1 inleiding - midstream college

1▼Inleiding

2▼Teorieë

Stelsels:

•Chemies (endokriene)

•Senuwee (SSS+neurons

Hormoon

Teikenorgaan

Kliere:

•Endokriene-

•Eksokriene-

Hipotalamus

Hipofise (neuro+adeno)

Tiroïed

Byniere (korteks+medulla)

Pankreas

Gonade (ovaria+testes

CHEMIESE KOöRDINASIE ▼ SENUWEE KOöRDINASIE

Endokrienestelsel ◄► Senuweestelsel

Hormone

(beïnvloed metabolisme van alle

selle chemies)

◄► Elektriese impulse

(reguleer spier- en kleiraktiwiteit

en )

Hormone vervoer in bloedstroom ◄► Impulse gelei deur neurone

Stadig ◄► Vinnig

Wydverspreide reaksie in baie

teikenorgane

◄► Spesifieke reaksie op

teikenorgaan

Langdurend ◄► Kortstondig

Hormoon

‘n Hormoon is:

•Chemiese stof

•Gewoonlik ‘n proteïen

•Soms ‘n steroïed

•Afgeskei deur endokrieneklier

•Vervoer in die bloedstroom

•Na die teikenorgaan

•Om metabolisme te reguleer

Teikenorgaan is:

•Sekere selle

•Met reseptorareas vir hormoon

•Staan bekend as teikenweefsel/ -organe

Endokriene klier:

•Bloedvatryke

•Buislose klier

•Hormone afskei

•Vervoer in die bloedstroom

Metabolisme:

•Anabolisme (opbouend)

•Katabolisme (afbrekend)

Steroïed:

•Lipiedgeassosieerde hormoon

Endokrienekliere:

•Buisloos

•Skei hormone af

•Direk in bloedstroom

•Tot by teikenorgane

Eksokrienekliere:

•Besit buise

•Skei ensieme af

•Direk na teikenorgaan

Endokriene kliere van die liggaam:

Hipotalamus:

•Deel van die brein

•Net bo die hipofise (pituïtêre klier)

•Beheer outonome senuweestelsel

•Beheer vrystelling van hormone vanuit die hipofise

•Skei ADH (antiduiretiese hormoon) af

•Werking

o Wanneer hipofise hormone moet afskei

o Hipotalamus vrystellingsfaktore via bloed na hipofise anterior lob

o Dit stimuleer hormoonvorming en vrystelling

• ADH en ander hormone benodig?

o Senuwee-impulse na hipofise posterior lob, vrylating van gestoorde ADH

Hipofise: (Pituïtêreklier)

•Chemiese koördineerder van ander kliere dus = meesterklier

•Met kort steeltjie vas aan die hipotalamus

•Lê in benige holte van die skedel (Turkse saal)

•Bestaan uit twee kliere…

•Groot voorste adenohipofise (anterior) lob uit klierweefsel, sekreterende selle.

•Klein agterste neurohipofise (posterior) lob uit neurone bestaan.

Hipofise

Anteriorlob: Adenohipofise (bloedvatverbinding)•STH (Somatotropien) – groeihormoon)

•TSH (Tiroïedstimulerende hormoon) – Stimuleer tiroïedklier om tirkosien af te skei

•AKTH (Adenokortikotropiese hormoon) – stimuleer bynierkorteks om kortisoon+aldosteroon af te skei

•FSH (Follikelstimulerende hormoon) – stimuleer oögenese in ovariums vir ovumvorming/

mans spermatogenese in testes

•LH (Luteiniserende hormoon) – Stimuleer ovulasie

•ISSH (Interstisiële hormoon) – soortgelyk aan LH maar stimuleer testes vir afskeiding van testosteroon

•Prolaktien – stimuleer vervaardiging van melk in melkkliere

Posteriorlob: Neurohipofise (senuweeverbinding)•ADH (Antidiuretiese hormoon)

•Verhoog deurlaatbaarheid van

nefronbuisies vir water herabsorpsie

•Hiposekresie = diabetes insipidus

Verlies van groot volumes verdunde uriene

•Oksitosien

Anterior(Voor)(Adenohipofise)

Posterior (Agter)(Neurohipofise)

Posterior: Twee hormone wat vrygestel word.

•ADH (Antidiuretiese hormoon of argenien of vasopressien)

•Oksitosien:oSametrekking van gladde spiere van die uterus (geboorte)

oSametrekking van die soogklierepiteel selle van die alveoli en buise

oUitskeiding van melk as refleks

oVerhoog ejakulasie in mans

o(Prolaktien (adenohipofise) betrokke by vervaardiging van melk)

Oksitosien afskeidingsbeheer:•Stimulering die nippel(suigrefleks) ↑oksitosien

•Visuele/ ouditiewe stimulering vanaf baba ↑oksitosien

•Ontsluiting en rek van uterus/serviks ↑oksitosien

•Geslagsgemeenskap ↑oksitosien

•Psigologiese en emosionele faktore (vrees, stress, pyn, ens) ↓oksitosien

•Alkohol ↓oksitosien

•Progesteroon verlaag die uterus se sensitiwiteit vir oksitosien

•Estrogeen verhoog uterus se sensitiwiteit vir oksitosien

Beide geproduseer in die hipotalamus•ADH (supraoptiese nukleus)

•Oksitosien (paraventrikulêre nukleus)

Posterior: ADH + Oksitosien

Posterior: Twee hormone wat vrygestel word.

•Oksitosien:

•ADH (Antidiuretiese hormoon of argenien of vasopressien) :o↑Water se herabsorpsie in distale en versamelbuise van nefrone

o↓osmotiese druk in die bloed

oSametrekking van vaskulêre gladde spiere (vasokonstriksie)

ADH Afskeidingsbeheer:•↑Osmotiese druk in bloedplasma stimuleer osmoreseptore in hipotalamus ↑ADH

•↓Bloedvolume (>10% stimuleer meganoreseptors in arteries(aorta=karotiede+ra) ↑ADH

•↓Atriële bloeddruk agv ↓bloedvolume gaan ↑ADH

•Ouderdom wat ↑ lei tot ↑ADH sekresie lei tot waterterughouding

•Pyn, emosionele stress en trauma - ↑ADH

•Dwelms (morfien, en nikotien) ↑ADH afskeiding

•Alkohol -↑ADH sekresie

Abnormaliteite van ADH-afskeiding

Hiposekresie•Te min ADH-afskeiding lei tot Diabetes insipidus

•Neurogeneties – probleem in hipotalamus/ tiroïedklier

•Nefrogenies – probleem in die versamelbuise van die nefrone

•Groeihormoon STH (Somatotropien)

•Vervaardig deur die hipofise

•Bevorder skelet en spiergroei

•Kinders (puberteit)

Hipersekresie – gigantisme (lang persoon agv tumor in klier)

Hiposekresie – dwergagtigheid (kort persoon)

•Volwassenes

Hipersekresie – akromegalie (groot hande, voete)

Somatotropien

Anterior: Adenohipofise

Tiroïedklier

Tiroïedklier: (Skildklier)

Tiroïedklier:

•Sit wydsbeen anterior rondom die trachea

•Twee lobbe net onder die larinks(stemkas)

•Skei die hormoon tiroksien af

•Jodium(I) is die kern-element vir die vervaardiging van tiroksien

•Vergroote tiroïed = goiter

Tiroksien: (hormoon)

•Verhoog metaboliese tempo (hitteproduksie, selresp)

•Bevorder normale hartwerking

•Bevorder normale senuweewerking

Tiroksien

Hipotiroïdisme: (onderaktief)

•Verlaag metaboliese tempo

•Kinders: Kretinisme groei nie, verstandelik gestrem

•Volwassenes: Miksedeem, verstandelik en fisies vertraag, lae bloeddruk,

stadige asemhaling, stadige hartklop

Hipertiroïdisme: (Ooraktief)

•Hoë metaboliese tempo

•Hoë liggaamstemperatuur + uitermatige sweet

•Versnelde hartklop

•Verhoogde bloeddruk

•Versnelde asemhaling

•Bewerasies

•Senuweeagtig

•Eksoftalmiese goiter (te veel I)

Goiter

Jodiumvlakke is te laag = Goiter (endemiese goiter)

Negatiewe terugvoermeganisme/ Negatiewe terugkoppeling

Negatiewe terugvoer

Tiroïedklier

Hipofise

Hoë [Tiroksien]Lae [TSH]

Lae [Tiroksien]Hoë [TSH]

Stimuleer

Inhibeer

Byniere

Byniere

Byniere:

•Piramiedvormig bo-op niere

•Twee dele nl binneste medulla en buitenste korteks

Bynierkorteks:

•Skei steroïedhormone af

•Kortisoon – weerstand teen spanning, anti-inflammatories en anti-allergenies, hou

bloeddruk konstant.

•Aldosteroon – terselfde tyd, herabsorpsie van Na+ en sekresie van K+

•Voortplantingshormone

•Word beheer deur 1’e – hipotalamus(vrystellingsfaktore) en 2’e hipofise(AKTH).

Byniermedulla:

Skei die hormoon adrenalien af (veg-of-vlug-hormoon)

•Bloeddruk verhoog – vasokonstriksie (bloedvate vernou), meer bloed na hart en spiere

•Bloeduiker verhoog – glikogeen omgeskakel na glukose (lewer en spiere)

•Bloedsuurstofinhoud verhoog agv vinniger asemhaling

•Hartklop verhoog – meer suurstof na spiere

•Spiertonus van skeletspiere verhoog – vinniger reaksie

•Pupille vergroot – beter sig

•Meer sweet – vinniger afkoeling

•Spysverteringsafname

•Verhoogte bewussyn

Pankreas:

Pankreas:

•Eksokriene (buise) betrokke by spysvertering, sowel as ‘n

•Endokriene (buislose) betrokke by bloedsuikervlakke, klier

Eilandjies van Langerhans (antagonistiese werking)

•Alfaselle – glukagon afskei (verhoog bloedsuikervlakke)

•Betaselle – insulien afskei (verlaag bloedsuikervlakke)

Glukose

Glikogeen

Vet

Wakker word/ oefen

Lae [bloedsuiker]

alfaselle – neem laer vlakke van glukagon waar

Verhoog [Glukagon]

Lewerselle se glikogeen omgeskakel na glukose

Hoë [bloedsuiker]

Verlaag[Glukagon]

Negatiewe terugkoppeling

Sopas geeet

Hoë [bloedsuiker]

betaselle – neem hoër vlakke van glukose waar

Verhoog [Insulien]

Glukose na glikogeen omgeskakel in lewerselle

Lae [bloedsuiker]

Verlaag [Insulien]

GLUKAGON

INSULIEN

Suikersiekte: Diabetes

Tipe 1-diabetes (insulienafhanklik)

•Moegheid

•Groot hoeveelhede verdunde glukosebevattende uriene

•Dorsheid

Oorsaak:

•Outo-immuunsiekte

•Betaselle wat Insulien vervaardig is vernietig

•Noodsaak insulien inspuitings, goeie oefening en gesonde dieet

Tipe 2-diabetes (nie-insulienafhanklik)

•Meer algemeen en by volwassenes

•Ouderdom

•Dieet wat baie suiker, vette en geprosesseerde kos bevat

•Te min oefening

Oorsaak:

•Minder insulien vorm of nie reg gebruik nie

Glismiese indeks of GI (meet gevolge van koolhidrate op bloedsuikervlakke)

Hoë GI beteken koolhidrate verhoog vinnig bloedsuiker (gevaarlik)

Gonade: Voortplantingsorgane

Gonade

♂ = Testes

♀ = Ovaria

Hipersekresies

Voortydige ontwikkeling

Virilisme – manlike eienskappe wat by vroue voorkom

Ovariums : Esterogeen en progesteroon

Estrogeen

•Groei tydens puberteit

•Sekondêre geslagseienskappe

•Volwassewording van geslagsorgane

•Sikliese veranderinge in endometrium tydens menstruasie

Progesteroon

•Sikliese veranderinge in endometrium tydens menstruasie

•Behou endometrium tydens swangerskap

Testes :Testosteroon

•Vinnige ontwikkeling en groei tydens puberteit

•Sekondêre geslags-einskappe vestig

•Volwassewording van geslagsorgane

Timusklier

•Die timusklier produseer volwasse T-selle.

•Dit is hier waar die onvolwasse timosiete, wat uit die beenmurg gemigreer het, deur

middel van 'n merkwaardige proses wat as T-sel-opvoeding bekend staan, groei -

oftewel immuun-volwasse word.

•Dit beteken dat die T-selle leer om tussen eie- en nie-eie-selle te onderskei. Eie T-

selle, wat voordelig is vir die immuunstelsel, kom ongeskonde uit hierdie proses, terwyl

nie-eie T-selle, wat moontlik 'n nadelige outo-immuunreaksie kan veroorsaak, uitgewis

word.

•Die volwasse T-selle word dan in die bloedstroom vrygestel

Pineale liggaampie

Pineale liggaampie:

•Produseer melatonien

•Word gestimuleer deur lae ligintensiteit (donker)

•Funksie nog nie 100% nagevors nie

•Betrokke by slaappatrone