ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

ยทธศาสตร Soft Power ของไทย

ชดโครงการ “จบตาอาเซยน” (ASEAN Watch)

ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

สารบญ

I เกร�นนา

นยามและองคประกอบของ Soft Power 2

หลกการและเหตผล 2

วตถประสงค 4

กลมเปาหมาย 4

II ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

สรปประเดนแนวทางสขอเสนอแนะเชงนโยบาย 6

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 8

III ภาคผนวก

ภาพการสมมนา 10

รายนามผนาเสนอและผนาการอภปราย 11

บทคดยองานวจย 13

การนาเสนอขาวของส8อมวลชน 16

1

I

เกร�นนา

2

Soft Power

นยาม soft power (อานาจละมน หรอ อานาจแบบออน) หมายถงอานาจในการชกจงหรอโนมนาวประเทศอ+นใหปฏบตตามท+ตนประสงค โดยการสรางเสนห ภาพลกษณ ความช+นชม และความสมครใจพรอมท+จะรวมมอกนตอไป อานาจแบบน9จะไดรบการยอมรบมากกวาอานาจแบบแขง (hard power) หรออานาจเชงบงคบอยางอานาจทางทหาร

องคประกอบ soft power มกมาจากทรพยากรสาคญ 3 ประการ • วฒนธรรม (culture) • คานยม (values) • นโยบายตางประเทศ (foreign policy)

หลกการและเหตผล

ในปจจบน หลายประเทศไดหนมาขยายอทธพลของตนไปยงภมภาคตางๆ โดยอาศย

soft power (อานาจละมน หรอ อานาจแบบออน) มากย+งข9น soft power มลกษณะสาคญอยท+การชกจง

หรอการโนมนาวประเทศอ+นใหปฏบตตามความประสงค โดยสรางเสนห ภาพลกษณ ความช+นชม และ

ความสมครใจพรอมท+จะรวมมอกนตอไป อานาจในลกษณะน9มกเปนท+ยอมรบมากกวาการใชอานาจแบบ

แขง (hard power) หรออานาจในเชงบงคบดงเชนในมตทางทหาร

Joseph Nye นกวชาการช 9นนาท+เสนอกรอบแนวคดน9ไดระบวา soft power ประกอบไปดวย

ทรพยากรสาคญ 3 ประการ ไดแก วฒนธรรม (culture) คานยม (values) และนโยบายตางประเทศ

(foreign policy) ในกรณของสหรฐอเมรกาจะเหนไดวามทรพยากรเชง soft power ท+เขมแขง อาท

วฒนธรรมท+เสนอผานภาพยนตรฮอลลวด คานยมประชาธปไตย สทธมนษยชน ตลอดจนการคาเสร

ซ+งกลายมาเปนพ9นฐานทางนโยบายตางประเทศของสหรฐฯ ไมวาจะเปนการสนบสนนและกดดนเพ+อ

ประชาธปไตย การเรยกรองและปกปองสทธมนษยชน และการผลกดนการคาเสร เปนตน

ในเอเชย ประเทศมหาอานาจอยางจน ญ+ปน และเกาหลใต นบเปนประเทศท+มความโดดเดนใน

การดาเนนนโยบายดาน soft power ตอประเทศอ+นๆ โดยเฉพาะตอประเทศอาเซยนท+ปจจบนได

กลายเปนเวททดสอบและแขงขนดาน soft power ของท 9ง 3 ประเทศ ดงเหนไดจากตวอยางของ

การกอต 9งสถาบนขงจ+อ และศนยวฒนธรรมในกรณของจน การสงออกละครซรสและดารานกรองในกรณ

ของเกาหลใต ตลอดจนการตนหรออาหารในกรณของญ+ปน เปนตน ในดานนโยบายตางประเทศกมการ

แขงขนกนเพ+มบทบาทและอทธพล ดงจะเหนไดจากการเดนทางเยอนในระดบผนา การเขารวมประชม

3

ตางๆ การมขอรเร+ม (initiative) และขอเสนอความรวมมอตางๆ อนรวมถงการสรางทางรถไฟเพ+อ

เช+อมโยงอาเซยน One Belt, One Road การใหความชวยเหลอเพ+อการพฒนา (Official Development

Assistance หรอ ODA) ตลอดจนธนาคารการลงทนดานโครงสรางพ9นฐานแหงเอเชย (Asia

Infrastructure Investment Bank หรอ AIIB) ท+เสนอโดยจน เปนตน

โดยนยน9 จะเหนวาไทยควรมการรบมอและตอบสนองตอนโยบายการเพ+ม soft power

ในดานตางๆ ของชาตเหลาน9อยางเหมาะสม โดยเฉพาะในสวนของปรากฏการณการไหลบาของ

วฒนธรรมสมยนยมรปแบบตางๆ อาท ละคร ภาพยนตร การตน นกรอง แฟช +น ฯลฯ ซ+งลวนสะทอนให

เหนวา soft power ของจน ญ+ปน และเกาหลใตไดแผขยายเขามายงอาเซยนและไทยอยางเขมขน

ในขณะเดยวกน วฒนธรรมสมยนยมของไทย ไมวาจะเปนละคร ภาพยนตร อาหารไทย

มวยไทย เร+มไดรบความนยมจากชาตตางๆ มากข9น โดยเฉพาะในประเทศจนและกลมประเทศอาเซยน

กลาวไดวา วฒนธรรมสมยนยมเหลาน9สามารถชวยสรางภาพลกษณเสนหและความช+นชมตอไทยใน

สายตาของประเทศอ+นไดและสามารถท+จะเสรมสราง soft power ของไทยไดหากเรามยทธศาสตรท+

เหมาะสม ในกรณน9 ละครไทยนบวาเปนวฒนธรรมสมยนยมสาคญท+ไดรบความนยมในประเทศเพ+อน

บานใกลเคยงอยางลาว กมพชา และพมามาเปนระยะเวลานาน และมแนวโนมจะไดรบความนยมมากข9น

จงควรมการศกษาวเคราะหและกาหนดยทธศาสตรการพฒนาวฒนธรรมสมยนยมส soft power ดวย

จากความสาคญขางตน สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) โดยโครงการ

“จบตาอาเซยน” (ASEAN Watch) จงจดการสมมนาข9นในวนศกรท+ 17 กมภาพนธ 2560 ณ โรงแรมเดอะ

สโกศล กรงเทพฯ โดยแบงเปน 2 ชวง ในชวงแรกเปนการสมมนาสาธารณะ หวขอ “ยทธศาสตร Soft

Power ของไทย: บทเรยนจากจน ญ�ป น และเกาหลใตสการประยกตใชของไทย” เพ+อเผยแพร

ผลงานวจยตลอดจนนาเสนอบทเรยนการดาเนนนโยบาย soft power ของจน ญ+ปน และเกาหลใต อน

สามารถนาไปสการประยกตใชเชงนโยบายท+เก+ยวกบ soft power ของไทย

รายงานผลการวจยฉบบสมบรณท+นาเสนอในชวงแรกน9มจานวน 2 เร+อง เร+องแรก “นโยบาย

Soft Power ตออาเซยนของญ �ปน จนและเกาหลใต: นยและบทเรยนสาหรบประเทศไทย” โดย รศ.ดร.

กตต ประเสรฐสข จากคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร โครงการวจยน9มงวเคราะหการดาเนน

นโยบายและทรพยากรดาน soft power ของท 9ง 3 ประเทศตอประเทศอาเซยน ตลอดจนเสนอแนะเชง

นโยบายในการรบมอและการประยกตใชของประเทศไทย

เร+องท+สองคอ “การศกษาเร �องการบรโภคละครโทรทศนไทยในกลมประเทศอาเซยน: ศกษา

กรณในประเทศพมา กมพชาและเวยดนาม” โดย ผศ.ดร.อมพร จร ฐตกร จากคณะสงคมศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม โครงการวจยน9แสดงตวอยางท+เปนรปธรรมในดาน soft power ของไทย

4

ผานละครโทรทศนไทยท+ไดรบความนยมในประเทศเพ+อนบาน ซ+งถอเปนทรพยากรท+มศกยภาพในการ

เสรมสรางเสนหของไทยตอประชาชนในประเทศเพ+อนบานไดอกแนวทางหน+ง

ขณะท+การสมมนาในชวงท+สองหรอในชวงบายเปนสมมนาโตะกลมเชงนโยบาย (TRF-ASEAN

Policy Round Table) หวขอ “ยทธศาสตร soft power ของไทย” เพ+อระดมสมองและอภปราย

เก+ยวกบยทธศาสตรและนโยบายดาน soft power ของไทย ซ+งเปนการอภปรายและนาเสนอขอคดเหน

จากผแทนจากภาคสวนท+เก+ยวของมาเปนผนาสนทนา (lead speakers) เพ+อนาเสนอยทธศาสตรและ

นโยบาย soft power ของไทยผานการสงเคราะหบทเรยน soft power จากจน ญ+ปนและเกาหลใต ซ+ง

เปนการอภปรายตอยอดจากรายงานผลวจยท 9ง 2 เร+องดงกลาวขางตน

ท 9งน9 ดวยเหนวาประเทศไทยมศกยภาพในการพฒนา soft power จากทรพยากรดานน9ท+ม

หลากหลาย และปจจบน ไทยกาลงมงสยทธศาสตร 4.0 จงเปนชวงเวลาท+เหมาะสมในการพจารณา

ศกยภาพท+มและบรณาการยทธศาสตรนโยบาย และแนวทางดาน soft power ของไทยใหชดเจน

วตถประสงค

1. เพ+อเผยแพรความรความเขาใจสสาธารณะเก+ยวกบ soft power ของจน ญ+ปน และเกาหลใตท+ม

ตออาเซยนและไทย 2. สงเคราะหบทเรยนเก+ยวกบ soft power ของจน ญ+ปน และเกาหลใต อนจะชวยเปนแนวทางใน

การประยกตใชของไทย ตลอดจนการรบมอ soft power จากประเทศเหลาน9ไดอยางเหมาะสม 3. อภปรายและระดมความคดเหนเก+ยวกบยทธศาสตรและการพฒนา soft power ของไทย 4. นาเสนอขอเสนอแนะเชงนโยบายเก+ยวกบยทธศาสตร soft power ของไทยตอหนวยงานท+

เก+ยวของ

กลมเปาหมาย

ภาคเชา: ผแทนจากภาครฐ ภาคเอกชน นกวชาการ ส+อสารมวลชน นสตนกศกษา และประชาชน

ผสนใจท +วไปประมาณ 150 คน

ภาคบาย: ทรงคณวฒจากหนวยงานภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ และภาคประชาสงคม ประมาณ

80 คน

5

II

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

6

สรปประเดนแนวทางสขอเสนอแนะเชงนโยบาย จากการอภปรายและระดมความคดเหนของผนาการอภปราย (lead speakers) ซ+งประกอบ

ดวยผนาหนวยงานราชการ ผทรงคณวฒจากภาครฐ นกวชาการและผมเก+ยวของ (stakeholders) จาก

ภาคเอกชน ไดใหขอมลและขอเสนอแนะอยางชดเจนเก+ยวกบการสงเสรมและการดาเนนนโยบาย

soft power ของไทย จงใครขอสรปเปนประเดนตางๆ ดงตอไปน9

1) ทรพยากร soft power ของไทยท�มศกยภาพในการสงเสรมภาพลกษณของไทยในเวทโลก

- ไทยมทรพยากร soft power พอสมควร ไมวาจะเปนอาหาร ละครและภาพยนตร มวยไทย

ตลอดจนวฒนธรรมอ+นๆ (เชน การฟอนรา) ซ+งทาใหคนตางประเทศรบรถงเอกลกษณของไทย

ท 9ง น9 สามารถสอดแทรกเสนหของไทยในดานท+ เก+ ยวของในทรพยากรดงกลาวได

(ดเพ+มเตมในขอ 2 ดานลางน9)

- การสงเสรมวฒนธรรมเปนหน+งในยทธศาสตรประเทศไทย 4.0 (Thailand 4.0) โดยกระทรวง

วฒนธรรมเนนสงเสรมวฒนธรรมผานงานเทศกาลและอเวนตตางๆ รวมถงสนบสนนภาพยนตร

ไทยท+มคณภาพและสะทอนคานยมหลกของสงคมไทย

- ไทยยงม economic soft power ผานการใหความชวยเหลอทางการเงนแกประเทศ

เพ+อนบาน เชน การใหเงนกดอกเบ9ยต+าเพ+อกอสรางโครงสรางพ9นฐาน

- ไทยสนบสนนการแลกเปล+ยนทางวชาการผานการใหทนการศกษาแกนกศกษาจากประเทศ

เพ+อนบานเพ+อสงเสรมความเขาใจและการเรยนรระหวางกน

- ไทยอาจสงเสรม soft power ผานแนวคดท+สามารถแสดงเอกลกษณของประเทศ เชน เศรษฐกจ

พอเพยง ปรชญาเชงพทธ เปนตน

2) เคร�องมอในการสงเสรม soft power ของไทย

- การสงเสรม soft power ตองมยทธศาสตรและวสยทศนท+ชดเจน เนนการสรางแบรนดประเทศ

ไทย (Brand Thailand) และส+อสารกบตางประเทศอยางตอเน+อง

- ไทยสามารถสงเสรม soft power ผานละครและภาพยนตรท+สะทอนถงความเปนไทยในทางบวก

ห ร อ แ ส ด ง ถ ง ค ณ ลก ษ ณ ะ ท+ แ ต ก ต า ง จ า ก ป ร ะ เ ท ศ อ+ น เ ช น ค ว า ม เ ป น ส ง ค ม ท+

ผอนคลายและมอารมณขนเหมอนในกรณภาพยนตรเร+องพ+มากพระโขนงและกวนมนโฮ

- ไทยสามารถสงเสรมวฒนธรรมและคณคาความเปนไทยผานงานเทศกาลตางๆ ในตางประเทศ

เชน เทศกาลภาพยนตรไทย เทศกาลอาหารไทย รวมถงจดแคมเปญโดยใชทรพยากรท+โดดเดน

ใหเปนประโยชน เชน การสงเสรมการทองเท+ยวเชงสขภาพผานอาหารไทยท+มกอดมไปดวย

สมนไพรท+ดตอสขภาพ

7

- ภาคเอกชนมสวนสาคญในการสงเสรม Soft power ผานละครและภาพยนตร รวมท 9งตอยอดให

ดารานกแสดงท+ผชมในตางประเทศช+นชอบเปนทตวฒนธรรม นอกเหนอไปจากการเดนทางโป

รโมทละครและภาพยนตรในตางประเทศ รวมท 9งสนบสนนการพฒนาบทละครและภาพยนตร

ไทยใหสอดคลองกบบรบทของประเทศน 9นมากข9น

- มวยไทยเปน soft power ท+มศกยภาพมาก รฐควรสนบสนนมวยไทยดวยการสอดแทรกเร+องราว

ประวตความเปนมาและแงมมทางจตวญญาณของมวยไทย ผสมผสานกบความเปนกฬาและ

ศลปะการตอส

3) ปญหา อปสรรค และผลกระทบของการใชนโยบาย soft power ของไทย

- การดาเนนนโยบายทาง soft power ยงขาดการบรณาการหนวยงานตางๆ ท 9งภาครฐและเอกชน

ไมไดทางานเช+อมโยงกนอยางเปนรปธรรม ภาครฐอาจมภาพลกษณท+คอนขางอนรกษนยม ทา

ใหไมสามารถดงดดความรวมมอจากเอกชน นอกจากน9 ยงไมมเวทประชมท+เปดโอกาสใหกบ

หนวยงานตางๆ ท+รบผดชอบดาน soft power ไดหารอกนในระยะยาว

- การสงเสรม soft power ของไทยยงขาดการพฒนาเชงลก เชน กรณการสงเสรมอาหารไทยผาน

การรบรองดวยตราเคร+องหมายหรอสญลกษณ ควรกาหนดมาตรฐานใหครอบคลมอาหารไทยท+ม

ความหลากหลายมากและควรไดรบการประเมนและรบรองจากผเช+ยวชาญระดบนานาชาต

- ไทยยงใชประโยชนจากทรพยากรดานละคร ภาพยนตร และดารานกแสดงท+ไดรบความนยมท 9ง

ตางประเทศนอยกวาท+ควร อกท 9งยงไมไดรบการสนบสนนจากภาครฐเทาใดนก

- เน9อหาของละครไทยยงไมมความซบซอนและหลากหลาย บางเร+องไมมลกษณะเปนสากล

หรอไมมคณภาพเพยงพอเม+อเทยบกบละครเกาหล

- การสงเสรมความเปนไทย (Thainess) ในประเทศเพ+อนบานอาจกอใหเกดการตอตานได

4) การทางานรวมกนของหนวยงานภาครฐ-เอกชนในการสงเสรมนโยบาย soft power ของไทย

- ภาครฐและภาคเอกชนควรหารอกนในการกาหนดยทธศาสตร soft power ใหชดเจนและมการ

บรณาการกนย+งข9น โดยจดเวทหารอระยะยาวเพ+อใหผเก+ยวของไดพดคยประสานงานกนอยาง

สม+าเสมอและมความตอเน+อง

- ภาครฐควรสนบสนนในแงการเงนและวชาการ อาท การสนบสนนการพานกแสดงไป

โปรโมทในตางประเทศ การอานวยความสะดวกในการสงออกละครไทยและการเดนทางไป

ตางประเทศของนกแสดงไทย

- ควรมการสนบสนนการทาวจ ยเก+ยวกบเน9อหาของละครไทยรวมกนระหวางภาครฐและ

ภาคเอกชน เพ+อใหเน9อเร+องและบทละครมความซบซอนและลมลกย+งข9น และสามารถสอดแทรก

คานยม ความร และวฒนธรรมของไทยไดอยางเหมาะสม

8

จากสรปการอภปรายขางตน รวมท 9งขอเสนอแนะเชงนโยบายจากรายงานวจย สามารถประมวลเปนขอเสนอแนะเชงนโยบายเก+ยวกบยทธศาสตรและการพฒนา soft power ของไทย ดงน9

�กาหนดทรพยากรหลกดานซอฟตพาวเวอร (core soft power resources) อนไดแก ละครและภาพยนตรไทย อาหารไทย มวยไทย การใหความชวยเหลอทางเศรษฐกจและการศกษา ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และปรชญาเชงพทธ เพ+อสราง “แบรนดประเทศไทย” (Brand Thailand) อยางบรณาการ

�กาหนดเปาหมายและกาหนดกลมเปาหมายใหชดเจน โดยศกษาเปรยบเทยบจากประเทศอ+น เชน เกาหลใตท+มงสงออก soft power เพ+อผลประโยชนทางเศรษฐกจ และเสรมสรางช+อเสยงและภาพลกษณของประเทศ

�กาหนดแผนงาน (roadmap) ท+สอดประสานกน (synchronized) ระหวางหนวยงานภาครฐดวยกนเอง และระหวางภาครฐกบเอกชน ในการสงเสรม soft power ดานตางๆ โดยจดเวทหารอระยะยาว เพ+อใหเกดการบรณาการอยางเปนรปธรรม ตลอดจนกาหนดหนวยงานรบผดชอบอยางชดเจน

�สนบสนนการทาวจยเก+ยวกบเน9อหาของละครและภาพยนตรไทยรวมกนระหวางภาครฐและภาคเอกชน เพ+อใหเน9อเร+องมความซบซอนและลมลกข9น อกท 9งระมดระวงมใหมเน9อหาท+กระทบความรสกของประเทศเพ+อนบาน

❺สอดแทรกเสนหและคณคาท+หลากหลายในวฒนธรรมไทย อาท อาหารไทยส+อถงความประณต พถพถน และประโยชนตอสขภาพจากสมนไพรตางๆ มวยไทยสะทอนมตดานจตวญญาณ ภาพยนตรและละครไทยสะทอนความเปนสงคมผอนคลายและมอารมณขน เปนตน

❻สนบสนนตอยอดใหดารา นกกฬา และบคคลท+มช+อเสยงในตางประเทศ ใหมบทบาทเสมอนเปนทตวฒนธรรม เพ+อโปรโมทประเทศไทยในหลากหลายมต

❼บรณาการทรพยากร soft power ท 9ง 3 ดาน ไมเฉพาะการสอดแทรกคานยม แนวคดในวฒนธรรมไทยเทาน 9น แตควรมการดาเนนนโยบายตางประเทศท+จะชวยเพ+มเกยรตภมของประเทศ เชน การมขอรเร+ม (initiative) และมบทบาทนาในกรอบอาเซยน

ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

9

III

ภาคผนวก

10

1. ภาพการสมมนา

(ซาย) รศ.ดร. กตต ประเสรฐสข นาเสนอรายงานผลการวจย “นโยบาย Soft Power ตออาเซยนของญ �ปน จน และเกาหลใต: นยและบทเรยนสาหรบประเทศไทย” (ขวา) ผศ.ดร. อมพร จรฐตกร นาเสนอรายงานผลการวจยเร+อง “การศกษาเร �องการบรโภคละครโทรทศนไทยในกลมประเทศอาเซยน: ศกษากรณในประเทศพมา กมพชาและเวยดนาม”

(ซาย) การอภปราย TRF-ASEAN Public Forum “ยทธศาสตร Soft Power ของไทย: บทเรยนจากจน ญ+ปน และเกาหลใต สการประยกตใชของไทย” (ขวา) บรรยากาศผเขารวมสมมนา

(ซาย) ถายภาพหมผนาการอภปราย สมมนาโตะกลมเชงนโยบาย (TRF-ASEAN Policy Forum) “ยทธศาสตร Soft Power ของไทย” (ขวา) การสมมนาโตะกลมเชงนโยบาย (TRF-ASEAN Policy Forum) “ยทธศาสตร Soft Power ของไทย”

2. รายนามผนาเสนอและผนาการอภปราย2.1 ผนาเสนอรายงานวจย

2.2 ผนาอภปราย (ภาคเชา

รศ.ดร. ดารงค ฐานดผอานวยการศนยเกาหลศกษา

มหาวทยาลยรามคาแหง

ผศ. วรศกดI มหทธโนบลคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผนาเสนอและผนาการอภปราย ผนาเสนอรายงานวจย

รศ.ดร. กตต ประเสรฐสข ผอานวยการสถาบนเอเชยตะวนออกศกษา อาจารยคณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และผประสานงานชดโครงการ “จบตาอาเซยน”

นาเสนอรายงานวจยเร+อง “นโยบาย Soft Power ตออาเซยนของ

ญ �ปน จน และเกาหลใต: นยและบทเรยนสาหรบประเทศไทย

ผศ.ดร. อมพร จรฐตกร อาจารยคณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

นาเสนอรายงานวจยเร+อง “การศกษาเร �องการบรโภคละครโทรทศนไทยในกลมประเทศอาเซยน: ศกษากรณในประเทศพมา กมพชา และเวยดนาม

ภาคเชา)

ดารงค ฐานด

ผอานวยการศนยเกาหลศกษา มหาวทยาลยรามคาแหง

รศ.ดร. อบลรตน ศรยวศกดIอดตอาจารยคณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

วรศกดI มหทธโนบล

คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ดร. ทรายแกว ทพากร

สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ผศ.ดร. สนดา อรณพพฒน

วทยาลยนานาชาตปรด พนมยงค มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ผดาเนนรายการ

11

ธรรมศาสตร ”

ตออาเซยนของ

นยและบทเรยนสาหรบประเทศไทย”

การศกษาเร �องการบรโภคละครศกษากรณในประเทศพมา

อบลรตน ศรยวศกดI

จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ทรายแกว ทพากร

สถาบนเอเชยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย

2.3 ผนาอภปราย (ภาคบาย

ดร. สภาค โปรงธระผอานวยการกองประชาสมพนธการทตสาธารณะ

กรมสารนเทศ กระทรวงการตางประเท

คณเนวน สนสรผอานวยการ สานกงานความรวมมอพฒนาเศรษฐกจ

กบประเทศเพ�อนบาน

คณนJาฝน บณยะวฒนผอานวยการฝายวางแผน

การทองเท�ยวแหงประเทศไทย

คณกลยา เรอนทองด เลขานการกรมสงเสรมวฒนธรรม

กระทรวงวฒนธรรม

ภาคบาย)

สภาค โปรงธระ

ผอานวยการกองประชาสมพนธการทตสาธารณะ กระทรวงการตางประเทศ

พ.อ.ดร. ไชยสทธI นายทหารปฏบตประจา

สถาบนวชาการปองกนประเทศ

คณเนวน สนสร สานกงานความรวมมอพฒนาเศรษฐกจ

เพ�อนบาน (NEDA)

คณกว จงกจถาวรอดตบรรณาธการอาวโส

เครอเนช �นมลตมเดยกรป

คณนJาฝน บณยะวฒน ผอานวยการฝายวางแผน

การทองเท�ยวแหงประเทศไทย

คณอภชย สณหจนดาอดตผอานวยการบรหาร

คณกลยา เรอนทองด เลขานการกรมสงเสรมวฒนธรรม

กระทรวงวฒนธรรม

คณวนดา บญประเสรฐวฒนผจดการอาวโส

บรษทฮนมเดย คลเจอร

12

ไชยสทธI ตนตยกล

นายทหารปฏบตประจา สถาบนวชาการปองกนประเทศ

คณกว จงกจถาวร บรรณาธการอาวโส

เครอเนช �นมลตมเดยกรป

คณอภชย สณหจนดา อดตผอานวยการบรหาร มลนธอาเซยน

คณวนดา บญประเสรฐวฒนา ผจดการอาวโส

มเดย คลเจอร จากด

13

3. บทคดยองานวจย 3.1 “นโยบาย Soft Power ตออาเซยนของญ �ป น จน และเกาหลใต:

นยและบทเรยนสาหรบประเทศไทย” รศ.ดร. กตต ประเสรฐสข

ปจจบนหลายประเทศไดหนมาใช “อานาจอยางออน หรอ soft power” เพ+อเสรมสรางเสนหและ

อานาจเชงโนมนาว งานวจยน9จงมงศกษานโยบาย ยทธศาสตร ทรพยากร และการดาเนนการเพ+อเพ+ม

soft power ของญ+ปน จน และเกาหลใต (ตอจากน9จะเรยกวา เกาหล) ซ+งถอเปนชาตมหาอานาจใน

ภมภาคเอเชยตะวนออกท+พยายามขยายอานาจและอทธพล โดยเฉพาะอาเซยนท+กลายเปนเวทประลอง

อานาจของท 9งสามชาต การศกษาน9มวตถประสงคเพ+อสรางองคความรและเปนขอเสนอแนะเชงนโยบาย

แกฝายไทยในการรบมอ และเปนบทเรยนท+ไทยสามารถนาไปประยกตใชในการดาเนนนโยบาย

ตางประเทศตอประเทศเพ+อนบานได การวเคราะหจะใชกรอบแนวคด soft power ของ โจเซฟ นาย

(Joseph Nye) ท+แบงทรพยากร soft power ออกเปน 3 ดาน คอ วฒนธรรม คานยม และนโยบาย

ตางประเทศ โดยวเคราะหเปรยบเทยบความเขมแขงของ soft power แตละประเทศ และเสรมดวยผล

สารวจความคดเหนของชาตอาเซยน

จากการศกษาพบวา ในภาพรวมญ+ปนเปนประเทศท+มทรพยากร soft power เขมแขงท+สด ท 9ง

ดานวฒนธรรมด 9งเดม เชน พธชงชาและการจดดอกไม ซ+งสะทอนสนทรยศาสตรแบบญ+ปน และ

วฒนธรรมสมยนยม เชน การตนมงงะ อนเมะ เกม อาหาร แฟช +น และดารานกรอง นอกจากน 9น นโยบาย

ตางประเทศของญ+ปนท+มงใหความสาคญกบการแกไขปญหาภยคกคามรปแบบใหม เชน การสงเสรม

ความม +นคงของมนษย การแบงปนความเช+ยวชาญในการจดการภยพบต และการใหความชวยเหลอเพ+อ

การพฒนา (ODA) กลวนแตเสรมสราง soft power ของญ+ปนใหมากย+งข9น ญ+ปนจงเปนประเทศท+ม

ภาพลกษณเชงบวกในทรรศนะของอาเซยนมากกวาจนและเกาหล

ในขณะท+จนและเกาหลถอไดวามความเขมแขงของ soft power ในระดบท+ใกลเคยงกน โดยจนม

จดเดนในเร+องวฒนธรรมด 9งเดม เชน อาหาร การแสดง การแพทยแผนจน และประเพณตางๆ ท+คนจน

โพนทะเลมสวนสาคญในการเผยแพรวฒนธรรมจน แตในดานคานยมและนโยบายตางประเทศยงไม

สามารถเสรมสราง soft power ใหแกจนไดมากนก อปสรรคสาคญ คอ การดาเนนนโยบายท+ตรงขามกบ

ท+ไดประกาศไว กลาวคอ แมจนจะเนน “การผงาดข9นมาอยางสนต” (Peaceful Rise) และ “นโยบายเพ+อน

บานท+ด” (Good Neighbor Policy) แตกลบมนโยบายท+แขงกราวมากข9น ตลอดจนขาดความชดเจนและ

ความตอเน+อง เหนไดในสมยประธานาธบด ส จนผ9ง ท+ใหความสาคญกบการใช soft power นอยกวาใน

สมยของ หจ+นเทา

ในสวนของเกาหลมวฒนธรรมสมยนยม เชน ละคร ภาพยนตร ดนตร และเกม เปนทรพยากร

soft power หลก เพราะเปนท+รจกและไดรบความนยมอยางกวางขวาง โดยมความสาเรจจากการพฒนา

14

เศรษฐกจควบคกบการพฒนาประชาธปไตยเปนอกหน+งทรพยากรท+ชวยเสรมสรางเสนหใหแกประเทศ

อยางไรกตาม เกาหลประสบปญหาเก+ยวกบการขาดความชดเจนและความตอเน+องในการดาเนนนโยบาย

soft power เชนเดยวกบจน เหนไดในสมยของประธานาธบด ปก กน-ฮเย ท+ลดทอนการใช soft power

ในฐานะแกนหลกในการดาเนนนโยบายตางประเทศลง และหนมาใหความสาคญกบนโยบายเศรษฐกจ

บนพ9นฐานของแนวคด “การทตคาขาย” (Sale Diplomacy) ดงน 9นในภาพรวมนโยบายตางประเทศของ

เกาหลจงเนนผลประโยชนทางเศรษฐกจ ประเดนเกาหลเหนอ และความใกลชดกบสหรฐฯมากกวาท+จะ

ดาเนนนโยบายดาน soft power อยางแขงขนและตอเน+อง

3.2 “การศกษาเร �องการบรโภคละครโทรทศนไทยในกลมประเทศอาเซยน:

ศกษากรณในประเทศพมา กมพชาและเวยดนาม” ผศ.ดร. อมพร จรฐตกร

ในชวงหลายปท+ผานมา ไดเกดความนยมส+อบนเทงของไทยเกดข9นในหลายๆ ประเทศในภมภาค

อาเซยนรวมถงประเทศจน ในสวนของละครโทรทศนของไทยพบวามหลายประเทศในภมภาคท+นาละคร

ไทยไปเผยแพรในชองทางสถานโทรทศนเพ+มมากข9น รวมท 9งนาละครไทยไปแปลใสคาบรรยายในภาษา

ทองถ+นเพ+อเผยแพรในส+ออนเตอรเนต ความนยมละครโทรทศนของไทยในกลมประเทศในภมภาคน9

สามารถแยกผชมออกไดเปนสองประเภท คอ กลมผชมด 9งเดมในประเทศท+มวฒนธรรมคลายคลงกบไทย

เชน กมพชา และชนกลมนอยในพมา และกลมผชมกลมใหมในประเทศท+ไมถอวามวฒนธรรมคลายคลง

กบไทย เชน เวยดนามและจน

งานวจยช9นน9เลอกกรณศกษาในสามประเทศ คอ ประเทศพมา กมพชา และเวยดนาม เพ+อศกษา

ถงปจจยท+สงผลตอการเกดข9นของความนยมละครไทยในภมภาค ชองทางการบรโภคละครโทรทศนไทย

ในสามประเทศดงกลาว ตลอดจนการศกษาทาความเขาใจวาความแตกตางในบรบททางสงคม

วฒนธรรม เศรษฐกจ และการเมองของแตละประเทศสงผลตอการเปดรบ ตความและสรางความหมาย

ใหกบการบรโภคละครไทยแตกตางกนอยางไร งานวจยช9นน9ใชวธเกบขอมลเชงคณภาพ โดยการ

สมภาษณเพ+อใหเขาถงการรบรและแปลความหมายจากการรบชมละครโทรทศนไทยในกลมผชมในสาม

ประเทศ

ผลการวจยพบวา ปจจยท+ทาใหความนยมละครโทรทศนไทยเพ+มมากข9นในชวง 3-4 ปท+ผานมา

มาจากความเปล+ยนแปลงในทางเศรษฐกจและการเมองของประเทศในภมภาค ความเปล+ยนแปลง

ทางดานเทคโนโลยการส+อสารโทรคมนาคม รวมถงพฒนาการทางดานอนเตอรเนตและส+อสงคมออนไลน

ท 9งในประเทศไทยและประเทศปลายทาง ผชมละครโทรทศนไทยในภมภาครบชมละครไทยผานชองทาง

ท+หลากหลาย มท 9งชองทางแบบไมเปนทางการ ไดแก การรบชมจากวซดหรอดวดท+มการลกลอบอด

สาเนาแลวนาไปใสเสยงบรรยายเปนภาษาตางๆ และการรบชมผานเวบไซดท+มการใสเสยงหรอคา

15

บรรยายเปนภาษาในประเทศน 9นๆ สวนชองทางแบบเปนทางการเกดข9นจากการท+สถานโทรทศนใน

ประเทศพมา กมพชาและเวยดนาม นาละครไทยไปแพรภาพออกอากาศในชวงเวลาของสถาน

ความรสกใกลชดทางวฒนธรรมเปนปจจยสาคญท+ทาใหผชมในสามประเทศช+นชอบละครไทย

นอกเหนอจากความชอบในเน9อหาท+หลากหลาย พลอตเร+องท+เขมขนและการแสดงท+เนนการแสดงออก

ทางอารมณอยางชดเจนในภาพยอยของแตละประเทศ พบวาผชมละครโทรทศนไทยในแตละประเทศม

รสนยมท+แตกตางกนในระดบของปจเจกบคคล การรบรและตความละครไทยข9นอยกบเพศ วย การศกษา

สถานะทางสงคมและทนทางวฒนธรรมของปจเจกบคคล ในระดบประเทศหรอชมชน การรบรหรอตความ

ละครไทยข9นอยกบบรบททางสงคม เศรษฐกจ การเมองของแตละประเทศ

16

4. การนาเสนอขาวของส�อมวลชน 4.1 หนงสอพมพกรงเทพธรกจ เผยแพรเม+อวนท+ 20 กมภาพนธ 2560

สานกงานกองทนสนบสนนการจจย (สกว.) จดงานสมมนา “ยทธศาสตร Soft Power ของไทย: บทเรยนจากจน ญ+ปน และเกาหลใตสการประยกตใชของไทย” โดยมภาครฐ ภาคเอกชน และอาจารยมหาวทยาลย เขารวมเพ+อสรางความเขาใจกบนโยบาย soft power ของท 9งสามประเทศ และรจกใช soft power ของไทยในการสรางภาพลกษณบนเวทระหวางประเทศ

อานาจละมน (soft power) คออานาจในการดงดดความสนใจ และการสรางการมสวนรวม แตไมใชการบงคบใหทาตาม เพ+อใหสงคมท 9งในประเทศและนอกประเทศ เกดการเปล+ยนแปลงทางความคดตอประเทศของตน ไปในทศทางท+ด โดยอาศย 3 ประการ คอ 1.วฒนธรรม 2.คานยมการเมอง 3.นโยบายตางประเทศ

รศ.ดร.กตต ประเสรฐสข อาจารยคณะรฐศาสตร มธ. กลาวถงภาพรวมนโยบาย Soft Power ของท 9งสามประเทศและบทเรยนสาหรบไทยวา ประเทศญ+ปนมความเขมแขงดาน soft power ดท+สด ไมวาจะเปนวฒนธรรมด 9งเดม และวฒนธรรมสมยนยมแนวเสร อกท 9งยงมบทบาทในการสรางประชาธปไตยและสทธมนษยชนในระดบประเทศ ทาใหภาพลกษณญ+ปนอยในเกณฑดของท 9ง 3 ประการ

ในสวนของประเทศเกาหลใตและจนพบวา มความใกลเคยงกนในเร+อง soft power โดยประเทศจนยงขาดความยดหยนทางวฒนธรรมและขาดเสรภาพทางการเมอง แมวาจนจะมนโยบายการพฒนาประเทศอยางสนต แตความนาเช+อถอกลบลดลง เน+องการแขงกราวในกรณปญหาทะเลจนใตเปนตน

ดานประเทศเกาหลใตประสบผลสาเรจ สามารถสงออกวฒนธรรมเปนสนคาสรางภาพลกษณท+ดแกประเทศ สงผลใหเศรษฐกจดตามไปดวยอกท 9งยงผลกดนดานส+งแวดลอมระหวางวางประเทศ แตยงขาดความตอเน+องในการใช soft power

17

อาจารยกตตยงกลาวอกวา soft power ของท 9งสามประเทศท+มอทธพลตอประเทศไทยเยอะท+สดคอ ดานวฒนธรรม แตยงพบวายงขาดความเขาใจตอวฒนธรรมน 9นๆ อยางลกซ9ง เปนเพยงความชอบท+ฉาบฉวย และยงขาดการรจกจดเดน จดดอย ของประเทศตนเอง รวมถงการดงศกยภาพในการสรางภาพลกษณท+ดในระดบประเทศ

ดร.อมพร จรฐตกร อาจารยคณะสงคมศาสตร มช. กลาวถงบทบาท soft power ของประเทศไทย ผานส+อละครโทรทศนในประเทศพมา กมพชา และเวยดนาม พบวา ละครถอเปนส+อรปแบบหน+งในการเผยแพร soft power อยางมนยยะ เน9อหาละครไทยมกแฝงคณคาทางวฒนธรรม ความเช+อทางศาสนา คานยม และจรยธรรม ทาใหผชมท 9งสามประเทศเกดความใกลชดทางวฒนธรรมและภาษาเพ+มมากข9น รจกบรบททางสงคม เศรษฐกจ การเมองและคานยมผานส+อละคร ถอเปนการเตรยมความพรอมกอนขามประเทศเพ+อขายแรงงานในประเทศไทย รวมถงการสรางการทองเท+ยวใหประเทศเพ+อนบานรจก ทาใหสนคาในประเทศไทยไดความรบนยมเพ+มมากข9น

แตท 9งน9 ละครไทยถกเผยแพรไปประเทศเพ+อนบานโดยบงเอญ ผผลตละครในประเทศไทยไมไดเจาะกลมเปาหมายในประเทศเพ+อนบาน ยงขาดคอนเทนทท+หลากหลาย และตดเร+องลขสทธ xในการเผยแพร เพราะขอกาหนดข9นอยกบชองทว อกท 9งรฐบาลไมไดมแผนในการดงละครใหเปน soft power ในสรางภาพลกษณใหประเทศไทย

4.2 หนงสอพมพเดลนวส เผยแพรเม+อวนท+ 26 กมภาพนธ 2560

เมองไทยปจจบนมเร+องตาง ๆ มากมายท+กาลงมการ “ใชอานาจ” แบบ “ฮ+มฮ +ม” จดการอย และกมหลายเร+องท+การใชอานาจ “ถกกระแสตอตาน” อยาง “ขงขง” จนชลมนวนวาย ดงท+คนไทยไดเหน ๆ กนอย ซ+งเม+อมองไทย...แลวมองกรณการใชอานาจในภาพรวมของโลก...กมประเดนเก+ยวกบ ’พลงอานาจรปแบบใหม“ ท+กาลง ’อนเทรนด“ ท+นาพจารณา...

พลงอานาจ ‘ซอฟตพาวเวอร (Soft Power)’

ท 9งน9 กบ “ซอฟตพาวเวอร” หรอท+ในทางวชาการเรยกวา... ’อานาจละมน-อานาจแบบออน“ น 9น กบประเดนน9ไดรบการนาเสนอไวบนเวทสมมนา “ยทธศาสตร Soft Power : บทเรยนจากจน ญ+ปน และเกาหลใต สการประยกตใชของไทย” ท+จดโดย โครงการจบตาอาเซยน (ASEAN Watch) ดวยการสนบสนนจาก สกว. โดยบนเวทดงกลาวมนกวชาการดาน

18

ความสมพนธระหวางประเทศไดช9ใหเหนถง ’เกมอานาจแบบใหมของโลกยคปจจบน“ ท+เปล+ยนจากการใช “อานาจการทหาร” อยางเดยว มาใชอานาจแบบใหม อานาจละมน เพ+อ ’โนมนาว“ ใหเกดความรวมมอ หรอตกลงในเร+องตาง ๆ

มเปาหมายท Jงเชงยทธศาสตรและเศรษฐกจ

รศ.ดร.กตต ประเสรฐสข ผอานวยการสถาบนเอเชยตะวนออกศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร และผประสานงานโครงการจบตาอาเซยน ระบถง ซอฟตพาวเวอร-อานาจละมน ไววา... เปนแนวยทธศาสตรท+ปจจบนหลายประเทศเลอกใชในการ “แผอทธพล” โดยมลกษณะสาคญคอเปนการชกจงหรอโนมนาวใหประเทศอ+น ๆ ปฏบตตาม โดยการสรางเสนห สรางภาพลกษณ ใหดนาช+นชม จนประเทศท+ถกโนมนาวเกดความสมครใจและพรอมรวมมอ ซ+งแตกตางจากการใชอทธพลอานาจรปแบบเกาอยาง อานาจแบบแขง (Hard power) หรอ อานาจเชงบงคบ ท+ปจจบนไมสามารถใชไดอยางเตมท+...

โลกไมคอยยอมรบ “อานาจแบบขบงคบ”

นกวชาการคนเดมอธบายอกวา...ปจจบนน9มการศกษาวเคราะหเก+ยวกบพลงของ ’อานาจละมน“ กนอยางกวางขวาง โดยมนกวชาการบางคนระบถง “ยทธศาสตร” กรณน9ไววา...ประกอบดวย 3 ทรพยากร ท+สาคญ คอ...1.วฒนธรรม (Culture), 2.คานยม (Values), 3.นโยบายตางประเทศ (Foreign policy) ซ+งหลาย ๆ ประเทศกเลอกใชทรพยากรเหลาน9ในการแผอทธพล เชน สหรฐอเมรกา ท+ใชผานทาง ภาพยนตรฮอลลวด คานยมการเปนประชาธปไตย เปนตน

ขยบเขามาใกลไทยอกนด กบ จน, ญ+ปน, เกาหล กเปนกลมประเทศในทวปเอเชยท+ใหความสนใจและใหความสาคญกบการดาเนนนโยบายระหวางประเทศผาน ซอฟตพาวเวอร มานานแลว อยาง กระแสละครเกาหลกถอวาเปนหน+งในกรณน9 ซ+งในภายหลงกตามมาดวยการไหลบาของ สนคาและบรการของเกาหล มากมาย เชน อาหาร, เส9อผา, การทองเท+ยว รวมถง การทาศลยกรรมพลาสตก แบบเกาหล ซ+งไทยกเปนหน+งในประเทศท+เผชญกบการไหลบาน9เชนกน

อยางไรกตาม รศ.ดร.กตต ไดเสนอแนะเก+ยวกบ ’การรบมอ“ ซอฟตพาวเวอร สาหรบประเทศไทย วา...ไทยจาเปนตองม ’ยทธศาสตรเชงรกและเชงรบ“ ซ+งมรายละเอยดโดยสงเขปคอ...ยทธศาสตรเชงรบ มการเสนอวาไทยควรรบมอการไหลบาของวฒนธรรมดวยการสรางความร ความเขาใจ และสนบสนนใหเยาวชนไทยไดศกษาวฒนธรรมเก+ยวกบประเทศเหลาน9ในเชงลก มากกวาความช+นชอบแบบฉาบฉวย, ควรใหความสาคญกบกรอบความรวมมอท+ผลกดนโดยประเทศเหลาน9อยางเทาเทยม เพ+อรกษาความสมพนธท+ดไว และควรบรณาการกลไกของหนวยงานตาง ๆ ใหมประสทธภาพ เพ+อรบมอกบกรณน9...

กบ ยทธศาสตรเชงรก น 9น ทาง รศ.ดร.กตต ระบไววา...ไทยอาจดาเนนนโยบายท+เปนการสงเสรมสนคาวฒนธรรมของไทย หรอแนวคดของไทย ท+มศกยภาพทางดานน9 อาท อาหาร ละคร ภาพยนตร และ หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง โดยสนบสนนการทาตลาดรวมกบภาคเอกชนและตางประเทศ, ควรสนบสนนเงนทนและเพ+มชองทางในการสงเสรมวฒนธรรมหรอแนวคดท+มพลง ’ซอฟตพาวเวอร“ เพ+อใหเปนท+รจกอยางกวางขวาง โดยสามารถจะศกษาไดจากกรณของเกาหลใต ท+บรณาการการสงเสรมสนคาวฒนธรรม การทองเท+ยว สนคาท+เปนผลตภณฑ บรการ เขาดวยกน จนประสบความสาเรจ

’ถาศกษาใหด ไทยสามารถใชอานาจน9 โตกลบ

และใชสรางดลยภาพไดดวย“…รศ.ดร.กตต ระบ

19

ดาน รศ.ดร.ดารงค ฐานด ผอานวยการศนยเกาหลศกษา อาจารยคณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง สะทอน “กรณเกาหล” ท+เปนตวอยาง ไววา...หลงจากเศรษฐกจเกาหลใตลมสลายในป ค.ศ. 1997 ทางเกาหลกน +งคดวา...จะขายอะไรด?? เพ+อท+จะกอบกประเทศจากวกฤต และสดทายกสรปท+ “สนคาวฒนธรรม” โดยรฐบาลบอกใหภาคเอกชนทา และรฐสนบสนนในดานตาง ๆ จนละครซรสเกาหลโดงดงข9นมา เกดกระแสเกาหลไปท +วท 9งทวปเอเชย และทาใหผคนท +วโลก รวมถงคนไทย อยากจะเดนทางไปท+เกาหลใต และหลงจากน 9นกตามมาดวยสนคาเกาหลมากมายท+หล +งไหลเขาสประเทศตาง ๆ รวมถงไทย

’น+เปนตวอยางการใชพลงจาก ’ซอฟตพาวเวอร“ ท+จดตด และเร+องน9ไมใชเร+องของความฟลก หรอบงเอญ แตมการศกษาวเคราะห มการวางแผน วางยทธศาสตรเปนข 9นเปนตอน มาอยางด“...รศ.ดร.ดารงค ระบ

ยคน9กระแส “อานาจแบบฮ+มฮ +ม” ปกคลม “ไทย”

ขณะท+ ’เทรนดโลก“ น 9น ’อานาจละมน“ มาแรง

โดยท+ ’ไทยเทาทนโลกแคไหน??“...กนาคด??

www.facebook.com

โครงการจบตาเซยน ช �น 4 คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร เลขท$ 2 ถนนพระจนทร กรงเทพฯ โทรศพท/โทรสาร: 02-631-2305 อเมล: aseanwatchinformation@gmail.com

www.aseanwatch.org

www.facebook.com/aseanwatch

คณะรฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร กรงเทพฯ 10200

2305 : aseanwatchinformation@gmail.com