การจัดการองค์ความรู้bkkthon.ac.th/home/user_files/post/post-743/files/km...การจ...

การจดการองคความร

การทาเตารากสาหรบเผางานเซรามค

โดย

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร

การจดการองคความร (KM) คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร

ประจาปการศกษา 2558

ก

คานา

การจดการองคความรเรองการทาเตารากสาหรบเผางานเซรามค จดทาขนเพอเปน

องคความรแกคณาจารยและนกศกษา เพอแลกเปลยนเรยนรประสบการณดานการสอน การ

ทาและประกอบเตาขนเพอเผางานเซรามค เพอจดเกบและเผยแพรเปนความรความเขาใจดาน

วชาการทางศลปกรรมอยางมระบบแบบแผน

ซงองคความรนถอเปนองคความรของหนวยงานและองคกร ทงยงเปนการสงเสรม

และพฒนาศกยภาพของผสอน เพอนาไปใชประโยชนตอการสรางสรรคงานประตมากรรมใน

รายวชา( VD323)ประตมากรรม หรอเปนอกทางเลอกหนงทนกศกษาหรอคณาจารยจะนา

เทคนคการเผางานราก ไปใชในการสรางสรรคงานศลปะ ใหเกดความมประสทธภาพ เกดองค

ความร ความเขาใจใหมๆ ในการเรยนการสอนศลปะมากยงขน

ข

วตถประสงค

1. เพอใหนกศกษาและอาจารยภายในคณะไดเรยนรกระบวนการทาเตาเผารา

กสาหรบเผางานเซรามค

2. เพอเปนการสงเสรมศกยภาพดานการสอน และนกศกษานาความรไปใชใน

การเรยนรายวชาประตมากรรมหรอปฏบตงานสรางสรรคศลปะ

3. เพอจดเกบเปนองคความรของคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพ

ธนบร ดานวชาการทางศลปกรรมอยางมระบบแบบแผน และนาไปเปน

แนวทางในการปฏบตจรง

4. เพอนาองคความรไปใชประโยชนในการสอนศลปะใหมประสทธภาพและ

ประสทธผล

5. เพอเพมพนความร ประสบการณในดานวชาการทางศลปกรรมใหแก

บคลากร คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร ทงคณาจารย

และนกศกษา

6. เพอเผยแพรองคความรของคณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพ

ธนบร ดานวชาการทางศลปกรรมแกผ เกยวของและผสนใจ

สารบญ

คานา ก

วตถประสงค ข

การจดการองคความรการทาเตารากสาหรบเผางานเซรามค 1

เนอดนปนราก 2

การขนรปผลตภณฑราก 2

ตวอยางภาชนะและของตกแตงทใชเทคนคการเผาราก (Raku) 3

วสดอปกรณทใชทาเตารากสาหรบเผางานเซรามค 7

ขนตอนการประกอบเตารากสาหรบเผางานเซรามค 14

กระบวนการขนตอนในการเผาราก 18

วธการเคลอบผวงานราก 19

การนางานเขาเตาเผาราก 21

การเผารากและทาใหชนงานเยนตวลง 24

รวมผลงานการเผารากแบบสมบรณ 26

การนาองคความรไปใชกบการเรยนการสอนวชาประตมากรรม 28

คณะกรรมการดาเนนงาน 32

1

การจดการองคความร

การทาเตารากสาหรบเผางานเซรามค

ราก ( Raku) เปนคาในภาษาญป น ซงใหความหมายเกยวกบ ความสนกสนาน

เพลดเพลน, ความรกชอบ , การไดรวมสนก ฯลฯ รากเปนเทคนคในการทาเซรามคอยางหนง

Raku Ware หมายถงเครองปนดนเผาชนดหนงทใชในพธชงชาในประเทศญป น มความหนา

มากเคลอบดวยนายาเคลอบชนด Lead borosilicate เผาครงเดยวทอณหภมประมาณ 750

องศาเซลเซยส

ผลตภณฑรากในปจจบน มมากมายหลายชนดเชน งานประตมากรรม , ภาชนะใสนา

ชา, งานประดบตกแตงอาคาร ฯลฯ ในสมยกอน ทารากโดยวธการเผาเคลอบแลวนาออกจาก

เตา ทงไวใหเยนโดยไมตงใจนก จนกระทงชวงปลายยค Muro Machi ในญป น (ครสตศตวรรษ

ท 14-16) ยคนญป นไดสงถวยชามเซรามคจากประเทศจนเขามาใชอยางมากมาย ทาใหวงการ

เซรามคในญป นมการตนตวมากขน มการพฒนากรรมวธการผลต ตลอดจนเทคนคตางๆ ตอมา

พระญป น Marato Shuko (1422-1503) ซงเปนพระในศาสนาพทธ ไดตงกฎสาหรบชาวญป น

ในพธชาขน และไดถอเปนประเพณสบตอกนมา พธชาทาใหเกดความสามคคเกดความเปน

กนเอง ในพธนจะมถวยชาทาดวยเซรามคทสวยงามและมการนาถวยชานมาใชดมชารวมกน

ประมาณป ค .ศ.1572 ไดมการทารากสาหรบพธชาเปนครงแรก โดยชางปนชาวญป น

ชอ Chojiro การทารากนน จะตองเผาและทาใหเยนลงอยางรวดเรว เนอดนปนจะตองผสม

grog ในปรมาณทมาก สวนใหญจะใชมอสรางรปทรง ซงธรรมชาตของงานรากจะตองมความ

หนากวางานลกษณะอน เชนหนากวาผลตภณฑพอรซเลน, เอรทเธนแวร ฯลฯ

นกเซรามคทงหลายพยายามทจะพฒนาขบวนการผลตรากอยเสมอ ความพยายามน

ทาใหสามารถทาไดในลกษณะท นาดนปนทเปยกอยวางในเตาอบใหรอนแลวสามารเผาไดเลย

ผวงานกตองเคลอบหรอขดผว หรอทาดวยนาดนสตางๆ เตาทใชเผางานจะรอนหรอเยนก

สามารถเผาไดเลย เมอวางงานลงในเตาเมอเคลอบเรมเปนมน(เคลอบสก) กสามารถนาชนงาน

ออกจากเตา แลวทาใหเยนตวลงอยางรวดเรวเชน โดยการจมลงในนา หรอจมลงในถงขเลอย ,

ถงใบไม หรอ อนทรยสารชนดอน เพอใหการเผาใหมแบบลดออกซเจน(Reduce) หรอบางครงก

ปลอยใหเยนตวลงโดยวางตงไวบนอฐทนไฟโดยไมตองแชนาหรอคลกขเลอยกได

2

เนอดนปนราก (Raku Clay Body)

เนอดนปนราก สามารถทาจากดนอะไรกไดททนตอ Thermal Shock ไดในขบวนการ

เผาและทาใหเยนตวอยางรวดเรว โดยทวๆ ไป เนอดนปนรากจะมจานวน grog ในปรมาณสง ม

ดนทนไฟหรอวตถดบอยางอนผสมอยทจะทาใหเนอดนปนมความแขงแรงพอทจะทรงตวอยได

ในขณะทปน

อตราสวนของเนอดนปนรากโดยปรมาณ

1. ปรมาณของดนเหนยวหรอดนทนไฟ โดยประมาณ 80%

2. ปรมาณของ Talc โดยประมาณ 3-20%

3. ปรมาณของทราย โดยประมาณ 20%

4. ปรมาณของ grog โดยประมาณ 5.40%

การขนรปทรงและขนาดของราก

ในการขนรปผลตภณฑรากนนสามารถกระทาไดหลายแบบเชน การใชมอบบเปน

ลกษณะถวยชาม การใชวธขดขนรป การขนรปแบบแผน การใชวธขนรปโดยใชแปมหมน หรอ

อดจากแมพมพปนปลาสเตอร ซงมหลายๆวธในการขนรปผลตภณฑราก ทเราอาจนามาใชขน

รปชนงานหรอภาชนะได

ภาพตวอยางภาชนะ ของตกแตงทใชเทคนคการเผาราก (Raku)

3

4

ขนาดและรปทรงของงานรากขนอยกบเนอดนทใชดวยเหมอนกน ถาเปนถวยทมขนาด

เลกๆ ขนาด 2-3นว สามารถใชเนอดนพอรซเลนได แตควรแตงเตมสวนผสมบาง ถาเปนขนาด

ชนงานทใหญและหนามากขน กอาจตองใช grog มากตามไปดวย เนอดนปนรากไม

จาเปนตองเผาแบบ Reduction เพราะถาจะตองการ สเทา สดา กใชวธการนาไปคลกกบอน

ทรยสารไดในขณะทนางานออกจากเตา

ภาพนกศกษานวดดนเพอขนรปชนงานสาหรบเผาราก

5

ภาพการขนรปผลงานเซรามคสาหรบเผาราก

ภาพนกศกษากาลงขนรปผลงานเซรามคสาหรบเผาราก

6

7

วสดอปกรณในการทาเตารากสาหรบเผางานเซรามคประกอบไปดวย

1. เหลกกลอง, เหลกเสน

2. ลวดมดเหลก

3. ตะแกรงลวด

4. แผนรองเผา ในการเผาผลตภณฑเซรามคตางๆ ไมวาจะเปนถวยชาม , กระเบองหลงคา

ของตกแตงและอนๆ ถาเปนการเผาในเตาจาเปนตองจะตองใชอปกรณทชวยรองรบชนงาน

ไมวาจะเปนแผนรองเผา ขาตง อปกรณ Support คณสมบตทดนนคอตองทนอณหภมสง

มากโดยไมเปลยนรปรางสามารถรบนาหนกไดดแมเปนการรบนาหนกทอณหภมสง

5. อฐทนไฟ มคณสมบตสามารถรบนาหนกขณะใชงานในอณหภมสงไดเพยงพอไมเกดการ

ยบตว

6. เซรามคไฟเบอร (Ceramic Fiber ) เปนฉนวนกนความรอนชนดเสนใยเซรามกส ทนความ

รอนไดดทนตอการสกกรอนทเกดจากการเผาอณหภมสงไดดมอตราการนาความรอนทตา

ทนตอการเปลยนแปลงอณหภมอยางฉบพลนไดดเยยม งายตอการตดแตงปรบตามรปแบบ

ทตองการปองกนการซมผานของอลมเนยมเหลวไดด

7. กระดมเตา มคณสมบตใชยดเกาะไฟเบอรเขากบผนงเตา

8. ลวดทนความรอนหรอลวดฮทเตอร เปนอปกรณทางความรอนในอตสาหกรรม ม

คณสมบตเหนยวและทนอณหภมไดสง

9. ขาตง Support หรอKiln Furniture ประกอบดวยซลกอนคารไบด และ Calcined

alumina เปนสวนประกอบหลก มความแขงแรงสงสามารถรบนาหนกไดดทอณหภมสง

เหมาะสาหรบการเผาในปฎกรยา รดคชน เคลอบดวย Calcined alumina อกชนหนงทาให

สามารถทนตอการเผาในปฎกรยาออกซเดชน รบนาหนกไดด

10. ชดหวพนไฟ/ถงแกส มคณสมบตเปนระบบอปกรณและชดควบคม ไมวาจะเปนใชแกสเปน

เชอเพลง หรอใชนามนเปนเชอเพลง อปกรณหลกจะเปนระบบวาลวททาหนาทปด – เปดการ

จายเชอเพลง โดยมวาลวควบคม

11. โคนวดอณหภม มคณสมบตเปนอปกรณวดอณหภมภายในเตาเผาอกแบบหนง เปนทนยม

และมความแมนยาสงมการใชเพอตรวจสอบความเทยงตรงของ ระบบอเลกทรอนค

8

ภาพวสดอปกรณทใชประกอบเตารากเบองตน

ภาพลวดทนความรอน

ภาพเซรามคไฟเบอร(Fiber)

9

ภาพหวพนไฟ

ภาพกระดมเตา

10

ภาพแผนรองเผา

ภาพอฐทนไฟ

11

ภาพโคนวดอณหภม

ภาพขาตง (Support) วางเผา

12

ภาพเหลกกลอง

ภาพตะแกรงลวด

13

ภาพลวดมดเหลก

ภาพคมจบงานรอน

14

ขนตอนการประกอบเตารากสาหรบเผางานเซรามค

1. ออกแบบวางโครงสรางของเตารากสาหรบเผางานเซรามค

2. วดขนาดของเหลกกลองและเหลกเสนสาหรบนามาตดทาโครงสรางเตา

3. ออกโครงสรางของเหลกกลองตามแบบทไดทาการออกแบบไว โดยทาการออกตรง

สวนฐานของเตากอนแลวคอยดาเนนการออกสวนตวเตา

4. ทาการยดตะแกรงเขากบโครงสรางของเตา

5. ทาการทาสเตาใหดเรยบรอย

6. ทาการยดไฟเบอรเขากบโครงสรางของเตาโดยใชลวดทนความรอนยดเขากบ

กระดมเตา

7. เมอออกโครงสรางเตายดไฟเบอรเขากบเตาเรยบรอยแลวดาเนนการจดวางอฐทนไฟ

ภายในเตา และวางขาตงพรอมแผนรองเผา เตรยมพรอมสาหรบการเผาราก

ภาพขนตอนการประกอบเตารากสาหรบเผางานเซรามค

ภาพขนตอนการออกเหลกสาหรบทาโครงสรางเตา

15

ภาพขนตอนการยดลวดเหลกเขากบโครงสรางของเตา

ภาพขนตอนการยดไฟเบอรเขากบโครงสรางภายในเตา

16

ภาพขนตอนการยดไฟเบอรดวยกระดมเตาเขากบโครงสรางภายในเตา

ภาพขนตอนการวางอฐทนไฟไวภายในโครงสรางของเตา

17

ภาพเตาทตอประกอบเรยบรอยแลว

18

กระบวนการเผารากในขนตอนแรก (Bisques Firing)

ขนตอนการเผารากโดยทวไปหลงจากการขนรปชนงาน เสรจและปลอยใหงานแหงสนท

แลวมกมการนาไปเผา Bisques กอน ซงการกระทาโดยการนาดนทปนแลวเขาอบแหง ชบ

เคลอบ แลวนาเขาเตาเผาไดเลย เนอดนทปนจะตองมความพรนตวสงมากและความชนจะตอง

ระเหยออกไปอยางรวดเรวดวย การเผารากนนครงแรกจะตองเผาใหอณหภมสงกวาการเผา

Bisques โดยทวไปเพอใหดนมความแขงแรง ทนตอความรอนไดด แตเนอดนกยงคงตองมการ

ดดซมนาเคลอบไดดอย การเผาครงแรกจะเผาในเตาชนดใดกได ไมวาจะเปนเตาไฟฟา, เตาฝน,

เตานามน ฯลฯ

ภาพผลงานนาเขาเตาสาหรบเผาดบทอณหภม 800 องศาเซลเซยส

19

ภาพผลงานทผานการเผาดบเรยบรอยแลว

การเผาเคลอบและเคลอบทใชกบงานราก (RaKu glaze)

ความโดดเดนและมเสนหของเคลอบราก มาจากการใชเคลอบทไมสมบรณนกในการ

สรางสรรคผลงาน สวนมากเคลอบรากจะประกอบไปดวยวตถดบพวกตะกว, โซดา, โบรอน, หน

เขยวหนมาน , ดน และ Frits อณหภมทใชในการเผาเคลอบรากโดยทวไปแลวอยในระหวาง

1,100 องศาเซลเซยส เคลอบรากของญป นนน ทมองภายนอกและมความงดงามมคณคานน

แตสารทใชผสมเคลอบมสวนผสมของตะกวอยในปรมาณทมาก จงไมเหมาะสมทจะใชเปน

ภาชนะใสอาหารและเครองดม

วธการเคลอบผวงานราก

มการทดลองเคลอบเพอใหตรงกบความตองการซงสวนผสมของเคลอบราก จะประกอบ

ไปดวย เคลอบใสไฟตา , ออกไซดใหส , สสเตนสาเรจรป(จากปรษทอมรนทร) เมอชง

อตราสวนตามสวนผสมทเราตองการแลว เรานาเคลอบมาผสมรวมกนและใสนาเพมเขาไป บด

เคลอบใหเขาเปนสวนเดยวกน จงสามารถนาผลงานมาเคลอบชนงานได เราสามารถเคลอบผว

งานรากไดในลกษณะตางๆ กนเชน จมผลงานลงในเคลอบ แตในกรณนเคลอบทใชตองม

20

ปรมาณมากพอควร หรอมากพอทสามารถจมงานลงไปไดทวทงใบ , การเทราดเคลอบลงไปบน

ผวงาน วธนควรวางงานลงบนไมทวางพาดบนปากถงเคลอบ แลวตกเคลอบราดลงไปแต

อตราสวนเคลอบตองมความเขมขนพอเหมาะ , การใชพกบทาเคลอบลงบนผวงาน วธนไมคอย

เปนทนยมมากนก เพราะคอนขางลาบากในการทาเคลอบใหสมาเสมอ, การพนเคลอบกเปนอก

วธหนงในการเคลอบงาน แตควรพนเคลอบใหมความหนาพอประมาณ โดยปกตเคลอบราก

นยมเคลอบผวงานใหมความหนามากกวาเคลอบพอรซเลนหรอสโตนแวร

ภาพนกศกษากาลงชบเคลอบผลงาน

ภาพผลงานทภาพการชบเคลอบเรยบรอยแลวเตรยมเขาเตาเผา

21

ภาพการนาผลงานเขาเตาเพอเผาเคลอบทอณหภมประมาณ 1,100 องศาเซลเซยส

การเผาราก (เผาเคลอบ)

หวใจหลกในการเผารากคอ การเผาทรวดเรว หลงจากทไดเคลอบผวงานรากแลว ควร

วางผงใหแหงในแสงแดดธรรมชาตกได หรอจะวางภาชนะบนฝาเตาทกาลงเผางานอยซงม

ความรอนจะทาใหงานแหงเรวขน การเผารากไมไดมการจากดไววาจะตองเผาดวยเตาแบบไหน

หรอวธไหน อาจใชเตาไฟฟา เตาฝน เตานามน เตาถานหน เตาแกส หรอเตาชนดอนกไดท

สามารถใหความรอนไดเพยงพอทจะทาใหเคลอบสกตว

เมอเคลอบชนงานและชนงานแหงสนทดแลว กสามารถนาชนงานเขาเตาเผาทนทโดย

ใชคม ยาวๆ คบผลงานใสในเตา หลงจากนนปดฝาเตาโดยเปดปลองไวเลกนอย ถาเปนเตาฝน ,

เตาแกส แตถาเปนเตาไฟฟาอาจปดฝาเตาใหสนทได ความรอนจะคอยๆแทรกซมเขาไปในเนอ

ดนและเคลอบราก ระยะเวลาประมาณ 2-3 ชวโมง กสามารนาผลงานออกจากเตาได การทจะ

ทราบวาเคลอบสกตวหรอไมนน ใหตรวจดจากชองดไฟ ถาผวเคลอบหลอมเปนมนเรยบรอย ก

แสดงวาใชได เวลานาผลงานออกจากเตากทาไดดวยการเปดฝาเตา แลวใชคมยาวๆ คบผลงาน

ออกมาวางพกไว แลวนาผลงานทนาออกจากเตามาคลกขเลอยหรอจมนาเพอใหงานเยนตวลง

22

ภาพการคบผลงานออกจากเตาเพอนาไปคลกขเลอย

ภาพผลงานทคบออกจากเตาเพอมาคลกขเลอย

23

ภาพผลงานทผานการคลกขเลอย

24

การทาใหชนงานเยนตวลงแบบ Oxidation

วธการแบบนคอการนาชนงานออกจากเตา แลววางไวบนอฐ ปลอยทงไวใหเยนใน

บรรยากาศปกต จนกระทงผลงานเยนลง ถาตองการใหผลงานเยนตวเรวขนกสามารถนาไปจม

ลงในนา เคลอบและเนอดนปนททาใหเยนตวลงดวยวธนจะมลกษณะของงานทมความงาน อก

แบบหนง คอเคลอบผวงานมการรานบนผวเคลอบ ทถอวาเปนลกษณะเดนของเคลอบราก

ภาพผลงานทคบออกจากกองขเลอยเพอมาแชในนาเพอใหงานเยนตวลง

การทาใหชนงานเยนตวลงแบบ Reduction

25

วธการแบบนเปนการทาใหชนงานเยนตวลงโดยอาศย Organic material เปนตวชวย

ซง Organic material นเมอถกความรอนกจะเกดการเผาไหมทคอนขางจะไมสมบรณ เกด

เขมาควนขน เขมาควนพวกนจะฉาบตดผวงานทาใหทงผวเคลอบและผวดนของภาชนะรากเกด

สตางๆขน เชนสดา สเทา สนาตาล ผวเคลอบ Organic material พวกนไดแก หญาเปยก หรอ

แหง, ฟางขาว, ขเลอย, แกลบ, ใบไมแหงหรอสงอนๆ การใช Organic material จะทาใหส

เคลอบและดนเปลยนแปลงไปไดเนองจากองคประกอบทางเคมของเคลอบและดน

เปลยนแปลงไป

การทาใหชนงานเยนตวแบบน เคลอบทมสวนผสมของ silver, copper, bismuth และ

ออกไซดของโลหะอนๆ จะเปลยนแปลงไป บางครงจะมลกษณะแบบ Laster หรอ Pearlish

(มก) มเคลอบอยจานวนไมมากนกทไมเปลยนแปลงสในบรรยากาศ Reduction แตสวนมาก

จะเปลยนแปลงเพราะออกไซดของโลหะกบ Carbonate จะแลกเปลยนโมเลกลของ Oxigen ใน

บรรยากาศแบบ Reduction ซงจะทาใหออกไซดของโลหะกลบกลายไปเปนโลหะบรสทธ ฉาบ

ผวเคลอบอยาในลกษณะฟลมบางๆ ผวโลหะนจะหมองลงไดหรอสจะเปลยนแปลงได ถาขดผว

ในลกษณะเดยวกนกบการขดโลหะอนๆ ผวโลหะทฉาบผวเคลอบอยนจะมความแวววาวได

เชนกน

ขนตอนการลางเศษเขมาควนไฟและเศษขเลอยออกจากผลงาน

26

27

จากขอมลเบอตนทไดกลาวมาน คงพอจะเปนแนวทางแกผ ทสนใจทาเซรามคแบบราก

หรอการประกอบเตาขนเองเพอเผางานราก ไดพอควรหรออาจเปนแนวทางหนงทสามารถ

ทางานเซรามคแบบรากได ทงนขนอยกบเทคนค ประสบการณและการเรยนรของแตละบคคล

เพราะบางครงเทคนคการเผารากไมมสตรสาเรจตายตว ไมมรปแบบระบบแบบแผนในการเผาท

แนนอน เพยงแตเปนการจกทาขนในหมคณะดวยความสนกสนาน ทาขนโดยวธงายๆ เพอให

เกดประโยชนในการสรางสรรคผลงานและเปนอกเทคนคหนงในการตกแตงผลงานเซรามค

28

ภาพการนาองคความร

เรอง การทาเตารากสาหรบเผางานเซรามค

ไปใชกบการเรยนการสอนรายวชาประตมากรรม(VD323)

ปการศกษา2558

29

30

31

32

คณะกรรมการดาเนนงาน

1. อาจารยธงชย ทพยตระกล ทปรกษา

2. อาจารยอรสรา ทพยรตน ประธานกรรมการ

3. อาจารยนท มณฑลวทย รองประธาน

4. อาจารยเมธาสทธ อดดก กรรมการ

5. อาจารยกฤษณวงศ ศวะพราหมณสกล กรรมการ

6. อาจารยนวฒน ชทวน กรรมการ

7. อาจารยขนษฐา เปนซอ กรรมการ

8. อาจารยนพอนนต บาลส กรรมการ

9. นางสาวปยะธดา คนชม กรรมการและเลขานการ