the four focuses insight meditation practice for … · 2018-06-07 · จ related to the...

การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก

อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย THE FOUR FOCUSES INSIGHT MEDITATION PRACTICE FOR HUMAN

RESOURCE DEVELOPMENT AT WATTHAMPRAPAKHOK MEDITATION CENTER,WIANGCHAI DISTRICT,

CHIANGRAI PROVINCE

ณอภย พวงมะล

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา หลกสตรปรชญาดษฎบณฑต สาขาวชาผน าทางการศกษาและพฒนาทรพยากรมนษย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม พ.ศ. 2561

หวขอวทยานพนธ : การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสต

ปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย

จงหวดเชยงราย

ชอผวจย : ณอภย พวงมะล

สาขาวชา : ผน าทางการศกษาและการพฒนาทรพยากรมนษย

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ : ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร. มนส สวรรณ อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก : ผชวยศาสตราจารย ดร. สมาน ฟแสง อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม : อาจารย ดร.เรองวทย นนทภา อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม

บทคดยอ

การวจยนมวตถประสงคเพอ (1) ศกษาวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต (2) ประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย และ (3) เสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส กลมตวอยางสมไดจากจ านวนประชากร 887คน ไดจ านวน 276 คน โดยแบงเปน 2 กลมคอ กลมผทเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา จ านวน 221 คน และกลมผมปญหาในการด ารงชวตจ านวน 55 คน เครองมอทใชในการเกบขอมลไดแก แบบสอบถาม การสมภาษณเชงลก การสงเกตแบบมสวนรวม และการเสวนากลมเปาหมาย ขอมลทวเคราะหขอมลโดยใชสถตเชงพรรณนา และวเคราะหเนอหา (Content Analysis)

ผลการศกษา สรปไดดงน สาระส าคญทเกยวกบการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสและหลกธรรมทเกยวของกบคณภาพชวตคอ สตปฏฐานเปนหลกธรรมส าคญในพระพทธศาสนาทกลาวไวในมหาสตปฏฐานสตร เปนพระสตรหนงทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสสอน และทรงพจารณาเหนความส าคญนมาแตแรกตรสร เตอนใหมตนเปนทพงแหงตนเปนสรณะ การปฏบตวปสสนาตามหลกสตปฏฐานตองใชสตสมปชญญะเขาไปก าหนดกาย เวทนา จต และธรรม ผทปรารถนาจะบรรลมรรคผลคอ นพพาน ตองเรมตนดวยสตปฏฐาน เมอศกษาถงลกษณะการเกยวของกบคณภาพชวต ได 3 ลกษณะคอ 1) เปนหลกธรรมทเปนเหตกอใหเกดความส าเรจในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน 2) เปนหลกธรรมทเกดขนในขณะอยในกระบวนการ

ปฏบต และ 3) คอธรรมทเกยวของทสงผลหลงการปฏบต ผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย หลงการปฏบตพบวาทงสองกลมมความเปลยนแปลงไปในทางทดขน สขภาพกายสขภาพจตดขน มความสขความพอใจในชวตตนเอง เขาใจเพอนมนษย มสตปญญาแกปญหาในชวตไดดขน เขาใจและยอมรบความจรงส าหรบความเปลยนแปลงทเกดขน นอกจากนนยงพบแนวทางไปใชไดโดยเปนแนวปฏบตเพอใหมสตสมปชญญะใหรทนในปจจบนในสงทเกดหรอปรากฏในฐานทง 4 คอ กาย เวทนา จต และธรรม ซงตองรและเขาใจถงลกษณะหรอคณสมบตสบสาวไปถงเหตและปจจยทท าใหเกดหรอปรากฏขน รและเขาใจถงกระบวนการเกด รและเขาใจถงเหตและปจจยการดบตลอดจนท าการดบ ของรปนามอยางถองแท สามารถน าพาใหผฝกปฏบตมคณภาพชวตทดขนไดทงดานรางกาย จตใจ อารมณและสตปญญา คอเปนผทเกงคน เกงงานและเกงเรยนและสามารถสรางประโยชนสขใหกบตนเองและผอนเกดการพฒนาคณภาพชวตอยางย งยน

ค าส าคญ : การพฒนาทรพยากรมนษย, วปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

Title : The Four Focuses Insight Meditation Practice for Human Resource

Development at WatThamprapakhok Meditation Center, Wiangchai

District, Chiangrai Province

Author : Naapai Puangmali

Program : Educational Leadership and Human Resource Development

Thesis Advisors : Emeritus Professor Dr. Manat Suwan Chairman

: Assistant Professor Dr. Samarn Foosang Member : Lecturer Dr. Ruangwit Nontapa Member

ABSTRACT

The objectives of this study were (1) to study the Four Focuses Insight Meditation Practice relating to quality of life; (2) to analyze and assess the meditation practice of the participants at Wat Thamprapakhok meditation center, Wiangchai district, Chiangrai province; and (3) to propose a guideline for human resource development by using the meditation practice. The population consisted of 887 people with 276 samples, which were divided into two groups; 55 participants who had been with life problems and 221 participants who have been devoted to be Buddhists. The research instruments included the questionnaire, a participant observation, an in-depth interview, and a focus group discussion. Content analysis as well as descriptive statistics were employed to analyze the data. The research findings are summarized as follows. The Insight Meditation Practice and the teachings on quality of life are the Mindful Four Focuses. The teaching is in a sutra and is considered the most important, reminding one to depend on oneself. In practicing, one must bring one’s consciousness to the body, feelings, mind and mind-objects. The focuses could bring practitioners to attain Enlightenment. There are three aspects relating to quality of life. Firstly, the teaching is a cause for success in insight meditation. Secondly, the teaching occurs while in the process of meditation and finally, the teaching is

related to the post-meditation practice. The meditation results of the two groups revealed that changes had been for the better. They had better physical and mental health, satisfaction with their lives, understanding of others, abilities to solve problems, and acceptance as well as understanding the truth in change. Furthermore, the practical guideline enables the practitioners to bring their consciousness to what is happening at the present moment to their bodies, feelings, minds and mind-objects. They must be aware of understanding aspects or qualifications of causes and factors conductive to what is happening, processes of their occurrences, causes and factors of the cessation of forms and nominal. The practice could improve their physical, mental, emotional and intellectual qualities of life. They would become efficient, proficient and beneficial to themselves and others for a sustainable development of life quality. Keywords: Human Resource Development, The Four Focuses Insight Meditation Practice

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจไดดวยความกรณาเปนอยางยงจากประธานทปรกษา ศาสตราจารยเกยรตคณ ดร.มนส สวรรณ อาจารยทปรกษาหลก ผชวยศาสตราจารย ดร.สมาน ฟแสง และ อาจารย ดร. เรองวทย นนทภา อาจารยทปรกษารวม ทไดกรณาใหค าแนะน าตลอดจนแกไขขอบกพรองดวยความ เอาใจใส เปนอยางยง คณะกรรมการพจารณาสอบวทยานพนธ ซงผวจยตองขอกราบขอบพระคณทกทานเปนอยางสง

ขอขอบพระคณ พระมหาวรศกด สรเมธ (ดร.) รองศาสตราจารย ดร.สเทพ พงศศรวฒน

และ ดร.ธวช ชมชอบ ไดผ เชยวชาญตรวจสอบเครองมอและใหขอเสนอแนะอนเปนประโยชน

ตลอดจนแกไขขอบกพรองของเครองมอ ใหมความสมบรณและมคณคามากขน

ขอขอบพระคณ พระครสขมสลานกจ พระอทธธรรม จารธมโม พระอ านวยศลป สลส วโร อาจารยร าเพย ค าแดงด อาจารย ดร.วภาดา วระกลและอาจารยปยรตน วงศจมมะล ทไดแนะน า ความรและตรวจสอบความเหมาะสมของเนอหา ขนตอนวธการปฏบตวปสสนาตามแนวสตปฏฐานส

เหนอสงอนใดขอกราบขอบพระคณบดา มารดา ทใหก าเนด ครอบครว คร อาจารยทไดประสทธประสาทวชาความร และผทรกและเคารพนบถอ ใหก าลงใจ จนท าใหผวจยประสบความส าเรจในชวตในวนน คณประโยชนอนพงมจากวทยานพนธฉบบน ผวจยขอมอบและอทศแดผมพระคณทก ๆ ทาน ผวจยหวงเปนอยางยงวาวทยานพนธฉบบนจะเปนประโยชนตอการพฒนาตนเอง ครอบครว ชมชน ประเทศและพลโลก เปนการเรยนรตลอดชวตอยางย งยน

ณอภย พวงมะล

สารบญ

หนา

บทคดยอ ข ABSTRACT ง กตตกรรมประกาศ ฉ สารบญ ช สารบญตาราง ญ สารบญภาพ ฏ บทท 1 บทน า 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 ค าถามการวจย 4 วตถประสงคของการวจย 4 ขอบเขตของการวจย 5 นยามศพทเฉพาะ 6 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 7

แนวคดเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษย 8 ทฤษฎการพฒนาทรพยากรมนษย 21 แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวพทธ 24

ความหมายกรรมฐาน 25 การปฏบตวปสสนากรรมฐาน 27

วธปฏบตวปสสนากรรมฐานของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ า พระผาคอก 57

แนวคดเกยวกบการชน าตนเอง 93 แนวคดเกยวกบภาวะผน าตนเอง (Self-Leadership) 97 งานวจยทเกยวของ 99

สารบญ (ตอ)

บทท หนา 3 วธด าเนนการวจย…………………………………………………………… 106 ประชากรและกลมตวอยาง……………………………………………. 106 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล……………………..……..… …… 108 การเกบรวบรวมขอมล………………………………………………… 111 การวเคราะหขอมล…………………………………………………….. 113

4 ผลการวเคราะหขอมล……………………………………………………….. 114 บรบทการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนย

ปฏบตวปสสนากรรมฐาน ………………………………………… 114

ตอนท 1 ผลการวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบต วปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฎฐานส………………………. 115 ตอนท 2 การวเคราะหการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสต ปฏฐานส………………………………………………..……... 124 ตอนท 3 การวเคราะหแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดย

การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส…….……. 132

5 สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ……………………………………………. 133 สรปผลการวจย………………………………………………………..…. 133

การอภปรายผล………………………………………………………….. 141 ขอเสนอแนะ…………………………………………………………….. 144

บรรณานกรม……………………………………………………………………… 146 ประวตผวจย…………………………………………………………………… 151

ภาคผนวก………………………………………………………………………………………………. 152

ภาคผนวก ก รายนามผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอในการเกบ รวบรวมขอมล……………………………………………… 153

ภาคผนวก ข รายนามผใหการสมภาษณเชงลก...………………………… 154

ภาคผนวก ค รายนามผใหสงเกตแบบมสวนรวม………………………… 155

ภาคผนวก ง รายนามผรวมสนทนากลมเปาหมาย………………………... 156

สารบญ (ตอ)

หนา

ภาคผนวก

ภาคผนวก จ เครองมอทใชในการวจย…………………………………………….… 157

ภาคผนวก ฉ ผลการตรวจสอบคณภาพของเครองมอทใชในการวจย………………. 178

สารบญตาราง

ตารางท หนา

3.1 สดสวนของกลมตวอยางผปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส…….. 107 4.1 คาเฉลย (X ) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบความพงพอใจตอ

การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในดานตาง ๆ

ของกลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต……………………….. 128

6.1 ความพงพอใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของ ผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย…………………………………………….. 181 6.2 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม……………………………………………. 183 6.3 ความถรอยละเกยวกบการฝกวปสสนากรรมฐานของกลมผศรทธาและกลม ผมปญหาชวต………………………………………………………………………………….………. 185

6.4 สาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ของกลมผมความศรทธาและกลมผมปญหาในชวต………………………… 187

6.5 คาเฉลย (X ) คาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบระดบความเชอในการปฏบต

วปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของกลมผทมความศรทธา……….. 188

6.6 คาเฉลย (X ) คาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบระดบความพงพอใจ

ดานสขภาพกายในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ของกลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต…………………………. 189

ดานเวทนาในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ของกลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต………………………….. 190

6.8 คาเฉลย (X ) คาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบระดบความพงพอใจดาน

สขภาพจตในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ของกลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต………………………….. 192

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท หนา

ดานธรรมในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของ

กลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต…………………………..… 193

6.10 คาเฉลย (X ) คาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบระดบความพงพอใจดาน

ความสมพนธกบบคคลอนในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตาม

แนวสตปฏฐานสของกลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต…….. 194

6.11 คาเฉลย (X ) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบความพงพอใจ

ตอการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในดานตาง ๆ ของ

กลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต……………………………. 195

สารบญภาพ

ภาพท หนา

2.1 ภาพกรอบแนวคดการวจย……………………………………………………......… 105 4.1 ภาพหลกธรรมทเกยวของในลกษณะทเกดผลในขณะอยในกระบวนการปฏบต…… 121

5.1 ภาพแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ตามแนวสตปฏฐานส………………………………………………………….. 140

บทท 1

บทน ำ

ควำมเปนมำและควำมส ำคญของปญหำ ความเจรญทางดานเทคโนโลย ซ งเปนผลท เกดจากการพฒนาความรทางดานวทยาศาสตร ไดกอใหเกดนวตกรรมทสนองตอความตองการของมนษย เกดความเจรญทางดานวตถและเทคโนโลยทรดหนาไปไกล มนษยสามารถใชชวตอยางสะดวกสบายมากขน การพฒนาดานวตถยงเจรญขนมากเทาใด ความเขาใจดานจตวญญาณกลดลงเทานน มนษยแสวงหาความสขจากการบรโภคทางดานวตถอยางไมมความพอเพยง ท าใหตองเบยดเบยนผทดอยโอกาสกวา รวมตลอดจนเบยดเบยนธรรมชาต สภาพการเชนนสงผลกระทบใหเกดปญหาตามมาเปนลกโซ ทงปญหาเศรษฐกจ ปญหาอาชญากรรม ปญหายาเสพตด ปญหาทจรตคดโกง ปญหาสงแวดลอมและภยพบตทางธรรมชาต ท าใหผคนเกดความเครยด ความวตกกงวล ความเบอหนาย ความทอแท ความหวาดกลว จตใจเศราหมองและเปนทกขผทประสบปญหาดงกลาวจ าเปนตองหาทางออก ประเทศไทยไดตระหนกถงปญหานและก าหนดวสยทศนของประเทศไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 (พ.ศ. 2555 - พ.ศ. 2559) วาประเทศไทยไทยมงพฒนาส “สงคมอยรวมกนอยางมความสข ดวยความเสมอภาค เปนธรรม และมภมคมกนตอการเปลยนแปลง” ทงน ไดมการก าหนดพนธกจ การพฒนาคณภาพคนไทยใหมคณธรรม เรยนรตลอดชวต มทกษะการด ารงชวตอยางเหมาะสมในแตละชวงวย สถาบนทางสงคมและชมชนทองถนมความเขมแขง สามารถปรบตวรเทาทนกบการเปลยนแปลง

การศกษาเทานนทถกจดวาเปนเครองมอทดทสดในการพฒนามนษย (วเชยร ไชยบง, 2554, 18) คณภาพของคนยอมปฏสนธจากระบบการศกษาทสมบรณ การศกษาตองเรมตนดวยการสรางคณธรรมใหพอสมควรกอนแลวจงสรางอาชพ และสรางสงคมตามล าดบ (พระธรรมญาณมน 2528, 549) ประเทศไทยไดมงพฒนาคนในชาตโดยผานระบบการศกษาดวยการจดสรรงบประมาณไวสงมากเพอพฒนาการศกษา การศกษาเปนกระบวนการทท าใหมนษยสามารถพฒนาประเทศไดอยางเหมาะสม แตผลจากการจดการศกษายงไมเปนทนาพอใจ ซงเปนสงแสดงใหเหนวาเงนเพยงอยางเดยวไมสามารถยกระดบผลการจดการศกษาได ในศตวรรษท 21โลกเปลยนแปลงอยางรวดเรว

ดงนนการจดการเรยนรในศตวรรษท 21 ตองกาวขามสาระวชาใหผเรยนเรยนรจากการกระท าแลวการเรยนรจะเกดภายในใจและสมองของตนเอง (วจารณ พานช, 2555, 15) จากการจดอนดบการประสพความส าเรจในการจดการศกษาในภมภาคอาเซยนไทยอยในอนดบทาย ๆ ทงทรฐบาลไดจดสรรงบประมาณอยางมาก สะทอนใหเหนวาไทยไมประสพความส าเรจในการพฒนาคณภาพคนในชาต ในหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช 2551 ไดก าหนดจดหมายเพอใหเกดกบผ เรยนเมอจบการศกษาในขอท 1 วาเปนผมคณธรรม จรยธรรมและคานยมทพงเหนคณคาของตนเอง มวนยและประพฤตตามหลกธรรมของพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนเองนบถอ ยดหลกปรชญาพอเพยง (กระทรวงศกษาธการ, 2552, 5) การประพฤตธรรมตามหลกค าสอนของพระพทธศาสนาคอการปฏบตวปสสนากรรมฐานดวย เปนการท าเพอใหเขาถงความจรงท าใหเกดปญญาอยางแทจรง การจดการศกษาของไทยในอดตมวดเปนสถานทอบรมกลบตรใหเปนคนทมคณภาพขบเคลอนสงคม ดงนนการประพฤตตามหลกธรรมของพทธศาสนาจงอยในวถชวตทพระภกษท าหนาทถายทอดและฝกอบรมใหกบกลบตรเพอพฒนาสตปญญาและคณธรรมการพฒนาจตโดยการเจรญภาวนาและหลกสตรการภาวนาทส าคญยงคอการปฏบตวปสสนากรรมฐานนนเอง

การเจรญสตปฏฐาน แปลวา การทสตเขาไปตงอย หรอมสตก ากบอย วาโดยหลกการกคอการใชสตหรอวธปฏบตเพอใชสตใหเกดผลดทสด (พระพรหมคณาภรณ, 2549, 810) การเจรญสตเปนทางเอกทท าใหเกดอสรภาพหลดพนจากความบบคนของกาลเวลาและบาปกรรมทงปวง ประสบความสงบ ความงาม ความสข มตรภาพ และพลงแหงการเรยนรและสรางสรรคอยางหาทเปรยบไมได (ประเวศ วะส, 2547, 33) การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนแนวทางการปฏบตเพอท าใหเกดสตรเทาทนท าใหเกด ศล สมาธและปญญา ศลท าหนาท ควบคมพฤตกรรมทางกายและวาจาใหเปนปกต สมาธท าใหกเลสอยางกลางสงบ วธเดยวทจะขจดกเลสใหหมดสนไดคอปญญา (พระราชสทธญาณมงคล, 2534, 50) การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส 1) กายานปสนาสตปฏฐาน 2) เวทนานปสนาสตปฏฐาน 3) จตตานปสนาสตปฏฐาน 4) ธมมานปสนาสตปฏฐาน เพอคนหาความจรงในชวตโดยศกษาจากรปนามขนธ 5 ซงประกอบไปดวย รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ดงทพระพทธเจาทรงตรสวาขนธ 5 เปนของหนกหนวง เปนสงทกอใหเกดความทกขไดและพนทกขได แตคนสวนใหญไมคอยสนใจ มงแตหาความสขทไมย งยน การปฏบตวปสนากรรมฐานโดยการใชสตเพอใหเกดปญญาเหนเหตปจจยตาง ๆ ตามความเปนจรง ท าใหสามารถน ามาแกปญหาในการด าเนนชวตใหดขน กอใหเกดประโยชนสขแกตนเองและผอนอยางย งยน ซงการปฏบตวปสสนากรรมฐาน เปนทางสายเอก และทางสายเดยว ทสามารถท าลายอวชชาทเปนรากเหงาของ โลภะ โทสะและโมหะ ใหบรรลเหนตามความเปนจร งกจะ

กอใหเกดความเขาใจอยางถองแท ท าใหเกดการยอมรบ เพอใหบรรลมรรคผล นพพานไดในทสด จะเหนวาการพฒนาสตทไดจากปฏบตวปสสนากรรมฐาน สามารถน ามาแกปญหาในการด าเนนชวตและน าไปใชใหเกดประโยชนในชวตประจ าวนและสอนใหเรารและจดการสงทมากระทบทางตา ห จมก ลน กาย และใจอยางมประสทธภาพ และด ารงชวตอยในโลกอยางมความสข ดงนนควรศกษาหาแนวทางเพอสรางเครอขายการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสถานศกษาดวย สถานศกษาเปนสถานททรบผดชอบในการพฒนาพลเมองในชาตโดยตรง เครอขายจะเปนขบวนการทางสงคมทเกดจากการสรางความสมพนธระหวางบคคล กลมองคกร สถาบนโดยมเปาหมาย วตถประสงคและความตองการบางอยางรวมกน และด าเนนกจกรรมโดยทสมาชกของเครอขายยงคงความเปนเอกเทศไมขนตอกนไมเนนอ านาจในการบรหารจดการแตเนนการสรางบรรยากาศทดและสรางแรงบนดาลใจใหทกคนอยากท ากจกรรมรวมกน (เสร พงศพศ, 2555, 8) เพอเปนการศกษาหาแนวทางการสรางเครอขายผปฏบตวปสสนากรรมฐานในสถานศกษา อนเปนการพฒนาสตปญญาใหนกเรยน

ดวยเหตนผวจยจงมความสนใจศกษาการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสมหลกธรรมค าสอนและแนวทางปฏบตอยางไร การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสน นสงผลใหเกดการเปลยนแปลงการด าเนนชวตของผมาปฏบตหรอไม มากนอยเพยงไรและเปลยนแปลงอยางไรบาง ถาหากวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสนไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลงในการด ารงชวตของผมาปฏบตแลว เราจะมวธการเผยแพรและสนบสนนใหประชาชนเขามาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสไดอยางไร ดงนนผวจยจงไดท าการศกษาเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงวดเชยงราย (สาขาวดอมพวน) โดยมพระครสขมสลานกจ (พระอาจารยทองสข ฐตสโล) เปนผอ านวยการฝกไดศกษาการปฏบตวปสสนากรรมฐานจากพระธรรมสงหบราจารย (หลวงพอจรญ ฐตธมโม) ทวดอมพวนและเปนพระอาจารยสอนปฏบตวปสสนากรรมฐานเปนเวลา 14 พรรษา จนมความเขาใจและมปณธานอนแรงกลาทจะเผยแผวชาในมาตภมจงไดออกมาแสวงหาสถานทเพอฝกอบรมการปฏบตวปสสนากรรมฐานและไดมาพบวดถ าพระผาคอกเปนสถานททเหมาะสมยงนกดวยไมไกลจากยานชมชนมากแตกมความสงบและรมรนดวยตนไมอากาศเยนสบายตลอดปเหมาะแกการศกษาและปฏบตเปนอยางยงเปนเวลา 20 ป ททานไดพฒนา มพทธศาสนกชนไดเขามาศกษาอยางไมขาดสายและนบวนจ านวนคนทเขามาศกษากมากขนตามกาลเวลา เพอเปนการสรางเครอขายการปฏบตวปสสนากรรมฐานสและเพอเปนสวนหนงในการเดนหนาพฒนาทรพยากรมนษย การพฒนาสตทไดจากปฏบตวปสสนากรรมฐาน สามารถน ามาแกปญหาในการด าเนนชวตและน าไปใชใหเกดประโยชน

ในชวตประจ าวน ตลอดรวมถงการกาวสการพฒนาดานอน ๆ เพอเตรยมพรอมส าหรบความเปนพลโลกทมศกยภาพตามความเหมาะสม และเพอใหสามารถด ารงอยในโลกแหงการเปลยนแปลงอยางรเทาทนตอไป ค ำถำมงำนวจย 1. ในหลกธรรมค าสอนการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสมหลกคดทเกยวของกบคณภาพชวตอยางไร 2. ผแสวงหาค าตอบใหกบชวตทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสมาปฏบตเพราะอะไรและสามารถชวยฟนฟคณภาพชวตตนเองไดจรงหรอไม

3. ภายหลงจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ไดสงผลใหเกดการเปลยนแปลงตอการด าเนนชวตของผมาปฏบตหรอไม อยางไรบาง

วตถประสงคของกำรวจย

1. เพอศกษา วเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต

2. เพอวเคราะหและประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของ ผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย

3. เพอเสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ขอบเขตกำรวจย

ขอบเขตดำนประชำกร ประชำกร การวจยในครงน ผวจยไดก าหนดประชากรทใชในการวจย ไดแก ผทมาฝก

ปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ในชวงระหวางเดอนมกราคม ถง เดอนธนวาคม พ.ศ. 2558 ในปทผานมา (มกราคม – ธนวาคม พ.ศ. 2557) มผมาฝกปฏบต จ านวนทงสน 887 คน ผวจยจงใชขอมลดงกลาวเปนฐานในการคดเลอกกลมตวอยางโดยแบงออกเปน 2 กลม ประกอบดวย 1) กลมผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเนองจากมปญหาในการด ารงชวต และ 2) กลม ผ ทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส เนองจากเกดความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา

ขอบเขตดำนเวลำ ผวจยไดก าหนดระยะเวลาในการท าวจยในครงนใชเวลาประมาณ 12 เดอน คอ ในชวง

เดอนมกราคม ถง ธนวาคม พ.ศ. 2558 อยางไรกตามส าหรบ การเกบขอมลจากกลมตวอยางทศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก ไดด าเนนการเกบรวบรวมขอมลจากผทมาฝก ปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในชวงเดอนสงหาคม – ธนวาคม พ.ศ. 2558 เปนเวลา 5 เดอน เนองจากสถตปทผานมา (พ.ศ. 2557) ในชวงเวลาดงกลาวเปนชวงเวลาทมผมาฝกปฏบตมากทสด

ขอบเขตดำนพนท พนท ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ขอบเขตดำนเนอหำ แบงเนอหาตามกรอบแนวคดและวตถประสงคของการวจยไวเปน 3 สวน ดงน สวนท 1 การศกษาและวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

ในแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต สวนท 2 การวเคราะหและประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏ

ฐานส ในประเดนหลก ๆ ดงน 1) สาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ณ ศนยปฏบต

วปสสนากรรมฐานถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย 2) ส าหรบกลมผทมปญหาชวต การมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏ

ฐานส สามารถชวยฟนฟคณภาพชวตไดจรงหรอไม อยางไร 3) ส าหรบกลมผทมความเลอมใสศรทธา การมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตาม

แนวสตปฏฐานส สามารถพฒนาคณภาพชวตไดอยางไร 4) ภายหลงจากการทผมาปฏบตไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ท าใหเกดการเปลยนแปลงดานพฤตกรรม การด ารงชวต อยางไรบาง สวนท 3 วเคราะหผลจากการปฏบตวปสสนาเพอเสนอเปนแนวทางในการพฒนา

ทรพยากรมนษยโดยเนนการด ารงชวตทเปนสข

นยำมศพทเฉพำะ ในการวจยไดมนยามศพทเฉพาะ ดงตอไปน

กำรปฏบตวปสสนำกรรมฐำน หมายถง การปฏบตทมงเฝาสงเกตการท างานของกายและจตตามฐานตาง ๆ ในกายและจต อยางรเทาทนถงการเปลยนแปลงทเกดขนเพอใหเขาใจถงความเปนจรงตามล าดบอนกอใหเกดการพฒนาสตปญญาอยางย งยน

กำรพฒนำทรพยำกรมนษย หมำยถง การพฒนาท งดานรางกายและจตใจ อารมณและสตปญญา เพอใหเปนบคคลทมคณภาพ สรางประโยชนสขใหกบตนเองและผอน

คณภำพชวต หมายถง เปนบคคลทมสต รในความเปนจรงของสรรพสงทงหลายม ปญญา เขาใจถงสภาวะทางธรรมชาตของสงเหลานน เปนผลใหเกดอารมณปลอยวางคลายความยดมนถอมนน าไปสชวตทมแตความสงบสข รวมถงพรอมทจะปฏบตกจอนเปนประโยชนตอสวนรวมดวยความเตมใจ

ผทมปญหำในชวต หมายถง ผทมความทกขไม รและไมเขาใจตนเองจงไมสามารถตอบสนองความตองการ (ตณหา) ของตนเองไดปญหา (ทกข) จงเกดอยเสมอ ในการด าเนนชวต เชน ปญหาความรก ปญหาครอบครว ปญหาเศรษฐกจ และปญหาสขภาพ

ผทศรทธำในพระพทธศำสนำ หมายถง ผ ท มความเชอมนในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ท าไดจรงแลวท าใหชวตมความสข

สตปฏฐำนส หมายถง การเฝาสงเกตการเปลยนแปลงทเกดขนท ง 4 ฐานคอ 1 กาย 2 ความรสก (เวทนา) 3 บอเกดแหงอารมณและความคดทรบรอารมณ (จต) 4 ความเขาใจในเรองตาง ๆ ทเกดขนขณะปฏบตวปสนากรรมฐาน (ธรรม)

ผปฏบตวปสสนำกรรมฐำน หมายถง บคคลผซงมาปฏบตวปสสนากรรมฐานท ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ระดบควำมพงพอใจแบบประเมนคำ 3 ระดบ พอใจ (อฏฐารมณ) เปนกลาง (อพยากฤต) ไมพอใจ (อนษฐารมณ)

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การวจยครงนจะท าการศกษาการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย เพอวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานในแนวสตปฏฐานส การประเมนผล และน าเสนอรปแบบ รวมถงการเผยแพรความรและชกจงประชาชนใหเขามาปฏบตวปสสนากรรมฐานเพมมากขน ผวจยจงจะศกษาแนวคด ทฤษฎ เอกสารและงานวจยทเกยวของ ทงในและตางประเทศเพอเปนขอมลส าหรบการศกษาการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐาน ดงกลาวโดยน าเสนอในประเดนตาง ๆ ดงน

1. แนวคดเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษย 2. ทฤษฎการพฒนาทรพยากรมนษย 3. แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวพทธ 4. ความหมายของกรรมฐาน 5. การปฏบตวปสสนากรรมฐาน

5.1 ความหมายของวปสสนากรรมฐาน 5.2 จดมงหมายของวปสสนากรรมฐาน 5.3 วปสสนาภม 6 5.4 วปสสนาญาณ 5.5 อปสรรคของวปสสนากรรมฐาน ไดแก วปสสนกเลสและวปลลาสสตร 5.6 สตปฏฐานกบวปสสนากรรมฐาน 5.7 การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวทางสตปฏฐานส 5.8 ประโยชนของการเจรญกรรมฐาน 5.9 ประโยชนของวปสสนากรรมฐาน

6. แนวคดเกยวกบการชน าตนเอง

7. แนวคดเกยวกบภาวะผน าตนเอง 8. งานวจยทเกยวของ 9. กรอบแนวคดในการวจย

แนวคดเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษย

การบรหารทรพยากรมนษย ความหมายของการบรหารทรพยากรมนษย

การบรหารบคคลเปนแบบศนยรวมอ านาจทงองคการ ทเกยวกบกจกรรม โปรแกรมและนโยบายทเกยวของกบการรบคนเขาท างาน การดแลรกษาคนท างาน และการใหคนงานออกจากงาน รวมทงการเกบประวตของคนงาน ลกษณะของศนยรวมงานสวนใหญของการบรหารงานบคคลจงเปนงานบรการและงานธรการ ตอมาค าวา “การจดการทรพยากรมนษย” ไดรบความนยมแพรหลายมากขน เนองจากมการใหความส าคญวา มนษยเปนทรพยากรทมคณคา ไมสามารถใชเครองมอเครองจกรใด ๆ มาทดแทนได มนษยจงเปนปจจยส าคญทน าองคการใหไปสความส าเรจ เนองจากมนษยมสมอง มความรสกนกคด และมจตวญญาณ การจดการทรพยากรมนษย ผบรหารตองท าความเขาใจถงความตองการของคนงาน การใหเกยรตและการปฏบตตอกนเยยงมนษย ตลอดจน การใหความส าคญกบสทธเสรภาพ ความยตธรรม ความปลอดภย และคณภาพชวต โดยเปาหมายการจดการจะเนนทการสรางคณคาเพมขน โดยการใชศกยภาพของมนษยทจะท าใหองคการบรรลวตถประสงค มความมนคง มงคงและอยรวมกนอยางสนตสข การจดการทรพยากรมนษย เกยวของกบกจกรรม โปรแกรมและนโยบายทกวางขวางมากขนกวาค าวา “การบรหารงานบคคล” ซงเปนค าเดมทเคยใชการบรหารสถาบนการศกษานนจะมความแตกตางจากการบรหารองคกรโดยทวไป กลาวคอ การบรหารงานของสถาบนการศกษาจะมลกษณะ ประการหลกทส าคญ ไดแก การบรหารบคลากรทเปนคณาจารยซงเปนหวใจส าคญของคณภาพการจดการศกษา ประการส าคญรองลงมาคอ การบรหารวชาการหรอหลกสตรทเปนสงสะทอนความเชยวชาญหรอเขมแขงของสถาบนนน การบรหารการเงน การบรหารบคลากรสายสนบสนน การบรหารงานวจย การบรหารงานบรการวชาการแกชมชนรวมทงการตรวจสอบ ตดตาม และประเมนผลการด าเนนการตาง ๆ ตามภารกจหลกของแตละสถาบน (ส านกงานคณะกรรมการอดมศกษา , 2551) ซงการบรหารงานของสถาบนการศกษานนนบวา "ความร" เปนสงส าคญอยางยงทผบรหารของแตละสถาบน จ าเปนตองมการบรหารจดการองคความรตาง ๆ ในสถานศกษาของตนเอง เพออาศยความรเปนตวขบเคลอนหลกในการสรางความเตบโตและความมนคงใหกบสถานศกษาตลอดจนรกษาความไดเปรยบในการแขงขนในยคเศรษฐกจฐานความร (Knowledge-based Economic) นนนเอง และจากการท

ประเทศไทยก าลงกาวเขาสประชาคมเศรษฐกจอาเซยนในป พ.ศ. 2558 น สงผลให “ความร” เปนสงส าคญอยางยงในการพฒนาทรพยากรมนษย เนองจากวสยทศนอาเซยน ค.ศ. 2020 ไดกลาวถงความส าคญของการพฒนาทรพยากรมนษย โดยใหประชาชนสามารถเขาถงโอกาสในการพฒนาดานตาง ๆ อาท การศกษา การเรยนรตลอดชวต การฝกอบรม นวตกรรม การสงเสรมการปองกนคณภาพการท างานและการประกอบการ รวมถงการเขาถงเทคโนโลยสารสนเทศ การวจย การพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย ภายใตประเดนส าคญไดแก ความรวมมอทางดานวชาการและการพฒนาซงจะชวยสนบสนนกระบวนการรวมตวของอาเซยน

ส าหรบความหมายของการจดการทรพยากรมนษย มผใหความหมายไวดงน มอนด และโน (Mondy and Noe, 1996, 4) ใหความหมายวา การบรหารทรพยากรมนษย

เปนการใชทรพยากรมนษยเพอใหองคการบรรลตามวตถประสงคทก าหนด คลารค (Clark, 1992, 13) อธบายวา การบรหารทรพยากรมนษย เปนการจดการความสมพนธ

ของคนงานและผบรหาร โดยมจดประสงคเพอใหองคการบรรลจดมงหมาย ซงจากความหมายดงกลาวมประเดนทส าคญ 3 ประการ คอ

1. การบรหารทรพยากรมนษยใหมความสมพนธ ทด 2. การบรหารทรพยากรมนษยมงเนนทองคกร 3. วตถประสงคหลกของการบรหารทรพยากรมนษยควรมงเนนทองคการรองลงมาคอ

สมาชกขององคการแตละคนจะเปนวตถประสงครอง จากความหมายดงกลาว สรปไดวา การจดการทรพยากรมนษย เปนการจดการ

ความสมพนธในการจางงาน เพอใหมการใชทรพยากรมนษยในการท า ใหองคการบรรลวตถประสงค โดยจะเกยวของกบการบรหารทรพยากรมนษยตงแตการไดคนมาท างานจนถงออกจากงานไป ซงสามารถแบงไดเปน 3 ระยะทส าคญ คอ ระยะการไดมาซงทรพยากรมนษย (Acquisition Phase) ระยะการรกษาทรพยากรมนษยทท างานในองคการ (Retention Phase) และระยะการใหพนจากงาน (Termination Or Separation Phase) ซงการจดการทรพยากรมนษยเปนบทบาทหนาทของผบรหารในทกระดบ เนองจากตองเกยวของกบการจดการใหไดคนดมาท างาน สามารถจดวางคนใหเหมาะสมกบงาน มการพฒนา สนบสนนและควบคมใหคนท างานไดอยางเตมศกยภาพ ดแลเรองสขภาพและความปลอดภยของคนงาน ตลอดจนเตรยมการในรายทจะเกษยณหรอตองเลกจาง ความส าคญของการบรหารทรพยากรมนษย

ในการบรหารองคกร มนษยนบเปนทรพยากรส าคญทจ าเปนและตองใชทรพยากรมนษยจ านวนมากในหลากหลายหนาท เพราะทรพยากรมนษยจะเปนผสรางสรรคงานบรการและเปน ผใหบรการดานสขภาพ ทเนนคณภาพ มาตรฐาน ความปลอดภยและคณธรรมจรยธรรม ซงการทจะ

ไดมาซงทรพยากรมนษยทมคณภาพ การพฒนาและการรกษาทรพยากรมนษยใหท า งานใหกบองคการอยางมประสทธภาพและประสทธผล ตลอดจนการออกจากองคการไปดวยดนน ลวนตองอาศยการจดการทรพยากรมนษยทด การจดการทรพยากรมนษยมความส าคญกบการบรหารองคการ ดงตอไปนคอ

1. ท าใหมบคลากรท างานทเพยงพอและตอเนอง เนองจากการจดการทรพยากรมนษยทดจะตองมการวางแผนทรพยากรมนษย มการส ารวจความตองการทรพยากรมนษยในอนาคต ซงตองสมพนธกบทศทางและแผนงานขององคการ ตลอดจนกจกรรมขององคการทคาดวาจะมในอนาคต ตองค านงถงตลาดแรงงานของทรพยากรมนษย เพอทจะคาดการณไดวาองคการมความตองการทรพยากรมนษยประเภทใด จ านวนเทาใด เมอใด สามารถวางแผนการรบคนเขาท างาน การฝกอบรมและพฒนา และการหาทรพยากรอนมาทดแทนถาจ า เปน ซงจะสงผลใหองคการมบคลากรท างานอยางเพยงพอตามความจ าเปนและมบคลากรทท างานในหนาทตาง ๆ อยางตอเนอง สอดคลองกบการขยายหรอหดตวของธรกจขององคการ สงผลใหองคการสามารถด าเนนงานและบรรลเปาหมายทตองการ

2. ท าใหไดคนดและมความสามารถเขามาท างานในองคการ การจดการทรพยากรมนษยทดจะน ามาสกระบวนคดเลอกสรรหาและบรรจแตงตงบคคลทเปนคนดและมความสามารถสอดคลองกบความตองการขององคการ

3. ท าใหมการพฒนาทรพยากรมนษย ทรบเขามาท างานใหมและคนทท างานอยเดม เพอเพมศกยภาพของทรพยากรมนษยใหท างานได ท างานเปน ท างานอยางมประสทธภาพมากขนและท างานไดสอดคลองกบการเปลยนแปลงของปจจยตาง ๆ ในการบรหารองคการ

4. ท าใหมการบรหารคาตอบแทนและสวสดการแกบคลากรอยางเหมาะสม การจดการทรพยากรมนษยทดจะท าใหเกดการพจารณาเรองคาตอบแทนและสวสดการทเหมาะสมกบการด ารงชวตอยางมคณภาพท าใหมขวญและก าลงใจในการท างานใหกบองคการ เปนการดงดดและรกษาคนใหคงอยกบองคการ

5. ท าใหเกดการปองกนและแกไขพฤตกรรมทเบยงเบนของบคลากร ในการจดการทรพยากรมนษยจะมการวางกฎระเบยบดานวนยของบคลากรหรอคนท างานใหเปนไปตามสภาพลกษณะงานและวตถประสงคขององคการ

6. ท าใหเกดการประเมนผลงานของบคลากรทเหมาะสมและสนบสนนคนท างานด การจดการทรพยากรมนษยทมการก าหนดกระบวนการประเมนผลงานของบคลากรทดและ เปนธรรมจะสงผลใหมการเลอนต าแหนงใหรางวล แกผ ทปฏบตงานด และการลงโทษผ ท

ปฏบตงานไมดกอใหเกดความเสยหายแกองคการ อนเปนการสรางแรงจงใจบคลากรใหท างานอยางมประสทธภาพและประสทธผล

7. ท าใหเกดความสมพนธอนดระหวางคนท างานดวยกนและคนท างานกบผบรหาร เพอใหเกดบรรยากาศทดในการท างาน และเปนการลดความขดแยงและกรณพพาทตาง ๆ ทจะสงผลลบตอองคการ

วตถประสงคของการบรหารทรพยากรมนษย ในอดตการบรหารงานบคคลมวตถประสงคทแคบ เฉพาะเจาะจง โดยจะพจารณาทงาน

ประจ าของฝายบคคล โดยทหนวยงานดานบคลากร มหนาทจดหาและธ ารงรกษาใหบคคลอยรวมงานกบองคการเพอผลประโยชนสงสดขององคการเทานน ปจจบนงานทรพยากรมนษยไดรบความส าคญและขยายขอบเขตการด าเนนงานมากขน มวตถประสงคทจะตอบสนองความตองการในหลายระดบดงตอไปน

1. สงคม งานทรพยากรมนษยขององคกรมวตถประสงคเพอตอบสนองความตองการทางสงคม ใหสมาชกมความเปนอยทเหมาะสมสงบสขและพฒนาสงคมในอนาคต การสรรหาบคคลทมความเหมาะสม เขามารวมงานกบองคการ นบเปนการสรางงานใหแกสมาชกของสงคม งานทรพยากรมนษยยงตองสงเสรมการใหผลตอบแทนอยางยตธรรม

2. องคการ งานทรพยากรมนษยขององคกรมวตถประสงคเพอใหองคการสามารถด าเนนงานไดอยางมประสทธภาพและเจรญเตบโตอยางตอเนองในอตราทเหมาะสม งานทรพยากรมนษยจะมหนาท เพอสรางความมนใจใหองคการวามบคคลทมความรทกษะและความสามารถในระดบและปรมาณทเหมาะสมรวมงานอยตลอดเวลา ทมเทความสามารถในการปฏบตงานใหกบองคการอยางเตมท

3. บคลากร เหตผลทบคคลตองท างานเพอใหเขาและครอบครว สามารถด ารงชวตและมคณภาพชวตทดไดในสงคม การจดการทรพยากรมนษยมวตถประสงคทจะตอบสนองความตองการระดบตาง ๆ ของบคลากร เรมตงแตการรบบคคลเขาท างาน การจายคาตอบแทนอยางเหมาะสมและยตธรรม การใหผลประโยชนตอบแทน การฝกอบรมและพฒนา การเลอนขน เลอนต าแหนง การวางแผนอาชพและวางแนวทางส าหรบอนาคต และการจดกจกรรมนนทนาการ ซงงานเหลานลวนจะมสวนชวยสงเสรมมาตรฐานการครองชพของบคคลใหดขน

จากแนวคดดงกลาวไดเสนอแนวทางการพฒนามนษยเพอการท างานในองคกรมงความส าเรจใหการท างานทมประสทธภาพเกดประสทธผลวดคณภาพของคนจากการท างานและผลตอบแทนการท างานเพอพฒนาคณภาพชวตดขนจากความมนคงทางเศรษฐกจ

การพฒนาทรพยากรมนษย ความหมายของการพฒนาทรพยากรมนษย การพฒนาทรพยากรมนษย หมายถง กระบวนการด าเนนงานทสงเสรมให บคลากรเพม

ความร และทกษะ มพฤตกรรมการท างานทเหมาะสมกบงานทรบผดชอบซงเปนการเพมศกยภาพของบคลากรใหสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ หลาย ๆ คนมกจะมค าถามกบค าวา “การพฒนาทรพยากรมนษย” (Human Resources Development) มความส าคญตอการบรหารจดการตาง ๆ ในองคการอยางไร ซงมนกวชาการไดใหความหมายไว วา เปนกระบวนการของการพฒนาและการท าใหบคลากรไดแสดงความเชยวชาญ (Expertise) โดยใชการพฒนาองคการ การฝกอบรมบคคลและพฒนาบคคลโดยมจดมงหมายเพอปรบปรงการปฏบตงาน เปนการจดประสบการณการเรยนรขององคการ (Organizational Learning) โดยนายจางเปนผรบผดชอบ เพอปรบปรงการท างานซงเนนการท าใหบคลากรท างานใหมประสทธภาพยงขน โดยการบรณาการเปาหมายขององคการและความตองการของบคคลใหสอดรบกน รอธเวลและเซอรเดล (Rothwell and Sredl, 1992) และ สแวนสน (Swanson, 1995 อางถงใน จตตมา อครธตพงศ, 2556, 19)

โดยทแนวความคดของการพฒนาทรพยากรมนษยแบงไดเปน 3 กลม กลมท 1 ใหนยามการพฒนาทรพยากรมนษยวา หมายถง การด าเนนการใหบคคล

ไดรบประสบการณและการเรยนรในชวงระยะเวลาหนง เพอทจะน าเอามา ปรบปรงความสามารถในการท างานโดยวธการ 3 ประการ คอ

1. การฝกอบรม (Training) เปนกจกรรมทกอใหเกดการเรยนร โดยมงเนน เกยวกบงานทปฏบตในปจจบน (Present Job) เปาหมาย คอการยกระดบความร ความสามารถ ทกษะของพนกงาน ใหสามารถท างานในต าแหนงนน ๆ ได ซง ผทผานการฝกอบรมไปแลวสามารถน าความรไปใชไดทนท

2. การศกษา (Education) เปนวธการพฒนาทรพยากรมนษยโดยตรง เพราะการใหการศกษาเปนการเพมพนความร ทกษะ ทศนคต ตลอดจนเสรมสรางความสามารถ โดยมงเนนเกยวกบงานของพนกงานในอนาคต (Future Job) เพอเตรยมพนกงานใหมความพรอมและปรบตวในทก ๆ ดาน ทจะท างานตามความตองการของ องคกรในอนาคต

3. การพฒนา (Development) เปนกระบวนการปรบปรงองคกรใหม ประสทธภาพ เปนกจกรรมการเรยนรทไมไดมงตวงาน (Not Focus on a Job) แตมจดเนน ใหเกดการเปลยนแปลงขององคกร และพรอมทจะปฏบตงานกบองคกรในอนาคต เพอใหสอดคลองกบเทคโนโลย รวมทงสงแวดลอมตาง ๆ ทเปลยนแปลงไปอยาง รวดเรว

กลมท 2 ใหนยามการพฒนาทรพยากรมนษยวา หมายถง การน ากจกรรมทมการ ก าหนดและวางรปแบบอยางเปนระบบเพอใชเพมพนความร ทกษะ ความสามารถและปรบปรงพฤตกรรมของพนกงานใหดขน โดยมงเนนการพฒนาใน 3 สวน คอ

1. การพฒนาบคคล (Individual Development) 2. การพฒนาสายอาชพ (Career Development) 3. การพฒนา องคการ (Organization Development)

โดยการพฒนาทรพยากรมนษยจะเกดไดจากการน าเปาหมายของบคคล ซงตองใหไดมาซงเปาหมายของแตละคน เพอใหสอดรบกบเปาหมายขององคการทตองการบคคลากรประเภทใดทงในระยะสน ระยะกลางและระยะยาว โดยการน าการพฒนาสายงานอาชพเปนตวเชอมเปาหมายของบคคล กบเปาหมายขององคการนน กลมท 3 ใหนยามการพฒนาทรพยากรมนษยวา หมายถง การทจะพฒนาองคการใหเปนองคการแหงการเรยนร (Learning Organization) ซงเปนการบรณาการระหวางการเรยนรและงานเขาดวยกน ซงสามารถน ามารวมกนไดอยางตอเนองและเปนระบบใน 3 สวน คอ

1. ระดบบคคล (Individual) 2. ระดบกลมหรอทมผปฏบตงาน (Work Group or Teams) 3. ระดบระบบ โดยรวม (The System)

ซงกระบวนการเรยนรสามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ 1. การเรยนรจากประสบการณ (อดต) 2. การเรยนรทจะปรบตวใหเขากบสถานการณ ปจจบน 3. การเรยนรเพอทจะเตรยมตวส าหรบการเปลยนแปลงในอนาคต

อนเปนทมาของ วนย 5 ประการ (Disciplines of the Learning Organization) ประกอบดวย 1. ความเชยวชาญสวนบคคล (Personal Mastery) 2. กรอบแนวความคด (Mental Models) 3. การรวมวสยทศน (Shared Vision) 4. การเรยนรของทม (Team Learning) 5. การคดแบบเปนระบบ (Systems Thinking)

หลกการพฒนาทรพยากรมนษย การพฒนาทรพยากรมนษย เปนการน าศกยภาพของแตละบคคลมาใช ในการปฏบตงาน

ใหเกดประโยชนสงสด และสรางใหแตละบคคลเกดทศนคตทดตอองคการ ตลอดจนเกดความตระหนกในคณคาของตนเอง เพอนรวมงานและองคการ เมอพจารณา

1. มนษยทกคนมศกยภาพทสามารถพฒนาใหเพมพนขนได ทงดานความร ดาน ทกษะและเจตคต หากมแรงจงใจทดพอ

2. การพฒนาศกยภาพของมนษยควรเปนกระบวนการตอเนอง ตงแตการสรรหา การคดเลอก น ามาสการพฒนาในระบบขององคการ

3. วธการในการพฒนาทรพยากรมหลายวธ จะตองเลอกใชใหเหมาะสมกบลกษณะขององคการ และบคลากร

4. จดใหมระบบการประเมนการพฒนาความสามารถของบคลากรเปนระยะ ๆ เพอชวยแกไขบคลากรบางกลม ใหพฒนาความสามารถเพมขนและในขณะเดยวกนก สนบสนน ใหผมขดความสามารถสงไดกาวหนาไปสต าแหนงใหมทตองใช ความสามารถสงขน

5. องคการจะตองจดระบบทะเบยนบคลากรใหเปนปจจบน ทสามารถ ตรวจสอบความกาวหนาไดเปนรายบคคล

เปาหมายของการพฒนาทรพยากรมนษย ชาญชย อาจนสมาจาร (มปป., 32 - 36) กลาวถง เปาหมายของการพฒนาทรพยากรมนษย

วามเปาหมายจ าเพาะในการท างานใหการพฒนาทรพยากรมนษยในองคการประสบความส าเรจผน าท งหลายภายในองคการควรมสวนรวมในโปรแกรมการพฒนาทรพยากรมนษยทมผลตอการเปลยนแปลง วฒนธรรมองคการ ประเมนและพดนโยบายทครอบคลมความหลากหลายอยางชดถอยชดค า ใหแสดงภาวะผน าทจะก าจดการกดขทกรปแบบ ผลลพธคอ การสงเสรมผลตภาพ ก าไรและการตอบสนองตอตลาดโดยท าใหองคการและแรงงานมการเคลอนไหว นคอเปาหมายแรก ของการพฒนาทรพยากรมนษยในการฝกอบรมภาวะผน า

1. การกอใหเกดประสทธผลองคกร เพอประกนวา จ านวนบคลากรทมพนฐานและประสบการณทมทางอตสาหกรรม ทงพนกงานทวไปและพนกงานผเชยวชาญเฉพาะมในระดบปฏบตการ นเทศงาน และบรหารมเพยงพอ เพอกอใหเกดประสทธผลองคการ

การกระตนความหลากหลายในแรงงานชวยในการสงเสรมสงแวดลอมทมสวนในการพฒนาทรพยากรมนษย พนกงานตองการเปนสวนหนงขององคการทเชอใจพวกเขา ไมวาพวกเขาจะมาจากพนเพเดมหรอวฒนธรรมอะไร เขาก เหมอนกบผ น าของเขา นนคอตองการท าประโยชน มสวนรวมในก าไรและเปนแรงงานทเคลอนไหวอยเสมอ

2. การสงเสรมผลตภาพและคณภาพ เพอพฒนาระบบการพฒนาทรพยากรมนษยใหพนกงานไดรบโอกาสอยางเสมอภาคในการขยบขยายในองคการภายใตพนฐานของการปฏบตงานและความสามารถของเขา อนจะเปนการสงเสรมผลตภาพและคณภาพ องคการควร

ประกนวา ความรบผดชอบเพอผลลพธไดรบตงแตระดบลาง เพอใหพนกงานสามารถพฒนาความรสกอสระและความมนใจในตวเอง

3. การสงเสรมความเจรญงอกงามและการพฒนาบคคล พนกงานตองมความมนใจในหลกบรหารงานบคคล นโยบายตองยตธรรม เพอสงเสรมความเจรญงอกงามและการพฒนาสวนบคคล

4. การผสมผสานเขากบธรกจ ภาระหนาทขององคกรขยายและเพมเนอหาของาน สงเสรมทมงาน ใหโอกาสในการเรยนรทกษะใหม ๆ และหลากหลาย ท าใหมความพอใจมากขน และงานกมความหมายมากขน สงดงกลาวจะประกนวาถงการผสมผสานทรพยากรมนษยเขาสธรกจ

ความส าคญและประโยชนของการพฒนาทรพยากรมนษย ความส าคญและประโยชนของการพฒนาทรพยากรมนษย ไดแก

1. คนคอ ทรพยากรทส าคญ และองคการสามารถใชศกยภาพของปจเจกบคคลใหไดประโยชนสงสดโดยใหสงแวดลอมและโอกาสในการพฒนา ดวยการสงเสรมและใหรางวลส าหรบสงใหม ๆ และความสรางสรรค

2. สมรรถนะสามารถพฒนาไดในคน ณ จดใดจดหนงของเวลา และองคการตองสนบสนนการสงเสรมสมรรถนะ

3. การพฒนาทรพยากรมนษยใหคณภาพของชวตการท างานทสงผานโอกาสของอาชพทมความหมายความพอใจในงาน และการพฒนาวชาชพ

4. ปรชญาการพฒนาทรพยากรมนษยเนนความผาสกของมนษย และความเจรญงอกงามในองคการ

5. นโยบายการพฒนาทรพยากรมนษยเนนความสมพนธเปนศนยกลาง และระดบของความสมพนธภายใตการพฒนาทรพยากรมนษย คอ ตลอดชวต

6. ถาพนกงานรบรสงแวดลอมทกอใหเกดความงอกงาม มนจะมการตอบสนองในทางบวกโดยอตโนมตในการจบคการดลใจของปจเจกบคคลกบความตองการขององคการ

7. กระบวนการพฒนาทรพยากรมนษยตองมการวางแผน และเปนไปอยางตอเนองเพอใหมประสทธผล

8. สญญาณทใหกบพนกงานทวา ฝายบรหารเชอวา พวกเขามความส าคญและควรจงใจพวกเขาใหไดรบทกษะใหม ๆ และรางวล

9. การพฒนาทรพยากรมนษยกอใหเกดพนธะผานการสอความหมายในคานยม

10. การพฒนาทรพยากรมนษยกอใหเกดเอกลกษณกบเปาหมายองคการโดยผานความเขาใจดกวาของพนกงาน

11. การพฒนาทรพยากรมนษยใหการสอความหมายเปดสองทาง และมปฏสมพนธระหวางฝายบรหารกบพนกงาน

12. การพฒนาทรพยากรมนษยมงเนนไปยงความพอใจในความตองการผานผลสมฤทธและการยอมรบ

13. การพฒนาทรพยากรมนษยใหการเพมเนอหางานผานการฝกอบรมและการไดมาซงทกษะใหม ๆ

14. การพฒนาทรพยากรมนษยเพมความตระหนกในความส าคญของการบรหารการเปลยนแปลงและการปรบตวของพนกงาน

ประเภทของการพฒนาทรพยากรมนษย การจดการองคการในปจจบนไมวาจะเปนหนวยงานภาครฐหรอภาคเอกชน ตางน า

หลกการจดการเชงกลยทธมาใชเพอความอยรอด สรางความไดเปรยบในการแขงขนและประสทธภาพในการด าเนนการ องคการตาง ๆ จงมความประสงคทจะมทรพยากรมนษยทเปนทนทางปญญา (Intellectual Capital) ซงหมายถง ผลรวมของความร (Knowledge) ความช านาญ (Expertise) และก าลงความสามารถ (Dedication) ของทรพยากรมนษย จากการส ารวจของวารสารFortune พบวาธรกจขนาดใหญในประเทศสหรฐอเมรกาทประสพความส าเรจคอ ธรกจทสามารถสรางความนาเชอถอ เปนทสนใจ สามารถจงใจและพฒนาทรพยากรมนษยทมความสามารถพเศษหรอมพรสวรรค (Talented) การพฒนาทรพยากรมนษยขององคการ มวตถประสงคเพอการปรบปรงประสทธภาพขององคการทกระดบ ปองกนความลาหลงและเพอเตรยมตวส าหรบการขยายในอนาคต การพฒนาทรพยากรมนษยเปนการเพมประสบการณในการเรยนร (Learning Experience) เพอใหเกดการเปลยนแปลงในตวทรพยากรมนษยทมผลเกยวกบงานอยางถาวรทชวยใหเกดการปรบปรงคณลกษณะตาง ๆ ของทรพยากรมนษยทเกยวกบงาน เชน ความร ทกษะ ทศนคตและพฤตกรรมในการท างาน รวมทงความสมพนธกบเพอนรวมงานและผบงคบบญชา การทองคการตาง ๆ มวตถประสงคในการพฒนาทรพยากรมนษย แตละองคการจงพยายามคดคนวธการในการพฒนาทรพยากรมนษยเพอใหสามารถบรรลไดตามวตถประสงคของการพฒนาทรพยากรมนษย การจ าแนกประเภทของการพฒนาทรพยากรมนษยอาจจ าแนกไดตามแนวคดของการพฒนาทรพยากรมนษย (เชาว โรจนแสง, 2544, 20-48) ดงน

1. การพฒนาทรพยากรมนษยประเภทมงเพมประสบการณและการเรยนรใหแกทรพยากรมนษย ประกอบดวยการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการศกษา (Education) การพฒนา

ทรพยากรมนษยโดยการฝกอบรม (Training) และการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการพฒนา (Development) ซงการฝกอบรมจะเนนการพฒนางานในปจจบน การศกษาจะเนนการพฒนางานในอนาคต และการพฒนาจะเนนการพฒนางานเพอการเปลยนแปลง

2. การพฒนาทรพยากรมนษยประเภทมงการปรบปรงพฤตกรรมทรพยากรมนษย ประกอบดวย การพฒนาปจเจกบคคล (Individual Development) การพฒนาสายอาชพ (Career Development) และการพฒนาองคการ (Organization Development) การพฒนาปจเจกบคคลเปนการพฒนาทรพยากรมนษยทมงเพมประสบการณ การเรยนร และการปรบปรงพฤตกรรมเปลยนแปลงทรพยากรมนษยใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม การพฒนาสายอาชพเปนการพฒนาทเนนการเตรยมความพรอมและสรางโอกาสใหกบทรพยากรมนษย

3. การพฒนาทรพยากรมนษยประเภทมงพฒนาองคการใหเปนองคการการเรยนร (Learning Organization) เปนการบรณาการการเรยนรกบงานเขาดวยกนอยางตอเนองท งระดบบคคล กลม และองคการ การพฒนาทรพยากรมนษยโดยมงพฒนาองคการเปนสงตอเนองมาจากการพฒนาโดยการศกษา การอบรม การพฒนาปจเจกบคคลและการพฒนาอาชพ การพฒนาองคการมงททรพยากรมนษยท งหมดในองคการ การพฒนาทรพยากรมนษยอาศยกระบวนการเรยนร จากประสบการณ เนนการก าหนดเปาหมายและการก าหนดแผนปฏบตการ มงเปลยนพฤตกรรม ทศนคต ทกษะการปฏบตงานของคนในกลมตาง ๆ ขององคการ โดยมเปาหมายส าคญของ การพฒนา เพอความเจรญเตบโตของทรพยากรมนษยในดานอาชพและในองคการ การพฒนาองคการ ตองมผน าแหงการเปลยนแปลงเปนผกระตนกระบวนการพฒนาใหด าเนนการไปได

จากการจ าแนกประเภทของการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวความคดตาง ๆ ดงกลาวขางตน ดงนน เพอความครอบคลมขอบเขตการพฒนาทรพยากรมนษย จงไดจดแบงประเภทของการพฒนาทรพยากรมนษยออกเปน 7 ประเภท ดงน

1. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฐมนเทศ (Orientation) 2. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการศกษา (Education) 3. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการฝกอบรม (Training) 4. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการพฒนาปจเจกบคคล (Individual Development) 5. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการพฒนาสายอาชพ (Career Development) 6. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการพฒนาองคการ (Organization Development) 7. การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการพฒนาตนเอง (Self Development)

ปญหาและอปสรรคของการพฒนาทรพยากรมนษย การพฒนาทรพยากรมนษยในองคการโดยทวไป ผบรหารองคการมกจะพจารณาในดาน

คณประโยชน ในการทจะท าใหเกดการเปลยนแปลงในองคการโดยรวมทงองคการหรอเฉพาะหนวยงาน นอกจากนนยงเหน ทรพยากรมนษยในองคการจะเปนประโยชนในดานการปรบปรง การจงใจ การเพมผลผลต คณภาพของงาน ความพงพอใจ ท างานเปนทมและการแกปญหาขอขดแยง ซงในทางปฏบต การพฒนาทรพยากรมนษยทงสวนทเปนประโยชนและสวนทเปนปญหาอปสรรค ผบรหารจ าเปนตองท าความเขาใจและหาปญหาใหไดวาปญหาอปสรรคของการพฒนาทรพยากรมนษยคออะไร เพอการเตรยมความพรอมและหาแนวทางในการแกปญหาทอาจเกดในการพฒนาทรพยากรมนษย ผ บรหารองคการตองหาแนวทางในการปรบตวใหเขากบการเปลยนแปลงตาง ๆ เพอใหการพฒนาทรพยากรมนษยในองคการด าเนนการตอไปโดยไมมปญหาอปสรรค หรอมปญหาอปสรรคนอยทสด ปญหาการพฒนาทรพยากรมนษยทส าคญอาจกลาวไดโดยสรปอยางกวาง ๆ ไดดงน

1. ปญหาการธ ารงรกษาทรพยากรมนษยทมคณคามประสทธภาพเอาไวในองคการใหนานทสดเทาทจะกระท าได ซงในทางปฏบตจะท าไดยากอนเนองจากทรพยากรมนษยทมคณคาและมประสทธภาพมกจะคนหาสงททาทายมากยงขน และในบางกรณเมอไดรบการพฒนาแลวมกจะมองวางานทรบผดชอบอยไมเหมาะสมกบความสามารถของตน

2. ปญหาความขดแยงระหวางฝายบรหารและฝายทรพยากรมนษยทมความไมเขาใจกน รวมทงปญหาความขดแยงระหวางทรพยากรมนษยรนเกาและรนใหม ฝายบรหารมกท จะไมใหความส าคญกบการพฒนาทรพยากรมนษยเทาทควร ทงน เพราะการพฒนาทรพยากรมนษยกวาจะเหนผลไดตองใชเวลา และเปนการลงทนระยะยาว สวนความขดแยงระหวางทรพยากรมนษยรนใหมมกเกดจากทรพยากรมนษยรนเกา ไมสามารถท าตามทรพยากรมนษยรนใหมไดทน ซงในบางครงอาจเปนสงทสรางความหนกใจใหกบผบรหารในการทจะพฒนาใหมความร ความสามารถทดเทยมกบทรพยากรมนษยรนใหมได

3. ปญหาการขาดประสทธภาพในการท างาน และไมพงพอใจในงานทท า อนเนอง มาจากการมความสามารถสงเกนความจ าเปนทจะใชในการปฏบตงาน จงเปนเหตใหทรพยากรมนษยขององคการเกดความเบอหนายและไมพอใจกบงานทไดรบมอบหมายใหปฏบต

4. ปญหาการจดองคการไมเหมาะสม ขาดบรรยากาศในการท างาน ในบางองคการอาจจดโครงสรางองคการทมสายการบงคบบญชาทสลบซบซอน ขาดความคลองตวในการท างาน การท าใหการไหลของการท างานเปนไปดวยความยากล าบากและเชองชา ตองผานหลายขนตอน

เปนเหตใหทรพยากรมนษยทไดรบการพฒนาไมสามารถปฏบตงานไดเตมตามความสามารถของตวเอง

5. ปญหาการขยายตวของธรกจทรวดเรว จนท าใหทรพยากรมนษยในองคการไมสามารถปรบตวไดทนกบการเปลยนแปลง แมองคการจะมการพฒนาทรพยากรมนษยขององคการในรปแบบตาง ๆ อยางตอเนอง

6. ปญหาดานการบรหารคาตอบแทนและสวสดการทไมยตธรรม แมโครงการจะมกลยทธการพฒนาทรพยากรมนษยทดสกปานใดกตาม หากไมสามารถบรหารคาตอบแทนและสวสดการทยตธรรมไดแลว โครงการกจะไมสามารถรกษาทรพยากรมนษยทไดรบการพฒนาแลวเอาไวได

7. ปญหาการวางแผนทรพยากรมนษยทไมสอดคลองกบเปาหมายขององคการจะท าใหองคการเกดการสญเปลาในการพฒนาทรพยากรมนษย เพราะการพฒนาทรพยากรมนษยขององคการไมตรงกบความตองการหรอไมสอดคลองกบแผนขององคการในอนาคต

8. ปญหาดานการท างานเปนทมของทรพยากรมนษยเนองจากไมสามารถท างานรวมกบคนอนไดอนเนองจากทศนคตในการท างานรปแบบเดมกบรปแบบใหมไมตรงกน

9. ปญหาการขาดวสยทศนในการบรหารงานของผบรหาร และการขาดวสยทศนในการพฒนาตนเองของทรพยากรมนษยในองคการ เปนผลท าใหทงผบรหารและทรพยากรมนษยขาดความสนใจในการพฒนาทรพยากรมนษย

10. ปญหาดานการพฒนาทรพยากรมนษยเปนปจเจกบคคล การพฒนาอาชพและการพฒนาองคการทไมเปนระบบ รวมท งทรพยากรมนษยไมใหความรวมมอในการพฒนา ไมเขาใจการพฒนาจากการเปนองคการแหงการเรยนร เพราะไมสามารถยอมรบการพฒนาและ การเปลยนแปลงได

11. ปญหาการใชเวลาในการพฒนาทรพยากรมนษย การพฒนาทรพยากรมนษยตองใชเวลา ซงโดยทวไปจะเปนอปสรรคกบการท างานเพราะองคการอาจไมมเวลาพอทจะปลอยใหทรพยากรมนษยใชเวลาปฏบตงานไปกบการพฒนาได

12. ปญหาคาใชจายในการพฒนาทรพยากรมนษย บางองคการอาจขาดแคลนงบประมาณในการพฒนาทรพยากรมนษย ซงจะท าใหองคการไมสามารถพฒนาทรพยากรมนษยขององคการไดตามเปาหมายทก าหนดไว

13. ความลาชาในการจายคาใชจายในการพฒนาทรพยากรมนษยหรอไมจายตรงตามก าหนด

14. ปญหาการเปดเผยขอมลสวนบคคล การพฒนาทรพยากรมนษยตองมการเปดเผยขอมลสวนบคคลบางประการของทรพยากรมนษย ซงในบางกรณอาจกระท าไดยากเพราะเจาตวไมประสงคทจะเปดเผย หากน ามาเปดเผยโดยพละการอาจเปนการกระท าทไมชอบดวยกฎหมาย

15. การประเมนการพฒนาทรพยากรมนษยโดยทวไปเปนสงทยากทจะประเมนไดวาการพฒนาทรพยากรมนษยแตละราย หรอแตละครงบรรลไดตามความตองการขององคการในระดบใด การประเมนจะไดผลอยางจรงจงกตอเมอทรพยากรมนษย สามารถน าความรความสามารถทไดรบจากการพฒนามาใชในการปฏบตงานจรง ในการทจะใชความร ความสามารถในการปฏบตงานจรงมนอย และมสถานการณใหไดใชความรความสามารถมากนอยแตกตางกนตามภาวการณ

16. ปญหาผไดรบการพฒนาไมสามารถน าทกษะทไดรบมาประยกตใชใหเกด ประโยชนตอการปฏบตงานได เนองจากยงตองปฏบตงานดวยวธเดมและยงไมมเทคโนโลยใหม ๆ เขามารองรบ

17. ปญหาการพฒนาทรพยากรมนษยในภาคทฤษฎและภาคปฏบตไมสอดคลองกน ท าใหทรพยากรมนษยไมสามารถน าสงทไดรบการเรยนรมาใชกบการปฏบตงานจรงได

18. ปญหาการขาดแคลนปจจยเสรมในการพฒนาทรพยากรมนษยทครบวงจร เชน ปจจยดานการเงน ดานบคลากร ดานวทยากร ดานกายภาพ ดานเทคโนโลยและอน ๆ

19. ปญหาวทยากรดอยคณภาพและขาดการเรยนร องคการอาจจดวทยากรหรอผรบผดชอบการพฒนาทรพยากรมนษยทดอยประสทธภาพ ไมสนใจเทคโนโลยใหม ๆ ขาดประสบการณในนวตกรรมใหม ๆ ทงดานเทคโนโลยและกรณศกษาทเกยวของ

ปญหาเกยวกบการจดการทรพยากรมนษยหรอปญหาอนใดทเกดขน ตองมแนวทางในการแกปญหา การแกปญหาการพฒนาทรพยากรมนษยอาจตองเกยวของกบบคคล 3 ฝาย คอ เจาขององคการหรอผถอหน ผบรหารองคการทกระดบและทรพยากรมนษยในองคการโดยมแนวทางแกปญหาทอาจเกดขนดงน

1. ผบรหารองคการตองใหความสนใจปญหาอยางจรงจงและตองเขาใจความตองการของทรพยากรมนษยในองคการวามความตองการอะไร

2. ผบรหารองคการควรตองวเคราะหองคการของตนอยางจรงจงและสรางระบบการวางแผนทรพยากรมนษยกบการวางแผนองคการใหสอดคลองกน

3. ผบรหารองคการและทรพยากรมนษยควรใหความส าคญกบการท างานเปนทม และการสรางบรรยากาศของการมสวนรวมในการจดการ

4. ผบรหารองคการควรผลกดนตนเองใหเปนผบรหารแบบประชาธปไตยและเปนผใหค าปรกษามากกวาเปนผควบคม จดการองคการในลกษณะของการเปนหนสวน

5. ทรพยากรมนษยขององคการควรเปดรบการพฒนาตนเองอยางจรงจง โดยปลกจตส านกของตนเองในการแกปญหา ปรบปรงตนเองตามทองคการตองการเพอสรางศกยภาพของตนและขององคการโดยรวม

6. องคการควรพฒนาใหเปนองคการแหงการเรยนรรวมกน มการเรยนรต งแตระดบผบรหารจนถงระดบปฏบตการ

7. องคการควรถายทอดนโยบายทไดก าหนดไวใหทรพยากรมนษยขององคการ ทกระดบไดรบรและเขาใจถงจดมงหมายทจะด าเนนการอยางถกตองและทนเวลา

ปญหาอปสรรคและแนวทางในการแกปญหาการพฒนาทรพยากรมนษย อาจกลาวโดยสรปไดวา การพฒนาทรพยากรมนษยมทงคณประโยชนและปญหาอปสรรค แตปญหาอปสรรค ใด ๆ ทอาจเกดยอมมทางแก หากผบรหารไดมการวเคราะหพจารณา ปญหาและอปสรรคทอาจเกดจากการพฒนาทรพยากรมนษย ท าใหผบรหารสามารถก าหนดแนวทางและเตรยมการในการแกปญหาตาง ๆ ดงกลาวเอาไวลวงหนา ปญหาบางปญหาอาจแกไดในระยะยาว บางปญหาสามารถแกไขไดในระยะสน อยางไรกตาม หากไดมการพจารณาปญหาอยางถองแท และไดมการเตรยมการในการแกปญหาทกแงทกมมทสามารถมองเหน กจะท าใหปญหาทอาจเกดกบการพฒนาทรพยากรมนษยมนอย หรออาจจะไมมเลยในทสด

ทฤษฎการพฒนาทรพยากรมนษย ทฤษฎความตองการตามล าดบขนของมาสโลว (Maslows Hierarchy of Needs Theory) ทฤษฎของมาสโลว (Maslows, 1943) อางถงใน (ธวลรตน ออนราษฎร, 2556) เปนทฤษฎทมชอเสยงทฤษฎหนง โดยอบราฮม มาสโลว (Abraham H. Maslow) ไดพฒนาทฤษฎนจากการสงเกต และประสบการณในฐานะนกจตวทยาในแนวคดมนษยนยม ทฤษฎของมาสโลวมสาระส าคญ ในเรองความตองการของมนษย มแนวคดหลก 3 ประการ คอ

1. มนษยเปนสตวสงคมทมความตองการอยางไมมทสนสด ตลอดเวลาและมากขนเรอย ๆ เมอไดรบการตอบสนองแลวจะมความตองการแทนทเสมอ

2. ความตองการทไดรบการตอบสนองแลว จะไมเปนสงจงใจใหเกดพฤตกรรมอกแตความตองการทยงไมไดรบการตอบสนองจะเปนสงจงใจใหเกดพฤตกรรมตอไป จนกวาความตองการนน ๆ จะไดรบการตอบสนอง

3. ความตองการมนษยสามารถจดไดเปนล าดบขน ล าดบต าไปล าดบสงขนและมนษย กจะแสวงหาสงทจะตอบสนองตอไป ทฤษฎความตองการล าดบขนของมาสโลว (Maslow) เปนทรจกแพรหลาย และน ามาเพมประสทธภาพในการท างาน ซงเปนความตองการของตวเองซงมาสโลวไดแบงความตองการของคนออกเปน 5 ล าดบ โดยเรยงล าดบจากต าไปสงสด ดงตอไปน 1. ความตองการทางดานรางกาย 2. ความตองการความปลอดภยและมนคง 3. ความตองการการยอมรบ 4. ความตองการการนบถอตน 5. ความตองการการคนพบสจจะแหงตน

ความตองการของมนษยตามล าดบขนของ มาสโลว Maslow มรายละเอยดดงตอไปน 1. ความตองการทางดานรางกาย (Physiological Needs) เปนความตองการขนพนฐานทส าคญทสดเพอใหมนษยสามารถด ารงชวตอยได เชนตองการอาหาร ตองการทางเพศ ตองการพกผอน การออกก าลงกาย ความเปนแม และยงรวมไปถงประสาทสมผสตาง ๆ เชนประสาทสมผสทง 5 นลวนเปนเรองเกยวกบรางกาย บางอยางกแสดงใหปรากฏชดเจนไมได แตความตองการนมอทธพลตออนทรยโดยรวมการเรยนรเรองความตองการทางดานรางกาย จะท าใหเรารถงสงทจะท าใหรางกายเฉอยชาลงรถงวธการกระตน และการจงใจใหคนแสดงพฤตกรรมทพงปรารถนา ความตองการทางดานรางกายนมพลงเหนอความตองการอน ๆ การตอบสนองและการถอดถอนความตองการนจะมผลเทา ๆ กน ความตองการนจะยตเมอไดรบการตอบสนอง ซงจะท าใหคนพอใจและถาเมอใดขาดอก กจะตองการอก หมนเวยนไปเรอย ๆ ดงนนการจงใจคนจงตองคานงถงความตองการทางดานรางกายเปนหลก มาสโลว ไดกลาวถงความตองการดานรางกาย โดยยดหลกแนวความคด 2 ประเดน คอ 1.1 แนวคดเรองความสมดลของรางกาย 1.2 แนวคดในการแสวงหาการเจรญอาหาร 2. ความตองการปลอดภยและความมนคง (Safety and Security Needs) เมอความตองการทางดานรางกายไดรบการตอบสนองเพยงพอแลว บคคล ความตองการความปลอดภยทางกายและใจเปนล าดบขนตอไปคอตองการกฎระเบยบ ตองการความมนคงทางเศรษฐกจความคงท การไดรบการปกปองคมครองปราศจากความกลวความกงวลและความสบสนมดมน คนตองการทจะท างานในททมความมนคง มการคมครองทดกวาตองการเกบเงนทปลอดภย รวมทงการประกนชวตและทรพยสน ความตองการนจะปรากฏชดเจนเรงดวนเมอเกดเหตการณทเปนอนตรายหรอใน

สถานการณทผดปกตตาง ๆ เชน สภาพความวนวายทางการเมองและสงคม เมอคนประสบอบตเหต เปนโรครายแรง การสญสนอ านาจ สภาพการณตาง ๆ เหลาน จะท าใหบคคลเกดความตองการความมนคงปลอดภย นอกจากน ความตองการความมนคงยงรวมถงความมนคงในการท างาน รปแบบของงานบคคล ตองมอสรภาพมากพอทจะ “สราง” ซงสอดคลองกบการใหความรวมมอกบคนอน รวมตลอดถงการใชความคดและทกษะของเขาใหมากทสด 3. ความตองการความรก และความตองการการยอมรบจากลม (Belongingness and Love Needs) คอ เมอบคคลไดรบความพอใจในความตองการทางรางกาย และรสกวามความมนคงปลอดภยแลว ความตองการความรกความพงพอใจ การยอมรบจากผ อนกจะปรากฏขนอก ซงหมายถงการใหและการไดรบความรกความพอใจ บคคลจะมความรสกทรนแรงตอการขาดเพอนหรอครอบครวหรอคนรก บคคลตองการมความสมพนธกบบคคลอน ๆ รวมถงสมาชกในครอบครวดวย บคคลจะโหยหาความรกและจะท าทกอยางเพอใหความตองการความรกของตนไดรบการตอบสนองตองการการเปนสวนหนงของกลม ตองการสมผส ตองการความใกลชด ตองการหลกเลยงความเหงา ความเปลาเปลยวและการแปลกแยก ในเรองของความตองการความรกความพงพอใจนไมใชเรองเดยวกบความตองการทางเพศ ความตองการทางเพศเปนเพยงความตองการทางรางกายไมใชเปนความรสกตอเพศตรงกนขามเพยงอยางเดยวแตเปนเรองอน ๆ ทเกยวกบความรกความพงพอใจทมตอคนรอบขางทงการใหและการไดรบความรกความพงพอใจซงกนและกน คนจะพงพอใจถาท างานอยในสงคมทยอมรบ ความรกความพงพอใจใหเขา และเขากเชนกนทตองการมอบความรกความพอใจใหกบเพอนรวมงาน เขากจะท างานดวยความสขผลงาน กจะมากขน 4. ความตองการนบถอ (Esteem Needs) ปกตคนจะประเมนตนเองไวสงเพอสรางการยอมรบนบถอตนเอง หรอความเชอมนในตนเอง และการยอมรบนบถอจากผอน ความตองการการนบถอตนนแยกไดเปน 2 ประเภท คอ 4.1 ความปรารถนาเพอใหเกดความเขมแขง ความส าเรจ ความพอเพยง ความเปนเลศ และความสามารถในการเผชญกบโลก ความตองการความอสระและความสามารถในการพงพาตนเอง 4.2 ความปรารถนาเพอชอเสยง เกยรตยศและศกดศร หมายถง การยอบรบความเชอถอจากบคลอน ความปรารถนาดานฐานะ ความเจรญรงเรอง ความเปนผน า การไดรบการเอาใจใส ไดรบความส าคญ การใหเกยรต เมอบคคลไดรบสงตาง ๆ เหลานจะกอใหเกดความมนใจในตนเอง เกดคณคา เกดความเขมแขง เกดการสรางประโยชนตอสงคมสวนรวม แตในขณะเดยวกนกกอใหเกดความรสกตอยต า ความออนแอซงเปนความรสกทท าใหเกดการขาดก าลงใจและทอแทได

สงทจ าเปนตอบคคลทมความมนคงกวา คอ การตระหนกถงความตองการการนบถอตนเอง และการไดรบความเคารพนบถอจากผอน มความสาคญมากกวาชอเสยงภายนอก 5. ความตองการการคนพบสจจะแหงตนเอง (Needs for Self – Actualization) การแสวงหาความเปนมนษยทแทจรง ตองการใฝหาและพฒนาการกระท าทเหมาะสมกบตนใหยง ๆ ขนไป ถาบคคลสามารถพฒนาไปสจดสงสดของตนเองตามศกยภาพทมอยอยางแทจรง นนคอความสงบสขแหงตน สงทเขาสามารถเปนไดเขาตองเปนและเปนจรง ๆ ตามธรรมชาตของเขา ตองการเปนตวของตวเองอยางแทจรง บคคลประเภทนมาสโลวถอวาเปนคนทสมบรณทสด สรปทฤษฎของมาสโลว ไดวา มาสโลว แบงความตองการของมนษยออกเปน 5 ขนไดแก ขนท 1 ความตองการทางรางกาย (Physiological Needs) เชน น าดม อาหาร อากาศ เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค ขนท 2 ความตองการความปลอดภย (Safety and Security Needs) เชน ความปลอดภยจากภยนตรายตาง ๆ ความปลอดภยจากโรคภยไขเจบ ความมนคงในอาชพและความมนคงทางเศรษฐกจ ขนท 3 ความตองการทางสงคม และความรก (Belongingness and Love Needs) เชน ความตองการใหสงคมยอมรบในความส าคญของตน ความตองการมตรภาพ และความตองการไดรบความรกจากบคคลอน ขนท4 ความตองการการยกยอง (Esteem Needs) เชน ไดรบค าสรรเสรญ มเกยรต ไดรบการยกยองนบถอ และมชอเสยงในสงคม ขนท 5 ความตองการความส าเรจสมหวงในชวต (Needs for Self – Actualization) เชนความตองการทจะพยายามใหเกดความส าเรจในทก ๆ ดาน แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวพทธ

พระพรหมคณากรณ (ป. อ. ปยตโต) (2555) กลาววา การพฒนามนษยทสมบรณตองด าเนนตามสายกลางคอไมตกเปนทาสของกเลสคอความอยากแตกไมทรมานตนเองและหลกหนสงคม ตองมความรบผดชอบตอสงคม มนษยทกประเภททกฐานะยอมไดรบประโยชนจากพทธธรรมตามระดบบทบาทหนาทและระดบจตของแตละบคคลโดยอางถงพทธพจนวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงจารกไป เพอประโยชนและความสขของชนเปนอนมากเพอเกอการณยแกโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกทวยเทพและมนษยท งหลาย” (วนยปฏก เลมท 4 ขอท 32, 39) พทธธรรมมสองลกษณะคอ หลกทแสดงถงความจรงหรอกฎธรรมชาตและหลกทบอกถงแนวทางการปฏบตการเขาถงความจรงโดยการเดนทางสายกลางทค านงถงองคประกอบอน ๆ อยางสมดล

ประเวศ วะส (2547) กลาววา การเจรญสตคอการฝกให รกาย รจต การรจตแบงออกเปน 3 คอ เวทนา จต ธรรม รวมแลวคอ มหาสตปฏฐาน 4 ม กาย เวทนา จต ธรรม ซงเปนทางอนเอกท าให

เกดอสรภาพหลดพนจากความบบคนของกาลเวลาและบาปกรรม ประสบความสงบ ความงาม ความสข มตรภาพ พลงงานแหงการเรยนรและสรางสรรค

พทธทาสภกข (2556) กลาววา ถาจตใจของเรามอวชชา กเลส ตณหาอปาทาน มากขนเพยงใด เรากท าประโยชนใหแกตนเอง ครอบครว สงคมประเทศชาต และโลก นอยลงตองใชเวลาสวนมากใหหมดไปในสงทไรสาระ ในสงทไมมประโยชน เพอสนองตอความอยากของตนเอง ท าใหเกดโรคทางกายโรคทางใจ เอารดเอาเปรยบคนอนอก กดขขดรดคนอนดวยความเหนแกตวจดดวยความโลภ

พระราชสทธญาณมงคล (จรญ ฐตธมโม) (2543) กลาววา มโนปพพงคมาธมมา มโนเสฏฐา มโนมยา คนเราจะดไดอยทจตใจ พระพทธเจาทรงแสดงไว สตปฏฐาน ๔ เปนทางสายกลาง ท าแลว ระลกชาตได ระลกกฏแหงกรรมได แกปญหาได ถาพฒนาจตดแลวกสามารถพฒนางาน สงขน พฒนาการศกษาไดงายมความรคความด เรยนใหร ดใหจ า ท าไดจรง ดานสงคมใหมความเมตตา มความสามคค ไมมการแตกแยก ดานเศรษฐกจใหมความรงโรจนมเงนมทอง ผ ใดจตดแลว การศกษาดหมดทงทางโลกและทางธรรม ทงกจกรรมทมประโยชนในตนและครอบครว

ดงทไดเสนอมาขางตน สรปไดวา แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามหลกพทธธรรมตองพฒนากายพฒนาจตโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานทง 4 ฐานคอกาย เวทนา จต ธรรม จะท าใหเกดสตปญญาเขาใจถงความเปนจรงสงผลใหด าเนนชวตอยางมคณภาพกลาวคอเปนชวตทมความสขทเกดภายในจตใจตวเองกอใหเกดประโยชนแกตนเอง แกงานและองคกร ตลอดจนประโยชนทใหญยงขนไปคอเกดประโยชนตอสงคมในทสด

ความหมายของกรรมฐาน

กมมฏฐาน อางถงใน วโรจน อนทนนท (2559) กมมฏฐาน ในภาษาบาลวา กมม หมายถง การงาน, การกระท า การปฏบตและค าวา ฐาน หมายถง ทตง เหตส าเรจ เหตใกล มผใหความหมาย กรรมฐาน ผวจยขอน าเสนอ ดงตอไปน

พระไตรปฎก กรรมฐาน กลาววา ทตงของการการงาน, ฐานะแหงการงาน พระธรรมธรราชมหามน (2552) กรรมฐาน กลาววาโรงงานฝกจตฯ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2542) กรรมฐาน หมายความวา ทตงแหงการท างานของจต

หรอทใหจตท างาน กลาววา สงทใชเปนอารมณในการเจรญภาวนา หรออปกรณในการฝกอบรมจต หรออบายหรอกลวธเหนยวน าสมาธ

พระพรหมโมล (2555) กลาววา กมมฏฐานหมายความวา การปฏบตบ าเพญอนเปนฐานแหงการบรรลคณวเศษคอฌานและมรรคผลในพระพทธศาสนา โดยไดวเคราะหศพทเอาไววา กมมเมว วเสสาธคมสส ฐานนต กมมฏฐาน

พระพทธโฆสเถระ (2547) กลาววา เหตใกลของการปฏบต (ขนสง) สรปไดวา กรรมฐาน การท างานของจต สงทใชเปนอารมณในการเจรญภาวนา อปกรณทใช

ในการฝกอบรมจต หรออบาย กลวธเหนยวน าใหเกดสมาธเพอใหเกดบรรลมรรคผล พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) (2553) กลาววา กมมฏฐานโดยหลกทวไป คอ 1. สมถกมมฏฐาน กรรมฐานเพอการท าจตใหสงบ วธการอบรมเจรญจตใจ 2. วปสสนากมมฏฐาน กรรมฐานเพอใหเกดการรแจง วธอบรมเจรญปญญา สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร) (2547) กลาววา กมมฏฐานโดยการปฏบต คอ 1. สพพตถกกมมฏฐาน กรรมฐานเปนทปรารถนาเปนเบองตน พงใชฐานของการเจรญ

ภาวนาใหเกดประโยชนทกกรณ ไดแก เมตตา มรณสต (อสภสญญา) 2. ปารหารยกมมฏฐาน กรรมฐานทจะตองเลอกเหมาะกบตนเอง ตองบ าเพญตลอดเวลา

จงจะไดผลดและมความเจรญกาวหนา สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร) (2547) กลาววา สมถกมมฏฐาน มกรรมฐาน 40 เปนอารมณ กรรมฐาน 40 นน คอ

1. กสณกมมฏฐาน 10 อยาง คอ กลอบายใหจตสงบโดยการเพง ใหเกดสงบ 2. อสภะกมมฏฐาน 10 อยาง คอ พจารณารางกายใหเปนของอสภะ เปนสงนาเกลยด

โสโครกปฏกล 3. อนสสตกมมฏฐาน 10 อยาง คอ พทธานสต การระลกถงพระพทธเจา 4. พรหมวหารกมมฏฐาน 4 อยาง คอ มความปรารถนาดใหมความสขและพนทกข ไม

อาฆาตพยาบาทกน 5. อารปปกมมฏฐาน 4 อยาง คอ พจารณาความวาง ความไมมตวตน 6. สญญากมมฏฐาน 1 อยาง คอ อาเรปฏกลสญญา รในอาหาร เกาและใหมโดยเปนสงท

นาเกลยด 7. ววตถานกมมฏฐาน 1 อยาง คอ จตธาตววตถาน การก าหนดแยกตนออกเปนธาต 4

ผใดเจรญกรรมฐาน 40 อยางน อยางใดอยางหนง เชน พทโธ หรอ สมมา อรห ชอวาเจรญสมถกรรมฐาน

การปฏบตวปสสนากรรมฐาน พระไตรปฎกอนเปนคมภรทางพทธศาสนาพระพทธเจาตรสวาวปสสนากรรมฐานยกขนแสดง (อทเทส) มรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย หนทางนเปนทางไปอนเอก เพอความบรสทธของเหลาสตว เพอลวงความโศกและปรเทวะ เพอความดบสญแหงทกขและโทมนส เพอบรรลธรรมทถกตอง เพอท าใหแจงซงพระนพาน หนทางนคอสตปฎฐาน ๔ ประการ ๔ ประการเปนไฉน ดกอนภกษทงหลายภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ พจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย มความเพยร มสมปชญญะ มสตก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ พจารณาเหนจตในจตอย มความความเพยร มสมปชญญะมสตก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑ พจารณาเหนธรรมในธรรมอย มความเพยรมสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและโทมนสในโลกเสยได ๑” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

ผวจยพอสรปไดวาจากพระไตรปฎกขางตนขางตนไดอธบายเกยวกบสตปฏฐานสวา ทางสายเอกเพอดบความทกข ความโศก คอ สตปฏฐานสโดยพจารณา กายในกาย พจารณาเวทนาในเวทนา พจารณาจตในจต และพจารณาธรรมในธรรม ตองท าความเพยรและมสตสมปชญญะท าใหขจดความอยากและความโศรกเศราได

ความหมายของวปสสนากรรมฐาน จากการศกษาจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ พบวา มผรหลายทานทไดกลาวถง

ความหมายวปสสนากรรมฐาน ผวจยขอน าเสนอ ดงตอไปน พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน (2554) อธบายวา วปสสนา หมายถง ความเหนแจง

การอบรมปญญาใหเกดความเหนแจงในสงขารทงหลายวาเปนของไมเทยงเปนทกข เปนอนตตา กรรมฐาน หมายถงทตงแหงการงาน หมายเอาอบายทางใจม 2 ประการ คอสมถกรรมฐานเปนอบายสงบใจ และวปสสนาสมถกรรมฐานเปนอบายเรองปญญา

พระธรรมวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ) (2544) กลาววา การฝกจตในพระพทธศาสนาเรยกวา ภาวนาหรอกรรมฐาน มอย 2 แบบคอ 1. สมถภาวนาหรอสมกรรมฐาน การอบรมใจใหสงบขนสมาธ และ 2. วปสสนาภาวนา หรอ วปสสนากรรมฐาน การท าใจใหรแจงเหนจรงขนปญญา

พระครวนยธร (มน ภรทตโต) (2540) กลาววา วปสสนา หมายถง ใหมสตหรอพจารณาในทกททกสถาน ในกาลทกเมอ ยน เดน นง นอน กน ดม ท า คด พด กใหสตรอบคอบในกาย อยเสมอ จงจะชอวาท าใหมาก พจารณาในรางกายนนจนชดเจนแลว ใหพจารณาแบงสวนแยกสวนออกเปนสวน ๆ ตามโยนโสมนสการ ตลอดจนกระจายออกเปนธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลมและพจารณาใหเหนไปตามนนจรง ๆ ผทเขาถงความประเสรฐดวยความเพยร พจารณาอยางนช านาญ

แลว หรอช านาญอยางยงแลว คราวนแลเปนสวนทจะเปนเอง คอจตยอมจะรวมใหญ เมอรวมแลวปรากฏวาทกสงรวมลงเปนอนเดยวกน คอหมดทงโลกยอมเปนธาตทงสน “ญาณสมปยต คอ รขนมาพรอมกนในทน ตดความสนเทหในใจไดเลยจงชอวา ยถาภตญาณ ทสสนวปสสนา คอทงเหนทงรตามความเปนจรง” ขนนเปนเบองตนในอนทจะด าเนนตอไป

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) (2551) ใหความหมาย วปสสนากรรมฐานไววาวปสสนา ความเหนแจง คอเหนตรงตอความเปนจรงของสภาวธรรม ปญญาทเหนไตรลกษณอนใหถอดความหลงผดรผดในสงขารเสยได การฝกอบรมปญญาใหเกดความเหนแจงรชดภาวะของสงทงหลายตามทมนเปน

พระธรรมโกศาจารย (ศ. ประยร ธมมจตโต) (2551) ค าวา วปสสนา แปลวา เหนแจงคอเหนดวยตาปญญาวาสงท งหลายท งปวงมสามญลกษณะเหมอนกน 3 ประการไดแก อนจจง (ไมเทยง) ทกขง (ทนอยในสภาพเดมไมได) และอนตตา (ไมมตวตนไมมแกนสาร) ลกษณะทงสามประการ รวมเรยกวาไตรลกษณ

พระครเกษมธรรมทต (สรศกด เขมร ส) (2548) กลาววา วปสสนา แปลวา เหนแจงเหนวเศษ ไดแก ตวปญญา เปนความรแจง เหนวเศษ หมายถงวาเปนความรเหนของจรง ตามเปนจรง ของจรงกคอรปนาม ตามความเปนจรงกคอ รปนามมสภาพอนจจง คอ ไมเทยง ทกขง คอ เปนทกขทนอยในสภาพเดมไมได อนตตา คอ บงคบบญชาไมได การเจรญวปสสนากตองก าหนดรอยทรปนามตามเปนจรงวา มสภาพไมเทยง เปนทกขทนอยในสภาพเดมไมไดและบงคบบญชาไมได

พระพรหมโมล (2545) วเคราะหศพทวปสสนากรรมฐานไววา ปญจกขนเธส ววเธน อนจจาทอากาเรน ปสสตต วปสสนา แปลวา ธรรมชาตใดยอมเหนแจงในขนธหาคอรปนามโดยอาการทเปนไปในพระไตรลกษณธรรมชาตนนเรยกชอวาวปสสนาอกนยหนงวาวเสเสนปสสตต วปสสนา แปลวา ปญญาทสามารถเหนรปนาม โดยอาการตาง ๆ เปนพเศษ (ไตรลกษณ) ปญญานน เรยกชอวาวปสสนา

ธนต อยโพธ (2538) ใหความหมาย วปสสนาวา ปญญาเหนแจง รแจง เหนวเศษ เหนแปลก เหนประหลาด คอ เหนสภาวะและปรากฏการณ ความไมเทยง ความเปนทกข ความเปนอนตตา เหนความไมงาม เหนในรางกาย รปนาม สงขาร ท าใหเกดปญญา เกดการพฒนา ท าใหมาก ท าใหเจรญขน ตองปฏบตดวยตนเอง

พระธรรมธรราชมหามน (2532) ใหค านยามวปสสนากรรมฐานวา เปนโรงงานฝกจตใหเกดปญญารแจงแทงตลอดสภาวะธรรมตามความเปนจรง ปญญานนมอย 3 ขน คอ (1) สตมยปญญา ปญญาเกดจากการฟง การเรยน การอานหนงสอตาง ๆ ทงทางโลกและทางธรรม (2) จนตามยปญญา ปญญาเกดจากการคด (3) ภาวนามยปญญา ปญญาทรแจงแทงตลอดสภาวะธรรมตามเปนจรงน

ไดแก ปญญาอนเกดจากการเจรญวปสสนาเทานน ดงทานตงศพทวเคราะหวา ววธากาเรน อนจจาทวเสน ปสสตต วปสสนา ปญญาใดยอมพจารณาเหนรปนามโดยการตาง ๆ ดวยอ านาจแหงความเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ปญญานน ชอวา วปสสนา

พระธรรมสงหบราจารย (จรญ จตธมโม) (2529) วปสสนาเปนอบายใหเรองปญญา คอเกดปญญาเหนแจง หมายความวาเหนรปนามในขณะปจจบน เหนรปนาม เหนพระไตรลกษณวปสสนากรรมฐานนหมายเอารปกบนามเปนอารมณ คอ การพจารณารปนามใหเหนไตรลกษณวาเปนของไมเทยง เปนทกขและไมใชตวไมใชตนวางจากความยดมนถอมนในบญญตทงปวง “ภกษพจารณาเหนรปทงหมดนนดวยปญญาอนชอบตามความเปนจรงอยางนวา นนไมใชของเรา เราไมเปนนน นนไมใชอตตาของเรา” การพจารณาจนรแจงอยางนเรยกวา “วปสสนา”

ผวจยพอสรปไดวา วปสสนากรรมฐาน หมายความวา การอบรมกายและจตใจท าใหเกดปญญามความ รแจง รชด เหนตามความเปนจรง ถงสงทประกอบและปรงแตงขนวาเปนสงไมเทยง มการเปลยนแปลงตลอดเวลาตามกฏไตรลกษณ อนจจตา (ความไมเทยง ภาวะทเกดขนแลวเสอมและสลาย) ทกขตา (ความเปนทกข ภาวะทถกบบคนดวยการเกดขนและสลายตว ถกกดดน ฝนและขดแยงอยในตว) อนตตตา (ความเปนอนตตา ความไมใชตวตนสงบงคบไมได) เหนอรยสจและ มรรค ผล นพพาน

จดมงหมายของวปสสนากรรมฐาน พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2540) กลาวไววา จดมงหมายของการปฏบตกรรมฐานนน

เพอช าระจตของผปฏบต ใหบรสทธสะอาดหมดจดจนกระทง บรรล มรรค ผล นพพาน เปนจดมงหมายสงสดทางพระพทธศาสนา กอนทพระสมมาสมพทธเจาจะเสดจดบขนธปรนพพาน พระองคทรงมอบพระพทธศาสนาใหเปนสมบตของพทธบรษท 4 คอ ภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกา ไดบรรลธรรมระดบใดกตาม ดวยการเจรญกรรมฐานกยอมจะท าใหพทธบรษทอนเกดความมนใจในการเจรญกรรมฐาน เปนการปฏบตธรรมเพอพฒนาจตของมนษยใหบรรลถง พระนพพานได ผทเคยเจรญกรรมฐานอยางไรจดหมายหรอมความถอแทหมดก าลงใจ จะไดมก าลงใจในการปฏบตมากขน ในขณะเดยวกนผทยงไมสามารถบรรลธรรมระดบใดระดบหนงกสามารถพฒนาจตของตน จนกระทงสามารถบรรลจดหมายสงสด คอ พระนพพาน สงคมโลกกจะไดรบประโยชน คอ สนตภาพ ปญหาตาง ๆ ทโลกก าลงประสบอย เชน การเบยดเบยนท าลายลางกน การแยงชงผลประโยชนจะลดนอยลงตามล าดบ เพราะอาศยการปฏบตกรรมฐาน การปฏบตกรรมฐานจงไมขนกบโลกธรรมและกามคณดงกลาวและมจดมงหมายพนฐาน คอ การอบรมจตใจใหสงบจากนวรณธรรม คอ ตณหา มานะ ทฏฐ ความคดมงราย ความเกยจคราน ความเรารอน ไมสบายใจ และระแวงสงสย ท าให จตทสงบจากนวรณธรรมทงหลายจกเขาถงสภาวะทเรยกวา สมาธ

ลกษณะเดนทสดของจตทเปนสมาธ คอ ความสมควรแกงานหรอความเหมาะแกการใชงานและเปนเครองเสรมประสทธภาพในการท างานการเลาเรยนและการท ากจทกอยาง เพราะจตทเปนสมาธแนวแนอยกบสงทกระท า ไมฟงซาน ไมวอกแวก ไมเลอนลอย ชวยใหเรยน ใหคด ใหท างานไดผลด การงานยอมด าเนนไปโดยรอบคอบไมผดพลาดและปองกนอบตเหตไดดเพราะเมอมสมาธยอมมสตก ากบอย เรยกวาจตเปน กมมนยะ หรอกรรมนย แปลวา ควรแกงานหรอเหมาะแกการใชงาน การฝกใหจตใจ มสมาธ มจตใจเขมแขง มนคง แนวแน สามารถควบคมตนไดด เปนเหตใหจตสงบ ผองใส เปนสข บรสทธ ปราศจากสงรบกวน หรอท าใหเศราหมอง อยในสภาพเหมาะแกการใชงานมากทสด โดยเฉพาะการใชปญญาอยางลกซงและตรงตามความเปนจรง บคคลทฝกฝนอบรมพฒนาจตดแลวยอมได 3 ลกษณะ คอ

1. ดานคณภาพของจต คอใหมคณธรรมตาง ๆ ทเสรมสรางจตใจใหดงาม เปนจตใจสงประณต เชน มความรก มเมตตา มกรณา ความเปนมตร อยากชวยเหลอ ปลดเปลองทกขของผอนมจาคะ คอมน าใจเออเฟอเผอแผ มสมมาคารวะ และ มความกตญญ เปนตน

2. ดานสมรรถภาพของจต คอใหเปนจตทมความสามารถ เชน มสตด มขนต คอ อดทน มวรยะ คอความเพยร มสมาธ คอจตตงมน แนวแน มสจจะ คอจรงจง มอธษฐาน คอเดดเดยวแนวแนตอจดหมายทท า จตใจ พรอมและเหมาะทจะใชงานโดยเฉพาะงานทางปญญา คอการคดพจารณาใหเหนความจรงชดเจนถกตอง

3. ดานสขภาพของจต คอใหเปนจตทมสขภาพทด มความสข สดชน ราเรงเบกบานปลอดโปรง สงบ ผองใส พรอมทจะยมแยมได มปต ปราโมทย ไมเครยด ไมกระวนกระวาย ไมขนมวเศราหมอง ไมหดหโศกเศรา ไมคบของใจ เปนตน

ในการปฏบตกรรมฐานตามหลกทจะใหบรรลถงจดหมายนนระหวางทางมทางรก ทางเลยว ทางหลม ทางบอ ทางแยกมากมาย ถาผปฏบตไมมความร อาจจะปฏบตไปผดทาง หรอประสบอนตราย ซงขนอยกบความฉลาดของผปฏบต แตถาผปฏบตไดศกษาปรยตไดรบค าชแนะจากประสบการณของผทผานมาแลว เอามาใชประโยชนจะสามารถชวยผปฏบตได แตถาผปฏบตไมศกษาปรยตไมรบเอาค าแนะน าจะผมประสบการณ ผปฏบตกเสยงตอการทจะปฏบตกรรมฐานผดพลาด (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2551) การปฏบตกรรมฐานในพระพทธศาสนามหลายวธดวยกน แตพระพทธศาสนาฝายเถรวาทมความเชอถอและยอมรบแนวการปฏบต พระกรรมฐานตามทมปรากฏหลกฐานอยในพระไตรปฎกและอรรถกถาวาเปนวธการทถกตองตามค าสอนของพระพทธเจาและสามารถท าใหพทธศาสนกชนไดพฒนาตนจากระดบปถชนธรรมดาเปนพระอรยบคคล ซงเปนบคคลในอดมคตของพระพทธศาสนา ดงนนในการปฏบตกรรมฐาน ผปฏบตมความจ าเปนทจะตองทราบเกยวกบความหมายและประเภทของการปฏบตกรรมฐานวาม

กประเภทและแตละประเภทนนมความหมายและมวธการปฏบตอยางไร เพอจะไดท าใหผปฏบตไมไขวเขวและเชอมนตอการปฏบตวาไดท าถกตองขนตอนตาง ๆ ครบถวนแลว เพยงแตตางกนออกไปโดยวธปฏบตเทานน ไมวาจะเปนการปฏบตแบบใชสมถะน าหนาหรอการใชวปสสนาน าหนาหรอปฏบตควบคไปพรอม ๆ กน และการปรบจตของตนในคราวปฏบตผดจนเกดความหลงเขาใจผดวาตนไดบรรลพระนพพาน

วปสสนาภม 6 วรรณสทธ ไวทยะเสว (2543) กลาววา วปสสนาภม หมายถง อารมณของวปสสนา

ปญญา ภมในทนหมายถง อารมณของวปสสนาหรอจะกลาววาเปน “กรรมฐาน” ของวปสสนาหรอภมธรรมทง 6 นเปนธรรมทอบรมใหเกดวปสสนา

การเจรญวปสสนา โดยอาศยสตก าหนดร สภาวธรรมทเกดขนตามความเปนจรงหรอเรยกวา “วปสสนาภม” (มหามกฏราชวทยาลย, 2543) ซงเปนภมของวปสสนา อปมาเหมอนกบพนแผนดนเปนทอยอาศยของสตวทงหลาย ยงเปนทรองรบของพชพนธหรอเปนสถานทปลกสรางของมนษยทงหลาย เปนสงทเกอกลมประโยชนอยางยงฉนใด วปสสนาภมกเปนทตงเปนทเกดแหงญาณปญญาผปฏบตเมอปฏบตตามจตยอมหลดพนจากวฏฏะสงสาร มงเขาสมรรค ผล นพพาน ซงอาศยวปสสนาภมเปนขนพนฐาน

ผวจยพอสรปไดวา วปสสนาภม เปนทตงแหงวปสสนาภาวนาหรอเรยกอกอยางหนงวาฐานทตงแหงจต ตางกนแตชอเทานนดงทกลาวไวเบองตน

วปสสนาภม ซงประกอบดวย ขนธ5 อายตนะ ธาต18 อนทรย 22 อรยสจ 4 และปฏจจสมปบาท 1. ขนธ 5 คอ ภาระบคคลคอผทแบกภาระ การถอภาระเปนทกขในโลก บคคลวางภาระหนก

ไดแลว ไมถอภาระอนไว ถอนตณหาพรอมทงราก สนความอยาก ดบสนทแลว รายละเอยดของขนธ 5 มดงน

1) รปขนธ คอ ความยดมนในกองรป 2) เวทนาขนธ คอ ความยดมน ในกองเวทนา 3) สญญาขนธ คอ ความยดมน ในกองสญญา 4) สงขารขนธ คอ ความยดมน ในกองสงขาร 5) วญญาณขนธ คอ ความยดมน ในกองวญญาณ (สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), 2547) 2. อายตนะ ความหมายของค าวา “อายตนะ” แปลวาทตอหรอแดน หมายถง ทตอกนให

เกดความรแดนเชอมตอใหเกดความร หรอแหลงทมาของความร แปลอยางงาย วาทางรบร ม 6 อยาง ดงทภาษาไทยเรยกวา ตา ห จมก ลน กาย ใจหรอเรยกอกอยางวา “ทวาร”

ค าวา “ทวาร” เมอน าไปกลาวในระบบการท างานของกระบวนการธรรมแหงชวต นยมเปลยนไปใชค าวา “อายตนะ” ซงแปลวา แดนเชอมตอใหเกดความรหรอทางรบร เครองตดตอแดนตอความร เครองรและสงทถกร หรอสงทเปนเหตใหเกดการรอารมณ เชน ตาเปนเครองรบร รปเปนสงทถกร หเปนเครองรบร เสยงเปนสงทถกร ม 2 ประเภทแบงเปน อายตนะภายใน 6 และอายตนะภายนอก 6 ดงน

อายตนะภายใน 1) จกขายตนะ อายตนะคอตา 2) โสตายตนะ อายตนะคอห 3) ฆานายตนะ อายตนะคอจมก 4) ชวหายตนะ อายตนะคอลน 5) กายายตนะ อายตนะคอกาย 6) มนายตนะ อายตนะคอใจ อายตนะภายนอก 1) รปายตนะ อายตนะคอรป 2) สททายตนะ อายตนะคอเสยง 3) คนธายตนะ อายตนะคอกลน 4) รสายตนะ อายตนะคอรส 5) โผฏฐพพายตนะ อายตนะคอเครองกระทบ 6) ธมมายตนะ อายตนะคอธรรม มน ซงแปลวา ผร สลดทงสงทงปวงไดแลว อายตนะคอสงทงปวง ความก าหนดดวย

อ านาจความพอใจในอายตนะทงภายในและภายนอก ละไดเดดขาดเปนผเขาไปสงบ เยน ดบ ระงบ สงด มน สลดทงสงทงปวงคอ อายตนะไดแลว มน นน เรยกวาผสงบ อายตนะภายในและอายตนะภายนอกอยางละ 6 ประการ จบคกนได ดงน

1) จกข (ตา) คกบรป 2) โสตะ (ห) คกบสททะ (เสยง) 3) ฆานะ (จมก) คกบคนธะ (กลน) 4) ชวหา (ลน) คกบรส 5) กาย คกบโผฏฐพพะ (การถกตองสมผส) 6) มโน (ใจ) คกบธรรมารมณ (ความรในอารมณ) ภกษเหนอายตนะภายในและภายนอกอยางละ 6 ประการนเรยกวา ภกษผฉลาดในอายตนะ

(สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), 2547) 3. ธาต 18 เปนการพจารณาธาต ตามความเปนจรงของโลกและชวตวา มนไมเทยง เกดขน ตงอย แลวกตองดบไป เกดจากเหตปจจยมารวมกนชวคราว บงคบบญชาไมไดธาต 18 หมายถง สภาวะททรงลกษณะและสภาพของตวไว ด ารงอยตามสภาพของตน หรอตามธรรมดาของเหตปจจย สงทเปนมลเดม หรอสงทถอเปนสวนส าคญทคมกนเปนรางของคน สตว สงมชวตทงหลาย อนไดแก ธาต 4 ธาต 6 และธาต 18 สภาพความเปนอยของธาตทง 18 1) จกขธาต 2) โสตธาต 3) ฆานธาต 4) ชวหา

ธาต 5) กายธาต 6) รปธาต 7) สททธาต 8) คนธธาต 9) รสธาต 10) โผฏฐพพธาต 11) จกขวญญาณธาต 12) โสตวญญาณธาต 13) ฆานวญญาณธาต 14) ชวหาวญญาณธาต 15) กายวญญาณธาต 16) มโนธาต 17)ธมมธาต 18)มโนวญญาณธาต ธาตเหลาน เปนธรรมชาตททรงไวซงสภาพของตน ไมมการเปลยนแปลง ทงเปนธรรมชาตอนเปนปกตของตนเอง ไมใชสตว บคคล ตวตน เรา เขา (สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), 2547) 4. อนทรย 22 ค าวา อนทรย นนมความหมายวา ความเปนใหญ สภาพทเปนใหญในกจของตน ธรรมทเปนเจาของในการท าหนาทอยางหนง เชน ตาเปนใหญในการเหน หเปนใหญในการฟง ธรรมชาตทเปนใหญในหนาทของตน สงอนจะท าหนาทแทนไมได ซงอนทรยทง 22 มหนาทตางกนไปตามหนาทของตน ไมแทรกแซงกนและกน อนทรยทง 22 ดงน

1. จกขนทรย 2. โสตนทรย 3. ฆานนทรย 4. ชวหนทรย 5. กายนทรย 6. มนนทรย 7. อตถนทรย 8. ปรสนทรย 9. ชวตนทรย 10. สขนทรย 11. ทกขนทรย 12. โสมนสสนทรย 13. โทมนสสนทรย 14. อเปกขนทรย 15. สทธนทรย 16. วรยนทรย 17. สตนทรย 18. สมาธนทรย 19. ปญญนทรย 20. อนญญตญญสสามตนทรย 21. อญญนทรย 22. อญญาตาวนทรย

อนทรยทง 22 ยอใหสนเหลอเพยง 2 อยาง คอ รปและนาม (สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), 2547)

5. อรยสจ 4 หรอจตรารยสจ คอ สจธรรมอนประเสรฐทควรรยง 4 ประการ ดงน 1) ทกข คอ สภาพททนไดยาก ภาวะททนอยในสภาพเดมไมได สภาพทบบคน ไดแก

ชาต (การเกด) ชรา (การแก) มรณะ (การตาย การสลายไป การสญสน) การประสบกบสงอนไมเปนทรก การพลดพรากจากสงอนเปนทรก ปรารถนาสงใดแลวไมสมหวงในสงนน กลาวโดยยอ ทกข คออปาทานขนธ หรอขนธ 5

2) สมทย คอ สาเหตทท าใหเกดทกข ไดแก ตณหา 3 คอ กามตณหา-ความทะยานอยากในกาม ความอยากไดทางกามารมณ, ภวตณหา-ความทะยานอยากในภพ ความอยากเปนโนนเปนน ความอยากซงประกอบดวยภวทฏฐหรอสสสตทฏฐ และวภวตณหา-ความทะยานอยากในความปราศจากภพ ความอยากไมเปนโนนเปนน ความอยากทประกอบดวยวภวทฏฐหรอ อจเฉจทฏฐ

3) นโรธ คอ ความดบทกข ไดแก ดบสาเหตทท าใหเกดทกข คอ การดบตณหาทง 3 ไดอยางสนเชง

4) มรรค คอ แนวปฏบตทน าไปสหรอน าไปถงความดบทกข ไดแก มรรคมองคประกอบอยแปดประการ คอ 1. สมมาทฏฐ-ความเหนชอบ 2. สมมาสงกปปะ-ความด ารชอบ 3. สมมาวาจา-เจรจาชอบ 4. สมมากมมนตะ-ท าการงานชอบ 5. สมมาอาชวะ-เลยงชพชอบ 6. สมมาวายามะ-พยายามชอบ 7. สมมาสต-ระลกชอบ และ 8. สมมาสมาธ-ตงใจชอบ ซงรวมเรยกอกชอหนงไดวา "มชฌมาปฏปทา" หรอทางสายกลาง (สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), 2547) 6. ปฏจจสมปบาท กระบวนการเกด (ความสบเนองกน) ปฏจจสมปบาท เปนหลกธรรมทแสดงใหเหนถงกระบวนการเกดการด าเนนไปและการดบไปของชวตรวมถงการเกด การดบแหงทกขดวย ในกระบวนการนสงทงหลายจะเกดขน เปนอยและดบลงไปในลกษณะแหงความสมพนธกนเปนหวงโซ ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลนนยอมมดงน วญญาณ มเพราะปจจยคอ สงขาร นามรป มเพราะปจจยคอ วญญาณ สฬายตน มเพราะปจจยคอ นามรป ผสสะ มเพราะปจจยคอ สฬายตน เวทนา มเพราะปจจยคอ ผสสะ ตณหา มเพราะปจจยคอ เวทนา อปาทาน มเพราะปจจยคอ ตณหา ภพ มเพราะปจจยคอ อปาทาน ชาต มเพราะปจจยคอ ภพ ชรามรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ มเพราะปจจยคอ ชาต โทมนส อปายาส (สมเดจพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร), 2547) วปสสนาญาณ

วโรจน อนทนนท (2559) กลาวถง วปสสนาญาณ วาผไดปฏบตภาวนาปสสนาจะไดปญญา วปสสนาญาณดงน สมมสนญาณ 1 อทยพพยญาณ 1

ภงคญาณ 1 ภยตปฏฐานญาณ 1 อาทนวญาณ 1 นพพทาญาณ 1 มญจตกมมนตาญาณ 1 ปฏสงขานปสสนาญาณ 1 สงขารเปกขาญาณ 1 สจจานโลมญาณ 1 สมมสนญาณ ผภาวนาไดร าพงเหนแจง รแจง ช านาญในลกษณะทง 3 กใหรแจงวานามรปเปนอนจจะ ทกขา อะนตตา อสาระแท ไมสงสน อทยพพยญาณ ไดปญญอนรแจงเหนยงนามรปรเกดรดบ โดยไมหยด ภงคญาณ ไดปญญารแจง เหนแจงยง นามรปอนรแตกดบ ภยตปฏฐานญาณ ไดปญญาอนรแจงวาเปนภยแหงนามรป ควรสะพรงกลว อาทนวญาณไดปญญอนแทงเหนอาทนวโทษ คอ พยาธตาง ๆ รเกด รมแก นามรป คอ กายและจตใจ นพพทาญาณ ไดปญญาอนหนายนามรป ไมอยากเกด ไมอยากเปนสตวเปนคนเปนเทวดาในโลกสงสาร มญจตกมมนตาญาณไดปญญาอนไมยนด อยากพนจากสงสาร อยากออกจากนามรปอยเนอง ๆ ชวขณะหนงกไมอยาก ปฏสงขานปสสนาญาณ ไดปญญาอนรจกอบายคลองปฏบตใหไดพนไดถงนพพานโดยพลน คอเอาวปสสนาเปนอารมณ สงขารเปกขาญาณ ไดปญญาอนแจงวานามรป เปนอนจจะ ทกขะ อะนตตาแท รจกคลองวปสสนา จกพาใหถงนพพานไดโดยแท ไมคลาดไมแคลวกมาหนายสะพรงกลว อยากพนจากนานรปเนอง ๆ จกเขาไปสนพพานกไปไมไดไมถง วางใจอยเปนอเบกขา อยมชฌตตงเทาภาวนาอยเนอง ๆ อยเฉย ๆ สจจานโลมญาณ ไดปญญาอนรจกสภาวะอนจะไดละออกจากนามรปแลวใจด ใจงาม จะใกลนพพาน มใจชนบานยนด ผปฏบตภาวนาวปสสนาและไดปญญาชอวา สงขารเปกขาญาณกรวาจกใกลไดถงมคค ผล นพพาน

ในสวนของวปสสนาญาณ 16 ประการ พระธรรมหาราชมน (2552) กลาวไวนนมสวนส าคญหรอมคณปการ ในการปฏบตวปสสนากรรมฐานคอ

1) นามรปปรจเฉทญาณ คอ ก าหนดนามรปใหแยกออกจากกน 2) ปจจยปรคคหญาณ คอ ก าหนดปจจยของนามรป 3) สมมสนญาณ คอ ก าหนดรวานามรปเปนไตรลกษณ 4) อทยพพยญาณ คอ ก าหนดรนามรปเปนไตรลกษณ เหนความเกดดบชด 5) ภงคญาณ คอ ก าหนดความดบไปของรปนาม 6) ภยญาณ คอ ก าหนดรวารปนามเปนภยนาเกรงกลว 7) อาทนวญาณ คอ ก าหนดรรปนามวามแตโทษไมมคณ 8) นพพทาญาณ คอ ก าหนดรรปนามเปนของนาเบอหนาย 9) มญจตกมยตาญาณ คอ จตใครจะพนจากรปนาม 10) ปฏสงขาญาณ คอ หาหนทางใหพนจากรปนาม 11) สงขารเบกขาญาณ คอ จตวางเฉยในรปนาม 12) สจจานโลมกญาณ คอ อนโลมญาณทจะใหเหนอรยสจ 4 13) โคตรภญาณ คอ ตดกระแสเชอของปถชน 14) มคคญาณ คอ ฆากเลสเปนสมจเฉท เปนพระอรยบคคล

15) ผลญาณ คอ ญาของจตทก าหนดจนรเหนพระนพพานโดยเสวยผลแหงสนตสข 16) ปจจเวกขณญาณ คอ ปญญาของจตทก าหนดจนรเหน โดยส ารวจทบทวนยอนหลงเพอดความเปนมา

อปสรรคของวปสสนากรรมฐาน อปสรรคของวปสสนากรรมฐาน ไดแก วปสสนกเลสและวปลลาสสตร ในคมภรวสทธมรรคไดกลาวถง อปสรรคในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน 10 อยาง

ซงเรยกวา วปสสนกเลส ไดแก โอภาส คอแสงสวาง ญาณ คอ ความหยงร ปตคอ ความอมใจ ปสสทธคอ ความสงบเยน สข คอ ความสขสบายใจ อธโมกข คอ ความนอมใจเชอ หรอศรทธาแกกลา หรอความปลงใจ ปคคาหะ คอ ความเพยรทพอด อปฏฐาน คอ สตแกกลา สตชด อเบกขา คอ ความมจต เปนกลาง และนกนตคอ ความพอใจ หรอ ตดใจ (พระเมธวราภรณ (ยย อปสนโต ป.ธ.๙),2549) สวนในวปลลาสสตร (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , 2530) ไดกลาวถง วปลาสวาความเหนหรอความเขาใจคลาดเคลอนจากสภาพทเปนจรง เปนเหตใหผปฏบตมความคลาดเคลอนจากความเปนจรงได ม 3 อยาง คอ 1) สญญาวปลาส ความส าคญผด 2) จตวปลาส ความคดผด และ 3) ทฏฐวปลาส ความเหนผด

นอกจากหลกธรรมทไดกลาวมาขางตน ยงมหลกธรรมอกจ านวนหนงทเปนอปสรรค หรอศตรตอการปฏบตวปสสนากรรมฐาน เชน โลภะ โทสะ และโมหะ พรอมทงอปกเลสจ านวน 16 ประการ (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530) ไดแก อภชฌา คอ ความโลภอยากไดของคนอน พยาบาท ความคดปองรายผอน โกธะคอ ความโกรธ อปนาหะ คอความผกโกรธ มกขะคอ ความลบหล ปฬาสะ คอความตเสมอ อสสา คอความรษยา มจฉรยะ คอความตระหน มายา มารยา สาเถยยะ คอ ความโออวด ถมภะ คอความหวดอ สารมภะ คอความแขงด มานะ คอความถอตว อตมานะ คอความดหมนเขา มทะ คอความมวเมา และปมาทะ คอความประมาท

สตปฏฐานกบวปสสนากรรมฐาน สตปฎฐานส เปนวธการทท าใหเกดวปสสนาจนเหนความเกดขนและความเสอมไป

ของกาย เวทนา จตและธรรม ท งภายในและภายนอก และการปฏบตวปสสนาภาวนาตามหลก สตปฎฐานส นเปนทางเดยวเทานนทท าใหนกปฏบตธรรมทงหลายหลดพนจากความทกขทงปวงได ดงทพระพทธองคตรสไวในมหาสตปฎฐานสตรวา “ทางสายนเปนทางสายเดยวเพอความบรสทธ เพอลวงความโศกเศรา เพอความดบทกขและโทมนส เพอปญญาอนยง เพอบรรล อรยมรรค เพอรแจงพระนพพาน ทางสายนก ไดแก สตปฎฐานส ”

สตปฏฐานส ไดแก 1) พจารณาเหนกายในกายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและ

โทมนสในโลกได 2) พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจด

อภชฌาและโทมนสในโลกได 3) พจารณาเหนจตในจตอย มความเพยร มสมปชญญะ มสต ก าจดอภชฌาและ

โทมนสในโลกได 4) พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายอย มความเพยร มสมปชญญะมสต ก าจด

อภชฌาและโทมนสในโลกไดการปฏบตวปสสนาภาวนาตามหลกสตปฏฐานส การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวทางสตปฏฐานส มหาสตปฏฐานสตร เปนพระสตรหนงสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสสอนการ

ปฏบตวปสสนากมมฏฐานไวเปนหลก จากพระโอษฐดวยพระองคเอง นอกจากนนไดตรสแทรกไวในโอกาสตาง ๆ และในพระสตรตาง ๆ สตปฏฐานเปนหลกธรรมส าคญในพระพทธศาสนา สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงพจารณาเหนความส าคญนมาแตแรกตรสร ขณะประทบอย ณ โคนตน อชปาลนโครธ รมฝงแมน าเนรญชรา ในอรเวลาเสนานคม ภายหลงตรสรแลวในสปดาหท 5 กไดทรงปรวตกถงสตปฏฐานสและตรสแทรกไวในโอกาสตาง ๆ และในพระสตรตาง ๆ มากมายหลาย

แหงตลอดมาจนในปทจะเสดจดบขนธปรนพพาน ขณะประทบอย ณ อมพปาลวน ใกลนครเวสาล กทรงมพระเมตตาตรสเตอนใหปฏบตวปสสนาตามหลกสตปฏฐาน ขณะประทบอย ณ เวฬคามกอนหนาเสดจดบขนธปรนพพาน 10 เดอน กตรสเตอนใหมตนเปนทพงมตนเปนสรณะ ดวยการปฏบตวปสสนาตามหลกสตปฏฐาน (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

สตปฏฐานเปนทางสายเอกและเปนทางสายเดยวทท าใหผด าเนนตามทางน ถงความบรสทธหมดจดจนบรรลพระนพพาน ดงนนผทปรารถนาจะบรรล มรรค ผล นพพาน ตองเรมตนดวยสตปฏฐานน ในมหาสตปฏฐานสตร พระผมพระภาคเจาไดตรสแกพระภกษทงหลาย มความวา เอกายโน อย ภกขเว มคโค สตตาน วสทธยา โสกปรเทวาน สมตกกมาย ทกขโทมนสสาน อตถงคมายญายสส อธคมาย นพพานสส สจฉกรยาย ยทท จตตาโร สตปฏฐานา หนทางนเปนหนทางเอก เพอความบรสทธหมดจดแหงสตวทงหลาย เพอความกาวลวงเสยดวยดซงความโศกและความร าไร เพอดบไปแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญายธรรม เพอกระท าใหแจงซงพระนพพาน สงน คอ สตปฏฐาน (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

อกนย สตปฎฐาน มความหมายวา ธรรมเปนทตงแหงสต หรอการปฏบตทใชสตเปนประธาน (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530) ดงนน พระสตรนจงประสงคจะเนนความส าคญและความจ าเปนของสตทจะน าไปใชในงานคอการก าจดกเลสและในงานทวไปดงพระพทธพจนวา ภกษทงหลายเรากลาวสตวาเปนธรรมทจ าเปนตองใชในทกกรณ” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530) และแสดงถงวาชวตเรามจดทควรใชสตก ากบดแลทงหมดเพยง 4 แหง คอ

1. รางกายพรอมท งพฤตกรรมโดยใชสตก าหนดพจารณาใหเหนเปนเพยงรางกาย และพฤตกรรมทแสดงออกตามทมนเปนในขณะนน ไมใหความรสกทเปนบคคล ตวตนเรา เขาเขาไปเกยวของผสมโรงเขาไปกบรางกายและพฤตกรรมนน เรยกวา กายานปสสนา

2. เวทนา คอความรสกสข ทกข เปนตน โดยใชสตก าหนดพจารณาใหเหนเปนเพยงเวทนาตามทมนเปนในขณะนน ไมใหความรสกทเปนบคคล ตวตน เรา เขา เขาไปเกยวของผสมโรงเขาไปกบเวทนาทเกดขนนน เรยกวา เวทนานปสสนา

3. จต คอมเจตสกเกดพรอม ผท าหนาทรอารมณ โดยใชสตก าหนดพจารณาใหเหนเปนเพยงจตตามทมนเปนในขณะนน ไมใหความรสกทเปนบคคล ตวตน เรา เขา เขาไปเกยวของผสมโรงเขาไปกบจตทก าลงเปนไปนน เรยกวา จตตานปสสนา

4. สภาวธรรมตาง ๆ ทเกดขนกบกาย เวทนาและจตนน โดยใชสตก าหนด พจารณาใหเหนเปนเพยงสภาวธรรมตามมนเปนอยเกดอยในขณะนน ไมใหความรสกทเปนบคคลตวตน เราเขา เขาไปเกยวของผสมโรงเขาไปกบสภาวธรรมทก าลงเปนไปนน เรยกวา ธมมานปสสนา

สรปวาการตงใจเจรญสตปฏฐานโดยใชสตสมปชญญะเขาไปก าหนดกาย เวทนา จต และธรรมทเขาไปเกยวของในปจจบน ขณะ เปนอารมณจะสงผลใหเกดการรเหนตรงตามความเปนจรงของสภาวธรรมทก าลงเปนอยในขณะนน จะเหนไดวาการเขาไปรบรขณะเจรญสตปฏฐานนนสาระส าคญของการปฏบต คอใหมเฉพาะสตสมปชญญะกบอารมณปจจบน ทก าลงเกยวของสมพนธกนอยโดยปราศจากความรสกทเปนตวตน เรา เขา เกดขนในใจ ปราศจากการคดปรงแตงใดๆ และปราศจากการตดสนวา ดชว ถกผด การเจรญสตปฏฐานเปนทางน าไปสการเขาถงปญญาทจะเขาไปรเหนเขาใจสรรพสงไดตรงตามความเปนจรง ทเรยกวา ยถาภตญาณทสสนะ จนจตปลอยวางไมเปนทแอบองอาศยของกเลส เมอผลของการปฏบตด าเนนมาถงขนน จงเปนการเจรญสตปฏฐานสซงประกอบดวย ฐาน กาย เวทนา จตและธรรม ดงน

1. กายานปสสนากมมฏฐาน ในการพจารณากาย ตามหลกสตปฏฐาน ผวจยไดก าหนดลกษณะในการปฏบต

วปสสนากมมฏฐาน อย 6 หมวด ไดแก หมวดลมหายใจเขาออก หมวดอรยาบถ หมวดสมปชญะ หมวดมนสการสงปฏกล หมวดมนสการธาต และหมวดปาชา โดยมสาระดงน กายานปสสนา อานาปานบรรพ หมายถง หมวดลมหายใจเขาออก ซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนกายในกายอยอยางไรเลาภกษในธรรมวนยนไปสปากด ไปสโคนไมกด ไปสเรอนวางกด นงคบลลงก ตงกายตรงด ารงสตไวเฉพาะหนา เธอมสตหายใจออก มสตหายใจเขา เมอหายใจออกยาว กรชดวา เราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวา เราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสน กรชดวา เราหายใจเขาส น ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอด กองลมหายใจทงปวง หายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรตลอด กองลมหายใจทงปวง หายใจเขา ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขาร หายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขาร หายใจเขาดกอนภกษทงหลาย นายชางกลงหรอลกมอของนายชางกลงผขยน เมอชกเชอกกลงยาว กรชดวา เราชกยาว เมอชกเชอกกลงสน กรชดวาเราชกส น แมฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน เมอหายใจออกยาว กรชดวาเราหายใจออกยาว เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว เมอหายใจออกสน กรชดวา เราหายใจออกสน เมอหายใจเขาสน กรชดวา เราหายใจเขาสน ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดรกองลมทงปวง หายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกเปนผก าหนดกองลมทงปวง หายใจเขา ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขาร หายใจออก ยอมส าเหนยกวา เราจกระงบกายสงขาร หายใจเขา ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงกายภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย อก

อยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวา อาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวา พจารณาเหนกายในกายอย๑” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530) 1.1 หมวดลมหายใจเขาออก ในการพจารณากายในกายโดยก าหนดสตทลมหายใจเขา ลมหายใจออก เมอหายใจเขายาว กรชดวา เราหายใจเขายาว เราหายใจออกยาว กรชดวา เราหายใจออกยาว เมอหายใจเขาส น กรชดวา เราหายใจเขาส น เมอเราหายใจออกส น กรชดวา เราหายใจออกสนฝกฝนวา เราก าหนดรกองลมทงหมด หายใจเขา ฝกฝนวา เราก าหนดรกองลมทงหมด พจารณาเหนกายในกายภายใน อยพจารณาเหนกายในกายภายนอกอย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอยพจารณาเหนธรรมเปนเหตเกด (แหงลมหายใจ) ในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบ(แหงลมหายใจ)ในกายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบ (แหงลมหายใจ)ในกายอย มสตปรากฏอยกบปจจบน กายมอย กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อยและไมยดมนถอมนสงใด

กายานปสสนา อรยาปถบรรพ หมายถง หมวดอรยาบถซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเมอเดน กรชดวาเราเดน เมอยนกรชดวาเรายน เมอนง กรชดวาเรานง เมอนอน กรชดวาเรานอน หรอเธอตงกายไวดวยอาการอยางใด ๆ กรชดอาการอยางนน ๆดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรม คอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย อกอยางหนง สตของเธอทตงมน อยวา กายมอย กเพยงสกวาความรเพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแลภกษชอวาพจารณาเหนกายในกาย อย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

1.2 หมวดอรยาบถ คอ การรชดในอรยาบถ 4 ประการ คอ เมอเดนกรชดวา เราเดนเมอยนกรชดวา เรายน เมอนงกรชดวา เรานง หรอเมอนอน กรชดวา เรานอน เมอด ารงกายอยโดยอาการใด ๆ กรชดกายทด ารงอยโดยอาการนน ๆ ดวยวธน ยอมพจารณาเหนกายในกายภายใน อยพจารณาเหนกายในภายนอกอย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอยพจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในกายอย หรอวา มสตปรากฏอยเฉพาะปจจบนวา กายมอย กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อยและไมยดมนถอมนอะไร ๆ ในโลก สามารถจารณาเหนกายในกายอย

กายานปสสนา สมปชญญบรรพ หมายถง หมวดสมปชญญะ สมปชญะซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมท าความรสกตวในการกาว ในการถอย ในการแล ในการเหลยว ในการคเขา ในการเหยยดออก ในการทรงผาสงฆาฏบาตรและจวร ในการฉน การดมการเคยว การลม ในการถายอจจาระและปสสาวะ ยอมท าความรสกตว ในการเดน การยน การนง การหลบ การตน การพด การนง ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย อกอยางหนง สตของเธอตองตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวา อาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลวและไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

1.3 หมวดสมปชญญะ สมปชญะ คอ ความรตวทวพรอมมความเบกบาน ผองใส กจการงานใดทท าจะไมเหนอยใจ ทอใจ รรอบ ในลกษณะอาการ ในอรยาบถตาง ๆ เชน ความรสกตวในการกาวไป การถอยกลบ ท าความรสกตวในการแลด การเหลยวด ความรสกตวในการคเขา การเหยยดออก ท าความรสกตวในการครองสงฆาฏ บาตรและจวรความรสกตวในการฉน การ ดม การเคยว การลมความรสกตวในการถายอจจาระและปสสาวะ ท าความรสกตวในการเดน การยน การนง การนอน การดม การพด การนง วธน เปนการพจารณาเหนกายในกายภายในอย พจารณาเหนกายในกายภายนอกอย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในกายอยหรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในกายอย หรอมสตปรากฏอยเฉพาะปจจบนกายมอย กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อยและไมยดมนถอมน

กายานปสสนา ปฏกลมนสการบรรพ หมายถง หมวดมนสการสงปฏกลซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบ เตมดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา มอยในกายน ผม ขน เลก ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงพด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก ไขขอ มตรด กอนภกษทงหลายเปรยบเหมอนไถมปากสองขาง เตมดวยธญชาตตางชนดคอ ขาวสาล ขาวเปลอก ถวเขยว ถวเหลอง งา ขาวสาร บรษผมนยนตาดแกไถนนแลวพงเหนไดวา นขาวสาล นขาวเปลอกนถวเขยว นถวเหลอง นงา นขาวสาร ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายนแหละ แตพนเทาขนไป แตปลายผมลงมา มหนงเปนทสดรอบเตมดวยของไมสะอาดมประการตาง ๆ วา มอยในกายน ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอกระดก มาม หวใจ ตบพงผด ไต ปอด ไส

ใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา มนเหลว น าลาย น ามก ไขขอ มตร ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบางพจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบางยอมอย อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวากายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลกดกอนภกษทงหลายอยางนแลภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

1.4 หมวดมนสการสงปฏกล ใหพจารณาเหนกายนตงแต ฝาเทาขนไปเบองบน ตงแตปลายผมลงมาเบองลาง มหนงหมอยโดยรอบ เตมไปดวยสงทไมสะอาดชนดตาง ๆ ซง มผม ขน เลบ ฟน หนงเนอ เอน กระดก เยอในกระดก ไต 1 หวใจ ตบ พงผด มาม ปอดล าไสใหญ ล าไสเลก อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน น าตา เปลวมน น าลาย น ามก ไขขอ มต ถงมปาก 2 ขางในกายน พจารณาเหนกายในกายภายในอย พจารณาเหนกายในกายภายนอกอย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในกายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในกายอย หรอวา ภกษนน มสตปรากฏอยเฉพาะปจจบน “กายมอย” กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อย และไมยดมนถอมน

กายานปสสนา ธาตมนสการบรรพ หมายถง หมวดมนสการธาต ซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษยอมพจารณาเหนกายนแหละ ซงต งอยตามท ต งอยตามปกต โดนความเปนธาตวา มอยในกายน ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลมดกอนภกษทงหลาย เปรยบเหมอนคนฆาโคหรอลกมอของคนฆาโคผขยนฆาโคแลว แบงออกเปนสวน นงอยทหนทางใหญสแพรง ฉนใด ภกษกฉนนนเหมอนกน ยอมพจารณาเหนกายนแหละ ซงตงอยตามท ตงอยตามปกตโดยความเปนธาตวา มอยในกายน ธาตดน ธาตน า ธาตไฟ ธาตลมดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง ฯลฯ อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

1.5 หมวดมนสการธาต ใหพจารณาเหนกายนตามทตงอยวาเปนธาตวา ซงมอย 4 ธาต คอ ธาตดน ธาตน า ธาตลม ธาตไฟ ใหพจารณาเหนกายในกายภายในอย พจารณาเหนกายใน กายภายนอกอย หรอพจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรม เปนเหตเกดในกายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในกายอย หรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทง

ธรรมเปนเหตดบในกายอยหรอวา ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะปจจบน “กายมอย” กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อยและไมยดมนถอมน

กายานปสสนา นวสวถกาบรรพ หมายถง หมวดหมวดปาชา ซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา ตายแลววนหนงบาง สองวนบาง สามวนบาง ทขนพองมสเขยวนาเกลยด มน าเหลองไหลนาเกลยด เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง ฯลฯ อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา อนฝงกาจกกนอยบาง ฝงนกตะกรมจกกนอยบาง ฝงแรงจกกนอยบางหมสนขกดกนอยบาง หมสนขจงจอกกดกนอยบาง หมสตวตวเลก ๆ ตาง ๆ กดกนอยบาง เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลากมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอ ความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอม ในกายบาง ยอมอย อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษท งหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนรางกระดก ยงมเนอและเลอด ยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนรางกระดก ปราศจากเนอ แตยงเปอนเลอดยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา เปนรางกระดก ปราศจากเนอและเลอดแลว ยงมเสนเอนผกรดอย ฯลฯ

ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ เปนกระดก ปราศจากเสนเอนผกรดแลว เรยรายไปในทศใหญ ทศนอย คอ กระดกไปทางหนง กระดกเทาไปทางหนง กระดกแขง ไปทางหนง กระดกขาไปหนง กระดกสะเอวไปทางทางหนง กระดกหลง ไปทางหนง กระดกสนหลงไปหนง กระดกสขางไปทางหนง กระดกหนาอกไปทางหนง กระดกไหลไปทางหนง กระดกแขนไปทางหนง กระดกคอไปทางหนง กระดกคางไปทางหนง กระดกฟนไปทางหนง กะโหลกศรษะไปทางหนง เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวา ถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางยง ไมลวงความเปนอยางนไปได ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกาย

ในกายทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบางพจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปน ผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย

ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ เปนกระดกมสขาว เปรยบดวยสสงข

ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ เปนกระดกกองเรยงรายอยแลวเกนปหนงขนไป ฯลฯ

ดกอนภกษทงหลาย อกขอหนง ภกษเหมอนกะวาพงเหนสรระทเขาทงไวในปาชา คอ เปนกระดกผ เปนจณแลว เธอยอมนอมเขามาสกายนแหละวาถงรางกายอนนเลา กมอยางนเปนธรรมดา คงเปนอยางน ไมลวงความเปนอยางนไปได ภกษยอมพจารณาเหนกายในกายภายในบาง พจารณาเหนกายในกายภายนอกบาง พจารณาเหนกายในกายทงภายในภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในกายบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในกายบาง ยอมอย อกอยางหนงวา สตของเธอทตงมนอยวา กายมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลวและไมถอมนอะไร ในโลก ดกอนภกษท งหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนกายในกายอย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

1.6 หมวดปาชา มอยทงหมด 9 หมวด ไดแก (1) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชาซงตายแลว 1 วน ตายแลว 2 วน หรอตายแลว 3 วน เปนศพขนอด ศพเขยวคล า ศพมน าเหลองเยม (2)ภกษ เหนซากศพอนเขาทงไวในปาชาซงถกกาจกกนนกตะกรมจกกน แรงทงกน สนขกดกน สนขจงจอกกดกน หรอสตวเลก ๆ หลายชนดกดกนอย (3) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดกยงมเนอและเลอด มเอนรงรด (4) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดกไมมเนอแตยงมเลอดเปอนเปรอะ มเอนรงรดอย (5) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดกไมมเลอดและเนอแตยงมเอนรงรด (6) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา เปนโครงกระดกไมมเอนรงรดแลว กระจยกระจายไปในทศใหญ ทศเฉยง คอ กระดกมออยทางทศหนง กระดกเทาอยทางทศหนง กระดกแขงอยทางทศหนง กระดกขาอยทางทศหนง กระดกสะเอวอยทางทศหนง กระดกหลงอยทางทศหนง กระดกซโครงอยทางทศหนงกระดกหนาอกอยทางทศหนงกระดกแขนอยทางทศหนงกระดกไหลอยทางทศหนง กระดกคออยทางทศหนง กระดกคางอยทางทศหนง กระดกฟนอยทางทศหนง กะโหลกศรษะอยทางทศหนง (7) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไว

ในปาชา ซงเปนทอนกระดกสขาวเหมอนสสงข (8) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา ซงเปนทอนกระดกกองอยดวยกนเกนกวา 1 ป (9) ภกษเหนซากศพอนเขาทงไวในปาชา ซงเปนกระดกผปนเปนชนเลกชนนอย ซงทงหมดทกลาวมาคนเรากมลกษณะอยางนนเหมอนกน

2. เวทนานปสสนากมมฏฐาน เวทนานปสสนา หมายถง การตงสตก าหนดพจารณาเวทนา ซงมรายละเอยดดงน “ดกอนภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน เสวยสขเวทนาอยกรชดวา เราเสวยสขเวทนาหรอเสวยทกขเวทนากรชดวา เราเสวยทกขเวทนา หรอเสวยอทกขสขเวทนากชดรวา เราเสวยอทกขมสขเวทนา หรอเสวยสขเวทนามอามสกรชดวา เราเสวยสขเวทนามอามส หรอเสวยสขเวทนาไมมอามสกรชดวา เราเสวยสขเวทนาไมมอามส หรอ เสวยทกขเวทนามอามสกรชดวา เราเสวยทกขเวทนามอามส หรอเสวยทกขเวทนาไมมอามสกรชดวา เราเสวยทกขเวทนาไมมอามสหรอเสวยอทกขมสขเวทนามอามสกรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนามอามสหรอเสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามสกรชดวา เราเสวยอทกขมสขเวทนาไมมอามส ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายในบาง พจารณาเหนเวทนาในเวทนาภายนอกบาง พจารณาเหนเวทนาในเวทนาทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในเวทนาบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในเวทนาบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในเวทนาบาง อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา เวทนามอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานนเธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยแลวและไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล ภกษทงหลายวาพจารณาเหนเวทนาในเวทนาอย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

เวทนาเปนสภาพททนอยไมได ตองเปนตามสภาพ และเปนไปตามธรรมชาต เวทนามอย 3 ประการดวยกน ไดแก สขเวทนา ทกขเวทนา และอเบกขาเวทนา ทงสามประการนจดมงหมายตองการจะใหมสต ไปพจารณาเวทนานน ๆ เชน ฝายสขกมทงสขกาย สขใจ อนนเรยกวา สขเวทนา ฝายทกขกายทกขใจ หรอจะวาทกขทางดานกายและใจกได เรยกวา ทกขเวทนา แลวกฝายไมสขไมทกข จตใจมกจะเลอนลอยหาทเกาะไมได เรยกวา อเบกขาเวทนา

3. จตตานปสสนากมมฏฐาน จตตานปสสนา การตงสตก าหนดพจารณาจต ซงมรายละเอยด ดงน “ภกษพจารณาเหนจตในจตอยอยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน จตมราคะกรวาจตมราคะหรอจตปราศจากราคะกรวาจตปราศจากราคะ จตม โทสะกรวาจตมโทสะหรอจตปราศจากโทสะกรวาจตปราศจากโทสะ จตมโมหะกรวาจตมโมหะ หรอจตปราศจากโมหะกรวาจตปราศจากโมหะ จตหดหก รวาจตหดห จตฟงซานกรวาจตฟงซาน จตเปนมหคคตะกรวาจตเปนมหคคตะ หรอจตไมเปนมหคคตะกรวาจตไมเปนมหคคตะ จตมจตอนยงกวากรวาจตมจตอนยงกวา หรอจตไมมจตอนยงกวากรวาจตไมมจตอนยงกวา จตเปนสมาธกรวาจตเปนสมาธ หรอจตไมเปนสมาธกรวาจต

ไมเปนสมาธ จตหลดพนกรวาจตหลดพน หรอจตไมหลดพนกรวาจตไมหลดพน ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนจตในจตภายในบาง พจารณาเหนจตในจตภายนอกบาง พจารณาเหนจตในจตทงภายในทงทงภายนอกบางพจารณาเหนธรรมคอความเกดขนในจตบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในจตบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในจตบาง ยอมอย อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวาจตมกเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผ อนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนจตในจตอย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

จตตานปสสนา จตเปนธรรมชาตทคดอานอารมณ รบรอารมณไวได จตเกดทไหน ผพฒนาจตตองรทเกดของจต จตเกดทางอายตนะ ธาตอนทรย ตาเหนรปเกดจตทตา หไดยนเสยงเกดจตทห จมกไดกลนเกดจตทจมก ลนรบรสเกดจตทลน กายสมผสรอนหรอหนาว ออนหรอแขงทนงลงไป เกดจตทางกายและการระลกรเทาทนความคดทเกดขนพรอมทงอาการรเทาทน

4. ธมมานปสสนากมมฏฐาน ธมมานปสสนา นวรณบรรพ หมายถง การตงสตก าหนดพจารณาธรรม ซงมรายละเอยด ดงน “ดกอนภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมอย อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนธรรมในธรรม คอนวรณ ๕ ภกษพจารณาเหนธรรมคอนวรณ ๕ อยางไรเลา ภกษในธรรมวนยนเมอกามฉนทมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา กามฉนทมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอกามฉนทไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา กามฉนทไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง กามฉนททยงไมเกด จะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย กามฉนททเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย กามฉนททละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการน นดวย อกอยางหนง เมอพยาบาทมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา พยาบาทมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอพยาบาทไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา พยาบาทไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนงพยาบาททยงไมเกด จะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย พยาบาททเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย พยาบาททละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อกอยางหนงเมอถนมทธะมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวาถนมทธะมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอถนมทธะ ไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา ถนมทธะไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง ถนมทธะทยงไมเกด จะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ถนมทธะทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ถนมทธะทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อกอยางหนงเมออทธจจกกกจจะมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อทธจจกกกจจะมอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมออทธจจกกกจจะไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา อทธจจกกกจจะไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง อทธจจกกกจจะทยงไมเกด จะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย

อทธจจกกกจจะทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อทธจจกกกจจะทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย อกอยางหนง เมอวจกจฉา มอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา วจกจฉามอย ณ ภายในจตของเรา หรอเมอวจกจฉาไมมอย ณ ภายในจต ยอมรชดวา วจกจฉาไมมอย ณ ภายในจตของเรา อนง วจกจฉาทยงไมเกด จะเกดขนดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย วจกจฉาทเกดขนแลว จะละเสยไดดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย วจกจฉาทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปดวยประการใด ยอมรชดประการนนดวย ดงพรรณนามาฉะน ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในบาง พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกบาง พจารณาเหนธรรมคอความเสอมในธรรมบาง พจารณาเหนธรรมคอทงความเกดขนทงความเสอมในธรรมบางยอมอย อกอยางหนง สตของเธอทตงมนอยวา ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานน เธอเปนผอนตณหาและทฏฐไมอาศยอยแลวและไมถอมนอะไร ๆ ในโลก ดกอนภกษทงหลาย อยางนแล ภกษชอวาพจารณาเหนธรรมในธรรมคอ นวรณ ๕ อย” (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530)

ธมมานปสสนา การมสตรทนธรรม อนหมายถง มธรรมเปนเครองร เครองระลก เครองพจารณา เครองเตอนสต เพอใหเกดความเขาใจหรอปญญาญาณ ตลอดจนเปนเครองอยของจต และยงใหเกดนพพทาญาณ เพอการดบทกข, สตระลกรเทาทนหรอพจารณาใหแจมแจงในธรรม ดงเชนทพระองคทานกลาวถงกม นวรณ ๕ , ขนธ ๕ , อายตนะภายในและภายนอกท ง ๑๒ , โพชฌงค ๗, และอรยสจจ ๔

นวรณบรรพ คอ ธรรมมอย กเพยงสกวาความร เพยงสกวาอาศยระลกเทานนเธอเปนผอนตณหาและทฏฐ (ความเชอ,ความยดมน) ไมอาศยอยแลว และไมถอมนอะไร ๆ ในโลก (ไมยดมนดวยอปาทาน จงอเบกขาในโพชฌงค) พจารณาเหนธรรมในธรรม คออปาทานขนธ ๕

4.1 หมวดนวรณ ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมอย อยางไร คอภกษในธรรมวนยน พจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอนวรณ 5 อยภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คอนวรณ 5 อยอยางไรคอภกษในธรรมวนยน (1) เมอกามฉนทะ (ความพอใจในกาม) ภายในมอยกรชดวากามฉนทะภายในของเรามอย หรอเมอกามฉนทะภายในไมมอย กรชดวา กามฉนทะภายในของเราไมมอย การเกดขนแหง กามฉนทะทยงไมเกด จะเกดขนดวยเหตใด กรชดเหตนน การละกามฉนทะทเกดขนแลวไดดวยเหตใด กรชดเหตนนและกามฉนทะทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด กรชดเหตนน (2) เมอพยาบาท (ความคดราย) ภายในมอย กรชดวา พยาบาท ภายในมอย หรอเมอพยาบาทภายในไมมอย กรชดวา พยาบาทภายในของเราไมมอยการเกดขนแหงพยาบาททยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน การละพยาบาททเกดขนแลวมไดดวยเหตใดกรชด เหตน น การละพยาบาททเกดขนแลวมไดดวยเหตใดกรชดเหตนนและพยาบาททละไดแลวจะ

ไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด กรชดเหตนน (3) เมอถนมทธะ (ความหดหและเซองซม) ภายในมอยกรชดวา ถนมทธะภายในของเราม อย หรอเมอถนมทธะภายในไมมอยกรชดวา ถนมทธะของเราไมมอย การเกดขนแหงถนมทธะทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน การละถนมทธะทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน และถนมทธะทละไดจะไมเกดขนอกดวยเหตใด กรชดเหตนนและถนมทธะทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใด กรชดเหตนน (4) เมออทธจจกกกจจะ (ความฟงซานและร าคาญใจ) ภายในมอยกรชดวาอทธจจกกกจจะภายในของเรามอย หรอเมออทธจ จกกกจจะภายในไมมอย กรชดวา อทธจจกกกจจะภายในของเราไมมอย การเกดขนแหงอทธจจกกกจจะทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน การละอทธจจกกกจจะทละไดแลวจะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใดกรชดเหตนน (5) เมอวจกจฉา (ความลงเลสงสย) ภายในมอย กรชดวา วจกจฉาภายในของเรามอย หรอเมอวจกจฉาภายในไมมอย กรชดวาวจกจฉาภายในของเราไมมอย หรอเมอวจกจฉาไมมอยกรชดวา วจกจฉาภายในของเราไมมอยการเกดขนแหงวจกจฉาทยงไมเกดขนมไดดวยเหตใด กรชดเหตนน การละวจกจฉาทเกดขนแลวมไดดวยเหตใด กรชดเหตนนและวจกจฉาทละไดแลว จะไมเกดขนตอไปอกดวยเหตใดกรชดเหตนน (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530) ดวยวธนภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมภายในอย พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอกอย หรอพจารณาเหนธรรมทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในธรรมทงหลายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในธรรมอยหรอพจารณาเหนธรรมทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอวา ภกษนนสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา ธรรมมอย กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานนไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อยและไมยดมนถอมนอะไร ๆ ในโลก ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมทงหลาย คอนวรณ 5 อยอยางน

4.2 หมวดขนธ ภกษทงหลาย อกประการหนง ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คออปาทานขนธ 5 อย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลาย คออปาทานขนธ 5 อยอยางไรคอ ภกษในธรรมวนยนพจารณาเหนธรรมทงหลายคออปาทานขนธ 5 อยวา (1) รปเปนอยางน ความเกดแหงรปเปนอยางน ความดบแหงรปเปนอยางน (2) เวทนาเปนอยางนความเกดขนแหงเวทนาเปนอยางนความดบไปแหงเวทนาเปนอยางน (3) สญญาเปนอยางนความเกดขนแหงสญญาเปนอยางน ความดบไปแหงสญญาเปนอยางน (4) สงขารเปนอยางนความเกดขนแหงสงขารเปนอยางนความดบไปแหงสงขารเปนอยางน (5) วญญาณเปนอยางนความเกดขนแหงวญญาณเปนอยางนความดบไปแหงวญญาณเปนอยางน ดวยวธน ภกษยอมพจารณาเหนธรรมในธรรมภายใน อย พจารณาเหนธรรมในธรรมภายนอก อย หรอพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายทงภายในทงภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเหนเหตเกดในธรรมทงหลายอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบทงหลายอยหรอพจารณาเหนทงธรรมเปนเหตเกดทงธรรมเปนเหตดบในธรรมทงหลายอย หรอวา

ภกษนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวาธรรมมอย กเพยงเพออาศยเจรญญาณ เจรญสตเทานน ไมอาศย (ตณหาและทฏฐ) อย และไมยดมนถอมนอะไร ๆ ในโลก ภกษทงหลาย ภกษพจารณาเหนธรรมในธรรมทงหลายคออปาทานขนธ 5 อยอยางนแล (มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, 2530) อานาปานสตกถา อานาปานสงยต เอกธมมวรรค หมวดวาดวยธรรมอนเปนเอกเรองเกดขนทกรงสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเชตวนอารามของอนาบณฑกเศรษฐเขตกรงสาวตถ ณ ทนนแล พระผมพระภาครบสงเรยกภกษทงหลาย มาตรสวา “ภกษทงหลาย” วชชา (ความรแจง) เปนประทานแหงการเขาถงกสลธรรมทงหลาย หร (ความละอายบาป)และโอตตปปะ (ความเกรงกลวบาป) กมตามมาดวย (1) ผมวชชาเหนแจงยอมมสมมาทฏฐ (เหนชอบ) (2) ผมสมมาทฏฐยอมมสมมาสงกปปะ (ด าหรชอบ) (3) ผมสมมาสงกปปะยอมมสมมาวาจา (เจรจาชอบ) (4) ผมสมมาวาจายอมมสมมากมมนตะ (กระท าชอบ) (5) ผมสมมากมมนตะยอมมสมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) (6) ผมสมมาอาชวะยอมมสมมาวายามะ (พยายามชอบ) (7) ผมสมมาวายามะยอมมสมมาสต(ระลกชอบ) (8) ผมสมมาสตยอมมสมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ) ธรรมอนเปนเอกทภกษเจรญ ท าใหมากแลว มผลมากมอานสงสมาก ธรรมอนเปนเอกคออะไร คออาณาปานสต อานาปานสตทภกษเจรญอยางไร ท าใหมากแลวอยางไร ไปสเรอนวางกด นงคบลลงก ต งกายตรง ด ารงสตไวเฉพาะหนา มสตหายใจเขา มสตหายใจออก

ขณะท พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.9) (2546) กลาวถง การเจรญสตปฏฐาน 4 ไววา เปนการเจรญวปสสนากรรมฐาน อารมณของวปสสนากรรมฐานไดแก วปสสนาภมทง 6 ประการนนยนยอลงเหลอแค รปกบนาม รปกบนามนเกดท ตา ห จมก ลน กาย ใจและกเลสกเกดตรงน เชน เวลาตาเหนรป รปนามเกดแลว สเปนรป เหนเปนนาม ถาเหนรปดชอบใจเปนโลภะ เหนรปไมดไมชอบใจเปนโทสะ เหนแลวเฉย ๆ รปนามเปนเหตใหโลภะ โทสะ โมหะ เกดขนในท านองเดยวกนนตามธรรมดาของชาวโลกทว ๆ ไป ผทจะดบกเลสกฉนนน กเลสเกดทางตา ห จมก ลน กาย ใจ จะดบกเลสตรงทตา ห จมก ลน กาย ใจวธการดบกเลส ตองประกอบดวยองค 3 คอ

1. อาตาป มความเพยรเผากเลสใหรอนทว ไดแก หมนขยนท ากรรมฐานมใหขาด 2. สตมา มสตก าหนดรปนามอยเสมอ 3. สมปชาโน มสมปชญญะ คอ รรปนามอยทก ๆ ขณะเมอปฏบตถกตองตามองค

เชนนตดตอกนไปภายใน 7 วน 15 วน 1 เดอน หรอ 2 เดอน เปนตน จงจะสามารถละกเลส คอ ความโลภ ความโกรธ ความหลงได จะตองมความขยนหมนเพยรดวยความมสตก าหนดรรป นามอยเสมอไมปลอยใหกเลสมชองวางแทรกตวเขามา สงส าคญจะตองท าใหมาก เจรญใหมาก ถาท าอยางจรงจงจะเหนผลภายใน 7 วน การก าหนดรรปนามนจะตองแยกใหออกวาสงใดเปนตวก าหนดรและสงใด

เปนตวถกร สงทถกรในการเจรญสตปฏฐานกคอกาย เวทนา จต ธรรม สวนตวร คอ สตรตวทวพรอมอยทกเวลา

ผวจย สรปวา ความส าคญของการปฏบตวปสสนาตามหลกสตปฏฐานสโดยชใหเหนถงจดมงหมายของการปฏบต เพอความบรสทธของจต เพอก าจดความเศราโศกเสยใจ พไรร าพรรณเพอก าจดความทกขกาย ทกขใจ เพอใหเขาถงความจรงของชวต และเพอความพนทกข คอ มรรค ผล นพพาน และการจะเขาถงจดหมายไดตองลงมอปฏบต วปสสนาตามหลกสตปฏฐานส ตอเนองสามารถน าสตไปใชในชวตประจ าวนได

ประโยชนของการเจรญกรรมฐาน ประโยชนของการปฏบตวปสสนากมมฏฐานตามแนวทางสตปฏฐานส นนมมากมาย

หลายประการทงทเปนประโยชนตอตวของผปฏบตเองและประโยชนตอโลก จงแบงประโยชนทไดจากการปฏบตวปสสนากมมฏฐานตามแนวสตปฏฐานสตามล าดบของเวลาทสงผลใหเกดประโยชนไว 3 ขนคอ

ประโยชนในเบองแรก เปนประโยชนทเกดขนในทนทเปนผลโดยตรงมประโยชน ดงน 1. ใชชวยท าใหจตใจผอนคลาย หายเครยด เกดความสงบ หายกระวนกระวายหยดย งจาก

ความกลดกลมวตกกงวลเปนเครองพกผอนกายใหใจสบายและมความสขเชนบางทานท าอานาปานสต (ก าหนดลมหายใจเขาออก) ในเวลาทจ าเปนตองรอคอยและไมมอะไรทจะท า เหมอนดงเวลานงตดในรถประจ าทาง หรอปฏบตสลบแทรกในเวลาท างานใชสมองหนกเปนตนหรออยางสมบรณแบบไดแก ฌานสมาบตทพระพทธเจาและพระอรหนต ใชเปนทพกผอนกายใจเปนอยอยางสขสบาย ในโอกาสทวางจากการบ าเพญกจ ซงมค าเรยกเฉพาะวาเพอเปน ทฏฐธรรมสขวหาร (อยเปนสขในปจจบน)

2. เปนเครองเสรมประสทธภาพในการท างาน การเลาเรยน และการท ากจทกอยางเพราะจตทเปนสมาธแนวแนอยกบสงทก าลงกระท า ไมฟงซาน ไมเลอนลอย ไมวอกแวก ชวยใหคด ใหเรยน ใหท างานไดผลด รอบคอบในการงาน ไมผดพลาดและปองกนอบตเหตไดดเพราะเมอมสมาธกยอมมสตก ากบอยดวย ดงทเรยกวาจตเปน กมมนยะหรอกรรมนย แปลวาควรแกงานหรอเหมาะแกการใชงาน ยงไดประโยชนในขอท

2.1 ชวยเสรมยงไดผลดมากยงขน 2.2 ชวยเสรมสขภาพกายและใชแกไขโรคได รางกายกบจตใจอาศยกนและมอทธพล

ตอกน ปถชนทวไปเมอกายไมสบาย จตใจพลอยออนแอเศราหมองขนมวไปดวย ครนเสยใจไมมก าลงใจท าใหโรคทางกายทรดหนกลงไปอก แมในเวลาทรางกายเปนปกต พอประสบเรองราวใหจตหลดพนเปนอสระแลว เมอเจบปวยกายกไมสบายอยแคกายเทานนจตใจไมพลอยปวยไปดวย

ยงกวานนกลบใชใจทสบายมก าลงจตเขมแขง หนกลบมาสงอทธพลบรรเทาหรอผอนเบาโรคทางกายไดอาจท าใหโรคหายงายและไวขนหรอแมแตใชก าลงสมาธระงบทกขเวทนาทางกายไวกได (พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), 2547)

ประโยชนในทามกลาง เปนประโยชนของการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในระดบทน าไปใชในการด าเนนกจกรรมชวตเกดประโยชนในระดบทางโลกซงสงผลใหเกดประโยชนดงน

ผปฏบตวปสสนากกรรมฐานจะไมเปนทกข เพราะมสตพอในขณะแหงผสสะความจรงขอแรกคอวาเรามความรสกทเปนทกข เพราะวาเราไมมสตปญญาพอในขณะ ทมผสสะ ความทกขทงหลายเกดขนในชวตของเรา รบกวนอยตลอดเวลาเพราะวาเรารไมทนผสสะเมอมผสสะ คอ มการกระทบทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ เปนประจ าวนตองมสตใหพอและเรวพอทจะมาทนในเวลาของผสสะถามทงสตทงปญญา ขณะแหงผสสะ จตกไมถกปลอยใหปรงไปจะควบคมจตนนไวได จตจะปรงมาในทางทจะไมตองเปนทกข แลวจดการแกไขกระท าสงตาง ๆ เมอมสตพอในขณะแหงผสสะเรากไมตองเปนทกข (พทธทาสภกข, 2545) ประโยชนในขนนจะเนนทประโยชนทเกดจากสมาธ ท าใหเกดความสงบ ซงจตจะมลกษณะดงน

1. แขงแรง มพลงมาก ทานเปรยบไววาเหมอนกระแสน าทถกควบคมใหไหลพงไปในทศทางเดยว ยอมมก าลงแรงกวาน าทถกปลอยใหไหลกระจายออกไป

2. ราบเรยบ สงบเหมอนสระหรอบงน าใหญทมน านงไมมลมพดตอง ไมมสงรบกวนใหกระเพอมไหว

3. ใส กระจาง มองเหนอะไร ๆ ไดชดเหมอนน าสงบนงไมเปนรวคลนและฝ นละอองทมกตกตะกอนนอนกนหมด

4. นมนวล ควรแกงาน หรอเหมาะแกการใชงานเพราะไมเครยด ไมกระดาง ไมวนไมขนมวไมเรารอน ไมกระวนกระวาย ไมสบสน เมอจตเปนสมาธ สงบ ยอมรจกแยกแยะความดชว สงผลตอพฤตกรรมดวยเพราะพฤตกรรมของบคคล เกดจากการท างานรวมกนของขนธ 5 คอ รปขนธ เวทนาขนธ สญญาขนธ สงขารขนธ และวญญาณขนธ กลาวคอเมออายตนะภายในไดแกตา ห จมก ลน กายและใจ เมอกระทบกบอายตนะภายนอก ไดแก รป เสยง กลน รส และสมผส แลวจตมนสการ(พจารณาจต) ตออายตนะภายนอกทมากระทบ เจตสก (สงทเกดขนในใจ) จะท าหนาทปรงแตงจตใหเกดอารมณ แลวจงแสดงออกซงอารมณนน ออกมาเปนพฤตกรรมของบคคล ผใดทมพฤตกรรมดยอมแสดงวามจตใจด และสามารถอยรวมในสงคมไดอยางสงบสข

ประโยชนสงสด เปนประโยชนของการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในระดบทมงหวงพนโลกซงสงผลใหเกดประโยชนดงน

ประโยชนสงสดนนเปนประโยชนทเปนอดมการณสงสดในพระพทธศาสนาไมวาจะเปนนกายใดกตาม เปนภาวะทสามารถท าลายกเลสตณหาและอวชชาใหหมดสนไปจากจตใจได เรยกภาวะวานพพาน เรยกผทบรรลความหลดพนวาพระอรหนต ไดแก ผปฏบตบรบรณดวยโพชฌงค 7 คอ สต ความระลกรตว ธมมวจยะ การสอดสองเลอกเฟนธรรม วรยะ ความเพยร ปตความอมใจ ปสสทธ ความสงบ สมาธ ความตงใจมน อเบกขา ความวางเฉย เปนผก าหนดนวรณ 5 ไดเดดขาดแลว ทงเปนผถอนไดแลวซงรากของอกศล 3 ประการ ไดแก

1. โลภะ ความอยากได 2. โทสะ ความโกรธเคองประทษราย 3. โมหะ ความหลงกบท งเปนผทไมยดมนในอปาทานขนธ 5 และเปนผขาดแลวซง

สงโยชน 10 เปนผพนแลวจากกามตณหา ภวตณหา และวภวตณหา กลาวโดยยอ พระอรหนตคอทานผปราศจากกเลสและอาสวะทกประการอยางสนเชง เปนผประกอบดวยศล สมาธ ปญญา เปน ผบรสทธดวยกาย วาจา ใจ เมอจตประกอบดวยโพชฌงค 7 ละรากเหงาของอกศลและละนวรณทง 5 ซงเปนเครองเศราหมองแหงใจอนจะท าใหปญญาเสยก าลง สงดจากกามทงหลาย สงดจากอกศลธรรมทงหลาย บรรลฌานทแรกอนมวตก วจาร ปต สข เอกคคตา เกดแตวเวกแลว บรรลฌาน ทสองเปนทผองใสภายในไมมวตกวจารแลว บรรลฌานทสามอนเปนอเบกขา มสตอยเปนสขแลว บรรลฌานทสไมมทกข ไมมสขเพราะละสข ละทกขเสยได เพราะลวงไปแหงโสมนส และโทมนสทงหลาย มสตเปนธรรมชาตบรสทธเพราะอเบกขาอย ครนเมอจตตงมนบรสทธผองใส ไมมกเลสปราศจากอปกเลส เปนจตออนควรแกการงานตงอยแลว นอมจตไปเฉพาะเพอบพเพนวาสานสสตญาณระลกถงขนธอนไดเคยอาศยอยแลวในภาพกอนและเนองจากมจตตงมนบรสทธอยดงเดมนอมจตไปเฉพาะเพอจตปปาตญาณ มจกษดจของทพย หมดจดพเศษยงกวาจกษมนษย ลวงรก าเนดของสตวทงหลาย และเนองจากมจตตงมนบรสทธอยดงเดมนอมจตไปเฉพาะเพออาสวกขยญาณ รชดตามความเปนจรงวา นทกข นเหตใหเกดทกขขน นความดบทกข นปฏปทาด าเนนถงความดบทกข เมอจตพนวเศษแลวญาณหยงรยอมเกดขนวาจตพนวเศษแลว ยอมรชดวาชาต สนแลว กจทจะตองท าไดท าเสรจแลว กจอนอกไมม

การปฏบตจตตานปสสนาสตปฏฐาน ผปฏบตพงพจารณาเหนจตตามนยแหงพระด ารสทพระผมพระภาคตรสวา พงพจารณาเหนจตในจตภายในอย พจารณาเหนจตภายนอกอยหรอพจารณาเหนจตในจต ทงภายในภายนอกอย พจารณาเหนธรรมเปนเหตเกดในจต พจารณาเหนธรรมเปนเหตดบในจตอย หรอวาผปฏบตนนมสตปรากฏอยเฉพาะหนาวา “จตมอย” กเพยงเพออาศย เจรญฌาน เจรญสตเทานนไมอาศย (ตณหาและทฎฐ) อย และไมยดมนถอมนอะไร ๆ ในโลก ถาขณะทจตมราคะเกดขนตองก าหนด เมอก าหนดอยอยางนน จตมราคะ กจะหายไป แลวจตไมม

ราคะกจะเกดขน พงก าหนดจตไมมราคะดวยอาการอยางเดยวกน ถาจตมโทสะเกดขน พงก าหนด เมอจตมโทสะหายไป กพงก าหนดจตไมมโทสะตอไป ถาจตมโมหะผดขนมาพรอมกบความคด ผด ๆ เชน คดวา ขาฯ ย งยน ขาฯ มสข เปนตวขา ดงนเปนตน

จากประโยชนของการการเจรญกรรมฐานดงกลาวขางตนเมอจดเปนหมวดหมธรรมทเกดประโยชนกบชวตของผปฏบต แบงธรรมเปนหมวดหมไดดงน

1. ธรรมทท าใหเกดประโยชนในระดบบคคล (สวนตน) เชน โลกธรรม 8 โลกธรรม 8 หมายถง ธรรมดาของโลก เรองของโลก ธรรมชาตของโลกทครอบง า

สตวโลกและสตวโลกตองเปนไปตามธรรมดาน 8 ประการอนประกอบดวย ฝายอฏฐารมณ 4 และฝายอนฏฐารมณ 4 พระสตตนตปฎก เลมท 3 ทฆนกาย ปาฏกวรรค ทสตตรสตร ท 11 (2552)

โลกธรรมฝายอฏฐารมณ คอ ความพอใจของมนษย เปนทรกเปนทปรารถนา 1. ลาภ หมายความวา ไดผลประโยชน ไดมาซงทรพย 2. ยศ หมายความวา ไดรบฐานนดรสงขน ไดอ านาจเปนใหญเปนโต 3. สรรเสรญ คอ ไดยน ไดฟง ค าสรรเสรญค าชมเชย ค ายกยอ เปนทนาพอใจ 4. สข คอ ไดความสบายกาย สบายใจ ความเบกบาน บนเทงใจ

โลกธรรมฝายอนฏฐารมณ คอ ความไมพอใจของมนษย ไมเปนทปรารถนา 1. เสอมลาภ หมายความวา เสยลาภไป ไมอาจด ารงอยได 2. เสอมยศ หมายถง ถกลดอ านาจความเปนใหญ 3. นนทาวาราย หมายถง ถกต าหนตเตยนวาไมด ถกตฉนนนทา หรอกลาวรายให

เสยหาย 4. ทกข คอ ไดรบความทกขเวทนา ทรมานกาย และใจ อพยากฤต หมายถง สภาพธรรมทเปน คอ กศลธรรม อกศลธรรมและอพยากตธรรม

1. กศลจตและเจตสก เปน กศลธรรม 2. อกศลจตและเจตสก เปน อกศลธรรม 3. บากจตและเจตสก เปน อพยากตธรรม (ธรรมอนเปนกลาง)

ธรรมทเปนกศล อกศล ทเปนกามาวจร รปาวจร อรปาวจร โลกตตระ, เวทนาขนธ, สญญาขนธ, สงขารขนธ, และธรรมเหลาใดทเปนกรยา ไมเปนกศล ไมเปนอกศล ไมเปนวบากของกรรม, รปทกชนดและธาตทเปนอสงขตะ (ไมมปจจยปรงแตง) ธรรมเหลาน เปนอพยากฤต

2. ธรรมทเปนประโยชนในการน าไปประยกตใชในการท างาน คออทธบาท 4 พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตตโต) (2553) กลาวไววา

อทธบาท 4 ในดานการเรยน การท างาน ใหประสบความส าเรจทพระพทธองคไดทรงสดบไวอยางแยบคลาย ประกอบดวยแนวปฏบต 4 ขอ คอ ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา ซงใคร ๆ กทองได จ าได แตจะมสกกคนทปฏบตไดครบกระบวนความทง 4 ขนตอนทตอเนองหนนเสรมกน จะขาดขอใดขอหนงไมได ดวยวามนเปนกระบวนการทเชอมโยงทง 4 ขอ จงจะท าใหประสบผลส าเรจในชวตและการงานไดตามความมงหวง

1) ฉนทะ คอ การมใจรกในสงทท า ใจทรกอนเกดจากความศรทธาและเชอมนตอสงทท า จงจะเกดผลจรงตามควร

2) วรยะ คอ ความมงมนทมเท เปนความมงมนทมเททงกายและใจ ทจะเรยนรและท าใหเขาถงแกนแทของสงนนเรองนน ถาหากกระท ากจะท าจนเชยวชาญจนเปนผร

3) จตตะ คอ ใจทจดจอและรบผดชอบ เมอมใจทจดจอแลวกจะเกดความรอบคอบ 4) วมงสา คอ การทบทวนในสงทไดคดไดท ามา อนเกดจาก การมใจรก (ฉนทะ) ท าดวย

ความมงมน (วรยะ) อยางใจจดจอและรบผดชอบ (จตตะ) โดยใชวจารณญาณอยางรอบรและรอบคอบ ดงนน “อทธบาท 4” จงมความหมายถงความส าเรจในชวตและการงาน เราตองฝกฝนตนเองหลายเทาตวเพอจะเขาใจและเขาถงหลกธรรมทกอเกดการพฒนาทจดเรมตนของตนเองอยางแทจรง 3. ธรรมทท าใหเกดประโยชนในระดบสงคมการสรางสามคคอยรวมกนในสงคม คอ สาราณยธรรม 6 ดงน สาราณยธรรม 6 ขอคอ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตตโต) (2542)

1) เมตตากายกรรม แสดงออกทางกายดวยเมตตา 2) เมตตาวจกรรม แสดงออกทางวาจาดวยเมตตา 3) เมตตามโนกรรม คดตอกนดวยเมตตา 4) สาธารณโภค แบงปนลาภอนชอบธรรม 5) สลสามญญตา มความประพฤตสจรตกบเสมอผอน 6) ทฏฐสามญญตา มความเหนชอบรวมกนกบเพอนรวมหม อกอยางหนงธรรมทท าใหเกดประโยชนในระดบสงคมในการสรางสามคคอยรวมกน

ในสงคม คอสปรสธรรม 7 พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตตโต) (2553) ไดกลาวไวดงน สปปรสธรรม 7 หมายถง ธรรมของสปปรสชน คอ คนดหรอคนทแท คนทสมบรณม 7 ประการ คอ

1) ธมมญญตา รหลกและรจกเหต คอ รหลกการและกฎเกณฑของสงทงหลายทคนเขาไปเกยวของในการด าเนนชวต เขาใจสงทตนจะตองประพฤตปฏบตตามเหตผล

2) อตถญญตา รความมงหมายและรจกผล คอ รความหมายและความมงหมายของหลกการทตนปฏบตเขาใจวตถประสงคของกจการทตนกระท ารวาหลกการนน ๆ มความมงหมายอยางไร รวาทตนท าอยอยางนน ด าเนชวตอยางนนเพอประสงคประโยชนอะไร

3) อตตญญตา รจกตน คอ รความจรงวาตวเรานนโดยฐานะ ภาวะ ก าลง ความร ความสามารถวาเปนอยางไร แลวประพฤตปฏบตเหมาะสม

4) มตตญญตา รจกประมาณ คอ รจกพอใจ เชน รจกประมาณในการใชจายทรพย รจกความพอเหมาะพอดในการพด การปฏบตและท าการตาง ๆ

5) กาลญญตา รจกกาล คอ รจกกาลเวลาอนเหมาะสม และระยะเวลาทพงใชในการประกอบกจ กระท าหนาทการงานปฏบตการตาง ๆ และเกยวของกบผอน

6) ปรสญญตา รจกชมชน คอ รจกถน รจกทชมชนและชมชน รการอนควรประพฤต ปฏบตในถนทชมชน และตอชมชนนน ๆ

7) ปคคลญญตา รจกบคคล คอ รจกและเขาใจความแตกตางและรจกทจะปฏบตตอบคคลอน ๆ วาควรจะคบหรอไมจะสมพนธเกยวของกนอยางไรจงจะไดผลด

4. ธรรมทท าใหเกดประโยชนท าใหเปนผบรสทธปราศจากกเลสในระดบสงสด คอ วสทธ 7 พระพรหมคณากรณ (ป.อ.ปยตตโต) (2555) ไดกลาวไววา วสทธ 7 ซง หมายถง ความบรสทธทสงขนไปตามล าดบ เปนการท าใหบรสทธดวยการฝกฝนตนเองทเรยกวาไตรสกขาไปโดยล าดบ จนบรรลจดมงหมายคอนพพาน ม 7 ขน คอ 1) ศลวสทธ หรอ ความหมดจดแหงศล คอ การรกษาศลใหบรสทธ ตงใจรกษาท าใหสามารถปฏบต สมาธกบวปสสนาไดอยางมประสทธภาพ ในคมภรวสทธมรรค ไดกลาวถง ปารสทธศล 4 ซงหมายถง ความประพฤตบรสทธทจดเปนศล มสขอ ไดแก

1.1) ปาฏโมกขสงวรศล หมายถง ศลคอความส ารวมในพระปาฏโมกข เวนจากขอหามและท าตามขออนญาต ตลอดจนประพฤตเครงครดในสกขาบท (คอ ศลและมารยาททมอยในพระไตรปฎก)

1.2) อนทรยสงวรศล หมายถง ศลคอความส ารวมอนทรย 6 ระวงไมใหบาปอกศลธรรมเกดขนได ในขณะทรบรอนทรยทงหก คอ ตา ห จมก ลน กาย และใจ

1.3) อาชวปารสทธศล หมายถง ศลคอความบรสทธแหงอาชวะ เลยงชพในทางทชอบธรรม

1.4) ปจจยสนนสตศล หมายถง ศลทเกยวกบปจจยส คอ การพจารณาใชสอยปจจย ใหเปนไปตามประโยชนทแทของสงนน ไมบรโภคดวยตณหา เชน ไมบรโภคดวยความอยากรบประทาน ไมบรโภคดวยความอยากอยากใชสอย

2) จตตวสทธ หมายถง ความหมดจดแหงจต คอ การฝกอบรมจตจนบงเกดสมาธใหไดอปจาระสมาธและอปปนาสมาธ ไดฌาน ไดอภญญาสมาบต อนเปนปทฏฐานทส าคญเพราะจะท าใหเกดวปสสนาขนไดงาย ยงสมาธดเทาใดยงบรรลไดงายเทานน

3) ทฏฐวสทธ หมายถง ความหมดจดแหงทฏฐ คอ ความรเขาใจ มองเหนนามรปตามสภาวะทเปนจรง เหนรปธาตและนามธาตเปนคนละธาตกนอยางชดเจน เปนเหตขมความเขาใจผดวารปขนธนเปนเราเสยได เรมด ารงในภมแหงความไมหลงผด

4) กงขาวตรณวสทธ หมายถง ความหมดจดแหงญาณเปนเครองขามพนความสงสย ความบรสทธขนทท าใหก าจดความสงสยได คอ ก าหนดรปจจยแหงนามรปไดแลวจงสนสงสย เหนปฏจจสมปบาท

5) มคคามคคญาณทสสนวสทธ หมายถง ความหมดจดแหงญาณเปนเครองรเหนวาทางหรอมใชทาง จตรบรถงกระแสแหงไตรลกษณได

6) ปฏปทาญาณทสสนวสทธ หมายถง ความหมดจดแหงญาณอนรเหนทางด าเนน (วปสสนาญาณ 9) รทกขอรยสจจทง 8 ระดบจงรสมทยอรยสจจทง8 จงรนโรธอรยสจจทง 8 จงรมรรคอรยสจจท ง 8 และพจารณาทงสนพรอมกน (สามคคธรรม) เมอถงสจจานโลมมกญาณ คอหมนธรรมจกรทง 8 และพจารณาดจผพพากษา พจารณาเหตทงสน

7) ญาณทสสนวสทธ หมายถง ความหมดจดแหงญาณทสสนะ คอ การปฏบตบรบรณจนกาวผานภมจตเดมคอโคตรภญาณและวทานะญาณ ไดความรแจงในอรยมรรคหรอมรรคญาณ ความบรรลเปนอรยบคคลหรอผลญาณ พจารณาธรรมทไดบรรลแลวคอปจจเวกขณะญาณ ยอมเกดขนในวสทธน เปนอนบรรลผลทหมายสงสดแหงวสทธ หรอไตรสกขา หรอการปฏบตธรรมในพระพทธศาสนาทงสน ประโยชนของวปสสนากรรมฐาน พระธรรมธรราชมหามน กลาวถง ประโยชนวปสสนากรรมฐาน

1. ท าใหคนฉลาด มหลกการจรง ในชวตประจ าวน คอ ปรมตถธรรม ไมหลงตดอยในบญญตธรรมอนเปนเพยงโลกสมมต

2. ท าใหคนมศลธรรมและวฒนธรรมอนดงาม 3. ท าใหคนรกใครกนสนทสนมกลมเกลยวกน ใหกรณาเอนดสงสารกน พลอยยนด

อนโมทนาสาธการเมอผอนไดด 4. ท าคนใหเวนจากเบยดเบยนกน เวนจากเอารดเอาเปรยบกน 5. ท าใหรจกตวเอง และรจกปกครองตวเอง คอ อานตวออก บอกตวได ใชตวเปน อานตว

ออก บอกตวได ใชตวฟง

6. ท าคนใหวานอนสอนงาย ไมมมานะถอตว ไมเยอหยงจองหอง 7. ท าคนใหหนหนาเขาหากน ใหบรรจบกน เพราะตางฝายตางลดทฐมานะลง 8. ท าใหหนกแนนในกตญญกตเวทตาธรรม 9. ท าใหเปนผประเสรฐ เพราะเหตวา การปฏบตธรรมนยอมเปนไปเพอคณสมบตเหลาน

คอ 9.1 เพอละนวรณ 5 9.2 เพอละกามคณ 5 9.3 เพอหดใหคนเปนผรจกประหยด 9.4 เพอละอปาทานขนธ 5 9.5 เพอละสงโยชนเบองต า คอ สกกายทฏฐ วจกจฉา สลพพตปรามาส กามฉนทะ

พยาบาท 9.6 เพอละคต 5 คอ นรก ดรจฉาน ปตตวสย มนษย เทวดา 9.7 เพอละความตระหน 5 คอ ตระหนทอย ตระหนตระกล ตระหนลาภ ตระหนลาภ

ตระหนวรรณะ ตระหนธรรม 9.8 เพอละสงโยชนเบองบน 5 คอ รปราคะ อรปราคะ มานะ อทธจจะ อวชชา 9.9 เพอละเจโตขละ คอ ตาปตรงใจ 5 คอ สงสยในพระพทธ สงสยในพระธรรม สงสย

ในพระสงฆ สงสยในสกขา ความโกรธไมพอใจในเพอนพรหมจรรย 10. เพอละเจโตวนพนธะ คอ เครองผกพนจตใจ 5 คอ ไมปราศจากก าหนด ชอบใจ

รกใคร กระหาย เรารอน ทะยานอยากในกาม ไมปราศจากก าหนดในกาม ในรป จนกระทงความสขในการกน การนอน การรกษาศล ประพฤตพรหมจรรยเพอเทพนกาย เปนตน

11. เพอกาวลวงความโศกเศราเสยใจปรเวทนาการร าไหดบทกขโทมนสเพอบรรลมรรคผลนพพาน

12. อานสงสอยางสงใหส าเรจเปนพระอรหนต อยางกลางกใหส าเรจเปนอนาคาม สกทาคาม โสดาบน อยางต าลงมากวานนเปนสามญ กเปนผมคตเทยงทจะไปสคต ดงหลกในวสทธมรรคภาค 3 หนา 229 บรรทดท 16-17 รบรองไว วธปฏบตของศนยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของวดถ าพระผาคอก

หลกสตรการปฏบตของศนยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของวดถ าพระผาคอกมทงหมด 3 หลกสตร 1. หลกสตรทวไป 3,5,7,9 วนหรอตามความประสงค

2. หลกสตรแบบประยกต 15 วน 3. หลกสตรแบบประยกต 30 วน

ตารางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของวดถ าพระผาคอกหลกสตร

ทวไป

วนท 1

ศาสนพธ พธรบศล 8 รบกรรมฐาน ถวายตวเปนศษย พระวปสสนาจารย

สอนทฤษฎและวธการปฏบต

ฝกปฏบตธรรม ตามตารางทก าหนดไว

วนท 2

03.30 น. ตนนอน

04.00 น. - สวดมนต

04.00 น. - ปฏบตธรรม

- ฟงธรรมตามโอกาส

07.00 น. รบประทานอาหาร

พกผอนตามอธยาศย

09.00 น. ปฏบตธรรม

11.00 น. รบประทานอาหาร

13.00 น ปฏบตธรรม

16.00 น. ปฏบตธรรม

17.00 น. ท ากจสวนตว

18.00 น. สวดมนตปฏบตธรรม (ฟงธรรมตามโอกาส)

21.00 น. รบประทานน าปานะ

เขานอน

วนท 3 เปนตนไป ปฏบตโดยใชตารางเดยวกบวนท (ตารางแตละวนอาจเปลยนแปลงไป

ตามความเหมะสม)

ตารางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของวดถ าพระผาคอก

หลกสตรทสองแบบประยกต 15 วน

วนท 1 ของการอบรม (ตรงกบวนท 1 กนยายน ของทกป)

ปฏบตใหครบ 10 ชวโมง

03.30 – 04.00 น. ตนนอน ท าภารกจสวนตว

04.00 – 07.00 น. ท าวตรยอ / ปฏบตธรรม / แผเมตตา (3 ชวโมง)

07.15 น. แผเมตตาเสรจ / พกรอรบประทานอาหาร

09.00 น. ฉนเชา / รบประทานอาหาร

12.00 – 16.00 น. ปฏบตธรรม / แผเมตตา (4 ชวโมง)

16.15 – 18.00 น. อาบน าพกผอน / ท าภารกจสวนตว

18.00 – 21.00 น. สวดมนตยอ / ปฏบตธรรม / แผเมตตา (3 ชวโมง)

21.15 น. จ าวด / นอนหลบพกผอน

11.00 – 16.00 น. ปฏบตธรรม / แผเมตตา(5 ชวโมง)

วนท 4 - 5 ของการอบรม (ตรงกบวนท 4 - 5 กนยายน ของทกป)

*หมายเหต , เรมสอบอารมณตงแตเวลา 12.00 น. เปนตนไป

(ผทยงไมถงเวลาสอบอารมณใหปฏบตธรรมตามปกต จนกวาจะถงล าดบของทาน)

ปฏบตเดยว อธษฐานจต วนท 1

อธษฐานปฏบตใหครบ 24 ชวโมง (ตามใบงานอธษฐานวนท 1)

(เรมอธษฐาน วนท 6 ของการอบรม เวลา 04.00 น.)

(ครบก าหนดเวลา วนท 7 ของการอบรม เวลา 04.00 น.)

*ไมอาบน า ไมนอนหลบ

(ผทยงไมถงเวลาสอบอารมณใหปฏบตธรรมตามปกต จนกวาจะถงล าดบของทาน)

(ครบก าหนดเวลา วนท 11 ของการอบรม เวลา 04.00 น.)

(ผทยงไมถงเวลาสอบอารมณใหปฏบตธรรมตามปกต จนกวาจะถงเบอรของทาน)

วนท 14 - 15 ของการอบรม (วนท 14 - 15 กนยายน ของทกป)

(ครบก าหนดเวลา วนท 15 เวลา 04.00 น.)

*ตารางกจกรรมอาจมการเปลยนแปลงตามความเหมาะสม

ตารางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของวดถ าพระผาคอก

หลกสตรทสามแบบประยกต 30 วน

วนท 1 - 5 ของการอบรม (ตรงกบวนท 15 - 20 สงหาคม ของทกป)

*หมายเหต , พระสงฆ / ฆราวาส สอบอารมณพรอมกน ตงแตเวลา 12.00 น. เปนตนไป

วนท 12-13-14 ของการอบรม (ตรงกบวนท 27-28-29 สงหาคม ของทกป)

วนท 15-16-17 ของการอบรม (ตรงกบวนท 30-31-1 สงหาคม ของทกป)

วนท 18-19-20-21 ของการอบรม (ตรงกบวนท 2-3-4-5 กนยายน ของทกป)

(เรมอธษฐาน วนท 22 ของการอบรม (ตรงกบ วนท 6 กนยายนของทกป) เวลา 04.00 น.)

(ครบก าหนดเวลา วนท 23 ของการอบรม (ตรงกบ วนท 7 กนยายนของทกป) เวลา 04.00 น.)

(ครบก าหนดเวลา วนท 27 ของการอบรม (ตรงกบ วนท 11 กนยายนของทกป) เวลา 04.00 น.)

วนท 30 ของการอบรม (ตรงกบวนท 14 - 15 กนยายน ของทกป)

(ครบก าหนดเวลา วนท 15 กนยายน ของทกป เวลา 04.00 น.)

*ตารางกจกรรมอาจมการเปลยนแปลงตามความเหมาะสม

บทสวดมนต ค าบชาพระรตนตรย

โย โส ภะคะวา อะระหง สมมาสมพทโธ พระผมพระภาคเจานนพระองคใด เปนพระอรหนตสมมาสมพทธะ

สวากขาโต เยนะ ภะคะวะตา ธมโม พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาพระองคใด ตรสสอนดแลว

สปะฏปนโน ยสสะ ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาพระองคใด ปฏบตดแลว ตมมะยง ภะคะวนตง สะธมมง สะสงฆง

ขาพเจาทงหลาย, ขอบชาอยางยง, ซงพระผมพระภาคเจาพระองคนน พรอมทงพระธรรมและพระสงฆ

อเมห สกกาเรห ยะถาระหง อาโรปเตห อะภปชะยามะ

ดวยเครองสกการะเหลาน ทยกขนตามสมควร สาธ โน ภนเต ภะคะวา สจระปะรนพพโตป

พระผมพระภาคเจา แมปรนพพานนานแลว ขอไดทรงกรณาโปรกเถด

ปจฉมา ชะนะตานกมปะมานะสา ขอไดมน าพระทย อนเคราะหแกหมชนทเกดมาในภายหลง อเม สกกาเร ทคคะตะปณณาการะภเต ปะฏคคณหาต

ขอจงทรงรบเครองสกการะ อนเปนบรรณาการของคนยากเหลาน อมหากง ทฆะรตตง หตายะ สขายะ เพอประโยชนและความสข แกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญฯ อะระหง สมมาสมพทโธ ภะคะวา พระผมพระภาคเจา, เปนพระอรหนต, ดบเพลงกเลส เพลงทกขสนเชง, ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง, พทธง ภะคะวนตง อะภวาเทม, ขาพเจาอภวาทพระผมพระภาคเจา, ผร ผตน ผเบกบาน (กราบ) สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม, พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคเจา, ตรสไวดแลว ธมมง นะมสสาม ขาพเจานมสการพระธรรม (กราบ) สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา, ปฏบตดแลว,

สงฆง นะมาม, ขาพเจานอบนอมพระสงฆ (กราบ)

ค าท าวตรเชา

ปพพภาคนมการ (หนทะ มะยง พทธสสะ ภะคะวะโต ปพพะภาคะนะมะการง กะโรมะ เส.)

นะโม ตสสะ ภะคะวะโต, ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคเจา พระองคนน, อะระหะโต, ซงเปนผไกลจากกเลส, สมมาสมพทธสสะ. ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง. (๓ ครง) ๑.พทธาภถต (หนทะ มะยง พทธาภถตง กะโรมะ เส) โย โส ตะถาคะโต, พระตถาคตเจานน พระองคใด

อะระหง เปนผไกลจากกเลส สมมาสมพทโธ, เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง วชชาจะระณะสมปนโน, เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ สคะโต, เปนผไปแลวดวยด โลกะวท, เปนผรโลกอยางแจมแจง อะนตตะโร ปรสะทมมะสาระถ, เปนผสามารถฝกบรษทสมควรฝกได อยางไมมใครยงกวา สตถา เทวะมะนสสานง, เปนครผสอนของเทวดาและมนษยทงหลาย พทโธ, เปนผร ผตน ผเบกบาน ดวยธรรม ภะคะวา, เปนผมความจ าเรญ จ าแนกธรรม สงสอนสตว โย อมง โลกง สะเทวะกง สะมาระกง สะพรหมะกง, สสสะมะณะพราหมะณง ปะชง สะเทวะมะนสสง สะยง อะภญญา สจฉกตวา ปะเวเทส, พระผมพระภาคเจาพระองคใด, ไดทรงท าความดบทกข ใหแจงดวยพระปญญาอนยงเองแลว, ทรงสอนโลกน พรอมทงเทวดา, มาร, พรหม, และหมสตวพรอมทง สมณพราหมณ, พรอมทงเทวดาและมนษยใหรตาม โย ธมมง เทเสส, พระผมพระภาคเจาพระองคใด ทรงแสดงธรรมแลว, อาทกลยาณง, ไพเราะในเบองตน, มชเฌกลยาณง, ไพเราะในทามกลาง, ปะรโยสานะกลยาณง, ไพเราะในทสด, สาตถง สะพยญชะนง เกวะละปะรปณณง ปะรสทธง พรหมะจะรยง ปะกาเสส, ทรงประกาศพรหมจรรย คอแบบแหงการ ปฏบตอนประเสรฐ บรสทธ บรบรณ สนเชง, พรอมทงอรรถะ (ค าอธบาย) พรอมทงพยญชนะ (หวขอ), ตะมะหง ภะคะวนตง อะภปชะยาม, ขาพเจาบชาอยางยง เฉพาะพระผมพระ ภาคเจาพระองคนน, ตะมะหง ภะคะวนตง สระสา นะมาม, ขาพเจานอบนอมพระผมพระภาคเจา พระองคนน ดวยเศยรเกลา. (กราบระลกพระพทธคณ)

๒. ธมมาภถต (หนทะ มะยง ธมมาภถตง กะโรมะ เส) โย โส สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม, พระธรรมนนใด, เปนสงทพระผมพระภาคเจา ไดตรสไวดแลว, สนทฏฐโก, เปนสงทผศกษาและปฏบต,พงเหนไดดวยตนเอง อะกาลโก, เปนสงทปฏบตได และใหผลได ไมจ ากดกาล เอหปสสโก, เปนสงทควรกลาวกะผอนวา ทานจงมาดเถด โอปะนะยโก, เปนสงทควรนอมเขามาใสตว ปจจตตง เวทตพโพ วญญห, เปนสงทผร กรไดเฉพาะตน ตะมะหง ธมมง อะภปชะยาม, ขาพเจาบชาอยางยง เฉพาะพระธรรมนน ตะมะหง ธมมง สระสา นะมาม. ขาพเจานอบนอมพระธรรมนน ดวยเศยรเกลา. (กราบระลกพระธรรมคณ) ๓. สงฆาภถต (หนทะ มะยง สงฆาภถตง กะโรมะ เส.) โย โส สปะฏปนโน ภะคะวะโต , สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจานน สาวะกะสงโฆ, หมใด ปฏบตดแลว, อชปะฏปนโน ภะคะวะโต , สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาหมใด, สาวะกะสงโฆ, ปฏบตตรงแลว, ญายะปะฏปนโน ภะคะวะโต สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาหมใด, สาวะกะสงโฆ, ปฏบตเพอรธรรม เปนเครองออกจากทกขแลว, สามจปะฏปนโน ภะคะวะโต สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาหมใด, สาวะกะสงโฆ, ปฏบตสมควรแลว, ยะททง, ไดแกบคคลเหลานคอ, จตตาร ปรสะยคาน อฏฐะ ปรสะปคคะลา, คแหงบรษ ๔ ค, นบเรยงตวบรษได ๘ บรษ, เอสะ ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, นนแหละสงฆสาวก ของพระผมพระภาคเจา, อาหเนยโย, เปนสงฆควรแกสกการะ ทเขาน ามาบชา, ปาหเนยโย, เปนสงฆควรแกสกการะ ทเขาจดไวตอนรบ, ทกขเณยโย, เปนผควรรบทกษณาทาน, อญชะลกะระณโย, เปนผทบคคลทวไป ควรท าอญชล,

อะนตตะรง ปญญกเขตตง โลกสสะ, เปนเนอนาบญของโลก, ไมมนาบญอนยงกวา, ตะมะหง สงฆง อะภปชะยาม, ขาพเจาบชาอยางยง เฉพาะพระสงฆหมนน, ตะมะหง สงฆง สระสา นะมาม. ขาพเจานอบนอมพระสงฆหมนน, ดวยเศยรเกลา. (กราบระลกพระสงฆคณ)

๔. รตนตตยปปะณามคาถา (หนทะ มะยง ระตะนตตะยปปะณามะคาถาโย เจวะ สงเวคะปะรกตตะนะปาฐญจะ ภะณามะ เส.) พทโธ สสทโธ กะรณามะหณณะโว, พระพทธเจาผบรสทธ มพระกรณา ดจหวงมหรรณพ, โยจจนตะสทธพพะระญาณะโลจะโน, พระองคใด มตาคอญาณอนประเสรฐหมดจดถงทสด, โลกสสะ ปาปปะกเลสะฆาตะโก, เปนผฆาเสยซงบาป และอปกเลสของโลก, วนทาม พทธง อะหะมาทะเรนะ ตง, ขาพเจาไหวพระพทธเจาพระองคนน โดยใจเคารพ เออเฟอ, ธมโม ปะทโป วยะ ตสสะ สตถโน, พระธรรมของพระศาสดา สวางรงเรอง เปรยบดวงประทป, โย มคคะปากามะตะเภทะภนนะโก, จ าแนกประเภท คอ มรรค ผล นพพาน, สวนใด, โลกตตะโร โย จะ ตะทตถะทปะโน, ซงเปนตวโลกตตระ, และสวนใดทชแนว แหงโลกตตระนน, วนทาม ธมมง อะหะมาทะเรนะ ตง, ขาพเจาไหวพระธรรมนน โดยใจเคารพเออเฟอ, สงโฆ สเขตตาภยะตเขตตะสญญโต, พระสงฆเปนนาบญอนยงใหญกวานาบญอนดทงหลาย, โย ทฏฐะสนโต สคะตานโพธะโก, เปนผเหนพระนพพาน, ตรสรตาม พระสคต, หมใด, โลลปปะหโน อะรโย สเมธะโส, เปนผละกเลสเครองโลเล เปนพระอรยเจา มปญญาด, วนทาม สงฆง อะหะมาทะเรนะ ตง, ขาพเจาไหวพระสงฆหมนนโดยใจเคารพเออเฟอ, อจเจวะเมกนตะภปชะเนยยะกง, วตถตตะยง วนทะยะตาภสงขะตง ปญญง มะยา ยง มะมะ สพพปททะวา,มา โหนต เว ตสสะ ปะภาวะสทธยา, บญใด ทขาพเจาผไหวอยซงวตถสาม, คอพระรตนตรย อนควรบชายงโดยสวนเดยว, ไดกระท าอยางยงเชนนน, ขออปทวะ(ความชว) ทงหลาย, จงอยาไดมแก ขาพเจาเลย, ดวยอ านาจความส าเรจ อนเกดจากบญนน

๕. สงคเวคปรกตตนปาฐะ อธะ ตะถาคะโต โลเก อปปนโน, พระตถาคตเจา เกดขนแลวในโลกน, อะระหง สมมาสมพทโธ, เปนผไกลจากกเลส ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง, ธมโม จะ เทสโต นยยานโก, และพระธรรมททรงแสดง เปนธรรมเครอง ออกจากทกข, อปะสะมโก ปะรนพพานโก, เปนเครองสงบกเลส, เปนไปเพอปรนพพาน, สมโพธะคาม สคะตปปะเวทโต, เปนไปเพอความรพรอม, เปนธรรมทพระสคตประกาศ, มะยนตง ธมมง สตวา เอวง ชานามะ, พวกเราเมอไดฟงธรรมนนแลว, จงไดรอยางนวา, ชาตป ทกขา, แมความเกดกเปนทกข, ชะราป ทกขา, แมความแกกเปนทกข, มะระณมป ทกขง, แมความตายกเปนทกข, โสกะปะรเทวะทกขะโทมะนสสปายาสาป แมความโศก ความร าไรร าพน ความไมสบาย ทกขา, กาย ความไมสบายใจ ความคบแคนใจ กเปนทกข อปปเยห สมปะโยโค ทกโข, ความประสบกบสงไมเปนทรกทพอใจ กเปนทกข, ปเยห วปปะโยโค ทกโข, ความพลดพรากจากสงเปนทรกทพอใจ กเปนทกข, ยมปจฉง นะ ละภะต ตมป ทกขง, มความปรารถนาสงใดไมไดสงนน นนกเปนทกข, สงขตเตนะ ปญจปาทานกขนธา ทกขา, วาโดยยอ อปาทานขนธทง ๕ เปนตวทกข, เสยยะถทง, ไดแกสงเหลานคอ. รปปาทานกขนโธ, ขนธ อนเปนทตงแหงความยดมน คอรป, เวทะนปาทานกขนโธ, ขนธ อนเปนทตงแหงความยดมน คอเวทนา, สญญปาทานกขนโธ, ขนธ อนเปนทตงแหงความยดมน คอสญญา, สงขารปาทานกขนโธ, ขนธ อนเปนทตงแหงความยดมน คอสงขาร, วญญาณปาทานกขนโธ, ขนธ อนเปนทตงแหงความยดมน คอวญญาณ, เยสง ปะรญญายะ, เพอใหสาวกก าหนดรอบร อปาทานขนธเหลานเอง, ธะระมาโน โส ภะคะวา, จงพระผมพระภาคเจานน เมอยงทรงพระชนมอย, เอวง พะหลง สาวะเก วเนต, ยอมทรงแนะน าสาวกทงหลาย, เชนนเปนสวนมาก, เอวง ภาคา จะ ปะนสสะ ภะคะวะโต สาวะเกส อะนสาสะน พะหลา ปะวตตะต, อนง ค าสงสอนของพระผมพระภาคเจานน, ยอมเปนไป ในสาวกทงหลาย, สวนมาก,

มสวนคอการจ าแนกอยางนวา, รปง อะนจจง, รปไมเทยง, เวทะนา อะนจจา, เวทนาไมเทยง, สญญา อะนจจา, สญญาไมเทยง, สงขารา อะนจจา, สงขารไมเทยง, วญญาณง อะนจจง, วญญาณไมเทยง, รปง อะนตตา, รปไมใชตวตน, เวทะนา อะนตตา, เวทนาไมใชตวตน, สญญา อะนตตา, สญญาไมใชตวตน, สงขารา อะนตตา, สงขารไมใชตวตน, วญญาณง อะนตตา, วญญาณไมใชตวตน, สพเพ สงขารา อะนจจา, สงขารทงหลายทงปวง ไมเทยง, สพเพ ธมมา อะนตตาต, ธรรมทงหลายทงปวง ไมใชตวตน, ดงน, เต (ตา)มะยง โอตณณามะหะ, พวกเราทงหลายเปนผถกครอบง าแลว, ชาตยา, โดยความเกด, ชะรามะระเณนะ, โดยความแกและความตาย, โสเกห ปะรเทเวห ทกเขห โทมะนสเสห โดยความโศก ความร าไรร าพน ความไมสบาย อปายาเสห, กาย ความไมสบายใจ ความคบแคนใจทงหลาย, ทกโขตณณา, เปนผถกความทกขหย งเอาแลว, ทกขะปะเรตา, เปนผมความทกขเปนเบองหนาแลว, อปเปวะนามมสสะ เกวะลสสะ ทกขกขนธสสะ, ท าไฉนการท าทสดแหงกองทกขทงสนน, อนตะกรยา ปญญาเยถาต จะพงปรากฏชดแกเราได,

ส าหรบอบาสก, อบาสกา จระปะรนพพตมป ตง ภะคะวนตง เราทงหลายผถงแลวซงพระผมพระภาคเจา แม สะระณงคะตา, ปรนพพานนานแลวพระองคนน เปนสรณะ, ธมมญจะ สงฆญจะ, ถงพระธรรมดวย ถงพระสงฆดวย, ตสสะ ภะคะวะโต สาสะนง, ยะถาสะต, จกท าในใจอย ปฏบตตามอย ซงค าสงสอนของพระผยะถาพะลง มะนะสกะโรมะ อะนปะฏปชชามะ, มพระภาคเจานน ตามสตก าลง,

สา สา โน ปะฏปตต ขอใหความปฏบตนนๆ ของเราทงหลาย, อมสสะ เกวะลสสะ ทกขกขนธสสะ จงเปนไปเพอการท าทสด แหงกองทกข อนตะกรยายะ สงวตตะต ทงสนน เทอญ.

(จบค าท าวตรเชา) ส าหรบ พระภกษ – สามเณรสวด จระปะรนพพตมป ตง ภะคะวนตง อททสสะ อะระหนตง สมมาสมพทธง, เราทงหลาย อทศเฉพาะพระผมพระภาคเจา, ผไกลจากกเลส ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง, แมปรนพพานนานแลว, พระองคนน, สทธา อะคารสมา อะนะคารยง ปพพะชตา, เปนผมศรทธา ออกบวชจากเรอน ไมเกยวของดวยเรอนแลว, ตสมง ภะคะวะต พรหมะจะรยง จะรามะ, ประพฤตอยซงพรหมจรรย ในพระผมพระภาคเจา พระองคนน, ภกขนง สกขาสาชวะสะมาปนนา, ถงพรอมดวยสกขาและธรรมเปนเครองเลยงชวตของภกษทงหลาย, ตง โน พรหมะจะรยง อมสสะ เกวะลสสะ ทกขกขนธสสะ อนตะกรยายะ สงวตตะต ขอใหพรหมจรรยของเราทงหลายนน, จงเปนไปเพอการท าทสดแหงกองทกขทงสนน เทอญ.

กรวดน าตอนเชา ๑. สพพปตตทานคาถา

(หนทะ มะยง สพพะปตตทานะคาถาโย ภะณามะ เส.) ปญญสสทาน กะตสสะ ยานญญาน กะตาน เม, เตสญจะ ภาคโน โหนต สตตานนตาปปะมาณะกา, สตวทงหลาย ไมมทสด ไมมประมาณ, จงมสวนแหงบญทขาพเจาไดท าในบดน, และแหงบญ อนทไดท าไวกอนแลว, เย ปยา คณะวนตา จะ มยหง มาตาปตาทะโย, ทฏฐา เม จาปยะทฏฐา วา อญเญ มชฌตตะเวรโน, คอจะเปนสตวเหลาใด, ซงเปนทรกใครและมบญคณ, เชน มารดาบดาของขาพเจา เปนตน กด, ทขาพเจาเหนแลวหรอไมไดเหน กด, สตวเหลาอนทเปนกลาง ๆ หรอเปนคเวรกน กด,

สตตา ตฏฐนต โลกสมง เตภมมา จะตโยนกา, ปญเจกะจะตโวการา สงสะรนตา ภะวาภะเว, สตวทงหลาย ตงอยในโลก, อยในภมทงสาม, อยในก าเนดทงส, มขนธหาขนธ มขนธขนธเดยว มขนธสขนธ, ก าลงทองเทยวอยในภพนอย ภพใหญ กด, ญาตง เย ปตตทานมเม อะนโมทนต เต สะยง, เย จมง นปปะชานนต เทวา เตสง นเวทะยง, สตวเหลาใด รสวนบญทขาพเจาแผใหแลว, สตวเหลานน จงอนโมทนาเองเถด, สวนสตว เหลาใด ยงไมรสวนบญน, ขอเทวดาทงหลายจงบอกสตวเหลานน ใหร, มะยา ทนนานะ ปญญานง อะนโมทะนะเหตนา, สพเพ สตตา สะทา โหนต อะเวรา สขะชวโน เขมปปะทญจะ ปปโปนต เตสาสา สชฌะตง สภา เพราะเหตทไดอนโมทนาสวนบญทขาพเจาแผใหแลว,สตวทงหลายทงปวง, จงเปนผไมมเวร, อยเปนสขทกเมอ, จงถงบทอนเกษม, กลาวคอพระนพพาน, ความปรารถนาทดงามของสตว เหลานน จงส าเรจเถด

๒.ปฏฐนะฐปนะคาถา (หนทะ มะยง ปฏฐะนะฐะปะนะคาถาโย ภะณามะ เส.)

ยนทาน เม กะตง ปญญง เตนาเนนททเสนะ จะ, ขปปง สจฉกะเรยยาหง ธมเม โลกตตะเร นะวะ,

บญใดทขาพเจาไดท าในบดน, เพราะบญนน และการอทศแผสวนบญนน ขอใหขาพเจาท าใหแจงโลกตตรธรรม ๙ ในทนท, สะเจ ตาวะ อะภพโพหง สงสาเร ปะนะ สงสะรง, ถาขาพเจาเปนผอาภพอย ยงตองทองเทยวไปในวฏฏสงสาร, นยะโต โพธสตโตวะ สมพทเธนะ วยากะโต นาฏฐาระสะป อาภพพะ- ฐานาน ปาปเณยยะหง, ขอใหขาพเจาเปนเหมอนโพธสตวผเทยงแท, ไดรบพยากรณแตพระพทธเจาแลว, ไมถงฐานะแหงความอาภพ ๑๘ อยาง, ปญจะเวราน วชเชยยง ระเมยยง สละรกขะเน, ปญจะกาเม อะลคโคหง วชเชยยง กามะปงกะโต, ขาพเจาพงเวนจากเวรทง ๕, พงยนดในการรกษาศล, ไมเกาะเกยวในกามคณทง ๕, พงเวนจากเปอกตมกลาวคอกาม,

ทททฏฐยา นะ ยชเชยยง สงยชเชยยง สทฏฐยา, ปาเป มตเต นะ เสเวยยง เสเวยยง ปณฑเต สะทา, ขอใหขาพเจาไมพงประกอบดวยทฏฐชว, พงประกอบดวยทฏฐทดงาม, ไมพงคบมตรชว, พงคบแตบณฑตทกเมอ, สทธาสะตหโรตตปปา- ตาปกขนตคณากะโร, อปปะสยโห วะ สตตห เหยยง อะมนทะมยหะโก, ขอใหขาพเจาเปนบอทเกดแหงคณ, คอ ศรทธา สต หร โอตตปปะ ความเพยรและขนต, พงเปนผทศตรครอบง าไมได, ไมเปนคนเขลา คนหลงงมงาย, สพพายาปายปาเยส เฉโก ธมมตถะโกวโท, เญยเย วตตตวะสชชง เม ญาณง อะเฆวะ มาลโต, ขอใหขาพเจาเปนผฉลาดในอบายแหงความเสอมและความเจรญ, เปนผเฉยบแหลมในอรรถและธรรม, ขอใหญาณของขาพเจาเปนไปไมขดของในธรรมทควรร, ดจ ลมพดไปในอากาศ ฉะนน, ยา กาจ กสะลา มะยา สา สเขนะ สชฌะตง สะทา, เอวง วตตา คณา สพเพ โหนต มยหง ภะเว ภะเว, ความปรารถนาใดๆ ของขาพเจาทเปนกศล, ขอใหส าเรจโดยงายทกเมอ, คณทขาพเจากลาวมาแลวทงปวงน, จงมแกขาพเจาทก ๆ ภพ, ยะทา อปปชชะต โลเก สมพทโธ โมกขะเทสะโก, ตะทา มตโต กกมเมห ลทโธกาโส ภะเวยยะหง, เมอใด, พระสมมาสมพทธเจาผแสดงธรรมเครองพนทกข เกดขนแลวในโลก, เมอนน, ขอใหขาพเจาพนจากกรรมอนชวชาทงหลาย, เปนผไดโอกาสแหงการบรรลธรรม, มะนสสตตญจะ ลงคญจะ ปพพชชญจปะสมปะทง, ละภตวา เปสะโล สล ธาเรยยง สตถสาสะนง, ขอใหขาพเจาพงไดความเปนมนษย, ไดเพศบรสทธ, ไดบรรพชาอปสมบทแลว, เปนคนรกศล, มศล, ทรงไวซงพระศาสนาของพระศาสดา สขาปะฏปะโท ขปปา- ภญโญ สจฉกะเรยยะหง, อะระหตตปผะลง อคคง วชชาทคณะลงกะตง, ขอใหเปนผมการปฏบตโดยสะดวก, ตรสรไดพลน, การกระท าใหแจงซงอรหตตผลอนเลศ, อนประดบดวยธรรมมวชชาเปนตน, ยะท นปปชชะต พทโธ กมมง ปะรปรญจะ เม, เอวง สนเต ละเภยยาหง ปจเจกะโพธมตตะมนต,

ถาหากพระพทธเจาไมบงเกดขน, แตกศลกรรมของขาพเจาเตมเปยมแลว, เมอเปนเชนนน, ขอใหขาพเจาพงไดญาณเปนเครองรเฉพาะตนอนสงสดเทอญ.

ค าท าวตรเยน ค าบชาพระรตนตรย

โย โส ภะคะวา อะระหง สมมาสมพทโธ พระผมพระภาคเจานนพระองคใด เปนพระอรหนตสมมาสมพทธะ

สวากขาโต เยนะ ภะคะวะตา ธมโม พระธรรมอนพระผมพระภาคเจาพระองคใด ตรสสอนดแลว

สปะฏปนโน ยสสะ ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาพระองคใด ปฏบตดแลว ตมมะยง ภะคะวนตง สะธมมง สะสงฆง

ขาพเจาทงหลาย, ขอบชาอยางยง, ซงพระผมพระภาคเจาพระองคนน พรอมทงพระธรรมและพระสงฆ

อเมห สกกาเรห ยะถาระหง อาโรปเตห อะภปชะยามะ

ดวยเครองสกการะเหลาน ทยกขนตามสมควร สาธ โน ภนเต ภะคะวา สจระปะรนพพโตป

พระผมพระภาคเจา แมปรนพพานนานแลว ขอไดทรงกรณาโปรกเถด

ปจฉมา ชะนะตานกมปะมานะสา ขอไดมน าพระทย อนเคราะหแกหมชนทเกดมาในภายหลง อเม สกกาเร ทคคะตะปณณาการะภเต ปะฏคคณหาต ขอจงทรงรบเครองสกการะ อนเปนบรรณาการของคนยากเหลาน อมหากง ทฆะรตตง หตายะ สขายะ เพอประโยชนและความสข แกขาพเจาทงหลาย สนกาลนานเทอญฯ อะระหง สมมาสมพทโธ ภะคะวา พระผมพระภาคเจา, เปนพระอรหนต, ดบเพลงกเลส เพลงทกขสนเชง, ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง,

พทธง ภะคะวนตง อะภวาเทม, ขาพเจาอภวาทพระผมพระภาคเจา, ผร ผตน ผเบกบาน (กราบ) สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม, พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคเจา, ตรสไวดแลว ธมมง นะมสสาม ขาพเจานมสการพระธรรม (กราบ) สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา, ปฏบตดแลว,

สงฆง นะมาม, ขาพเจานอบนอมพระสงฆ (กราบ) ปพพภาคนมการ

(หนทะ มะยง พทธสสะ ภะคะวะโต ปพพะภาคะนะมะการง กะโรมะ เส.) นะโม ตสสะ ภะคะวะโต, ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคเจา พระองคนน, อะระหะโต, ซงเปนผไกลจากกเลส, สมมาสมพทธสสะ. ตรสรชอบไดโดยพระองคเอง. (๓ ครง) ๑. พทธานสสต (หนทะ มะยง พทธานสสะตนะยง กะโรมะ เส.) ตง โข ปะนะ ภะคะวนตง เอวง กลยาโณ กตตสทโท อพภคคะโต, กกตตศพทอนงามของพระผมพระภาคเจานน, ไดฟงไปแลวอยางนวา, อตป โส ภะคะวา, เพราะเหตอยางนๆ พระผมพระภาคเจานน, อะระหง, เปนผไกลจากกเลส, สมมาสมพทโธ, เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง, วชชาจะระณะสมปนโน, เปนผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ,

สคะโต, เปนผไปแลวดวยด, โลกะวท, เปนผรโลกอยางแจมแจง, อะนตตะโร ปรสะทมมะสาระถ, เปนผสามารถฝกบรษทสมควรฝกได อยางไมมใครยงกวา, สตถา เทวะมะนสสานง, เปนครผสอนของเทวดาและมนษยทงหลาย, พทโธ, เปนผร ผตน ผเบกบาน ดวยธรรม, ภะคะวา ต. เปนผมความจ าเรญ จ าแนกธรรม สงสอนสตว ดงน.

๒. พทธาภคต (หนทะ มะยง พทธาภคตง กะโรมะ เส.) พทธะวาระหนตะวะระตาทคณาภยตโต, พระพทธเจาประกอบดวยคณ มความประเสรฐแหงอรหนตคณ เปนตน, สทธาภญาณะกะรณาห สะมาคะตตโต, มพระองคอนประกอบดวยพระญาณ และพระกรณาอนบรสทธ, โพเธส โย สชะนะตง กะมะลงวะ สโร, พระองคใด ทรงกระท าชนทดใหเบกบาน ดจอาทตยท าบวใหบาน, วนทามะหง ตะมะระณง สระสา ชเนนทง. ขาพเจาไหวพระชนสห ผไมมกเลส พระองคนน ดวยเศยรเกลา. พทโธ โย สพพะปาณนง สะระณง เขมะมตตะมง, พระพทธเจาพระองคใด เปนสะระณะอนเกษมสงสด ของสตวทงหลาย, ปะฐะมานสสะตฏฐานง วนทาม ตง สเรนะหง, ขาพเจาไหวพระพทธเจาพระองคนน, อนเปนทตงแหงความระลก องคทหนง, ดวยเศยรเกลา, พทธสสาหสม ทาโส (ทาส), วะ พทโธ เม สามกสสะโร, ขาพเจาเปนทาสของพระพทธเจา, พระพทธเจาเปนนาย มอสระเหนอขาพเจา, พทโธ ทกขสสะ ฆาตา จะ วธาตา จะ หตสสะ เม, พระพทธเจาเปนเครองก าจดทกข และทรงไวซงประโยชนแกขาพเจา, พทธสสาหง นยยาเทม สะรรญชวตญจทง, ขาพเจามอบกายถวายชวตน แดพระพทธเจา, วนทนโตหง (วนทนตหง) จะรสสาม, พทธสเสวะ สโพธตง,

ขาพเจาผไหวอยจกประพฤตตาม ซงความตรสรด ของพระพทธเจา, นตถ เม สะระณง อญญง พทโธ เม สะระณง วะรง, สะระณะอนของขาพเจาไมม, พระพทธเจาเปนสะระณะอนประเสรฐของขาพเจา, เอเตนะ สจจะวชเชนะ วฑเฒยยง สตถสาสะเน, ดวยการกลาวค าสจจน ขาพเจาพงเจรญในพระศาสนา ของพระศาสดา, พทธง เม วนทะมาเนนะ (วนทะมานายะ), ยง ปญญง ปะสตง อธะ, ขาพเจาผไหวอยซงพระพทธเจา ไดขวนขวายบญใด ในบดน, สพเพป อนตะรายา เม, มาเหสง ตสสะ เตชะสา อนตรายทงปวง อยาไดมแกขาพเจา ดวยเดชแหงบญนน หมอบกราบ กาเยนะ วาจายะ วะ เจตะสา วา, ดวยกายกด ดวยวาจากด ดวยใจกด, พทเธ กกมมง ปะกะตง มะยา ยง, กรรมนาตเตยนอนใด ทขาพเจากระท าแลว ในพระพทธเจา, พทโธ ปะฏคคณหะต อจจะยนตง, ขอพระพทธเจา จงงดซงโทษลวงเกนอนนน, กาลนตะเร สงวะรตง วะ พทเธ. เพอการส ารวมระวง ในพระพทธเจา ในกาลตอไป ๓. ธมมานสสต (หนทะ มะยง ธมมานสสะตนะยง กะโรมะ เส) สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม, พระธรรมเปนสงทพระผมพระภาคเจา ไดตรสไวดแลว สนทฏฐโก, เปนสงทผศกษาและปฏบตพงเหนไดดวยตนเอง, อะกาลโก, เปนสงทปฏบตได และใหผลได ไมจ ากดกาล, เอหปสสโก, เปนสงทควรกลาวกะผอนวา ทานจงมาดเถด, โอปะนะยโก, เปนสงทควรนอมเขามาใสตว, ปจจตตง เวทตพโพ วญญหต. เปนสงทผรกรไดเฉพาะตน ดงน.

๔. ธมมาภคต (หนทะ มะยง ธมมาภคตง กะโรมะ เส) สวากขาตะตาทคณะโยคะวะเสนะ เสยโย,

พระธรรมเปนสงทประเสรฐเพราะประกอบดวยคณ คอความทพระผมพระภาคเจา ตรสไวดแลว เปนตน, โย มคคะปากะปะรยตตวโมกขะเภโท, เปนธรรมอนจ าแนกเปน มรรค ผล ปรยต และนพพาน, ธมโม กโลกะปะตะนา ตะทะธารธาร, เปนธรรมทรงไวซงผทรงธรรม จากการตกไปสโลกทชว, วนทามะหง ตะมะหะรง วะระธมมะเมตง, ขาพเจาไหวพระธรรม อนประเสรฐนน, อนเปนเครองขจดเสยซงความมด ธมโม โย สพพะปาณนง สะระณง เขมะมตตะมง, พระธรรมใดเปนสะระณะอนเกษมสงสด ของสตวทงหลาย, ทตยานสสะตฏฐานง วนทาม ตง สเรนะหง, ขาพเจาไหวพระธรรมนนอนเปนทตงแหงความระลก องคทสอง, ดวยเศยรเกลา, ธมมสสาหสม ทาโส (ทาส), วะ ธมโม เม สามกสสะโร, ขาพเจาเปนทาสของพระธรรม, พระธรรมเปนนาย มอสระเหนอขาพเจา, ธมโม ทกขสสะ ฆาตา จะ วธาตา จะ หตสสะ เม, พระธรรมเปนเครองก าจดทกข และทรงไวซงประโยชนแกขาพเจา, ธมมสสาหง นยยาเทม สะรรญชวตญจทง, ขาพเจามอบกายถวายชวตน แดพระธรรม, วนทนโตหง (วนทนตหง) จะรสสาม, ธมมสเสวะ สธมมะตง, ขาพเจาผไหวอยจกประพฤตตาม ซงความเปนธรรมดของพระธรรม, นตถ เม สะระณง อญญง, ธมโม เม สะระณง วะรง, สระณะอนของขาพเจาไมม, พระธรรมเปนสะระณะอนประเสรฐของขาพเจา, เอเตนะ สจจะวชเชนะ วฑเฒยยง สตถสาสะเน, ดวยการกลาวค าสจจน ขาพเจาพงเจรญในพระศาสนา ของพระศาสดา, ธมมง เม วนทะมาเนนะ (วนทะมานายะ), ยง ปญญง ปะสตง อธะ,

ขาพเจาผไหวอยซงพระธรรม ไดขวนขวายบญใด ในบดน, สพเพป อนตะรายาเม มาเหสง ตสสะ เตชะสา. อนตรายทงปวง อยาไดมแกขาพเจา ดวยเดชแหงบญนน. หมอบกราบ กาเยนะ วาจายะ วะ เจตะสา วา, ดวยกายกด ดวยวาจากด ดวยใจกด, ธมเม กกมมง ปะกะตง มะยา ยง, กรรมนาตเตยนอนใด ทขาพเจากระท าแลว ในพระธรรม, ธมโม ปะฏคคณหะต อจจะยนตง, ขอพระธรรม จงงดซงโทษลวงเกนอนนน, กาลนตะเร สงวะรตง วะ ธมเม. เพอการส ารวมระวง ในพระธรรม ในกาลตอไป. ๕. สงฆานสสต (หนทะ มะยง สงฆานสสะตนะยง กะโรมะ เส.) สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา หมใด, ปฏบตดแลว, อชปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา หมใด, ปฏบตตรงแลว, ญายะปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา หมใด, ปฏบตเพอรธรรม เปนเครองออกจากทกขแลว, สามจปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาหมใด, ปฏบตสมควรแลว, ยะททง, ไดแกบคคลเหลานคอ. จตตาร ปรสะยคาน อฏฐะ ปรสะปคคะลา, คแหงบรษ ๔ ค, นบเรยงตวบรษได ๘ บรษ, เอสะ ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, นนแหละ สงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา, อาหเนยโย, เปนสงฆควรแกสกการะทเขาน ามาบชา, ปาหเนยโย, เปนสงฆควรแกสกการะทเขาจดไวตอนรบ,

ทกขเณยโย, เปนผควรรบทกษณาทาน, อญชะลกะระณโย, เปนผทบคคลทวไป ควรท าอญชล, อะนตตะรง ปญญกเขตตง โลกสสาต. เปนเนอนาบญของโลก, ไมมนาบญอนยงกวา ดงน ๖. สงฆาภคต (หนทะ มะยง สงฆาภคตง กะโรมะ เส.) สทธมมะโช สปะฏปตตคณาทยตโต, พระสงฆทเกดโดยพระสทธรรม, ประกอบดวยคณมความปฏบตดเปนตน, โยฏฐพพโธ อะรยะปคคะละสงฆะเสฏโฐ, เปนหมแหงพระอรยบคคลอนประเสรฐ แปดจ าพวก, สลาทธมมะปะวะราสะยะกายะจตโต, มกายและจต อนอาศยธรรมมศลเปนตน อนบวร, วนทามะหง ตะมะรยานะ คะณง สสทธง, ขาพเจาไหวหมแหงพระอรยเจาเหลานน อนบรสทธดวยด, สงโฆ โย สพพะปาณนง สะระณง เขมะมตตะมง, พระสงฆหมใด เปนสรณะอนเกษมสงสด ของสตวทงหลาย, ตะตยานสสะตฏฐานง วนทาม ตง สเรนะหง, ขาพเจาไหวพระสงฆหมนน อนเปนทตงแหงความระลก องคทสาม ดวยเศยรเกลา, สงฆสสาหสม ทาโสวะ (ทาสวะ), สงโฆ เม สามกสสะโร, ขาพเจาเปนทาสของพระสงฆ, พระสงฆเปนนาย มอสระเหนอขาพเจา, สงโฆ ทกขสสะ ฆาตา จะ วธาตา จะ หตสสะ เม, พระสงฆเปนเครองก าจดทกข และทรงไวซงประโยชนแกขาพเจา, สงฆสสาหง นยยาเทม สะรรญชวตญจทง, ขาพเจามอบกายถวายชวตน แดพระสงฆ, วนทนโตหง (วนทนตหง) จะรสสาม, สงฆสโสปะฏปนนะตง, ขาพเจาผไหวอยจกประพฤตตาม ซงความปฏบตดของพระสงฆ, นตถ เม สะระณง อญญง, สงโฆ เม สะระณง วะรง,

สรณะอนของขาพเจาไมม, พระสงฆเปนสรณะอนประเสรฐของขาพเจา, เอเตนะ สจจะวชเชนะ, วฑเฒยยง สตถ สาสะเน, ดวยการกลาวค าสจจน, ขาพเจาพงเจรญในพระศาสนา ของพระศาสดา, สงฆง เม วนทะมาเนนะ (วนทะมานายะ) ยง ปญญง ปะสตง อธะ, ขาพเจาผไหวอยซงพระสงฆ ไดขวนขวายบญใด ในบดน, สพเพป อนตะรายา เม, มาเหสง ตสสะ เตชะสา. อนตรายทงปวง อยาไดมแกขาพเจา ดวยเดชแหงบญนน. หมอบกราบ กาเยนะ วาจายะ วะ เจตะสา วา, ดวยกายกด ดวยวาจากด ดวยใจกด, สงเฆ กกมมง ปะกะตง มะยา ยง, กรรมนาตเตยนอนใด ทขาพเจาไดกระท าแลว ในพระสงฆ, สงโฆ ปะฏคคณหะต อจจะยนตง, ขอพระสงฆ จงงดซงโทษลวงเกนอนนน, กาลนตะเร สงวะรตง วะ สงเฆ. เพอการส ารวมระวง ในพระสงฆในกาลตอไป.

(จบค าท าวตรเยน) บทสวดมนตเสรมท าวตรเยน ๗. เขมาเขมสรณทปกคาถา ( หนทะ มะยง เขมาเขมะสะระณะทปกะคาถาโย ภะณามะ เส) พะหง เว สะระณง ยนต ปพพะตาน วะนาน จะ อารามะรกขะเจตยาน มะนสสา ภะยะตชชตา มนษยเปนอนมากแล, ถกภยคกคามแลว, ยอมถงภเขา ปา อาราม และรกขเจดย, วาเปนทพง เนตง โข สะระณง เขมง เนตง สะระณะมตตะมง เนตง สะระณะมาคมมะ สพพะ ทกขา ปะมจจะต ทพงนนแล, ไมเกษม, ทพงนนไมอดม, เพราะบคคลอาศยทพงนน, ยอมไมพนจากทกขทงปวงได โย จะ พทธญจะ ธมมญจะ สงฆญจะ สะระณง คะโต จตตาร อะรยะสจจาน สมมปปญญายะ ปสสะต สวนผใด, ถงพระพทธเจาพระธรรมและพระสงฆ วาเปนทพง, ยอมเหนอรยสจ ๔ ทกขง ทกขะสะมปปาทง ทกขสสะ จะ อะตกกะมง อะรยญจฏฐงคกง มคคง ทกขปะสะมะคามนง คอทกข, เหตใหเกดทกข, ความกาวลวงทกข, และอรยมรรคประกอบดวยองค ๘, อนใหถงความ

สงบระงบทกขดวยปญญาอนชอบ เอตง โข สะระณง เขมง เอตง สะระณะมตตะมง เอตง สะระณะมาคมมะ สพพะทกขา ปะมจจะตฯ ทพงนนแล, เปนทพงอนเกษม, ทพงนนอดม, เพราะบคคลอาศยทพงนน, ยอมพนจากทกขทงปวงได ฯ ๘. อรยธนคาถา (หนทะ มะยง อะรยะธะนะคาถาโย ภะณามะ เส) ยสสะ สทธา ตะถาคะเต อะจะลา สปะตฏฐตา ศรทธาในพระตถาคตของผใดตงมนอยางดไมหว นไหว

สลญจะ ยสสะ กลยาณง อะรยะกนตง ปะสงสตง และศลของผใดงดงามเปนทสรรเสรญทพอใจของพระอรยเจา

สงเฆ ปะสาโท ยสสตถ อชภตญจะ ทสสะนง ความเลอมใสของผใดมในพระสงฆ, และความเหนของผใดตรง

อะทะลทโทต ตง อาห อะโมฆนตสสะ ชวตง บณฑตกลาวเรยกเขาผนนวาคนไมจน, ชวตของเขาไมเปนหมน

ตสมา สทธญจะ สลญจะ ปะสาทง ธมมะทสสะนง, อะนยญเชถะ เมธาว สะรง พทธานะสาสะนง เพราะฉะนนเมอระลกไดถงค าสงสอนของพระพทธเจาอย, ผมปญญาควรกอสรางศรทธาศล ความเลอมใสและความเหนธรรมใหเนองๆ

๙. ภารสตตคาถา (น า) หนทะ มะยง ภาระสตตะคาถาโย ภะณามะ เส. (รบ) ภารา หะเว ปญจกขนธา, ขนธทง ๕ เปนของหนกเนอ, ภาระหาโร จะ ปคคะโล, บคคลแหละ เปนผแบกของหนกพาไป, ภาราทานง ทกขง โลเก, การแบกถอของหนก เปนความทกขในโลก, ภาระนกเขปะนง สขง, การสลดของหนกทงลงเสย เปนความสข, นกขปตวา คะรง ภารง, พระอรยเจา สลดทงของหนกลงเสยแลว,

อญญง ภารง อะนาทยะ, ทงไมหยบฉวยเอาของหนกอนอนขนมาอก, สะมลง ตณหง อพพยหะ, กเปนผถอนตณหาขนได กระทงราก, นจฉาโต ปะรนพพโต, เปนผหมดสงปรารถนาดบสนทไมมสวนเหลอ

๑o. โอวาทปาฏโมกขคาถา (หนทะ มะยง โอวาทะปาฏโมกขะคาถาโย ภะณามะ เส) สพพะปาปสสะ อะกะระณง การไมท าบาปทงปวง กสะลสสปะสมปะทา การท ากศลใหถงพรอม สะจตตะปะรโยทะปะนง การช าระจตของตนใหขาวรอบ เอตง พทธานะสาสะนง ธรรม ๓ อยางน, เปนค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย ขนต ปะระมง ตะโป ตตกขา ขนต คอความอดกลน, เปนธรรมเครองเผากเลสอยางยง นพพานง ปะระมง วะทนต พทธา ผรทงหลายกลาวพระนพพานวาเปนธรรมอนยง นะ ห ปพพะชโต ปะรปะฆาต ผก าจดสตวอนอยไมชอวาเปนบรรพชตเลย สะมะโณ โหต ปะรง วเหฐะยนโต ผท าสตวอนใหล าบากอยไมชอวาเปนสมณะเลย อะนปะวาโท อะนปะฆาโต การไมพดราย การไมท าราย ปาตโมกเข จะ สงวะโร การส ารวมในปาตโมกข มตตญญตา จะ ภตตสมง ความเปนผรประมาณในการบรโภค ปนตญจะ สะยะนาสะนง

การนอน การนง ในทอนสงด อะธจตเต จะ อาโยโค ความหมนประกอบในการท าจตใหยง เอตง พทธานะสาสะนง ธรรม ๖ อยางน, เปนค าสงสอนของพระพทธเจาทงหลาย

๑๑. ปจฉมพทโธวาทปาฐะ (หนทะ มะยง ปจฉมะพทโธวาทะปาฐง ภะณามะ เส.)

หนทะทาน ภกขะเว อามนตะยาม โว. ดกอนภกษทงหลาย บดน, เราขอเตอนเธอทงหลายวา, วะยะธมมา สงขารา, สงขารทงหลาย มความเสอมไปเปนธรรมดา อปปะมาเทนะ สมปาเทถะ, ทานทงหลาย, จงท าความไมประมาทใหถงพรอมเถด, ดวยความไมประมาทเถด อะยง ตะถาคะตสสะ ปจฉมา วาจา. นเปนพระวาจามในครงสดทาย ของพระตถาคตเจา.

๑๒. อะภณหงปจจะเวกขะณะปาฐะ (หนทะ มะยง อะภณหะปจจะเวกขะณะปะฐง ภะณามะ เส)

ชะราธมโมมห (มามห) เรามความแกเปนธรรมดา ชะรง อะนะตโต (ตา) เราไมลวงพนความแกไปไมได พะยาธธมโมมห (มามห) เรามความเจบไขเปนธรรมดา พะยาธง อะนะตโต (ตา) เราไมลวงพนความเจบไขไปได มะระณะธมโมมห (มามห) เรามความตายเปนธรรมดา มะระณง อะนะตโต (ตา) เราไมลวงพนความตายไปได สพเพห เม ปเยห มะนาเปห เรามความเนตาง ๆ และมความละเวน นานาภาโว วนาภาโว คอ เราจะตองพลดพรากจากของรกของชอบใจทงสน กมมสสะโกมห (กามห) เรามกรรมเปนของของตน กมมะทายาโท (ทา) เราจะตองรบผลของกรรม กมมะโยน เรามกรรมน ามาเกด

กมมะพนธ เรามกรรมเปนเผาพนธพวกพอง กมมะปะฏสะระโน (ณา) เรามกรรมเปนทพงทอาศย ยง กมมง กะรสสาม เราจกท ากรรมอนใดไว กลปยาณง วา ปาปะกง วา เปนบญหรอเปนบาป ตสสะ ทายะโท ภะวสสาม เราจกตองรบผลของกรรมนน อะภณหง ปจจะเวกขตพพง เราพงพจารณาเหนเนองๆ ดงน

อะยง กาโย อนวารางกายของเราน อะจรง วะตะ ไมนานหนอ อะเปตะ วญญาโน มวญญาณอนไปปราศแลว ฉฑโฑ เปนของสญเปลา อะธเสสสะต จกนอนทบ ปะฐะวง ซงแผนดน นรตถงวะ กะรงคะลง เปรยบประดจดงวาทอนฟนอนผไมมประโยชนเปนแท.

สงขารา อนวาสงขารท งหลาย อะนจจา วะตะ ไมเทยงหนอ อปปาทะวะยะ ธมมโน บงเกดขนแลวกยอมเสอมไป อปปชชตวา นรชฌนต บงเกดขนแลวกยอมดบไป เตสง วปะสะโมสโข พระนพพานเปนทดบเพลงกเลสและกองทกข เปนบรมสขอนใหญยง

สพเพ สตตา สตวทงหลายทงปวง มะรนตจะ มะรงสจะ มะรสสะเร ตายอยดวย ตายแลวดวย จกตายดวย ตะเถวาหง มะรสสาม เรากจกตายอยางนนเหมอนกน นตถเม เอตถะ สงสะโย ความสงสย ในเรองตายนไมมแกเรา

๑๓. วนทา

วนทาม พทธง สพพะเมโทสง ขะมะถะ เม ภนเต วนทาม ธมมง สพพะเมโทสง ขะมะถะ เม ภนเต วนทาม สงฆง สพพะเมโทสง ขะมะถะ เม ภนเต วนทาม อาราเม พทธะ เสมายง โพธรก ขง เจตยง สพพะเมโทสง ขะมะถะ เม ภนเต วนทาม ครอปชฌายาอาจารยะคณง สพพะเมโทสง ขะมะถะ เม ภนเต

วนทาม ภนเต ภะคะเต โลกะนาถง อะตตง เมโทสง อะนาคะตง เมโทสง ปจจปปนนง เม โทสง ขะมะถะ เม ภนเต สาธ สาธ อนโมทาม กายะกมมง วะจกมมง มะโนกมมง สพพะปาปง วนสสะต โยโทโส โมหะจตเตนะ พทธสมง ธมมสมง สงฆสมง ปะกะโต มะยา ขะมะถะ เม กะตง โทสง สพพะปาปง วนสสะต อามนตะยา ม โว ภกขะเว ปะฏเวทะยาม โว ภกขะเว ขะยะวะยะธมมา สงขารา อปปะมาเทนะ สมปาเทถาต อจเจวะมจจนตะนะมสสะเนยยง นะมสสะมาโน ระตะนตตะยง ยง ปญญาภสนทง วปลง อะลตถง ตสสานภาเวนะ หะตนตะราโย.

๑๔. เมตตา เมตตายะ ภกขะเว เจโตวมตตยา อาเสวตายะ ภาวตายะ พะหลกะตายะ ยานกะตายะ วตถกะ

ตายะ อะนฏฐตายะ ปะรจตายะ สสะมารทธายะ เอกาทะสานสงสา ปาฏกงขา กะตะเม เอกาทะสะ สขง สปะต สขง ปะฏพชฌะต นะ ปาปะกง สปนง ปสสะต มะนสสานง ปโย โหต อะมะนสสานง ปโย โหต เทวะตา รกขนต นาสสะ อคค วา วสง วา สตถง วา กะมะต ตวะฏง จตตง สะมาธยะต มขะวณโณ วปปะสทะต อะสมมฬโห กาลง กะโรต อตตะรง อปปะฏวชฌนโต พรหมะโลกปะโค โหต.

เมตตายะ ภกขะเว เจโตวมตตยา อาเสวตายะ ภาวตายะ พะหลกะตายะ ยานกะตายะ วตถตายะ อะนฏฐตายะปะรจตายะ สสะมารทธายะ อเมเอกาทะสานสงสา ปาฏกงขาต อทะมะ โวจะภะคะวา อตตะมะนา เต ภกข ภะคะวะโต ภาสตง อะภนนทนต.

๑๕. กรวดน าตอนเยน

อททสสนาธฏฐานคาถา (หนทะ มะยง อททสสะนาธษฐานะคาถาโย ภะณามะ เส)

บทท ๑

อมนา ปญญะกมเมนะ ดวยบญนอทศให อปชฌายา คณตตะรา อปชฌายผเลศคณ อาจะรยปะการา จะ แลอาจารยผเกอหนน มาตา ปตา จะ ญาตะกา ทงพอแมแลปวงญาต สรโย จนทมา ราชา สรยจนทรและราชา คณะวนตา นะราป จะ ผทรงคณหรอสงชาต พรหมะมารา จะ อนทา จะ พรหมมารและอนทราช โลกะปาลา จะ เทวะตา ทงทวยเทพและโลกบาล ยะโม มตตา มะนสสา จะ ยมราชมนษยมตร มชฌตตา เวรกาป จะ ผเปนกลางผจองผลาญ สพเพ สตตา สข โหนต ขอใหเปนสขศานตทกทวหนาอยาทกขทน ปญญาน ปะกะตาน เม บญผองทขาท าจงชวยอ านวยศภผล สขง จะ ตวธง เทนต ใหสขสามอยางลน ขปปง ปาเปถะ โว มะตง ใหลถงนพพานพลน

บทท ๒ เย เกจ ขททะกา ปาณา สตวเลก ทงหลายใด มะหนตาป มะยา หะตา ทงสตวใหญ เราห าหน เย จาเนเก ปะมาเทนะ มใชนอย เพราะเผลอผลน กายะวาจามะเนเหวะ ทางกายา วาจาจต ปญญง เม อะนโมทนต จงอนโมทนา กศล คณหนต ผะละมตตะมง ถอเอาผลอนอกฤษฏ เวรา โน เจ ปะมญจนต ถามเวร จงเปลองปลด สพพะโทสง ชะมนตะ เม อดโทษขา อยาผกไว

บทท ๓ ยงกญจ กสะลง กมมง กศลกรรม อยางใดหนง กตตพพง กรยง มะมะ เปนกจ ซงควรฝกใฝ กาเยนะ วาจามะนะสา ดวยกาย วาจา ใจ ตทะเส สคะตง กะตง เราท าแลว เพอไปสวรรค เย สตตา สญญโน อตถ สตวใด มสญญา เย จะ สตตา อะสญญโน หรอหาไม เปนอสญญ กะตง ปญญะผะลง มยหง ผลบญ ขาท านน สพเพ ภาค ภะวนต เต ทกๆ สตว จงมสวน เย ตง กะตง สวทตง สตวใดร กเปนอน ทนน ปญญะผะลง มะยา วาขาให แลวตามควร เย จะ ตตถะ นะ ชานนต สตวใด มรถวน เทวา คนตวา นเวทะยง ขอเทพเจาจงเลาขาน สพเพ โลกนห เย สตตา ปวงสตวในโลกย ชวนตาหาระเหตกา มชวต ดวยอาหาร มะนญญง โภชะนง สพเพ จงไดโภชนส าราญ ละภนต มะมะ เจตะสา ตามเจตนา ขออาณต

บทท ๔ อมนา ปญญะกมเมนะ ดวยบญนทเราท า อมนา อททเสนะ จะ แลอทศใหปวงสตว

ขปปาหง สละเภ เจวะ เราพลนไดซงการตด ตณหปาทานะเฉทะนง ตวตณหาอปาทาน เย สนตาเน หนา ธมมา สงชวในดวงใจ ยาวะ นพพานะโต มะมง กวาเราจะถงนพพาน นสสนต สพพะทา เยวะ มลายสนจากสนดาน ยตถะ ชาโต ภะเว ภะเว ทก ๆ ภพทเราเกด อชจตตง สะตปญญา มจตตรงและสตทงปญญาอนประเสรฐ สลเลโข วรยมหนา พรอมทงความเพยรเลศเปนเครองขดกเลสหาย มารา ละภนต โนกาสง โอกาสอยาพงมแกหมมารสนทงหลาย กาตญจะ วรเยส เม เปนชองประทษรายท าลายลางความเพยรจม พทธาธปะวะโร นาโถ พระพทธผบวรนาถ ธมโม นาโถ วะรตตะโม พระธรรมทพงอดม นาโถ ปจเจกะพทโธ จะ พระปจเจกะพทธสม สงโฆ นาโถตตะโร มะมง ทบพระสงฆทพงผยอง เตโสตตะมานภาเวนะ ดวยอานภาพนน มาโรกาสง ละภนต มา ขอหมมาร อยาไดชอง ทะสะปญญานภาเวนะ ดวยเดชบญทงสบปอง มาโรกาสง ละภนต มา อยาเปดโอกาสแกมาร (เทอญ)

วธการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ขนตอนแรกของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน คอ การยน ยนโดยเอามอไขวหลง มอขวา

จบขอมอขางซาย วางในระดบเอว ยนตวตรงและมองตรงไปขางหนา ไมตองเกรงท าตวใหผอนคลายเปนธรรมชาต แลวหลบตาลงชา ๆ จากนนใหก าหนดรตว รวาอยในอรยาบถยน ออกไปก าหนดจตอยกบปจจบนแลวเอาสตไวทกระหมอมไลลงมาเหมอนกบวาเอาจตส ารวจทวรางกาย แลวก าหนดในใจวายน พรอม ๆ กบเลอนจตใหมาอยทสะดอ แลวหยดและหายใจลก ๆ หนงครง จากนนคอย ๆ เลอนจตจากสะดอลงมาทปลายเทา พรอม ๆ กบก าหนดวา หนอ เปนหนงรอบ จากนนใหเลอนจตจากปลายเทาขนไปถงสะดอ พรอม ๆ กบก าหนดวา ยน แลวหยดหายใจลก ๆ หนงครง จากนนคอย ๆ เลอนจตจากสะดอขนไปทกระหมอมพรอม ๆ กบก าหนดวา หนอ เปนรอบทสอง ท าเชนนจนครบ 5 รอบ และเมอลง หนอ ครงสดทาย สตกจะไปอยทปลายเทา แลวส ารวมสตไวทปลายเทาผปฏบตตองคอยระวง อยาเอาจตไปไวทปลายจมก ไมตองไปกงวลเรองการหายใจ หรอไปตดตามลมหายใจ

เขา-ออก พยายามก าหนดปจจบนใหมากทสดเทาทท าได ส ารวมความคดไวกบตว อยาคดฟงซานออกไปขางนอก เมอก าหนดยนหนอครบหาครงแลวใหลมตาชา ๆ มองทปลายเทา

ขนตอนทสองของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน คอ การเดนจงกรม ใหส ารวมจตไวทปลายเทา ก าหนด ขวา ยางหนอ ในใจ ขณะก าหนดวา ขวา ใหยกสนเทาขวา สงจากพนประมาณ 2 นว การเคลอนไหวและการก าหนดตองไปพรอม ๆ กนจงจะไดปจจบน จากนนเลอนเทาขวาไปขางหนาชา ๆ พรอมกบก าหนดในใจวา ยาง วางเทาขวาลงบนพนพรอมกบก าหนดวาหนอ เมอเทาสมผสพน ก าหนดทเทาซาย ท าแบบเดยวกบเทาขวาดวยการก าหนดวา ซาย ยาง หนอ ขณะเดนแตละกาว เทาซายกบเทาขวาควรหางกนไมเกน 8 นว เพอชวยใหเกดความสมดลในการทรงตว เมอผ ปฏบตเดนจนสดทางแลวเทาท งสองกจะมาเคยงคกน ปลายเทาเสมอกนในทายน ศรษะตงตรง หลบตาก าหนด ยนหนอ หาครงดงทกลาวไวแลว จากนนใหก าหนดลมตา กมมองทเทา เตรยมก าหนดกลบ โดยก าหนดในใจวา กลบหนอ 8 ครง กลบหนอครงท 1 ใหหมนปลายเทาขวาไปทศขวามอ 45 องศา กลบหนอครงท 2 ใหยกเทาขางซายไปวางใกลกบเทาขวา กลบหนอ ครงท 3,4,5 ท าเหมอนครงท 1 ครง 4,5,6 ท าเหมอนครงท 2 ตามล าดบ เมอก าหนดกลบเสรจแลว เงยหนา ศรษะตงตรง หลบตา ก าหนด ยนหนอ 5 ครง ลมตา แลวปฏบตตอไป ขณะเดนจงกรมใหเดนชา ๆ และตามรการเคลอนไหวทกยางกาว ทอดสายตาลงไปทพนขางหนาหางออกไปพอประมาณ ขณะกมมองอาจปวดทคอและหลง เมอเกดอาการเชนน ใหมองไปขางหนา หางจากปลายเทาประมาณ 2 เมตร การท าเชนนนจะไมท าใหเสยการควบคมสมปชญญะและสงผลใหการนงมสมาธดยงขน สจธรรมจะปรากฏขนเมอจตไดจดจออยกบสมาธทดงลก เมอเราเดนจนครบเวลาทก าหนดแลว

การก าหนดเดนมระยะตาง ๆ 6 ระยะ ดงน ทา ยน ทากลบ

ทาเดน ระยะ 1 ขวายางหนอ ซายยางหนอ

ทาเดน ระยะ 2 ยกหนอ เหยยบหนอ

ทาเดน ระยะ 3 ยกหนอ ยางหนอ เหยยบหนอ

ทาเดน ระยะ 4 ยกซนหนอ ยกหนอ ยางหนอ เหยยบหนอ

ทาเดน ระยะ 5 ยกซนหนอ ยกหนอ ยางหนอ ลงหนอ ถกหนอ

ทาเดน ระยะ 6 ยกซนหนอ ยกหนอ ยางหนอ ลงหนอ ถกหนอ กดหนอ

ขนตอนทสามของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน คอ การนง เมอนงใหก าหนดสตไวทสะดอ หรอก าหนดหางจากสะดอขนมาไมเกน 2 นว เอาสตคอยตามรสงทเกดขน เมอหายใจเขาทองพองใหก าหนดวาพองหนอ เมอหายใจออกทองยบกก าหนดวา ยบหนอ เราก าหนดไปตามทมน

เกดขนจรง ๆ ถาเราเหนไมชดเจนกก าหนดรวาไมชด เมอเหน (การพองยบของทอง) ชดเจนแลวคอ พองหนอ เรากจะสามารถเพงและก าหนดการเกดขนของมนวา พองหนอ พองหนอ เมอทองยบ เรากก าหนดวา ยบหนอ ยบหนอ เราก าหนดไปตามทมนเกดขนจรง ๆ หามบงคบใหมนเกดหรอไปควบคมมนวาอะไรก าลงเกดขน ปลอยใหเปนไปตามธรรมชาตและก าหนดรการเกดขนของมน ปฏบตอยางนไปจนหมดเวลานง ซงก าหนดไวเทากบเวลาเดน เมอเสรจจากการเดนแลว ใหก าหนด ยนหนอ 5 ครง กอนแลวจงนง ขณะปลอยมอลงก าหนดวา ปลอยหนอ เมอแขนทงสองถกปลอยลงมาแลว จงคอย ๆ ยอตวลงเพอจะนงก าหนดวา ลงหนอ เมอมอสมผสพน ก าหนดวา ถกหนอ คกเขาลงชา ๆ ก าหนดวา คกเขาหนอ เมอคเขาลงบนพนแลว ใหเคลอนไหวชา ๆ ในทานง ก าหนด นงหนอ เพอจะนงในทาขดสมาธ งอเขาซายและไขวเทาไปทางขวา งอเขาขวาและวางเทาขวาไวบนนองขางซาย วางมอขวาทบมอซาย หนาและศรษะตงตรง หลบตาลงชา ๆ พยายามเพงสตใหตอเนองและไดปจจบน จากนนใหก าหนดทสะดอและบรเวณรอบๆสะดอประมาณ 2 นว ทงซาย-ขวา บน-ลาง ก าหนดดการเคลอนไหวของทอง การพองและการยบ เมอหายใจเขาลก ๆ ทองจะคอย ๆ พองขน และเมอหายใจออกยาว ๆ ทองจะคอย ๆ ยบลง เมอเรารอาการพองยบแลว ใหเอาจตไวทสะดอและเฝาดอาการพองยบของทอง ใหพจารณาเฉพาะอาการเคลอนไหวของทองเทานน

แนวคดเกยวกบการชน าตนเอง

การเรยนรโดยชน าตนเอง (Self-directed Learning) ชยฤทธ โพธสวรรณ (2544) รวบรวมแนวคดของนกคด นกวชาการทไดกลาวถงการ

เรยนรโดยชน าตนเองไวหลายทาน ดงน โนรส (Knowles, 1975) ใหความหมายของการเรยน รแบบชน าตนเองวา เปน

กระบวนการทบคคลคดรเรมเอง ในการวนจฉยความตองการในการเรยนร ก าหนดจดมงหมาย เลอกวธการเรยนจนถงการประเมนความกาวหนาการเรยนรของตวเอง

โนรส (Knowles, 1975) ใหขอคดเกยวกบการเรยนรโดยการชน าตนเอง สรปไดดงน 1. ผทเรมเรยนรดวยตนเอง จะเรยนรไดมากกวาและดกวาผทรอรบจากผอน ผเรยนท

เรยนรโดยชน าตนเองจะเรยนอยางตงใจ อยางมจดมงหมายและอยางมแรงจงใจสง นอกจากนนยงใชประโยชนจากการเรยนรไดดกวาและยาวนานกวาผทรอรบความร

2. การเรยนรโดยชน าตนเอง สอดคลองกบการจตวทยาพฒนาการ กลาวคอ เดกตามธรรมชาตตองพงพงผอนและตองการผปกครองปกปองเลยงดและตดสนใจแทน เมอเตบโตเปนผใหญกพฒนาขนใหมความอสระ พงพงจากภายนอกลดลง และเปนตวเองจนมคณลกษณะการชน าตนเอง

3. นวตกรรมใหม รปแบบของกจกรรมการศกษาใหม เชน หองเรยนแบบเปดศนยการเรยนร Independent Study เปนตน เปนรปแบบของกจกรรมการศกษาทเพมบทบาทของผเรยนใหผเรยนรบผดชอบกระบวนการเรยนรของตนเองมากขน โดยชน าตนเองเพมมากขน

4. การเรยนรโดยชน าตนเองเปนลกษณะการเรยนรเพอความอยรอดของมนษยตามสภาพความเปลยนแปลงทเกดขนตลอดเวลาและทวความรวดเรวมากขน ตามความกาวหนาของเทคโนโลย การเรยนรโดยการชน าตนเองเปนกระบวนการตอเนองตลอดชวตของมนษยโลก

บรอคเคท และ ไฮมสตรา (Brockett & Hiemstra, 1991) สรปประเดนทอาจยงมผเขาใจผดพลาด เกยวกบแนวคดการเรยนรโดยชน าตนเอง ดงน

1. การชน าตนเองเปนคณลกษณะทมอยในทกคน เพยงแตจะมมากหรอนอยเทานน ขนอยกบสถานการณการเรยนร

2. บทบาทของผเรยน คอ มความรบผดชอบในการเรยนรเปนหลกใหญและเปนผทตดสนใจวางแผนและเลอกประสบการณการเรยนร การด าเนนการตามแผนการประเมนความกาวหนาของการเรยนร ทงหมดนอาจเกดขนตามล าพงหรอเกดในกลมผเรยนกลมเลกหรอกลมใหญทผเรยนจะรวมรบผดชอบในการเรยนรของเขา

3. ค าวาการชน าตนเองในการเรยนรหรอการเรยนรโดยการชน าตนเองจะเนนความรบผดชอบของผ เรยนและเชอในศกยภาพทไม สนสดของมนษย (Never-Ending Potential of Human)

4. การชน าตนเองในการเรยนร กอใหเกดผลดานบวกของการเรยนร ตวอยางเชน ผเรยนจดจ าไดมากขน เกดความสนใจในการเรยนรอยางตอเนองและสนใจในเนอหามากขนมทศนคตทเปนบวกตอผสอนมากขน มนใจในความสามารถเรยนรไดของตนเองมากขน

5. กจกรรมการเรยนรโดยการชน าตนเองมหลากหลายรแบบ เชน การอาน การเขยน การเสาะหาความรโดยการสมภาษณ ทศนศกษา การศกษาเปนกลม การแลกเปลยนความคดเหนกบผเชยวชาญหรอผสอน การหาความรโดยใชคอมพวเตอรหรอแมกระทงการเรยนจากสอ เชน ชดการเรยน ชดกจกรรม โปรแกรมการเรยน โปรแกรมการเรยนของคอมพวเตอร รวมทงสอชวยการเรยนรในรปอน ๆ

6. ในการเรยนรโดยการชน าตนเองทประสบผลส าเรจ ผอ านวยความสะดวกจะตองมบทบาทในการรวมปรกษา แลกเปลยนความคด เปนแหลงความรตามทผเรยนตองการมความสมพนธอนดกบผเรยน มสวนรวมในการถายโอนบทบาทการเรยนการสอนและสนบสนนใหผเรยนคดอยางแตกฉาน (Critical Thinking)

7. การชน าตนเองเปนสงทมคณคา เปนวธทผเรยนมอสระในการแกปญหาซงไมจ ากดวาจะเกดขนในสภาพแวดลอมทเปนประชาธปไตยเทานน

8. การเรยนรโดยการชน าตนเองสามารถเกดขนไดในประชาชนทกหมเหลาไมจ ากดพยงกลมใด เชอชาตใดเทานน

9. หากผสอนใหความไววางใจแกผเรยน ผเรยนสวนใหญจะเรยนรอยางเตมทและทมเทในการเรยนรเพอคณภาพ

10. การเรยนรโดยการชน าตนเอง ไมสามารถแกปญหาในการเรยนรไดทกปญหาในบางกรณอาจมขอจ ากดบาง เชน ในบางสงคมและวฒนธรรม

องคประกอบของการเรยนรโดยชน าตนเอง รอคเคท และไฮมสตรา (Brockett and Hiemstra, 1991) เสนอองคประกอบเพอความเขาใจใน

กรอบแนวคดของการชน าตนเองในการเรยนรของผใหญ (Self-Direction in Adult Learning) โดยเรยกวา The PRO Model , The Personal Responsibility Orientation โดยมรายละเอยดดงน

The Personal Responsibility Orientation , (PRO) Model 1. ความรบผดชอบในตวบคคล (Personal Responsibility) หมายถง การกระตนเพอให

เกดความตระหนกในความจะเปนทจะตองมการเรยนรและสงเสรมใหผเรยนมความรบผดชอบในตนเองในการทจะตดสนใจเรยนร การวางแผนการเรยนร การด าเนนงานและการประเมนตนเองในการเรยนร

2. ผเรยนทมลกษณะชน าตนเอง (Learner Self-Direction) หมายถง คณลกษณะเฉพาะตวหรอบคลกภาพของผเรยนทเออและสนบสนนใหเกดการเรยนรโดยการชน าตนเองซงเปนลกษณะเฉพาะทเกดจากภายในตวของผเรยนเอง

3. การเรยนรโดยการชน าตนเอง (Self-Directed Learning) หมายถง กจกรรมทเกดขนในการเรยนรโดยการชน าตนเอง ซงอาจเกดจากการจดการของผสอนหรอการวางแผนการเรยนรของผเรยนเอง แตความส าคญของผสอนนนจะเปนเพยงผคอยชวยเหลอ แนะน า เสนอแนะหรออ านวยความสะดวกในการเรยนรเทานน สวนการด าเนนกจกรรมการเรยนทงหมดนนจะเปนการด าเนนการโดยผเรยนทงสน

4. ปจจยแวดลอมทางสงคม (The Social Context) หมายถง การค านงถงสภาพแวดลอมทางสงคมของผเรยนซงผเรยนยงคงสภาพความเปนอยจรงในสงคม เชน สภาพครอบครว การท างาน สงแวดลอม ฯลฯ

กระบวนการเรยนรโดยการชน าตนเอง ชยฤทธ โพธสวรรณ (2544) เสนอแนวคดของ โนรส (Knowles, 1975) ทไดอธบายถง

กระบวนการของการชน าตนเอง (Self - Direction) วาประกอบดวย 1. เกดจากความรเรมในตวของบคคลโดยจะมความชวยเหลอจากคนอนหรอไมกตาม 2. วเคราะหความตองการในการเรยนร 3. คดวธการในการเรยนรเพอไปยงจดมงหมาย 4. เลอกแหลงทรพยากรเพอการเรยนร 5. เลอกและด าเนนการตามวธการและยทธศาสตรในการเรยนร 6. ท าการวดและประเมนผลการเรยนร รปแบบการเรยนรโดยการชน าตนเอง กรฟฟน (Griffin, 1983) แบงรปแบบการเรยนรโดยการชน าตนเองออกเปน 5 รปแบบ

ดงน 1. รปแบบการเรยนรโดยใชสญญาการเรยนร (Learning Contract) เปนเครองในการ

เรยนดวยตนเองตามแนวความคดการเรยนเปนกลมของโนลส (The Knowles Group Learning Stream)

2. รปแบบการใชโครงการเรยนร (Learning Project) เปนตวบงชการมสวนในการเรยนรดวยการชน าตนเองตามแนวคดโครงการเรยนแบบผใหญของทฟ (The Tough Adult Learning Project Stream)

3. รปแบบการใชบทเรยนส าเรจรป (Individualized Program Instruction) ตามแนวคดของสกนเนอร (Skinner) แตเปนการเรยนรทเกดจากการน าของคร (Teacher-Directed Learning)

4. รปแบบทไมใชการจดการเรยนการสอนทวไป (Non-Traditional Institutional) ไดแกกลมผเรยนทเรยนโดยสมครใจ หวงทจะไดความร เชน การศกษาทจดขนส าหรบบคคลภายนอกใหไดรยประกาศนยบตร การศกษาทเปนหนวยประสบการณชวต เปนตน

5. รปแบบการเรยนรประสบการณชวต (Experiential Learning) เบาวด (Boud) และ ชยฤทธ โพธสวรรณ (2544) สรปรปแบบการเรยนรโดยการชน า

ตนเองไววาม 5 รปแบบดงน 1. การเรยนรแบบใชสญญาการเรยนร (Learning Contracts) การเรยนแบบนผ เรยน

วางแผนโดยเขยนสญญาเปนลายลกษณอกษร รวมทงวธการวดประเมนผลซงจะมการตรวจสอบความถกตองของผลงานกบเปาหมายทก าหนดไวในสญญาจากผรวมงาน

2. การเรยนแบบการท างานตวตอตว (One-To-One Learning) การเรยนแบบนผเรยนท างานเปนคชวยอ านวยความสะดวกซงกนและกนในการท างาน

3. การเรยนแบบวางแผนการท างานโดยผเรยน (Student Planned Courses) การเรยนแบบนนกเรยนท างานเปนกลมในการรเรมโครงการและน าสการปฏบต

4. การเรยนแบบมระบบสนบสนนจากเพอน (Peer Support Systems) การเรยนแบบนผเรยนทเรมใหมไดรบความชวยเหลอจากผเรยนทมประสบการณมากกวา

5. การเรยนแบบรวมมอกนประเมน (Collaborative Assessment) การเรยนแบบนผเรยนรวมมอกนก าหนดเกณฑในการประเมน และตดสนผเรยนดวยกน

พอสรปไดวาเรมจากการเรยนรตวเองโดยใชวธการ กระบวนการและรปแบบตาง ๆ จากแหลงเรยนรทหลากหลายแลวท าการวดผลประเมนผล

แนวคดเกยวกบภาวะผน าตนเอง (Self-leadership)

ภาวะผน าตนเอง (Self - leadership) ตามทศนะ ของ Sims and Lorenzi (1992, อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2556, 97) ถอวาเปนปรชญาการจดการ (Management Philosophy) ทใชกลยทธดานพฤตกรรมศาสตรและทางดานจตใจ (Behavioral and Cognitive Strategies) ท เปนระบบ (Systematic) เพอใหพนกงานน าตนเอง (Leading Themselves) ทกอใหเกดผลการปฏบตงานและประสทธภาพทสงกวา (Higher Performance and Effectiveness) ปรชญาการจดการนจะกระตนใหพนกงานพฒนางานของตนเองและจดล าดบความส าคญในงานให สอดคลองกบเปาหมายองคกร ขณะท Bryant and Kazan (2012) เหนคลายกนวาภาวะผน าตนเอง เปนการปฏบตตนเองหรอน าตนเอง (Leading Self) อยางตงใจเพอใหมอทธพลตอการคด ความรสก และพฤตกรรมใหบรรลในวตถประสงคทตนเองคาดหวง

คาทรอน (Catron, 2013) อางถงใน วโรจน สารรตนะ, 2557, 99) ใหทศนะวาภาวะผน าเรมตนทตวเราเอง (Leadership Begins With Yourself) เปนตวเราทไดใชเวลากบตวเราเองมากกวาคนอน ๆ เปนตวเราเองทมอทธพตอตนเองมากกวาจากคนอน ๆ และเปนตวเองทมสวนสนบสนนตอความกาวหนาของเราเองมากกวาคนอน นอกจากนน ยงมขอเทจจรงบางประการทแสดงใหเหนถงความส าคญของการน าตนเอง เชน ไมมใครใสใจตอการพฒนาตนเองมากกวาตวเราเอง เราไมสามารถจะรอใหใครมาน าเราได ไมมใครเปนหนภาวะผน าของเรา ไมมใครรบผดชอบตอการพฒนาภาวะผน าของเรา เปนตน โดยทคาทรอน (Catron, 2013) ใหขอคดเพอพฒนาภาวะผน าตนเองไว 3 องคประกอบ ดงน

1. บคลกลกษณะ 1.1 คณเปนใครแมในขณะทไมมใครก าลงมอง 1.2 ใสใจตอสขภาพทางจตใจและอารมณ 1.3 คาดหวงจากตนเองมากกวาจากคนอน 1.4 แสวงหาอยางไมหยดย งถงบคลกลกษะทมคณภาพทตองการจรงๆ

2. วนย 2.1 มงใหเกดการกระท า 2.2 ก าหนดเปาหมายใหตนเองในทกกรณ 2.3 รเรม 2.4 ผน าคอผอาน อานอยางเขมขน 2.5 เปนผเรยนรตลอดชวต และคลงไคลในเรองน 2.6 ลอมรอบตวเองดวยทปรกษาและผคนทฉลาดกวา

3. ความตระหนกในตนเอง 3.1 รจดออนจดแขงของตนเอง 3.2 แสวงหาค าปรกษา 3.3 มพเลยง 3.4 ประเมนสงทตนเองยากเปน (ดหรอไมด) ในทกสถานการณ พอสรปไดวาภาวะผน าตนเอง (Self Leadership) เรมตนจากตวเอง ตระหนกถงคณคา

รจดแขงจดออนของตนเอง เปนผทบรหารตนเอง บรหารความสมพนธ เรยนรตลอดเวลา แสวงหาความร มวนยและรบค าปรกษาจากผรเพอทจะพฒนาตนเองสความส าเรจ งานวจยทเกยวของ

อลศา รมดสต (2555) กลาววา กจกรรมดานปฏบตวปสสนากรรมฐาน ถอเปนกจกรรมหลกและทส าคญทสดของสมาคม เพอใหสมาชกและบคคลทวไปไดมโอกาสฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานในแนวทางทไดผลด เพอเพมคณภาพชวตจงเปนทนยมของคนทวไปเปนอนมาก ไดแก หลกสตรพฒนาจตใหเกดปญญา และสนตสข โดยคณแมสร กรนชย หลกสตรเจรญสต หลกสตรวปสสนาสายพทโธ หลกสตรวปสสนาส าหรบพระสงฆ หลกสตรวปสสนาส าหรบเยาวชน โดยพระวปสสนาจารยและวทยากรททรงคณวฒ โดยยดหลกมหาสตปฏฐาน 4 และมกจกรรมดานปรยตเพอสงเสรมความรและความเขาใจทถกตองทางพระพทธศาสนา เชน โครงการศกษา

พระอภธรรม บรรยายพระไตรปฏกและการสอนภาษาบาล เปนการเสรมศรทธาของผปฏบตวปสสนาใหมนคงยงขน

แรงจงใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ดานสขภาพจต อยในระดบมากทสด รองลงมาคอ ดานความเชอทางศาสนาและดานกาย ผลการทดสอบสมมตฐาน พบวา เพศ อาย ระดบการศกษา อาชพ และประสบการณการปฏบตวปสสนาทแตกตางกน เปนปจจยตอแรงจงใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานแตกตางกน สถานภาพและรายไดทแตกตางกน ไมเปนปจจยตอแรงจงใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานทแตกตางกน

พระชยพร จนทว โส (จนทวงษ) (2555) เขยนไวในวทยานพนธเรอง ศรทธาในการปฏบตวปสสนาภาวนา ตามแนวสตปฏฐานส ศรทธาตามรปศพท หมายถง ความเชอในทางพระพทธศาสนาเปนศรทธาทตางจากศรทธาจากความหมายโดยทวไป ในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทไดแสดงศรทธาไว 2 ประการ คอ ศรทธาทประกอบดวยปญญา กบ ศรทธาทไมประกอบดวยปญญา ศรทธาในปญญาจะพฒนาคน โดยการเจรญวปสสนาภาวนาศรทธาหมายถง อธโมกข ทเปนทางผานของผไดเรมเขาสวปสสนาญาณจดทมความส าคญของศรทธาคอการพฒนาไปสความพนทกขคอ ตองใชสตปฏฐานส ซงเปนแนวทางในการแกไขปญหาเรองความเชอทหลงงมงาย ผปฏบต พงเจรญในหลกสตปฏฐานส เมอเกดปญญาหยงรในรปนามทมความแปลกประหลาดอศจรรย เชน แสงสวาง ญาณร มสตคมชด มปต เปนพเศษ มความเพยร มความตงมน ความสข ความวางเฉย ความยนด ในสภาวธรรมตาง ๆ กปกใจเชออยางแรงกลา เพราะไมเคยพบเจอในสภาวะตาง ๆ ความจรงศรทธากบอธโมกขความแตกตางกนโดยองคธรรมคอ ตวหนงเปนสทธาเจตสก อกตวหนงเปนอธโมกข หมายความวา ศรทธา มลกษณะผองใส เปนสภาวะทเชอมนในคณงามความด เพราะเปนศรทธาทอยในกลมของเจตสกทดงาม คอ มความเชอในศล สมาธและปญญา ความส าคญของศรทธาคอ การพฒนาไปสความพนทกข ไดแก เปนพระอรยะบคคลระดบพระโสดาบนเปนเบองตน เชน ศรทธานสารบคคล ผแลนไปตามศรทธาและศรทธาวมต ผหลดพนดวยศรทธา เพราะเขาใจอรยสจไดถกตอง จงเหนวาศรทธาทงหมด มปญญาคอยประคบประคองเอาไวไมใหหลดออกไปนอกกรอบของพระพทธศาสนา โดยเฉพาะศรทธาในพระรตนตรย วชญาภา เมธวรฉตร (2558) เขยนไวในวทยานพนธเรอง รปแบบการพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธของมหาวทยาลยราชภฏภาคเหนอตอนลาง 2 การพฒนาทรพยากรมนษยสายวชาการของมหาวทยาลยราชภฏภาคเหนอตอนลาง 2 ในดานการฝกอบรม มวทยากรภายในและภายนอกใหความรดานการศกษา สนบสนนการศกษาตอของบคลากรในระดบทสงขนเพมศกยภาพ ในการท างาน และในดานการพฒนา มการสงเสรมและสนบสนนใหบคลากรพฒนางานของตนเอง พฒนาใหบคลากรมความร ความสามารถ สวนการพฒนาทรพยากรมนษยตามลกษณะ 5 ดาน คอ ดาน

บคลกภาพ ดานวชาการ ดานทกษะ ดานเจตคต ดานความคดสรางสรรค บคลากรมบคลกภายนอกทด และเปนแบบอยางทด มความเปนผน าทางวชาการ บคลกภายใน เปนคนทมจตใจทดงาม มเจตคตทด เปนคนใจเยน อารมณด มทศนะคตทด มองโลกในแงด การพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธ ดานศลสงเสรมใหบคลากรมความรบผดชอบตอหนาทการงานอยางเตมทมการจดอบรมถอศลและปฏบตธรรมประจ าป การฝกอบรมขนศล คอ ฝกกาย วาจา ขนสมาธ คอ ฝกจตใจ ขนปญญา คอ ฝกองคความร ในการพฒนา ดานสมาธ มการสงเสรมใหบคลากรท าสมาธใหจตใจมความสงบสขกอนปฏบตงานอยเสมอ ดานปญญา สนบสนนใหบคลากรปฏบตงาน โดยใชหลกความเหนชอบ และคดชอบในการท างาน รปแบบการพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธของมหาวทยาลยราชภฏภาคเหนอตอนลาง 2 พบวา การพฒนาทรพยากรมนษยในดานศล (B = Behavior) เนนไปทการพฒนาพฤตกรรมทางกายและวาจา การพฒนาทรพยากรมนษยดานศลกอใหเกด ทกษะ และมบคลกภาพทด การพฒนาทรพยากรมนษยดานสมาธ หรอ การพฒนาจตใจ (M = Mind) การพฒนาทรพยากรดานสมาธยงกอใหเกด เจตคตทดในการท างาน การพฒนาดานปญญา หรอ การพฒนาดานความร (W = Wisdom) เปนการพฒนาทรพยากรมนษยในขนสงสดและมความส าคญสงสด ปญญา น ามาใชกบ ความรทางวชาการ และความคดสรางสรรค เพราะตองใหเกดความรบร และจะตองมความคดสรางสรรคจะไดรปแบบจากการสงเคราะห (Synthesis Model) การพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธ Buddhist Human Resource Development (BHRD) สเมธ โสฬศ (2555) เขยนไวในวทยานพนธเรอง เครองมอจ าแนกจรตทเหมาะสมในการเจรญสตปฏฐาน สตปฏฐานเปนธรรมะทมความส าคญสงสดหมวดหนง เปนทางสายเอกสายเดยวทมงสนพพาน โดยไดรวบรวมแนวทางในการเจรญสตทเหมาะสมกบทกจรตพบวาการเจรญสตปฏฐานเพยงหมวดเดยวหรอหมวดยอยเดยวกท าใหบรรลธรรมได ไมจ าเปนตองท าใหครบหมวดและพบวา สตปฏฐานส แตละหมวดเหมาะส าหรบคน 4 ประเภท คอ 1) คนประเภทตณหาจรตมปญญาไมแกกลา เหมาะกบการเจรญกายานปสสนาสตปฏฐาน 2) คนประเภทตณหาจรตมปญญาแกกลา เหมาะกบการเจรญเวทนานปสสนาสตปฏฐาน 3) คนประเภททฏฐจรตมปญญาไมแกกลาเหมาะกบการเจรญจตตานปสสนาสตปฏฐาน 4) คนประเภททฏฐจรตมปญญาแกกลาเหมาะกบการเจรญธรรมานปสสนาสตปฏฐาน การจ าแนกคนเปนประเภทตาง ๆ ในพระพทธศาสนานน สามารถจ าแนกได 3 แนวทางหลกคอ แนวทางจรต 6 เปนการจ าแนกเพอการเจรญสมถกรรมฐาน แนวทางจรต 2 เปน การจ าแนกเพอการเจรญสตปฏฐาน และแนวทางอน ๆ ใชเพอประโยชนในการวางแนวทางและวธสอนธรรมะ จรต มสาเหตมาจากความเคยชนในอดต แตสามารถปรบเปลยน โดยการฝกฝนได กรรมฐานทเหมาะกบจรตจะตองท าใหเกดความสบาย เปนทพงพอใจของผฝกและเมอฝกแลวเกดความสข ซงเปนเหตใหจตตงมนเปนสมมาสมาธไดงายและเมอจตตงมนดแลว ยอมเปนเหตให

เกดปญญารแจงธรรมไดในทสด จงสงเคราะหความรจากเรองสตปฏฐานและเรองจรตน ามาสรางเครองมอจ าแนก จรตทเหมาะสมในการเจรญสตปฏฐาน โดยมการสรางเครองชวดขน 3 ชดคอเครองชวดจรต 2 เครองชวดความแกกลาของปญญา และเครองชวดจรต ซงชวยใหผปฏบตหาแนวทางการเจรญสตปฏฐานทเหมาะสมกบตนเองและน าสตปฏฐานมาประยกตใชเจรญเนอง ๆ ใน ชวตประจ าวนเพอใหไดผลอยางมประสทธภาพมากทสด พระมหาอสรกานต ฐตป ญโญ (ไชยพร) (2558) เขยนไวในวทยานพนธเรอง การพฒนาทนมนษยตามแนวทางสตปฏฐานส ของมหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย การพฒนาทนมนษยคอการใหบคลากรมอตลกษณเหมาะกบความเปนมหาวทยาลยสงฆ มการพฒนาทางดาน คณธรรมจรยธรรมควบคกนไปกบความรทางดานวชาการและการปฏบตงานตามวชาชพการ เสรมสรางใหบคลากรมความรความสามารถตามหลกบรหารสถาบนอดมศกษาทว ๆ ไปไมวาจะเปน เรองระบบและกลไกการบรหารการศกษาตามเกณฑมาตรฐานของส านกงานคณะกรรมการอดมศกษาตามเกณฑมาตรฐานหลกสตรเรองบรหารงานบคคลและการพฒนาทศนคต พฒนาทกษะ และพฒนาความร แนวคดทฤษฎมนษยนยมและหลกพทธธรรมเกยวกบการพฒนาทนมนษยเปนไปในทศทางเดยวกน คอเชอในศกยภาพความสามารถของมนษย เชอวามนษยมศกยภาพในตนเอง มนษยพรอมทจะพฒนาได มนษยประเสรฐเพราะการฝกฝนพฒนาและมนษยมความจ าเปนตองพฒนา เพราะหากไมพฒนาอาจมชวตอยไมรอดและอาจเปนโทษภยแกสรรพชวตและสงแวดลอม ผบรหารตองมงเนนกระบวนการทเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษยภายในองคกรอยางเตมความสามารถ โดยใชทงกลยทธและทกษะเพอพฒนาทรพยากรมนษยทมอยไดอยางมประสทธภาพ มการวางแผนอยางเปนระบบตอเนองเพอจดการใหมการพฒนาขดความสามารถการปฏบตงานของพนกงานและประสทธภาพในการด าเนนงานขององคการ โดยใชวธการฝกอบรม จดกจกรรมทเสรมสรางและเปลยนแปลงพฤตกรรม ของทรพยากรมนษยใหเปนบคคลทมความร ความสามารถ ทกษะและประสบการณในการปฏบตงานไดดยงขน รวมท งมทศนคตทดตอหนาท ความรบผดชอบ อนจะท าใหงานมประสทธภาพมากยงขนทงในปจจบนและในอนาคต หลกธรรมทน ามาใช คอ ไตรสกขา, ภาวนา ๔, สตปฏฐาน ๔, และสปปรสธรรม ๗ การพฒนาทนมนษยตามแนวสตปฏฐาน ๔ ของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย โดยภาพรวมทง ๔ ดาน ดานกาย, มการใหความร การฝกอบรมใหอยในธรรมชาตและสงแวดลอมทด เอออ านวยตอการพฒนาสามารถน าองคกรไปสความส าเรจตามวตถประสงค ดานเวทนา, มความรสกหรอเสวยอารมณทปรากฏในขณะ ปฏบตท งทางกายและทางใจแสดงออกถงความเปนผน าในการเปลยนแปลงสามารถปรบตวไดด สามารถสอสารใหเหนทศทางขององคกรอยางชดเจน ดานจต, มการก าหนดรจตในทไกลหรอใกล สนบสนนพฒนาภาวะผน าของบคลากรทกระดบ ใหแสดง

ศกยภาพการท างานอยางเตมความสามารถ สงเสรมใหคดคนวธการในการแกปญหาการท างานและดานธรรมมการก าหนดรธรรมารมณอาศย ความเพยรมสตระลกรอยทกขณะ เกดความเอออาทรตอผใตบงคบบญชาและตดสนปญหาดวยความยตธรรม เสรมสรางขวญก าลงใจในการสรางผลงานทมคณภาพ และมความเปนน าหนงใจเดยวกนใน ฐานะสมาชกของมหาวทยาลย วนทนา เนาววน (2558) เขยนไวในวทยานพนธเรอง การพฒนาภาวะผน าตามหลกพทธธรรมของบคลากร โรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา กลม 3 วาดานผ บรหารม คณลกษณะภาวะผน าตามหลกพทธธรรมดาน หลกปาปณกธรรม 3 รองลงมาคอสงฆโสภณสตร อนดบทสามคอคณธรรม อนาถบณฑกะเศรษฐ และดานภาวะผน าการเปลยนแปลง กระบวนการและวธการพฒนาภาวะ ผน าทมผลตอการท างานอยางมประสทธภาพ ประกอบดวยการเขารบการอบรมสมมนาภาวะผน าการศกษาดงาน โรงเรยนพระปรยตธรรมทมการบรหารจดการทดและมผน าทไดรบ การยกยอง เชดชเกยรตหรอเปนทรจกกนดและการกระจายอ านาจภาวะผน าในลกษณะการประสานความรวมมอ สภาพปญหาทวไปและคณลกษณะภาวะผน าบคลากรขาดความมนคงในวชาชพคร สวสดการ ไมเทาเทยมบคลากรภาครฐ อตราการเขาออกบอยท าใหขาดความตอเนองในการปฏบตงาน ดาน งบประมาณ งบประมาณหลกของโรงเรยนมาจากคางบอดหนนเฉลยรายหวตอนกเรยน เมอนกเรยน มจ านวนนอยจงท าใหมงบประมาณหมนเวยนนอย ซงเปนปญหาอปสรรคในการบรหารจดการ และดานการบรหารงานของผ บรหาร ผ บรหารหลกคอเจาอาวาสแมจะมคณะกรรมการบรหาร แตมภารกจสงฆมาก จงท าใหการบรหารขาดความคลองตว และคณลกษณะภาวะผน าของผบรหาร โรงเรยนพระปรยตธรรมพบวา มความเสยสละ ความเออเฟอ เมตตา กรณา มวสยทศน มมนษยสมพนธ มความรบผดชอบ ความทมเทในการท างาน และการบรหารงานแบบมสวนรวม สวนรปแบบการพฒนาคณลกษณะภาวะผน าของผบรหารโรงเรยนพบวาอนดบแรก หลกธรรมดานหลกปาปณกธรรม 3 ในดานจกขมา (การมวสยทศนทด) ดานวธโร (ดานความช านาญ ในงาน ความเปนมออาชพ) และดานนสสยสมปนโน (การสรางความสมพนธ ความเขาใจอนด ตลอดจนการสรางสรรคทางสงคม โดยอาศยทกษะดานมนษยสมพนธ ) รองลงมาคอสงฆโสภณสตร ดานวสารโท (เปนผแกลวกลา เปนผองอาจในการเผชญปญหาตาง ๆ ทเกดขน) ดานวนโต (เปนผ มระเบยบวนยด มความเรยบรอยในกจการงานทไดรบมอบหมาย) ดานวยตโต (การเปนผมปญญา มความรอบรและมความฉลาดหลกแหลมในการปฏบตงาน ) ดานธมมานธมมปฏปนโน (ผปฏบตธรรม รกษาความถกตองในสงทถกทควร) และดานพหสโต (เปนผมความรศกษาความทรงจ า ผทไดรบการศกษามาก) อนดบทสามคอคณธรรมอนาถบณฑกะเศรษฐ การมความซอสตย สจรตและขยน สตปญญาเปนเลศ ความเออเฟอเผอแผ และดานความเสยสละ และภาวะผน าตามทฤษฎตะวนตก ไดแก ดานภาวะผน าการเปลยนแปลง การใหอสรภาพในการท างาน การกระตนใหมเจตคตทดใน การท างานอยางมประสทธภาพและประสทธผล การเปนแบบอยางสนตภาพและ

สทธมนษยชนและ ตองการใหผน า มความยตธรรมเสมอภาคในการปฏบตงาน ตองมความกลาหาญในการเปลยนแปลง โดยน ามาซงจรยธรรม การเปลยนแปลงอยางมนวตกรรมเพอความเหนอกวาภายใตการยดหยน ปรบเปลยนตามความเหมาะสมกบสถานการณของโรงเรยน อนน ามาซงความ อยรอด นอกจากนผน าตองรจกใชหลกพทธธรรมในการสรางศรทธาใหเกดขนแกตนเองดวย วจยตางประเทศ วลเลม เบรนเดล, คาเมลา เบนเนต (Brendel and Bennett, 2016) เขยนไวในวทยานพนธเรอง การเรยนรสภาวะผน าโดยผานการฝกสมาธและการปฏบตตน จากปญหาทวา ธรรมชาตของชวตนนไมอาจคาดเดาได โปรแกรมการพฒนาความเปนผน าทผานการประมวลผลองคความรทส าคญและการสะทอนกลบยงไมเพยงพอ สงทตองมคอการเรยนการสอนแบบบรณาการทจะชวยใหบคคลสามารถเขาถงและรวบรวม "วถการเปน" ทศทางและวตถประสงคทสอดคลองกน ซงครอบคลมบรบททงหมดเพอใหแตละบคคลและผน าไมเกดการแบงแยกแตรวมเปนตวตนทเหนยวแนน เพอพฒนาขดความสามารถน องคกรทมชอเสยงก าลงทดลองใชวธการเรยนรแบบองครวมรวมท งการฝกสตและการปฏบตตน อยางไรกตามวธการเหลานยงไมไดมพนฐานมาจากแนวทางการปฏบตทดทสดในการเรยนรของผใหญและการคนควาเชงประจกษ รวมถงหลกการทางจตและประสทธภาพการเปนผน า การศกษานจงใชวธการแกไขปญหา ผานการทบทวนหลกทฤษฎการปฏบตและการวจยเชงประจกษ ซงขอคดเหนจากการศกษานไดสรางแนวคดในการพฒนาการเรยนรแบบบรณาการซงรวมเอาการฝกสตและการปฏบตตน ทบรณาการดานการฝกสตและการปฏบตตนทสามารถชวยเปลยนความสมพนธของผน ากบพฤตกรรม ซงจากเดมเปนพฤตกรรมทเกดขนโดยอตโนมตมาเปนพฤตกรรมทมสตมากยงขน การศกษานน าเสนอรปแบบการปฏบตตนของการเปนผน าโดยทบคคลเรยนรวธทจะสรางความตระหนกลกซงใหมากขน ท งดานจตใจและรางกายใหเปนระบบทพงพาซงกนและกน โดยทยงคงเปดกวางถงความมเหตผลและการมสวนรวมในรปแบบทสรางความยดหยน มความคดสรางสรรคและปรบปรงความสมพนธในสภาพแวดลอมทซบซอน ผมสวนเกยวของในการศกษาน ไดแก ผเชยวชาญดานการพฒนาทรพยากรมนษย โคชผบรหาร และผน าทตองการหาแนวทางการพฒนาภาวะผน าแบบองครวมและเปนประโยชนซงเปนแนวคดเกยวกบการพฒนาความเปนผน าและประสทธภาพขององคกร

จากการศกษาแนวคดเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษย แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวพทธ แนวคดพทธนโยบายกบการสรางสงคมใหเขมแขง การปฏบตวปสสนากรรมฐาน ประกอบดวย ความหมายของวปสสนากรรมฐาน ประเภทของวปสสนากรรมฐาน จดมงหมายของวปสสนากรรมฐาน อารมณของวปสสนากรรมฐาน วธปฏบตวปสสนากรรมฐาน อปสรรคของวปสสนากรรมฐาน สตปฏฐานกบวปสสนากรรมฐาน การวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส และประโยชนของการเจรญวปสสนาตามหลกสตปฏฐานส รวมถง แนวคด

เกยวกบการชน าตนเอง และแนวคดเกยวกบภาวะผน าตนเอง (Self - Leadership) ไดน าผลการทบทวนวรรณกรรมมาใชก าหนดกรอบการวจย ในรปแบบของหนวยระบบ ประกอบดวย ปจจยน าเขา กระบวนการ ผลผลต และผลลพธ ทแสดงใหเหนถงกลมตวอยางซงเปนปจจยน าเขา ไดแก ผทประสบปญหาชวตและผทมความศรทธาในพระพทธศาสนาผานกระบวนการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส สงผลใหเกดผลผลตตามมาคอ กลมทมปญหาชวตสามารถฟนฟคณภาพชวตไดและกลมผทมความเลอมใสศรทธาสามารถพฒนาคณภาพชวตไดเชนกน อกทง ผลผลตทไดท าใหเกดแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสและเกดเครอขายผปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ทงการศกษาครงนยงเกดผลลพธตามมา คอ ผปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสมความสขทแทจรงในการด ารงชวต ดงแสดงรายละเอยดตามกรอบแนวคดการวจยตอไปน โดยผ วจยใชการประเมนเชงระบบ (IPO Model) ของ เอดดเทอะ (Editor, 2002) (อางถงในวรรณภา ทองแดง, 2551) ไดแก การประเมนดานปจจยน าเขา (Input) ดานกระบวนการ (Process) และดานผลผลต (Output) มาประเมนความพงพอใจของผปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

กรอบแนวคดในการวจย

Process

Output

1. ผทประสบปญหาชวต

2. ผทมความศรทธาในพระพทธศาสนาและการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

การปฏบตวปสสนากรรมฐาน

ตามแนวสตปฏฐานส

แนวคดและทฤษฎ 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานสตปฏฐานส

2. แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวพทธ

3. ทฤษฎความตองการตามล าดบขนของมาสโลว

4. แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษย

5. แนวคดเกยวกบการชน าตนเอง

6. แนวคดเกยวกบภาวะผน าตนเอง

1. ผลของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

- กลมทมปญหาชวตสามารถฟนฟคณภาพชวตได

-กลมผทมความเลอมใสศรทธาสามารถพฒนาคณภาพชวตได

2. แนวทางการพฒนาทรพยากรมนษย

โดยการปฏบตวปสสนากรรมฐาน

3. เครอขายผปฏบตวปสสนากรรมฐาน

Outcome

ภาพท 2.1 กรอบแนวคดในการวจย

ผปฏบตวปสสนากรรมฐานตาม แนวสตปฏฐานสมความสขทแทจรง

ในการด ารงชวต

บทท 3

วธด ำเนนกำรวจย

รปแบบกำรวจย การวจยในครงนเปนการศกษาการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนา

กรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย โดยก าหนดระเบยบวธวจยเปน 2 ประเภท เปนการวจยเชงปรมาณ (Quantitative) และการวจยเชงคณภาพ (Qualitative)

การวจยเชงปรมาณไดด าเนนการดงน 1. ประชากรและกลมตวอยาง 2. ขอมลและแหลงขอมล 3. เครองมอและวธการเกบรวบรวมขอมล 4. การตรวจสอบเครองมอ (Treatment) 5. วธการเกบรวบรวมขอมล 6. การตรวจสอบขอมล 7. การวเคราะหขอมล

ประชำกรและกลมตวอยำง

ประชำกรเปำหมำย การวจยในครงน ผวจยไดก าหนดประชากรทใชในการวจย คอ ผทมาฝกปฏบ ต ว ป สสนากรรมฐานตามแนวสต ป ฏฐานส ณ ศนยปฏ บ ต ว ป สสนากรรมฐาน วดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ในระหวางเดอนมกราคม ถงเดอนธนวาคม พ.ศ. 2558 ในปทผานมา (มกราคม – ธนวาคม พ.ศ. 2557) มสถตผทมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก ผวจยจงใชขอมลจ านวน ผทมาฝกปฏบตของป พ.ศ. 2557 เปนฐานของการค านวณหาขนาดของกลมตวอยางในการเกบรวบรวมขอมล ส าหรบการศกษาครงน

กลมตวอยำง ผวจยไดก าหนดขนาดของกลมตวอยางจากจ านวนประชากรเปาหมาย ดวยการแทนคาจากสตรการค านวณหากลมตวอยางของ ยามาเน (Taro Yamane) ทคาความคลาดเคลอน 0.05 ดงน

โดยท n = จ านวนกลมตวอยาง N = จ านวนประชากร (887 คน) e = ความคลาดเคลอนของกลมตวอยางโดยยอมรบ ใหมการคลาดเคลอนในการสมตวอยางคอ 0.05

การค านวณ n =

= 275.7

ไดขนาดกลมตวอยาง จ านวน 276 คน ในเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2558 ผวจยไดส ารวจขอมลกลมผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน พบวามจ านวน 154 คน ซงแบงเปนกลมทมปญหาในการด ารงชวต จ านวน 31 คน และกลมทเปนผทมความเลอมใสศรทธา จ านวน 123 คน เมอน าไปเทยบสดสวน (Proportion) กบประชากรเปาหมายจ านวน 887 คน ท าใหไดขนาดของตวอยางทง 2 กลมยอยดงน

1. กลมผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเนองจากมปญหาในการด ารงชวต จ านวน 55 คน

2. กลมผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเนองจากเกดความเลอมใสศรทธา 221 คน

ตำรำงท 3.1 สดสวนของกลมตวอยำงผปฏบตวปสสนำกรรมฐำนตำมแนวสตปฏฐำนส

กลม ส ำรวจ ตวอยำง รอยละ

มปญหำ 31 55 20 ศรทธำ 123 221 80 รวม 154 276 100

ขอมลและแหลงขอมล ในการวจยครงนผวจยไดแบงขอมลและแหลงขอมล ออกเปน 2 ประเภททส าคญ คอ ขอมลปฐมภม (Primary Data) และขอมลทตยภม (Secondary Data) โดยมรายละเอยดดงน 1. ขอมลปฐมภม (Primary Data) เปนขอมลทผวจ ยท าการเกบรวบรวมจากกลมตวอยางทไดก าหนดและท าการสมเลอกดวยวธการทางสถตเรยบรอยแลว คอ ผทมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย จ านวนท งสน 276 คน โดยแบงเปน 2 กลม คอ กลมผทมาฝกปฏบตเนองจากมปญหาการด าเนนชวต จ านวน 55 คน และกลมผมาฝกปฏบตเนองจากความเลอมใสศรทธา จ านวน 221 คน ขอมลปฐมภมประกอบดวยขอมลเกยวกบสาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ภายหลงจากการทผมาฝกปฏบตไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสแลวท าใหเกดการเปลยนแปลงอะไร อยางไรบางในชวตและส าหรบผทมปญหาการด าเนนชวต การมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสสามารถชวยฟนฟคณภาพชวตไดจรงหรอไม อยางไร รวมถงการเกบรวบรวมขอมลความคดเหนและขอเสนอแนะเพมเตมทมตอแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส การศกษานไดเกบรวบรวมไดจากตวอยางทง 2 กลมยอยโดยตรง 2. ขอมลทตยภม (Secondary Data) คอ ขอมลทผวจยท าการศกษารวบรวมแนวคดและทฤษฎทเกยวของซงรวบรวมไดจาก เอกสารและงานวจยทเกยวของ เชน แนวคดเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษย แนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวพทธ แนวคดพทธนโยบายกบการสรางสงคมใหเขมแขง การปฏบตวปสสนากรรมฐาน แนวคดเกยวกบการชน าตนเอง และแนวคดเกยวกบภาวะผน าตนเอง (Self - Leadership) ท าการเกบรวบรวมจากแหลงขอมลตาง ๆ ไดแก พระไตรปฎก หนงสอ ต ารา วารสาร เอกสาร รายงาน งานวจยตาง ๆ จากหองสมด และในระบบอนเทอรเนต

เครองมอทใชในกำรเกบรวบรวมขอมล

เครองมอทใชในกำรเกบรวบรวมขอมล ผวจยไดสรางเครองมอส าหรบเกบรวบรวมขอมล ดงตอไปน การวจยเชงปรมาณประกอบดวย 1. แบบสอบถำม (Questionnaires) เปนชดขอค าถามทจดท าขนสอบถามขอมลแบงเปน 3 สวนดงน

1.1 ขอค าถามเพอรวบรวมขอมลทวไปของกลมตวอยาง เปนลกษณะแบบใหเลอกตอบเพยง 1 ค าตอบ

1.2 ขอค าถามเพอรวบรวมขอมลความพงพอใจทมตอการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส เปนลกษณะแบบใหประเมนคา 3 ระดบ พอใจ (อฏฐารมณ) ไมพอใจ (อนษฐารมณ) เปนกลาง (อพยากฤต) มเกณฑการใหคะแนน ดงน ตวเลอก คะแนน

พอใจ (อฏฐารมณ) 3 เปนกลาง (อพยากฤต) 2 ไมพอใจ (อนฏฐารมณ) 1 เกณฑการแปลความหมายของคะแนนเฉลยความพงพอใจของกลมตวอยางโดย

ประยกตมาจากเกณฑของวเชยร เกตสงห (2538, 9) เปน 3 ระดบ ดงน คะแนนเฉลย 2.34 - 3.00 หมายถง มความพงพอใจทมตอการฝกปฏบตวปสสนา

กรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสอยในระดบพอใจ คะแนนเฉลย 1.67 - 2.33 หมายถง มความพงพอใจทมตอการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสอยในระดบเปนกลาง คะแนนเฉลย 1.00 - 1.66 หมายถง มความพงพอใจทมตอการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสอยในระดบไมพอใจ 1.3 ขอค าถามเพอรวบรวมขอมลความคดเหนและขอเสนอแนะเพมเตม เปนลกษณะเปนขอค าถามปลายเปด การวจยเชงคณภาพประกอบดวย 1) กำรสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) เปนการเกบรวบรวมขอมลโดยทผวจยเขาไปเปนสวนหนงในการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน คอยสงเกตเหตการณหรอปรากฏการณทเกดขนระหวางทกลมตวอยางทงสองกลมฝกปฏบตวปสสนา ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก ตามประเดนขอบเขตเนอหาและวตถประสงคของการวจยมสาระทตองการรวบรวม 3 ประเดน ผวจยและผชวยปฏบตการวจยซงผานการฝกอบรม ผานการพจารณาผานการทดสอบ ชวยสงเกตตามประเดนทก าหนด โดยสงเกตทงหมด 18 คน ผสงเกต 1 คนสงเกตผปฏบตคนละ 6 คน แบงเปนกลมศรทธา 3 คน ผมปญหา 3 คน สวนระดบความรความเขาใจสงเกตตามประเดนเขาทดสอบอารมณ ดงน

1.1) ตามประเดนทก าหนด ความมวนยความอดทน ความเพยรและระดบความรความเขาใจ 1.2) ทดสอบอารมณโดยพระวปสสนาจารย 2) กำรสมภำษณเชงลก (In-depth Interview) ใชส าหรบการสมภาษณกลมตวอยางดวยการใชแบบน าสมภาษณทผวจยไดก าหนดประเดนไวใหครอบคลมขอบเขตเนอหาในการวจย แบบสมภาษณมลกษณะเปนการตงประเดนไวกวาง ๆ เปนการสมภาษณทไมมการก าหนด กฎเกณฑเกยวกบค าถามและล าดบขนตอนของการสมภาษณไวลวงหนา เปนการพดคยสนทนาตามธรรมชาต (Naturalistic Inquiry) ระหวางผวจยกบกลมตวอยางทใหสมภาษณ โดยจะท าการสมภาษณผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ทงสองกลมคอ กลมทมปญหาในการด ารงชวตจ านวน 10 คน และกลมผทมความเลอมใสศรทธา จ านวน 10 คน 3) กำรเสวนำกลมเปำหมำย (Focus Group Discussion) ใชเพอการเสวนารวมกบผ มาปฏบตธรรม เพอน าเสนแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย เสวนาในวนท 19 กนยายน 2558 โดยมผรวมเสวนาทงสองกลม คอ กลมทมปญหาในการด ารงชวต จ านวน 6 คน และกลมผทมความเลอมใสศรทธา จ านวน 6 คน รวมเปน12 คน เพอทราบสาเหตของการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ผลของการฝกปฏบตท าใหเกดการเปลยนแปลงอยางไรในชวตบางและแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย กำรตรวจสอบเครองมอ เมอผวจยไดสรางเครองมอส าหรบการเกบรวบรวมขอมลแลว ผวจยจะเสนอใหอาจารยปรกษาวทยานพนธพจารณาความถกตอง ความสมบรณ จากนนน ามาปรบปรงแกไข และท าการตรวจสอบความเชอมนและความเทยงตรงของเครองมอ คอ

1. แบบสอบถำม ผวจยจะท าการหาความเทยงตรง (Validity) ของเครองมอ โดยหาความเทยงตรงดานเนอหาและดชนความสอดคลอง (Index of Item Objective Congruence : IOC) ก าหนดใหมคาสงกวา 0.5 (สทธ ธรสรณ, 2555, 153) โดยตรวจสอบความเทยงตรงโดยผเชยวชาญ จ านวน 3 ทาน ไดคา IOC = 0.95

2. แบบสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation) ผวจยไดก าหนดประเดนหลกส าหรบใชเปนแนวทางในการสงเกตตามประเดนขอบเขตเนอหาและวตถประสงคของการวจย แลวจงน าเสนอใหอาจารยทปรกษาพจารณาความถกตอง ความเหมาะสมและความสมบรณของประเดน แลวน ากลบมาปรบปรงแกไขกอนน าไปเกบรวบรวมขอมล

3. แบบน ำสมภำษณ เมอผวจยไดก ำหนดประเดนในกำรสมภำษณเรยบรอยแลว จงน าเสนออาจารยปรกษาวทยานพนธพจารณาความถกตอง ความสมบรณของแบบสมภาษณ

4. แนวทำงกำรเสวนำกลม (Focus Group Discussion) ผวจยไดก าหนดประเดนหลกส าหรบใชเปนแนวทางในการเสวนากลมรวมกบผมาปฏบตธรรม เพอน าเสนอแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย ซงเปนแนวทางทพฒนาจากขอมลไดจากขนตอนของการสมภาษณ การสงเกตแบบมสวนรวมและแบบสอบถามจากผปฎบตธรรมในการใชหลกธรรมในการด าเนนชวต เพอรวมกนพจารณาความถกตอง ความเหมาะสมของแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยทไดพฒนาขน

กำรเกบรวบรวมขอมล

การเกบรวบรวมขอมลในการวจยครงน ผ วจ ยไดด าเนนการโดยน าหนงสอจาก บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม ถงกลมตวอยางทงสองกลมเพอขอความอนเคราะหในการเกบขอมล ขนตอนท 1 แบบสอบถาม ผวจยไดน าไปเกบขอมลดวยตนเอง ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย

ขนตอนท 2 การสมภาษณเชงลก (In - Depth Interview) เพอศกษาสาเหตในการมาปฏบตธรรมไดด าเนนการดงน

1. ตดตอขอความรวมมอจากกลมตวอยางทงสองกลม เพอท าความเขาใจเบองตนเกยวกบวธการวจย นดหมายเวลาการสมภาษณ วธการสมภาษณ สถานทในการสมภาษณ

2. ท าหนงสอขอความรวมมอและจดสงไปใหกบกลมตวอยางทงสองกลมอยางเปนทางการเปนรายบคคล

3. สมภาษณกลมตวอยางทงสองกลม เปนรายบคคลตามวนเวลาทไดนดหมายไวเพอใหไดขอมล

1. สาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย

2. ส าหรบผทมปญหาชวต การมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส สามารถชวยฟนฟคณภาพชวตไดจรงหรอไม อยางไร

3. ภายหลงจากการทผมาปฏบตไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเกดการเปลยนแปลงอะไร อยางไรบาง

4. ความคดเหน ขอเสนอแนะเพมเตม เพอเปนขอมลประกอบในการน าเสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

ขนตอนท 3 การสงเกตแบบมสวนรวมมการประเมนระดบความรความเขาใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานของผทมศรทธาในพทธศาสนาและผมปญหาในชวต

ขนตอนท 4 การเสวนากลมรวมกบผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสต ปฏฐานส ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ผวจยเปนผด าเนนการสนทนากลมเพอเกบขอมลดวยตนเอง โดยการน าเสนอแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย ซงเปนแนวทางทพฒนาจากขอมลไดจากขนตอนของการสมภาษณ การสงเกตแบบม สวนรวมและแบบสอบถามจากผปฎบตธรรมในการใชหลกธรรมในการด าเนนชวต เพอรวมกนพจารณาความถกตอง ความเหมาะสมของแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยทไดพฒนาขนประกอบดวยประเดนค าถามทเกยวของคอ 1) ทราบขอมลขาวสารและสถานทปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐาน

สไดอยางไร

2) สาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

3) การปฏบตปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสสงผลตอการด าเนน

ชวตประจ าวนของทานอยางไร

4) การปฏบตวปสสนากรรมฐาน สามารถแกไขปญหาในชวตประจ าวนไดอยางไรเพอน าไปสงเคราะหและเสนอเปนแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย

กำรตรวจสอบขอมล (Treatment) หลงจากทผวจยไดท าการเกบรวบรวมขอมลเรยบรอยแลว ผวจยไดท าการจดการกบขอมลทไดเพอใหขอมลมความครบถวนและถกตอง ครอบคลมวตถประสงค และขอบเขตของการวจย ทงนในการตรวจสอบขอมลผวจยไดท าระหวางการเกบขอมลในพนท ในกรณทพบวาขอมลไมครบถวนและสมบรณ ไดท าการเกบขอมลเพมเตมทนท

1. กำรตรวจสอบขอมล ผวจยตรวจสอบความถกตองของขอมลตามวตถประสงคและขอบเขตการวจย

2. กำรจดระเบยบขอมล ผวจยไดท าการจดหมวดหม แยกประเภทของขอมลโดยไดท าหลงจากผวจยไดท าการตรวจสอบขอมลเรยบรอยแลวเพอเตรยมพรอมส าหรบการน าขอมลไปวเคราะห

3. กำรลงรหสขอมล ส าหรบขอมลเชงปรมาณซงเปนขอมลเชงตวเลข ผวจยจะท าการลงรหสขอมลเพอเตรยมวเคราะหดวยโปรแกรมส าเรจรป ในขนตอนของการวเคราะหขอมลตอไป

กำรวเครำะหขอมล กำรวเครำะหขอมลเชงปรมำณ ผวจยท าการวเคราะหขอมลทไดจากแบบสอบถามซง

เปนขอมลเชงสถตตวเลข เชน ขอมลเกยวกบ อาย รายได มาฝกปฏบตกคน ความถในการมาฝกปฏบตกครงตอป จ านวนวนทมาฝกปฏบตในแตละครง เปนตนโดยใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive Statistics) ดวยการแจกแจงความถ (Frequency) การหาคารอยละ (Percentage) และการหาคาเฉลยเลขคณต (Arithmetic Average) และคาเบยงเบนมาตรฐาน(Standard Deviation) (มนส สวรรณ, 2549, 98) แลวน าเสนอในรปแบบตารางและบรรยายประกอบ

กำรวเครำะหขอมลเชงคณภำพ ผวจยท าการวเคราะหขอมลทไดจากการสมภาษณเชงลก การสนทนากลม การสงเกตแบบมสวนรวมกบกลมตวอยาง ซงขอมลทไดเปนขอมลเชงคณภาพเกยวกบสาเหตของการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ผลของการฝกปฏบต ท าใหเกดการเปลยนแปลงอยางไรในชวตบาง และแนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษย ส าหรบกลมผทมปญหาในชวต การมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส สามารถชวยฟนฟคณภาพชวตไดจรงหรอไม อยางไร ผวจยได ท าการแยกประเภท และจดหมวดหมขอมลและท าการวเคราะหไปพรอม ๆ กน เพอสามารถตรวจสอบความครบถวนและความสมบรณของขอมล โดยใชวธการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) ประกอบการบรรยายเชงพรรณนา

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล การศกษาเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย มวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต เพอวเคราะหและประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย และเพอเสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส บรบทการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐาน

ประวตศนยปฏบตวปสสนากรรมฐาน ศนยปฎบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก กอตงขนเมอป พ.ศ. 2530โดยคณะสงฆจากวดมหาธาต กรงเทพมหานครไดเดนธดงคมาอาศยและปฏบตธรรมดวยเหนวาเปนสถานทเหมาะสมส าหรบกอตงเปนศนยธดงควตร ตอมาในป พ.ศ. 2532 จงไดรวมมอกบคณะสงฆจงหวดเชยงรายรวมกนจดตงเพอเปนทอาศยและปฏบตธรรมของพระธดงคทมาจากจงหวดอนส าเรจตามวตถประสงคทตงไว แตด าเนนงานไดไดเพยงสองสามปกขาดบคลากรมาด าเนนงานตอจงเปนศนยธดงควตร ทรกราง

ในป พ.ศ. 2540 พระอาจารยทองสข ฐตสโล ผเปนลกศษยพระสงหบราจารย (หลวงพอจรญ ฐตธมโม) แหงวดอมพวน จงหวดสงหบร ซงทานไดศกษาวชาวปสสนากรรมฐานเปนเวลา 14 ป ขณะนนปญหาของเดกและเยาวชนทางภาคเหนอโดยเฉพาะปญหาโสเภณเดกเปนปญหา ทส าคญสงผลกระทบหลายดาน ดวยความเปนหวงและความเมตตาตอลกหลานชาวลานนาทานจงไดเดนทางกลบบานเกดคอจงหวดเชยงราย และเมอมาพบศนยธดงควตรทรกรางแตมความสงบ รมรน เหมาะแกการปฏบตธรรม จงไดเขาพบพระครรตนชยคณ เจาคณะอ าเภอเวยงชย ก านนต าบล ผางาม และผใหญบานหม 9 เพอขออนญาตมาอยปฏบตธรรม ณ ทแหงน ตอมาไดตงชอเปนศนย

ปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก สาขาวดอมพวน จงหวดสงหบรและไดท าการพฒนาสถานทใหเหมาะสมตอการใชประโยชน โดยเรมตงแตการจดหาน าใชไฟฟาและกอสรางศาลาปฏบตธรรมทดแทนหลงเดม สรางกฏพระ โรงครว หองพกของอบาสกอบาสกา หองน าและหอสมดตามล าดบจงไดพฒนาเปนศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ดวยผลงานการพฒนางานดานสงเสรมการปฏบตวปสสนาทาจงไดรบการเลอนสมณศกดเปนพระครสขมสลานกจ ตลอดระยะเวลา 20 ป ทานไดใชวชาวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ทเปลยนคนเลวใหกลายเปนคนด จากดอยสตปญญาใหกลายเปนคนมสตปญญา ลกศษยทไดรบการพฒนาตางเหนคณคาของวปสสนากรรมฐานจงไดรวมสนบสนนงานกจการ การเผยแผธรรมใหมความกาวหนา มอบาสกอบาสกาใหความสนใจและเขามาศกษาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานเปนจ านวนมาก นบวาวชาวปสสนากรรมฐานไดมบทบาทในการพฒนาคนอกทางหนงในจงหวดเชยงราย

ปจจบนศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก มศาลาปฏบตธรรม จ านวน 2 หลง มกฏพระ จ านวน 9 หลง หองพกของผมาปฏบตธรรมจ านวน 7 หลง นอกจากนยงมการด าเนนการกอสรางอาคารสามชนส าหรบเปนโรงครว หอฉน และหองพกของผมาปฏบตธรรม กจกรรมส าคญทด าเนนการมาอยางตอเนองตงแตป พ.ศ. 2542 คอการบวชสามเณรและการบวชศลจารนภาคฤดรอน ในเดอนเมษายนของทกป ศนยแหงนไดใชเปนทปฏบตธรรมขององคกรหนวยงานและสถาบนการศกษาตาง ๆอยางตอเนอง เชน มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย โรงเรยนจฬาภรณราชวทยาลย วทยาลยพาณชยการ โรงพยาบาล ส านกงานสรรพกร องคการปกครองสวนทองถน ส านกพระพทธศาสนา และชมรมรกษธรรม เปนตน ตอนท 1 ผลการวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฎฐานส ทเกยวของกบคณภาพชวต ผลการวเคราะหหลกธรรม 1. สตปฏฐานสในพระไตรปฎกตรสวา มหาสตปฏฐานสตร “หนทางนเปนหนทางเอก เพอความบรสทธหมดจดแหงสตวทงหลาย เพอความกาวลวงเสยดวยดซงความโศกและความร าไร เพอดบไปแหงทกขและโทมนส เพอบรรลญาณธรรม เพอกระท าใหแจงซงพระนพพาน สงน ”

สตปฏฐาน มาจากค าวา สต แปลวา ระลกได ระลกในคณธรรมความดทท าไปแลวหรอก าลงท าอยตลอดจนการมสตอยกบปจจบน ปฏฐาน แปลวา ทตงแหงธรรม สามารถก าหนดรดวยสตสมปชญญะในวปสสนาภาวนา เพอใหถงความบรสทธหมดจดจากกเลส

ขอความในวสทธมรรควา “สต เยว ปฏฐาน สตปฏฐฐาน ” แปลวา สตเปนทตง ชอวาสตปฏฐาน คอ การตงสตระลกรตอ รป-นาม ขนธ 5 ซงประกอบดวย กาย เวทนา สญญา สงขารและวญญาณ อนเปนฐานทจะกาวเขาสพระนพพานสตทก าหนดรอยกบปจจบน ชอวาสตปฏฐาน

2. ในมหาสตปฏฐานสตรไดกลาวถง แนวปฏบตเพอรแจง คอเขาใจตามเปนจรงของสงทงปวงโดยไมถกกเลสครอบง า สตตองตงมนอยในการตามพจารณาฐานทง 4 คอ กายหรอกายานปสสนาสตปฏฐาน เวทนาหรอเวทนานปสสนาสตปฏฐาน จตหรอจตตานปสสนาสตปฏฐาน และธรรมหรอธมมานปปสสนาสตปฏฐาน

ในฐานกายอนเปน รปขนธ ตองพจารณา ลมหายใจ เขา ออก ยน เดน นง นอนและอรยาบถตาง ๆ เหนความเกดดบของกายลวนไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา สวนนามขนธคอ เวทนา จตและธรรมนน สตตองตงมนอยในการตามพจารณาตามสงทเกดขนตามฐาน โดยในฐานเวทนา ตองพจารณาสข ทกข และเฉย ๆ เหนความเกดดบ เวทนาลวนไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา ฐานจต สตตองตงมนอยในการตามพจารณาจตวา จตมราคะ จตมโทสะ จตมโมหะ เหนความเกดดบ จตลวนไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา และในฐานธรรมสตตงมนอยในการตามพจารณาใน รป-นาม โดยไมมตวตน ทงรปธรรมและนามธรรมลวนมความเกดดบ ไมเทยง เปนทกข และเปนอนตตา ธรรมทบงเกดขน ไดแก นวรณ 5 ขนธ 5 อายตนะ 12 โพชฌงค 7 มรรคมองค 8 และอรยะสจจ 4 ธมมานปปสสนาสตปฏฐาน

การพจารณาธรรมดวยสตนนยอมเหนธรรมทเกดขน นวรณธรรม 5 อนประกอบดวย 1) กามฉนทะ (ความพอใจในกาม) ตองมสตรชดวาตนมกามหรอไมมกามและเมอกามจะเกดขนกรวากามจะเกดขนและสบสาวไปถงเหตและปจจยทท าใหเกดกาม ตองมสตรชดถงกระบวนการและวธดบกามและตองมสตรชดในการดบเหตและปจจยแหงกามได เมอเพยรเจรญสตดบกามและเหตแหงกาม กามเขายอมลดลงตามล าดบตามการเจรญสตปญญานนเอง 2) ความพยาบาท (ความคดราย) ตองมสตรชดวาตนมความพยาบาทหรอไมมพยาบาท และเมอความพยาบาทจะเกดขนกรชดและสบสาวไปถงเหตและปจจยทท าใหเกดความพยาบาท ตองมสตรชดถงกระบวนการวธดบและตองมสตรชดในการดบเหตและปจจยแหงความพยาบาทได เมอเพยรเจรญสตดบความพยาบาทและเหต ของมน ความพยาบาทเขายอมลดลงตามล าดบตามการเจรญสตปญญานนเอง 3) ถนมทธะ (ความหดหเซองซมและงวงนอน) ตองมสตรชดวาตนมถนมทะหรอไมมพยาบาทและเมอถนมทะ จะเกดขนกรชดและสบสาวไปถงเหตและปจจยทท าใหเกดถนมทะ ตองมสตรชดถงกระบวนการวธดบ และตองมสตรชดในการดบเหตและปจจยแหงถนมทะได เมอเพยรเจรญสตดบถนมทะและเหตของมน ถนมทะเขายอมลดลงตามล าดบตามการเจรญสตปญญานนเอง 4) อทธจจกกกจจะ (ความฟงซานและรอนใจ) ตองมสตรชดวาตนมอทธจจกกกจจะหรอไมมพยาบาท และเมออทธจจกกกจจะ

จะเกดขนกรชดและสบสาวไปถงเหตและปจจยทท าใหเกดอทธจจกกกจจะ ตองมสตรชดถงกระบวนการวธดบ และตองมสตรชดในการดบเหตและปจจยแหงอทธจจกกกจจะได เมอเพยรเจรญสตดบอทธจจกกกจจะและเหตของมน อทธจจกกกจจะเขายอมลดลงตามล าดบตามการเจรญสตปญญานนเอง 5) วจกจฉา (ความลงเลสงสย) นน ตองมสตรชดวาตนมวจกจฉาหรอไมมวจกจฉา และเมอวจกจฉาจะเกดขนกรชดและสบสาวไปถงเหตและปจจยทท าใหเกดวจกจฉา ตองมสตรชดถงกระบวนการวธดบ และตองมสตรชดในการดบเหตและปจจยแหงวจกจฉาได เมอเพยรเจรญสตดบวจกจฉาและเหตของมน วจกจฉาเขายอมลดลงตามล าดบตามการเจรญสตปญญานนเอง นวรณทง 5 นนเปนธรรมทเปนอปสรรคปฏบตวปสสนากรรมฐาน เมอมสตรชดในการดบนวรณทง 5 ภายในกายในใจ ยอมสงผลใหมสตในการพจารณาขนธ 5

การพจารณาขนธ 5 อนเปนธรรมทสงผลดตอการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ขนธเปนธาตทประกอบกนขนมาเปนชวต ดงนนการพจารณาขนธ เปนการพจารณาในสวนประกอบของชวตนนเอง ขนธแบงเปนสองประเภท คอ รปขนธและนามขนธ รปขนธมเพยง 1 ชนด คอ รป สวนนามขนธอนเปนสงไมอาจใชประสาทสมผสทง 5 คอ ตา ห จมก ลน กาย สมผสได นามขนธใชความรสกหรอใจไปสมผสรบรมดวยกน ม 4 ชนดคอ เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ การพจารณาเหนถงความเปนธรรมชาตของขนธทง 5 นน มกระบวนการพจารณาดงน

รปทสมผสมรปลกษณะอยางไร มการเกดและการเสอมดบสญไปอยางไร มสตทวองไวเขาใจวธการท าลายความยดมนถอมนในรปและเฝาเพยรท าลายความยดมนถอมนในรป ในเวทนาทปรากฏขนสตตองก าหนดรวา เปนเวทนาชนดใด สขเวทนา ทกขเวทนาหรออเบกขาเวทนามกระบวนการเกดและการเสอมดบสญอยางไรและมสตทวองไวรทนกอนทเวทนาจะเกดขน เขาใจวธกระบวนการดบเวทนาอยางไร ตลอดจนใชสตพจาณาก าหนดดบเวทนาและเหตปจจยของเวทนานนดวยความเพยร สญญาเปนการใชสตไปรบรความรความเขาใจจากการจ าไดหมายรทปรากฏขน ใชสตทวองไวในการรทนกอนทสญญาจะเกดและสบสาวไปถงเหตวาสญญานนมเหตอยางไร มวธกระบวนการท าลายในสญญาอยางไร ตลอดจนใชสตพจารณาท าลายสญญาและเหตปจจยของสญญานนดวยความเพยร สงขาร เปนความคดปรงแตงทปรากฏขน ตองใชสตในการพจารณารบรสงขารทเกดขน ใชสตทวองไวในการรทนกอนทสงขารจะเกด นอกจากนนยงสบสาวไปถงเหตและปจจยของการเกดการเสอมดบสญในสงขาร ตลอดจนพจารณาถงวธกระบวนการในการดบสงขารไปจนถงการใชสตเฝาเพยรดบสงขารและเหตแหงการเกดสงขาร วญญาณ เปนการใชสตไปรบรวญญาณปรากฏขน ใชสตทวองไวในการรทนกอนทวญญาณจะเกดและสบสาวไปถงเหตวาวญญาณนนมเหตอยางไร มวธกระบวนการท าลายในวญญาณอยางไร ตลอดจนใชสตพจารณาท าลายวญญาณและเหตปจจยของวญญาณน นดวยความเพยร การยดมนถอมนในธรรมขนธ

ทงหลายเปนอปาทานขนธ 5 การใชสตไปรบรและพจารณาเพอดบขนธ 5 เปนการท าลายความยดมนถอมน เปนหนทางแหงความสขในการใชสตท างานตองมอปกรณหรอเครองมอในการท างานคอ อายตนะ 12 อายตนะ แปลวาทตอหรอแดนทเชอมตอกนท าใหเกดความรหรอแหลงทมาของความร แปลอยางงายวาทางรบรม 6 อยาง ดงทภาษาไทยเรยกวา ตา ห จมก ลน กาย ใจหรอเรยกอกอยางหนงวา “ทวาร” การท างานของทวารทง 6 เปนกระบวนการธรรมแหงชวต ระหวางเครองตดตอ แดนความรและสงทถกร หรอสงทเปนเหตใหเกดการรอารมณ เชน ตาเปนเครองรบร รปเปนสงทถกร หเปนเครองรบร เสยงเปนสงทถกร นบวาอายตนะเปนสอใหสตไดท างานชชดในนวรณ 5 อายตนะม 2 ประเภท คอ อายตนะภายใน 6 และอายตนะภายนอก 6 ท างานกนเปนคไดดงน

อายตนะภายใน อายตนะภายนอก 1) จกขายตนะ อายตนะคอ ตาทเหน 1) รปายตนะ อายตนะคอ รป 2) โสตายตนะ อายตนะคอ หทไดยน 2) สททายตนะ อายตนะคอ เสยง 3) ฆานายตนะ อายตนะคอ จมกทไดกลน 3) คนธายตนะ อายตนะคอ กลน 4) ชวหายตนะ อายตนะคอ ลนทไดลมรส 4) รสายตนะ อายตนะคอ รส 5) กายายตนะ อายตนะคอ กายทไดสมผส 5) โผฏฐพพายตนะ อายตนะคอ เครองกระทบ 6) มนายตนะ อายตนะคอ ใจทไดร 6) ธมมายตนะ อายตนะคอ ธรรม

เมออายตนะท างานกนเปนคการปฏบตสตปฏฐาน4 สตตองท างานดวยการก าหนดการรบรและพจารณาในฐานทง 4 คอ กาย เวทนา จต และธรรมอยางวองไวและทรงพลง เพอท าความเขาใจใน ขนธ 5 และสบเนองไปถงการท าลายความยดมนถอมนหรอการท าลายอปาทานขนธในทสด การท างานอยางเปนระบบของสตเรยกวาโพชฌงค 7 ไดแก 1) ความระลกรตวเปนสตทท าหนาทในการรบรเขาใจถงสงทมากระทบในล าดบตอมาเรยกวา 2) ธมมวจยะคอสตทท าหนาทในการสอดสองเลอกเฟนธรรมมาใชประโยชนตอตนจากนนจะใชธรรมในล าดบท 3) วรยะ หมายถงความเพยรเมอไดผลจากความพากเพยรแลวยอมเกดธรรมในล าดบท 4) ปต คอ ความอมใจสงผลใหเกดธรรมในล าดบท 5) ปสสทธคอความสงบ สบเนองใหเกดธรรมในขอท 6) สมาธ คอความตงใจมนอนกอใหเกดธรรมในขอท 7) อเบกขาหมายถงความวางเฉยโพชฌงค 7 จะท าใหเกดการพฒนาใหเขาถงความเปนจรงตามล าดบจนถงทสดคอ อรยสจ 4 คอ สจธรรมอนประเสรฐทควรรยง 4 ประการดงน

1. ทกข คอ สภาพททนไดยาก ภาวะททนอยในสภาพเดมไมได สภาพทบบคนไดแก ชาต (การเกด) ชรา (การแก) มรณะ (การตาย การสลายไป การสญสน) การประสบกบสงอนไมเปนทรก การพลดพรากจากสงอนเปนทรก การปรารถนาสงใดแลวไมสมหวงในสงนน กลาวโดยยอ ทกข คอ อปาทานขนธหรอขนธ 5

2. สมทย คอ สาเหตทท าใหเกดทกข ไดแก ตณหา 3 คอ กามตณหา-ความทะยานอยากในกาม ความอยากไดทางกามารมณ ภวตณหา-ความทะยานอยากในภพ ความอยากเปนโนนเปนน ความอยากทประกอบดวยภวทฏฐหรอสสสตทฏฐ และวภวตณหา-ความทะยานอยากในความปราศจากภพ ความอยากไมเปนโนนเปนน ความอยากทประกอบดวยวภวทฏฐหรออจเฉจทฏฐ

3. นโรธ คอ ความดบทกข ไดแก ดบสาเหตทท าใหเกดทกข กลาวคอ ดบตณหาทง 3 ไดอยางสนเชง

4. มรรค คอ แนวปฏบตทน าไปสนโรธหรอน าไปถงความดบทกข ไดแก มรรคมองคประกอบอยแปดประการ มรรค 8 เปนหนทางทน าไปสความดบทกขหมายถงคณสมบตของมนษยทจะตองพฒนาใหมขนเพอเปนเสนทางในการพฒนาดงน 1) เปนผมวชชาเหนแจงมความเขาใจสงผลใหเปนผมสมมาทฏฐ (เหนชอบ) 2) ความเปนผมสมมาทฏฐยอมสงผลใหมสมมาสงกปปะ (ด าหรชอบ) 3) ความเปนผผมสมมาสงกปปะยอมท าใหเปนผมสมมาวาจา (เจรจาชอบ) 4) ความเปนผมสมมาวาจา จงสงผลใหเปผมสมมากมมนตะ (กระท าชอบ) 5) ความเปนผผมสมมากมมนตะจงท าใหเปนผมสมมาอาชวะ (เลยงชพชอบ) 6) ความเปนผมสมมาอาชวะเปนเหตใหเปนผท มสมมาวายามะ (พยายามชอบ) 7) ความเปนผมสมมาวายามะท าใหเปนผ มสมมาสต (ระลกชอบ) 8) ความผมสมมาสตยอมมสมมาสมาธ (ตงจตมนชอบ) สรปวา อายตนะ 12 เปนสงทสตใชท างานในการรบรและพจารณาก าจด นวรณ 5 ซงเปนอปสรรคของการเจรญสตปฏฐาน 4 สงผลใหเกดเขาใจพจารณาท าลาย ขนธ 5 ซงเปนสงทท าใหเกดการยดมนถอมนเกดอปาทานขนธในการท างาน อยางเปนระบบของสตเรยกวาโพชฌงค 7 ท าใหเขาถงความเปนจรงตามล าดบจนถงการเขาถงความเปนจรงอนสงสดเรยกวา อรยสจ 4 คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค ในมรรคหรอวาหนทางแหงการดบทกข มระบบการพฒนาสงผลตอเนองอยางเปนขนตอนเรยกวามรรค 8 จะท างานสงผลตอกนอยางเปนระบบจนท าใหเหนถงความจรงตามระดบจนถงความจรงอนสงสด การจ าแนกหลกธรรมทเกยวของกบคณภาพชวตตามลกษณะการเกดหรอการมแบงไดเปน 3 กลม ดงน

1. หลกธรรมทเกยวของในลกษณะทเปนเหตกอใหเกดความส าเรจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานมประกอบดวย 4 หลกธรรม ไดแก (1) อทธบาท 4 คอ หมวดคณธรรมทเปนเหตกอใหเกดความส าเรจในการงานทกประเภทประกอบดวยธรรม 4 ขอ ฉนทะ วรยะ จตตะ วมงสา มความรกศรทธาในสงทท ามความขยนหมนเพยร มความคดวเคราะหพจารณาในสงทท า เมอท าเสรจตองมการประเมนผลเพอน าไปใชใหเกดประโยชน (2) สงวร 4 คอหลกธรรม 4 ประการทปองกนมใหเกดความไมประมาทในการประพฤตทางกาย ทางวาจา ทางความคด และในความเหน หลกธรรมสงวร 4 นนนบวาเปนรากฐานทสนบสนนตอการปฏบตวปสสนากรรมฐานใหส าเรจดวยเปนหลกธรรมทใหต งอยในความไมประมาทปองกนอกศลกรรมทเปนอปสรรคตอการปฏบตวปสสนากรรมฐานและสงเสรมกศลกรรมใหเกดความเจรญในการปฏบตวปสสนากรรมฐานนอกจากนนการมหลกธรรมสงวร 4 ขอยงเปนเหตให มการใชชวตอยางไมประมาทท าใหคณภาพชวตดมความปลอดภย (3) ศล 5 และ ศล 8 ท าใหมวนยมแนวปฏบตทไมเบยดเบยนตนเองและเบยดเบยนผอนเปนเหตใหเกดความปกตสขเกดความสงบสขสงเสรมใหการปฏบตวปสสนากรรมฐานมความกาวหนาการไมเบยดเบยนตนเองและผอนเปนเหตใหชวตมความสงบสขยอมมคณภาพชวตทด และ (4) พละ 5 คอหลกธรรม 5 ขอทเปนพลงอนส าคญในการปฏบตวปสสนากรรมฐานทจะตองมก าลงเสมอกนจงจะสามารถสรางความรความเขาใจในวปสสนากรรมฐานตามล าดบประกอบดวย (1) ศรทธา คอมพลงความรกความศรทธา (2) วรยะคอพลงความเพยร (3) สตคอพลงในการระลกรสกตว (4) สมาธ หมายถงพลงการท าจตใหสงบนง แนวแนตงมนในการปฏบต และ (5) ปญญา คอพลงการรทวถงเหตถงผล มความเขาใจตามความเปนจรงอยางชดเจน 2. หลกธรรมท เกยวของในลกษณะท เกดผลในขณะอยในกระบวนการปฏบต มหลกธรรมหมวดใหญไดแก วปสสนาภม 6 ซงประกอบดวยธรรมหมวดยอย 6 หมวด คอ ขนธ 5 อายตนะ 12 ธาต 18 อนทรย 22 อรยสจจะ 4 คอ และ ปฏจจสมปบาท 12 เพอใหเกดความเขาใจไดงายขนสรปเปนแผนภาพดงน

เหน ไดยน

ขนธ 5

อายตนะ 12

ธาต 18

อนทรย 22

อรยสจ 4

ปฏจจสมปบาท

รป

เวทนา

สญญา

สงขาร

วญญาณ

อายตนภายในหรอ อนทรย 6

จมก

ลน

กาย

ใจ

ตา

ดน

น า

ลม

ไฟ นาม

อายตนภายนอก

สมผส

รส กลน

เสยง

รป

ธรรม

ไดกลน

รรส รสมผส

รธรรม

ปรส

อตถ

ชวต

เวทนา

สข

ทกข

โสมนส

โทมนส

อเบกขา

ภาวะอนทรย 3

พละ 5

สทธา

วรยะ

สต

ปญญา

สมาธ

โลลกตระ

อนญญาตญญสสมาม

อญญา

อญญาตาว

ทกข

สมทย

นโรธ

มรรค

สมมากมมนตะ

สมมาอาชวะ

สมมาวายามะ

สมมาสต

สมมาสมาธ

สมมาวาจา

สมมาทฏฐ

สมมาสงกปป อวชชา สงขาร

นามรป

วญญาณ

สฬายตนะ

ผสสะ เวทนา

ตณหา

อปาทาน

ภพ

ชาต

วปสสนาภม 6

ภาพท 4.1 หลกธรรมทเกยวของในลกษณะทเกดผลในขณะอยในกระบวนการปฏบต

หมวดท 1 ขนธ 5 นนผปฏบตไดไปเหนรบรเกยวกบสงทเปนสภาพธรรมของชวต 5 อยางคอ รป เวทนา สญญา สงขารและวญญาณ รปหมายถงธาตทง 4 ในรางกายคนเราอนม ดน น า ลม ไฟ ดน คอ ธาตทมลกษณะเปนของแขงเชนเนอหนงกระดกฟนขนเลบเปนตน ธาตน าคอของเหลวไดแก น าเลอด น าหนองเปนตน ลมทเดนในรางกายเชนลมหายใจเรยกวาธาตลมและอณหภมอนรอนในรางกายเรยกวาธาตไฟ ธาตทง 4 นเรยกวา รปธรรม สวนนามธรรมกคอ เวทนาเปนอารมณทเกดขนในขณะทปฏบต สญญาหมายถงการจ าไดหมายรหรอความจ า สงขารหมายถงความคดปรงแตงทเกดขนในจตใจและวญญาณหมายถงความรสกสมผสการรบร หมวดท 2 อายตนะ12 หมวดท 3 ธาต 18 และหมวดท 4 อนทรย 22 มองคธรรมประกอบรวมกนในบางหมวดอายตนะแปลวา ทเชอมตอ เครองตดตอ หมายถงสงทเปนสอส าหรบตดตอกน ท าใหเกดความรสกขน แบงเปน 2 ประเภท คอ อายตนะภายใน หมายถง สอเชอมตอทอยในตวคน ม 6 อยาง คอ ตา ห จมก ลน กายและใจ ท งหมดนเปนทเชอมตอกบอายตนะภายนอก 6 คอ รป เสยง กลน รสโผฏฐพพะและธรรมารมณ หมวดท 3 คอธาต 18 หมายถง อายตนะ 12 ดงกลาวขางตนแตเพมเปนผลการท างานรวมกนของอายตนะทง 6 คเกดเปนธาตรไปอก 6 อยาง เชนตาคกบรปเกดธาตรคอตาเหนรป หคกบเสยงเกดธาตรไดยนเสยงเปนตน หมวดท 4 อนทรย 22 หมายถง ธรรมทเปนเจาของในการท าหนาท ซงอนทรยทง 22 มหนาทตางกนไปตามหนาทของตน เชน ตา มหนาทเหนหนนจะมาท าหนาทแทนตาไมได อนทรย 22 แบงไดเปน 5 หมวดไดแก หมวดท1เปนอายตนะ ไดแก อนทรย 6 ประกอบดวยตา ห จมก ลน กายและ ใจ หมวดท 2 คอหมวดทเปนภาวะไดแก อนทรย 3 ประกอบดวย อตถ ปรส และชวต หมายถง ภาวะความเปนหญงเปนชายในลกษณะเปนรปและการรกษารปและนาม ในหมวดท 3 น นเปนหมวดเวทนา ไดแก อนทรย 5 ประกอบดวย สข ทกข โสมนส โทมนส อเบกขา สวนหมวดท 4 คอหมวดพละ ไดแก ศรทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา ซงในหมวดพละนจะเหนวาเปนธรรมทเกยวของในลกษณะทเปนเหตดวยแตขณะเดยวกนกเกดขนในระหวางการปฏบตดวยทงนเนองจากขณะทปฏบตพละทง 5 อาจมอนทรยไมเสมอกนไมสมดลจงตองมการปรบอนทรยใหสมดลกนเพอความเจรญกาวหนาในการปฏบต และในหมวดท 5 โลกตตระ ซงเปนหมวดสดทายนนจากการเกบและวเคราะหขอมลไมปรากฏแก ผปฏบตอน ไดแก อนญญาตญญสสาม อญญา อญญาตาว จะมแตเฉพาะในพระอรยะตงแตพระโสดาบนขนไปเทานน หมายถงภาวะอนทรยทรสจธรรมทยงไมเคยร รในสจธรรมทเคยรอยางทวถง และรในสจธรรมอยางรแจงแทงตลอดและประหารกเลสจนหมดสนเขาสความเปน พระอรหนตโดยสมบรณ หมวดท 5 ของวปสสนาภมคออรยสจจะ 4 แปลวา ความจรงอนประเสรฐ ทท าให ผเขาถงกลายเปนอรยะ มอย 4 ประการ คอ ทกข หมายถง สภาพททนไดยาก ภาวะททนอยในสภาพเดมไมได สภาพทบบคน ไดแก ชาต (การเกด) ชรา (การแก การเจบ) มรณะ (การตาย การสลายไป

การสญสน) สมทย คอ สาเหตทท าใหเกดทกข นโรธ คอ ความดบทกข ไดแก ดบสาเหตทท าใหเกดทกข มรรค คอ แนวปฏบตทน าไปสหรอน าไปถงความดบทกข มองคประกอบอยแปดประการเรยกอกชอหนงไดวา "มชฌมาปฏปทา" หรอทางสายกลางมรรคมองคแปดนสรปลงในไตรสกขาคอ ศล สมาธ ปญญา ศลหรออธสลสกขา ไดแก สมมาวาจา สมมากมมนตะ และสมมาอาชวะ สมาธหรออธจตสกขา ไดแก สมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ และ ปญญาหรออธปญญาสกขา ไดแก สมมาทฏฐ และสมมาสงกปปะ หมวดท 6 ซงเปนหมวดสดทายคอปฏจจสมปบาท 12 เรยกอกอยางวา อทปปจจยตาหรอปจจยาการ เปนหลกธรรมทอธบายถงการเกดขนพรอมแหงธรรมทงหลายเพราะอาศยกนดงน เพราะมอวชชาคอการไมรตามความเปนจรงจงเปนเปนปจจยใหเกด สงขารคอธรรมชาตทปรงแตง เพราะมสงขารจงเปนปจจยท าใหเกด วญญาณหรอธรรมชาตทรอารมณเปนล าดบตอมาเพราะมวญญาณเปนปจจยจงท าใหเกด นามรปหรอขนธท ง 5 คอ รป (กาย) เวทนา สญญา สงขารและวญญาณ เพราะมนามรปจงเปนปจจยท าใหม สฬายตนะหรออายาตนะทง 6 เพราะมสฬายตนะเปนปจจยจงท าใหม ผสสะ อนมายถง การสมผส การกระทบ การถกตองทใหเกดความรสก จากนนผสสะกเปนปจจยท าใหม เวทนาคอการเสวยอารมณหรอความรสกรบรทเกดจากการผสสะเพราะมเวทนาเปนปจจยจงท าใหม ตณหาคอความอยาก ความตองการความยนด พอใจในอารมณตาง ๆ เพราะมตณหาเปนปจจยจงท าใหเกด อปทานอนเปนความยดมนถอมนในเวทนาทชอบหรอชง จนเกดความหลง จากการมอปาทานเปนปจจยสงผลใหเกด ภพ ความมความเปนในทน หมายถง ภาวะแหงชวต คอ ความมขนธหรอมนามรป เพราะมภพเปนปจจยจงท าให เกดชาต อนหมายถงการเกดไดแก ความเกดของสตว โดยความปรากฏแหงขนธ เปนความเกดขนครงแรกของขนธ และการเกดอกนยหมายถงการเกดของขนธ 5 ในแตละขณะจต คอการเกดปรากฏของอปปตตภพใหม ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ซงถอวาเปนวบาก หลงจากกรรมภพ คอ การท าความดความชวสนสดลง การเกดแบบนปรากฏขนในทกขณะจต เพราะมชาตเปนปจจยจงท าใหม ชรามรณะหมายถงความเสอมและดบท าใหเกดอวชาอกคอ ความโศก ความคร าครวญ ทกข โทมนสและความคบแคนใจ 3. หลกธรรมท เกยวของในลกษณะทสงผลหลงการปฏบตมดวยกน 9 หมวดหลกธรรม แบงไดสองกลมดงน กลมแรกคอกลมทสงผลตอตนเองจ านวน 5 หมวดธรรมไดแก พหปการธรรม 2 โสภณธรรม 2 สจรต3 กศลมล 3 และโลกธรรมผลจากการปฏบตอยางตอเนองสงผลท าใหเกดความรความเขาใจตามความเปนจรงบรหารจดการใหประสบความส าเรจมความพงพอใจในชวตและเกดปญญาญาณเพอดบทกขในทสด และกลมทสองคอกลมทสงผลตอสงคมจ านวน 4 หมวดธรรม โลกบาลธรรม 2 พรหมวหาร 4 สงคหวตถ 4 และสปปรสธรรม 7 หมวด

ธรรมท 1 โลกบาลธรรมเปนธรรมทไมใหเกดการเบยดเบยนกนมความรกเมตตากรณาตอกนแลว ท าใหมสตปญญาบรหารความสมพนธกบผอนเหมาะสมตอการเปนผน าคอเปนผรจกเหตผลรจกตวเองและผอนอกทงรจกกาลเวลา ตอนท 2 การวเคราะหการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนย ปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ผลการวเคราะหขอมลพนฐานของกลมตวอยาง ผลการวเคราะหขอมลทรวบรวมไดจากกลมตวอยางแบงออกเปน 2 กลมคอ กลมผทมความศรทธา จ านวน 221 คน และกลมผทมปญหาชวต จ านวน 55 คน สองในสามของแตละกลม เปนเพศหญง แสดงใหเหนวา เพศหญงชอบท าบญเขาวดมากกวาเพศชาย นอกจากนนยงพบวา กวากงหนงเปนผทมอายต งแต 36 ป ขนไปแสดงใหเหนวา อายมผลตอความสนใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน ทงน ชวงอายดงกลาวอยในวยท างาน มหนาทรบผดชอบมากขนท าใหมท งปญหาและเกดความเครยดสง หรออกสวนหนงมงแสวงหาความความสงบและความเปนจรง ของชวต โดยหนงในสาม มการศกษาในระดบปรญญาตรหรอเทยบเทา แสดงใหเหนวา ระดบการศกษามผลตอความสนใจในการปฏบตวปสสนา ทงน สบเนองมาจากการไดเรยนรกบสงทอยรอบ ๆ ตว สวนดานอาชพไมมความแตกตางกนมาก มหลากหลายอาชพทใหความสนใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน เหตผลทเขามาปฏบตพบวา กลมผทศรทธาในพระพทธศาสนานน มความตองการพฒนาจต ขณะทกลมผทมปญหาในการด ารงชวตตองการฝกการมสตและสมาธ หลงวางจากงาน รวมถง การแกไขชวตทผดพลาด และปญหาดานสขภาพ ดงรายละเอยดผลการศกษา ดงน ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม รวมจ านวน 276 คน จ าแนกออกเปน 2 กลมคอ กลมผทมความศรทธา จ านวน 221 คน และกลมผทมปญหาชวต จ านวน 55 คน พบวา ผตอบแบบสอบถามทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส เนองจากความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนา จ านวน 221 คน สวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 76.02 มอาย ต งแต 46 ปขนไป คดเปนรอยละ 30.77 มสถานภาพโสด คดเปนรอยละ 48.87 มวฒการศกษาปรญญาตร คดเปนรอยละ 38.01 อาชพ นกเรยน เกษตรกร รบจาง แมบาน คาขาย คดเปนรอยละ 29.41 มการฝกวปสสนากรรมฐานต ากวา 1 ป คดเปนรอยละ 51.13 ความถของการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานโดยมาเปนครงแรก ตามแตโอกาส ชวงปดเทอม ชวงเทศกาล หลายปครง คดเปนรอยละ 62.44 ใชเวลาในการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน 3 – 5 วน คดเปนรอยละ 39.82 โดยรบทราบขอมลการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานจากอน ๆ อาท พระอาจารยทองสข โรงเรยน

สถานทเรยนพเศษ อาจารย ผ บงคบบญชา หนงสอ อนเตอรเนต ความศรทธา ลก สาม มารดา หนวยงาน โรงพยาบาลเชยงค า วดอมพวน คดเปนรอยละ 38.46 และมการเดนทางมาปฏบตวปสสนากรรมฐานกบเพอน คดเปนรอยละ 41.18 ผตอบแบบสอบถามกลมผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเนองจากมปญหาในการด ารงชวต จ านวน 55 คน สวนใหญเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 70.91 มอายตงแต 46 ป ขนไป คดเปนรอยละ 38.18 มสถานภาพโสด คดเปนรอยละ 45.45 มวฒการศกษาต ากวาช นมธยมศกษาหรอเทยบเทา คดเปนรอยละ 32.73 ประกอบอาชพ อาท ภกษสงฆ แมบาน พนกงานมหาวทยาลย ลกจาง คดเปนรอยละ 34.55 มการฝกวปสสนากรรมฐานต ากวา 1 ป คดเปนรอยละ 41.82 การฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานอน ๆ อาท มาเปนครงแรกตามแตโอกาส ไมแนนอน คดเปนรอยละ 67.27 มการใชเวลาในการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน 3 – 5 วน คดเปนรอยละ 47.27 โดยรบทราบขอมลจากเพอนและญาต คดเปนรอยละ 40.00 และมการเดนทางมาปฏบตวปสสนากรรมฐานกบเพอน คดเปนรอยละ 43.64 จากการสมภาษณผมาปฏบตธรรม พบวา มสาเหตทมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน เนองจาก มความศรทธาโดยเหนแบบอยางในการปฏบตทด ตองการเรยนร มสต เพอเขาถงการดบทกข เชอวาไดบญ เกดความสข ผปฏบต กลาวถงความสขทไดรบมสาเหตทมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน เนองจาก มความศรทธาโดยเหนแบบอยางในการปฏบตทด ตองการเรยนร มสต เพอเขาถงการดบทกข เชอวาไดบญ เกดความสข ผปฏบต กลาวถงความสขทไดรบเพอตองการพฒนาก าลงสตและสมาธในการท างาน ตลอดจนการเรยนใหเกดประสทธภาพมากขน ขณะเดยวกนผ ปฏบตยงเหนความส าคญของการมสตในการด ารงชวตกลมสวนใหญมประสบการณในการปฏบตนอยกวา 5 ป โดยมาเปนครงแรก ตามแตโอกาส ชวงปดเทอม ชวงเทศกาล หลายปครง เปนผซงตองการหาความสงบในใจและตองการศกษาเรยนรตนเอง กวากงหนงมาหลายปครง เมอไดหลกในการปฏบตแลวสามารถน าไปปฏบตตอทบานได สองในสามมาปฏบต 3 - 7 วน เนองดวยความจ ากดดานเวลามงานประจ า สวนแหลงขอมลโดยรบทราบขอมลการฝกปฏบตวปสสนากรรมฐานจากอน ๆ อาท พระอาจารยทองสข โรงเรยน สถานทเรยนพเศษ อาจารย ผบงคบบญชา หนงสอ อนเตอรเนต ความศรทธา ลก สาม มารดา หนวยงาน โรงพยาบาลเชยงค า วดอมพวนและสวนใหญจะมาปฏบตกบคนใกลชด สามในสสวนของทง 2 กลมเขามาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฎฐานส เนองจากตองการฝกการมสต ตองการฝกสมาธ วางจากงาน ชวตผดพลาด สขภาพ ตองการพฒนาจตใจ สต อารมณและจากการสนทนากลมยอยไดสาเหตเพมเตมคอ ตองน าไปใชในการท างาน ปญหาสขภาพ ปญหาความสมพนธกบบคคลอน ปญหาทางดานจตใจไมเขมแขง ปญหาหนสน กลมผทมความศรทธาในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส สวนใหญมความเชอวาการปฏบต

วปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสนน เปนแนวทางทท าใหเกดปญญาเนองจากสามารถน าไปแกปญหาและอยกบปจจบนไดและยง สามารถสรางสนตสขจากภายใน รวมถง เปนการบชาพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ผมปญหาในการด ารงชวต มสาเหตทมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน เนองจาก ถกบบคนทางจตใจ ถกลงโทษในทางศาสนา มปญหาครอบครว เพอนชวนมาฝกปฏบต เขารวมตามกจกรรมของโรงเรยน อยากไปเรยนไกลบานใหค าสญญากบแมไว ปวยเปนโรคหมอนรองกระดกคอเสอม มความเครยด เบอ อดอดและงวงนอนเปนประจ า และเกดความสญเสยในชวต ผลการวเคราะหดานความพงพอใจทมตอการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสต ปฏฐาน 4 ไดผลดงน

การวเคราะหความพงพอใจตามฐานทง 4 ของการการปฏบต คอ กาย เวทนา จตและธรรมพบวา ในฐานกายทงสองกลมมความพงพอใจไมแตกตางกน เนองจาก ในการเดนจงกรมมการเดนอยางชา ๆ ท าใหมการระมดระวงในการกาวขา ฝกการทรงตวและเคลอนไหวอยางเปนระบบ และการนงสมาธ ตองนงตวตรงท าใหไมปวดหลง หายใจไดดขนผอนคลายกลามเนอ นอกจากนนยงสงผลใหไมเสพสงเสพตด และไมมโรคภยเบยดเบยน ในฐานเวทนา พบวา กลมผทมความศรทธามความพงพอใจ เนองจาก ท าใหเหนทกขเวทนาอเบกขาเวทนาและสขเวทนา ทงทางกายและใจ และท าใหเหน สวนกลมผมปญหาชวต มความพงพอใจ เนองจาก ท าใหเหนทกขเวทนาและสขเวทนาทงทางกายและทางใจ ในฐานจตพบวา ทง 2 กลม มความพงพอใจทางดานสขภาพจต เพราะท าใหจตใจสงบ ในสวนของผทมความศรทธานนมความพงพอใจเพราะเกดสมาธ และมสขภาพจตทด และกลมผมปญหาชวตมความพงพอใจเพราะท าใหจตใจสงบ จตใจผองใส รวมถง เปนการพฒนาจตใหบรสทธและใน ฐานธรรม พบวา กลมผทมความศรทธามความพงพอใจ เพราะท าใหเกดแนวทางความเขาใจธรรมชาตของสรรพสงตงแตการเกด การด ารงอยและการดบตามกฎของไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา ท าใหเหนสงทเปนอปสรรคในการเรยนร และท าความเขาใจในธรรม ท าใหเหนความตอเนองของการเกดดบทท าใหเกดความยดมน และท าใหเหนการท างานของจตตอสงเราทละเอยดขน สวนกลมผมปญหาชวตมความพงพอใจในดานธรรมเพราะ ท าใหเหนสงทเปนอปสรรคในการเรยนร ท าความเขาใจในธรรมและท าใหเหนการท างานของจตตอสงเราทละเอยดขน ท าใหเหนความตอเนองของการเกดดบทท าใหเกดความยดมน ท าใหเกดแนวทางความเขาใจธรรมชาตของสรรพสงตงแตการเกด การด ารงอย และการดบตามกฎของ ไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา ในการวเคราะหความพงพอใจทมตอสขภาพหลงจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมสขภาพดดานสขภาพทางกาย กลมผทมความศรทธาพงพอใจตอสขภาพ

หลงจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมสขภาพดโดยรวมและใชรางกายท างานในกจกรรมตาง ๆ ไดอยางสมดล รวมถงไดรบการพกผอนอยางมประสทธภาพ ขณะท กลมทมปญหาชวตพงพอใจตอสขภาพหลงจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหบรโภคอาหารไดอยางเหมาะสม ปลอดภยตอตนเอง และการยอยอาหารมประสทธภาพ ดานสขภาพจต พบวา กลมผทมความศรทธาความพงพอใจทางดานสขภาพจต เพราะการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ท าใหจตใจสงบ เกดสมาธ และมสขภาพจตทด สวนกลมผมปญหาชวตมความพงพอใจเพราะการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหจตใจสงบ จตใจผองใส รวมถง เปนการพฒนาจตใหบรสทธ

ผลการวเคราะหความพงพอใจในดานความสมพนธกบบคคลอน พบวา กลมผทมความศรทธามความพงพอใจดานความสมพนธกบบคคลอน เพราะท าใหเกดการพฒนาตนเองและสงคมอยางย งยน เปนผทมความเสยสละเพอประโยชนสวนรวมดวยความจรงใจ และเปนผทมความรกและความเมตตาตอผอนดวยความจรงใจ สวนกลมผมปญหาชวต มความพงพอใจดานความสมพนธกบบคคลอน เพราะท าใหเปนผทมความรกและความเมตตาตอผอนดวยความจรงใจ เปนผทมความเสยสละเพอประโยชนสวนรวมดวยความจรงใจ และเกดการพฒนาตนเองและสงคมอยางย งยน จากผลการวเคราะหในภาพรวมเกยวกบความพงพอใจทงดานสขภาพกาย ดานเวทนา ดานสขภาพจต ดานธรรมและดานความสมพนธกบบคคลอนไมแตกตางกนในทางสถต (ดตารางท 4.1 ประกอบ)

ตารางท 4.1 คาเฉลย (X ) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) เกยวกบความพงพอใจตอการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในดานตาง ๆ ของกลมผทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวต

รายการประเมน

กลมผทความศรทธา n = 221

ระดบ กลมทมปญหาชวต

n = 55 ระดบ

S.D. S.D. 1. ดานสขภาพกาย 2.66 .31 พงพอใจ 2.74 .29 พงพอใจ 2. ดานเวทนา 2.65 .35 พงพอใจ 2.61 .47 พงพอใจ 3. ดานสขภาพจต 2.84 .26 พงพอใจ 2.84 .21 พงพอใจ 4. ดานธรรม 2.74 .31 พงพอใจ 2.73 .35 พงพอใจ 5.ดานความสมพนธกบบคคลอน

2.78 .30 พงพอใจ

เฉลยรวม 2.74 .24 2.75 .24

ผลการวเคราะหการเปลยนแปลงหลงการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐาน มผลการวเคราะห ดานความเชอ พบวา มการเปลยนแปลงดานความเชอตามล าดบ คอ เชอวาชวตการท าความดไมจ าเปนตองใหผอนเหนชมเรา บาปบญมจรง เขาใจทางโลกและธรรมมากทสด เชอในหลกธรรมทางพทธศาสนามากและเกดความเลอมใส เชอวาท าดไดด ทกสงทกอยางมเกดยอมมดบรองมา สวนความเชอในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสนนเปนการอทศสวนกศลใหแกคนเจบดขนนนกลมทมความศรทธาและกลมทมปญหา มความเชอนอยทสด ดานสขภาพกาย มการเปลยนแปลงทงกลมทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวตคอ กอใหเกดการเปลยนแปลงดานสขภาพกายดขนเกดจากการรบประทานอาหารตรงเวลา การรบศล 8 ท าใหชวยลดมออาหารทไมจ าเปนออกไปได สวนการรจกการกนอยทพอดกบรางกาย การเคยวอยางชา ๆ มสตไปกบการเคยวทกค าและความอมจากจตทมอยแลวนนจะชวยใหเรากนอาหารไดนอยลงแตอมทองเรวขน ดวยเหตดงกลาวจงท าใหน าหนกลดเปนผลพลอยไดส าหรบคนทตองการลดน าหนกและความตองการท าใหรางกายแขงแรงขน นอนหลบสบาย สขภาพแขงแรงขนจากโรคภย มภมคมกนเพมขน จากการเดนจงกรมเทยบไดกบการออกก าลงกายท าใหกลามเนอแขงแรง

เลอดไหลเวยนดสมาธทเกดจากการเดนจงกรมจะตงไดนานน าไปใชในการเรยนรและการท างาน ใหมประสทธภาพมากขน มความอดทนตอการเดนทางไกล และการนงสมาธท าใหรางกาย ไดผอนคลาย ระบบหายใจดขนความจ าด ชวยกระตนใหเกดสมาธ ท าใหสมองท างานอยางมประสทธภาพมากขนได สงผลใหผวพรรณสะอาด ผองใส เลอดลมไหลเวยนด ผวเตงตงดออนกวาวย เกดความสมดลในรางกายพฒนาบคลกภาพใหสงางามและสขภาพกายดขนท าใหไมเจบไขชวยบ าบดโรครางกายแขงแรง ไมเสพสงเสพตด ท าใหสขภาพจตดขน และมอายยนยาว ดานสขภาพจต มการเปลยนแปลงดานสขภาพจต จตไมไปยดตดกบสงตาง ๆ จตใจสงบผองใส ไมฟงซาน ใจเยนไมเปนคนใจรอนและเมอมโกรธ ความพยาบาทเกดขนยงไมหายในทนทแตรตวเรวขน ดบเรวขนคอย ๆ ดขน คลายเครยด มสมาธ มการตดสนใจทด คดจะท าอะไรชาลงอยางมสต สบายใจขน รจกปลอยวาง อดทน อดกลน ไมยดตดรางกายกบ ความเจบปวดทเกดขน สวนการก าหนดรเวทนาไดดขน กายปวยจงไมกระทบจต สามารถกลบไปด าเนนชวตไดอยางมความสขพอใจกบชวตทเปนอย โดยไมตองดนรนออกไปหาความสขจากขางนอก สงตาง ๆ ทผานเขามาในชวตทกสงมเหตมปจจยเรมเขาใจตามความเปนจรง วางไดมากขน ชวตเดนทางสายกลางและเปนการสะสมบญ ดานการมความสมพนธกบบคคลอน พบวา มการเปลยนแปลงดานการมความสมพนธกบบคคลอนตามล าดบคอ มองคนอนในมมมองของคนทมองโลกในแงดมากขน เขาใจ ยอมรบในความแตกตางของคน รจกใหอภยท าใหเกดจตใจทดงามขน มความรก มความเมตตาและความสมพนธอนดกบเพอน คนใกลชดและบคคลอนในสงคมเขาใจผอนงาย รบฟงความคดเหนของผอน วางตวเปนกลางมากขน สวนการเปนมตรกบผอนได โดยไมตองพงพายาเสพตด ในภาพรวมของการเปลยนแปลง ท ง 2 กลม มความคดเหนวา ทกอยางพฒนาดขนท ง สขภาพกาย ใจ ชวตครอบครว หนาทการงาน ปรบตวดขนทกดานทงดานความเชอ สขภาพกาย สขภาพจต และดานการมสมพนธกบบคคลอนมสต สมาธมากขน ปลอยวางไดงาย มความคดในแงบวก สวนมความอดทนตอกเลสและตณหา ฝกความเปนระเบยบวนยมากขน เมอไดรบศล 8 พฒนาก าลงสตและสมาธในการท างาน ตลอดจนการเรยนใหเกดประสทธภาพมากขนการมสตจะชวยใหเรามองเหนปญหาตาง ๆ และสามารถแกปญหานน ๆ ไดอยางแทจรงปญหา เกดพลงใจในการประกอบความด และมความรกความเขาใจตอเพอนมนษย ทงการลงมอปฏบตจรงท าใหเขาใจถงความสมพนธระหวางกายกบจต เมอจตสงบจะสามารถน าไปตรกตรองเรองราวตาง ๆ ไดอยางแตกฉาน เปนระบบ ไมวนวาย ท างานไดอยางมประสทธภาพ การเกดปญญารเหนตามเปนจรงระงบสตไมโมโหรายไดไมประมาท รเทาทนและเขาใจตามความเปนจรงจตใจของเรากจะไมยดตด ไมเศราหมอง ไมสงผลกระทบตอการด ารงชวตในดาน สขภาพดขน ยอมรบตามความเปนจรงได

วาง รจกใหอภยกบคนทท าไมด คดไมดกบเราไดงายขน ไมผกใจเจบอาฆาตพยาบาท ทกสงทเกดขนกบเราเนองมาจากกฎแหงกรรมเชอในเรองเวรกรรมพนฐาน รจกการใหและการเสยสละเพอใหผอนเปนสขผลการเปลยนแปลงทเกดขนซงนบวาเปนการพฒนาคณภาพชวตของผปฏบตใหมคณภาพชวตทดขน การมสขภาพกายดสภาพจตดท าใหมความสข นอกจากนนการไมเปนผมโรคภย ไขเจบท าใหไมตองเสยเงนในการบ ารงดแลสขภาพสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพกอใหเกดรายไดท าใหมฐานะทางเศรษฐกจมนคง เกดความรความเขาใจตามความเปนจรงบรหารจดการใหประสบความส าเรจไมใหเกดการการเปนผมสตท าใหเปนผทเขาใจในการสรางความสมพนธทดกบบคคลอน ไมเบยดเบยนกนมความรกเมตตากรณาตอกน เขาใจในบทบาทของตนเองในการท างาน มบคลกภาพดในสงคม มคณธรรมประจ าใจเปนทงผน าผตามทดเปนสมาชกทดของครอบครวและสงคม นอกจากนนผวจยไดเขารวมสงเกตพฤตกรรมในระหวางด าเนนกจกรรม และท าการเกบรวบรวมขอมลตามแบบสงเกตแบบมสวนรวม ผลจากการประมวลขอมลทรวบรวมไดสามารถน าเสนอโดยสรปไดดงนดงน ประเดนท 1 ความมวนยและความอดทนทงสองกลมไมแตกตาง การเขามาเพอปฏบตธรรมตามเวลาทก าหนดสวนความตงใจในการปฏบตธรรมกลมศรทธาตงใจมากกวากลมทปญหาสงเกตจากการท าตามทพระวปสสนาจารยทานสอนไว ประเดนท 2 ความเพยร ซงหมายรวมถง การยน การเดน การนง กลมทมความศรทธาสามารถบ าเพญความเพยรไดมากกวา ประเดนท 3 ความรความเขาใจ การเกดสตสมปชญญะและการเกดสมาธ กลมทศรทธาสวนใหญ มพฒนาการคอนขางด โดยสงเกตจากการเดนจงกรม การนงสมาธผปฏบตในกลมน มใบหนาทผอนคลาย หายใจอยางสม าเสมอ สายตาไมเลอนลอย มความมนคงในอารมณตรงกนขาม กลมทมปญหาพบวา มใบหนาเครงเครยด หายใจไมสม าเสมอ เดนไมเปนจงหวะสายตาเลอนลอย การเกดทกขเวทนา สขเวทนาและการตอบค าถามในการปฏบตกบพระวปสสนาจารย กลมศรทธาสวนใหญ สามารถตอบค าถามบอกสภาวะเกยวกบความทกข ความสขไดชดเจน และถาเกดอเบกขาเวทนารจกตออารมณเฉยก าหนดร ถามความกลวหรอเกดอารมณอน ๆ เกดขนไมหว นไปกบสงทเกดขนในขณะนนไมมผลตอการปฏบตสามารถปฏบตตอไปได อยกบปจจบนได กลมทมปญหา สวนใหญวนแรก ๆ ตอบค าถามไดไมชดเจนเกยวกบความทกข ความสข ไมสามารถบอกสงทเกดขนในขณะนนไดและถาเกดอเบกขาเวทนาสวนใหญไมสามารถวางเฉยกบอารมณตาง ๆ ไดและการแสดงออกทางสหนา ทาทาง ตกใจงายเวลามสงใดเกดขนมอาการสะดง ปฏบตไดหลายวนสามารถปฏบตไดดขน

ผลของการเปลยนแปลงทเกดขนกบกลมศรทธาท าใหผปฏบตไมยอทอกบปญหาเกดพลงใจในการประกอบความดและมความรกความเขาใจตอเพอนมนษย การลงมอปฏบตจรงท าใหเขาใจถงความสมพนธระหวางกายกบจต เมอจตสงบจะสามารถน าไปตรกตรองเรองราวตาง ๆ ไดอยางแตกฉาน เปนระบบ ไมวนวาย ท างานไดอยางมประสทธภาพ การเกดปญญารเหนตามเปนจรง ท าใหพนทกขทงปวงเขาถงสนตสขอยางแทจรง เชน ระดบความโกรธลดลง ไมยดตด ไมเศราหมอง มสขภาพแขงแรงขน จงสามารถจดการกบปญหาทเกดขนในชวตไดอยางมสตโดยไมหลงและหมกมนไปกบสงทเกดขนเปนการแกปญหาอยางมสตและไมประมาท รเทาทนและเขาใจตามความเปนจรง กลมตวอยางทเปนนกเรยนไดมองเหนถงการเปลยนแปลงหลงการปฏบตทชวยใหเกดความจ าและวธคดทเปนระบบมากขน เชน สามารถจดการเรยนไดอยางมแบบแผนสงผลใหการเรยนดขน รวมถง สามารถจดการกบอารมณไดดขน การปฏบตทถกตองอยางสม าเสมอจะท ำใหมความเขาใจผอนและท าใหชวตมพลงมากขน สวนผทเปนผบรหาร ท าใหเกดความรกความเมตตากบเพอนรวมงาน ครอบครว ญาตพนอง ใชชวตยางสมดล สามารถครองตนไมละเมดศล 5 ครองคน ปกครองครอบครวและเพอนรวมงานไดอยางมความสขครองงาน ดงค ากลาวทวา “คนส าราญงานส าเรจ” ขณะทกลมตวอยางทมปญหามความเปลยนแปลงคอ ท าให เปนผมเหตผลมากขน ยอมรบในอาการปวยทเกดขน นอกจากนยงเขาใจถงหลกปฏบตทจะน าชวตไปสความสขทแทจรงมการใหอภยไดงาย ไมผกพยาบาท ยอมรบในสงทเกดขนในชวตอยางเขาใจ เชอมนในกฎแหงกรรมจงมนใจในการท าความดศรทธาในหลกค าสอนและแนวปฏบต อยในหลกของศล 5 เปนพนฐาน รจกการใหและการเสยสละเพอใหผอนเปนสข นอกจากน ผปฏบตยงเกดสมาธและมสตในการด ารงชวต ลดความใจรอน ท างานผดพลาดนอยลง มการเปลยนแปลงความคดคอ มองโลกในแงบวก การพฒนามสขภาพจตด ยอมท าใหมสขภาพกายดและน าไปสคณภาพชวตทด สามารถควบคมอารมณปลอยวางความโกรธ ยอมรบฟงความคดและเหตผลของผอนมากขน ไมยดมนถอมน ลดความนยมในวตถ เมอเกดความทกขใชสตปญญาและเหตผลในการแกปญหา มองหาโอกาสทดในชวตได นอกจากนยง มความสมพนธกบผอนดขน

ตอนท 3 การวเคราะหแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตาม แนวสตปฏฐานส จากแบบสอบถาม แบบสมภาษณเชงลก การสนทนากลมเปาหมาย ผลจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามสตปฏฐานส ท าใหทราบวามความเปลยนแปลงไปในทางทดทกดาน สงผลใหเกดความเจรญกาวหนาทงในระดบตนเองครอบครวและสงคม นบวาเปนแนวทางการพฒนาทไดผลดควรและควรศกษาเพอเสนอแนวแนวทางนเปนทางเลอกในการพฒนาทรพยากรมนษยซงเหตทจะท าใหแนวทางนประสบความส าเรจแบงเปนสองลกษณะเหตภายในคอตวผฏบตสวนเหตภายนอกคอสงทจะสงเสรมสนบสนนใหการปฏบตเจรญกาวหนา แนวทางการพฒนามนษยในรปแบบนมการลงทนดานงบประมาณนอยไมมสอวสดอปกรณในการศกษาและพฒนา มเพยงความตงใจและการเอาใจใสในการท าความเพยรเฝาสงเกต ดกายกบใจของตน คาตอบแทนวทยากรกไมไดบงคบหรอก าหนดอตรา มเพยงการถวายปจจยตามก าลงศรทธา ซงหากผปฏบตไมมกไมถวายกไมเปนปญหาหรออปสรรคตอการเขามาปฏบต นบวาเปนการพฒนามนษยทผจดไมไดจดขนเพอมงหวงเอาผลประโยชนหรอก าไรในดานเศรษฐกจ แตเปนท าเพอมงหวงผลการยกระดบจตวญญาณเขาสแดนพทธะและสรปเปนแนวทางไดดงน 1. การปฏบตจะประสบความส าเรจผทปฏบตตองมความพรอมทงกายและใจซง ทางศนยกจะไดแจงกอนการเขาปฏบตวาตองเปนผทมความพรอมสามารถดแลตนเองไดและตองไมเปนผมปญหาทางจต นอกจากนนผเขาปฏบตตองไมมความกงวลในดานภารกจการงานหรอดานครอบครวไดรบการอนญาตจากบคคลในครอบครว 2. เหตภายนอกทสนบสนนใหการปฏบตไดผลดตองปองกนหรอก าจดสงจะสรางความวตกกงวล ดงนนผปฏบตตองไมมความกงวลในเรองการด ารงชวตทงการกนการอย ซงทางศนยแหงนไดขจดความกงวลเรองอาหารและทอยอาศยโดยการจดอาการและทพกใหมความเหมาะสมเหมาะแกการปฏบตธรรม นอกจากนนแลวศนยแหงนยงมความเปนธรรมชาตทสงบเงยบเออตอการฝกปฏบตอยางดยง ดานการใหความรและใหค าแนะน าในการฝกทางศนยกมวทยากรทใหความรและค าแนะน าทถกตองตามหลกการปฏบต

3. ขนตอนวธในการปฏบตเรมตนดวยการรบศล 8 จากนนกฝกสตตามฐานทง ส คอ การตามดกาย ตามดเวทนา ตามดจต ตามดธรรม โดยการฝกเดนจงกรม การนงสมาธและการก าหนดดอรยาบถยอยหรอการตามตามดอาการตาง ๆ ทเกดตามฐานทงส

4. การสบคนขอมลขาวสารเรองสถานทและหลกสตรของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสวดถ าพระผาคอก สามารถสบคนไดจากแหลงขอมลดงน จากสอออนไลน หนงสอแสงธรรมสโยนกนครหนงสอกฎแหงกรรม จากลกศษยพระธรรมสงหบราจารย แหงวดอมพวนและลกศษยพระครสขมสลานกจ

บทท 5

สรป อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาเกยวกบการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย มวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต วเคราะหและประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐาน และเพอเสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ผลการศกษาสามารถสรปเปนรายวตถประสงคดงน สรปผลการวจย 1. หลกธรรมในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส 1.1 จากการศกษาเอกสารในคมภรพระพทธศาสนา คอพระไตรปฎก คมภรวสทธมรรคและจากเอกสารทเกยวของกบหลกธรรมในการพฒนาคณภาพชวตทด สรปสาระส าคญไดดงน

ความหมายสตปฏฐาน มาจากค าวา สต แปลวา ระลกได ระลกในคณธรรมความดทท าไปแลวหรอก าลงท าอยตลอดจนการมสตอยกบปจจบน ปฏฐาน แปลวา ทตงแหงธรรม สามารถก าหนดรดวยสตสมปชญญะในวปสสนาภาวนา เพอใหถงความบรสทธหมดจดจากกเลส เปนการตงสตระลกรตอ รป - นาม ขนธ 5 ซงประกอบดวย กาย เวทนา สญญา สงขารและวญญาณ อนเปนฐานทจะกาวเขาสพระนพพานสตทก าหนดรอยกบปจจบน ชอวาสตปฏฐาน

แนวปฏบตการพจารณาธรรมดวยสตนนยอมเหนธรรมทเกดขนคอ นวรณธรรม 5 ตองรชดวามหรอไมมนวรณขอใด รชดกอนทนวรณจะเกด สบสาวไปหาเหตและปจจย ก าหนดรชดถงวธการดบ และรชดในขณะการดบเมอมสตรชดในการดบนวรณทง 5 ภายในกายในใจ ยอมสงผลใหมสตในการพจารณา ขนธ 5 คอ รปขนธและนามขนธ รปขนธมเพยง 1 ชนด คอ รป นามขนธใชความรสกหรอใจไปสมผสรบรมดวยกน ม 4 ชนดคอ เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ สตมความ

เพยรพจารณารชดถง รปหรอลกษณะ การเกด เหตและปจจยถงการเกด การเขาไปยดถอมนในขนธหรออปาทานขนธและการท าลายความยดมนถอขนธในการใชสตท างานตองมอปกรณหรอเครองมอในการท างานคอ อายตนะ 12 เปนอปกรณหรอเครองมอใชสตไดท างานดวยการมสตชชดในนวรณ 5 ท างานเปนคดงน ตาคกบรป หคกบเสยง จมกคกบกลน ลนคกบรส กายคกบเครองกระทบใจคกบธรรม ในการปฏบต สตปฏฐาน 4 นน สตจะตองท างานดวยการก าหนดการรบรการท างานของอายาตนะและพจารณาตามฐานทเกดทง 4 ฐาน คอ กาย เวทนา จตและธรรมอยางวองไวและทรงพลงเพอท าความเขาใจใน ขนธ 5 ในการท างานอยางเปนระบบของสตเรยกวาโพชฌงค 7 จะท าใหเกดการพฒนาให เขาถงความเปนจรงตามล าดบจนถงทสดคอ อรยสจ 4 คอสจธรรมอนประเสรฐทควรรยง 4 ประการ คอ ทกข สมทย นโรธ มรรค หนงในสของอรยสจ 4 คอ มรรคหรอวาหนทางแหงการดบทกขมระบบการพฒนาเสนทางหรอหนทางทสงผลตอเนองอยางเปนขนตอนเรยกวา มรรค 8 1.2 หลกธรรมทเกยวของกบคณภาพชวตจ าแนกลกษณะไดเปน 3 กลม

(1) หลกธรรมทเกยวของในลกษณะทเปนเหตกอใหเกดความส าเรจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานมดวยกน 4 หลกธรรม ไดแก อทธบาท 4 คอ หมวดคณธรรมทเปนเหตกอใหเกดความส าเรจในการงานทกประเภทประกอบดวยธรรม สงวร 4 คอหลกธรรม 4 ประการทปองกนมใหเกดความไมประมาทในการประพฤตทางกาย ทางวาจา ทางความคด และในความเหนหลกธรรมศล 5 และ ศล 8 ท าใหมวนยมแนวปฏบตทไมเบยดเบยนตนเองและเบยดเบยนผอนและ พละ 5 คอหลกธรรม 5 ขอทเปนก าลงอนส าคญในการปฏบตวปสสนากรรมฐานทจะตองมก าลงเสมอกนจงจะสามารถสรางความรความเขาใจในวปสสนากรรมฐาน

(2) หลกธรรมทเกยวของในลกษณะทเกดผล ในขณะอยในกระบวนการปฏบตมหลกธรรมหมวดใหญไดแก วปสสนาภม 6 ซงประกอบดวยธรรมหมวดยอย 6 หมวด คอ ขนธ 5 อายตนะ 12 ธาต 18 อนทรย 22 อรยสจจะ 4 และ ปฏจจสมปบาท 12 หมวดท 1 ขนธ 5 นนผปฏบตไดไปเหนรบรเกยวกบสงทเปนสภาพธรรมของชวต 5 อยางคอ รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ หมวดท 2 อายตนะ12 หมวดท 3 ธาต18 และหมวดท 4 อนทรย 22 ทงหมวดท 2 , 3 และ 4 มองคธรรมประกอบรวมกนในบางหมวดดงน ในหมวดท 2 นน อายตนะแปลวา ทเชอมตอ เครองตดตอ หมายถงสงทเปนสอส าหรบตดตอกน ท าใหเกดความรสกขน แบงเปน 2 ประเภท คอ อายตนะภายใน หมายถงสอ

เชอมตอทอยในตวคน ม 6 อยาง คอ ตา ห จมก ลน กายและใจ ทงหมดนเปนทเชอมตอกบอายตนะภายนอก 6 อยาง คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะและธรรมารมณ หมวดท 3 คอธาต 18 หมายถงอายตนะ 12 ดงกลาวขางตนแตเพมเปนผลการท างานรวมกนของอายตนะทง 6 คเกดเปนธาตรไปอก 6 อยาง เชนตาคกบรปเกดธาตรคอตาเหนรป หคกบเสยงเกดธาตรไดยนเสยง หมวดท 4 อนทรย 22 หมายถง ธรรมทเปนเจาของในการท าหนาทแบงไดเปน 5 หมวดไดแก หมวดท1 เปนอายตนะ ไดแก อนทรย 6 ประกอบดวย ตา ห จมก ลน กายและใจ หมวดท 2 คอ หมวดทเปนภาวะ ไดแก อนทรย 3 ประกอบดวย อตถ ปรส และชวต หมายถงภาวะความเปนหญงเปนชายในลกษณะเปนรปและการรกษารปและนาม ในหมวดท 3 นนเปนหมวดเวทนา ไดแก อนทรย 5 ประกอบดวย สข ทกข โสมนส โทมนส อเบกขา สวนหมวดท 4 คอหมวดพละ ไดแก สทธา วรยะ สต สมาธ ปญญา และในหมวดท 5 โลกตตระ ซงเปนหมวดสดทายนนจากการเกบและวเคราะหขอมลไมปรากฏแกผปฏบตอนไดแก อนญญาตญญสสาม อญญา อญญาตาว จะมแตเฉพาะในพระอรยะตงแตพระโสดาบนขนไปเทานน หมายถงภาวะอนทรยทรสจธรรมทยงไมเคยร รในสจธรรมทเคยรอยางทวถงและรในสจธรรมอยางรแจงแทงตลอดและประหารกเลส จนหมดสนเขาสความเปนพระอรหนตโดยสมบรณ หมวดท 5 ของวปสสนาภมคออรยสจจะ 4 แปลวา ความจรงอนประเสรฐทท าให ผเขาถงกลายเปนอรยะ มอย 4 ประการ คอ ทกข หมายถง สภาพททนไดยาก ภาวะททนอยในสภาพเดมไมได สมทย คอ สาเหตทท าใหเกดทกข นโรธ คอ ความดบทกข ไดแก ดบสาเหตทท าใหเกดทกข มรรค คอ แนวปฏบตทน าไปสหรอน าไปถงความดบทกข มองคประกอบอยแปดประการเรยกอกชอหนงไดวา "มชฌมาปฏปทา" หรอทางสายกลางมรรคมองคแปดนสรปลงในไตรสกขาคอ ศล สมาธ ปญญา ศลหรออธสลสกขา ไดแก สมมาวาจา สมมากมมนตะและสมมาอาชวะ สมาธหรออธจตสกขา ไดแก สมมาวายามะ สมมาสตและสมมาสมาธและปญญาหรออธปญญาสกขา ไดแก สมมาทฏฐ และสมมาสงกปป หมวดท 6 ซงเปนหมวดสดทายคอปฏจจสมปบาท 12 เรยกอกอยางวา อทปปจจยตาหรอปจจยาการ เปนหลกธรรมทอธบายถงการเกดขนพรอมแหงธรรมทงหลายเพราะอาศยกนดงน เพราะมอวชชาคอการไมรตามความเปนจรงจงเปนเปนปจจยใหเกด สงขารคอธรรมชาตทปรงแตง เพราะมสงขารจงเปนปจจยท าใหเกด วญญาณหรอธรรมชาตทรอารมณเปนล าดบตอมา เพราะมวญญาณเปนปจจยจงท าใหเกด นามรปหรอขนธทง 5 เพราะมนามรปจงเปนปจจยท าใหม สฬายตนะหรออายาตนะทง 6 เพราะมสฬายตนะเปนปจจยจงท าใหม ผสสะ จากนนผสสะกเปนปจจยท าใหมเวทนา คอ การเสวยอารมณหรอความรสกรบรทเกดจากการผสสะ เพราะมเวทนาเปนปจจยจงท าให

มตณหาคอความอยาก เพราะมตณหาเปนปจจยจงท าใหเกด อปทานอนเปนความยดมนถอมนในเวทนาทชอบหรอชง จนเกดความหลง จากการมอปาทานเปนปจจยสงผลใหเกด ภพ ความมความเปน ในทนหมายถง ภาวะแหงชวต คอ ความมขนธหรอมนามรป เพราะมภพเปนปจจยจงท าใหเกด ชาต อนหมายถงการเกดไดแกความเกดของสตว โดยความปรากฏแหงขนธและการเกดอกนยหมายถงการเกดของขนธ 5 ในแตละขณะจต คอ การเกดปรากฏของอปปตตภพใหม ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ ซงถอวาเปนวบาก หลงจากกรรมภพ คอ การท าความดความชวสนสดลง การเกดแบบนปรากฏขนในทกขณะจต เพราะมชาตเปนปจจยจงท าใหม ชรามรณะหมายถงความเสอมและดบท าใหเกดอวชาอกคอ ความโศก ความคร าครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ (3) ธรรมทเกยวของในลกษณะทสงผลหลงการปฏบตมดวยกน 9 หมวดหลกธรรม แบงไดสองกลมดงน กลมทสงผลตอตนเอง จ านวน 5 หมวดธรรม ไดแก พหปการธรรม 2 โสภณธรรม 2 สจรต 3 กศลมล 3 และโลกธรรม ผลจากการปฏบตอยางตอเนองสงผลท าใหเกดความรความเขาใจตามความเปนจรงบรหารจดการใหประสบความส าเรจมความพ งพอใจในชวตและเกดปญญาญาณเพอดบทกขในทสดกลมทสงผลตอสงคมจ านวน4 หมวดธรรม โลกบาลธรรม 2 พรหมวหาร 4 สงคหวตถ 4 และสปปรสธรรม 7 หมวด ธรรมท1โลกบาลธรรม เปนธรรมทไมใหเกดการเบยดเบยนกนมความรกเมตตากรณาตอกนแลวท าใหมสตปญญาบรหารความสมพนธกบผอนเหมาะสมตอการเปนผน าคอเปนผรจกเหตผลรจกตวเองและผอนอกทงรจกกาลเวลา

2. ผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน 2 กลมคอ กลมผทมความศรทธาและกลมผทมปญหาชวต ณ ศนยปฏบตวปสสนา กรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย สรปไดดงน

2.1 เหตผลในการมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสผลการศกษาพบวาทง 2 กลมตองการเรยนร มสตตองการพฒนาก าลงสตและสมาธในการท างาน ตลอดจนการเรยนใหเกดประสทธภาพมากขน การมสตสงผลตอการยกระดบคณภาพในการด ารงชวตในการด ารงชวตตองการฝกการมสต ตองการฝกสมาธตองน าไปใชในการท างาน กลมผทศรทธา ไดเหนแบบอยางในการปฏบตทด เพอเขาถงการดบทกข เชอวาไดบญ เกดความสข เปนแนวทางทท าใหเกดปญญาเนองจากสามารถน าไปแกปญหาและอยกบปจจบนไดและยง สามารถสรางสนตสขจากภายใน รวมถง เปนการบชา พระพทธ พระธรรม พระสงฆ แตกลมผทมปญหามเหตจาก การด าเนนชวตผดพลาด มปญหาดานสขภาพ ความสมพนธกบบคคลอน ดานจตใจไมเขมแขง ปญหาหนสนถกบบคนทางจตใจ ถกลงโทษในทางศาสนา มปญหาครอบครว มความสญเสยในชวตดานประสบการณสวนใหญมประสบการณในการปฏบตนอยกวา 5 ป โดยมาเปนครงแรก ตามแตโอกาส ชวงปดเทอม ชวงเทศกาล หลายปครง เปนผซงตองการหาความสงบในใจและตองการศกษาเรยนรตนเอง กวากงหนง

มาหลายปครง เมอไดหลกในการปฏบตแลวสามารถน าไปปฏบตตอทบานได สองในสามมาปฏบต 3 - 7 วน เนองดวยความจ ากดดานเวลามงานประจ า การแสวงหาแหลงขอมลจากลกศษยพระครสขมศลานกจจากเพอนในสถานทเรยนทท างาน จากหนงสอกฎแหงกรรมของวดอมพวน จากลกศษยวดอมพวน สวนใหญจะมาปฏบตกบคนใกลชด

2.2 ดานความพงพอใจทมตอการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ความพงพอใจตามฐานทง 4 ของการการปฏบต คอกาย เวทนา จตและธรรมพบวา ในฐานกายทงสองกลมมความพงพอใจไมแตกตางกน เนองจากท าสขภาพด หายใจไดดขนผอนคลายกลามเนอ นอกจากนนยงสงผลใหไมเสพสงเสพตดและไมมโรคภยเบยดเบยน ในฐานเวทนา พบวาทง 2 กลมมความพงพอใจ เนองจาก ท าใหเหนทกขเวทนาและสขเวทนา ท งทางกายและใจเหมอนกน สวนกลมผทมความศรทธา มความพงพอใจ เนองจาก ท าใหเหนอเบกขเวทนาและสขเวทนาทง ทางกายและทางใจ ในฐานจตพบวา ทง 2 กลมมความพงพอใจทางดานสขภาพจตเพราะท าใหจตใจสงบ ในสวนของผทมความศรทธานนมความพงพอใจเพราะเกดสมาธและมสขภาพจตทด ส าหรบกลมผมปญหาชวตมความพงพอใจเพราะท าใหจตใจสงบ จตใจผองใส รวมถง เปนการพฒนาจตใหบรสทธ ในฐานธรรม ความพงพอใจทมตอสขภาพพบวา กลมผทมความศรทธาพงพอใจตอสขภาพทางกายหลงจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมสขภาพดโดยรวมและใชรางกายท างานในกจกรรมตาง ๆ ไดอยางสมดล รวมถงไดรบการพกผอนอยางมประสทธภาพ ในขณะทกลมทมปญหาชวตพงพอใจเพราะท าใหบรโภคอาหารไดอยางเหมาะสม ปลอดภยตอตนเอง และการยอยอาหารมประสทธภาพ ดานสขภาพจต พบวา กลมผทมความศรทธาความ พงพอใจเพราะ ท าใหจตใจสงบ เกดสมาธ และมสขภาพจตทด สวนกลมผมปญหาชวตมความ พงพอใจเพราะท าใหจตใจสงบ จตใจผองใส รวมถง เปนการพฒนาจตใหบรสทธ

ความพงพอใจในดานความสมพนธกบบคคลอน สรปไดวา กลมผทมความศรทธามความพงพอใจเพราะท าใหเกดการพฒนาตนเองและสงคมอยางย งยนมากเปนอนดบแรกแตกลมทมปญหาเปนอนดบสดทาย ทง 2 กลมมความพงพอใจทเปนผทมความเสยสละเพอประโยชนสวนรวมดวยความจรงใจเปน อนดบ 2 สวนการเปนผทมความรกและความเมตตาตอผอนดวยความจรงใจ กลมทมความศรทธาเปนอนดบสดทาย สวนกลมผมปญหาชวตมความพงพอใจเปนอนดบแรก

2.3 การเปลยนแปลงหลงการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส สามารถสรปไดดงน ดานความเชอ มการเปลยนแปลงดานความเชอตามล าดบ คอ เชอวาชวตการท าความดไมจ าเปนตองใหผอนเหนชมเรา บาปบญมจรง เขาใจทางโลกและธรรมมากเปนอนดบ 1 เชอในหลกธรรมทางพทธศาสนามากขนและเกดความเลอมใส มากเปนดบดบ 2 เชอวาท าดไดด ทกสง

ทกอยางมเกดยอมมดบมากเปนอนดบ สวนความเชอในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสนนเปนการอทศสวนกศลใหแกคนเจบดขนนนกลมทมความศรทธาและกลมทมปญหา มความเชอนอยทสด ดานสขภาพกาย มการเปลยนแปลงทงกลมทมความศรทธาและกลมทมปญหาชวตคอ กอใหเกดการเปลยนแปลงดานสขภาพกายตามล าดบ ไดแก การมสขภาพจตทด รบประทานอาหารตรงเวลาท าใหชวยลดมออาหารทไมจ าเปนออกไปได ท าใหรางกายแขงแรงขน นอนหลบสบาย สขภาพแขงแรงขนจากการเดนจงกรม และสขภาพกายดขน ไมเจบไข รางกายแขงแรง ระบบหายใจดขน เพราะสขภาพจตด สวนการรจกการกนอยทพอดกบรางกายและความตองการ ดานสขภาพจต พบวามการเปลยนแปลงดานสขภาพจตตามล าดบ คอ ใจเยนไมเปนคนใจรอน จตใจสงบผองใส มสมาธ มการตดสนใจทด มจตใจทสงบมากขน คดจะท าอะไรชาลงอยางมสต สบายใจขน รจกปลอยวาง อดทน อดกลน ไมยดตดรางกาย ความเจบปวด สวนการก าหนดรเวทนาไดดขน กายปวยจงไมกระทบจต ดานการมความสมพนธกบบคคลอน พบวา มการเปลยนแปลงดานการมความสมพนธกบบคคลอนตามล าดบคอ มองคนอนในมมมองของคนทมองโลกในแงดมากขน เขาใจ ยอมรบในความแตกตางของคน มเมตตา จตใจทดงามขน มความรกและความสมพนธอนดกบเพอน เขาใจผอนงาย รบฟงความคดเหนของผอน วางตวเปนกลางมากขน สวนการเปนมตรกบผอนได โดยไมตองพงพายาเสพตด ผลสรปการเปลยนแปลง ทง 2 กลม มความคดเหนวาทกอยางพฒนาดขน ทง สขภาพกาย ใจ ชวตครอบครว หนาทการงาน ปรบตวดขนทกดานทงดานความเชอ สขภาพกาย สขภาพจตและดานการมสมพนธกบบคคลอนมสต สมาธมากขน ปลอยวางไดงาย มความคดในแงบวก สวนมความอดทนตอกเลสและตณหา ฝกความเปนระเบยบวนยมากขน เมอไดปฏบตตามขนตอนทก าหนดไว พฤตกรรมในระหวางด าเนนกจกรรมมการเปลยนแปลง คอ ความมวนย ความอดทนทงสองกลมไมแตกตาง สวนความต งใจในการปฏบตธรรมกลมศรทธาต งใจมากกวากลมทปญหา ความเพยร ในการยน การเดน การนง กลมทมความศรทธาสามารถบ าเพญความเพยรไดมากกวา การมความรความเขาใจการเกดสต สมปชญญะ เกดสมาธกลมทศรทธาสวนใหญ มการเดนจงกรม การนงสมาธ ดวยใบหนาทผอนคลาย หายใจอยางสม าเสมอ สายตาไมเลอนลอย มความมนคงในอารมณ กลมทมปญหา มใบหนาเครงเครยด หายใจไมสม าเสมอ เดนไมเปนจงหวะสายตาเลอนลอย การตอบค าถามในการปฏบตกบพระวปสสนาจารย กลมศรทธาสวนใหญ สามารถตอบค าถามบอกสภาวะเกยวกบความทกข ความสขไดชดเจน กลมทมปญหา สวนใหญวนแรก ๆ ตอบค าถามไดไมชดเจนเกยวกบความทกข ความสข ไมสามารถบอกสงทเกดขนในขณะนนไดและถาเกดอเบกขา

เวทนาสวนใหญไมสามารถวางเฉยกบอารมณตาง ๆ ไดและการแสดงออกทางสหนา ทาทาง ตกใจงายเวลามสงใดเกดขนมอาการสะดง ปฏบตไดหลายวนสามารถปฏบตไดดขน ผลของการเปลยนแปลงทเกดขนกบกลมศรทธาท าใหผปฏบตไมยอทอกบปญหา เกดพลงใจในการประกอบความดและมความรกความเขาใจตอเพอนมนษย จตสงบจะสามารถตรกตรองเรองราวตาง ๆ ไดอยางแตกฉาน เปนระบบ ท างานไดอยางมประสทธภาพ การเกดปญญารเหนตามเปนจรง ท าใหพนทกขทงปวงเขาถงสนตสขอยางแทจรง ใชชวตยางสมดล จดระเบยบชวตดขน สามารถครองตนไมละเมดศล 5 ครองคน ปกครองครอบครว และเพอนรวมงานไดอยางมความสข ผลการเปลยนแปลงทเกดขน กลมตวอยางทมปญหา ท าให มเหตผลมากขน ยอมรบในอาการปวยทเกดขน นอกจากนยงเขาใจถงหลกปฏบตทจะน าชวตไปสความสขทแทจรง เชอในเรองเวรกรรม รกตวเองมากขน ใชสตในการด าเนนชวตประจ าวน หมนท าบญและท าแตสงด ๆ อยในหลกของศล 5 เปนพนฐาน รจกการใหและการเสยสละเพอใหผอนเปนสข นอกจากน ผยงเกดสมาธและมสตในการด ารงชวต กลาวคอ มสตและสมาธมากขน มระบบชวตทด เรมศรทธาในหลกค าสอน และแนวปฏบต มการเปลยนแปลงความคดคอ มองโลกในแงบวก รจกปลอยวางมากขน การพฒนาสตท าใหมสขภาพจตด ยอมท าใหมสขภาพกายดและน าไปสคณภาพชวตทด สามารถควบคมอารมณ ยอมรบฟงความคดและเหตผลของผอนมากขน ไมยดมนถอมนและรจกใชปญญาในการตดสนใจมากขน ใหความส าคญของสงของภายนอกนอยลง เมอเกดปญหา มองหาสาเหตและวธแกปญหาอยางเขาใจ เรยนรและเขาใจ ท าใหรจกตวเองมากขน พงพาตนเองเปนสวนใหญ ซงสอดคลองกบทฤษฏของ Catron อางใน วโรจน สารรตนะ กลาวถง ภาวะผน าเรมตนทตวเราเอง (Leadership Begins With Yourself) เนองจากเราอยกบตวเองตลอดเวลา จงสงผลใหมอทธพตอตนเอง มสวนสนบสนนตอความกาวหนาของเราเอง ท าใหเหนถงความส าคญของการน าตนเอง พฒนาภาวะผน า โดยท Catron ไดใหขอคดเพอพฒนาภาวะผน าตนเอง ประกอบดวย บคลกลกษณะตอสขภาพทางจตใจและอารมณ มวนยมงใหเกดการปฏบตเรยนรตลอดชวตและตระหนกในตนเอง รจดออนจดแขง ประเมนสงทท าวาดหรอไมดท าใหรคณคา เพอทจะพฒนาตนเองสความส าเรจท าใหคณภาพชวตดขน ซงเปนแนวทางการพฒนาคณภาพชวตทย งยน นอกจากนน าไปพฒนาดานอารมณและน าไปใชในการด าเนนชวตได ดานความสมพนธกบผอน คดกอนพด กอนท า วเคราะหสงตาง ๆไดดขน นง และตดสนใจไดรอบคอบขน

3. แนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสมแนว ทางในการพฒนาทงกลมทมปญหาและกลมทมความศรทธาสามารถปฏบตไดทงสองกลมโดยใชวธแนวปฏบตเดยวกนคอมสตสมปชญญะพจารณาในฐานทง 4 คอ กาย เวทนา จต ธรรมไดผลโดยสรป ไมตางกนคอมความเขาใจตนเองร เขาใจ ตนเองและธรรมชาตตามความเปนจรงตามระดบสตปญญา สงผลตอคณภาพชวตเหมอนกนคอมสขภาพกายสขภาพจตดขน และมความสมพนธกบบคคลอนดขน ท าใหมคณภาพชวตดขนดงแผนภาพท 5.1

ภาพท 5.1 แนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนว สตปฏฐานส 3.1 การรบทราบขอมลขาวสารเรองสถานทและหลกสตรของศนยปฏบตวปสสนา

กรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสวดถ าพระผาคอก มาจากสอออนไลน หนงสอกฎแหงกรรม หนงสอโยนกนคร จากลกศษยพระธรรมสงหบราจารย แหงวดอมพวนและลกศษยพระครสขม สลานกจ

3.2 ความพรอมของผปฏบตแมจะไมไดศรทธาการปฏบตในตอนแรกแตเมอไดมาเหนการประพฤตการปฏบตและไดรบความเมตตาของพระครสขมศลานกจกจะเกดศรทธาขนมาเองและกไดรบผลดเชนกน

กอนการปฏบต วธการปฏบต ผลการปฏบต คณภาพชวต

ก าหนด รกาย

ก าหนด รเวทนา

ก าหนด รจต

ก าหนด รธรรม

กลม มปญหา

กลม ศรทธา

สาเหตและปจจย

สต สมปชญญะ พจารณา

ร เขาใจ ตนเองและธรรมชาต ตามความเปนจรง ตามระดบสตปญญา

ดานสขภาพกาย ดานสขภาพจต

ดานสมพนธกบบคคลอน

การพฒนาทรพยากรมนษยโดยใชแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส

3.3 วธในการปฏบตเรมตนดวยการรบศล 8 จากนนกฝกสตตามฐานทง ส คอ การตาม ดกาย ตามดเวทนา ตามดจต ตามดธรรม โดยการฝกเดนจงกรม การนงสมาธและการก าหนดดอรยาบถยอยหรอการตามตามดอาการตาง ๆ ทเกดตามฐานทงส

3.4 การปฏบตสงผลใหผ ปฏบตเปนบคคลทไดรบการพฒนาใหเปนบคคลทมสตปญญาแกปญหาไดตามระดบก าลงทฝก เปนคนทมความสขขน เกดแนวคดพฒนาตนเองตลอดจนมจตเมตตาทจะชวยเหลอพฒนาผอนและพฒนาสงคม การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย เปนแนวทางทสามารถน าไปพฒนาทรพยากรมนษยไดอยางด ดวยพระพทธศาสนานนถอวาเปนสถาบนหลกของสงคมไทย มหลกธรรมและแนวปฏบตทสามารถดบทกขเขญสรางความรมเยนใหกบผคนไดอยรวมกนอยางผาสก

การอภปรายผล

จากผลการวจยครงนมประเดนทนาสนใจและสามารถน ามาอภปรายได ดงน จากผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามสตปฏฐานส พบวามความเปลยนแปลงไปในทางทดทกดานทงดานสขภาพกาย ดานเวทนา ดานสขภาพจต ดานธรรม ดานสมพนธกบบคคลอน ซงกลมศรทธามความพงพอใจทคาเฉลย 2.74 สวนกลมทมปญหามความพงพอใจทคาเฉลย 2.75 ซงไมแตกตางกน สงผลใหคณภาพชวตดขน การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสทงสองกลมโดยใชวธแนวปฏบตคอมสตสมปชญญะใน 4 ฐาน ไดผลคอมความเขาใจ รและเขาใจตนเองตามความเปนจรงและธรรมชาตตามระดบสตปญญาสามารถแกปญหาทเกดขนและยอมรบกบสงทเกดขนไดมากขน สงผลตอคณภาพชวตเหมอนกนคอมสขภาพกายสขภาพจตดขนและมความสมพนธกบบคคลอนดขน ท าใหมคณภาพชวตดขนซงท าใหไดรบการพฒนาในล าดบทสงขนซงสอดคลองกบทฤษฎความตองการตามล าดบขนของมาสโลวซงแบงความตองการของมนษยออกเปน 5 ขนไดแก 1)ความตองการทางรางกาย (Physiological Needs) 2) ความตองการความปลอดภย (Safety and Security Needs) 3) ความตองการทางสงคม และความรก (Belongingness and Love Needs) 4 )ความตองการการยกยอง (Esteem Needs 5) ความตองการความส าเรจสมหวงในชวต (Needs for Self – Actualization) เมอผปฏบตมคณภาพชวตทดขนท าใหไดรบการพฒนาความส าเรจ ในชวตมากขนสงทแตกตางคอไดการปฏบตวปสสนากรรมฐานท าใหเกดปญญา ละตณหา 3 คอโลภะ โทสะ โมหะเขาถงมรรค ผล นพพานซงเปนความสขทย งยน ตางจากของมาสโลวเปนความสขทางโลกยงมอตตาอยยงตองเวยนวายตายเกดอก

การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส เปนการศกษาโดยเอา รป-นาม ขนธ 5 ซงเปนเครองมอส าคญตอการเรยนรตวเอง ใหรตามความเปนจรงตามธรรมชาตท าใหเกดการพฒนาจต เกดสมาธและปญญา สามารถน ามาแกปญหาทเกดขน และยงสามารถด าเนนชวตไปสจดมงหมายสงสดในทางพระพทธศาสนา คอความหลดพนจากทกขทงปวงในมหาสตปฎฐานสตรกลาววา “ทางสายนเปนทางสายเดยวเพอความบรสทธ เพอลวงความโศกเศรา เพอความดบทกขและโทมนส เพอปญญาอนยง เพอบรรล อรยมรรค เพอรแจงพระนพพาน ทางสายนกไดแก สต ปฎฐานส ”ซง พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) (2540) กลาวไววา จดมงหมายของการปฏบตกรรมฐานนน เพอช าระจตของผปฏบต ใหบรสทธสะอาดหมดจดจนกระทงบรรล มรรค ผล นพพาน เปนจดมงหมายสงสดทางพระพทธศาสนาและพระธรรมสงหบราจารย (จรญ จตธมโม) (2529) กลาวไววาวปสสนาเปนอบายใหเรองปญญา คอเกดปญญาเหนแจง เหนรปนามในขณะปจจบน ตามกฎ ไตรลกษณวาเปนของไมเทยง เปนทกขและไมใชตวไมใชตนวางจากความยดมนถอมน การพฒนาทรพยากรมนษยไดสงผลใหเกดการการพฒนาสงคมทงในระดบครอบครว ชมชน ไปถงระดบประเทศชาตและสากลโลกใหมความกาวหนาและมความสงบรมเยน สงคมไทยในอดตพระพทธศาสนาไดท าหนาทเปนสถาบนขดเกลาสมาชกในสงคมใหเปนผทมพฒนาการทงดานรางกาย สมอง และจตใจ จงไดท าการวจยทศกษาทงเอกสารและจากการวเคราะหขอมลของกลมตวอยางทปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐาน 4 น มหลกธรรมทเกยวของกบการพฒนาคณภาพชวตได 3 ลกษณะคอ ลกษณะท 1 เปนคณธรรมเบองตนทผปฏบตตองมเปนตนทนกอนปฏบตลกษณะท 2 เกดขนในขณะทก าลงปฏบตและลกษณะท 3 สงผลหลงจากปฏบต นอกจากนนยงพบวาธรรมแตละหมวดแตละขอสงผลสบเนองเชอมโยงตอกนอยางเปนระบบกอใหเกดการพฒนาท าใหคณภาพชวตดขนทงดานสขภาพกายสขภาพจตและความสมพนธกบบคคลอนและสอดคลองกบ วชญาภา เมธวรฉตร(2558) ท าการศกษาเรองรปแบบการพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธของมหาวทยาลยราชภฏภาคเหนอตอนลาง 2 การพฒนาทรพยากรมนษยไดเพมศกยภาพในการท างานท าใหมบคลกภายนอกด เปนแบบอยางทด บคลกภายใน เปนคนทมจตใจทดงาม มเจตคตทด เปนคนใจเยน อารมณด มทศนะคตทด มองโลกในแงด การพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธ ดานศลสงเสรมใหบคลากรมความรบผดชอบตอหนาทการงานอยางเตมทและยงสอดคลองกบอลศา รมดสต (2555) ท าการศกษาเรอง แรงจงใจ ในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน : กรณศกษาผเขาปฏบตวปสสนากรรมฐานยวพทธกสมาคมแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ (ศนย 1) เพชรเกษม 54 กจกรรมดานปฏบตวปสสนากรรมฐาน ท าใหเกดผลด เพอเพมคณภาพชวต พฒนาจตใหเกดปญญาและสนตสข แสดงวาการพฒนาทรพยากรมนษยจะตองใชหลกธรรมในทางพระพทธศาสนาพฒนาจากภายใน เรยนรตนเองมผลใหมการพฒนาระดบองคกร

ทใหญขนซงยงสอดคลองกบ (Brendel and Bennett, 2016) ศกษาการเรยนรสภาวะผน าโดยผานการฝกสมาธและการปฏบตตน การเรยนการสอนแบบบรณาการทชวยใหบคคลสามารถเขาถงและรวบรวม "วถการเปน" ทศทางและวตถประสงค ทสอดคลองกน การฝกสตและการปฏบตตนทสามารถชวยเปลยนความสมพนธของผน ากบพฤตกรรม ซงจากเดมเปนพฤตกรรมทเกดขนโดยอตโนมตมาเปนพฤตกรรมทมสตเรยนรวธทจะสรางความตระหนกลกซงมากขน ทางดานจตใจและรางกายเปนระบบทพงพาซงกนและกน โดยทยงคงเปดกวางถงความมเหตผลและการมสวนรวมในรปแบบทสรางความยดหยน มความคดสรางสรรคและปรบปรงความสมพนธในสภาพแวดลอมทซบซอนไดสงคม ซงสอดคลองกบ พระมหาอสรกานต ฐตปญโญ (ไชยพร) (2558) ศกษาการพฒนาทนมนษยตามแนวทางสตปฏฐานส ของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย การพฒนาทนมนษยตามแนวสตปฏฐานส ของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช วทยาลย ดานกายเมอไดรบความร การฝกอบรมใหอยในธรรมชาตและสงแวดลอมทด สามารถพฒนาน าองคกรไปสความส าเรจ ดานเวทนามความรสกหรอเสวยอารมณทปรากฏในขณะ ปฏบตทงทางกายและทางใจแสดงออกถงความเปนผน าในการเปลยนแปลงสามารถปรบตวไดด สามารถสอสารใหเหนทศทางขององคกรอยางชดเจน ดานจต: มการก าหนดรจตแสดงศกยภาพการท างานอยางเตมความสามารถ สงเสรมใหคดคนวธการในการแกปญหาการท างานและดานธรรมมการก าหนดรธรรมารมณอาศย ความเพยรมสตระลกรอยทกขณะ เกดความเอออาทรตอผใตบงคบ บญชาและตดสนปญหาดวยความยตธรรม เสรมสรางขวญก าลงใจในการสรางผลงานทมคณภาพและมความเปนน าหนงใจเดยวกน

การปฏบตสงผลใหผปฏบตเปนบคคลทไดรบการพฒนาใหเปนบคคลทมสตปญญาแกปญหาไดตามระดบก าลงทฝก เปนคนทมความสขขน เกดแนวคดพฒนาตนเองตลอดจนมจตเมตตาทจะชวยเหลอพฒนาผอนซงสอดคลองกบทฤษฎของคลารค (Clark, 1992) การบรหารทรพยากรมนษย เปนการจดการความสมพนธของมนษย โดยมจดประสงคเพอใหองคการบรรลมประเดนทส าคญ 3 ประการ คอ 1) การบรหารทรพยากรมนษยใหความส าคญกบการจดการความสมพนธ 2) การบรหารทรพยากรมนษยมงเนนทเปาประสงคขององคการ 3) วตถประสงคหลกของการบรหารทรพยากรมนษยควรมงเนนทองคการ การพฒนาทรพยากรมนษยเพอเปนการท างานในองคกรมงความส าเรจใหการท างานทมประสทธภาพเกดประสทธผลวดคณภาพของคนจากการท างานและผลตอบแทนการท างานเพอพฒนาคณภาพชวตดขนจากความมนคงทางเศรษฐกจ ซงเปนทฏษฎทางโลกตะวนตกและแนวคดการพฒนาทรพยากรมนษยตามหลกพทธธรรมตอง พฒนากาย พฒนาจต โดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานทง 4 ฐานคอกาย เวทนา จต ธรรม จะท าใหเกดสตปญญาเขาใจถงความเปนจรงสงผลใหด าเนนชวตอยางมคณภาพกลาวคอเปนชวตทม

ความสขทเกดภายในจตใจตวเองกอใหเกดประโยชนแกตนเอง แกงานและองคกร ตลอดจนประโยชนทใหญยงขนไปคอ เกดประโยชนตอสงคมในทสดพระพรหมคณากรณ (ป. อ. ปยตโต) กลาววา การพฒนามนษยทสมบรณตองด าเนนตามสายกลางคอไมหลกหนสงคม มความรบผดชอบตอสงคม มนษยทกประเภททกฐานะยอมไดรบประโยชนจากพทธธรรมตามระดบบทบาทหนาทและระดบจตของแตละบคคล สอดคลองกบ ประเวศ วะส (2547) กลาววา การเจรญสตใน มหาสตปฏฐานส มกาย เวทนา จต ธรรม ซงเปนท าใหเกดอสรภาพหลดพนจากความบบคนของกาลเวลาและบาปกรรม ประสบความสงบ ความงาม ความสข มตรภาพ พลงงานแหงการเรยนรและสรางสรรคและสอดคลองกบ พทธทาสภกข (2556) กลาววา จตใจของเรามความไมร สงภายนอกทมากระทบ สงทเปนความอยากทอยภายในทมสงภายนอกมากระทบ มากขนเพยงใด เรากท าประโยชนใหแกตนเอง ครอบครว สงคมประเทศชาตและโลก นอยลงตองใชเวลาสวนมากใหหมดไปในสงทไรสาระในสงทไมมประโยชน เพอสนองตอความอยากของตนเอง ท าใหเกดโรคทางกายโรคทางใจ เอารดเอาเปรยบคนอนอก กดขขดรดคนอนดวยความเหนแกตวจดดวยความโลภและยงสอดคลองกบพระราชสทธญาณมงคล (จรญ ฐตธมโม) (2543) กลาววา สตปฏฐานส เปนทางสายกลาง ท าแลวระลกชาตได ระลกกฎแหงกรรมได แกปญหาได ถาพฒนาจตดแลวกสามารถพฒนางาน สงขน พฒนาการศกษาไดงายมความรคความด เรยนใหร ดใหจ า ท าไดจรง ดานสงคมใหมความเมตตา มความสามคค ไมมการแตกแยก ดานเศรษฐกจใหมความรงโรจนมเงนมทอง ผใดจตดแลว การศกษาดหมดท งทางโลกและทางธรรม ท งกจกรรมทมประโยชนในตนและครอบครวซงเปนทฎษฎทางโลกตะวนออก

ขอเสนอแนะ

1. แนวทางในการพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสควรด าเนนการดงน

1.1 ผเขาปฏบตตองมความพรอมทงดานรางกายและจตใจสามารถดแลชวยเหลอตวเองไดตลอดการการปฏบต

1.2 การหาขอมลขาวสารของศนยวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส วดถ าพระผาคอก สามารถหารายละเอยดเพมเตมหลายชองทาง เชน หนงสอแสงธรรมสโยนกนครและจากผมาปฏบตธรรม

1.3 เพอใหเกดผลตามเจตนารมณของการปฏบตวปสสนากรรมฐาน อยางเครงครดเรมตนโดยการการรบศล 8 จากนนกฝกสตตามฐานทง ส คอ การตามดกาย ตามดเวทนา ตามดจต

ตามดธรรมโดยการฝกเดนจงกรม การนงสมาธและการก าหนดดอรยาบถยอยหรอการตามดอาการตาง ๆ ทเกดตามฐานทงส

1.4 ทางศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานควรจะมเจาหนาทใหความชวยเหลอดแลเมอ ผปฏบตมปญหาหรอขอสงสย

2. ขอเสนอแนะในการน าเอาผลการวจยไปใช จากผลการวจย พบวา การพฒนาทรพยากรมนษยตามแนวสตปฏฐานสนนสามารถ

พฒนาใหเปนผทมสขภาพกายและสขภาพจตทดขน มการบรหารชวตดวยความเขาใจจงท าใหประสบความส าเรจทงดานหนาทการงานและการสรางความสมพนธกบบคคลอน ตลอดจนเปนผทมจตใจเปยมพลงเกดความรบผดชอบตอสงคม ดงนนควรหาแนวทางน าเสนอรปแบบนไปใชในการพฒนามนษยใหไดรบความนยมมากยงขนดงน

2.1 หาโอกาสน าเสนอผลงานวจยในรปแบบตาง ๆ ตามความเหมาะสมเชน น าเสนอในเวทวชาการ เขยนบทความลงในวารสาร เผยแพรลงสอออนไลน

2.2 น าหลกสตรการปฏบตธรรมไปประยกตใชกบการศกษาอบรมเพอการพฒนาดานอน ๆ อยางเหมาะสม

2.3 น าแนวทางประยกตใชกบการบรณาการกบความรเรองอนใหเหมาะสมกบเพศ วย และระดบศกยภาพพนฐานของกลมคน

2.4 การปฏบตตามแนวสตปฏฐานสเปนการพฒนามนษยทดแนวทางหนงแตท าไมคนถงไมนยมแนวทางนเทาทควร เนองจากแนวทางนพสจนไดยาก ตองหาวธการสรางแรงจงใจ 3. ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป

3.1 ควรจะมการวจยโดยใชแนวการปฏบตวปสสนาตามแนวสตปฏฐานสในสถานปฏบตธรรมทอน ๆ

3.2 ควรจะมการวจยในการพฒนาทรพยากรมนษยท สงผลใหสงคมมความเจรญ กาวหนาและสงบรมเยน

บรรณานกรม

กลธน ธนาพงศกร. (2544). การพฒนาทรพยากรมนษยในองคการ. นนทบร:มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ขนสรรพกจโกศล (โกวท ปทมะสนทร). (2538). คมอการศกษาพระอภธรรม ปรจเฉทท 9. ปกณณกสงคหวภาค. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. จรยธรรมของผน า. สบคนจาก http://www.novabizz.com/NovaAce/Relationship/

HR_Self_Develop.htm จตตมา อครธตพงศ. (2556). เอกสารประกอบการสอนวชาการพฒนาทรพยากรมนษย.

สาขาวชาการบรหารทรพยากรมนษย คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏ พระนครศรอยธยา.

ชยฤทธ โพธสวรรณ. (2554). การศกษาผใหญ : ปรชญาตะวนตกและการปฏบต. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. เชาว โรจนแสง. (2554). เอกสารการสอนชดวชาการพฒนาทรพยากรมนษย หนวยท 1-7. (พมพครงท 3). นนทบร: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ดวงเดอน พนธมนาวน. (2538). ทฤษฎตนไมจรยธรรม : การวจยและการพฒนาบคคล. กรงเทพฯ:

สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร. ธนต อยโพธ. (2538). วปสสนาภาวนา วาดวย วธปฏบตวปสสนาทดสอบรผลดวยตนเอง.

(พมพครงท 8). กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ธวลรตน ออนราษฎร. (2556). แรงจงใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานของนสตปรญญาโท

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลยวทยาลยสงฆนครสวรรค. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ธรรมสภา. (2540). มน ภรทตโต. กรงเทพฯ: ธรรมสภา.

ธานนทร ศลปจาร. (2548). การวจยแลวเคราะหขอมลทางสถตดวย SPSS. กรงเทพฯ: บรษท

ว.อนเตอรพรนท.

ประเวศ วะส. (2547). ธรรมชาตของสรรพสงการเขาถงความจรงทงหมด. กรงเทพฯ:

มลนธสดศร สฤษดวงศ.

พระครเกษมธรรมทต (สรศกด เขมร ส). (2548). วปสสนาภม. (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: บญศร การพมพ. พระชยพร จนทว โส (จนทวงษ). (2555). ศกษาศรทธาในการปฏบตวปสสนาภาวนา ตามแนวสต

ปฏฐาน 4. (วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย).

พระญาณโปนเถระ (พลตรนายแพทยชาญ สวรรณวภช แปล). (2548). หวใจกมมฏฐาน. (พมพครงท 7). กรงเทพฯ: ศยาม.

พระเทพวสทธกว (พจตร ฐตวณโณ). (2542). คมอการบ าเพญกรรมฐาน. กรงเทพฯ: โรงพมพ มหามกฎราชวทยาลย.

พระธรรมโกศาจารย (ศ. ประยร ธมมจตโต). (2551). ดวงตาเหนธรรม. (พมพครงท 4). กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระธรรมญาณมน (กตตทนเถระ). (2528). ธรรมญาณนพนธ. กรงเทพฯ: อมรนทรการพมพ.

พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ. 9). (2546). วปสสนากรรมฐาน เลม 5.

(พมพครงท 4). กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

_______. (2532). วปสสนากรรมฐาน ภาค 1 เลม 1. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง กรพจ ากด.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). (2532). วปสสนากรรมฐาน. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตง กรพจ ากด.

_______. (2540). ความส าคญของพระพทธศาสนา ในฐานะศาสนาประจ าชาต. (พมพครงท 9).

กรงเทพฯ: มลนธพทธธรรม.

_______. (2559). ธรรมนญชวต. (พมพครงท 141). กรงเทพฯ: โรงพมพพระพทธศาสนาของ

ธรรมสภา.

_______. (2541). พระพทธศาสนาในฐานะเปนรากฐานของวทยาศาสตร. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

_______.(2542). พทธธรรม (ฉบบขยายความ). (พมพครงท 8). กรงเทพฯ: โรงพมพ,มหาจฬา ลงกรณราชวทยาลย.

_______. (2543). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. (พมพครงท 10). กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

_______. (2547). สมมาสมาธและสมาธแบบพทธ. กรงเทพฯ : ธรรมสภา. _______. (2549). พทธธรรม (ฉบบปรบขยายความ). (พมพครงท 11). กรงเทพฯ:

โรงพมพสหธรรมมก จ ากด.

_______. (2551). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

_______. (2551). ปฏบตธรรมใหถกทาง. (พมพครงท 86). กรงเทพฯ: บรษทพมพสวย จ ากด. _______. (2553). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. (พมพครงท 19). นนทบร:บรษท

เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส จ ากด. _______. (2553). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลธรรม. (พมพครงท 15). กรงเทพฯ:

บรษท สหธรรมก จ ากด. _______. (2555). พทธธรรม (ฉบบปรบขยาย). (พมพครงท 35). กรงเทพฯ: โรงพมพผลธมม

ในเครอ บรษทส านกพมพแพทแอนดโฮม จ ากด.

พระธรรมสงหบราจารย (จรญ จตธมโม). (2529). คมอการฝกอบรมพฒนาจต. กรงเทพฯ: บรษท พลสเพรสจ ากด. _______. (2534). คมอการฝกอบรมพฒนาจต. (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: โรงพมพวรยะพฒนา. _______. (2543). พทโธโลย. กรงเทพฯ: บรษท แอดวานซแสตนดารดกรป. _______. (2548). พทโธโลย. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: ส านกพมพ พระพทธศาสนาประกาศ. _______. (2533). คมอวปสสนาจารยสภาวธรรมของผปฏบต. กรงเทพฯ: หอรตนชยการพมพ พระพรหมโมล (วลาศ ญาณวโร). (2545). วมตตรตนมาล. กรงเทพฯ: ดอกหญา. พระพทธโฆสเถระ. (2547). คมภรวสทธมรรค. แปลโดย สมเดจพระพฒาจารย

(อาจ อาสภมหาเถร). (พมพครงท 5). กรงเทพ: บรษท ธนาเพรส จ ากด.

_______. (2549). คมภรวสทธมรรค. แปลโดย พระเมธวราภรณ (ยย อปสนโต ป.ธ.๙).

ราชบร: หจก. สามลดา.

พระมหาอสรกานต ฐตปญโญ (ไชยพร). (2558). การพฒนาทนมนษยตามแนวทางสตปฏฐานส

มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยการพฒนาทนมนษยตามแนวสตปฏฐานส.

กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พระอ านวยศลป สลส วโร (เปงเครอ). (2552). ศกษาปรญญา ๓ ในการปฏบตวปสสนาภาวนาตาม

หลกสตปฏฐาน ๔ เฉพาะกรณการปฏบตวปสสนา ๗ เดอน. กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธทาสภกข. (2545). การปฏบตวปสสนาในอรยาบถนอน. กรงเทพฯ: ธรรมสภา.

_______. (2556). วธฝกสมาธวปสสนาฉบบสมบรณ. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: บรษท ไทยควอลตบคส จ ากด. มนส สวรรณ. (2549). ระเบยบวธวจยทางสงคมศาสตรและมนษยศาสตร. กรงเทพฯ: โอ.เอส.

พรนตงเฮา.

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2530). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบสงคายนาในพระบรม ราชปถมภ. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

. (2552). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

มหามกฎราชวทยาลย. (2543). พระไตรปฎกภาษาไทย แปล ชด 91 เลม. กรงเทพฯ: โรงพมพ มหามกฎราชวทยาลย.

วจาณ พานช. (2555). วถสรางการเรยนรเพอศษยในศตวรรษท 21. กรงเทพฯ: มลนธสดศร

สฤษดวงศ.

วเชยร ไชยบง. (2554). โรงเรยนนอกกะลา. (พมพครงท 12). บรรมย: ล าปลายมาศพฒนา.

วโรจน สารรตนะ. (2557). ภาวะผน าทฤษฎและนานาทศนะรวมสมยปจจบน. กรงเทพฯ: ทพยวสทธ.

วโรจน อนทนนท. (2559). กมมฏฐานลานนารปแบบและวธปฏบต (ฉบบปรบปรง). เชยงใหม: นนทกานตกราฟฟค.

วชญาภา เมธวรฉตร. (2558). ไดท าการศกษาเรองรปแบบการพฒนาทรพยากรมนษยเชงพทธของ

มหาวทยาลยราชภฏภาคเหนอตอนลาง 2. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

วรรณภา ทองแดง. (2551). การประเมนผลโครงการอยดมสขในปงบประมาณ 50. นาน:

ฝายการพมพ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลลานนา วทยาเขตนาน.

วรรณสทธ ไวทยะเสว. (2543). พระอภธมมมตถสงคหะ ปรจเฉทท ๘ ปจจยสงคหวภาค, ครงท ๕.

กรงเทพฯ: ทพยวสทธ.

วฒนธรรม,กระทรวง. กรมศาสนา (2550). ธรรมศกษาชนโท ฉบบปรบปรงใหมทประกาศใช ปจจบน. (พมพครงท 5). กรงเทพฯ: โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย.

ส านกงานวฒนธรรม. (2555). พจนานกรมยวนลานนา-ไทยปรวรรต ๗๕o ป เมองเชยงราย.

จงหวดเชยงราย.

เสร พงศพศ. (2555). เครอขายพฒนา 2. (พมพครงท 2). กรงเทพฯ: เจรญวทยการพมพ. ศกษาธการ, กระทรวง. (2552). หลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐานพทธศกราช ๒๕๕๑.

กรงเทพฯ: ชมนมการสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. อลศา รมดสต. (2555). แรงจงใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐาน. กรณศกษาผเขาปฏบตวปสสนา

กรรมฐานยวพทธกสมาคมแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมภ (ศนย 1) เพชรเกษม 54. (พทธศาสตรมหาบณฑต, พทธศาสตรและศลปะแหงชวต). มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย).

Alexandre, A., Dag K.N. Manderscheid S. (2016). Leadership

Development: Current and Emerging Models and Practices. Advances in Developing

Human Resources. 18(3), pp. 275 – 285. Brockett, R G. and Hiemstra, R. (1991). Self-Direction in Adult Learning. London and New

York: Routledge.

Clark. (992). Explains that human resource management. To handle the relationship of the People.

Daft. R.L. (2011). Leadership (5th ed). Chaina Translation & Printing Services Limited.

Hughes, R.L. Ginnett R.C. and Curphy G.J. (2012). Leadership: Enhancing The Lessons of

Experience, (Seventh Edition). Print in Singapore.

Knowles, M. S. (1975). Self-Directed Learning: A guide for learners and teachers. Englewood Cliffs: Prentice Hall/Cambridge.

Maslow A.H., (1943). A Theory of Human Motivation. Psychological Review, 50(4), pp.370-96. Mondy, R. W. & Noe, R. W. (1996). Human Resqurce Management. New York: Prentice Hall.

ประวตผวจย

ชอ-สกล นางณอภย พวงมะล

วน เดอน ปเกด 19 สงหาคม 2514

ทอยปจจบน 249 หม 1 บานธาตสบแวน ต าบลหยวน อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา

ประวตการศกษา พ.ศ. 2527 ประถมศกษา โรงเรยนบานธาตสบแวน

พ.ศ. 2530 มธยมศกษาตอนตน โรงเรยนเชยงค าวทยาคม พ.ศ. 2532 มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนสามคควทยาคม

พ.ศ. 2537 ครศาสตรบณฑต วชาเอกฟสกส

วทยาลยครเชยงใหม พ.ศ. 2542 การศกษามหาบณฑต วชาเอกวทยาศาสตรศกษา มหาวทยาลยนเรศวร พ.ศ. 2556 ศกษาตอดษฎบณฑต สาขาวชาผน าทางการศกษา และการพฒนาทรพยากรมนษย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม ประสบการณการท างาน พ.ศ. 2537 อาจารย 1 ระดบ 3 โรงเรยนเชยงค าวทยาคม

อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา พ.ศ. 2541 อาจารย 1 ระดบ 4 โรงเรยนเชยงค าวทยาคม

อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา พ.ศ. 2547 ครช านาญการ โรงเรยนเชยงค าวทยาคม

อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา พ.ศ. 2554 ครช านาญการพเศษ โรงเรยนเชยงค าวทยาคม อ าเภอเชยงค า จงหวดพะเยา

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก

รายนามผเชยวชาญตรวจสอบเครองมอในการเกบรวบรวมขอมล

1. พระมหาวรศกด สรเมธ(ดร.) อาจารยประจ าและเลขานการศนยการศกษาบณฑต

วทยาลย วทยาเขตลานนา มหาวทยาลยมหามกฏราช

วทยาลย จงหวดเชยงใหม

2. รศ.ดร.สเทพ พงศศรวฒน ทปรกษาอธการบดสถาบนราชภฏเชยงราย

3. ดร.ธวช ชมชอบ ผอ านวยการครเชยวชาญพเศษโรงเรยนสามคควทยาคม

จงหวดเชยงราย

ภาคผนวก ข

รายนามผใหการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview)

ผปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐาน

วดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย จ านวน 20 คน ประกอบดวย

1. ดร.อาทตา ศรมณย วาทอาจารยประจ าเภสชศาสตร มหาวทยาลยพะเยา

2. นางดอกไม เชยงทอง ธรกจสวนตว

3. นางปฏธาน ตนบรณา ครช านาญการ โรงเรยนเชยงค าวทยาคม

4. นางเยาวนตย เจรญสวสด ขาราชการบ านาญองคการโทรศพท

5. นางร าพง สงหทม ขาราชการบ านาญกรมขนสง

6. นางร าเพย ด าแดงด ครช านาญการพเศษ โรงเรยนเชยงค าวทยาคม

7. นายปฏภาณ นลประภา นกศกษา

8. นายพรม สงหทม ขาราชการบ านาญกรมสรรพกร 9. นายมรกต อนเคราะห ผอ านวยการโรงเรยนบานแมต ากลาง

10. นายวงศวฒ จอมใจ ธรกจสวนตว 11. นางสาวเกวลน เทพสหา นกศกษาคณะพยาบาล มหาวทยาลยหวเฉยว

12. นางสาวจรชยา พากเพยร นกศกษา 13. นางสาวปาลสกล ณ บรรพต นกเรยนโรงเรยนเชยงค าวทยาคม

14. นางสาวศรพร สมไชยวงค พยาบาลวชาชพช านาญการโรงพยาบาลเชยงราย

ประชานเคราะห

15. นางสาวอภฌา อนธง นกเรยนโรงเรยนสาธตมหาวทยาลยเชยงใหม

16. นางสาวอรวรรณ บวผด ผจดการอะไหลเครองจกรในโรงงานและวางแผนซอม บ ารง (Maintenance Planing & Store Coordinator) 17. นางอจฉราพรรณ วนด พยาบาลโรงพยาบาลบ ารงราช

18. นายอดลวทย นยม นกศกษาแพทยศาสตร มหาวทยาลยพะเยา 19. พระอทธธรรม จารธมโม รองเจารองผอ านวยการศนยปฏบตวปสสนา

วดถ าพรผาคอก 20. พ.อ.สเทพ อวนแกว ขาราชการบ านาญ กรมแผนททหาร

ภาคผนวก ค

รายนามผใหสงเกตแบบมสวนรวม (Participant Observation)

วดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย จ านวน 18 คน

1. นางประยร เศษโม

2. นางวราภรณ แสงอรณรกษ

3. นางวรรณา ค านอย

4. นายกฤศกร กนของ

5. นายกฤษณะ อภไชย

6. นายนวฒน ตาแปง

7. นางสาวกญญานฐ เยนใจ

8. นางสาวกลรดา วฒสารวฒนา

9. นางสาวกลรศม ชนแกว

10. นางสาวชนชา สงหแดง

11.นางสาวณฐนนท ชรตน

12. นางสาว เณศณา จนตะ

13. นางสาวดวงใจ แซทาว

14.นางสาวพรนภา สญญารตนพธณ

15.นางสาวรงทพย เสนสาร

16. นางสาววฉตรา ศรพงษพนธกล

17. นางสาวสดารตน ปญญาศรวงค

18. นางอดมพร วงคใหญ

ภาคผนวก ง

รายนามผรวมเสวนากลมเปาหมาย (Focus Group Discussion)

วดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย จ านวน 20 คน ประกอบดวย

1. นายไพฑรย ชยสวสด

2. นางสาวขจรวรรณ หอมนาน

3. นางสาวชนภช เนอนม

4. นางสาวณชา มหาอมพรไกรสร

5. นางสาวพชรนทร ชมมะโน

6. นางสาวองคณา รงด

7. พระบญมา ปญญาวโร

8. พระประสทธ สนตจตโต

9. พระพงษววฒ ปญญนาโค

10. พระรฐพล กสลจตโต

11. พระสชพ อตถกาโม

12. พระอทธธรรม จารธมโม

ภาคผนวก จ

เครองมอทใชในการวจย

แบบสอบถามเพอการวจย

เรอง“การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย”

ส าหรบผทมาปฏบตวปสสนากรรมฐานกลมทมความศรทธา

ค าชแจงแบบสอบถาม

แบบสอบถามนเปนสวนหนงของการวจย มวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหหลกธรรมและ

แนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต

ประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานเสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยของผทมาปฏบต

ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย

ทงนขอมลทไดในครงน ผวจยจะเกบเปนความลบ โดยไมใหเกดความเสยหายแกผใหขอมลแตอยางใด จงใครขอความรวมมอทานในการใหขอมลตามความเปนจรง เพอเปนประโยชนในการพฒนาทรพยากรมนษยดวยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตอไป ซงแบบสอบถามฉบบนม 3 ตอน ไดแก

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท 2 ความพงพอใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมา

ปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ตอนท 3 การเปลยนแปลงภายหลงจากทไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏ

ฐานส ขอขอบคณทกทานในความรวมมอของทานทเสยสละเวลา เออเฟอขอมลใหเปนอยางด

นางณอภย พวงมะล

ปรชญาดษฎบณฑต สาขาผน าทางการศกษาและพฒนาทรพยากรมนษย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ค าชแจง : ใหระบเครองหมาย ลงในทตรงกบสถานภาพของทาน 1. เพศ

ชาย หญง 2. อาย

ต ากวา 20 ป 20 - 35 ป 36 - 45 ป 46 ปขนไป

3. สถานภาพสมรส โสด สมรส หมาย หยาราง

4. ระดบการศกษาสงสด ต ากวาชนมธยมศกษาหรอเทยบเทา ต ากวาปรญญาตร ปรญญาตรหรอเทยบเทา สงกวาปรญญาตร

5. อาชพ นกศกษา ขาราชการ/รฐวสาหกจ พนกงานบรษทเอกชน ประกอบธรกจสวนตว นกธรกจอาชพอสระ เชน แพทย ทนายความ ฯลฯ อน ๆ โปรดระบ................................................

6. รายไดเฉลยตอเดอน ต ากวา 8,000 บาท 8,001-15,000 บาท 15001-25000 บาท สงกวา 25,001 บาท

7. ทานเคยฝกวปสสนากรรมฐานมานานเทาใด ต ากวา 1 ป 1-5 ป 5-10 ป มากกวา 10 ป 8. ความถในการมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน ศนยวปสสนากรรมฐานวดถ าผาคอก อ าเภอเวยงชยจงหวดเชยงราย มาเดอนละครง 6 เดอนมาครง

มาปละครง อนๆโปรดระบ...........................

9. ระยะเวลาททานเคยฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน 3-5 วน 7 วน 15 วน อนๆโปรดระบ

........................................10. สาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน คอ เพอพฒนาจต เพอหลดพน เพอหาแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐาน อนๆโปรดระบ

........................................ 11. ทานทราบขอมลจากแหลงใด

เพอน ญาต อนๆโปรดระบ…………………………….

12. ทานมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน กครง ......... ครง 13. ทานมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน กบใคร

ตอนท 2 ความพงพอใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ค าชแจง ขอใหทานเตมเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความพงพอใจของทานมากทสด

รายการประเมน ระดบความพงพอใจ

พอใจ (อฏฐารมณ)

เปนกลาง (อพยากฤต)

ไมพอใจ (อนฏฐารมณ)

ดานความเชอ 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนแนวทางบ าเพญกศลทสงสด

2. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนการบชา พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

3. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนการสรางบารมสงสด

4. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนแนวทางใหเกดปญญา

5. เชอวาท าใหการด าเนนชวตดและเปนสข 6. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนการตดวบากกรรมในภพหนา

7.การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสสรางสนตสขจากภายใน

8. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสแกกรรมได

9. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหรแจง รชดตามความเปนจรงได

10. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเพอพนทกข หวงสวรรค และนพพาน

ดานสขภาพกาย 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหรางกายแขงแรง

2. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหสขภาพดโดยรวม

3. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหไมมโรคภยเบยดเบยน

4. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหการยอยอาหารมประสทธภาพ

5. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมการเคลอนไหวอยางสม าเสมอ

6. ท าใหบรโภคอาหารอยางเหมาะสมและปลอดภยตอตนเอง

7. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหแกไขโรคทางกายไดและสามารถใชสมาธระงบทกขเวทนาทางกายได

8. ใชรางกายท างานในกจกรรมตางๆ อยางสมดล 9. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหไมเสพสงเสพตด

10. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหรางกายไดพกผอนอยางมประสทธภาพ

ดานเวทนา 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนสขเวทนา (อารมณเปนสขทมบอเกดจากสงเราภายนอกทงทเปนรปธรรม เชน วตถ สงของ รางวลและสงทเปนนามธรรม ความด ความอบอน เปนตน)

2. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ท าใหเหนทกขเวทนาทางกายและใจ (อารมณทเปนทกข เชน เศราโศก เสยใจ โกรธ รอน เยน เปนตน )

3. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนอเบกขาเวทนาทางกายและใจ (การวางเฉย ของอารมณ )

4. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนสขเวทนาทางกายและใจทเจอดวยอามส (ความพอใจในสงของ รางวล ความภาคภมใจ )

5. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนทกขเวทนาทางกายและใจทเจอดวยอามส (ความไมพอใจในวตถสงของ)

6. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนอเบกขาเวทนาทางกายและใจทเจอดวยอามส(อารมณทวางเฉยทกบกบวตถสงของ)

7. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ท าใหเหนสขเวทนาทางกายและใจทไมเจอดวยอามส (อารมณทมสขบอเกดจากสงเราภายในท าใหกเลสเบาบางลง)

8. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนทกขเวทนาทางกายและใจทไมเจอดวยอามสเชนเสยใจวาตนเสยร

9. ท าใหเหนอเบกขาเวทนาทางกายและใจทไมเจอ ดวยอามสคดผดวาตนเองบรรลธรรม

10. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหดบเวทนาได

ดานสขภาพจต 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนการพฒนาจตใหบรสทธ

2. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมความอดทน อดกลน

3. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหจตใจสงบ

4. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ท าใหคลายเครยด

5. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหอารมณมนคง ไมหว นไหวไดงาย

6. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเกดการพฒนาประสทธภาพในการตดสนใจ

7. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหจตใจผองใส

8. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเขาใจธรรมะ เกดสต มปญญา

9. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเกดสมาธ

10. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหสขภาพจตด

ดานธรรม 1. ท าใหเกดแนวทางความเขาใจธรรมชาตของสรรพสง ตงแตการเกด การด ารงอย และการดบตามกฎของไตรลกษณคอ อนจจง ทกขง อนตตา

2. ท าใหเหนสงทเปนอปสรรคในการเรยนร และท าความเขาใจในธรรม

3. ท าใหเหนการท างานของจตตอสงเราทละเอยด 4. ท าใหเหนความตอเนองของการเกดดบทท าใหเกดความยดมน

5. มความเขาใจตอกระบวนการท างานในการดบทกข 6. ท าใหเขาใจเครองมอทสรางความเขาใจในสจธรรม 7. ก าจดอปสรรคในการพฒนาจตตามล าดบ 8. เผชญกบโลกธรรม 8 ไดเขมแขงตามล าดบ 9. แกปญหาไดทงทางโลกและทางธรรมไดตามล าดบ 10. เหนสรรพสงตงแตการเกด การด ารงอย การดบ ดานสขภาพจต 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสเปนการพฒนาจตใหบรสทธ

6. ท าใหเกดการพฒนาประสทธภาพในการตดสนใจ 7. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหจตใจผองใส

10. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหสขภาพจตด

ดานความสมพนธกบบคคลอน 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมความสามารถในการวเคราะหบคคล

2. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเขาใจบคคลอน

3. เปนผทมอรรถจรยา ประพฤตปฏบตแกผอนอยางเสมอตนเสมอปลาย

4. ปฏบตตอผอนไดอยางเหมาะสมกบจรตของผทมาปฏสมพนธกน

5. ท าใหเขาใจยอมรบ ขอบกพรองของผอนและลดความขดแยงกบผอน

6. ใหอภยและไมผกพยาบาทกบผอน 7. สามารถเปนทพงทางอารมณของบคคลทเกยวของ 8. เปนผทมความเสยสละเพอประโยชนสวนรวมดวยความจรงใจ

9. เปนผทมความรกและความเมตตาตอผอนดวยความจรงใจ

10. เกดการพฒนาตนเองและสงคมอยางย งยน

ตอนท 3 ภายหลงททานไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ไดสงผลใหชวตของทานมการเปลยนแปลงหรอไม อะไรบางทเปลยนแปลง และเปลยนแปลงอยางไรในดานตอไปน

ดานความเชอ เปลยนแปลงดขนอยางไร ไมเปลยนแปลง ……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………

ดานสขภาพกาย เปลยนแปลงดขนอยางไร ไมเปลยนแปลง ……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………

ดานสขภาพจต เปลยนแปลงดขนอยางไร ไมเปลยนแปลง ……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………

ดานการมสมพนธกบบคคลอน เปลยนแปลงดขนอยางไร ไมเปลยนแปลง ……………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ภาพรวมทไดรบการเปลยนแปลงจากการไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส มดงน

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

แบบสอบถามเพอการวจย

เรอง“การพฒนาทรพยากรมนษยโดยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานส ของศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย”

ส าหรบผมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสกลมทมปญหาชวต

ค าชแจงแบบสอบถาม

แบบสอบถามนเปนสวนหนงของการวจย มวตถประสงคเพอศกษาวเคราะหหลกธรรมและแนวทางการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสในสวนทเกยวของกบคณภาพชวต ประเมนผลการปฏบตวปสสนากรรมฐานเสนอแนวทางการพฒนาทรพยากรมนษยของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย

ทงนขอมลทไดในครงน ผวจยจะเกบเปนความลบ โดยไมใหเกดความเสยหายแกผใหขอมลแตอยางใด จงใครขอความรวมมอทานในการใหขอมลตามความเปนจรง เพอเปนประโยชนในการพฒนาทรพยากรมนษยดวยการปฏบตวปสสนากรรมฐานตอไป ซงแบบสอบถามฉบบนม 3 ตอน ไดแก

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ตอนท 2 ความพงพอใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมา

ปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ตอนท 3 การเปลยนแปลงภายหลงจากทไดมาปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏ

ฐานส

ขอขอบคณทกทานในความรวมมอของทานทเสยสละเวลา เออเฟอขอมลใหเปนอยางด

นางณอภย พวงมะล ปรชญาดษฎบณฑต สาขาผน าทางการศกษาและพฒนาทรพยากรมนษย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

ตอนท 1 ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ค าชแจง : ใหระบเครองหมาย ลงในชองทตรงกบสถานภาพของทาน 1. เพศ

ชาย หญง 2. อาย

ต ากวา 20 ป 20 - 35 ป 36 - 45 ป 46 ปขนไป

3. สถานภาพสมรส โสด สมรส หมาย หยาราง

4. ระดบการศกษาสงสด ต ากวาชนมธยมศกษาหรอเทยบเทา ต ากวาปรญญาตร ปรญญาตรหรอเทยบเทา สงกวาปรญญาตร

5. อาชพ นกศกษา ขาราชการ/รฐวสาหกจ พนกงานบรษทเอกชน ประกอบธรกจสวนตว นกธรกจอาชพอสระ เชน แพทย ทนายความ ฯลฯ อน ๆ โปรดระบ................................................

6. รายไดเฉลยตอเดอน ต ากวา 8,000 บาท 8,001-15,000 บาท 15001-25000 บาท สงกวา 25,001 บาท

7. ทานเคยฝกวปสสนากรรมฐานมานานเทาใด ต ากวา 1 ป 1-5 ป 5-10 ป มากกวา 10 ป 8. ความถในการมาฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน ศนยวปสสนากรรมฐานวดถ าผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย มาเดอนละครง 6 เดอนมาครง

มาปละครง อนๆโปรดระบ..............................

9. ระยะเวลาททานเคยฝกปฏบตวปสสนากรรมฐาน 3-5 วน 7 วน 15 วน อนๆโปรดระบ..............................

10. สาเหตของการมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน คอ มปญหาดานความรก มปญหาเศรษฐกจ มปญหาการท างาน อนๆโปรดระบ...............................

11. ทานทราบขอมลจากแหลงใด เพอน ญาต อนๆโปรดระบ…………………………….

12. ทานมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน กครง ......... ครง 13. ทานมาปฏบตวปสสนากรรมฐาน กบใคร

ตอนท 2 ความพงพอใจในการปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสของผทมาปฏบต ณ ศนยปฏบตวปสสนากรรมฐานวดถ าพระผาคอก อ าเภอเวยงชย จงหวดเชยงราย ค าชแจง ขอใหทานเตมเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความพงพอใจของทานมากทสด

ดานสขภาพกาย 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหรางกายแขงแรง

2. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหสขภาพดโดยรวม

3. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหไมมโรคภยเบยดเบยน

4. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหการยอยอาหารมประสทธภาพ

5. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหมการเคลอนไหวอยางสม าเสมอ

6. ท าใหบรโภคอาหารอยางเหมาะสมและปลอดภยตอตนเอง

7. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหแกไขโรคทางกายไดและสามารถใชสมาธระงบทกขเวทนาทางกายได

8. ใชรางกายท างานในกจกรรมตางๆ อยางสมดล 9. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหไมเสพสงเสพตด

10. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหรางกายไดพกผอนอยางมประสทธภาพ

ดานเวทนา 1. การปฏบตวปสสนากรรมฐานตามแนวสตปฏฐานสท าใหเหนสขเวทนา (อารมณเปนสขทมบอเกดจากสงเราภายนอกทงทเปนรปธรรม เชน วตถ สงของ รางวลและสงทเปนนามธรรม ความด ความอบอน