random 121010032208-phpapp01

๑

ปรศนาธรรมในพทธปรชญา ผศ.ดร.จกรพรรณ วงศพรพวณ

…………………………………………………………………..………………

ความรท�วไปเก�ยวกบปรศนาธรรม การศกษาหลกธรรมคาสอนในทางพระพทธศาสนาน�น มวธการศกษาหลายรปแบบดวยกน

ข�นอยกบความถนดหรอจรตของผศกษาเอง บางคนถนดศกษาทางดานปรยต บางคนถนดเร�องการ

ปฏบต บางคนถนดเร�องการใชความคด หรอสตปญญาในการวเคราะหหลกธรรมตางๆ เพ�อใหเกด

กระบวนการตความหลกคาสอนบางบทหรอบางหมวดท�ดคลมเครอใหงายและชดเจนย�งข�น วธการ

คดหรอวเคราะหหลกธรรมเพ�อตเอาความหมายออกมาน�นนยมศกษากนในประเทศญ�ปน ซ�งเรารจก

กนในนามพทธศาสนานกายเซน ซ�งเปนวธการเรยนการสอนท�ใชวตถหรออปกรณธรรมชาตท�วไป

เปนส�อในการสอนธรรม หนาท�ของผเรยนน�นจะตองคดวเคราะหหรอตความเอาเอง เชน การสอน

เร�องชาลนถวย อาจารยผสอนกใชแคถวยชาท�ใสน�าจนเตมแลว เอามาต�งไวเพ�อสอนคนท�อวดรอวด

เกงไมยอมรบใครวาเปนพวกชาลนถวย เปนตน วธการน�กคลายๆ กบปราชญผสอนธรรมของไทย

สมยกอนท�มวธการสอนธรรมแบบแยบยนและชวนใหคด ซ� งมกจะผกเปนหวขอธรรมไวเพ�อให

ศษยผเรยนธรรมคดคนไตรตรองหาคาตอบโดยการใชปญญาเปนหลกในการแกขอเง�อนงาท�งหลาย

วธการเรยนการสอนธรรมแบบน� ไดกลายมาเปนมรดกตกทอดทางดานปรศนาธรรมสาหรบอนชน

รนหลงไดคดหาคาตอบกนจนกระท�งปจจบน

ปรศนากบปรชญา

คาวา "ปรศนา" หมายถง ส� งหรอถอยคาท�ผกข�นเปนเง�อนงาเพ�อใหแกใหทาย๑ เพ�อขบคดหา

ขอเทจจรงตามหลกคาสอนทางพทธศาสนาท�แฝงเรนอยกบคาปรศนาน�นๆ ถาจะกลาวในเชง

ขบวนการคด คาน�มความหมายคลายคลงกบคาวา "ปรชญา" ซ�งหมายถง วชาวาดวยหลกแหงความร

และความจรง๒ อนหมายถง ความรหรอความจรงท�เกดข�นหลงจากการคดและส�นความสงสยหรอ

ส�นความแปลกใจแลว โดยความหมายทางปรชญาตะวนออก เชน พทธปรชญา หมายถงความรท�

ประจกษแจงท�สามารถขามพนแดนแหงความสงสยหรอความมดมนแหงชวต เรยกไดวาเปน

ป.ธ. ๖, พธ.บ., M.A. (Phil.), M.A. (Bud.), Ph.D. (Phil.)/ อาจารยประจาวทยาลยสงฆเลย ๑ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ (กรงเทพ ฯ : อกษรเจรญทศน

,๒๕๓๙), หนา ๕๑๖.

๒ เร�องเดยวกน, หนา ๕๑๒.

๒

"ความรอนประเสรฐ" ท�สามารถยกฐานะของผรข�นสท�สง คอจาก ปถชน เปน กลยาณชน และจาก

กลยาณชนเปน อรยชน

จะเหนไดวาคาท�งสองน�ตางกมจดหมายเพ�อใหเกดความคลมเครอมเง�อนงาท�แฝงไปดวย

หลกแหงความจรง ท�ย �วยใหผสงสยพยายามขบคดหาคาตอบท�ถกตองจนเปนท�พอใจ แตเม�อใด

คาตอบท�แฝงอยในคาท�เปนปรศนาถกเปดเผย หรอส�นความสงสยจากการคดคนทางปรชญาแลว คา

วา "ปรศนา" และ "ปรชญา" กจะหมดหนาท�ไปทนท ฉะน�น หนาท�หลกของปรศนาและปรชญาอยท�

การพยายามต�งปญหาเพ�อใหเกดการขบคดในการแสวงหาความรหรอขอเทจจรงท�แฝงอยในหลกสจ

ธรรมอนลกซ� ง ท�งน� เพ�อจะดงเอาศกยภาพทางปญญาของมนษยออกมาน�นเอง

พทธศาสนาเปนปรชญาหรอไม

ยงมขอถกเถยงกนอยบางในหมของนกปราชญไทยท�วา พทธศาสนาเปนปรชญาหรอไม

นกปราชญแตละทานไดแสดงความคดเหนแตกตางกนออกไปแตโดยภาพรวมกมความเหน

คลายคลงกนเพยงแตมองคนละดานเทาน�น ในท�น�ขอนาเอาแนวความคดของนกปราชญผเช�ยวชาญ

ทางพทธศาสนาและปรชญาสามทานมาเปนขอศกษา ในการวเคราะหหาคาตอบเก�ยวกบเร�องน� คอ

สนท ศรสาแดง๓ กลาววา ปรชญา หมายถงความรท�คลมเครอ ยงอยในข�นสงสย ความรใด

ท�มบทสรปชดเจน ต �งเปนทฤษฎได จะกลายเปนศาสตรเฉพาะสาขาใดสาขาหน�ง ความรท�สงสย

สวนมากเก�ยวกบโลกจกรวาล และเปาหมายของปรชญาคอรเพ�อร นกปราชญจงไมยอมรบวา พทธ

ศาสนาเปนปรชญา เพราะความรในพทธศาสนาทกเร�องมความแจมแจงชดเจนไมคลมเครอ พสจน

ได ทดสอบได เพราะพทธศาสนาไมใหความสาคญเร�องโลกและจกรวาลอนเปนเร�องไกลตว และ

เพราะพทธศาสนา ไมไดแสวงหาความรเพ�อร แตใหแสวงหาความรเพ�อนาไปใชดบทกขในชวต

ปจจบน

อดศกด� ทองบญ๔ กลาววา พทธศาสนากบพทธปรชญาตางกเกดจากคาประศาสนของ

พระพทธเจา พทธศาสนาดาเนนไปตามหลกคาประศาสน คอพระไตรปฎก โดยไมจาตองใชเหตผล

ตความคาประศาสนเหลาน�น แตพทธปรชญาเกดจากความจาเปนตองใชเหตผลตความคาประศาสน

เพ�อใหเขาใจความหมายอนสลบซบซอนอยในคาประศาสนน�นๆ

พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)๕ กลาววา ความรทางศาสนามลกษณะเปนปลายปด

เพราะสาวกของแตละศาสนามศรทธาวา คาสอนของศาสดาท�บรรจไวในพระคมภรเปนความจรง

๓ สนท ศรสาแดง,ปรชญาเถรวาท (กรงเทพ ฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๔), หนา ๑๑๗.

๔ อดศกด� ทองบญ,ปรชญาอนเดยรวมสมย (กรงเทพ ฯ : เพ�อนพมพ,๒๕๓๒), หนา ๔.

๕ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต),ปรชญากรกบอเกดภมปญญาตะวนตก (กรงเทพ ฯ : บรษทเคลด

ไทย,๒๕๔๐) หนา ๘.

๓

สงสด แตกมบางท�บรรดาสาวกรนหลงตความพระคมภรตางกนจนเกดนกายหลากหลาย แตละ

นกายตางเสนอคาอธบายท�มเหตผลขดแยงกนและกน และในกรณน�ศาสนาไดเข าสพรมแดนของ

ปรชญา และเกดปรชญาแหงศาสนาน�นๆ เชน พทธปรชญา เปนตน

ตามทศนะของนกปราชญท�งสามทานท�กลาวมา กพอจะประมวลไดวา พทธศาสนามหลก

คาสอนท�จรงแทในแงของสจธรรม และสามารถพสจนไดโดยการปฏบต และผปฏบตตามเทาน�นจง

จะรรสแหงพระสทธรรมท�แทจรงโดยปราศจากความสงสยใดๆ ท�งส�น เม�อความสงสยหมดไป

ปรชญาท�ทาหนาท�แบบคลมเครอกพลอยหมดหนาท�ไปดวย แตเม�อใดเกดความสงสย ไมเขาใจอยาง

แจมแจง หรอมความคลมเครอในหลกธรรม ยอมจะมการตความหรอวเคราะหหลกธรรมน�นๆ

เพ�อใหเกดความแจมแจง ลกษณะของการวเคราะหหรอตความดงกลาว จงจาเปนอยางย�งท�จะตอง

อาศยแนวความคดเชงปรชญาเขามาชวยในการหาความรท�ถกตองและสมเหตสมผล การวเคราะห

หรอตความหมายหลกธรรมตามวธการทางปรชญาดงกลาว ทาใหเกดคมภรทางพระพทธศาสนา

ตามมามากมาย เชน คมภรอรรถกถา ฎกา อนฎกา เปนตน ดงน�น ตราบใดท�ยงมการวเคราะห หรอ

ตความของนกปราชญผท�ยงสงสยในหลกคาสอนอย ปรชญากยงคงทาหนาท�อยางไมลดละเชนกน

คลายกบเปนปรศนาธรรมใหนกคดคนหาคาตอบ เพ�อใหตวเองพนจากความสงสยใหได ฉนน�น

ความหมายและท�มาของปรศนาธรรม

คาวา "ปรศนาธรรม" หมายถง คาส�งสอนของพระพทธเจาอนแสดงถงความจรงแทของ

ธรรมชาตท�ถกผกข�นอยางเปนเง�อนงาเพ�อใหแกใหทายโดยการคดไตรตรองอยางมเหตผล ปรศนา

ธรรมเกดจากนกปราชญผชาญฉลาดในการนาเอาหลกธรรมของพระพทธเจามาถายทอดโดยการผก

เปนปรศนาไวเพ�อใหอนชนรนหลงไดขบคดหาคาตอบ เพ�อท�จะไดเขาถงหลกคาสอนท�แทจรงใน

อกรปแบบหน�ง การสอนธรรมแบบปรศนาธรรมน� มลกษณะคลายกบการถายทอดธรรมแบบพทธ

ศาสนานกายเซน (Zen)๖ ของญ�ป น คอเนนใหผท�ถกถายทอดขบคดเพ�อตปญหาขอธรรมน�นๆ ให

แตก โดยการใชปญญาเปนหลกในการแกขอเง�อนงาตามหลกคาสอนท�ผกเอาไวโดยนกปราชญ

ผสอนธรรม

ปรศนาธรรมเปนคากลางๆ ท�ทาทายใหผคดหาคาตอบตามสตปญญาหรอภมธรรมของ

ตนเอง ลกษณะคาตอบหรอการแกทายปรศนาธรรมของแตละคนไมจาเปนตองเหมอนกนเสมอไป

อาจมความตางกนบาง ท�งน�ข�นอยกบผตอบ ใครจะตอบอยางไรกไมถอวาผด เพราะหลกคาสอนทาง

๖ นกายเซน (Zen) มาจากพทธศาสนานกายฌาน (Chan) ของจน รากศพทของคาวา "เซน" หรอ "ฌาน"

มาจากคาวา "ธยานะ" ในภาษาสนสกฤตซ� งแปลวา "สมาธภาวนา" (Meditation) นกายน� มการสอนโดยใช

ปรศนาธรรมหรอท�เรยกกนวา "โกอาน" (Koan) เปนอบายในการปฏบตเพ�อใหเขาถงธรรม ศกษาเพ�มเตมใน

ทววฒน ปณฑรกววฒน, ศาสนาและปรชญาในจน ทเบตและญ�ป น. สานกพมพสขภาพใจ,๒๕๔๕.

๔

พทธศาสนาเปนส�งสากล สามารถนามาประยกตใชกบเหตการณหรอเร�องราวตางๆ ไดเสมอ

เพยงแตวาผแกทายจะสามารถนาเอาหลกธรรมท�แฝงอยในปรศนาน�นมาอธบายไดสมเหตสมผล

หรอไมเพยงไรเทาน�นเอง วธการหาคาตอบหลกธรรมในรปแบบของปรศนาน� บางคร�งมการตความ

เพ�อใหหลกธรรมขอน�นๆ เกดความชดเจน วธการน� เปนวธการของปรชญา ท�พยายามจะช� ใหเหนใน

แตละประเดนท�มนษยตองการจะร คาตอบอยท�วาใครจะอธบายขอเทจจรงไดดกวา และคาตอบอาจ

แตกตางกนออกไป

หมวดแหงปรศนาธรรม

นกปราชญผสอนธรรมโบราณ จะเนนใหผศกษาใชความคดพจารณาขบคดในหวขอธรรม

ตางๆ จงมกจะผกหวขอธรรมเหลาน�นเปนหลกปรศนาไวในลกษณะท�เปนหมวดๆ และการผก

ปญหาธรรมแตละขอกท�คอนขางจะลกซ� ง ผตอบปญหาจะตองใชการพจารณาโดยการไตรตรอง

พอสมควร เพราะปญหาท�นกปราชญผสอนธรรมผกไว บางปญหาเก�ยวของกบหลกธรรมโดยตรง

บางปญหากมการเปรยบเทยบกบสรรพส�งภายนอกท�สามารถสมผสไดดวยประสาทท�งหา หรอบาง

ปญหาดเหมอนหาคาตอบงาย แตแฝงไปดวยหลกสจธรรมอนลกซ� ง เชน ปญหาท�วา "ไปไมกลบ

หลบไมต�น ฟ� นไมม หนไมพน" คออะไร เม�อพบปญหาน� ทกคนแมแตเดกกสามารถตอบไดวา

"ความตาย" เพราะลกษณะของปญหาชวนใหตอบเชนน�น หรออยางนอยกเคยเหนในเวลาไปงาน

ศพ พระผทาหนาท�สวดพระอภธรรม ทานมกจะนาตาลปตรท�สลกขอความดงกลาวมาใชในเวลาทา

พธสวด เรากเลยตความหมายเชนน�น แตแทจรงขอความดงกลาวแฝงไปดวยหลกปรชญาธรรมท�

ลกซ�งชวนใหขบคดหาคาตอบย�งนก ดงจะแกทายไขปรศนาไปเปนหมวดๆ ดงน�

ปรศนาธรรมหมวดท�หน�ง

♣ ไปไมกลบ

♣ หลบไมต�น

♣ ฟ� นไมม

♣ หนไมพน

๕

♣ ไปไมกลบ

คาวา “ไปไมกลบ” หมายถง พระอรยบคคลท�สาเรจเปนพระอรหนต๗ ดบกเลสไดแลว เม�อ

ละสงขาร (นพพาน) แลวจะไมกลบมาเกดใหมอก กลาวคอเพกถอนเสยไดซ�งการเวยนวายตายเกด

เพราะสามารถกาจดหรอทาลายลงเสยไดซ�งอปสรรคศตร กลาวคอ กเลส อนไดแก ราคะ โทสะ

โมหะ ซ�งเปนรากเงาแหงอกศลมลท�งปวง

คาวา “อรหง” ท�แปลวา พระอรหนต น�น มาจากศพทวา อรหะ แปลวา ผไมมความลบ ผ

บรสทธ� พรอมท�จะเปดเผยใหโลกทราบ ทนทานตอการพสจนในทกกาลสมย เปนผหกเสยซ� งกง

กรรมแหงสงสารวฏฏ ต� งอยหางไกลจากสรรพกเลสและตณหาท�งปวง เพราะเปนผกาจดเสยซ� ง

เคร�องรอยรดคอหวง อนเปนเคร� องยงสรรพสตวใหของอยในสงสารการเวยนวายตายเกด พระ

อรยบคคลผบรสทธ� บรบรณ ผละเสยซ�งภพหนา (การเกดใหม) ดงกลาวน� มอยเฉพาะในพทธศาสนา

เทาน�น

อกความหมายหน�งคอ “เวลา” เน�องจากกาลเวลาน�นมนเปนวงจรของตวมนเอง หมนเวยน

เปล�ยนไปแลวกกลนกนสรรพสตวท�งหลายใหลมหายตายจากไปในขณะเดยวกน อยางเชนในแตละ

ปท�ผานไป ถาสงเกตตวเราใหด เราจะมความรสกวาเราเสยบางส�งบางอยางไปอยางไมมวนไดคนมา

ส�งน�นคอ “อาย” ท�ผานพนไปกบกาลเวลาในแตละวน แตละเดอน แตละป เดกจะมความรสกวาเสย

ความเปนเดกไป เม�อเปนผใหญวยกลางคน จะมความรสกวาเสยความเปนหนมเปนสาว ใกลความ

เปนไมใกลฝ�ง (ความตาย) เขาไปทกท เราจะมาเรยกรองเวลาอนสดใสคนกไมได

เร�องของเวลาน�ทานอปมาเหมอนยกษ เรยกวา “กาลยกษ” มกกลนกนสรรพสตวท �งหลาย

อยตลอดเวลา และมใชจะกลนกนแตผอ�นเทาน�น แมแตตวมนเองกไมเวน ดงพระบาลวา “กาโล ฆส

ต ภตาน สพพาเนว สหตตนา กาลเวลากลนกนสตวท�งหลายกบท�งตวมนเอง” อยางเชนวนเดอนและ

ปท�ผานมา กถกกาลยกษกลนไปหมดแลว จะยอนหลงกไมได ดงคากลอนท�นกปราชญประพนธไว

เพ�อเปนคตเตอนใจวา “อนเงนทองหลนหายยอนไปหา ยงมทาหวงพบประสบสม แตเวลาผานไปไม

ปรารมภ จะนยมยอนหลงอยาหวงเลย”

๗พระอรหนต คอพระผบรสทธ� วเศษ ไดแกทานผท�กาจดกเลสไดส�นเชง ในพทธศาสนาม ๔ จาพวก

คอ สกขวปสสโก ผสาเรจโดยการเจรญวปสสนาลวน ๑ เตวชโช ผสาเรจโดยไดวชชาสาม ๑ ฉฬภญโญ ผสาเรจ

โดยได อภญญาหก ๑ ปฏสมภทปปตโต ผสาเรจโดยเขาถงปฏสมภทาส�

๖

♣ หลบไมต�น

คาวา “หลบไมต�น” หมายถง การมวเมาหลงใหลตกเปนทาสตดอยในรสแหงกามคณหา๘

อยางไมมสตยบย�งหรอควบคมใจตนเองได ผท�ตกอยในโลกของกามคณน� ย�งเสพมาก สมผสมากย�ง

พอใจมาก มความตองการเพ�มข�นเร�อยๆ โดยไมรจกคาวาพอ หรอหลงใหล (โมหะ) อยางไมลมหลม

ตา เหมอนดงคนตาบอดไมสามารถจะมองเหนส� งภายนอกได ตองตกอยในโลกแหงความมด

ตลอดเวลา

อกความหมายหน� งคอผท�หลงมวเมาตกเปนทาสของอบายมข (ปากแหงความเส�อม) อน

เปนบอเกดส�งท�ไมดงามท�งหลาย มแตจะทาใหชวตตกต�าหางไกลจากความดและทาจตใจใหเศรา

หมองมดมนอนธกาลมองไมเหนความเจรญกาวหนาของชวต มนกปราชญบางทานไดกลาว

เปรยบเทยบอบายมขวาเปน “ผราย” ท�นากลวมากกวาผตนใดๆ ในโลกน� เพราะถาผเหลาน� ไดมา

หลอกหลอนหรอเขาสงผใดแลว จะทาใหผน �นถงความยอยยบอบจนทนท ผรายดงกลาวมหกตว คอ

“ผท�หน�งชอบสราเปนอาจณไมชอบกนขาวปลาเปนอาหาร

ผท�สองชอบเท�ยวยามวกาลไมรกบานรกลกเมยตน

ผท�สามชอบดการเลนไมละเวนบารคลบละครโขน

ผท�ส�ชอบเลนมากฬาบตรสารพดท�วไปไฮโลส�น

ผท�หาคบคนช�วม�วกบโจรหนไมพนอาญาตราแผนดน

ผท�หกเกยจครานการทากนมท�งส�นหกผอปรยเอย”

ผท�ยงหลงมวเมาอยในรสแหงกามคณหรอตกอยในหลมแหงอบายมขดงกลาวช�อวาเปนผ

มดบอดทางปญญา ชวตมกจะเตมไปดวยปญหานานาประการ เพราะข�นช�อวาผ มดบอดน�นยอมจะ

ปดหนทางแหงแสงสวางเสมอ ดงคาท�วา “มดอะไรกไมเทาปญญามด แสงสวางอะไรกไมเทาแสง

สวางแหงปญญา เพราะปญญาคอเคร�องวด ความชดคอธรรมชาต ถาผใดเอาปญญามาพจารณา

ธรรมชาตได ผน�นช�อวาผพน” จากความหลบมดมนจากกเลสเคร�องรอยรดท�งหลาย

♣ ฟ� นไมม

คาวา “ฟ� นไมม” หมายถง การกาจดกเลส ตณหา อาสวะ ใหดบสนทแลวไมเกดข�นมาอก

เหมอนไฟหมดเช�อ ความหมายน� เปนลกษณะของจตพระอรยบคคลท�ไมตกอยในอานาจแหงกเลส

ตณหา คอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง มปญญาสวางไสวสามารถกาจดกเลสท�เขามาทาใหจต

เศราหมอง กลาวคอความเรารอน กระวนกระวาย ขนมว มวเมา ทะเยอทะยานไปตามอานาจของ

๘ กามคณหา (ภาษาทางโลกเรยกวา “วตถนยม”) คอ รป (รปะ) ไดแกส�งท�มองเหนดวยตา ๑ เสยง (สท

ทะ) ไดแกส�งท�ไดยนดวยห ๑ กล�น (คนธะ)ไดแก ส�งท�สดดมไดดวยจมก ๑ รส (รสะ) ไดแกส�งท�สมผสไดดวยล�น

๑ กายสมผส (โผฏฐพพะ) ไดแกส�งท� สมผสทางกาย แตรบรดวยใจ

๗

กเลสตณหาไดหมดส�นและเดดขาด มจตบรสทธ� ไมยนดยนรายในเวลาเหนรป ฟงเสยง ดมกล�น ล�ม

รส ถกตองกายสมผส

จตท�หลดพนจากอาสวะกเลสดงกลาวน� เกดข�นคร� งแรกท�ใตตนพระศรมหาโพธ� หลงจากท�

พระมหาบรษทรงบรรลอาสวกขยญาณ ทรงปรชาสามารถทาอาสวะกเลสท�งหลายใหหมดส�นไป

ดวยพระปญญา ทรงตรสรเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจาในเวลาปจจสมย รงอรโณทย ทรงเบก

บานพระหฤทยอยางสงสดในการตรสร ถงกบทรงเปลงพระอทานเยยหยนตณหาอนเปนตวการ

กอใหเกดสงสารวฏฏทกขแกพระองคเปนอเนกชาตวา “อเนกชาตสสาร สนธาวสส อนพพส ฯลฯ

จตต ตณหาน ขยมชฌคาต.” ความวา “นบแตตถาคตทองเท�ยวสบเสาะหาตวนายชางผกระทาเรอน

คอตวตณหา ตลอดชาตสงสารจะนบประมาณมได กมไดพานพบ ดกร ตณหา นายชางเรอน บดน�

ตถาคตพบทานแลว แตน�สบไป ทานจะทาเรอนใหตถาคตอกไมไดแลว โครงเรอนคอตณหาเรากร�อ

เสยแลว ชอฟาเรากหกทาลายเสยแลว จตของเราเขาถงพระนพพานอนเปนธรรมท�ปราศจากสงขาร

ปรงแตงใดๆ ไดถงความดบสญส�นไปแหงตณหา อนหาสวนเหลอมไดแลว”๑๐ เน�อหาในคาเปลง

อทานของพระพทธองคน� แสดงถงจตท� สะอาด สวาง สงบ ปราศจากกเลสอาสวะใดๆ ท�งส�น

สามารถปดชองทางแหงกเลสท�งหลายไมใหฟ� นกลบคนมาอก

♣ หนไมพน

คาวา “หนไมพน” หมายถง ความตาย๑๑ ซ� งเปนส� งท�ทกคนจะตองไดพบเสมอภาค

เหมอนกน เพราะเปนส� งท�ธรรมชาตใหมาต�งแตวนเกด ทกคนจะตองจนมม หนไมรอด ไมม

ขอยกเวนและปฏเสธไมได เราเกดมาไดช�อวามาเฝาความตาย คอยอยวามนจะตายวนไหนกไมทราบ

ดงท�ปราชญลขตไววา “เหนหนากนเม�อเชาสายตาย สายอยสขสบายบายมวย บายยงร�นเรงกายเยน

ดบชพนา เยนอยหยอกลกดวยค�ามวยดบสญ” ตามความหมายน� แสดงวาความตายจดวาเปนสภาพ

เท�ยง คอเปนความเท�ยงแทแนนอนวาสตวทกจาพวกท�เกดมาในโลกน� ตางกจะตองตายดวยก น

ท�งน�น จะตางกนกชาหรอเรวเทาน�น ไมมใครจะปองกนไดโดยประการตางๆ

แทจรงชวตของมนษยเราเปรยบเหมอนกบละครโรงใหญ ท�เท�ยวแสดงบทบาทของตวเอง

เด�ยวแสดงเปนน�นเปนน�อยตลอดเวลา ชวตแหงละครของมนษยจงเตมไปดวยอรรถรสท�หลากหลาย

นานาประการ มท�งสขท�งทกขปะปนกนไปจนกวาจะถงกาลอวสานของชวต ดงคาประพนธท�วา

“โลกน�คอโรงละคร ปวงนกรเราทานเกดมา ตางรายราทาททาตามลลาของบทละคร บางคร� งกเศรา

๑๐ พระวเทศโพธคณ, สแดนพระพทธองค อนเดย - เนปาล (กรงเทพ ฯ : ธรรมสภา,๒๕๔๔), หนา

๑๘๕.

๑๑ สาเหตแหงความตายของสรรพสตว ม ๔ ลกษณะ คอ ตายเพราะส�นอาย คอหมดอายไข ๑ ตายเพราะ

ส�นกรรม ๑ ตายเพราะหมดบญ (ความชรา) ๑ ตายเพราะถกกรรมตดรอน เชน ประสบอบตเหตตางๆ ๑

๘

บางคราวกสขหวอกสะทอน มรางมรกมจากมจร พอจบละครชวตกลา” ไปสจดหมายปลายทาง

เดยวกนคอความตาย ซ�งเปนส�งท�ไมสามารถจะหลกล�หนพนได จะหอบห�วเอาอะไรไปดวยกไมได

แมแตคนรกท�หวงนกหวงหนา ตางกอางสทธ� วาน�ของมงน�นของก กเอาไปดวยไมไดท�งน�น

เม�อรวาชวตตองตกอยในกฎของธรรมชาต (ไตรลกษณ) เชนน� ทานจงสอนใหระลกถง

ความตายเปนอารมณอยเสมอ ซ�งจดเปนมรณานสสต จกไดคลายความประมาทมวเมา ความยดม �น

ถอม�น ฝกจตใหคนชนกบความตาย จนกระท�งมองเหนเปนเร� องธรรมดา จดเปนผ มขวญด ไม

หว�นไหวเม�อยามรายคอมรณะมาถง ดงคตเตอนใจตอนหน�งวา “คดถงความตายสบายนก มนหกรก

หกหลงในสงสาร บรรเทามดโมหนตอนธกาล ทาใหหาญหายสะดงไมยงใจ”

อกความหมายหน�งของคาวา “หนไมพน” คอ กฎแหงกรรม พระพทธศาสนาไดสอนเร�อง

กรรมไววา กรรมเปนเคร�องบนดาล กรรมเปนเคร�องสรางทกอยาง กรรมคอการกระทา กระทาไว

อยางไร ยอมเกดผลแหงการกระทาเชนน�น เหมอนชาวนาหวานพชไวเชนไร ยอมไรรบผลแหงการ

หวานพชน�น ดงปรากฏในหลกคาสอนทางพระพทธศาสนาดงน�

๑. กมมสสโกมห เรามกรรมเปนของตน หมายความวา การกระทาตางๆ ท�จะเกดผลดหรอ

ช�วแกตวเรา เปนการกระทาท�เกดจากเจตนาของเราท�งส�น ไมมผ ใดมาทาแทนได เชน สมมตวาเรา

ใชคนไปฆาศตรของเรา เทากบวาเจตนาน�นเปนของเรา ในกรณน�แมจะไมไดกระทาทางกาย แตถอ

วามโนกรรมและวจกรรมเปนของเรา จงเรยกวา เรามกรรมเปนของตน

๒. กมมทายาโท เราเปนผรบผลของกรรมหรอเปนทายาทของกรรม หมายความวา เราเปน

ผรบผลของกรรมดวยตนเองไมมผอ�นมารบแทนได ไมวากรรมน�นเราจะทาไวต �งแตเม�อใด จะเปน

กรรมดหรอกรรมช�ว เรากตองเปนผรบผลของกรรมน�น

๓. กมมโยน เรามกรรมเปนกาเนด หมายความวา กรรมเปนส�งท�ทาใหเราเกดมา กรรมจะ

สงผลใหเราเกดอยางไรกได การเกดในตระกลสงหรอในตระกลต�า หรอเกดในฐานะอยางไรเปน

เร�องของชนกกรรมเทาน�น

๔. กมมพนธ เรามกรรมเปนเผาพนธ หมายความวา บคคลท�ทากรรมอนใดไวจะตอง

สบเน�องในกรรมน�นตอไป เปรยบเหมอนกบเผาพนธ มนษยหรอสตวตางๆ เชน ผเกดเปนมนษย

ทางท�จะตองสบเน�องไปในกรรมน�น เชน กรรมช�วกจะตองสบเน�องไปในกรรมช�ว กรรมดกจะตอง

สบเน�องไปในกรรมด

๕. กมมปฏสรโณ เรามกรรมเปนท�อาศย หมายความวา ผท�ทากรรมดกอาศยกรรมดน�นเอง

เพ�อดารงความดตอไป ดงพทธภาษตวา “ธมโม หเว รกขต ธมมจาร” ความวา “ธรรมยอมรกษาผ

ประพฤตธรรม”

๖. ย กมม กรสสาม กลยาณ วา ปาปก วา ตสส ทายาโก ภวสสาม เราทากรรมใดไว ดหรอ

ช�วกตาม เราจะตองเปนผรบผลของกรรมน�น

๙

ดงท�กลาวมาท�ง ๖ ขอน� ช� ใหเหนวา เราไมสามารถจะหลกหนกรรมของเราพน ทากรรม

อยางไรกตองรบผลอยางน�นเสมอ แมแตพระอรยสาวกผเลศทางดานอภนหารอยางพระมหาโมคคล

ลานะ กหนกฎแหงกรรมท�ทานเคยสรางมาในอดตชาตไมได ดงจะเหนไดจากทานถกพวกโจรรมต

ทบทารายจนกระท�งแหลกเปนจณ กผลจากการท�ทานเคยทบตมารดาผบงเกดเกลาในชาตน�นเอง

ปรศนาธรรมหมวดท�สอง

♣ ส�คนหาม

♣ สามคนแห

♣ หน�งคนน�งแคร

♣ สองคนพาไป

♣ ส�คนหาม

คาวา “ส�คนหาม” หมายถง การประชมลงของธาตส�๑๒ ประกอบกนเขาอยางพอเหมาะทาให

เกดเปนรปรางหรอรางกายข�นมา ธาตส� เปนวตถธรรมชาตด�งเดมของสรระรางกายของมวลสรรพส�ง

ท�มชวต สามารถสมผสไดดวยประสาทท�งหา การผสมของธาตส� อยในสภาวะท�เกดข�น ต �งอย และ

สลายตว ใครกหามไมได เพราะไมใชของเรา ไมอยในอานาจของเรา วนหน�งตองทรดโทรมแตก

สลายไป แลวธาตท�งส�กจะกลบคนไปสสภาพเดม๑๓ เพราะวาธาตท�งส�น� เปนส�งท�ทรงสภาวะของตน

อยเอง คอมอยโดยธรรมดา เปนไปตามเหตปจจย ไมมผสราง ไมมอตตา มใชสตว มใชชวะ๑๔ เกดม

เองและแตกสลายไปเองโดยธรรมชาตของมน

แนวความคดเร�องธาตส�ในพทธศาสนาคลายกบทศนะเร�องตนกาเนดของสรรพส�ง (ปฐม

ธาตของโลก) ของเอมเปโดเคลส (Empedocles) นกปรชญากรกโบราณ เขากลาววา "รางกายของ

คนเราเกดจากการรวมตวของธาตท �งส� การท�เรารจกธาตส�ในโลกรอบๆ ตวเรา กเพราะมธาตท�งส�อย

ในตวเรากอนแลว เพราะเรามธาตดน เราจงเหนดน เน�องจากอนภาคของธาตดนในวตถมาทา

๑๒ ธาตส� คอ ปฐวธาต (ธาตดน) มลกษณะแขงท�มองเหนเปนรป สามารถสมผสได เชน ผม ขน เลบ

ฟน หนงเปนตน ๑ อาโปธาต (ธาตน� า) มลกษณะเหลวไหลถายเท ทาใหออนนมผสมผสานกน เชน น� าเลอด

น� าลาย น� าด เปนตน ๑ เตโชธาต (ธาตไฟ) มลกษณะรอน ยงกายใหอบอน ยอยอาหาร ทาใหรางกายไมเป� อยเนา

วาโยธาต (ธาตลม) มลกษณะกระพอพด ลอยตว พดไปท �วรางกายทาใหรางกายเคล�อนไหว ๑

๑๓ พระมหา ดร.สขพฒน อนนทจารย,ปรศนาปรชญาธรรม (กรงเทพ ฯ : ลก ส.ธรรมภกด,๒๕๔๖),

หนา ๘๘.

๑๔ พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต),พจนานกรมพทธศาสตรฉบบประมวลธรรม (กรงเทพ ฯ : มหา

จฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๒๘), หนา ๑๓๙.

๑๐

ปฏกรยากบธาตดนในตวเรา จงเกดเปนจนตภาพของดนข�นมา โดยนยน� เพราะเรามธาตน� า เราจง

เหนน�า เพราะมธาตไฟ เราจงเหนไฟ และเพราะมธาตลม เราจงเหนลม"๑๕ กอนกาเนดสรรพส�ง ธาต

เหลาน�มการผสมปะปนกนอยางไดระเบยบจนกลายเปนมวลสารมหมา ธาตดนไปอยก บธาตดน

ธาตน�ากไปอยกบธาตน�า ธาตตางๆ ผสมกนโดยนยน�อยางไดสดสวนมระเบยบจนกลายเปนสรรพ

ส�งในโลกดงท�เราเหนอยน� โลกหรอสรรพส�งดงกลาวจะถงกาลแตกสลายกตอเม�อธาตเหลาน� แยก

ออกจากกน สลายไปสธาตเดมของตน

คาสอนทางพทธศาสนากาหนดใหเราพจารณาธาตส�น� เปนอารมณ คอกาหนดพจารณากาย

น�แยกเปนสวนๆ ใหเหนวาเปนเพยงธาตส� คอ ดน น�า ไฟ ลม แตละอยางประกอบกนข�นเปนรางกาย

เทาน�น ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชตวตนของเรา การกาหนดพจารณาธาตส� น� จะตองกาหนดดวย

สตสมปชญญะโดยความแยบคาย จนมองเหนความเกดข�นและความเส�อมไปในกาย ตระหนกวา

กายน�กสกแตวากาย มใชสตว บคคล ตวตน เราเขา สกวนหน�งเม�อธาตเหลาน�ถงการแตกสลายไป

ตามสภาวะของธรรมชาต ชวตคอไออนกจะถงกาลอวสานเชนกน ฉะน�น ชวตหรอรางกายจะดารง

อยไดกเพราะการหามหรอการประครองไวของธาตท�งส�น�เอง

♣ สามคนแห

คาวา "สามคนแห" หมายถง ไตรลกษณ หรอลกษณะสามประการแหงสงขารธรรมท�งหลาย

อนประกอบดวยความไมคงท� (อนจจตา) ความแปรปรวน (ทกขตา) และความไมมตวตน (อนตต

ตา) ไตรลกษณ เรยกอกอยางหน�งวา สามญลกษณ คอลกษณะอนเปนสากล ครอบงาสรรพส� งใน

จกรวาล จกรวาลในท�น� หมายถง เบญจขนธ อนไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ ท�

พระพทธเจาทรงเรยกวา "โลก" โดยทรงเนนท� "สงขารโลก" ไดแก ชมชนแหงสงขารท�งปวงอนเกด

จากเหตปจจย ดารงอยโดยเหตปจจย และดบไปเพราะเหตปจจย๑๖ สภาพของสงขารท�วไปม

ปรากฏการณธรรมชาตอยอยางหน�ง คอซอนความเรนลบคอการผนแปรและสลายตวเอาไวภายใน

ตว เปดเผยตวเองออกมาใหเหนเสมอกนท�งหมด เรยกวา "ธรรมนยาม"๑๗ เพราะกาหนดรไดถง

ธรรมชาตท�เปล�ยนแปลง

สงขารโลกหรอสรรพส�งรวมท�งรางกายของคนเราตกอยในหลกแหงความจรงของไตร

ลกษณ เปนความจรงท�มอย เปนอยโดยธรรมชาตของมน พระพทธเจาจะเสดจอบตข�นหรอไมกตาม

๑๕ พระมหาจกรชย มหาวโร, เอกสารประกอบการสอนวชาปรชญาตะวนตกสมยโบราณ (เลย ฯ :

มจร. วทยาลยสงฆเลย,๒๕๔๖), หนา ๑๖ - ๑๗.

๑๖ สนท ศรสาแดง,ปรชญาเถรวาท (กรงเทพ ฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๔), หนา ๑๘๒.

๑๗ ธรรมนยาม หมายถง การต�งอยแหงส�งท� เปนเองโดยธรรมชาต (ธรรมฐต) มอยสามประการ คอ

สงขารท �งปวงไมเท�ยง ๑ สงขารท�งปวงเปนทกข ๑ ธรรมท�งปวงเปนอนตตา ๑

๑๑

ส�งน�นกคงต�งอยตามธรรมดาและกอยในเง�อนไขของธรรมดามธรรมชาตเปนอยางน�น มภาวะอยาง

น�น ไมลวงพนความเปนอยางน�นไปได พระพทธเจาเพยงแตตรสรเปดเผย ช� แจงแสดงถงความจรง

แหงสตวและสงขารท�งหลายวา เปนของไมเท�ยง (เปนอนจจง) ทนอยในสภาพเดมไมได (เปนทกข)

และแปรผนไปในท�สด (เปนอนตตา) ลกษณะท�งสามประการน�ไดแหแหนเราไปทกยางกาว และทก

ขณะจตอยางไมลดละ

♣ หน�งคนน�งแคร

คาวา "หน�งคนน�งแคร" หมายถง จต กบ รางกาย น�นคอหน�งคนหมายถงจต สวนแคร

หมายถงรางกาย จตน�งอยบนรางกาย ทาหนาท�คอยควบคมบญชาการของอวยยะทกสวน กลาวคอ ผ

เปนใหญ ทาหนาท�เปนนาย ในทางธรรมถอวา จตสาคญท�สด คอเปนใหญกวากาย ดงคาท�วา "ใจ

เปนนาย กายเปนบาว" เม�อรางกายอยในฐานะผตามจตใจเชนน� จงปรากฏวา บคคลในโลกน� ถาใจด

สกอยางแลว อยางอ�นกจะดไปดวย เพราะทกส�งทกอยางอยภายใตจตใจท�งส�น แมแตความเจรญและ

ความเส�อมของชวตกเชนกนลวนมพ�นฐานมาจากจตท�งน�น

ฉะน�น หากผใดตองการพบกบความสขท�สงบเยอกเยน ตองหดฝกจต คอการทาจตใหหมด

พยศ ใหตรง ใหมคณธรรม ไมใหยนดยนรายในเวลาเหนรป ฟงเสยง ดมกล�น ล�มรส ถกตอง

โผฏฐพพะ รธรรมารมณดวยใจ แตการฝกจตน� เปนของยาก เพราะจตเปนสภาพท�กลบกลอก รกษา

ยาก หามยาก หว �นไหว โดนเอนงาย และมกใฝต�า เหมอนน�ามกไหลจากท�สงลงสท�ต�าเสมอ แตถา

ผใดผานการฝกจตแลวกจะพบกบความสขท�แทจรง ดงคาท�วา "สขทกขอยท�ใจมใชหรอ ถาใจถอก

เปนทกขไมสกใส ถาไมถอกเปนสขไมทกขใจ เราอยากไดความสขหรอทกขเอย"

♣ สองคนพาไป

คาวา "สองคนพาไป" หมายถง บญและบาป ท�เกดจากการกระทาโดยการรบรของจต นาพา

จตใหไปเกดเปนเทวดาบาง เปนมนษยบาง เปนสตวบาง นาเท�ยวไปอยในนรกและสวรรคแลวแต

ทนท�เปนปจจยเก�อหนน ในรปแบบของกจกรรมซ� งมอยสองอยาง คอทาดจดเปนบญกศล ทาช�ว

จดเปนบาป ทาส�งไหนมากกจะไปตามทางของส�งน�นๆ

คาวา "บญ" เปนช�อของความสข ความด เปนท�พ�งของสตวท �งหลายท�งในโลกน�และ โลก

หนา การส�งสมบญเปนเหตนามาซ�งความสข ชวตจะราบร�นหรอลมลกกเพราะบญท�ทากรรมท�สราง

ดงคาท�ทานกลาววา "ยามบญมาวาสนาชวย ท�ปวยกหายท�หนายกรก หากบญไมมาวาสนาไมชวย ท�

ปวยกหนกท�รกกหนาย" ฉะน�น ถาอยากเปนคนมบญ พงขวานขวายในกศลกรรม คอความดงาม

โจรกลกเอาไปไมได แตสามารถนาตดตวไปไดเม�อถงคราวตาย ไมเหมอนทรพยสมบตศฤงคาร

ท�งหลาย ตองท�งไวใหตกเปนสมบตของคนอ�น จะนาตดตวไปดวยกไมได ไปแตตวเปลา ดง

๑๒

ประพนธท�วา "เม�อเจามามอะไรมากบเจา เจาจะเอาแตสขสนกไฉน เม�อเจามามอเปลาจะเอาอะไรไป

เจากจงไปมอเปลาเหมอนเจามา"

คาวา "บาป" เปนช�อของความทกข ท�เกดจากความประพฤตช�วทางกาย วาจา และใจ บาปน�

เม�อบคคลส�งสมหรอทาเขาแมเพยงเลกนอยโดยคดวาจะไมอานวยผลอะไร แตเม�อทาบอยๆ มนกจะ

ส�งสมมากข�นตามลาดบ เปรยบเหมอนภาชนะท�เขาเปดปากต�งไวในท�กลางแจงไมมท�บงเม�อฝนเท

ตกลงมาทละคร� งสองคร� ง หรอมากกวาน�น น� าอาจจะยงไมเตม เม�อหลายคร�งเขา ภาชนะน�นกเตม

ดวยน�าฝน บาปกเชนน�น อาจเปนเหตใหญโต นาความทกขมาใหท�งในโลกน�และโลกหนา ดงพทธ

สภาษตท�วา "ทกโข ปาปสส อจจโย" ความวา "การส�งสมบาปนาทกขมาให" ฉะน�นมรดกท�แทจรงท�

เปนสมบตตดตวเราไปทกหนทกแหงกคอบญและบาป ดงคากลอนท�วา "ส�งใดในโลกลวนอนจจง

คงแตบาปบญยงเท�ยงแท คอเงาตดตวตรงตรงแนนอยนา ตามแตบญบาปแลกอเก�อรกษา"

ปรศนาธรรมหมวดท�สาม

♣ บานใกลทาไมมน�ากน

♣ ชางป�นดนไมมหมอใช

♣ เล�ยงไกไวไมมเสยงขน

♣ อยากข�นสวรรคใหไปแกผาซ�นท�วด

♣ บานใกลทาไมมน�ากน

คาวา "บานใกลทาไมมน�ากน" หมายถง คนท�มบานเรอนต�งอยใกลวด แตไมเคยรบรหรอม

ความสมพนธอะไรกบวดหรอพระศาสนาเลย หรอแมบางคนอาจจะมความสมพนธกบวดวาอาราม

รจกหรอใกลชดกบพระสงฆเปนอยางด ประกาศตนวานบถอพทธศาสนา มพระรตนตรยเปนท�พ�งท�

ระลก แตไมเคยรบรรสแหงธรรมะ ไมคดจะนอมนาหลกพระธรรมคาส�งสอนไปเปนยาใจในการ

ประพฤตปฏบต ท�งท�เมองไทยเปนเมองพทธ แตคนในชาตกลบเปนคนใจดาอามหตเบยดเบยนทา

รายซ�งกนและกนไมเวนแตละวน ผดศลผดธรรมกนเปนแฟช�น

น�แสดงใหเหนวา แมเราจะมบานใกลวด แตไมเคยสนใจเก�ยวกบเร� องของวด ใกลชดพระ

พทธ (พระพทธรป) แตไมเคยเขาถงคณพระพทธเจา เรยนรธรรมะ แตไมเคยนาเอาหลกธรรมไป

ปฏบต อปฏฐากอปถมภพระสงฆ แตไมเคยยดหลกคาสอนของทาน เขาตาราท�วา "สปเหรอชนผ

สงฆการชนพระ" หรอ "มดแดงเฝาผลมะมวง ไมรเลยวามะมวงมรสชาตเปนอยางไร" เหมอนมทา

น�าตดกบบาน แตไมไดด�มน�าจากลาคลอง ใจคอเหอดแหงอยตลอดเวลา ยงโหดรายทาลายกน ขาด

เมตตากรณาตอกน

๑๓

♣ ชางป�นดนไมมหมอใช

คาวา "ชางป�นดนไมมหมอใช" หมายถง การทาพธกรรมตางๆ ทางดานพทธศาสนา แลวตด

เปนเจาพธรตอง คอตดเพยงรปแบบในพธกรรมน�นๆ เชน จดธปจะจดอยางไร ใชธปก�ดอก จดขาง

ซายหรอขางขวากอน เทยนน� ามนตจะตองใชก�เลม บาตรน� ามนตจะตองใสอะไรบาง ใบนาก เงน

ทอง สมโอ ผวมะกรด ใบมะยม ใบสมปอย แมกระท�งใบทบทม ใสสารพดหนกๆ เขาดไมออกวา

บาตรน�ามนตหรอวาหมอตมยา๑๘ กนแน พธกรรมเหลาน� เปนแคเปลอก ถาเราไมรจกกล�นกลองเอา

แกนธรรมท�เกดจากพธกรรมน�นๆ มาประยกตใชใหเกดประโยชนสงสดกบชวตได กช�อวายงตดอย

แคเปลอกของศาสนาเทาน�น เหมอนกบชางป� นดนแตไมมหมอใช คนป� นหมอขายแตตวเองกลบ

ตองใชกะลา ฉนน�น

♣ เล�ยงไกไวไมมเสยงขน

คาวา "เล�ยงไกไวไมมเสยงขน" หมายถง ทายก อบาสก อบาสกา หรอพทธศาสนกชนท�วไป

ไดใหการอปถมภบารงพระสงฆทกๆ ดาน มปจจยส� เปนตน แตพระสงฆไมเคยเทศนอบรมส�งสอน

ใหชาวบานไดรบรรสแหงพระสทธรรมเลย หนาท�ของพระสงฆในพระพทธศาสนา คอการเรยน

ธรรม และนาเอาหลกธรรมมาปฏบต เม�อเกดผลจากการเรยนและการปฏบตแลว หนาท�สาคญตอไป

ของพระสงฆ คอการแนะนาส�งสอนผ อ�นใหรตามส�งท�ตนรน�น คอใหรจกบาป บญ คณ โทษ

ประโยชนและส�งไมใชประโยชน

แตถาพระสงฆไมปฏบตหนาท�ดงกลาว เปนเพยงพระนกบน (บณฑบาต) บง สง สวด

เทาน�น กจะไมเกดประโยชนตอพระศาสนาแตอยางไร บางคร� งถงกบมคาลอเลยนจากชาวบานวา

"บวชหาใชหน� บวชหนตารวจ บวชสวดพระมาลย บวชไกลกงวน บวชแกบนเจาพอ บวชลอขาวเยน

และบวชเลนลอตเตอร� ฯลฯ" เม�อพระสงฆมหนาท�บกพรองเชนน� ทานจงเปรยบถงการอปถมภ

พระสงฆเหมอนกบการเล�ยงไก ซ� งนอกจากจะตองการกนเน�อกนไขแลว ท�สาคญคอ ตองการเสยง

ขน คอเทศนาส�งสอนอบรมธรรมไดดวย

การบอปถมภบารงพระศาสนาน�นม ๒ อยาง คอ การทาใหพระศาสนาเจรญม�นคง สามารถ

เปนท�พ�งแกสตวโลกได การอปถมภเชนน�จะเนนการนาหลกคาสอนทางพระพทธศาสนามาปฏบต

เพ�อใหเกดสนตสขและปญญาอยางแทจรง สวนประการท�สอง คอการชวยเหลอกจการพระศาสนา

ในลกษณะตางๆ เชน การบารงวดวาอาราม และการอปฏฐากพระสงฆ เปนตน

ปจจบนทายกทายกาโดยสวนมากเนนการบารงวดวาอารามทางดานศาสนวตถเสยเปนสวน

ใหญ หรอบางแหงใหการเล�ยงดพระเณรใหอยดกนด แตไมเขาใจเน�อแทของศาสนาเลย ถาเปน

๑๘ พระครววธธรรมโกศล (ชยวฒน ธมมวฑฒโน),มทตานสรณ พระครววธธรรมโกศล (กรงเทพ ฯ :

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๔), หนา ๑๖๘.

๑๔

ลกษณะน� ทานเปรยบเหมอนกบการเล�ยงไกไวไขใหสนขกน คอการท�เรามแตวดวาอารามท�สวยงาม

แตไมมพระสงฆท� เปนเหมอนหมอ ไมมธรรมะท�เปนเหมอนยา มนกไมมประโยชนอะไร มคา

เทากบรปสวยๆ ท�ตดอยขางฝาคนมปญหาเดนผานไปผานมารปน�นกชวยอะไรไมได

การเล� ยงดหรออปฏฐากพระสงฆน�น ถาเล�ยงใหอยดกนดเกนไป โดยไมตองทาอะไร ก

กลายเปนวาเล�ยงพระใหกลาย เปนหม ถาเล�ยงไวสาหรบเปนพอส�อแมชก กกลายเปนเล� ยงพระให

กลาย เปนมา บางทใชใหพระเณรทาประโยชนแกตนทางวตถ อยางน�กเทากบเล�ยงพระใหกลาย เปน

ววเปนควาย บางทเล�ยงพระให เปนนกเขา คอเล� ยงไวใหขนเพราะๆ เพ�อใหทายกทายกาสบายใจ

หรอบางทกเอาแตบารงบาเรอกนเกนไป คอเอาแตสนกสนานอยางเดยว อยางน� เรยกวา การเล�ยง

พระใหกลาย เปนเทวดาไป บางทกเล�ยงพระใหกลาย เปนยกษเปนมาร คอกลายเปนคนเจาอารมณ

(ตดตอนมาจากหนงสอการบารงพระศาสนาของทานพทธทาส) ถาเปนลกษณะเชนน�กกลายเปนวา

พระสงฆไดลมหนาท�ของตวเอง ซ�งกตรงกบคาเปรยบเปรยของชาวบานท�วาเล�ยงไกไวไมมเสยงขน

น�นเอง กลาวคอไมไดต�งใจเรยนธรรมและปฏบตเพ�อส�งสอนชาวบานเลย

♣ อยากข�นสวรรคใหไปแกผาซ�นท�วด

คาวา "อยากข�นสวรรคใหไปแกผาซ�นท�วด" หมายถง ถาตองการท�จะใหบญกศลกลาวคอ

ความสขเกดข�นแกตนเองแลว ใหไปแกผาซ�น๑๙ กามะหย�ท�หอพระคมภร๒๐ ท�วด แลวคล�ออกมาอาน

ใหเกดความเขาใจในหลกธรรมน�นๆ แลวนาพระธรรมคาส�งสอนของพระพทธเจาท�จารกไวในใบ

ลานน�นไปเปนหลกปฏบต กจะพบความสขคอทางแหงสวรรคและพระนพพาน

คนสมยกอนมกชอบไปวด ชวตท�งชวตจะผกพนอยก บวด ท�งน� เพราะวดเปนจดศนยรวม

ของชมชนอยางแทจรง วดจงเปนท�งลานบญลานกศลสาหรบชมชนน�นๆ ดงน�น บญ (ความสขใจ)

๑๙ คาวา "ผาซ�น" ในท�น� โบราณทานหมายถงผาหอคมภร แตกอนใชผาสวย ๆ ผาลกไมสสรรตาง ๆ กนด

สวยงามมาก คลายผาถงท�ผหญงนงทกวนน� มไวสาหรบหอพระคมภรทางศาสนา ซ� งบนทกพระธรรมคาส�ง

สอนทางพระพทธศาสนาไว

๒๐ คาวา "คมภร" ในท�น�หมายถง "พระไตรปฎก" ซ� งใชช�อเรยกคมภรทางพทธศาสนา เกดข�นในตอน

หลง เม�อพระพทธเจาตรสรใหม ๆ กทรงใชคาวา "พทธศาสนา" ตอจากน�นกทรงใชคาวา "สทธรรม" และกอนท�จะ

เสดจดบขนธปรนพพานกไดรบส�งแกพระอานนทพรอมดวยหมพระเถระวา "พระธรรมและพระวนยท�ไดบญญต

แสดงแลวจกเปนศาสดาแทนเรา" ในคราวน�นกใชคาวา "ธรรมวนย" หลงพทธปรนพพานแลว พระสงคต

กาจารย ทาการสงคายนาพระวนยคร� งท�หน� ง และท�สองกยงใชคาวา "พระธรรมวนย" คร� งท�สาม สมยพระเจา

อโศกมหาราช พระสงคตกาจารยไดจาแนกแยกแยะ พระวนย พระสตร และพระอภธรรม จ ดไวเปนหมวดหม

เรยกวา "พระไตรปฎก" กลาวคอ เหมอนกบตระกรา หรอกระจาดสามใบ สาหรบใสพระไตรปฎกท� งสาม

หมวดหม แยกไวดงน� คอ พระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก

๑๕

และกศล (ความฉลาด หรอความร) จะเกดข�นได กโดยอาศยการส�งสอนหรอฟงธรรมจากพระสงฆ

และเวลาพระสงฆแสดงธรรมทานมกจะวาไปตามพระคมภรท�ถกหอไวในผาซ�นไหมซ� งถกเกบไว

เปนอยางด เพราะถอวาเปนของสง และเปนส�งแทนองคพระศาสดาสมมาสมพทธเจ◌า

ปรศนาธรรมหมวดท�ส�

♣ หาบไมหนก

♣ ตกไมเตม

♣ เคมไมจด

♣ มดไมแจง

♣ หาบไมหนก คาวา "หาบไมหนก" หมายถง คณงามความดหรอบญกศล ตลอดถงวชาความรตางๆ ย�ง

สะสมบาเพญใหเกดมแกตนมากเทาใด กจะย�งเปนส�งเก�อหนนใหตนมความสขใจ หรอเปนส�งนาพา

ใหตนประสบความสาเรจในชวตมากข�นเทาน�น เพราะสมบตอนล� าคาคอวชาความร หรอคณงาม

ความดน� เปนนามธรรมจงไมเปนภาระทางรางกายท�จะตองแบกหาม และไมตองเปนกงกลใจวาจะ

มผใดผหน� งมาลกขโมยเอาไปได

คาวา "วชาหรอความร" ในท�น� หมายถง ผรวชาในทางใดทางหน�ง ถาเปนผรดในทางโลก

และชานาญแลว กจะสามารถท�จะนาความรมาประกอบการงานใหเจรญรงเรองในชวตได ถาเปนผร

ดในทางธรรม ซ� งมงแตจะละบาปบาเพญบญกศล คอรจกการกระทาความด รจกหลกเล�ยงความช�ว

เพ�อมงปฏบตธรรม กจะสามารถบรรลคณธรรมช�นสงข�นไปเร� อยๆ ไดตามลาดบ ดงพทธสภาษต

ท�วา "สวชาโน ภว โหต" ซ�งแปลวา "ผรด เปนผเจรญ"

♣ ตกไมเตม

คาวา "ตกไมเตม" หมายถง ความโลภ๒๑ (โลภะ) หรอความอยากไดโดยไมรจกอ�ม แมจะ

แสวงหาตลอดชาตกไมรจกพอ ไดแลวอยากไดใหมตอ เพ�อสนองความอยากของตน ความโลภน�ถอ

วาเปนตระกลของกเลสเลยทเดยว จะมลกษณะไขวควา ปรารถนาอยากไดส� งตางๆ มาเปนของตน

คนท�โกงเขา ฉอราษฎรบงหลวง คาของเถ�อน ลกทรพย ปลน แยงชง ว�งราว เหลาน� เกดมาจาก

สาเหต คอความโลภท�งส�น เม�อโลภเสยแลวกไมเกรงกลวตออะไรท�งน�น ขอใหไดมากเปนพอ

๒๑ ความโลภ มโทษ ๖ อยาง คอ ทาใหเปนคนตาบอด ๑ ทาใหมองไมเหนความจรง ๑ ทาใหเปนคน

ไมมความร ๑ ทาใหเปนคนมจตใจคบแคบ ๑ ทาใหเปนคนไมมปญญาจะรความจรง ๑ ขวางทางดบทกขไม

สามารถจะเขาสพระนพพาน ๑

๑๖

เม�อคนเราเปนคนละโมบโลภมากเสยแลว กคดแตจะไดฝายเดยว โดยไมคานงถงความ

เดอดรอนของผอ�น หรอเรยกอกอยางหน�งวา "เปนคนเหนแกตว" มนจงเปนตนเหตใหสรางบาปม

การโกงเขา เปนตน ย�งไดมากเทาไรกย�งเพ�มความอยากมากข�นเทาน�นหาความพอหรอความอ�มไม

เจอ ในทางธรรมถอวาปดหนทางแหงการบาเพญคณความดเบ�องสงย�งๆ ข�นไป และมแตจะพาตน

จมลงสความมดมนเร�อยๆ

♣ เคมไมจด

คาวา "เคมไมจด" หมายถง คณธรรมแหงความดงามท�งหลาย ซ�งเปนส�งเก�อหนนบคคลใหม

คา เพ�มคานยมใหแกผกระทาย�งๆ ข�นไป ภยใดๆ ไมสามารถจะทาอนตรายได ถงแมสงขารรางกาย

จะดบลบหายไปตามกาลเวลา แตคณความดน�ยงคงอยคฟาดน ดงคากลอนท�วา "สงขารน�นเท�ยงแท

ฤาม ส�งคงน�นความดแนดวย กายเขาหกสบแปดปชพลวงหลดนา หนมแกแนคอมวยดน�นคงขจร"

คนท�ทาความดไวกบสงคมโลก ถงแมจะมชวตอยกสบาย จะจากไป (ตาย) กมคนอาลยหา

ตรงขามกบคนไมดคอยสรางแตความเดอดรอนใหแกสงคม จะอยกลาบาก จะจากกลาเคญ คนดอย

สงคมปลอดภยไรปญหา เหมอนทองฟาไรเมฆหมอก ยามตายกกลายเปนผหอม คอคนไมรงเกยจ

ซากศพ กลบอาลยเสยดาย สวนคนช�วแมอยสงคมกเดอดรอน จะอยท�ไหนกวนวายท�น�น ยามตายผก

เหมน คอไมมใครอยากเขาประคองศพ ไมมใครอาลยเสยดายในการจากไป ดงคาประพนธท�วา

"อนความดทาไวถงคราวตายจาก กมคนอยากชวยแบกชวยหาม ถาทาแตความช�วตวกเลวทราม ถง

มหนากตองคว�าเหมอนหอยโขงหอยแคลง"

♣ มดไมแจง

คาวา "มดไมแจง" หมายถง ความหลง (โมหะ) ความมวเมาตดอยในส�งท�ไมเปนสาระอะไร

กบชวต เชน หลงไหลในกามคณ หลงไหลในอบายมข เปนตน ความหลงไหลในส�งเหลาน� จดเปน

กามตณหาท�ทาใหจตใจทะเยอทะยานด�นรน อยากไดในรป เสยง กล�น รส สมผส และอารมณท�นา

ปรารถนา นาชอบใจ มาตอบสนองความตองการของตนเอง และเปนความอยากท�ไมมท�ส�นสด จง

พยายามในทกวถทางท�จะใหไดมาแมจะลาบากสกเพยงไรกตาม

จตท�ตกอยในอานาจแหงความหลงมวเมาดงกลาว จดวาเปนความมดบอดทางปญญา ปด

เสยซ� งดวงประทปท�จะสองทางชวตใหเหนแจงซ� งหนทางสาหรบดาเนนชวตใหไดรบความสข

ความเจรญ ปญญาชนเม�อรวาจตมดบอดเพราะตกเปนทาสของโมหะ พงสารวมระวงกาย วาจา ใจ

ใหเปนผมกนอยสนโดษ ไมปรารถนาในกามคณมากจนเกนไป จงจะอยอยางเปนสข ไมเปนทกข

เพราะความอยากของตนเอง ดงคากลาวท�วา "สขทกขอยท�ใจมใชหรอ ถาใจถอกเปนทกขไมสกใส ถา

ไมถอกเปนสขไมทกขใจ เราอยากไดความสขหรอทกขเอย"

๑๗

ปรศนาธรรมหมวดท�หา

♣ สกด

♣ หนโง

♣ อยได

♣ นานด

♣ บวชใหรบสก

♣ มเมยใหรบเลก

♣ สกด

คาวา "สกด" หมายถง การศกษาหาความรในสาระวชาแตละแขนงน�นเปนส�งท�ดสาหรบ

ชวต เพราะการศกษาสามารถนามาซ�งความเจรญรงเรองท�งในชวตและหนาท�การงาน แตการศกษา

ทกชนดยอมตองผานอปสรรคตางๆ มากมาย เชน บางทานตองเดนทางไปศกษาไกลๆ ยานพาหนะ

ไมสะดวก บางคราวฝนตก บางคราวหนาว บางคราวรอน และตองประสบกบความปวดเม�อย หว

กระหาย ความเจบ และการคร� าเครงดตารบตารา อปสรรคตางๆ เหลาน� ลวนตองอาศยความอดทน

ท�งส�นจงจะประสบผลสาเรจการศกษา ซ�งทางโลกเรยกวา "ปรญญา"๒๒ คอต�งแตปรญญาตรจนถง

ปรญญาเอก

แตคาวา "ปรญญา" ในทางพทธศาสนา หมายถง การกาหนดร การทาความรจก การทาความเขาใจ

ความเขาใจโดยครบถวน๒๓ เปนการศกษาโดยการกาหนดรตวเองเปนสาคญ ทานพทธทาสภกขได

ใหความหมายของการศกษาไววา "การขจดเสยซ�งสญชาตญาณอยางสตว"๒๔ คอการทาลายเสยซ� ง

ความรสกท�เปนคณคาช�นต�า อนไดแก กน กาม และเกยรต ควรใหดาเนนไปตามทางสายกลาง เชน

กนแตพอด ไมกนท�งกนขวาง ไมกนคณคาเทยม สบพนธแตพอด เพ�อดารงเผาพนธมนษย ไมใชเพ�อ

สนองตณหา เกยรตยศช�อเสยง กควรทาใหเกดในลกษณะท�ดงามและชอบธรรมไมยดตดใน

เกยรตยศช�อเสยงน�น การศกษาตามแนวทานพทธทาสน� เปนการสรางใหคนเปนมนษยท�สมบรณ

๒๒ ปรญญา ในทางพทธศาสนาม ๓ ประการ คอ ญาตปรญญา เปนการกาหนดรดวยใหเปนส� งท� รแลว

หรอการกาหนดรตามสภาวลกษณะ ๑ ตรณปรญญา เปนการกาหนดรดวยการพจารณา หรอการกาหนดร

โดยสามญลกษณะ ๑ ปหานปรญญา เปนการกาหนดรดวยการละ หรอการกาหนดรโดยตดทางมใหฉนทะราคะ

เกดมในส�งน�น ๑

๒๓ พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต),อางแลว, หนา ๑๑๒.

๒๔ สวน ทองป� น,ปรชญาการศกษา (ขอนแกน : มหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ,๒๕๔๕), หนา

๒๘.

๑๘

แบบ กลาวคอเปนผมจตใจสงเหนอสตวเดรจฉานท�วไป และสามารถลดละกเลสคอความเหนแกตว

ใหไดมากท�สด

♣ หนโง

คาวา "หนโง" หมายถง บคคลท�ไดรบการศกษามาอยางดในศาสตรแตละสาขาแลว ความไม

รกลาวคอ ความโงเขลาเบาปญญากจะหนไป ความฉลาดปราชญเปร�องกจะเขามาแทนท�ทนท คนม

ความรจดวาเปนผมประสบการณในชวต เม�อมปญหาเกดข�นในชวตกสามารถจะนาความรมาแกไข

ปญหาน�นๆ ได อาจกลาวไดวา การศกษากคอการแกปญหาของมนษยน�นเอง ผท�ไมสามารถจะ

แกปญหาในทางท�ถกตองได จดวายงอยในความมดบอดหรอความโงอย ฉะน�น การจะหนจาก

ความโงไดกตองแกดวยการศกษา เพราะการศกษาสามารถทาใหคนเปน ปญญาชน ได

คาวา "ปญญาชน" หมายถง ชนผมปญญาเปนเคร�องนาทาง และคาวา "ปญญา" แปลวา

"ความรอบร" คอรทางแหงความเส�อม รทางแหงความเจรญ และรท�งทางแหงความเส� อมและทาง

แหงความเจรญ แบงออกเปน ๒ ทาง คอ ทางแหงโลกยปญญาและโลกตตรปญญา ปญญาดงกลาว

ขางตนจะเกดมข�นไดโดยทางท�ง ๓ คอ สตมยปญญา ปญญาสาเรจดวยการฟง จนตามยปญญา

ปญญาสาเรจดวยการนกคดถง และภาวนามยปญญา ปญญาสาเรจดวยการอบรม๒๕ ฉะน�น บคคลผม

ปญญาจงสามารถขจดความโงเขลา และสามารถแกไขปญหาตางๆ ไดเปนอยางด ดงพทธสภาษต

ท�วา "ป�ญา โลกสม ปชโชโต" ความวา "ปญญาเปนแสงสวางในโลก"

♣ อยได

คาวา "อยได" หมายถง บคคลท�ไดรบการศกษาหรอไดรบการฝกหดตนมาเปนอยางดแลว

ยอมมคณคาตอตนเอง และสงคม สามารถสรางคณประโยชนไดทกสถานท� เปนบคคลท�สงคม

ตองการ เม�อไปอยท�ไหนกสรางความเจรญใหเกดข�นท�น�น ท�งน� กเน�องดวยวชาความรท�ตนไดเลา

เรยนและฝกฝนมาเปนอยางดแลวน�นเอง ดงคากลาวท�วา "คนมความรอยกบตวกเหมอนมทรพยอย

นบแสน จะตกถ�นฐานใดกไมแคลน ฯลฯ"

อกอยางหน�ง คาวา "อยได" หมายถง บคคลท�ไดรบการยอมรบจากสงคมอยางแทจรง ซ� ง

บคคลดงกลาวจะตองมคณธรรมควบคไปกบความรดวย เพราะคณธรรมสามารถดารงอยไดในทก

วงการ แมในวงการธรกจซ�งเปนครรลองของการแขงขนภายใตกตกาการแสวงหากาไรสงสด๒๖ ก

๒๕ ปพฒนาการศกษาสงฆ ๒๕๓๗ - ๒๕๓๙,พทธศาสนสภาษต เลม ๑ (กรงเทพ ฯ : กรมการศาสนา

กระทรวงศกษาธการ,๒๕๓๗), หนา ๖๓.

๒๖ สรกล อดลยานนท,ปรชญาของงานหนทางสความสข (กรงเทพ ฯ : สานกพมพมตชน,๒๕๔๗),

หนา ๔๖.

๑๙

สามารถใชคณธรรมเปนส�งนาในการบรหารไดเชนกน น�นคอ ในสวนของงานจะตองใชความ

อดทน กลาวคออดทนตอความลาบากตรากตรา อดทนตอทกขเวทนา และอดทนตอความเจบใจ

และในสวนของคนจะตองสามรถครองใจคนรวมงานได อยางนอยตองมความจรงใจตอเพ�อน

รวมงาน คณธรรมดงกลาวน� จะสงผลใหงานประสบความสาเรจ อกท�งยงเปนท�รกของเพ�อน

รวมงานดวย ดงคาประพนธท�วา "ใจซ�อถอสตยม�นมคณ ความสตยชวยอดหนนเม�อไร ซ�อสตยยอม

เปนบญภายภาคหนาเอย ภยพบตชวยไดกลบรายกลายด"

♣ นานด

คาวา "นานด" หมายถง บคคลท�มปญญา มความร มคณธรรม มความสามารถ มศกยภาพ

เปนมาตรฐานแหงความเปนบณฑต อยท�ไหนกทาคณประโยชนใหแกสงคมสมกบความเปนบณฑต

อยางแทจรง บคคลลกษณะน�ย�งอยในสงคมนานเทาไรกย�งนาความเจรญมาสตนเองและสงคมมาก

ข�นเทาน�น ต�งใจสรางแตคณงามความด อทศตนทางานเพ�อประโยชนสวนรวม โดยไมเหนแกความ

เหนดเหน�อย ดงคากลาวท�วา "ทางานเพ�องานแตละวนไดคณคา ทางานเพ�อเหนแกหนาจะพบปญหา

อยเร�อยไป ทางานเพ�อเหนแกตวคนเกลยดกลวไมอยากรวม ทางานเพ�อเหนแกสวนรวมเหน�อยเหง�อ

ทวมกสขใจ"

บคคลท�มลกษณะดงกลาวน� เปนบคคลท�สรางเสนหใหกบชวตตนเอง เปนท�พงประสงค

ของปวงชน จดวาเปนบคคลท�หาไดยาก ไมวาจะไปอยท�ไหนหรออยกบใคร กเปนท�รกของเหลาชน

ท�น�น ไมอยากใหจากไปไหน อยากใหอยดวยนานๆ เพราะอยแลวกทาใหสงคมรมเยนเปนสข เปนท�

พ�งได มความเขาใจและเหนอกเหนใจคนอ�นอยเสมอ รจกเอาใจเขามาใสใจเรา ดงคาท�วา "อกใคร

ใครกคลายคลงกน เรารกสขทกวนไปเวน อกเขากเชนกนอยากอกรรมนา เขาและเราหลกเรนทกข

น�นนรนดร"

♣ บวชใหรบสก

คาวา "บวชใหรบสก" หมายถง เม�อบวชเขามาในพระพทธศาสนาแลวตองรบศกษาพระ

ธรรมวนย เพ�อจะไดดาเนนตามหลกพทธบญญตไดอยางถกตอง หม�นฝกฝนอบรมตนใหเปนพระท�

ดในพระศาสนา น�นคอมการสารวมกาย วาจา และใจ มการศกษาเพ�ออบรมจตใจ ท�งภาคทฤษฎและ

ปฏบต หรอท�เรยกในภาษาศาสนาวา ภาคปรยตและปฏบต โดยการศกษาจากครบาอาจารย ตลอดถง

การคนควาหลกคาสอนในพระไตรปฎก และการเจรญภาวนาตามหลกวธท�ถกตอง จนสามารถทา

ใหจตสงบ และผองใสข�นตามลาดบๆ อนเปนเหตใหเกดปญญาจนสามารถเขาถงสจธรรมของโลก

และชวต ตามคาส�งสอนของพระพทธเจา

๒๐

การศกษาหาความรไมวาจะเรยนจากคร ดจากตารา หรอสดบปาฐะ ลวนเปนส� งท�ทาใหผ

ศกษามความรด มปญญาทรงไวซ�งความเปนพหสตร๒๗ คอการไดยน ไดฟง หรอจดจามามาก การ

บวชเรยนในพระพทธศาสนานบวามความสาคญมากสาหรบพระภกษสามเณร เพราะสงคมยกให

พระเปนผนาทางดานจตใจ และทาหนาท�ในการเผยแผพระศาสนา ผท�จะทาหนาท�เชนน�ไดด จะตอง

ผานการศกษาอบรมและฝกฝนตนมาพอสมควร ท�งดานคนถธระ๒๘และวปสสนาธระ๒๙ จงจะเปนท�

นาเช�อถอของคนท�วไป

♣ มเมยใหรบเลก

คาวา "มเมยใหรบเลก" หมายถง เม�อแตงงานมครอบครวแลว ใหลด ละเลก ประพฤตตน

เหลวไหลเสเพล ตดขาดจากอบายมข อนเปนบอนทาลายชวตใหตกต�า ส�งท�จะทาลายชวตครอบครว

ใหถงความพนาศยอยยบกเน�องดวยเหตเหลาน� คอ๓๐

๑. ความมวเมา เพราะข�นช�อวา "เมา" แลว แสดงวากลไกสาหรบควบคมความประพฤตคอ

"สต" ไดถกทาลายไปช�วขณะทาใหมอาจบงคบดแลตนเองได ผใดลงไดมวเมาแลวจะหมดเสนห

หมดคา หมดตว หมดด ทนท ดงคากลาวท�วา "เมาเพศหมดราคา เมาสราหมดสาคญ เมาการพนน

หมดตว เมาเพ�อนช�วหมดด" หรอ ดงคาวา "ทายกเมาบญ ทานขนเมายศ นกบวชเมาโบสถ นกเปา

เมาป� ไมดท�งน�น" ไมวาจะเมาชนดใด เพราะ "เมาตนลมตาย เมากายลมแก เมาสามภรรยาลมพอลม

แม เมาเหลาเมากระแชลมคกลมตาราง"

๒. ความเกยจคราน มคาพดนาคดอยคาหน� งวา "ฐานของตกคออฐ ฐานของชวตคอ

การศกษา" ตกท�สงใหญเปนสบๆ ช�น ยดกนอยไดไมแยกไมทรด กเพราะมคานคอยยดพยงไว ชวต

กเชนกนจะมทรดกเพราอาศยคณธรรม คอความขยน (อฏฐานะ) สวนความเกยจครานคอมารรายท�

จะทาลายชวต บคคลผปราศจากความวรยะอตสาหะและประกอบกจท�ยงประโยชนตอโลกตอ

สงคมแลว แมจะมอายยนยาวนานเพยงใด กหามประโยชนอนใดไม ดงท�พระพทธองคตรสวา

๒๗ คณธรรมของความเปนพหสตรม ๕ ประการ คอ ไดยนไดฟงมามาก ๑ จดจาไวไดมาก ๑ ทองไวได

ดวยปญญา ๑ มสมาธจตจดจอรอบคอบ ๑ ขบคดวเคราะหไดดวยปญญา ๑

๒๘ คนถธระ ไดแก การศกษาพระปรยตธรรมท�งในพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกาตาง ๆ เพ�อสรางพ�นฐาน

ความเหนท�ถกตอง ความเขาใจในพระปรยตจะนอมไปสการปฏบตเพ�อพสจนความจรงดวยตนเอง

๒๙ วปสสนาธระ ไดแก การเรยนวธท�จะชาระจตใจของตนใหบรสทธ� หลดพนจากกเลสเหนแจงใน

สภาวะธรรมของสงขารท�งหลาย กลาวคอ อนจจง ทกขง อนตตา ทาลายความมดบอดคอกเลสท�ทบถมอยในจตใจ

จนทะลปรโปรงอยางหมดส�นความสงสย

๓๐ พระครววธธรรมโกศล (ชยวฒน ธมมวฑฒโน),ทศทางชวต (กรงเทพ ฯ : โรงพมพเล�ยงเซยง,มมป),

หนา ๓-๙.

๒๑

"บคคลใดมความเกยจคราน เพยรกระทาในส�งไมดไมงาม แมชวตอยต�งหน�งรอยป กสชวตเพยงวน

เดยวของคนท�ปรารภความเพยรอยางม�นคงไมได"

๓. ความฟงเฟอ คาวา "ไมพอกนพอใชหรอชกหนาไมถงหลง" ตองกหน�ยมสนเขา เหต

หน�งกเกดจากความไมรจก "พอด" ท�เรยกวา "ฟ งเฟอ" ทาหนาใหญใจเตบ ขาดคณธรรมสนโดษ คอ

ความ "พอด" รจกพอกอสขทกสถาน จงพอใจตามมยนดตามได ขณะใดไมมส� งท�เราชอบ กจงชอบ

ส�งท�เราม แลวทานจะมความสข ถาทานไมรจก พอด หยอนด หรอเกนด ทานจะมแตทกข

๔. ตดการพนน ขบวนการส�งท�ทาลายความม�นคงของชวตน�น นอกจากความเปนนกด�ม

นกเท�ยว นกเลนแลว ท�ถอวารายสดๆ คอ การพนน เพราะ "การพนนใครขนส ยอมไปสซ�งความจน

ตกยากมามากคน เพราะตนเลนบเวนวาย ทรพยสนหมดส�นตว มควายววกตองขาย ลกเมยไม

เสยดาย ขายจนวอดบอรอดตว" โบราณทานเปรยบไวนาคดวา "โจรปลน ๑๐ คร� ง ยงไมเทาน�าทวม

๑ คร�ง น�าทวม ๑๐ คร�ง ยงไมเทาไฟไหม ๑ คร�ง ไฟไหม ๑๐ คร�ง ยงไมเทาเสยการพนน" เพราะไมม

อะไรเหลอ ดงทานประพนธไววา "ถกไฟไหมหลายคร�งยงพอทน ถกโจรปลนหลายคร�งยงทนไหว

เสยพนนเสยหนกเสยหลกชย เสยนาไรรอยหรอจนขอทาน"

เหตแหงความเส�อมท�งส�ประการดงกลาวน� สามารถทาลายชวตใหถงความยอยยบอบจนได

ดงน�น คนสมยกอนทานจงผกเปนปรศนาธรรมไวเพ�อใหอนชนรนหลง โดยเฉพาะผท�แตงงานม

ครอบครวแลวไดคด เพ�อท�จะไดละเลกส� งท�จะทาลายฐานครอบครว แลวหนมาสรางความ

เจรญรงเรองใหกบชวตครอบครว โดยใชหลกธรรมทางพทธศาสนาเปนเคร�องในการดาเนนชวต

ปรศนาธรรมหมวดท�หก

♣ มเมยมผวตใหหวแตก

♣ มววมควายใชใหแหลก

♣ มแขกอยารบแขก

♣ มเมยมผวตหวใหแตก

คาวา "มเมยมผวตหวใหแตก" หมายถง เม�อมปญหาตางๆ เกดข�นแลว พยายามแกไขปญหา

น�นๆ ไดอยางทะลทะลวง (คาวา "มเมยมผว" ในท�น�หมายถงขบวนการเกดข�นของปญหาตางๆ ใน

ชวตประจาวนของแตละคนหรอแตละครอบครว) ในบรรดาสตวโลกท�งหลาย มนษยถอวาเปนสตว

ชนดหน�งท�ดเหมอนจะมความยงยากมากวาสตวโลกท�วไป เพราะชวตมนษยเตมไปดวยปญหารอย

แปดพนประการ เร�มต�งแตการแสวงหาปจจยส� เพ�อเล�ยงชวต ระวงรกษาไมใหรางกายเกดความ

เจบปวย ตลอดจนการรกษาชวตไมใหมเหตตองพลาดพล �งเสยหายใดๆ เม�อตกอยในสถานการณท�

๒๒

เลวรายตางๆ เหลาน�ถอวาเปนปญหาท�มนษยจะตองแก โดยใชสตปญญาขบคดเพ�อตปญหาน�นๆ ให

แตก ถามนษยสามารถแกไขปญหาตางๆ ไดตามสถานการณแลว ความยงยากในชวตกจะหมดไป

หรอบรรเทาลง

ปญหาหรอความยงยากในชวตของมนษยน�น ข�นอยก บส� ง ๓ ส�ง คอ การงานอยางหน�ง

บคคลท�อยรวมกนอยางหน�ง และตนของตนเองอกอยางหน�ง การงานหมายถงปจจยส�ท�จะนามา

หลอเล� ยงชวตใหเปนไปได ชวตทกชวตจงตองทางานและปญหาเร�องงานมอยมาก ชวตจงตอง

พยายามเอาชนะการงานท�ทาหรอรบผดชอบใหสาเรจจงจะไดปจจยส� เม�อไดปจจยส�หลอเล�ยงไดด

แลวกใชวาจะหมดปญหาไม ชวตตองมการสงคมคอการอยรวมกบบคคลอ�นกตองใหเปนไปดวยด

เพราะโดยธรรมชาตของชวตตองการเพ�อนฝง ผใหญนอยท�เคารพนบถอและรกใครสนทสนมกน

ชวตจงจะมความสขและอบอน และท�สาคญชวตจะมความสขหรอแกปญหาไดจรงๆ น�น ตองแกท�

ตนเองใหดท�สดกอน โดยระวงไมใหสนมกลาวคอ ความโกรธ ความพยาบาท ความหงดหงดรษยา

เปนตนเกาะกนใจตน

อกนยหน�งอาจหมายถงการแกปญหาตางๆ ท�เกดข�นในครอบครว กลาวคอสามภรรยา

สามารถแกปญหาท�เกดข�นในระหวางการครองคไดโดยปราศจากขอขดแยงใดๆ ปญหาสวนใหญ

ของสามภรรยาคอการไมรบผดชอบตอหนาท�ของตนเอง เชน ผเปนสามกเปนแบบ สามผ คอสามท�

คอยโกหกหลอกลวงเมย สามพาล คอสมท�คอยจบผดดดา และทบตเมย สามเผา คอสามท�ไมดแล

ความสขทกข ปลอยใหเมยตกระกาละบากตายท�งเปน และสามผลาญ คอสามท�เอาเงนทองทรพย

สมบตของครอบครวไปใชในทางเหลวไหลอบายมขตางๆ

สวนปญหาของเมย เชน ชอบเท�ยวสาราญ การบานไมเปน เลนการพนน นอนกลางวนเปน

นตย คดนอกใจสาม เปนตนเหลาน�ถอวาเปนปญหาท�สาคญท�สดของผเปนสามภรรยา ฉะน�น ผเปน

สามภรรยากนจะตองพยายามปองกนไมใหปญหาดงกลาวเกดข� นในครอบครว หรอถามต อง

พยายามแกหรอตปญหาเหลาน�นใหแตกเพ�อความสงบสขของครอบครว ดงคาประพนธท�วา "เม�อม

คกจงรปรนนบต และซ�อสตยสจรตจตนอบนอม อยาคดรายยายแยกทาแปลกปลอม หม�นนอบนอม

เสนหาในกนและกน"

♣ มววมควายใชใหแหลก

คาวา "มววมควายใชใหแหลก" หมายถง ลกษณะของคนม�งมศรสขดวยทรพยสมบต

ศฤงคารท�งหลาย และมอวยวะท�สมบรณครบถวนทกประการ (คาวา "มววมควาย" ในท�น�หมายถง

การมอวยวะมแขนขาเปนตนสมบรณแบบไมพกลพการและการมทรพยสมบต) แลวใชอวยวะ

รางกายกลาวคอแขนขาหรอทรพยสมบตท�ตนมน�นใหเกดประโยชนสงสด มการทาบญใหทาน

รกษาศล เจรญภาวนา ฯลฯ ไมเอาไปทาในส�งท�ผดศลธรรม เชน ทาลายเบยดเบยนผ อ�นและตนเอง

๒๓

ใหไดรบความเดอดรอน เปนตน เพราะรางกายหรอทรพยสนเงนทองถอไดวาเปนดาบสองคม น�น

คอถาเราใชใหเกดประโยชนกมคาย�งสาหรบตนเอง แตถานาไปใชในส�งท�ไมถกตองกเปนส�งไรคา

ท�งยงเปนเหตนามาซ�งความทกขแกตนดวย เชนกน

ลกษณะการใชทรพยใหถกวธตามแนวทางพทธศาสนามอย ๕ ลกษณะดวยกน๓๑ คอ ๑)

ฝากออมสน คอการรจกเกบงาทรพยท�ตนหามาไดโดยการฝากธนาคารไว เพ�อความปลอดภย อกท�ง

ยงไดดอกเบ�ยเพ�มดวย ๒)ฝงดนไว คอการนาเงนท�ตนหามาไดน�นใหเกดประโยชนโดยการทาบญ

ใหทาน เพ�อเปนบญนธคอเสบยงทางสาหรบตนเองท�งในชาตน�และชาตหนา ๓)ใชหน�เกา คอการ

เล� ยงดพอแม ป ยาตายาย ตลอดท�งผมอปการคณท�งหลาย เพ�อทบแทนบญคณทานเหลาน�น ๔)ใหเขา

ก คอการสงเสยใหลกไดศกษาเลาเรยน เพ�ออนาคตท�ดของลก และเม�อเขาเตบโตและสาเรจ

การศกษาจะไดใชคนโดยการเล�ยงด เพ�อเปนการตอบแทน และ ๕)ท�งสเหว คอการนาเงนสวนหน�ง

มาจบจายใชสอยเล�ยงปากเล�ยงทองของตนหรอครอบครวใหดารงอยได ๑

♣ มแขกอยารบแขก

คาวา "มแขกอยารบแขก" หมายถง การปฏเสธหรอไมตอนรบส�งท�จะทาใหจตใจเศราหมอง

อนเปนเหตนามาซ�งความทกข หรอความเดอดรอนใจ (คาวา "มแขก" ในท�น�หมายถงกเลสเคร�องยง

จตใหเศราหมอง) หรอส� งท�เขามาครอบงาหรอปดก�นจตไมใหเจรญกาวหนา ไมใหกาวข�นส

คณธรรมอนดงาม๓๒ ส� งท�ใชในการปฏเสธธรรมท�ทาใหจตใจเศราหมองคอปญญา เพราะปญญา

เทาน�นสามารถทาลายความพอใจในกามคณได ทาลายความคดรายพยาบาทได ทาลายความหดห

ซมเซาได ทาลายความฟงซานราคาญได และทาลายความลงเลสงสยได

นอกจากน� คาวา "แขก" ในปรศนาธรรมน�ยงหมายถงส�งท�ไมดงามท�งหลาย เชน ความโกรธ

ซ�งมลกษณะทาจตใหกาเรบ เดอดรอน ขนเคอง เกร� ยวกราด ความโกรธเปนอารมณของคนมปญญา

ทราม ผท�ถกความโกรธครอบงาน�น จตจะไมสงบ ฟงซานเรารอน กระวนกระวาย ปดบงดวงตาคอ

ปญญา จตใจกเศราหมองขาดสงาราศ ดงคาท�วา "เม�อยามโกรธโปรดมองสองกระจก ดวตกอกเตน

เม�อเหนหนา ชางป�นยากปากจมกและลกตา ดงยกษาราศไมมเลย"

ฉะน�น เม�อรวาความโกรธสามารถทาลายลางผลาญผมกโกรธไดถงขนาดน�น เหลาปญญา

ท�งหลายจงไมตอนยอมรบหรอหลกเล�ยงอารมณแหงความโกรธโดยการสรางความรกใหเกดข�นแก

๓๑ ในเกทาชาดก ปกณณกนบาต ไดกลาวถงวธการใชทรพยอย ๔ อยาง คอ ใชหน� เกา ๑ ใหกยม ๑

ท�งลงเหว ๑ ฝงดนไว ๑ แตในท�น� เพ�มเขาอกหน� ง คอฝากออมสน รวมเปน ๕ อยาง

๓๒ ส�งท�ขดขวางจตใจไมใหเจรญกาวหนาสคณธรรมอนดงาม เรยกวา "นวรณ" ม ๕ อยาง คอ

กามฉนทะ ความพอใจในกาม ๑ พยาบาท ความคดรายตอผอ�น ๑ ถนมทธะ ความหดหซมเซา ๑

อทธจจกกจจะ ความฟ งซานราคาญ ๑ วจกจฉา ความลงเลสงสย ๑

๒๔

ชนทกหมเหลา หรอปฏบตโดยการแผเมตตาใหสรรพสตว เพ�อใหตวเองและคนอ�นมความสข

นอกจากความโกรธแลวยงมแขกท�ไมนาตอนรบอกคอความโลภอยากไดของคนอ�นมาเปนของ

ตนเอง และความหลงมวเมาในลาภยศสรรเสรญ ตลอดท�งส� งท�จะนาพาชวตตนใหถงความยอยยบ

ท�งปวง

ปรศนาธรรมหมวดท�เจด

♣ อยากกนขาวใหปลกใสผลานหน

♣ อยากมศลใหฆาพอตแม

♣ อยากมคนแวะเวยนใหฆาพวกเดยวกน

♣ อยากใหมสสนนอนดนเกลอกฝ น

♣ อยากอบอนใหอาบน�ายามหนาว

♣ อยากกนปลาขาวใหแบกแหเขาปาโคก

♣ อยากตกนรกใหเขาวดฟงธรรม

♣อยากกนขาวใหปลกใสผลานหน

คาวา "อยากกนขาวใหปลกใสผลานหน" ๓๓ หมายถง การบาเพญบญกศลคณงามความดใน

พระพทธศาสนา เพ�อชาระลางความช�วในจตใจกลาวคอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง ใหเบา

บางหรอใหหมดไป เปนการขจดปดเปาความเศราหมองของจต สามารถชาระจตใจใหสะอาด

บรสทธ� ปราศจากกเลสเคร�องยงจตใจใหเศราหมอง ยงผลใหจตใจเกดความสขอยางแทจรง การ

ทาบญตามหลกพทธศาสนา ตองเขาใจและทาดวยความม�นใจเพราะบญเปนช�อของความสข เปน

กศล เปนความด หรอเปนกรรมด แมบางคร� งจะส�นเปลอง เหนดเหน�อยลาบาก และใชเวลานาน

เพยงไร กยนดทา เพราะเหนชดวาการทาบญน�กอใหเกดประโยชนแกตนและผอ�นเปนอนมาก

หลกของการบาเพญบญในพทธศาสนา เรยกวา "บญกรยาวตถ" ม ๓ ประการใหญๆ คอ

การใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนา

๓๓ คาวา "ปลกขาว" ในท�น� หมายถงการบาเพญทาน ศล ภาวนา และคาวา "ผลานหน" หมายถง

พระพทธศาสนา การปฏบตใหถกตองตามคาส�งสอนของพระพทธเจา อกนยหน� ง คาวา "ปลกขาว" หมายถงการ

ทาบญตกบาตรกบพระภกษสามเณรในพระพทธศาสนา รวมไปถงการรกษาศลและการเจรญภาวนา สวนคา

วา "ผลานหน" หมายถงบาตรซ�งทามาจากเหลกหรอแสตนเลสเปนภาชนะสาหรบใสอาหารของพระภกษสามเณร

๒๕

ทาน ๓๔ จาแนกออกเปน ๓ ประการยอยคอ

๑. ทานมย บญสาเรจดวยการบรจาคทาน

๒. ปตตทานมย บญสาเรจดวยการอทศสวนกศลใหแกผอ�น (แผเมตตา)

๓. ปตตานโมทนามย บญสาเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ (ยนดในกศลของผอ�น)

ศล จาแนกออกเปน ๓ ประการยอยคอ

๑. สลมย บญสาเรจดวยการรกษาศล

๒. อปจายนมย บญสาเรจดวยออนนอมถอมตน

๓. เวยยาวจจมย บญสาเรจดวยการชวยเหลอกจการงานท�ชอบ

ภาวนา จาแนกเปน ๓ ประการยอยคอ

๑. ภาวนามย บญสาเรจดวยการภาวนา

๒. ธมมสสวนมย บญสาเรจดวยการฟงธรรม

๓. ธมมเทสนามย บญสาเรจดวยการแสดงธรรม

อน�ง การบาเพญบญโดยการรกษาศลใหสมบรณน�นจะตองมการรกษาชวตตนเองและชวต

ผอ�น (ขอท�หน�ง) รกษาทรพยตนเองและไมลวงทรพยสนคนอ�น (ขอท�สอง) รกษาครอบครวของตน

ไมลวงล �าสทธ� ในครอบครวคนอ�น (ขอท�สาม) รกษาสจจะ (ขอท�ส� ) และไมทารายตนดวยของมน

เมา (ขอท�หา) และจะตองรกษาใหบรสทธ� โดยการฝากฝงไวในผลานหนคอพระพทธศาสนา ผลของ

การประพฤตดกจะนาพาไปสสถานท�ด คอสคตโลกสวรรค เม�อกลบมาเกดเปนมนษยอกกจะเปนผ

เพยบพรอมไปดวยโภคสมบต และบรวารสมบต

♣ อยากมศลใหฆาพอตแม

คาวา "อยากมศลใหฆาพอตแม" หมายถง การกาจดรากเหงา (ตนกาเนด) ของกเลสท�ทาให

จตใจเกดความเศราหมองและมดบอดทางปญญากลาวคอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง อนเปน

เจาเรอนแหงความช�วรายท�คอยขดขวางการกระทาความดตางๆ มการใหทาน รกษาศล และเจรญ

ภาวนา เปนตน ใหฆาโดยการกาจดยกออกไปจากจตใจ เพ�อใหเกดความสะอาด สวาง สงบ

ปราศจากความขนมวใดๆ ท�งส�น

รากเหงาของกเลสประกอบดวยอกศล ๓ กลมใหญๆ ไดแก ความโลภ คอการมความอยาก

มาก จนเกนความพอเหมาะพอควร (มใชทางสายกลาง) จงทาใหเกดความทกขทางจตใจมากกวา

ระดบปกต รนแรง จนทาใหจตใจด�นรนดวยความทะยายอยาก หรอท�เรยกวา "ตณหา" ความโกรธ

คอความไมชอบใจ ไมถกใจ จนเกนพอเหมาะพอควร ถงข �นเบยดเบยนตนเอง หรอผ อ�น มลกษณะ

๓๔ การใหทานท�มผลมากตองประกอบดวยลกษณะ ๓ ประการ คอ ผรบมคณลกษณะท�สมบรณ (นาบญ

ด) วตถส�งของท�ทาบญไดมาโดยความชอบธรรม (ไทยทาน) และ จตมเจตนาศรทธาเป� ยมท�จะให (ผให)

๒๖

ขดเคอง เกลยด พยาบาท ประทษราย ทาลาย สวน ความหลง คอความไมรแจงชดตามความเปนจรง

ในอรยสจ ๔ แตคาวา "หลง" ท�เรานยมใชกนท�วไปในยคปจจบน เชน หลงอาหาร หลงสตวเล�ยง

หลงโทรทศน หลงดารา เปนตน กจดวาเปนความหลง เพราะสามารถทาจตใหหลงมวเมาได

เชนเดยวกน ฉะน�น การกาจดหรอฆาพอแมผเปนตนกาเนดคอความโลภ ความโกรธ ความหลง ได

จดวาเปนผมศลคอความเปนผมปกตทางกาย วาจา ใจ อนสงบเยอกเยน

♣ อยากมคนแวะเวยนใหฆาพวกเดยวกน

คาวา "อยากมคนแวะเวยนใหฆาพวกเดยวกน" หมายถง การกาจดตวมจฉรยะ๓๖ หรอความ

ตระหน�ถ�เหนยว ความหวง ความกดกนไมใหผอ�นไดด หรอมสวนรวม ฯลฯ ใหออกไปจากจตใจ

ใหเปนผท�มจตใจโอบออมอาร เอ�อเฟ� อเผ�อแผอดหนนจนเจอเพ�อนฝง แสดงออกถงความมเมตตา

กรณา และความกตญ� อนเปนธรรมท�จาเปนสาหรบมนษยท�จะตองพ�งพาอาศยซ� งกนและกน

นบเปนหลกธรรมขอแรกท�จะชวยพฒนาชวตใหเจรญข�น เพราะทานเม�อทาแลวจะสามารถกลอม

เกลาจตใจใหละเลกความเหนแกตว และความตระหน�ถ�เหนยวออกไปได

การฆาหรอการกาจดความตระหน�ใหเบาบางไปจากจตใจไดน�นตองอาศยการฝกในการ

เสยสละ เชน การใหทาน๓๗ หรอท�เรยกวา "ทานมย" หรอ "ทานวตถ" ไดแก การใหส� งท�ผรบ

สามารถนาไปใชใหเ กดประโยชนตอตนไดในทางท�ถกท�ควร และไมเกดโทษ เชน อาหาร

เคร�องนงหม ท�อยอาศย และยารกษาโรค เปนตน แตการใหท�ไมจดวาเปนทาน เชน การใหยาพษ

๓๖ มจฉรยะม ๕ ประการ คออาวาสมจฉรยะ การตระหน�ท�อย หวงท�อย เชน ภกษหวงเสนาสนะ กดกน

ผอ�นหรอผมใชพวกตน ไมใหเขาไปอย เปนตน ๑ กลมจฉรยะ ตระหน�ตระกล หวงสกล เชน ภกษหวงสกล

อปฏฐาก คอยกดกนภกษอ�นไมใหเก�ยวของไดรบการบารงดวย เปนตน ๑ ลาภมจฉรยะ ตระหน�ลาภ หวง

ผลประโยชน เชน ภกษหาทางกดกนไมใหลาภเกดข�นแกภกษอ�น เปนตน ๑ วณณมจฉรยะ ตระหน�วรรณะ

หวงสรรวณณะ คอผวพรรณของรางกาย ไมพอใจใหผอ�นสวยงาม กด หวงคณวณณะ คอคาสรรเสรญคณ ไมอยาก

ใหใครมคณความดมาแขงตน หรอไมพอใจไดยนคาสรรเสรญคณความดของผอ�น กด ตลอดจนแบงช�นวรรณะ

กน เปนตน ๑ ธมมมจฉรยะ ตระหน�ธรรม หวงวชาความร และคณพเศษไดบรรล ไมยอมสอนไมยอมบอกผอ�น

กลวเขาจะรเทยมเทาหรอเกนตน เปนตน ๑

๓๗ จดมงหมายของการใหทานในทางพระพทธศาสนามหลายอยาง เชน ใหเพ�อบชาคณ เชน การใหแก

พระสงฆ พอแม หรอครอาจารย ผมคณแกตนและสงคมโดยสวนรวม ๑ ใหเพ�อสาธารณประโยชน เชน การมอบ

เงนทองหรอส�งของใหแกพระศาสนา หรอเพ�อเปนสาธารณประโยชนแกประเทศชาต ๑ ใหเพ�ออนเคราะห เชน

ใหแกญาตพ�นอง ลกหลาน ผนอย เพ�อชวยเหลอ หรอใหดวยความรกเอนด ๑ ใหเพ�อสงเคราะห เชน ใหแกคนตก

ทกขไดยาก คนประสบภยพบต หรอแกสตวดรจฉาน ๑ ใหเพ�อชาระกเลสเพ�อสรางความด เชน การใหทานเพ�อ

สาเรจมรรคผล หรอการบาเพญทานบารมของพระโพธสตวเพ�อสาเรจพระโพธญาณ ๑

๒๗

ใหน�าเมา ใหส� งเสพตดมนเมาใหโทษ ใหสนบน ใหคาจาง ใหอาวธเพ�อฆาตนเองหรอฆาผอ�น

เพราะไมใชใหดวยกศลจต

ลกษณะของการใหทานท�ถกตองท�สามารถเอาชนะความตระหน�ท�ฝงแนนในจตใจไดน�น

ตองประกอบไปดวยหลกแหงสมมาทฏฐ คอการใหทานเย�ยงสตบรษ ซ� งจาแนกไดดงน� ๓๘

๑.ใหทานโดยความเคารพ หมายถงการใหแกผอ�นดวยความเตมใจ ไมใชใหเพราะเกรงกลว

หรอจาใจใหเพราะราคาญ และเวลาใหกมกรยาออนนอม ย�มแยมแจมใส เคารพในทานท�ให

๒.ใหทานโดยยาเกรง ดวยรวาผลของทานมจรง เพราะทกอยางเม�อสรางเหตยอมตองไดรบ

ผล จงมการเลอกใหแตของดมประโยชน

๓.ใหทานโดยไมท�งขวาง หมายถงการทาอยางสม�าเสมอ เปนประจา แตตองไมเบยดเบยน

ตนเอง มนอยกทานอย ถงไมมเงนเรากสามารถเลอกทาบญกศลชนดอ�นๆ ได เพราะบญมหลายชนด

แตมชนดเดยวเทาน�นท�ตองใชปจจยและส�งของ คอการใหทาน

๔.ใหทานโดยเหนผลในอนาคต เพราะสตบรษเปนคนมสมมาทฏฐ ยอมรวาสรางเหตแลว

ตองมผล ใหเพราะศรทธารวาการใหทานยอมเปนบญท�เกดข�นท�ตนเอง และผลของทานมจรง ทา

ทานแลวเปนเหตนาไปสสคตไดจรง แมเกดเปนมนษยกจะเปนผม �งค �งสมบรณดวยโภคทรพย

การใหทานทกชนดยอมมผลท�งส�น อยางนอยกสามารถกาจดความตระหน�ได แมแตบคคล

เทน� าลงในหลมหรอบอเลกๆ ดวยหวงวาจะใหสตวเลกๆ ไดอาศยน�าน� เปนอย พระพทธองคตรสวา

"เปนบญ" ไมจาเปนตองพดถงทานท�ใหแกมนษย แตทานท�จะใหผลมากไดน�น กตองเปนทานท�ม

ลกษณะ ดงตอไปน� คอ ของท�ใหเปนทานน�น ตองเปนของท�ไดมาดวยความบรสทธ� ไมใชของท�โกง

หรอลกขโมยมาจากผ อ�น ของท�ใหน�น ตองเปนของด ของบรสทธ� หรอของท�มคาสาหรบเรา

ปฏคาหกผรบทาน เปนผมคณธรรมสง มกเลสเบาบาง ปฏบตเพ�อทาลายกเลสหรอปราศจากกเลส

และท�สาคญผให (ทายก) ตองมใจเล�อมใส ใน ๓ กาล คอ ปพพเจตนา กอนใหมใจยนด มญจน

เจตนา กาลงใหมใจเล�อมใส และอปรเจตนา ใหเสรจแลวมใจเบกบาน

♣ อยากใหมสสนนอนดนเกลอกฝ น

คาวา "อยากใหมสสนนอนดนเกลอกฝ น" หมายถง การเขาไปเรยนรสมผสเคร�องท�ทาให

จตใจเศราหมองมมลทน เม�อรแลวจะไดหาวธการกาจดใหออกไปจากจตใจ อยาใหเปนส�งขดขวาง

ตอการกระทาความด หรอเปนอปสรรคตอปญหาชวต เพราะชวตจะอยสขและหมดปญหาจรงๆ ได

น�นตองแกท�ตน หรอท�ตนของปญหาใหดท�สด คนท�มเงนมเพ�อน แตตนของตนเองยงมทกขสมอย

ในใจน�น กยงไมหมดปญหา คนจงตองระวงทกขหรอตวกเลส (ในท�น� เปรยบเทยบไดกบฝ น) อยา

๓๘ วยร สวรรณอนทร,กาไรชวต (กรงเทพ ฯ : บรษท เฟ� องฟา พร�นต�ง จากด, ๒๕๔๕), หนา ๑๕.

๒๘

ใหเกาะกบใจตวเอง เชน ความรก ความโกรธ ความพยาบาท ความหงดหงดรษยา เปนตน เม�อฟอก

จตดวยคณธรรมท�ตรงกนขามน� จะทาใหชวตจตใจมความสวยงาม จะไปสสถานท�ใด กจะมแตผคน

เคารพนบถอ เรยกไดวา "เปนชวตท�มสสนดงามดวยคณธรรม"

ส� งท�เปนมลทนเกาะกนใจมนษยใหเศราหมอง ในทางพระพทธศาสนาเรยกวา "นวรณ"

เปนกเลสตวรายท�คอยครอบงา หรอปดก�นจตมใหกาวข�นสคณธรรมช�นสง ม ๕ ประการ คอ ๓๙

๑. กามฉนทะ ความพอใจในกาม คอหลงรกใครในกามรมณ ม รป เ สยง กล�น รส กาย

สมผส เปนตน

๒. พยาบาท ความคดรายพยาบาทจองเวร ความขดเคองแคนใจ ปราศจากความเมตตา

ปราณ

๓. ถนมทธะ ความหดห เซ�องซม ทอแทใจ หมดกาลงใจในการตอสกบปญหาตางๆ ท�เกดม

กบชวต

๔. อทธจจกกกจจะ ความฟ งซานและรอนใจ ตลอดถงความกระวนกระวายกลมกงกลหรอ

หงดหงดใจ

๕. วจกจฉา ความลงเลสงสย ตกลงใจไมได

♣ อยากอบอนใหอาบน�ายามหนาว

คาวา "อยากอบอนใหอาบน�ายามหนาว" หมายถง ความไมประมาทในการบาเพญบญกศล

ต�งแตยงหนมยงสาว หรอในวยท�มกาลงยงแขงแรงอย ถารอใหแกกอนอาจจะไมไดทนการณท�จะ

สรางคณงามความด เพราะใครจะรไดวาจะมชวตยนยาวขนาดไหน ตายวนหรอตายพรง ดงน�น คา

วา "อาบน�ายามหนาว" ในท�น� จงหมายถง วยเดก วยหนม หรอวยสาว ซ�งเปนวยท�กาลงมเร� ยวแรงใน

การคดสรางคณงามความด จะทาอะไรกสะดวก กาลงสตปญญากสมบรณสามารถท�จะทาความดได

อยางเตมท� พอแกตวลงจะทาอะไรกไมคลองเหมอนกบวยหนม ไมอานวยผลไดอยางเตมท� เพราะ

สขภาพรางกทพลภาพ จะไปไหนมาไหนกไมสะดวก เน�องจากความชรามาเบยดเบยน

ฉะน�น เม�อตองการความสขหรอความอบอนทางใจ จะตองรบสรางคณงามความดเอาไวให

มาก เพ�อใหเปนบญนธสาหรบตวเอง จตใจกจะมแตความอบอนไมหว�นไหวตอความตาย และไกล

ตอความกงวลในเร�องของความแก ความเจบ และความตายท�จะมาถง เพราะชวตของคนทานเปรยบ

เหมอน "ตะเกยง" เพราะขณะท�กาลงทอแสงเพ�อใหความสวางแกผอ�น ตวเองกอาจจะดบดวยเหต ๓

ประการ คอ น�ามนหมด (ปจฉมวย-หมดอาย) ลมพด (ถกกรรมตดรอน เชนประสบอบตเหต) ไสร�ว

๓๙ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม (กรงเทพ ฯ :

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๖), หนา ๑๖๗.

๒๙

(โรคาพยาธเบยดเบยน) ผไมประมาทในเร�องบญกศลเทาน�นถงจะไมสะทกสะทานกลวตอกฎแหง

ธรรมชาตน�

การสรางบญกศลไมควรผลดวนประกนพรง และไมควรเลอกเวลาและโอกาส อยาอางวา

หนาวอย รอนอย เยนอย หวอย อ�มอย ยงเชาอย เปนตน ควรประกอบกจการท�เปนบญกศลใหกบ

ตนเองโดยการใหทาน รกษาศล และเจรญเมตตาภาวนา ตามกระบวนการบาเพญกศลทาง

พระพทธศาสนา จะทาใหอบอนใจในเวลาท�ชวตใกลจะดบลาจากโลกน�ไปสโลกหนา ถามเชนน�น

แลว ถอวาชวตตกอยในความประมาท จะหาท�พ�งหรอความอบอนทางในไมไดเลย ดงคากลาวท�วา

"ความประมาทคอตนเหตของความหายนะอนใหญหลวง" ๔๐

♣ อยากกนปลาขาวใหแบกแหเขาปาโคก

คาวา "อยากกนปลาขาวใหแบกแหเขาปาโคก" หมายถง การแบก(ฝกจต)เอาตวกเลสตณหา

ท�ง ๓ คอ ความโลภ ความโกรธ และความหลง หรอ กามตณหา ภวตณหา และวภวตณหา ใหหมด

ไปหรอใหเบาบางไปจากจตใจ การจะขจดหรอฝกจตใหตวกเลสเลาน� เบาบางไปจากจตใจไดน�น

ตองอาศยการเขาวด๔๑ ฟงธรรม ใหทาน รกษาศล และเจรญเมตตาภาวนา เพ�อสะสมเปนอรยทรพย

จดเปนทรพยภายในท�ไมมวนเส�อม และไมมใครมาปลนไปได ซ� งแตกตางจากทรพยภายนอก อน

ไดแก เรอกสวน ไรนา ซ�งอาจมโอกาสเส�อมคาลงได เพราะวาเงนทองหรอทรพยเหลาน�อาจถกโจร

ปลนไปได

จดมงหมายของการปฏบตธรรมในทางพทธศาสนาน�น เพ�อความสขอนสงสด คอการพน

จากความทกขท�งปวง กลาวคอ "พระนพพาน"๔๒ ดวยการปฏบตวปสสนากรรมฐาน หรอการเจรญ

สตปฏฐาน ๔ คอมปญญารเทาทนสภาวธรรมของความจรงท�เกดข�นในปจจบนอารมณ ตามฐานท�ง

๔ คอ กาย เวทนา จต และธรรม หมดซ�งความยนดยนรายอนเปนตวการสาคญท�ทาใหเกดชวต หมด

ส�นจากความทกข ถงซ� งความสขอยางแทจรง ดงพทธพจนท�วา "นพพานง ปรมง สขง" "พระ

นพพาน (ความหมดส�นกเลส) เปนสขอยางย�ง)

๔๐ พระมหา ดร.สขพฒน อนนทจารย,อางแลว, หนา ๒๔.

๔๑ การเขาวดในความหมายของปรศนาธรรมน� ทานเรยกวา "เขาปาโคก" เพราะโดยปกตแลววดซ� งเปน

สถานท�ปฏบตธรรมน�นมกจะเปนวดปาอยหางไกลจากหมบานหรอส�งรบกวนจากสงคมภายนอก เหมาะแกกา

บาเพญสมณธรรมเพ�อกาจดกเลสใหหมดหรอเบาบางไปจากจตใจ

๔๒ คาวา "กนปลาขาว" ในท�น� หมายถงการไดรบรรสแหงพระธรรมคาส�งสอนของพระพทธเจาม

เปาหมายสงสด คอ พระนพพาน ซ�งเปนความสขท�ถาวรและสมดล ฉะน�น ถาผใดอยากเขาถงธรรม (อยากกนปลา

ขาว) ตองประกอบกจกรรมท�สจรต คอ ความประพฤตชอบ ทางกาย วาจา และใจ

๓๐

♣ อยากตกนรกใหเขาวดฟงธรรม

คาวา "อยากตกนรกใหเขาวดฟงธรรม" หมายถง กลบตรกลธดาหรอบคคลท�วไปท�เขามา

วดหรอเขามาบวชในพระพทธศาสนา แลวศกษาหลกคาสอนท�พระพทธองคทรงวางไวเพ�อเปน

แบบแผนท�ดงามของชวต (หลกธรรมวนย) แตบคคลเหลาน�นหาไดนาหลกคาสอนท�พระพทธองค

แสดงไวและบญญตไวไปประพฤตปฏบตตามไม กลบไปปฏบตกจอยางอ�นท�นอกเหนอจกหลกคา

สอนทางพระพทธศาสนาแทน การปฏบตนอกเหนอจากหลกคาสอนดงกลาว ถอไดวาเปนการ

ประพฤตนอกรตนอกรอย หรอนอกเหนอจากกฎระเบยบของพระธรรมวนยท�พระพทธองคทรงวาง

ไว ความทกขรอนใจ (ตกนรกท�งเปน) กจะเกดข�นกบบคคลน�น

การเขาวดฟงธรรมของชาวพทธโดยท�วไป มจดหมายเพ�อศกษาหล กคาสอนของ

พระพทธเจาใหเขาใจแลวนาไปปฏบตตามน�น เพ�อความสขของจตใจและจะไดหางไกลจากนรก

(ความทกข) และการศกษาทานไดยกเอา เร�อง "ไตรสกขา" คอ อธศลสกขา อธสมาธสกขา และอธ

ปญญาสกขา โดยนาเอาทางอนประเสรฐ ๘ สาย (อรยมรรค) มาลงไวในไตรสกขาแตละสกขา คอ๔๓

อธศลสกขา เปนการศกษาขอหามไมทาผดทางกายและวาจา เปนหลกนตบญญตของ

ปกครองระบอบประชาธปไตย อธศลสกขาเปนองคอรยมรรคท� ๓-๔-๕ ไดแก สมมาวาจา มคาพด

ชอบ เรยกวามวจสจรต ๓ อยาง คอ ไมพดเทจ ไมพดสอเสยด ไมพดคาหยาบ และไมพดเพอเจอ หา

สาระไมได สมมากมมนตะ เรยกวามกายสจรต ๓ อยาง คอไมเบยดเบยนทารายใคร ไมลกทรพย ไม

คอรบช�น แมแตกระทาผดเชงนโยบาย และสมมาอาชวะ มอาชพชอบ คอละเวนจากการประกอบ

มจฉาชพตางๆ เชน การคาขายยาเสพตด ขายของมนเมา คาขายอาวธ คาขายมนษย เปนตน

อธสมาธสกขา เปนการศกษาคณธรรมท�ใหมความต�งใจม�น ไมหว �นไหว วอกแวก มความ

ซ�อตรง และคลองเแคลว เปนหลกบรหาร ของการปกครองระบอบประชาธปไตย เพราะสมาธเปน

คณธรรมบรหารจตใจ คอใจเปนใหญ ใจเปนหวหนา ทกอยางสรางข�นดวยใจ อธสมาธสกขา เปน

อรยมรรคองท� ๖-๗-๘ ไดแก สมมาวายามะ มความพยายามชอบ คอพยายามปองกนไมใหความช�ว

เกดข�น พยายามปราบปรามความช�วท�เกดข�นแลวใหหมดไป พยายามสรางความดท�ยงไมมใหมข�น

และพยายามรกษาความดท�มอยแลวใหเจรญงอกงามย�งข�น สมมาสต มสตชอบ คอต �งสตตามดรทน

กาย ต�งสตตดตามดรทนความรสก ต�งสตตดตามดรทนจตใจ ต�งสตตดตามดรทน เหตการณดช�ว

ตางๆ ท�เกดข�นในชวต และ สมมาสมาธ มสมาธชอบ คอมความซ�อตรงต�งม�น ไมหว�นไหว ควบคม

อารมณ ควบคมจตใหเปนหน�งได

๔๓ เปล�อง พลโยธา,การพฒนาคน (Man Development) จากนตยสารสาระวชาการ ธรรมทศน ปท� ๕

ฉบบท� ๑ ประจาเดอน มนาคม - มถนายน ๒๕๔๗ (ขอนแกน : หจก.โรงพมพคลงนานาวทยา,๒๕๔๗),

หนา ๙๕.

๓๑

อธปญญาสกขา เปนการศกษาใหเกดความเขาใจ รแจงเหนจรงในอรยสจ ปญญาเปนอาวธ

เปนแสงสวาง ท�จะใชวนจฉยปญหาและตดสนช�ขาด จงเปนเชนหลกตลาการของการปกครอง

ประเทศ อธปญญาสกขา เปนอรยมรรคองคท� ๑-๒ คอ สมมาทฏฐ มความเหนชอบ คอมความเหน

ชดเจนแจมแจงในอรยสจ ๔ ไดแกเหนทกข เหนเหตเกดแหงทกข เหนการดบทกข และเหนหนทาง

อนจะนาไปสการดบทกข และ สมมาสงกปปะ มความคดชอบ คอคดละ เลก ความช�วนาตวออกหาง

จากความเลว คดรกใคร ไมมงรายทาลายคนอ�น และคดใหอภยไมเบยดเบยนคนอ�น

ปรศนาธรรมหมวดท�แปด

♣ ถาอยากเหนกอนเมฆใหหมอบลงสา

♣ ถาอยากเหนขมมนเผอกใหนอนหงายหนา

♣ ถาอยากข�นช�นฟาใหเจาฆาบตตา

♣ ใหหวานขาวกลาเดอน ๑๒ จะงามย�ง

♣ ใหปกดาเดอน ๔ รวงขาวจะยาวเทาแขน

♣ ใครจะกาหนดไดเวลาใดจะเกบเก�ยว

♣ บานใกลแหลงน�ากนเหดละโงก

♣ บานอยปาโคกกนขาวกบเกลอ

♣ ถาอยากเหนกอนเมฆใหหมอบลงสา

คาวา "ถาอยากเหนกอนเมฆใหหมอบลงสา" หมายถง ความออนนอมถอมตน รจกกราบ

ไหว มสมมาคารวะตอบคคลอ�น ไมเปนคนแขงกระดาง และท�สาคญใหมความเคารพออนนอมตอ

พระรตนตรยซ� งถอวาเปนส� งสงสดเปรยบไดดงกอนเมฆสขาวบรสทธ� รอยอยบนทองฟา พระ

รตนตรยกเชนกนถอไดวาเปนส�งท�สงสงควรแกการสกการะบชาอยางย�ง เชน การสกการะบชาพระ

พทธหมายถง การกราบไหวพระคณ ๓ อยางของพระพทธเจา คอ พระปญญาคณ พระบรสทธคณ

และพระมหากรณาธคณ โดยการใชรป ๓ ดอกเปนสญลกษณการบชา การสกการะบชาพระธรรม

หมายถง การกราบไหวคณของพระไตรปฎก กลาวคอ พระวนย พระสตร และพระอภธรรม ท�ขจด

ความมดใหแสงสวางทางปญญา โดยการใชเทยน ๒ เลม เปนสญลกษณการบชา สวนการสกการะ

พระสงฆหมายถง การกราบไหวพระคณของพระสงฆท�ปฏบตดปฏบตชอบ โดยการใชดอกไมเปน

สญลกษณการบชา

๓๒

หลกธรรมทางพระพทธศาสนาสอนเร�องความออนนอมถอมตน (การหมอบ หรอการกราบ

ไหว) จดเปนบญประการหน�ง ซ� งเรยกวา "อปจายนมย" เพราะจตใจไมแขงกระดาง แตการออน

นอมน�นตองออนนอมตอบคคลท�ควรออนนอม ทานเรยกวา "วฒบคคล" ซ�งมอย ๓ ประเภท คอ๔๔

วยวฒ คอคนท�แกกวาเรา อายมากกวาเรา เชน พ� ปา นา อา ผใหญ ผเฒา เปนตน ชาตวฒ คอคนท�ม

กาเนดสงกวาเรา เชน พระมหากษตรย พระราชน พระราชธดา คนเหลาน�แมจะมอายนอยกวาเรา แต

ชาตตระกลสงกควรแสดงความเคารพ เพราะเปนไปเพ�อความเจรญ และคณวฒ คอคนท�มคณธรรม

สงกวาเรา เชน พระภกษสามเณร แมจะมอายนอยกวาเรากควรนอบนอมถอมตนตอทาน เพราะทาน

มคณธรรม คอมศลสงกวาเรา หรอคนท�มบญคณตอเรา เชน พอ แม หรอ ครอาจารย เพราะทานม

คณตอเรา หรอตอสงคม

การแสดงความออนนอมถอมตนตอวฒบคคล ๓ ประเภทดงกลาวมาแลว ดวยการกราบ

ไหว ลกรบ หรอพดจาแสดงสมมาคารวะ หรอใหเกยรตทานเปนตน จดเปนการทาบญชนดหน�งใน

พระพทธศาสนา ยอมไดรบความสข ความเจรญในชวตได ดงพทธพจนท�วา "อภวาทนสลสส

นจจ วฑฒาปจายโน จตตาโร ธมมา วฑฒนต อาย วณโณ สข พล" ความวา "พร ๔ ประการ คอ

อายยน ๑ ผวพรรณผองใส ๑ การมความสขกายสขใจ ๑ การมกาลงกายกาลงใจ ๑ ยอมเจรญแก

บคคลผมการกราบไหวเปนปกต ประพฤตนอบนอมตอวฒบคคล (ผใหญ) อยเปนนตย"

♣ ถาอยากเหนขมมนเผอกใหนอนหงายหนา

คาวา "ถาอยากเหนขมมนเผอกใหนอนหงายหนา" หมายถง บคคลท�ขาดความออนนอม

ถอมตน ไมรจกกราบไหว ไมมความเคารพยาเกรงในพระรตนตรย มใจดหม�นเหยยดหยามตอส� ง

เคารพสงสด เขาจะพบกบความทกขรอนใจ (ตกขมมนเผอก ซ� งในท�น�หมายถงขมนรก) อยาง

แนนอน เพราะลกษณะของคนเชนน�จดวาเปนคนนอนหงายหนา คอเปนคนแขงกระดาง ไมเคารพ

สกการะบชา ดหม�น ไมออนนอมถอมตนตอผท�มคณชาตท�สงกวา เชน ผท�มวยวฒ ชาตวฒ และ

คณวฒ เปนตน

ในทางพระพทธศาสนากลาวไวชดเจนในเร�องของบญกรรมท�วาทาไมคนถงมลกษณะท�

แตกตางกนในเร�องของชาตกาเนด อยางเชนคนบางคนเกดมาในสกลต�า กเพราะวาชาตกอนคน

ประเภทน� เปนคนไมออนนอมถอมตน แขงกระดางตอผหลกผใหญ หรอผท�มวยวฒ ชาตวฒ และ

คณวฒท�สงกวาดงท�กลาวมาขางตน เม�อละจากโลกน� ไปแลว (ตาย) กไปเกดในสถานท�ลาบาก เชน

นรก เปนตน เม�อกลบมาเกดเปนมนษยแลวจงเกดในสกลต�า เชน ในสกลจณฑาล หรอเปนพวกรบ

ใชกรรมกรท�แรนแคน ลาบาก เดอดรอน

๔๔ เปโมนสรณ, งานบาเพญกศลสตมวาร พระครพสาลสขกร (ชระ เปโม) อดตท�ปรกษาเจาคณะอาเภอ

ทาล� วดโพธ�ศร อ.ทาล� จ.เลย (เลย : ไมปรากฎท�พมพ และ ปท�พมพ), หนา ๙.

๓๓

สวนคนท�เกดในสกลสงน�นตรงกนขาม เน�องจากเขาเปนคนออนนอมถอมตนตอผใหญ ตอ

สมณชพราหมณ ตอผประพฤตด ประพฤตชอบ หรอตอผท�มคณชาตท�สงกวา เม�อละจากโลกน� ไป

แลวกไปเกดในท�ด มสวรรค เปนตน เม�อกลบมาเกดเปนมนษยกเปนคนท�เกดในสกลสง เชน สกล

กษตรย สกลเศรษฐ หรอสกลเจานาย เปนตน

♣ ถาอยากข�นช�นฟาใหเจาฆาบตตา

คาวา "ถาอยากข�นช�นฟาใหเจาฆาบตตา" หมายถง การกาจดกเลสส�งเลวรายท�มอยในใจให

หมดไป กลาวคอกเลสท�ง ๓ ตว คอ ความโลภ ความโกรธ และความหลง ซ�งเรยกวา "อกศลมล" ๔๕

ท�คอยบงการใหใจทาในส�งช�วราย หรออาจกลาวไดวาเปนเจาพอหรอรากเงาแหงกเลสท�งหลายท�ง

ปวง ถาฆาไดเม�อไรกจะพบกบความสขท�ถาวร ซ�งหมายถงการข�นสวรรคช�นฟาในความหมายของ

ปรศนาธรรมน� ถาเปนสวรรคในโลกมนษยกคออยในอกคอทาแลวมความสขใจ ถาทาส�งท�เปน

อกศลกรรมกคอความทกใจ หรอนรกอยในใจเม�อทาบาปน�นเอง

คาวา "สวรรคช�นฟา" ในทศนะของชาวพทธโดยสวนมาก เช�อวาเปนดนแดนแหงความสข

คอเสวยสขสมบตมทกขนอยมความสขมาก เปนท�อยของเหลาเทวดาตามลาดบช�น มนษยผตองการ

ไปเกดเปนเทวดาบนสรวงสวรรคช �นฟาดงกลาว ตองปฏบตตามหลกธรรมท�ทาใหไปเกดเปนเทวดา

ดวยการปฏบตสจรต ๓ ประการ ไดแกการประพฤตชอบทางกาย ทางวาจา และทางใจเพราะความ

ประพฤต (การกระทา) ของมนษยในภพน� เอง เปนตวกาหนดภพภมของมนษยในภพตอไป ๔๖

นอกจากการปฏบตตามหลกธรรมดงกลาวแลว ถาจะใหสมบรณจะตองปฏบตตามหลก

ศลธรรม โดยเฉพาะเบญจศล ซ�งเปนการรกษาเจตนาท�จะควบคมกาย และวาจาใหเปนปกต คอไม

ทาบาป ดวยหลกการ ๕ ประการ คอ มเมตตา ดวยการละเวนจากการฆา และเบยดเบยนสตวโลก ม

สมมาชพ ดวยการประกอบอาชพท�สจรต มรายได รจกการใชจาย และท�สาคญรจกคาวาพอด และม

หรโอตตปปะ ทาใหไมผดศลในขออทนนาทาน มความสารวมอนทรย ดวยการสารวมตา ห จมก

ล�น กาย และใจ ทาใหความใครในกามคณ คอการตดในรป รส กล�น เสยง สมผสลดนอยลง เม�อ

ความสารวมเกดข�น ความระมดระวงตวยอมม จะเปนเหตใหไมลวงเกนผอ�น มสจจะ ดวยการพด

ความจรง เปนส�งท�ทาใหไมเกดการมสาวาท และ มสต ดวยการรสกตว ซ�งเปนหวหนาฝายกศล ทา

๔๕ คาวา "อกศลมล" ไดแกมลเหตอนสาคญแหงการประพฤตช�ว เปนรากเงาแหงบาปกรรมทจรตท�งปวง

ซ� งในปรศนาธรรมขอน�ทานเรยกวา "บตตา" ม ๓ อยางดวยกน คอ โลภ คอความอยากได เหนแกตว ลอานาจ ด�น

รนเพ�ออยากมสทธเหนอผอ�น โทสะ คอมใจคดทาราย โหดราย จตเดอดพลาน จะใหผอ�นเจบหรอตาย และ โมหะ

คอความหลงไมรจรง เชนหลงผด ตามขอมลและขอเทจจรงตาง ๆ

๔๖ โสวทย บารงภกด� , เทวตา อนวาเทวดาท�งหลาย จากนตยสารสาระวชาการ ธรรมทรรศน ป� ท� ๕ ฉบบ

ท� ๒ ประจาเดอน กรกฎาคม – ตลาคม ๒๕๔๗ (ขอนแกน : หจก. โรงพมพคลงนานาวทยา, ๒๕๔๗), หนา ๖๒.

๓๔

ใหชวตไมประมาท เพราะรวาอะไรด อะไรช�ว ทาใหไมเกลอกกล�วกบส�งท�จะทาใหชวตตกต�า เชน

ส�งเสพตดของมนเมา เปนตน

♣ ใหหวานขาวกลาเดอน ๑๒ จะงามย�ง

คาวา "ใหหวานขาวกลาเดอน ๑๒ จะงามย�ง" หมายถง การทาคณงามความด ซ� งเปน

กจกรรมท�เน�องดวยการทาบญในทางพระพทธศาสนา มการทาหลายลกษณะ เชน การทาบญ

ทอดผาปา เขาพรรษา ออกพรรษา บญมหาชาต เปนตน การทาบญท�เก�ยวเน�องกบพธกรรมทาง

พระพทธศาสนา ไมวาจะเปนการใหทาน รกษาศล และการเจรญภาวนา ทานเปรยบเสมอนกบการ

หวานขาวกลาหรอพชไรลงในนาสวน ถาทาในชวงท�เปนฤดกาลคอฟาฝนด ขาวหรอพชไรกจะ

ไดผลดมาก เชนเดยวกบการทาบญในทางพระพทธศาสนา ถาเปนบญท�ทรงบญญตไวใหเปนไป

ตามกาหนดฤดกาล กจะมอานสงสมากเชนกน ในท�น�ทานหมายถงบญทอดกฐน ซ�งทากนไดเฉพาะ

เดอน ๑๑ หรอ ๑๒ เทาน�น

การทาบญทอดกฐน ตามพระวนยกาหนดไว ๑ เดอน คอหลงจากออกพรรษาแลว ต�งแตวน

แรม ๑ ค�า เดอน ๑๑ ถงวนข�น ๑๔ ค �า เดอน ๑๒ ผท�จะทาบญทอดกฐนตองแจงความจานงหรอจอง

ไวกอน และจะตองทาภายในชวงน� เทาน�น จงถอวาเปนการทาบญท�พเศษกวาการทาบญแบบอ�นท�ม

ในพ ธกรรมทางพระพทธศาสนา ฉะน�น การบญทอดกฐนในเดอน ๑๑ หรอ ๑๒ ในทาง

พระพทธศาสนาทานจงจดวา "งามย�ง" คอมอานสงสมากน�นเอง เพราะปหน� งจะมการทาบญ

ลกษณะน� เพยงคร� งเดยวเทาน�น ถอวาเปนการหาโอกาสยาก เพราะถาผใดมความประสงคจะทาหรอ

เปนเจาภาพกจะตองจองไวกอนผอ�น มฉะน�นอาจพลาดโอกาสในการเปนเจาภาพทอดกฐนในป

น�นๆ ได แตกสามารถรวมทาบญเปนเจาภาพไดกบคนอ�นท�เรยกวา "กฐนสามคค" แตท�งน� กตองให

เปนไปตามกาหนดเวลาท�ใหไวเชนกน

♣ ใหปกดาเดอน ๔ รวงขาวจะยาวเทาแขน

คาวา "ใหปกดา เดอน ๔ รวงขาวจะยาวเทาแขน" หมายถง การทาบญในทาง

พระพทธศาสนาอกแบบหน�ง ซ� งเรยกวา "บญมหาชาต" ๔๗ หรอ "บญพระเวส" หรอ "บญเผวส" เปน

ชาดกท�แสดงถงพระจรยวตรของพระพทธเจาคราวพระองคทรงเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร

เปนชาดกเร�องยาว ๑๓ ผก จะทากนในเดอนใดเดอนหน�งในระหวางออกพรรษา จะเปนขางข�นหรอ

๔๗ คาวา "ใหปกดาเดอน ๔" หมายถง การใหทาบญมหาชาต โดยสวนมากจะทาในชวงเดอน ๔ และถา

อยากไดบญมากจะตองทาจนครบกจกรรม คอรวมทากจกรรมตลอดวนตลอดคน ซ� งเปนลกษณะการฟงเทศน

มท�งหมด ๑๓ กณฑ ต�งแตกณฑท� ๑ คอกณฑทศพร ถงกณฑท� ๑๓ คอนครกณฑ รวมม ๑๐๐๐ คาถา เรยกวา

"คาถาพน"

๓๕

ขามแรมกไดแลวแตสะดวก แตสวนมากนยมทากนในเดอนส� ถารวมจนครบกจกรรมของการ

ทาบญมหาชาตน� ถอวามอานสงสมาก

ในการทาบญพระเผวสฟงเทศนมหาชาต มลเหตเน�องมาจากพระคมภรมาลยหม�นมาลย

แสนวา ถาผใดปรารถนาท�จะพบพระศรอรยะเมตไตรย (พระศรอารย) หรอเขาถงศาสนาของพระ

พทธองคแลว จงอยาฆาบดามารดา สมณะ พราหมณาจารย อยายยงใหพระสงฆแตกสามคคกน และ

ใหมความอดทนฟงเทศนาเร�องพระมหาเวสสนดรใหจบส�นภายในวนเดยวแลว ถอวาผน �นมบญ

กศลมาก คอมท�งความสขใจและความเขาใจในเร�องทศชาตของพระเวสสนดร ทานเปรยบผน �นใน

ปรศนาธรรมน�วา "รวงขาวจะยาวเทาแขน" น�นหมายถง เขาจะไดพบหรอไดเกดทนในศาสนาของ

พระศรอรยะเมตไตรย

สาเหตท�มการทาบญมหาชาตน�นเช�อกนวา เม�อคร� งท�พระมาลยเถรเจาไดเดนทางไปไหว

สกการะพระธาตเกษแกวจฬามณบนสรวงสวรรคช�นดาวดงสไดพบกบพระศรอรยเมตไตรยและ

พระองคไดตรสกบพระมาลยวา หากมนษยผใดตองการพบหรอเกดในศาสนาของพระองค กอยาได

กระบาปหนก คอไมฆาบดามารดา ไมฆาครบาอาจารย ไมฆาพระสงฆสามเณร จงเคารพออนนอม

ตอทานเหลาน�น และตองฟงเทศนมหาชาตคาถาพนใหจบภายในวนเดยว ดวยหวงอานสงสเชนน�น

พทธศาสนกชนชาวไทยโดยเฉพาะชาวอสานจงมความศรทธาท�จะทาบญมหาชาตหรอบญเผวสกน

ในเดอน ๔ น� ๔๘ เพราะคนสมยกอนถอวาเปนชวงท�วางเวนจากการทานาทาไร และในงานบญน�

มกจะมผนาของมาถวายพระ ซ� งเรยกวา "กณฑหลอน" หรอถาจะถวายเจาะจงเฉพาะพระนกเทศนท�

ตนนมนตมา กเรยกวา "กณฑจอบ" เพราะตองแอบซมดใหแนเสยกอนวาใชพระรปท�จะถวาย

เจาะจงหรอไม

♣ ใครจะกาหนดไดเวลาใดจะเกบเก�ยว

คาวา "ใครจะกาหนดไดเวลาใดจะเกบเก�ยว" หมายถง การทาบญหรอการสรางคณงามความ

ดในทางพระพทธศาสนาน�นไมมกาหนดเวลา จะทาเวลาไหนกไดตามความสะดวกและความ

เหมาะสม ทาเวลาไหนยอมไดทกขณะจตท�ทา อยางท�ทราบกระบวนการทาบญในพระพทธศาสนา

ม ๓ อยาง การใหทาน การรกษาศล และการเจรญจตภาวนา แตพทธศาสนกชนสวนมากนยมการให

ทาน การรกษาศลกมบาง แตการเจรญสมาธภาวนาซ�งถอวาเปนจดสาคญของพระพทธศาสนามนอย

มาก แตอานสงสของการทาบญท�ง ๓ ลกษณะน�มมากนอยตางกน กลาวคอใหทาน ๑๐๐ คร�ง ไมเทา

๔๘บญเผวส, http://www.school.net.th/library/webcontes2003/100team/dlnes060/heet4he…

19/1/2548, Page 1 of 2.

๓๖

การรกษาศลเพยงวนเดยว รกษาศล ๑๐๐ วน ไมเทากบการเจรญสมาธภาวนาใหจตสงบแมเพยง ๑

นาท ๔๙

ตามความหมายท�วา "ใครจะกาหนดได" ตามความหมายน� สามารถอธบายได ๒ นยดวยกน

คอ

๑. การสรางคณงามความด หรอท�เรยกวา "บญกศล" ในทางพระพทธศาสนากาหนดไมได

วาจะตองทาเวลาน�นเวลาน� สามารถทาไดทกสถานท� ทกเวลาท�มความพรอมและเหมาะสม แตถาจะ

ใหไดผลดจะตองทาดวยเจตนาท�เปนกศล น�นคอ ทาดวยศรทธา ทาดวยความเคารพ ทาตามกาล ทา

ดวยจตอนเคราะห และประการสาคญทาแลวจะตองไมกระทบตนและอ�น

๒. นยน�หมายถงความไมแนนอนของชวตท�จะตองเปนไปตามกฎของธรรมชาต กลาวคอ

"ความตาย" ซ�งปถชนคนธรรมดาอยางเราทานไมสามารถจะกาหนดไดวาจะตายวนหรอตายพรง

เม�อสงขารรางกายของเราตองตกอยในกฎของธรรมชาตน� ทานจงสอนไมใหประมาทในชวตคออยา

หลงมวเมาในยศ ในเกยรต ในทรพย และในรป เพราะถาหลงมวเมาในส�งเหลาน�แลวจะเขาลกษณะ

ท�วา "เมายศเปนเหตใหทาผยอง เมาศกด�มกลาพองโอโอ เมาทรพยทาจองหองเหมเหอย�งนา เมารป

ทาเปนโกส�น�ดไฉน"

เม�อเราเขาใจในหลกสจธรรมแหงการกระทาคณงามความด ซ�งพระพทธองคทรงตรสไว

เพ�อเปนหลกในการปฏบตแลว หนาท�ของเรากคอนาเอาหลกธรรมคาสอนน�นมาประพฤตปฏบต

ตาม เพ�อท�จะ "เกบเก�ยว" เอาผลบญท�เกดจากการประพฤตวตรปฏบตตามคาสอนน�นไดทกเม�อ และ

เม�อศกษาและปฏบตตามจนเขาใจถองแทในหลกพทธธรรมแลว ผลท�ไดจากการเกบเก�ยวเอาจาก

หลกคาสอน เราจะไดช�อวา "เปนเจาแหงจต เปนนายของความคด" คอมความเปนกนเองกบ ชวต

ความตาย การพลดพราก และมเมตตากรณาตอทกชวต เปนชวตท�มแตความสข ถงจะมชวตอยกไม

เดอดรอน ถงจะตายกไมเศราโศก ใชชวตอยอยางมสตสมปชญญะ คอมสตม�นคงมองเหนท�หมาย

แลว ถงจะอยทามกลางความเศราโศก กหาโศกเศราไม๕๐ เปนตน

♣ บานใกลแหลงน�ากนเหดละโงก

คาวา "บานใกลแหลงน�ากนเหดละโงก" หมายถง คนท�มถ�นฐานบานเรอนต�งอยหางไกลวด

หรอไกลสถานท�ปฏบตธรรม จงไมคอยจะมโอกาสไดไปทาบญตามวดวาอารามตางๆ อาจเปน

เพราะจากดดวยเวลา ระยะทาง ตลอดถงวตถไทยทาน เปนตน แตเขาเหลาน�นกลบประพฤตตนอย

ในกรอบแหงศลธรรม คอรกษาศล และเจรญสมาธภาวนาอยเปนนตยมไดขาด ไมตางกบคนท�ม

๔๙ พระมหา ดร.สขพฒน อนนทจารย,อางแลว, หนา ๕๔ - ๕๕.

๕๐ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต),พทธธรรม (กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

,๒๕๔๖), หนา ๒๗๔.

๓๗

โอกาสไดไปทาบญใหทาน รกษาศล เจรญภาวนาท�วดเลย ในปรศนาธรรมน� ทานเปรยบเหมอนกบ

คนท�มบานไกลแหลงน�าแตกลบไดกนเหดละโงก เพราะโดยปกตเหดละโงกจะเกดตามโคกหรอใน

ปาซ�งอยหางไกลจากแหลงน�า

ในเร�องการบญในทางพระพทธศาสนาน�น พระพทธองคทรงใหความสาคญกบการปฏบต

ธรรม คอการรกษาศล เจรญภาวนา คลายกบปรศนาธรรมขอน� ถงแมวาคนบางคนจะไมมโอกาสได

ไปทาบญท�วด แตกประพฤตตนใหอยในกรอบของศลธรรม น�นคอมการรกษาศล เจรญภาวนาอย

เปนนตย ถอวาเปนการบชาธรรม หรอการปฏบตธรรมท�สงสงในทางพระพทธศาสนา ผถอการ

ปฏบตบชาเชนน� ถอไดวาเปนผเหนธรรมหรอเขาถงธรรม ดงพทธพจนท�วา "โย ธมม ปสสต โส ม

ปสสต" ความวา "ผใดเหนธรรมผน�นช�อวาเปนพระองค" เน�องจากหลกการบชาธรรมใน

พระพทธศาสนาม ๒ ประเภท คอ๕๑

๑. อามสบชา คอการบชาดวยส�งของ เชน บตรระลกถงคณบดามารดา ศษยระลกถงของ

อาจารย จงบชาดวยการนาทรพย หรอของใชตางๆ ไปมอบให เปนตน การบชาพระรตนตรยดวย

ดอกไม ธปเทยน กจดเปนอามสบชาเชนกน

๒. ปฏบตบชา คอการบชาดวยการต�งใจประพฤตปฏบตตามคาสอน ตามแบบอยางท�ดของ

ทาน เชน พยายามกาจดรากเงาของกเลส กลาวคอ ความโลภ ความโกรธ ความหลง ดวยการใหทาน

รกษาศล เจรญสมาธภาวนาตามหลกคาสอนของทาน การปฏบตธรรมบชาน� จดเปนการบชาดวย

การปฏบตธรรมท�สงสงกวาการปฏบตแบบอามสบชา เพราะเปนวธเดยวท�จะนาจตใจไปสการ

พฒนาท�สงสดคอการหลดพนจากเคร�องพนธนาการท�งปวง ซ�งเรยกวา "พระนพพาน"

♣ บานอยปาโคกกนขาวกบเกลอ

คาวา "บานอยปาโคกกนขาวกบเกลอ" หมายถง คนท�มถ�นฐานบานเรอนอยใกลวด แตไม

รจกเขาวด ไมสนใจใยดหรอขวานขวายในเร�องของการทาบญกศล ท�งไมรจกศาสนธรรมคาส�งสอน

ทางพระพทธศาสนาเลย มแตพลดวนประกนพรงอยเนองๆ เพราะคดวาตนเองอยใกลวดจะไป

ทาบญตอนไหนกได คนลกษณะน�จดวาเปนผประมาทในชวต เปรยบไดกบคนท�มบานอยปาโคกแต

กนขาวกบเกลอ คออยใกลวดหรอสถานท�ปฏบตธรรมทางพระพทธศาสนา ซ�งมพระสงฆเปนผส�ง

สอนธรรม แตกลบไมมโอกาสไดนาเอาหลกคาสอนของทานน�นไปเปนเคร� องปฏบต โดยการให

ทาน รกษาศล เจรญภาวนาเลย ในเม�อไมสนใจตอการปฏบตธรรมดงกลาว การท�จะพบกบความสข

ท�แทจรงตามหลกคาสอนทางพระพทธศาสนากคงเปนไปไมได เพราะเขาอาจดาเนนชวตผดทาง

โดยคดวาส�งน�นถกตองหรอเปนทางแหงความสข แตกลบเปนการสรางเหตแหงความทกข เชนกบ

คนท�เหนกงจกรเปนดอกบว ซ�งตรงกบปรศนาธรรมขอน�วา "กนขาวกบเกลอ"

๕๑ บชาบคคลท�ควรบชา,http://thaigenx.100free.com/mongkhol/mk03.htm 20/1/2548.

๓๘

ปรศนาธรรมขอน�แสดงใหเหนถงความไมสนใจหรอขาดปญญาในเร�องของการทาบญหรอ

การปฏบตธรรมตามหลกคาสอนทางพระพทธศาสนา จงทาใหสงคมสวนมากขาดหลกธรรม ผลท�

ตามมากคอวนวายมปญหาดงท�เหนในปจจบน ท�งน�อาจเปนเพราะเรายงเปนปถชน คอผท�หนาแนน

ดวยกเลส๕๒ ดวยเหตของการขาดปญญา เพราะไมไดศกษาหาความจรงอนเปนสจธรรม กเลสอยาง

ละเอยดท�เรามอยจงมอานาจทาใหเกดกเลสอยางกลางข�นมาและนาพาใหเกดกเลสอยางหยาบ ความ

หยาบคายจงปรากฏออกมาทางกายและวาจา ฉะน�นชวตของคนเราทกวนน�ท�มความหยาบ เพราะเรา

ขาดปญญาน�นเอง จงเปนหนาท�ของเราโดยตรงท�จะตองเปนผแสวงหาปญญา ซ�งปญญาจาแนก

ออกเปน ๒ อยาง คอ๕๓

๑. ปญญาทางโลก คอปญญาท�เกดจากการศกษาเลาเรยนวชาการทางโลกหรอเพยรฝกหด

เพ�อใหเกดประสบการณสามารถนามาประกอบอาชพ เปนไปเพ�อลาภ ยศ สรรเสรญ สข ใน

ขณะเดยวกนเม�อเกดเส�อมลาภ เส�อมยศ นนทา และทกข ปญญาทางโลกไมอาจชวยได

๒. ปญญาทางธรรม คอปญญาท�เกดจากการเรยนร และเขาถงสจธรรมของความจรงท�วา

ทกๆ ส�งลวนไมเท�ยง เปนทกข และไมสามารถบงคบบญชาได เม�อมลาภ กตองเส� อมลาภ เม�อมยศ

ก◌ตองเส�อมยศ เม�อมสรรเสรญ กตองมนนทา เม�อมสข กตองมทกข สรปไดวาเม�อเกดมาแลวชวต

เปนทกข หรอทางธรรมะเรยกวา "อปาทานขนธหาเปนตวทกข" เม�อเรยนเขาใจและนาไปปฏบต

วปสสนาปญญาท�เกดข�นจะทาใหผท�พบ เปนผท�พน คอเม�อผใดพบสภาวธรรมของความจรงท�วา

"สพเพ สงขารา อนจจา สพเพ สงขารา ทกขา สพเพ ธมมา อนตตา" ผน �นยอมจะพนไปจากความ

ทกขไดโดยส�นเชง

ฉะน�นในสภาพสงคมปจจบนน� ผมปญญาทางธรรมจะเปนผท�สามารถยอมความรบความ

จรงในส�งท�เกดข�นไดมากกวาผท�ไมไดศกษาความทกขท�เกดข�น ถงจะมความทกขเกดข�นบางตาม

กฎธรรมชาต กยอมมทกขหรอทรนทรายนอยกวาผท�ไมมปญญา ผมปญญาจะเปนผ ไมประมาท

เพราะรวาส�งใดทาแลวเกดโทษ สมควรจะหลก ละ ลด และเลก สวนส�งใดท�เปนประโยชน กควร

กระทาเพ�อนาชวตใหเจรญ น�นคอ "ผมปญญายอมละเวนจากส�งท�ไมเปนประโยชนและแสวงหาส�งท�

เปนประโยชน"

๕๒ คาวา "กเลส" คอส�งท�ไมด จดเปน ๓ ระดบ คอ กเลสอยางหยาบ ไดแกความทจรตท�แสดงออกทาง

กาย และวาจา ๑ กเลสอยางกลาง ไดแกกเลสท�เกดข�นทางใจ คอนวรณ ๕ อนไดแกความพอใจ ความไมพอใจ

ความเคยดแคนพยาบาท ความฟ งซานราคาญใจ ความลงเลสงสย เปนตน ๑ กเลสอยางละเอยด ไดแกอนสย

กเลสท�เน�องนองอยในขนธสนดานของคนทก ๆ คน ๑

๕๓ วยร สวรรณอนทร,อางแลว, หนา ๕.

๓๙

ปรศนาธรรมหมวดท�เกา

โอวาทของ ๑๐ ขอของทานธนญชยเศรษฐท�สอนนางวสาขากอนแตงงาน คอ

♣ ไฟในอยานาออก

♣ ไฟนอกอยานาเขา

♣ ควรใหแกผท�ควรให

♣ อยาใหแกผท�ไมควรให

♣ เขาใหหรอไมใหกจงให

♣ จงน�งใหเปนสข

♣ จงนอนใหเปนสข

♣ จงกนใหเปนสข

♣ พงบชาไฟ

♣ พงไหวเทวดาในเรอน

♣ ไฟในอยานาออก คาวา “ไฟในอยานาออก” หมายถง การไมนาส�งท�ไมดงามภายในครอบครวออกไปเปดเผย

ใหคนอ�นไดรบร โดยวธการตางๆ อนเปนการเผาตนเองและครอบครวใหเกดความเดอดรอนใจใน

ภายหลง อยางท�ทานธนญชยเศรษฐ ไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “เม�อเหนโทษ

ของพอผว แมผว หรอสาม อยานาโทษน�นไปกลาวใหคนภายนอกร”

ทานสอนใหยดหลกวา เร�องราวใดๆ กตามหากเกดข�นภายในครอบครวเลกๆ ซ� งอาจเปน

เร�องสวนตวระหวางสามหรอภรรยา หรอแมกระท�งคนภายในครอบครวคนใดคนหน�งกตาม ทาน

ใหถอวาเปน “ไฟใน” จงไมเหมาะไมควรอยางย�งท�จะนาไปเผยแพรใหสาธารณชนคนอ�นไดรบร

เพราะเร�องเหลาน�น นอกจากจะเปนเร�องความลบหรอเปนปญหาท�จะตองแกไขภายในครอบครว

แลว บางทคนอ�นเขากไมอยากรบฟง รบรเร�องราวของใครๆ เชนกน ฉะน�นการท�สมาชกคนใดคน

หน�งนาเร�องไมดงามท�เกดข�นภายในครอบครวมาเปดเผยใหคนอ�นไดรบรน�น นอกจากจะเปนโทษ

ท�อาจเกดข�นภายในครอบครวแลว ยงเปนกระจกบานใหญ ท�จะสะทอนออกมาใหคนอ�นไดเหนวา

ตวผชกไฟในสภายนอกน�นเปนเชนไร

♣ ไฟนอกอยานาเขา คาวา “ไฟนอกอยานาเขา” หมายถง การไมนาส�งท�ไมดมโทษเขามาพดในบานโดยไมเกด

ประโยชน ทาใหเสยสขภาพจตเปลา เชน การไมนาเอาคานนทานอกบานมาพดในบาน อนเปนการ

นาเร�องมาเผาตนเองและครอบครวใหเกดความเดอดรอนใจในภายหลง อยางท�ทานธนญชยเศรษฐ

๔๐

ไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “เม�อคนบานใกลเรอนเคยง พดถงความไมดของพอ

ผว แมผว หรอของสาม กจงอยานาคาเหลาน�นมาพดใหทานฟงอก”

เร�องน� กถอเปนสาคญ เพราะการหอบเร�องราวตางๆ จากนอกบาน ซ� งเราถอวาเปนเหมอน

เช� อไฟมากมายกลบเขามา อาจทาใหเกดอคคภยภายในบานได จงเปนเร�องละเอยดออนท�ต อง

ระมดระวง สามภรรยาท�มวฒภาวะสวนใหญ มกจะไมนางานกลบไปทาท�บาน ไมเอยเร�องราวตาง ๆ

ของคนในท�ทางาน เพ�อนสนทสมยเกา หรอใครกตามท�คนในบานไมรจก นามาเลาเปนเร� องราวให

คนฟงเออมระอา ย�งเลาในเชงยกมาเปรยบเทยบเพ�อใหเหนขอดอยอยางชดเจนของคนในบานแลว

น�น เหมอนสะสมความคกรนของเช�อไฟไวในใจเลยทเดยว

ฉะน�น สารพนปญหาท�เกดข�นมา เปนชนวนใหคนตองเลกรกและอยารางกนน�น บางคร� ง

หากมองยอนกลบเขาไปถงท�มาของปญหากลบพบวา สาเหตท�แทจรง หรอตนตอของปญหาลวน

เกดจากเร�องเลกๆ ท�บานปลายใหญโต คลายน� าผ� งหยดเดยว และมกจะมาจาก “ไฟใน” หรอ “ไฟ

นอก” ท�ฝายใดฝายหน�งเปนคนลงมอกระทาจะดวยความต�งใจหรอไมกตาม

♣ ควรใหแกผท�ควรให คาวา “ควรใหแกผท�ควรให” หมายถง การใหยมส�งของของตนแกคนอ�น ซ� งเปนผท�เคยยม

ส�งของของตนไปใชแลว สงคนตามกาหนดเวลาท�นดหมายกนไว อยางท�ทานธนญชยเศรษฐ ได

กลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “ใครมายมเงน หรอของใชไปแลว นามาสงคนภายใน

เวลาอนควร กจงใหแกคนเหลาน�น”

เร�องน� เปนการใหเครดท (credit) หรอความเช�อถอแกคนท�มความสตยท �งตอตนเองและ

ผอ�นในการอยรวมกนในสงคม ความสตยหรอความซ�อสตยน� มลกษณะความหมาย ๓ ประการ คอ

ความจรง ๑ ความตรง ๑ ความแท ๑๕๔

ความจรง คอความเปนจรง ไดแก ความไมโกหกหรอหลอกลวง พดจรง ทาจรง ปากกบใจ

ตรงกน ไมใชปากอยางหน�งใจอยางหน�งสดจะหย �งถงได ความจรงมอยอยางไร พดทาตรงกบความ

จรง ไมย�งหรอหยอนไป ดงเชนพทธภาษตวา “หทยสส สทส วาจา ความวา “วาจาเชนเดยวกบใจ”

“ยถาวาท ตถาการ” ความวา “พดอยางไร ทาไดอยางน�น”

ความตรง ไดแก ความซ�อตรง กลาวคอ ไมคดไมโกง ตรงไปตรงมา กายวาจาใจตรงกน คง

เสนคงวา ไมคดในของอในกระดก หนาเน�อใจเสอ หนาไหวหลงหลอก ปากวาตาขยบ หรอมอถอ

สากปากถอศล

๕๔ พระเทพปรยตมน , ๑๐๐ เทศนา บชาพระพทธวรญาณ วดประยรวงศาวาสวรวหาร (กรงเทพ ฯ :

หจก. สามลดา,๒๕๔๙), หนา ๖๘๖.

๔๑

ความแท ไดแก ไมเก ไมปลอม ไมปน ทนตอการพสจนไดในทกส�ง คอ เปนของจรง ไมใช

เทยม ดกดเย�ยม ไมมอะไรเทยมกน ไมตกต�าและแปรผนเปนอ�น ไมกลบกลาย ศกษาไดงาย แมของ

ภายนอก เชน เงนแท เงนปลอม ทองแท ทองปลอม ทองแท ทองปลอม มตรแท มตรเทยม พระแท

พระปลอม เปนตน บคคลยอมนยมเงนแท ทองแท และพระแทอยางแนนอน

ฉะน�น ผท�มความความสตยความจรงตอตนเองและผอ�น ยอมมลกษณะ สวาง สะอาด

โปรงใส และบคคลผ มความสตย ความตรง ความแท เปนอธยาศย ยอมมความดอยางเปดเผย

รางกายสดใส ใบหนาสงางาม จตใจไมหมองมว อยท�ไหนใครกรกและใหความไววางใจ เพราะเปน

คนดมคณธรรม ดงมสภาษตรบรองวา “สาธรโป จ ปาสโส ทวารตเยน สจจวา” แปลความวา “ผม

ความซ�อสตยทางไตรทวาร ช�อวาเปนคนดและเปนท�สรรเสรญ”

♣ พงอยาใหแกผ ท�ไมควรให

คาวา “พงอยาใหแกผท�ไมควรให” หมายถง การท�ใครกตามท�ไมเคยคดจะใหหรอคดจะทา

อปการคณตอใครๆ เลย กไมควรใหยมส�งของเคร�องใชสอยตางๆ หรออกนยหน�ง ใครกตามท�เคย

มายมส�งของเคร� องใชตางๆ ของเราไปแลวแตไมเคยสงคน กไมควรใหหยบยมอกตอไป อยางท�

ทานธนญชยเศรษฐ ไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “ใครมายมเงนทองของใชแลว

ไมสงคน จงอยาใหแกบคคลเชนน�นอก”

น� เปนการดสเครดท (discredit) ไมใหความไววางใจ หรอไมใหความเช�อถอตอบคคลท�

ขาดสจจะ ไรความซ�อสตย ไรความจรงใจท�งตอตนเองและผอ�น ซ� งบคคลดงกลาวน�มลกษณะฝง

แนนซ�งความเทจอยในสนดานเปนอาจณ จดเปนความช�วความมด มลกษณะคดงอไมซ�อตรง บคคล

ผคดโกงยอมมอาการมดมด ปดบง ลวงตา ลวงใจ ลบลมคมใน เง�อนงาอาพราง ไมสะอาด ไม

บรสทธ� และมพรธ เปนดจดนหมอปายเป� อนอยในใบหนาฉะน�น

บคคลท�มลกษณะดงกลาวน� จดวาเปนผไรเกยรต ไรศกด�ศร ไรคนนยมชมชอบไมมใคร

อยากคบคาสมาคมดวย เพราะเปนผไดช�อวา “คนพาล” ซ� งมลกษณะพดเทจ ปด มสา โกหก หรอ

ตอแหลอยในสนดาน ฉะน�นเม�อหมดความเช�อถอแลวกเหมอนกบหมดท�พ�งไปในตว เพราะการท�

จะไปขอความชวยเหลอจากบคคลอ�นไมวาจะกรณใดๆ กเหนจะเปนเร�องยากเปนแน

♣ พงใหแกบคคลท�งท�ใหและไมให

คาวา “พงใหแกบคคลท�งท�ใหและไมให” หมายถง เม�อญาตมตรฝายสามหรอมผท�ถงคราว

ตกทกขมาขอพ�งพาอาศย ถงแมวาเขาเหลาน�นจะไมเคยใหอะไรหรอไมมอะไรจะใหเปนการตอบ

แทนกตาม เรากยนดใหการชวยเหลอเขาดวยความเตมใจ อยางท�ทานธนญชยเศรษฐไดกลาวให

โอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “เม�อญาตหรอมตรยากจนมาขอพ�งอาศย หรอยมเงนทองของ

ใช จงใหแกคนเหลาน�น เขาจะใชคนหรอไมใชคนกตาม”

๔๒

คณธรรมขอน� เปนการแสดงถงจตใจในการท�จะสงเคราะหญาต และมนษยรวมโลกใน

ฐานะท�เขาเหลาน�นเปนเพ�อน เกด แก เจบ ตาย ดวยกน โดยยดหลกพรหมวหารขอ เมตตา คอความ

รก ความปรารถนาด มไมตรจตตอผอ�น รกผอ�นเหมอนรกตวเอง ตองการชวยเหลอใหทกคนไดรบ

ความรก ไดรบประโยชนและความสข ความมเมตตา นอกจากสรางเสนห ผกมตรไวไดแลว ยงชวย

คล�คลายความมงรายในจตของผคดรายตอเรา ใหคลายความเห� ยมโหดลงไดดวย เชนเดยวกบพระ

บรมศาสดาใชเมตตาปราบจอมโจรองคลมาลใหหายดราย หายใจดาอามหต และกรณา อนหมายถง

ความสงสาร ปรารถนาจะชวยใหผอ�นพนจากความทกข ใฝใจท�จะปลดเปล�องความทกขยากลาบาก

เดอดรอนของคนและสตวท �งปวง

♣ พงน�งใหเปนสข

คาวา “พงน�งใหเปนสข” หมายถง การรจกท�สงท�ต �า เวลาน�งกไมน�งสงกวาพอแม ญาต

ผใหญ หรอผท�มวฒภาวะสงกวาเรา ใหน�งในท�ท�เหมาะท�ควรสาหรบตนเอง จงจะถอวาเปนการน�ง

อยางมความสข ไมตองกงวลใจ หรอถกตาหนในภายหลง หรออกนยหน�ง เม�อพอแมของสามตนทา

กจการงานอะไรอยในอรยาบถอะไร เราควรวางตวใหเหมาะสมกบสภาวการณน�นๆ ในสถานะท�เรา

เปนลกสะใภจะตองวางตวใหถกตอง หรอเรยกกนตามภาษาชาวบานท�วไปวา ”ใหรจกฟาสง

แผนดนต�า” อยางท�ทานธนญชยเศรษฐไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “ควรน�งในท�

อนเหมาะสมแกตน เชน ไมน�งขวางประต เม�อสามหรอพอแมผวน�งอยในท�ต�า ตนไมควรน�งในท�สง”

คาสอนในเร�องน� เปนพ�นฐานใหคนรจกมารยาท๕๕ ในการอยรวมกนของสงคมมนษยใน

ฐานะท�มนษยเปนสตวสงคม และสงคมไทยกไดรบอทธพลมาจากหลกคาสอนดงกลาวน� ซ� งปรากฏ

อยในหลกคาสอนทางพระพทธศาสนา และไดหลอหลอมพฤตกรรมของคนไทยท�งกาย วาจา ใจ ท�

แสดงออกมาทาง การยน การเดน การน�ง การนอน การแสดงความเคารพ การรบของและการสง

ของ เปนตน จนกลายมาเปนมารยาทไทยอนออนชอยในท�สด

♣พงนอนใหเปนสข

คาวา “พงนอนใหเปนสข” หมายถง การทาหนาท�ของภรรยาท�ด กลาวคอการต�นกอนนอนท

หลงสาม และพอผวแมผว (ป ยา) ใหจดแจงท�หลบท�นอนใหเรยบรอย แลวจงใหสามและปยาเขา

นอนกอน และเม�อเสรจกจตางๆ ภายในบานแลว ตนจงเขานอนทหลง อยางท�ทานธนญชยเศรษฐได

๕๕ คาวา “มารยาท” หมายถง กรยาอาการ ท�ควรประพฤตปฏบตอยางมขอบเขต หรอมระเบยบแบบแผน

อนเหมาะสมแก กาละ เทศะ และสงคม มารยาทไทย เปนการเจาะจงในแบบแผนแหงการประพฤตปฏบตแบบ

ไทย ท�บรรพบรษไดพจารณากาหนดข�นและดดแปลงแกไขใชสบทอดกนมา

๔๓

กลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “ไมพงนอนกอนสาม พอผว หรอแมผว พงปฏบตทาน

เหลาน�นใหนอนอยางเปนสขกอนแลว จงเขานอนทหลง”

น� เปนการทาหนาท�ของภรรยาท�ดในสมยกอน แมวาปจจบนสงคมจะเปล�ยนไปแตลกษณะ

หนาท�ของภรรยาท�ดน�น กจะตองประกอบดวยหลก ๕ ประการ คอ

๑. รจกการจดการ สามารถบรหางานบานใหเปนท�เรยบรอยนาอย จดอาหารใหถกปาก จด

เส�อผาเคร�องใชใหสะอาดอยเสมอ ในดานการเงนกสามารถวางแผนจดการไดอยางมประสทธภาพ

ไมใชจายส�งฟ มเฟอยมเงนเหลอไวเกบออม และยงตองมความสามารถในการบรหารงานบคคล

ปกครองดแลคนในบานใหมความสามคค มระเบยบวนยอยรวมกนอยางมความสข

๒. ความสมพนธกบครอบครวและญาตของสาม ดวยการพดจาไพเราะออนหวาน เอ�อเฟ� อ

ใหความชวยเหลอตามฐานะท�จะทาได

๓. ซ�อสตยไมนอกใจสาม

๔. มธยสถ รจกใชทรพยอยางประหยด ไมสรางหน� สนใหเปนภาระแกสาม

๕. ขนนทางาน เอาใจใสและรบผดชอบในหนาท�การงานท�งปวง

ในสภาพสงคมปจจบน ครอบครวตองแบกรบภาระเศรษฐกจหนกมากข�น ทาใหสามผเปน

หวหนาครอบครวเครยดไดงาย ภรรยาจงมสวนชวยเก� อกลสภาพจตใจของสามไดโดยการให

กาลงใจ ไมพดอะไรท�ทาใหเสยหนาหรอพดขดแยง ใหเกยรตยกยองสามท�งตอหนาและลบหลง ให

สามเปนใหญนอกบาน เปนคคด เปนเพ�อนปลอบใจแกสามเม�อมทกข ไมจจ� ข�บนท�งเร� องในบาน

และเร�องของสาม ตองแสดงความเปนภรรยาท�ด ๔ ประการ ดงคตสอนใจท�วา “อนภรรยาดส�อยาง

ชางดแท ดเหมอนแมรกลกเตาเจาจอมขวญ ดเหมอนเพ�อนยอมตายถวายชวน ดเหมอนนองคอย

ปองกนใหพ�ชาย ดเหมอนทาสผภกดมความสตยสารพดเอาใจไมขาดสาย ส�อยางน�คอขอใหญผกใจ

ชาย ลองไปใชจะไดผลทกคนเอย”

♣ พงบรโภคใหเปนสข

คาวา “พงบรโภคใหเปนสข” หมายถง การทาหนาท�ของภรรยาท�ดน�นจะตองจดสารบ

กบขาวใหพอผวแมผวและสามบรโภคกอน แลวตนคอยบรโภคทหลง อยางท�ทานธนญชยเศรษฐ

ไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “ไมพงบรโภคกอนสาม พอผว หรอแมผว พง

ปฏบตทานเหลาน�นใหสาเรจกจกอน แลวจงบรโภคทหลง”

ถาจะวาโดยธรรมเนยมแลว ถงแมวาปจจบนสงคมจะเปล�ยนไปมากแลวกตาม ถายดหลก

วฒนธรรมไทยจรงๆ ผเปนภรรยากไมควรบรโภคกอนพอป แมยา หรอสามของตน ควรจดแจง

ตระเตรยมหาใหทานบรโภคกอน เม�อเสรจกจแลว ตนจงบรโภคทหลง หรอบรโภคพรอมกน

ปจจบนผหญงมโอกาสพฒนาตวเองไดมากข�นแทบทกๆ ดาน ภาพพจนของผหญงในยคน�

จงมความเปนตวของตวเอง มความสามารถ เช�ยวชาญ นาจะกลาวไดวามบทบาทตอสงคมภายนอก

๔๔

เกอบเทาผชาย และการท�ผหญงมโอกาสตอบแทนสงคมดวยการเปนผให ไดสรางประโยชนตอ

สวนรวม แทนท�จะคอยปรนนบตคนเพยง ๕-๖ คนเทาน�น ทาใหผหญงยคปจจบนมความภาคภมใจ

ท�ไดใชชวตอยางมคณคา หรออาจกลาวไดอกวาปจจบนสามและภรรยามใชชางเทาหนาหรอเทา

หลงเหมอนท�ผานมา แตเปนเทาซายและทาวขวาท�เก�อหนนกนและเดนไปดวยกน

ถงอยางน�นกตาม ผหญง (ภรรยา) พงสงวรไววา การจดสรรเวลาระหวางการทางานนอก

บานและในบานตองจดใหด ถาทมเทเวลาใหกบงานอกบานมากเกนไปจนทอดท�งครอบครวลม

บทบาทของภรรยาและแม ครอบครวอาจถงกาลวบต ซ� งอาจสงผลใหลกเตบโตมปญหาทาง

สขภาพจต เชน ตดยาเสพตด หรอเปนโรคประสาทกได ฉะน�น ภรรยาท�ดและมความสามารถ

จะตองบรหารครอบครวดวยความรอบคอบระมดระวงเพ�อการอยรวมกนอยางมความสข ดงคา

กลอนสอนใจท�วา “เปนสตรสดดท�เรยนร เกงงานสไมทอตอปญหา รบผดชอบหนาท�ศรภรรยา เปน

มารดาหวงใยในครอบครว”

♣ พงบชาไฟ

คาวา “พงบชาไฟ” หมายถง การใหความยาเกรง เกรงอกเกรงใจ จะทากจการอนใดกควร

ปรกษาใหความสาคญกบพอผวแมผวหรอสามของตนตลอดเวลา เสมอนการเกรงกลวตอไฟหรอง

พษ อยางท�ทานธนญชยเศรษฐไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปนธดาไววา “พอผวแมผวเปน

ประหน�งกองไฟ เพราะสามารถใหท�งคณและโทษ ใหคณแกผปฏบตชอบ ใหโทษแกผปฏบตไมชอบ

เพราะฉะน�น พงบาเรอทานเหลาน�นโดยชอบ”

ตามธรรมเนยมอนเดย การแตงงานฝายหญงตองไปสขอฝายชายและจะตองจายคาสนสอด

ใหเปนไปตามฐานะของฝายชายดวย และหลงจากแตงงานแลวเจาสาวจะตามไปอยในการดแลของ

สามและพอผวแมผวอยางเครงครด อานาจทกอยางจงตกอยท�สามและพอผวแมผว เธอไมคอยจะม

สทธ� ใด ๆ นอกจากการดแลความเรยบรอยและปรนนบตปยาและสามของเธอภายในบานเทาน�น ถา

ปรนนบตดกเปนท�ช�นชอบ แตถาขาดตกบกพรอง เธอกอาจถกลงโทษอยางใดอยางเชนกน และโดย

สวนมากหลงจากแตงงานไปอยกบสามแลว นอยคนนกท�ผหญงอนเดยจะไดกลบมาอยบานของพอ

แมตวเอง สวนมากเธอจะฝากชวตไวท�บานสาม ไมวาอะไรจะเกดข�นภายหลงจากการแตงงานกตาม

ท�งน�อาจเปนเพราะวฒนธรรมของอนเดยซ�งปฏบตมาแตโบราณ และท�สาคญท�สดเธอไมมสทธ� ใน

สมบตของพอแมเธอเลย เพราะสมบตของตระกลท�พอแมยกใหเธอ กคอคาสนสอดท�พอแมจดหาให

ในวนแตงงานเธอน�นเอง ชวตของเธอจงตองข�นอยกบสามและพอผวแมผวเทาน�น ฉะน�น ทานจง

เปรยบพอผวแมผวและสามดงเชนไฟ ซ�งอาจใหคณและโทษเม�อไรกได ผเปนสะใภจงตองดแลเอา

ใจใสเปนกรณพเศษ

๔๕

♣ พงนอบนอมเทวดาในเรอน

คาวา “พงนอบนอมเทวดาในเรอน” หมายถง การใหความเคารพ นอบนอม ออนโยนตอพอ

ผวแมผวหรอสามของตนตลอดเวลา อยาแขงกระดางตอทาน แสดงความเคารพประหน�งวาทาน

เหลาน�นเปนเทวดาประจาเรอน อยางท�ทานธนญชยเศรษฐไดกลาวใหโอวาทแกนางวสาขาผเปน

ธดาไววา “พอผวแมผวและสาม อนภรรยาหรอสะใภพงเหนเชนเทวดา พงปฏบตทานเหลาน�นโดย

เคารพ พงออนนอมถอมตนตอทานเหลาน�น”

ถาจะมองในแงหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ถอวาเปนการสอนใหคนรจกออนนอมถอม

ตน เคารพกราบไวตอผท�เจรญกวาท�งดานคณวฒและวยวฒ และท�สาคญคอสอนใหคนรจกกตญ�

กตเวท อนหมายถงความเปนผมใจกระจาง มสตปญญาบรบรณ รอปการคณท�ผอ�นกระทาแลวแก

ตน ผใดกตามท�ทาคณแกตนแลว ไมวาจะมากหรอนอยกตาม เชน เล� ยงด ส�งสอน ใหท�พก ใหงาน

ทา เปนตน ยอมระลกถงดวยความซาบซ� งอยเสมอ ไมลมอปการคณน�น

อกนยหน�ง หมายถงความรบญ หรอรอปการะของบญท�ตนทาไวแลว รวาตนเองพนจาก

อนตรายท�งหลาย ไดดมสขอยในปจจบน กเพราะบญท�งหลายท�เคยทาไวในอดตสงผลให จงไมลม

อปการะของบญน�น และสรางสมบญใหมใหย�งๆ ข�นไป ฉะน�น กตญ�จงหมายถง การรจกบญคณ

อะไรกตามท�เปนบญ หรอมคณตอตนแลวกตาม ระลกนกถงดวยความซาบซ� งไมลมเลย คนมกตญ�

ถงแมนยนตาบอดมดท�งสองขาง แตใจของเขาใสกระจางย�งกวาดวงจนทรและดวงอาทตยรวมกน

เสยอก ดงคากลาวท�วา “คนตาบอดยอมมองไมเหนโลก แมดวงอาทตยจะสองสวางอยฉนใด คนใจ

บอดยอมไมมความกตญ� แมจะไดรบความเมตตา กรณา จากผมอปการคณฉนน�น”

ปรศนาธรรมหมวดท�สบ

วยคอชวงหน�งของชวตมนษย มภารกจท�จะตองทาแตกตางกน ๕ วาระ คอ

♣ วยพบ

♣ วยพ�ง

♣ วยเพยร

♣ วยพก

♣ วยพราก

♣ วยพบ

คาวา “วยพบ” หมายถง ชวตแรกเกดข�นมาดโลก จะตองไดพานพบกบส�งตางๆ บนโลก

แหงน�มากมาย กลาวคอ ไดพบพอแม ญาตพ�นอง ครอาจารย เพ�อนฝง ของใช สตวเล� ยง หมบาน

สงคม และประเทศชาต เปนตน อยากรอยากเหนอยากทดลอง และมความทาทายกบส�งใหมๆ ใน

๔๖

โลกใบน�อยตลอดเวลา เหนโลกน� เปนส�งสวยงามสดใส และพรอมท�จะใชชวตอยบนโลกใบน�อยาง

ภาคภมใจ

อกนยหน�ง “วยพบ” หมายถง การไดชวตใหม หรอจะหมายความวา “จตใจ” กได ดงท�พด

กนตดปากวาชวตจตใจน�นเอง ชวตจตใจน� เปนส� งสาคญท�สดในตวคนเรา ในทางพระพทธศาสนา

ถอวาการจะไดชวตของสตวท � งหลายมาน�นเปนเร�องยากย�ง ดงท�ปรากฏในพระคมภรธรรมบท

ขททกนกาย ทรงสอนความยากไว ๔ อยางวา ๕๖

กจโฉ มนสสปฏลาโภ การจะไดเกดเปนมนษยยาก

กจฉ มจจานชวต ชวตของสตวท �งหลายยาก

กจฉ สทธมมสวน การจะไดฟงธรรมยาก

กจโฉ พทธานมปปาโท การเกดข�นแหงพระพทธเจาท�งหลายยาก

ชวตคนเรา ยากมาต�งแตเกดเลยทเดยว ยากท�งๆ ท�ตวผเจาของชวตน�นยงไมรเดยงสาดวยซ� า

ไป คอยากแกพอแกแม เม�อเกดมามชวตใหมๆ พอแมตองระวงระไว เรอดกไมใหไตไรกไมใหตอม

ลมแรงเกนไปกไมใหถก อากาศหนาวรอนเกนไปไมใหกระทบ อาหารท�จะใหกเลอกแตท�ด แมขด

สนไมมกพยายามหามาให บางทตองกหน� ยมสนเขามาใช เม�อลกเจบพอแมกไมเปนอนกนอนนอน

เพราะเปนหวงลกจะเจบหนก จะเปนอนตรายแกชวตไดงายๆ ฉะน�น การไดเกดมาเปนมนษยถอวา

เปนการไดพบกบชวตใหม และจะตองไดประสบกบส�งใหมๆ ในโลกแหงสมมตบญญตน�จนกวา

ชวตหรอรางกายน�จะถงคราวแตกสลายลง

♣ วยพ�ง

คาวา “วยพ�ง” หมายถง ชวงชวตท�พ�งพาอาศยตนเองยงไมได จาตองพ�งพงคนอ�นชวยเหลอ

กลาวคอ พ�งพาอาศยพอแมชวยในการเล� ยงด ใหท�อยอาศย เคร� องนงหม ปองกนภยอนตราย ชวย

บาบดความเจบไข สงเสยคาเลาเรยน พ�งพาอาศยครอาจารย ใหการอบรมฝกฝน ถายทอดวชาความร

พ�งญาตมตรในโอกาสตางๆ เปนตน

คาวา “พ�ง” เปนกฎธรรมชาตของสรรพส�งท�จะตองอาศยกนและกนเกดข�น และเม�อเกดข�น

แลวกตองอาศยกนและกนดาเนนตอไปจนกระท�งแตกดบ ถาปราศจากกฎน� เสยแลว ลกษณะของ

การเกดดบกไมมในสรรพส�ง และกฎน� มอยในพระพทธศาสนาเรยกวา “ปฏจจสมปบาท” ซ� ง

กลาวถงเหตและผลวา ผลยอมเกดแตเหต ไมมอะไรเกดข�นมาลอยๆ ไดโดยปราศจากเหตปจจย มน

จะเกดข�นตอเม�อมเหตปจจยมาทาใหเกดข�นเทาน�น น� แสดงใหเหนวาสรรพส�งในโลกตองพ�งพา

อาศยกน แมแตการดาเนนชวตในแตละวนของมนษยกตองพ�งพาอาศยส�งรอบขางเสมอ ชวตจงจะ

๕๖ ปาน จนทรานตร,พ.อ. (พเศษ). แกปญหาชวตดานธรรมะ (กรงเทพ ฯ : โรงพมพรงเรองรตน,ม.ป.ป.),

หนา ๔ - ๕.

๔๗

ดาเนนไปได ดงคากลาวท�วา “น�าพ�งเรอ เสอพ�งปา ขาพ�งเจา บาวพงนาย นายพ�งบาว เจาพ�งขา ปา

พ�งเรอ เสอพ�งน�า” หรอ “ชางกลง ตองพ�ง ชางชก ชางสลก ตองพ�ง ชางเขยน ชางร ตองอาศย

ชางเรยน แตชางต ชางเตยน ไมตองพ�งใคร”

♣ วยเพยร

คาวา “วยเพยร” หมายถง ชวงท�ชวตตองพากเพยรศกษาหาความร ฝกฝนประสบการณ ม

ความขยนหม�นเพยรทางานเพ�อสรางฐานะความม�นคงใหกบชวต มความอดทนตอปญหาอปสรรค

ตางๆ นานา ท�เขามาเผชญกบชวตในโอกาสตางๆ เชน ในการศกษาและทางานสรางฐานะความ

ม�นคงของครอบครว เปนตน วยเพยร ถอวาเปนชวงชวตท�ตองพ�งตนเอง เพ�อสรางฐานะทางครอบครวใหม�นคงเปนปรก

แผน พระพทธศาสนาสอนและเนนในเร�องการพ�งตนเอง ใหบคคลฝกตนใหเปนท�พ�งของตนเองได

ไมคดหวงแตจะพ�งคนอ�น ถงแมวากจการบางอยาง จะตองพ�งพาอาศยกนและกน กจะตองรจกชวย

ตนเอง หลกพ� งตนเองในพระพทธศาสนา พระพทธเจาทรงตรสสอนใหรจกพ�งตนเองในการ

ประกอบคณความด ในการยกระดบชวตของตนใหดข�น ซ�งคณความดในท�น�กคอหลกคณธรรมใน

การสรางฐานะครอบครว เรยกวา “ทฏฐธมมกตถะ” ม ๔ ประการคอ

๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหม�น คอเปนผขยนในการแสวงหาเคร�องเล�ยงชวต

โดยสจรต เอาใจใสตอการศกษาเลาเรยน เปนผมความเพยรพยายามในกจการงานไมเกยจคราน

เพราะเหนแกหนาวรอน เปนตน ไมยอมปลอยเวลาในการทางานใหลวงเลยไป พยายามปรบปรง

การงานใหเจรญกาวหนา ส�งสมเพ�มพนโภคทรพยใหม�นคง

๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา คอรกษาทรพยท�ตนหามาไดดวยความหม�น

ไมใหเปนอนตราย สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส ไดทรงแยกลกษณะการ

เกบรกษาทรพยออกเปน ๕ ประการ คอ๕๗

๒.๑ รจกเกบงา คอเกบไวในท�ม�นคง หางจากอนตรายจากการถกลกถกปลน

๒.๒ รจกถนอม คอของท�มอนจะขาดหรอเกาได เชน ผา กระวงรกษาไวใหด ของเปน

โลหะชนดท�สนมอาจจะจบได เชน เหลกและทองเหลอง กเกบไวในท�ไมถกอากาศช�น

๒.๓ รจกบรณะ เปนตนวาบานเรอนร�วชารด กซอมแซมใหเปนปกต

๒.๔ รจกเสยดาย เชน ของท�ไมควรเสยกไมปลอยใหเสย ของท�ยงพอใชไดไมท�งเสย

แตไมใชหมายความวา ตระหน�จนไมกลาบรโภค

๒.๕ รจกทาใหเผลดผล เชน มนา มสวน ทาเองบาง ใหคนอ�นเชาถอบาง มธนทรพย

เอามาลงทนหากาไร เปนตน

๕๗ สทธวงศ ตนตยาพศาลสทธ� ,หลกพระพทธศาสนา (กรงเทพฯ : ธรรมสภา,ม.ป.ป.), หนา ๑๕๘.

๔๘

๓. กลยาณมตตตา เปนผมมตรดงาม คาวา “มตรด” หมายถง มตรผมศรทธา ศล จาคะ

ปญญา การมมตรดเปนเหตสงเสรมเกยรตคณของตนเอง และทาใหทรพยสมบตเจรญคงทนถาวร

ดงท�สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส กลาวไววา “การคบมตรด ยอมอดหนน

การแสวงหาทรพยใหไดสะดวก”๕๘

๔. สมชวตา การเล� ยงชวตตามกาลงทรพยท�หามาได ไมใหฝดเคองนก ไมใหฟ มเฟอยนก

คอใหรจกประมาณในการใชจาย ใชในส�งจาเปน งดเวนส�งท�ฟ มเฟอย ใหรจกจดสรรรายไดรายจาย

อยาใหรายจายทวมรายได อยางเลวตองใหรายไดรายจายเทากน อยางกลางตองใหรายจายนอยกวา

รายไดสกเลกนอย เพ�อจะไดเกบท�เหลอไวใชจายเวลาฉกเฉน เชน เจบไข เปนตน อยางดตองให

รายไดเหลอไวคงคลงมากๆ แตไมไดหมายความวาใหทนอดทนอยาก ท�เรยกวาเบยดกรอ เปนคนโง

ไมไดใชประโยชนอะไรจากทรพยสนท�ตวพยายามหามา

♣ วยพก

คาวา “วยพก” หมายถง ชวงชวตท�ผานการศกษาหาประสบการณในลกษณะตางๆ ตามชวง

จงหวะลลาของชวตมาแลวอยางเตมท� แลวมาถงชวงเวลาท�ชวตจะตองพกผอนเสวยผลงานท�ตนได

กระทามาอยางเหน�อยยากลาบาก ปลดเกษยณวาระการทางานของตนเอง ความชราภาพเขามาเยอน

การปฏบตหนาท�กไมคลองตวหรอไมสะดวกดงแตกอน จงจาเปนจะตองพก

วยพกในท�น� หมายถง “วยเกษยณ” ซ� งแปลวา “ส�นไป” ตรงกบภาษาบาลวา “ขยวย” คอ

ความส�นไปหรอเส�อมไปของสงขาร ตกอยภายใตธรรมชาตท�ไมอาจจะบงคบหรอกาหนดใหเปนไป

ตามความชอบใจตนได ฉะน�น เม�อหลกแหงความจรงปรากฏเปนเชนน� บณฑตชนท�งหลายจงไม

ควรประมาทในการดาเนนชวตโดยการหาท�พ� งสาหรบตน และท�พ�งท�ดท�สดกคอ “บญ” ซ� งเปน

เคร�องชาระจตใจใหสะอาดบรสทธ� จากดส�งเศราหมองคอกเลส กลาวคอ ความโลภ ความโกรธ

และความหลง ใหลดละเบาบางลง

ทานพทธทาสภกขไดพดถงวธการทาบญไว ๓ แบบ โดยเปรยบเทยบกบบคคล ๓ จาพวก

เอาน�า ๓ ประเภทมาอาบชาระลางตว คอ๕๘

๑. บคคลทาบญเหมอนเอาน�าโคลนมาอาบ คอคนท�ทาบญดวยการนาสตวมาฆาเพ�อเปน

อาหาร ซ�งถอวาเปนการทาลายชวต เชน ฆาวว ฆาควาย ฆาเปด ฆาไก แลวเอาเน�อสตวเหลาน�นมา

จดงานบญเล� ยงกน รวมท�งมเล�ยงสรายาเมาดวย จนบางคร� งเกดการทะเลาะววาททารายกน เหลาน�

เปนการทาบญดวยการทาบาป เหมอนกบเอาน�าโคลนมาชาระตวจะสะอาดไดอยางไร

๕๘ เร�องเดยวกน, หนา ๑๖๐.

๕๘ บญท�แทกบสงฆทาน, http://www.khonnaruk.com/htmt/phra/boon/boon-1.html#13

๔๙

๒. บคคลทาบญเหมอนเอาน�าเจอดวยแปงหอมมาอาบ คอคนท�ทาบญดวยอปาทานยดม�น

ถอม�นในบญเปนอยางมาก เมาสวรรค เมาวมาน เปนการทาบญดวยกเลสหรอความยดตดอยาง

รนแรง ทาแลวหวงผลเชนน�นเชนน� เหมอนเอาน� าท�เปนเคร� องหอมมาอาบชาระกาย จะสะอาดได

อยางไร

๓. บคคลทาบญเหมอนเอาน�าสะอาดมาอาบ คอคนท�ทาบญดวยใจสงบรมเยน ไมไดยดม �น

ถอม�นในส�งน�นส�งน� วาเปนตวเราของเรา เหมอนคนเอาน�าสะอาดมาอาบ ยอมสะอาดกวาบคคล ๒

ประเภทแรก การทาบญตามแบบท� ๓ น� ถอวาเปนการทาบญเพ�อบญจรงๆ เพราะเปนการทาเพ�อ

ฟอกจตใหเกดความเมตตา กรณา กาจดเสยซ� งความโกรธ พยาบาท จองเวร อนเปนรากเหงาแหง

อกศลธรรมรากใหญเลยทเดยว

♣ วยพราก

คาวา “วยพราก” หมายถง ชวตชวงปลายสดเหลอไมมาก และไมสามารถจะหยดย �งเยยวยา

รกษาไวได ความพลดพรากจากส�งของรกพรอมจะเกดข�นทกขณะ และผลสดทายกตองดบสลายไป

เขาตาราท�วา มาแลวไป ข�นแลวลง ดงแลวดบ ปดฉากชวตของตวเอง

ความตายหรอวยพราก เปนอาการหน�งของสงขารท�ตกอยในสภาวะความเปนอนจจาหรอ

ความไมเท�ยง นกปราชญไดเปรยบเทยบสงขารไวหลายประการคอ๕๙

สงขารเปรยบเหมอนหยาดน�าคาง กลาวคอหยาดน� าคางยามเม�อตองแสงพระอาทตยแผด

เผา ยอมเหอดแหงไป คงอยไมไดนาน สงขารเม�อเกดแลวกมความแกความเจบความตายแผดเผาให

เรารอนตลอดเวลา วยอายท�ดคอวยหนมสาว ถกบ �นทอนเผาลงทกขณะ คงเหลอไวแตวยไมด คอวย

ชรา ซ� ายงถกความเห�ยวแหงใจ ความเดอดรอนใจ ความโศกเศราใจ ความพลาปราพน ความเสยใจ

ความกลมใจ ความกลว ความเจบปวย ส�งทรมานใจ ความไมสบายใจ ความทอดถอนหมดอาลยตาย

อยาก เผาผลาญรบกวนอยตลอดเวลา สงขารจงอปมาคลายหยาดน�าคางกลางแสงพระอาทตย

สงขารเปรยบเหมอนตอมน�า หยาดน� าฝนท�ตกลงมากระทบพ�น เกดตอมน� าข�นแลว แตก

สลายไปทนทฉนใด สงขารเกดข�นแลวกต�งอยไมไดนานฉนน�น คออยไดช�วระยะหน�งภายในรอยป

ใชจะอยไดถง ๒๐๐ – ๓๐๐ ป เปนตนกหาไม

สงขารเปรยบเหมอนรอยไมกรดบนพ�นน�า ช�วแวบเดยวเทาน�นกกลบสนทดงเดม ถาปจจย

สนบสนนคอธาต ๔ ดน น�า ไฟ ลม ท�ผสมผสานกนเปนรางกาย ยงคงดาเนนไปตามปกต สงขารก

คงอยได ถาปจจยเหลาน�นชารดเสยหายไมดาเนนไปตามปกต สงขารกอยตอไปไมได

๕๙ พระเทพวสทธเมธ, ๑๐๐ เทศนา บชาพระพทธวรญาณ วดประยรวงศาวาส (กรงเทพ ฯ : สามลดา

,๒๕๔๙), หนา ๗๕๘ -๗๕๙.

๕๐

สงขารเปรยบเหมอนลาธารไหลผานภเขา ยอมไหลพดเอาส�งตางๆ ไปไมมหยด สงขารก

เชนกน เม�อเกดแลวกไหลผานพาเอาคนวนเดอนป วยเดก วยหนมสาว วยแกชราไปไมมหยดหรอ

ยอนหลง เชน คนอาย ๖๐ – ๗๐ ปแลว จะกลบมาเปนเดกอาย ๑๐ ปอกกไมได เปนตน

สงขารเปรยบเหมอนกอนเขฬะ คนจะถมกอนเขฬะท�ตดอยปลายล�นเม�อไรกไดไมยาก

สงขารของคนเรากเชนกน อาจจะแตกดบไปเม�อไรกได ไมเลอกเวลาอายสถานท� เรยกวา ความตาย

มไดทกลมหายใจ

สงขารเปรยบเหมอนช�นเน�อนาบไฟ ช�นเน�อท�ใสลงในกระทะท�ต �งไวรอนๆ ไมนานนกก

ไหมฉนใด สงขารของคนเรากเชนกน ตกลงไปในกองเพลงกเลสเพลงทกข ถกเผาผลาญใหเห� ยม

เกรยมรอนรน จนทนไมไหวตองมอดไหมแตกดบไปฉนน�น

สงขารเปรยบเหมอนโคท�เขานาไปฆา โคน�นย�งถกจงไปใกลโรงฆาสตวเทาไร มนกใกล

ความตายเขาไปเทาน◌◌น สงขารของคนเรากเชนกน ถกมจจราชฉดคราเขาหาความตายทกขณะ ย�ง

เกดนานเทาไร กย�งใกลความตายเขาไปเทาน�น

ปรศนาธรรมหมวดท�สบเอด

ชนดของฝนแบงออกได ๔ ประเภท คอ

♣ ฟารอง แตฝนไมตก

♣ ฟาไมรอง แตฝนตก

♣ ฟาไมรอง ฝนไมตก

♣ ฟารอง ฝนตก

♣ ฟารอง แตฝนไมตก

คาวา “ฟารอง แตฝนไมตก” หมายถง บคคลประเภทพดด พดเกง และพดมาก แตไมลงมอ

ทาหรอใชแตคนอ�นทา หรอเปนประเภทชอบวางแผนวาจะทาโนนทาน� แตไมลงมอทาซกท ชอบใช

แตปากแตไมชอบใชมอ จงจดเปนคนดแตพดแตไมลงมอทาใหเกดผลเปนรปธรรม หรอเปน

ประเภทมงศกษาพร� าบนสาธยายแตภาคทฤษฎ แตไมไดใสใจในเร�องของการปฏบตฝกฝนจตใจ

บคคลเชนน� มมากในสงคม จดอยในประเภทฟารอง แตฝนไมตก กลาวคอบคคลท�มพฤตกรรมดแต

พดแตภาคปฏบตไมเอาถาน มทกษะการพดท�ดมความรใชได แตเวลาใหกระทาดวยตนเองกลบทา

ไมได ไมรวาจะทาอยางไร จะทาอะไรกอนอะไรหลง ไมมทกษะภาคปฏบต มแตภาคทฤษฎ

เขาตาราท�วา “ชางพดน�นมมาก แตท�หายากคอชางทา” บคคลประเภทน�จดอยในจาพวกท�พอใช

๕๑

♣ ฟาไมรอง แตฝนตก

คาวา “ฟาไมรอง แตฝนตก” หมายถง บคคลประเภทไมชอบพด ไมชอบคย ไมชอบ ไม

ชอบแสดงออก แตชอบลงมอทา ลงมอปฏบตใหเกดผลเปนรปธรรม เปนบคคลประเภทพดนอยแต

ทามาก หรอเปนประเภทมงทางาน มงปฏบตใหเกดผล ไมมวเสยเวลาอยกบภาคทฤษฎ จดอยใน

ประเภทฟาไมรอง แตฝนตก กลาวคอบคคลท�มพฤตกรรมไมพดแตทาได คนประเภทน�มกจะไม

คอยมทกษะในการพดนกหรอถาจะมแตกเปนคนพดนอย เพราะเหนวาการพดบอยๆ (พดมาก) น�น

มเกดประโยชน สลงมอปฏบตไมได เพราะเหนผลกวา และมประโยชนกวาการพดเปนไหนๆ

บคคลประเภทน�จดอยในจาพวกท�ด

♣ ฟาไมรอง ฝนไมตก

คาวา “ฟาไมรอง ฝนไมตก” หมายถง บคคลประเภทไมชอบพด ไมชอบแสดงออกและไม

ชอบทา ไมลงมอปฏบต เปนคนประเภทเร�อยๆ เฉ�อยๆ ไมชอบคด พดหรอทาอะไรใหเกดประโยชน

แกตนเองและผอ�น ไมทาอะไรใหเปนแกนสารแกชวต ใชชวตไปวนๆ อยางไมมจดมงหมายอยางไร

คา เ ปนประเภทผดวนประกนพรงหรอเชาชามเยนชามไมจ รงจง ไมไดสรางคณคาและ

คณประโยชนแกตนเองและผอ�น จดอยในประเภทฟาไมรอง ฝนไมตก กลาวคอบคคลท�ไมม

ความสามารถไมมวชาความร จงไมสามารถท�จะกระทาหรอพดอะไรได หรอวามความร

ความสามารถด แตกไมทาไมพดหรอไมแสดงความคดเหนอะไรใหเกดประโยชนท�งตอตนเองและ

สงคม บคคลประเภทน�จดอยในจาพวกท�ยอดแยท�สด

♣ ฟารอง ฝนตก

คาวา “ฟารอง ฝนตก” หมายถง บคคลประเภทท�พดดวยทาดวย คนจาพวกน� เม�อพดหรอ

วางแผนวาจะทาส�งใดแลว กจะใสใจลงมอกระทาอยางจรงจง เพ�อใหเกดผลเปนรปธรรมไมทอดท�ง

ธระหรอปลอยเวลาใหลวงเลยไปโดยเปลาประโยชน เปนคนพดจรงทาจรง จดอยในประเภทฟารอง

ฝนตก กลาวคอบคคลท�มพฤตกรรมสมบรณแบบท�งสองอยาง คอท�งภาคทฤษฎและภาคปฏบต ม

ความรความสามารถในการกระทาและพดไดเปนอยางด บคคลประเภทน�จดอยในจาพวกท�ยอด

เย�ยมประเสรฐท�สด

หากจะพจารณาตามประเภทของบคคลท�ง ๔ ท�กลาวมาขางตนแลว จะเหนไดวา บคคล

ประเภทท� ๔ ถอวาดท�สด ประเสรฐท�สด เพราะเปนประเภทท�พดแลวทา คาพดของเขาไมเปลา

ประโยชน รองลงมาคอประเภทท� ๒ แมจะไมชอบพด ไมชอบแสดงออกหรอไมชอบแสดงความ

คดเหนเชงทฤษฎหรอหลกการ แตกมงม�นเอาจรงในการลงมอทา ลงมอปฏบตใหเกดผล อนดบท� ๓

คอประเภทท� ๑ แมจะไมชอบลงมอทาหรอลงมอปฏบต เอง แตบางคร� งค าพดของเขากเ ปน

๕๒

ประโยชนอยบางทางทฤษฎและหลกการ สวนประเภทท� ๔ จดเปนบคคลประเภทท�แยท�สด เพราะ

เขาไมไดสรางคณประโยชนท�งวาจาและการกระทาทางกายเลย๖๐

ปรศาสนาธรรมหมวดท�สบสอง

♣ โหดราย

♣ ใจอยาก

♣ มากรก

♣ ปากช�ว

♣ มวมว

♣ โหดราย

คาวา “ โหดราย” หมายถง คนท�มพฤตกรรมละเมดศล ๕ ขอท� ๑ คอ ปาณาตบาต เปนผท�ม

จตใจโหดรายปราศจากเมตตาจต ชอบฆาทาลายทารณหรอเบยดเบยนชวตคนและสตวอ�นใหลมตาย

หรอใหไดรบความเดอดรอนอยเสมอ

ปาณาตบาต หมายถง การฆาสตว การเบยดเบยน หรอทารายสตว โดยมองคประกอบของ

การตดสนวาไดทาผดในอกศลขอน� คอ

๑. สตวน�นมชวต

๒. รวาสตวน�นมชวต

๓. มจต หรอความคดท�จะฆา

๔. มความเพยรพยายาม ทาราย ทรมานสตวน�นเพ�อใหตาย

๕. สตวน�นไดตายลง

ผลท�จะไดรบจากการกระทาเหตเชนน�มมากนอยแตกตางกน ข�นอยกบความรนแรงของการ

กระทา เชน ผท�ฆาสตวใหญ เชน มนษย วว ควาย หม เปนตน จะบาปและมผลรนแรงกวาการฆา มด

ปลวก ยง ท�งน� เพราะกรรมวธ และระยะเวลาของการกระทาบาปน�นมมากกวา ทาใหจตเกบอารมณ

น�นไดมากกวา ผลตางๆ ท�จะไดรบจากการฆาสตวน� มมากมายตางๆ กน ซ�งจะเปนไปตามลกษณะ

และอาการของสตวท�เราไดทารายหรอทรมานเพ�อใหสตวน�นตายหรอใหรบความเดอดรอนตางๆ

วธทาลายความโหดรายออกจากจตใจ จะตองสรางหรอบาเพญหลกพรหมวหารธรรมอยาง

สม�าเสมอ ถาปราศจากคณธรรมขอน�แลว คนๆ น�นกจะกลายเปนผท�มจตใจโหดรายทนท คนท�มพ�น

ความเมตตากรณาอยในใจกบคนท�มความโหดรายพยาบาทเปนพ�นอยในใจ จะสงเกตดไดจาก

๖๐ พระมหาณรงค กนตสโล,จดเดนของพระพทธศาสนา (เชยงใหม : ทรโอแอดเวอรไทซ� งแอนดมเดย

จากด,๒๕๔๘), หนา ๑๓๔ – ๑๓๕.

๕๓

ใบหนา ซ� งมความแตกตางอยางชดเจน บคคลผมกอาฆาตพยาบาทปองรายหรออจฉารษยาคนอ�นอย

เสมอ จะมใบหนาบดบ� ง ไมมเสนห เฉยเมยไมย�มแยม สวนบคคลผมเมตตากรณาจะมใบหนาย�ม

แยมเจมใส แสดงใหเหนถงความหนกแนนนานบถอ นาคบคาสมาคม มแววเมตตากรณาออกมา

ทางพระพทธศาสนาจงสอนใหเปนผมเมตตากรณาอยในใจ จะไดเปนท�รกใครนบถอของคนท�วๆ

ไป และท�สาคญสงคมจะไดอยรวมกนอยางมความสข ปราศจากการเบยดเบยนซ�งกนและกน

♣ ใจอยาก

คาวา “ใจอยาก” หมายถง คนท�มพฤตกรรมละเมดศล ๕ ขอท� ๒ คอ อทนนาทาน มจตใจ

ละโมบโลภมาก เหนแกตว ขาดความสนโดษ อยากไดของคนอ�นมาเปนของตน โดยใชกลอบาย

หวงเอาผลประโยชนของคนอ�นโดยมวธท�หลากหลาย

อทนนาทาน หมายถง การลกทรพย รวมท�งการฉอโกงยกยอก หรอหยบฉวย โดยท�เจาของ

ไมไดอนญาต มองคประกอบในการตดสนวาไดทาผดอกศลกรรมบถในขอน� คอ

๑. ส�งน�นมเจาของ

๒. รวาส�งน�นมเจาของ

๓. มจตคดจะขโมย

๔. มความพยายามเพ�อใหไดส�งของน�นมา

๕. ไดส�งของน�นมาไวในครอบครอง

ผลของการกระทาน�นจะหนกหรอเบาข�นอยกบวาไดทาครบองคประกอบหรอไม เชน การ

ถอวสาสะหยบของผอ�นมาใชดวยความคดวาเปนคนกนเอง น�นกเทากบวาเปนการสะสมความเคย

ชนในทางท�ผด เพราะเม�อมการกระทาบอยๆ คร�ง กจะเกดความเคยชนและชานาญข�น และกลาท�จะ

หยบของผอ�นมากข�น ในท�สดกจะกลายเปนขโมยอยางแทจรงไดในวนขางหนา

วธแกตองบาเพญคณธรรมดวยการใหหรอการเสยสละ เพ�อลดละกเลส คอความโลภท�ฝง

อยในจตใจของตนเอง เปนการเสยสละความตระหน� และเปนการทาลายความเหนแกตวอนเปน

สาเหตใหเกดความโลภ และเม�อความโลภเกดข�นในจตใจมากๆ แลว กจะเปนตวผลกดนใหสราง

บาปกรรมคออทนนาทาน ถาผลของอทนนาทานทามารนแรง แมชาตน�จะมโชคถกลอตเตอร�รางวล

ท� ๑ กไมสามารถท�จะรกษาทรพยน�นไวได โดยมการใชจายสลยสราย และถกปอกลอกไปจนหมด

ตวอยางเชนน� เคยมขาวในหนาหนงสอพมพรายวนฉบบหน�งวา คนถบสามลอมฐานะยากจนแตม

กรรมตดรอนฝายดทาใหกลายเปนเศรษฐ ในระยะเพยงไมก� เดอนเทาน�นเงนทองท�มอยกหมดตอง

กลบมารบจางถบสามลอตามเดม ท�เปนเชนน� เพราะในอดตเขาไดกระทาอทนนาทาน ฉอโกงคนอ�น

เอาไวมากจงตองไดรบผลหนกเชนน�

บางคร�งเม�อเกดความโลภมากๆ กทาใหเสยสวนท�ควรจะไดเชนเดยวกน หรอท�เรยกวา โลภ

มากลาภหาย ดงตวอยาง : ตระกลหน�งมสมาชก ๓ คน คอพอ แม และลก ตอมาพอตายไปเกดเปน

๕๔

หงสทอง ตระกลกยากจนลง เพราะขาดหวหนาครอบครว หงสทองระลกชาตได สงสารครอบครว

จงไปสลดขนทองใหคร� งละ ๑ ขน ครอบครวกไดอาศยเล� ยงชพตอไปพอสมควรแกอตภาพ

ภายหลงแมเกดความโลภอยากจะไดขนหมดท�งตว เพ�อเอาไปขายต�งหลกฐาน จงปรกษากบลกสาว

วา “ธรรมดาสตวเดรจฉาน มใจกลบกลอก จะหวงพ�งพาในระยะยาวไมได ควรท�จะจบหงสทอง

ถอนขนทองออกมาท�งหมด เพ�อรวบรวมเอาไปขาย เอาทรพยมาเปนทนในการสรางหลกฐาน” แต

ลกสาวคดคานไมเหนดวย แตแมไมฟงเสยงคดคานของลกสาว วนหน�งหงสทองมาเย�ยมตามเคย

แมจงจบหงสทองไวแลวลงมอถอนขนหงสทองจนหมดท�งตว แตอนจจา เจากรรม ขนท�ถอน

ออกมากลายเปนขนธรรมดา ไมเปนทอง จงจบหงสขงเอาไวอก โดยคดวาเม�อขนงอกออกมาใหมก

กลายเปนขนธรรมดา หาเปนทองไม ผลสดทายตระกลน� กยากจนลงถงกบตองขอทานเขากน น�

แหละโทษของความโลภ ปราชญทางธรรมทานจงสอนวา “พอใจเทาท�ม ยนดเทาท�ได”

♣ มากรก

คาวา “มากรก” หมายถง คนท�มพฤตกรรมละเมดศล ๕ ขอท� ๓ คอ กาเมสมจฉาจาร เปน

บคคลจาพวกมกมากในกาม เจาช มวเมาอยกบความรกความใคร ถงแมจะผดกฎธรรมเนยมประเพณ

หรอศลธรรมกตาม

กาเมสมจฉาจาร หมายถง การลวงเกนผอ�น จะตด สนวาไดกระทาผดในขอน� โดยม

องคประกอบในการตดสน คอ

๑. บคคลน�นไมควรลวงเกน คอนอกเหนอจากตวเราเองไมควรลวงเกนท�งส�น

๒. มจตคดจะลวงเกน

๓. มความพยายาม และทาเนนการ

๔. ไดลวงเกนสมปรารถนา นบต�งแตอวยวะถงอวยวะ เชน การผดประเวณหรอทาราย

รางกาย เปนตน

โดยสวนใหญการกระทาผดในขอน� คนสวนมากมกจะนกถง การประพฤตผดในกาม หรอ

การลวงประเวณ อนเปนการกระทาลามกซ�งบณฑตท�งหลายพงตเตยน น�นคอการผดลกเมยเขาซ� ง

เปนความประพฤตท�สงคมท�วไปไมยอมรบ ผท�กระทาจงตองมพฤตกรรมท�ปดบง และซอนเรน การ

กระทาท�ผดลกผดเมยคนอ�นยอมสรางความโกรธแคนใหกบบคคลท�เก�ยวของกบผเสยหาย ผลท�

ไดรบคอมศตร และมคนเกลยดชงมาก ในขอน�ทกคนกตองเคยประสบมา แตอาจเปนเพยงเศษกรรม

เชน เวลาท�มเร�องขดใจกบใคร และมการโตเถยง ทาใหมองหนากนไมได หรอบางคนอาจมตาแหนง

หนาท�การงานสง มยศฐาบรรดาศกด� แตไมเปนท�สบอารมณของลกนอง เปนตน เพราะเหตแหง

กาเมสมจฉาจาร คอเปนผมากรก เจาชไมเลอกของใครของเขา ฉะน�นเพ�อรกษาเกยรตในการอย

รวมกน จงควรงดเวนจากความเปนผมากรกกบคนท�ตองหาม อยาลอานาจความใครในกามารมณ

รจกเคารพในสทธทางประเวณและใหคนมสทารสนโดษ อนเปนสวนปองกนโทษทางแตกสามคค

๕๕

♣ ปากช�ว

คาวา “ปากช�ว” หมายถง คนท�มพฤตกรรมละเมดศล ๕ ขอท� ๔ คอ มสาวาท พดเพอเจอ

สอเสยด หยาบคลาย ไมมคณสมบตผดตดตวเลย ไรสจจะความจรง

มสาวาท หมายถง การพดปด คอพดเร�องท�ไมตรงกบความเปนจรง มหลกตดสนวาเปนการ

พดปดหรอไม โดยพจารณาจากองคประกอบ ดงน�

๑. เร�องน�นไมจรง

๒. มจตคดจะพดใหผดจากความเปนจรง

๓. ไดพดออกไป

๔. คนฟงรความ

หลายคนมกจะพดวา อกศลกรรมบถขอน� เปนเร� องท�ยากมาก เพราะบางคร� งดเหมอน

จาเปนตองทาสาหรบผท�ยงตองอาศยการทางานทางโลก (โลกยะ) อย เชน เม�อรบโทรศพทแลงม

ความตองการพดกบเจานาย แตเจานายใหบอกวา ไมอย และเราจาเปนตองพดไปตามน�น ทนทท�เรา

พดออกไปเปนการพดปด เพราะครบองคประกอบของการตดสน ดงน�นถาเรามาไตรตรองให

รอบคอบวาท�เรายงกลากระทาอกศลกรรมบถในขอน�น�น กเพราะเรายงไมเคยทราบวา เม�อไดกระทา

ออกไปแลว ผลท�เราจะตองไดรบรายแรงเพยงใด ถาเราไดทราบผลท�จะเกด และกลวตอผลน�นๆ เรา

จะตองหาทาง หลก ลด ละ และเลก การกระทาบาปน�นไดในท�สด

การท�เราไดพดปดออกไปน�นจะทาใหเราตองไดรบผลเปนตนวา ผ น�นจะมแตความวตก

กงวลในเร�องท�ไดพดออกไป บางคร� งเร�องเดยวกน แตพดหลายคร� งไมตรงกน เพราะเร�องน�นไมจรง

และตนเองจาไมไดวาพดไปอยางไรในคร� งแรก จงทาใหเปนคนท�รวนเร เม�อคนอ�นจบไดกไมมใคร

อยากพดดวย ผลแหงมสาวาทเชนน�จงทาใหเกดมามจตใจรวนเรคลายคนวกลจรต และคนวกลจรต

น�นพดไปกไมมใครฟง ฉะน�นทานจงใหรจกรกษาวาจาของตนใหเปนท�เช�อถอได ไมหนาไหวหลง

หลอก ใหมสจจะตอกนและกน เปนการปองกนการหลอกลวง การเสแสรงแกลงมายาใหคนปลก

ความซ�อสตยสจรตตอกน อนเปนมลเหตใหประชาชาตไววางใจกนและกนไดสนท

♣ มวมว

คาวา “มวเมา” หมายถง คนท�มพฤตกรรมละเมดศล ๕ ขอท� ๕ คอ สราเมรย ตดส�งเสพตด

ใหโทษ มวเมา ขาดความหย�งคด เอาสราแกไขปญหาชวต

สราเมรย หมายถง วตถหรอของผสมท�มแอลกอฮอล ซ� งสามารถด�มกนไดแลวทาใหเมามาย

ขาดสต หรอเปนส�งเสพตดใหโทษ เชน ยาบา ยาอ ฝ� น กญชา ยาเมาท�งหลาย อนมสราเปนตน เหต

เพราะถาด�ม หรอกนเขาไปแลวจะไปทาลายสตสมปชญญะ เม�อทาลายสตแลวกจะกลายเปนคน

ประมาท สาเหตท�หามมใหด�มส�งดองของเมา กเพราะเกรงจะเปนผไมมสต จะกลายเปนคนประมาท

น�นเอง เจตนาของการรกษาศลเปนอยางน� มใชเปนเพราะเหลาราคาแพง หาเงนลาบาก เศรษฐกจ

๕๖

ยงไมด มใชหมายความวาคนท�ไมมเงนเดอนท�จะซ�อกน ซ�อด�ม อนน� เปนการต�งทาทของจตตอศล

คอ ทาความร ความเขาใจในศล ประการตอมาสรางทศนคต ท�ถกตองตอการรกษาศล และประการ

สดทายใหเปนผมทกษะในการรกษา ท�งดวยการสมาทาน ดวยเจตนาวรต และสมปตตวรต

สราถอไดวาเปนท�ต �งแหงความประมาท ผท�รกษาศลขอน� จะชวยปองกนความเส�อมโทรม

สมรรถภาพทางดานจตใจ สตปญญา สมองและรกษาช�อเสยงเกยรตยศของตน มใหถกตราหนาวา

เปนคนข� เมา เพราะคนท�ด�มสราบอยๆ หรอเปนประจาน�น นอกจากทาใหเสยหายทางดานเศรษฐกจ

คอเสยทรพยแลว ยงเสยหายทางสขภาพทาใหจตใจและรางกายออนแอเปนโรค เกดความเจบปวย

และเสยหายทางสงคม เปนท�รงเกยจของสาธชนคนดท�วไป ย�งไปกวาน�น พษสราอาจทาใหผสอง

เสพไดเขาโรงดวยกน คอ๖๑

๑. เปนเหตใหตองเขาโรงรบจานา เกดความส�นเปลอง ยากจน ตองนาทรพยไปจานอง

จานา หรอขาย

๒. เปนเหตใหตองข�นโรงพก กอการทะเลาะววาท บาดหมาง มปากมเสยง และทาให

เสยหายตอช�อเสยงตวเองและวงศตระกล

๓. เปนเหตใหตองไปโรงศาล ยามท�เกดเร�องฟองรอง ตองไปตดสนท�ศาลสถตยตธรรม

๔. เปนเหตใหตองเขาโรงพยาบาล ดวยเกดโรคภยไขเจบ เปนโรคปอดบาง ตบแขงบาง

และรายแรงท�สดเปนมะเรง ทาใหอายส�น พลนตาย

๕. เปนเหตใหตองเขาโลงศพ หากเจบปวยรกษาไมหาย หรอไมบรรเทา กจบส�นชวตเรว

กวาปกต

ศลขอน� มเปาหมายเพ�อปองกนการเสพส�งของมนเมา ส�งย�วเยาใหเกดความลมหลงไมวาจะ

เปนในรปของการกลน การด�ม การสด การสบ การฉด ผดท�งส�น หากหามกายไดหยดใจได กจะ

ปองกนไมใหเกดความประมาท ปองกนการพนน ปองกนอบายมข อ นนบวาเปนคณธรรมท�จะ

กอใหเกดสนตสขข�นในสงคมอยางแทจรง

ปรศนาธรรมหมวดท�สบสาม

♣ ตาบอดขางเดยว

♣ ตาบอดสองขาง

♣ ตาดท�งสองขาง

๖๑ พระครววธธรรมโกศล (ชยวฒน ธมมวฑฒโน), อางแลว, หนา ๓๒๓ – ๓๒๔.

๕๗

♣ ตาบอดขางเดยว

คาวา “ตาบอดขางเดยว” หมายถง บคคลท�มปญญา มวชาความรความสามารถในการท�จะ

แสวงหาทรพยได แตไมรจกบาปบญคณโทษ ส�งไหนเปนประโยชนและไมเปนประโยชน ส�งไหน

เปนอกศลและกศล มความเหนแกตวเปนพ�นฐาน

สงคมปจจบน เปนสงคมท�เนนความเกงดานวชาการทางโลก หรอคดโลก ซ�งเปนศาสตรท�

เกดจากการศกษาเลาเรยนวชาการสายตางๆ ท�เก�ยวของกบทางคดโลก โดยมการฝกหดเพ�อใหเกด

ประสบการณในการนามาประกอบวชาชพ อนจะเปนสาเหตใหเกด ลาภ ยศ สรรเสรญ สข และใน

ขณะเดยวกน เม�อเกดเส�อมลาภ เส�อมยศ นนทา และทกข วชาการเหลาน�นกไมอาจชวยได เพราะ

เปนศาสตรท�เนนในเร�องของวชาชพดานกายภาพเทาน�น ไมสนบสนนการนาหลกพทธธรรมมาเปน

แนวทางในการศกษาและปฏบต เพ�อความดบทกขอยางแทจรง

แทจรง ถงแมบางคนจะเปนคนเกงในสายวชาการท�วไป สามารถสอบแขงขนเอาชนะคน

อ�นไดหมด แตถาเปนคนไมมคณธรรมหรอจรยธรรมประจาใจ กไมช�อวาเปนคนเกงหรอคนดได

เพราะเขายงไมรวาอะไรคอประโยชนมใชประโยชน อะไรคอกศลและอกศล เขาอาจเปนคน

มจฉาทฐคอเหนกงจกรเปนดอกบวกได กลาวคอเขาจะเอาความฉลาดท�ไดจากการเรยนวชาการทาง

โลกน�นมาเปนเคร� องในการแสวงหาผลประโยชนโดยทางมชอบ โดยไมสนใจวาคนอ�นจะเดอด

เพราะการกระทาของตนหรอไม เหมอนคาพดท�วา “อาวธอยในมอคนบา ปากกาอยในมอคนโง

ความใหญโตอยกบคนพาล อานาจศาลอยกบคนโกง เหลาน�ลวนเปนเร�องอนตรายท�งส�น เพราะคน

ประเภทน�มกมปกตชอบคดทจรต พดทจรต และทาทจรต ถงจะมทรพย มความร หรอมอานาจก

เพยงเพ�อฆาตวเอง และนาไปสอบาย คอความพนาศยอยยบ”๖๒ อยางเชนพระเจาปงคละเปน

ตวอยาง ดงน�

พระเจาปงคละเปนพระราชาท�โหดเห�ยมดรายทารณมาก แทนท�จะปกครองเพ�อบาบดทกข

บารงสขใหแกประชาชน กลบปกครองอยางบาบดสขบารงทกขใหแกประชาชน ดงน�นประชาชนจง

ไดรบความทกขทรมานเดอดรอนเปนอยางย�ง เม�อพระองคสวรรคต ประชาชนพากนเฉลมฉลอง

โดยจดใหมมหรสพถง ๗ วน ๗ คน

มหาอามาตยทานหน�ง เดนมาพบนายประตน�งรองใหอย กเกดความสงสย จงถามนายประต

วา “เม�อพระเจาปงคละส� นประชนม ประชาชนชาวเมองตางพากนดใจ ไดจดการฉลองโดยม

มหรสพถง ๗ วน ๗ คน แตทานกลบมาน�งรองให เพราะทานเสยดายตอการจากไปของพระเจา

ปงคละกระน�นหรอ”

๖๒ พระราชรตนมน (ชยวฒน ป�ญาสร ป.ธ.๙), คตธรรมจากสามกก (กาญจนบร : สานกพมพธรรมเมธ

– สหายพฒนาการพมพ,๒๕๔๙), หนา ๒๐.

๕๘

นายประตตอบวา “เปลา ขาพเจาไมไดเสยดายตอการจากไปของพระเจาปงคละหรอก แตท�

รองใหน�นเพราะเกรงวาพระองคจะกลบมาเกดท�น�อก เพราะวาเม�อพระองคจากท�น�ไปแลวจะไปตก

นรก แลวกจะไปเบยดเบยนทารายพระยายม จนพระยายมทนไมไหวจะไลใหมาเกดท�น�อก พวกเรา

กจะเดอดรอนอก เร�องมนเปนอยางน�แหละ ขาพเจาจงรองให”

จะเหนไดวาพระเจาปงคละถงแมจะเปนถงเจาฟามหากษตรย มอานาจปกครองไพรฟา

ประชาชนอยางลนเหลอ แตใชอธรรมนาการปกครอง จงทาใหประชาชนไดรบความทกขยากตลอด

การครองราชยของพระองค พสกนกรจงพากนเกลยดชง สาปแชงพระองค และเม�อพระองค

สวรรคตกพากนกลววาพระองคจะกลบมาเกดอก จงรองใหประทวงไมใหพระองคกลบมาเกดใน

บานเมองของพวกตนอก บคคลประเภทน�จดอยในจาพวกท�มแตความรแตขาดคณธรรม เปรยบได

กบผท�มตาเพยงขางเดยว

♣ ตาบอดสองขาง

คาวา “ตาบอดสองขาง” หมายถง บคคลท�เขลาเบาปญญา ขาดวชาความร ขาดทกษะดาน

ประสบการณดารงชวต ไมมความรพอท�จะแสวงหาทรพยในการดารงชพได ท�งเปนบคคลท�ไมรจก

บาปบญคณโทษ ส�งไหนเปนประโยชนและไมเปนประโยชน ถอวาเปนบคคลท�อาภพท�สดในโลก

เพราะเปนประเภทมดบอดทางปญญาจนไมสามารถจะพฒนาชวตใหเจรญได

บคคลประเภทน�จดอยในจาพวกมดมามดไปไรแสงสวางแหงชวต กลาวคอพอเกดมากเปน

คนโงเขลาเบาปญญา ไมสามารถจะเรยนรวชาการใดๆ ในการประกอบอาชพเล�ยงตวเอง คดคอยจะ

พ�งคนอ�นถายเดยว และนอกจากน� กยงเปนคนทศล ชอบสรางความเดอดรอนใหแกตนเองและสงคม

อยตลอดเวลา ไมสนใจในการนาหลกธรรมคาสอนทางศาสนามาเปนเคร�องปฏบต มแตใชชวตผาน

พนไปวนๆ จนกระท�งวนตาย กไมสามารถจะพฒนาชวตจตใจใหดข�นได เพราะจตใจถกครอบงาไป

ดวยกเลส ๓ กองใหญๆ คอ

๑. มความหวกระหายทางจตเปนอาจณ (โลภะ) กลาวคอ กระหาย อยากได อยากกอบโกย

ทกอยางเปนของตวเอง อยากสะสมไวใหมากท�สดเทาท�จะมากได โดยไมคานงถงวธท�ไดมาวา

ถกตอง ชอบธรรมหรอไม สวนใหญเปนไปในทางทจรตท�งน�น โดยท�วไปจะมลกษณะกระหาย

อยากได เปนเบ�องตน เรยกวา อจฉา เม�ออยากไดมากๆ เขากกลายเปน มหจฉา ผลสดทายทนความ

อยากไดลบเราไมไหวกหาอบายวธท�จะเอาใหได เขาลกษณะท�โบราณวา “ไมมกตองหา ไมมากตอง

ไป” จะไดโดยสจรตหรอทจรตไมคานงถง เพราะจตใจปราศจากธรรม ไมไดดวยเลห กเอาดวยกล

ไมไดดวยมนต กตองเอาดวยคาถา อยางน�ทานเรยกวา ปาปจฉา แปลวา ปรารถนาลามก คออยากได

โดยวธสกปรก เชน ฉอราษฎร บงหลวง ขโมย โกงกนโดยวธการตางๆ เปนตน

๕๙

๒. มจตใจรอนรม เหมอนถกไฟสมอยตลอดเวลา (โทสะ) กลาวคอ มลกษณะฉนเฉยว ไม

พอใจ ทาใหคดอยากลางผลาญ อยากทาความพนาศเสยหายตางๆ เชน อยากดา อยากฆา อยาก

ทาลาย อยากประทษราย เปนตน

๓. มความงนงง (โมหะ) กลาวคอ มจตใจตกอยในลกษณะหลงใหล มวเมา เล�อนลอย

มดมนอนธการ ไมรแจงเหนจรงในสภาวธรรมท�งปวง

บคคลประเภทน� เปรยบไดกบผท�ม ตาบอดสองขาง คอไมรท�งวชาการทางโลกและทาง

ธรรม อยแบบส�นศรเหมอนคนตาบอด ถกอวชชาครอบงานาจตใจไปในทางอบายอนเปนบอเกด

แหงความเส�อมหรอเปนอปสรรคตอการพฒนาชวต ชวตเตมไปดวยความทกขนานาประการ เพราะ

ตกอยในสภาพย�าแย มสภาพมดบอดตลอดเวลา เขาตาราท�วา “จะอยกลาบาก จะจากกลาเคญ มอง

ขางหนากไมมหวง มองขางหลงกมแตหมอกดา”

♣ ตาดสองขาง

คาวา “ตาดสองขาง” หมายถง บคคลท�มปญญา มวชาความรความสามารถในอนท�จะ

ประกอบสมมาชพเล�ยงชวตตนและครอบครวใหอยสขสบาย ไมขดสนในเร� องของการใชจายใน

ชวตประจาวน ท�งยงเปนผท�มคณธรรมประจาใจ รบาปบญคณโทษ ประโยชนมใชประโยชน ม

ความฉลาดในการกระทาพดคด และเลอกปฏบตแตส�งท�ดงามอยเสมอ บคคลประเภทน� จดอยใน

จาพวกท�ดเลศประเสรฐศร ในทางพระพทธศาสนาเรยกวา “สวางมาสวางไป” คอพอเกดมากม

สตปญญา มจตใจดมคณธรรมเปนทนเดมอยแลว แตเขากไมไดหยดอยตรงน�น ยงขวนขวายศกษา

หาความรอยตลอดเวลา จนกระท�งสามารถพฒนาชวตใหดข�นไปเร�อยๆ กลาวคอพฒนาจากความ

เปนปถชนคนธรรมดา สความเปนกลยาณชน กาวสความเปนอรยบคคล และกลายเปนอรหนตชน

ในท�สด

หลกคาสอนเปรยบเทยบเร�องตาดสองขางน� ไดสอดคลองกบทฤษฎความรทางปรชญาของ

โสคราตสท�วา “ความรคคณธรรม” (knowledge is Virtue) เน�องจากความรตามทศนะของโสครา

ตส มไดมไวเพ�อประดบสตปญญาเทาน�น ความรเปนฐานรองรบความประพฤต คนท�มความรทก

คนจะเปนคนประพฤตด ในทานองกลบกน คนจะประพฤตดไดกเพราะเขามความร ดงน�นความร

กบความประพฤตดจงเปนส�งท�แยกกนไมออก๖๓ ซ�งกตรงกบหลกคาสอนทางพระพทธศาสนาท�วา

“วชชาจรณะสมปนโน” แปลวา ผถงพรอมดวยวชชาและจรณะ คอสมบรณดวยความรและการ

ปฏบต ความรท�จดวาเปนวชชาน�น เปนความรท�เกดจากญาณ เปนความรแจงหรอความรดรช �ว มใช

เปนความรชนดศลปวทยาการตางๆ เพราะความรเหลาน�น ในทางพระพทธศาสนา เรยกวา “ศลปะ”

๖๓ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต), ปรชญากรก : บอเกดภมปญญาตะวนตก (กรงเทพฯ : ศยาม,

๒๕๔๐), หนา ๑๒๘.

๖๐

สวนสาระหรอแกนแหงจรณะน�น หมายถงผสมบรณดวยศล เพราะผมศล ยอมมปกตรกษากาย วาจา

ใจ ใหเรยบรอยดงามอยเปนนจ เรยกวา “อยใกลกไมเปนภย หางไกลกไมเปนพษ” ท�งแกตนเองและ

คนอ�น

ปรศนาธรรมหมวดท�สบส�

ความหมายตามตวอกษรของคาวา “ดวง”

♣ อกษร “ด”

♣ อกษร “ว”

♣ อกษร “ง”

♣ อกษร “ด”

อกษร “ด” มาจาก คาวา “ด” หมายถง การกระทาหรอพฤตกรรมท�แสดงออกทางกาย

วาจา ใจ ของบคคลๆ หน�งแลว ไมเปนไปเพ�อการเบยดเบยนหรอสรางความเดอดรอนใหแกตนและ

คนอ�นตลอดท�งสงคม ท�งการกระทาน�นยงกอใหเกดความเจรญกาวหนาอนเปนตนเหตแหงความสข

ของชวตอยางแทจรง

ความดท�จะตองสรางเพ�อใหเกดเปนคณธรรมฝงในจตใจสาหรบการดาเนนชวตเพ�อใหเกด

ความสขของคนเราน�นม ๔ ระดบ คอ

๑. ความดช�นตน คอทกคนตองมความขยน ความเกยจครานเปนทางวบต เปนทางแหง

ความสญส�น ความขยนเปนความเจรญ เปนทางมาแหงโภคทรพยท�งหลาย จนมภาษตท�ลอเล�องวา

“ไมมความยากจนในหมคนขยน”

๒. ความดช�นสอง คอการรจกแบงปน รจกเจอจาน เพราะเหตวา คาวา “หา” น�นวายาก

แลว ในเชงคณธรรม คาวา “ให” ยากย�งกวา

๓. ความดช�นสาม คอเม�อถงคราวม�งค�งร�ารวย หรอไดลาภ ยศ สรรเสรญ สขแลว ไมหลง

ระเรง ไมดถกเหยยดหยามมนษยดวยกน ท�งยงไมประมาทในทรพยสนท�ไดมาน�น

๔. ความดช�นท�ส� คอเม�อถงคราวตกต�ายากจนดวยภยพบตนานาประการ กไมเดอดรอนใจ

ไมตดพอตอวาชะตาฟาดน จตใจหนกแนนพรอมกาวเดนตอไปอยางมงม�น ดวยตระหนกดวา “ชวต

มข�นมลง แตจตใจตองม�นคงตลอดเวลา”

ช�อวา “ด” อกประการหน�งท�ปรากฏในคมภรทางพระพทธศาสนาคอ คาวา “คนด” ซ� งม

ท�มาจากพทธสภาษตท�วา “นมตต สาธรปาน กต��กตเวทตา” แปลวา “ความกตญ�กตเวทเปน

เคร�องหมายของคนด” คนเราจะไดช�อวาเปนคนดไดกเพราะมความกตญ�กตเวทตอผท�มพระคณ

และอปการคณตอตนมากอน ถาขาดความกตญ�เสยแลวคนๆ น�นกจะกลายเปนคนอกตญ� เปนท�

๖๑

รงเกยจของสงคมและผดศลธรรมจรรยาดวย และในเร�องน�ปราชญผสอนธรรมไดเปรยบเทยบคน

กตญ�และอกตญ�เหมอน กลวยไม และ กาฝาก ไวอยางนาฟงดงน�

กลวยไมและกาฝาก ๒ ชนดน� มลกษณะเหมอนกนคอตางกอาศยตนไมอ�นเกาะ แตท�

ตางกนกคอกลวยไมรากไมเปนพษ ไมแยงอาหารจากตนไมท�เกาะ และมดอกสวยงาม บางตนราคา

แพงเปนท�ปรารถนาของคนท�วไป นบวาเปนตนไมท�มเสนห สวนตนกาฝากรากจะเปนพษ มปกต

แยงอาหารจากตนไมท�ไปเกาะ และไมมดอกดวงอะไรท�นาอภรมยชมช�น เปนตนไมท�อาภพ ไมม

ใครปรารถนา เน�องจากรากท�มพษน�เอง เม�อไปเกาะท�ตนไมใด ตนไมน�นกมอนตองเห�ยวแหงและ

ตายไปในท�สด

คนกลวยไมเปนคนมเสนห เปนลกของใคร พอแมกโปรดปราน เปนศษยใคร ครบาอาจารย

กรกใคร เปนพระอยวดไหนกทาความเจรญใหแกวดน�น เปนพระท�มประโยชน เครงครดตอพระ

ธรรมวนย สภาพเรยบรอย ทาช�อเสยงใหแกวดสมภารกสบายใจ สวนคนกาฝาก เปนคนมพษ เปน

ลกใครพอแมกเดอดรอน สรางความเส�อมเสยใหแกวงศตระกล เปนศษยใครครบาอาจารยก

เออมระอา ทาใหโรงเรยนเสยช�อเสยง หากเปนพระกเปนพระท�ไมเครงครดตอพระธรรมวนย ไม

สนใจตอกจวตร ข�ครานตอการทาวตร ไหวพระสวดมนต ไมสภาพเรยบรอย ชอบนอกรตนอกรอย

ด�อร�น ทาใหวดเส�อมเสยช�อเสยง ทาใหสมภารหนกใจ๖๔

หมายเหต : ความหมายท�ทางโลกมกใชกนตามตว อกษร “ด” น�น มาจาก คาวา “เดกของ

ใคร”

♣ อกษร “ว”

อกษร “ว” มาจาก คาวา “วชา” หรอ “วชชา” ในภาษาบาล หมายถง ความรสภาวะท�แทจรง

ของส�งท�งหลาย เปนความรแจงแทงตลอดดวยปญญาท�สามารถกาจดอวชชาใหหายไป เหมอนแสง

สวางท�เกดข�นมาเพ�อขบไลความมดใหกระจางหายไป ดงน�นพระพทธเจาจงเปรยบปญญาเหมอน

แสงสวางวา “นตถ ป�ญาสมา อาภา” ความวา “ไมม แสงสวางใดเสมอดวยปญญา” เพราะแสง

สวางคอปญญาสามารถขจดความมดมดคออวชชา (ความไมรเทาทนสภาวะแหงความเปนจรงของ

สรรพส�ง) ใหออกไปจากจตใจได

วชาหรอความรในโลกน� สามารถจาแนกออกเปน ๒ อยาง คอ

๑. วชาทางโลก (คดโลก) หมายถง วชาท�เกดจากการศกษาเลาเรยนวชาการทางโลกหรอคด

โลก เพ�อใหเกดประสบการณในการนาวชาท�ไดจากการศกษาน�นๆ ไปประกอบวชาชพเล�ยงตวเอง

ได วชาการทางโลกน�จะไมคอยมกฎเกณฑอะไรมากนก สวนมากจะปลอยไปตามอารมณ ปราศจาก

๖๔ พระพทธวรญาณ (มงคล วโรจโน), เกบเลกผสมนอย (กรงเทพ ฯ : วดประยรวงศาวาสวรวหาร

,๒๕๔๘), หนา ๑๔๗ – ๑๔๘.

๖๒

หลกยดเหน�ยวเหมอนสวะลอยไปตามน�า คอน�าข�นกข�นดวย น�าลงกลงดวย ตดอยท�ไหนกคางอยท�

น�น เปนการเรยนรหลกวชาท�เล�อนลอยปราศจากหางเสอคอสตประคบประครอง ดงน�นบางคร� ง

เร�องยงยากตางๆ ในการดาเนนชวตจงเกดข�นในชวตของคนเรา เชน การแกงแยงกน ทะเลาะเบาะ

แวงกน ดถกเหยยดหยามกน และอยารางกน เปนตน

๒. วชาทางธรรม (คดธรรม) หมายถง วชาท�เกดจากการเรยนร และเขาถงสจธรรมของ

ความจรงท�วา ทกๆ ส�งลวนไมเท�ยง เปนทกข และไมสามารถส�งการหรอบงคบบญชาได กลาวคอ

เม�อมลาภ กตองเส�อมลาภ เม�อมยศ กตองเส�อมยศ เม�อมสรรเสรญ กตองมนนทา เม�อมสข กตองม

ทกข สรปไดวา เม�อเกดมาแลวชวตเปนทกข หรอทางธรรมะเรยกวา “อปาทานขนธหาเปนตวทกข”

เม�อไดศกษาจนกระท�งเขาใจแลวนาไปปฏบต ปญญาทางธรรมหรอท�เรยกวา “วปสสนาปญญา” ก

จะเกดข�น และจะเปนผท�คนพบสภาวธรรมความจรงท�วา “สพเพ สงขารา อนจจา สพเพ สงขารา

ทกขา สพเพ ธมมา อนตตา” แปลวา “สงขารท�งปวงไมเท�ยง สงขารท�งปวงเปนทกข ธรรมท�งปวง

เปนอนตตา”

การเรยนรหลกธรรมแลวนาไปปฏบต เปนการดาเนนชวตโดยใชหลกธรรมในการควบคม

อารมณไว ไมใหออกนอกลนอกทาง เหมอนเรอท�มเคร�องบงคบด (หางเสอ) จะจอดจะแลนจะหลก

จะถอย ยอมทาไดดงใจหมายและปลอดภยทกประการ ฉะน�นในสภาพสงคมปจจบนน� ผท�มวชาทาง

ธรรมจะเปนผท�สามารถยอมรบความจรงในส�งท�เกดข�นไดมากกวาผท�ไมไดศกษาหรอปฏบตธรรม

เลย ความทกขใจท�เกดข�นถงจะม กยอมทกขและทรนทรายนอยกวาผ ท�ไมมความรทางธรรม การ

ตดสนปญหาชวตกยอมเปนไปดวยความรอบคอบมากกวา

หมายเหต : ความหมายท�ทางโลกมกใชกนตามตว อกษร “ว” น�น มาจาก คาวา “ว�งท�ไหน”

♣ อกษร “ง”

อกษร “ง” มาจาก คาวา “งาน” หมายถง ส� งท�ตองทาเพราะเปนหนาท� และเปนเคร�องมอ

สาหรบดารงชวต และงานน�นจะตองเปนงานท�ไมเกดโทษท�งตอตนเองและคนอ�น งานอนใดท�ทา

แลวเกดการค�งคาง ตกคาง ทบถมอย ทาไมสาเรจ ไมจดวาเปนงานตามตวอกษร “ง” หรองานท�ทา

แบบไมหยดหยอน มการทาอยตลอดเวลา แตหาบทสรปหรอความสาเรจของงานไมได น�นจดวา

เปนงานท�ไมเกดผล เปลาประโยชน แตถางานใดท�มการลงมอทาแลวสาเรจลลวงไปดวยด ไมมการ

ตดคางใดๆ ท�งยงเปนมลสาคญแหงความเจรญกาวหน◌าท�งชวตและทรพยสมบต พระพทธเจาทรง

ตรสวาเปนมงคลอนสงสด

คนท�จะประสบความสาเรจในหนาท�การงานไมวาจะประกอบอาชพอะไร จะตองเปนคนม

คณธรรมในตวเอง คณธรรมขอน�นคอคณธรรมในการทางานประกอบอาชพ ซ�งถอวาเปนคณเคร�อง

ใหประสบความสาเรจในการงานตางๆ เรยกวา “อทธบาทธรรม” ม ๔ ประการคอ

๑. ฉนทะ มความพอใจในการงานท�ทา ไมเปนคนเก�ยงงานเลอกงานใดทาไดท�งน�น

๖๓

๒. วรยะ มความเพยรพยายามไมทอถอยในการทางานหนกเอาเบาส ไมเกยจคานการงาน

๓. จตตะ มความต�งใจทางานเอาใจใสไมทอดท�งงาน

๔. วมงสา มความเขาใจ พจารณาเหตผลในการทางาน แยกแยะหารายละเอยดของงาน

คนท�มคณธรรมท�ง ๔ ประการน� เปนท�ต�งยอมไมทาใหงานค�งคาง จะทางานการใดกประสบ

ความสาเรจในการงานน�นๆ

แตคนท�มลกษณะตอไปน�จะทาใหงานค �งคาง คอคนเกยจคานทาการงาน มโทษ ๖ ประการ

คอ

๑. มกอางวา “หนาวนก” แลวไมทางาน

๒. มกอางวา “รอนนก” แลวไมทางาน

๓. มกอางวา “เวลาเยนแลว” แลวไมทางาน

๔. มกอางวา “ยงเชาอย” แลวไมทางาน

๕. มกอางวา “หวนก” แลวไมทางาน

๖. มกอางวา “กระหาย” แลวไมทางาน

ถงจะทางานกทาในลกษณะดงน�

๑. ทางานไมถกกาล เชนยงไมถงเวลาทากรอนในดวนไปทา แตพอถงเวลาทาจรง ๆ กลบ

ไมทา

๒. ทางานไมถกวธ ทาผดข�นตอน ผดลาดบ ผดหลกการ เปนตน

๓. ไมยอมทางาน เปนคนผดวนประกนพรงจะเขาหลกใน ๖ ขอขางตน คอเปนคนคอย

เก�ยงงานน�นน� หรอถอฤกษยามจนเกนเหตแลวไมยอมทางาน โดยปลอยเวลาใหเสยเปลา

คนท�ผดวนประกนพรง ท�งงานปลอยงาน ไมเอาใจฝกใฝในการงานยอมไมประสบ

ความสาเรจในการงานอยางแนนอน และเหตท�ทางานไมสาเรจ หรอการทางานของคนขาด

ประสทธภาพ สวนหน�งเพราะคนเราตกอยในหลมแหงอบายมข ๖ คอ

๑. ด�มน�าเมา คอชอบด�มเหลาเมาสรา แลวทาใหประสทธภาพการทางานลดลง

๒. เท�ยวกลางคน คอทาใหงวงเหงาหาวนอน ไมทางานไดเตมท� คอยแอบ

๓. ดการละเลนเปนนจ คอทาใหเสยเวลา ออนเพลยไมอยากทางาน

๔. เลนการพนน คอคนท�ตดการพนนจะทางานไมมประสทธภาพ เพราะใจไปฝกใฝอยก บ

การพนน

๕. คบคนช�วเปนมตร คอคนช�วยอมชกนาไปในทางท�ช�ว ทาใหการงานเสยหาย

๖. เกยจคานในการทางาน คอคนเราเม�อเกยจคานการงานแลวงานทกอยางยอมไมสาเรจ ทา

ใหงานตางๆ ค�งคาง

๖๔

รวมความวาการทางานในความหมายของพทธปรชญาน�นมอย ๒ แบบ คอ แบบท�เปน

มงคล คอแบบทาใหคนทาเจรญข�น กลาวคอมการทาด ทาเตม และทาสาเรจ และแบบท�ไมเปน

อปมงคล คอแบบท�ทาใหคนเส�อมเสยลงไป กลาวคอมการทาคาง ทาหยอน และทาเสย

หมายเหต : ความหมายท�ทางโลกมกใชกนตามตว อกษร “ง” น�น มาจาก คาวา “เงนเทาไร”

ปรศนาธรรมหมวดท�สบหา

ลกษณะของสามภรรยา ม ๔ ประการ

♣ สามปศาจกบภรรยาปศาจ

♣ สามปศาจกบภรรยาเทพธดา

♣ สามเทพบตรกบภรรยาปศาจ

♣ สามเทพบตรกบภรรยาเทพธดา

♣ สามปศาจกบภรรยาปศาจ

คาวา “สามปศาจกบภรรยาปศาจ” หมายถง การครองคอยดวยกนฉนสามภรรยา แตท�งค

เปนคนไมมศลธรรม มความตระหน�ถ�เหนยว ปากกลาวาราย เปนนกเลงการพนน นกเท�ยวราตร นก

ด�มสรายาเสพตด เปนคนเจาช และคบเพ�อนช�วเปนมตร

ลกษณะการครองคของสามปศาจและภรรยาปศาจ เปนการครองคแบบหาเร�องรอนๆ มา

เผาผลาญในบานเรอนของตนใหพนาศวอดวายอยเสมอ เรยกไดวา “เปนคบาป” หรอ “คเวรคกรรม”

เปนบพเพอาละวาด หาความสขไมได ขยนทะเลาะตบตกน เขาลกษณะท�วา “ผวดเมยรายตางสาย

ตางซด ลงศอกตอกหมดกนจาระหว�น ผเรอนตกใจหนไกลจากบาน สาปแชงใหมนระยาอปรย

ทามาหากนไมมวนเจรญ ไอพวกเพลดเพลนผวผเมยผ แมเปนลกพอแมกไมด เพราะพอแมมน

เปนผท�งท�ยงไมตาย” น�คอคเวรคกรรมท�สวมวญญาณปศาจดวยกนท�งค พรอมท�จะลางผลาญทาส�ง

ท�มอยแลวใหหมดไป ทาลายทกอยาง ท�งช�อเสยงวงศตระกลคณงามความด ทรพยสนเงนทองตางๆ

ทาลายหมด ผวกข� เหลาเมาวนยงค�า เมยกเปนโรคเหงา เลยหนไปเลนไพไมเอาไหนท�งค เปนสสาน

คนเปน จะหยากหยาขาดจากกนไมได เพราะอานาจเวรอานาจกรรมท�สรางรวมกนมา

♣ สามปศาจกบภรรยาเทพธดา

คาวา “สามปศาจกบภรรยาเทพธดา” หมายถง ฝายสามเปนผไมมศลธรรม มความตระหน�ถ�

เหนยว ปากกลาวาราย เปนนกเลงการพนน นกเท�ยวราตร นกด�มสรายาเสพตด เปนคนเจาช และคบ

เพ�อนช�วเปนมตร แตฝายภรรยามพฤตกรรมท�ตรงกนขามกบสาม ประพฤตตนมคณธรรมและม

คณสมบตดงเทพธดา

๖๕

คาวา “สามปศาจ” หมายถง ความช�วรายท�สงสถตอยในจตใจของบคคลผไดช�อวาเปนสาม

ส�งท�ช �วรายดงกลาว คอ มกเปนคนชอบเท�ยว ชอบเบ�ยวทางบาน การงานไมเอาไหน ชอบนอกใจ

ภรรยา เมาสราเปนประจา ซ� งส�งเหลาน�ทานเปรยบเหมอนปศาจ หรอผท�คอยหลอกหลอนและทา

รายใหไดรบความเดอดรอนตางๆ นานาๆ ซ�งผท�วาถามนสงสถตอยในจตใจของสามผใดแลว สาม

ของผน�นกจะกลายเปนสามประเภทท�วา

๑. สามผ คอสามท�คอยโกหกหลอกลวงภรรยา

๒. สามพาล คอสามท�คอยจบผดดดาและทบตภรรยา

๓. สามเผา คอสามท�ไมดแลความทกขสข ปลอยใหชวตภรรยาตกระกาลาบากตายท�งเปน

๔. สามผลาญ คอสามท�เอาเงนทองทรพยสมบตของภรรยาใหหมดไปในทางการพนนและ

อบายมขตางๆ

ปญหาท�พบอกปญหาหน�งในสงคมปจจบน สวนมากมาจากความไมซ�อตรงของสามท�มตอ

ภรรยา โดยการแอบไปมเมยนอย จงทาใหเกดปญหาความแตกแยกในครอบครว หรอทะเลาะเบาะ

แวงกน ดงคาท�วา “มเมยสองสมองแตก มเมยสามมามแตก มเมยส�ดแตก มเมยหาหนาแตก ม

เมยหกอกแตก มเมยเจดเสรจเลย”

คาวา “ภรรยาเทพธดา” หมายถง ความเพยบพรอมดงามอนเกดจากคณธรรมของหญงผเปน

ภรรยา กลาวคอเปนภรรยาประเภท ต�นกอน นอนทหลง เฝาฟงรบใช ประพฤตถกใจสาม และ พาท

นารก มความเมตตากรณา ใบหนาย�มแยมแจมใส แสดงใหเหนถงความหนกแนนนานบถอ นาคบ

คาสมาคม มคณธรรมน� าใจ ไมน�งดดาย ประพฤตบาเพญตนเปนประโยชนแกครอบครวและ

สวนรวมอยเสมอ และท�สาคญท�สดเธอมความรก ความเปนหวง และความเสยสละตอผเปนสาม

ถงแมวาสามจะเปนคนไมเอาถานกตาม เธอชวยประคบประครองชวตคและครอบครวใหผานพน

อปสรรคนานาประการ

♣ สามเทพบตรกบภรรยาปศาจ

คาวา “สามเทพบตรกบภรรยาปศาจ” หมายถง ฝายสามมพฤตกรรมท�ดมศลธรรม ไมม

ความตระหน�ถ�เหนยว ไมปากกลาวารายใสความใคร ไมตดการพนน ไมเท�ยวเตรเฮฮา ไมด�มสรายา

เสพตดทกประเภท ไมเปนคนเจาช และเท�ยวคบหากลยามตร สวนฝายภรรยามพฤตกรรมท�ตรงกน

ขามกบสาม ประพฤตตวดงปศาจรายสงอยในใจ

คาวา “สามเทพบตร” หมายถง สามท�คอยดแลเอาใจใสภรรยาและครอบครวใหมความสข

ประพฤตตนเปนประโยชนตอครอบครวและผอ�นเปนอาจณ เปนคนประเภทตนเองมดและโปรย

ปรายความดใหแกคนอ�นดวย เปรยบเหมอนน�าฝนมความชมเยนในตว และโปรยปรายความชมเยน

ใหแกส�งอ�นอก

๖๖

คาวา “ภรรยาปศาจ” หมายถง ภรรยาคอยสรางความมวหมองใหเกดแกตนและครอบครว

ไมปฏบตหนาท�ในความเปนภรรยาท�ด โดยมปกต ชอบเท�ยวสขสาราญ การบานไมคอยเปน ชอบ

เลนการพนน ชอบนอนกลางวนเปนนตย และ ชอบคดนอกใจ หรอเปนภรรยาประเภทท�วา

๑. ภรรยามอง คอภรรยาท�คอยจบผดผวอยตลอดเวลา ไมเคยมองในแงด

๒. ภรรยาเมยง คอภรรยาท�คอยๆ เดนเมยงๆ นนทาบานโนนบานน�ในเวลาท�สามไมอย

๓. ภรรยาเมา คอภรรยาท�ตดหวยตดกญชา ตดสราของเสพตดใหโทษตางๆ

๔. ภรรยามาร คอภรรยาท�นอกใจผว มรกซบซอนเลนช ตามผจญลางผลาญทรพยสมบต

ของครอบครวใหพนาศหมดไป

♣ สามเทพบตรกบภรรยาเทพธดา

คาวา “สามเทพบตรกบภรรยาเทพธดา” หมายถง ท�งฝายสามและฝายภรรยา มพฤตกรรมท�

ดมศลธรรม ไมมความตระหน�ถ�เหนยว ไมปากกลาวารายใสความใคร ไมตดการพนน ไมเท�ยวเตร

เฮฮา ไมด�มสรายาเสพตดทกประเภท ไมเปนคนเจาช และเท�ยวคบหากลยามตร ท�งสองฝายม

คณสมบตของเทพบตรและเทพธดา

สามภรรยาคน�ช�อวาเปนคสรางคสมอยางแทจรง เปนการครองคอยดวยกนแบบโอนออน

ผอนตาม และเอ�อเฟ� อซ� งกนและกน โบราณจงเปรยบไววา “สามดเหมอนลก (เช�อฟง) ภรรยาด

เหมอนแม (หวงใย)” สามดเหมอนลก คอรจกฟงเหตผลของผเปนภรรยาและรวมกนดาเนนกจกรรม

ตามเหตผลท�เหนวาถกและควรน�น สวนภรรยาดเหมอนแม คอมความหวงใยคอยดแลขาวปลา

อาหาร เส� อผาอาภรณ เกบกวาดบานชองใหเรยบรอย เหมอนดงคาท�วา “เม�อมคกจงรปรนนบต

และซ�อสตยสจรตจตนอบนอม อยาคดรายยายแยกทาแปลกปลอม หม�นนอบนอมเสนหาในกน

และกน” แตงตว และท�สาคญจะตองมคณธรรมในการอยรวมกน คอ ซ�อตรง จงรก หนกแนน

และ ใหเกยรตซ�งกนและกน

แตกอนคลนกอนามยโรงพยาบาลดจปจจบนไมม ตองลาบากในเร� องการครองเรอนมาก

ฉะน�น ภรรยาท�ดจะตองเกงครบ ๔ อยางคอ

๑. เกงครว คอเกงในเร�องการทาขาวปลาอาหาร

๒. เกงคลง คอไมเปนถงกนร�ว

๓. เกงชาง คอเกงเร�องเยบปกถกรอยยามเส� อผาขาดเยบปะเปน

๔. เกงหมอ คอยามลกเจบ สามเปนอะไร ตองรจกจดยาพยาบาล

อกอยางหน�งผหญงหรอผเปนภรรยาจาเปนอยางย�งท�จะตองเกงในเร� องอาหารการครว แม

ครวท�จะเปนแมช�นยอด ปรงอาหารเปนท�ถกใจของพอบานหรอคนท�งหลาย จะตองใสสตรเขาไป

ใหครบ ๔ ยอด คอ

๖๗

๑. ยอดหา อาหารท�นามาปรงเล�ยงกน ไดมาโดยสจรตมไดไปลกขโมยใครมา

๒. ยอดทา มฝมอปรงด ดงโบราณวา “เสนหปลายจวกผวรกจนตาย”

๓. ยอดคา เช�อเชญใหรบประทานอาหารดวยอาการย�มแยมแจมใส พดหวานขานเพราะ

มใชกระแทกแดกดน หากเปนเชนน�แมอาหารจะวเศษปานใดกกลนไมลง

๔. ยอดใจ ตอนรบดวยน�าใจอนดงาม มความเอ�อเฟ� อ

ผเปนสามกจะตองใชสตรในการครองคเชนเดยวกนคอ ยามลกเมยปวยไขตองเปนหมอยา

ยามลกเมยอยากรโชคชะตาตองเปนหมอด เกดคดความตอสตองเปนหมอความ และ ยามจะไดลก

งามตองเปนหมอตาแย และท�สาคญสาม ตองยกยองนบถอแมบานวาเปนภรรยา ตองไมดาดหม�น

ประมาท ไมลอานาจนอกใจมอบความเปนใหญ และ ใหเคร�องใชแตงตว

ปรศนาธรรมหมวดท�สบหก

ลกษณะการใชจายทรพยท�ถกตอง ๕ ประการ

♣ ฝากออมสน

♣ ฝงดนไว

♣ ใชหน�เกา

♣ ใหเขาก

♣ โยนสเหว

♣ ฝากออมสน

คาวา “ฝากออมสน” หมายถง การนาทรพยสนท�หามาไดสวนหน�งไปลงทนทากจการอยาง

ใดอยางหน�งเพ�อหารายไดเล�ยงชวตและครอบครว เปนการนาเงนไปตอเงน มความคดอยางแรงกลา

ท�จะสรางฐานะของตนเองและครอบครวใหม�นคงย�งๆ ข�นไป คณธรรมขอน�แสดงใหเหนวา คนย�งม

ย�งขยน ย�งดย�งทา เศรษฐสวนมากขยนกวาคนจนต�งหลายเทา พระอรหนตมความดเตมเป� ยมแลว แต

กยงสรางความดอยตลอดเวลา น� เปนการเปรยบเทยบใหเหนวา การทางานหรอทาหนาท�ของแตละ

คนน�นไมมเวลาหยดน�ง ถาหยดเม�อไรกมคาเหมอนกบคนท�ตายแลวเทาน�นเอง

พระพทธเจาไดตรสสอนถงคนท�จะมเ งนและสามารถเกบออมเงนไวไดน�นจะตองม

คณธรรมสาคญประจาใจ ๔ ประการ คอ

๑. อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหม�น คอมความขยน ตองส ไมทอแทในการทางาน

หาเล�ยงชพ ในการปฏบตหนาท�ตางๆ (ขยนหา)

๖๘

๒. อารกขสมปทา ถงพรอมดวยความรกษา คอรจกรกษาทรพยส� งของท�มอย หรอท�หามา

ไดใหอยคงทน และใชงานใหคมคาไมท�งๆ ขวางๆ (รกษาด)

๓. กลยาณมตตตา ความมเพ�อนท�ด คอรจกเลอกคบเพ�อน (มกลยาณมตร)

๔. สมชวตตา ความมชวตท�เหมาะสม คอรจกใชสอยทรพยสมบต กนอยพอเพยง ไม

ฟ มเฟอยเกนไป ไมฝดเคองเกนไป (เล� ยงชวตเหมาะสม)

คณธรรม ๔ ประการน� เรยกวา “ทฏฐธมมกตถประโยชน” เปนหวใจเศรษฐ (อ.อา.กะ.สะ.)

คอส�งท�จะนาใหผปฏบตตามมฐานะม�งค �งและม�นคงได มเงนเกบออมไวใชในครอบครวอยางไม

ตองลาบาก

เจาประคณสมเดจพระพทธโฆษาจารย (ฟ� น ชตนธโร ป.ธ. ๙) วดสามพระยา ทานเคยเขยน

สตรแกจนเอาไว มคาไพเราะอย ๒ คา ทานบอกวา “ถาเสยเกนไดใชเกนมอยางน�จนทกราย ถารบ

เกนจายไดเกนเสยอยางน�รวยทกคน” “เสยเกนได ใชเกนมอยางน�จน”

ทานเจาคณพระเทพประสทธคณ (มงคล วโรจโน)๖๕ วดประยรวงศาวาส เคยเทศนไวอยาง

ไพเราะนาฟงวา คนจะรวยหรอจะจนน�น ตองตรวจดวา ม ๓ รายไหม ชวตถามครบ ๓ ราย แลว

ละกรวยได รายท�วาน�นคอ

๑. รายรบ

๒. รายจาย

๓. รายเหลอ

ท�ง ๓ รายน� รบเทาไรทานวาไมสาคญ จายเทาไรกไมสาคญ สาคญท�เหลอ ถาเหลอแลวรวย

ได ดงเชนคากลอนสอนใจท�วา “อยากจะรวยตองหม�นขยนเขา อยากจะสวยแตงเอาตามสมย ถา

อยากสวยอยากรวยแตปากปาวๆ มนกฟาวสไปไมสาเรจเผดจผลเอย”๖๖

♣ ฝงดนไว

คาวา “ฝงดนไว” หมายถง การแบงเงนสวนหน�งไวทาประโยชนตอโลกท�เราอาศยอย ตอบ

แทนบญคณตอแผนดนเพ�อชาตบานเมอง สนบสนนสวนรวม สรางสรรคใหโลกนาอย เชน ชวย

ดานการศกษา การรกษาพยาบาล คนเจบคนปวย องคกรกศล มลนธ เอาไปเสยภาษอากรท�เขาจะเอา

ไปสรางสาธารณปโภค ประปา ไฟฟา โทรศพท ใหกาชาด ในทางพระพทธศาสนาจะคดในแนวทา

วตถทรพยไปเปนบญเพ�อผลในโลกน�และโลกหนา ฝงดนไวจงเหมอนเอาไปใหคนอ�นใชประโยชน

โดยเฉพาะพ�นแผนดนท�มบญคณตอเรา ใหเราเหยยบอาศยอย เปนการใชจายทรพยเพ�อสะสมกอง

เสบยงเอาไว เพ�อผลประโยชนจะเกดข�นในวนขางหนา เกดผลเชงความสข กลาวคอ การทาบญกศล

๖๕ ไดรบพระราชทานเล�อนสมณศกด� ท� พระพทธวรญาณ ๖๖ พระครววธธรรมโกศล (ชยวฒน ธมมวฑฒโน), อางแลว, หนา ๒๕๒ – ๒๕๓.

๖๙

เปนการฝากฝงไวกบพระพทธศาสนาโดยมพระสงฆเปนพยานหรอเปนเน�อนาบญรบเร�องเอาไว ผล

น�นจะตดตามตวไปหลงจากตาย การฝงทรพยไวในพระพทธศาสนา ม ๓ รปแบบ คอ

๑. ทาน หมายถง การใหส�งท�เปนประโยชนสขแกผรบ หรอใหส�งท�ควรใหแกคนท�ควรให

จาแนกออกเปน ๓ ประการยอย คอ

๑.๑ ทานมย คอบญท�สาเรจดวยการบรจาคทาน

การใหทานท�ได ช�อวาเปนการฝงทรพยไวในพระพทธศาสนาอยางแทจรงน�น

จะตองประกอบดวยคณลกษณะดงน�

๑) ใหทานโดยเคารพ หมายถง ใหแกผอ�นดวยความเตมใจ ไมใชใหเพราะเกรง

กลว หรอจาใจใหเพราะราคาญ และเวลาใหกมกรยาออนนอม ย�มแยมแจมใส เคารพในทานท�ตนให

น�น

๒) ใหทานโดยยาเกรง ดวยรวาผลของทานมจรง เพราะทกอยางเม�อสรางเหตยอม

ตองไดรบผล จงมการเลอกใหแตของดมประโยชน

๓) ใหทานดวยมอตนเอง เพราะการทาบญท�จะมกาลงใหผลอยางเตมท�จะตองม

การกระทา ๓ กาล เชนการใสบาตร บญเกดข�นถง ๓ คร�ง คอ

ก. ปพพเจตนา ไดแกเจตนาท�เกดกอนการกระทา เชน ต�งใจใสบาตร เปน

เจตนาท�เกดข�นต�งแตไปซ�อของมาเตรยมทากบขาวและเตรยมตวใสบาตร

ข. มญจเจตนา ไดแกเจตนาท�เกดข�นขณะกระทา คอขณะท�คอยพระเอา

กบขาวใสบาตร

ค. อปรเจตนา ไดแกเจตนาท�เกดข�นเม�อไดกระทาลงไปแลว คอเม�อใส

บาตรเสรจแลวกมการกรวดน�าแผเมตตาใหสรรพสตว เปนตน

๔) ใหทานโดยไมท�งขวาง เปนการทาอยางสม�าเสมอ แตตองไมเบยดเบยน

ตนเอง มนอยกทานอย ถงไมมเงนเรากสามารถเลอกทาบญกศลชนดอ�นๆ ได เพราะบญมหลายชนด

แตมชนดเดยวเทาน�นท�ตองใชปจจยและส�งของ คอการใหทาน

๕) ใหทานโดยเหนผลในอนาคต ผท�ใหทานน�น ตองเช�อวาสรางเหตแลวตองม

ผล ใหเพราะศรทธารวาการใหทานยอมเปนบญท�เกดข�นท�ตนเอง และผลของทานน�นมจรง ทาทาน

แลวไปสสคตไดจรง แมเกดเปนมนษยกจะเปนผท�ม�งค�งสมบรณดวยโภคทรพย

๑.๒ ปตตทานมย คอบญสาเรจดวยการอทศสวนกศลใหแกผอ�น (แผเมตตา)

การอทศสวนกศลน�นเปนการใหอยางหน� ง แตเปนการใหในส�งท�เปนนามธรรม

ซ�งตางกบทานท�สวนใหญเปนรปธรรม คอเงน วตถ ส� งของ เปนตน การแผเมตตาเปนการทาความด

และใหความรสกท�ดกบผอ�นดวยมเจตนาท�จะใหผอ�นไดบญน�นดวย

การอทศสวนกศลดวยการแผเมตตาน�นเปนการใหทางนามธรรม ย�งใหมาก ยอม

ไดมาก ถาเปรยบการทาบญแตละคร�งเปนการซ�อหนงสอมา ๑ เลม เรายอมเปนเจาของหนงสอเลม

๗๐

น�นโดยตรง เชนเดยวกน บญใครทา ใครได และถาเราหยบหนงสอเลมน�นข�นมาอาน เรายอมม

ความรเพ�มข�น การอานจงเปรยบไดกบการแผเมตตา ย�งอานมากกย�งจดจาไดมาก ย�งอานหลายคร� ง

ย�งแมนยาข�น การแผเมตตากเชนกน ย�งทามากยอมย�งไดบญมาก หรอถาเปรยบการทาบญแตละคร� ง

เปนการจดเทยน ผลบญท�เกดข�นกเปรยบเสมอนแสงจากเปลวเทยนน�น การท�เรานาเทยนของเราไป

ใหคนอ�นๆ จดตอกเปรยบไดกบการแผเมตตา แสงจากเปลวเทยนของเรากไมไดลดนอยลง แต

ในทางตรงกบขามย�งใหตอหลายๆ คร� ง ความสวางท�เกดจากเปลวเทยนท�มจานวนมากน�นยอมมมาก

ข�น เชนเดยวกน เม�อใดความมน� าใจและการใหเกดข�นในมวลมนษย เม�อน�นความงามและความ

สวางกยอมปรากฏข�นในโลกน�อยางแนนอน

๑.๓ ปตตานโมทนมย คอบญท�สาเรจดวยการอนโมทนาสวนบญ หรอดวยการช�น

ชม ยนดในกศลของผอ�น

ปตตานโมทนามย อาจจาแนกเปน ๒ ประเภท คอ

๑) ปตตานโมทนามยโดยตรง เชนเม�อมใครทาบญ และนาบญน�นมาบอกกลาวให

ทราบ นบเปนการอทศสวนกศลใหกบเราโดยตรง เรากมความช�นชมยนดกบเขา ขณะน�นเปน

ปตตานโมทนามยท�เกดข�นอยางสมบรณ

๒) ปตตานโมทนามยโดยอนโลม เชนเหนคนอ�นทาบญ แมเขาจะไมบอกกลาวให

เราทราบโดยตรง เรากมความช�นชมยนดไปกบการทาดของเขา

ปตตานโมทนามย เปนบญซ�งเม�อเกดข�นแลว จะขจดความอจฉารษยาในการทาด

ของผอ�น เพราะขณะน�นจตเกดความโสมนส จงไดบญมาก การอนโมทนาในการทาบญของผอ�น

ยอมแสดงวาเรามความช�นชมยนดในการกระทาเชนน�น เปนการสรางเหตใหเราไดมโอกาสท�จะทา

เชนน�นในชาตตอๆ ไป

๒. ศล หมายถง ขอบญญตท�กาหนดแนวทางการปฏบตเพ�อรกษากาย วาจา ใจ ใหเรยบรอย

จาแนกออกเปน ๓ ประการยอยคอ

๒.๑ สลมย คอบญท�สาเรจดวยการรกษาศล

ศลม ๔ ประเภท คอ

๑) ภกขศล ม ๒๒๗ สกขาบท

๒) ภกขณศล ม ๓๑๑ สกขาบท

๓) สามเณรศล ม ๑๐ สกขาบท

๔) คฤหสถศล คอศลของผครองเรอน มเบญจศล ซ�งม ๕ ขอ และอฐศล ซ� งม ๘

ขอ

สาหรบศลของผครองเรอนน�น โดยเฉพาะเบญจศล เปนการรกษาเจตนาท�จะ

ควบคมกาย และวาจาใหปกต คอไมทาบาป ดวยการละเวน ๕ ประการ คอ

๑) ปาณาตบาต คอ ละเวนจากการฆาสตว และเบยดเบยนสตว

๗๑

๒) อทนนาทาน คอ ละเวนจากการลกทรพย

๓) กาเมสมจฉาจาร คอ ละเวนจากการประพฤตผดในกาม

๔) มสาวาท คอ ละเวนจากการพดปด

๕) สราเมรยะ คอ ละเวนจากการเสพของมนเมา เพราะจะเปนท�มาของการผดศล

ในขอตางๆ

เบญจศลท�ง ๕ ขอน�จะเกดข�นไดกเพราะบคคลผน �นมเบญจธรรมประจาตว คอ

๑) เมตตา บคคลใดท�มเมตตายอมไมฆาหรอเบยดเบยนสตวดวยรดวาทกชวตยอม

มความรกตวกลวตายเชนเดยวกนกบเรา ทาใหไมผดศลในขอปาณาตบาต

๒) สมมาอาชพ คอประกอบอาชพท�สจรต มรายได รจกการใชจาย และท�สาคญ

รจกคาวาพอด และมหรโอตตปปะ ทาใหไมผดศลในขออทนนาทาน

๓) ความสารวมอนทรย คอสารวมตา ห จมก ล�น กาย และใจ ทาใหความใครใน

กามคณ คอ การตดในรป รส กล�น เสยง สมผสลดนอยลง เม�อความสารวมเกดข�น ความระมดระวง

ตวยอมม จะเปนเหตใหไมลวงเกนผอ�น

๔) สจจะ การพดความจรง เปนส�งท�ทาใหไมเกดการมสาวาท

๕) สต การรสกตว ซ� งเปนหวหนาฝายกศล ทาใหชวตไมประมาท เพราะรวาอะไร

ด อะไรช�ว ทาใหไมเกลอกกล�วกบส�งท�จะทาใหชวตตกต�า

๒.๒ อปจายนมย คอบญท�สาเรจดวยการออนนอมถอมตน

การออนนอมถอมตน หมายถง การมสมมาคารวะ ซ� งจาแนกการแสดงออกได ๓

ทาง คอ

๑) ออนนอมทางกาย หมายถง การแสดงออกของกรยามารยาทท�ออนโยน

เรยบรอย ละมนละไม ตอบคคลท�วไป ไมถอตวจนเกนงาม และไมลดตวตนเกนไป ทาใหพอดๆ

๒) ออนนอมทางวาจา หมายถง การแสดงออกของคาพด คอพดหวานขานเพราะ

ไพเราะและสภาพ ไมหยาบกระดาง ไมสอเสยด ไมเพอเจอ ไมพดโออวดยกตว ไมพดลบหลหรอด

ถกผอ�น และไมกลาวเยาะเยยซ� าเตมผท�พลาดถลา

๓) ออนนอมทางใจ หมายถง ความมใจนอบนอม ละมนละมอม ถอมตน อนเปน

จตใจท�ด ซ� งจะเปนตวการผลกดนใหเกดการแสดงออกของความออนนอมทางกาย และวาจา

บคคลท�ควรเคารพนบนอบม ๓ ประเภท คอ

๑) คณวฒบคคล ไดแก ผท�เปนผใหญดวยอานาจแหงศล สมาธ และปญญา

๒) วยวฒบคคล ไดแก ผท�เปนผใหญดวยอานาจแหงอาย

๓) ชาตวฒบคคล ไดแก ผท�เปนผใหญดวยอานาจแหงชาตตระกลหรอวงศตระกล

เชน พระราชา หรอพระมหากษตรย เปนตน

๗๒

๒.๓ เวยยาวจจมย คอบญท�สาเรจดวยการชวยเหลอกจการงานท�ชอบ

การชวยเหลอกจกรงานท�ชอบ หมายถง การชวยเหลอการงานท�ไมเปนโทษ เชน

การชวยเหลอทาการงานใหกบ บดา มารดา ครอาจารย ญาตพ�นอง เพ�อนฝง และแมกระท�งบคคล

ท�วไปท�เราไมรจกคนเคย การชวยเหลอผอ�นใหไดรบความสะดวกสบาย โดยท�การงานน�นไมเปน

โทษเชนน� ถอเปนบญเพราะขจดความเหนแกตวออกไป

การชวยเหลอเพ�อใหผ อ�นไดรบความสะดวกสบายยอมทาใหชาตตอๆ ไปของผ

ปฏบตตามคณธรรมขอน�ไดรบความสะดวกสบาย มความเปนอยท�ด ยอมเกดความสขกายสบายใจ

มมตรสหายท�คอยใหความชวยเหลอ และท�สาคญ ตาแหนงหนาท�ยอมมมาไดเพราะการทางาน เม�อ

อดตชาตเราไดชวยเหลอกจการงานโดยไมมความเหนแกตวอนเปนกเลสเขารวม ปจจบนเราจงม

การงานทา มตาแหนงหนาท�การงานสง

๓. ภาวนา หมายถง การทากศลอนประเสรฐใหเกดข�นในจตใจโดยทาบอยๆ กศลน�นยอม

เจรญข�น จาแนกออกเปน ๓ ประการยอยคอ

๓.๑ ภาวนามย คอบญท�สาเรจดวยการภาวนา

ภาวนามย เปนการปฏบตโดยทาจตใหมปญญา รแจงตามสภาวธรรมของความจรง

ในส�งท�เกดข�น ซ�งเรยกวา “วปสสนาปญญา” ม ๓ ระดบ คอ

๑) สตมยปญญา เปนปญญาท�เกดจากการเรยนรวาชวตเปนทกข ทกขเปนส�งท�มอย

จรง แตไมมใครกาหนดร กเพราะความโงและหลงผดดวยความวปลาสวาชวตเปนของด มความสข

เท�ยง และมตวตน ชวตจงตองวกวนอยในสงสารวฏอยางไมมวนจบส�น ผท�จะเจรญวปสสนาปญญา

ตองศกษาเพ�อใหรความจรงวา ชวตคอรปนามขนธ ๕ ความโงท�ทาใหเราเขาไมถงความจรงน�น เกด

จากอายตนะ คอ ตา ห จมก ล�น กาย และใจ ซ� งเปนทางทาใหเกดกเลส ดงน�น การเจรญวปสสนา

ปญญาจงตองใชความจรงอนเปนปรมตถมากาหนดในอารมณปจจบนอยางแยบคายดวย “โยนโส

มนสการ” ซ�งโดยสรปกคอการกาหนดร รป และนาม น�นเอง

๒) จนตามยปญญา เปนปญญาท�เกดข�นเม�อนาความรจากปญญาขอแรกไปกาหนด

ไดเทาทนในอารมณของความเปนจรงวา เปนรปอะไร นามอะไร ซ�งเปนการเขาไปกาหนดรอรยสจ

๔ โดยเฉพาะการกาหนดรทกข เพ◌◌อละสมทยอนเปนส�งท�พระพทธองคทรงมพระพทธประสงค

ใหทกคนไดปฏบต เพ�อแจงในนโรธ ดวยการดาเนนตามมรรค อนมองคแปด คอ ศล สมาธ และ

ปญญาน�นเอง

๓) ภาวนามยปญญา เปนปญญาท�เกดข�นดวยวปสสนาญาณ ทาใหรแจงในความ

เปนจรงท�พระพทธองคทรงตรสสอนวา “สพเพ สงขารา อนจจา สพเพ สงขารา ทกขา สพเพ ธมมา

อนตตา” ซ�งเปนปญญาท�เกดข�นจากการเขาอรยสจ ๔ อยางแทจรง

๓.๒ ธมมสสวนมย คอบญท�สาเรจดวยการฟงธรรม

๗๓

การฟงธรรม หมายถง การฟงความจรงเพ�อใหรเหต รปจจยใหตรงกน จะไดม

ความเหนถกตอง และเม�อมความเหนถกกจะมปญญา เปนการยกระดบจตใหสงข�น เพราะเม�อฟง

ธรรมแลวนาหลกธรรมเหลาน�นมาปฏบต จะทาใหเปนคนมคณธรรม และปรบระดบคณธรรมท�ม

อยใหสงข�น

การฟงธรรมม ๒ ประเภท คอ

๑) การฟงธรรมเพ�อใหคนท�งหลายช�นชมวาเปนผมศรทธา มอานสงสนอย เพราะ

เจอดวยกเลส

๒) การฟงธรรมเพ�อเพ�มพนสตปญญา รจกบาปบญคณโทษ จตใจเบกบานแจมใส

เลกละความเคยชนท�เปนโทษเสยได การฟงธรรมเชนน�มอานสงสมาก เพราะทาใหกเลสเบาบางลง

๓.๓ ธมมเทสนามย คอบญท�สาเรจดวยการแสดงธรรม

การแสดงธรรม คอ การนาหลกธรรมของพระพทธเจาไปช� แจงใหบคคลอ�นเกด

ความร ความเขาใจในเหตและผล ไมจาเปนจะตองแสดงธรรมแบบปาฐกถา หรอการแสดงเทศนา

เทาน�น การเสวนาธรรม การใหขอคดเพ◌◌อเตอนสตแกเพ�อนท�กาลงประสบปญหา หรอการพดคย

สจธรรม ลวนเปนการแสดงธรรมท�งส�น

หลกในการแสดงธรรมม ๕ ประการ คอ

๑) แสดงธรรมไปโดยลาดบ คอจากงายไปหายากเปนไปตามลาดบ ไมวกวนขาม

ข�นตอน

๒) แสดงธรรมมเหตมผล เขาใจงาย โดยมตวอยางประกอบ

๓) แสดงธรรมดวยความหวงดกบผฟงอยางจรงใจ ดวยความเมตตาและกรณา

ตองการท�จะใหเกดประโยชนแกผฟงมากท�สด

๔) ไมแสดงธรรม เพราะเหนแก ลาภสกการะ หรอคาสรรเสรญเยนยอ

๕) ไมแสดงธรรมกระทบตนและกระทบผอ�น คอไมพดโออวดตนเอง และไมพด

ทบถมคนอ�น หรอลวงเกนสทธ� ของผอ�น

การแสดงธรรมเปนกศลวจกรรม คอไมพดปด ไมพดเพอเจอ ไมพดสอเสยด และ

ไมพดคาหยาบ ผลของอกศลกรรมเหลาน�นจงไมเกดข�นท�ตน ทาใหคนไววางใจ แมบตรบรวารกเช�อ

ฟง และการแสดงธรรมบอยๆ ยอมทาใหผน�นมความจาด

♣ ใชหน�เกา

คาวา “ใชหน�เกา” หมายถง การชดใชหน� ชวตท�เกดจากเลอดเน�อของพอแมผใหกาเนด ซ� ง

ถอวาเปนหน� รายใหญและสาคญท�สดของลกๆ เพราะทานท�งสองไดใหยอดของทรพยคอชวต

เลอดเน�อตลอดถงการเล�ยงด ใหการศกษาเลาเรยน เปนตน เม�อมโอกาสพงจดการชาระหน� ดวยวธ

กตญ�กตเวท ตอบแทนพระคณความดของทาน ดวยการเล� ยงดทานท�งกายและใจ อยาปลอยให

๗๔

ทานอดอยากลาบากกายใจยามแกชรา พงแบงเบาภาระดวยการชวยเหลอกจการงานของทาน รกษา

วงศดารงตระกลไว ประพฤตปฏบตตนอยในศลธรรมใหทานวางใจ เพ�อท�ทานจะไดมอบมรดกให

ครอบครองภายในภาคหนา ยามทานเจบไขไมน�งดดายตองเยยวยารกษา หากทานส�นชวตไปตอง

จดการงานศพใหสมเกยรตหรอสมฐานะท�ทานเคยไดสรางไวเม�อยงมชวตอย

การใชหน� เกาหรอหน� ชวตน�นบวาสาคญตอลกมาก เพราะต�งแตลกเร� มถอกาเนดเปนจด

เลกๆ ในทองของแมตองอาศยเลอดเน�อของแมเปนอาหาร ตองอาศยทองของแมเปนท�อยอาศยให

เกดมาลมตาดโลก มชวตอยในโลกมาจนทกวนน� ไดเพราะพอแมเปนผใหชวต ใหอาหาร ใหท�อย

อาศย ใหทกอยางแกลกแตบางคร� งลกๆ กไมเคยมความรสกวาทานท�งสองไดใหชวตตนมา และไม

เคยคดวาวนเกดของตนน�นเปนวนท�แมมความเจบปวดท�สด แตแมกมปตยนดท�จะไดเหนหนาลก

และพรอมท�จะทาทกส�งทกอยางเพ�อลกนบต �งแตวนท�ลกเกด แตแมกมปตยนดท�จะไดเหนหนาลก

และพรอมท�จะทาทกส�งทกอยางเพ�อลกนบต �งแตวนท�ลกเกด เม�อเปนเชนน� พอแมจงไดช�อวาเปน

หน�รายใหญและสาคญท�สดของลกๆ เพราะทานไดสรางคณอนย�งใหญท�ไมมใครในโลกจะสราง

ไดเสมอเหมอนกบทานเลย

ประเทศจนไดรบยกยองวาผคนหนกไปในเร�องกตญ� อนสาวรยตวอยางของคนกตญ�ม

อยท�วไป หนงสอตาราตางๆ กลาวถงเ ร� องกตญ�มอยมากมาย อยางเชนเร� องท�จะเลาตอไปน� ก

เก�ยวกบลกยอดกตญ� ช�อวา “เมงจง”

เมงจงเปนลกชายคนเดยวของครอบครว พอเขาตายไปต�งแตเขายงเลกๆ ตอนน� เขามอายได

๑๕ ป แมเขาชรามากแลว แลวกข�โรค เจบออดๆ แอดๆ เมงจงเปนลกกตญ� เขาเฝาปฏบตแมอยาง

ใกลชด หงหาอาหารใหแมกน นวดใหแมยามปวดเม�อย พดใหแมยามท�รอน เวลาโรงเรยนหยดพกก

รบมาดแม วนหน�งเขาไดยนแมละเมอวาอยากจะกนแกงหนอไม เมงจงจงรบฉวยเสยมเขาปา เพ�อ

หาหนอไม แตหาหนอไมเทาไรๆ กไมพบ เพราะเปนชวงหนาแลง ถงกบออนอกออนใจ ผลสดทาย

กเขาไปกราบไหวท�กอไผพรอมกบออนวอนขอรองตอเทพารกษ ดวยอานภาพแหงความกตญ� จง

ทาใหรกขเทวดาสงสาร ไดเนรมตหนอไมใหโผลข�นมา ๑ หนอ เมงจงดใจรบขดเอามาตมแกงใหแม

กน ดวยแกงหนอไมม�อน�น ทาใหแมของเขาหายวนหายคนรางกายเปลงปล�งแขงแรง คนท�ดใจท�สด

กคอเมงจง และเขาไดกลายเปนตนแบบของความกตญ�กตเวท ๖๗ ตอพอแมหรอผท�มอปการคณ ท�

อนชนรนหลงควรจะศกษาเพ�อเปนแบบอยางหรอคตสอนใจในเร�องความกตญ�

ในทางพระพทธศาสนาถอวา การใชหน� เกาเปนหนาท�ทางศลธรรม และเปนหนาท�ท�มความ

ผกพนกนทางดานจตใจ ความรสกท�ดงามตอกน แตขณะเดยวกนกไมมความผกพนใดๆ ตอกนดาน

กฎหมาย กลาวคอ ถงจะไมชาระหน�น�น กฎหมายกทาอะไรไมได คออกฝายหน�งไมอาจใชอานาจ

ทางกฎหมายมาชาระหน�น�นได แตความรสกผดชอบ ความรสกละอายตอบาป การรถงหนาท�ทางใจ

๖๗ พระพทธวรญาณ (มงคล วโรจโน), อางแลว, หนา ๑๑๕.

๗๕

ของฝายท�ถกผกพนยงเรยกรองอยในใจ เพ�อใหการสงใชทรพยสนตามหนาท�บางอยางน�น เม�อม

หนาท�เรยกรองอยดงน� ความในใจของผใชหน� มใชวาจะใชกได ไมใชกได แตตามหนาท�ท�รสกอย

ในใจ ยอมจะตองเรยกรองใหใชหน�คน เพราะหน�ดงกลาวเกดจากความรสกท�ผกพนกนระหวาง

เจาหน� (พอแม) กบลกหน� (ลก) ซ� งเปนหนาท�ท�ลกทกคนจะตองชดใชโดยการแบงทรพยสนเงนทอง

ท�หามาไดสวนหน�งเล�ยงดพอแม

♣ ใหเขาก

คาวา “ใหเขาก” หมายถง การใชจายทรพยเพ�อสรางลกหน�รายใหม เปนการสรางความสม

ดลยภาพในครอบครว กลาวคอพอแมมหนาท�จะตองใชจายทรพยสวนหน�งท�หามาไดเพ�อเล� ยงดลก

ของตนใหมอาหารการกน ใหมเคร�องนงหม ท�อยอาศย ใชเพ�อบาบดโรคภย สงเสยใหมการศกษา

และมอบทรพยใหในบางโอกาสในชวงท�เขาไมสามารถจะชวยเหลอตนเองได ใหลกไดรบความสข

สบายตามสมควรแกฐานะ และเม�อลกโตข�นมหนาท�การงานทาพอท�จะชวยเหลอตนเองไดแลว กให

เปนหนาท�ของลกท�จะตอบแทนโดยการเล�ยงดตนใหไดรบความสขสบายเชนเดยวกน การเจยดเงน

สวนหน�งไวเล� ยงทายาทท�เปนบตรหลานของตนน�น ถอวาเปนการลงทนสรางฐานสรางทายาท

เพ�อใหเขาพฒนาเตบใหญ รท�งทางโลกและทางธรรม แลวเขากจะมาตอบแทนเล� ยงตนยามแกเฒา

ชรา น�นคอการเอาเงนไปใหเขากอน แลวเขาจะใชคนในภายหลงน�นเอง

อนท�จรง การเล� ยงดลกน�น เปนหนาท�ทางธรรมชาตของพอแม กลาวคอธรรมชาตของผเปน

พอแมน�นจะรก หวง และหวงลกโดยสภาวะของจต ไมวาคนหรอสตวกจะมธรรมชาตคลายๆ กน

คอปรารถนาใหลกมความสขท�งทางจตภาพและกายภาพ ปกปองรกษาคมครองทกวถทางท�จะใหลก

ปลอดภยจากส�งรายท�งปวง ดวยเหตน� ในทางพระพทธศาสนาจงยกใหพอแมเปนอาหเนยยะ คอเปน

พระอรหนต๖๘ของลก เปนบอบญของลกท�ลกจะไดเทดทนบชาสกการะ เพ�อเปนสรมงคล เรยกกน

งายๆ วา เปนปชนยบคคล

ดวยธรรมชาตท�เกดจากความรก ความหวง และความหวงอยางแทจรงของพอแมน� ทาให

ทานท�งสองไดช�อวาเปนยอดนกเสยสละเพ�อลกอยางแทจรง แมแตชวตของตนกยอมสละได ดงเร�อง

ความรกของแมคนหน�งท�มตอลกของเธอ เร� องน� เกดข�นในขณะท�เธอไปจายตลาด สามออกไป

ทางาน ใหลกเลกๆ สองคนอยบาน ใสกญแจบานไว เพราะกลวลกจะออกมาว�งเลนนอกบานอนจะ

กอใหเกดอนตราย ขณะท�เธอสาละวนอยกบการจายตลาดน�นเอง กไดยนเสยงคนตะโกนอยาง

โกลาหลอ�อองวา ไฟไหมๆ เธอตกใจเหลยวไปดทางบาน ปรากฏวาไฟไหมในหมบานของเธอ พอ

นกถงลกเทาน�นเอง มอเทาออนรบว�งกลบบานทนท เหนไฟกาลงโหมไหมบานของเธออย จงรบเขา

๖๘ พระอรหนตม ๒ ประเภท คอพระอรหนตของลก คอพอแม ยงมกเลสอย กบพระอหรนตของโลก คอ

พระอรยะท�กาจดกเลสไดส�นเชง

๗๖

ไปในบานเพ�อจะชวยลก พรอมกบเรยกลกแม ลกแม ไมขาดปาก ชายหนมสองคนเขาไปยดแขนไว

แตเธอสลดหลดโผเขาไปในกองไฟทนใดน�นเอง สายตาทกคท�มาดไฟไหม บางคนถงกบเปนลม

บางคนกหล �งน�าตา เพราะภาพท�ปรากฏอยในกองเพลงน�นมนเปนภาพท�แสนจะสะเทอนใจ น�นคอ

แมกบลกกอดกนตาย ตวดาเปนตะโกอยในกองเพลงน�นเอง น�เปนตวอยางหน�งท�แสดงใหเหนวา

ความรกของพอแม (โดยเฉพาะผเปนแม) ท�มตอลกน�นมากมายเหลอคณานบ ใหไดแมแตชวตของ

ตน จะปวยกลาวไปใยถงทรพยสนเงนทองของนอกกายเลา ฉะน�นทนท�พอแมใหลกกยมไปกอน

โดยการเล�ยงดสงเสรมทกอยาง จนลกเตบใหญไดด จงเปนหน�ทนท�ย�งใหญท�ลกๆ จะตองตอบแทน

ทาน ♣ ท�งลงเหว

คาวา “ท�งลงเหว” หมายถง การเกบเงนท�หามาไดสวนหน�งเพ�อเปนการใชจายในลกษณะท�

มองเหนประโยชนปจจบน เพ�อเอาไวใชไวกนในชวตประจาวน ใหกบตวเองและครอบครว การ

ตอนรบขบสแขกผมาเยอน โดยเนนคณคาแทไมหลงตอคณคาเทยม เนนประโยชนสง ประหยดสด

ตามหลกความพอเพยง ความพอด ไมสรยสรายและไมตระหน�ถ�เหนยว ซ�งตองจายไปเร�อยๆ ต�งแต

เลกจนโตจะตองมการจายไปทกๆ วน เสมอนดงท�งลงเหวไปไมมวนท�จะเตมและไมมวนจะได

กลบคนมา

ตามหลกปรศนาธรรมขอน� ตรงกบหลกธรรมทางพระพทธศาสนาขอวา “สมชวตา” คอ

การเล� ยงชวตตามสมควรแกกาลงทรพยท�หามาได เม�อหาทรพยไดแลว ตองกนตองใช แตตองกน

ตองใชอยางประหยด ไมใหฝดเคองจนเกนไป ไมใหฟ มเฟอยจนเกนเหต เรยกวา เดนสายกลางตาม

หลกมชฌมาปฏปทา โดยใหพจารณาวาส�งไหนควรจายส�งไหนไมควรจาย จายในส� งท�จาเปน ทาง

พระเรยกวาปจจยส� คอท�อยอาศย ขาวปลาอาหาร เคร� องนงหม ยารกษาโรค ปจจยท�งส� น� เปนส�งท�

จาเปนขาดเสยไมได

ปจจบนเกดมะเรงรายในสงคมไทย คอการใชของเงนผอน หรอใชส� งท�ไมควรจะใช

หรอไมมความจาเปนตองใช แตเพราะเหนวา เพ�อนบานเขามหรอเขาใช กอยากจะไดหรออยากจะม

กบเขาบาง เพราะเกรงวาจะนอยหนาคนอ�นเขา กจาตองมตองใชตามเขาไป ทาใหเกดหน� สนจนบาง

รายตองทาลายชวตเพ�อหนหน� สน หรอบางรายตองกลายเปนโจรเพ�อหาเงนมาใชหน� สนจนตองถก

จบเขาคกเขาตะรางชดใชความอยากไดอยากมของตนกมมากในสงคม ฉะน�น การนาหลกปรศนา

ธรรมขอน�มาเปนหลกในการดาเนนชวต จะทาใหชวตเกดความสมดลในการครองชพ ซ� งกตรงกบ

หลกเศรฐกจพอเพยงของในหลวงน�นเอง

๗๗

ปรศนาธรรมหมวดท�สบเจด

♣ ส�คนหาม

♣ สามคนหาย

♣ สองคนตาย

♣ หน�งคนกระโดดข�โรง

♣ สองคนถอธงออกหนา

♣ ส�คนหาม

คาวา “ส�คนหาม” หมายถง ธาต◌ ๔ คอ ดน น� า ลม และไฟ ซ�งเปนส� งท�ทรงรางกายของ

คนเราใหต�งอยไดตามปกตโดยท�วไป ถาขาดธาตใดธาตหน�งไปรางกายกจะดารงอยอยางปกตไมได

กลาวคอ ชวตและไออนกจะสลายไปพรอมกบการแยกออกจากกนของธาตท�ง ๔ ซ� งลกษณะน� เอง

เราเรยกกนวา “ตาย” คอธาตท�ง ๔ ขาดความสามคคแยกทางกนไป เสมอนดงคนท�ง ๔ หามรปธรรม

แหงรางกายเอาไวใหดาเนนไปอยางปกต จะขาดคนใดคนหน�งไมได

ปกตในรางกายของคนเราจะประกอบไปดวยธาตท�ง ๔ ซ�งเปนวตถอนเปนท�ต�งมลฐานของ

ส�งท�งปวง โดยท�ธาตเหลาน�จะตองอยในสภาวะท�สมดลกน ทางานประสานกนดวยด ถาฝายหน�ง

ฝายใดผดปกต หรอเกเรไมใหความรวมมอ หรอหนหายไปจากรางกายแลว รางกายกดารงอยไมได

ซ� งภาษาชาวบานเรยกวา “ตาย” ธาตท�ง ๔ ประกอบดวย

๑. ธาตดน หมายถง ส�งท�มลกษณะขนแขงในรางกาย ประกอบไปดวย เอน กระดก เย�อใน

กระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม และอาหารเกา เปนตน

๒. ธาตน�า หมายถง ส�งท�มลกษณะเหลวๆ เอบอาบ ไหลไปมาในรางกาย ประกอบไปดวย

น�าด น�าเสลด น�าเหลอง น�าเลอด น�าเหง�อ น�ามนขน น�าตา น�ามนเหลว น�าลาย น�ามก น�ามนไข

ขอ และน�ามตร เปนตน

๓. ธาตไฟ หมายถง ส� งท�มลกษณะใหความอบอนในรางกาย ประกอบไปดวย ไฟทาให

รางกายอน ไฟทาใหรางกายทรดโทรม ไฟชวยเผาอาหารใหยอย ไฟทาความกระวนกระวาย เปนตน

๔. ธาตลม หมายถง ส� งท�มลกษณะพดไปมาอยในรางกาย ประกอบไปดวย ลมพดข� น

ขางบน (ทาใหมนงง) ลมพดลงขางลาง (ทาใหระบายผายลม) ลมในทอง (ทาใหปวดเจบทองข�น

ทองเฟอ) ลมในลาไส (ทาใหคล�นเหยนอาเจยน) ลมพดไปตามตว (ทาใหกายเบาออนละมนละไม

ขบไลเลอดและโอชาของอาหารท�บรโภคเขาไปใหกระจายซมซาบไปท�วสรรพรางกาย) ลมระบาย

หายใจเขาออก (ทาใหชวตของสตวดารงอยได)

๗๘

ธาตท�ง ๔ น� เปนโครงรางหรอเรอนรางท�อาศยของเวทนา สญญา สงขาร และจตท�มอานาจ

บญชาการในความคดตางๆ ธรรมชาตของธาต ๔ น�จะไมมความรบรอะไรเลย มสภาพเหมอนเรอน

ท�มคนอาศย ถงเรอนจะผพงอยางไร ตวเรอนกไมมความทกขแตประการใด แตเจาของเรอนคอคนท�

อาศยอยในเรอนน�นเองเปนผรบรทกข ธาต ๔ ท�เปรยบเสมอนเปนเรอนรางของจตและอปกรณ

ตางๆ ท�กลาวมาแลวน�กเชนเดยวกน ความรสกสขทกขของรางกายท�ถกสรางข�นดวยธาต ๔ จะไมร

เร�องเลย เชนในกรณท�จตไมรบรอาการของรางกายบางขณะ เชน เวลานอนหลบ จตจะสงบจาก

อารมณภายนอก ตอนน�นจตจะไมรบรเร�องใดๆ ใครจะมาดา นนทาใหไดยน แมจะพดจนใกล

รางกายกเฉยไมรบร หรอเม�อจตออกจากรางกาย (ตาย) ใครจะมาทาอะไร จะดา จะเอามดมาฟน

หรอจะเอารางกายไปเผาไฟ กายกไมรบรเร� องใดๆ ท�งส�น ความสขความทกขท�ปรากฏออกมา จง

เปนอาการของจตเทาน�น ดวยเหตน� พระพทธองคจงทรงตรสสอนใหรความเปนจรงเก�ยวกบเร� อง

ของรางกาย เม�อรความเปนจรงดงกลาวแลว จะไดไมหลงผดยดม�นถอม�นมวเมาในรางกายจนเกน

ควร และเปนเหตใหถอนความรสกวาเปนเราเปนของเราไดงายข�น

♣ สามคนหาย

คาวา “สามคนหาย” หมายถง วยท�ง ๓ คอ ปฐมวย (วยเดก) มชฌมวย (วยกลางคนหรอวย

ผใหญ) และปจฉมวย (วยชรา) ในขณะท�ชวตดาเนนไปตามวยตางๆ กจะหายไปเร�อยๆ กลาวคอจาก

ปฐมวยคอวยเดกกหายไปเปนมชฌมวยคอวยผใหญ เม�อวยผใหญหมดไปปจฉมวยกเขามาแทนท�

และลาดบสดทายวยท�ง ๓ กหายไปจากโลกน�

คาวา “วย” เปนคาภาษาบาล แปลวา “ความเส�อมโทรมของรางกายตลอดท�งสงขารท�งปวง”

หรออกนยหน�ง ทานเปรยบวยของคนเราเหมอนกบกาลเวลาท�คอนขางจะไวมากจนเราเองแทบจะ

ตามไมทน อยางเชนวยของเดกและหนมสาวซ�งอยในชวงปฐมวย สวนมากคนท�อยในวยน� จะรสก

เพลดเพลนกบวยของตน แลวทาใหเกดความประมาทมวเมาในการดาเนนชวต หลายคนดาเนนชวต

ผดพลาดเพราะความประมาทในวยน� มารสกตวอกทกเขาสมชฌมวยแลว และพอจะรตววาเขาส

ปจฉมวยกแทบจะสายเกนไป เพราะรางกายแปรสภาพเปนส�งผพงใชการอะไรกไมคอยได จะทา

อะไรกลาบากงกๆ งนๆ ไมเหมอนกบตอนท�อยในชวงปฐมวยและมชฌมวย

เม�อเปนเชนน�ปราชญผสอนธรรม จงพยายามสอนใหคนเราสรางคณประโยชนใหกบตวเอง

และสงคมใหไดมากท�สดเทาท�จะมากไดตามวยท�ง ๓ ดงน�

๑. ปฐมวย คอวยท�นบต�งแตแรกเกดจนถงอาย ๒๕ ป ใหรบเรงศกษาหาความรใสตว

๒. มชฌมวย คอวยท�นบต�งแตอาย ๒๖ – ๕๐ ป ใหรบเรงการกอสรางตวและสรางฐานะให

เปนปรกแผนเปนหลกฐาน

๓. ปจฉมวย คอวยท�นบต�งแตอาย ๕๑ ข�นไปจนถงแกเฒาชรา ใหรบเรงสรางคณงามความด

คอทาบญไว เพ�อเปนเสบยงเคร�องเดนทางตอไปในปรโลก (โลกใหม) ของตน

๗๙

ผท�ไมสรางประโยชนตามวยของตน ยอมเสยใจและเสยดายเม�อผานพนจากวยน�นๆ ไปแลว

เชน เปนเดกไมสนใจในการศกษา เม�อเตบโตข�นไมมวชาความรเปนเคร�องเล� ยงชวต ยามท�มกาลง

ไมรบเรงสรางฐานะ เม�อหมดกาลงแลวยอมกลายเปนคนอนาถา คอไมมท�พ�ง ถงวยใกลตายควร

รบเรงทาบญ แตกลบประมาทมวเมาในเร� องอ�นๆ เสย จะตองโศกเศราสงสารตวเองเม�อจวนจะ

ส�นใจ จะหวนระลกถงกาลเวลาท�ผานมายอมไรประโยชน

ฉะน�น เม�อรตววา วยท�ง ๓ ตกอยในสภาพ เกดข�น ต�งอย ดบไป เราควรต�งจตสานกวา “เกด

ท�งทตองทาดใหได ตายท�งทตองเอาดฝากไว” น�นเปนกาไรชวต ดงทานผรลขตเปนคากลอนสอนใจ

ไววา “มาใหดมธรรมประจาจต ดจะตดตอต�งเม�อยงอย ไปใหดมธรรมชวยค�าช ดจะอยแบงภาคเม�อ

จากเอย” เกดมาแลวตายคร� งเดยว เกดเปนเหต ตายเปนผล ถาตายไมดจะขอแกตวอกไมได ฉะน�น

ถาจะตายกควรตายด คอรบเรงทาความดไวแตเม�อยงไมตาย เม◌◌อมคณความดในตวแลว ตายก

เหมอนเปน เหมนกเหมอนหอม เรยกวา ถงจะตายกช�อวา ตายด สรปอกทวา “เกดมาดเพราะมบญ

อยดอยางมคณ ไปดเพราะมทน” จงจะไดช�อวาเปนอยแบบไมขาดทนชวต

♣ สองคนตาย

คาวา “สองคนตาย” หมายถง การดบสลายหรอตายไปจากโลกน�ม ๒ ลกษณะ คอ

๑. การตายในสมมต หมายถง การตายของปถชนคนธรรมดาโดยท�วไป เม�อกเลสยงไมหมด

กเวยนเกดเวยนตายในวฏสงสารน� ตอไปเร�อยๆ

หลกคาสอนทางพระพทธศาสนาเช�อวา คนเราทกคนเกดตายมาแลวนบชาตไมถวน และ

ตราบใดท�ยงไมหมดอาสวะกเลสประกอบไปดวยอวชชาและตณหา กตองอยในกระแสของการ

เวยนวายตายเกดในสงสารวฏอยางไมมท�ส�นสด ดงท�พระพทธองคทรงตรสไวในตณกฏฐสตรวา

“ดกรภกษท�งหลาย สงสาร (การเวยนวายตายเกด) น�กาหนดท�สดเบ�องตนเบ�องปลายไมได เม�อเหลา

สตวผมอวชชาเปนท�กางก�น มตณหาเปนเคร�องประกอบไว ทองเท�ยวไปมาอยท�สดเบ�องตนยอมไม

ปรากฏ ”๖๙

คาสอนตอนหน�งปรากฏในพระไตรปฎกวา บคคลทกคนไดเคยเกดตายมาแลวท� งน�นไม

อาจจะกาหนดระยะเวลาได พระพทธองคทรงเปรยบเทยบวา ถาจะเอากระดกของคนเพยงคนเดยว

ท�เคยตายมาแลวในชาตกอนๆ มากองรวมไว กระดกของคนน�นจะกองโตกวาภเขามากมายนก ดง

พทธดารสวา “เม�อบคคลหน�งแลนไป ทองเท�ยวไปตลอดกป รางกระดก หมกระดก กองกระดก พง

เปนกองใหญเหมอนภเขาเวปลลบรรพตน�”๗๐

๖๙ สทธวงศ ตนตยาพศาลสทธ� , หลกพระพทธศาสนา (กรงเทพ ฯ : ธรรมสภา, มปป.), หนา ๗๖. ๗๐ เร�องเดยวกน, หนา ๗๗.

๘๐

พระพทธศาสนาไดสอนเร�องการกาเนดหรอการเวยนวายตายเกดของสตวท �งหลายวาม ๔

ชนด คอ ๗๑

๑.๑ ชลาพชะ พวกท�เกดออกมาเปนตว เชน คน วว ควาย หม สนข เปนตน

๑.๒ อณฑละ พวกท�เกดออกมาเปนไข แลวมาฟกขางนอก ออกเปนตว เชน กา ไก นก หาน

เปด เปนตน

๑.๓ สงเสทชะ พวกท�เกดข�นในท�ช�นแฉะ เชน เช�อรา และเช�อโรคตางๆ

๑.๔ โอปปาตกะ พวกท�เกดข�นเปนตวโดยสมบรณทนททนใด ไมไดออกจากไข หรอออก

จากครรภมารดา ไมตองอาศยพอแมเปนผใหกาเนด เวลาตายกตายสญไป ไดแกพวกมกายทพย เชน

สตวนรก เปรตบางจาพวก และเทวดา เปนตน

การเวยนวายตายเกดของสตวทกชนด เกดจากแรงกรรม พระพทธศาสนารบรองอานาจของ

กรรม และเพราะรบรองอยางน�น จงรบรองความเปนวงเวยนของชวตวา มการเกดใหม เวยนวายตาย

เกด เปนวงเวยนกนไปโดยอาศยปจจยเปนเหตผลตดตอกนเปนสายเร�อยไป ไมมส�นสด แตละชวต

เปนผลของกายกรรม วจกรรม มโนกรรม และทกๆ คนจกตองรบภาระของกรรมท�ทาไวในอดต

และในปจจบนตอๆ ไป จนกวาจะสามารถทาลายราคะ โทสะ โมหะ อนเปนผลของอาสวะความ

เศราหมองแหงจตใหหมดส�นไป และตวการท�เปนสาเหตสาคญของการเวยนวายตายเกดน�น ไดแก

ความอยาก ซ� งในทางพระพทธศาสนาเรยกวา “ตณหา” ตราบใดท�ความอยากยงเปนตวบงการ

กระทา ตราบน�นบคคลกยงสรางสรรคกรรมและรบผลของกรรมอยตลอดไป ชวตจะเวยนวายตาย

เกดตอไปอกอยางไมมท�ส�นสด

จะเหนไดวา การตายของปถชนผมกเลสน�น มใชความส�นสดแหงชวต แตเปนเพยงการ

สลายแหงนามรปอยางหน�งท�ปรากฏชดแกสายตาของมนษยท �วไป และกาลงของกรรมท�เหลออยก

จะกอใหเกดนามรป (การเกด) ข�นใหมอก นามรปท�เกดใหมน�นยอมนกคด พดจาและแสดงกรยา

อนโลมตามธรรมท�สะสมตอๆ กนมา และคนเรายงไดสรางกรรมใหมข�นอกเร�อยๆ ไป ซ�งจกไดรบ

ผลกรรมในชวตน�นและชวตตอๆ ไป เกดปรากฏเปนนามรปไมขาดสายจนกวาจะตดอวชชา ตณหา

อปาทาน ไดขาด บรรลถงนพพานอนเปนท�สดแหงทกขแลว การเวยนวายตายเกดกเปนอนส�นสดไป

๒. การตายนอกสมมต หมายถง การนพพาน (ตาย) ของพระอรยบคคลผปราศจากอาสวะ

กเลสท�งปวง มจตบรสทธ� บรบรณส�นเชง ถอนส�นซ�งรากเหงาแหงอกศลมลมโลภ โกรธ หลง เปน

ตน เม�อทานนพพานแลว ท�งสรระรางกายและจตกพลอยสญส�น (ดบ) ไปพรอมๆ กน ไมกลบมาเกด

ในภพตอไปอก

๗๑ เสฐยร พนธรงษ, ศาสนาเปรยบเทยบ (กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

,๒๕๓๔), หนา ๑๕๔.

๘๑

นพพานเปนจดมงหมายสดทายและถอเปนส�งสงสดแหงหลกคาสอนทางพระพทธศาสนา

เปนภาวะท�ส�นกเลสและทกขท�งปวง ดบภพ ดบชาต ตดขาดจากสงสารวฏ คอไมมการเวยนวายตาย

เกดอก และยงดบกรรมท�งกรรมดกรรมช�ว ไมวากรรมน�นจะใหผลหมดแลวหรอยงไมหมดกตาม

นพพานในทางพระพทธศาสนา ม ๒ อยาง คอ

๒.๑ สอปาทเสสนพพาน คอภาวะของนพพานท�เปนไปโดยมอปาทคอเบญจขนธ เหลออย

(ดารงชวตอย) กลาวคอนพพานทามกลางกระบวนการรบรทางประสาทสมผสท�ง ๕ แตปลอดโปรง

เปนอสระ ไมถกปรงแตงบงคบหรอชกจงดวยกเลสมราคะ โทสะ และโมหะ จงไมทาใหเกดตณหา

ท�งในทางบวกและทางลบ (ยนด ยนราย,ชอบ ชง,ตดใจ ขดใจ) หรออกนยหน�ง คอไมมตณหาท�จะ

ปรงแตงใหเกดหรอชกนาไปสการเกดในภพใหม

๒.๒ อนปาทเสสนพพาน คอภาวะของนพพานท�เปนไปโดยไมมอปาทคอเบญจขนธ

เหลออย (ส�นชวต) กลาวคอดบกเลสโดยไมมเบญจขนธเหลออย เปนการส�นท�งกเลสและชวตไปใน

ขณะเดยวกน และหยดการเวยนวายตายเกด

ขอแตกตางระหวางสอปาทเสสนพพานกบอนปาทเสสนพพาน คอ สอปาทเสสนพพานน�น

ดบไดเฉพาะทกขใจ สวนทกขกายยงดบไมได การท�ดบทกขกายไมได เพราะตราบใดท�ยงมเบญจ

ขนธอย กยงตองประสบกบโรคภยไขเจบเปนธรรมดา แมพระพทธองคกทรงประชวรหลายคร� ง แต

ทกขกายของพระอรหนตกบของปถชนกแตกตางกนในแงท�วา พระอรหนตน�นแมทานจะทกขกาย

แตทกขทางกายกไมมอานาจไปทาใหเกดทกขใจได กลาวคอ จตของทานยงผองใสแมกายจะไดรบ

ความทกขทรมาน สวนปถชนน�น ทกขกายยงมอานาจครอบงาจตใจ กลาวคอ เม�อมความทกขทาง

กาย ใจกพลอยเศราหมองไปดวย สวนอนปาทเสสนพพานน�นเปนภาวะท�ดบทกขไดอยางส�นเชง ท�ง

ทกขกายทกขใจ เพราะเม�อไมมเบญจขนธเหลออย ทกขท�เกดจากขนธกพลอยไมมไปดวย พระ

อรหนตทกองคตองผานนพพานท�งสองอยางน� กลาวคอ เม�อทานบรรลอรหตตผลเปนพระอรหนต

ทานกบรรลสอปาทเสสนพพาน เม�อทานส�นชวตลงทานกบรรลอนปาทเสสนพพาน

อกนยหน�ง การตายม ๒ อยางคอ

๑. กาลมรณะ หมายถง การตายตามสมยท�ชาวโลกนยมเรยกวา ถงท�ตาย คอส�นชวตอยาง

ชนดท�ไมมการแกไขใดๆ ไดท�งส�น ม ๓ ลกษณะ คอ อายกขยมรณะ ตายเพราะส�นอาย ๑ กมมก

ขยมรณะ ตายเพราะส�นกรรม ๑ อภยกขยมรณะ ตายเพราะส�นท�งอายและส�นกรรม ๑ ท�ง ๓ ประการ

น� เรยกวา กาลมรณะ คอ ถงกาลเวลาท�ควรตาย

๑.๑ อายกขยมรณะ คอตายเพราะส�นอาย ซ� งเปนไปตามกฎธรรมชาตของสรรพส�งท�เกดมา

กลาวคอ ทกส�งตกอยในกฎแหงการเกดข�น ดารงอย และดบไป ชวตของมนษยท�เกดมาน�น แมจะไม

มโรคภยหรอเหตอ�นใหเสยชวตไปกอนวยอนควร กดารงชวตอยไดช�วระยะเวลาหน�งเทาน�น ถาจะ

เปรยบกคงจะเหมอนช�นสวนอเลคโทรนคช�นหน�ง ซ� งมอายการใชงานจากดอยระยะหน�ง เม�อพน

จากน�นไป ช�นสวนน�นกหมดสภาพ คอไมสามารถทาหนาท�ของมนไดตอไป ชวตของคนเราก

๘๒

คลายกน น�นคอมอายขยท�จากด นอกจากน� อายขยของคนเรายงไมเทากน และเปล�ยนแปลงไปตาม

ยคสมย ข�นอยกบเหตปจจยท�สนบสนนและเอ�ออานวยหลายดาน เชน ความกาวหนาทางเทคโนโลย

ดานการแพทย สภาพแวดลอมในการทางาน และรปแบบตลอดจนพฤตกรรมการดารงชวต เปนตน

เปรยบไดกบตะเกยงท�ไสหมดแลว แมน�ามนจะยงเหลออย แตกไมสามารถจะใหเปลวไฟท�มแสง

สวางตอไปได

๑.๒ กมมกขยมรณะ คอตายเพราะส�นกรรม กรรมน�นคอการกระทาซ�งมผลสบเน�องตามมา

อาจเปนกรรมท�ทาในอดต ซ�งอาจไกลออกไปจนถงในอดตชาต หรออาจเปนกรรมท�ทาในปจจบน

เชน การดแลอนามย เปนตน และอาจเปนกศลกรรมหรออกศลกรรม กได ข�นอยกบวาการกระทาท�

ไดทาลงไปน�นเปนฝายดหรอไมด กรรมท�ทาไวน�นมหนาท�ชวยสนบสนนรปและนาม (ชวต) ในภพ

ท�เราเกดมา เม�อผลกรรมส�นไป ชวตกส�นไป เปรยบเหมอนตะเกยงท�น�ามนหมด แมไสตะเกยงจะยง

เหลออยเปลวไฟและแสงสวางกหมดไป

๑.๓ อภยกขยมรณะ คอท�งอายขยและกรรมส�นไปในเวลาเดยวกน การตายในกรณเชนน�

จะเหนได เชน การตายของผสงอายท�แกหงอม รปและนาม (รางกายและจตใจ) หมดสภาพ อกท�ง

กรรม คอการกระทาท�จะเปนแรงสนบสนนใหรปและนามทาหนาท�ของมนกหมดไป เปรยบเหมอน

ตะเกยงท�ท�งน�ามนและไสหมดไปดวยกน

๒. อกาลมรณะ หมายถง การตายในโอกาสท�ยงไมถงกาลตาย แตตองตายเพราะกรรม

บางอยางท�เปนอกศลเขามาบบค �นใหตายกอนวยชรา ในขณะท�อายการทางานของรางกายยงไมถง

เวลาท�จะตายกตองมาดวนตายเสยกอน หรอเปนเหตทาใหชวตส�นไปอยางกะทนหน ท�งท�นาจะอย

ตอไปได ในกรณน�ท �งอายและกรรมยงไมหมด แตเกดเหตทาใหเสยชวตกะทนหน เชน การตายดวย

อบตเหต หรอโรคระบาดเฉยบพลนรายแรง ทานเปรยบการตายในกรณเชนน�เหมอนกบตะเกยงท�ท�ง

น�ามนและไสยงคงมอย แตไฟดบไปเพราะเหตอ�น เชน มลมพดมาแรง (เหตภายนอก) จนทาใหเปลว

ไฟดบไปเปนตน

ในทางพระพทธศาสนาเรยก อกาลมรณะ วา “อปฆาตกรรม” หรอ “อปจเฉทกมรณะ” คอ

การตายเพราะมกรรมมาตดรอนเสยกอน เปนกรรมท�เขาไปทาลายคนท�เคยทาอกศลกรรมไวในอดต

ใหยอยยบไปในเวลาอนไมสมควร ทานจงเปรยบอปฆาตกรรมหรอกรรมตดรอนวา เหมอนกบ

ผลไมชนดใดชนดหน�งสมมตวาเปนผลมะมวง ตามธรรมดาของผลมะมวงเม�อตนมะมวงออกชอ

ออกดอกเสรจแลวกจะตดผล เม�อวนเวลาผานไปผลมะมวงกจะเจรญเตบโตตามลาดบ พอระยะใกล

จะแกกมคนๆ หน�งเอาไมมาสอยไปกนเสยกอนแทนท�จะแกและสกลวงลงมาตามธรรมชาตของมน

ถาจะเปรยบเทยบกบคนเราในเร�องของอกาลมรณะ หรอกรรมตดรอน กอยางเชน พระภกษ

สข กนตสโล บวชมาได ๑๓ พรรษา ตลอดระยะเวลา ๑๓ ป ท�ผานมาน�น ทานไดประพฤตปฏบตตน

อยในกรอบของพระธรรมวนยเปนอยางด จนเปนท�เคารพนบถอของชาวบานเปนอยางมาก พอบวช

๘๓

ครบ ๕ พรรษา ชาวบานกพากนไปนมนตใหทานเปนเจาอาวาสท�วดประจาหมบาน ทางคณะสงฆก

แตงต�งใหทานเปนเจาอาวาสต�งแตบดน�นเปนตนมา ในชวงเวลา ๘ ป ท�เปนเจาอาวาส พระภกษสข

ไดนาพาชาวบานพฒนาวดแหงน�นใหเจรญกาวหนาไปมาก อยตอมาวนหน�งทานไดรบนมนตใหไป

เทศนท�หมบานอ�น ขากลบรถท�มาสงทานไดเกดอบตเหตเสยหลกพลกคว�าลงขางทาง เปนเหตให

ทานเสยชวตทนท ชาวบานตางพากนรองใหเพราะเสยใจและรสกเสยดายวา ทานไมนาอายส�นอยาง

น� เลย อายเพยง ๓๐ เศษๆ กมาดวนมรณะจากไปเสยแลว น�คอตวอยางอปฆาตกรรมท�เปนกรรมมา

ตดรอนทาใหพระภกษสขมอายส�น เน�องจากอกศลกรรมอยางใดอยางหน� งท�เคยทาไวในอดตชาต

สาเหตของความตายทกกรณท�กลาวมาขางตน ไมวาความตายจะเกดข�นในกรณใด แตส� งท�

เหมอนกนกคอ ในทกกรณลวนมเหตปจจยท�สามารถอธบายได และความตายในทกกรณเปนเร� อง

ความเปล�ยนแปลง ตกอยภายใตกฎของไตรลกษณ คอ อนจจง ทกขง อนตตา ซ�งเปนกฎธรรมชาต

♣ หน�งคนกระโดดข�โลง

คาวา “หน�งคนกระโดดข�โลง” หมายถง จตหรอวญญาณของคนเราท�สงสถตอยในรางกาย

ซ�งถกหามดวยธาตส� และเม�อธาตส�สลายคอแยกออกจากกนไมสามคคกนเหมอนเดม รางกายกหมด

เคร�องสบตอเปนอนแตกสลายตายจากโลกน�ไป วญญาณท�สงสถตอยในรางกายกจะออกจากรางกาย

น�ไปเกดใหมตามทนเสบยง คอแรงแหงกศลกรรมและอกศลกรรมท�ตนไดกระทาเอาไว

พระพทธศาสนาไดใหคาจากดความของคาวา “จต” ไววา “ธาตร” หรอ “ธาตคด” ท�ม

กระบวนการเปล�ยนแปลงไปตามองคประกอบหรอคณภาพตางๆ ท�เรยกวา เจตสก กระบวนการน�

เกดดบไปตามแตท�จตจะเหน�ยวส�งใดข�นมาจบไว จตจงเปนความคดท�เกดๆ ดบๆ สวนใหญใชคกบ

คาวา ใจ แตคาวาใจเม�อประสมกบคาอ�นมกจะบงถงสภาพความรสกอยางใดอยางหน�งมากกวาจะ

เปนกระบวนการทางความคดท�เกดดบ ตวอยางเชน เสยใจ บงสภาพความเศราโศก ดใจบงสภาพ

ความยนด ในท�น�คาวา ใจ จงบอกถงสภาพของส� งหน�ง ท�เปนศนยกลางของความรสกมากกวาจะ

เปนกระบวนการของความคด เหมอนอยางคาวา จต

ตามหลกการทางพระพทธศาสนา จตเปนจดเร�มตน เปนจดรวม และเปนจดสงสด คอจตท�

หลดพนแลวของพระอรยะ ดงปรากฏในพระธรรมบทวา

มโนปพพงคมา ธมมา มโนเสฏฐา มโนมยา

มนสา จ ปทฏเฐน ภาสต วา กโรต วา

ตโต น ทกขมเนวต จกก ว วหโต ปท

มนสา จ ปสนเนน ภาสต วา กโรต วา

ตโต น สขมเนวต ฉายาว อนปายน

แปลไดความวา “ธรรมท�งหลาย มใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถาบคคล

มใจช�วแลว พดอยกตาม ทาอยกตาม (ยอมช�ว) เพราะความช�วน�น ทกขยอมตามบคคลน�นไป ดจลอ

๘๔

หมนตามรอยเทาแหงโคท�นาแอกไปอยฉะน�น ถาบคคลมใจดแลว พดอยกตาม ทาอยกตาม (ยอมด)

เพราะความดน�นสขยอมตามบคคลน�นไปดจเงาตดตามตนฉะน�น”๗๒

ลกษณะสภาวะการเกดของจตม ๔ อยาง คอ

๑. วชชานนลกขณ มการรอารมณเปนลกษณะ

๒. ปพพงคมรส มการเกดกอนและเปนประธานในธรรมท�งปวง หรอทา

ใหดวงหน�งตอดวงหน�งเกดตดตอกนเปนกจ

๓. สนธานปจจปฏฐาน มการเหน การไดยน ฯลฯ สบตอเน�องกนไมขาดสาย

เปนความปรากฏของจต

๔. นามรปทฏฐาน มนามและรป เปนเหตใกลใหเกดข�น

จตเปนปรมตถธรรมประเภทหน�ง มสามญลกษณะของการเกดข�น ต�งอย และดบไป เปน

สภาวะรอารมณอยางเดยว เชน การนกคดถงบานเรอน ตนไม กรเฉพาะบานเรอนอยางเดยวแลวดบ

ไป จงมารตนไมใหม เปนตน จตน�แมจะเปนนามธรรม ไมมรปรางตวตน เพยงแต แสดงความรสก

อยภายในเทาน�นกจรง แตมอานาจพเศษ หรอเรยกวา ความวจตร ซ� งทาใหเกดความเปนไป ๖ อยาง

คอ ๗๓

๑. วจตรดวยการกระทา หมายถง วตถตางๆ ท�เกดข�น ประดษฐกรรมอนวจตรตระการตาม

ภาพลวดลายตางๆ ตลอดจนเคร�องยนตกลไกท�งหลาย ลวนแตเปนศลปวทยาท�เกดข�นดวยจตของ

นายชางท�งส�น

๒. วจตรดวยตนเอง หมายถง จตทาจตเอง ใหเปนกศลบาง เพราะปราศจากโลภ โกรธ

หลง เปนบาปอกศลบาง เพราะประกอบดวย โลภ โกรธ หลง หรอเปนผลของบญผลของบาป ท�

เรยกวา วบากบาง หรอเปนจตของพระอรหนตท�เรยกวากรยาจตบาง ย�งกวาน�นยงแบงบคคลใหตาง

ดวยเพศ ตางดวยสญญา และตางดวยคตอกดวย

๓. ส�งสมกรรมและกเลส หมายถง กรรมหรอการกระทาอนเกดข�นดวยเจตนาและกเลส

เคร�องเศราหมอง เม�อทาแลวส�งสมไวท�จตน� เองหาไดส�งสมไวท�อ�นไมเรยกวา ขนธสนดาน

๔. รกษาไวซ�งวบากท�กรรมและกเลสส�งสมไว หมายถง จตยอมรกษาผลของการกระทา

และผลของกเลส ซ�งไดส�งสมอานาจไวมไดสญหายไปไหน เกดข�นกบจตท�เปนวบาก เพ�อรบผลของ

กรรมน�นๆ เม�อมโอกาส

๕. ส�งสมสนดานของตนเอง หมายถง จตดวงหน�งเกดข�นแลวดบลง เปนปจจยใหจตอก

ดวงหน�งเกดข�นตดตอกนไมขาดสาย เปนสนตตสบเน�องกนไป ลงสภวงคแลวเกดข�นใหมอก

๗๒ ข. ธรรมบท ๒๕/๑๕

๗๓ http://www. Abhidhamonline.org/thesis/thesis2.files/thesis2.htm.

๘๕

๖. มการวจตรดวยอารมณตาง ๆ หมายถง จตน�ยอมรอารมณตางๆ จตขณะท�รอารมณน� จะ

เรยกอกช�อหน�งวา วญญาณ เชน จตทางตารรปารมณ (เหนส) กจะเรยกวา จกขวญญาณ หรอจตทาง

ห รสททารมณ (ไดยนเสยง) จตทางจมก รคนธารมณ ๑๒ (รกล�น) จตทางล�น รรสารมณ (รรส) จต

ทางกาย รโผฏฐพพารมณ (เคร� องกระทบ เยน, รอน, ออน, แขง) จตทางมโนรธรรมารมณ (ร

เร�องราวตางๆ มปสาทรป ๕ สขมรป ๑๖ จต เจตสก นพพาน บญญต)

ความวจตรของจตน�น เปนธรรมชาตท�เหนออานาจการดลบนดาลจากผใดท�งส�น เปนส�งท�

บงคบใหเกดกไมได บงค บใหดบกไมได ไมมใครสามารถลขตความเปนไปน�น นอกจากมเหต

ปจจยมาประชมพรอมกนช�วขณะหน�งๆ เหตปจจยแตละสวนมความสาคญเสมอกน หากขาดอยาง

ใดอยางหน�ง การรบรจะเกดข�นไมได ยกตวอยางเชน ในการเหนคร� งหน� งตองมองคประกอบอยาง

นอย ๔ อยาง ดงตอไปน� คอ

๑. ตองมประสาทตาท�ด

๒. ตองมแสงสวางพอเหมาะ ไมสวางหรอมดเกนไป

๓. ตองมคล�นแสงสะทอนจากวตถ มาตกลงบนจดโฟกสในประสาทตา

๔. ตองมความต�งใจด

ถาองคประกอบไมครบท�ง ๔ ขอ การเหนจะเกดข�นไมได การมตาอยางเดยวไมทาใหเกด

การเหนได ในทางตรงขามถามองคประกอบครบท�ง � ขอ แลว จะบงคบมใหเกดการเหนคร� งน�นก

ไมไดเชนกน

♣ สองคนถอธงออกหนา

คาวา “สองคนถอธงออกหนา” หมายถง บญและบาป ซ�งเปนทนท�สะสมเอาไวในชวงท�

ชวตดาเนนอย บญและบาปจะนาพาสรรพสตวใหไปเกดใหมตามแรงแหงบญและบาปในสถานท�

ตางก น กลาวคอผ ทาบญไวมาก บญกจะนาพาไปสสถานท�ดมความสข ผทาบาปไวมาก บาปก

จะตองนาพาผน �นไปสทคตสถานท�ไมดมแตความทกข

คาวา “บญ” วาโดยเหต คอการกระทาความด วาโดยผล คอความสขท�ไดมาจากการกระทา

ความด วาโดยลกษณะ คอการชาระจตใจใหสะอาดบรสทธ� หมดจดจากกเลส และเม�อกลาวโดย

ภาพรวม บญจงแปลวา การกระทาความดใหเกดข�น และชาระล างความช�วในจตใจใหหมดไป อน

ไดแก ความโลภ ความโกรธ ความหลง เปนการขจดปดเปาความเศราหมองของจต ยงผลใหจตเกด

ความสข ซ�งความสขดงกลาวจะเกดข�นไดกตองอาศยเหตแหงการกระทากศลกรรม คอความดงาม

ท�งปวง

๘๖

ภาษาท�ใชกนโดยท�วไป คาวา “บญ” กบ “กศล” มกใชคกน เพราะมความหมายคลายกน

และบางทกใชแทนกน อยางเชนความหมายของ “กศล” ท�ใชในลกษณะ ๔ อยาง คอ๗๔

๑. อาโรคยะ แปลวา ไมมโรค หมายความวา เปนส�งท�เก�อกลตอสขภาพ ซ�งคาวา “สขภาพ”

ในท�น�หมายถงสขภาพของจตใจ ซ�งเปนฐานของสขภาพกายดวย คอทาใหจตใจเขมแขงสมบรณ

เหมอนกบรางกายของเราน� เม�อไมมโรคกเปนรางกายท�แขงแรงสมบรณ จตใจท�ไมถกโรค คอกเลส

เบยดเบยน กเปนจตใจท�แขงแรงสมบรณ สบายคลองแคลว ใชงานไดด อยางท�ทานเรยกวา ควรแก

งานหรอเหมาะแกการ การใชงานจตใจในลกษณะน� เรยกวาไมมโรค

๒. อนวชชะ แปลวา ไมเสยหาย ไมมโทษ คอไมมส� งมวหมอง ไมสกปรก ไมบกพรอง

สะอาด ผองแผว ผองใส ปลอดโปรง หรอวากนงายๆ วา สะอาดบรสทธ�

๓. โกศลสมภต แปลวา เกดจากปญญา เกดจากความฉลาด หมายความวา กศลเปนเร� องท�

ประกอบไปดวยปญญา คอความรความเขาใจ ทาดวยความรเหตผล และทาตามความรเหตผลน�น

เชน มองเหนความด ความช�ว รคณรโทษ รประโยชน รส�งไมใชประโยชน ทาดวยจตใจท�สวางไม

โงเขลามดมว เรยกวา เปนความสวางของจตใจ เม�อมกศลเกดข�นในจตใจแลวไมปดบงปญญา จตใจ

สวางไมมดบอด มองเหนอะไรๆ ถกตองตามความเปนจรง

๔. สขวบาก มสขเปนผล ทาใหเกดความสข เวลาทาจตใจกโปรงสบาย สดช�น ราเรง เบก

บาน ผองใส สงบเยน ไมเรารอน บบค�น อดอด คบแคน

ถงแมค าวา “บญ” กบ “กศล” จะมความคลายคลงกน แตคาท� งสองกมความหมายท�

แตกตางกนโดยศพท ซ� งสามารถแยกความแตกตางไดดงน�

บญ หมายถง ความสบายใจ การกระทา (กรรม) อนใดท�ทาไปแลวเกดความสบายใจ สขใจ

เรยกวา ทาบญ หรอ เปนบญ อดตเราเคยทาอะไรไว เม�อนกถงแลวเกดความสบายใจ กเรยกวา “บญ”

เหมอนกน เชน การใหทาน รกษาศล เจรญภาวนา เปนตน

กศล หมายถง ความถกตอง ความฉลาด ความด เปนส�งท�ทาไดยากกวาบญ เพราะกศลตอง

อาศยปญญา ความเฉลยวฉลาดตองอาศยจตใจท�เสยสละ มเมตตากรณา จตใจหนกแนนเขมแขง แต

เม�อทาแลวกไดท �งบญท�งกศลสมบรณ เชนการเขาไปชวยเดกตกเขยว เดกโสเภณ ชวยคนเปนโรค

เอดสและการสงคมสงเคราะห เปนตน ตองอาศยจตใจท�เปนกศล คอมการเสยสละมากๆ การกระทา

บางอยางถงแมจะมประโยชนมาก แตตองมกาลงใจดมสตปญญาจงจะทาได เชน เดกโสเภณท�ถก

พอแมขายใหเอเยนต ถกบงคบใหรบแขกอยางโหดราย เม�อเรารปญหา เกดความสงสารเดก โกรธ

พอแมท�ขายลก ท�งโกรธแคนผท�มสวนทาลายเดก อาจจะเกดอารมณหลายๆ อยางมากระทบจตใจ

การเขาไปชวยเหลอเดกเหลาน�ถอวาเปนบญเปนกศล แตไมใชส� งท�ทาแลวเกดความสบายใจทนท

เพราะตองกระทบกบอารมณของเราเอง คอบางทกสงสาร บางทกโกรธ บางทกเศรา เปนตน แตเม�อ

๗๔ http://202.44.204.76/cgi-bin/kratoo.pl/008242.htm.

๘๗

งานสาเรจแลวกเปนประโยชนตอสวนรวมมาก จงเปนกศล และเราผทากมปตมความสขใจ เบกบาน

ใจจงเปนบญ

สวนคาวา “บาป” ตามรปศพทหมายถง สภาวะท�ทาใหถงทคต หรอทาใหตกไปในท�ช�ว

กลาวคอ ส�งท�ทาใหจตตกต�า พอบาปเกดข�นความคดท�ไมดอนประกอบไปดวย โลภะ โทสะ และ

โมหะ กเกดตาม จตกตกต�าแลวนาไปสทคต

อกนยหน�ง คาวา “บาป” หมายถง ส�งท�คนดพากนรกษาตนใหปราศจากไป กลาวคอคนด

ท�งหลายจะรกษาตนเองใหพนไปจากส�งท�เรยกวาบาปเหลาน� เปนส�งอปมงคลท�คนดละท�ง พยายาม

หลกหลบเล�ยงหนใหหางไกล ไมอยากเก�ยวของดวย และ คาวา “บาป” มกใชคกบ คาวา “อกศล”

ซ� งหมายถง ทางท�ไมควรดาเนน เพราะใหผลไปในทางเส�อม เม�อผใดไดกระทาลงไป จะเปนเหตให

ชวตผน�นตองไดรบผลถง ๒ กาล คอ ๗๕

๑. ปฏสนธกาล หมายถง การใหผลไปในการเกด เม�อใกลจะตาย จตหรอวญญาณของผ

น�นจบอารมณหรอรสกไปในอกศลท�ตนเองไดกระทา กเหมอนกบวาในขณะน�นเขากาลงเรยก

ขอมลแหงความช�วท�ไดเกบไวใหปรากฏออกมา ผลท�จะปรากฏยอมเปนไปในความช�ว น�นคอ จต

จบอารมณใกลตายท�เรยกวา “มรณาสนนกาล” อารมณใกลตายท�เปนอกศลเชนน�จะผลกดนใหจตม

คต (ท�ไป) ไปสทคตภม หรออบายภม ๔ อนไดแก ไปเกดเปนสตวนรก เปรต อสรกาย และสตว

เดรจฉาน

๒. ปวตตกาล หมายถง การใหผลภายหลงการเกด เม�อใกลตายอารมณของมรณาสนน

กาลน�น จตจบอารมณแหงกศลกรรม จงเทากบเปนการเรยกขอมลของความดใหปรากฏ ผลคอทา

ใหจตท�เปนกศลน�มคต ไปสสคตภม คอเกดเปนมนษยและเทวดา แตขอมลแหงอกศลกรรมท�ไดเคย

กระทามายงถกฝงแนนอยในจต ถงจะยงไมใหผลในขณะท�เกดไดกตาม กมไดหายไปไหน แตจะ

คอยใหผลในตอนหลง คอภายหลงการเกดน�นเอง ดงน�นการใหผลในปวตตกาลน� คอ เม�อไดเกดเปน

มนษย หรอเทวดาแลว ผลตางๆ ของอกศลกรรมท�ไดกระทามาในอดตน�นกอาจแสดงหรอปรากฏ

ออกมาใหเหนตามแตเหต ปจจย ท�ไดกระทามาแลวในลกษณะท�แตกตางกนคอ อกศลกายกรรม

อกศลวจกรรม และอกศลมโนกรรม

รวมความวาชวตของสตวท �งหลายท�เกดมาในโลกน�กดวยเหต ๓ ประการ คอ

๑. เพ�อใชกรรมเกา การเกดเปนสตวในอบาย มสตวนรก เปรต อสรกาย และสตว

เดรจฉาน ลวนเกดมาเพราะกรรมเกา คอบาปท�ทาเอาไวนาเกด เม�อเกดมาแลวบางเวลาทกข

ยากลาบากแสนสาหส กเพราะบาปท�ทาไวอกน�นแหละตดตามมาใหผล เม�อใดไดรบความสขกเปน

เพราะบญท�เคยทาไวมโอกาสมาใหผล

๗๕ วยร สวรรณอนทร, อางแลว, หนา ๙ – ๑๐.

๘๘

การเกดเปนมนษย และเทวดาน�นอาศยกรรมเกาคอบญท�ทาไวนามาเกด และเม�อเกด

มาแลวบางเวลากไดรบความสขสบาย เพราะบญเกาน�นแหละประสทธ� ประสาทให แตบางเวลาก

ไดรบความทกข ท�งน� กเน�องจากบาปท�ทากรรมท�สรางไวอดตไมดตามมาใหผล เพราะเหตท�สตว

ท�งหลายทากรรม คอบญและบาปไวดงกลาว จงตองเกดมารบผลของบญและบาปท�ทาไว หรอบาง

คนอาจจะเกดมาร� ารวยมหาศาลดวยผลของบญ แตใชความร� ารวยท�ไดมาน�นในทางท�ผด เชนเปน

นกเลงการพนน เปนตน คนอยางน�ทานเรยกวา “คนกนบญเกา” เพราะไมไดทาบญใหมไวสาหรบ

ใชในชาตหนา (ปรโลก) เม�อไมมการเสรมสรางบญใหม กตองกนบญเกาของตนไปเร�อยๆ และบญ

เกาน�นอาจจะหมดลงภายในชาตน� เลยกไดไมตองรอถงชาตหนา อยางเชนเศรษฐบางคนใชเงนไมถก

ทาง ถงแมจะมเงนทองมากมาย แตกกลบกลายเปนยาจกเขญใจในภายหลง ตวอยางเชนน�กมใหเหน

มากมายในสงคมปจจบน

๒. เพ�อสรางกรรมใหม กรรมท�วาน�ม ๒ ประเภท คอ

๒.๑ กรรมท�ทาใหวนอยในวฏฏะ กรรมประเภทน� ถาเปนกรรมฝายดคอ บญ กมการ

ทาบญ ใหทาน รกษาศล ฟงธรรม ชวยเหลอเก�อกลกน เมตตาอารตอกน กรรมท�ดท�สงข�นไป กคอ

การทาสมาธใหจตใจสงบ ทาฌานเพ�อบรรเทากเลสใหระงบไปช�วคราว ตราบเทาท�อานาจของฌาน

ยงอยและบญท�ทาใหมน� จะไปใหผลใหไดดมสขในอนาคตตอไปอก สวนฝายช�วคอบาป กฆาสตว

ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ พดคาหยาบ พดสอเสยด พดเพอเจอ เพงเลงอยากไดของ

ผอ�น คดพยาบาทปองรายผอ�น และมความเหนผด ไมเช�อบาปบญ เปนตน บางพวกทาบาปหนก

ย�งกวาน�น ดวยการทาอนนตรยกรรม ๕ อยาง คอฆาแม ฆาพอ ฆาพระอรหนต ทาพระโลหตของ

พระพทธเจาใหหอ ทาลายสงฆใหแตกกนเปน ๒ ฝาย (สงฆเภท) ซ� งกรรมฝายบาปท�สตวทาใหมใน

ปจจบนน� จะไปใหผลคอความทกขในอนาคตตอไปอก

๒.๒ กรรมท�ทาใหออกจากวฏฏะ สวนกรรมท�นาออกจากวฏฏะมประการเดยวคอ มรรค

กรรม ไดแกการเจรญอรยมรรคมองค ๘ คอ สมมาทฏฐ สมมาสงกปปะ สมมาวาจา สมมากมมนตะ

สมมาอาชวะ สมมาวายามะ สมมาสต และสมมาสมาธ เม�อใดท�อรยมรรคมองค ๘ น�ประชมพรอม

กน มนพพานเปนอารมณคร� งแรก เม�อน�นสงโยชน ๓ ประการ จะถกละเลยออกไปโดยส�นเชง

สงโยชน ๓ ประการคอ ทฎฐ ๑ วจกจฉา ๑ สลพพตปรามาส ๑ บรรลเปนพระโสดาบน

เปนพระอรยบคคลข �นตน ไมใชปถชนผยงมกเลสครบถวนอกตอไป พระโสดาบน ทานตดวฏฏะ

ซ�งจะตองสบตอกนไปอกยดยาว ใหเหลอเพยงอยางมากไมเกน ๗ ชาต

เม�ออรยมรรคคร� งท� ๒ เกดข�นมนพพานเปนอารมณ ทาลายสงโยชนท�เหลออก ๗ ให

เบาบาง บรรลเปน พระสกทาคาม ผจะกลบมาเกดในกามโลกน�อกเพยงคร� งเดยว

เม�ออรยมรรคคร� งท� ๓ เกดข�นมนพพานเปนอารมณทาลายสงโยชนอก ๒ คอกามราคะ

และ ปฏฆะ ใหหมดไป เปน พระอนาคาม ผไมกลบมาเกดในกามโลกอกจะเกดอยในพรหมโลก

น�นเอง แลวสาเรจเปนพระอรหนตปรนพพานในพรหมโลกน�นเอง

๘๙

เม�ออรยมรรคคร� งท� ๔ เกดข�นมนพพานเปนอารมณ ทาลายสงโยชน ๕ ท�เหลอใหหมด

ส�น คอทาลายรปราคะ ๑ อรปราคะ ๑ มานะ ๑ อทธจจะ ๑ และอวชชา ๑ บรรลเปน พระอรหนต

ผบรสทธ� หมดจดจากกเลสท�งปวง นพพานแลวไมกลบมาเกดในโลกไหนๆ อก

๓. เพ�อตาย ในเร�องของการตายน�ทกคนเขาใจด เพราะทกคนแมยงไมเคยตายในชาตน�

แตกไดเคยตายมามากแลวในอดต ไมมใครหนพนจากความตายไดสกรายเดยว ไมวาคนน�นจะเปน

คนโงหรอฉลาด คนสวยหรอข� ร� ว ไพรหรอผด มยศหรอไมมยศ มอานาจหรอไมมอานาจ เปน

พระราชา หรอประชาราษฎร มฤทธ� หรอไมมฤทธ� ลวนแตหนความตายไมพนท�งส�น

ปรศนาธรรมหมวดท�สบแปด

♣ ลกรกเอาไวขางหลง

♣ ลกชงเอาไวขางหนา เอาปลาปอน

♣ ผอยหลงรกจรงแตไมเคยเหลยวแล

♣ ลกรกเอาไวขางหลง

คาวา “ลกรกเอาไวขางหลง” หมายถง บญกศล ซ�งเปนส�อแหงคณธรรมความดงามท�งปวง

และเปนทางสาหรบการดาเนนชวตท�ถกตอง ท�ใครๆ กรกกชอบและตองการ ดงลกรกแกวตาดวงใจ

ของพอแม แตถงกระน�นกไมนยมสรางสะสมกนไวในวยเดกหรอวยหนมสาว ซ� งเปนวยท�มกาลง

วงชาสามารถจะสรางความดงามตางๆ สาหรบชวตไดดท�สด กลบพากนคดจะสรางคณความดน�น

ในปจฉมวยหรอวยสดทายของชวต ซ� งเปนวยท�กาลงออนลง จะทาอะไรกไมสะดวก เพราะสงขาร

รางกายไมพรอม เหมอนกบคาท�โบราณบณฑตผสอนธรรมผกเอาไววา “ลกรก” ซ� งหมายถงบญ

กศลหรอความดงามตางๆ น�น “เอาไวขางหลง” กลาวคอเอาไวทาตอนทายสดของสถานชวต

บางคร�งไมสมปรารถนาท�จะไปทาตอนวยชรา เพราะมาดวนลาตายเสยกอน ดงเชนนายซอชนจง

เปนอทาหรณ

ซอชนจง เปนคนสนดานบาปหยาบชา ไมประกอบสมมาชพ เท�ยวขมเหงระรานชาวบาน

วนหน�งซอชนจงเกดปวยหนกกะทนหน ขณะท�กาลงจะส�นใจ พระหยนสยไดผานมาแถวน�น

พระหยนสยรมากอนวาซอชนจงเปนคนช�วรายบดน� เหนเขานาเวทนา บงเกดเมตตาจงเดนมาท�หนา

เตยงกลาวกบเขาวา “ซอชนจง แตไหนมาโยมไมรจกทาด เอาแตขมเหงชาวบาน บดน�บาปกรรมเตม

ลน อาตมาเกรงวาภายหนาโยมจะถกกรรมสนอง โยมรบขมากรรมเถด มเชนน�น โยมตายแลวคง

ตองไปเกดเปนหม”

ซอชนจงรตววาตนกาลงจะตาย ไดฟงพระพดเชนน� รสกกลวมาก ในใจคดวาตลอดชวตขม

เหงชาวบาน ขมขรดไถ ปลนฆา ความช�วทกอยางทามาหมด ตายแลวคงไมไดไปท�ดแน ตอนน� จะ

๙๐

กลบตวไมทนแลว แตเม�อคดวาตองไปเกดเปนหม ถกคนแลเน�อเฉอนหนง อดไมไดท�จะเวทนา

ตนเอง บดน�มพระมาเตอนใหขมากรรมกรสกดใจจงเอามอขางซายวางท�หนาอกทาทาเหมอนขมา

กรรม พระหยนสยเหนดงน�นกกลาววา “ด ด รจกขมากรรมกดแลว แตโยมใชเพยงมอซายขางเดยว

ไหวพระ ยงไมอาจหลกเล�ยงจากเปนหมแตมอขางซายยงสามารถรอดพนจากมอหมได เหตน�จงรอด

จากถกมดแลเฉอน”

หลงจากซอชนจงตายได ๗ วน แมหมบานแซเฉนไดออกลก “หมประหลาด” ตวหน�ง ลก

หมตวน� ขาหนาขางซายเหมอนมอคนมหาน�วครบถวน ชาวบานตางแหกนมาชมด บางคนนกถง

คาพดของพระหยนสย จงเช�อวาลกหมตวน�ตองเปนซอชนจงมาเกดแน ขาวน� รถงลกหลานของ

ซอชนจง พวกลกหลานจงมาขอซ�อลกหมประหลาดน� แลวนาไปปลอยท�วดแหงหน�ง

♣ ลกชงเอาไวขางหนา เอาปลาปอน

คาวา “ลกชงเอาไวขางหนาเอาปลาปอน” หมายถง บาปอกศล ซ�งเปนส�อแหงความช�วราย

หรอความไมดงามท�งปวง โดยสภาวะท�แทจรงน�นไมมใครชอบ เพราะเปนส�งท�นามาซ�งอปมงคลใน

ชวต ซ�งส�งอปมงคลน� ทานเปรยบเหมอนกบ “ลกชง” คอบาปอกศลท�งปวง ผลของบาปอกศลน�ม

ความรนแรงตามวาระแหงกรรมของตน ไมมใครชอบ เพราะไมเกดผลดใดๆ ในชวตเลย ถงกระน�น

กตามเรามกจะเลอกกระทากอน กลาวคอในขณะท�ยงมกาลงหรออยในวยหนมสาวกมกสรางแต

กรรมไมด ซ� งตามปรศนาธรรมขอน�ทานจงเปรยบเปรยวา กรรมช�วหรออกศลกรรมน�นพากน

“เอาไวขางหนา” คอรบกระทากอน มหนาซ�ายงคดวาเปนส�งท�ดงาม จนหลงมวเมากระทาส�งท�ไมด

เหลาน�น จนเกดความเพลดเพลนในการกระทาความช�วตางๆ ซ�งการหลงระเรงในการกระทาความ

ช�วน� เอง ทานจงเปรยบวาเปนการ “เอาปลาปอน” กลาวคอใสใจตอการกระทาบาปกรรมน�นเอง

ปจจบน คนไมคอยใสใจในการทาความดมากนก เพราะความดเปนเร� องของนามธรรม

มองไมเหนจบตองไมได กอปรกบปจจบนเปนยควตถนยม จงพากนตดกระแสบรโภคนยม เลยไม

สนใจเร�องบญบาปกน แทจรงการกระทาทกอยางถอวาเปนกรรม และตองไดรบผลของกรรมน�นๆ

เสมอ ดงเชนเร�องคตธรรมจนตอไปน� เปนขอคดเตอนใจ

จวงจ�อ บาเพญธรรมต�งแตเดก จนไดตาทพยสามารถตดตอส�อสารกบอมนษย ผสาง เทวดา

วนหน�ง ขณะจวงจ�อเดนชมธรรมชาต ไดเหนเทวดาองคหน�งนาดอกไมมากราบไหวศพของตน

จวงจ�อรสกแปลกใจจงถามวา “สหาย ศพน�มบญคณตอคณอะไร ทาไมคณจงนาดอกไมมากราบไหว

เขา” เทวดาตอบวา “ตอนมชวตเขาไดสรางความดแทนฉน” จวงจ�อถามวา “เขาไดทาความดอะไร”

เทวดาตอบวา “เขากราบไหวฟาดนส�งศกด� สทธ� บรรพบรษ กตญ�ตอพอแม เปนมตรกบเพ�อนบาน

เคารพนบถอวงศาคณาญาต มจตเมตตา ทาบญใหทาน สงเคราะหเดกและคนอนาถา ถอศลกนเจ

บาเพญเพยร สวรรคเบ�องบนเหนฉนมความมานะอดทน จงใหฉนข�นสวรรคเสวยสข เพราะเหตน�จง

๙๑

ไดนาดอกไมมากราบไหวขอบคณเขา เทวดากลาวตอวา “ท�น�คอรางของฉน สารพนท�ไดมา เพราะ

การปลงโลกมายา อยางกงขาเร�องทาด”

จวงจ�อเดนมาอกหนอย เหนผเปรดตนหน�งในมอถอแสกาลงเฆ�ยนตศพหน�ง จวงจ�อถามวา

“สหาย ศพน�มความแคนอนใดกบคณหรอ ทาไมคณตองเฆ�ยนเขา ผเปรตตอบวา “ศพน�กคอรางของ

ฉน” จวงจ� อถ ามวา “ในเ ม� อ เ ปน รางข อ งคณ เ หตใดจ ง เ ฆ� ยน เ ขา” ผ เ ปรต ตอบวา

“เพราะตอนมชวตฉนไดทาความช�ว” จวงจ�อถามวา “ทาความช�วอะไร” ผเปรตตอบวา “แชงดาฟา

ดน ไมเคารพส�งศกด� สทธ� ไมนบถอบรรพบรษ อกตญ�ตอพอแม ทะเลาะววาทกบเพ�อนบานและ

ญาตพ�นอง ฆาสตวตดชวต ทาลายพระพทธรป ตาหนพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เพราะเหตน�จง

ไดตกนรกเสวยทกข ดงน�นฉนจงมาเฆ�ยนตเขา” ผเปรตกลาวตอวา “เพยงเพราะกายสงขารสนดาน

พาลเท�ยวเบยดเบยน ตกอบายวนเวยนจงตองเฆ�ยนเพ�อระบาย” จวงจ�อกลาววา “กไดพบศพสอง

แบบ คอแบบหน�งดแบบหน�งช�ว ลวนปลกถ�วไดถ�ว หากเมามวตกอบาย”

♣ ผอยหลงรกจรงแตไมเคยเหลยวแล

คาวา “ผอยหลงรกจรงแตไมเคยเหลยวแล” หมายถง การท�คนเราทกคนตางกชอบและ

ตองการใหคณงามความดกลาวคอบญกศล ซ� งเปรยบเสมอน “ผอยหลงรกจรง” เกดข�นแกตนเอง

แตกลบไมเหลยวแลหรอใหความสนใจท�จะปฏบตเพ�อใหเกดเปนสรมงคลแกตนเลย หรอบางคร� ง

คาพดของคนเราบางคน กอาจจะพดคลอยตามคณลกษณะแหงบญกศลคณงามความดตางๆ จนคน

อ�นเช�อและคลอยตาม แตพฤตกรรมท�แสดงออกกลบตรงกนขามไมไดสอดคลองกบหลกปฏบตแหง

ศลธรรมจรรยาเลย เปนประเภทปากอยางใจอยาง ปากกบใจไมตรงกน จงไมเกดผลดแตประการใด

ในการดาเนนชวตท�งสวนตนและสงคม

อกประการหน�ง คาวา “ผอยหลงรกจรงแตไมเคยเหลยวแล” หมายถง ความรกของพอแม

ท�มตอลกน�นเท�ยงแทไมแปรผน เปนความรกแทท�บรสทธ� เปนความรกแบบคณธรรม เมตตาธรรม

หวงสขแกคนท�ตนเขาไปรกคอลก พอแมมความรกตอลกเชนน� ทานจงไดช�อวา “เปนพรหมของ

ลก” ซ�งมอย ๔ หนาดวยกน คอ หนาเมตตา : รกลกดจดวงตาดวงใจ หนากรณา : สงสารลก เหนใจ

ลก หนามทตา : ยนดตอลก ไมอจฉารษยาลก และหนาอเบกขา : รจกวางเฉย วางตนวางใจเปนกลาง

ไมเหยยบย �าซ� าเตมยามลกผดพลาดบาปซ�ากรรมซด

อกนยหน�ง พอแมไดช�อวา “บรพเทพของลก” คอเปนเทวดาของลก วสยของเทวดาคอ

ใหอภยไมถอโทษโกรธแคนในความผดพลาดท�ลกมตอพอแม ตามวสยของปถชน โดยเฉพาะคน

ไทยถอศกด�ศร ถอของสง ใครแตะตองไมได เชน ศรษะใครจะมาจบเลนไมวาจะเปนใบหนา ใบห

เราไมยอม ถอวาลบหล ดหม�น ใครพดไมไพเราะ ใครดาใครวาเราไมชอบ แตพอแมเวลามลก ถกลก

ดงผมเลน เขกหวเลน กดนม หยก ขวน ดา พอแมไมเคยโกรธลกเลย นอกจากไมโกรธกลบชอบเสย

อก ลกดงผมตบหนา กช�นใจวาลกแขงแรง ลกดา กวาลกพดเกง น�คอธรรมชาตของพอแม หากเปน

๙๒

คนอ�นทาเชนน�นบางเหนจะเกดเร�องเปนแน แตพอแมไมถอ บางคร� งปสสาวะใสถายรด พอแมกไม

รงเกยจ หากเปนของผอ�นคงขยะแขยงเตมทน น�แหละอภยอนเปนวสยของเทวดา ซ�งเปนผท�ช�อวา

“ผอยหลงรกจรง”

ลกบางคน ท�งๆ ท�รอยเตมอกวาพอแมรกและหวงด กขย�ความหวงของพอแมใหพงพนาศ

ไมต �งอยในโอวาท วานอนสอนยาก ล�นกระดางคางแขง หาวาพอแมไมมคณท◌◌ใหเกดมากหา

ต�งใจไม แตเปนเพราะรกสนกตางหาก เพราะฉะน�นเม�อเกดมาแลวกจาเปนตองเล� ยงดตามหนาท�

บางคนลบหลหรอขนาดหนก วาชวตท�เปนตวเปนเปนหลกฐานทกวนน� พอแมไมไดใหอะไรมาเลย

ท�เปนเศรษฐมกนมใช กหาดวยลาแขงของตนเอง และลองคดดเถดวา ท�อางวาหากนดวยลาแขง

ตวเองน�นแลวแขงน�นเอามาจากไหน ต�งแตศรษะยนเทา ไมใชพอแมใหมาดอกหรอ ถาพอแมไมให

แขงมาแลวจะเอาแขงท�ไหนไปหากน น�แหละท�ทานวา “ลกดรคณ ลกไมดหลบหลคณ” เขาหลก

ปรศนาธรรมท�วา “ผอยหลงรกจรง (พอแม ) แตไมเคยดแล (ลกๆ ท�ไรคณธรรม)” น�นเอง

ปรศนาธรรมหมวดท�สบเกา

ชนดของมนษย ๕ จาพวก

♣ มนสสเปโต

♣ มนสสตรจฉาโน

♣ มนสสนรโย

♣ มนสสมนสโส

♣ มนสสเทโว

♣ มนสสเปโต

คาวา “มนสสเปโต” หมายถง บคคลท�มรางกายเปนมนษยแตจตใจเปนเปรต กลาวคอจตใจ

เตมไปดวยความโลภ หวกระหาย อยากจะไดอยากจะมอยากจะเปนโดยไมคานงถงความถกผดทาง

ศลธรรม จตใจมแตจะกอบโกย ฉอฉล คดโกง ฉอราษฎรบงหลวง ถอผลประโยชนเปนพระเจา ดง

คากลาวท�วา “เอาแตไดถายเดยวไมเหลยวหลง ช�วกช�งหลบตาวางเฉย” คนประเภทน� ในสงคม

ปจจบนมมาก และตราบเทาท�บญเกาของเขายงม กจะยงดารงตนในการคดโกงดวยวธการตางๆ ได

แตพอหมดบญเกาแลว บาปกรรมท�ทาไวกสงผลใหมสภาพเหมอนเปรต คอทรพยสนท�ไดมากสลาย

ชวตมสภาพเหมอนคนพการท�ไมสามารถท�จะประกอบอาชพการงานหาอาหารเล� ยงชวตตนได ตอง

ขอทานเขากนไดกนบางไมไดกนบางเพยงมชวตอยไปวนๆ อยอยางอดๆ อยากๆ มชวตท�ส�นหวง

สรปแลวมนษยจาพวกเปรตน� จะมแตความละโมบโลภมาก ไมชอบการเสยสละเพ�อสวนรวมอยาง

แทจรง จะมบางกเพ�อปดบงความช�วของตนหรอตองการใหคนสรรเสรญเทาน�น น�คอสภาพของ

๙๓

เปรตในคราบมนษย ท�มลกษณะ “เหนผดเปนชอบ เหนบาปเปนบญ เหนบญเปนบาป เหนดเปนช�ว

เหนช�วเปนด เหนหางเปนหว เหนหวเปนหาง เหนกงจกรเปนดอกบว เหนดอกบวเปนกงจกร”

คนท�มความโลภมากๆ บางคร� งทาในส�งท�คนอ�น (คนด) ทาไดยาก แมแตของเคารพบชาอน

สงสงกยงสามารถฉอโกงได และเม�อกระทาไปแลวผลของการกระทากสงใหไดรบทกขยากทรมาน

ส�นเน�อประดาตวในภายหลง และกลายเปนเปรตในขณะท�ยงไมตาย ซ� งเรยกวา คนเปนเปรตจรงๆ

ดงมเร�องเกดข�นท�จงหวดนานเปนอทาหรณ

เร�องคนเปนเปรตน� เกดข�นท�จงหวดนาน ทานเจาคณพระมหาโพธวงศาจารย วดพระบาท

ม�งเมอง จงหวดแพร เม�อทานเปนพระราชาคณะช�นธรรม ท�พระธรรมรตนากร ทานเลาวาท�จงหวด

นานมพระมหาเถระช�นผใหญรปหน�ง มลกศษยลกหามากมาย มคนเคารพยาเกรงมาก คราวหน�งทาง

วดจะทาการบรณะองคพระบรมธาตท�ชารดทรดโทรม จาเปนตองนายอดฉตรลงมา คร� นซอมองค

พระบรมธาตเสรจกทาพธยกฉตร แตเปนฉตรท�ทาข�นใหม

ตอมาฉตรน�นกดา แตใครๆ กไมกลาทกทวง ปรากฏวาพระมหาเถระผใหญทานน�นได

นาเอาฉตรอนเกาซ�งเปนทองคาไปขายแลวตอมาทานกลาสกขาไปแตงงานจนมลก แตลกคนน�น

คลอดออกมาไมมหนงมแตเน�อแดงๆ ผสามปรารภจะฆาเดกน�ใหพนอาย แตภรรยาไมยอม

ตอมาไมนานเดกคนน�นกตาย วนหน�งมแขกมาหาสาม เธอจงข�นไปตามท�ในหอง แตเม�อถง

หองเธอถงกบตกใจรองกร�ด เพราะภาพท�เหนน�นเปนเปรตตวยาวเตมหอง เธอจงขอหยาแลวทานผน�

กจนลงๆ จนถงกบตองอาศยผท�เคยเปนศษยเล�ยงชวต ตอมากเกดเปนโรคหหนาตาเรอและตายใน

ท�สด๗๖

ในทางพระพทธศาสนาเช�อวาผท�ลวงละเมดของสงฆ หรอของสวนรวมโดยมจตคดฉอโกง

หรอหยบฉวยโดยไมไดรบอนญาตจากสงฆแลว ผน�นจะกลายเปนเปรตหรอไดรบความรอนทรนท

รายกอนตาย อยางเชน ชายคนหน�งเม�อใกลตาย เจบหนก กแกผาแกผอนหมด ใครมานงหมใหกท�ง

ออกหมด บอกวา “รอนๆ” ผลสดทายกตายแบบเปลอยเปลา ปรากฏวาทานผน� เปนมคนายก เร� ยไร

ปจจยส�งของเขาวดบาง เอาใชสวนตวบาง เขาทานองวดคร� งหน�งกรรมการคร� งหน�ง๗๗ พอใกลตาย

จงไดรบความทกขเน�องจากกรรมท�ตนทาไว และเม�อตายไปตองกลายเปนเปรตจรงๆ คอยหลอก

หลอนขอสวนบญกบญาตพ�นองและคนท�วไปจนกวาจะหมดกรรม

ภมแหงเปรตน� เปนภมท�หวกระหายทรมานและไมกลาปรากฏกาย หลบๆ ซอนๆ อยในภม

น�นตลอดกปปจนกวาจะส�นกรรมท�ไดกระทาไว ความจรงคนท�มโลภะจดน�นยอมหวกระหายจน

อยดวยการคดวา “ไมม” แลว ดงน�น เม�อจวนจะส� นชวตจงไดรบกรร มท�ท าอทนนาทาน

กาเมสมจฉาจารหรอมสาวาทไว บางทกไดกรรมนมตเคร�องหมายขโมยหรอเคร� องหมายท�เปนช ส

๗๖ พระพทธวรญาณ (มงคล วโรจโน), อางแลว, หนา ๑๒๘. ๗๗ เร�องเดยวกน, หนา ๙๕.

๙๔

สาว หรอโกหกหลอกลวงเปนอารมณ บางทกไดคตนมต เหนเปนโคลนรมแมน� าลาคลองหรอชาย

ปา ถาขาดใจลงไปในขณะน�นกจะไปเกดในภมแหงเปรตและอสกาย ไดรบความทกขทรมานอยส�น

กาลนานจนกวาจะหมดกรรมท�ทาไว เม�อส�นกรรมในภมแหงเปรตและอสรกายท�ตามสนองน�นแลว

กยงมเศษกรรมเหลอใหเกดเปนสตวเดรจฉานไดอก พนจากภมเดรจฉานตามสนองใหเกดเปนคน

ยากจนอนาถาดวยอานาจเศษของโลภะหรอความโลภจดน�นเอง

♣ มนสสตรจฉาโน

คาวา “มนสสตรจฉาโน” หมายถง บคคลท�มรางกายเปนมนษยแตจตใจเปนสตวเดรจฉาน กลาวคอไมรจกบาป บญ คณโทษ กเลส และกรรมท�ประกอบการกระทาในการดาเนนชวต

ปราศจากความละอาย และไมสะดงกลวตอบาป ลกษณะเปนคนท�มหนาตาของคนข� เกยจ แววตาไม

แจมใส ผวพรรณอาจจะด เพราะสขกายสบายใจ ไมคดอะไรมาก มชวตโดยอาศยคนอ�น ไมชอบ

ทางานทาการ ข� เกยจ ทาอะไรแลวจบจด ไมเอาจรงเอาจง ทาอะไรแบบอยไปวนๆ ทางานอะไรไม

ทาใหกาวหนา ทางานแบบไมมทางเลอก สดแทแตจะใหทาอะไร ใชทาอะไรกทา ไมรบผดชอบ

ทางานแบบเปนทาส ขาดความเจรญกาวหนาในชวต ชอบใจไมชอบใจกตองบรโภคใหอ�มปากอ�ม

ทองไปวนๆ บางคนเปนสตวเดรจฉานเปนชวงๆ คอข� เกยจทางานเปนบางชวง แตกคดไดใน

ภายหลง ถาคบหาผกพนกบมนษยเดรจฉานกจะมแตเร�องเดอดรอนในภายหลง

บคคลท�มลกษณะรางกายเปนมนษยแตจตใจเปนสตวเดรจฉานน� จะไมรจกนาหลกธรรมคา

สอนทางพระพทธศาสนามาเปนเคร�องยดเหน�ยวจตใจ ชวตมแตความเพลดเพลนสนกสนานไปวนๆ

เหมอนกบไกท�ถกขงไวในเขง มนไมรหรอกวาพรงน� จะถกเชอดคอ ยงโกงคอรองขนกนเซงแซแยง

อาหารกนกน บางกจกตกน พอวนรงข�นกถกเขาเชอดตองกลายเปนอาหารของคนไป ชวตของ

คนเรากเหมอนกน ถาจะวาไปคนเรากคลายกบไกท�ถกขงอยในเขงใบใหญ คอโลกท�เราอาศยอยน�

ตางกไมรหรอกวาจะตายเม�อไร แตกยงมวเมาประมาทสนกสนานกนไป ทะเลาะววาทกนไป

กอบโกยกนไป ตรนฟนแทงกนไป เสพสรายาเมากนไป ผลสดทายกถกพระยามจจราชเชอดคอตอง

เขาโลงกนไปในท�สด ซ� งกตรงกบคาท�ปราชญทานลขตไววา “เตนกนมาเตนกนไป ผลสดทายก

เขาโลง (ศพ) ถงจะมพระรอดสวมคอก�องคๆ กไมรอดตาย” ตรงกบสภาษตท�ลานธรรมแหงหน�งวา

“ตายเอยตายแน หนมสาวเฒาแกตายแนท�งน�น ถงจะมเหลอลนหรอจนยากไร จดจบพบตายทกราย

เหมอนกน” แตโดยมากคนเราไมคอยจะสงเวชสลดใจอะไร เขาทานองท�วา “สปเหรอชนผ สงฆการ

ชนพระ” น�นเอง

คนท�มจตใจเย�ยงสตวเดรจฉานน� จะมโมหะ (ความหลง) เปนเคร� องนาทาง และจะมดมน

อนธกาลอยตลอดเวลา โมหะท�จะนาไปสภมสตวเดรจฉานน�นตองเปนโมหะท�เก�ยวของกบมจฉาทฐ

มความเหนผดและทจรตตางๆ ทาฆาตกรรม โจรกรรม ประพฤตผดในกาม ขมขนชาเรา พดโกหก

มดเทจ สอเสยด คาหยาบ เพอเจอ ไรสารประโยชน คดมกมากในกาม พยาบาท คดเบยดเบยนตางๆ

๙๕

เปนตน สวนโมหะธรรมดาท�หลงลมตามปกตน�น ทาใหเปนคนโงอยในภพน�หรอตดตามใหเปนคน

โงหลงลม ไมร งงงนเร�อยไปภายภาคหนาบางเทาน�น

บคคลท�ทาอกศลกรรมดวยอานาจโมหะดงกลาวแลว เวลาใกลจะตายจะปรากฏกรรม การ

ทาบาปตางๆ เปนอารมณหรอกรรมนมตเคร�องหมายของกรรมน�นเปนอารมณ หรอคตนมต มสตว

เดรจฉานหรอปาเปนอารมณ เม�อจตขาดใจแลวกจะปฏสนธเกดในภมแหงสตวเดรจฉาน ๕๐๐ ชาต

๑๐๐๐ ชาต จนกวาจะส�นกรรม บางทไดสรางอกศลกรรมในภมท�เปนสตวเดรจฉานกจะเกดเปน

สตวต�าตอยลงไปทกท จากชางเปนมา – ลา – กระบอ – วว – หม – แมว – สนข – ลง – คาง

– บาง – ชะน – ตะขาบ – เตา – ไสเดอน – ก�งกอ – ปลา – นก – ง – หอย – กง – ป

ตลอดถงสตวเลกๆ เปนจลนทรย ซ� งมองดวยตาเปลาไมเหน ยากท�จะไดมาเกดเปนมนษย หรอหาก

พนจากภมสตวเดรจฉานมาเกดเปนมนษย กกลายเปนคนโง เซอ ขาดสต หลงๆ ลม ไมเตม นบสบ

ไมถวน ไมอาจสามารถดารงสตปญญา ทาความเจรญใหแกตนโดยลาพงได

♣ มนสสนรโย

คาวา “มนสสนรโย” หมายถง บคคลท�มรางกายเปนมนษยแตจตใจเปนสตวนรก กลาวคอ

ไมมความละอายตอบาป ทาความช�วผดศลอยเปนนจ หลอกลวงคนอ�นวาตนเปนคนด แตมสนดาน

ราย กอเร�องราย เพราะใจช�ว ผดกฎหมายบานเมอง เปนภยตอสงคม เบยดเบยดคนอ�น ไมทางานการ

ประพฤตทจรต มจฉาชพ นยมอาชพทจรตเพราะมมจฉาทฐคดวาทาแลวกสบาย ไมรจกผดชอบช�วด

ถอวาอยในภมต �าท�สด ลกษณะเปนคนท�มหนาตาหนาเกลยด มรางกายเปนคน แตภมพ�นทางจตใจ

น�นเปนสตวนรก ตองอยอยางยากลาบาก แมจะมฐานะดสกเทาใด กตองเดอดรอน อยไมเปนสข

หรอไมอยตามบานเรอน แตอยในคกในตาราง ถกจองจา ทาโทษ หมดอสรภาพ ตองทนทกขเวทนา

สาหส เชนเดยวกบการอยในนรกหมกไหมรอนรมอยตลอดเวลา

คนท�ชอบทากรรมช�วโดยมาก มกจะคดวาการหลอกลวงฉอโกงเปนการแสดงถงความ

เฉล◌ยวฉลาด คดวาการเบยดเบยนรงแกขมเหงคนดเปนความประพฤตท�มเกยรต ดงน�นจงถอเปน

ของสนก มโอกาสหลอกลวงไดกหลอกลวง มโอกาสรงแกไดกรงแก กอกรรมทาเขญแลวยงไมรสก

สานกตนยงเบกบานสาราญใจ คดวาตนเองเกงท�สามารถเอาความช�วมาขมเหงรงแกเบยดเบยนคน

อ�นได ดงน�นจงอาศยอานาจอทธพล และกาลงอนเหนอกวาของตนเท�ยวกอกรรมทาเขญอยางไม

เกรงกลวบาปกรรม

ถาจะวาไปแลวมนษยชาวโลกมกจะด�นรน เพ�อมงแสวงหาความสขสบายจากวตถธาต โดย

ไมคานงถงแรงกายแรงใจท�ตองสญเสยไปเพยงเพ�อแสวงหาลาภยศสรรเสรญ หารไมวาชวตคนเรา

แทจรงคอความฝนฉากหน�ง เม�อต�นข�นทกส�งพลนวางเปลา สดทายลาภยศสรรเสรญกพาไปไมได

พาไปไดแตบาปกรรมเตมตว เม�อถงตอนน�นจงจะรวาบนหนทางปรภพน�นเดนลาบาก แตสานกไดก

สายเสยแลว และมบางคนมงหวงเพยงเพ�อความสขเพยงช�วแลน แตเปนการสรางกรรมหนกรายแรง

๙๖

ทาใหตนเองตองถกจองจาอยในนรกอเวจไมไดผดเกดอก อยางเชน วญญาณบาปตนหน�งได

สารภาพบาปท�ตนทาไวกบ พระจ�กง วา

สมยหน�งเขาเกดในราชวงศหมง (พ.ศ. ๑๙๑๑ – ๒๑๘๗) เปนบตรคนเดยวของตระกล ปกต

จะเอาแตเท�ยวเตรข�เกยจทาการงาน วนๆ คดแตเร�องการพนน กน ด�ม หาความสขสาราญ ตอมาได

รวมกบพวกนกเลงหวไมต �งเปนชมโจรอยบนเขา ปฏบตการปลนฆา ขมขน วางเพลง ประพฤตแต

ความช�วชา เขนฆาไมเลอกหนา มอยคร� งหน�งโจรกลมน�ไดด�มสรากนจนเมามายขาดสต ไดทะเลาะ

ววาทเขนฆากนเอง และเขาไดถกฆาในทามกลางความชลมนวนวายน�น คาดไมถงวาเม�อตายแลว

ตองไปรบโทษหนกในเมองนรก ไดรบการทารณกรรมดวยโทษทณฑตางๆ มากมาย ทาใหเขาทกข

ทรมานอยตลอดเวลา ซ�งความทกขทรมานในขมนรกน�มนหนกเปนรอยๆ เทากวาทกขท�ปรากฏใน

โลกมนษยเรา

ทางไปนรกสาหรบผท�มจตใจเปนสตวนรกน�น คอโทสะ (ความโกรธ พยาบาท) ผปฏบต

บาเพญเพยรจนไดอภญญาเทาน�นจงจะสามารถเหนสตวนรกได สวนสามญชนกอาศย “ตถาคตโพธ

ศรทธา” คอเช�อตามการตรสรของพระพทธเจาตามหลกฐานท�ปรากฏในพระไตรปฎก เหตผล

พอท�จะพสจนไดวา นรกน�นเปนของรอน เพราะเหตคอ โทสะอนเปนทางไป กเปนของรอนมากอย

แลว เชน ในเวลาท�โทสะข�นกจะรสกวารอนใจเปนกาลง น�งกไมสบาย นอนกไมสบาย ยนกไม

สบาย เดนกไมสบาย กลมใจไปทกหนทกแหง เสยใจไปทกหนทกแหง รษยา หงหวง ราคาญอยาง

ไมมท�ส�นสด

โทสะ ความโกรธอนใดท�มมจฉาทฐ คอความเหนผดเปนปจจยจนเปนเหตใหกระทาการ

ทจรต มการฆา หรอวากระทาหยาบชาตางๆ เปนตน เปนหนทางไปสนรกโดยแนนอน ดงน�น นรก

จงรอนแรงดวยไฟนรกเผาผลาญและมอาวธท�มแทงใหเสวยทกขเวทนาอนแสนสาหสดวยแรงกรรม

ท�ทาไว รอนจนกระท�งขาดใจตายเกดข�นอกถกไฟแผดเผาอก ทนตอความรอนแรงแหงไฟนรกไม

ไหวจนตายๆ แลวเกด เชนน�จนกวาจะส�นกรรมท�ไดกระทาบาปดวยอานาจโทสะไว

บคคลท�สรางทางนรกไวบอยๆ เวลาถงมรณสนนกาล เม�อใกลตายจะปรากฏกรรมเหนแต

การทาบาป หรอเหนแตกรรมนมตเคร�องมอท�ทาบาปและคตนมต นรกขมท�จะไปตก ซ� งมไฟและ

ศาสตราวธ เปนตน เม�อไดอารมณอนใดอนหน�งเชนน�แลวตายไปในขณะน�น ยอมไปตกในนรกอย

ส�นกาลนาน แมพนจากนรกแลว เศษบาปท�เหลอกจะตามสนองใหเกดเปนเปรตอสรกายหรอสตว

เดรจฉาน ถาบญในภพกอนๆ มอยบาง กจะใหเกดเปนมนษยท�พการทพพลภาพไมสมประกอบ ใบ

บา บอด หนวก วกลจรตตางๆ ท�งน� เพราะเศษบาปท�เหลอประทบตรามาจากนรกดวยอานาจแหง

โทสะความโกรธเปนมลมา๗๘

๗๘ ดร.พระครอดลสารสทธ� (สวาง ฉนทสทโธ), คมอพระวปสสนาจารย (กรงเทพ ฯ : หจก.เทคนค

,๒๕๔๕), หนา ๒๓ – ๒๔.

๙๗

♣ มนสสมนสโส

คาวา “มนสสมนสโส” หมายถง บคคลท�มรางกายเปนมนษยจตใจกเปนมนษยดวย กลาวคอ

เปนบคคลท�มการปฏบตธรรมและต�งอยในศลธรรมซ�งมนษยควรจะต�งอย คอ มศล ๕ มความโอบ

ออมอาร มความรกใครปรารถนาดตอเพ�อนมนษย ไมคดท�จะขมเหงรงแกผอ�นโดยประการท�งปวง

ในการอยรวมกนในสงคมน�น จาเปนท�แตละคน ซ�งเปนสมาชกของสงคมจะตองทาตนให

เปนคนเตมคน ท�เรยกวาเปนมนษย หรอเปนคน ๑๐๐% เพ�อใหการอยรวมกนดาเนนไปดวยความ

เรยบรอย มความสงบสข เกดศานตสข ไมมเวรภยตอกนและกน หลกธรรมท�จะทาคนใหเตมคนอน

ยงผลใหการอยรวมกนมความสขมความสงบสขน�นกคอ เบญจศล เบญจธรรม ไดแก

๑. ปาณาตปาตา เวรมณ เจตนาเปนเคร�องงดเวนจากการฆา การเบยดเบยน การทาราย

รางกายคนและสตว แลวมจตใจประกอบดวยเมตตากรณา มความปรารถนาด และสงสารเหนอก

เหนใจผอ�น สตวอ�น

๒. อทนนาทานา เวรมณ เจตนาเปนเคร�องงดเวนจากการถอเอาส� งของท�เจาของไมไดให

ดวยอาการแหงขโมยหรอโจร อนไดแก ลก ฉก ชง ว�งราว ขกรรโชก ขเขญ ปลน จ� ต ฉอโกง หลอก

ลวง ปลอม ตระบด เบยดบง สบเปล�ยน ลกลอบ ยกยอก และรบสนบน แลวเปนผมความขยน

ประกอบสมมาชพ บรจาคทาน และเคารพในกรรมสทธ� ในทรพยสนของผอ�น

๓. กาเมสมจฉาจารา เวรมณ เจตนาเปนเคร�องงดเวนจากการประพฤตผดในกาม

บคคลตองหามสาหรบฝายชาย คอ

(๑) ภรรยาคนอ�น

(๒) ผหญงท�ยงอยในความอปการะของผอ�น (ตองพ�งพาอาศยผอ�นอย)

(๓) ผหญงท�จารตตองหาม (แม ยา ยาย พ�สาว นองสาว ลกสาว ช หญงผเยาว

บคคลท�ตองหามสาหรบฝายหญง คอ

(๑) สามคนอ�น

(๒) ชายจารตตองหาม (พอ ป ตา พ�ชาย นองชาย ลกชาย พระภกษ สามเณร ชายผเยาว)

ท�งฝายชายและฝายหญงไมใชเฉพาะ หามแตรวมสงวาสเทาน�น แมแตการเคลาคลง การพด

เก� ยวพาราส หรอการแสดงอาการ ปฏพทธแมแตดวยสายตาเนตรสบเนตร เปนตน กช�อวา การ

ละเมดศลขอน� แลว เม�อไมลวงละเมดศลขอน� แลวเปนผ สาสวมในกามยนดแตในภรรยาของตน

เทาน�น (สทารสนโดษ) จงรกภกดแตในสามของตน (ปตวตร) ถายงไมไดแตงงานกตองมกามสงวร

ต�งตนอยในขนบธรรมเนยมประเพณท�ดงาม มวฒนธรรมอนดชนดท�วา “เขาตามตรอกออกตาม

ประต”

๙๘

๔. มสาวาทา เวรมณ เจตนาเปนเคร�องงดเวนจากการพดเทจ อนไดแกคาปด ทวนสาบานทา

เลหกระเทห มารยา ทากเลส เสรมความสารวมคาพดเสยดแทง สบปลบ ผดสญญา เสยสตย และคน

คา แลว เปนผรกสจจะจะพดแตคาสตยจรงดวยความจรงใจและปรารถนาด มงหวงดตอผฟง

๕. สราเมรยะมชชะปมาทฏฐานา เวรมณ เจตนาเปนเครองงเวนจากการด�มน� าเมาอนเปน

ท�ต�งแหงความประมาท อนไดแก น� าสรา เมรย เคร�องด�มมนเมาอ�นๆ และการเสพยาเสพตดอ�นๆ

เชน ฝ� น เฮโรอน กญชา ยาบา หรอแมแตบหร� แลวเปนผ ประกอบดวยสตสมปชญญะในการ

ประกอบกจการท�งปวง และเปนผไมประมาทในชวตในการงาน ในวย ในเพศ

สวนเบญจธรรม คอธรรม ๕ ไดแก

๑) เมตตา รกสงสารสตวโลกดวยกน

๒) สมมาชพ เล� ยงชพโดยสจรต ชอบธรรม

๓) สนทารสนโดษ ยนดเฉพาะภรรยาของตนเทาน�น

๔) สจจวาจา พดคาสตยจรง

๕) สตสมปชญญะ มความสานกและความรรอบคอบอยเสมอ

ผท�จะเปนคนเตมคนหรอเปนมนษยอยางสมบรณแบบ ๑๐๐% ไดน�น จะตองเปนผมการ

ดาเนนชวตประจาวนท�ประกอบดวยเบญจศลเบญจธรรมท�ง ๕ ประเดนดงกลาวแลวขางตน ถาขาด

๑ ประเดนกเปนคนเพยง ๘๐% หรอขาด ๒ ประเดนกเปนคนเพยง ๖๐% นบวาเปนหลกการข�น

พ�นฐานท�พระพทธองคทรงส�งสอนมงเนนใหพทธศาสนกชนไดประพฤตปฏบตตาม เพ�อความเปน

มนษยอนจะไดเปนสมาชกท�ดของสงคม ความสงบสขในสงคมแตละวนจะเกดข�นไดกอาศยหลก

มนษยธรรมน�เอง

♣ มนสสเทโว

คาวา “มนสสเทโว” หมายถง บคคลท�มรางกายเปนมนษยแตมจตใจเปนเทวดา กลาวคอม

ศลธรรมประจาใจ ประพฤตกายสจรต วจสจรต มโนสจรต รวาอะไรเปนประโยชน อะไรไมเปน

ประโยชน รบาปบญ คณโทษ รวาอะไรด อะไรช�ว ไมประมาทในการดาเนนชวต มความละอาย

และสะดงกลวตอบาป ละเวนในส�งท�เปนบาป ความช�ว ประพฤตตวต�งอยในความด มศล ๕ เวนจาก

การฆา ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ และเสพของมนเมา มกรรมบท ๑๐ ประการ เวนจาก

การทาดวยกาย ๓ คอ เวนจากการฆา ลกทรพย ประพฤตผดในกาม เวนจากการทาดวยวาจา ๔ คอ

เวนจากการพดเทจ พดสอเสยด พดคาหยาบ พดเพอเจอ เวนจากการทาดวยใจ ๓ คอ เวนจากความ

โลภอยากไดของเขา ปองรายเขา เหนผดจากคลองธรรม ม�นคงอยในธรรมเปนนตย บาเพญบญกรยา

วตถท�งทาน ศล ภาวนา มปญญาปฏบตตามคาสอนของพระพทธเจา เพ�มพนบารมดวยการใหทาน

รกษาศล ฟงธรรม เรยนธรรม ปฏบตธรรม และชอบสรางสาธารณประโยชนเพ�อสวนรวม

๙๙

ลกษณะของบคคลท�มอปนสยหรอจตใจเปนเทวดา หรอบคคลท�จะเกดเปนเทวดาน�นไม

ตองผานครรภมารดา แตจะเกดกายเปนเทวดาเลย เรยกวา “โอปาตกะ” มนษยจะเกดเปนเทวดาได

เม�อจตกอนตายระลกถงความดท� เคยทาไวในโลกมนษย เกดเปนมหากศลจต ๘ ดวง อ น

ประกอบดวย หร และ โอตตปปะ มการบรจาคทาน การฟงธรรม หรอการสรางส� งท�เ ปน

สาธารณประโยชน เปนตน ตวอยางของคนท�เกดเปนเทวดาน� สามารถศกษาไดจากปฏปทาของ มฆ

มานพ ซ� งเปนบคคลตวอยางในเร�องความเสยสละประโยชนสขสวนตนเพ�อคนอ�นและสงคม ดงม

ปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ดงน�

มฆมานพ เปนบคคลท�คอนขางหาไดยากย�ง เขามองเหนแตประโยชนสวนรวมมากกวา

สวนตน ยอมสละทกอยางเพ�อประโยชนสขของผอ�น มฆมานพเปนชาวอจลคามในแควนมคธ วน

หน�งออกไปนอกบาน หยดพกผอนในท�แหงหน�ง ทาท�ตรงน�นใหสะอาดนาร�นรมยนาพก ชายคน

หน�งมาเหนเขา ดงเขาออกแลวอยแทนท� แปลวามาแยงท�อยางหนาดาน เขายอมใหโดยด ไปทาท�อ�น

อก กถกแยงหมด มฆมานพเหนวา คนท�มาแยงท�อยของตนน�นมความสข เขาเกดความพอใจจาก

การไดเหนความสขของผอ�น จงไดทาสถานท�ใหนาพกไวเปนอนมาก ยอมใหทกคนเขาพก ถงฤด

หนาวกกอไฟให ถงฤดรอนเอาน� าไปไห เขาเหนกศลท�ไดทาเชนน�น เขาคดวา สถานท�ดและ

ความสขน�นทกคนพอใจ เลยตกลงใจทาสถานท�ดงกลาวใหเปนสาธารณสถาน เขาออกจากบานแต

เชา ทาหนทางใหราบเรยบ รานก�งไมท�ควรราน ตอมามชายคนหน�งเหนมฆมานพทากชอบใจมาชวย

ทา จนในท�สดมเพ�อนรวมงาน ๓๓ คน

ผใหญบานมใจรษยา ไมอยากใหเดกหนมทาอยางน�น บอกวา ควรเขาปาหาเน�อหรอปลา

แลวมาตมสรากนกนจงจะควร เขาพยายามหาม แตมฆมานพไมเช�อฟง คงทาเร� อยไป ผใหญบาน

โกรธเคองจงไปกราบทลพระราชาวา มโจร ๓๓ คน คมกนเปนพวก พระราชารบส�งใหจบมา ยงไม

ทนสบสวน กรบส�งใหเอาชางเหยยบ มฆมานพบอกเพ�อๆ วา ใหแผเมตตาไปยงพระราชา นายบาน

ชาง และพวกตนเองโดยเสมอกน อยาโกรธใครๆ ดวยอานภาพแหงเมตตา ชางไมอาจเขาใกลชาย

หนมท�ง ๓๓ คนได พระราชาทรงใหเอาเส�อลาแพนมาคลมคนเหลาน�น แตชางกถอยหลงกลบ

พระราชาทราบเหตการณ คดวาตองมอะไรพเศษแน จงใหท�ง ๓๓ คนเขาเฝา มฆมานพกราบทล

เร�องราวท�งหมดใหทรงทราบ พระราชาทรงโสมนสตรสวา “สตวดรจฉานยงรจกคณของพวกเจา

เราเปนมนษยไมรจก จงยกโทษแกเราเถด” พระราชาไดพระราชทานผใหญบานพรอมบตรภรรยา

ใหเปนทาสของมฆมานพ ชางเชอกน�นใหเปนพาหนะ และยกหมบานน�นท�งหมดใหแกมานพเปน

ผปกครอง สหายท�ง ๓๓ คนยนดในผลบญท�ไดทนตาเหนปรกษากนวาอยากทาอะไรใหย�งข�น ตกลง

กนวาจะสรางศาลาเปนท�พกถาวรใน ๔ แพรง จงจดหาชางไมมาสรางศาลาน�น แตไมยอมใหสตรม

สวนรวมในการสรางน�นเลย

มฆมานพมภรรยา ๔ คน คอ นางสนนทา นางสจตรา นางสธรรมา และนางสชาดา

นางสธรรมาอยากจะรวมกศลในการสรางศาลาบาง จงใหคาจางชางไมใหทาชอฟาใหตน นายชาง

๑๐๐

ทาชอฟาเสรจแลว เอาผาซอนไว มอกษรจารกท�ชอฟาน�นวา “ศาลาน�ช�อ สธรรมา” เม�อศาลาเสรจถง

วนจะยกชอฟา ปรากฏวาชอฟายงไมม ชางไมทาเปนตกใจบอกวาลม และใหสญญาวา พวกเขาจะ

หาชอฟามาเอง แตมฆมานพไมอนญาต ชางจงบอก “ขาพเจาไมสามารถทาชอฟาดวยไมท�ตดใหม

ได ตองไดไมชอฟาท�ถากไวดแลว แหงดแลว จงจะใชได และอาจมชอฟาขายในท�ใดท�หน�ง พวกเรา

จะขอซ�อเขา” พวกเขาท�งหมด เท�ยวเดนหาบานท�ขายชอฟา มาพบท�บานของนางสธรรมา จงขอซ�อ

นางสธรรมาไมยอมขาย ไมวาดวยเงนเทาใด แตนางบอกวาจะใหเปลา ถายอมใหมสวนบญในศาลา

น�นบาง พวกมฆมานพยนยนไมยอมใหสตรมสวนรวมในการกศลคร�งน� ชางไมจงวา เวนพรหมโลก

เสยแลว ไมมท�ใดปราศจากสตร ขอทานท�งหลาย จงรบชอฟาไวเถด เพ�องานจกไดสาเรจโดยเรว

พวกมฆมานพจงยอมรบชอฟา

ศาลาน�นแบงเปน ๓ สวน คอสวนหน�งสาหรบอสรชน สวนหน�งสาหรบคนเขญใจ อกสวน

หน�งสาหรบคนไข พวกเขาปกระดาน ๓๓ แผนใหญ ส�งชางไววา แขกมาน�งบนกระดานของผใด จง

พาแขกไปบานของผน �น และในวนน�น ผ น�นจะเปนผ รบรองใหความสะดวกสบายแกแขกทก

ประการ มฆมานพปลกตนทองหลางไวตนหน�ง ไมหางศาลานก แลวทาเกาอ� หนไว โคนตนไมน�น

สาหรบคนจะไดน�งเลน คนท�มาพบเหนศาลากออกช�อ “ศาลาสธรรมา” ไมมใครรช�อของสหาย

๓๓ คนเลย นางสธรรมาฉลาดมากในการทาบญและหาช�อเสยง ฝายนางสนนทา คดวา เราควรม

สวนบาง ธรรมดาคนมาพกยอมตองการน� าด�มน�าอาบ เราควรใหขดสระมบว ดงน� แลวใหขดสระ

โบกขรณ ช�อ “สระสนนทา” สวนนางสจตราใหสรางสวนดอกไมอนสวยงาม คนท�งหลายเรยกกน

วา “สวนสจตตรา” สวนนางสชาดาคดวา เราเปนท�งหลานและเปนภรรยาของมฆะ ส�งใดท�มฆะทา

กช�อวาเราไดทาดวย จงไมไดทาอะไรสวนตวอนเปนกศล ปลอยใหเวลาลวงไปดวยการแตงตวอยาง

เดยว

มฆมานพบาเพญคณงามความดตลอดชวต เม�อส�นชพแลวไปเกดเปนทาวสกกเทวราชใน

ภพดาวดงส สหาย ๓๒ คน กเกดท�น�นเหมอนกน นายชางเกดเปนวศวกรรมเทพบตร นางสธรรมา

สนนทา สจตราไปเกดเปนเทพอปสร ท�น�นเหมอนกน มแตนางสชาดาเทาน�นไปเกดเปนนางนกยาง

ชางเกดเปนเทพบตร ช�อ เอราวณ ภายหลงทาวสกกะไดชวยเหลอใหนางสชาดาไปเกดเปนเทพ

อปสรเหมอนกนโดยวธใหรกษาศล ทาจตใจใหประกอบดวยเมตตากรณา เปนตน ท�งหมดไดเสวย

ทพยสมบต มความสขอยในโลกทพย เพราะหม�นส�งสมบญกศลดวยความไมประมาทน�นเอง

การพจารณาคนตามคณธรรม หรอพฤตกรรมท�แสดงออกของบคคลท�ง ๕ จาพวกน� ทาให

สามารถแยกแยะคนแตละคนวา เปนมนษยแบบใด หรอเพ�อการแกไขปรบปรงตนเอง เน�องจากภม

พ�นแหงจตใจของแตละคนเปนไปตามกรรมกเลส เม�อบงเกดกเลสกอบาปอกศลกรรมตางๆ ทาให

ภมพ�นแหงจตใจเปนไปตามกเลส และกรรม เปนวบาก คอผลซ�งบงเกดข�นในปจจบน โดยมรางกาย

เปนคน แตภมพ�นทางจตใจไมเปนคน เพราะประกอบอกศลกรรมตางๆ ไปตามอานาจของกเลส

คนบางคนมพฤตกรรมตอหนาและลบหลงคนอ�นไมเหมอนกน ตอหนาคนกลมหน�งเปนคนใจบญ

๑๐๑

ใหทาน แตตอหนาคนอกกลมหน�งกลายเปนคนรดนาทาเรน เอารดเอาเปรยบคนอ�น และตอหนาคน

อกกลมกเปนคนชอบใสรายปายสนนทา คนท�งหลายอาจมพฤตกรรมไดหลายอยาง สามารถท�จะ

เปนมนษยท �ง ๕ แบบไดตลอดเวลา แตหลกการดาเนนชวตของมนษยควรจะมพฤตกรรมโอนเอยง

มาทางมนษยเทวดาใหมากท�สดเทาท�จะมากได เพราะจะแปรเปล�ยนจตใจ ความคด และหนาตา ทา

ใหมการดาเนนชวตท�ไมประมาท จะทาใหคบกบคนท�เปนมนษยเทวดาดวยกน เม�อตายไปแลว

วบากกรรมของมนษยท�ไมดกจะไมมผล

ความสรป

การศกษาเร�องปรศนาธรรมในพทธปรชญาแตละหมวดน�น เปนการศกษาวเคราะห ตความ

เพ�อหาความหมายท�แทจรงอนแฝงอยในขอปรศนาธรรมท�โบราณบณฑตผชาญฉลาดในการสอน

ธรรมผกเปนปรศนาไว การแกทายขอปรศนาธรรมในแตละขอน�น ผแกทายอาจใหคาตอบท�ตางกน

หรอเหมอนกนกได ท�งน�ข�นอยกบภมธรรมของแตละบคคล แตลกษณะของคาตอบท�คดคนไดจาก

การแกทายน�น จะตองเปนคาตอบท�ประกอบไปดวยเหตผลท�ผตอบสามารถอธบายใหผอ�นฟงเขาใจ

ได การตความเพ�อคนหาความหมายในหวขอปรศนาธรรมน�น ผ คดสามารถนาเอาวธการของ

ปรชญามาใช โดยวธการวเคราะห ไตรตรอง พจารณา แลวหาบทสรปท�ถกตองชดเจน มความหมาย

ตรงกบหลกธรรมทางพระพทธศาสนาท�ผศกษาสามารถนาไปเปนหลกในการดาเนนชวตได

การศกษาเร�องปรศนาธรรม เปนวธการเรยนรธรรมอกวธหน�งในหลายวธท�นยมใชศกษา

กนในหมของชาวพทธท�เนนเร�องการคด วเคราะห ซ�งวธการน� เปนการคดหาเหตผลเชงตรรกะท�ม

อยแลวในพระพทธศาสนา เชน เร�องกาลามสตร เปนตน เปนวธการหาความรท�ละเอยดและชดเจน

เพราะมถงสามข�นตอนดวยกน คอเม�อไดความรท�เกดจากการฟง อาน เหน เปนตนแลว กจะตองเอา

ความรเหลาน�นมาคดทบทวนกอนวาถกตองหรอไม และเม�อผานกระบวนการคดข�นท�สองแลว ก

เขาสกระบวนการพจารณาในรายละเอยดข�นโยนโสมนสการ ซ�งถอวาเปนความรระดบสงในทาง

พระพทธศาสนา แตโดยท�วไปการคดหาเหตผลจะมาตดอยแคกระบวนการคด (จนตามยปญญา) ซ�ง

เปนความรระดบวทยาศาสตรในโลกแหงผสสะท�วไป

การคดวเคราะหหรอตความหมายหวขอปรศนาธรรมกเปนวธการหน�งท�ผศกษาพยายามจะ

หาคาตอบใหสมเหตสมผลโดยวธการคด ซ� งหวขอปรศนาธรรมเหลาน�นสวนมมากจะเก�ยวของกบ

เร�องของการดาเนนชวตของแตละบคคลหรอสงคมอยแลว จงเปนวธการหาคาตอบท�ไมไกลตวมาก

นก เพราะหลกการดาเนนชวตของสงคมไทยแตโบราณมา กข�นอยก บพ�นฐานของหลกธรรมทาง

พระพทธศาสนาอยแลว ซ� งหลกธรรมเหลาน�นไดเขาไปมบทบาทแหงการแสดงออกทางพฤตกรรม

ของชาวพทธต�งแตเกดจนตาย ดงน�นการผกหวขอปรศนาธรรมของปราชญผสอนธรรมโบราณ จง

เก�ยวของกบการดาเนนชวตของชาวพทธท�ไดนอมนาหลกพทธธรรมมาเปนฐานในการปฏบตเพ�อ

การอยรวมกนในสงคมอยางมสนตสข

๑๐๒

บรรณานกรม

จกรชย มหาวโร,พระมหา. เอกสารประกอบการสอนวชาปรชญาตะวนตกสมยโบราณ. เลย :

มจร.วทยาลยสงฆเลย,๒๕๔๖.

____________. เอกสารประกอบการบรรยายธรรมทางสถานวทย ๑๐๑.๒๕ MHz วดศรวชย

วนาราม (เลย : มจร.วทยาลยสงฆเลย,๒๕๔๘.

ณรงค กนตสโล,พระมหา. จดเดนของพระพทธศาสนา. เชยงใหม : ทรโอแอดเวอรไทซ�งแอนด

มเดยจากด,๒๕๔๘.

เทพปรยตมน,พระ. ๑๐๐ เทศนาบชาพระพทธวรญาณ วดประยรวงศาวาสวรวหาร. กรงเทพ ฯ :

หจก.สามลดา,๒๕๔๙.

ธรรมปฎก,พระ. (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพ ฯ :

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๔๖.

ธรรมปฎก,พระ. (ป.อ.ปยตโต), พทธธรรม. กรงเทพ ฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,

๒๕๔๖.

ปพฒนาการศกษาสงฆ ๒๕๓๗ – ๒๕๓๙, พทธศาสนสภาษต เลม ๑. กรงเทพ ฯ : กรมการศาสนา,

๒๕๓๗.

ปาน จนทรานตร,พ.อ.(พเศษ), แกปญหาชวตดานธรรมะ. กรงเทพ ฯ : โรงพมพรงเรองรตน, ม.ป.ป.

พทธวรญาณ,พระ. (มงคล วโรจโน), เกบเลกผสมนอย กรงเทพ ฯ : วดประยรวงศาวาสวรวหาร,

๒๕๔๘.

ราชวรมน,พระ. (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. กรงเทพ ฯ :

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๒๘.

ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕. อกษรเจรญทศน,

๒๕๓๙.

ราชวรมน,พระ. (ประยร ธมมจตโต), ปรชญากรก : บอเกดภมปญญาตะวนตก. กรงเทพฯ : ศยาม,

๒๕๔๐.

ราชรตนมน,พระ. (ชยวฒน ป�ญาสร ป.ธ.๙), คตธรรมจากสามกก. กาญจนบร : สานกพมพธรรม

เมธ – สหายพฒนาการพมพ,๒๕๔๙.

ววธธรรมโกศล,พระคร.(ชยวฒน ธมมวฑฒโน), มทตานสรณ พระครววธธรรมโกศล. กรงเทพ ฯ :

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๔.

วเทศโพธคณ,พระ. สแดนพระพทธองค อนเดย – เนปาล. กรงเทพ ฯ : ธรรมสภา,๒๕๔๔.

วยร สวรรณอนทร, กาไรชวต. กรงเทพ ฯ : บรษท เฟ� องฟา พร�นต�ง จากด,๒๕๔๕.

๑๐๓

เสฐยร พนธรงษ, ศาสนาเปรยบเทยบ. กรงเทพ ฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย,๒๕๓๔.

สนท ศรสาแดง, ปรชญาเถรวาท. กรงเทพ ฯ : มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๒.

สวน ทองป�น,ดร. ปรชญาการศกษา. ขอนแกน : มหาวทยาลยภาคตะวนออกเฉยงเหนอ,๒๕๔๕.

สขพฒน อนนทจารย,พระมหา,ดร. ปรศนาปรชญาธรรม. กรงเทพ ฯ : ลก ส.ธรรมภกด,๒๕๔๖.

สรกล อดลยานนท, ปรชญาของงานหนทางสความสข. กรงเทพ ฯ : สานกพมพมตชน.๒๕๔๗.

โสวทย บารงภกด� , เทวตา อนวาเทวดาท�งหลาย จากนตยสารสาระวชาการ ธรรมทรรศน ปท� ๕

ฉบบท� ๒ ประจาเดอน กรกฎาคม – ตลาคม ๒๕๔๗. ขอนแกน : คลงนานาวทยา,๒๕๔๗.

สทธวงศ ตนตยาพศาลสทธ� , หลกพระพทธศาสนา. กรงเทพ ฯ : ธรรมสภา,ม.ป.ป.

อดศกด� ทองบญ, ปรชญาอนเดยรวมสมย. กรงเทพ ฯ : เคลดไทย,๒๕๔๐.

อดลสารสทธ� (สวาง ฉนทสทโธ), ดร.พระคร. คมอพระวปสสนาจารย. กรงเทพ ฯ : หจก.เทคนค,

๒๕๔๕.