، (1369)گارودی، «.همه را خواهی کشت ها، همه و اال

برگزیده قوم اسطوره یاک مانناد که دنیا های ملتدر میان .ها ملت دیگر و اسراكیل اند گونه دو دنیا ساکنان» تلمااود، از نقاال بااه ،گااارودی.« )اساات برگزیااده قااوم ،اسااراكیل شااود، ماای نگریسااته باادان پیناار

تاا است کرده انتخاب را[ یهودیان] شما ،زمین روی مردم تمام بین از خداوند( »50 1375 دوست را شما چون بلنه اقوام، دیگر از شما بودن تر بزرگ دلیل به نه... باشید او برگزیدگان

بااب تثنیه، سفر) .«آورد جا به ،بود تهبس شما پدران با که را خود عهد خواست می و داشت را یهاود ناداد تورات، شده گزینی های بخی این به استناد با ها صهیونیست (6 - 8 آیه ،7

از یااک هاایچ بااا و اساات خااالص یهااودی خااون کااه دارنااد اعتقاااد و داننااد ماای دیگااران از برتاار کنناد مای ادعاا سااختگی ای ناماه شاجره اساا بار آنهاا. اسات نشاده آمیختاه دیگر ندادهای

و خاادا فرمااان بااه جمعاای طااور بااه و واحدنااد نااداد یااک فرزناادان از امااروزه جهااان یهودیااان تمااام باه آنجاا در و نادکرد مهااجرت مصار باه ساپن .آمدناد (کنعاان) موعود ارض به ابراهیم همراه خیرساات را موعااود ارض ،یوشاا) رهبااری بااه . ساارانجام،یافتنااد نجااات بردگاای از خاادا وساایله

برپاااا را داوود وریتاااامپرا وکردناااد ناااابود را باااومی سااااکنان ،خااادا دساااتور باااه هااام بااااز و نااادکرد (1364گارودی، ) .ساختند

بازنماییهاای دارد و از طریا چارچوب یمحاور جنباه یا رساانه م العاات در «بازنماایی» مفهوم

گفتمانی تولید معناا می کاه معناا از طریا نشاانه مفهومی و ویاده ها باه کناد. باه ایان صاورت

کنعااان باان نااوح ماا .1 کااوه مساانن دارنااد و نسبشااان بااه کااه در کسااانی یااان یعناای کت .رسااد یآمور های بااابلی، همااه بااهیدر کنعان، معروف بود به سرزمین آمور سرزمین ان.یهای باختری، شامل سوریه و

که روستانشین محسوب می پریزیت .2 کنعان شدند. ها سننه

کنعان فرزند حام پسر نوح بودند. .3 حویان از سلسله که در بالد شرقی دریای طایفه ،جرجاشیان .4 کنعانیان جلیل در اورشلیم سنونت داشتند.ی از کوچ قبیله ،عمالقه .5 کنار رود اردن سن ای که در داشتند. ونتنشین

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

118‌

ینه ر آدعص

گفتمااان وجااود هاایچ چیااز معنااا 1،شااود. از نظاار اسااتوارت هااال )بااان تولیااد می داری خااارج از کااه معااانی سااا)وکاریتااال باارای شااناخت ،ای م العااات رسااانه ناادارد و وفیفااه ازاساات

یه گفتماانی تولیاد می ها بندی ها و صاورت طری رو ماا جهاان را از ،شاوند. از دیادگاه هاال ی یم و بازسازی می طری بازنمایی می (1387زاده، کنیم. )مهدی سا)

معناای هاایچ چیاازی ،از نظاار او کنااد. بررساای می را بازنمااایی و سیاساات بااین راب ااه هااال،آشاانارا نشااان داده امااور، رخاایسااازند. ب را می معااانی هااا انسااان ،بااا ایاان حااال .ناادارد یابااتشاود، باه احتماال ان میمانند و آنچه عی می مسنوت امور از یبسیار که حالی در ،شوند مییاد ( در بازنمایی، سیاساتی خااص وجاود 1388فر، به نف) افرادی خاص است. )معینی ،)

کاه بازنماایی ها م ارح می الؤدارد و ایان سا کسااانی حااکم می شااوند کسااانی چاه شاود؟ چاه کشاااانده شااوند تااا ایااان کسااانی بایاااد بااه ساانوت امنااان بازنمااایی حقیقاات را دارناااد؟ چااه

(1387 زاده، غالب شوند؟ )مهدیها بازنماییطور تاوان باه چاارچوب نظاری تلفیقای رساید. هماان م رح شده می های هبا توجه به نظری

گفتااه شااد ، های تااورات آیااه ها از خااوانی صهیونیساات طباا ی ساارزمین مقااد وعااده ،کااه که همانا اسراكیلیان باشند کاه چناان ،گرفته شاده اساتدر نظر ،خ اب به فرزندان ابراهیم

یه، اردن و صااحرای نااکن ادعااا ماای آنهااا د مالااک تمااام فلساا ین، جنااوب لبنااان، جنااوب سااورکاااه ایااان فااایلم قصاااد دارد باااا بازنماااایی مثبااات از هساااتندساااینا . فااارض ماااا بااار ایااان اسااات

هاااای صهیونیساااتی و بازنماااایی منفااای از مسااالمانان، اساااراكیل را سااارزمین موعاااود، اسااا ورهکند. زامبی یا آدم راوم برگزیده و مسلمانان قاسراكیلیان را خوار معرفی

‌شناسی‌روشکاه بارای توصایس عمال چیانی واله ،«بازنمایی» ،تعریس تیلور و ویلین بنا بر ای است کار می نشانه کنار یندیگر به منظور ایجاد مفاهیم انتزاعی قابل فهم و معنادار به رود. ها در

کنار نظریه ،در نتیجه شناسی برای کشس معنای ل نشانهی بازنمایی باید از رو تحلی در کنیم. )خانینی و ابوی، رسانه (1393ای استفاده

کاااه ابتااادا، فردیناااان دو سوساااور سوكیسااای در شناسااای، علااام بررسااای نشانه نشانه هاسااات ی چیزهاایی شناسای ناه تنهاا شاامل م العاه د. نشانهکارعماومی م ارح شناسای )بان درو

1. Stuart Hall

119‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

که در زندگی روزمره کاه باه چیاز امیم، بلناه م العاهنا می «نشانه» ،است ی هار چیازی اسات کلماااات، ها می شناسااای، نشاااانه کناااد. در علااام نشانه دیگاااری اشااااره می توانناااد باااه شااانل

مثال یاک ،ای خااص خاود تصاویر، اشارات و اشیا فاهر شوند و بررسی آنهاا در نظاام نشاانهکااه شناسااانه پااریر اساات و پرساای اصاالی در بررساای نشانه رسااانه یااا لاناار امنان ایاان اساات

(1386شود. )چندلر، طور بازنمایی میه شوند و واقعیت چ معناها چگونه ساخته میگفته بهتار از ی شناسی، هیچ چیز ی نشانه برای نشان دادن ماهیت مسئله ،ی سوسور به

( از 34دانساات. )همااان ای می تاارین نظااام نشااانه نیساات. وی )بااان را مهم ی )بااان م العااهی نوعی ی فرهنب به منزله ها در فرهنب و م العه ی نشانه علم به م العهاین ،نظر سوسوراشایا و اعماال فرهنگای، حامال معناا هساتند و در ،ایان رهیافات . بار اساا پاردازد )باان می

شناسای تاوان از مفااهیم )بان می نهااکند و بارای تحلیال آ آنها را نشانه یا )بان تلقی می ،واق)کاااارد. )هااااال، گرمااااا ، روالن بااااارت و ،در دوران معاصاااار (1391اسااااتفاده لااااویی یلماااازف،

از میااان ایاان ،شناسای سوسااور قاارار داشااتند. در ایان تحقیاا نشانه تااأییرکرساتین متااز تحاات ه است. باارت شدکید أتتوجه و روالن بارت، منتقد فرانسوی های هنظریبه شناسان، نشانه

ها امپراتةوری شةا ه(1957) ها شناسةی ه اسطور(1954)میشةنه در بسیاری از آیاار خاود از جملاه شناساااای بااااه تحلیاااال نقاااادهای نشانه بااااا (1970)اس/زد ( و1963)ی راسةةةةین دربةةةةاره( 1970)

فرهنب، تبلیلات، مد، پوشاک و دیگر مساكل مربوط به زندگی پرداخته است.کتاااب کااچ بااه م العااهها شناسةةی اسطورهبااارت در یناای از مقاااالتی از کشااتی ی دنیااای

یاداد چیسات؟ در اصال، او ایان پردازد و ایان پرسای را طارح می می کاه معناای ایان رو کناد کااه بایااد خوانااده شاود و آن را از طریاا نشانه مساابقه را نااوعی مااتن می تااوان شناساای می داناد

کار نشانه کرد. )همان( از دیدگاه او، شناسی، یافتن داللت معنایی است و در یاک تحلیل کاه خاود را عاین طبیعات جاا می هایی وجود ایر، نشانه زنناد و دارای انگیاز و قصاد دارند

( بااارت در شاارح معنااای 1375ها هسااتند. )بااارت، ها همااان اساا وره هسااتند. ایاان نشااانه گوید اس وره می

گفتار شفاهی محادود گفتاری یک پیام است و به گفتار است ... چنین اس وره نوعی گفتماان نوشاتاری ز نوشاتار و بازنماییهایی ا تواند شامل شیوه شود و می نمی ،هاا، ناه فقاط

گزار ، ورز ، نمایی و تبلیلاات نیاز باشاد. تماام اینهاا بلنه همچنین عناسی، سینما، گفتار اس وره گفتمان و ،گیرد ... بنابراین ای قرار می در خدمت پشتیبانی از گفتار و )بان،

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

120‌

ینه ر آدعص

که عبارت از هر واحد یا ترکیب معنایی باشاد کالمای و بصاری(جز آن حتای اشایا ،)اعام از گفتار بدل می ،نیز اگر منظوری را برسانند (86 - 87 1380)بارت، . شوند ... به

ی توانااد بااه اساا وره تباادیل شااود و پیااامی داشااته باشااد و وفیفااه هاار چیاازی می ،بنااابراینکند. در نظاام نشانه نشانه که این پیام را کشس لفاه ؤمشناسای باارت ساه شنا این است

کاه ،دال )واله یا تصویر( وجود دارد مدلول )مفهوم( و نشانه )داللات(. باارت معتقاد اسات ایان نظااام .کناد و آن را باه دالای بارای مادلول دوم بادل میگیارد میاسا وره، داللات اولیاه را طاااور تاااا ناماااد و هماااین کاااه باااارت آن را داللااات ضااامنی میای دارد دوم داللااات جداگاناااه

ام را تشاانیل داد. بااارت ایاان نظااام nشناساای تااوان پاایی رفاات و نظااام نشانه نهایاات ماای بیساالم دادن و در حاال پاو رموپوست یونیفا عنن یک جوان سیاهروی شناسی را از نشانه

،دهاد. در نظار او رنب )پرچم فرانسه( توضیچ می های سه نظامی با چشمانی خیره به چینکااه بااه پاارچم فرانسااه سااالم نظااامی سااربازی ساایاه ،ی اولیااه داللاات یااا نشااانه پوساات اساات

که فرانسه می ی فرزنادان آن باا امپراتوری بزرگی اسات و هماه ،دهد. داللت یانوی این است پرساااتی پرشااااور البتاااه وطن .کننااااد هااار ناااداد و رنگااای، صااااادقانه )یااار پااارچم آن خااادمت می

(1391دهد. )هال، در حال خدمت را هم نشان می یپوست سیاه

‌شناسی‌بارت‌الگوی‌نشانه

کوتاااه ی بااالزاک نوشااته اس/زدایاان نگاااه بااارت بااه اساا وره بااا تحلیاال متناای او از داسااتان کاااه در اس وره یناای اسااات. هماااان گفتاااار و طاااور کاااه )باااان، شناسااای، باااارت معتقاااد اسااات

مدلول دال

نشانه یا داللت اولیه. 1 دال نظام یانوی. 2

مدلول

نشانه یا داللت ضمنی

اس وره

121‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

کالمی و بصاری( ناوعی ماتن گفتمان و جز آن، عبارت از هر واحد یا ترکیب معنایی )اعم از کااردن مااتن بااه واحاااد اساات، های در داسااتان ا /زد نیااز تحلیاال بااارت مبتناای باار بخاای

کشاس داللت 1کوچک معنایی به نام لنسیا کاه هادفی، هاای ضامنی مساتتر در آن است ( پانج 1385هاسات. )آلان، آورند، انواع رمزگان است. آنچه واحدهای معنایی به وجود میکه بارت در تحلیل کار برده است، عبارتند از داس/زرمزگان دخیل در روایت به

کشااس معماهااا، تبیااین یااک پرساای و پاسااخ آن و ایننااه 2 رمزگااان هرمنوتیااک. 1 طاارح و پرسد. کسی می

ی محااااایط، خصوصااااایات هاااااای ضااااامنی دربااااااره داللت 3 رمزگاااااان معناشناساااااانه. 2کنی شخصیت (1372های آنها. )احمدی، ها یا

که در متن وجود دارند و به طور منظم تنارار الگوهای تضاد و ت 4 رمزگان نمادین. 3 قابل شوند. می

کنشی. 4 ها، رویدادها و ایرات آنها. کنی 5 رمزگان یااااا شااااناختی اعاااام از هااااای داناااای بااااه انااااواع رمزگان 6 رمزگااااان فرهنگاااای یااااا ارجاااااعی. 5کااه مااتن ماادام بااه آنهااا رجااوع می شناساای، پزشاانی و جامعه روان .کنااد شناساای اشاااره دارد و طبیعای ماتن، در را شاده م ارح باورهاای تاا کناد می ( رمزگاان فرهنگای ساعی1385 )آلن، هااا، اسا وره از تاوان مای را ارجاااعی رمزگاان هاای مؤلفاه و عناصار. دهااد نشاان عارف باا م ااب داناای مبنااای باار کااه آورد دساات بااه خاااص یفناا هااای گفتمااان یااا ها شااهیکل ها، المثل ضااربکنیدو . گیارد می شانل ینیشایپ یاجتمااع انااد هاا، دو رمزگاان روایی رمزگاان هرمنوتیاک و

در ایاان تحلیاال اطالعااات 5و 3، 2کااه عاماال حرکاات مااتن بااه جلااو هسااتند و سااه رمزگااان (15 1388)گیویان و سروی، کنند. ای را برای متن فراهم می پایه

که ،واحد تحلیل در این بررسی که از لحا للوی به معنای منانی است صحنه است کااه .دهااد کاانی رخ می ،ندر آ معمااوال یااک صااحنه از تعاادادی پااالن تشاانیل شااده اساات

کننااد و زمااان و منااان واحاادی در آن وجااود دارد. )خااانینی و موضااوع واحاادی را بیااان می

1. Lexia 2. Code herméneutique 3. Code sémique 4. Code symbolique 5. Code proaïrétique 6. Code culturel ou référentiel

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

122‌

ینه ر آدعص

کاااه باااا مسااالمانان، صاااحنه ،( در ایااان بررسااای1393اباااوی، هایی از فااایلم انتخااااب شاااده است. بطمرت ی سرزمین مقد ی وعده هراسی و اس وره اسالم

‌ها‌تحلیل‌یافته (World War Z) «جنگ جهانی زد»فیلم

1بااروکن مناان نوشااته زد جهةةا ی جنةةگ رمااان مبنااای باار 2013 سااال محصااول ایاان فاایلم و کااارگردان فورسااتر، نوین؛ مااارک نامااه فیلم 2کارناهااان، مایناال متیااو. اساات شااده ساااختهیلیام با)یگر اصلی است. و کننده پیت، تهیه برادلی و

ی داستان فیلم هچکیدکااه همااراه سااازمان ملاال متحااد ان ساااب مااأمور از یناای (،بااراد پیاات)لااین جااری بااا اساات کنااد. آنهااا صاابچ یااک روز متوجااه زناادگی می فیالدلفیااا در دختاار دو کااارین و ،همساار

کااه ماردم شااهر می کااه باعاث شااده ا هدچاار ویروساای شاد شاوند ور بااه دیگاران حملااهاسات ند گاز بگی گوشت تنشان را بخورند. به همین شوند، آنها را ا باه جری و خانوادهدلیل، رند و

کاه معااون تیاری ناام باه دوساتانی از ینای آنجاا در و گریزناد می نیوجرسی ساازمان اوموتاونی یااایی نیااروی های کشااتی از یناای بااه را آنهااا اساات، ملاال متحااد اطلاان اقیااانو در واقاا) در

ساازمان ملال متحادجاری از طارف . ه اساتایان بیمااری در تماام جهاان شاای) شاد. بارد می باه ابتادا بیماری،ریشه کردن پیدا برای فسبچ اندرو دکتر نام به شود با دانشمندی می مأموریااورگن ،سایا بااه نااام دیویدساون باارای حاال مشانل، جاسااو موساااد مااأموردر آنجااا .رود کاره

کمااک ،کنااد. در نتیجااه وارمباارن در اسااراكیل را بااه او معرفاای می هااای ارتاای از نظامی او بااه کااره فاارار دساات زامبی هااا بااه اورشاالیم نیااز حملااه رود. زامبی ماای اورشاالیم و بااهکنااد میهااای

کشاافی مهااام دساات یاباااد. او متوجااه می ولااای جااری موفااا می ،کننااد می کاااه شااود باااه شاااود رود، ویارو یاک باه مرکاز تحقیقاات در ولاز مای . پانکنناد هاا باه بیمااران حملاه نمی زامبای

کناد و باه نتیجاه هام می کند تاا فرضایه به خود تزری می بیماری را رساد. ا را امتحاان کسی مبادا زامبی شود. ها پخی می ویرو انواع بیماری ،در سراسر دنیا سرانجام، شود تا

کره جنوبی/ زمان شب1صحنه منتخب / محل وقوع کمپ همفرین

1. Max Brooks 2. Matthew Michael Carnahan

123‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

کمااک افسااران ارتاای کمااپ همفاارین می امریناااجااری بااه ود. اولااین نمااا از ایاان شاا وارد . در داخال دهاد نشاان می باا اعتمااد باه نفان، باجرباه و قدرتمناد هاایی ، آنان را آدمافسرانکاااه افساااران می آن .بااارد ماااردی در یاااک سااالول انفااارادی باااه سااار می ،کمااپ مااارد ،گویناااد طاااور

کره شامالی دساتگیر شاده اسات اتهامناشنا ، جاسو سیا بوده و به .فروختن سالح به کااه )یاار لااب نالااه مینمااای بااه خااورد میباار ،لاارزد کنااد و پاهااایی می دور از جاسااو ساایا

که به سمت او می نشایند جری روی یاک نیمنات آهنای می .رود نمای نزدیک شدن جری کره و از او می فروختای؟/ بار باه نماای جاساو سایا ی شامالی اسالحه می پرسد چرا به جاااری بااارای زناااده مونااادن؟ باااا اساااتفاده از گویاااد چااارا نفروشااام؟/ بااار باااه نماااای کاااه میهااااا ها بااااه درد ماااای خااااورن، آن های تااااو؟/بر بااااه نمااااای جاسااااو ساااایا اساااالحه اساااالحه

قااد از خااورن؟/ بار بااه نماای تمااام گارارن./ باار باه نمااای جاری چااه طااور باه درد میتأییرکااه بااا دساات هااای داخاال دهااانی را خون .کنااد دناادان پیشااین خااود را می ی،جاسااو ساایا

کناار . کناد ریزد و دور دهانی را باا دساتمال پااک می ن میبیرو دنادان دیگار 16دنادان را که با نماای خیلای نزدیاک دیاده می روی میز قرار می گویاد آنهاا )کاره می . ساپنشاوند دهد

کمتر از اند میلیون نفر زامبی را از پا درآورده 23شمالی( تارین شااهنار بازرگ .ساعت 24در گرفتنااای، ناااه شااایوع ،ناااه دنااادونی .ماهراناااه اسااات .تااااریخی _مهندسااای اجتمااااعی گااااز ناااه

که می /وسیعی. کناد. خیازد و قصاد رفاتن می / او برمی.گویاد مزخرفاه بر به نمای جری کاه الباه/ کناد و الی صاحبتی باه اساراكیل اشااره می بر به نمای نزدیک از جاسو سیا کمااک تصااویر شااه؟/ )موساایق گویااد چاارا اسااراكیل داره پیااروز می می ی )یاار صاادای مالیاام بااه که تمام /آید( می گاردد و بالفاصاله قد به طرف مارد برمی بر به نمای نیمه نزدیک از جری )اسراكیل( تماام نهاگوید آ شه؟/ جاسو سیا می طور داره پیروز می گوید اسراكیل چه می

کردن و بساتن، روزهاا قبال از آنناه زامبی کنناد./ باه آدم هاا کشورشون را مهر و موم هاا حملاه کااه دارن آنجااا دیااوار می جااری می / جاسااو ساایا .سااازن گویااد مااردم دو هاازار سااال اساات

کااار تمااوم شااده، یااک هفتااه .ولاای تمااوم شااده ،آره ،گویااد درسااته می تمااام اون هاازاران سااال / بار باه نماای .عیاب و نقاص داره بنادی بی پیی تموم شده، همه چیاز بساتگی باه زماان

گویااد او می .شااود( ی جاسااو ساایا )موساایقی )یاار صاادا بلناادتر پخاای می هاارهنزدیااک از چکااه در اورشاالیم می / جااری در.تااونی اون رو ببیناای دنبااال جااوابی؟ یااورگن وارمباارن! مااردی

کااه ماای اورشاالیم یی بااهامرینااا افسااران پوشاای بااا شااب همااان ی بااه وساایله نیاازساارانجام رود

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

124‌

ینه ر آدعص

کره ی زامبی حمله کشته های د. شون می جنوبی

هرمنوتیک

کره شمالی در مورد زامبی _ کند؟ ها به اسرائیل اشاره می چرا مرد ناشناس بعد از عملکرد کشورش می ،چرا از دو هزار سال پیش _ کند و این اسرائیل شروع به ساختن دیوار دور تا دور

رسد؟ می پایانها به ی زامبی کار درست قبل از حملهکار بر زامبی _ یورگن وارمبرن کیست؟ ؟شود ها پیروز می آیا با این

است؟ در اورشلیم یک اسرائیلی وارمبرن آیا یورگن _ داند؟ چرا جاسوس سیا جواب همه چیز را نزد او می _

کشیدن دندان مبتالیان در عرض _ کره با د؟کن را دفع می ها زامبی ،ساعت 24آیا

ضمنی

کندن دندان با دست و آن هم با سختی _ ی صحنه و درد شدید به عملکرد وحشیانه و بدو شمالی اشاره دارد. کره

از رفتن به محض شنیدن صحبت جاسوس سازمان ملل متحد مأمورمنصرف شدن جری، _سیا در مورد اسرائیل و هنگام نام بردن از یورگن وارمبرن )با نمای خیلی نزدیک از جاسوس سیا

ی نماینده سازمان ملل متحد،) سرائیل نزد همهو همراه موسیقی با صدای بلند( به اهمیت ا العاده بودن عملکردش اشاره دارد. های جهان است( و فوق تمام ملت

یونیسم/ زامبی _ شمالی اسرائیل/کره نمادین _فکر دوراندیش/کوته _ساعت 24دو هزار سال/ _ز افتاده باهوش/ عقب

یم که در اسرائیل و در شهر اور کنشی شلیم، مشکالت به دست وارمبرن حل شود. انتظار دار

ارجاعی

که به خاطر این عقیده ارجاع به اسطوره _ یده دارد یهودیان از هزاران ،ی نژادپرستانه ی قوم برگزیخی دارد و در .گرفتند می سال پیش در پشت حصارها پناه ساختن دیوار حائل، قدمت تار

.است تورات هم آمده دوراندیشی اسرائیل ارجاع به هوشمندی و _

ی بودن و عقب _ شمالی( ماندگی شرق )کره ارجاع به بدومبتالیااان بااه براباار در شاامالی کاارهایاان صااحنه بااا ارجاااع بااه اقاادامات وحشاایانه و باادوی

دار اساراكیل ساعی دارد ایان دو را در تقابال باا اقادام خردمنداناه و قادمت ،عنانر زامبی و با در نهااکشااد تااا آ میلیااون نفاار از مااردم خااود را می 23دناادان شاامالی کاارهیناادیگر قاارار دهااد.

گرفتن نداشته باشندكشدن هم جر صورت زامبی گاز اساراكیل بارای نجاات ،در عاوض .ت سازد. هایی بلند می و مصونیت مردمی دیوار

ماااردم نشاااان دهااد خواهااد میی قاااوم برگزیااده نیااز ارجااااع دارد و ایاان صااحنه باااه اساا ورهکااه عااالوه باار تاادبیر، از آیناادهه اسااراكیل انسااان نگری ژرفاای برخوردارنااد. ایی برگزیااده هسااتند

به صاحبت جاساو سایا در ماورد پیاروزی اساراكیل در برابار سازمان ملل متحد مأمورتوجه کشااته شاادن تقریبااا تمااامی افسااران زامبی هااا، اقاادام سااری) وی باارای رساایدن بااه اورشاالیم و ی انگاشاتن اساراكیل از ساوی یییاد و اساتثناأم، بار تیی برای رساندن جری به اورشالیامرینا

کشورهای )که نماینده سازمان ملل متحد آنهاا أهاان اسات( و البتاه در رجی بسیاری از از دو هاازار سااال اسااراكیلیانساااختن دیااوار حاكاال بااه دساات همچنااین داللاات دارد. امرینااا

کاااری عاقالنااه باااوده اساات کااار خااود را در ا )یاارا نتیجاااه ؛پاایی، کاااه بیننااد مییااان زمااان ی

125‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

کتااب آورناد هجاوم میها امبیز . در متاون تاوراتی نیاز باه ایان دیوارهاا اشااره شاده اسات، در قاومی ،اما اگر از خداوند، خدایتان اطاعات نننیاد ... خداوناد»آمده است 28تثنیه باب

کاه خداوناد باه شاما آورد... آنها همه را بر سر شما فرود می ، دهاد میی شهرهای سرزمینی را گمااان می محاصااره می کااه کردیااد شااما در پناااه آنهااا کننااد تااا دیوارهااای محناام و بلنااد آنهااا

کاااه القاااا می بااارخالف صاااحنه .«مصااون و محفوفیاااد، فااارو ریزناااد کناااد ی مااورد نظااار از فااایلم کاه در صاورت نافرماانی از کناد میاسراكیل با ساختن دیوار پیروز شده است، این آیه اشاره

کمناای بارای اسااراكیل نخواهنااد باود و قااومی دیگاار بار آنهااا مساالط خادا، دیوارهااای حاكال نیااز خواهد شد.

و سرگذشةت یهودستیزی با عنوان کتابی در فرانسوی نگار روزنامه و ادبی منتقد برنارد الزار،یفاو مااجرای بحبوحه در که هایش ا گیزه کاه یهاودی باه باود، اعاالم مای شاده منتشار در دارد

باا ها قرن طول گیرد و در ا همیشه در پشت حصارها پناه می برتربینیی خود دلیل عقیده از یهااودی »داناد می اسااتثنایی شخصایت را خااود تاورات، از تعبیاارات تارین افراطی باار تنیاه دیگااار هاااای ملت از بااااالتر و بافتاااه جااادا تافتاااه را خویشاااتن و بالاااد می خاااود باااه تاااورات کماااال نویساد می یهودسةتیزی عنیةه ناام باا خاود کتاب دیگر در رالزا (19 1364گارودی، ) .«شمرد میکاهناان بوده اجتماعی غیر موجودی یهودی، تاریخ، طول در که گارای یهاودی واپن است.

تاورات م العاه باه را ساازند، یهودیاان جادا دیگر ملل ی جامعه از را اسراكیل کردند می سعیکااه کسااانی و کننااد محاادود کننااد. خواندنااد، تنفیاار می تلمااود و تااورات از غیاار هااایی کتاب را

کنناد. باه پیادا دسات دینای تفاسایر باه مساتقیم یهودیان به طور که خواستند همچنین نمیکردناااد. )هماااان( بنااااابراین، طبااا الگااااوی اعااااالم ممناااوع را تاااورات هماااین دلیااال، ترجمااااه

گاار ماادلول ساااختن دیااوار حاكاال از دو هاازار سااال پاایی، محافظاات و نشانه شناساای بااارت، ا ی خاااودبرتربینی و انزواطلبااای یهودیاااان، نشاااانه یاااا داللااات اولیاااه مصاااونیت باشاااد، عقیاااده

خواهد بود. / محل وقوع اورشلیم/زمان روز2صحنه منتخب

کلی ./نشیند هواپیمای جری در اورشلیم به زمین می آرام و )یباا نشاان ،شاهر ،در نمای شهر با وجاود .کند باد خودنمایی می پرچم اسراكیل در نور آفتاب و در جریان .شود داده می

ها در امان است. جری به سارا یاورگن وارمبارن، افسار امی اسراكیلیظسربازان و تجهیزات نکااه زامبی ؛هاساات او بااه دنبااال راه حاال باارای دفاا) زامبی .رود موسااد ماای هااا )یاارا تنهااا جااایی

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

126‌

ینه ر آدعص

کننااد، اسااراكیل اساات. پرسااد کااه می متوسااط از جااری یباار بااه نمااای /نتوانسااتند حملااه کجاا می اطالعااتی پنهاانی را باا جزكیاات در ماورد جاری ،دانسات؟/ افسار موسااد اسراكیل از

کااه می /کناد. ال خاود را تناارار میؤجاری ساا .گویاد می گویاد مااا باار باه نماای افساار موسااد کااه بااا کااردیم یافاات کنااد. مبااارزه می «رکشاشااا»یااک اطالعیااه رساامی از ساارهنگی هناادی در

کااه می «ی متحاارک ماارده»یااا «زامباای» ،کلمااهی ایاان ترجمااه شااود./ باار بااه نمااای جااری یافات یاک اطالعیاه ،ی یک موساد طور افسر درجه گوید چه می یورگن ورمبارن به خااطر در

که در ماشین در حاال ،از وجود زامبی دیوار رو ساخته؟/ بر به نمای افسر موساد و جری کاااه باااه یهودیاااان بااااور نمی ،1930ل گویاااد در ساااا افسااار موسااااد می .حرکااات هساااتند کردناااد

کاااار اجبااااری فرساااتاده می در باااازی المپیاااک آلماااان، بااااور 1972در ساااال .شاااوند اردوگااااه کاااه قتااال عاااام می نمی هاااا را دیااادیم، فناااار عرب وقتااای 1973قبااال از ساااال .شاااویم کاااردیم کردناد. بناا عرب ،یااک مااه بعاد .کاردیم تهدیادی باارای ماا باشاند نمی ،ابراینهااا باه ماا حملااه

کااه در بااالنن ت کناایم./ باار بااه نمااای جااری و افساار موساااد کااه تلییاار ایجاااد گاارفتیم صامیم تماشااامااردم را و گیرنااد هااا یااا همااان دیوارهااای حاكاال قاارار می روی دروازه ساااختمانی روبااه

کلاایکننااد. در می کااه مردماای نشااان داده می ،نمااای بیشترشااان مساالمان هسااتند و شااوند شااوند و هاای آنهااا ینای یناای وارد شاهر می اتوبو دهناد. میپناااه ه آنهاا بااساربازان اساراكیلی

که می ./دکنن با)رسی میآنها را ها اسراكیلی پرسد چارا اساراكیل اجاازه بر به نمای جری بااا ،بیشااتری را نجاات باادهی هاای آدمگویاد هاار چاه جااان دهاد؟/ افساار می ورود باه آنهااا می

کنای./ د کمتاری بایاد مباارزه کلای دیگارزامبای ها در در هماان مناان، فلساا ینی یر نماای کناااار آنهااااا .شااااوند ها نشاااان داده می کناااار اسااااراكیلی یهودیاااان بااااه عباااادت مشاااالولند و در

ها پاااارچم خااااود را در دساااات دارنااااد و همااااراه فلساااا ینی .خواننااااد مساااالمانان نیااااز نماااااز میکنااار ها بار بااه نماای آن طارف دیوارهااا، زامبی ./نادکن ها شاادی ماای اساراكیلی گوشاه و ا در که بر فراز آنها )با هلی دیده می /کوپتر( مراقب همه چیز هساتند. شوند و نیروهای اسراكیلی

کلی از داخل شهر، همه چیز آرام است دسات کنناد، حاالی می هماه خاو .بر به نمای بااار باااه نماااای نزدیاااک از دختاااری مسااالمان و ./ خوانناااد زننااد و آواز دساااته جمعااای می می

که ساوت بلنادگو باه صادا .گیرد تا برای این جشان آواز بخواناد بلندگو به دست می محجبه .بر به نماای آن طارف دیوارهاای حاكال /.کند میدختر شروع به آواز خواندن و آید در میهاا در پشات دیوارهاا آن .ندکن و به سمت صدای دختر توجه می شوند می ها تحریک زامبی

127‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

کنناد و باه داخال شاهر بیایناد. کنند و ی از زامبی درست میتله / ساعی دارناد از دیاوار عباور کنناد. همااه خاود را بااه پاایین پاارت می ،هااا از بااالی دیااوار زامبی .بار بااه نماای داخاال شاهر

آید. خورد و خرابی به بار می میآرامی شهر به هم .زده و در حال فرار هستند وحشت

هرمنوتیک

شود؟ طالعاتی رد و بدل میدر مالقات بین جری و افسر موساد چه ا _گرفتن بود؟ _ آیا اسراكیل تنها منان امن در جهان برای پناه کجا می _ که دیوارهای حاكل ساخت؟ ها حمله می دانست زامبی اسراكیل از کنند ی تلااخ دارد؟ راه حاال او افساار موساااد )اسااراكیل( از تناارار چااه رخاادادهایی خاااطره _

چیست؟کااار اجباااری در سااال رفاا) تعلیاا او از اردوگاااه ، قتاال عااام یهودیااان در 1930هااای ،ی تلاخ داشات. بناابراین تجرباه 1973هاا در ساال ی عرب المپیک آلماان و حملاه

خت. اسراكیل به دنبال تلییر است.سااسراكیل دیوار دهد تا مسلمانان فلس ینی سالم داخل شهر شوند؟ چرا اسراكیل اجازه می _د؟ کننا ردیاب بمب با)رسای میبا ها اسراكیلیرا ن سالم های مسلمانا چرا اتوبو _

آیا مسلمانان سالم قصد عملیات تروریستی دارند؟ کند؟ آیا امنیت و اتحاد بین مسلمانان سالم و یهودیان دوام پیدا می _کیست؟ آواز خواندن او چه پی _ مدی دارد؟آ دختر محجبه

هاااا را تحریاااک واز او زامبیرفاا) تعلیااا او یااک فلسااا ینی مساالمان ساااالم اساات. آ ی آنها را در پی دارد. کند و حمله میکه هستند و چه قصدی دارند؟ زامبی _ ها

کاشااانه دارنااد و زناادگی می رفاا) تعلیاا زامبی کننااد. هااا در پشاات دیوارهااا خانااه و کاه خاارج از اورشالیم باه سار نهآ ،بنابراین ا همان فلس ینیان مسلمان بیمار هستند

گاز بگیرند تا بیماری خود را انتقال دهندبرند. آنه می ولای ،ا قصد دارند فرد سالم را کاری ندارند. به بیماران در حال مرگ

فلساا ینیان سااالم داخاال شااهر و فلساا ینیان بیمااار بیاارون از شااهر )دیوارهااا( چااه _ تفاوتی با هم دارند؟

ضمنی

ماأموره چیاز را در ماورد . آنهاا هماداردسازمان موساد تاوان اطالعااتی بسایار بااالیی _ دانند. می سازمان ملل متحد

دوستی هستند و مسلمانان فلس ینی سالم را به ی انسان اسراكیلیان دارای روحیه _ی منجاآنهاا خیرخاواه و ،کنناد. بناابراین دهند و حمایت می داخل شهر خود راه می

هستند.از نظار ؛ چاون با)رسی شاوند مسلمانان سالم در هر شرای ی )پناه دادن به آنها( باید _

تروریست و شرور هستند. ،ها اسراكیلیی خود یعنی از بیماری زامبی به دشمن دیرینهیافتن مسلمانان سالم برای نجات _

طلب و ضعیس هستند. آنها افرادی منفعت ،بنابراین .برند می اسراكیل پناه وحشای و ؛خوارها هساتند آدمها یا فلس ینیان بیمار بیرون از اورشلیم مانند زامبی _

،بناابراین .ا اصرار دارند بیماری خود را انتقاال دهنادهرند. آنداخوارند و جنون خون افرادی بدخواه هستند.

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

128‌

ینه ر آدعص

نمادین جی/ضعیسمن _ خیرخواه/شرور _ یهودی/مسلمان _ اسراكیلی/فلس ینی سالم _ قربانی تروریسم/تروریست _ طلب انسان دوست/منفعت _ _ یهودی/مسااااااااااالمان _ )یونیسااااااااااام/زامبی _ ی/فلسااااااااااا ینی بیمااااااااااااراسراكیل _

طلب/تندرو صلچ _ آرامی/وحشت _ عاقل/مجنون _ خیرخواه/بدخواهیم آوازه کنشی هایی داشته باشد. مدآ خوانی دختر محجبه پی انتظار دار

ارجاعی فرهنگی

ی سرزمین موعود ارجاع به اس وره _ ی قوم برگزیده ارجاع به اس وره _ ی مظلومیت یهود ستیزی و انگاره ی یهود رجاع به پدیدها _ ارجاع به جنب جهانی دوم و تقابل یهود و نازی _ ها ارجاع به تقابل یهودیان و عرب _ اطالعاتی اسراكیلیانو دوستی و توان باالی عملیاتی ی نوع ارجاع به روحیه _ک باودن مسالمانان طلبی و خ رناا ارادگی، جنون، تندروی، خشونت ارجاع به بی _

هراسی( زامبی )اسالمگزیر بودن جنب بین مسلمانان و یهودیان _ ارجاع به نا

کااه از ابتاادای فاایلم نشااان آن کشااورهای جهااان درگیاار بیماااری داده می طااور شااود، تمااام کاه میامریناشوند، حتی زامبی می کشاوری کناد، تواناد از حملاه . تنها ی زامبای جلاوگیری

ی ساربازانی وسایله راكیل با ساختن دیوارهای حاكل و ایجااد امنیات باه اسراكیل است. اسکار فا کشورها، امنیت و آرامای در شاهر ، آمده است. بنابراینیبر این بعد از آلودگی تمام

که سرزمین اسراكیل تنها مناان امان جا نشانه اورشلیم، در بدو ورود جری به آن ی آن است کند. است نتوانسته که هنوز زامبی استدر جهان نظر بارت، اس وره، ایان بهبه آن حمله

،و نشاانه را باه دالای بارای یاک مادلول دیگار و بناابراین کشااند میتصویر را به س حی یانوی ی یاانوی ایان تصاویر آن داللات ضامنی یاا نشاانه ،کناد. بناابراین ی دیگر بادل می یک نشانه

که اسراكیل امن همان سرزمین وعده داده ا چارا ؛شده از سوی خدا باه قاوم یهاود اساتست کند. ی یهود، دستی مافوق بشر آن را از بالیا حفد می وجود قوم برگزیده دلیلکه به

که از دو هازار ساال پایی اقدام هوشمندانه شاروع ،ی اسراكیل یعنی ساختن دیوار حاكل کمک فنری و عملی تمام شده استها ی زامبی و هنگام حمله مان ملل ساز، درخواست

م بودن موقعیت جلرافیاایی افسار موسااد )در راه رفاتن و ایساتادن( از از اسراكیل، مقده متحدی تسالط و برتاری افسار موسااد )اساراكیل( بار در تمام نماهاا، نشاانه سازمان ملل متحد مأمورکشورهای جهان( است. در صحنه )نماینده سازمان ملل متحد مأمور ی مورد نظار، ی تمام منجای ی دیگر یعنی انتخاب اسراكیل به عنوان و تسلط، دالی است برای یک نشانهبرتری کشااورهای جهااان. در مقاباال برتااری اسااراكیل و رسااانی یاریباارای فنااری و عملاای بااه تمااام

129‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

شاود راه حال را پیادا که در آخر به کمک اسراكیل موف می سازمان ملل متحد مأمور) امریناکاه فارد جاساو سای ؛یی اساتامرینا ،کند یی امریناا ،کناد را باه جاری معرفای می منجایا

کشورهای فلس ین و کشاورهای عقاب شمالی کرهاست(، که در این فیلم م رح هساتند، آیند. افتاده و بدوی به حساب می

گفتااه شااد همااان کااه در مباحااث نظااری ی نظااام اول بااه دال نظااام دوم باادل نشااانه ،طااور ام nی شناسی مرتبه توان پیی رفت و نظام نشانه ت مینهای شنل تا بی شود و به همین می

دالای امرینااباودن اساراكیل و منجای ،( بناابراین1393د. )خاانینی و اباوی، کاررا مشخص ی ی دیگر اسات. ایان نشاانه، موجاه جلاوه دادن فتوحاات اساتعماری باه وسایله برای نشانه

کشااااور برتاااار و کشااااورهای ریناااااامی نظااااامی اساااات، از جملااااه مداخلااااه منجاااایایاااان دو در ی حقوق بشر و جنایات اسراكیل در فلس ین اشلالی. خاورمیانه به بهانه

کتاااب خااود در ایاان مااورد می کااه اصااوال گااارودی در باادعت یااک «برتاار نااداد» مفهااوم گویااد پااایی ژادهةةای ةةابرابری دربةةاره بررسةةی کتاااب نوشااتن بااا گوبینااو دو کناات و اساات 19 قاارن در ارو

تحقیقااات بااا نیااز 18 قاارن در البتااه. اساات باادعت ایاان گااراران پایه از 1853 سااال در ا سةةا ی همیشاه مثال کاه شاد م ارح انساانی اصایل ناداد عناوان باه «سافید ناداد» بوفاون، ناام باه فردی

پااا در نااداد ایاان اکثریاات پاییااان، غیاار ترتیااب، باادین و بودنااد ساااکن ارو تلقاای باادوی افااراد ارو وسایله باه اساتعماری فتوحاات توجیاه بارای یآویز کاار، دسات ایان حقیقات، در. شدند می

و ببرناد میاان از را افتاادگی عقب تاا شاد گراشاته آنها دو بر رسالت این بود. سفیدپوستانکشورهای عقب را ترقی (1364 گارودی،) !بیاورند ارملان افتاده به برای

کااار اجباااری در ساال موساااد از اردوگاه مااأموریاادآوری دیااان در ، قتاال عااام یهو1930هاای ی نماااایی یهااااود و پدیااااده بااار مظلااااوم 1973هااااا در سااااال ی عرب المپیاااک آلمااااان و حملاااه

گاارودیبه ستیزی داللت دارد. یهود حان بارانگیختن ،یهودساتیزیهادف ،اصال در ،نظر ایاان ،واقاا) در اساات. عمااومی افنااار براباار در نمااایی مظلااوم و جهااان یهودیااان ناسیونالیسااتی

هاام یهودساتیزی کاه چارا ؛باود سیاسای صهیونیسام وجاود جیاهتو بارای پوششای صارفا پدیاده افناار ییادأت هام و انگیخت میبر مقد سرزمین به مهاجرت برای را جهان سراسر یهودیان منظاور ،دیگار طارف ازآورد. به دست مای اسراكیلی مستقل دولت یک ایجاد برای را عمومی

اساراكیل بارای چیاز هماه آن، ادآورییا بااکه است آن یهودیان کشتار کردن امستثن و اغراق ازگرفتاااه تاااا اشااالال لبناااان و اماااروزه شاااود، شااامرده مجااااز کشاااتار ماااردم در صااابرا و شاااتیال از

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

130‌

ینه ر آدعص

(1369گارودی، ) ی غزه. محاصرهگفته شد، زامبی همان که های پشت دیوارهای حاكال هماان فلسا ینیان مسالمان طور

المقاد بیت در اکناون هم که است حاكلی دیوارهای همان عینا فیلم در هستند. دیوارها مسااالمانان هماااان شااادند، زامبااای دیوارهاااا پشاات کاااه کساااانی نتیجاااه، در اند. شاااده ساااخته

فارق هساتند، شاهر داخال در کاه مسالمانانی باا کمای فلس ینی )بیمار( هستند. البتاه اینهااکنار مسلمانان شهر، داخل در دارند. دارند. را خود پرچم و خوانند می نماز یهودیان )سالم( کاه سیاه رنب با هایی چفیه آنها گردن دارند باا صالچ اسات و موافا 1فاتچ جنابی نمااد بر

اساراكیلی قاوانین چاارچوب در باودن مسالمان واق)، در( 1393 پور، راكفی) هستند. اسراكیل چناین فاردی شاود. می داده نشاان خةان من اسم فیلم در که مسلمانی شود، مانند تعریس می

جمهاوری ركاین باه تاا رود می واشینگتن به و( مسلمان نماد) است معلول عقلی، لحا از دیگاران باه خواناد و می نمااز نیسات؛ همچناین تروریسات ولای اسات، مسالمان او کاه بگوید رهبااران مینیب یماا خةةان مةةن اسةةم لمیفاا انیااپا در نیساات. استنبارسااتیز امااا کنااد، می کمااک انیشا هماان دهناد، یم حنام یاساالم یهاا آرمان و مباو و مرز از دفاع به که یاسالم جوام)در مقاباال، .زدنااد ساانب او بااه سااه هاار ،لیاسااماع و هاااجر م،یابااراه کااه هسااتند یگر وسوسااه

مسلمانان خارج از شهر دچار بیماری زامبی هستند.کشاااور هاااایتی، 2طبااا آیاااین و سااانت ودو کااااهن باااه 3در کاااه یاااک زامبااای، فاااردی اسااات

کااه فاارد دچااار رخااوت و جساامانی او را میی مخاادر قااوی، قاادرت وساایله گیاارد، بااه طااوری کمتاار از گااردد. فاارد بااه فاااهر ماارده بااه خاااک سااپرده می حااالی می بی ساااعت بعااد، 24شااود.

آورد و بااا خواناادن وردهااای مخصااوص، او را کاااهن جااادوگر جسااد فاارد را از خاااک بیاارون ماایکاهن به وسایله زنده می کشاد ر را از بادن وی بیارون میی پاادزهری، زها کند. فردای آن روز،

کساالی در وجااود فاارد از بااین کااه باعااث می باارود. بعااد از آن، دوباااره دارویاای شااود رخااوت و که باعث می کننده به او می هیپنوتیزم کااهن جاادوگر شاود. شود فرد، اسایر و بارده خوراند ی

(Jean - Marie Pelte, 2013 در فرهنب للت فرانساوی نیاز )«دی اطاالق باه موجاو« زامبایگونه اختیاری ندارد، مانند یک عروسک. از طرف دیگر، افسانه می که هیچ ی زامبی، شود

گراشااتند و بنیاان الااو)یر خلیال و عرفااات یاسار ،1959 ساال در کااه اسات فلساا ینی نظاامی و سیاساای ساازمان تارین مهم .1

.نیست اسراكیل نابودی خواهان و دارد سوسیالیستی تا حدی و ناسیونالیستی روینردی2. vaudou 3. Haïti

131‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

پااایی و نیااز وحشاات بردگاای را در کشااورهای ارو کشااور هااایتی را تحاات یااو مسااتعمره بااودن (Hecquet, 2013)کشد. های آفریقایی به تصویر می سرزمین

کاه مخادر قااوی ا در ایاان فایلم، فاردیطبا تعااریس بااال، زامبای موجاود ،در نتیجاه سات اختیااار ناادارد و بااه و او قاادرت ،بنااابراین .یعناای همااان دیاان اسااالم بااه او تزریاا شااده اساات

باازی عمال شاده و مانناد عروساک خیماه شاب پنوتیزم شده است. او اسایر و باردهینوعی هلس اساراكیل بازنمایی بیمار بودن مسلمان استنبارستیز یاا مخاااین فیلم درصدد کند. می

کااه در پشاات دیوارهااا زامباای شاادند. در عااوض ؛اساات کااه بااه ،همااان مساالمانانی مساالمانی کاه دیاده رود، تاا حادودی ساالم اسات. هماان آورد و به اورشلیم می اسراكیلیان پناه می طاور

ی ایان ، ولای هماهرافارازدپرچم فلس ین را هم ب و تواند نماز جماعت بخواند او می ،شود میهاای مسالمانان هنگاام ورود بااه )یاارا اتوبو ؛پاریر اسات ی اسااراكیل امناان سال ه ماوارد )یار

ی اسراكیل بر مسلمانان سالم است. ی سل ه شوند و این نشانه اورشلیم با)رسی می

‌گیری‌نتیجهگااری یااا امبیزو دهاادرا برتاار جلااوه امریناا نهااا،ایان فاایلم سااعی دارد اسااراكیلیان و حااامی آ

ن نای در وجااود مساالماارادگاای را هماننااد بیماااری مسااره ی و باایگر طلبی، وحشاای خشااونتکاه از اهمیات بسایار بااالیی «جناب جهاانی زد»فایلم 2ی منتخاب نشان دهد. در صحنه

ها در آن صااحنه وجااود دارد، زامباای یااک فلساا ینی مساالمان برخااوردار اساات و تمااام ساارنخ)یرا اساالم در بسایاری ؛اشدتواند مسلمان ب های دیگر فیلم نیز می نهحاست. )زامبی در ص

کرده است.( گستر پیدا کشورهای جهان از کااارده اان را دیگااارفخرفروشااای و تسااالط بااار ،فهاااار برتاااریدیااان اساااالم، ا سااات و نناااوهی

کفر را استنبار را نفساانی و شی انی صفت و خصلت این و دانسته نفاق و شرک و مختص مسااتنبران ،در نتیجااه .اساات ادهد تعماایم اسااالم مخالفااان و بااه دشاامنان اعصااار همااه در

کردن آن خدشهو برای ورزند میو اسراكیل با این دین مخالفت امریناجهان مثل از هر دار کاااه مااااهیتی سیاسااای دارد و در دلیااال،کنناااد. باااه هماااین ای اساااتفاده می وسااایله هاااالیوود

کنااد. در هراساای را تاارویج ماای کنااد، اسالم و اسااراكیل عماال می امریناااراسااتای مناااف) قاادرت ،هراسای گاری نیاز در راساتای اسالم ساپتامبر، زامبی 11ی های هالیوودی پن از حادیاه فیلم

شاوند. در افارادی تروریسات و وحشای بازنماایی می ،مسالمانان ،و در نتیجهگردد میترویج

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

132‌

ینه ر آدعص

گر القا می ، بهاین صورت که اسراكیل ح دارد زامبی تماشا گار آن ویاده ها را بنشد، به شود ا ها مسلمان هم باشند. مبیزا

کلیشه هراساای دارد و در سااازی منفاای از مساالمانان سااعی در القااای اسالم ایاان فاایلم بااا العااده باودن ی فوق امنیت در اسراكیل بعد از شیوع بیماری در سراسر جهان، نشانه ،عوض

گفتمان کاااه کنناااد می عمااال چناااان سااااز طبیعی هاااای سااارزمین اساااراكیل و ماااردم آن اسااات. ،در نتیجاه .شاوند می بازنماایی عاادی صاورته با جنسایتی و نادادی طبقاتی، های رینابراب

گونه باا ،کناد و مجااز اسات. بادین وسایله طبیعای جلاوه می ،در قبال مسلمانان واکنیهر طبیعاای جلااوه ،هااای اسااراكیل در قبااال مااردم فلساا ین هااایی، جنایت ساااختن چنااین فیلم

الملاال در ی بین کااه جامعااه دهااد بااه طااوری ار میقاار تااأییرکنااد و افنااار عمااومی را تحاات میکمک کناااد میبرابااار ایااان اقااادامات سااانوت رساااانی باااه فلسااا ینیان عملااای و حتااای بااارای

دهد. انجام نمیهااای اساالمی متعهااد در قباال ایاان ی دولت ی اول، وفیفاه در چناین شارای ی، در درجااه

گرفتن تبلیلات وسی)، ی هایی در مورد فیلم اختها با س جنب نرم است. این دولتجدهی محصاااوالت ترجماااه، دیااان اساااالم و معرفااای و شناسااااندن صاااحیچ آن باااه ماااردم جهاااان

تاال بارای ایجااد وحادت و دوساتی باین و ی دنیاا های زنده فرهنگی اسالمی به تمام )بانهاای فرهنگای، سیاسای، اقتصااادی و مارهب از طریاا تواف نشاین و سانی کشاورهای شیعه

مساالمانان جهااان نیااز بااه صااورت هااای عملاای در ایاان زمینااه بردارنااد. گامتواننااد میماارهبی ی فرهنب اسالمی داشته باشند. مسلمانان شایعه نقی عظیمی در اشاعه توانند می فردی

تواننااد بااا ی منرمااه می و ساانی عااالوه باار تهااریب نفاان خااود، در موساام حااج واجااب در منااهکارم )ص(، وحادت باین ،دحسن خل و رفتار پسندیده مانند پیشوای مشترک خاو پیاامبر ا

های مواف بنوشند. و در جرب دل کنندیندیگر را حفد

133‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ورهسط

ن و امانا

سلی م

مایبازن

در

تییس

هیونی ص

هایلم

ف«

ی زدهان

گ ججن

»

‌منابعگراهام ) _ جو، تهران نشر مرکز. پیام یزدان ، ترجمهبارت روالن(. 1385آلن،

تهران نشر مرکز. ،ساختار و تأویل متن(. 1372احمدی، بابک ) _

دخت دقیقیان، تهران نشر مرکز. رینشی ترجمه ز،اسطوره امرو(. 1375بارت، روالن ) _

ناماه ارغناون، یوساس ابااذری، فصال ترجماه ،«اسطوره در زمان حاضةر» .(1380) ااااااااااااااااااااااااااااااااا _ .18شماره

مهدی پارسا، تهران سوره مهر. ترجمه ،شناسی مبا ی شا ه .(1386چندلر، دانیل ) _

یریباورپةذ زانیةم بةر مةثور یاجتااع عوامل»(. 1392) نییممبایمان و حسین علی زاده، حسین _ یاجتماااع علااوم یتخصصاا نامااه فصاال ،«یخصوصةة و یعاةةوم سةةپهر دو در یتیجنسةة یها شةةهیکن

.20 شماره هفتم، سال شوشتر، واحد، اسالمی آزاد دانشگاه

پسةةةند: مقایسةةةه باز اةةةایی جةةةوان در سةةیناای عامه» .(1393ابااوی )و سااامانه خااانینی، هاااادی _دوره ششاام، شناساای تاااریخی نامه جامعه فصاال ،«گرایی دو دوره اصةةالحات و اصةةول تطبیقةةی .2 شماره

، تهران انتشارات سفیر اردهال.سیناای سنطه(. 1388صفاتاج، مجید ) _مجیاااد شاااریس، ، ترجماااهبنیادگةةةذار سیاسةةةت اسةةةرائینی های اسةةةطوره(. 1375گاااارودی، روله ) _

سسه فرهنگی رسا.ؤتهران م

نسارین حنمای، تهاران ، ترجماهپرو ةده اسةرائیل و صهیو یسةم سیاسةی (.1369) اااااااااااااااااااااااااااااااااااااا _ انتشارات وزارت فرهنب و ارشاد اسالمی.

مناااااوچهر بیاااااات ، ترجماااااهمةةةةةاجرای اسةةةةةرائیل: صهیو یسةةةةةم سیاسةةةةةی (.1364) ااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا _ ن قد رضوی.مختاری، مشهد انتشارات آستا

کساامایی، تهااران انتشااارات ، ترجمااه علیهشةةدار بةةه ز ةةدگان(. 1363) اااااااااااااااااااااااااااااااااااااااا _ اکباار هاشمی.

،«هااالیوود سااینمای در ایااران بازنمااایی(. »1388) )رگاار سااروی و محمااد عبااداهلل گیویاان، _ .8 شماره ،دوم دوره فرهنگی، قاتیتحق نامه فصل

گااارار صهیونیساااتی در سااااینما، های بنیاااان (. اسااا وره1388مدحساااین )ناااداد، مح فرج _ های اسالمی صدا و سیما. تهران مرکز پژوهی

کلیشااااه(. »1388السااااادات ) فااار، حشااامت معینی _ های جنسااایتی در رسااااانه بازنماااایی

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

134‌

ینه ر آدعص

ناماه تحقیقاات فرهنگای، دوره ، فصل«م العه موردی صفحه حواد روزنامه همشهری .7، شماره دوم

ارشاااد و فرهنااب وزارت تهااران. بازنمااایی و ها رسااانه(. 1387) محمااد سااید زاده، مهاادی _ .ها رسانه توسعه و م العات دفتر اسالمی،

گل ترجمااه ،معنةةای رهنةةگ و ز ةةدگی اجتاةةاعی(. 1391هااال، اسااتوارت ) _ محماادی، احمااد تهران نشر نی.

جنةةگ »موضةةوع قةد ةةینم روایةةت عهةةد بةا سةی و اهةةارمین هاةایش(. 1393اکباار ) پاور، علی راكفی _ های رازی. المللی همایی ، دانشگاه علوم پزشنی تهران، مرکز بین«جها ی زد

www.rasekhoon.net(. بررسی فرآیند درک در سینما 1383بلخاری، حسن ) _ (. نظریاااااااااه بازنمااااااااااایی در م العاااااااااات فرهنگاااااااااای1389) )رگااااااااار، محمااااااااااد ساااااااااروی _

www.athir.blogfa.com.

گفتمااااااااااان امااااااااااام خمیناااااااااای .(1391سااااااااااعیدی، مهاااااااااادی ) _ استنبارسااااااااااتیزی در www.tebyan.com.

- Hecquet, Vincent (2013). Maxime Colombe: petite philosophie du zombie, Metz: Questions de communication, No. 23.

- Pelte, Jean - Marie (2013). Carnets de voyage d'un botaniste, Paris: Fayard.

- www.moviefa.org

عصر آدینه تخصصینامه علمی _ فصال 12/12/93 افتیدر خیتار 1394زمستان ، 16ماااره ، شااهشتمسال 6/3/94 ر یپر خیتار

پر کاربردترین مفاهیم و موضوعات در مقاالت مهدوی 1پور مجید فتاحی

چکیدهکااه در میااان هاادف اصاالی پااژوهی حاضاار، یااافتن پاسااخ ایاان پرساای اساات کلمااتی از مفاهیم حوزه مهدویت در مقاالت منتشر شده، چه موضاوعات و

ل معنااااای ایاااان اهمیتاااای ویااااده برخوردارنااااد و بااااه دلیاااال حساساااایت انتقاااااموضااوعات، ترجمااه آنهااا بایااد بااا چااه اباازاری تأییااد شااود. در ایاان پااژوهی،

هایی منتخاب از مقاااالت مهادوی باه صااورت تصاادفی، انتخاااب و چنیادهای اند و بااا اسااتفاده از اباازار آمااار و رو بررساای پیناااره تحلیاال محتااوا شااده

کشافیاتی در ایان زمیناه باه دسات آماده والگان با توجه به بساتر و ماتن وقاوع، هااااای از ملزومااااات پاااژوهی در زمینااااه هایی چناااین ایناااادکنتهیااااه اسااات.

ساات. نی نیااز از ایاان قاعااده مسااتثنا مهاادویت و اساات تحقیقاااتی رو بااه رشااد ترین موضاااوعات بنااادی از اصااالی در پااای یاااافتن یاااک طبقه مقالاااه پااایی رو

سااود جسااته افاازار تحلیال مااتن های متاارجم و نرم هتجربااز کااه اسااتمهادوی چاپ شده و مقاالت های چنیده ،هدفمند، با انتخابی ت. بدین منظوراس

گرفتااه شاادشااان ترجمااه انگلیسی سااپن .بااه عنااوان حااوزه دادگااان در نظاار کاننوردنسار ابازار نرم بااو تصاادفی انجاام شاد بارداری نمونه هاای واله ،افازاری

یا هاای فارسای ت ب باا معادل پان از تعادیل،شناسایی و متون، پرکاربرد در و صفات منسوب به مهادویت ،اسامی خاص مهدویدر نتیجه، داده شد.

سااه حااوزه موضااوعی اصاالی متااون تعیااین شاادند و ،مفاااهیم اسااالمی مربااوطمثااال و قاباال قبااول در متااون مختلااس بااا ذکاارکلیاادوالگان هاار حااوزه و ترجمااه

کاردن ترجماه برخای مفااهیم متنتوضیچ مشخص شد. سپن بارای مارتبط ، پیشنهادهایی بیان شد.برای درک بهتر

کلیدواژگانکاننوردنسر، واله واله .های پرکاربرد، معادل رسا نامه، مهدویت،

گروه )بان انگل .1 .(majifata@piau.ac.irواحد پرند تهران ) دانشگاه آزاد اسالمی یسیاستادیار و عضوهیئت علمی

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

136‌

ینه ر آدعص

‌مقدمهی بسایاری در هاا پژوهی، پن از گرشت چند سال از فعالیات مرکاز پژوهشای مهادویت

گرفتااه یااادی چااپ شااده اسات. وایان زمینااه انجاام ی هااا هماییبرگاازاری متاون تحقیقاای )گونااگون در ایان زمیناه اراكاه و دویتالمللی مها بین نیاز فعاالیتی دیگار در ایان مرکاز مقااالت

کااه در ترجمااه و ،انگلیساای)بااان ماانظم بااه بااه شاانل از آنهااا بساایاری هااای چنیاادهاساات کااه اساات اکنااون زمااان آن فرارساایده . شااایدپژوهشاای چاااپ شااده اساات و علماای تمجااال

کلیدی تار باه دقیا و منتشار شاود؛ )یارا باه صاورت منساجم ترجماه این زمینهدر موضوعات کمااک تاار شاادن ترجمااه و قاباال ارجاااع شاادن کااار بایااد بااه شاانل کنااد میمفاااهیم . البتااه ایاان گیاارد تااا مبنااایی باارای تشااخیص منااد و بااا پشااتوانه آماااری و علماای مناسااب صااورت رو

ی افااازار نرمد. اساااتفاده از ابزارهاااایی چاااون برناماااه باشااا هاااا واله بنااادی ردهاهمیااات و کااااربرد،ناوعی ،بررسای علمای ایان حاوزهمحاسبه بسامد واله در متن و تلفی آن با تجربه مترجم در

کلیااد فهرسااتیمااا را بااه دتواناا میکااه نااوآوری اساات حااوزه تخصصاای و تحلیلاای از والگاناز کلمات رهنمون د.ایگشبای برای تحقیقات آینده پیی روی ما دریچهو کند کاربرد آن

کنایم،فاهیم مرتبط توضیچ و تفنیک ماگر از ترمینولاولی یااگلوسااری باه نخسات آغاز که برمی یم کاه باه تعریاس هار مفهاوم یاا حاوزه یدایره للااتخور ای از باا ترتیاب الفباایی اسات

ناآشانا و ویاده باشاند. یاا باشاد که به تاازگی در آن ایار معرفای شادهبد یا میدانی اختصاص کتاب را گلوساری یا دایره للاتست، ا معمول که چنان 1 یافت. توان میدر آخر هر

کلمات متنافر باا یس خود و فهرستیبا تعار ها والهاز یفهرست ، فرهنبی باه هاا والهاز کاه هااوارد جنسان گر استی)بان د گونه اشااره ویسةی امةه ای بةر لغةت مقدمةه( در 2002) 2و آن

کلماات، یتارللات شاامل اراكاه اطالعاات تلفاد، یهاا از فرهناب یاریساب ،کناد می خچاه کاربرد در جمالت نمونه ها مثال کاه اطالعاات نامه جام) للت ،دینشنری. اند و تری اسات

کشود. گنجانده میآن مدخل هر بیشتری )یر گساترده و زمانی ه دانی در یک رشاته بسایار تهیاه دینشانری ضاروری اسات باه شارطی ،باشد هدار یا دارای سابقه طوالنی چند ده ریشه

کار که مقدما هاای و محققاان بسایاری بارای نوشاتن مادخلکناد سازمانی بزرگ فاراهم را ت

موجود استپدیا و داکسیمتری گلوساری در سایت وینیاز این تعریس .1http://en.wikipedia.org/wiki/Glossary http://www.docsymmetry.com/glossaries.html 2. Howard Jackson

137‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

صااحت و اعتبااار نیااز مساالط بااه هاار دو )بااان و حااوزه مربااوطگروهاای آن اسااتخدام شااوند و یابی را اها مدخل گردآوری یک مجموعاهکند. ر) موضاوعی دایاره للاات یاا در حال حاضر، کاااه در ایااان پاااژوهی بااادان پرداختاااه عملااای و مفیاااد اکااااری ولااای پرکااااربرد، ،محااادود سااات

کوچاک ،تاا از ایان رهگارر آید می از این للات. در پایان نیز فهرستی شود می ولای ،خادمتی شود.ضروری به این زمینه علمی

‌پژوهش‌ادبیاتدر حاال زمیناهایان چاون ؛روشن استبسیار برای حوزه مهدویت نامه تهیه واله ضرورت

باااه شااانل ها نیاااز ناماااه ایااان واله. ینااای از دارد ناماااه والهباااه یرشاااد همچاااون هااار حاااوزه دیگااار ناماه واله هار مادخلاسات. گرفتاه منادان هدیجیتالی به همت مجله حوزه در دستر عالق

نقاای دسااتوری و و حتاای توضاایچ هااا مثالاطالعااات محتااوایی مفصاال و شااامل دتواناا میکااه از هااایی فرهنگاای یاادهپد ،هااا ناماه واله(، 2009) 1بااو اسونساانباشااد. بااه باااور تلفاد واله انااد

کاه از ،طرفی ،اناد و از طارف دیگار آن برگرفتاه شاده محصول هماان فرهناب اصایلی هساتند کاه یگرارند. برای یافتن پاسخ ا عمی می یبر توسعه آن فرهنب ایر ،پن از ایجاد ن پرسی

کاربرد ها والهکدام ک ها برتری بر دیگر واله برای یادگیری یا در نظار باا اننوردنسار دارند، از ابزار (.2008 2،)آرچر شود میگرفتن عوامل فرهنگی استفاده

کاننوردنسار ابزار مقایساه بارای شناسای ای در )باان ناماه نگاام تهیاه ماتن فرهنابهجدید کلیاادی، تعیاین بساامد و میاازان کلماات کلمااه، تجزیاه و تحلیال کاربردهاای مختلاس یاک

کاردن و تجز کلمات در یک متن، پیادا یاه و تحلیال عباارات و اصا الحات و ترجماه تنرار کمااک بااه طراحاای و هااا والهاز یآنهااا، ایجاااد شاااخص و فهرساات کلمااات و سااازی فهرستو

کار می نامه واله نویسانده و محقا توصایس و مستندساازی 3،اولرینه موسالبه نظر رود. به گاام بارای نوشاتن فرهناب للات، سااخت » ،)بان کاه فهرساتیاولین کلماات اسات بارای از

کافی داشته باشاند. کلمات مدخل در فرهنب للات قابلیت باا توجاه باه «تبدیل شدن به گفتااه، سااه رو در تهیااه م الااب فرهنااب للاات وجااود دارد. نخسااتین رو ، ترجمااه ایاان

wordlist کتابچااه سااتهااای )بااان مبدأ هااای راهنمااا، حااداقل باارای والگااان کااه بااه عنااوان

1. Bo Svensen 2. Dawn Archer 3. Ulrike Mosel

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

138‌

ینه ر آدعص

کلمااات از مجموعااهدوم، رو . شااود میاساساای پیشاانهاد . سااتها ای از مااتن اسااتخراج کلماترو نویساان را باه تولیاد کاه فرهناب للاتاسات هاایی تننیاکباا سوم، استخراج

wordlist پاریرتر امنانهاای بااال، رو دوم رو میاان از کناد. هایی بدون ترجماه تشاوی که در این م العه دنبال شده است.همین رو نیز است

کل متون به ابتدر این رو ، کلمات پرکاربرد در صدر شود میوارد افزار نرمدا فهرستو کلمات باه اسام، فعال، صافت خروجی قرار می و مالحظاات دنشاو میقیاد تقسایم وگیرند.

کلماااه در گیرناااد. میدر نظااار را نویسااای معناااایی فرهناااب ،جاااام) و ماااان) یعریفاااتتوضااایچ کا کاار آن ولی دشواری ایان ،نخستین شرط است کلماات بایی از یاک اسات ه بسایاری از

کلمه ای باا هماان تلفاد باه عناوان معناایی معنی دارند. جدا از چندمعنایی، ممنن است کار رود یا نوشته شود. جادول پانج ، مقایساه تعادادی از _داد کاه توضایچ خاواهیم _دیگر به

که چاالی بزرگای اسات و ترجما للات و چندمعنایی در ترجمه آنها را نشان می هاای هدهد کلمااه در مااتن گوناااگون بسااتگی دارد. البتااه تعااداد گوناااگون تااا حاادودی بااه موقعیاات هااای

کلماه باه توان میبیشتر ترجمه در این محاسبات د نشانه یا مبنایی بارای درج معناای اول از گانوالکلیاادهااای معمااول )بااانی و معناشناساای، برخاای حساااب بیایااد. عااالوه باار دشااواری

کادارمعانی مصا لحی گااه منحارفناد متضااد هساتند. ،ولوژیکكکنناده و باه لحاا ایاد ه دیویااد ایاار از جملااه ای نامااه للت( در برخاای مناااب) Mahdism) «مهدیساام»واله ،مثااالبارای

کااه WordReference.comرفاارنن ) ( یافاات نشااد و در ورد1995کریسااتال ) ( دو معنااا دارد باه شیعه دوازده امامی سنخیتی ندارد. یک معنا فقاط ایده کدام با معانی مورد نظر در چهی

مهادویت یهود و مسیچ و دیگری به ینای از مادعیان معاصار مورد نظر« منجی»تعریس واله که تعریس شود میمنتشر در حالی تعریس نادقی و رایج نیا اشاره دارد. ی(سودان مهدی)

گونااه تعاااریس یافاات نشااد. WordReference.com نامااه للتدر ایاان «مهاادی»واله را ایاان تااوان میبااا رجااوع بااه ابزارهااای علماای ،کااه در فضااای مجااازی ایاار بساایاری باار مخاطااب دارد

کرد. اصالح تنااوع والگااانی غنااای واله و آمااداز اباازار روز مااورد اشاااره در ایاان تحقیاا تحقیقااات والگااان

کاااا کمااااک ماااای (http://www.lextutor.ca/conc/text) سااااایت لنسااااتیوتر در وب هگیاااارد گرفتااه اساات. بااا ایاان اوصاااف، مسااتند شااده و ابزارهااای رایگااان آن در اختیااار همگااان قاارار

نامااه حاااوی للااات بسااایار و غیاار موضااوعی و باارای اساااتفاده عمااوم اساات و اطالعاااات واله

139‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

تارین محصاول فعالیات علمای ت،مجاال رای قشر خاص محقا ،دهد. ب بسامدی اراكه نمی هااای مقاااالت چاااپ شااده رفتااه در چنیااده کاااره للااات بااو پژوهشاای در ایاان زمینااه اساات

گزیاااده ،«مشااارق موعاااود»در مجلاااه منتشااار از آن شاااماره 32کناااون کاااه تاااا تری اسااات مرجااا) است. شده

‌شناسی‌روش‌و‌مسئلهبیان‌شااود و سااپن متااون و رو توضاایچ داده می یاا ی تحقها پرساای در ایاان بخاای، ابتاادا

هاادف از پااژوهی حاضاار، یااافتن پاسااخ ایاان پرساای اصاالی تحقیاا توصاایس خواهااد شااد. کلماتی بیشترین بسامد را در محتوای علمی مهدویت داشاته و که چه موضوعات و است

؟بهتااارین ترجماااه انگلیسااای بااارای آنهاااا چیسااات و اناااد از اهمیااات بیشاااتری برخاااوردار باااودهکااه دوماای )یرمجموعااه ی تحقیاا را تشاانیل ماایها پرساای ،دو پرساای )یاار ،اینبنااابر دهنااد

پرسی نخست است کدامنااااد و در چنااااد دسااااته . حااااوزه1 بناااادی طبقههااااای پربسااااامد موضااااوعی مهاااادویت ؟شوند می

کلیااااااد2 در متااااااون هاااااار یااااااک قاباااااال قبااااااولهاااااار حااااااوزه موضااااااوعی و ترجمااااااه والگان. چیست؟ مختلس

در سه حوزه انتخاب متون، معرفای ابازار رو پژوهیبخی، پن از بیان مسئله در این و توضیچ رو تحقی ، تجزیاه خواهاد شاد. حاوزه اول، معرفای متاون ماورد اساتفاده در ایان

اا، باااالگسااترده و کااه تجزیااه و تحلیاال مقاادار داده . از آن جاااتحقیاا اساات و م لااوب رمیسههااایی در ام شااود تااا یافتااهباارداری انجاا شااود نمونااه هااای تحقیاا توصاایه می نیساات، در رو

که درک باا حجاام قاباال بررساای و گویااای کااه باشااند. بااه همااین یاات موضااوع نیاازلدساات آیااد کمک ابزار نرمبه طور تصادفی، شی شماره مجله ،منظور کاننوردنسار برگزیده و به ،افزاری و باا گردیاد از آنها تهیه فهرستی های آنها شناسایی شد و چنیدههمه های پرکاربرد در واله

کااار معادل بااا قضااااوت متاارجم ایااان ،ایااان مرحلااه . دریافااتت بیااا رفتااه هااای فارساای باااه شااد. فهرساات یبااتدر صااورت وجااود فقااط یااک معااادل رسااا، همااان معااادل در ،ها چنیاده

کااه در متااون مختلااسهمچنااین معااانی اناادکی متفاااوت ،در صااورت وجااود چنااد معااادل باا تعما در .شاد اساتفاده ماتنال و توضیچ مث های قابل قبول با ذکر دهند، همه معادل می

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

140‌

ینه ر آدعص

کاه در قسامت های نرم خروجی داده افزار، سه الگوی موضوعی به طور واضچ پدیدار شادند کلیاادوالگان هاار حااوزه، مرتااب و طبقه بناادی و بااه بعااد توضاایچ داده خواهنااد شااد. سااپن

. ساپن های مرباوط چیاده شادند تاا مقایساه میاان آنهاا آساان باشاد ترتیب بسامد در جدولکااردن مقایسااه کلیاادوالگان باارای ماارتبط ها انجااام و پاان از تحلیاال چناادمعنایی در دیگاار

که در بخی بعد به تفصیل ترجمه برخی مفاهیم، برای درک بهتر، پیشنهادهایی داده شد است. آمده

‌ی‌پژوهشها‌دادهتجزیه‌و‌تحلیل‌کاننوردنسرافزار نرمابزار تصادفی بانمونه در تحلیل ها چنیادهی پرکااربرد در هاا واله ،ی اساااامی ، هنتیجاادر ی فارساای ت بیاا داده شااد.هااا معادلبااا پاان از تعاادیل،شناسااایی و

ساااه حاااوزه ،مفااااهیم اساااالمی مرباااوط و صااافات منساااوب باااه مهااادویت ،خااااص مهااادویکلیاادوال تعیااینموضاوعی اصاالی متااون قاباال قبااول در متااون هاار حااوزه و ترجمااه گانشاادند و

تجزیاااه و تحلیااال همچناااین بااارای مشاااخص شاااد. ماااتنتوضااایچ مثاااال و مختلاااس باااا ذکااارکااااربردبایاااد پااایی از هاار چیاااز، ، ی پاااژوهیهااا داده بااه شاااناخت مخاطاااب و روشاان شااادن

که پیی شرط تحلیل است. پرداخت افاازار نرمی هااا دادهدساات آمااده از تحلیاال خروجاای ه در ایاان بخاای، بااا توجااه بااه بسااامد باا

اسااامی، صاافات و شاامل صااه باه سااه دسااتهبااه طاور خال تارین موضااوعات ، مهاامکاننوردنسارکلیادی پربساامد ،یاک تاا ساههای جادول شاد. بندی طبقهمهدوی مفاهیم در را چناد واله

تحلیاال ایاان سااه بااا هاام و مقایسااه. جاادول چهاار بااه دهنااد میهااا نشااان هار یااک از ایاان حااوزهکلیادوالگانچنادمعنایی در باه تحلیال ساپن .پاردازد می ی حاصال از بررسای خروجا دیگار

خواهیم پرداخت.آمااده اساات. بااه شاارح )یاار در ایاان مقالااهو توضاایچ قاباال ترساایم های ای از جاادول نمونااه

کااربرد دسات آماده ازه بنادی با بار اساا تقسایمها گفتنی است این جدول بساامد و میازان کادام در یاک جادول توضایچ داده که هار ،. جادول یاکشاوند میمعانی در سه حوزه است

9 ،مجماوع در «جهاانی شادن»مثاال، مفهاوم . بارایو مهادوی اسات اسامی خاص اسالمیکه کار رفته است اسامی و یاک باار باه به صورتصورت صفت و یک بار ه بار آن ب 7بار به معنای جهان بوده است.

141‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

جدول یک: اسامی خاص مهدوی5 4 3 2 1

Antichrist Doctrine Mahdi Imam Hojjat

ANTICHRIST 17

ANTICHRIST'S 2

DOCTRINE 9 DOCTRINES 2

MAHDI 42 MAHDI'S 5 MAHDIS 1 MAHDISM 44 MAHDIST 1

MAHDI 1

IMAM 71 IMAM'S 4

IMAMATE 2 IMAMI 1

IMAMIEH 1 IMAMS 16

HOJJAT 1 HUJJAH 3

صاافات منسااوب بااه مهاادویت و جاادول سااه حاااوی مفاااهیم اسااالمی مربااوط ،جاادول دوکاا در نظاار مفااهیم بااه اختصااراساامی، صاافات و ،ه در جادول پایااانی )جادول چهااار(اسات

حجات، اماام، مهادی، »از یاک تاا پانج، به ترتیاباند. ترجمه للات جدول یک گرفته شدهانتظاااار، »از یااک تااا پاانج، بااه ترتیااابهسااتند. ترجماااه للااات جاادول دو «دکتاارین و دجااال

از یاک تاا باه ترتیابهستند. ترجمه للات جدول ساه «نمادین، مهدوی، جهانی و اخالقیهستند. جدول پنج نیز باه مقایساه تعادادی از «و حدیث پیامبر، شیعه، قرآنم، اسال»پنج،

پردازد. للات و چند معنایی در ترجمه آنها می جدول دو: صفات منسوب به مهدویت

Moral Global Mahdavi Symbolic Waiting MORAL 13

MORALITY 18

ETHICAL 13 ETHICS 38

GLOBAL 7 GLOBALIZATION

1 GLOBE 1

MAHDAVI 15

SYMBOL 2 SYMBOLIC 5 SYMBOLS 3

WAITING 31 PRESENCE 12

جدول سه: مفاهیم اسالمی مربوطTradition Shia Islam TRADITION 4 TRADITIONS 31

TRADITIONS' 1

SHIA 6 SHIALOGY 1

SHIISM 1 SHIITE 14

SHIITES 5

ISLAM 9 ISLAMIC 41

جدول چهار: مقایسه اسامی، صفات و مفاهیم مفاهیم بسامد صفات بسامد اسامی بسامد

4 Hujjat 82 Moral 50 Islam 1

71 Imam 43 Waiting 11 Quran 2

94 Mahdi 10 Symbolic 27 Shia 3

11 Doctrine 17 Mahdavi 5 Prophet 4

19 Antichrist 9 Global 36 Tradition 5

تعدادکل 129 161 199مجموع اعاداد پاایین جادول بساامد اساامی، بایی باید دانست در توضیچ جدول چهار

کمتار از اساامی، باه صافات و مفااهیم طبیعای از صفات و مفاهیم است و ترتیب بیشتر باه

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

142‌

ینه ر آدعص

بررسای شااده یعنای فقاط حاوزه دادگااان متاونمااورد اشااره در 94) «مهادی»اسات. البتاه واله یم این م العه(، همان که انتظار دار واله ایان حاوزه باه کلیادبا بیشترین بسامد، اولین ،طور

(، 50اسااااالم ) (،71) (، امااااام82اخالقاااای ) ،دیگاااار بااااه ترتیااااب کلیاااادوالگانرود. شاااامار ماااای( و 11) «قاااارآن»(، 17(، مهاااادوی )19(، دجااااال )27(، شاااایعه )36(، حاااادیث )43انتظااااار) هستند.( 11دکترین )

جدول پنج مقایسه تعدادی از للات و چندمعنایی در ترجمه آنها

HUMAN 16 انسانHUMANS 4 HUMANS' 1 آموزه ها

TEACHING 5 TEACHINGS 6

TRAINING 26 EDUCATED 1 EDUCATING 2 EDUCATION 54

EDUCATION' 1 EDUCATIONAL 17

رهبرLEAD 5

LEADER 4 LEADERS 1

LEADERSHIP 7 LEADS 4

MESSIANIC 33 موعودMESSIANISM 9

دوره زمانی

ERA 14 EPOCH 1

کتاب درسی

TEXTBOOK 1 TEXTBOOKS 5

سبک زندگی

LIFE 20 LIFESTYLE 29

LIFESTYLES 1 SOCIAL 13 اجتماعی

SOCIETIES 4 SOCIETY 17

SYSTEM 12 نظامSYSTEMATIC 1

SYSTEMS 3

THOUGHT 13 اندیشهTHOUGHTS 1 تحمل TOLERANCE 1 زمینه ساز setting the scene

65

که 21، مجموع در «انسان»در جدول پنج، مفهوم کار رفته است باه صاورتبار 16بار به از «آماوزه»اضافه مالنیت بوده است. واله به صورتبار یکجم) و به صورتبار 4مفرد و

کلمات در اشنال مختلس مفرد و جم) و حاالت اسامی و صافتی اسات. در پرکاربردترین کااه در لحااا خواهااد شااد. واله نامااه والهاینجااا نیازمنااد نااوعی انسااجام در ترجمااه هسااتیم

ی مشااات دیگااار همچاااون رهبااار، هاااا والهباااار یعنااای بیشاااترین بساااامد در میاااان 7 ،«رهباااری»که نتیجه تحلیلی کاه ب آنا رهبریت و رهبران را دارد گیارد. مادخل اصالی قارار دایااست

باا «era»ارجحیات دارد. بارای دوره زماانی نیاز واله «messianism»نیز بار «messianic»واله کاربرد بر واله 14 کتااب »بار و 5 ،«کتب درسی»م است. به همین ترتیب، مقده «epoch»بار

کاار رفتاه اسات. یک ،«درسی 20، «زنادگی» ؛باار 29 ،در حالات مفارد «سابک زنادگی»بار به باار باه social» ،13»معاادل «اجتماعی». واله آمده است حالت جم) فقط یک بار بار و در، «system» معااادل« نظااام» بااار. واله society»، 17»معااادل « جامعااه» و واله اساات کااار رفتااه

کااار رفتااه اساات. واله 3بااار در حالاات مفاارد و 12 معااادل« اندیشااه»بااار در حالاات جماا) بااه «thought»، 13 کااار رفتااه اساات. مقایسااه ایاان یااکبااار در حالاات جماا) و فقااط بااار مفاارد بااه

کاااربرد در میاازان بسااامد، مبنااایی باارای انتخاااب و باای دلیاال نبااودن تفاااوت بساایار یبسااامد گزینی معنای اصلی مادخل بارای ترجمه مناسب ،«تحمال»خواهاد باود. واله ناماه والهتر و

143‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

کار رفته، یک بار بسایار پرکااربرد «setting the scene»واله ترکیبای اسات. ولای معناادار به کاار 65 شاده، ی بررسیها چنیادهباوده و در کااربرد ترکیاب بااار باه )بااه یادشاده رفتاه اساات.

ای از آن را نشااانه تااوان میکااه رفتاه اساات کاااره ساااز( همااراه اماام یااا جانشااین باا معناای زمینااهدقات شاد در تعریاس ترکیاب ،بناابر ایان .تگرف کلیدی بودن و پیوستگی این معانی در نظر

کلیدی «ساز زمینه» کلمات ود.شده استفاده شیاداز کوچااک از باااال تنهااا نموناه های جادول کااه درها دادهحجاام تحلیال ای های جاادول ساات

کاوچنی از چگاونگی آقابل ترسیم با قابلیات شارح و بساط در ایان مقالاه ماده اسات. نموناه کاه آیاد. بعدی مای های راف یک واله در جدولنشان دادن پینره و جمالت اط گوناه هماان

کااهباارای نمونااه د بسااط یابااد و تواناا میگشااا باشااد، د رهتواناا میآمااار جاادول پاانج کنااد روشاان کاه ناوعی «جامعه»و «موعود»بیشتر همراه ،«شهر آرمان»یا «مدینه فاضله»کاربرد بوده است

های توضیحی نشین در مثال عنوان همه ب ها نشینی اتفاقی نیست و الزم است این واله همدر « شااهر آرمان»ترجماه انگلیسای واله جادول شای، مقایسااهناماه بیایااد. ایان مادخل در واله

. اسااتدر مااوارد پینااره « قاارآن»ترجمااه انگلیساای واله جاادول هفاات، مقایسااه و مااوارد پیناارههماراه ه رد پینره بدر موا« پیامبر»ترجمه انگلیسی واله جدول هشت به مقایسه همین طور،

پردازد. نشین می های هم والهکاااه نمایاااانگر فقاااط ساااه ماااورد از مقایساااه ترجماااه انگلیسااای واله جااادول شااای و هفااات

جو شاده و ( در ماوارد جساتUtopian, Quran, Prophet) «پیاامبر»و « قارآن»، «شاهر آرمان»کاه پینره است، به این دلیل در اینجاا آ در کااربرد پیناره ای بارای توضای نموناهماده اسات چ

نیازمند یشمار یبموارد چنین باشند. البته هر تحقیقی از جمله پژوهی حاضر به بررسی که ه شایوروشان شادن مثاال و بارای ولای ،گنجاد مقالاه نمایایان حوصله بحث در در است

کفایاات می مختصاار ،چنااد جاادول شاای کنااد. هاار انجااام تجزیااه و تحلیاال مااوارد یادشااده هااا را نشااان نشااین و هم ناادتر مفصاال ،بعاادی های در جاادول شااده رناابهااای بخاای ،اساات دهند. می

در موارد پیکره« شهر آرمان»جمه انگلیسی واژه جدول شش: مقایسه تر9220. the contemporary social processes and facilities , historical context of UTOPIAN 'promised'

society with emphasis on differentiation processes of so 9221. , typology , Mutamahhedyn . A sociological reflection on the 'promised' UTOPIAN society :

conditions and context

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

144‌

ینه ر آدعص

در موارد پیکره «قرآن»رجمه انگلیسی واژه جدول هفت: مقایسه ت6507. member at the Tarbiat Modares University. *** Master of Science in the QURAN and Hadith

Corresponding Author. The World after Mahdy: a perspective 6508. – Farabi Campus. * PhD student of Imamieh Theology, at the University QURAN and Hadith

traditions 14mt.shaker @ gmail.com. Comparative study of 6509. the day of Resurrection and Hereafter. Yet, according to the evidence from QURAN and

traditions it is more valid to say that such a testimony of 6510. the one, who more than other claimants, based his evidence and referred to QURAN and

traditions to prove his views. This paper, after surveying the 6511. Professor in the University of Qom. ** Masters in Interpretation of the QURAN

Corresponding Author. The Western lifestyle and the Ground setting 6512. the role and place of the Imam of the Time in people's guidance. Keywords QURAN, 'Shahed'

meaning person giving testimony, Guidance, Delivery of 6513. of the Imam, but also confuse in analyzing the role of Imam. In the Holy QURAN, the imam

and his role and true position in guiding is expressed, for 6514. is expressed, for instance, in the verses known as the 'Shahada' in QURAN. 'Shahada' which

means the testimony, can be interpreted as 6515. e interpreted as the testimony of spiritually elite group of people in the QURAN. There are

different interpretations in this regard, such as the 6516. * Assistant Professor, Institute of Islamic Thought and Culture, Qom. The QURANIC claims

of some false claimants allegedly based on dream for the 6517. ever not fundamental, taken in different aspects of religious, Islamic and QURANIC

education. It is clear that a common pivot and undoubted emphasis 6518. Quran and traditions to prove his views. This paper, after surveying the QURANIC evidence,

argues that some of the Ayahs used as an evidence for Hujjah

کاربرد 11 یابیم، از با مراجعه به جدول هفت درمی 3 و همراه حدیثبه بار 4 ،«قرآن»بار برگرفتاه از ایار و ایان مفااهیم دهناده پیوناد کاه نشاانرفتاه کاار هامام یاا حجات بابه همراه بار

هااای مربااوط بااه حاادیث واله ،عمیاا حاادیث یقلااین در میااان نویسااندگان اساات. بنااابراین نامه افزوده شد. موعه للتیقلین نیز به مج

کاربرد 5، از یابیم درمی همچنین با مراجعه به جدول هشت همراه به بار 4 ،«پیامبر»بار و از ارتبااط بسایار اسات فرهناب شایعی ایار کاه نمایاانگر رفتاه اسات کااره امام یا جانشین ب

نامااه الهودهااد. بنااابراین، در توضاایچ ایاان دو ماادخل از دو در متااون مقاااالت خباار ماای ایاانکااربرد نشین همتوجه به این دو مفهوم نیز به هم مرتبط شوند. ،مهدوی کاه بیشاترین هایی

اهمیتی بسزا دارند. نیز نامه للتدر نگار مدخل ،دهند میرا در آمار نشان

نشین های هم همراه واژهه در موارد پیکره ب« پیامبر»رجمه انگلیسی واژه جدول هشت: مقایسه ت6401. of issues in society, as well. Several narratives and Hadiths from the Holy PROPHET and

Imams demonstrate their commitment to the training of ground se 6402. en to him. Referring to him with this title, which is the name of the holy PROPHET,

Muhammad is banned by a group of Imami tradition, or at least, the 6403. different interpretations in this regard, such as the impact of 'shehada' of PROPHETS and

descendents in the day of Resurrection and Hereafter. Yet, acc 6404. on which all creation is founded and gives meaning to the grand mission of PROPHETS and

Imams, that is the full fledged guidance and growth and bringi 6405. of a special kind of godly guidance. The process is in the same way as the PROPHETS

received the message from God and transferred it to humans as guide

145‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

‌گیری‌نتیجه( به ویاده مارهبی 2002 1،های تخصصی )بوکر و پیرسن ناگفته پیداست ترجمه در حوزه

هاا بهاره جویاد تاا امناان حاوزه دیگارتری نسبت به تر و منسجم دقی های از ابزارد و دینی باییاده کند و به معرفی ب برداشت نادرست، ) کمتر روی هتار شاالوده پاییروی و فهم اشتباه را

کج شیعه در برابر هجمه گوناگون امروز بپردازد. فهمی ها و واله رتباه بااالیبارای مثاال، های تفسایر دغدغاه جامعاه هنسبت به مفاهیم اصلی دیگر، نشاندر جدول شماره دو «اخالقی»

بااالی با توجه به مشترک بودن این مفهوم در میان تمام بشریت، به نوعی فرفیات و شود میگفتمانی جهانی را یادآور کند. می یاین حوزه در ایجاد

کااه از سااال هااای فعالیاات خااود را در زمینااه یناای از آمااوزه 1385مرکاز پژوهشاای مهاادویت بااه چاااپ نوپدیااددر ایاان زمینااه پژوهشاای کاارده، تعااداد بساایاری مقالااه اصاالی شاایعه آغاااز

گیری از ابازار آمااری که با بهرهکند میبرگزار نیز المللی هر ساله همایی بین واست رسانده گا میهاا در ترجماه بهیناه ایاان آماوزه هاادویت بساان یااک متحقیا در . امی بلنااد بارداردتوانااد

دارد تااا نیاااز کلیاادوالگانو موضااوعات اساساای تاار شاادن روشاان بااهحسااا زمینااه پژوهشاای کااارب دیگاار میساار شااود. یناای آنااان انسااجام و دقاات در انتخاااب مفهااوم و ترجمااه هااای دراز

کاااه مجموعاااه آزماااایی شاااده در آیناااده گوناااه والگاااان پرکااااربرد گااردآوری ایااان ،ای ایاان اسااات کنند و حافظه ترجمه شوند انتخاب . تار شاود تا ترجماه مفااهیم و مترادفاات منساجمایجاد

گونااگون یاک والهمقایساه تاوان چناین برشامرد آمد این طارح را می پی ، تحلیالکاربردهاای گوناگون و ها والهبسامد گیری هانداز، کلیدوالگان بارای سا وح معناایی ترجمه قابل اراكاه ی

تر از جمله. کوچکهاای ناو در واله ،کلیدوالگان این حاوزه تحقیا مشاخص شاد. باه پیوسات ،در این مقاله

یاک نشاان داده شاده اسات. همچناین در ایان تعاداد تنارار هار های بررسای شاده و چنیادهکاه چگو تاوان تعادادی واله مفیاد و پرکااربرد باا روشای آمااری و ناه میمقاله توضیچ داده شاد

کرد و در برابر چالی گزینی راه حلای اراكاه داد. ،ای و مفهومی موجاود های ترجمه تحقیقی گااردآوری و نگااار للتهای بایااد دانساات پرساای همچنااین نامااه، اساساای پاایی از آغاااز

کاربرد هر للت ، ها به ایان پرسای فتن پاسخنامه است. یا شناخت مخاطب و روشن شدن

1. Bowker and Pearson

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

146‌

ینه ر آدعص

در و علماای و قاباال دفاااع و قاباال نقااد باااال، رو از پیشاانهادهای آینااده تحقیاا خواهااد بااود.دیگاار باارای یاان رو در ابعاااد ا. اسااتهااا قاباال ارجاااع و در ترجمااه پریراسااتناد ،م العااات

که نامه تهیه والهبا هدف تحقیقات اولیه گساتردر فاز های بزرگ قابل اجراست تر در دههای کار البتااه گرفاات. در نظاارتااوان میآینااده زمااان و مخاطااب، بااه ساا چ نیاااز هااای آیناادهابعاااد

هااای صااحت و مراحاال آزماااییپیمااودن تهیااه نسااخه اولیااه،باارای بودجااه اختصاااص یافتااه کاربرد و امنان یابی دارد.بستگی ای نشر آن در بازار بومی، ملی و من قهبازاعتبار و ار)

147‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

‌منابعArcher, Dawn (2009). (ed.) What's in a Word-list? Investigating word

frequency and keyword extraction, Farnham: Ashgate. Bowker, Lynne & Jennifer Pearson (2002). Working with Specialized

Language: A practical guide to using corpora, London: Routledge. Crystal, David (1995). The Cambridge encyclopedia of the English

language, Cambridge: Cambridge University Press. Jackson, Howard (2002). Lexicography: An Introduction, Routledge.

Mosel, Ulrike (2004). Dictionary making in endangered speech communities, In: Peter K. Austin (ed.) , Language documentation and

description, Vol. 2, 39-54. London: SOAS. Svensén, Bo (2009). A Handbook of Lexicography, The Theory and

Practice of Dictionary Making, Cambridge.

سال شتم

همار

، ش، 16ۀ

ان ست

زم139

4

148‌

ینه ر آدعص

یک تعداد تکرار هر ی بررسی شده وها چکیدهی نو در ها اژهو پیوست:'SHAHA

DA' 2 'SHAHE

D' 1 'SHEHA

DA' 2 12 1

12TH 2 1390 1 1391 1

14MT.SHAKER 1 2011 1 24TH 3

8 1 95 1 @ 0 A 13

ABOUT 4

ABOVE 2

ABSENCE 3

ABSOLUTELY 1

ABSTRACT 6

ABU 1 ACADE

MIC 3 ACCEPT

1 ACCEPT

ABLE 1 ACCEPTI

NG 1 ACCORD

ING 1 ACT 1

ACTIONS 1

ACTS 1 AFTER

4 AGAINS

T 2 AHMAD

3 AHMED

1 AHUL 8 AIMS 1

AL 1 ALAIHE

M 5 ALL 6

ALLEGATIONS 1 ALSO 4 AMIR 1

AMONGST 2 AN 5

ANALYSIS 2

ANALYTICAL 1

ANALYZED 1

ANALYZING 2 AND 66

ANECDOTAL 1

ANGLES

BEST 1 BETWEEN

2 BEYT 2 BIN 1

BREF 1 BRIGHT 1 BRING 1

BRINGING 1 BUT 3 BY 6

CAMPUS 3 CAN 5

CAUSED 2 CENTER 1

CERTAIN 1

CHARITY 1

CHOSEN 1 CIRCUMST

ANCES 1 CITE 1

CITING 1 CIVILIZATI

ON 1 CLAIM 1 CLAIMS 4

COLLECT 1

COLLECTED 1

COMMENCE 1

COMMENTATORS 2

COMMON 2

COMMUNITIES 1

COMPARATIVE 2

CONCEPT 5

CONCEPTS 2

CONDUCTED 1

CONFIDENCE 1

CONFIRM 1

CONFLICTING 1

CONFUSE 1

CONSENSUS 1

CONSIDERATION 1

CONSIDERED 1

CONTRAST 1

CORRELATION 1

COULD 1 CREATION

1 CRITIQUES

1 CULTURAL

1 CULTURE

1

DUTIES 2 EASY 1

ECONOMIC 1

EDUCATION 1

EFFECTIVE 1

EFFECTS 1 EFFORTS

1 EIGHTH 2 EIGHTY 1 ELDERS 1 ELITE 1

ENEMIES 1

ENSAN 4 EQUIVALE

NT 1 ESTIMATE

2 EVALUATE

1 EVEN 2

EVENTS 1 EVERY 1

EVIDENCE 2

EVOLUTION 2

EVOLUTIONS 1

EXAMPLES 1

EXCLUSIVE 1

EXISTENCE 1

EXPECTATION 3

EXPECTATIONS 1

EXPECTED 1

EXPLAINED 1

EXPLAINS 1

EXPLANATION 1

EXPRESSED 1

EXTERNAL 1 FACE 1 FACT 1

FACTORS 1

FACULTY 1

FALSE 2 FARABI 3

FARYQEYN 1

FAULTY 1 FEED 1

FEEDING 1

FIELD 1 FINAL 1

FINDING 1 FLEDGED

1 FOR 10

FOUNDED

HEALTH 3

HEALTHY 1

HEREAFTER 1

HIDDEN 1

HIGHER 2

HIMSELF 1 HIS 4

HISTORICAL 3

HOLY 1 HOW 4

HOWEVER 1

HUMAN 1

HUMANS 2

HUMANS' 1

HUNDRED 1

IDEAS 1 IF 1

IGNORANCE 1

IMAM 25 IMAM'S 1

IMAMATE 1

IMAMIEH 1

IMAMS 5 IMMIGRA

NTS 1 IMPACT

3 IMPACTE

D 1 IMPACTS

1 IMPLEME

NT 1 IMPLEME

NTED 1 IMPORTA

NT 1 IN 38

INCLUDE 1

INDEED 2

INFLUENCED 1

INFORMED 1

INNOVATIVE 1

INSIDE 2 INSTANC

E 1 INSTITUT

E 2 INSTITUT

ION 1 INTEGRIT

Y 1 INTERME

DIARIES 1

INTERME

MANIFESTATIO

N MASTER

1 MEANIN

G 2 MEANS

1 MEMBE

R 1 MENTAL

2 MENTIO

NED 1 MESSAG

E 1 MESSIA

NIC 6 MESSIA

NISM 4 METHO

D 2 MILLENARIANIS

M 1 MIND 1

MINIMUM 1

MISSION 1

MOHAMMAD 1

MORE 2 MOST 2

MOVEMENT 1

NARRATIVES 1

NECESSITY 1

NEEDY 1

NEGLIGENCE 1 NEXT 1

NO 2 NON 1

NONPROFIT 1

NOSRATOLLAH

1 NOT 6

NOTION 1

NUMBER 1

OBJECTIVELY 1

OCCULTATION

6 OF 97 ON 10

ONE 3 ONLY 4

OPPORTUNITY

1 OPTION

1 OR 4

ORDER 1

ORGANI

PROBLEMS 1

PROCESS 1

PROFESSOR 4

PROFIT 1 PROMISED

1 PROOF 1

PROPHETS 3

PROTECT 1

PROVIDED 1

PROVIDES 1

PROVING 1

PSYCHOLOGY 2

QOM 3 QUALITY

5 QUESTION

1 QUESTION

NAIRE 3 QUESTION

NAIRES 1 QURAN 6

RANDOM 1

REALIZATION 2

REASON 2 REASONED

1 REASONIN

G 1 REASONS

2 RECEIVED

1 RECENT 1

RECORDS 1

RECURRENCE 1

REFER 5 REFERENC

E 1 REFERENT

1 REFERRED

1 REFUSED

1 REGARD 1

REGARDING 2

REGRESSION 1

REJECTED 1

RELATED 1

RELATES 1

RELATIONSHIP 2

RELIES 1 RELIGIONS

1 RELIGIOUS

SOME 4 SON 1

SOURCES 1

SPECIAL 2

SPECIFIC 2

SPIRITUAL 2

SPIRITUALLY 1

SPLITS 1 STEPWISE

1 STIPULAT

ED 1 STIPULAT

IONS 1 STRENGT

HENING 1

STUDENT 3

STUDENTS 3

STUDIED 1

STUDY 6 STYLE 1

SUBSEQUENTS 1 SUCH 3

SUNNAH 2

SUNNI 1 SUPPORT

1 SURAH 5

SYSTEM 1

TAGHI 1 TEACHIN

G 2 TERMS 1

TESTIMONY 6

TEXT 4 TEXTS 1

THANKS 1 THAT 11

THE 135 THEIR 2 THEM 2

THEOLOGICAL 1

THEOLOGY 1

THEORY 1

THERE 1 THEREFO

RE 1 THEY 2 THIS 23

THOSE 1 THOUGH

T 4 THREAT

1 THUS 4 TIME 3 TITLE 1

TRADITIONS 7

149‌

بررسی تطبیقی

.انتظار..

ویمهد

الت مقا

در ات

ضوعو مو

هیم مفا

ین دتر

اربرپر ک

1 ANONY

MITY 4 APPROA

CH 2 APPROA

CHES 1 ARE 4

ARGUMENT 1

ARISES 1

ARTICLE 3

AS 14 ASKED

1 ASSALA

AM 5 ASSIGN

1 ASSISTA

NT 2 ASSOCI

ATE 1 ASSOCI

ATED 1 AT 8

ATTEMPT 1

ATTEMPTING 1

ATTRACTED 1

AUDIENCE 1

AUTHOR 1

AYATI 1

BAKR 1 BASED

5 BAYT 4

BE 6 BECAUS

E 3 BECOME

1 BEEN 4

BEGIN 1

BEING 3

BEINGS 1

BELIEVERS 1

BENEFITS 1

CURRENT 1

DATA 3 DAY 1

DEBATES 1

DEEDS 2 DEFINITIO

NS 2 DELIVERY

1 DEMISE 1

DEMONSTRATE 1

DENOMINATIONS 1

DEPARTMENT 1

DEPT 1 DESCENDE

NT 1 DESCENDE

NTS 1 DESCRIPTI

VE 1 DESTROYS

1 DETAILS 1

DETERMINING 1

DEVELOPED 2

DEZHABAD 1

DIFFERENT 5

DISRUPTING 1

DIVERGENT 1

DO 1 DOCTORA

L 1 DOCTRINE

2 DOCTRINE

S 1 DOCUMENTATIONS

1 DOES 1 DONE 1 DOWN 1

DRAWBACKS 1

2 FOURTH 1

FROM 13 FULFILLIN

G 1 FULL 1

FUNCTIONAL 2

FUNCTIONS 1

FURTHER 1

FUTURE 1 GENERAL

1 GENERATI

ON 1 GENERATI

ONS 2 GET 1

GHANAVI 1

GIVE 1 GIVES 1

GIVING 1 GMAIL.CO

M 1 GOD 2

GODLY 1 GRAND 1

GROUND 1

GROUP 2 GROUPS 1

GROWTH 1

GUARANTEE 1

GUIDANCE 5

GUIDING 4

HADITH 1 HAMED 1 HAMID 1

HAPPEN 1 HAS 11

HASSAN 3 HAVE 4

DIARY 1 INTERNA

L 1 INTERPRE

TATION 2

INTERPRETATIONS

4 INTERPRE

TED 1 INTO 1

INVISIBILITY 1

IS 31 ISFAHAN

1 ISLAMIC

8 ISMAIL 1 ISSUE 1IT 9

ITS 5 JOINT 1

JUSTICE 1

KALANTARI 1 KAR 1

KEYWORDS 6

KIND 1 KNOWN

1 LATTER

2 LEADERS

HIP 6 LIBRARY

1 LIFE 5 LIKE 2 LINE 1

LITERATURE 1

LIVES 1 MADE 1

MAHDI 14

MAHDIS 1

MAHDISM 1

MAIN 1 MAKES 1

MANAGER 1

ZATION 2

ORIGINAL 1

ORPHAN 1

OTHER 4

OTHERS 1

OUTSIDE 2

PART 1 PATHOL

OGY 1 PEARSO

N'S 1 PEOPLE

10 PEOPLE'

S 2 PERCEN

T 1 PERIOD

4 PERSON

1 PERSON

S 1 PERSPEC

TIVE 1 PLACE

1 PLUS 1

POLITICAL 1

POOR 1 POSITIO

N 4 POSSIBI

LITY 1 PRESEN

T 2 PRESEN

TED 3 PRESER

VING 1 PRETEN

DERS 1 PRINCIP

LES 4 PRISONE

RS 1

4 RELYING

1 RESEARCH

2 RESEARCH

ER 1 RESOURCE

S 2 RESPOND

1 RESPONSIB

ILITIES 1 RESPONSIB

LE 1 RESULTS

4 RESUMES

1 RESURREC

TION 1 RETURN 4

REVELATION 1

REVIEW 1 REVIEWS

1 ROLE 8

RULERS 1 SAFEGUAR

D 1 SAID 1 SAME 1

SAMPLING 1

SAVIOR 2 SAY 1

SCHOLARS 1

SCIENTIFIC 1

SECOND 1 SECRET 1 SECTS 3 SEEKS 1 SELF 1

SEMINARY 1

SEVERAL 3

SHIALOGY 1

SHIITE 1 SHIITES 2 SHOW 3

SHOWN 2 SIGNIFICA

NT 3 SIMPLE 1 SOCIAL 1

SOCIETIES 1

TRADITIONS' 1

TRANSFERRED 1 TRIED 1 TRUE 1

TURNED 1

TWELFTH 1

TWELVE 3

TYPOLOGY 3

UNDER 1 UNDERST

AND 1 UNDERST

ANDING 1

UNKNOWN 1

USED 1 USING 2 VALID 1

VARIABLES 1

VARIES 1

VARIETY 1

VARIOUS 3

VERSE 4 VERSES

2 VERY 1

VIEWPOINT 1

VOID 1 VOWS 1

WAITING 1 WAR 1 WAY 3 WELL 4

WISDOM 1

WORLD 2

WORLDLY 1

Asr

e A

dine

h, N

o 16

7

High-Frequency Concepts and Topics In Mahdavi Articles

Dr. Majid Fattahipoor1

The main aim of present articles is to find an answer to the question that which topics and keywords are of special importance among the concepts of Mahdaviat domain in the published articles; also, due to sensibility of transmission of the significance of these subject matters, it attempts to find an answer to the question which instrument should be used in order to be endorsed the translation of the matters. In the present research, the author has selected randomly some abstracts chosen from Mahdavi articles and has analyzed their contents; utilizing statistic tools and the method of body study of the words in the framework of their contexts, the author did some discoveries in this field. Providing such indexes is among the requirements of every research in the growing fields of study; and hence, the domain of Mahdaviat can’t be excepted from this rule. Moreover, the author is going to offer a classification of the main Mahdaviat topics which benefits from both translator’s experiences and text-analyzer software. For this purpose, at first a number of published articles’ abstracts have selected in a purposive way and their English translations have been considered as data area. Next, random sampling was done, and by using concordancer software, the high-frequency words in the texts were recognized; then after adjusting them, these words were compared with their Persian equivalents. As a result, Mahdavi special names, the qualities attributed to Mahdaviat, and the relevant Islamic concepts are found as the main three thematic domain. The keywords of each domain and the acceptable translation within different texts were determined along with some examples and the explanation of texts. Finally, some suggestions have been made to link the translation of some concepts for better understanding. Keywords: Mahdavi articles, Mahdaviat, concordancer, high-frequency words, clear equivalent.

1. Assistant Professor in Department of English language , Islamic Azad University

of Tehran-Parand

Abs

trac

ts

6

The Representation of Muslims and Zionist Myths in World War Z according to Roland Barthes’ Semiology

Rezvan Sadeqi Qahsareh1 Dr. Safoora Tork Ladani2

In the viewpoint of many thinkers, myth in the earliest societies is a secret story which has a root in the reality, and which is culture-making and unrepeatable. However, from the 19th century onward, what is opposed to the reality is named myth. Israel is the only country in the world which has been formed on the basis of myths; thus, to take the myths from it is to take its identity. Meanwhile, Hollywood movie, on one hand, has had a great role in the popularization of Zionist myths. On the other hand, it has made a great attempt to popularize Islamophobia; so it has engaged a concept known as Zombie and has clearly claimed that Muslims are the same as Zombie. The present article is going to answer how Muslims and Zionist myths have been represented in the film Z. For this purpose, first the article explains Zionist myths and Stuart Hall’s theory of representation. Next, it examines this film through Roger Garaudy’s works and Roland Barthes’ semiology. Finally, according to the results of the research, it concludes that this film tries to show that Muslims behave the same as wild and savage Zombies, while Israel is exactly in the opposite status. Keywords: World War Z, Zionist myths, representation, Islamophobia, Roland Barthes’ semiology.

1. M.A student of the French studies (corresponding author) 2. Assistant Professor in Esfahan University

Asr

e A

dine

h, N

o 16

5

Structural Elements of Architecture Art in Qur'anic Surahs

Dr. Hasan Sattari1 Mehdi Aslani2

The creator God, who has created the parts of existence and the whole being, has showed a special kindness to the human being as one creature among the whole universe, since He has sent down his messages by the elected men via revelation for better-living on the earth. So, through the revelational messages, all issues related to human's life have been expressed by direct or indirect indications. Meanwhile, art and architecture didn't remain without benefit and one can claim that in some verses of the Holy Qur'an, some subjects of art and architecture have been considered. In this paper, structural elements of architecture have been identified and adopted from the verses of holy Quran as well as they have been organized in two general and specific groups of elements. Furthermore, it has been determined how many structural elements are there in each surah as well as which surah presents the greatest number of structural elements. A number of structural elements (whether general or specific) in the surahs have only a single meaning and a number of them too have different meanings. At the end, these elements have been organized in two groups of mono-meaning and multi-meaning elements and finally their meanings have been analyzed. Keywords: holy Qur'an, architectural design, art of architecture, structural elements.

1. Assistant Professor in Department of Architecture , Islamic Azad University of

Tabriz (corresponding author) 2. Master of Architecture

Abs

trac

ts

4

The Absence of Moses and Reproduction of a Common Narrative System

Hamid Talkhabi1 Ne'mat Baqerifard2

Dr. Majid Talkhabi3

Applying morphological approach toward historical narration of hidden savior, the present article attempts to compare its component unites with Moses' absence from his people and to clarify a common system of these two narrations. Although there are different details in these two narrations, a single pattern ties them to each other. This pattern has derived from Propp and those of the same opinion, and allows us to analyze variety of historical narrations on the basis of this pattern. The absence of savior is the cause of emergence of some elements and events that appeared in Moses' life in the form of illustrative and repetitive pattern, and it can be reproduced in other narrations that are related to the savior. Using library-documentary research method, this article, considering the morphology of the historical narration, identifies different active actors and presents a unique model of a religious discourse about occultation and savior, so that this model can be observed not only in this narration but also in other narrations concerning the occultation and the expectation. Keywords: savior, occultation, Propp, morphology, Moses' absence, Mahdi's occultation.

1. PhD student of Wisdom Art(corresponding author) 2. Master of Art research 3. Assistant Professor in Jamea-tol Mostafa Al Alamieh, Qom

Asr

e A

dine

h, N

o 16

3

Dimensions of Wela'i Epistemology in the works of Sanayi Gaznavi and Bidel Dehlavi

Seyyed Ali Asghar Moosavi1

Wela'i epistemology in Persian poem seeks to find some realities about religious literature in which recognition of the Infallible's wela'i position is considered, the status that has the sign of a supernatural and sacred rank, and the description of the Wela'i lauded is due to the same great status as well. Religious art and literature should always consider two holy dimensions that are recommended in hadith al-thaqalayn ("two weighty things hadith"): the holy Qur'an and the Prophet's family. This article investigates Sanayi Gaznavi and Bidel Dehlavi's literary viewpoints on the Wela'i epistemology. In their works, these two great Muslim mystic demonstrate their respect toward imam Ali's Wela'i status in Hadiqat ol-Haqiqah and Mohit-e A'zam. Sanayi in Hadiqat ol-Haqiqah has considered the issue of Ghadir and Bidel Dehlavi in Mohit-e A'zam the issue of Walayat ("guardianship"); the present article examines each one's viewpoint in terms of their own religious thought. Keywords: Welayat ("guardianship"), Ghadir, unity, multiplicity, Sanayi, Bidel, Wela'i ("guardianship-based") epistemology.

1. Researcher religious literature

Abs

trac

ts

2

Reflection of His Holiness Mahdi Advent's Characters in Vahshi Bafqi's Poem

Dr. Mansoor Nikpanah1

The advent of Muslim promised savior is a predictable matter in the thoughts of Iranian scholars and poets. In fact, Persian poem has reflected the essence of Iranian's beliefs and thoughts. Vahshi Bafqi is among the poets who have considered Muslim's doctrinal principles, including the issue of 'the advent'. Vahshi is among the poets who expresses the poetical contents honestly. An evidence of this claim is the poem well-known as, "O, My God, give me a hear flaring". This depth of affection is easily observable concerning the Imam of the present age and the promised savior. Examining Vahshi's poem from the viewpoint of savior's advent, the writer of present article attempts to present motifs and concepts related to the period of advent as well as his infatuation with and waiting for His Holiness Advent. Keywords: Vahshi Bafqi, advent, Mahdi, Dajjal.

1. Assistant Professor in Higher Education Complex Saravan

Asr

e A

dine

h, N

o 16

1

ABSTRACTS

Comparative Examination of "Expectation" in Arabic and Persian Contemporary Poems

Haditheh Babayi1 Dr. Kobra Khosravi2

The idea of "expectation" and the presentation of Imam Mahdi's features in the poems of committed poets to the Prophet's family are being seen a lot from a long time ago to now, especially in the poems of contemporary period. Contemporary poets have opened a new door to poem and literature, named Mahdavi literature, and they have introduced imam Mahdi as the savior of last times to the seekers of truth from the window of poem. Referring to some evidence of the poems of these poets, the present descriptive-analytic paper is going to examine the idea of expectation and the identity based on culture and civilization with reference to the commentaries of the Qur'an and widely transmitted narrations .The Persian and Arabic contemporary Shiite poets have described Imam Mahdi's features and the expectation for the Promised in their Mahdavi poems. However, the concept of expectation in the Muslim poet's thought hasn't been reduced to just waiting, but different themes concerning the Islamic identity and civilization have been considered too. Under the topic of Expectation literature, poets have dealt with themes like: waiting, types of waiting (destructive and instructive waiting), waiter's duties in the occultation period (patience, resistance, understanding and knowledge of imam Mahdi), the virtue of waiting, Friday as the symbol of waiting for the Promised. Keywords: imam Mahdi, Expectation, Arabic contemporary poem, Persian contemporary poem.

1. Master of Arabic Language and Literature(corresponding author) 2. Assistant Professor in Lorestan University