alevİ kÜrtler

8/2/2019 ALEV KRTLER

1/14

Alevi KrtlerDinsel, Etnik ve Politik Sorunlar Baglaminda

Erdal Gezik

Birinci Basim: Mayis 2000, Kalan Yayinlari AnkaraSayfa: 141-176

HACI BEKTA-I VEL ve KRT MESLEKTALARI

Giri

Politik kargaa ve toplumsal huzursuzluun her geen gn daha da derinletii Trkiyesinde son on yln engzde isimleri arasnda bir seim yaplsayd, phesiz ilk sralarda yer alacak isimlerden birisi Hac Bekta-Veli olurdu. Geen dnemde onun adna, Trkiye ierisinde ve dnda, kurulan dinsel merkez vederneklerle, karlan dergilerin ve yaplan aratrmalarn ard arkas gelmemektedir. Ve yakn bir zamansonras iin de, yldz her geen gn daha fazla parlayaca anlalan bu ahsn, ykseliini durduracak

nemli bir engel grnmyor. Bu lkede hakim olan tm gvensiz ortama ramen, onun adnn veberaberinde dinsel ve politik gcnn bu kadar yaylmasndaki baarnn srr nerede yatmaktadr?

Bunu, ne sradan ve tesadfi lokal gelimelerde, ne de ideolojik akmlarn etkisini yitirmesiyle kreseldzeyde dinsel eilimlerin artmas balamnda aramak tatmin edici cevab vermeye yetmeyecektir. Bununiin tpk Hac Bekta- Veli gibi ge Ortaada ve kendisinden yalnzca birka yz kilometre doudayaam Dersimli Seyitlere bakmak yeterlidir. Bu yzyln ilk eyreine kadar etkin gleri olmu Dersimliruhanilerin imdilerde yokolmaya terkedilmi adlar, sorunun o kadar da rahat anlalacak cinsten olmadngsteriyor. Tam aksine var olan sorulara basit, ama can alc yeni bir soruyu daha eklememizi zorunluklyor: Yirminci yzyln sonlarnda adyla bu kadar yaygn kar lamak zorunda olduumuz kii nedenherhangi bir Dersimli evliya deil de, Hac Bekta- Velidir?

almann ana temasn oluturacak bu soru, her iki olgunun tarihsel geliimi evresinde ilenmeyeallacaktr. Fakat bylesi bir giriimden nce, bu makalenin dayand kaynaklara ynelik sorunhakknda imdiden ciddi hatrlatmalar yapmam gerekiyor. Birincisi, gnmzde Hac Bekta adnn salt biraratrma objesi olarak ele almak mmkn deildir. Hac Bekta- Veli ad, bu yzyln balarndan itibarenolumaya balayan Trk ulusal tarihyazm gdmnde olduka ykl politik, etnik ve kltrel bir anlamalmtr. Bu yzden, bu almalarda karmza kan Hac Bekta fenomeni, zellikle konumuz asndan

bakldnda, pek de kolay alamayan sorunlar yaratmaktadr. Onun ad, gereinden fazla Orta-Asya,Trk ve Trklk gibi sfat ve corafi terimlerle alakal klndndan, bu almalarda onun bakakltrlerle ilikisinin izini takip etmeyi zorlatrmaktadr[1].

kinci sorun ise, Hac Bektan Krt meslektalar olarak nitelendireceim Dersimli Seyitlerin yaamlarve onlar adna oluan rgtlenmeler hakknda son derece az yazl belgenin olmasndan kaynaklanmaktadr.Onlarn faaliyetleri ve Anadoludaki dier Alevi gruplar ile olan muhtemel ilikileri hakkndaki en eskibilgiler geen yzyln ortalarndan itibaren blgede bulunmu Batl aratrmac, gezgin ve misyonerlerinyazlarnda, ou kez bir ka cmleyle aktardklar verilerle snrldr[2]. Keza bu Seyitlerin taraftarlarnn daolduka ge bir srete kendilerine dnk aratrmalara balam olmalar, onlarn geleneksel yaplarnkoruduklar 1930lu yllara dair bilgilerimizin hep ikinci ve nc elden gelmesine neden olmu tur[3].Ayrca bu grubun toplumsal dayanaklarnn 1938 ylnda yok edilmi olmas ve Trkiyede Krt kimliineynelik alan almalarnn olanakszl, konumuzla ilgili kimi bilgi eksikliklerini ancak dolayl yntemlerleamay zorunlu klmaktadr. Burada aktarlan tablo snrl kaynaklarn biraraya getirilmesiyle izilmi olduundan, yksek tartma zellii tadn belirtmek yerinde olacaktr.

Son olarak dikkat edilmesi gereken sorun, her iki konuyla ilgili verilerin efsane ve tarih zelliklerini i ietamalarndan kaynaklanmaktadr. Konumuz dahilinde ad geen tm evliyalar hakknda var olan bilgilerher iki zellii kapsayarak gnmze aktarldklarndan, onlarn gerek yaamlar ile mitlemi yaamlararasnda ayrm yapmak zorlamaktadr. Balbana bir almay gerektiren bu olgu ile, zellikle makalenindar snrlarn dikkate alacak olursak, gereinden fazla uralmayacaktr[4]. Sanrm, konunun sahip olduuspeklatif gncel boyutu asndan bakldnda da, hakl grlebilecek bir tutumdur bu. nk, btndinsel figrlerde olduu gibi, gerekten yaadklarna inandmz bu ahsiyetlerin yaamlarnn anlam vetarihsel deerleri de ancak onlar evreleyen efsanelerle btnsel bir anlam kazanmaktadr. Gnlk olarakkarmza kan Hac Bekta figr de bu sorunu yanstan ideal rneklerden biri saylabilir.

Hac Bekta ve Onun Grmedii ocuu: Bektailik

Eer, 15. Yzyln sonlarnda yazlm ve bizzat Hac Bektan yaamn konu alan en eski eser olanVilayetname esas alnacak olursa, bu nl evliya hakknda ksaca unlar sylenebilir: O, soyu yedincimam Musa Kazma dayanan Horasan Sultan brahimin ocuu olarak dnyaya geldi. Eitimi iin kk

yata dnemin nl bilgini eyh Lokman- Perendenin yanna verildi. Henz ocukluk yllarnda gsterdiikerametlerden dolay eyh Perende ona Hnkar adn takt. Kerametlerinin etkisi Horasan apTrkistana ulatnda, doksandokuz bin Trkistan pirinin ulusu olarak tannan eyh Ahmedi Yesevionu tekkesine kabul etti. ok gemeden burada da ilahi g ve bilgelikle donanml oldu unu kantlayanBekta, Ahmet Yesevi tarafndan Rum lkesine halife olarak atand. O, Anadoluya geldii andan itibarenbu topraklarda yaayan elliyedi bin Rum ereninin rekabetiyle karlat. Ksa zamanda hem bu erenleri ve

Page 1 of 14HACI BEKTAS-I VELI ve K RT MESLEKTASLARI

10.08.2011http://www.dersim.biz/html/bektasson2.htm


2/14

hem de bunlar arasndaki en byklerden olan Tapduk Emre, Sar Saltuk, Seyid Mahmud- Hayrani veKaradonlu Can Baba gibi dervileri, gsterdii stn kerametleri ile kendisine balad ve onlar tarafndantartmasz ba pir olarak kabul edildi. Hnkar, yansra Anadoludaki Trkmen ve Hristiyan halklararasnda Mslmanl yaymak iin de baarl almalarda bulundu. Bu arada yerletii Sulucakarayktetekkesini kurdu. 1270 ylnda burada hayata gzlerini yummadan nce, geride bir tekke ve buna balAnadolu ve Rum lkesinin eitli yerlerinde faaliyet yrten yz altm ba olmak zere, toplam otuz altbin halife brakt[5].

Vilayetnamede aktarlan bu bilgiler, Hac Bekta taraftarlarnn genel olarak kabul ettikleri, tanrsalmucizelerle dolu bir yaamn ksa bir zetidir. Tarihteki gerek Hac Bektan yaamn izebilmek iin isebu tabloda bir hayli dzeltmeler yapmak gerekiyor.

Hac Bekta yaad 13. Yzylda Anadoluda varolan yzlerce Trkmen Babasndan yalnzca birisiydi vebelki de yukarda ad geen nllerle kyaslandnda, onlarn altnda bir hrete sahipti. O, byk olaslkla1239da yaanan Baba lyas isyanyla alakadar olmamak ve takibe uramamak iin Seluklu merkezindenuzak olan Sulucakarayke yerlemi ve burada dinsel almalarn sessiz bir ekilde srdrmt[6].

Kendisinin dorudan Ahmet Yesevinin halifesi olarak Anadoluya gelmi olmasnn doruluk pay oldukakktr; nk Ahmet Yesevi ile arasnda bir asr gibi bir zaman dilimi bulunmaktadr. Ahmet Yesevi ilevarsaylan ilikisi muhtemelen bu kiinin Trkler arasnda saygn bir yere sahip olmasndan kaynaklanyordu[7]. Hac Bekta, byk olaslkla o dnemlerde Anadoluda hakim olan ve kkenlerini Horasan mistisizmiile Ebul Vefadan alan Kalenderi dervilerindendi[8]. Yaatt Mslmanlk, bu tr akmlarda yaygn olanve eriat kurallarna pek sk bal olmayan, daha ok dinin batni yorumuna nem veren bir eilime sahipti.Bu zelliinden dolay, formel slama uzak olan ve henz geleneksel inanlarn terketmemi Trkmenairetleri ile, tpk dier Babalar gibi, scak ilikiler kurmakta zorlanmad.

Hac Bektan yaamnda bal olduu varsaylan akmn dncelerini ne derece sistematik bir ekildeiledii ve bunlar hangi lde rgtlenme temeli olarak tasarlad tartmaldr. Adna atfedilen iki kitabn

byk olaslkla onunla bir ilgisi yoktur[9]. Ayn ey, Bektai edebiyat iinde anlan ve bu tarikat tarafndansahiplenen 14 ve 15. Yzyln rnleri iin de geerlidir [10]. Buna ramen Hac Bektan dier TrkmenBabalarn geride brakarak ne kmas, hatta birounu kendi halifesi statsne drmesi, lmndensonra, kendisiyle dorudan alakas olmayan, 14. yzyldan itibaren birbirleriyle dorudan veya dolaylbiimde ilikili iki nemli gelimenin sonucu olarak grlmelidir.

Her iki gelimede de Hac Bekta ve onun ad altnda geliecek olan tarikat, ilgin bir rol stlenmitir. lkgelime, yaylma aamasnda olan Trk beylikleri iin vazgeilmez bir g oluturan sava Trkmenairetleri ve onlara bir ok yerde nclk yapan gazi ruhlu Babalarn varldr. 14. Yzylda yaayanAbdal Musa bu bulumann en ileri temsilcisi saylmaktadr. Onun, ilk Osmanl Beyleri ile birlikteHiristiyan blgelerine ynelik olarak gerekletirdii baarl fetihler, yalnzca kendi adnn deil, aynzamanda bal olduu Hac Bekta ad ve efsanesinin de byk bir alana yaylmasn salamtr. AbdalMusa, bylelikle ileride byk bir mparatorlua dnecek Osmanl ile -tarikat iin yaamsal deeri olan-ilikilerin temelini atmada n ayak olmutur[11].

kinci gelime ise, ynetimin, farkllaan dinsel eilimlerden kaynaklanan i atmalar engelleme vedevleti tabandan tehdit edebileek eilimleri kontrol altnda tutma abasnda Bektai tekkesinin arac bir roloynayabileceinin grlmesiyledir. mparatorluk nitelii aldka belirgin bir ekilde Sunni slam sisteminin

temeli haline getiren Osmanl karsnda, 15. Yzyln sonlarnda byyen bir Kzlba nfus durmaktadr.Tabandaki bu aykrln sosyo-ekonomik nedenlerden baka dinsel nedenleri de vard. Bunlardan ilki,randan kap Anadoluya snan ar ii-Hurufi halifeleri ve 15. Yzylda tm Anadoluda kendisinihissetiren Kzlba Safevi almalar olmutur[12]. 16. yzyln banda bu genel kay Safevi ran iledorudan bir sava ortamnda tehlikeli bir durum yarattndan, Saray, kendi iindeki Kzlba eilimlerikontrol altnda tutabilmek amacyla Bektai oluumuna dorudan mdahale ederek tekkenin merkezineBalm Sultan adl kiiyi atamtr.[13]. Balm Sultan (lm. 1516), Hac Bekta sonras tekkeye mensup ikincive son nemli ruhani ahsiyet olarak tarihe geecek ve onun araclyla Bektailik, dinsel heterodokszellikleri barndrd kadar politik konformizmle karakterize edilecek nihai biimini alacaktr.

mparatorluk iinde 1550lere kadar srecek Kzlba topluluklar zerindeki kat basklar, Bektai tarikatnnbu topluluklar kendisine balamasn kolaylatracaktr. Kimi yerlerde bizzat merkezi tekkenin giriimiylebu topluluklar ynlendirecek alt-tekkeler kurulurken, kimi yerlerde de varolan ve phe altnda bulunan dinimerkezler basklardan kurtulabilmek iin Bektai tekkesine balanmakta tereddt etmeyeceklerdi[14]. Busre 17. Yzyln ortalarnda nemli oranda bitmi olacak ve Anadolu Alevileri, tpk Bektai tekkesi gibi,Sunni mparatorluu tehdit eden faaliyetlere girimedike, kendi inanlarn yaadklar krsal blgelerdesrdreceklerdi[15]. 1826da tekkenin yasaklanmas ile balayacak yeni bir dneme kadar Bektailer burgtsel yaplarn koruyacaklard. 1826dan sonra geirilen ksa bir gizlilik dnemi sonras, tarikat

1850lerde yeniden eski gcn onarmasn bilecekti[16].

Masum bir 13. Yzyl dervii olan Hac Bektan lmnden ksa bir sre sonra adna kurulan tekkenindeiimler karsnda gsterdii esneklik ve bunun sonucu 16. Yzylda ald ikili karakter, onun gnmzekadar srekliliinin salamasnn da temelini oluturmutur. leride greceimiz gibi, bu zellikler,yaamlaryla Hac Bektala birok benzerlikleri olan Dersimli Seyitlerin ocuklarnn yaratt dinselorganizasyon ile yaknlamaya katk sunacaklar kadar, onlarn yok olmalarn da belirleyecek nedenlerarasnda yer alacaklardr. Ama konunun bu boyutuna gemeden nce Dersimde varolan dinsel sistemingeliim srecinin kendisine bakalm.

Dersimli Seyitler ve Aireti Talipleri

Dersimli Seyitlerde, tpk Orta ve Bat-Anadoludaki Trkmen Babalar gibi, 13 ve 16. Yzyl arasKrdistanda faaliyet yrten gezgin dervilerden idiler[17]. Yaygn bir kanya gre byk blmDersime, rann kuzey-dousunda yeralan Horasan[18] blgesinden gelmitir. Onlarn ilk dnemleriyleilgili hibir ak ve snanm yazl belge olmamas[19], genel kabul grebilecek bir takm tespitleryapmamzn nnde engel deildir.




3/14

Dersim ve evresindeki Alevi Krt airetlerinin Seyitleri olan Dervi Cemal, Sar Saltk, Kurey, BabaMansur ve Auanllar kendilerini deiik mam soylarna balar ki bu ruhani stat iin arttr- veellerinde bunu destekleyen secerelerin[20] olduunu iddia ederler. Onlarn bu iddialarnn kontrol edilemezoluu bir yana, bu kiilerin ilk dnemleriyle ilgili u belirleme rahatlkla yaplabilir: Sar Saltk hari,dierlerinin hangi tarihler ve artlar altnda Dersim ve evresinde almalarna baladklarn bilmememizeramen, dinsel uralarn bandan itibaren bu blgede gerekletirdiklerini, kendileri hakknda anlatlanefsanelerin getii mekanlarn hepsinin Dersimde olmas ve bu efsanelere dolayl ve dorudan tanklkyapm topluluun yine yre airetleri olmasndan kartyoruz. Yine onlarn Alevi Krtler dndataliplerinin olmay da bu tespit iin bir baka dayanak oluturuyor.

Bunlardan Nazmiye merkezli Kurey, Muhundu merkezli Baba Mansur ve Hozat merkezli Dervi CemalSeyitleri kalabalk nfuslaryla, zellikle Dersim ve yakn evresinde yaayan airetlere Seyitlikyapmaktadrlar. Sar Saltk ve Auanlarn ise bizzat Dersim iinde yalnzca Hozatta bir merkez kyleribulunmaktadr. Her ikisinin de talipleri -Sar Saltklarn Auanlarla karlatrmayacak kadar az olmakkaydyla- Dersim evresinde yaayan Alevi Krt airetleridir.

Belirtildii gibi, Sar Saltk hari, bu Seyitler hakknda anlatlanlar onlarn Dersime yerletikleri andanitibaren yre airetlerinin kendileriyle beraber olduunu gsteriyor. nk, Seyitlerin bu airetleri kendiinanlarna ekmek iin herhangi bir zel aba yrttklerine dair dair bir veri yoktur. lk dnemlerindegsterdikleri sylenen kerametler de zaten daha ok birbirleriyle ili kilerindeki dinsel balar belirlemekveya statlerinin yneticiler tarafndan tannmasna yneliktir. ne srlen secereler onlarn blge airetleriile balantlarn 13. Yzyla kadar gtrmektedir. Seluklu Sultan Alaeddin Keykubaddan aldklarnsyledikleri secereler, blgedeki airetler zerindeki dini yetkilerinin genel kabul grdn ve Sultantarafndan da onaylandn gstermektedir. Her iki iddia ayn zamanda bu pirlerin evresinde anlatlankeramet efsaneleri ile de destek bulmaktadr[21].

Dersimde alma yapan dervileri dier Anadolu dervilerinden ayran ve onlara ayr bir btnlk veren ennemli zellikleri, onlarn tarih sahnesine kma biimleri deil - ki bu en azndan biim olarakdierlerinden pek farkllk tamamaktayd-, sonraki yzyllarda blge airetleri ile kurduklar kendilerinehas rgtsel yaplardr. Yakn bir zaman ncesine kadar koruduklar bu rgtll tam olarak ne zamanyarattklarn kesin olarak bilmememize ramen, bunun zaman ierisinde herhangi bir merkezin kontrololmakszn tabanla uyum ierisinde gelitiini belirtmek yanl olmayacaktr. Byk ihtimalle de bu oluum,blgenin Alevi tarihinin ikinci dnemini balatan 16. yzylda yaanan gelimelerin sunduu beklenmedikolanaklarla ilikiliydi.

Bu yzyln balarndan itibaren balayan Snni Osmanl ile ii ran arasndaki srtmeler 1514 ylndaikincisinin alehine biten bir savala kapanmas, Osmanlnn dorudan ynetimi altnda olan Alevitopluluklar zerinde bilinen olumsuz sonular yaratrken, Dersimli Alevileri yeni bir dnem bekliyordu.Bitlis beyi Krt drisin Osmanl ynetimiyle girdii ilikilerin de yardmyla kazanlan ran savasonrasnda Krtler, Beyliklerinin kabul edildii geni bir otonom yap kazanmlard. Her ne kadar Dersimikapsayan emigezek Beyliinin ranla ilikileri olmusa da, Krtlerin kazand bu stat onun iin degeerliydi. Bu ayrcalkl stat ve blgede hakim olan silahl airet taraftarlar sayesinde Dersimli Seyitlerde kendi blgelerinde almalarn 1908 ylna kadar rahatlkla srdrdler[22].

Bu dnemden sonra balayan ve 1938de son bulan, zlme sreci olarak nitelendirilebilecek ncdnem ncesi, drt yzyl akn bir sreyi kapsayan ikinci dnemde yaratlan dinsel rgtllkte, DersimliSeyitler tasavvuf anlayn her ynyle bal olduklar airet yaps ve geleneksel inanlarla uyumlu birtoplumsal yapya dntrdler. Zaman ierisinde artan genel nfusa paralel olarak kendi ilerindeblnmeler ve iblm ile olduka karmak bir yap haline dnen bir sistemin yaratclar olanSeyitlerin, alma alanlarn, airetlerin evre blgelere gmesiyle corafi olarak da alabildiinegenilettikleri grlmektedir (bak. Harita 1).

Kroki 1: Dersim merkezli Seyitlere bal blgeler

Kroki 1: Seyit Aileleri, Ana Merkezleri ve Etki Alanlar




4/14

Bu yaylma birok yerde onlar Trk Alevileri ve bunlar ierisinde 16. Yzyldan itibaren etkin bir merkezig olan Bektai rgtlenmesiyle komu haline getirdi. Yine de ne bu corafi yaknlama, ne de onlararasnda varolan inan yaknl iki grup arasnda tam anlamyla organik bir btnln oluumuna yetmedi.

Yol Kardeliinden Rekabete: Dersimli Seyitler ve Bektailer

nceki sayfalarda da belirtildii gibi, Dersimli Seyitler ve Hac Bekta- Veli 13. Yzylda Anadolu veKrdistanda yaygn faaliyetler yapan deiik dervi gruplarna mensuptular. Ayrca onlar, k dnemiitibar ile birbirlerine yakn klan bir baka zellik de, faaliyetlerini (yar) gebe airetler arasndayounlatrdklarndan, karmak ve yazsal mistizm yerine, sadeletirilmi ve zellikle derviin tanrsalkerametlerine dayanan bir tasavvuf yntemini semi olmalaryd[23]. Genel saylabilecek bu benzerliklerintesinde bizzat bu iki grubun birbirleriyle ilikide olduu izlenimi brakan mulak verilere dayanan kimiiddialar da vardr.

ki grup aras muhtemel bir ilikinin varlna iaret edebilecek ilk yazl kaynak Vilayetnamedir. 15.Yzyln sonlarnda kaleme alnm Vilayetname, Hac Bektan ilk taraftarlarn Krdistanda yarattnaktarr. O, Trkistanda, Ahmed- Yesevi tarafndan grevlendirdii Rum lkesine gelmeden nceKrdistana uramtr:

Hnkar, Krdistanda, bir kavmin iinde bir mddet eleti. Orada bir bacnn, doan olann oul edindi.O ilde birok kerametler gsterdi. Anlatlsa sz uzar. Birgn, o ilde, bir toplulukla giderken bir rmaa

yaklatlar. Irmaktaki balklar, ba karp Hnkara selam verdiler. Hnkar, selamlarn alp sa olun dedi,varn tespihinizde olun. Bu eit kerametlerle o ili kendisine muhip etti. imdi o kavme Hnkarilerderler.[24]

Vilayetnemenin ne kadar gvenilir bir kaynak olduu bir yana braklrsa, en azndan bu aktarmdanklarak, Hac Bektan Krdistanla ilikide olduu ve Hnkariler adyla anlan bir grubun var olduudnlebilir. Bu grubun adna baka hi bir kaynakta rastlanlmamas ve tarihte de bu ad altnda hi biroluumun bulunmamas, iyimser bir yaklamla, Hnkariler ad altnda bir ilikinin yalnzca yazlddnemde var olmu bir gereklii yanstan bir veri olarak kalyor. Yine Vilayetnamenin yazld tarihteKrdistan ile tam olarak nerenin kastedildiinin de ak olmadn belirtmek gerekiyor. Eer 13.yzyldan karsak, Krdistan adnn Seluklular tarafndan Hakkari ve onu evreleyen blgeye verildii;ama Vilayetnamenin yazld tarihi temel alrsak, Krdistan denildiinde akla gelen blgeninemigezek beylii olduunu biliyoruz[25]. Her iki ihtimal de, konumuz asndan belirtilmi olmanntesinde bir anlam tamyor.

Vilayetnamedeki verilere dayandrlan ve sanrm ilkinden daha yaygnca ne srlen ikinci bir ili kiiddias daha vardr. Hac Bekta- Velinin Anadoluya geldikten sonra, kendisinden nce buralarda faaliyetgsteren Babalarla srtmeler yaad belirtilmiti. Sz konusu iliki bu kiilerden Sar Saltk, SeyidMahmud-i Hayrani ve Karadonlu Can Baba zerine kuruludur. Sar Saltk d nda dier iki kiinin ismiyleDersimde anlan herhangi bir Seyit topluluu olmamasna karn, Alevi Krtler ierisinde etkin yerleri olanAuan ve Kureyliler hakkndaki kimi anlatlar onlarn atalarn bu kiilere balamaktadr. Bu iddialara




5/14

gre, Hac Bekta evresinde olan Karadonlu Can Baba ile Auan; Seyid Mahmud-i Hayrani ile de HacKurey ayn kiilerdir[26]. Dersimli Seyitler hakknda snanm tarih almalar olmamasna ramen, buiddialarn dayana var mdr?

Bilindii gibi Sar Saltuk, Hac Bekta ile ayn dnemde yaam ve ondan ok daha faal ve ad yaygn olangazi nitelikli bir Trkmen derviiydi. zellikle Bat-Anadolu ve Balkanlarda katld fetihler ve tekkefaaliyetleriyle tannmaktadr. Halen bu blgelerde saygn bir ad olduu bilinmektedir[27]. Sar Saltk da,dnemin tm dier Babalar gibi -Hac Bekta da dahil-, zellikle ad verilen blgelerin yan sra Orta-Anadoluda faaliyet ierisinde olmulardr. Onlarn bu ilk dnemde Dou Anadolu ile ilikilerini belgeleyenhibir kaynak yoktur. Bu yzden Hac Bekta dnemiyle ilikili bir ad olan Sar Saltkn bu dnemde gelipDersime yerlemi ve burada faaliyet yrtm olmas ihtimali olduka dktr. Bu Seyit ailesinin Dersimiindeki nfuslarnn Hozata bal Karaca ky ile snrl olmas bunu desteklemektedir. Ayrca onlarn1938 ncesinde Krtenin yansra btn ky olarak halen Trkeyi de kullanyor olmalar da, Dersimegelilerinin byk olaslkla 19.yzyldan ncesi bir zamana gidemiyecei grn glendirmektedir[28].

Karadonlu Can Baba ve Seyid Mahmud-i Hayrani konusuna gelince; her iki ki inin Dersimli iki Seyite aitadlar olduu yaktrmasnn dayanaklar da sorunlarla doludur. Vilayetnamede ne M. Hayrani ne deKaradonlu Can Babann yaadklar blge olarak Dersim ad zikredilir. Hayrani, Akehir erenlerindendir,ehrin kads olduu ve burada da ld bilinir. Karadonlu Can Babann yaad blgeler hakknda bilgiverilmez. Vilayetname onun Hac Bektan istemiyle Erzincanda Mool ordusunu durdurduu ve onlarMslmanl kabul etmedike Rum lkesine girmelerini engellediini bildirir. Karadonlu Can Baba, MoolHan Kavusa burada keramet gsterir: gn bir kazanda kaynatlr, gn ate iinde kalr ve sonundakendisine bir kadeh zehir iirtilir. Her nde de Can Babaya bir ey olmaz. Kavus Han da onunbyklne inanr ve Mslmanl kabul ederek, Rum lkesine girip yerlemeyi hak eder[29]. KaradonluCan Babann zehir(au) imesinden dolay onun Auien lakab ald sylenir (-bu lakab Vilayetnamedegememektedir). Dersimde Auan hakknda anlatlanlar ile Hac Bekta eri Can Babann bu hikayesiarasnda gsterilen kerametlerin benzerlii dnda hi bir ortaklk yoktur. Gerek adnn eyh Mahmut[30]olduu da sylenen Auann, bu kerametleri, tm Dersimli Seyitlerin huzurunda kimi anlatlara gre

Keykubad, kimilerine gre ise IV. Murat karsnda Bainde gsterdii ve Sultann onu blgenin ba-piriolarak tand rivayet edilir. Auan ile Can Babann zdeletirilmesi, sanrm, Bektai tekkesi ile AleviKrtler aras organik balarn kurulmaya alld 19. yzylla balayan ge bir dneme ait bir iddia olsagerek. Bektai tarihinde yaygn olarak kullanlan entegrasyon yntemi, yeni gruplarla kurulan ili kileretarihsel zemin sunma yntemiyle burada da uygulanma benziyor.

Ayn eyler, Mahmud-i Hayrani ile Kureyin e kiileri temsil ettii iddias ile ilgili olarak da sylenebilir.Vilayetnamede Mahmud-i Hayraninin, Hac Bekta elinde kam olarak kulland bir ylanla aslanabinmi bir halde karlamas, buna karlk Hac Bektan da duvar yrtmesi[31] ile ilgili rivayetDersimdeki Kurey ile Baba Mansur rivayetinin aynsdr. Dersim versiyonunda duvar yrten BabaMansur ve elinde ylanla aslan zerinde gelen kii Kureydir[32]. Burada da bundan baka ortak hi birzellik yoktur.

Hac Bekta ile ilikili klnan bir baka Dersimli Seyit de Dervi Cemaldir. Bu iddialara gre, DerviCemal, Hac Bekta halifelerinden olan Cemal Seyyidin kendisidir[33]. Bu benzetme de hi bir zeminiolmayan bir ad benzerliinden teye gitmemektedir. Cemal Seyyidin, Hac Bektan lmne doruatad ilk halifelerden biri olduu ve kendisini Akdeniz yresinde grev verildiini Vilayetnameaktarmaktadr. Bat Dersimde eyh Hasan airetlerine Pirlik yapan Dervi Cemallerin, dier rneklere

benzer bir ekilde, 1938e kadar Hac Bekta tekkesiyle her hangi bir bann olduunu kantlayan bir belgebulunmamaktadr.

lk dnemle ilgili olarak iki grup aras ba larn varlna ynelik baka bir iddia yoktur. Balm Sultan ilebalayan ikinci dnemde ise, varsa dahi birinci dnemdeki dinsel balarn bile tamamen ortadan kalktngrmekteyiz[34]. Her iki grubun ayrm ve kendi rgtlenmelerini bu dnemde ekillendirmi olmalar veBalm Sultan adnn Dersimde tannmamas veya hi anlmamas aradaki uzakln boyutunu gsteriyor.

Bektai tarikat ile Alevi Krtler aras ilikilerle ilgili bilgilere yeniden 19. yzylda tank oluyoruz. Tarikatn1826da merkezi tekkesi dahil, tmden kapatlmas sonrasna denk gelen bir dneme ait ili kilerden ilk kez,blgede bulunmu Britanyann Diyarbakr konsolosu Taylor bahsetmektedir. Taylor, Kzlbalara uygun(lehte) bir mezhep olarak tanmlad Bektailerin 1866da Kzlba Krtlere yakn Arapgirde bir tekkeatklarn ve tekkeye bakan eyh Osman ile Kzlbalarn saygl ilikiler ierinde olduundanbahsetmektedir[35]. Taylordan elli yl sonra Dersimi gezen ngiliz subay Molyneux-Seel de, Dersimlilerinkendi blgeleri dnda ziyaret ettikleri kutsal yerler arasnda Kerbela, Kfe ve Bagdadn yansraKrehirdeki Hac Bekta tekkesinin de bulunduunu yazmaktadr[36].

Bektailerin bu dnemden itibaren blgedeki airetlerle, onlar zerinde etkin olan Auanlar araclyla ilkdzenli ilikileri kurduklar anlalyor[37]. Auanlarn Murid konumlarndan dolay Alevi Krtlerarasnda saygn bir yere sahip olmalar, onlarn tm Alevi Krtler ierisinde yaylmalarn kolayla trc birolanak olarak ortaya kyor. Auanlar araclyla Bektailer, Dersimin i blgelerinde snrl olmak zere,onu evreleyen, zellikle Bat blgelerinde oturan airetler arasnda Hac Bekta adnn tannmas veBektailere ait Trke ayinlerin kullanlmasn salayabildiler.Yine de bu yerlerde bile, geni ve ilevi olanbir rgtsel ban oluturulduundan sz etmek mmkn deildir.

Sz konusu mesafe ngiliz ruhban Trowbridge, 1908 ylnda Antep yresinde bir Alevi dedesi ile yaptrportajda da ortaya kyor. Trowbridge, Alevi Dedesine kendi merkezlerinin neresi olduunu sorduunda,ondan Dersim yantn alyor. Dede, Trowbridgee, kendi dinlerine birisi gemek istedi inde o kiininilknce kendileri tarafndan eitildiini, sonra Dersimden gelen Pirlerin huzuruna karldn, eer bu kiiPirlerinin onayn alrsa tm Aleviler tarafndan kabul grdn aktaryor[38]. Krt Dedenin btnkonuma boyunca Hac Bekta adn vermemesi, Bektai tekkelerine yakn bu blgelerde bile rgtseldzeyde onun henz yerinin olmadn gstermektedir. Ayrca ileriki sayfalarda greceimiz gibi, builikinin btn Auanlar zerinde eit etkisinin olmadn, daha ok Malatya Auanlar araclylasrdrldn greceiz. Dersim ierisinde ise balangta yalnz Seyitler ve ileri gelenler arasnda tannanHac Bekta, genel nfus tarafndan tannmak iin blgenin 1938den sonra Trkiye toplumu ile girdi i yeni

entegrasyon srecini bekleyecekti[39].Fakat bu dnemin de, yalnzca dinsel adan baklsa bile sorunsuz olmadn belirtmek gerekiyor. rneinNuri Dersimi, Birinci Dnya Sava srasnda Bektailer ile Dersimliler arasnda gelenekler konusundavarolan farkllklarn ne tr sorunlara yol atn ve iki grup arasnda ne gibi gerginliklere neden olduunabizzat tanklk etmitir. O, inanlarna mdahale ettii iin Dersimlilerin Bektai temsilcisi elebi




6/14

Cemalettine olduka kzdklarn ve bu yzden onun blgeyi terketmek zorunda olduunu aktarmaktadr[40].

Bektailer ile Doulu dindalar arasndaki yaknlamann temposunu arlatran ve hatta zaman zamanciddi ztlamalar douran bu son dnemi daha iyi anlayabilmek iin, iki grup arasnda ba ndan itibaren varolan veya zaman ierisinde gelien kimi yapsal farkllklar zerinde biraz daha ayrntl durulacaktr.

nansal Farkllklar

Daha nce de belirtildii gibi her iki grubun ncln yapan derviler, ayn dnemin kiileri ve bykolaslkla da birbirine olduka yakn popler tasavvuf kollarnn yeleriydi. Hepsinde etkili temel tasavvufanlay Tanr-insan ayrmnn mutlak olmad (Vahdet-i Vcud), kiinin aradaki mesafeyi aabilecei vebunun imkanlarnn varl dncesi zerine ekillenmiti[41].Yan sra, bu eilimlerin iine 1500leregelindiinde daha belirgin ii motifleri girmiti. Bunlardan, Aliye ayrlm zel bir sevgi ve inan ve onunsoyundan gelen mamlarn kutsall, Kerbela klt, dinsel ayinlerin merkezi konumundaki Cem merasimlerive anti-Snni tutum tmnde ortak saylabilecek zelliklerden birkadr[42].

Onlar arasndaki inansal farkllklar, bu yzden, st teolojik anlay ve motiflerde deil, alma alanolarak setikleri blgelerin sakinlerinin lokal veya eski inanlarndan devraldklar motiflerin etkidzeylerinde aramak daha doru olacaktr. Bu balamda inan dzeyinde ortaya kan farkllklar iki grubaayrlabilir[43]: Birincisi, bandan itibaren etnik ve blgesel zelliklerden kaynaklanan gelenekselinanlardr. Hac Bektan taraftar olan Trkmen airetleri ile Dersimli airetlerin geleneksel inanlar

arasnda bandan itibaren farklar vard. lk grup, daha ok Ortaasya-ran arlkl motifler tarken, ikincigrup Anadolu-ran-Mezopotamya kkenli motifler barndrmaktayd. Bu motiflerin kendilerini bandanitibaren geerli kldklar ve zaten tassavvuf akmlar da buna karn hogrl bir tutuma sahip olduklariin, bu akmlara bal derviler ile domatik slama uzak gruplarn yaknlamas kolay olmaktayd.

Dersim de arkaik inanlar ile ii-tasavvufun hem toplumsal hem inansal dzeyde bulutuu ilginblgelerden birisiydi. Yakn zaman ncesine kadar Dersimin kylerinde rahatlkla tespit edilebilecek buayrlklar birok gzlemcinin de dikkatini ekmiti. Mesela, gne, ay ve atee ilikin eski inanlarnDersimlilerin gnlk yaamlarnda halen canl yerleri vard. Ayn ekilde dier Alevi gruplaryla paylalankimi motif ve rituellere de, faekl anlam ve deer yklenmektedir. Olduka merkezi ve yksek anlam ta yanAli ve Hzr klt, doal ziyaretlerinin vazgeilmez nemleri veya cem-semah trenindeki biimsel vefolklorik farkllklar da bunlardan saylabilir.

nansal farkllklar oluturan ikinci bir kategori zaman ierisinde, ii-tasavvufuna dayanan aamal birtarikatln ald biimle kendisini gsterdi. Bunlarda yaygn olarak kullanlan yntem, drt kap-krkmakam anlayna dayanmaktayd. Bu anlayn pratikte somutlan Bektailer de geleneksel tekketarikatlna yakn bir rgtsel bir biim alrken, Alevi Krtler de var olan toplumsal yapya entegre olarakoldu.

Bektai tarikatnda eriat-Tarikat-Marifet ve Hakikat kaplar srasyla ve eitimle geilmesi gerekenaamalar olurken, Alevi Krtlerde bunlar statik ve dinsel kiilere ballkla snrlandrlan aamalar olarakekillendi. Bunun da tesinde ilk kap olan ve Snni slamn temel yapsn aluturan eriat kaps,Bektailerde tekkeye kabul edilen kii iin bilinmesi gereken bir aama olarak kalrken, Krtler dinintamamen batni yann esas alarak eriat kapsn ince bir yntemle es geiyorlard. Her eyden nce onlar,Bektailerin aksine, kendilerini doutan itibaren tarikatlarnn yesi olduklarna inandklarndan, eriatkurallarnn kendileri iin geerli olmadklarna inanyorlard. Yine ki inin doutan devrald ve eriatkapsn temsil ettiini savunduklar Rehber balantsnn da, ilk kapnn doal bir amn saladnainanyorlard. Ayn yntemi dier dinsel mecburiyetler iin de uygulamaktaydlar. Onlara gre, Tarikatkapsn Pirler; Marifet kapsn bir sosyo-dinsel iliki olan Musahiplik-ki bu Bektailikte varolmayanbir unsurdur-; ve Hakikat kapsn Muridler temsil etmekte ve kendileri bu temsilcilere mr boyubalanarak dinsel sorumluluklarn yerine getirmi olmaktaydlar.

Bu yzden, iki grup aras mesafenin, zellikle uzun sren ikinci dnemde, hem bymesi hem debiimlenmesini belirleyecek olan asl etken, bu blgelerde hakim olan politik, sosyal ve inan yaplarndaaranmaldr. Seyitlerin, kkenleri ne olursa olsun, alma blgelerinde hakim etnik-folklorik yapya zamanierisinde entegre olmalar; onlar arasnda balangta var olan temel teolojik anlaylarn tesindeki kimiayrlklarn oluumunun asl sebebi olarak grlmelidir. Bu farkllamann zerinde biraz daha durmak,bunun nedenlerine eileceimiz bir sonraki paragraf ncesinde gerekli olmakta.

rgtsel Farkllklar

nceki paragraflarda iki grubun kendisini ekillendirdii en nemli dnemin 1500de balayp, Bektaileriin 19. Yzyln ilk eyreinde, Dersimliler iin 1908 ylnda biten ikinci dnemde olutuunu; bu dnemdeBektai tarikatnn Anadolu Trkmenleri arasnda(ve Balkanlarda) yaylmn tamamlam saylabileceinive Alevi Krtlerin de Dersim merkezli kapal yaplarn oluturduklarn belirtmitim. Aslnda bu ikincidnemde oluan ve birisinde yaylmac, dierinde kapal-ie dnk sfatlaryla nitelendirebilecekzelliklerin daha ilk dnemki dervilerde de grlebileceini de belirtmek gerekiyor.

Vilayetnamede Hac Bekta ve evresindeki Babalar iin anlatlan efsanelerin hedeflerinden birisinin de,Trkmenleri, Moollar ve Hristiyanlar Mslmanlatrmak olduu sk sk vurgulanr. Bektailer,bandan itibaren yaylmac veya taraftarlarn oaltma abas iinde olduklarndan, yaygnca kolonizatrdeyimi ile tanmlanmaktadrlar[44]. Krtler arasnda alma yapan dervilerde ise bu trden hikayelererastlanmamaktadr. Onlar hakknda anlatlan keramet gsterilerinin iki amac vardr: birincisi, ilk dervi lerin




7/14

birbirleri arasndaki statlerini belirlemek; ikincisi ise, blgeyi ele geiren Seluklu ve Osmanl Sultanlarnakar kendi statlerinin resmi dzeyde tannmasn salamak. nceden de belirtildii gibi, bu Seyitlerin neairetler arasnda taraftar bulma, ne de kendi blgelerinde yaam Hristiyan Ermeni nfusunu kendidinlerine evirme konusunda herhangi bir abalar yoktur.

Bu pasif derviilie, herhalde 1514 ylndan sonra kazanlan otonom stat, kapal bir topluluun nihaiekilini almas iin yaratlm ideal bir ortam sunmaktayd. Daryla minumum ilikileri olan bir blgede,Dersimli Seyitler tpk kendilerinin kaltsal devrettikleri statleri gibi taraftarlarn da ebediyen kendilerinebalayacaklard. Onlar, soylar araclyla korumaya aldklar ruhani yetkilerini, yzyllar aan sreyekarn aileleri iinde tutmasn bildiler. Her birisi evresinde kabark bir airetler nfusu olan bu Seyit

aileleri, bylelikle Anadoluda imdiye kadar rgtsel yaps tam olarak deifre edilmemi karmak birorganizasyon kurdular[45].

Aadan yukar Talip-Rehber(Delil)-Pir-Mrid-Piri Piran ilikisiyle somutlaan sistemleri, iki temelrgtsel halkadan olumaktayd. Birincisi, her Seyit ailesinin airetler ile kurduu, Pir merkezli Talipilikisine dayanmaktayd. Burada var olan ballk gemi dnemde belirlendiinden bu airetlere mensupkiiler, doutan itibaren tarikatlarnn yesi (talip) saylyor ve onlara bu yeliin en nemli zorunluluuolan Pir ilikisini srdrme ve gelecek nesile devretmekten baka bir ykmllk dmyordu. kinci halkaise, Seyit ailelerinin ayn Pir-Talip ilikisini kendi aralarnda da uygulamalar ile ortaya kmt; kendiaralarndaki ilikiler, bir alt tabaka olarak grdkleri airetlerle olan ilikilerinden ayr olarak, eit dzeydealglanan bir anlaya dayanmaktayd. Hi birisinin dierinden stn saylmamas gereken bu halka, DerviCemal ile balayp srasyla Sar Saltk, Kurey, Baba Mansura gidip son olarak Auanda bitmekteydi.Seyitler kendi aralarndaki ilikileri Ser-Cemaat ad verdikleri bir Balarn Toplants iledzenlemekteydiler. Burada belirlenen bir st Pir, Pir-i Piran (Pirlerin Piri) olarak adlandrlmaktayd. Tamolarak yaptrm gcnn ne olduunu bilmediimiz bu makam, son dnemlerde Auanl Doan Dedetarafndan temsil edilmekteydi.

Bektailer tarafndan kullanlan tekke sistemi, bilindii kadaryla Dersim Seyitleri tarafndan

kullanlmamtr. Onlar dayandklar yar gebe topluluun bu niteliini korumasna denk olarak, gezgincive szl aktarma dayanan karakterlerini korumulardr. Pir ve Talip ilikilerinin temel yaps, Pirlerintaraftarlarna yaptklar yllk ziyaretlerde dzenledikleri Cem merasimlerinde odaklamaktayd. Seyitlerihmal etmedikleri bu ziyaretler araclyla, taraftarlarnn kendilerine olan ballklarn srekliletirmeninyan sra, onlar arasnda var olan sosyal sorunlara getirdikleri zmlerle toplumsal huzurun onarlmasn dasalamaktaydlar. Grevleri karlnda taraftarlar ralx denilen maddi desteklerini sunmaktaydlar.

Seyit ailelerinin yaamlarnn tamamen bu desteklerle srdrdklerini sylemek mmkn deildir. Bykblm geimlerini blgede hakim olan yar-gebe kyl retimiyle srdrmekteydiler. Pir-talipilikilerindeki ekonomik boyut, zellikle farkl blgelere gen airetler ile balarn diri tutulmasndakmsenemez bir rol oynama benziyor. Pirlerin, kimi zaman amalar gereken tm zorluklara ramen anablgeden uzaklaan taraftarlarna ynelik ziyaretlerine devam etmeleri, kendileri asndan getirdii maddigelir ile ekiciliini korurken, bu, ayn zamanda uzaklaan taraftarlar ile Dersim arasndaki balarnkopmamasnda da belirleyici etken olmaktayd.

Dersimli Seyitlerin blgenin sosyo-ekonomik yapsyla uyumlu bir ekilde yarattklar bu sistemden farklolarak, Bektai rgtlenmesi nihai biimini alaca ikinci dneminde, ikili bir rgtlenme yntemiyle eski veyeni taraftarlarn kendisine balayacakt. Tarikatn Krehirdeki merkezi dndaki ilk rgtlenmelerideiik Babalar araclyla kurulan tekkeler oldu. Bu tekkelerin hepsi resmen tannm zaviye veya vakfstatleriyle evredeki heterodoks Trkmen ve halen Hrstiyan olan yerli nfusu kendilerine balamayaalyorlard[46]. Bu tekkeleri ilk dnemde sahiplenen kiilerin mevkilerini soya dayanarak m yoksaseilmi olarak m devraldklar bilinmiyor. Fakat Balm Sultan sonras tarikat ierisinde bu hususta kanayrma, Bektailerin bundan sonra iki kolla temsil edilmelerine yol at. Birinci kol yol evlatlar olarak danitelenen Babaganlar oldu. Babaganlar tarikatn temsilcilerinin ancak seilmi ve snanm Babalarcaynetileceini iddia ediyor ve zellikle Trakya-Balkan blgesi ve stanbul ve Kahire gibi bykmerkezlerdeki tekkeleri denetliyorlard. Bunlarda, yukardan aaya dinsel merciler srasyla Dedebaba-Babahalife- Baba-Dervi-Muhib-Talip olarak adlandrlmaktayd. Bektailerin Babagan kolu gelenekseltekke tarikatlnn prensiplerine, ikinci grubu oluturan elebilerden ok daha yakn idi[47].

Bektailii temsil edecek ikinci kol olan elebiler ya da Belevlatlar, kendilerinin dorudan Hac Bektasoyundan geldiklerini iddia etmekteydiler. elebiler, taraftarlar olan Kzlba topluluklar ile dinselbalarn Halife-Dede-Rehber-Talip ilikisi zerine kurdular. Bunlar ierisinde en yksek makam olanHalifelik makam (Muridlik) yalnz elebi ailesinden bir kii tarafndan igal edilmekteydi. Halife,Krehirdeki merkezde ikamet etmekte ve buradan kendisine bal Alevi topluluklarn iine gnderdiiDedeler araclyla taraftarlaryla balarn srekli klmaktayd. Dedelik genel olarak elebi ailesinin yan

sra, Tekkede eitilmi kiiler veya talipler ierisinde var olan ocaklardan seilen kiilerce yaplrd.Bunlarda nc makam olan Rehberler (Dikmelikte denir), ulalmas zor olan blgelerde alt temsilciolarak seilmi kimselerden olumaktayd.

elebiler, 16. Yzyldan itibaren balayan ve Anadoluda Safavi taraftarlndan kukulanlan KzlbaTrkmenleri Hac Bekta tekkesine balamakta baarl oldular. Bunda onlarla tadklar inan yaknlnnyan sra Hac Bekta tekkesinin bu anti-ii dnemlerde bile en az baskya hedef olmas da rol oynuyordu[48].

Tekkenin iinde tamay baard tm aykr inan yapsna ramen, devlet iddetinin hedefi olmaktankendisini koruyabilmeyi nasl salamt?

ktidarla likilerde Farkllklar

Bektailer ile Osmanl yneticiler arasndaki ilikiler 14. Yzyln balarna kadar gitmektedir. Builikilerin iki boyutu vardr. Birincisi, genilemekte olan ve henz kat Snni karakteri almam bir beyliintaban bulma araylarnn, onu sava Trkmen airetlerine ve bunlar ierisinde saygn yerleri olanBabalarla iyi geinmeye mecbur klmas; kincisi ise, bu Trkmen airetleri ile Babalarda hakim olanfetihi karakterin onlar srekli yeni alanlara ve iktidar araylarna yneltmesiyle biimlenmekteydi[49].




8/14

Bizzat Hac Bektan, ondan yakn zaman nce ve sonra yaam Babalarda yaygnca grlebilen bunitelikleri kendi ahsnda yansttn sylemek mmkn grnmyor. Politik kargaa ve i isyanlarnglgesinde yaayan bu Velinin kendisini ancak Sulucakaryke geri ekerek yaatabildii grlmektedir.Fakat ondan yarm yzyl sonra tekkede yetiecek olan Abdal Musa bu ilikilerin ilk rneini vererek hemkendi etkisini hem de bal olduu Hac Bekta adn genileyen Osmanl Devleti ierisinde yaymasnbilecektir. Abdal Musa, Sultan Orhann fetihlerine katlarak nemli askeri baarlara adn yazdrm vekarlnda tekkesini kurabilecei topraklarla dllendirilmiti. Yine bu almalar sayesinde, Yavuzakadar Osmanl Sultanlarnn, politik ve sosyal karlar tesinde Hac Bekta tekkesine kar scak duygularbeslemelerinin ve deiik yardmlar yapmalarnn zeminini yaratmtr[50].

Bunun da tesinde 14. yzylda kurulan ve ileriki yzyllarda Osmanl askeri te kilat ierisinde nemli birkonum kazanacak olan Yenieriler, Abdal Musa gibi gazi mentaliteli dervi lerin mistik ruhlarylabirletirilmeye allmtr[51]. Hac Bektan bu devirme ordusunun ruhani lideri olarak seilmesi,tarikatn, iktidarn biimlenmedii bu dnemde yneticiler nezdinde pek de aykr bir topluluk olmad ngstermektedir.

Btn bunlar, Hac Bekta adna kurulan zaviyelerde alan Babalarn snrsz bir zgrle sahip olduklaranlamna gelmemeli. Ynetim bandan itibaren ynetim tarafndan tarikatn kabul edilebilir snrlaramamasna dikkat etmitir. Arlklar bilinen derviler srlm veya cezalandrlm; ya da Hurufilerrneinde olduu gibi, tarikata dardan gelen tehlikeli ar ii szmalara kar sert tedbirler alnmtr[52].Yine, Balm Sultann II. Beyazt tarafndan merkez dergaha gnderilmesi, 15. Yzyln ikinci yarsndaartan ii etkisinin kontrol dna kmas tehlikesi karsnda yaplan bir mdahele olsa gerekir.

I. Selimin tahta getii dnemde mparatorluk iin tehdit haline dnen Kzlba eilimli heterodoksmerkezler ar bir bask altna alnmtr. Kzlba gruplaryla ilikili bir ok dervi grubunun da ayn akbeteurad biliniyor. Bizzat Krehirdeki Hac Bekta tekkesinin bu dnemdeki durumu hakknda net bilgileryoktur. Ama 1550lerden itibaren tekkenin almalarn yeniden srdrd bilinmektedir[53]. Ynetimin,bu tarihten sonra tarikata bal tekkeler zerinde de denetime resmi bir biim verdii grlmektedir. Artk

tekkeye bakan kiinin lm sonrasnda yerine geecek takipcisi, merkezi Hac Bekta tekkesi araclylayetkililere bildiriliyor ve ancak bunlardan alnan onayla grevine balayabiliyordu[54]. Bu kuraln tarikatnkapatld 1826 ylna kadar geerli kald ve salanan kompromi araclyla bir ok blgede var olanHac Bekta tekkeleri yalnzca dinsel almalarn deil, ayn zamanda zaviyelerde yaptklar retim veticari faaliyetleri nedeniyle ekonomik alanda da fonksiyonel olabiliyordu.

Tarikatn 1826 ylnda kapatlmas dorudan kendisinden kaynaklanmyordu. II. Mahmudun reformpolitikalar uzantsnda Yenieri ocaklarn ortadan kaldrma giriimi, onlarn bal olduklar Bektaitekkesini de olumsuz bir ekilde etkiledi. Ksa bir gizlilik dnemi geirecek olan tarikat, byk olaslkla budnemden itibaren Krt blgelerindeki Alevilerle iliki arayna kt[55]. Bunun pek de kolaygelimediini nceki sayfalarda belirtilmiti; nedenleri iin iki konuya yeniden deinmek gerekiyor.

Bunlardan ilki ve sanrm en nemlisi, Dersim blgesinde alma yapan Seyitlerin yalnzca blgede etkinolan airet yaamyla deil, ayn zamanda onlarn mentalitesiyle de uyumalaryd. Krt airetlerinin kendilokal bamszlklarna dkn olduklar ve bu yzden sk sk otorite ile kar karya geldikleri biliniyor.zellikle 1514 sonras sahip olduklar blgesel otonom statleri onlarn bu zgrlk konumlarnglendirdi[56]. Dersim airetleri, 19 yzyln ortalarnda son Mirleri ah Hseyinin ynetim tarafndantasfiye edilmesi sonrasnda bu statlerini 1908 ylna kadar, kimi Osmanl askeri giri imlerinin stesinden degelerek rahatlkla srdreceklerdi. Bunun da tesinde evrelerindeki Snni oluumlara kar aktif bir airetmuhalefeti yapmasn da bileceklerdi. Onlarn silahl gleriyle koruduklar bu topraklar ayn zamandablgedeki Seyitlere snrsz bir alma ortam sunmaktayd. Anadolu Alevileri zerinde varolan Osmanldenetiminin onlar iin fazlaca geerli olmamas, zaman ierisinde Seyitlerde zgrlk anlayn geliimineolanak sundu. Bamsz hareket eden Seyitler, Bektailer araclyla ne devlet denetimine girmeyi ne deairetler zerinde sahip olduklar mutlak etkilerini Bektailerle paylamay kabullenmemeleri anlalrolmaktadr[57].

Bu ilikinin ilk aracsnn Malatya Auanlar olmas tesadf deildir. Malatya Alevileri ok daha ncedenSnni toplumsal yap ile ilikiyi yaadklar iin[58] kendilerine Dersimli airet gc dnda yeni bir ittifakdaha aramalar ve burada dier Anadolu Alevilerinin bir ka asr nce izledikleri yola girerek Bektailereyanamalar sz konusu olabilir. Ayrca genel yaknlamay biraz daha kolaylatran ikinci bir unsur da, 19.Yzylda Bektailerin de muhalefete dmelerinde aranmaldr. Bektailerin Osmanl ynetimi ile zde birtarikat olarak bu blgelerde estirdii soukluk bu vesileyle ortadan kalkmtr.

Bektailerle ilikileri Alevi Krtler asndan zorlatran ikinci bir neden de bu tarikata bal BabalarnOsmanl yaylmacl ve zellikle Yenierilerle olan ilikilerinde aranmaldr. Yenierilerin 1826 ncesi

Dersim blgesi zerindeki Osmanl operasyonlarna ne derece katldn bilmememize ramen, bubirliklerle anlan Babalarn blgede braktklar intibalar o kadar da olumlu deildir. nl Bektai derviiAbdal Musann blge mitolojisine karanln ve ktlklerin sorumlusu olarak girmi olmas bu tespiteilgin bir dayanak oluturuyor. Dersimde, ad kt ruhlarn ve cinlerin ba komutan olarak geen AbdalMusann tek amacnn denetimi altndaki askerleriyle Dersimlileri yok etmek olduuna inanlr. AbdalMusann ktlklerine kar Dersimlileri koruyan iyilik melekleri ve gleri vardr. Bunlarn banda ise yaebedi kurtarc Hzr ya da blgelerdeki kutsal kiiler bulunmaktadr. Dou-Dersim airetleri arasnda etkinolan Kureyler arasnda bu tr inanlar yaygndr. Onlara gre Dersimi Abdal Musann ktlklerindenkoruyan kii kutsal atalarndan birisi olan Dzgn Babadr. Dzgn Baba gdmndeki askerleri ile AbdalMusa ile srekli bir sava halindedir ve Dersimlilerin halen yaamas onun byklne baldr[59].

Halk ierisinde yaygn olan bu inan, iki grup arasndaki dinsel srt menin yan sra Dersimlilerde bir etnikkimlik koruma anlaynn varlna dadehalet etmektedir. Bu durum blge Alevilerinin Hac Bektaa balhalifeleri neden zor kabul ettikleri sorusuna verilebilecek bir cevap olduu gibi, 19. Yzyln sonlarndanitibaren daha fazla ne kacak son bir farkllamaya eilmeyi de zorunlu klmaktadr.

Etnik Farkllk




9/14

19. Yzylda Bektailerin geliimini belirleyecek en nemli ilikileri Doudaki dindalaryla balattklarilikileri deil, yelerinin bu yzyln son eyreinden itibaren ortaya kan Sultan kart eilimlerlekurduklar birliktelikler oldu. Osmanlnn son dnemindeki muhalif hareketlerin birounu iinde barndranttihat ve Terraki oluumu ierisinde Bektai tarikatna mensup birok kiinin bulunduu biliniyor. rnein,1908 ylnda bu tekilatn iktidar devralmasndan ksa bir zaman sonra ne kacak ve 1918e kadar mutlakgc elinde tutacak olan Enver-Talat ikilisinden Talat Paa Bektai kkenliydi[60]. Bektailerin bu kiileraraclyla politik iktidar zerindeki etkisini yeniden onarmas kadar nemli bir gelime de, ttihatlarierisinde 1912-13 Balkan Savalar sonras belirginleen Trklk eilimi ve keza bu eilimin tarikattakendisine toplumsal bir dayanak bulma anlaynn ortaya kmasyd[61]. ttihatlarn iinden kanKemalist akmn bu etnik-kltrel boyutu daha da ne karmas, Bektailerde yeni bir eilimin olumasolarak m, yoksa her zaman varolmu ve belki de Alevi Krtlerle ayrmnn bir nedeni olabilecek bir nedenolarak m grlmelidir?

Bektailer ve teki fetihi Babalarn almalarnn bandan itibaren faliyetlerde bulunduklar blgelerdeMslmanlatrma ve Trkletirme gibi bir etkilerinin olduu genellikle kabul grr[62]. Onlarn Anadoluve Balkanlardaki faaliyetlerinin Hrstiyan nfus zerinde byle bir etki yapt aktr. BuradaTrkletirmeyi bilinli bir eilimden ok Mslmanlamann uzantsnda gelien doal bir asimilasyonolarak grmek gerekiyor. Bektailerin edebiyat ve ibadet dili olarak Trkeyi kullanmalar ve bunu bukesimlerde bulduklar taraftarlarna da aktarm olmalar byk olaslktr.

Bunun karsnda Alevi Krtler, yaadklar izole corafyann da etkisiyle, Osmanl-Trk kltrneuzak kaldlar. Onlar iin Osmanl ve Trk deyimi Snni olmakla e anlam tamaktayd. Yakn dnemekadar bu anlay, Alevi Krtler arasnda yaygnln korudu. Kar taraftan bakldnda da kan sonuaynyd: Erzincan, Malatya, Mara ve Sivas gibi yerlerde yaayan Trkler veya Snniler iin de, Alevi veKrt terimi ayn topluluu ifade etmekteydi[63]. Bu, Alevi Krtler ile Alevi Trkler veya Bektailerinbirbirlerinin varlndan pek de haberdar olmadklarn gstermektedir. Sanrm, onlar arasnda bu mesafeyibesleyen temel nedenlerden birisi, Alevi Krtlerin kendi dillerini korumalar ve dinsel ibadetlerinikullandklar Zazaca ve Kurmancide yapmalarndan kaynaklanyordu. Yakn bir zamana kadar zellikle

Dersim ierisinde Trkeye bir btn olarak yabanc olan bu topluluk, Trke dinsel ayinlere ve bylelikleBektailere kar doal bir uzaklkta duruyordu[64]. Bunu Dersim evresindeki Alevi Krtlerin tm iinsylemek mmkn deildir. Onlarn Trke ile olan ilikileri 19. Yzyldan itibaren balayacak ve genelasimilasyonun bir paras olarak dinsel merasimlerinde de Trke ayinleri daha erken kullanmayabalayacaklardr. Alevi Krtlerin dillerini yazya aktarmam olmalar, onlarn 20. yzylda artarakyaygnlaan Trke kullanm karsnda, kendi dillerindeki ayinlerini de hzla terketmelerinin nedenlerindenolmutur. Genel olarak Krt toplumunda varolmayan dil bilinci, bu eksikliin ana sebeblerinden birisi olarakgrlmelidir.

ki grup arasnda var olan bu doal farkllk, belirtildii gibi, Trkln politik bir akm olarak nekmas ve Bektailerin bu akmlar ierinde faal olmalaryla, kendilerinde 1908 sonras tarihlerinde gzardedilemeyecek bir karakter haline dnmtr. Bunun somut rneklerini, Birinci Dnya Savandanbalayarak grmekteyiz. Nuri Dersimi anlarnda, Hac Bekta tekkesine bakan elebi Cemalettinin 1916ylnda Dersim blgesine gelip, ttihatlar adna destek araylarnda bulunduunu aktarmaktadr. BizzatTalat Paa tarafndan grevlendirilen elebi Efendi, Dersim airetlerini Ruslara kar savaa katlmalar iintevik etmektedir. Onun Erzincandan yapt bu abalar istenilen sonucu vermemitir[65]. Dersimli airetlertam aksine 1916 ylnda, Ermenilere yaplan katliamn Dersimlilere de yaplaca korkusuyla ttihatynetime kar byk bir isyan dzenlemilerdir. syann Dou-Dersimdeki liderliini Kureyli Seyit

Alinin yapmas[66], elebi Efendi ile somutlaan Bektai tutumuyla tamamen bir ztlk iermektedir. Yine1908 yl sonras gelien Krt hareketleri ierisinde Sar Saltuk gibi Seyit ailelerinden kiilerin olmas dafarkllaan etnik eilimlerin bir baka rneidir[67].

ki grup aras politik-etnik kutuplama 1918 sonras daha da kzacaktr. Buna henz Cumhuriyetintemelinin atld ilk yllardan balayarak birok rnek vermek mmkndr. Bektailer, ttihatlarndalmasndan sonra bu akmn devam olarak grlen Mustafa Kemal liderliindeki sava yeni bir umutolarak bandan itibaren desteklemilerdi. Dnemin Bektai temsilcisi elebi ile Mustafa Kemal arasndasamimi kiisel ilikilerin olduuna dair belgeler vardr[68]. Mustafa Kemalin 1919 ylnda elebi ilegrt bir srada Sivasn dousunda yaayan Kogirililer, henz ekil almam yeni devletin milliyetiyapsna kar olarak isyan hazrlklar yapmaktadrlar. 1920 ylnn sonlarnda balayacak isyanlarndaKogirililer, Krtlerin ulusal haklarn tannmasn isteyeceklerdir. syann rgtlenmesinde kendi yrelerindeAuanllara bal Hseyin Abdal tekkesinin nemli ilev grmesi ok daha arpcdr[69].

Cumhuriyetin kurulmas sonrasnda belirginleen laik ve Trk politikalar her iki gruptaki farkl etnikeilimleri deitirmemitir. Her ne kadar 1925 ylnda kartlan bir kanunla tekke ve tarikat almalarnnyasaklanmasndan Bektailerin faaliyetleri de payn almsa da, Bektai temsilcileri bunlar Cumhuriyetingenel politikalar erevesinde deerlendirmi ve yaplanlarn Bektai inancna ters dmediini, yeni rejim

tarafndan gerekletirilen eylerin ayn zamanda kendilerinin de arzuladklar sistemi gerekle tirmeyeynelik admlar olduundan ve bu nedenle artk rollerinin bittiini ileri srmlerdir[70]. Kemalistkadrolarn tutumu da bundan uzak olmamtr. Tarikatn yasaklanmas sonras Bektailere ilgi azalmamtr.Tam aksine onlarla ilgilenme zellikle etnik ve bilimsel aratrmalar erevesinde devam etmitir. Bektailikilk dnem Trkler tarafndan dikkatle incelenmi ve tarikat btn Osmanl dnemi boyunca Trk kltrve rkn koruyan en nemli merkezlerden birisi olarak grldnden, onun tarihsel nemi sreklivurgulanmtr[71].

Cumhuriyet kadrolarnda Bektailere kar beslenen bu olumlu yaklamn, onlarn Doulu dindalar iin degeerli olduunu sylemek mmkn deildir. Tam aksi bir durumdan sz etmek daha da geerlidir. 1916 ylisyan ve Kogiride yaanan olumsuz tecrbelerden sonra Alevi Krtlere ve zellikle otorite tanmayanDersimlilere ynelik ikili bir politika izlenmitir. Birincisi, genel Trkletirme politikalar erevesindeblgenin Trk kltrne entegrasyonu; ikinci olarak da, bizzat isyanlara sebep olan ve Trklk kart olarakgrlen odaklarnn yok edilmesi. Bu odaklar ierisine airet sisteminin yan sra ikinci hedef grup olarakSeyitler alnm ve yaplan deerlendirme ve raporlarda da bu konu sk sk ilenmitir[72]. 1937 ylndaDersimde askeri birliklerin kuatmasna Dersimli az sayda airet bir ruhani olan Seyit Rza nclndesilahlaryla kar koyduklarnda, bu, Cumhuriyetilere tadklar phelerde ne kadar hakl olduklarinancn vermitir. 1937 ve bir sonraki yl bu Seyitlerin zerine olduka acmasz gidilerek bir oununolaylarla yakndan veya uzaktan ilikisi olmamasna ramen- hem bizzat kendilerinin hem de onlarntoplumsal tabann oluturan airet rgtlenmesine bir daha onarlamyacak darbeler vurulmutur[73].

Ne 1937-38 Dersim olaylarnda, ne de ondan nce Qozu (Ko U a-1926) ve Plmrde (1930) yaplanaskeri operasyonlar srasnda blgede yaplan katliamlara kar Bektailerden herhangi bir tepki gelmemesi,




10/14

tarikat iin Ankarann politikalar ile ztlamamann her eyden daha ncelikli bir yere sahip olduunugsteriyor[74].

Sonu

Gnmzn Bektai ykseliini anlamak iin bu snrl alma ierisinde srekli 13. Yzyl ile bugnarasnda yolculuklar yapmak zorunda kalnd. Balangta birbirlerinden farkl olmayacaklarn saydmz

dervilerin zaman ierisinde kendi adlar altnda kurulan sistemleriyle gsterdikleri farkl profillere tanklkedildi. imdiye kadar genellikle bir ve ayn grlen Anadolu Alevileri iinde, yalnzca inceledi imizBektailer ile Dersimli Seyitlerin temsil ettikleri yaplarn birbirleriyle yakn olduklar kadar, gzardedilemiyecek farkllklara da sahip olduklar ksa da olsa ilenmeye alld. Ayrca, ad geen Seyitlerinetnik kkenleri ne olursa olsun, onlarn alma alanlarnda hakim olan (ve olacak) sosyal, kltrel ve politikyaplarn onlara asl karakter veren etkenler olarak grlmesi gerektii tekrar tekar vurguland.

Burada hatrlatlmas gereken en nemli hususlardan birisinin kaynak sorunu olduunu yenidenbelirtmeliyim. ki grup arasnda gemiten kalabilecek izleri ararken, sk sk ne srlen iddialarn ne kadarzayf dayanaklar olduklar ve bu verilerden karak imdilik bu ynde ciddi bir tarih yazmann ne kadar zorolduu grld. Buna karn, yine bu snanmam dinsel verilere dayandrlarak yaygnca yaplan etnikkken iddialarnn da ciddiye alnamyaca ve etnik kkenin de deikenliine iaret edildi. Dersimblgesinde 19. Yzylda almalarna balayan Sar Saltk ailesi rneinin gsterdii gibi, bylesi ge birdnemde gelmi bir halifenin bile, 20. Yzyln balarnda tamamen Dersimliletii ve bunun da tesindekimi yelerinin bu dnemki Krt hareketlerinin hararetli sempatizanlar olarak altklarna tanklkedilebiliyordu.

Her eye ramen, sanrm iki grup aras yaknlama veya ayrlklar yine de ancak bir tarihi evrim srecinde

bakldnda anlalabilir. Bu almada gnmzde Hac Bekta adnn popler olmasna karn ondanaada saylmayacak Dersimli Seyitlerin neden unutulmaya terkedildii sorusuna cevap arandndan,ilenen gruplar arasnda bunun sebebini oluturabilecek farkl gelimeler ve yaplanmalar aratrmannarlk noktasn oluturdu. Burada deinilen eitli kategoriler iinde gnmz gelimelerini belirleyen aslfarklln iki nemli olgudan kaynaklandna iaret edildi. Bunlardan ilki, dinsel rgtlenmelerin iktidar ilegirdikleri ilikiler ve bunun salad avantajlar; ikincisi, 19.yzyln sonunda balayacak ve blgede 20.Yzylda kanlmaz bir iktidar ideolojisi haline gelecek ulus milliyetilii karsnda bu rgtlenmelerindoal etnik yaknldr.

Bektai tarikatnn uzun mrnn srr her iki anlamda avantajl konumda olmasnda sakldr. lk karakter,tarikatn Osmanl mparatorluunun kurulmasndan itibaren ynetimle girdii ilikilerce belirlenmitir.Tarikat bu sre ierisinde karakterize eden politik konformist tutumunu, iki ekstrem olan Snnimparatorluk ile ar ii ve heterodoks inanlarla dolu bir kyl-gebe topluluu arasnda yaptarabulucu rolnden almtr. Dayandklar zengin ve uzun politik deneyim Bektailere unu retmitir:heterodoks gruplar ile ynetimler aras uyumazlk varolduka, kendilerine bir ekliyle ihtiya duyulacaktr ki 16. Yzylda yaananlar tarikat iin bu adan zengin derslerle doludur. Bekta iliin sahip olduu ikincikarakter ise, her zaman kendisinde varolan Trk zellii, yeni gelimeler dorultusunda politik adankendi konumunu ekstra glendiren bir zellik olarak deerlendirilmelidir.

Bektailerin aksine Krt Seyitler merkezi iktidardan ok lokal glere, airetlere dayanarak yaam bulmayaalmlardr. Onlarn politik refleksleri airet oyunlar iinde gelimi ve nemli lde bu sosyal yapnnizlerini tamaktadr. Airet dzeninin Dersimde hakim olduu dnem boyunca zel satlerinikorumulardr. Dayandklar toplumsal sistem bu yzyln bandan itibaren sallanmaya baladnda,merkezi devlet karsnda ne yarattklar sosyo-dinsel rgtleri ne de politik deneyimleri onlar korumayayetmitir. Airet bazl toplumsal yaplar 1938 ylnda etkisiz hale getirildiinde, Seyitler ancak toplumzerindeki zel konumlarn terketmeyi kabul ederek ykm altnda kalmaktan kendilerinikurtulabilmilerdir. Yani, Cumhuriyet dnemi Bektailer iin tadklar Trk kimlii sayesindebeklenmedik bir avantaj oluturmusa, Dersimli Seyitler iin Krt kimlii bir baars olmaktan teyegidememitir.

Btn bunlar 1980li yllara gelindiinde Dersimli Seyitlerin neden unutulduunu anlatmak iin yetse de,Bektailerin sraladmz zelliklerinin yeniden ykselilerinde nasl bir ilev grdn anlayabilmek iinyakn dnemle ilgili be ksa belirleme daha yapmak gerekiyor.1) 1970li yllarda Alevi topluluklarn radikalsolla olumsuz sonulanan politik deneyimleri onlar iki araya srkledi: - devlet ile kar karya gelmedenyaama; - materyalist sol ile kaybolmaya yz tutan deerlerini yeniden kefetmeye ynelik tedirginaraylar; 2) Ankarann, 1984 ylnda patlak veren ve halen sren Krt ba kaldrsndan politize olmuyoun Trk ve Krt Alevilerini uzak tutmak iin, onlarla sakncal olmayacak bir ortamda kompromi yapmaihtiyac; 3) Dersimli Seyitlerin ve taraftarlarnn 1938 katliamnn korkun anlarn halenetkisizletiremediklerinden, Krt damgas yememek iin yeni kimlik araylar; 4) 1980li yllarda geliensiyasal slam karsnda Alevilerin hem kendilerini hem de Trkiye devleti iinde snrlar olduka geni olabilen laik cepheyi glendirmek iin rgtlenme ihtiyalar; 5) Bat-Avrupa ile ya anan sorunluilikiler Trkleri kimlik formasyonlarnn ierii hakknda yeniden dnmeye yneltmesi; 6) 1991 sonrasbalayan Orta-Asya ilikilerinde Ahmed-i Yesevi kltnn neminin kefi.

Birbirlerinden baml veya bamsz nitelenebilecek bu be aray ve ihtiyaca cevap verebilecek en iddialadaylardan birisinin neden Bektailerin olduu imdi pek artc olmasa gerek[75]. Tarikatn birokkarakteri i ie tamas, onu ar kutuplar arasnda kabuledilebilir bir arac yapmaktadr. Onun hem iktidarhem de heterodoks gruplarla sahip olduu zengin tecrbeleri burada iini olduka kolaylatryor; nk yediyzyllk tarihinde ne ilk kez bir dn yapyor ne de bylesi birbiriyle zt gruplar tarafndan ilk kez onabavuruluyor. Tpk Yenierilerin savalarn Hac Bektan ruhani liderliinde yapmalar gibi, tm bumodern kar araylarnn da Hac Bekta gibi kutsal bir evliyann ad altna sdrlmas, bu gruplarnamalarn kolaylkla mistik bir perdeyle rtmesini salyor. te, Hac Bektan 20. Yzyln sonundayeniden vazgeilmez sihirli bir ad olarak ne kmas ve ksa srede kabulleni inin arkasnda btn bu

sosyal ve politik destein bulunduu unutulmamaldr.Buna karn Dersimli Seyitlerin, saylar pek kabark olmayan ve ou Trkiye ierisinde blc olarakgrldklerinden Avrupada faaliyet yapmak zorunda kalan, Andersonun tabiriyle, uzaktan milliyeti adatopluluklarn gl hayal dnyalarnn tesinde dayanacak herhangi bir zeminleri yoktur. Eer bu Dersimligruplar, kendilerini Anadoluda son Bektai kolonisi haline gelmekten son anda kurtarabilirlerse, uzak bir




11/14

zamanda da olsa kendi Seyitlerinin adlar ile bir geri dn yapabilme ihtimali muhakkak olacaktr.

Dip Notlar

[1] rnein, tannm bir Alevi olan Bedri Noyann u tespiti birok kii tarafndan, sorgusuzpaylalmaktadr: Bektailik ve Alevilik zaten Trklk demektir. Dinde, ahlakta, dn ve inantaTrklk demektir. Bkz. Trkdoan: 94; u tespitler iin de ayn ey geerlidir: Aleviliin edebiyat

Trkn z edebiyatdr. Alevilik, Trk halknn ruhuna, duygusuna, yaayna uygun bir yoldur, felsefeleri,ayinleri, ynelileri ve tatbikatlar, edebiyat, vezni, dili hereyi ile beraber Trkndr ve Trklktendomutur. Trk, bu edebiyat karsnda derin bir vecd duymu ve duymaktadr. Bkz. Cem(1): 23; Bu tryaklamlara kar deiik adan eletiriler iin bkz. Ocak (1996); iya (1995), Bayrak (1997).

[2] Dersimliler veya Kzlba Krtler hakknda grece fazla ve ciddiye alnabilecek bilgiler veren yazarlarunlardr: Riggs, Trowbridge, Grenard, Molyneux-Seel, Taylor.

[3] Nuri Dersimi, bu dnemle ilgili bilgiler aktaran blge kkenli tek kiidir. Onun her iki almasndaDersimdeki inan hakknda kategorik bilgilerin yansra, zellikle Seyit aileleri hakknda politiktutumlaryla ilgili de ilgin bilgiler bulmak mmkndr. Dersiminin kimi zaman Seyitlere kar sarfettiisert yorumlar, onlarn politik pasif tutumlarna duyduu kiisel kzgnln ifadesi olarakdeerlendirilmelidir. Konu hakknda bu gruba mensup kiiler tarafndan yaplan almalar, 1980li yllarnsonlarndan itibaren kmaya balanmtr. rnekler iin bkz. Dzgn, em (1995), Comerd, Bayrak (1997),Frat(G.), Ceviz.

[4] Hac Bekta asndan bu sorun iki almada ele alnmtr: Melikoff (1998):93-100; Ocak (1996): 157-

166.[5] Burada aktarmlar yaplan Vilayetname (1990), Glpnarl tarafndan basma hazrlanmtr.

[6] Bkz. Melikoff (1994): 219; ve Ocak (1996):161.

[7]leride de greceimiz gibi, halk arasnda tannan evliyalarn Hac Bekta ile alakalandrma, Bektaitarikatnn etkisini yayabilmek iin kullanaca nemli ynetmlerden birisi olacaktr. Bkz. Kprl:58.

[8] Konu hakknda geni bilgi iin bkz. Ocak (1992); unu da eklemek gerekir ki: Hac Bektan dinselkimlii de ciddi bir tartma konusudur. Onun hakkndaki kaynaklar, eriat kurallarna bal bir mistikdenheterodoks yaktrmas yaplabilecek bir dervi tipine kadar deiik tanmlara uyabilevek bilgiler aktarrlar.Bu tartamlar iin bkz. Kprl, Melikoff (1998), Ocak (1992), ve z (1997)

[9] Ocak (1996): 161-2.

[10] rnein, Vilayetnamede onun muridleri olarak verilen Sar Saltuk, Tapduk Emre ve Yunus Emre gibikiilerin adlar ilk dnem iirlerinde gemesine ramen, bu eserlerde Hac Bekta adna rastlanlmamaktadr.

Bkz. Melikoff (1994): 208-9; Kprl: 257, 340.

[11] Abdal Musann dnda, Hac Bektaa bal olmayan, eyh Ebedali ve Geyikli Baba gibi baka nlderviler de ayn zellikleri tamaktadrlar. Bkz. Ocak (1992): 90-2.

[12] Bkz. Melikoff (1994): 38-40; Safavilerin blgedeki etkisinin geliimi iin ayrca bkz. Mazzaoui.

[13] Bkz. Melikoff (1998): 207-211.

[14] 16. Yzyln ak ierisinde Anadoludaki Kzlbalarn ran ile ilikilerinin kopmas, onlarnBektailere yaknlamasn etkileyen bir baka faktrd. rann, 6. Yzyldan balayarak 12. mamc iiliekaymas, Safavilerle balarn gevemesinde nemli bir dinsel nedendi. Bkz. Kehl-Bedrogi:42.

[15] Bkz. Lewis (1953): 62; Imber: 258.

[16] Birge, 80.

[17] Mazzaouiye gre (s. 5), 13-15. Yzyllar aras Krdistan, birok zelliinden dolay, sufi tarikatlk vepopler derviiliin en yaygn olduu yerlerden birisidir.

[18] Gnmz Trkiyesindeki Alevi terminolojisinde Horasan ad, genellikle 11.-13. Yzyllar arasndanbu blgeden Anadoluya gelen Trk Babalar ve gleri ile zdeletirilmektedir. Bu anlaya gre,Dersimliler arasnda kullanlan Horasan ad blgenin Trk kkenliliini kantlayan bir veri olmutur. Bunakarn baz Krt yazarlar da, Nuri Dersimi bata olmak zere, Dersimdeki airet ve Seyitlerin bu blgedengeldiini kabul eder fakat onlarn daha Horasandayken Krt olduklarn ne srerler. Oysa tasavvuftarihinde nemli bir yeri ve anlam olan Horasan, dorudan herhangi bir etnik kkenle alakal anmannhibir zemini yoktur. Horasan adnn yaygnca kullanlmasnn nedeni vardr: 1- Belirtildi i gibi bublgenin, Eba Mslmden balayarak tm ii-tasavvuf tarihinde nemli bir ilev grm olmas ve Horasanokulunun popler mistizm asndan nemi (Bkz. Kprl: 17,21; Ocak (1998):123-5); 2- zellikleBektailerin deiik gruplar kendileriyle kaynatrmada bu yer adn kken ortakln salamakiin yaygnlatrm olmalar; 3- Cumhuriyetle birlikte Horasann Dersim blgesinde yetkililerce blgeninTrkle geiini salamak iin kullanlmas. Bkz. Tankut (1928: s. 517): Cumhuriyetin feyzi ile bunlarnvicdanlarnda azok bir millet heyecan baladna phe yoktur. Genleri biraz samimi, yalcalar sahtekar,kendilerinin Horasanl Trk olduklarn Cumhuriyet idaresi sayesinde bu hakikate erdiklerini sk sksylerler...

[19] Bu Seyitler hakknda kendi soylarndan gelen yelerinin aktardklar da bir o kadar sorunlarla doludur.Bu kiilerden atalar hakknda duyacaanz efsaneler sk sk birbirleriyle elimekte veya derin farkllklartamaktadr. Bu konunun da daha fazla aratrlmas ve derlenmesi gerekmektedir. Bu tr sorunlara Seyit-Ocak aileleri hakknda almasnda Birdoan da deinmitir. Bkz. Birdoan (1995): 161.




12/14

[20] Bu secerelerden hibirisi imdiye kadar tam olarak herkese ak ve kontrol edilebilir bir ekildeyaynlanmamtr. Mehmet erif Frat (s. 76-81) ve Nazmi Sevgen gibi kimi tartmal kiilerin ksmenaktardklar secerelerin, tarih almalar asndan kullanlacak fazla bir deeri yoktur. Bu tr secerelerinkendi ilerinde tad bir yn sorun ve kim tarafndan, hangi amala verildikleri dikkatli aratrmakonusudur. Hayalolu ve elkerin Dervi Beyaz Seceresi hakkndaki yazlar bu sorunlarn alabileceiboyutu gstermesi asndan ilgin bir rnektir. Ayrca Birdoann (1995) Kurey ve Auanlara ait olduuiddia edilen secereler hakknda genel analizi, bu tr belegelere dayanarak yaplan a r iddialarndayanaklarnn ne kadar zayf olabileceini gsterir.

[21] rnekler iin bkz. :em (1995): 97-120; zkan: 41; Kaya:81-87; ztrk (H): 47.

[22] Daha fazla bilgi iin bkz. eyh Said .. adl blme.

[23] Tasavvuf tarihinin geliimi ve evreleri hakknda genel bilgi iin bkz. Trimingham.

[24] Vilayetname: 17.

[25]eref Han: 209.

[26] rnein bkz. Glensoy: 29; Kaya: 82, 87; ztrk (H): 47; unu da belirtmem gerekiyorki, bu trbenzetirmelerin bile birbirleriyle pek uyumayan deiik versiyonlar vardr. Mesela zkannaktardklarna baklrsa, (s. 41) Baba Mansur, Kurey ve Mahmud-i Hayrani birbirlerinin adadrlar vebirlikte Keykubad tarafndan davet edilmilerdir. Yazar bir baka yerde ise (s. 186), Hayraninin kendisinindeil de, torunu Seyit Alinin gelip Dersime yerletiini ileri srer. ztrk (H: s. 47), Kureyin Dersimeyerleen bu Seyit Alinin (kendisi Dervi Ali olarak veriyor) soyundan olduunu yazyor; Birdoan ise(1990: 213) Baba Mansur ve Kureyin Mahmud-i Hayraninin ocuklar olduunu yazyor.

[27] Bkz. Birge:51; detayl bir alma iin ayrca bkz. Hasluck.

[28] Knau ve Gndz (s. 32) de ayn tahmini yapmaktadrlar.

[29] Vilayetname: 39-42.

[30] Bkz. Kemali: 155; Dersimi ise (1992: 124) onun asl adnn Seyit Hasan olduunu belirtiyor; Ayrca,Vilayetnamedeki Karadonlu Can Babann aksine, Auanllarn kendilerinden, atalarnn Horasan deil deBadat kkenli olduunu duyabilirsiniz. rnek iin bkz. Trkdoan: 272.

[31] Bkz. Vilayetname: 49; Auan gibi, Kurey ad da Vilayetnamede gememektedir.

[32] Kurey hakknda Dersimde anlatlan hikaye ve efsaneler iin Munzur Comerdin almalarnabaklabilir. Yazar, dar bir blgede yapt alan aratrmalarn aktard makalelerinde, Kurey hakkndablgede varolan renkli anlatmlar vermektedir. Comerd de (1996: 37-8) Hayraninin Kurey ile bir alakasolmad sonucuna varyor.

[33] Bkz. Birdoan (1995): 148-52.

[34] Faroqhi (1981: 27), 15. Yzyln sonundan 1826 ylna kadar Anadoluda varolan Bektai tekkelerihakknda almasnda, Bektailerin Dou blgelerinde tam anlamyla hi bir zaman taban bulamadklarnyazyor. Erzincan, Sivas ve Malatya gibi Krtlere yakn yerlerde varolan baz tekkelerin de Bekta ilerleilikisi mulak grnyor.

[35] Taylor: 312.

[36] Molyneux-Seel: 67.

[37] Bu ilikinin Auanlar iin bile genelletirilmesi mmkn grnmyor. En azndan iki yakn dnemaratrmacs bunu destekler veriler aktarmaktadr. Birdoan (1995: 145, 177), Auanlar iinde yalnzMalatya Auanlarnn Hac Bektaa balandklarn ve bunun bir dnme olarak nitelenebileceinibelirtiyor. Ayrca o, Auanlarn kendilerini baladklar mam Zeynel Abidinle ok daha eski bir yolusrdrdklerine inandklarn da aktaryor. Trkdoan da (s. 270), nemli bir Auan ky olan Sn (Elaz)sakinlerinin, kendilerini Bektailerden ayr ve stn grdklerine tanklk edenlerdendir. Yalman da (s. 57)1960larn sonlarnda Mara yresinde bir Alevi Krt kynde buna yakn tespitler yapmt. O,Auanllara bal bu kyllerin kendi Pirlerini Hac Bektatan hi de aa grmediklerini ve blgelerindevarolan bir Bektai ky ile mesafeli ilikileri rnein iki ky arasnda hi evlilik yaanmamt- olduunuaktaryor.

[38] Trowbridge: 345.

[39] Karlatm birok Dersimli, Hac Bekta ad ile ya 1938 sonras srgnlerinde ya da 1960lyllarndan itibaren gtkleri Bat ehirlerinde tandklarn aktarmaktaydlar. Onun adn ilk kez 1980liyllarn sonundan itibaren Avrupada yaplan Alevi almalar aracl ile duyanlar bile vard.

[40] Dersimi (1988): 95-98.

[41] Anadoluda 13. yzyldan itibaren etkin olacak tarikatlarn hibirisinin, o zamana kadar olu mustasavvuf fikirlerine dnsel (felsefik) dzeyde her hangi bir katk yapmadklar bilinmelidir. Bu olu umlarnkullanaca fikirler, 8 ve 13. yzyllar arasnda ounluu ran ve Arap kkenli olan mistikler tarafndanoluturulmutu. Zaten 13. yzyldan itibaren Anadoluda ne kacak adlar, Hac Bekta rneinde olduugibi, etkilerinin yaylmasn gsterdikleri kerametlerle salyacaklard.Bu akmlarn pratik katklar, poplermistizmi geni alana yaymalar ve kimi biimsel zellikleri (kadnl-erkekli ortak merasimler gibi), tm

basklara ramen uygulamaya devam etmelerinden ibaret kalmtr.

[42] Yalnzca konumuz asndan deil; Orta-Douda varolan tm nemli heterodoks (ghulat) gruplarn(Ehl-I Haq, Nusayriler, Drzler ve Yezidiler gibi) karlatrld bir alma iin bkz. Moosa;karlatrmann Krt erevesindeki bir sunumu iin bkz. Kreyenbroek.




13/14

[43] Benim burada vereceim karlatrma yalnzca ksa bir zeti kapsyor ve salt Alevi Krtler veBektaileri iermemektedir. Alevi Krtler iin verdiim kimi zellikler Anadoludaki dier Kzlba gruplariinde geerlidir. ki grup aras inan dzeyinde varolan farkllklar daha genie u kiiler tarafndanilenilmitir: Genel Kzlba-Bektai farkllklar iin bkz. Hasluck; Birge; Melikoff (1994); Kehl-Bedrogi;Trkdoan; zellikle Bektai-Dersim(Krt Kzlbalar) iin bkz. zkan; Frat (G.); Ceviz; Yalman; Bumke(1991).

[44] Bkz. Barkan (s. 17): Bunlar gc pek ve azimkar kolonlar, bu memlekete yalnz bir fatih ve igalordusu olarak gelmeyen Trklerin memleket ve toprak aclardr kurduklar merkezlerle Trk dili vedinini yaymaya balayacak misyonerlerle ve gnll gmenlere sahip olmak ise; yeni kurulmakta olan Trk

devletinin en byk gcn temsil etmekte olduu meydandadr.

[45] Maalesef imdiye kadar bu yapy emaya dntrecek almalar yaplmamtr. Bumke (1991),Mazgirt yresinde Baba mansur rgtlenmesi hakknda esas alnabilecek veriler vermektedir.Organizasyonun ksmi bir tablosu ilk kez Glsn Frat tarafndan yaplmaya al lmtr. Fratndayanabilecei verilerin azl, onun iddialarn snrlamaktadr. Konu hakknda baz bilgiler Dersimi,Kemali, Birdoan (1995) ve Trkdoanda da bulunabilir.

[46] Ayn zamanda genel dzeyde sosyal ve ekonomik ilev gren bu rgtlenmeler iin bkz. Faroqhi(1981:81, 92) ve Barkan.

[47] Her iki Bektai kolu hakknda zet bilgi iin bkz. z (1997): 232-240.

[48] Bkz. Faroqhi (1995a: 16; 1995b: 170-3); Birge: 58.

[49] Faroqhi (1981: 8), bilhassa krsal alanlarda geni tabanlar olan ar dervilerin bile, ynetim asndanoynayabilecekleri rollerinden dolay tolere edildiini belirtmektedir. Trkmen airetlerin nemleri iin bkz.Vryonis: 129,193,273; Cohen: 146; Hasluck: 281; Ocak (1992): 122.

[50] Bkz. Melikoff (1994: 220); Ocak (1996:167).

[51] Bkz. Goodwin: 28, 148-152; Bektailiin yaylmasnda Yenierilerle olan ilikinin de etkisiunutulmamaldr. Bkz. Ocak (1992): 212.

[52] Melikoff (1994): 223.

[53] Faroqhi (1995b): 171; Goodwin: 148; Imber: 261.

[54] Bu dank zaviyeler zerinde kontroln daha iyi yaplabilmesi iin, bizzat ynetimin onlar birmerkezde toplanmasn tevik ettii biliniyor. Ayn zamanda Bektailerin kendileri de, tekkelerin arKzlbalarn eline gememesine dikkat etmekteydiler: Bkz. Faroqhi (1981: 92; ve 1995a: 20)

[55] Byk olaslkla bu araylar elebilerle snrl kald. nk, 1826dan sonra Babalar kolununeilimlerinin ehirlere ynelik olduu ve bu yzden krsal blgelerdeki Kzlba gruplaryla mesafelerininald biliniyor. Bkz. Melikoff (1994: 26).

[56] Seyitler hakknda anlatlan balang hikayeleri, onlarda zgrlk anlayn zaman ierisinde gelitiiyorumuna dolayl bir veridir. Seyitlerin, bu dnemde secerelerini Sultanlara onaylatma istemleri vebunlardan kalan keramet hikayeleri, onlarn da balangta ynetimle ilikiler aradn gsteriyor. Kprl(s. 18-9), kimi dervilerin tm aykrlklarna ramen, mam soyundan olduklarn kantlama abalarn siyasiotorite tarafndan tannma ve destek grmelerini kolaylatrdn belirtiyor. (Acaba, Krt dervilerininhepsinin mam soyundan olular byle bir abann rn olarak m ortaya kyor?)

[57] Sleyman Cevize gre (s. 66) de iki grubun oluum srecinde gsterdikleri en nemli farkllk, DersimAleviliinin spontane ve muhalif; Bektailerin ise Snni hkmdarlarla iyi ilikileri tercih etmesindenkaynaklanyordu.

[58] rnein ahhseyinolu (s. 28-9), Malatyadaki Alevi Balyan airetinin 1850 ylnda bylesi bir baskile karlatn aktarr. Blgenin Osmanl Beyinin, o yl ahinolu kyne yapmak istedii bir cami, ancakDersimli bir Dedenin araya girmesi ile engellenebilir.

[59] Dersimde karlalan Abdal Musa hikayelerinin deiik rnekleri iin bkz. Comerd (1997):95-101.

[60] Bkz. z (1989): 12-3; ze gre, TC tekilatnn kendisi de dahil bu dnemde kurulan tmrgtlenmeler ierisinde (Tekilat Mahsusa, Karakol, Mim-Mim Grubu) Bektai kkenli kiilerounluktayd; Bkz. Ayrca Melikoff (1994): 231-2; ve Ramsour.

[61]TC dneminde Aleviler ile ilgili ilk resmi aratrma1914-5 yllarnda Baha Saite yaptrlyor. Odnemde bylesi aratrmalarn fikir babas Ziya Gkalp oluyor. (Bkz. Nejat Birdoann Baha Sait kitabnayazd nsze).

[62] rnekler iin bkz. Melikoff (1994): 108; Birdoan (1990): 205.

[63] Buna ilk iaret eden kii Amerikal misyoner Dunmore idi. O, 1857 ylnda yazd bir makalesinde (s.294), Arapgirde karlat Trke konuan Alevilerin, asimile olmu Krtler olduunu ve bu grnblgede de hakim olduunu belirtiyordu; Ayrca bkz. Grothe: 148; Kemali: 275.

[64] Bkz. Dzgn: 9; Alevi Krtlerin ibadet dillerinin Trke olduu gr birok Trkiyeli ve Batl yazartarafndan sk sk tekrarlanr. Hi bir gvenilir aratrmaya dayanmayan bu gr, tamamen 1920li yllardanitibaren blgede grev yapm Tankut, Raprtrler ve Mehmet erif Frat gibi kiilerin bilinli saptrmateebbslerinin sonucu olarak grlmelidir. Ayrca Alevi topluluunun ne Zazaca ne de Kurmanci konuanmensuplarnn yazy kullanmam olmalar, bu grn oluumunu dolayl da olsa desteklemitir. Sondnemlerde yaplan snrl almalar bile bu grn aksini kantlamak iin yeterli veri sunmaktadr.rnein, Zazaca iin bkz. Dzgn ve Comerdin almalar; Kurmanci iin bkz. Bayrak (1997)

[65] Bkz. Dersimi(1988): 100-3.




14/14

[66] Bkz. Dersimi(1992): 103; Hall: 373.

[67] Bkz. Dersimi(1988: 60; 1992: 32-4).

[68] rnein Kehl-Bedrogi (s. 60-1) ve z (1989: 25-6) gibi yazarlar Bektailer ve Mustafa Kemalarasndaki ilikilerden karak, tm Alevilerin bandan itibaren Kemale kurtarc, hatta Mehdi olarakbaktn ileri srmlerdir. Bu genelletirmenin en azndan Krt Aleviler iin geerli olmadn Kogiriolaylar gstermitir. Oysa Mehmet Halit Frat anlarnda (s. 18) Hac Bektatan gelen kiilerin Vartoblgesinde, 1919 ylndan itibaren Mustafa Kemal lehine propaganda yaptklarn yazmaktadr. Bu trgiriimlerin baka blgelerde de olduu hatrlanrsa Kogirinin anlam daha da bymektedir. KrtAlevilerin tutumu hakknda geni bilgileri iin ayrca bkz. Kieser (1994) ve em (1995).

[69] Dersimi (1988): 126.

[70] Birge: 85.

[71] Mesela Trk Tarih Tezinin geliiminde nemli rol oynam kiilerden birisi olan Ahmet Refik 1932ylnda yazd kitabnda (s. 7) u yorumu yapyordu: Binaenaleyh, Trkiyede Halife Aliye peresti edeniki zmre vard: Biri, trkln benimseyerek, ve dergah ve ocak zihniyetiyle yayan ve trk harsn sevenBektailer, dieri de ark eyaletlerinde ve rann dini ve siyasi telkynlerine tabi olan, ve icabnda AcemleriTrk toprana, ancehlin sokmay ecr mesubat bilen rafiziler (Kzlbalar y.n.)

[72] Dersimli Seyitler iki eyden sorumlu tutulmaktaydlar: 1- Halkn zerinde devletten daha fazla etkinolmalar ve bunu isyanlar organize ederek gstermeleri; 2- Blgede Alevilik araclyla Krtl yaymalar.rnein, Mlkye Mfettii Hamdi bey 1926 ylnda Dersimle ilgili bir raporunda, Seyitler ve Aalar,Krtlk ve akilik fikrinin sorumlular ve halkn bunlarn esir ve oyunca olduunu belirmekteydi.(Bkz. Kalman:125-6) Veya Genel Kurmay bakan Fevzi akmak 1930 ylnda unlar yazmaktayd:Erzincan merkez ilesinde on bin Krt vardr. Bunlar Alevilikten faydalanarak mevcut Trk kylerini

Krtletirmeye ve Krt dilini yaymaya almaktadrlar. Birka sene sonra Krtln btn Erzincankapsayacandan endie edilebilir.(Bkz. Kalman:141-2)

[73] Bu basklarn en arpc olann dnemin resmi kaynaklarnda bile itaatkar ve asllar Trk olarakgeen Hozata bal Sar Saltuk ky yaad.1938 ylnda ordu birlikleri kye geldiklerinde, kendilerinebirey yaplmayacana inanan ve ky terketmeyen 33 kii snglenerek ldrlmt. Kap kurtulanlarierisinde ise sonradan ileri gelenler srgne gnderildi. Ayn akbete de iik biimiyle Hozattaki Auanve Kureyan pirleri de urad. Yine olaylarla fazla bir ilgisi olmayan Mazgirt blgesinde de Seyit ailelerineynelik bu trden yoletmelere, kr Lain de (s. 22) anlarnda deinir.

[74]Bektailerin bu balll ne kadar ileri dzeyde srdrdklerine dair ilk kant dolayl da olsa 1925ylnda Snni Krtlerin yaptklar isyanda oynadklar rolde grmek mmkndr. eyh Sait isyannda Vartove Mazgirt yresindeki Alevi airetlerin isyanclara kar silahlaryla kar koymalarnda, Bektailer vebunlarla sk ilikileri olan Malatya- Auanl Seyit Hseyinin nemli ilevleriolmutur.Varto blgesindeisyanclarla birlikte hareket eden Alevi Abdalanllara kar propaganday bizzat Bektai dedesi burayagelerek yapmtr. Bkz. M.H. Frat: 30

[75]ki rnek bu farkl gruplarn ve dncelerin nasl ve hangi ortamda bulutuklarna dair istenilen veriyiyeterinden fazla iermektedir. Bunlardan ilki, Hac Bektata yaplan anma trenleridir. Her yln Austosaynda tekrarlanan trenlerde btn bu gruplar birarada grmek mmkndr. kincisi ise, bir Alevi-Bektaidergisi olan Cemin bylesi bir bulumay stlenmi bir yayn organ olarak her saysnda tekrarladprofildir. Trkiyede varolan nemli Alevi isimlerin topland bu dergide, dini konular yansra srekliilenen temalar arasnda unlar vardr: Cumhuriyet-Atatrk ilkelerine Alevilerin derin ball; Laiksistemin korunmasnn nemi; Alevilerin devletin tm olanaklarndan faydalanabilmeleri; Alevilerin Trkkltrnn korunmas ve geliimindeki rolleri. Derginin 1den 50ye kadar (1991-1996 yllar aras)izlediim saylarnda, sk sk Anadolunun deiik yerlerinde tarih ierisinde yaam Alevi-Bektaievliyalar tantlrken, bir kez dahi Dersimli Seyitleri ve bu blgedeki kutsal yerlere deinilmemi olmas dabir o kadar arpcdr.


alevİ kÜrtler

Documents