MART 2011 Sayý 66 Qiymäti 1.60

Alüminiumhaqqýnda nä bilirsiniz?..

Uþaqlarda doyumsuzluq

problemi

Hansý xästäliyä,hansý müräbbä...

Ata kimi “ata”,ana kimi “ana”...

Monoton häyat hämiþä cansýxýcýdýr. Bir-birinizi

nä qädär çox sevsäniz dä, bir-birinizä nä qädär

hörmät etsäniz dä, här gün eyni mänzärä ilä

qarþýlaþmaq istär-istämäz nä vaxtsa bayaðýlaþýr,

monotonlaþýr.

Atanýn televizor qarþýsýnda yorðunluðunu “üstündän atmasý”, uþaqlarýn otaqla-

rýnda därs hazýrlamasý, ananýn mätbäxdä biþ-düþlä mäþðul olmasý... här þey äv-

välki, här þey hämiþäki. Älbättä, bu häyata yeni ränglär qatanda, yeni çalarlar

älavä edändä istär-istämäz dincälirsän, yenilänirsän.

Arabir här þeyi bir täräfä qoyun vä sähär tezdän evdän çýxýn, özü dä hamýlýqla.

Ya bir parka gedin, ya bir sahilä üz tutun vä göz iþ-

lädikcä uzanan üfüqlärä baxýn, göz iþlädikcä uza-

nan küçäläri addýmlayýn. Äminäm ki, faydasýný gö-

räcäksiniz.

Ägär avtomobiliniz varsa, bu, lap gözäl. Heç vaxt

itirmäyin, mätbäxdä soðan, kartof, älinizä nä keç-

sä, götürün. Täbii ki, o mis samovarý da unutma-

yýn. Çünki bu cür gäzintilär çaysýz olmaz. Sizin ki-

mi dörd näfärlik ailäyä nä qädär ät gedäcäk ki?

Uzaqbaþý ya bir kilo, ya da bir kilo yarým. Olsun!

Göyärti dä alýn. Þähärin gärginliyindän, yorðunlu-

ðundan uzaqlaþýn. Bir dað yamacýnda vä ya bir

bulaq baþýnda yerinizi rahatlayýn. O köhnä palazý

yerä särib häm oturmaða yer düzäldin, häm dä

ärzaqlarý yerbäyer edin.

Bu dediklärimizdä mäqsädimiz nädir, bilirsinizmi?

- Onu deyirik ki, bir evin içindä hämiþä ata-oðul,

bacý-qardaþ kimi davranmaq bäzän sizi sýxa bilär,

bir az da yoldaþ olun, bir az da bir-birinizä kömäk

edin, çýrpý toplayýn, ocaq qalayýn, su gätirin, qab-

qaþýq yuyun. Täbii ki, xanýmlar burada istirahät

edäcäklär, äsas yük atanýn vä oðulun üzärinä dü-

þäcäk. Ana onsuz da oturduðu yerdä boþ durma-

yacaq, ya salat düzäldäcäk, ya äti þiþä düzäcäk, ya

da süfräni bäzäyäcäk.

Bu cür gäzintilär ailä daxilindä sevgini, sämimiy-

yäti daha da artýrýr. Här käs fädakar olmaða, “yü-

kü” öz üzärinä götürmäyä çalýþýr. Bulaqdan su gä-

tirmäk lazýmdýr, elämi? - oðul dura-dura ata get-

mäyäcäk ki. Qab-qaþýðý yumaq lazýmdýr, elämi? -

qýz dura-dura ana etmäyäcäk ki. Ancaq ata da,

ana da buna razý olmur. Ata suya özü getmäk is-

täyir, ana qab-qaþýðý özü yumaq istäyir. Bilirsinizmi

niyä? - Nä ata oðluna qýyýr, nä ana qýzýna qýyýr...

Televizorsuz, telefonsuz, qäzetsiz bir gün yaþayýr-

sýnýz. Heç kimin diqqäti känara yayýlmýr, här käs

bir-biri ilä maraqlanýr. Siz burada bir ata-ana, bir

bacý-qardaþ olmaqla yanaþý, häm dä bir dostsu-

nuz, bir yoldaþsýnýz. Bir-birinizä arxa durursunuz,

bir-birinizin qädrini bilirsiniz vä gözäl bir gün ya-

þayýrsýnýz.

Heç olmasa, ildä bir neçä däfä bu cür gäzinti ilä häyatýnýzý täzäläyin, ämin olun

ki, bu gäzintinin sizä verdiyi güc, enerji, sämimiyyät siz düþündüyünüzdän dä

qat-qat çox olacaq. Haydý, Allah amanýnda!..

TÄSÝSÇÝ “ZAMAN-AZÄR” MMC Firmasý Baþ direktor

Süleyman ÜNAL s.unal@zaman.az Baþ direktor müavini

Osman UÇAK o.ucak@zaman.az Redaktor

Aydýn Ucal a.ucal@zaman.azREDAKSÝYA HEYÄTÝ:

Äli ÇŠrkŠzoðlu, Nicat Ýntiqam, YeganŠ MŠmmŠdova,MŠftun Salmanov

DÝZAYNERLÄRAbdurrahman Levent, Aydýn ÄsgŠrov

REKLAM Arif ÝbiþMARKETÝNQ Mehmet Þimþek

TÄMSÝLÇÝLÝKLÄR Naxçývan: (136) 452430

GŠncŠ: (22) 560194 Aðdaþ: (193) 55131Quba: (169) 53810

LŠnkŠran: (171) 52057 Mingäçevir: (147) 45896

Þirvan: (197) 51292 Zaqatala: (174) 54055

ÞŠki: (177) 46083 Sumqayýt: (055) 7881777

Ünvanýmýz: Baký, Tbilisi prospekti. 1058-ci mähällä, ev 34.

Tel - Fax: 530 85 81 (82, 83) (Älyazmalar geri qaytarýlmýr AbunŠ ilŠ

ŠlaqŠdar þikayŠtlŠrinizi redaksiyaya bildirmŠyinizi xahiþ edirik.)

RŠy vŠ tŠkliflŠriniz üçün: ailem@zaman.az a.ucal@zaman.az

Tärxun

Balqabaðýn da

bir sahibi var!..

Uþaðýnýz ona aid

olmayan þeyläri

evä gätirirsä...

Ana sevgisi -

bahar täraväti

”Bir saatlýq”

ölüm...

Bir az da xäyal

gücünüzä

inanýn...

Ýnsan

Ayda mäskän

salýr?..

12

19

22

25

26

31

Görünänlär vä

görünmäyänlär...08

05

RedaktordanRedaktordan

ÝÇÝNDÄKÝLÄR

31

18

06

02

25

Abunä xätti (+994 12) 530 85 81

Aydýn Ucal a.ucal@zaman.az

Aradabir yoldaþ olun!..

Häyat yoldaþý ilä eyni iþ yerindä iþlä-

mäk bäzi ailälärdä heç bir problemä

säbäb olmasa da, bäzilärindä ciddi

problemlärä säbäb olur. Äslindä, än

yaxþýsý, ailädä täräflärin eyni iþ yerindä

iþlämämäsidir. Çünki belä olduqda “ailä

rolu” ilä “iþ rolunu” ayýrmaq çätin olur.

Bu isä çox vaxt täräflär arasýnda anla-

þýlmazlýqlara gätirib çýxarýr. Belä ki, tä-

räflär þäraitdän asýlý olmayaraq, bir-bi-

rilärindän diqqät gözläyirlär. Halbuki iþ

þäraiti ev þäraiti ilä müqayisädä daha

mücärräddir.

Ýþ häyatýnda täräflärin bäzän bir-biriläri

ilä “üz-üzä gälmäsi” dä istisna deyil. Tä-

bii ki, belä hallar täräflärdä qarþýlýqlý

problemlärä säbäb olur vä bu, bäzän

evdäki münasibätlärä dä öz täsirini

göstärir. Digär täräfdän, iþ häyatýnda tä-

räflärin bir-birilärini “näzarätdä saxla-

masý” vä täbii olaraq, bir-birilärinä mäh-

dudiyyätlär qoymasý da täräflär arasýn-

da münasibätlärin pozulmasýna gätirib

çýxara bilär.

Häyat yoldaþlarýnýn eyni iþ yerindä iþlä-

mäsinin baþqa bir mänfi cähäti dä tä-

räflär arasýnda “häsrät” hissinin olma-

masýdýr. Çünki täräflär äsasän sähärlär

bir-birilärindän ayrýlýr, axþamlar vä ya iþ

rejimindän asýlý olaraq günün baþqa sa-

atlarýnda bir-biriläri ilä görüþürlär. Bu

isä onlarda häyat yoldaþýna qarþý “häs-

rät” hissinin formalaþmasýna säbäb olur.

Ancaq eyni iþ yerindä iþläyän täräflär

bu hissdän mährum qalýrlar. Elä isä bü-

tün bunlarýn qarþýsýný almaq üçün nä

etmäk olar?

ü Här þeydän ävväl istär evdä, istär iþ-dä rollarýnýzý düzgün bölüþmälisiniz. ü Evdä iþlä baðlý, iþdä evlä baðlý mäsä-lälärdän danýþmamalýsýnýz. ü Ýþdäki problemläri evdä, evdäki prob-lemläri iþdä “hiss etdirmämälisiniz”. ü Ýþdä iþdäki väzifälärinizi, evdä evdäkiväzifälärinizi yerinä yetirmälisiniz. ü Ýþ yoldaþý vä ya häyat yoldaþý olduðu-nuzu unutmadýðýnýz kimi, ata vä ya anaolduðunuzu da unutmamalýsýnýz. Bir sözlä, unutmayýn ki, evä girändä ye-

ni bir dünya baþlayýr vä bu dünyaya

här ikinizin ehtiyacý var.

AiLÄ 02 AiLÄM MART 2011

Häyat yoldaþý ilä eyni iþ yerindä iþläyänlär üçün...

Ýþ häyatýnda täräflärin bäzän bir-biriläri ilä “üz-üzä gälmäsi” dä istisnadeyil. Täbii ki, belä hallar täräflärdä qarþýlýqlý problemlärä säbäb olur väbu, bäzän evdäki münasibätlärä dä öz täsirini göstärir. Digär täräfdän, iþhäyatýnda täräflärin bir-birilärini “näzarätdä saxlamasý” vä täbii olaraq,

bir-birilärinä mähdudiyyätlär qoymasý da täräflär arasýnda münasi-bätlärin pozulmasýna gätirib çýxara bilär...

AiLÄ 03 AiLÄM MART 2011

- Hörmätli B. N!

Häyat yoldaþýnýzý 5 il ävväl itirdiyinizi vä uþaqlarýnýzýn tärbi-

yäsindä çätinlik çäkdiyinizi deyirsiniz. Älbättä ki, belä bir vä-

ziyyätdä (hälä üstälik belä bir vaxtda) uþaq tärbiyä etmäk o

qädär dä asan deyil. Ancaq, nä olursa-olsun, uþaqlardan här

hansý biri “atalýq rolunu” öz üzärinä götürmämälidir. Çünki,

onlarýn heç birinin häyatda nä bir ata qädär biliyi, nä dä bir

ata qädär täcrübäsi yoxdur. Ancaq bu heç dä uþaqlarýn bü-

tün mäsuliyyätlärdän azad olmasý vä ananýn bütün mäsuliy-

yätläri öz üzärinä götürmäsi demäk deyil. Digär täräfdän,

ägär uþaqlarýnýzý yaxþý tärbiyä etmäk istäyirsinizsä, ilk növ-

bädä, özünüzü “yaxþý tärbiyä etmälisiniz”. Bunun üçün isä iþä

sizdä olan vä uþaqlarýnýzý razý salmayan, hämçinin onlarda

olan vä sizi razý salmayan cähätlärinizi bir-birinizlä bölüþ-

mäklä baþlaya bilärsiniz. Äks halda, här iki täräfdä zaman

keçdikcä aqressivliklär müþahidä oluna vä bu aqressivliklär

münasibätlärinizä mänfi täsir göstärä bilär. Üstälik, ägär

uþaqlar yetkinlik dövründädirlärsä, xüsusilä, diqqätli olmaq

lazýmdýr.

Digär täräfdän, unutmayaq ki, analýðýn mäsuliyyäti atalýðýn

mäsuliyyätindän çoxdur. Buna görä dä, ana ävvälcä bunu

qäbul etmäli, sonra da buna hazýr olmalýdýr. Baþqa bir mäsä-

lä isä, sizin uþaqlarýnýzýn mänfi häräkätlärini çox tänqid et-

mämäyiniz, müsbät häräkätlärini isä äksinä çox “tärif etmä-

yinizdir”. Än äsas mäsälälärdän biri dä uþaqlarýnýzýn sizi “güc-

lü bir ana” kimi qäbul etmäsidir.

Þübhäsiz ki, bütün bu mäsälälärdä qonþularýn vä qohumla-

rýn mövqeyi dä çox vacibdir. Baþqa sözlä, istär qonþularýn, is-

tär qohumlarýn mänävi dästäyi häm ana vä häm dä uþaqlar

üçün böyük ruh mänbäyidir.

Yeri gälmiþkän, “atalýq rolundan” söhbät gedirsä, bu “atalýq

rolunu” uþaqlarýnýzýn yaxýn qohumlarýndan biri (indiki halda

ämisi vä ya dayýsý) öz üzärinä götürä bilär. Vä beläliklä,

uþaqlarýnýz häm dä real “ata modeli” ilä tanýþ olmuþ olarlar.

Ýki oðlumla täkbaþýna qaldým... B. N.

- Mänim 38 yaþým var. 5 il ävväl häyat yoldaþýmý itirdim. Vä iki oðlumla täkbaþýna qaldým. Bööyük oðlum da, kiçik oðlum da

orta mäktäbdä oxuyurlar. Mänim äsas problemim uþaqlarýmýn tärbiyäsindä çätinlik çäkmäyimdir. Üstälik, uþaqlarýmýn ikisi

dä yetkinlik dövründädir. Böyük oðlum isä gah “Siziin atanýz mänäm”, gah da “Sizin atanýz män deyiläm” deyir. Bälkä dä, bu

iþin mäsuliyyätindän qorxur. Doðrusu, nä edäcäyimi bilmiräm. Cavabýnýzý gözläyiräm...

-cü illärin ortalarý idi. Rok Aylend dämiryolu

þirkäti Rok Aylendlä Davenport arasýnda bir

körpü tikmäyi qärara almýþdý. O vaxtlar gämi þirkätläri çay

näqliyyatýndan kifayät qädär pul qazanýrdýlar vä dämiryolu

þirkätinin bu körpünü tikmäsinin iþlärini azaldacaðýný düþü-

nürdülär. Näticädä, gämi sahibläri bu layihäyä mane olmaða

baþladýlar vä nähayät, “iþi” mähkämäyä qädär aparýb çýxardý-

lar. Väkil kimi isä gämi sahibläri özlärinä o dövr üçün çox

mäþhur olan väkil Uidi tutmuþdular...

Nähayät, mähkämänin keçiriläcäyi gün çatdý. Vä väkil Uid

täqribän iki saat davam edän alovlu bir çýxýþ etdi. Çýxýþ qur-

taran kimi salondakýlar ayaða qalxdýlar vä bu alovlu çýxýþý

däqiqälärlä alqýþladýlar. Nähayät, söz çýxýþ etmäk üçün Rok

Aylend þirkätinin väkilinä çatdý. Vä väkil çýxýþ etmäk üçün

ayaða qalxdý. Ancaq hamý onun “täslim olacaðýný” düþünür-

dü. Çünki bu alovlu çýxýþdan sonra çätin ki, nä isä etmäk

mümkün idi...

Ancaq bu gänc väkil Uid kimi iki saat çýxýþ etmädi. Hätta bu

çýxýþ beþ däqiqä belä davam etmädi. Dedikläri isä äsasän

bunlardan ibarät idi:

”Ýlk növbädä äziz hämkarýmý belä gözäl bir çýxýþ üçün täbrik

ediräm. Çünki häyatýmda ilk däfä idi ki, belä gözäl bir çýxýþ

eþidirdim. Ancaq mähkämä heyätinin diqqätini onun äsas

mäsäläyä o qädär dä toxunmadýðýna cälb etmäk istäyiräm.

Mäncä mähkämä heyäti ädalätli qärar vermäk üçün, ilk növ-

bädä, bu suala cavab tapmalýdýr: Bir insanýn än çox näyä

haqqý var? Bir çayýn üzärindä aþaðý-yuxarý üzmäyä, yoxsa bir

çayý keçmäyä?..”

Näticädä, mähkämä heyäti bu sualý näzärä aldý vä gänc väki-

lin lehinä qärar verdi...

Sonradan mäþhur olan bu väkilin adý Avraam, soyadý isä

Linkoln idi. Ancaq bir neçä il keçäcäk vä hamý onu prezident

Avraam Linkoln kimi tanýyacaqdý. Häm dä Amerikanýn 16-cý

prezidenti Avraam Linkoln kimi...

iBRÄT 04 AiLÄM MART 2011

Nähayät, mähkämänin keçiriläcäyi gün çatdý. Vä väkil Uid täqribän iki saat davam edän

alovlu bir çýxýþ etdi. Çýxýþ qurtaran kimi salondakýlar ayaða qalxdýlar vä bu alovlu çýxýþý

däqiqälärlä alqýþladýlar. Nähayät, söz çýxýþ etmäk üçün Rok Aylend þirkätinin väkilinä

çatdý. Vä väkil çýxýþ etmäk üçün ayaða qalxdý. Ancaq hamý onun “täslim olacaðýný”

düþünürdü. Çünki bu alovlu çýxýþdan sonra çätin ki, nä isä etmäk mümkün idi...

Az danýþan adam

1800

iBRÄT 05 AiLÄM MART 2011

Balqabaðýn da

bir sahibi

var!..

ir vaxtlar bir därviþ näfs-

lä mübarizä mäqamýnýn

sonuna gälir. Qaydaya

görä, o, bundan sonra

här cür bäzäkdän, här cür däbdä-

bädän imtina etmälidir. Ancaq iþ

täkcä qýzýlla, gümüþlä, daþ-qaþla bit-

mir. Bir sözlä, saç, saqqal, býð... nä

varsa, här þeydän dä imtina etmäk

lazýmdýr. Därviþ dä bu qaydaya uy-

ðun häräkät edir vä “näfäsini bir

bärbärdä därir”. Bärbär ävvälcä iþä

därviþin saçlarýndan baþlayýr. Bär-

bär därviþin baþýnýn sað hissäsini

qýrxýr. Baþýnýn sol hissäsini qýrxmaq

istäyändä içäri bir quldurbaþý girir.

Quldurbaþý birbaþa därviþin yanýna

gälir vä baþýnýn qýrxýlmýþ hissäsinä

bir þillä vuraraq:

- Qalx göräk, balqabaq, qalx biz dä

iþimizi göräk, - deyir...

Ancaq därviþlik därviþlikdir. Därviþ-

lik isä, söyänä dilsiz, vurana älsiz ol-

maqdýr. Därviþ burada da qaydaný

pozmur vä “sässiz-sözsüz” yerindän

qalxýr. Quldurbaþý yerindä oturur,

bärbär isä saçýný qýrxmaða baþlayýr.

Ancaq quldurbaþý burada da “boþ

durmur” vä: “Balqabaq elä, balqa-

baq belä...” - deyä därviþi älä salýr.

Nähayät “iþ” qurtarýr vä quldurbaþý

bärbärxanadan çýxýr. Elä bir neçä

addým getmämiþ, cilovundan çýxan

bir at arabasý yoxuþdan aþaðý sürät-

lä üzärinä gälir. Quldurbaþý yolun

ortasýnda donub qalýr vä iki atýn or-

tasýndaký uzun sivri dämir qarnýna

batýr. Vä quldurbaþý yerindäcä qalýr.

Här täräfdän färyad qalxýr. Bärbär

bir o mänzäräyä, bir o därviþä baxýr

vä qeyri-ixtiyari:

- Bir az aðýr olmadý mý, Därviþ ba-

ba? - deyä soruþur.

Därviþ isä häm kädärli, häm dä fi-

kirli cavab verir:

- Allah þahiddir ki, ondan incimä-

dim. Hätta haqqýmý da halal etdim.

Ancaq gäl gör ki, balqabaðýn da bir

sahibi var!..

Ömrünüz, gününüz gözäl olsun...

B

Quldurbaþý birbaþa därviþin yanýna gälir vä

baþýnýn qýrxýlmýþ hissäsinä bir þillä vuraraq:

“Qalx göräk, balqabaq, qalx biz dä iþimizi

göräk”, - deyir. Ancaq därviþlik därviþlikdir.

Därviþlik isä, söyänä dilsiz, vurana älsiz

olmaqdýr. Därviþ burada da qaydaný pozmur

vä “sässiz-sözsüz” yerindän qalxýr. Quldurbaþý

yerindä oturur, bärbär isä saçýný qýrxmaða

baþlayýr. Ancaq quldurbaþý burada da “boþ

durmur” vä: “Balqabaq elä, balqabaq belä...” -

deyä därviþi älä salýr...

Müäl l im þag i rd lärä “Dünyan ýn yedd i möcü -

zäs i ”n i yazmað ý tapþ ý rmýþd ý . S i yah ý la r müx -

tä l i f o l sa da , än çox ad ý çäk i l än lä r bun la r

id i :

1 ) M is i r P i ramida lar ý ,

2 ) Tac Maha l ,

3 ) Böyük Kanyon ,

4 ) Panamma Kana l ý ,

5 ) Empayr S tey t B inas ý ,

6 ) Müqäddäs Pyot r Saray ý ,

7 ) Vä Ç in Sädd i . . .

Müä l l im cavab lar ýý y ýðanda b i r q ý z ýn tä räd -

düd e td iy in i gördü . Ona yax ýn laþ ýb b i r çä -

t in l i y i o lub-o lmad ýð ýn ý soruþduu . Q ý z : “Äs l in -

dä e lä b i r çä t in l i y im yoxdur , ancaq s i yah ý -

ya sa lmaq üçün o qädär þey var k i , heç cüür

qärar verä b i lmi räm” , - ded i . Müä l l im : “E lä

i s ä d e g ö r ü m , s i y a h ý y a h a n s ý y e r l ä r i s a l -

maq i s täy i r ssän? Bä lkä b i z sänä kömäk edä

b i lä r i k ” , - deyä täk l i f e td i . Q ý z ävvä lcä du -

r u x d u , s o n r a y a z d ý ð ý s i y a h ý n ý o x u m a ð a

baþ lad ý :

1 ) Görmäk ,

2 ) Eþ i tmäk ,

3 ) Toxunmaq ,

4 ) Dadmaq ,

5 ) H i ss e tmäk ,

6 ) Gü lmäk ,,

7 ) Vä sevmäk . . .

S in i fä där in b i r säss i z l i k çökdü . . .

P . S . Ä s l i ndä häya tda “möcüzä ” ded i y im i z

þeyy lär b i zä qeyr i -ad i yox , ad i görünän þey -

lä rd i r . Üs tä l i k , on lar ý nä a lmaq , nä dä sa t -

maq o lar . . .

B i r s u y u n k ä n a r ý n d a y a þ a y a n , a n c a q

s u y u s e v m ä y ä n b i r p i þ i k v a r i d i . B i r

gün bu p i þ i y in ba la la r ý o ldu . Ancaq bu

ba la la r ana la r ýndan fä rq l i o la raq , su -

yu çox sev i rd i l ä r . Här gün suya g i r i r ,

suda oynay ý rdd ý la r . B i r azdan ana p i þ i k

dä ba la la r ý i l ä suya g i rmäyä vä suda

oynamaða baþ l ad ý . B i r gün bunu gö -

r ää n b a þ q a b i r p i þ i k t ä ä c c ü b l ä n d i v ä

ana p i þ i kdän :

- Sän heç vax t suyu sevmird in , ancaq

i n d i s u d a n ç ý x m ý r s a n , b u n u n s ä b ä b i

näd i r? - deyä soruþdu .

Ana p i þ i k cavab verd i :

- Düzdür , män ind i dä suyu sevmmiräm,

ancaq ba la lar ýmý sev i räm . . .

Ana piþik

Hansý daha möcüzädir?

Mäþhur Amer ika f i l oso fu vä pedaqoqu Con Dyu i häyät -

dä k i ç i k oð lu i l ä oynay ý rd ý . Su i l ä oynad ýq la r ý üçün i k i -

s i dä ayaqya l ýn pa l ç ýð ýn i çär i s indä qa lmýþd ý . On lar ý bu

väz iyyä tdä görän yax ýn b i r dos tu :

- Con , uþað ý sudan ç ý xar , yoxsa xäs tä o lacaq , - ded i . . .

Dyu in in cavab ý i sä çox maraq l ý id i :

- B i ll i r ä m , b i l i r ä m . . . A n c a q ä s a s m ä s ä l ä m ä n i m o n u n

pa lç ýqdan ç ý xmas ýn ý i s tämäy im dey i l , onun özünün pa l -

çç ýqdan ç ý xmas ýn ý i s tämäy id i r .

B i r küçädä a lma sa tan i k i u þaq

var id i . Ýk is i dä sähär tezdän yer -

lärr indän qalx ýr vä a lmalar ýn ý gö -

türäräk , eyn i küçädäk i eyn i yer -

lär inä gedirdi lär . Üstä l ik , ik is i dää

eyni a lmalar ý eyni q iymätä sat ýr -

d ý lar . Ancaq yenä dä almalar ý is -

tädik lär i k imi sata bi lmirdi lärr . . .

B i r gün uþaq lardan b i r in in að l ý -

na be lä b i r f i k i r gä ld i . Bu “ f i k rä ”

görä , uþaq lardan b i r i a lmaa lar ý o

b i r i nä gö rä daha ucuz sa tacaq ,

b e l ä c ä , a l m a a l m a q i s t ä y ä n l ä r

eyn i cür a lman ýn daha ucuz sa -

t ý ld ýð ýn ý göräräk , “ a lmaq mäcbu -

r i y y ä t i n d ä q a l a c a q d ý l a r ” . U c u z

s a t ý l a n a l m a l a r q u r t a r a n d a i s ä

baha saat ý l an a lma lardan ora qo -

yacaqd ý la r . Ta k i , bü tün a lma lar

qur tarana qädär . . .

B u f i k i r o q ä d ä r “ u ð u rr l u ” o l d u

k i , g ü n ü n a x ý r ý n d a u c u z a l m a

s a t a n u þ a ð ý n ä l i n d ä b i r d ä n ä

d ä a l m a q a l m a d ý . Ä l b ä t t ä k i ,

bahaa a lma sa tan u það ýn a rab i r

yed i y i “ yað l ý t änbeh lä r i ” näzä rä

a lmasaq . . .

B i r gün b i r adam (häm dä kra lla yax ýn b i r adam)

b i r c inayä t ed i r vä ö lüm cäzas ýna mähkum o lur .

A n c a q k r a l o n a “ ö l ü m f o r m a s ý n ý ” ö z üü s e ç m ä y i

täk l i f ed i r vä : “Ägär i s täsän , sän i asaraq , i s täsän ,

zähär läyäräk , ya da , i s täsän , boynunu vuraraq ö l -

dü rä b i l ä r äm . B i r s ö z l ä , h an s ý “ ö l üm f o rmas ý n ý ”

seçsän , o “ö lüm formas ý ” i l ä dä ö ldürü lääcäksän ” , -

dey i r . Bu söz lä rdän sonra adam b i r qädär düþü -

nür vä . . . : “Mäncä i n san üçün än asan “ö lümm fo r -

mas ý ” qoca laraq ö lmäkd i r . Män qoca laraq ö lmäy i

seç i räm” , - dey i r . Kra l sözünä ämäl ed i r vä adaamý

“qoca laraq ö länä qädär ” azad ed i r . . .

HiKMÄT DAMLALARI 07 AiLÄM MART 2011

Qäribä “texnika”

Än asan ölüm

Ýstäk

HiKMÄT DAMLALARI 08 AiLÄM MART 2011

Färq Görünänlär vägörünmäyänlär... F r a n s a - P r u s s i y a M ü h a -

r i b ä s i n i n ä n q ý z ð ý n

vax t la r ýndan b i r i id i . Jü l

F a v r ( 1 8 0 9 — 1 8 8 0 ) B i s -

mark l a ( 118 15 - 1898 ) gö -

rüþ lä r indän b i r indä ona

p r u s s i y a l ý l a r ý n f r a n s ý z -

l a r ý n x ä s t ä x a n a l a r ý n ý

b o m b a r d ý m a n e t mm ä s i n -

dän vä xäs tä adamlar ýn ý

ö l d ü r m ä s i n d ä n þ i k a y ä t

e t d i . B i s m a r k ý n c a v a b ý

i sä qär ibä id i :

- O l s u n !! S i z d ä b i z i m

sað lam adamlar ýmýz ý ö l -

dürürsünüz ! . .

Mäþhur i t a l yan rässamý Do -

m e n i k i n o ( 1 5 8 1 - 1 6 4 1 ) b i r

r ä sm s i f a r i þ a lm ý þd ý . Ancaq

aradan xey l i vax t keçmäs inä

baxmaya raq , s i f a r i þ i y e r i n ä

ye t i rmämiþd ii . Nähayät , s i f a -

r i þ in sah ib i rässamýn yan ýna

gä ld i vä s i fa r i þ i nä üçün ye -

r i n ä y e t i r m ä d i y i n i s o r u þþ d u .

D o m e n i k i n o n u n c a v a b ý i s ä

çox maraq l ý id i :

- M ä n o n u h ä l ä b e y n i m d ä

çäk i räm. . .

D o ð r u d a n d a , D o m ee n i k i n o

ona s i fa r i þ ver i l än bu räsmi

ay lar la “ çäkd i ” . Hät ta häyat ý -

n ýn o märhä läs indä nä baþ -

qa b i rr i þ ä , nä dä baþqa b i r

mäþðu l i yyätä yer qoydu . Bü -

t ü n b u u z u n h a z ý r l ý q l a r d a n

sonra i sä boyas ýn ý vä ff ý r ça -

s ýn ý ä l inä götürdü vä o räs -

m i q ý s a b i r v a x t d a b i t i r d i .

H ä m d ä a ð l a s ý ð m a y a c a q

qädär q ý sa b i rr vax tda . . .

B i r gün b i r qarða susuz luqdan

h a l d a n d ü þ m ü þ d ü . A ð a c d a n -

aðaca uçurdu k i , b i rdän yerdä

b ii r s u s ä h ä n g i g ö r d ü . B ö y ü k

b i r ü m i d l ä s ä h ä n g i n ü s t ü n ä

qondu . Ancaq su sähäng in d i -

b indä id i vä qarðaan ýn d imd iy i

heç cür suya ça tmýrd ý . E lä sä -

hängdän uzaq laþmaq i s täy i rd i

k i , b i rdän að l ýna b i r f i k i r gä l -

d i . Y e r d ä n b i r d a þ g ö t ü r ä r ä k

sähäng in i ç i nä a td ý . Sonra bu

da þ ý n a r xa s ý n ca o b i r i d a þ l a r

da gä lld i . Qarða daþ lar ý sähän -

g i n i ç i n ä a t d ý q c a , s ä h ä n g i n

i ç indäk i su da qa l x ý rd ý . Näha -

yät , su sähäng inn aðz ýna qädär

ça td ý . Ar t ýq sähängdän i s täd iy i

qädär su i çä b i lä rd i . . .

Qarða vä sähäng

Ävvälcä kärä yaðýný tavada qaynadýn vä qaynayan yaða duzla yaxþýca çalýnmýþ yumur-ta älavä edin. Yumurta biþändän sonra oddan götürün vä üzärinä bal älavä edin. Baltam äriyändän vä yumurtaya keçändän sonra qayðanaðý süfräyä verin.

Bu üsuldan daha çox yumurta kimi är-zaqlarla yanaþý, balýq vä toyuq kimi är-zaqlar üçün dä istifadä edirlär. Buna sä-bäb isä bu ärzaqlarýn bundan ävvälkibiþirmä üsullarý kimi aðýr biþirmä üsul-larýna qarþý “davamsýz” olmasýdýr. Maye-dä biþirmä üsulunun özü dä äsasän üçüsuldan ibarätdir... 1. Az mayedä biþirmä: Balýq, toyuq kimiärzaqlarý az maye ilä (bu maye su, südvä s. ola bilär) biþirirlär. Bu üsulda ma-yenin qaynamasýna imkan verilmämälivä temperaturun mümkün qädär qay-nama temperaturuna yaxýn tempera-turda qalmasýna diqqät yetirilmälidir. 2. Çox mayedä biþirmä: Bu üsulla balýqvä toyuq kimi bütün ärzaqlarý biþirmäkolar. Bu üsulla yemäk biþirärkän maye-ni ya ävväl, ya da sonra qaynatmalýsý-nýz. Maye qaynadýqdan sonra isä “ortaodda biþirmä” üsuluna keçmälisiniz

(täqribän 90-95 däräcä). 3. “Ben mari” (”bain marie”) üsulu ilä bi-þirmä: Bu üsulla yemäk biþirmäk üçüniçindä su olan böyük bir qabýn vä yaqazanýn içärisinä kiçik bir qab vä ya qa-zan yerläþdirirlär. Sonra böyük qabý väya qazaný ocaðýn üzärinä qoyurlar väkiçik qabýn vä ya qazanýn içärisinä la-zým olan ärzaðý vä ya ärzaqlarý qoyur-lar. Bu üsulla yemäk biþirärkän äsasmäsälä bu üsula uyðun qabdan vä yaqazandan istifadä etmäkdir. Äks halda,biþirmä müddäti uzana bilär. Buna görädä, “ben mari” üsulu ilä yemäk biþirär-kän därin qabdan vä ya qazandan isti-fadä etmäyin. Ägär qabýnýz vä ya qaza-nýnýz därindirsä, dibinä älavä qab (mä-sälän, boþqab kimi) qoyun. Yeri gälmiþ-kän deyäk ki, bir çox þirniyyatlarý biþir-mäk üçün dä än yaxþý üsul “ben mari”üsuludur.

Mayedä biþirmä üsulu ilä yemäk biþi-rärkän äsasän aþaðýdakýlara diqqät ye-tirmäk lazýmdýr: ü Mayenin miqdarý äsasän bu mayedäbiþiriläcäk ärzaqdan “bir-iki barmaq”çox olmalýdýr (täbii ki, ägär yemäk çoxmayedä biþiriläcäksä). ü Mayedä yemäk biþirärkän ävvälcäyuxarý odda biþirin. Mayeni bir däfä qay-natdýqdan sonra isä aþaðý oda keçin. ü Unutmayýn ki, maye qaynayana qä-där qabýn vä ya qazanýn aðzý baðlý ol-malýdýr. Bu, enerjiyä vä vaxta qänaät et-mäk üçün dä çox vacibdir. ü Ägär yemäyinizä duz vä ya istiot ki-mi “älavälär” edäcäksinizsä, ärzaqlarýqaba qoymazdan ävväl edin. ü Ärzaqlarý suya mümkün qädär aþaðýmäsafädän atýn. Çünki yuxarý mäsafä-dän atsanýz, ärzaqlar suda daðýla bilär-lär.

4 ädäd yu-murta, 50 qrkärä yaðý, 80qr bal, duz.

Hazýrlanmaqaydasý:

Yemäk biþirmä üsullarý (8)

Lazým olan ärzaq:

Ballý

qayðanaq(4 näfärlik)

Mayedä biþirmä

SiZiN MARAQ DüNYANIZ 10 AiLÄM MART 2011

Faydalarý Faydalarý

Qara kähräbaný baþqa cür däyiþikliyä

märuz qalmýþ liqnit dä adlandýrmaq

olar. Qara kähräbanýn da adi kähräba

kimi qazýntý halýnda tapýlan þam qatra-

nýndan ämälä gäldiyini qäbul edirlär.

Qara kähräbanýn dörddä üçü karbon-

dan ibarätdir. Havasýz þäraitdä çox

yumþaq, havalý þära-

itdä isä çox bärk

olur. Bälkä dä bu

xüsusiyyätinä gö-

rä çox asan emal

olunur. Rängi äsasän

qara, çox az hallarda isä

qähväyi, bozumtul vä ya

yaþýlýmtýldýr. Särtliyi 3, sýxlý-

ðý 1,5 qr/sm3, xüsusi çäkisi

isä 1,25 qr/sm3-dir.

Täbii qara kähräbaný süni qara kährä-badan necä ayýrmaq olar?

Süni qara kähräbaný çox asan äldä et-

mäk mümkün olsa da, täbii qara kährä-

baný süni qara kähräbadan çox asanlýq-

la ayýrmaq olar. Täbii qara kähräbaný

süni qara kähräbadan ayýrmaq üçün

isä äsas “xüsusiyyätlär” bunlardýr:

ü Ýynänin ucunu yaxþýca qýzdýrýn vä qa-

ra kähräbaya batýrýn. Ägär batsa, süni,

batmasa, täbiidir.

ü Täbii qara kähräbaný býçaqla yon-

duqda qähväyi toz buraxýr.

ü Täbii qara kähräba sürtünmä

näticäsindä elektriklänir vä ki-

çik toz zärräciklärini özünä

çäkir (adi täbii kähräbada

olduðu kimi).

ü Täbii qara kährä-

banýn süni qara

kähräbadan färqli

olaraq özünämäx-

sus “tutqun” bir säsi var.

ü Täbii qara kähräba süni qara kährä-

badan färqli olaraq istifadä olunduqca

parlaqlýðý artýr vä s...

Digär adý: Liqnit daþý

Kimyävi qrupu: üzvi material (vä ya qazýntý halýnda tapýlan þam qatraný)

Aid olduðu qrup: kähräba

Kristal sistemi: amorf

Kimyävi düsturu: C, H, O, N (C12H20O) (däyiþkän olmaq þärti ilä)

Tärkibindäki elementlär: liqnit, pirit, karbon, hidrogen, silisium, oksigen, azot vä s.

Särtliyi: 3

Sýxlýðý: 1,5 qr/sm3

Xüsusi çäkisi: 1,25 qr/sm3

Rängi: äsasän qara (çox az hallarda qähväyi, bozumtul, yaþýlýmtýl vä s.)

Cizgi rängi: að

Parlaqlýðý: qatran parýltýsý

Þäffaflýðý: qeyri-þäffaf

Oxþar daþlar: oniks

Çýxarýldýðý baþlýca ölkälär: Türkiyä.

Qara kähräbanýn aþaðýdaký faydalarýnýn

olduðunu qäbul edirlär:

ü Boðaz vä qalxanabänzär väzi infeksi-

yalarýna qarþý faydalýdýr.

ü Boðaz urunun qarþýsýný alýr, ägär var-

sa, aradan qaldýrýr.

ü Böyräyi, sidik kisäsini, dalaðý tämizlä-

yir, fäaliyyätini nizamlayýr.

ü Allergiyalara qarþý faydalýdýr.

ü Astma vä bronxit kimi tänäffüs yolu

xästälikärinin qarþýsýný alýr, ägär varsa,

aradan qaldýrýr.

ü Häzmi asanlaþdýrýr.

ü Mädä-baðýrsaq sisteminin fäaliyyätini

nizamlayýr.

ü Yuxusuzluðu aradan qaldýrýr.

ü Än yaxþý aðrýkäsicidir.

ü Qulaq aðrýlarýný azaldýr.

ü Sümük ärimäsinin qarþýsýný alýr.

ü Däri xästäliklärinä qarþý faydalýdýr.

ü Ýnfeksiyaný aradan qaldýrýr.

ü Saç tökülmäsinin qarþýsýný alýr.

ü Sinir sistemini gücländirir.

ü Depressiyanýn qarþýsýný alýr.

ü Yaddaþý möhkämländirir.

ü Mänfi enerjini müsbät enerjiyä cevirir.

ü Özünäinamý artýrýr.

ü Düzgün qärar qäbul etmäkdä kömäk

edir vä s...

Daþlarýn “qara tarixi”: qara kähräba

üasir dövrümüzdä än çox istifadä edilän metallardan

biri dä alüminiumdur. Alüminium elementlärin dövri

sisteminin 3-cü qrupundadýr. Atom nömräsi 13, atom

kütläsi 26,9815-dir. Alüminium täbiätdä än çox yayý-

lan kimyävi elementlär arasýnda üçüncü (oksigen vä silisiumdan

sonra), täbiätdä än çox yayýlan metallar arasýnda isä birinci yeri

tutur. Yer qabýðýnda kütläcä miqdarý 8,80 %-dir.

Alüminium täbiätdä ancaq birläþmälär þäklindä tapýlýr. Alümini-

umun än qädim vä än mäþhur birläþmäsi isä alumendir. Belä ki,

alumen hälä eramýzdan 500 il ävväl yunanlar vä romalýlar tärä-

findän parça boyamaq üçün istifadä edilmiþdir. Äslindä, “alümi-

nium” sözünün özü dä elä latýn dilindä olan bu “alumen” sözün-

dän götürülmüþdür.

Alüminium gümüþü rängli yüngül vä yumþaq metaldýr. Äsasän,

oksidläþmäyä qarþý müqavimäti ilä tanýnýr. Bu müqa-

vimätin äsasýný isä alüminiumun passivasiya xü-

susiyyäti täþkil edir. Digär täräfdän, alüminium

istiliyi yaxþý keçirmäklä yanaþý, elektriki

dä yaxþý keçirir. Hämçinin, alümi-

nium korroziya-

ya qarþý

da än davamlý metaldýr.

Qýsa bir tarixçä

Alüminiumun käþfi ilä baðlý axtarýþlar 19-cu äsrin ävvällärinä tä-

sadüf edir. Nisbätän saf alüminiumu ilk däfä 1825-ci ildä Dani-

marka alimi Hans Kristian Ersted almýþdýr. Sonra bu iþi 1854-cü

ildä Almaniyada Robert Vilhelm Bunzen, Fransada isä Anri Sen-

Kler Devill häyata keçirmiþdir. 1886-cý ildä isä Amerikada 24

yaþlý amerikalý täläbä Çarlz Holl, Avropada isä 23 yaþlý fransalý

täläbä Pol Eru bir-birilärindän xäbärsiz alüminiumu elektroliz

üsulu ilä boksit mineralýndan äldä etmiþlär. Vä bu käþf alümini-

umun kütlävi istehsalý tarixindä çox älamätdar hadisälärdän biri

olmuþdur (Yeri gälmiþkän deyäk ki, “Holl-Eru prosesi” adý ilä

mäþhur olan bu üsul (täbii ki, här iki alimin þäräfinä) bu gün

dä alüminium istehsalýnda äsas üsullardan biridir).

Hazýrda isä alüminium istehsalýnda täkcä

boksit mineralýndan yox, alunit mineralýn-

dan da istifadä olunur.

SiZiN MARAQ DüNYANIZ 11 AiLÄM MART 2011

Alüminiumun käþfi ilä baðlý axtarýþlar

19-cu äsrin ävvällärinä täsadüf edir.

Nisbätän saf alüminiumu ilk däfä

1825-ci ildä Danimarka alimi Hans

Kristian Ersted almýþdýr. Sonra bu iþi

1854-cü ildä Almaniyada Robert

Vilhelm Bunzen, Fransada isä Anri Sen-

Kler Devill häyata keçirmiþdir. 1886-cý

ildä isä Amerikada 24 yaþlý amerikalý

täläbä Çarlz Holl, Avropada isä 23 yaþlý

fransalý täläbä Pol Eru bir-birilärindän

xäbärsiz alüminiumu elektroliz üsulu

ilä boksit mineralýndan äldä etmiþlär.

Vä bu käþf alüminiumun kütlävi

istehsalý tarixindä çox älamätdar

hadisälärdän biri olmuþdur...

haqqýnda näbilirsiniz?..

Alüminium

M

LÄZZÄT 12 AiLÄM MART 2011

ärxun müräkkäbçiçäkli-

lär fäsiläsindän çoxillik

bitki cinsidir. Äsas vätäni

Sibir (xüsusilä dä Þärqi

Sibir) vä Monqolustandýr. Ancaq

Qärbi vä Þärqi Avropada, Kiçik vä

Orta Asiyada, Cänubi vä Þimali

Amerikada, hämçinin Çindä vä Hin-

distanda da geniþ yayýlmýþdýr. Hün-

dürlüyü bäzän 40 sm-dän 120 sm-

ä qädär, bäzän isä 40 sm-dän 150

sm-ä qädär çatýr. Soyuða davamlý-

dýr vä 10° C temperaturda belä

normal inkiþaf edir. Äkildiyi yerdä

8-10 il vä ya daha çox mähsul ve-

rir. Ancaq täräväz bitkisi kimi tärxu-

nu 4-5 ildän artýq eyni sahädä sax-

lamaq mäslähät görülmür. Yetiþdiyi

yerdän asýlý olaraq avqust-sentyabr

aylarýnda çiçäk, sentyabr-oktyabr

aylarýnda isä meyvä verir.

Tärxunun häm budaqlarý, häm dä

yarpaqlarý efir yaðý ilä zängindir.

Mäsälän, täzä tärxunda 0,1-0,5 %,

qurudulmuþ tärxunda isä 0,25-0,8

% efir yaðý mövcuddur. Bundan

baþqa, tärxunun tärkibindä 70 mq

% C vitamini, 6-8 % dämir vä 170

mq % rutin var. Tärxundan häm

täzä, häm dä qurudulmuþ þäkildä

istifadä olunur.

Tärxundan yeyinti sänayesi ilä ya-

naþý, qännadý sänayesindä dä ge-

niþ istifadä edilir. Bundan baþqa,

tärxun särinläþdirici içki kimi dä

mäþhurdur. Tärxunun geniþ istifa-

dä olunduðu sahälärdän biri dä tä-

bii ki, tibbdir.

P. S. Yeri gälmiþkän deyäk ki, bitki-

nin tärkibindäki efir yaðýnýn miq-

darý yetiþdiyi yerdän asýlý olaraq

däyiþä bilär.

ü Ýþtahaný artýrýr. ü Häzmi asanlaþdýrýr. ü Mädä-baðýrsaq problemlärinä qarþý faydalýdýr. ü Ýmmunitet sistemini gücländirir. ü Sidikqovucu vä qazqovucudur. ü Güclü antiseptik täsirä malikdir. ü Qan azlýðýnda qarþý faydalýdýr. ü Baðýrsaq qurdlarýný salýr. ü Depressiyaný aradan qaldýrýr. ü Än yaxþý sakitläþdiricidir. ü Orqanizmdän artýq sularý vä duzlarý çýxarýr. ü Sancýlarý aradan qaldýrýr. ü Avitaminoza qarþý faydalýdýr. ü Menstruasiya fäaliyyätini nizamlayýr. ü Oynaqlardaký kiräclänmälärin qarþýsýný alýr.ü Aðýz boþluðu xästäliklärinin müalicäsinä kömäk edir. ü Hýçqýrýða qarþý faydalýdýr. ü Orqanizmdäki zähärlänmäläri aradan qaldýrýr.ü Xärçängä qarþý täsirlidir. ü Tonuslaþdýrýcý täsirä malikdir vä s...

Faydalarý T

Tä

rxu

n

Diþimizin 10 dostu

1. Pendir: Pendirin diþläri-

miz üçün birdän çox faydasý

var. Ýlk növbädä, pendir að-

zýmýzýn PH balansýný nizamlayýr.

Eyni zamanda çürüklärä qarþý qo-

ruyaraq, yeni çürüklär ämälä gäl-

mäsinin qarþýsýný alýr. Þäkärli qida

qäbul etdikdän sonra bir parça

pendir yemäk þäkärin diþläri çürüt-

mäk ehtimalýný azaltmaq baxýmýn-

dan son däräcä vacibdir.

2. Qatýq: Kalsium baxýmýndan zän-

gin olan qatýðýn diþlärä olan fayda-

larýný saymaqla qurtarmaz. Ýlk növ-

bädä, qatýq periodontal xästäliklär

näticäsindä meydana gälän zäif vä

boþ diþläri saðaltmaða kömäk edir.

Hämçinin, qatýq periodontal xästä-

liklär näticäsindä meydana gälän

diþ kökü iltihabý ehtimalýný azaldýr.

Qatýq “diþ itkisinin” qarþýsýný al-

maqda da äväzsizdir. Ägär siz dä

diþinizin saðlamlýðýný düþünürsü-

nüzsä, kalsium baxýmýndan zängin

olan qidalara (o cümlädän dä qatý-

ða) üstünlük verin.

3. Alma: Almaný qabýðý ilä yedikdä

bir täräfdän diþläri möhkämländi-

rir, bir täräfdän dä diþläri tämizlä-

yir.

4. Çiyäläk: Çiyäläk häm diþlär üçün,

häm dä diþ ätläri üçün faydalýdýr.

Eyni zamanda çiyäläk diþ daþlarýn-

dan täbii yolla xilas olmaq üçün dä

äväzsizdir. Buna säbäb isä çiyäläyin

tärkibindä olan müxtälif turþular-

dýr. Bu turþular diþ daþlarýný “ärit-

mäklä” yanaþý, diþ daþlarýnýn ämälä

gälmäsinin dä qarþýsýný alýr.

5. Kivi: C vitamini çatýþmazlýðý diþ

ätlärini hässaslaþdýrýr, bakteriyala-

ra qarþý davamsýzlaþdýrýr. Bu isä

birbaþa diþlärdä periodontal xästä-

liklär demäkdir. Buna görä dä, belä

hallarla qarþýlaþmamaq üçün kifa-

yät qädär C vitamini qäbul etmäk

lazýmdýr. Bunun üçün isä, ilk növ-

bädä, kivini seçä bilärsiniz. Çünki

kivinin tärkibindä digär meyvälärlä

müqayisädä daha çox C vitamini

var.

6. Meyvä qurusu (vä ya meyvä qu-

rularý): Meyvä qurusunun tärkibin-

dä diþi täbii yolla “örtän” vä bakte-

riyalara qarþý täbii yolla qoruyan

yaðlar var. Bu yaðlarýn diþ minasý-

nýn möhkämlänmäsindä dä rolu

böyükdür. Meyvä qurusunun çäyir-

däkläri isä kalsiumla zängindir.

7. Balýq: Balýðýn tärkibindä olan

fosfor maddäsi sümüyü möhkäm-

ländirän äsas maddälärdän biridir.

Möhkäm sümük isä möhkäm diþ

demäkdir. Buna görä dä, diþlärini-

zin möhkäm olmasýný istäyirsiniz-

sä, häftädä bir däfä balýq yemäk

mäslähätdir.

8. Yaþýl çay: Yaþýl çayda olan kate-

xin maddäsi häm aðýzdaký bakteri-

yalara, häm dä aðýzdaký xärçängä

qarþý täsirlidir. Bu maddä, hämçi-

nin, halitoza säbäb olan bakteriya-

larýn aðýzdan “uzaqlaþmasýnda” da

äväzsizdir.

9. Cäfäri: Haliltoza säbäb olan qi-

dalarý qäbul etdikdän sonra bir az

cäfäri çeynämäk halitozu neytral-

laþdýrmaq baxýmýndan faydalýdýr.

10. Käräviz: Käräviz diþlärimizi iki

yolla qoruyur. Birincisi, tüpürcäk if-

razatýný artýrýr vä çürüklärä säbäb

olan bakteriyalarý zärärsizläþdirir.

Ýkincisi, diþ ätlärini masaj edir vä

diþ aralarýný tämizläyir.

SAÐLAMLIQ 14 AiLÄM MART 2011

Täbii ki, burada mü-

räbbälärin faydalarý

ilä yanaþý, bu mü-

r ä b b ä l ä r i n

tärkibindäki meyvälä-

r in faydalarýný da ön

plana çýxarmaq olar. Mü-

räbbälärin faydalarý-

na gälincä, müräb-

bälärin tärkibindäki

meyvälär adi meyvä-

lärlä müqaiysädä da-

ha tez täsir göstärir.

Ýndi isä müräbbälär vä faydala-

rý haqqýnda...

Qoz (xüsusilä dä yaþýl qoz)müräbbäsinin faydalarý:

ü Sümük ärimäsi-nin qarþýsýný alýr.

ü Boðaz uruna qar-þý faydalýdýr.

ü Häm ishala, häm dä qäbizliyäqarþý qoruyur.

ü Häzmsizliyi aradan qaldýrýr. ü Xolesterolu aþaðý salýr. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr.

ü Enerji verir. ü Yaddaþý möhkämländirir.

ü Orqanizmdän zärärli maddä-lärin ifraz olunmasýna kömäkedir.

ü Qanazlýðýný aradan qaldýrýr.

Qaragilä müräbbäsinin faydalarý:ü Göz yorðunluðunu aradanqaldýrýr. ü Revmatizmaya qarþý fayda-lýdýr.

ü Ýshalýn qarþýsýný alýr. ü Þäkär säviyyäsini aþaðý salýr.

ü Ýnfarkt ehtimalýný azaldýr. ü Arteriosklerozun qarþýsýný alýr.

ü Yeni birläþdirici toxumalarýn väkapilyar damarlarýn ämälä gälmäsi-nä kömäk edir.

ü Qaný tämizläyir. ü Qan dövranýný nizamlayýr.

ü Varikoza qarþý faydalýdýr.

ü Müqavimäti artýrýr. ü Xolesterol säviyyäsini aþaðý salýr. ü Antikanserogen täsirä malikdir. ü Qanaxmalarýn qarþýsýný alýr. ü Maddälär mübadiläsini nizamlayýr. ü Damar xästälikläri üçün faydalýdýr. ü Gecä korluðunu aradan qaldýrýr. ü Babasilä qarþý faydalýdýr. ü Antiseptik täsirä malikdir. ü Än yaxþý antioksidantdýr.

Heyva müräbbäsinin faydalarý: ü Mädä-baðýrsaq sistemini gücländirir. ü Süd väzisi xästäliklärinä qarþý faydalý-dýr. ü Qaný tämizläyir. ü Aritmiyaný aradan qaldýrýr. ü Aðciyär xästäliklärinä qarþý faydalýdýr. ü Ösküräyi käsir. ü Sümüklärin inkiþafýna kömäk edir. ü Ýshalýn qarþýsýný alýr. ü Qaraciyärin fäaliyyätini artýrýr. ü Stresi aradan qaldýrýr.

Ananas müräbbäsinin faydalarý: ü Ýnfarkt ehtimalýný azaldýr. ü Yüksäk täzyiqi aþaðý salýr. ü Mädä-baðýrsaq sistemini gücländirir. ü Ýltihablara qarþý qoruyur (xüsusilä dä,boðaz, qulaq, badamcýq väzisi, oynaq väs. iltihablarýna qarþý). ü Häzmsizliyi aradan qaldýrýr. ü Müqavimäti artýrýr. ü Qripä vä zökämä qarþý faydalýdýr. ü Enerji verir. ü Xärçäng ehtimalýný azaldýr. ü Artýq çäkini aradan qaldýrýr. ü Qan dövranýný artýrýr. ü Yaralarýn saðalmasýný sürätländirir. ü Äzälä aðrýlarýný aradan qaldýrýr. ü Temperaturu aþaðý salýr. ü Ösküräyi käsir.

Alma müräbbäsinin faydalarý: ü Häzmi asanlaþdýrýr. ü Böyräkläri tämizläyir. ü Baþaðrýsýna qarþý faydalýdýr. ü Xolesterol säviyyäsini aþaðý salýr. ü Þäkär säviyyäsini nizamlayýr. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr.

Hansý xästäliyä, hansý müräbbä...

SAÐLAMLIQ 15 AiLÄM MART 2011

ü Müqavimäti artýrýr. ü Baðýrsaqlardaký qurdlarýn tökülmäsinäkömäk edir. ü Revmatizmaya qarþý faydalýdýr. ü Yüksäk täzyiqi aþaðý salýr. ü Yuxusuzluðu aradan qaldýrýr. ü Üräk-damar xästäliklärinä qarþý faydalýdýr. ü Qäbizliyi aradan qaldýrýr. ü Sakitläþdirici täsirä malikdir. ü Arterioskleroza qarþý faydalýdýr.

Äncir müräbbäsinin faydalarý: ü Häzmi asanlaþdýrýr. ü Qäbizliyi aradan qaldýrýr. ü Enerji verir. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr (xüsusilädä beyin yorðunluðunu). ü Halsýzlýða qarþý faydalýdýr. ü Yaddaþý möhkämländirir. ü Ösküräyi käsir. ü Boðaz aðrýlarýna qarþý faydalýdýr. ü Bälðämgätirici täsirä malikdir. ü Xolesterol säviyyäsini aþaðý salýr. ü Üräk-damar xästäliklärinä qarþý faydalýdýr. ü Xärçängä qarþý qoruyur. ü Babasilä qarþý faydalýdýr. ü Müqavimäti artýrýr. ü Zökämä vä qripä qarþý faydalýdýr.

Qarpýz müräbbäsinin faydalarý: ü Böyräkläri tämizläyir. ü Än yaxþý sidikqovucudur. ü Qan täzyiqini nizamlayýr. ü Üräk-damar xästäliklärinä qarþý faydalýdýr. ü Ýnfarkt ehtimalýný azaldýr. ü Qan dövranýný artýrýr. ü Qaný tämizläyir. ü Sümüklärin inkiþafýna kömäk edir. ü Zärärli maddälärin orqanizmdän ifrazolunmasýna kömäk edir. ü Soyuqdäymäyä qarþý faydalýdýr.

Þabalýd müräbbäsinin faydalarý: ü Enerji verir. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr (xüsusilädä beyin yorðunluðunu). ü Yaralarýn saðalmasýna kömäk edir. ü Qandaký xolesterol miqadarýný aþaðý salýr. ü Qan dövranýný nizamlayýr. ü Varikoz vä babasil þikayätlärini azaldýr. ü Qaraciyär xästäliklärinä qarþý faydalýdýr. ü Mädä-baðýrsaq sistemini gücländirir.ü Ýshalý käsir. ü Sakitläþdirici täsirä malikdir.

Badýmcan müräbbäsinin faydalarý:ü Sakitläþdirici täsirä malikdir. ü Gärginliyi aradan qaldýrýr. ü Qan täzyiqini nizamlayýr. ü Aritmiyaný aradan qaldýrýr. ü Än yaxþý sidikqovucudur. ü Qan dövranýný nizamlayýr. ü Qandaký xolesterol miqdarýný aþaðý salýr. ü Baðýrsaqlarý yumþaldýr. ü Damar tutulmalarýna qarþý faydalýdýr. ü Qanazlýðýný aradan qaldýrýr. ü Qaraciyärin fäaliyyätini nizamlayýr. ü Mädäaltý väzinin fäaliyyätini nizamlayýr. ü Böyräk aðrýlarýný azaldýr. ü Babasilä qarþý faydalýdýr. ü Artýq çäkidän xilas olmaða kömäk edir.

Portaðal müräbbäsinin faydalarý: ü Enerji verir. ü Damar tutulmalarýnýn qarþýsýný alýr. ü Müqavimäti artýrýr. ü Qanýn tämizlänmäsinä kömäk edir. ü Häzmi asanlaþdýrýr. ü Qaraciyärin fäaliyyätini nizamlayýr. ü Ýnfarkt ehtimalýný azaldýr. ü Qripä vä zökämä qarþý faydalýdýr. ü Sakitläþdirici täsirä malikdir. ü Ýflic ehtimalýný azaldýr. ü Yüksäk täzyiqi aþaðý salýr. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr. ü Qandaký xolesterol miqdarýný aþaðý salýr. ü Yaralarýn saðalmasýný sürätländirir. ü Damar tutulmasýna vä arteriosklerozaqarþý faydalýdýr.

Albalý müräbbäsinin faydalarý:ü Müqavimäti artýrýr. ü Mädänin vä qaraciyärin fäaliyyätini ni-zamlayýr. ü Häzm sistemini gücländirir. ü Än yaxþý mikroböldürücüdür. ü Üräk-damar xästäliklärinä qarþý qoru-yur. ü Arterioskleroza qarþý faydalýdýr. ü Xärçäng ehtimalýný azaldýr. ü Äzälä aðrýlarýný azaldýr. ü Qan täzyiqini nizamlayýr. ü Temperaturu aþaðý salýr. ü Än yaxþý aðrýkäsicidir.

Armud müräbbäsinin faydalarý:ü Mädä-baðýrsaq sistemini gücländirir. ü Häzmi asanlaþdýrýr.

ü Böyräklärin fäaliyyätini nizamlayýr. ü Böyräk daþlarýnýn vä qumlarýnýn tökül-mäsinä kömäk edir. ü Sidikqovucudur. ü Qaný tämizläyir. ü Qanazlýðýna qarþý faydalýdýr. ü Sakitläþdirici täsirä malikdir. ü Yüksäk täzyiqi aþaðý salýr. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr (xüsusilädä beyin yorðunluðunu).

Çiyäläk müräbbäsinin faydalarý:ü Enerji verir. ü Qandaký xolesterol miqdarýný aþaðý salýr. ü Damar tutulmalarýna qarþý faydalýdýr. ü Än yaxþý antioksidantdýr. ü Ýmmunitet sistemini gücländirir. ü Xärçängä qarþý qoruyur. ü Mädä-baðýrsaq sistemini nizamlayýr. ü Baðýrsaq qurdlarýný salýr. ü Sidikqovucudur. ü Orqanizmdäki zärärli maddälärin ifrazolunmasýna kömäk edir. ü Qaný tämizläyir. ü Diþ ätlärini gücländirir. ü Sakitläþdirici täsirä malikdir. ü Stresi azaldýr. ü Temperaturu aþaðý salýr.

Ärik müräbbäsinin faydalarý: ü Ýþtahaaçýcýdýr. ü Enerji verir. ü Yorðunluðu aradan qaldýrýr (xüsusilädä beyin yorðunluðunu). ü Xärçängä qarþý qoruyucudur. ü Miqrenä qarþý faydalýdýr. ü Qanazlýðýna qarþý faydalýdýr. ü Orqanizmdäki zärärli maddälärin ifrazolunmasýna kömäk edir. ü Därini nämländirir, yumþaldýr, qidalandýrýr. ü Yaralarýn saðalmasýný sürätländirir. ü Yuxusuzluðu aradan qaldýrýr.

Gül müräbbäsinin faydalarý: ü Enerji verir. ü Ýshalý käsir. ü Badamcýq väzisi iltihabýný aradan qaldýrýr. ü Boðaz iltihabýna qarþý faydalýdýr. ü Än yaxþý mikroböldürücüdür. ü Mädä-baðýrsaq sistemini nizamlayýr. ü Aðýz boþluðu xästäliklärinä qarþý fay-dalýdýr. ü Därini nämländirir, yumþaldýr, qidalandýrýr. ü Göz iltihabýný aradan qaldýrýr. ü Sakitläþdirici täsirä malikdir.

Bir çox ata-analar uþaqlarý ilä olan münasibätlärinin “ideal”

olduðunu düþünürlär. Bälkä dä bunu o ataya vä ya o anaya

görä normal saymaq olar. Ancaq bäs o uþaða görä necä

normal saymaq olarmý? Täbii ki, bu mäsälädä bir däfä yox,

iki däfä düþünmäyä ehtiyac var. Ägär täbii ailä modelinä nä-

zär salsaq, ata “ata”, ana isä “ana” olmalýdýr. Äslindä, elä uþaq

üçün dä äsas mäsälä ataný “ata” kimi, ananý isä “ana” kimi

görmäkdir. Täbii ailä modelindä ana “þäfqäti”, ata isä “nüfu-

zu” tämsil etmälidir. Ancaq bäzän ata-analarýn ailä daxilindä-

ki bu rollarý däyiþir vä bu da ailä daxilindä tarazlýðýn pozul-

masýna säbäb olur.

Ata ailädä “nüfuzun” tämsilçisi kimi...

Ata ailädä “nüfuzu” tämsil etsä dä, bu “nüfuz” mäcburi þäkil-

dä olmamalýdýr. Baþqa sözlä, bu “nüfuz” ataya ailä täräfindän

könüllü þäkildä verilmälidir. Mäcburi þäkildä äldä edilän “nü-

fuz” ailä daxilindä tarazlýðýn pozulmasý demäkdir. Digär tä-

räfdän, bu “nüfuz” zorakýlýq kimi dä qäbul edilmämälidir.

Ana ailädä “þäfqätin” tämsilçisi kimi...

Täbii ailä modelindä ana ailä daxilindä “þäfqätin” tämsilçisi-

dir. Ancaq täässüf ki, bäzi hallarda ananýn bu rolda çýxýþ et-

mäsi passivlik kimi qiymätländirilir. Bu isä ananýn bu rolunu

yerinä yetirmäsindä psixoloji maneäyä säbäb olur. Beläliklä,

ana “þäfqät” rolunu bir känara qoyur vä äslindä atanýn rolu

olan “nüfuz” roluna üstünlük verir. Sonra isä bu, zaman keç-

dikcä, täbii olaraq, ailädä tarazlýðýn pozulmasýna säbäb olur.

Buna görä dä, istär ata, istärsä dä ana, nä olursa-olsun, öz

rolundan känara çýxmamalýdýr. Unutmayýn, uþaqlarýnýzýn ata

kimi “atalara”, ana kimi “analara” ehtiyaclarý var...

UÞAÐIM VÄ MÄN 18 AiLÄM MART 2011

Ägär täbii ailä modelinä näzär salsaq, ata “ata”, ana isä “ana” olmalýdýr.Äslindä, elä uþaq üçün dä äsas mäsälä ataný “ata” kimi, ananý “ana”kimi görmäkdir. Täbii ailä modelindä ana “þäfqäti”, ata isä “nüfuzu”

tämsil etmälidir. Ancaq bäzän ata-analarýn ailä daxilindäki bu rollarýdäyiþir vä bu da ailä daxilindä tarazlýðýn pozulmasýna gätirib çýxarýr...

Ata kimi “ata”, ana kimi “ana”...

Uþaðýnýzýn 6-dan çox yaþý var, ancaq o hälä dä ona aid olma-

yan þeyläri evä gätirir. Halbuki bu yaþda uþaqlarda mülkiyyät

hissi inkiþaf edir vä uþaq götürdüyü þeyin ona aid olmadýðýný

bilir. Ägär uþaðýnýzda belä hallar varsa, bunun qarþýsýný därhal

almaq lazýmdýr. Äks täqdirdä problem daha da böyüyä vä gä-

läcäkdä “kleptomaniya” (oðurluq xästäliyi) adlandýrýlan xästäli-

yä säbäb ola bilär. Elä isä kleptomaniyanýn säbäbläri nädir?..

ü Uþaqda mülkiyyät hissinin tam inkiþaf etmämäsi. Baþqa söz-

lä, uþaðýn bir äþyanýn ona vä baþqasýna aid olduðunu ayýra bil-

mämäsi.

ü Ata-ananýn tärbiyädä yol verdiyi sähvlär (mäsälän, ifrat avto-

ritarlýq, ifrat xäsislik, evdä mütämadi olaraq cäzaya märuz qal-

ma, evdä mütämadi olaraq zorakýlýða märuz qalma vä s.).

ü Uþaða kifayät qädär xärclik verilmämäsi.

ü Uþaqda “färqlänmäk” hissi. Belä olduqda uþaq oðurladýðý äþ-

yalarýn onu baþqalarýndan “färqländiräcäyini” düþünür.

ü Bäzi uþaqlar “diqqäti cälb etmäk” üçün dä oðurluq edirlär.

ü Belä problemlärin özünä inamý olmayan uþaqlarda müþahi-

dä edilmäsi dä täbiidir. O, bu häräkäti “özünüifadä vasitäsi” kimi

seçir vä bu þäkildä ätrafýndakýlara “nümunä olmaða” çalýþýr.

ü Bäzän valideyn täräfindän kifayät qädär sevgi vä qayðýnýn

olmamasý da uþaðý oðurluða sövq edir. Bu þäkildä uþaq adi yol-

la äldä edä bilmädiyi sevgi vä qayðýný äldä edäcäyinä inanýr.

ü Bundan baþqa, ailä daxilindä olan problemlär dä oðurluða

säbäb ola bilär.

ü Bäzän þüuraltýnda valideynlärinä qarþý intiqam hissi olan

uþaqlar da oðurluða meyl edirlär. Belä uþaqlar bu þäkildä vali-

deynlärindän intiqam almaqdan zövq alýrlar.

ü Uþaðýn oðurluq edän bir adamdan nümunä götürmäsini dä

oðurluq säbäblärindän biri saymaq olar.

UÞAÐIM VÄ MÄN 19 AiLÄM MART 2011

Uþaðýnýz ona aid olmayanþeyläri evä gätirirsä...

Uþaðýnýzýn 6-dan çox yaþý var vä o hälä dä ona

aid olmayan þeyläri evä gätirir? Halbuki bu

yaþda uþaqlarda mülkiyyät hissi inkiþaf edir vä

uþaq götürdüyü þeyin ona aid olmadýðýný bilir.

Ägär uþaðýnýzda belä hallar varsa, bunun

qarþýsýný därhal almaq lazýmdýr. Äks täqdirdä

problem daha da böyüyä vä gäläcäkdä “klep-

tomaniya” (oðurluq xästäliyi) adlandýrýlan

xästäliyä säbäb ola bilär...

Äksär valideynlärin problemidir: uþaðýn xätrinä däymämäk

üçün här sözünä “hä” demäk, här täläbini ödämäk, här istäyini

yerinä yetirmäk...

Araþdýrmalar göstärir ki, valideynlärinä “qarþý çýxan” uþaqlarýn

äksäriyyäti uþaq ikän “yox” cavabý almayanlardýr. Yäni, valideyn

uþaðýnýn här istäyini ödädikcä, här täläbini yerinä yetirdikcä äs-

lindä onu häyatýn reallýðýndan uzaqlaþdýrýr. Här yaþda yaþamalý

olduðu qayðýlardan, görmäli olduðu iþlärdän “azad olaraq” bö-

yüyän uþaq sonradan rastlaþdýðý än kiçik problem qarþýsýnda

belä aciz qalýr. Baþqa sözlä, uþaq ikän istäklärinin ardý-arasý kä-

silmäyänlär böyüyändän sonra än zäruri ehtiyaclarýný belä

ödämäkdä çätinlik çäkirlär. Bundan da dähþätlisi istädiyini istä-

diyi vaxtda äldä edän uþaqda tädricän doyumsuzluq hissinin

yaranmasýdýr.

Zähmät - tärbiyädir

Çoxuþaqlý bir ailä tanýyýram. Bu ailädä här käsin öz iþi var. Ata

traktorçudur, axþam evä gäländä här þeydän ävväl, uþaqlara

verdiyi tapþýrýqlarýn necä yerinä yetirildiyini yoxlayýr. Täsävvür

edin ki, ailädä böyüyän doqquz uþaðýn hamýsý axþamdan tapþý-

rýðýný alýr, sabah hansý iþi yerinä yetiräcäyini bilir. Ailänin son-

beþiyi, üç yaþlý Märyäm dä xýrda-xýrda doðranmýþ samovar

odunlarýný iki-iki, üç-üç ätäyinä yýðýb seyvanýn altýna daþýyýr. Bu

ailädä zähmät tärbiyä üsuludur. Uþaqlar iþläyäräk, ailänin prob-

lemlärinin hällindä valideynlärinä kömäk edäräk böyüyürlär.

Beläliklä, onlar real häyata da çätinlik çäkmädän addým atýr,

qarþýlaþdýqlarý problemläri dä asanlýqla yoluna qoya bilirlär.

Doyumsuzluq därdi

Täässüf ki, här ailädä mänzärä eyni deyil. Ýndi ailälärdä bir vä

ya iki uþaq böyüyür. Bu uþaqlar da här täräfdän qayðý ilä, sevgi

ilä ähatä olunurlar. Bir þey istäyändä onu äldä etmäk üçün

inad göstärirlär. Çünki uþaq da olsalar, bilirlär ki, ata almasa da,

ana alacaq, ana almasa da, baba alacaq, baba almasa da, nänä

alacaq vä s. Bu düþüncä äslindä uþaðýn tärbiyäsinin pozulma-

sýnda çox mühüm rol oynayýr. Halbuki tärbiyä äslindä komp-

leks þäkildä olmalýdýr vä hamý uþaða qarþý necä davranmalý ol-

duðunu bilmälidir. Yäni, ägär ata vä ya ana hansýsa bir mäsälä-

dä uþaða “yox” deyibsä, baba vä ya nänä “hä” deyäräk þüurun-

da yeni bir “xeyir qapýsý” açmamalýdýr.

Bäzän uþaq bir þey istäyir. Ýstädiyini alandan sonra isä ya ähä-

miyyätsiz bir þey kimi sýndýrýr, ya da ähämiyyätsiz bir þey kimi

bir känara atýr. Halbuki bir qädär ävväl onu almaq üçün nä

oyunlardan çýxýrdý. Demäli, uþaðýn istäyi o oyuncaðý almaq de-

yil, sadäcä olaraq, öz istäyini qäbul etdirmäkdir. Zarafat gälmä-

sin, bäzän uþaqlar valideynlärinin üzärindäki “hökmranlýqlarýný”

da bu üsulla yoxlayýrlar.

Här istädiyini almayýn

Bäzi mütäxässislär deyirlär ki, uþaqlar heç vaxt valideynlärinin

kasýb vä ya zäif olduqlarýný hiss etmämälidirlär. Bälkä dä mü-

äyyän mäqamlar üçün bu deyilänlär doðrudur, ancaq uþaq tä-

kid edändä ona “imkanýmýz yoxdur” vä ya “imkanýmýz çatmýr”

demäyi dä bacarmaq lazýmdýr. Bäzän uþaqla bir çox mäsäläni

AKTUAL 20

Uþaqlarda

doyumsuzluqdoyumsuzluq

problemi problemi

olduðu kimi açýq-aydýn danýþmaq, birlik-

dä müzakirä etmäk daha yaxþý näticä

verir.

Ýstädiyi här þeyi valideyndän almaðý ba-

caran uþaq äslindä öz içindäki iþlämäk,

zähmät çäkmäk hissini, düþüncäsini zäif-

lätmiþ olur. Beläläri här þeyi hazýr aldýq-

larý üçün yeniyetmä yaþýna çatanda belä

bütün problemlärä görä valideynlärini

mäsul bilir vä heç bir yükün altýna gir-

mäk istämirlär. “Bu sizin borcunuzdur”,

“Bunu siz almalýsýnýz”, “Buna siz mäcbur-

sunuz” kimi ifadälärlä valideynlärini çätin

väziyyätä salan bu uþaqlar real häyata

atýlanda isä problemlär içärisindä boðu-

lurlar.

Ehtiyac-täläb uyðun(suz)luðu

Bu gün evlänmäk yaþýna gälmiþ çox say-

da qýzlarýmýz var ki, süfrä açmaðý bacar-

mýrlar. Yaþý iyirmi beþi keçmiþ oðlanlar

var ki, özlärinä bir stäkan çay süzä bil-

mirlär. Bütün bu problemlärin hamýsý yu-

xarýda dediyimiz ifrat “qayðý”, ifrat “näva-

ziþ”lä baðlýdýr.

Uþaðýn istäyindän älavä, bir dä häqiqi

ehtiyacý var. Valideyn, ilk növbädä, o eh-

tiyacý müäyyän etmäli, onun qädärini,

däräcäsini däqiqläþdirmäli vä qäbul etdi-

yi qärar da ona uyðun olmalýdýr. Ard-ar-

da gälän istäklär uþaqlarda doyumsuz-

luq hissi yaradýr. Doyumsuzluq deyändä

mäsälä täkcä yemäklä tamamlanmýr, här

sahädä eyni mänzäräyä rast gälmäk

mümkündür.

Axþam evä gälir vä täzä paltar istäyir.

Halbuki geyimi kifayät qädärdir, hätta

bälkä dä artýqdýr. Bir qädär araþdýranda

görürsünüz ki, onun paltarýndan dostla-

rýndan vä ya yoldaþlarýndan bir baþqasýn-

da da var. Demäli, sizin uþaðýnýzýn proble-

mi geyinmäk problemi deyil, färqlänmäk

problemidir. O anda ciddi qärarlar qäbul

etmäk lazýmdýr, çünki zahirän adi görün-

sä dä, bu detal sizin uþaðýnýzda xoþagäl-

mäz meyllärin baþladýðýný göstärir.

Täbii ki, mäsälä paltarla da bitmir. Çanta-

sýný da, qälämini dä bänzärsiz görmäk is-

täyir. Här iþdä ätrafdakýlardan öndä, üs-

tün görünmäyä can atýr. Bu mäqamda

ona baþa salmaq lazýmdýr ki, üstünlük

geyim-kecimlä, pal-paltarla deyil, elmlä,

biliklä, tärbiyä ilädir.

Öz iþini özü görsün

Uþaðý iþä alýþdýrmaðýn än doðru yolu

onun öz iþini özünä gördürmäkdir. Yerini

özü yýðsýn, kitab-däftärini özü säliqäyä

salsýn, ayaqqabýlarýný özü tämizläsin...

Ägär istäsäniz, onun baþýný qatmaq üçün

kifayät qädär mäþðuliyyät tapa bilärsiniz.

Mäsälän, ana nahardan sonra qablarý yý-

ðýb uþaðýndan xahiþ edä bilär ki, onlarý

mätbäxä aparsýn. Bir sözlä, mäsälä täkcä

onu iþlätmäkdä deyil, häm dä onu tärbi-

yä etmäkdädir.

Özünüz täsävvür edin: ana iþdän evä gä-

lir vä görür ki, uþaqlar oturub onu gözlä-

yirlär. Ana mätbäxä getmämiþ vä bir þey

hazýrlamamýþ hamýsý ac-susuz qalýrlar.

Älbättä ki, bu mänzärä ana üçün o qä-

där dä xoþ deyil. Ýþdän yorðun-arðýn gä-

läsän vä evä çatan kimi mätbäxä keçä-

sän. Ägär uþaqlar zähmätä alýþmýþ olsa-

lar, mänzärä tamam baþqa cür olar. Mä-

sälän, ana evä gälän kimi qarþýsýna çay

gälär vä ya ana evä gälän kimi ev-eþiyi

tär-tämiz görär vä s. Nä qädär dä xoþ bir

mänzärädir, deyilmi? Bu mänada vali-

deyn bu tärbiyäsi ilä häm dä ailädä gälä-

cäk münasibätläri dä tänzimlämiþ olur.

Tärbiyädä güzäþt yoxdur

Hälä kiçik yaþlarýndan bäzi uþaqlar o qä-

där ärköyün olurlar ki, öz valideynlärinä

belä aðýr söz demäkdän çäkinmirlär. Bu

mövzuda güzäþt yoxdur, mütläq bu mä-

sälä öz hällini tapmalýdýr. Ancaq baþa sa-

laraq, izah edäräk vä üstälik, qälbini qýr-

madan, üräyini sýndýrmadan. Bir sözlä,

onun sähvinä sähvlä cavab vermädän.

Bäzän uþaða olan sevgi bu mövzuda va-

lideynläri müäyyän qädär loyal davran-

maða, güzäþtä getmäyä sövq edir. Ancaq

demäk olar ki, äksär hallarda bu cür ya-

naþma peþmanlýqla näticälänir.

Uþaða säbri öyrädin

Uþaða istädiyini istädiyi anda vermäk xoþ

bir þey deyil. Çünki artýq bu mäsälä onun

þüuruna elä häkk olunub ki, nä istäsä, elä

o anda qarþýsýnda hazýr olmalýdýr.

Tutaq ki, sizdän velosiped istäyir, siz dä

razýlaþýrsýnýz. Ancaq bu mäsäläni älüstü

häll etmäk tärbiyä metodu baxýmýndan

düzgün hesab olunmur. Çünki sizin iþiniz

täkcä ona velosiped almaq deyil. Doðru-

dur, bu da mühüm mäsälädir, ancaq si-

zin üçün bundan da mühüm mäsälälär

var. Mäsälän, razýlaþýn ki, gälän häftänin

bazar günü bu iþi häll edäcäksiniz. Qoy

uþaðýnýz istädiyini äldä etmäk üçün göz-

lämäyi, daha doðrusu, istädiyini äldä et-

mäk üçün säbir etmäyi öyränsin.

Bir þey seçändä dä onun özü ilä mäslä-

hätläþmäk lazýmdýr. Bälkä dä bu seçim o

qädär dä uðurlu bir seçim olmayacaq,

ancaq siz bu davranýþýnýzla onun çiyninä

mäsuliyyät qoymuþ olacaqsýnýz. Mäsuliy-

yät hissi isä insan tärbiyäsindä äväzolun-

maz amillärdän biridir.

Bir þeyi dä heç vaxt näzärdän qaçýrmaq

olmaz: sizin uþaðýnýz täþäkkür etmäyi ba-

carýrmý? Ägär istädiyi kitabý, paltarý vä ya

här näyi isä onun qarþýsýna gätirändä si-

zä täþäkkür edirmi? Etmirsä, bu boþluðu

aradan qaldýrmaq üçün müäyyän yollar

axtarmaq lazýmdýr. Täþäkkür þüuru ilä

böyüyän uþaq heç vaxt þükürsüz olmaz.

Evinizdä uþaqlar böyüyür. Älbättä, här bir

valideyn istäyir ki, uþaðý äxlaqda da, dav-

ranýþda da, gözällikdä dä birinci olsun.

Ämin olun ki, bu istäyin häyata keçmäsi

üçün çox þey sizin özünüzdän asýlýdýr.

Uþaq tärbiyäsi çox çätin vä çätin olduðu

qädär dä mäsuliyyätli mäsälädir. Allah

kömäyiniz olsun!..

Araþdýrmalar göstärir ki, valideynlärinä “qarþý çýxan” uþaqlarýn äksäriyyäti uþaq ikän “yox” cav-

abý almayanlardýr. Yäni, valideyn uþaðýnýn här täläbini ödädikcä, här istäyini yerinä yetirdikcä

äslindä onu häyatýn reallýðýndan uzaqlaþdýrýr. Här yaþda yaþamalý olduðu qayðýlardan, görmäli

olduðu iþlärdän “azad olaraq” böyüyän uþaq sonradan rastlaþdýðý än kiçik problem qarþýsýnda

belä aciz qalýr. Baþqa sözlä, uþaq ikän istäklärinin ardý-arasý käsilmäyänlär böyüyändän sonra än

zäruri ehtiyaclarýný belä ödämäkdä çätinlik çäkirlär...

HÄYAT TÄRZi 23 AiLÄM MART 2011

növbätçi häkim isä susmaqda davam

edirdi. Adätän belä hallarda häkim tibb

bacýlarýný çaðýrýr vä xästänin mädäsini

yuyurdu. Ancaq görünür bu däfä väziy-

yät baþqa idi. Nähayät, “sässizliyi” yaþlý

atanýn sualý pozdu:

- Nä edä bilärik, häkim?

Häkim isä soyuqqanlý bir þäkildä:

- Heç nä. Artýq gecdir. Älimizdän bir þey

gälmäz...

Häkimin aðzýndan çýxan bu sözlär sanki

güllä kimi xästäyä vä xästänin yaxýnlarý-

na däydi. Doðrusu, bu cavab mänim

üçün dä gözlänilmäz idi.

Män gözucu xästänin yaxýnlarýna bax-

dým. Hamýsýnýn gözläri böyümüþ, rängläri

saralmýþdý. Xästänin üzündä isä sanki

min illärin qorxusu var idi. Ayaq üstä çox

çätinliklä dayansa da, gücünü toplayýb

diqqätlä häkimin üzünä baxdý. Häkimin

üzündäki ciddiyyäti görändä isä birdän-

birä sarsýldý. Sonra da qeyri-ixtiyari yerä

çökdü. Xästänin yaxýnlarý da çaräsizlik-

dän häräsi bir täräfdä oturdular. Ancaq

hälä dä heç kim ümidini itirmämiþdi:

- Häkim, yäni heç bir ümid yoxdur? Yäni

heç bir kömäk etmäk olmaz?..

- Artýq çox gecdir. Täässüf ki, belä hallar-

da heç nä edä bilmärik. Ägär etsäk dä,

bir faydasý olmaz. Yäqin ki, xästänin bir

saat vaxtý qalýb. Ancaq yenä dä xästäni

näzarät altýnda saxlayacaðýq...

Häkimin bu “bir saatlýq” diaqnozu hamýný

lärzäyä salmýþdý. Hamý kimi män dä ye-

rimdä donub qalmýþdým. Ýstär-istämäz

xästänin gözlärinin içinä baxdým. Ölüm

qorxusu, bir dä ümidsizlik sanki iliklärinä

qädär iþlämiþdi. Bir anlýq onun indi hansý

hissläri keçirdiyini düþündüm. Yäqin ki,

ölümä bu qädär yaxýnlaþmaq çox däh-

þätli bir hiss olmalý idi. Göräsän, indi o,

hansý hissläri keçirirdi? Bir dä ki, nä vaxt-

sa, hamýmýz ölümä bu qädär yaxýnlaþ-

mayacaqdýmý? Ya da, nä vaxtsa, hamýmýz

ölümü bu qädär yaxýn hiss etmäyäcäkdi-

mi? Elä isä ölümü özümüzdän bu qädär

uzaq görmäk nä üçün idi? Ya da, ölümü

özümüzdän bu qädär uzaq hiss etmäk

nä üçün idi?..

Ancaq bu gänc oðlanýn väziyyäti baþqa

idi. O artýq bir saat sonra öläcäyini bilirdi.

Kim bilir, bälkä dä indi dostlarýný, yaxýnlarý-

ný düþünürdü. Ya da, keçmiþini, gäläcäyini

(daha doðrusu, bir saat sonra nä olacaðý-

ný) gözlärinin qarþýsýna gätirirdi. Halbuki

nä qädär planlarý var idi. Ýndi isä näinki

gäläcäk üçün plan qurmaqda, hätta yaxýn

bir saat üçün plan qurmaqda aciz idi.

Häyat isä davam edirdi. Bir täräfdän, bir

xästä xästäxanadan evinä buraxýlýr, bir

täräfdän dä, bir xästä evindän xästäxa-

naya gätirilirdi. Buna bälkä dä “häyatla

ölümün üz-üzä gäldiyi an” demäk daha

doðru olardý...

Xästänin yaxýnlarý çaräsiz oturmaqda da-

vam edirdilär. Nähayät, ata özünü bir

daha topladý vä bir daha:

- Häkim, yäni heç bir ümid yoxdur? Yäni

heç bir kömäk etmäk olmaz? - deyä so-

ruþdu.

Ancaq häkim eyni soyuqqanlýlýqla baþýný

buladý. Elä bu vaxt onlara baþqa bir hä-

kim yaxýnlaþdý vä qaþ-göz iþaräsi ilä nä

baþ verdiyini soruþdu. Birinci häkim:

- Növbäti intihar cähdi. Ancaq nä yazýq

ki, gecdir. Bundan sonra nä isä etmäyin

bir mänasý yoxdur. Xästälik kaðýzýný son-

ra bir yerdä hazýrlayarýq, - dedi.

Häkimin aðzýndan çýxan sözlärä än çox

xästänin özü qulaq asýrdý . Görünür,

ölümlä üz-üzä gälmäk onu çox qorxut-

muþdu. Nähayät, titräk bir säslä häkimä:

- Xilas olmaq üçün nä desäniz, hazýram.

Nä olar, häkim, mäni xilas edin, ölmäk is-

tämiräm, - dedi.

Häkim isä sanki onu eþitmirdi. Kim biÝir,

bälkä dä eþitmäk istämirdi. Män isä ölü-

mä bu qädär yaxýn olan bir adamý ilk dä-

fä idi ki, görürdüm. Üstälik dä, o bu qä-

där gänc idi...

Demäli, bir saat sonra bu canlý bädän

cansýz cäsädä çevriläcäk vä yarýlmaq

üçün meyitxanaya göndäriläcäkdi. Bu fi-

kirlär o qädär dähþätli idi ki, doðrusu in-

san düþünmäk belä istämirdi. Ölümün vä

häyatýn, yaþamaðýn vä ölmäyin bu qädär

yaxýn olduðunu, sanki, o anda därk et-

dim.

Nähayät, häkim oradan uzaqlaþdý vä

män dä onun arxasýnca getdim. Bir az

getmiþdik ki, bir az da täcrübäsizliyim-

dän doðan bir ifadä ilä:

- Häkim, mägär xästäyä çoxlu maye verä

vä qanýný tämizläyä bilmäzdik? - deyä

soruþdum.

Häkim birdän dayandý vä gözlärimin içi-

nä baxdý:

- Mägär, görmürsän? Yaþlý insanlar belä,

yaþamaq üçün mübarizä apardýqlarý bir

vaxtda bu gänc oðlan 17 yaþýnda intihar

etmäk istäyir. Madam ki, ölmäk istäyir, elä

isä ona niyä mane olaq? Qoy bir az da öz

istäyi ilä baþ-baþa qalsýn. Häyat nädir,

ölüm nädir düþünsün. Dünya nädir, insan

nädir anlasýn. Vä nähayät xatýrlasýn. Onu

Yaradaný, onu Var Edäni xatýrlasýn...

Tääccübdän donub qalmýþdým. Ancaq än

tääccüblüsü bundan sonra baþ verdi vä

häkim qähqähä çäkäräk (häm dä heç

gözlämädiyim bir halda):

- Yoxsa, sän dä onun öläcäyinä inandýn?

- deyä älavä etdi.

Män dä qeyri-ixtiyari:

- Necä yäni! Ýndi deyirsiniz ki, bu gänc öl-

mäyäcäk? - deyä soruþdum.

Häkim heç bir cavab vermädi vä älin-

däki därman qutularýný göstärdi. Älindä

adi vitamin häblärindän baþqa bir þey

yox idi...

Gözucu xästänin yaxýnlarýna baxdým. Hamýsýnýn gözläri böyümüþ, ränglärisaralmýþdý. Xästänin üzündä isä sanki min illärin qorxusu var idi. Ayaq üstäçox çätinliklä dayansa da, gücünü toplayýb diqqätlä häkimin üzünä baxdý.

Häkimin üzündäki ciddiyyäti görändä isä birdän-birä sarsýldý. Sonra da qeyri-ixtiyari yerä çökdü. Xästänin yaxýnlarý da çaräsizlikdän häräsi bir täräfdä

oturdular. Ancaq hälä dä heç kim ümidini itirmämiþdi...

HÄYAT TÄRZi 22 AiLÄM MART 2011

Reanimasiya þöbäsindä yeni iþä girmiþdim. Necä deyärlär, “hä-

kim” sözünä yeni alýþmaða çalýþýrdým. Bütün böyük xästäxana-

larda olduðu kimi, burada da iþimiz çox aðýr idi. Ancaq täcrübä-

li häkimlärin yanýnda mänä o qädär dä yük düþmürdü. Män sa-

däcä olaraq baþ veränlärä känardan tamaþa edir vä täcrübä

qazanmaða çalýþýrdým...

Gecä saat 1 idi. Ýki qadýn 16-17 yaþlarýnda olan bir gäncin qolla-

rýndan tutub xästäxanaya gätirdilär. Onlarýn arxasýnca isä yaþlý

bir adam gäldi. O, bir täräfdän näfäsini çatdýrmaða çalýþýr, bir

täräfdän dä: “Oðlumu xilas edin! Oðlumu xilas edin!” - deyä yal-

varýrdý. Bu mänzäräni görän növbätçi häkim tez yerindän qalx-

dý. Bir täräfdän dä, tibb bacýlarý yeni gälänläri qarþýlamaða çýx-

dýlar. Män növbätçi häkimin yanýnda dayanmýþdým. Yaþlý ata bir

täräfdän yalvarýr, bir täräfdän dä: “Häkim, oðlum intihar etmäk

istäyirdi. Ancaq anasý xäbär tutan kimi xästäxanaya gätirdik”, -

deyirdi. Nähayät, növbätçi häkim:

- Oðlunuzun içdiyi därmanlar yanýnýzdadýr? - deyä soruþdu.

Yaþlý ata tez pencäyinin cibindäki därman qutularýný çýxardý vä

älläri titräyä-titräyä häkimä göstärdi:

- Bu häbdän 10-15 dänä, bundan 10 dänä, bundan da 5 dänä...

Häkim därman qutularýna diqqätlä baxdý vä sonra:

- Därmanlarý nä vaxt içdiyini bilirsiniz? - deyä soruþdu.

- Ýki saat olar...

Häkim bir daha därman qutularýna baxdý vä baþýný bulayaraq:

- Heyif, çox heyif, - dedi.

Hamý häyäcan içärisindä növbätçi häkimdän bir söz gözläyir,

Gecä saat 1 idi. Ýki qadýn 16-17 yaþlarýnda olan bir gäncin qollarýndan tutubxästäxanaya gätirdilär. Onlarýn arxasýnca isä yaþlý bir adam gäldi. O, bir

täräfdän näfäsini çatdýrmaða çalýþýr, bir täräfdän dä: “Oðlumu xilas edin!Oðlumu xilas edin!” - deyä yalvarýrdý. Bu mänzäräni görän növbätçi häkim tez

yerindän qalxdý. Bir täräfdän dä, tibb bacýlarý yeni gälänläri qarþýlamaðaçýxdýlar. Män isä növbätçi häkimin yanýnda dayanmýþdým...

”Bir

sa

atl

ýq”

ölü

m...

zärbaycan uþaq-

larýnýn sevimli

qäzeti “Tumur-

cuq”un 15 yaþý ta-

mam olur. Bu, ki-

minçünsä bälkä dä elä bir mü-

hüm hadisä deyil. Ancaq “Tumur-

cuq” ailäsi, eläcä dä yaxýn dostla-

rýmýz olan mäktäblilär üçün çox

älamätdar tarixdir. Çünki bu 15 il-

dä “Tumurcuq” qäzeti häqiqätän

özünämäxsus bir tarix yazýb, bir

ensiklopediya formalaþdýrýb.

Bizä elä gälir ki, mart täqvimin än

xoþbäxt ayýdýr. Ona görä ki, mar-

týn ilk günlärindän baþlayaraq

här yanda bir canlanma, täzälän-

mä baþlayýr, günlär sürätlä uza-

nýr. Günäþ dünyamýzý daha çox

isidir, täbiät oyanýr, bütün canlýlar

yeni häyata baþlayýr - insanlar

äkib-becärir, quþlar yuva qurur,

aðaclar tumurcuqlayýr, otlar boy

atýr... Bir sözlä, dünya sanki yeni-

dän pärväriþ tapýr.

15 yaþý tamam olan “Tumur-

cuq”un ilk sayý da belä bir xoþ

mäqamda iþýq üzü görüb. Yäqin

baharda dünyaya gäldiyindän vä

belä demäk olarsa, hämiþä uþaq

vä yeniyetmälärlä näfäs-näfäsä

olduðundan “Tumurcuq” daim

bahar täravätli, xoþmäramlýdýr.

Amma onu da deyäk ki, täbiät il-

dä bir däfä, biz isä här ay “Tu-

murcuq”layýrýq.

Ýlk sayýndan balacalarýn qälbinä

yol tapdýðý üçün sizlärdän qäzetin

ünvanýna qucaq-qucaq mäktub-

lar, teleqramlar gälib. O mäktub-

larda qälbinizdän, gözünüzün iþý-

ðýndan kaðýza süzülän arzu dolu,

duyðu dolu yazýlarýnýz qäzetin bä-

zäyinä çevrilib. Tam sämimiyyätlä

deyim ki, sizin 15 illik mäktublarý-

nýzý toplasaydýq, yäqin ki, bir “Tu-

murcuq” daðý yaranardý. Sizin bi-

zä verdiyiniz dästäk “Tumurcuq”u

häm dä Azärbaycan uþaq mätbu-

atýnýn öncülünä çevirib. Biz bu

adla qürur duyur vä qäzetimizin

yüksäliþindä bizä kömäk göstärän

här käsä täþäkkür edirik!

Qäzetimizin saylarýný väräqläyib

müxtälif illärdä “Tumurcuq”un ün-

vanýna deyilän xoþ sözläri oxu-

duqca köksümüz färählä dolur.

Belä xoþ sözläri toplasaq, bälkä

dä bir kitab yaranar. Onu da de-

yäk ki, “Tumurcuq” ölkämizdä la-

týn qrafikalý ilk qäzet olmaqla ya-

naþý, müstäqilliyimizin ilk illärindä

onun sähifälärindäki yazýlardan

mäktäblilär üçün sinifdänxaric

oxu materialý kimi istifadä edilib.

Eyni zamanda, ötän illär ärzindä

“Tumurcuqun kitabxanasý” seriya-

sýndan ondan çox maraqlý kitab

oxuculara hädiyyä olunub.

Yenä üräyimiz bahara köklänib.

Elimiz-obamýz bahar çärþänbälä-

rini daha gözäl vä yaddaqalan

keçirmäyä çalýþýr. Bir azdan yaz

dumaný här täräfi bürüyäcäk, gü-

näþin ilýq telläri täbiätä sýðal çä-

käcäk, onu oyadacaq. Bir dä gö-

räcäyik ki, här yan aðappaq çiçä-

yä bürünüb. Onda qälbimiz aþýb-

daþacaq. Çünki o gün häm çiçäk,

häm dä “Tumurcuq” bayramý ola-

caq.

15 yaþýn mübaräk, äziz “Tumur-

cuq”!..

A

AYIN TÄQViMi 24 AiLÄM MART 2011

Täbiät ildä bir däfä, biz isä

här ay “ ”layýrýq!.. Sämäd Mälikzadä,

“Tumurcuq” qäzetinin redaktoru

art ayý gäländä istär-istämäz aðlýmýza Qa-

dýnlar Günü vä bir dä Novruz Bayramý gälir.

Haradan, hansý tarixi hadisädän baþlanmasý

vacib deyil, äsas olan odur ki, täqvimdä bir

gün qadýnlarýmýzýn adýna ayrýlýb. Äslindä bü-

tün günlärimiz onlarýndýr. Qadýn häm dä anadýr. Ana isä bi-

zim tämännasýz himayädarýmýz, bizim tämännasýz qayðýke-

þimizdir.

Min ildir adýna þeirlär yazýlýr, min ildir adýna kitablar baðlanýr.

Ancaq nä qädär yazýlsa da, nä qädär deyilsä dä, yenä azdýr.

Ana Allahýn seçimidir, bizi anamýza, anamýzý bizä Allah seçir.

Ananý sevmäk, häm dä Allahýn seçdiyini sevmäkdir.

Ana bizä sevgisini verir. Ana bizä gözünün nurunu verir. Ana

bizä yuxusuz gecäsini verir. Ana bizä canýný verir. Vä heç nä-

yini äsirgämir.

Ona övlad adýndan deyilän xoþ bir söz, övlad adýndan alýnan

xoþ bir hädiyyä dünyalar qädär qiymätlidir.

Çoxumuz itirändän sonra qiymätini bilir, yada salýb kädärlä-

nirik. Arxamýzdan bir dað qopur, evimizin bir divarý yýxýlýr

sanki onsuz.

Ýlin bütün günläri onun adýna olsa, yenä azdýr. Ancaq heç ol-

masa, bu bir gündä onu ziyarät etmäk, heç olmasa, bu bir

gündä onu yada salmaq (hätta bir güllä dä olsa) ona äsl

bayram ovqatý yaþadar. Bu sevgini, bu säadäti ondan äsirgä-

mäyin...

Mart häm dä Novruzla, yazýn gäliþi ilä gözälläþir. Yazýn gäliþi

isä oyanýþdýr, diriliþdir. Payýzda soyulmuþ aðaclarýn Novruzda

yenidän çiçäklänmäsi bir növ ölümdän sonraký diriliþin räm-

zi kimi çox düþündürücü, çox ibrätlidir.

Novruzda þäkärbura, paxlava biþirilär, evlärdän-evlärä pay

göndärilär, bir-birinä xoþ söz deyilär. Häyät-baca, ev-eþik tä-

mizlänär, sanki här þey yeni bir mövsümä, yeni bir märhälä-

yä hazýrlanar. Aðappaq, çährayý, qýrmýzýmtýl çiçäklärlä bäzän-

miþ aðaclar göz oxþayar, könül açar. Aðaclarýn dibi bellänär,

äkin-biçin hazýrlýðý baþlanar Novruzda.

Süfrälär açýlar, qonaqlar gälär, nemätlär düzülär. Novruzun

änänävi yemäyi plovdur. Plov da ki, maþallah, çeþidbäçeþid,

növbänöv: säbziplov, çýðýrtmaplov, döþämäplov, fisincanplov...

Novruz deyändä bir analarý, bir dä baharý düþünürük. Bälkä

dä, bu iki mäfhum arasýnda oxþarlýq var. Ýnsan nä qädär qo-

calýr-qocalsýn, ana ilä yenidän doðulur. Ya da, täbiät nä qä-

där qocalýr-qocalsýn, baharla yenidän canlanýr...

Häyatýnýza ana sevgisi, könlünüzä bahar täraväti ar-

zulayýrýq!. .

M

AYIN TÄQViMi 25 AiLÄM MART 2011

Ana sevgisi - bahar täraväti

ARAÞDIRMA 26 AiLÄM MART 2011

lm vä texnikanýn sürätlä inki-

þaf etmäsi bir vaxtlar fantasti-

ka kimi görünän yeni layihälä-

rin häyata keçmäsi üçün ge-

niþ imkanlar açýr. Bu baxýmdan Yer kürä-

sinä än yaxýn olan Ayda süni atmosfer

yaradýlmasý vä oradan insanlarýn yaþa-

masý üçün istifadä edilmäsi bu gün täd-

qiqatçýlarý än çox mäþðul edän problem-

lärdändir. Avropa Kosmos Agentliyinin

(ESA) xüsusi nümayändäsi Bernar Fua

2003-cü ildä täntänäli þäkildä yaxýn iki

onillikdä Ayda ilk insan mäskänlärinin

salýnacaðýný bäyan etdi. O bu sözlärinä

äsas kimi isä ESA-nýn bu mäqsäd üçün

hazýrladýðý xüsusi layihäläri göstärdi. Bu

layihälärä görä, i lk märhälädä Aya

“Smart-1” zondu göndäriläcäk. Sonra

zondda yerläþdirilän infraqýrmýzý kame-

ralarýn kömäyi ilä Ayýn müäyyän hissälä-

ri öyräniläcäk. Daha sonra bu mälumat-

lar Yerä ötürüläcäk. Sonraký märhälädä

isä insanlarýn yaþamasý üçün xüsusi ev-

lärin tikintisinä baþlanacaq.

Bütün bunlara baxmayaraq, Aya “Smart-

1” zondunun göndärilmäsi ancaq 2003-

cü il sentyabr ayýnýn 27-dä baþ tutdu. O

vaxta qädär isä Aya “Smart-1” zondunun

göndärilmäsi heç cür baþ tutmurdu. Belä

ki, son anda gämidä gözlänilmädän na-

sazlýq ämälä gälirdi. Bu nasazlýðý aradan

qaldýrmaq üçün bäzän bir neçä gün, bä-

zän isä bir neçä ay lazým olurdu. Mäsä-

län, bu cür nasazlýqlardan biri 2003-cü il

iyun ayýnýn 15-dä, digäri isä 2003-cü il

avqust ayýnýn 28-dä baþ vermiþdi. Birinci

hadisädä gäminin mühärrikindä, ikinci

hadisädä isä gäminin bir detalýnda na-

sazlýq ämälä gälmiþdi. Halbuki här iki ha-

disädän ävväl gämi diqqätlä näzärdän

keçirilmiþ, baþ verä biläcäk än cüzi ehti-

mal belä aradan qaldýrýlmýþdý. Ancaq ye-

nä dä son mäqamda gämini iþä salmaq

mümkün olmamýþdý. Nähayät, ESA Ayda

ilk insan mäskäninin salýnmasý layihäsin-

dän “äl çäkmädi” vä 2003-cü il sentyabr

ayýnýn 27-dä “Smart-1” zondunun Aya

göndärilmäsi baþ tutdu. ESA-nýn bu layi-

hädän “äl çäkmämäsinin” bir säbäbi dä

dünyanýn äksär aparýcý dövlätlärinin

onun bu layihäsindä iþtirak etmäsi idi.

Täbii ki, Ayýn mäskunlaþdýrýlmasý üçün

xüsusi layihälär hazýrlayan dövlätlär ara-

sýnda täkcä ABÞ, Fransa, Almaniya vä

Böyük Britaniya kimi dövlätlär yox, Çin

vä Hindistan kimi dövlätlär dä var. Mäsä-

län, Çin Aya häm xüsusi tädqiqat zondu,

häm dä canlý ekspedisiya göndärmäk

niyyätindädir. Digär täräfdän, Ayda xüsu-

si räsädxanalarýn qurulmasý vä günäþ

enerjisi ilä qidalanan xüsusi evlärin inþa

edilmäsi dä Çinin äsas layihäläri arasýn-

dadýr.

ESA-nýn xüsusi nümayändäsi Bernar Fu-

anýn dediyinä görä, Ayda insanlarýn mäs-

kunlaþdýrýlmasý häyata keçiriländän son-

ra, Marsda da insanlarýn mäskunlaþdýrýl-

masý häyata keçiriläcäk. Ayda insanlarýn

mäskunlaþdýrýlmasýnýn gündämä gälmä-

sini isä Fua Yerdä ähalinin sayýnýn sürät-

lä artmasý ilä izah edir. O deyir ki, insan-

larýn bir hissäsini Aya köçürmäklä Yerdä

ortaya çýxan bir çox problemläri häll et-

mäk mümkün olacaq. Ancaq bäzi alimlär

Ayýn mäskunlaþdýrýlmasýnýn çox baha

baþa gäläcäyini deyirlär. Onlarýn fikrincä,

nüvä silahýna malik dövlätlär Ayý mäs-

kunlaþdýrmaqla än çox özlärinin tählükä-

sizliklärini tämin etmäk istäyirlär. Belä ki,

ägär nüvä müharibäsi tählükäsi meyda-

na gälsä, nüvä silahýna malik dövlätlärin

E

Ýnsan Ayda mäskän salýr?..

yüksäk säviyyäli þäxsläri Ayda sýðýnacaq

tapacaq vä oradan Yerdäki müharibäni

idarä edäcäklär.

Ay istismar ediläcäk

Ayda ilk insan koloniyalarýnýn yaradýl-

masýnýn arxasýnda digär “uzaq mänzilli”

niyyätlär dä dayanýr. Belä ki, Ay Yer

üzündä az-az rast gälinän faydalý qazýn-

týlarla zängindir. Mendeleyev dövri cäd-

välindä olan bütün elementlärä Ayda

da rast gälmäk olar. Mäsälän, Ayda 10

metr därinliyi vä 100 metr diametri

olan ärazidän 40 min ton silisium, 15-

20 min ton alüminium, 9 min ton titan

almaq mümkündür. Üstälik, Ayda adý

çäkilän faydalý qazýntýlarýn istehsalý Yer-

däkindän 50-60 däfä ucuz vä asan ba-

þa gäläcäk.

Ayda çox böyük dämir ehtiyatlarý var.

Alimlärin hesablamalarýna görä, Ayýn

2500 kvadratmetr sahäsindän än pri-

mitiv yolla 15-17 ton dämir almaq

mümkündür. Bundan älavä, Ayda Yerdä

nadir rast gälinän helium-3 izotopu var.

Bu maddä gäläcäkdä insanlar üçün hä-

yati ähämiyyät daþýyan bir maddäyä

çevriläcäk. Belä ki, helium-3 izotopu ter-

monüvä reaktorlarýnýn iþlämäsi üçün

äsas yanacaq hesab edilir. Gäläcäkdä

atom elektrik stansiyalarýný termonüvä

reaktorlarý ilä tächiz edilän baþqa stan-

siyalar äväz edäcäk. Ancaq helium-3

hazýrda Yerdä tritium elementinin par-

çalanmasý yolu ilä alýnýr. Tritium hidro-

gen bombalarýnýn hazýrlanmasýnda se-

ment rolunu oynayýr. Ancaq ägär keç-

miþ SSRÝ vä ABÞ-da istehsal edilän bü-

tün hidrogen bombalarýný täkrar isteh-

sala buraxsalar, onda onlardan cämi

500 kq helium-3 almaq olar. Bu da ol-

duqca azdýr. Alimlärin hesablamalarýna

görä, Ayda 109 ton helium-3 var. Bu

qädär helium-3-lä Yerdä termonüvä re-

aktorlarýný 5000 il yanacaqla tämin et-

mäk olar.

Helium-3 almaq üçün Aydan götürül-

müþ qruntu, sadäcä olaraq, vakuumda

qýzdýrmaq kifayätdir. Qruntu qýzdýrmaq

üçün isä günäþ batareyalarýndan istifa-

dä etmäk mümkündür. Bundan sonra

äldä edilän helium-3-ü Yerä dä göndär-

mäk olar. Bundan älavä, alimlär Ayda

heliumla iþläyän termonüvä reaktorlarý

qurmaðý vä alýnan enerjini mikrodalðalý

þüalar vasitäsilä yerä ötürmäyi planlaþ-

dýrýrlar. ABÞ fiziki Devid Krisvell Ayda

qurulmuþ günäþ batareyalarýndan äldä

edilän enerjini dä Yerä göndärmäyi täk-

lif edir. Onun sözlärinä görä, Ayda qu-

rulmuþ günäþ batareyalarýndan äldä

edilän enerjinin 1 faizi Yerin bütün

enerjiyä olan ehtiyacýnýn ödänilmäsi

üçün kifayätdir. Bu isä Yerdäki bütün is-

tilik stansiyalarýnýn baðlanmasý demäk-

dir.

Krisvell Ayda 20-40 enerji tächizatý ba-

zalarý qurmaðý vä onlardan alýnan

enerjini Yerä ötürmäyi näzärdä tutan

xüsusi layihä “Lunar Solar Power” (LSP)

layihäsi hazýrlayýb. Bu layihäyä görä, xü-

susi bazalar günäþ enerjisini äldä edä-

cäk vä mikrodalðalý generatorlara gön-

däräcäk. Orada onlar xüsusi antennalar

vasitäsilä toplanacaq vä yenidän elekt-

rik enerjisinä çevriläcäk. Düzdür, bu

vaxt böyük enerji itkisi olacaq, ancaq äl-

dä edilän enerji Yerdäkindän qat-qat

ucuz baþa gäläcäk. Digär täräfdän, Kris-

vell: “XXI yüzilliyin sonunda neft ehtiyat-

larý tükänäcäk vä insanlar alternativ

enerji kimi mälum layihädän istifadä

edäcäklär”, - deyir.

Vä nähayät, Ay digär planetlärä ekspe-

disiyalar göndärilmäsi üçün “tramplin

mäntäqäsi” rolunu oynayacaq. Hazýrda

yerdän kosmosa gämi göndärilmäsi

üçün külli miqdarda material särf edilir

vä atmosferä tonlarla zähärli maddä

buraxýlýr. Ägär digär planetlärä kosmik

gämi Aydan göndärilsä, onda bu, 4-5

däfä ucuz baþa gäläcäk. Necä deyärlär,

Aydan kosmosa buraxýlan kosmik gämi

üçün çox cüzi miqdarda xärc çäkmäk

kifayät edäcäk.

Digär täräfdän, bir fakt da çox maraqlý-

dýr. Belä ki, Ayý Yerin koloniyasýna çevir-

mäk istäyänlär oraný turist zonasýna çe-

virmäyi dä planlaþdýrýrlar. Mäsälän, Aya

qädäm qoyan amerikalý astronavt Har-

rison Þmitt yazýr: “Apollon-17” gämisinin

endiyi Ay säthi insanda ecazkar bir tä-

sävvür yaradýr. Sanki insan naðýllar alä-

minä düþür. Ayda 2100 metr hündürlü-

yü olan vä günäþ þüalarý altýnda par-

par parýldayan daðlar istirahät üçün

äväzedilmäz yerdir. Män Ayda rast gäl-

diyim bu qeyri-adi mänzäräyä dünya-

nýn heç yerindä rast gälmämiþäm”.

Beläliklä, artýq Ayýn insan mäskäninä

çevrilmäsi üçün ilkin addýmlar atýlýr.

Düzdür, hazýrda Ayýn insan mäskäninä

çevrilmäsi üçün mövcud olan layihälärin

häyata keçirilmäsi bizä fantastika kimi

görünür. Ancaq son yüz ildä fantastika

kimi görünän bütün ideyalarýn häyata

keçirilmäsi göstärir ki, Ayýn insan mäs-

käninä çevrilmäsi layihäsinin reallaþma-

sý da mümkündür. Aydan sonra isä bizi

Mars gözläyir. Krisvellin dediyi kimi, biz

kainatda özümüzü axtarmaða çýxmýþýq.

Göräsän, nä vaxtsa, tapa biläcäyikmi?..

ARAÞDIRMA 27 AiLÄM MART 2011

Bütün bunlara baxmayaraq, Aya “Smart-1” zondunun

göndärilmäsi ancaq 2003-cü il sentyabr ayýnýn 27-dä baþ

tutdu. O vaxta qädär isä Aya “Smart-1” zondunun göndärilmäsi

heç cür baþ tutmurdu. Belä ki, son anda gämidä gözlänilmädän

nasazlýq ämälä gälirdi. Bu nasazlýðý aradan qaldýrmaq üçün

bäzän bir neçä gün, bäzän isä bir neçä ay lazým olurdu...

üüü

Salam, äziz “Ailäm”in redaksiya

heyäti! Män sizin daimi oxucunu-

zam. Jurnalda än çox diqqätimi

cälb edän “Hikmät damlalarý”

bölmäsidir. Här damla hikmät

mänäviyyatýmýzýn saflaþmasýnda

mühüm rol oynayýr . Çox sað

olun. Sizä gäläcäk näþrlärinizdä

uðurlar arzu ediräm.

Hömätlä: Ýsmayýlova Çiçäk, Þäki

Araz Kurslarýnýn 11-ci sinif þagirdi

üüü

Salam “Ailäm”! Män sizin daimi

oxucunuzam. 2009-cu ildän jur-

nalýnýzý oxuyuram. Jurnalýnýza

maraðýmýn artmasýna säbäb qar-

daþýmýn Gäncä Araz Kurslarýnda

oxumasý oldu. Män sizin jurnal-

dan çox þey öyrändim. Bu jurna-

la görä sizä minnätdaram. Gözäl

vä faydalý mäslähätläriniz biz

gänclär üçün çox faydalýdýr. Belä

mäslähätläriniz çox olsun. Allah

jurnalýnýzda ämäyi olan här käs-

dän razý olsun.

Hörmätlä: Göygöl þähäri, H. Rüx-

sarä

üüü

Salam “Ailäm”. Män bu jurnalla,

yäni “Ailäm”lä 3 ay ävväl tanýþ ol-

muþam. 3 aydýr “Ailäm”i sevä-se-

vä oxuyuram. Sizin seçdiyiniz

mövzular çox gözäl vä ähatälidir.

Sizä uðurlar arzulayýram.

Ýimza: Baký Araz Kurslarýnýn þa-

girdi Nicat Paþazadä

üüü

Salam “Ailäm” heyäti! Män jurna-

lýn här sayýný böyük säbirsizliklä

gözläyiräm. Çünki jurnalýn här

sayýndan yeni bir þey öyräniräm.

Xüsusilä dä, “Hikmät damlalarý”,

“Ýbrät”, “Häyat” vä “Häyat tärzi”

bölmälärini daha çox seviräm.

Hamýnýza uðurlar arzulayýram.

Hörmätlä: Fuad Axundov

üüü

Salam “Ailäm” ailäsi! Män dä “Ai-

läm” jurnalýný daimi olaraq, häm

dä bäyänäräk, oxuyanlardanam.

Hätta “Ailäm” jurnalýný oxumadý-

ðým vaxtlar özümdä böyük bir

boþluq hiss ediräm. Häqiqätän

dä, çox gözäl mövzulara toxu-

nursunuz. Buna görä, bütün “Ai-

läm” ailäsinä täþäkkürümü bildi-

rir, gäläcäk iþlärindä uðurlar ar-

zulayýram.

Sevinc Käirmova

üüü

Salam “Ailäm” jurnalý! Bu jurnal

mänim häyata baxýþýmý däyiþdir-

di desäm, yäqin ki, sähv etmä-

räm. Buna görä dä, jurnalýnýzýn

bütün saylarýnýn kolleksiyasýný yý-

ðýram. Belä gözäl bir jurnal ärsä-

yä gätirdiyiniz üçün här birinizä

sonsuz täþäkkürlärimi bildiriräm.

Çox sað olun.

Hörmätlä: Yaqub Mämmädov

Näfs - bir çox hallarda elä in-

sanýn özü demäkdir. Näfsinä

zülm etmäk elä özünä zülm

etmäkdir. Ona görä dä äsa-

sän zülm anlayýþý üzärindä

durmaq istäyirik.

Zülm - geniþ anlayýþdýr, yäni

bütün hallarda müäyyän edil-

miþ häddi aþmaq zülmdür.

Klassik anlayýþla zülm - baþ-

qalarýna qarþý haqsýzlýq de-

mäkdir. Ancaq bir mäsälä dä

var ki, zülm bütün hallarda

zülm edänin özünä qayýdýr.

Än qýsa þäkildä ifadä etmiþ

olsaq, demäliyik ki, kim nä

edirsä, özünä edir. Näfsinä

zülm etmäk anlayýþý isä Alla-

hýn verdiyi ämanätläri düz-

gün yerlärdä, düzgün iþlärdä

deyil, yanlýþ yerlärdä, yanlýþ

iþlärdä särf etmäkdir. Bäri

baþdan onu da deyäk ki, “näf-

si öldürmäk” ifadäsi doðru

deyil, “näfsi tärbiyä etmäk”

ifadäsi doðrudur.

Quranýn täbiri ilä desäk, insan

än gözäl þäkildä yaradýlmýþ-

dýr. Baþqa sözlä, insan - Alla-

hýn qiymät verdiyi, üstün tut-

duðu bir mäxluqdur. Ýnsan o

qädär mükämmäl, o qädär

müräkkäb bir varlýqdýr ki, hä-

lä dä tam öyränilmäyib. O qä-

där gözäl imkanlarla, o qädär

gözäl qabiliyyätlärlä tächiz

olunub ki, saymaqla qurtar-

maq mümkün deyil. Ýndi dä

fikrimizi açýqlamaq üçün här

käsin gördüyü, här käsin bil-

diyi mövzulardan bähs edäk.

Allah (c.c.) bizä dil verib daný-

þýrýq. Yäni dilin iþi danýþmaq-

dýr. Onu da unutmayaq ki, Al-

lah bizä dillä yanaþý aðýl da

verib, iradä dä verib. Dilin vä-

zifäsi doðrunu doðru yerdä

danýþmaqdýr, Haqqý täblið et-

mäkdir, gözäl þey söylämäk-

dir, könül almaqdýr, Allah adý-

ný zikr etmäkdir... Täbii ki, bu

siyahýný xeyli uzatmaq da

olar. Ägär biri bu saydýqlarý-

mýz haqqýnda düþünmürsä,

iþi-peþäsi qeybät etmäkdirsä,

yalan danýþmaqdýrsa, bir söz-

lä, Allahýn sevgisinä deyil, qä-

zäbinä layiq olan þeylärdirsä,

demäli hämin þäxs öz dilinä

zülm etmiþ olur.

Göz misilsiz nemätdir. Väzifä-

si görmäkdir. Täyinatý halalý

görmäk, harama baxmamaq-

dýr. Ägär biri gözünün nurunu

zärärli yerlärä särf edirsä, ha-

rama baxýrsa, Allahýn verdiyi

bu nemätin iþýðý ilä Allahýn

ämrlärinä uyðun olmayan iþ-

lär görürsä, demäli öz gözü-

nä zülm edir.

Heç älinizi qarþýnýza qoyub

düþünmüsünüzmü? Elm-tex-

nika nä qädär inkiþaf edir-et-

sin, bu cür mükämmäl bir ci-

haz düzäldä bilmäz. Älimizdä-

ki duyma qabiliyyäti, barma-

ðýmýzýn ucundaký täkrarsýz

naxýþlar, bir-birinä än etibarlý

þäkildä baðlanmýþ buðumlar...

bir sözlä, här þey mükämmäl-

dir. Bu ällär bizä verilib ki, xe-

yir iþlärdä iþlädäk. O ällärlä

imkansýza kömäk edäk, yeti-

min saçýný oxþayaq, äyiläni

düzäldäk, yýxýlaný qaldýraq,

gözäl iþlär göräk, gözäl yazý-

lar yazaq...

Aðlýmýz, iradämiz, qäzäbimiz,

sevgimiz belä Allahýn verdiyi

ämanätlärdir vä bu mükäm-

mäl cihazlar da doðru täräfä,

döðru istiqamätä yönäldikdä

zülmdän qurtarýr.

Bir sözlä, näfsä zülm etmäk

ämanätä xäyanät etmäkdir.

Vä Uca Kitabýmýz Qurani-Kä-

rim bir gün bütün ämälläri-

mizä görä hesaba çäkiläcäyi-

mizi dönä-dönä bäyan edir.

Ýnanan inansýn, inanmayaný

da Allah inandýrsýn. Vässa-

lam...

Näfsinä zülm etmäk nä demäkdir?

BiLGi 30 AiLÄM MART 2011

- Hörmätli N. Ý!

Luiziana þtatýnýn Yeni Orlean þähärindä mäþhur bir

milyonçu var idi. O, yaþadýðý þähärdä bir mäktäbi hi-

mayäsinä götürmäk istäyirdi. Uzun axtarýþlardan

sonra, nähayät, þähärin känarýnda yerläþän vä

“tärketmä” faizi 84 faiz olan bir mäktäbi himayäsinä

götürmäyi qärara aldý. Belä ki, bu mäktäbä gedän

uþaqlarýn 84 faizi mäzun olmamýþ mäktäbdän ayrý-

lýrdý. Milyonçu, hämçinin, därslärdä iþtirak edän vä

yaxþý qiymätlär alan þagirdlärin universitet xärclärini

dä öz üzärinä götüräcäyinä söz verdi. Ýnsanlarýn

beynindä “þimþäk çaxdýrmaqda” mahir olan bu mil-

yonçu uþaqlara täkcä söz vermäklä qalmadý. Üstälik,

onlara universitet täläbäsi necä olur onun xäyalýný

qurdurdu. Bunun üçün þagirdlär yaxýnlýqda yerläþän

bir universitetä getdilär vä här biri bir universitet tä-

läbäsi ilä bir gün bu universitetdä qaldýlar. Þagirdlär

yanlarýnda qaldýqlarý täläbälärlä täkcä därslärdä iþti-

rak etmädilär, häm idman salonunda oyun oynadý-

lar, häm yemäkxanada yemäk yedilär, häm dä kitab-

xanada kitab oxudular. Günün sonunda isä artýq ha-

mýsý beyinlärindä bir universitet täläbäsinin tam xä-

yalýný qurmuþdular. Bir sözlä, indi onlar özlärini ora-

da çox asanlýqla “görä bilirdilär”. Halbuki bu “säya-

hätdän” ävväl beyinlärindä tam bir xäyal yox idi vä

bu xäyal olmadýðý üçün dä (täbii olaraq) täxäyyül

güclärindän tam istifadä edä bilmirdilär. Növbäti il-

lärdä isä här sähär müällimlär þagirdlärä gözlärini

yumdurdular vä bir universitet täläbäsi olmaðý xäyal

etdirdilär. Bu, o þagirdlärdäki täxäyyül gücünü daha

da “alovlandýrdý”. Bu uþaqlar mäktäbi qurtaranda isä

artýq o mäktäbdäki “tärketmä” faizi 20 faizdän dä

aþaðý düþmüþdü...

Yäqin ki, älavä þärhä ehtiyac yoxdur. Uðurlar!..

N. Ý.

- 19 yaþým var. Ailänin kiçik oðluyam. Ýki ildir ki, uni-

verstetä imtahan veriräm. Ancaq hhär däfä dä, “uður-

suzluða” märuz qalýram. Bäzän dä öz-özümä: “Bälkä

sän heç täläbä olmaða layiq deyilsän”, - deyiräm. Bir

täräfdän uðursuzluqdan, bir täräfdän dä ümidsizlik-

dän äziyyät çäkiräm. Cavaabýnýzý gözläyiräm...

Bir

az

da

xäya

l gü

cün

üzä

inan

ýn...

HÄKiMiNiZ DEYiR Ki 31

HÄR ÞEY SiZiN ÜÇÜN 32 AiLÄM MART 2011

SU

AL

LA

R

Keçän sayýmýzdaký üçölçülü þäklin cavabý: Skripka

1

CAVABLAR

Çaþ baxsan, çaþacaqsanBu þäklä diqqätlä baxýn. Þäklin därinliyindä sizi valeh edäcäk mänzärä ilä qarþýlaþacaqsýnýz.

Görmäk üçün diqqätinizi bir nöqtäyä cämläyin vä näzärlärinizi ayýrmadan baxmaða çalýþýn.

3

2

2

3

ölçülü

Bir sinifdäki þagirdläri üç-üç qruplaþdýrsaq, 1 þagird,

dörd-dörd qruplaþdýrsaq, 2 þagird, beþ-beþ qruplaþdýr-

saq, 3 þagird, altý-altý qruplaþdýrsaq, 4 þagird känarda

qalýr. Bu þärtläri näzärä alsaq, sinifdä neçä þagird var?

12 “qýrmýzý topu” aþaðýdaký kvadrat-

lara elä yerläþdirin ki, bütün istiqa-

mätlärdä 2-dän çox “top” olmasýn.

1

Beläliklä, usta vä

þagird eyni iþi

birlikdä 6 günä

görä bilärlär.

10

3 5 3

1 2 6 2 1

1 2 1 5 1 2 1

1 3 1 1 ? 1 1 3 1

Sual iþaräsinin yerindä

hansý räqäm olmalýdýr?

1 1 4 1

8 24 24 6� � �

100 metr

uzunluðunda 100

metr/saniyä sürätlä

häräkät edän bir

qatar 100 metr

uzunluðunda bir

tuneli 2 saniyäyä

keçär