ศกษาวเคราะหกรรมในคมภรพระพทธศาสนา AN ANALYTICAL STUDY OF KAMMA IN BUDDHIST SCRIPTURES

นายเทวนทร เหลงศกดดา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

ศกษาวเคราะหกรรมในคมภรพระพทธศาสนา

นายเทวนทร เหลงศกดดา

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

พทธศกราช ๒๕๖๑

(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

An Anlytical Study of Kamma in Buddhist Scriptures

Mr.Taywin Lengsakda

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of

Master of Arts (Tipitaka Studies)

Graduate School

Mahachulalongkornrajavidyalaya University C.E. 2018

(Copyright by Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

ชอวทยานพนธ : ศกษาวเคราะหกรรมในคมภรพระพทธศาสนา ผวจย : นายเทวนทร เหลงศกดดา ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระไตรปฎกศกษา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระมหายทธนา นรเชฏโ , ดร., ป.ธ.๙, ศษ.บ. (ประถมศกษา) ศศ.ม. (พฒนาชนบทศกษา), พธ.ด. (พระพทธศาสนา) : ผศ. ดร.สเทพ พรมเลศ พธ.บ. (การสอนสงคมศกษา), ศศ.ม. (จารกภาษาไทย), พธ.ด. (พระพทธศาสนา) วนส าเรจการศกษา : ๒๕ มนาคม ๒๕๖๒

บทคดยอ วทยานพนธฉบบนมวตถประสงค ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาโครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร ๒) เพอศกษากรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ๓) เพอศกษาวเคราะหสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร การศกษาวจยนเปนการศกษาเชงคณภาพ โดยรวบรวมเรยบเรยงขอมลจากเอกสาร วเคราะห และน าผลการวจยมาน าเสนอดวยการพรรณนาวเคราะห ผลการศกษาวจย พบวา

กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏในคมภรองคตตนกาย ทสกนบาต เลม ๒๔ ขอ ๑๗๔ หนา ๓๑๖ โดยกมมนทานสตรเปนพระสตรล าดบท ๘ ของ ๑๐ พระสตรของชาณสโสณวรรค เนอหาสาระทส าคญจะกลาวถงเรองของกรรมเกดขนจากสาเหตจากการฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม การกลาวค าเทจ การพดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ ความโลภอยากไดของคนอน ความพยาบาท และความเหนผดตามท านองคลองธรรม สาเหตมาจากกเลส ๓ ประการ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ ทเปนฝายอกศลกรรมเปนตนเหตดวยการกระท าทางไตรทวาร

กรรม หมายถง การ กจ การงานหรอการกระท าทเกดขนจากการกระท าตนเอง เกดขนมาจากโลภะ โทสะ และโมหะ โดยมเจตนาเปนตวหลกในการกระท าซงมทงกรรมดและกรรมไมด กรรมในคมภรพระพทธศาสนา มทงกศลกรรมและอกศลกรรม มทงกรรมด าและกรรมขาว และในอรรถกถาได แบงกรรมออกเปน ๑๒ อยาง ไดแก ชนกกรรม อปตถมภกกรรม อปปฬกกรรม อปฆาตกรรม ครกรรม อาจณณกรรมหรอพหลกรรม อาสนนกรรม กตตตากรรม ทฏฐธรรมเวทนยกรรม อปชชเวทนยกรรม อปราปรเวทนยกรรม และอโหสกรรม กรรมมบทบาทและหนาท ๔ ประการ ไดแก มกรรมเปนของตน มกรรมเปนแดนเกด มกรรมเปนเผาพนธพนอง และมกรรมเปนทพงอาศย

เมอวเคราะหกรรมกบการด าเนนชวตแลว พบวา กรรมในพระพทธศาสนานนเกดจาก ความเชอเรองบญบาป กรรมกบความเชอทเปนมงคล กรรมกบความประสงคในผลส าเรจดวยหลกธรรมในอทธบาท ๔ กรรมกบการบรรลธรรมในพระพทธศาสนา และกรรมกบการด าเนนชวตจะกอใหเกดประโยชนกบตนเองกดวยการศกษาในเรองของกรรมและผลของกรรม

ข

Thesis Title : An Analytical Study of Kamma in Buddhist Scriptures Researcher : Mr.Taywin Lengsakda Degree : Master of Arts (Tipitaka Studies) Thesis Supervisory Committee:

: Phramaha Yutthana Narajettho, Dr., Pali IX, B.Ed. (Elementary, Education), M.A. (Rural Development Studies),

Ph.D. (Buddhist Studies) : Asst. Prof. Dr. Suthep Promlert, Pali IX, B.A. (Teaching Social Studies), M.A. (Thai Epigraphy), Ph.D. (Buddhist Studies) Date of Graduation : March 25, 2019

Abstract This thesis has three objectives, 1) to study of the structure and issues of Kammanidãnasutta, 2) to study of Kamma appearing in Buddhist Scriptures, and 3) to analytical study of the cause of Kamma appearing in Kammanidãnasutta. This is the qualitative research which gathers data from the documents, analysis, and to lead the result of research present with the descriptive analysis. The result of study found that:-

It found that Kammanidãnasutta is in the Añguttara Nikãya, Dasakanipãta Book of ten, and number 174. It is the number eight of the ten in the Jãnussonivagga, the main point is stated to the Kamma, and it is the cause of killing, stealing, sexual misconduct, false speech, malicious speech, harsh speech, gossip, covetousness, ill will, and wrong view. These are caused by the three defilements; the greed, hatred, and delusion which are the unwholesome course of action.

Kamma means duty, doing, and working or acting which is from their action, it is the causes of the greed, hatred, and delusion. The volition is an important thing for action both good and bad. Kamma in Buddhist Scriptures has both good and bad action, dark and bright kamma. In Atthakã the kamma is devided into 12 kinds; the classification according to function, e.g., Reproductive kamma (janaka-kamma), Supportive kamma (upathambhaka-kamma), Obstructive or counteractive kamma (upapîaka-kamma), Destructive kamma (upaghãtaka-kamma), the classification according to function the order of ripening, e.g., Weighty kamma (garuka-kamma), Proximate kamma (asanna-kamma), Habitual kamma (acinna-kamma), and Reserve or cumulative kamma (katattã-kamma), the classification according to time of ripening or taking effect, e.g., Immediately effective kamma

ค

(ditthadhammavedanîya-kamma), Subsequently effective kamma (upapajjavedanîya-kamma), Indefinitely effective kamma (aparãpariyave danîya-kamma), and Ineffective kamma (ahosi-kamma). There are four roles and functions of Kamma; namely all living beings are the owners of their actions, they originate from their actions, they are related through their actions, and they have their actions as their refuge.

The analysis of Kamma and the way of living found that, Kamma in Buddhism is from the belief in good or bad, Kamma and belief in auspicious thing, Kamma and the four paths of accomplishment. Kamma and the way of living will be the benefit to oneself by studying on the Kamma (action) and the result of Kamma.

ง

กตตกรรมประกาศ

ขอนอบนอมแดพระผมพระภาคเจาพระองคนน ซงเปนผไกลจากกเลสตรสรชอบไดโดยพระองคเอง ขอประทานโอกาสกราบขอบพระคณในความเมตตาของพระราชปรยตกว (สมจนต สมมาปญโ ) อธการบด มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทไดเหนความส าคญของการศกษาหลกสตรพระไตรปฎกศกษาในระดบมหาวทยาลย จดใหมการศกษาหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา ซงเปนหลกสตรทสนบสนนใหนสตผเขารบการศกษาไดมความรเรองทเกยวกบพระไตรปฎก ขอกราบขอบพระคณ พระมหายทธนา นรเชฏโ (ศรวรรณ), ดร., ผอ านวยการหลกสตร คณะพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธ และ ผศ.ดร.สเทพ พรมเลศ หวหนาภาควชาพระพทธศาสนา คณะพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย กรรมการทปรกษา และนางสาวณชชา อมราภรณ รวมทงเจาหนาทของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ทกทานทไดอ านวยความสะดวกและใหความอนเคราะหแนะน าในการเขยนวทยานพนธเลมนไดส าเรจลลวงไปดวยด

ขอขอบพระคณ พนเอก วบลยพงศ พนธนนท และนสตหลกสตรพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระไตรปฎกศกษา รนท ๔ รวมชนเรยนทกรปทกทาน ทเมตตาชวยเหลอเกอกลและใหก าลงใจจนท าใหงานวจยส าเรจลลวง ตลอดถงผเปนเจาของผลงานทางวชาการอนทรงคณคาทกรป ทกทานทผวจยน ามาอางองประกอบในการท าวจยในครงน

บญกศลทเกดจากการศกษาคนควาและการจดท าวทยานพนธฉบบน ผวจยขอนอมถวายเปนเครองบรรณาการบชาสกการะแดพระรตนตรย และบชาบญคณบพการ ปยชนคนผทเปนทรกทไดลาลบจากโลกนไปสปรโลกเบองหนา ม บดามารดา ปยา ตายาย พระอปชฌายอาจารย ตลอดทงครอาจารยทกทาน และทานผเปนเจาของผลงานทผวจยไดศกษาคนควาจนประสบความส าเรจในการศกษาในครงนดวยด

อานสงสผลบญใดทเกดขนจากวทยานพนธฉบบน และจากการปฏบตวปสสนากรรมฐานของขาพเจา ขออานสงสนนจงบงเกดแกมารดา บดา ญาตมตร คร อาจารย ผมพระคณทกทาน ตลอดจนสรรพสตวทงหลาย ขอจงไดมโอกาสเจรญอยในธรรมแหงองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ตราบจนเขาถงพระนพพานโดยทวกนเทอญ

นายเทวนทร เหลงศกดดา ๒๕ มนาคม ๒๕๖๒

จ

สารบญ

งรรเ านนา

บทคดยรภาษาไทย ก

บทคดยรภาษารเกฤษ ข

กตตกรรมประกาศ เ

สารบญ จ

ค ารธบายสญลกษณและค ายร ช

บทท ๑ บทน า ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ ๑.๒ ค าถามการวจย ๔ ๑.๓ วตถประสงคของการวจย ๔ ๑.๔ ขอบเขตการวจย ๔ ๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๔ ๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ ๖ ๑.๗ วธด าเนนการวจย ๑๒ ๑.๘ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๑๒

บทท ๒ โครเสรนาเและงนราาขรเกมมนทานสตร ๑๓ ๒.๑ โครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร ๑๓ ๒.๒ หลกธรรมทเปนสาเหตของกรรม ๑๖ ๒.๒.๑ วฏฏะ ๓ ๑๙ ๒.๒.๒ กศลกรรมบถ ๑๐ ๒๔ ๒.๒.๓ อกศลกรรมบถ ๑๐ ๒๙ ๒.๓ เหตเกดของกศลกรรมและอกศลกรรม ๓๕ ๒.๓.๑ กศลมล ๓ ๓๕ ๒.๓.๒ อกศลมล ๓ ๓๗ ๒.๔ ความเชอเรองกรรม ๓๘ ๒.๕ สรป ๔๖

ฉ

บทท ๓ กรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ๔๙ ๓.๑ ความหมายของกรรม ๔๙ ๓.๒ ประเภทของกรรม ๕๒ ๓.๓ บทบาทและหนาทของกรรม ๘๖ ๓.๔ สาเหตของกรรมและตนก าเนดกรรม ๙๐ ๓.๕ วบากกรรม ๙๔ ๓.๖ สรป ๑๐๒

บทท ๔ วงคราะาสางาตขรเกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร ๑๐๕ ๔.๑ หลกของกรรมและผลของกรรม ๑๐๕ ๔.๒ สาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร ๑๑๕ ๔.๓ กรรมกบการด าเนนชวต ๑๒๐ ๔.๓.๑ กรรมกบความเชอในเรองบญและบาป ๑๒๑ ๔.๓.๒ กรรมกบความเปนมงคล ๑๒๔ ๔.๓.๓ กรรมกบความประสงคในผลส าเรจ ๑๒๖ ๔.๓.๔ กรรมกบการบรรลธรรมในพระพทธศาสนา ๑๒๘ ๔.๓.๕ กรรมกบการด าเนนชวต ๑๓๐ ๔.๔ ปจจยทสงตอผลกรรม ๑๓๓ ๔.๕ สรป ๑๓๖

บทท ๕ สรปผลการวจยและขนรงสนรแนะ ๑๓๘ ๕.๑ สรปผลการวจย ๑๓๘ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๑๔๓ ๕.๒.๑ ขอเสนอแนะทวไป ๑๔๔ ๕.๒.๒ ขอเสนอแนะส าหรบการวจยครงตอไป ๑๔๔

บรรณานกรม ๑๔๕

ประวตผนวจย ๑๔๙

ช

ค าอธบายสญลกษณและค ายอ

อกษรยอในวทยานพนธฉบบน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบสยามรฐ ฉบบ มหามกฎราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๕๓ และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙ สวนคมภรอรรถกถาบาลและภาษาไทย ใชฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

การอางพระไตรปฎก จะระบ เลม/ขอ/หนา หลงอกษรยอชอคมภร เชน ท.ม. (บาล) ๑๐/๙๐/๔๓, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๒๘๙/๒๒๒. หมายถง สตตนตปฏก ทฆนกาย มหาวคคปาล ภาษาบาล เลมท ๑๐ ขอ ๙๐ หนา ๔๓ ฉบบสยามรฏ สสเตปฏก พ.ศ. ๒๕๕๓, ทฆนกาย มหาวรรค ภาษาไทย เลมท ๑๐ ขอ ๒๘๙ หนา ๒๒๒ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๓๙

สวนอรรถกถา จะระบชอคมภร ลาดบเลม (ถาม)/หนา เชน ม.ม.อ. (บาล) ๑/๑๑๗. หมายถง มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอฏ กถาปาล ภาษาบาล เลม ๑ หนา ๑๑๗ ฉบบมหาจฬาอฏ กถา และ ม.ม.อ. (ไทย) ๒/๓๕๒/๑๗๕. หมายถง มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสก ภาษาไทย เลม ๒ ขอ ๓๕๒ หนา ๑๗๕ ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ตามลาดบดงน

ค าอธบายค ายอในภาษาไทย

ก. ค ายอชอคมภรพระไตรปฎก

พระวนยปฎก ค ายอ ชอคมภร ภาษา ว.มหา. (ไทย) = วนยปฎก มหาวภงค ภาษาไทย ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค ภาษาไทย ว.ป. (ไทย) = วนยปฎก ปรวารวรรค ภาษาไทย

พระสตตนตปฎก ค ายอ ชอคมภร ภาษา ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค ภาษาไทย ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค ภาษาไทย ม.ม. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย มลปณณาสกปาล ภาษาบาล ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก ภาษาไทย ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก ภาษาไทย ม.อ. (บาล) = สตตนตปฏก มชฌมนกาย อปรปณณาสกปาล ภาษาบาล ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก ภาษาไทย ส.ส. (บาล) = สตตนตปฏก สยตตนกาย สคาถวคคปาล ภาษาบาล ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค ภาษาไทย ส.น. (บาล) = สตตนตปฏก สยตตนกาย นทานวคคปาล ภาษาบาล ส.น. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย นทานวรรค ภาษาไทย ส.สฬา. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สฬายตนวรรค ภาษาไทย

ซ ส.ม. (บาล) = สตตนตปฏก สยตตนกาย มหาวารวคคปาล ภาษาบาล ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค ภาษาไทย อง.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกกนบาต ภาษาไทย อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต ภาษาไทย อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต ภาษาไทย อง.ปญจก.(บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ปญจกนปาตปาล ภาษาบาล อง.ปญจก.(ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต ภาษาไทย อง.ฉกก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ฉกกนปาตปาล ภาษาบาล อง.ฉกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต ภาษาไทย อง.อฏ ก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฏฐกนบาต ภาษาไทย อง.ทสก. (บาล) = สตตนตปฏก องคตตรนกาย ทสกนปาตปาล ภาษาบาล อง.ทสก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต ภาษาไทย ข.ข. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ขททกปาฐะ ภาษาไทย ข.ธ. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ธมมปทปาล ภาษาบาล ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท ภาษาไทย ข.อต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อตวตตกะ ภาษาไทย ข.ส. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนบาต สตตนปาตปาล ภาษาบาล ข.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย สตตนบาต ภาษาไทย ข.เถร. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เถรคาถา ภาษาไทย ข.ชา.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ตกนบาตชาดก ภาษาไทย ข.ชา.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ทกกนบาตชาดก ภาษาไทย ข.ป. (บาล) = สตตนตปฏก ขททกนกาย ปฏสมภทามคคปาล ภาษาบาล ข.ป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค ภาษาไทย ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน ภาษาไทย

พระอภธรรมปฎก ค ายอ ชอคมภร ภาษา อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค ภาษาไทย อภ.ก. (บาล) = อภธมมปฏก กถาวตถปาล ภาษาบาล อภ.ก. (ไทย) = อภธรรมปฎก กถาวตถ ภาษาไทย อภ.ป. (ไทย) = อภธรรมปฎก ปฏฐาน ภาษาไทย

ข. ค ายอชอคมภรปกรณวเสส

ค ายอ ชอคมภร ภาษา วสทธ. (ไทย) = วสทธมรรคปกรณ ภาษาไทย

ฌ ค. ค ายอคมภรอรรถกถา

อรรถกถาพระวนยปฎก ค ายอ ชอคมภร ภาษา ท.ปา.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน ปาฏกวรรคอรรถกถา ภาษาไทย ม.ม.อ. (บาล) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสกอฏ กถาปาล ภาษาบาล อง.ตก.อ.(ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ ตกนบาตอรรถกถา ภาษาไทย อง.ฉกก.อ.(ไทย) = องคตตรนกาย มโนรถปรณ ฉกกนบาตอรรถกถา ภาษาไทย ข.ป.อ. (บาล) = ขททกนกาย สทธมมปปกาสน ปฏสมภทามคคอฏ กถาปาล ภาษาบาล ข.อต.อ. (ไทย) = ขททกนกาย ปรมตถทปน อตวตตกอรรถกถา ภาษาไทย

บทท ๑

บทน า

๑.๑ ความเปนมาและความส าคญของปญหา ความเปนไปตามวถแหงชวตของมนษยผมอวชชาเปนเครองกนโดยมตณหาเปนเครองผกมดและทองเทยวไปในสงสารวฏหาทก าหนดในเบองตนและเบองปลายไมพบ ทงเสวยความทกข สขความเจบปวดและความพนาศในทสด ไดเพมพนในปฐพทเปนปาชาตลอดกาลนานนนเพราะกรรมเปนตวก าหนดใหตองมอนเปนไปดงทพระผมพระภาคเจาตรสวา “กมมนา วตตต โลโก สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม”๑ เรองกรรมจงมความส าคญและเกยวเนองกบชวตตงแตเกดจนกระทงตาย เปนการเคลอนจากภพหนงไปยงอกภพหนงตามเหตปจจยทสตวบคคลไดกระท ามาแลวในอดตไมวาจะเปนบญหรอบาป

ดวยเหตนพระผมพระภาคเจาพระองคเดยวเปนผทรอบรไดอยางถกตองจงไดกลาววากรรมวาทเปนผกลาวถงเรองกรรม๒ ทรงไดแสดงหลกการวาดวยเหตและผลของการกระท าทเกดขนของสตวทงหลายทเปนเครองก าหนดใหเปนไปตาง ๆ นานาทปรากฏในภพนและภพหนา ดงพทธพจนวา “ภกษทงหลาย เพราะอาศยเหตนวา เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม บคคลจงใจแลวยอมกระท ากรรมทางกาย ทางวาจาและทางใจ”๓ กรรมจงเปนตวบงชหรอจ าแนกบทบาทหนาทใหเหนถงความแตกตางของมนษยทงทางรางกายและจตใจตามความเลวหรอความประณตของแตละคนทเคยไดกระท าไวไมเหมอนกน เปนเรองของแตละบคคล เปนเรองทละเอยดและลกซง ซบซอนเกนกวาวสยของผไมมญาณอภญญาทจะหยงรไดเพราะเปนอจนไตย๔

เรองของกรรมเปนหลกค าสอนส าคญในพระพทธศาสนาเถรวาททนบวามอทธพลตอวถ การด าเนนชวตของชาวพทธเปนอยางยง เนองจากความเชอเรองกรรมและกฎแหงกรรมจงท าใหบคคลในสงคมอยรวมกนอยางปกตสข โดยมหลกเชอวาถาบคคลท ากรรมดยอมไดรบผลดและตรงกนขามถาท ากรรมชวยอมไดรบผลชวตอบแทนเชนเดยวกน ดงพระพทธพจนวา “ยาทส วปเต พช ตาทส ลภเต ผล กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก บคคลหวานพชเชนใด ยอมไดรบผลเชนนน ผท ากรรมด ยอมไดผลด ผท ากรรมชว ยอมไดผลชว”๕ สวนความหมายของกรรมคอการกระท าของบคคลทแสดงออกทางกาย ทางวาจาและทางใจ การกระท าทงสามทางนทส าคญทสดคอทางจตใจเพราะการกระท าทางกายวาจาลวน

๑ ข.ส. (บาล) ๒๕/๖๖๐/๕๐๑, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๗๐๗/๕๕๐. ๒ คณะสหายธรรม, กรรม, พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร: มลนอภธรรมมหาธาตวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๑. ๓ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๔ อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๗๗/๑๒๒. ๕ ส .ส. (บาล) ๑๕/๓๓๓, ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔.

๒

เกดจากจตใจเปนผสงการทงสนและการสงการของจตทแสดงออกทางกายวาจาอาจจ าแนกออกเปน ๒ ลกษณะ คอ กรรมดกระท าแลวใหผลด ไมรอนใจในภายหลง สวนกรรมชวกระท าแลวใหผลชวคอ รอนใจภายหลง๖ ฉะนน ในพระพทธศาสนาถอวาบคคลจะกระท าดหรอชวนนยอมมสาเหตมาจากจตใจกอนเสมอ หากไมมจตเปนผสงการหรอไมมเจตนาแลว ยอมไมมผลแหงกรรม ดงพระพทธพจนวา “ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจประเสรฐ ส าเรจแลวดวยใจ หากคนมใจชวกจะพดหรอท าชวตามไปดวยเพราะความชวนนทกขยอมตดตามตนไปดจลอเกวยนทหมนตามเทาโคและตรสอกวาหากบคคลมใจดแลวกจะพดหรอท าดตามไปดวยเพราะความดนนสขยอมตดตามไปดจเงาตดตามตวฉะนน”๗ แตอยางไรกตามพระพทธองคทรงชใหเหนวาสรรพสงยอมเกดมาจากเหตและดบไปกเพราะเหตโดยทรงอางถงหลกปฏจจสมปบาทวาเปนของลกซงยงนก สตวทงปวงตองยงเหยงวนวายตองเวยนเกดเวยนตายกเพราะไมรแจงแทงตลอดซงปฏจจสมปบาทน หมสตวจงยงเหมอนขอดดายของชางหก เปนปมนงนงเหมอนกระจกดาย เหมอนหญามงกระตายและหญาปลอง เมอตายแลวมกไมขามพนอบาย ทคต วนบาตและสงสาร๘

กรรมและการใหผลของกรรมเปนเรองทพทธศาสนกชนไทยใหความสนใจและมความเชอตามหลกพระพทธศาสนาวาเปนไปไดหากวงจรของปฏจจสมปบาทยงคงวนเวยนอยและไมถกตดขาดโดยการบรรลเปนพระอรยบคคลระดบพระอรหนตเนองจากความสมพนธกนในหลายเหตปจจยทสบตอกนจนแทบหาจดเรมตนและปลายเหตไมได แมในการตรสรพระอนตตรสมมาสมโพธญาณของพระผมพระภาคเจากตาม พระองคทรงระลกชาตแตปางหลงได รก าเนดของสรรพสตวคอรวาระแหงกรรมและผลกรรมของสตวนนเองโดยเรยกวา ปพเพนวาสานสตญาณ และจตปปาตญาณ๙ ตามล าดบอกทงจตนยาม กรรมนยามและธรรมนยามทง ๓ สวนน เปนองคประกอบทส าคญในกระบวนการเกดใหมแหงพช๑๐ คอ จตของมนษยและสรรพสตวทงหลาย โดยมความสมพนธกบกรรมเกา กรรมใหม กรรมของบคคลและกรรมสวนรวมทบคคลไดปฏบตหนาทการงานรวมกน วบากกรรมนนมทงสงผลในระยะใกลกมระยะไกลขามภพขามชาตกมและใหผลในปจจบนชาตกมแลวแตเหตปจจยทไปสนบสนนกรรมนน ๆ ใหปรากฏผลเปนรปธรรม

แหลงก าเนดใหมของมนษยและสรรพสตวทงปวง มอย ๒ ประการ คอ การเกดในโลกของโอปปาตกะและการเกดในโลกมนษย การเกดในโลกของโอปปาตกะนนคอการเกดผดขนโดยไมตองอาศยพอแม แตเกดโดยอาศยอดตกรรม ไดแก พวกสตวนรก เปรต อสรกาย เทวดาและพรหม ผทตาย ไปเกดในโลกของโอปปาตกะถอวาเปนชวตท เกดใหมไมใชเปนชวตทยงไมเกดเปนชวตท ไมประกอบดวยวตถอยางโลกมนษย เปนชวตทละเอยด ไมมน าหนก ไมมขนาดจ ากด ไมกนเนอท ไมตอง

๖ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๕-๑๖/๒๘-๒๙. ๗ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑-๒/๒๓-๒๔. ๘ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๙๕/๕๗. ๙ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๔/๒๗๕. ๑๐ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๑๙๔.

๓

อาศยธรรมชาตไมตองอาศยอาหารเหมอนกบมนษยและสตว๑๑ สวนการเกดของมนษยเปนแบบชลาพชะคอถอก าเนดในมดลก โดยอาศยสวนประกอบการรวมหลบนอนของบดามารดา มารดามระดและมสตว ทจะมาปฏสนธในครรภของมารดานน๑๒ เมอวงจรของสงสารวฏ คอ กเลส เปนเหตใหท ากรรม กรรม เปนการกระท าของมนษยทประกอบดวยเจตนาแลวแสดงออกทางกาย วาจาและใจ กอใหเกดวบาก ซงเปนผลลพธอนเกดจากกรรมอนเปนเหตปจจยแหงการเกดยงคงมอยตราบใดตราบนนการเวยนวาย ตายเกดใหมของสรรพสตวทงหลายกยงคงมอยเรอยไปไมมทสนสดไมวาจะตายเกดในลกษณะใดกตาม เวนแตบคคลผสามารถท าลายอาสวะกเลสอนเปนกระแสแหงสงสารวฏ คอ การบรรลพระนพพานไดแลวเทานน จงไมตองมาเวยนวายตายเกดในภพใดอก

เราจะเหนไดวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงเหตผล มระบบความเชอความศรทธาทตงอยบนรากฐานแหงปญญา ผทมความเชอตามค าสอนในพระพทธศาสนา สามารถน าไปปฏบตในการด าเนนชวตได พระพทธศาสนาเปนศาสนาทมงถงวถแหงชวตอนเปนระบบแหงการด าเนนชวตทจงท าใหพระพทธศาสนาแตกตางจากศาสนาอนโดยเชอดวยหลกเหตผลในเรองของกรรมวาเกดขนจากความเชอในเรองกรรม เชอกฎแหงกรรม เชอวากรรมมอยจรง (กมมสทธา) คอเชอวาเมอท าอะไรโดยมเจตนาคอจงใจท าทงรยอมเปนกรรมคอเปนความชวความดมขนในตนเปนเหตปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอไป การกระท าไมวางเปลาและเชอวาผลทตองการจะส าเรจไดดวยการกระท า มใชดวยออนวอนหรอนอนคอยโชค เปนตน เชอวบาก เชอผลของกรรม เชอวาผลของกรรมมจรง (วปากสทธา) คอเชอวากรรมทท าแลวตองมผลและผลตองมเหต ผลดจากกรรมด ผลชวเกดจากกรรมชว เชอความทสตวมกรรมเปนของของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของกรรมจะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน (กมมสสกตาสทธา) และเชอในความตรสรของพระพทธเจา (ตถาคตโพธสทธา) คอ มนใจในองคพระตถาคตวาทรงเปนพระสมมาสมพทธะ ทรงพระคณทง ๙ ประการ ตรสธรรมบญญตธรรมวนยไวดวยดทรงเปนผน าทางทแสดงใหเหนวามนษยคอเราทกคนนหากฝกตนดวยดกสามารถเขาถงภมธรรมสงสดบรสทธหลดพนไดดงทพระองคไดทรงบ าเพญไวเปนแบบอยาง จากหลกความศรทธาดงกลาวจะเหนไดวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาทสอนเรองกรรมและใหความส าคญหลกกรรมวาเปนหลกธรรมใหญและส าคญ ทงนเพราะกรรมไดมความสมพนธกบการด าเนนชวตประจ าวนของมนษย กรรมจงเปนหลกธรรมมอทธพลตอการด าเนนชวตประจ าวนของคนในสงคม บคคลจะมชวตทเจรญขนหรอเสอมลงมทกขหรอสขนนมผลมาจากกรรมของตนเองทงสนมใชการกระท าของผอนดงนนกรรมจงเกดจากการกระท าของตวเราเอง มใชมใครมาก าหนดการกระท าด เรยกวากรรมด การกระท าชว เรยกวา กรรมชว ในการกระท าทกอยางยอมมผล เรยกวา วบาก ทบคคลผกระท าจะตองเปนผรบ

จากการคนหาขอมลเรองของกรรมนน ผวจยพบวา กรรมมปรากฏอยในคมภรพระไตรปฎกหลายพระสตร เชน จฬกมมวภงคสตร มหากมมวภงคสตร กมมนทานสตร นทานสตร เปนตน

แตการศกษากรรมในครงน ผวจยมความสนใจมงเนนทจะศกษาวเคราะหเรองกรรมในคมภร

๑๑ พระมหาทว านวโร (ออนปสสา), “ปาณาตบาตกบปญหาจรยธรรมในพทธปรชญา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๖. ๑๒ พระมหาทว านวโร (ออนปสสา), “ปาณาตบาตกบปญหาจรยธรรมในพทธปรชญา”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, หนา ๒๑.

๔

พระพทธศาสนาทปรากฏในกมมนทานสตรทปรากฏอยในพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ.๒๕๓๙ เพอน าหลกธรรมค าสอนของพระผมพระภาคเจาในแงมมตาง ๆ มาประยกตใชในการด าเนนชวตไดอยางถกตองและมคณคาเพอสบทอดพระพทธศาสนาตอไป

๑.๒ ค าถามวจย ๑.๒.๑ โครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตรเปนอยางไร ๑.๒.๒ กรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเปนอยางไร ๑.๒.๓ สาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตรเปนอยางไร

๑.๓ วตถประสงคของการวจย ๑.๓.๑ เพอศกษาโครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร ๑.๓.๒ เพอศกษากรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ๑.๓.๓ เพอศกษาวเคราะหสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร

๑.๔ ขอบเขตการวจย การศกษาครงน เปนการศกษาวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) เกยวกบเรองของกรรม หลกธรรมของกรรมและสาเหตของกรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา โดยผวจยศกษาคนควาขอมลจากคมภรพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา ปกรณวเสส หนงสอ ต ารา เอกสาร ผลงานทางวชาการและรายงานการวจยทเกยวของ

๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๑.๕.๑ กรรมในคมภรพระพทธศาสนา หมายถง กรรมทปรากฏในกมมนทานสตร ทอยในคมภรพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย ทสกนบาต เลม ๒๔ ขอ ๑๗๔ หนา ๓๑๖ ทพระผมพระภาคเจาตรสสอนกบภกษสงฆใหเหนตนเหตแหงกรรม เชน ปาณาตบาต อทนนาทาน เปนตน

๑.๕.๒ กรรม หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอความจงใจในการกระท าทางกาย วาจาและใจ ดวยการกระท าทงทางฝายดทเรยกวา บญ และทางฝายไมดทเรยกวา บาป

๑.๕.๓ กรรมนทาน หมายถง เหตแหงกรรมและตนก าเนดกรรม

๑.๖ ทบทวนเอกสารและงานวจยทเกยวของ การศกษาเรองกรรมในครงน ผวจยไดทบทวนวรรณกรรม เอกสาร ขอมลดานวชาการทมความเกยวของกบงานวจย ดงน

๑.๖.๑ เอกสารทเกยวของ

๑) สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฑฒโน) พระนพนธกเลสไวในหนงสอ “ญาณสงวรธรรม ศกษาพระพทธศาสนาจากพระสตร” สรปไดวา กเลสเปนเครองเศราหมองของจตหรอจตใจ ปกตแลวธรรมชาตของจตเปนประภสสรคอผดผอง แตเศราหมองไป

๕

เพราะอปกเลสทเรยกวากเลสทจรเขามาอาศย ยดจตอยเปนทอาศยไมปลอย กเลสทยดอยประจ านนเปนอาสวะเครองหมกหมมจมอยในจต ดองจตอยในสนดานของแตละบคคลนนกคออนสยกเลส กเลสทดองจตอยนจงเปนจตทอยในสนดานท าใหเกดอาการตาง ๆ เหมอนอยางสงหมองดองทท าใหเกดรส ท าใหเกดความเมาอยางน าเมาในสรา๑๓

๒) พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) อธบายความสมพนธระหวางวฏฏะ ๓ ไวในหนงสอ “พทธธรรม” สรปไดวา ความสมพนธระหวางวฏฏะ ๓ คอ เมอคนเรามกเลสแลวกตองท ากรรมและเปนผรบผลของกรรมนนดวยกรรมเปนสวนหนงของกระบวนการแหงปฏจจสมปบาท จงเหนไดวาเมอแยกสวนกระบวนการท ากรรมออกเปน ๓ วฏฏะ คอ กเลส กรรมและวบาก แลว หลกปฏจจสมปบาทไดแสดงกระบวนการท ากรรมและการใหผลของกรรมทงหมด เรมตนตงแตกเลสทเปนเหตใหท ากรรมจนถงวบาก อนเปนผลทจะไดรบ เมอเขาใจปฏจจสมปบาทดแลวกเปนอนวาเขาใจหลกกรรมชดเจนไปดวย๑๔

๓) พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายกรรมไวในหนงสอ “พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน” สรปไดวา กรรม แปลวา การกระท า เปนค ากลาง ๆ ยงไมบงวาเปนการกระท าดหรอชว ถาเปนการกระท าทด กระท าโดยไมมความโลภ ความโกรธ ความหลงเปนเหต เรยกวา กศลกรรม ถาเปนการกระท าทชว กระท าโดยมความโลภ ความโกรธ ความหลงเปนเหต เรยกวา อกศลกรรม กรรมขนอยทเจตนาดงค าพระวาเรากลาวเจตนาวาเปนกรรม หมายความวา เจตนาเปนเครองบงวาเปนกรรมดหรอกรรมชว ถาท าดวยเจตนาดกเปนกรรมด มผลทด ถาท าดวยเจตนาชวกเปนกรรมชว มผลทชว๑๕

๔) พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) อธบายเรองกรรมและวบากกรรมไวในหนงสอ “กรรมทปน” สรปไดวา การศกษาเรองกรรมและวบากหรอผลของกรรมถอวาเปนเรองใหญ มใชเรองทจะกลาวกนใหเขาในไดงาย ๆ การทจะพจารณาวากรรมวบากหรอผลของกรรมเปนอยางไร ผลของกรรมดกรรมชวมจรงหรอไม กรรมจะใหผลแกบคคลผเปนเจาของกรรมไดอยางไรนน เรองนเปนเรองทซบซอน ดงนน การทจะรเรองกรรมวบากจะตองใชความพากเพยรในการศกษาจงจะท าความเขาใจไดเปนอยางด๑๖

๑๓ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก , ญาณสงวรธรรม ศกษา

พระพทธศาสนาจากพระสตร, (นครปฐม: หางหนสวนจ ากด สาละพมพการ, ๒๕๕๖), หนา ๒๖๕. ๑๔ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม ฉบบปรบปรงขยายความ, พมพครงท ๘ (กรงเทพมหานคร: มหาวทยามหาจฬางกรณราชวทยา, ๒๕๔๒), หนา ๑๕๑. ๑๕

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓), หนา ๑๕. ๑๖

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร), กรรมทปน, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดอกหญา, ๒๕๔๕), หนา ๔๔๒.

๖

๕) พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ) อธบายเรองกรรมไวในหนงสอ “กฎแหงกรรม” สรปไดวา กรรม หมายถง การกระท า ท ากรรมด เรยกกศลกรรม ท ากรรมชว เรยกวาอกศลกรรม ผลของกรรมดและกรรมชวมจรง จะใหผลเรวหรอชาเทานน การใหผลของกรรมนนในเรองของเวลาเขามาเกยวของเพราะกรรมบางอยางใหผลเรว สวนกรรมบางอยางใหผลชา กรรมบางอยางใหผลในชาตน กรรมบางอยางใหผลในชาตตอไป ดงนน จงกลาวกนวากาลเวลาจะเปนเครองพสจนผลของกรรม๑๗

๖) พระธรรมสงหบราจารย (จรญ ตธมโม) อธบายผลของกรรมไวในหนงสอ “กรรมฐานแกกรรม ส าหรบผน า นกธรกจและนกบรหาร” สรปไดวา ผลกรรมของคนแตละคนยอม มความแตกตางกนไปเพราะเกดจากการสรางเหตทแตกตางกน เพราะศล ๕ เปนคณสมบตส าคญท ท าใหเกดเปนมนษยทมความสมบรณได หากตองการใหผลดตองสรางเหตด เชน ตองการมอายยนตองสรางเหต คอ ไมฆาสตว ไมเบยดเบยนสตว หากไปสรางเหตทท าใหอายสนดวยการฆาสตวตดชวต จะสงใหผลอายสนเสยชวตตงแตอายยงนอย๑๘

๗) พระภาวนาพศาลเมธ ว. (ประเสรฐ มนตเสว) อธบายกรรมกบการเกดใหมไวในหนงสอ “วปสสนาภาวนาทไมถกเขยนไวในพระไตรปฎก” สรปไดวา ชวตเราถงความเปนสตว (ประเภทของมนษย) เพราะมตณหาและอปาทานเขาไปยดในขนธ ๕ วาเปนเรา เปนของเรา ภพและชาตจงยงมตอไป ยงตองเวยนวายตายเกด ขณะทใกลจะตาย ขณะท รป-นามในภพเกาก าลงจะดบ จะมอารมณมาปรากฏ ๓ อยาง อยางใดอยางหนง คอ (๑) กรรมนมต ขณะก าลงจะตาย ใครท ากรรมใดไวมาก กรรมนนกจะมาปรากฏใหเหน (๒) กรรมนมต บคคลใกลจะตาย จะมนตตาง ๆ มาปรากฏใหรบรจะเปนทางปสาททง ๕ กได (๓) คตนมต บคคลใกลจะตาย เกดนมตเหนภพภมทจะไปเกดขน บคคลใกลจะตายจะตองมอารมณอยางใดอยางหนงใน ๓ อยางนปรากฏใหเหน จตขณะนนยดเอาอารมณนนท าใหเกดขนมาดวยอ านาจของตณหาและอปาทาน เมอเกดจตจตขนแลวดบลง ปฏสนธจตกจะเปนไปตามอารมณนน สงผลใหเปนเกดกมมชรปในภพใหมตามสมควรแกอารมณนน๑๙

๘) บญม รงเรองวงศ อธบายกเลสไวในหนงสอ “กเลสตณหา” สรปไดวา กเลสตณหาแปลงาย ๆ กคอความอยาก ความใครทอยในตวของเราทกคนในคมภรไดขนานนามไวหลายอยาง เชน ความปรารถนาฝายเนอหนง ความก าหนด กามราคะ ตณหาของกาย เปนตน กเลสตณหาจงเปนธรรมชาตหรอธรรมดาทเกดขนกบสงขารของเรา เกดขนเพราะเราตองการเกนขอบเขต แตเมอเกดขนมาแลวจงท าใหเราทกขเพราะเราตองการในสงนนนนเอง ความอยากจงเปนความโลภไปและเมออยากกลายเปนความโลภไปเลยจงชกน าหรอลอลวงใหเราไปในทางทตองการของกเลสนนเอง ถอวาเปนการท าผด ทท าผดเพราะท าตามตณหา การทจตของบคคลคลอยตามตณหาของกายเชนนกเพราะวาจต

๑๗ พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), กฎแหงกรรม, (กรงเทพมหานคร: บรษท สรางสรรคบคส จ ากด, ๒๕๔๙), หนา ๒๒๗. ๑๘ พระธรรมสงหบราจารย (จรญ ตธมโม), กรรมฐานแกกรรม ส าหรบผน า นกธรกจและนกบรหาร, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพกดมอรนง, ๒๕๔๘), หนา ๙๗. ๑๙ ดรายละเอยดใน พระภาวนาพศาลเมธ ว. (ประเสรฐ มนตเสว), วปสสนาภาวนาทไมถกเขยนไวในพระไตรปฎก, (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทย การพมพ, ๒๕๕๘), หนา ๑๔๑-๑๔๓.

๗

นนขาดก าลง ขาดอ านาจ เปนจตทออนแอและการทจตเชนนนออนแอไปได กเพราะจตนนไมบรสทธ จตทมอ านาจอทธพลคอจตบรสทธ นอกจากจตบรสทธไปแลวไมมจตใดทจะมอ านาจเอาชนะเหนอตณหาของกายได เนองจากกเลสทเกนขอบเขตนมกเปนเหตกอใหเกดความทกข บคคลจงเหนวากเลสเปนของชวและเพอจะใหความทกขนนดบไปเขากพยายามดบกเลส เขาพยายามนกพยายามหนา พยายามเหมอนสนขพยายามกดเตา พยายามสกเทาไร ๆ กไมเปนผลส าเรจ คอดบไมได เขาจงเปนคนบอดมดไมเหนความจรง ความเจรญฝายวตถยอมกอเกดมาจากกเลสตณหา ปาคอทรกรางวางเปลามแตหนามแตหญากลายเปนเรอกสวนไรนากเพราะกเลส ปากลายเปนบานเมองทสวยงาม มตกรามบานชองมถนนหนทาง เรยบรอยกเพราะกเลส เรามจกรยาน รถยนต รถไฟ ตลอดจนมเครองบนใชแทนเทาเปลากเพราะกเลส แมแตชวตของเราของสตว ของตนไมกด ารงอยไดเพราะกเลส เมอเปนเชนนแลวจ าเปนอยางไรทเราจะดบกเลส การพยายามดบกเลสกคอพยายามดบโลกนนเอง๒๐

๙) วศน อนทสระ อธบายหลกการเวยนวายตายเกดไวในหนงสอ “หลกกรรมและ การเวยนวายตายเกด” สรปไดวา มนษยจะเขาใจชวตใหแจมแจงไมไดเลยถาขาดความเขาใจอยางแทจรงในเรองของกรรม การศกษาเรยนร การสงเกต ทดสอบเรองกรรมและสงสารวฏจงเปนกญแจดอกส าคญไขไปสความสวางไสวในปญหาชวต ยงผทฝกจตใหสะอาด สงบและสวางไดมากเพยงใดกจะสามารถเขาใจชวตทงในอดต อนาคตและปจจบนไดมากขนเพยงนน ความเขาใจเรองชวตมคณคาสงกวาความเขาใจเรองอน ๆ เพราะเปนปจจยใหชวตไดพบกบความสงบรมเยน ชนดทผไมเขาใจไมอาจพบไดเลย๒๑

๑๐) วชระ งามจตเจรญ อธบายประโยชนและการประยกตใชค าสอนเรองกรรมไวในหนงสอ “พทธศาสนาเถรวาท” สรปไดวา ค าสอนเรองกฎแหงกรรมของพทธศาสนาเถรวาทสามารถน ามาประยกตใชใหเกดประโยชนได ๕ ประการ คอ (๑) สอนใหคนท าความดทสงผลใหเปนความสขแกตนเองและผอนกลาวคอเปนค าสอนทางดานจรยธรรมทสงเสรมความสงบสขในสงคม (๒) ท าใหผเชอถอและปฏบตตามค าสอนมความมนคงทางจตใจเพราะมหลกยดถอในการปฏบตตนและด าเนนชวตและมความอนใจวาตนเองด าเนนชวตในทางทถกตองและปลอดภย (๓) สอนใหเราไมยดถอชนชนวรรณะ โดยถอเอาความดความชวในการตดสนคน เรยกวา ใหตดสนคนทการกระท า (๔) สอนใหบคคลมความพยายามทจะตอสพฒนาตนเอง (๕) สอนใหคนพงตนเองและรบผดชอบตนเองเพราะตามทฤษฎกฎแหงกรรมชวตของทกคนเปนไปตามกรรมทตนสรางขนมา เราจะมานงรอใหผอนมาชวยตวเองไมได ดงนน ค าสอนเรองกฎแหงกรรมจงเปนค าสอนทใชไดจรงในชวตประจ าวน การปฏบตตามแนวค าสอนเรองนยอมสงผลใหผปฏบตมชวตทดงามในชาตนและชาตหนาอยางแนนอน๒๒

๒๐ บญม รงเรองวงศ, กเลสตณหา, (กรงเทพมหานคร: เอส ซ การพมพ, ม.ป.ป.), หนา ๒-๓. ๒๑ วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพเรอนธรรม, ๒๕๔๖), หนา ๑๑๖. ๒๒ วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, พมพครงท ๓ แกไขเพมเตม, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๕๖), หนา ๓๓๓-๓๓๔.

๘

๑๑) แสง จนทรงาม อธบายสาเหตการเกดกรรมไวในหนงสอ “พทธศาสนวทยา” สรปไดวา กเลสทมอยประจ าใจตลอดเวลา คอ อวชชา กเลสอน ๆ ในเวลาจตใจปกต อาจกลาวไดวาไมมหรอยงไมเกดขนตอเมอมสงเราใจถงเกดขน สงเราทท าใหเกดกเลสกคอ รป รส กลน เสยง สมผส ธรรมารมณ ทผานเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ใจ นนเอง ถาสงเหลานเปนสงทด นาใคร นาพอใจกเลสฝายสรางสรรคเกดขน ถาสงเราไมด ไมนาพอใจ กเลสฝายท าลายจะเกดขน การทคนหลงพอใจและไมพอใจ ตอสงเรากเพราะกเลสประเภทสนบสนนผสสะหรอสมผส หมายถง อาการทจต หรอวญญาณถกตองหรอกระทบอารมณ คอ สงเราตาง ๆ แลวส าเรจเปนการเหน การไดยน การไดกลน การรรส การรสกเยนรอนและความนกคด เปนปจจยใหเกดความรสกเปนสข เปนทกข หรอเฉย ๆ นนเอง กเลสทกประเภทเมอเกดขนจะท าใหใจกระเพอมท าใหจตใจมพลงงานสวนเกนขน ฉะนน กเลสจงเปนแรงผลกดนใหเกดกรรม๒๓

๑.๖.๒ งานวจยทเกยวของ

๑) พระมหาพเชษฐ ธรว โส (ดอกรก) ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาททมผลตอการด าเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน” ผลการศกษาวจย พบวา หลกค าสอนทางพระพทธศาสนาสอดคลองกบกฎแหงเหตผลและสอดคลองกบกฎศลธรรมตามหลกสากล ค าสอนของพระพทธเจาลวนเตมไปดวยเหตผลทงหมดเรองกรรมและการใหผลของกรรมเปนเรองทเรนลบหรอสบสนยากทจะเขาใจไดอยางแจมแจงดวยปญญาชนโลกยะได จะตองใชปญญาอนสขมรอบคอบเปนเครองพจารณาจงจะเหนไดวาชวตของปวงสตวทงหลายลวนตกอยภายใตกฎแหงกรรมเปนของเฉพาะตน๒๔

๒) พระมหาธระพล สขแสง ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาค าสอนเรองกเลสในพทธศาสนาเถรวาท” ผลการศกษาวจย พบวา กเลสตามแนวคดพทธศาสนาเถรวาม หมายถง สภาวธรรมทเกดดบหรอเปนไปรวมกบจต ซงเปนสาเหตใหจตเศราหมองและขดขวางความเจรญของจต โดยทพฤตกรรมของบคคลทปรากฏทางกายและวาจาเกดจากการกระตนเรงเราของกเลสภายในจตใจ กเลสอยในฐานะแกนกลางของแรงจงใจทท าใหพฤตกรรมปรากฏออกมาในหลายรปแบบทงทเหมอนกนและแตกตางกน พฤตกรรมดงกลาวคอผลลพธทสะทอนใหเหนภาพลกษณของกเลสชดเจนขน พฤตกรรมของบคคลแตละบคคลและของสงคมทอยภายใตเงอนไขของกเลส จดเปนปญหาของมนษยซงเปนสงทไมพงประสงค สญเสยสงพงประสงค หรอไมไดรบตามผลตามคาดหวงในระยะยาว ชวตไดรบความทกขเพราะการเกด แก เจบ และตายในสงสารวฏ๒๕

๒๓ แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร: ธระการพมพ, ๒๕๔๕, หนา ๑๑๒. ๒๔ พระมหาพเชษฐ ธรว โส (ดอกรก),“การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญา

เถรวาททมผลตอการด าเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๒๓-๑๒๔. ๒๕

พระมหาธระพล สขแสง, “การศกษาค าสอนเรองกเลสในพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธ ศลปศาสตรมหาบณฑต, (คณะศลปศาสตร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖), บทคดยอ.

๙

๓) พระมหารงสรรค ธมมรโส (แสงสสม) ไดศกษาวจยเรอง “ความสมพนธของกรรมและการเกดใหมทมอทธพลตอการระลกชาต” ผลการศกษาวจย พบวา การทบคคลตาง ๆ ระลกชาตไดนนลวนเกดมาจากเหตปจจยตามทไดแสดงไวในคมภรพระไตรปฎก ในอรรถกถาและในทรรศนะของนกปราชญทงชาวไทยและชาวตางประเทศทงสน อกทงยงท าใหคนพบเหตปจจยทท าใหระลกชาตไดเพมขน นอกจากนยงท าใหทราบอกวาบคคลทมความเชอเรองกรรมและผลของกรรมตลอดถง เรองราวการระลกชาตไดของบคคลตาง ๆ อนเปนเครองยนยนวากรรมและการใหผลของกรรมคอการเวยนวายตายเกดในภพภมตาง ๆ เปนสงทเกดขนจรงจะเปนผทมหรโอตปปะ กลาวคอความอายชวกลวบาปสง ตลอดถงท าใหบคคลทมความลงเลสงสยและยงไมเชอหลาย ๆ คน เมอไดศกษาเรองนแลวหมดความสงสยและมความเชอเพมมากขน สงผลใหบคคลเหลานไดลดละเลกการกระท าทไมดทตนเองเคยท ามากอนลงได ซงกเทากบเปนการสงเสรมคณธรรมจรยธรรมไปดวย๒๖

๔) พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง) ไดศกษาวจยเรอง “ศกษาวเคราะหความเชอกฎแหงกรรมตามหลกพระพทธศาสนา” ผลการศกษาวจย พบวา กรรม คอ การกระท าทประกอบดวยเจตนา ทท าใหเกดผลของการกระท านนคอค าวา “กฎแหงกรรม” จงเปนค ากลาง ๆ ทไมดหรอชวในตวเอง กรรมบางอยางใหผลในปจจบน บางอยางรอใหผลเมอมเหตปจจยทเพยงพอ ในทางพระพทธศาสนาสามารถสงบและระงบไดโดยการฝกฝนอบรมในแนวทางไตรสกขา คอ ศล สมาธและปญญา มนษยทกคนจงควรตระหนกรและขวนขวายหมนท าความดทงในทแจงและทลบ เปนผละอายชวเกรงกลวตอบาป ใหตงกศลจตในกรรมดอยเปนนจ กรรมจงเปนประดจเงาตดตามตวบคคล อยางไมมทสนสดเพราะกรรมนนลวนสงเปนวบากอยางตอเนองตลอดเวลา สวนกฎแหงกรรมตามหลกพระพทธสาสนาเถรวาท เปนกระบวนการของการด าเนนชวต มความคดด ปรารถนาดกเกดความถกตองตามไปดวย อนเปนเหตใหวถชวตด าเนนไปตามทางสายกลางหรออรยมรรคมองค ๘ ซงเปนทางดบทกข วธการสรางความเชอในกฎแหงกรรมตามหลกสมมาทฏฐ ม ๒ ประการ คอ ปรโตโฆสะ ซงเปนปจจยภายนอก เชน การคบหากลยาณมตรทด คนมศลธรรม มสตบรษและพระพทธเจา เปนตน และโยนโสมนสการซงเปนปจจยภายใน ท าความดทงในทแจงและทลบ เปนผละอายชวเกรงกลวตอบาป ใหตงกศลจตในกรรมดอยเปนนจ การเชอในกฎแหงกรรมตามหลกสมมาทฏฐ เปนปจจยส าคญอยางยงในการด าเนนชวตประจ าวน เพราะมผลตอการแสดงออกและการคด ควรปฏบตอยางตอเนอง๒๗

๕) พระวพฒน อตตเปโม (เอยมเปรมจต) ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหหลกกรรมและการใหผลของกรรมในคมภรอรรถกถาธรรมบท” ผลการศกษา พบวา กรรมตามหลกพระพทธศาสนา คอ การกระท าทประกอบดวยเจตนาและสามารถจ าแนกกรรมออกเปนหลายรปแบบ คอ จ าแนกตามเวลาทเกด จ าแนกตามลกษณะทางทท าใหเกดกรรม จ าแนกตามลกษณะการใหผล จ าแนกตามลกษณะอาการ และจ าแนกตามคณภาพของกรรม สวนในคมภรอรรถกถานนเปนการ

๒๖ พระมหารงสรรค ธมมรโส (แสงสสม), “ความสมพนธของกรรมและการเกดใหมทมอทธพลตอ

การระลกชาต”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), บทคดยอ.

๒๗ พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง), “ศกษาวเคราะหความเชอกฎแหงกรรมตามหลกพระพทธศาสนา”, สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗), บทคดยอ.

๑๐

อธบายขยายความตามทพระพทธเจาตรสไวในเรองราวตาง ๆ โดยจ าแนกออกเปนตามเวลาทใหผล ตามการใหผลตามหนาท และจ าแนกตามการยกเยองหรอล าดบความแรงในการใหผล นอกจากนเรองกรรมทปรากฏในอรรถกถาธรรมบทยงมอทธพลตอคนในสงคมไทยหลายดาน เชน ดานวถชวต (วถชวตสวนปจเจกบคคลและสวนสงคม) ดานศลปวฒนธรรม (งานสถาปตยกรรม งานประตมากรรมและงานจตรกรรม) ดานการปฏบตธรรม และผลงานดานวรรณกรรม ทงหมดนเปนแนวทางในการปฏบตของคนในสงคมเพอใหอยในศลธรรมอนดงาม๒๘

๖) พระอทย จรธมโม (เอกสะพง) ไดศกษาวจยเรอง “ทศนะเรองกรรมในพระพทธศาสนา เถรวาทและปญหาเรองกรรมในสงคมชาวพทธไทยปจจบน” ผลการศกษาวจย พบวา พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงกรรมวาทคอพดเรองกรรมเปนหลกและเปนกฎธรรมชาตธรรมดาเพราะสรรพสงในโลกลวนอยภายใตกฎแหงกรรม เมอกลาวถงกรรมถอวาเปนกฎธรรมชาตและเปรยบกรรมกบพชทปลกชนดใดไว กยอมไดรบผลชนดนนไมเปลยนแปลงไมขนอยกบกาลและเวลา กรรมดจงใหผลด กรรมชวจงใหผลชว แมค าสอนในพระพทธศาสนาททนตอการพสจนนนเรองกรรมเปนเรองทลกลบและสบสน เปนอจนไตย ยากในปญญาขนโลกยจะเขาใจไดแตผมปญญาสขมกพจารณาเหนว าสรรพสงลวนอยภายใตกฎแหงกรรมลขตโดยเฉพาะชวตของมนษย ดงพระพทธองคไดรบขนานพระนามวากรรมวาทเพราะทกชวตตองเปนไปตามกระบวนการของกรรมและรบผดชอบตอกรรมทกระท าไวนน๒๙

๗) ชะบา ออนนาค ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาความเชอเรองกรรมในพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษา : ศกษากรณ โรงเรยนชลบร “สขบท” จงหวดชลบร” ผลการศกษาวจย พบวา กรรมทางพระพทธศาสนา หมายถง การกระท าทท าดวยเจตนา อนมพนฐานมาจากกเลส แสดงออกทางกาย ทางวาจาและทางใจ มทงกรรมดและกรรมชว สงผลตอผกระท ากรรม มสาเหตเกดจากผสสะโดยเรมตนทใจเกดการนกคดเรยกวา มโนกรรม สงผลใหผกระท ากรรมตอทางกายและทางวาจา ผลของการกระท า ไมวากรรมดหรอ กรรมชวจะถกจะสมไวในภวงคจต รอโอกาสใหผลแกเจาของกรรม

การจะตดสนวากรรมใดเปนกรรมดหรอกรรมชวนน ในทางพระพทธศาสนาไดวางหลกเกณฑไว โดยใหดทสาเหตแหงการท ากรรมและผลของกรรมวามผลกระทบตอตนเองหรอผอน หรอทงตนเองและผอนหรอไม กรรมในพระไตรปฎกแบงออกเปน ๓ ประเภท คอ (๑) ตามคณภาพของกรรมม ๒ อยาง คอ กรรมชว (อกศลกรรม) และกรรมด (กศลกรรม) (๒) ตามทางแหงการท ากรรมม ๓ อยาง คอ ทางกาย เรยกวา กายกรรม ทางวาจา เรยกวา วจกรรม ทางใจ เรยกวา มโนกรรม (๓) ตามกรรมทมความสมพนธกบวบาก ม ๔ อยาง คอ กรรมด ามวบากด า กรรมขาวมวบากขาว กรรมทงด าและขาวมวบากทงด าและขาว กรรมไมด าและไมขาวมวบากทงไมด าและไมขาว เปนไปเพอความสนกรรม กรรมประเภทน

๒๘ พระวพฒน อตตเปโม (เอยมเปรมจต), “การศกษาวเคราะหหลกกรรมและการใหผลของกรรมในคมภรอรรถกถาธรรมบท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓), บทคดยอ. ๒๙ พระอทย จรธมโม (เอกสะพง), “ทศนะเรองกรรมในพระพทธศาสนาเถรวาทและปญหาเรองกรรมในสงคมชาวพทธไทยปจจบน”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๑๕.

๑๑

เปนกรรมทมเปาหมายสงสดในทางพระพทธศาสนา มเจตนาเพอจะละกรรมด า กรรมขาว และกรรมทงด าและขาว๓๐

๘) ประพนธ ศภษร ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหพฒนาการแหงการตอบปญหาเรองกรรมกบอนตตาในพระพทธศาสนาเถรวาท” ผลการศกษาวจย พบวา กรรม หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา เจตนามบทบาทมากกวาเจตสกอนในฐานะเปนสภาวะน าปรงแตง จดแจงใหจตมคณภาพดและไมดตามสภาพอารมณทมกระทบทางอายตนะ ถาเปนอฏฐารมณกปรงแตงใหมคณภาพด เรยกวา กศลกรรมหรอบญญาภสงขาร ถาเปนอนฏฐารมณกปรงแตงจตใหมคณภาพไมด เรยกวา อกศลกรรม ถาปรงแตงจตใหมนคงในฌานสมาบต เรยกวา อเนญชาภสงขาร และทเปนกลาง ๆ เรยกวา อพยากฤต และเจตนากเปนมาตรฐานหลกในการตดสนการกระท าของมนษยทางพระพทธศาสนา การด าเนนชวตของมนษยมความเกยวของสมพนธกบกรรมอยตลอดเวลา๓๑

๙) สจรต พรศรประสาท ไดศกษาวจยเรอง “การศกษาวเคราะหกฎแหงกรรม : ศกษาเฉพาะงานเขยนของ ท.เลยงพบรณ” ผลการศกษาวจย พบวา กฎแหงกรรมเปนกฎสากล เปนกฎธรรมชาต เปนหลกแหงความจรง เปนสงทสลบซบซอน แตเพราะกรรมอนเปนการกระท าของมนษย ทประกอบดวยเจตนาเปนเหตเปนปจจยท าใหเกดผลของการกระท า เรยกวา กฎแหงกรรม มนษยมเสรภาพทจะเลอกท ากรรมตามความพอใจ แลวกรรมนนจะเปนผลขตอนาคตของมนษย ผกระท ากรรมตองเปนผรบผดชอบการกระท าของตนเอง๓๒

๑๐) อมพร หตสงห ไดศกษาวจยเรอง “กรรม ๑๒ และการใหผล” ผลการศกษาวจยพบวา กรรมกบการใหผลเปนกฎธรรมชาตทไมมตวตน แตด าเนนไปตามเหตปจจยและขนอยกบเจตนา กรรมเปนเสมอนหนทางทจะน าพาไปสการด าเนนชวตทถกตอง ท าใหเกดความสงบสขมโอกาสในการพฒนาชวตใหสงยง ๆ ขนไป และท าใหเขาใจวาการเกดของเราในชาตปจจบนไมไดเกดขนมาโดยบงเอญ แตเปนเพราะกรรมทเราท าไวในอดตและสงผลมาให กรรมเปนกฎธรรมชาตและไมอาจเปลยนกรรมดใหเปนกรรมชวและเปลยนกรรมชวใหเปนกรรมดไปได๓๓

๓๐ ชะบา ออนนาค, “การศกษาความเชอเรองกรรมในพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษา : ศกษากรณโรงเรยนชลบร “สขบท” จงหวดชลบร”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา ๔๒-๔๓. ๓๑

ประพนธ ศภษร, “การศกษาวเคราะหพฒนาการแหงการตอบปญหาเรองกรรมกบอนตตาในพระพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๓๑๑. ๓๒

สจรต พรศรประสาท,“การศกษาวเคราะหกฎแหงกรรม : ศกษาเฉพาะงานเขยนของ ท.เลยงพบรณ”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑๕. ๓๓ อมพร หตสงห, “กรรม ๑๒ และการใหผล”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, (โครงการบณฑตศกษา: มหาวทยาลยราชภฎธนบร, ๒๕๔๖), หนา ๑๖.

๑๒

จากการศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ พบวา กรรม หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา เจตนาจงมบทบาทมากกวาเจตสกอนในฐานะเปนสภาวะน าปรงแตงจดแจงใหจตมคณภาพดและไมดตามสภาพอารมณทมากระทบทางอายตนะ ถากระทบกบอารมณทด กแสดงออกมาในทางทด ทเปนกศลกรรม ถากระทบกบอารมณทไมดกแสดงออกมาในทางทไมด เรยกวา อกศลกรรม เปนตน การแสดงออกทงดและไมดนเปนการแสดงออกได ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจาและทางใจ เมอแสดงออกหรอกระท าขนมาแลวยอมเปนการกระท ากรรมขนมาดวยเชนกนนนเอง กรรมเกดขนกเพราะมกเลสเปนตนเหตแหงการท ากรรม แลวยงสงใหผลใหไดรบผลของการกระท านน ๆ ทเรยกวา วบาก ทเรยกรวม ๆ วา วฏฏะ ๓ ไดแก กรรม กเลส และวบาก ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม คนทท ากรรมนน ๆ จะตองไดรบผลของกรรมไมวาจะเปนในชาตนหรอชาตหนาตอ ๆ ไปกตามตองไดรบผลของกรรมนน ๆ กรรมจงเปนเสมอนทางด าเนนของชวต เปนกฎธรรมชาตจะไมมผใดเปลยนแปลงกรรมทกระท านนไปได ดงพทธพจนทวาหวานพชเชนใดจะตองไดรบผลเชนนน ผวจยมความสนใจทจะศกษาและวเคราะหเรองของกรรม หลกธรรมเรองกรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเปนอยางไร รวมทงสาเหตของกรรมทเกดขนในกมมนทานสตรวาเกดขนไดอยางไร

๑.๗ วธด าเนนการวจย

การวจยครงน เปนการวจยเอกสาร (Documentary Research) โดยมงศกษาวเคราะหเรองของกรรม หลกธรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาและสาเหตทท าใหเกดกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร แลวน ามาสรปบรรยายเชงพรรณนา ดงน

๑.๗.๑ ศกษาเอกสารชนปฐมภม ไดแก พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย พ.ศ.๒๕๓๙ อรรถกถาภาษาไทย ฉบบมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ.๒๕๕๕

๑.๗.๒ ศกษาขอมลจากเอกสารชนทตยภม คอ อรรถกถา ฎกา ปกรณวเสส ไดแก คมภร วสทธมรรค เปนตน ผลงานทางวชาการและงานวจยตาง ๆ เพอเปนการอธบายขยายความเนอหาเพมเตมจากในคมภรพระไตรปฎกใหมความละเอยดชดเจนมากยงขน

๑.๗.๓ ขอมลทไดจากการศกษาเอกสารทงชนปฐมภม ทตยภม และงานวจยทเกยวของมาวเคราะห และเรยบเรยงบรรยายเชงพรรณนาแลวน าเสนอเปนวทยานพนธและสรปผลการวจย

๑.๘ ประโยชนทไดรบจากการวจย ๑.๘.๑ ท าใหทราบถงโครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร ๑.๘.๒ ท าใหทราบถงกรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ๑.๘.๓ ท าใหทราบถงสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร

บทท ๒

โครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร

กมมนทานสตรเปนพระสตรทวาดวยสาเหตของกรรม เปนพระสตรทพระผมพระภาคเจาตรสใหพทธศาสนกชนทงหลายเหนถงเหตทท าให เกดขนของกรรมหรอการกระท าของแตละบคคลวาเกดขนจากอะไร เพอใหการศกษาเรองของกรรมเปนไปดวยความกระจางชด ผวจยจะไดน าเสนอตามล าดบ ดงน

๒.๑ โครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร ๒.๑.๑ โครงสรางของกมมนทานสตร

กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏอยในคมภรองคตตรนกาย ทสกนบาต เลม ๒๔ โดยองคตตรนกาย ทสกนบาตน เปนคมภรเลมท ๕ และเปนเลมสดทายขององคตตรกาย มพระสตรทงหมด ๑,๔๑๗ สตร แบงเปน ๒ นบาต คอ ทสกนบาต กบ เอกาทสกนบาต

กมมนทานสตร จดอยในทสกนบาต โดยทสกนบาตรนน เปนหมวดพระสตรทมหวขอธรรมพระสตรจ านวน ๑๐ ขอ มทงหมด ๗๔๖ สตร แบงเปน ๕ ปณณาสก ๒๒ วรรค กบ ๑ หวขอเปยยาล กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏอยในชาณสโสณวรรค ชาณสโสณวรรค แปลวา หมวดวาดวยพราหมณชอวาชาณสโสณ ชอวรรคนตงตามสาระส าคญของพระสตร ในวรรคนมพระสตร ๑๑ สตร กมมนทานสตร เปนพระสตรล าดบท ๘ ของ ๑๑ พระสตร ไดแก

๑) พราหมณปจจโรหณสตร วาดวยพธลอยบาปของพราหมณ ๒) อรยปจโจโรหณสตร วาดวยพธลอยบาปของพระอรยะ ๓) สคารวสตร วาดวยพราหมณชอสคาราวะ ๔) โอรมสตร วาดวยธรรมทเปนฝงนและธรรมทเปนฝงโนน ๕) ปฐมอธมมสตร วาดวยสงทไมเปนธรรม สตรท ๑ ๖) ทตยอธมมสตร วาดวยสงทไมเปนธรรมสตรท ๒ ๗) ตตยอธมมสตร วาดวยสงทไมเปนธรรมสตรท ๓ ๘) กมมนทานสตร วาดวยเหตแหงกรรม ๙) ปรกกมนสตร วาดวยธรรมเปนทางหลกเลยง ๑๐) จนทสตร วาดวยจนทกมมารบตร ๑๑) ชาณสโสณสตร วาดวยชาณสโสณพราหมณทลถามเรองทาน๑

๑ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑/บทน า.

๑๔

พระสตรทง ๑๑ พระสตรนนมเนอหาสาระทแตกตางกนไป ในทนจะน ามาศกษาเฉพาะกมมนทานสตร ซงกลาวถงตนเหตแหงกรรม หมายถง อกศลมล ๓ ประการ

๒.๒ เนอหาของกมมนทานสตร

กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏในคมภรองคตตรนกาย ทสกนบาต เลม ๒๔ ขอ ๑๗๔ หนา ๓๑๖ วาดวยตนเหตแหงกรรม โดยมเนอหาเกยวกบการกระท ากรรมของบคคล โดยมเนอหาสาระส าคญ ทพระผมพระภาคเจาทรงตรสไว ดงน

ภกษทงหลาย ปาณาตบาต เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) ปาณาตบาตมโลภะเปนเหต ๒) ปาณาตบาตมโทสะเปนเหต ๓) ปาณาตบาตมโมหะเปนเหต

อทนนาทาน เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) อทนนาทานมโลภะเปนเหต ๒) อทนนาทานมโทสะเปนเหต ๓) อทนนาทานมโมหะเปนเหต

กาเมสมจฉาจาร เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) กาเมสมจฉาจารมโลภะเปนเหต ๒) กาเมสมจฉาจารมโทสะเปนเหต ๓) กาเมสมจฉาจารมโมหะเปนเหต

มสาวาท เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) มสาวาทมโลภะเปนเหต ๒) มสาวาทมโทสะเปนเหต ๓) มสาวาทมโมหะเปนเหต

ปสณาวาจา เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) ปสณาวาจามโลภะเปนเหต ๒) ปสณาวาจามโทสะเปนเหต ๓) ปสณาวาจามโมหะเปนเหต

ผรสวาจา เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) ผรสวาจามโลภะเปนเหต ๒) ผรสวาจามโทสะเปนเหต ๓) ผรสวาจามโมหะเปนเหต

๑๕

สมผปปลาปะ เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) สมผปปลาปะมโลภะเปนเหต ๒) สมผปปลาปะมโทสะเปนเหต ๓) สมผปปลาปะมโมหะเปนเหต

อภชฌา เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) อภชฌามโลภะเปนเหต ๒) อภชฌามโทสะเปนเหต ๓) อภชฌามโมหะเปนเหต

พยาบาท เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) พยาบาทมโลภะเปนเหต ๒) พยาบาทมโทสะเปนเหต ๓) พยาบาทมโมหะเปนเหต

มจฉาทฏฐ เรากลาววา ม ๓ อยาง คอ ๑) มจฉาทฏฐมโลภะเปนเหต ๒) มจฉาทฏฐมโทสะเปนเหต ๓) มจฉาทฏฐมโมหะเปนเหต

ภกษทงหลาย โลภะเปนเหตเกดแหงกรรม โทสะเปนเหตเกดแหงกรรม โมหะเปนเหตเกดแหงกรรม เพราะโลภะสนไป เหตเกดแหงกรรมจงสนไป เพราะโทสะสนไป เหตเกดแหงกรรมจงสนไป เพราะโมหะสนไป เหตเกดแหงกรรมจงสนไป๒

จากขอความในพระสตรนจะเหนไดวากรรมเกดขนจากมลเหตแหงการกระท ากรรม คอ กเลส ๓ ไดแก โลภะ (ความโลภ) โทสะ (ความโกรธ) และโมหะ (ความหลง) เปนอกศลมล เปนรากเหงาหรอตนเหตความชว๓ จงท าเปนเหตใหมการผดศล ไดแก การฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม การพดค าเทจ การพดสอเสยด การพดค าหยาบ การพดเพอเจอ ความโลภอยากไดของผอนหรอคดเพงเลงจองจะเอาของของคนอน ความพยาบาทอาฆาต และความเหนผดตามท านองคลองธรรม หลกธรรมทงหมดจดอยในอกศลกรรมบถ ๑๐ คอ กายกรรม ๓ วจกรรม ๔ และมโนกรรม ๓๔ ทงนน

สรปวา กมมนทานสตร มเนอหาสาระส าคญทพระผมพระภาคเจาตรสสอนเกยวกบเรองตนเหตแหงกรรมทเกดขนจากกเลส ๓ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ จงเปนเหตทท าใหเกดอกศลกรรม ๑๐ ไดแก กายกรรม ๓ วจกรรม ๔ และมโนกรรม ๓ นนเอง

๒ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๔/๓๑๖-๓๑๗. ๓

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพหมหานคร: บรษท เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๕๑), หนา ๔๗๒. ๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๗๑-๔๗๒.

๑๖

๒.๒ หลกธรรมทเปนสาเหตของกรรม หลกธรรมทเปนสาเหตของกรรมเปนทหลกค าสอนในศาสนาพทธทสอนใหชาวพทธ มความเลอมใสและศรทธาเปนพนฐาน แตการเลอมใสและศรทธานนตองเปนไปอยางมเหตผล ผทเลอมใสและศรทธาจะสามารถน าไปสการพฒนาปญญาได กรรมเปนหลกธรรมทส าคญหลกธรรมหนงทางพระพทธศาสนาและเปนหลกธรรมทมาจากความศรทธาเปนพนฐานทางพระพทธศาสนามความส าคญและเกยวของกบการด าเนนชวตประจ าวนของมนษยแสดงใหเหนถงความคดทมความสมพนธกบพฤตกรรม อนน าไปสการก าหนดคานยมและวถชวตของคนในสงคมจงท าใหเกดการกระท าเรยกวา กรรม ไดตาง ๆ นานามากมาย

กรรมจงเปนการกระท าทเกดขนการเจตนาทจะกระท า ซงเกดขนได ๓ ทาง ไดแก ทางกาย ทางวาจา และทางใจ กรรมจงเปนไดทงกรรมดและกรรม แตกรรมจะเกดขนเองไมไดจตองมสาเหตทท าใหเกดกรรม พระพทธศาสนาไดสอนไววา สงใดสงหนงเกดขน เพราะมเหตปจจยใหเกดขน จงแสดงใหเหนวาไมมสงใดเกดขนมาลอย ๆ โดยปราศจากเหตปจจย ดงนน กรรมจงมสาเหตแหงการเกดเชนเดยวกน

พระผมพระภาคทรงตรสถงสาเหตแหงการเกดกรรมเกดขนจากการผสสะ (สมผสหรอกระทบ) ดงทพระองคทรงตรสไวในนพเพธกสตรวาดวยธรรมบรรยายช าแรกกเลส วา

ภกษทงหลาย เราจกแสดงธรรมบรรยายเปนเหตช าแรกกเลสแกเธอทงหลาย เธอทงหลายจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว ภกษเหลานนทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา ภกษทงหลาย ธรรมบรรยายทเปนเหตช าแรกกเลสนน อะไรบาง คอ

๑) เธอทงหลายพงทราบกาม เหตเกดแหงกาม ความตางกนแหงกาม วบากแหงกาม ความดบแหงกาม ขอปฏบตใหถงความดบแหงกาม

๒) เธอทงหลายพงทราบเวทนา เหตเกดแหงเวทนา ความตางกนแหงเวทนา วบากแหงเวทนา ความดบแหงเวทนา ขอปฏบตใหถงความดบแหงเวทนา

๓) เธอทงหลายพงทราบสญญา เหตเกดแหงสญญา ความตางกนแหงสญญา วบากแหงสญญา ความดบแหงสญญา ขอปฏบตใหถงความดบแหงสญญา

๔) เธอทงหลายพงทราบอาสวะ เหตเกดแหงอาสวะ ความตางกนแหงอาสวะ วบากแหงอาสวะ ความดบแหงอาสวะ ขอปฏบตใหถงความดบแหงอาสวะ

๕) เธอทงหลายพงทราบกรรม เหตเกดแหงกรรม ความตางกนแหงกรรม วบากแหงกรรม ความดบแหงกรรม ขอปฏบตใหถงความดบแหงกรรม

๖) เธอทงหลายพงทราบทกข เหตเกดแหงทกข ความตางกนแหงทกข วบากแหงทกข ความดบแหงทกข ขอปฏบตใหถงความดบแหงทกข

๑๗

ภกษทงหลาย เรากลาวไวเชนนแลวา ‘เธอทงหลายพงทราบกาม เหตเกดแหงกาม ความตางกนแหงกาม วบากแหงกาม ความดบแหงกาม ขอปฏบตใหถงความดบแหงกาม’ เพราะอาศยเหตอะไรเราจงกลาวไวเชนนน๕

พระผมพระภาคทรงตรสถงธรรมทเปนตนเหตไวในนทานสตร โดยมเรองเลาวา

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ นคมของชาวกร ชอวา กมมาสทมมะ แควนกร ครงนน ทานพระอานนทเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบ ถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร ไดกราบทลพระผมพระภาคดงนวา

“ขาแตพระองคผเจรญนาอศจรรยจรง ไมเคยปรากฏ ปฏจจสมปบาทนเปนธรรมลกซง แตถงอยางนนกปรากฏแกขาพระองคเหมอนกบวาเปนธรรมงาย ๆ พระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “อานนท อยาพดอยางนน อานนท อยาพดอยางนนปฏจจสมปบาทน เปนธรรมลกซง สดจะคาดคะเนได กเพราะไมร ไมเขาใจไมบรรลธรรมน หมสตวจงยงเหมอน ขอดดายของชางหก เปนปมนงนงเหมอนกระจกดาย เหมอนหญามงกระตายและหญาปลอง ไมขามพนอบาย ทคต วนบาตสงสาร

เมอภกษพจารณาเหนความพอใจเนอง ๆ ในธรรมทงหลายทเปนปจจยแหงอปาทาน ตณหายอมเจรญ เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม เพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม เพราะภพเปนปจจย ชาตจงม เพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนส และอปายาสจงม ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน

เปรยบเหมอนตนไมใหญมรากหยงลงและแผขยายไปรอบ ๆ รากทงหมดนนดดอาหารขนไป ขางบน เมอเปนอยางน ตนไมใหญนนไดอาหารอยางนน ไดสารอยางนนพงยนตนอยไดตลอด กาลนาน อปมานฉนใด อปไมยกฉนนน เมอภกษพจารณาเหนความพอใจเนอง ๆ ในธรรมทงหลาย ทเปนปจจยแหงอปาทาน ตณหายอมเจรญ เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงม เพราะอปาทาน เปนปจจย ภพจงม ฯลฯ ความเกดขนแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน

เมอภกษพจารณาเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลายทเปนปจจยแหงอปาทานตณหายอมดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ ฯลฯ ความดบแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน

เปรยบเหมอนตนไมใหญ (ยนตนอยอยางนน) ทนนบรษถอจอบและตะกราเดนมาตดตนไม นนทโคนตนแลวขดลงไป ครนขดลงไปแลวกถอนรากใหญนอยโดยทสดแมเทากานแฝกขน บรษนนพงตดตนไมนนเปนทอนเลกทอนใหญ ครนตดตนไมนนเปนทอนเลกทอนใหญแลวพงผา ครนผาแลวท าใหเปนชนเลกชนนอยแลวเกลยผงลมผงแดด ครนผงลมผงแดดแลว เอาไฟเผา ครนเอาไฟเผาแลว ท าใหเปนเขมา ครนท าใหเปนเขมาแลว พงโปรยทลมแรงหรอลอยในแมน า

๕ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๑.

๑๘

ทมกระแสเชยว เมอเปนอยางน ตนไมใหญนนถกตดรากถอนโคน เหมอนตนตาลทถกตดรากถอนโคนไปแลว เหลอแตพนท ท าใหไมมเกดขนตอไปไมได อปมานฉนใด อปไมยกฉนนน

เมอภกษพจารณาเหนโทษเนอง ๆ ในธรรมทงหลายทเปนปจจยแหงอปาทาน ตณหายอมดบ เพราะตณหาดบ อปาทานจงดบ เพราะอปาทานดบ ภพจงดบ เพราะภพดบชาตจงดบ เพราะชาตดบ ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกข โทมนสและอปายาสจงดบ ความดบแหงกองทกขทงมวลน มไดดวยประการฉะน๖

จากพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวาการเกดขนของธรรมใด ๆ กตามจะเกดขนมาลอย ๆ ไมได จะตองมเหตทท าใหเกดขน กรรมกเชนเดยวกนจะเกดขนมาเองไมไดจะตองมเหตและปจจยท ท าใหกรรมนนเกดขน

นอกจากนยงมนกวชาการในทางพระพทธศาสนาไดอธบายสาเหตแหงกรรมไวดงน

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) กลาวถงสาเหตแหงการเกดกรรมไววา กรรมเปนเพยงสวนหนงในกระบวนการแหงปฏจจสมปบาท ซงเหนไดชดเมอแยกสวนในกระบวนการนนออกเปน ๓ วฏฏะ คอ กเลส กรรม และวบาก๗ หลกปฏจจสมปบาทแสดงถงกระบวนการท ากรรมและการใหผลของกรรมทงหมด ตงตนแตกเลสทเปนเหตใหท ากรรม จนถงวบากอนเปนผลทจะไดรบ

พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ) กลาวถงสาเหตแหงการเกดกรรมไววา เมอมกเลสไดแก โลภ โกรธ หลง กเปนเหตใหคนหรอสตวโลกตองสรางกรรม เปนกรรมดบาง เปนกรรมชวบาง๘

วศน อนทสระ กลาวถงสาเหตแหงการเกดกรรมไววา กรรมนเกดขนจากกเลสเปนเหตทท าใหเกดกรรม เมอมกรรมกมวบากคอผล ผลดบาง ชวบาง กอใหเกดกเลสตอไป เวยนกนอยอยางนไมสนสด พอสนกเลส กรรมกหมด วบากกหมด๙

แสง จนทรงาม กลาวถงสาเหตแหงการเกดกรรมไววากเลสทมอยประจ าใจตลอดเวลา คอ อวชชา กเลสอน ๆ ในเวลาจตใจปกต อาจกลาวไดวาไมม หรอยงไมเกดขน ตอเมอมสงเราใจถงเกดขน สงเราทท าใหเกดกเลสกคอ รป รส กลน เสยง สมผส ธรรมารมณ ทผานเขามาทางตา ห จมก ลน กาย ใจ นนเอง ถาสงเหลานเปนสงทด นาใคร นาพอใจ กเลสฝายสรางสรรคเกดขน ถาสงเราไมด ไมนาพอใจ กเลสฝายท าลายจะเกดขน การทคนหลงพอใจและไมพอใจตอสงเรากเพราะกเลสประเภทสนบสนนนนเอง กเลสทกประเภทเมอเกดขน จะท าใหใจกระเพอม ท าใหจตใจมพลงงาน สวนเกนขน ฉะนน กเลสจงเปนแรงผลกดนใหเกดกรรม๑๐

๖ ส .น. (ไทย) ๑๖/๖๐/๑๑๓-๑๑๔. ๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๕๘. ๘ พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), กฎแหงกรรม, พมพครงท ๗. (กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๒. ๙ วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, พมพครงท ๒๔, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพเมดทราย, ๒๕๔๓), หนา ๔๓. ๑๐ แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ธระการพมพ, ๒๕๔๔), หนา ๑๑๒.

๑๙

อโนทย อาตมา กลาวถงสาเหตแหงการเกดกรรมไววา กเลสเปนเหตใหท ากรรม ท ากรรมแลวกไดรบผลกรรม (วบาก) รบผลกรรมแลวกหลอเลยงกเลสตามเดม๑๑

จงกลาวไดวา สาเหตการเกดกรรมนนกคอจตของคนเรามอวชชาเปนกเลสพนฐานนอนเนองตดตวมาแตเกด เมอจตถกสงเรากระทบท าใหกเลสฟงขนมาปรงแตงจตใหเกดการรบรตอสงเรานน โดยเรมจากมโนกรรม แลวท ากรรมตอทางกายและใจ กเลสทฟงขนมาหากเปนโลภะ โทสะโมหะ กจะเปนสาเหตใหเกดอกศลกรรม (กรรมชว) หากเปน อโลภะ อโทสะ อโมหะ กจะเปนสาเหตใหท ากศลกรรม (กรรมด) ผสสะเปนจดเรมตนใหเกดกรรม เมอท ากรรมไมวาชวหรอดยอมมผล คอ วบาก เมอรบผลเกดความรสกนกคดชอบไมชอบตอผลนนตามแรงผลกดนของกเลสแลวลงมอกระท ากรรมตอ ไดรบผลของกรรม (วบาก) ท าใหเหนไดวา ชวตของคนเราวนเวยนอยกบการคด ท า รบผลหรอวฏฏะ ๓ อนหมายถง กเลส กรรม วบาก ตลอดเวลา ฉะนน เราจงกลาวไดวาหลกธรรมทเหตใหเกดกรรมนนม ๓ อยาง คอ วฎฏะ ๓ กศลกรรม และอกศลกรรม

๒.๒.๑ วฏฏะ ๓

๑) ความหมายของวฏฏะ

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก พระนพนธวฏฏะ ไววา การปรงแตงคอสงขตธรรม สงทปรงแตงหรอสงขารสงทผสมปรงแตงนน กมความหมายอนเดยวกนกบค าวา วฏฏะ คอค าวาวน และอยในขายของกาลเวลา คอมอดต มอนาคต มปจจบน กาลเวลาคออดต อนาคตและปจจบนกด ความวนอนเรยกวาวฏฏะกด ความเปนสงขารคอผสมปรงแตง กด ยอมสมพนธกนอยกบ อนจจตาคอความไมเทยง ทกขตาคอความเปนทกข อนตตาคอความความเปนอนตตามใชอตตาตวตน กเพราะวาสงทเปนสงขารคอสงทผสมปรงแตงทงทมชวตและทงทไมมชวต จะตองมวฏฏะคอความวน คอไมนง ตองปรงแตงอยเสมอไมหยดนงและความไมหยดไมนงกคอไมหยดไมอยดวยความเกดความดบความทปรงเขามาเปนความเกดและความทเสอมสลายไปกเปนความดบ แลวกตองปรงเขามาใหม และเมอปรงเขามาใหมแลวกเสอมสลายไปอก แลวกปรงเขามาใหมอกไมมหยด การวนเวยนอยางนเปนความวนของสตวโลกไว ม ๓ อยางคอ กเลสวฏฏะ (วนคอกเลส) กรรมววฏฏะ (วนคอกรรม) และวปากวฏฏะ (วนคอวบาก)๑๒

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดใหความหมายวฏฏะวา วฏฏะ หมายถง การวนเวยน การเวยนเกดเวยนตาย การเวยนตายเกด ความเวยนเกดหรอวนเวยนดวยอ านาจกเลส กรรมและวบาก เชน กเลสเกดขนแลวใหท ากรรม เมอท ากรรมแลวยอมไดรบผลของกรรม เมอไดรบผลของกรรมแลวกเลสกเกดอก แลวท ากรรม แลวเสวยกรรม หมนเวยนตอไป๑๓

๑๑ อโนทย อาตมา, นพพานประสาชาวบาน, (กรงเทพมหานคร: สขภาพใจ, ๒๕๔๔), หนา ๑๕๓. ๑๒ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก พระนพนธ, ความเขาใจเรองจต, (กรงเทพมหานคร: บรษท ปญญฉตร บคส บายตง จ ากด, ๒๕๕๖), หนา ๘๑-๘๒. ๑๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๕๘.

๒๐

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ไดอธบายไววา วฏฏะ แปลวา กลม มน รายจาย คาใชจาย เชน วฏฏตต วฏฏ สงทกลม สงทหมนเวยน (วฏฏ ธาตในความหมายวาหมน วน อ ปจจย)๑๔ วฏฏะ ยงแปลวา วงกลม การหมนเวยนเปนวงกลม ใชหมายถงการหมนเวยนไปดวยอ านาจกเลส กรรม และวบาก คอเมอยงกเลสกเปนเหตใหท ากรรม เมอท ากรรมกตองไดรบวบากคอผลกรรม เมอเสวยวบากอยกเกดกเลสอก เมอกเลสเกดกท ากรรมอก หมนเปนวงจรอยางนเรอยไป เรยกวาวงจรเชนนวา วฏจกร หรอเปนการหมนเวยนไปอยางนท าใหเจาของกเลสกรรม วบากนนตองเวยนวายตายเกดไมรจบ เรยกการหมนเวยนตายเกดนเรยกวา วฏสงสารหรอ สงสารวฏ๑๕

สรปวา วฏฏะ คอความวน หรอความเวยน ตามหลกธรรมในพทธศาสนา ม ๓ อยางคอ กเลสวฏฏะ วนคอกเลส กรรมวฏฏะ วนคอกรรม วบากวฏฏะ วนคอวบาก ผลของกรรมอนหมายความวากเลสกเปนเหตใหท ากรรม กเลสจงเปนเหต กรรมจงเปนผลของกเลสและกรรมนนเอง กเปนตวเหต ใหเกดวบากคอผล กรรมจงเปนเหต วบากจงเปนผล และวบากนนเอง กเปนตวเหต กอกเลสขนอก เมอเปนดงน วบากนนกเปนเหต กเลสกเปนผลของวบาก เพราะฉะนนกเลส กรรม วบากจงวนอยอยางน กโดยทบคคลหรอจตของบคคลนนวนอยในกเลส กรรม วบาก แลวกกลบเปนเหตกอกเลส กรรม วบากขนอก สตวและบคคลจงวนเวยนอยในกเลส กรรม และวบาก ทง ๓ นจงเปนวฏฏะ ตวกเลส (แปลวาสงเกาะตด) และตณหา (หมายถงความตดใจอยาก) เปนสงทแฝงตดอยในใจ แลวท าใหใจเศราหมองขนมว ตณหาเปนตนเหตท าใหเกดทกข เมอดบตณหาเสยได กเปนอนวาหกวฏฏะดงกลาวได ดบกเลส ดบทกขทางจตใจในปจจบน และเมอดบขนธในทสด ไมเกดอก ดบรอบสนทกขดวยประการทงปวง

๒) ประเภทของวฏฏะ

ไตรวฏฏ หรอ วฏฏะ ๓ หมายถง สงสารวฏ หรอการเวยนวายตายเกด๑๖ วฏฏะ ๓ วงวน ๓ หรอวงจร ๓ ทหมนเวยนสบทอดตอ ๆ กนไปท าใหมการเวยนวายตายเกด หรอวงจรทกข๑๗ หรอองคประกอบทหมนเวยนตอเนองกนของภวจกร หรอสงสารจกร๑๘ หรอวงกลม หรอการหมนเวยนไปเปนวงกลม หมายถง การหมนเวยนไปดวยอ านาจกเลส กรรม และวบาก คอเมอยงมกเลสกเปนเหตใหท ากรรม เมอท ากรรมกตองไดรบวบากคอผลกรรม เมอเสวยวบากอยกเกดกเลสอก เมอกเลสเกดกท ากรรมอก หมนเปนวงจรอยางนไปเรอย ๆ เรยกวงจรเชนนวา วฏจกร๑๙

๑๔ พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดศพทวเคราะห,

พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๕๘), หนา ๗๗๗. ๑๕ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓), หนา ๘๖๘. ๑๖ ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๓/๖. ๑๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๒๐. ๑๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๓, (กรงเทพมหานคร: บรษท เอส. อาร พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๔๘), หนา ๑๐๐. ๑๙ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๘๖๘.

๒๑

(๑) กเลส หรอ กเลสวฏฏ หมายถง สงเกาะตด สงเปรอะเปอน สงสกปรก กลาวคอกเลสเปนสงทแฝงตดอยในใจแลวท าใหเศราหมองขนมว มอปมาเหมอนสใสลงไปในน าท าใหน ามสเหมอนกบสทใสลงไป ใจกเชนกน ปกตกใสสะอาด แตกลายเปนใจด า ใจงาย ใจรายไปกเพราะมกเลสเขาไปองอาศยผสมปนเปอย กเลสทชอบซกหมกหมมอยในใจของคนมากทสด คอ ราคะ โลภะ โทสะ โมหะ เพราะกเลสชอบซกหมกหมมอยในใจของคนจงเรยกอกอยางหนงวา กเลสาสวะหรอ อาสวกเลส ซงแปลวา กเลสทหมกหมมดองอยในจต๒๐

กเลสจงเปนสงทท าใหจตเศราหมองความชวทแฝงอยในความรสกนกคดท าใหจตขนมวไมบรสทธ ม ๑๐ ประการ ไดแก โลภะ (คอความอยากไดของคนอน) โทสะ (ความความพยาบาทคดปองรอย) โมหะ (คอความลมหลงมวเมา) มานะ(คอความถอตวทะนงตวหรอส าคญตวเองผด) ทฏฐ (คอความคดเหน) วจกจฉา (คอความลงเลสงสย) ถนะ (คอความหดหถอแทใจ) อทธจจะ (คอความฟงซานอดอกกงวลใจ) อหรกะ (ความไมละอายใจในตนเองทกระท าความชว) อโนตตปปะ (คอความไมเกรงกลวตอผลของการท าชว) กเลสทง ๑๐ ประการนอยในอวชชา ตณหาและอปาทาน๒๑

(๒) กรรม หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา คอ ท าดวยความจงใจหรอจงใจท า ดกตาม ชวกตาม เชน ขดหลมพรางดกคนหรอสตวใหตกลงไปตาย เปนกรรม แตขดบอน าไว กนใช สตวตกลงไปตายเอง ไมเปนกรรม (แตถารอยวา บอน าทตนขดไวอยในทซงคนจะพลดตกไดงาย แลวปลอยปละละเลย มคนตกไปตาย กไมพนกรรม) วาโดยสาระแลว กรรมกคอเจตนา หรอ เจตนานนเองเปนกรรม การกระท าทด เรยกวา กรรมด หรอกศลกรรม การกระท าชว เรยกวา กรรมชวหรออกศลกรรม๒๒ กรรมจะมผลมากหรอนอยขนอยกบ เจตนา คอ ความจงใจ ตงใจทกระท าลงไปในขณะนน ๆ ถามเจตนาในการกระท าแรง กรรมกหนก ถามเจตนาในการกระท าออนกรรมกเบา๒๓

กรรมนนเปนผลทเกดขนการการกระท าของบคคลทมเจตนา คอ มความจงใจท า ซงหลกการเรองกรรมในพระพทธศาสนา พระพทธเจาตรสวา “สตวทงปวงจกตองตาย เพราะชวตมความตายเปนทสด สตวทงหลายจกเปนไปตามกรรม เขาถงผลบญและบาป คอผท าบาปจกไปนรกสวนผท าบญจกไปสวรรค ฉะนน บคคลควรท ากรรมดสะสมไวเปนสมบตในโลกหนาเพราะบญเปนทพงของสตวทงหลายในโลกหนา”๒๔ กรรมหรอกรรมวฏฏนจงเปนการวนเวยนในการกระท าตามอ านาจของกเลส ไดแก สงขาร (กรรม) และภพ (ภาวะชวต) เปนกระบวนการกระท าหรอกรรมทงหลายทปรากฏปรงแตงชวตในรปลกษณะตาง ๆ กรรมจงเกดขนจากการกระท าทประกอบดวยหรอหมายเอาเจตนา๒๕ คอ ท าดวยความจงใจหรอจงใจท า ซงเกดไดทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ

๒๐ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๗๔. ๒๑ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลค าศพท, หนา ๒๒-๒๓. ๒๒ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๒๓

พระภาวนาพศาลเมธ ว. (ประเสรฐ มนตเสว), วปสสนาภาวนาทไมถกเขยนไวในพระไตรปฎก , (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทย การพมพ, ๒๕๕๘), หนา ๑๙๔. ๒๔ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๑๓๓/๑๖๖. ๒๕

วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด สามลดา, ๒๕๕๖), หนา ๒๖๘.

๒๒

ถาเปนการกระท าทด เรยกวา กศลกรรม ถาเปนการกระท าทชว เรยกวา อกศลกรรม แตถาไมดไมชว กเรยกวา อพยากตกรรม กรรมเหลานมปรากฏอยกรรม ๑๒ นนเอง หรออาจจะกลาวไดวาการกระท ากรรมกคอพฤตกรรมอนหนงทเกดขนในวงจรปฏจจสมบาท๒๖

กรรมทง ๑๒ เหลานเปนองคประกอบทท าใหเกดผลของกรรมทเรยกวา วบาก แตการทจะท าใหกรรมวฏฏหรอวงจรของกรรมไดนนเกดขนจากสงขาร (การปรงแตง) กบ ภพ (กรรมทจะน าไปเกด) ซงพอทจะขยายสรปวงจรกรรมทเกดขนจากสงขารและภพ ไดดงน

(๑) สงขาร หมายถง การปรงแตงหรอสงทถกปจจยปรงแตง หรอสงทเกดจากเหตปจจยหรอสภาพทปรงแตงใจใหดหรอชวหรอธรรมทมเจตนาเปนประธานทปรงแตงความคด การพด การกระท ามทงกรรมดและกรรมไมด ทงทเปนกศลและอกศลและทเปนกลาง ๆ กม นอกจากนแลวสงขารยงมความหมายอก ๒ ความหมาย คอ สงขารมใจครองคอสงมชวต มจตวญญาณ สามารถเคลอนไหวรบ จ า คด รอารมณได ไดแก มนษย อมนษย สตว ดรจฉาน และสงขารไมมใจครอง คอ สงไมมชวต ไมมจตวญญาณ รบ จ า คด รอารมณไมได ไดแก ตนไม ภเขา ดน น า รถ เรอ เปนตน

(๒) ภพ หมายถง โลกเปนทอยของสตว หรอภาวะชวตของสตว ภพม ๓ ประเภท คอกามภพ คอ ภพของผยงเสวยกามคณ รปภพ คอ ภพของผเขาถงรปฌานและรปภพ คอ ภพของ ผเขาถงอรปฌาน๒๗

ทงสงขารและภพนเปนความสอดคลองซงกนและกน กลาวคอเมอเราไดรบการกระทบ (ผสสะ) จากสภาวะอะไรกตามทางอายตนะภายในหรอภายนอกกตาม จตหรอวญญาณเรากรบรทนท เมอรบรแลวกเกดเวทนา (การเสวยอารมณ) ทนท เมอเสวยอารมณตวสงขารกจะเขามาปรงแตง ถาถกใจกปรงแตงใหชอบใจ ถาไมถกใจกปรงแตงใหไมชอบ เปนตน พอปรงแตงแลวการกระท ากเกดขนมาพรอมกน คอกายกจะท าตามค าสงใจ เชน ชอบกใหรบไปไขวควาเอามา ถาไมชอบการผลกไสออกไปใหหาง ๆ กเปนกรรม (การกระท า) ขนมาแลว ถาท ากรรมดทเปนกศลกจะไดบญ แตถาท าอกศลกเปนบาป ผลของกรรมทไดกระท านกจะสงผลหรอบนทกไวในดวงจต (ภวงคจต) จนกวาจะถงวนทเราใกลจะสนลมหายใจ ในเวลานนผลของการกระท านนกจะมาแสดงปรากฏใหบคคลคนนนไดเหนซงบางคนท าความดผลกรรมกจะแสดงใหบคคลคนนนเหนในสงดแลวน าไปเกดในทางทด แตถาท ากรรมไมดไวในทางตรงกนขามกจะแสดงภาพนมตทไมด น าไปสนรก เปรต เดรจฉาน ได

(๓) วบาก หมายถง ผลหรอผลแหงกรรมทท าไว ซงจ าแนกได เปน ๓ ประเภทตามมลเหตแหงกรรมทท า เชน กศลวบาก ผลแหงกรรมด อกศลวบาก ผลแหงกรรมชว และอพยากตวบาก ผลแหงกรรมกลาง ๆ ไมดไมชว พระพทธองคไดตรสถงวบากแหงกรรมในภพปจจบนไวยอมกอใหเกดผล เชน การฆาสตว ท าใหเกดเปนคนมอายสน การไมฆาสตวท าใหมอายยน การเบยดเบยน

๒๖ วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, หนา ๒๖๙. ๒๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๙๗.

๒๓

สตว ท าใหเปนคนมโรคมาก การไมเบยดเบยนสตวเปนคนมโรคนอย เปนตนวปากวฏฏนประกอบดวยวญญาณ นามรป สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ชาต และชรามรณะ๒๘ ทปรากฏอยในปฏจจสมปบาท

หลกธรรมทงสามนมความสมพนธหรอวนเวยนหรอหมนเวยนกนอยางไรนน เกดขนจากกระบวนการของปฏจจสมปบาท ดงน

๑) เพราะอวชชาเปนปจจยจงเกดสงขาร เพราะขาดสตขาดปญญาแจงชดในสตปฏฐาน ๔ ในไตรลกษณ ในอรยมรรคมองค ๘ ในอรยสจ ๔ จงเกดอปาทานขนธ ยดมนในสงขารของขนธ ๕ วา เปนตวตนของตน

๒) เพราะสงขารเปนปจจยจงเกดวญญาณ เพราะยดมนถอมน สงขารในขนธ ๕ วาเปนตวตนของตน เปนปจจยกยอมส าคญมนหมายยดมนความรแจง (วญญาณ) ทปรากฏขนกบสงขารขนธของขนธ ๕ วาเปนตวตนของตน

๓) เพราะวญญาณเปนปจจยจงเกดนามรป เพราะมความหมายมนวาความรแจงเปน ตวตนของตน เปนปจจย กยอมเกดความรสกขนชดเจน (นามรป) (ความรสกเกดหลงจากการไดรกคอ รกอนจงคอยเกดความรสกเตม) วาเปนตวของตวของตนจรง ๆ

๔) เพราะนามรปเปนปจจยจงเกด สฬายตนะ ๖ เพราะความรสกชดวาเปนตวของตวของตนจรง ๆ (นามรป) เปนปจจย จงเกดเมอไปรสกทตา กส าคญมนหมายวาตาของฉนเมอรสกทห กส าคญมนหมายวา ห ของฉนเมอรสกทจมก กส าคญมนหมายวาจมกของฉนเมอรสกทลน กส าคญมน หมายวาลนของฉน เมอรสกทกายกส าคญมนหมายวากายของฉนเมอรสกทใจกส าคญมนหมายวาใจของฉน

๕) เพราะสฬายตนะ ๖ เปนปจจยจงเกดผสสะเพราะความส าคญมนหมายรสกวาตาของฉน หของฉน จมกของฉน ลนของฉน กายของฉน ใจของฉน (สฬายตนะ ๖) เปนปจจย รปทปรากฏทตาเหน กส าคญมนหมายวา ฉนเหน เสยงทไดยนกส าคญมนหมายวา ฉนไดยน จมกทไดกลน กส าคญมนหมายวา ฉนไดกลน กายทสมผสกส าคญมนหมายวา ฉนสมผส ใจทคดกส าคญมนหมายวาฉนคด กระทบทกสงทกอยางทปรากฏขนกส าคญมนหมายวาอยทตวตนของฉนทงหมด

๖) เพราะผสสะเปนปจจยจงเกดเวทนา เพราะส าคญมนหมายวาผสสะทปรากฏทงหมดเปนตวตนของฉน เปนปจจย กส าคญมนหมายในผสสะทปรากฏท าใหตวของฉนเปนสขหรอตว ของฉนเปนทกขหรอตวของฉนเฉย ๆ

๗) เพราะเวทนาเปนปจจยจงเกดตณหา เพราะตวของฉนเปนสข หรอตวของฉนเปนทกข หรอตวของฉนเฉย เปนปจจยจงเกดความอยากใหตวของฉนสข เกลยดความทกข และหลกจาก ความซอเบอ อยากไดความสขมาก ๆ เรอย ๆ และตลอดไป อยากได อยากปรนเปรอ ขนธทง ๕ ใหเกดสขเวทนาอยเรอยๆ ไมสนสด

๒๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๓๗๖.

๒๔

๘) เพราะตณหาเปนปจจยจงเกดอปาทาน เพราะความอยากสขเกลยดทกข เปนปจจยจงเกดการปรงแตงเพอแสวงหา สรางวมานบางคราวกเปนลม ๆ แลง ๆ บางกมเหตผลทเปนไปได ระดมความคดความรทมอยปรงแตงอยางมากมาย จนเกดความเคลยดหรอดนรนทางอารมณจนเกดพอดอปาทานขนมากเพอสนองความอยากหรอตณหานนเอง

๙) เพราะอปาทาน เปนปจจยจงเกดภพ เพราะเกดการคดปรงแตงแสวงหาเพอสนอง ความอยากของตน เปนปจจยจงเกดการพดการกระท ากคอภพไมวาจะหยาบหรอละเอยด ออนหวานกเพอสนองตณหาของตนนนเอง

๑๐) เพราะภพเปนปจจยจงเกดชาต เพราะการพด การกระท า ไมวาจะหยาบหรอละเอยดออนหวาน กเพอสนองตณหาของตนเอง เปนปจจย จงเกด ของฉนอยางชดเจนและหนกแนน เชน รางกายของฉน รถของฉน บานของฉน ลกของฉน ทกอยางทฉนไดรบมาหรอแสวงหามาลวนเปน ของฉนซงกคอชาต

๑๑) เพราะชาต เปนปจจยจงเกด ชรา และมรณะเพราะทกอยางทฉนไดรบมาหรอแสวงหามาลวนเปนของฉน เปนปจจยจงเกดการเสอมสลายการทรดโทรมหรอการสญสนจากสงทวาเปนของฉนยอมปรากฏขนเพราะทกอยางลวนตกอยในกฎของไตรลกษณ คอ อนจจง ความไมเทยงความแปรเปลยน ทกขง ความตงอยไมได ความไมสามารถคงทนอยได และอนตตา ความไมใชตวไมใชตนทถาวร ความยดมนถอมนไมได ซงเมอถงตรงนความทกขลกษณะไดปรากฏขนกบสงทลวนเปนของฉนคอย ๆ กดกนดวยความแกความชรา ความเสอมความ ทรดโทรม ความเจบไขไดปวยหรอความรกความใครทไมคงทน เหนเปนรปธรรมไดอยางชดเจนขนจนถงทสด คอ ความพลดพลาดจากของรก เชนการตายจาก การสญหาย เพราะชราและมรณะ เปนปจจยจงเกดทกข โสกะ ปรเทวะ การตาย การสญหาย การพลดพลาดจากของรก เปนปจจย จงเกดความทกขทมากมาย เชน การรองไหคร าครวญ ล าพน การตอกชกตตวเองดวยความเสยใจ ความเครยด ความซมเศรา ความเศราหมองการทไมสามารถด ารงสตอยไดหรอความวปลาส ไมวาชวคราวหรอถาวรเพราะการพลดพลาดจากของรก

สรปวา วฏฏะเปนความวน ความวนกคอเปนความเวยน วนเวยนอนหมายความวาวนเวยนอยกบความเกด ความแก ความตายในทกภพชาต เขาถงภพชาตอนหนงกตงตนดวยเกดแลวแกสดทายกตาย วนอยกบความเกดแกตาย เกดแกตายอยอยางน ๒ ภพ ๓ ภพเรอยไป หรอกลาวอกอยางหนงวาเปนวฏฏะ ๓ กวนเวยนอยกบกเลส กรรม วบาก กเลสเปนเหตใหกระท ากรรม กรรมเปนเหตใหวบากคอผล วบากคอผลนนกเปนทตงของกเลสขนอก วนเวยนหรอทองเทยวไปในสงสารวฏฏโดยองคประกอบ ๑๒ ในปฏจจสมปบาทเปนองคธรรมหลกของสงสารวฏฏ

๒.๒.๒ กศลกรรมบถ ๑๐

กศลกรรมบถ แปลวา ทางแหงกศลกรรม คอ การกระท าทนบวาเปนความด๒๙ หรอแนวทางประกอบคณงามความดหรอทางด าเนนไปสสวรรคและนพพาน ม ๑๐ ประการ คอ งดเวนจากการฆาสตว งดเวนจากการลกทรพย งดเวนจากการประพฤตผดในกาม งดเวนจากการพดเทจ

๒๙ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๘๓.

๒๕

งดเวนจากการพดสอเสยด งดเวนจากการพดค าหยาบ งดเวนจากการพดเพอเจอ ไมเพงเลงอยากไดของเขา ไมคดปองราย มความเหนชอบ๓๐

บคคลผประกอบกศลกรรมบถนจะไดไปเกดบนสวรรค ดงทพระอรหนตเถระไดกลาวไววา “บ าเพญกศลกรรมบถ ๑๐ ใหบรบรณโดยพเศษ และกายมนษยแลวจงไดไปเกดในสวรรค ดจไปยงทอยของตน”๓๑

กศลกรรมบถ ๑๐ ประการ เรยกอกอยางหนงวา สจรต ๓ มกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม๓๒ จดวาเปนบญ น าความสขมาใหทงในปจจบนและในภพชาตตอไป ไดแก

๑) กายกรรม เปนความประพฤตดงามทางกายหรอความประพฤตทเปนไปแลวทางกาย จงไดชอวา กายสจรต ม ๓ ประการ ไดแก

(๑) ปาณาตปาตา เวรมณ เจตนาเวนจากการฆาสตว การบบคนเบยดเบยนมเมตตากรณาชวยเหลอเกอกลสงเคราะหกน หรองดเวนจากการฆาสตวทมชวตใหตาย และไมใชใหผอนฆา สรางจตใหเมตตารกใครคน และสตวดรจฉาน มความปรารถนาอยางจรงใจทจะใหคน มความปราศจากทกขโดยทวหนากน มความกรณาสงสารคนและสตวผประสบความทกขยาก งดเวนการเบยดเบยนใหคนและสตวเดอดรอน

(๒) อทนนาทานา เวรมณ เจตนาเวนจากการลกทรพย และการเอารดเอาเปรยบ เคารพสทธในทรพยสนของกนและกน หรองดเวนจากการลกขโมยสงของ ๆ คนและสตว และไมใชใหผอนลกขโมย ไมหลอกลวงใหผอนตองเสยทรพยและชอเสยง

(๓) กาเมส มจฉาจารา เวรมณ เจตนาเวนจากการลวงละเมดในของรกของหวงของผอน ไมขมเหงจตใจ ลบหลเกยรตกน หรองดเวนจากการประพฤตผดในกามทงหลาย คอ ไมขมขน ท าลามกอนาจาร ลวงละเมดสทธสตรและบรษอน เรยกวาไมทาชในสามและภรรยาของผอน พยายามถอสนโดษ ยนดเฉพาะในภรรยาหรอสามของตนเทานน ไมรกหญงอนยงกวาภรรยาของตน

๒) วจกรรม ความประพฤตดดวยวาจา หรอความประพฤตดทเปนไปแลวทางวาจา ชอวา วจสจรต ม ๔ ประการ ไดแก

(๑) มสาวาทา เวรมณ เจตนาเวนจากการพดโกหก หลอกลวง ไมจงใจจะพดใหผดจากความจรงเพราะเหนแกประโยชนใด ๆ หรอไมพดโกหกหลอกลวงใหผอนเขาใจผดตามทตนพด

(๒) ปสณาย วาจาย เวรมณ เจตนาเวนจากการพดสอเสยดหรอยยงใหแตกแยก พดแตค าทสมานสงเสรมสามคค หรอการฟงขางน แลวเอาไปบอกขางโนน เพอจะท าลายขางน หรอไดฟงขางโนนแลวเอามาบอกขางน เพอจะท าลายขางโนน

๓๐ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๘/๓๓๐-๓๓๑. ๓๑ ข.อป. (ไทย) ๓๓/๒๘๓/๒๗๖. ๓๒ สจรต ๓ แปลวา ความประพฤต ด หรอความประพฤตงาม ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา ทางใจ, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๐.

๒๖

(๓) ผรสาย วาจาย เวรมณ เจรจาเวนจากการพดค าหยาบคายสกปรกเสยหาย พดแต ค าสภาพนมนวลชวนฟง หรองดเวนจากการพดวาจาหยาบคายทเผดรอน ทเปนปม เปนทขดของของผอน เปนทระคายหของผทไดยนไดฟง ยงเปนค าดาคาแชง แมแตกบสตวดรจฉานกไมควรพดเลย เพราะเปนการสอสนดานของตนเองวาเปนคนเลว

(๔) สมผปปลาปา เวรมณ เจตนาเวนจากการพดเพอเจอเหลวไหล พดแตค าจรง มเหต มผลมสารประโยชนและถกกาลเทศะ

๓) มโนกรรม ความประพฤตดดวยใจ หรอความประพฤตดทเปนไปแลวทางใจ ชอวา มโนสจรต ม ๓ ประการ ไดแก

(๑) อนภชา ไมคดโลภอยากไดของผอนมาเปนของตน ไมเพงเลงคดหาทาง เอาแตจะได คดเสยสะ ท าจตใจใหเผอแผ หรอเมอเหนพสดอปกรณเครองใชสอยทงทมวญญาณและไมมวญญาณของผอนแลว

(๒) อพยาปาทะ ไมคดพยาบาทปองรายเบยดเบยนผอน หรอเพงเลงมองในแงทจะท าลาย ตงความปรารถนาดแผไมตรจต หรอไมพยาบาทปองรายเขา คอ ไมคดอยากใหผอนเดอดรอน ไมจองเวรตอสตวและคนอน ไมตงใจทจะใหใครๆ เปนผฉบหาย หรอวบตดวยประการใด

(๓) สมมาทฏฐ เหนถกตองตามคลองธรรม รเทาทนความเปนไปธรรมดาของโลกและชวตตามเหตปจจย หรอเหนชอบตามท านองคลองธรรม ไดแก เหนวาบญมจรงบาปมจรง ผลของบญม ผลของบาปม คนท าดยอมไดด คนท าชวยอมไดชว นรกม สวรรคม และนพพานกม โลกนโลกอนม ชาตนชาตหนาม๓๓

กศลกรรมบถ ๑๐ ในบาลเรยกชอหลายอยาง เชนวา ธรรมจรยา (ความประพฤตธรรม)๓๔ โสไจย (ความสะอาดหรอเครองช าระตว)๓๕ อรยธรรม (อารยธรรม ธรรมของผเจรญ) อรยมรรค (มรรคาอนประเสรฐ) สทธรรม (ธรรมด ธรรมแท) สปปรสธรรม (ธรรมของสตบรษ)๓๖

บคคลผประพฤตสจรต ตายแลวจะไดไปเกดในสคต โลก สวรรค ดงทพระผมพระภาคทรงตรสวา “หมสตวทประกอบกายสจรต วจสจรต และมโนสจรต ไมกลาวรายพระอรยะ มความเหนชอบและชกชวนผอนใหท ากรรมตามความเหนชอบ พวกเราหลงจากตายแลวจะไปเกดในสคตโลกสวรรค”๓๗

เรองกศลกรรมบถ ๑๐ นมหลกฐานปรากฏในคมภร องคตตรนกาย ทสกนบาต ทพระผมพระภาคตรสสอนแกนายจนทะถงกศลกรรมบถ ๑๐ ไวดงน

๓๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๔๗๑/๓๓๖, อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๖๗/๒๖๗. ๓๔ ม.ม. (บาล) ๑๒/๔๓๙/๓๘๘, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๓๙/๔๗๒. ๓๕ อง.ทสก. (บาล) ๒๔/๑๗๖/๒๑๖, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๖/๓๑๙. ๓๖ อง.ทสก. (บาล) ๒๔/๑๔๕-๑๔๘/๑๙๙-๒๐๐, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๔๕-๑๔๘/๒๙๑-๒๙๓. ๓๗ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๕/๑๘.

๒๗

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ สวนมะมวงของนายจนทกมมารบตร เขตกรงปาวา ครงนน นายจนทกมมารบตรเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคจงไดตรสถามวา “จนทะ เธอชอบใจความสะอาดของใคร”

นายจนทกมมารบตรกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไว ขาพระองคชอบใจความสะอาดของพราหมณเหลานน”

“จนทะ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไวอยางไร”

“ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร ยอมชกชวนสาวกทงหลายอยางนวา ‘มาเถดบรษ ผเจรญ ทานควรลกขนจากทนอนแตเชา จบตองแผนดน ถาไมจบตองแผนดน ตองจบตองโคมยสด ถาไมจบตองโคมยสด ตองจบตองหญาเขยวสด ถาไมจบตองหญาเขยวสด ตองบ าเรอไฟ ถาไมบ าเรอไฟตองประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตย ถาไมประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตย ตองลงน าวนละ ๓ ครง’ ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไวอยางน ขาพระองคชอบใจความสะอาดของพราหมณเหลานน”

“จนทะ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไวเปนอยางหนง สวนความสะอาดในอรยวนยเปนอกอยางหนง”

“ขาแตพระองคผเจรญ ความสะอาดในอรยวนยเปนอยางไร ขอประทานวโรกาสขอพระผมพระภาคโปรดแสดงธรรมทเปนความสะอาดในอรยวนยแกขาพระองคดวยเถดพระพทธเจาขา”

พระผมพระภาคตรสวา “จนทะ ถาเชนนน เธอจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว”

นายจนทกมมารบตรทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา จนทะ ความสะอาดทางกาย ๓ อยาง ความสะอาดทางวาจา ๔ อยาง ความสะอาดทางใจ ๓ อยาง

ความสะอาดทางกาย ๓ อยาง เปนอยางไร คอ บคคลบางคนในโลกน

๑) เปนผละเวนขาดจากการฆาสตว วางทณฑาวธและศสตราวธ มความละอาย มความ เอนด มงหวงประโยชนเกอกลตอสรรพสตวอย

๒) เปนผละเวนขาดจากการลกทรพย คอ ไมถอเอาทรพยอนเปนอปกรณ เครองปลมใจของ ผอนซงอยในบานหรออยในปาทเจาของไมไดใหดวยจตเปนเหตขโมย

๓) เปนผละเวนขาดจากการประพฤตผดในกาม คอ ไมเปนผประพฤตลวงในสตรทอยในปกครองของมารดา ทอยในปกครองของบดา ทอยในปกครองของพชายนองชายทอยในปกครองของพสาวนองสาว ทอยในปกครองของญาต ทประพฤตธรรม มสาม มกฎหมายคมครองโดยทสดแมสตรทบรษสวมดวยพวงมาลยหมายไว

๒๘

ความสะอาดทางวาจา ๔ อยาง เปนอยางไร คอ บคคลบางคนในโลกน

๑) เปนผละเวนขาดจากการพดเทจ คอ อยในสภา อยในบรษท อยทามกลาง หมญาต อยทามกลางหมทหาร หรออยทามกลางราชส านก ถกเขาอางเปนพยานซกถามวา ‘ทานรสงใด จงกลาวสงนน’ บคคลนนไมรกกลาววา ‘ไมร’ หรอรกกลาววา ‘ร’ ไมเหนกกลาววา ‘ไมเหน’ หรอเหนกกลาววา ‘เหน’ ไมกลาวเทจทงทรเพราะตนเปนเหตบาง เพราะบคคลอนเปนเหต บาง เพราะเหตคอเหนแกอามสเลกนอยบาง

๒) เปนผละเวนขาดจากการพดสอเสยด คอ ฟงความฝายนแลวไมไปบอกฝายโนนเพอท าลายฝายน หรอฟงความฝายโนนแลวไมมาบอกฝายน เพอท าลายฝายโนน สมานคนทแตกแยกกน สงเสรมคนทปรองดองกนชนชมยนดเพลดเพลนตอผทสามคคกน พดแตถอยค าทสรางสรรคความสามคค

๓) เปนผละเวนขาดจากการพดค าหยาบ คอ กลาวแตค าทไมมโทษ ไพเราะ นารก จบใจ เปนค าของชาวเมอง คนสวนมากรกใครพอใจ

๔) เปนผละเวนขาดจากการพดเพอเจอ คอ พดถกเวลา พดค าจรง พดองประโยชน พดองธรรม พดองวนย พดค าทมหลกฐาน มทอางอง มทก าหนด ประกอบดวยประโยชน

ความสะอาดทางใจ ๓ อยาง เปนอยางไร คอ บคคลบางคนในโลกน

๑) เปนผไมเพงเลงอยากไดของเขา คอ ไมเพงเลงอยากไดทรพยอนเปนอปกรณเครองปลม ใจของผอนวา ‘ท าอยางไร ทรพยอนเปนอปกรณเครองปลมใจของผอนจะพงเปนของเรา’

๒) เปนผมจตไมพยาบาท คอ ไมมจตคดรายวา ‘ขอสตวเหลานจงเปนผไมมเวร ไมมจตพยาบาท ไมมทกข มสข รกษาตนเถด’

๓) เปนสมมาทฏฐ มความเหนไมวปรตวา ‘ทานทใหแลวมผล ยญทบชาแลวมผล การเซนสรวงมผล ผลวบากแหงกรรมทท าดและชวม โลกนม โลกหนาม มารดามคณ บดามคณ โอปปาตกสตวม สมณพราหมณผประพฤตดปฏบตชอบ ท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองแลวสอนผอนใหรแจงมอยในโลก’

จนทะ ความสะอาดทางกาย ๓ อยาง ทางวาจา ๔ อยาง และทางใจ ๓ อยาง เปนอยางน

กศลกรรมบถ ๑๐ ประการนทบคคลประกอบแลว เมอลกขนจากทนอนแตเชาตร แมจะจบตองแผนดนกตาม ไมจบตองแผนดนกตาม กเปนผสะอาดอยนนเอง แมจะจบตองโคมยสดกตาม ไมจบตองโคมยสดกตาม กเปนผสะอาดอยนนเอง แมจะจบตองหญาเขยวสดกตาม ไมจบตองหญาเขยวสดกตาม กเปนผสะอาดอยนนเอง แมจะบ าเรอไฟกตาม ไมบ าเรอไฟกตาม กเปนผสะอาดอยนนเอง แมจะประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตยกตาม ไมประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตยกตาม กเปนผสะอาดอยนนเอง แมจะลงน าวนละ ๓ ครงกตาม ไมลงน าวนละ ๓ ครง กตาม กเปนผสะอาดอยนนเอง ขอนนเพราะเหตไร เพราะกศลกรรมบถ ๑๐ ประการน เปนธรรมสะอาดและเปนเหตกอใหเกดความสะอาด

๒๙

จนทะ เพราะเหตทประกอบดวยกศลกรรมบถ ๑๐ ประการน จงปรากฏมทงเทวดาและมนษย หรอสคตอยางใดอยางหนงแมอน’๓๘

๒.๒.๓ อกศลกรรมบถ ๑๐

อกศลกรรมบถ แปลวา ทางแหงกรรมชว ทางแหงกรรมทเปนอกศล กรรมชวอนเปนทางไปสทคต ไดแก นรกและอบายภม๓๙ ม ๑๐ ประการ คอ การฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม การพดเทจ การพดสอเสยด การพดค าหยาบ การพดเพอเจอ เลงอยากไดของของเขา ความคดราย ความเหนผดจากคลองธรรม๔๐

บคคลผท าอกศลกรรมบถนตองไปตกอบายภม ดงทพระผมพระภาคทรงตรสวา “เพราะเหตทประกอบอกศลกรรมบถ ๑๐ ประการน จงปรากฏมทงนรก ก าเนดสตวเดรจฉาน ภมแหงเปรต”๔๑

อกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ เรยกอกอยางหนงวา ทจรต ๓ มกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม๔๒ จดวาเปนบาป น าความทกขมาใหทงในปจจบนและในภพชาตตอไป ไดแก

๑) กายกรรม เปนความประพฤตชวดวยกาย หรอความประพฤตเสอมเสยทเปนไปแลวทางกาย จงไดชอวา กายทจรต ม ๓ ประการ ไดแก

(๑) ปาณาตปาต การฆาสตว การบบคนเบยดเบยนผอน (๒) อทนนาทาน การลกทรพย และการเอารดเอาเปรยบผอน (๓) กาเมสมจฉาจาร การลวงละเมดในของรกของหวงของผอน ขมเหงจตใจ ลบหลเกยรตผอน

๒) วจกรรม ความประพฤตชวดวยวาจา หรอความประพฤตเสอมเสยทเปนไปแลวทางวาจา ชอวา วจทจรต ม ๔ ประการ ไดแก

(๑) มสาวาท การพดโกหก หลอกลวง (๒) ปสณาวาจา การพดสอเสยดหรอยยงใหแตกแยก (๓) ผรสาวาจา การพดค าหยาบคายสกปรกเสยหาย (๔) สมผปปลาปะ การพดเพอเจอเหลวไหล ไมถกกาลเทศะ

๓) มโนกรรม ความประพฤตชวดวยใจ หรอความประพฤตเสอมเสยทเปนไปแลว ทางใจ ชอวา มโนทจรต ม ๓ ประการ ไดแก

๓๘ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๖/๓๒๒-๓๒๔. ๓๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๗๑. ๔๐ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๔๗/๓๖๒, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๘/๓๓๐-๓๓๑. ๔๑ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๖/๓๒๒. ๔๒ สจรต ๓ แปลวา ความประพฤต ด หรอความประพฤตงาม ๓ ทาง คอ ทางกาย ทางวาจา ทางใจ, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๖๐.

๓๐

(๑) อภชฌา เพงอยากไดของผอนมาเปนของตน (๒) พยาปาท คดพยาบาทปองรายเบยดเบยนผอน (๓) มจฉาทฏฐ เหนผดจากคลองธรรม๔๓

บคคลผท าบาทอกศลกรรม ประพฤตทจรต จกตองตกนรกหมกไหมในทคตภม๔๔ ดงทพระผมพระภาคทรงตรสวา “บคคลผมปญญาทราม ท ากายทจรต วจทจรต มโนทจรต และอกศลกรรมอน ๆ ซงประกอบดวยโทษ ไมท ากศลกรรมไวเลย ท าแตอกศลกรรมไวมากมาย หลงจากตายแลวยอมไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก”๔๕

เรองอกศลกรรมบถ ๑๐ นมหลกฐานปรากฏในคมภร องคตตรนกาย ทสกนบาต ทพระผมพระภาคตรสสอนแกนายจนทะถงกศลกรรมบถ ๑๐ ไวดงน

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ สวนมะมวงของนายจนทกมมารบตร เขตกรงปาวา ครงนน นายจนทกมมารบตรเขาไปเฝาพระผมพระภาคถงทประทบถวายอภวาทแลวนง ณ ทสมควร พระผมพระภาคจงไดตรสถามวา “จนทะ เธอชอบใจความสะอาดของใคร”

นายจนทกมมารบตรกราบทลวา “ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไว ขาพระองคชอบใจความสะอาดของพราหมณเหลานน”

“จนทะ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไวอยางไร”

“ขาแตพระองคผเจรญ ขอประทานวโรกาส พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร ยอมชกชวนสาวกทงหลายอยางนวา ‘มาเถดบรษผเจรญ ทานควรลกขนจากทนอนแตเชา จบตองแผนดน ถาไมจบตองแผนดน ตองจบตองโคมยสด ถาไมจบตองโคมยสด ตองจบตองหญาเขยวสด ถาไมจบตองหญาเขยวสด ตองบ าเรอไฟ ถาไมบ าเรอไฟตองประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตย ถาไมประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตย ตองลงน าวนละ ๓ ครง’ ขาแตพระองคผเจรญ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไวอยางน ขาพระองคชอบใจความสะอาดของพราหมณเหลานน”

“จนทะ พวกพราหมณชาวปจฉาภม ผถอน าเตา สวมพวงมาลยสาหราย บ าเรอไฟ ลงน าเปนวตร บญญตความสะอาดไวเปนอยางหนง สวนความสะอาดในอรยวนยเปนอกอยางหนง”

“ขาแตพระองคผเจรญ ความสะอาดในอรยวนยเปนอยางไร ขอประทานวโรกาสขอพระผมพระภาคโปรดแสดงธรรมทเปนความสะอาดในอรยวนยแกขาพระองคดวยเถดพระพทธเจาขา”

๔๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๔๗๑/๓๓๖, อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๑๑๘/๓๖๑. ๔๔ ทคต หมายถง ภมเปนทไปอนเปนทกข, ว.มหา. (ไทย) ๑/๑๓/๗. ๔๕ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๒๔๑/๓๘๔, ข.อต. (ไทย) ๒๕/๖๔/๔๒๐.

๓๑

พระผมพระภาคตรสวา “จนทะ ถาเชนนน เธอจงฟง จงใสใจใหด เราจกกลาว”

นายจนทกมมารบตรทลรบสนองพระด ารสแลว พระผมพระภาคจงไดตรสเรองนวา จนทะ ความไมสะอาดทางกาย ๓ อยาง ความไมสะอาดทางวาจา ๔ อยาง ความไมสะอาดทางใจ ๓ อยาง

ความไมสะอาดทางกาย ๓ อยาง เปนอยางไร คอ บคคลบางคนในโลกน

๑) เปนผฆาสตว หยาบชา มมอเปอนเลอด ปกใจอยในการฆาและการทบต ไมมความเอนด

ในสตวทงปวง

๒) เปนผลกทรพย คอ เปนผถอเอาทรพยอนเปนอปกรณเครองปลมใจของผอนซงอยในบานหรออยในปาทเจาของไมไดใหดวยจตเปนเหตขโมย

๓) เปนผประพฤตผดในกาม คอ เปนผประพฤตลวงในสตรทอยในปกครองของมารดา ทอยในปกครองของบดา ทอยในปกครองของพชายนองชาย ทอยในปกครองของพสาวนองสาว ทอยในปกครองของญาต ทประพฤตธรรม มสาม มกฎหมายคมครอง โดยทสดแมแตสตรทบรษสวมดวยพวงมาลยหมายไว

ความไมสะอาดทางวาจา ๔ อยาง เปนอยางไร คอ บคคลบางคนในโลกน

๑) เปนผพดเทจ คอ อยในสภา อยในบรษท อยทามกลางหมญาต อยทามกลางหมทหาร หรออยทามกลางราชส านก ถกเขาอางเปนพยานซกถามวา ‘ทานรสงใด จงกลาวสงนน’ บคคลนนไมรกกลาววา ‘ร’ หรอรกกลาววา ‘ไมร’ ไมเหนกกลาววา ‘เหน’ หรอเหนกกลาววา ‘ไมเหน’ กลาวเทจทงทรเพราะตนเปนเหตบาง เพราะบคคลอนเปนเหตบาง เพราะเหตคอเหนแกอามสเลกนอยบาง

๒) เปนผพดสอเสยด คอ ฟงความฝายนแลวไปบอกฝายโนนเพอท าลายฝายนหรอฟงความฝายโนนแลวมาบอกฝายนเพอท าลายฝายโนน ยยงคนทสามคคกน สงเสรมคนทแตกแยกกน ชนชมยนดเพลดเพลนตอผทแตกแยกกน พดแตถอยค าทกอความแตกแยกกน

๓) เปนผพดค าหยาบ คอ กลาวแตค าทหยาบคาย กลาแขง เผดรอน หยาบคายรายกาจแกผอน กระทบกระทงผอน ใกลตอความโกรธ ไมเปนไปเพอสมาธ

๔) เปนผพดเพอเจอ คอ พดไมถกเวลา พดค าไมจรง พดไมองประโยชน พดไมองธรรม พดไมองวนย พดค าทไมมหลกฐาน ไมมทอางอง ไมมทก าหนด ไมประกอบดวยประโยชน

ความไมสะอาดทางใจ ๓ อยาง เปนอยางไร คอ บคคลบางคนในโลกน

๑) เปนผเพงเลงอยากไดของเขา คอ เพงเลงอยากไดทรพยอนเปนอปกรณ เครองปลมใจของผอนวา ท าอยางไร ทรพยอนเปนอปกรณเครองปลมใจของผอนจะพงเปนของเรา

๒) เปนผมจตพยาบาท คอ มจตคดรายวา ขอสตวเหลานจงถกฆา จงถกท าลาย จงขาดสญ จงพนาศไป หรออยาไดม

๓๒

๓) เปนมจฉาทฏฐ มความเหนวปรตวา ทานทใหแลวไมมผล ยญทบชาแลวไมมผล การเซนสรวงไมมผล ผลวบากแหงกรรมทท าดและชวกไมม โลกนไมม โลกหนาไมม มารดาไมมคณบดาไมมคณ โอปปาตกสตวไมม สมณพราหมณผประพฤตดปฏบตชอบ ท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองแลวสอนผอนใหรแจงกไมมในโลก

อกศลกรรมบถ ๑๐ ประการนแลทบคคลประกอบแลว เมอลกขนจากทนอนแตเชาตร แมจะจบตองแผนดนกตาม ไมจบตองแผนดนกตาม กเปนผสะอาดไมไดเลย แมจะจบตองโคมยสดกตาม ไมจบตองโคมยสดกตาม กเปนผสะอาดไมไดแมจะจบตองหญาเขยวสดกตาม ไมจบตองหญาเขยวสดกตาม กเปนผสะอาดไมได แมจะบ าเรอไฟกตาม ไมบ าเรอไฟกตาม กเปนผสะอาดไมได แมจะประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตยกตาม ไมประคองอญชลนอบนอมดวงอาทตยกตาม กเปนผสะอาดไมได แมจะลงน าวนละ ๓ ครงกตาม ไมลงน าวนละ ๓ ครงกตาม กเปนผสะอาดไมไดอยนนเอง ขอนนเพราะเหตไร เพราะอกศลกรรมบถ ๑๐ ประการนเปนธรรมไมสะอาดและเปนเหตกอใหเกดความไมสะอาด

จนทะ เพราะเหตทประกอบดวยอกศลกรรมบถ ๑๐ ประการน จงปรากฏมทงนรก ก าเนดสตวดรจฉาน ภมแหงเปรต หรอทคตอยางใดอยางหนงแมอน๔๖

กศลกรรมบถ ๑๐ นจะเปนเครองมอทชวยท าใหมนษยเปนอรยชน เปนคนทประเสรฐ ดงพทธพจนทวา “ทนโต เสฏโ มนสเสส แปลวา ผฝกหดแลว เปนผประเสรฐทสดในหมมนษย”๔๗ “วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโ เทวมานเส แปลวา ผเพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ (คอพฒนาอบรมตนแลว) ประเสรฐสดทงในหมเทวดาและมนษย”๔๘

ดงนนหากเราเขาใจในกศลกรรมบถ ๑๐ และอกศลกรรมบถ ๑๐ ดงนดแลว เราจงควรมอารมณในบญกรยาวตถ ๑๐ อยเสมอ คอการกระท ากายกรรม วจกรรม และมโนกรรมใหเปนกศลนนเอง เปนการเวนเสยซงอกศลกรรมบถ ๑๐ นน เสยได กเปนบญเกดจากกศลกรรมบถ ๑๐

บญกรยาวตถ ๑๐ คอ อะไร บญกรยา มาจากค าวา “บญกรยา” หมายถง การตงใจบ าเพญบญ กบ ค าวา “วตถ” หมายถง ทตงหรอเหตใหเกดอานสงสตาง ๆ ดงนน บญกรยาวตถจงหมายถง การบ าเพญบญอนเปนทตงหรอเปนเหตใหเกดอานสงส๔๙ หรอสงทเปนทตงแหงการท าบญ เรองทจดเปนการท าบญ ทางท าความด๕๐ เหตเปนทตงแหงการท าบญ หมายถงเหตเกดบญ วธการท าบญ วธเมอท าแลวไดชอวาท าบญและจะไดผลเปนความสข๕๑ ทตงแหงการบ าเพญบญใหส าเรจ๕๒

๔๖ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๖/๓๑๙-๓๒๒. ๔๗ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๓/๕๗, ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๒๑/๑๓๓. ๔๘ ส .น. (บาล) ๑๖/๗๒๔/๓๒๑, ส .น. (ไทย) ๑๖/๒๔๕/๓๓๘. ๔๙ ข.อต.อ. (ไทย) ๖๐/๒๓๒. ๕๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลค าศพท, หนา ๑๘๓. ๕๑ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๔๖๗. ๕๒ พระภาวนาพศาลเมธ ว. (ประเสรฐ มนตเสว), วปสสนาทไมถกเขยนไวในพระไตรปฎก, หนา ๑๓๒.

๓๓

บญกรยาวตถ ม ๑๐ ประการ ไดแก ทานมย สลมย ภาวนามย อปจายมย เวยยาวจมย ปตตทานมย ปตตานโมทนามย ธมมสสวนมย ธมมเทสนามย และทฏฐชกรรม เมอยอลงแลว ม ๓ ประการ คอ ทานมย สลมย และภาวนามย๕๓

๑) ทานมย บญส าเรจดวยการใหทาน คอ การใหปจจย ๔ หรอของอปโภคบรโภคแกผอนทมความตองการ มเจตนาดทง ๓ กาล คอกอนใหทาน ในขณะใหทาน และระลกถงดวยจตโสมนสในกาลภายหลงทไดใหแลว

๒) สลมย บญส าเรจดวยการรกษาศล คอ เจตนาในการสมาทาน รกษาศล ๕ ศล ๘ หรอศล ๑๐ ส ารวมในพระปาฏโมกข พจารณาปจจยเครองใชสอยดวยสตสมปชญญะ ประพฤตสจรต ช าระอาชวะใหบรสทธ

๓) ภาวนามย บญส าเรจดวยการเจรญภาวนา คอ เจตนาของบคคลผพจารณาขนธ ๕ โดยความเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา โดยอบายแหงวปสสนา รวมทงการเจรญสมถภาวนาทงหมด

๔) อปจายนมย บญส าเรจดวยการแสดงกรยานอบนอมตอผใหญ คอเมอเหนพระเถระแลวท าการตอนรบ การรบบาตรจวร การอภวาทและหลกทางให เปนตน

๕) วยยาวจจมย บญส าเรจดวยการขวนขวาย คอมเจตนาขวนขวายทางกาย ดวยการท าวตรปฏบตแกทานผเจรญกวา เปนตน

๖) ปตตทานมย บญส าเรจดวยการอทศสวนบญกศล คอเมอบคคลใหทานแลว มเจตนาอทศสวนบญสวนกศลใหแกญาตและเทวดาทรกษาและสรรพสตวโดยไมมประมาณ

๗) ปตตานโมทนามย บญส าเรจดวยการอนโมทนา คอดวยเจตนาอนโมทนา หรอยนดในสวนบญทบคคลอนท า เชน การใหทาน รกษาศล หรอการภาวนาของบคคลอน เปนตน

๘) ธมมเทสนามย บญส าเรจดวยการแสดงธรรม คอเจตนาแสดงธรรมไมเหนแกลาภสกการะ แสดงธรรมทตนช านาญแกชนเหลานน โดยอบายทจะใหตนเองและผอนนนบรรลวมตตได

๙) ธมมสสวนมย บญส าเรจดวยการฟงธรรม คอมเจตนาฟงธรรมดวยจตออนโยน ดวยการ แผไปซงประโยชนเกอกลวา ผลจากการฟงธรรมนจะมแกเรามาก

๑๐) ทฏฐชกรรม บญส าเรจดวยการท าความเหนใหตรง คอมเจตนาเชอมน มความเหนถกตองในบญและผลแหงบญนน๕๔

บคคลผบ าเพญบญกรยา ๑๐ ประการนยงผลใหเกดความสข มสวรรคเปนผล ดงพระผมพระภาคไดตรสไววา

๕๓ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๖๐/๔๑๕, พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษา พทธศาสน ค าวด, หนา ๔๖๗. ๕๔ พระภาวนาพศาลเมธ ว. (ประเสรฐ มนตเสว), วปสสนาทไมถกเขยนไวในพระไตรปฎก, หนา ๑๓๒.

๓๔

ผหวงประโยชนสข ควรฝกฝนบ าเพญบญนเทานน ทใหผลเลศตดตอกนไป มสข เปนก าไร คอควรบ าเพญทาน ควรประพฤตธรรมสม าเสมอและควรเจรญเมตตาภาวนา บณฑต ครนเจรญธรรม ๓ ประการทเปนเหตใหเกดสขดงกลาวมานแลวยอมเขาถงโลกทมสข ปราศจากการเบยดเบยนกน๕๕

บญกรยาวตถทส าเรจดวยทานใหยงขน ท าบญกรยาวตถทส าเรจดวยศลใหยงขน ยอมครอบง าเทวดาชนปรนมมตวสวตดได โดยฐานะ ๑๐ ประการ คอ อายทเปนทพย วรรณะทเปนทพย สขทเปนทพย ยศทเปนทพย อธปไตยทเปนทพย รปทเปนทพยเสยงทเปนทพย กลนทเปนทพย รสทเปนทพย โผฏฐพพะทเปนทพย๕๖

สรปวา หลกธรรมทเปนสาเหตของกรรมนนม ๓ ประการ คอ

๑) วฏฏะ ๓ หรอไตรวฏฏ ๓ ไดแก กเลส กรรมและวบาก หลกธรรมทงสามประการนจะเปนตวทวนเวยนอยในภพของบคคลทกคน เรมตนตงแตการไดผสสะกระทบของจต (มโนหรอใจ) กบอายตนะทเกดขนจากทวารทง ๖ คอ ตา ห จมก ลน กายและใจ เมอกระทบกเกดตณหา (ความทะยานอยาก) เมอตณหาเกดกท าใหเกดกเลส ๓ คอ โลภ อยากได ถาไมไดดงใจทปรารถนาโทสะ (โกรธ) กเกด ถาไดดงใจกไมโกรธ ทอยากจะไดนนกเพราะตวหลง (โมหะ) นนเอง เมอกเลสทงสามไดเกดขนแลวไมวาอยางใดอยางหนง กท ากรรมขนมาทนท ถาท าดกเปนกรรมด ถาท ากรรมไมดกเปนกรรม เมอท ากรรมลงไปแลวผลทไดกคอวบากทจะสงผลทงในปจจบนและอนาคตตอไป ถาเปนกรรมดกเปนฝายกศลกรรม ผลทไดกเปนสข ถาท ากรรมไมดฝายอกศลกรรม ผลทไดกเปนทคต หลกธรรม ทงสามนตางกวนเวยนสมพนธกนอยอยางนไมจบไมสน (ดงแสดงในผนวก ก) เกดขนแลวกดบโทสะ เปนความไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา

๒) กศลกรรมบถ ๑๐ เปนแนวทางในการด าเนนไปในทางทดงาม เกดขนได ๓ ทาง คอ ทางกาย (กายกรรม) ทางวาจา (วจกรรม) และทางใจ (มโนกรรม) กศลกรรมบถ ๑๐ ประการนน ไดแก การไมฆาสตวและเบยนเบยนผอน ไมลกทรพย ไมประพฤตผดในกาม ไมพดเทจ ไมพดสอเสยด ไมพดค าหยาบ ไมพดเพอเจอ ไมอยากไดของผอน ไมพยาบาท และไมเหนผดตามคลองธรรม บคคล ทไดกระท ากศลกรรมทง ๑๐ ประการน ผลทไดยอมยงชวตของบคคลนนอยอยางมความสข ตายไปแลวยอมสโลกสวรรคอยางแนนอน ฉะนนพงท ากรรมเพอใหเกดบญกดวยการท าบญตามหลกของ บญกรยาวตถ ๑๐

๓) อกศลกรรมบถ ๑๐ เปนแนวทางในการด าเนนไปในทางเสอมซงตรงกนขามกบกศลกรรมบถ ๑๐ บคคลทกระท ากรรมเชนนผลทไดยอมยงชวตของบคคลนนอยอยางมความทกข ตายไปแลวทคตเปนทหวงได ไดแก นรก เปรต สตวเดรจฉาน และอสรกาย อยางแนนอน

๕๕ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๖๐/๔๑๕-๔๑๖. ๕๖ อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๓๖/๒๙๖.

๓๕

๒.๓ เหตเกดของกศลกรรมและอกศลกรรม กรรมเกดขนจากการกระท าของบคคลนน ๆ ดวยเจตนาเปนเครองบงชวาเปนกรรมด หรอกรรมชว ถาเปนการกระท าฝายดเรากเรยกวา กศลกรรม ถาเปนกากระท าฝายไมดเรากเรยกวา อกศลกรรม ทงกศลกรรมและอกศลกรรมทเกดขนในแตและครงนนผลทตามนนกดวยเจตนาเปนทตง ดงนน เจตนาในการท ากรรมแตละครงนนจะตองมเหตทใหแตละบคคลกระท ากรรม

ในพระพทธศาสนาพระผมพระภาคไดตรสวา “เจตนา ห ภกขเว กมม วทาม เจตยตวา กมม กโรต กาเยน วาจาย มนสา” แปลวา ภกษทงหลาย เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม บคคลจงใจแลว ยอมกระท ากรรม ทางกาย ทางวาจา ทางใจ”๕๗ และ “ยาทส วปเต พช ตาทส ลภเต ผล กลยาณการ กลยาณ ปาปการ จ ปาปก บคคลหวานพชเชนใด ยอมไดรบผลเชนนน ผท ากรรมด ยอมไดผลด ผท ากรรมชว ยอมไดผลชว”๕๘

ในพระพทธศาสนาไดกลาวถงเหตเกดกศลกรรมหรอกศลมล ม ๓ ประการ ไดแก อโลภะ (ความไมอยากได) อโทสะ (ความไมคดประทษราย) และ อโมหะ (ความไมหลง) ส าหรบเหตเกดอกศลกรรมหรออกศลมล ม ๓ ประการเชนกน คอ โลภะ (ความอยากได) โทสะ (ความคดประทษราย) และโมหะ (ความหลง)๕๙

๒.๓.๑ กศลมล ๓

กศลมล เปนรากศพทมาจากค าวา “กศล” แปลวา สภาวะทเกยวตดสลดทงสงเลวรายอนนารงเกยจ ความรทท าความชวรายใหเบาบาง ธรรมทตดความชวอนเปนดจหญาคา สภาวะหรอการกระท าทฉลาด กอปรดวยปญญาหรอเกดจากปญญา เกอกล เออตอสขภาพ ไมเสยหาย ไรโทษ ดงาม เปนบญ มผลเปนสข ความด (กศลธรรม) กรรมด (กศลกรรม)๖๐ ความไมฉลาด สภาวะทเปนปฏปกษหรอตรงขามกบกศล บาป ชว ความชว (อกศลธรรม) กรรมชว (อกศลกรรม)๖๑ และค าวา “มล” แปลวา รากเหงา เคา รองรอย ลกษณะอาการทสอวานาจะเปนอยางนน๖๒ เมอรวมกนแลวเปนค าวา “กศลมล”

นอกจากน พระมหาโพธวงศาจารย ทานไดอธบายค าวา “กศล” ไวในหนงสอ “ศพทวเคราะห” ไวหลายนยดวยกน ดงน

๑) นยท ๑ กสล แปลวา กศล ความด กรรมด มาจาก กจฉเตนากาเรน สนตาเน เสนตต กสา (ราคาทโย), เต สนาต ฉนทตต กสล แปลวา กรรมทตดกเลสอนนอนเนองอยในสนดาน (กถส บทหนา ล ธาตในความหมายวาตด อ ปจจย)

๕๗ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๓๓๔/๔๖๔, อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๕๘ ส .ส. (บาล) ๑๕/๓๓๓, ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔. ๕๙ ว.ป. (ไทย) ๘/๓๒๓/๔๔๙, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๕๙. ๖๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๕. ๖๑ เรองเดยวกน, หนา ๔๗๑. ๖๒ เรองเดยวกน, หนา ๓๒๓.

๓๖

๒) กจฉเต ปาปธมเม สลยต จลยต กมเปต วทธ เสสต กสล แปลวา กรรมทยงบาปธรรมอนนารงเกยจใหหวนไหว (ก บทน าหนา สล ธาต ในความหมายวาหวนไหว อ ปจจย)

๓) กจฉต อปายทวาร สลนต ส วรนต ปทหนต สาธโว เอเตนาต กสล แปลวา กรรมเปนเครองปดประตอบายทนารงเกยจแหงสาธชน (ก บทหนา สล ธาตในความหมายวา ปด, ปองกน อ ปจจย)

๔) กโส วย ปาปะมเม ลนาตต กสล แปลวา กรรมทตดบาปธรรมไดเหมอนหญาคา (กส บทหนา ล ธาตในความหมายวตด อ ปจจย, ลบสระหนา)

๕) กศล แปลวา ความไมมโรค (อาโรคย) อนตถการกตตา กจฉเตนากาเรน สรเ ร เสนตต กสา (โรคา), เต สนาต ฉนทตต กสล แปลวา ภาวะทตดโรคทนอนเนองอยใยขนธสนดานดวยอาการ ทนารงเกยจ (กส บทหนา ล ธาตในความหมายวาตด อ ปจจย, ลบสระหนก)

๖) กศล แปลวา ผฉลาด นกปราชญ ผร (ปวณ นปณ เฉก ทกข เปสล) กเสน าเณน สพพกจจ ลาตต กสโล แปลวา ผถอ๖๓

กศลมล หมายถง รากเหงาของกศล ตนเหตของกศล ตนเหตของความด ม ๓ อยาง คอ อโลภะ (ความไมอยากได) อโทสะ (ความไมคดประทษราย) และ อโมหะ (ความไมหลง)๖๔

๑) อโลภะ หมายถง ความไมอยากไดของคนอน คอความเปนผมความทะยานอยาก เปนผมสตรตวอยเสมอไมวาจะกระท าสงใด ๆ มความยนดและพอใจในสงทตนมอยเทานน การปฏบตตนเปนผไมมอโลภะนนจะตองปฏบตธรรมทตรงขามกบโลภะ ความทะยานอยาก เชน สนโดษ ความพอใจในทาน การบรจาค จาคะการเสยสละ อนภชฌา ความไมโลภอยากไดของคนอน เปนตน

๒) อโทสะ หมายถง ความไมคดประทษราย คอความไมคดประทษราย ไมโกรธ ไมผกพยาบาท จะท าอะไรกมสตรตวอยเสมอใชปญญาในการประการตดสนใจตาง ๆ การปฏบตตนเปน ผมอโทสะนน จะตองปฏบตธรรมทตรงกนขามกบโทสะ เชน เมตตา ความปรารถนาใหผอนมความสข กรณา ความสงสาร อโกธะ ความไมโกรธ อพยาบาท ความไมปองรายผอน อวหงสา ความไมเบยดเบยน ตตกขาขนต ความอดทนตอความเจบใจ เปนตน

๓) อโมหะ หมายถงความไมหลง คอความมาหลงงมงาย ไมประมาทอนเปนสาเหตใหเกดความชว ใหเปนผมสตปญญามนคง ใชปญญาพจารณาไตรตรองโดยยดหลกเหตผล เมอม อโมหะเกดขนกบตวแลว โลภะ โทสะและโมหะกไมอาจเกดขนได การปฏบตตนเปนผอโทสะนน จะตองปฏบตทตรงกนขามกบโทสะ เชน พาหสจจะ ความเปนผศกษา รบฟงมาก วมงสา หมนตรกตรองพจารณา ศรทธา เชอในสงทควรเชอ โยนโสมนสการ การรการพจารณาตรกตรองอยางแยบคลายใหรจกดชว ปญญา รอบรในสงทเปนประโยชนและไมเปนประโยชน เปนตน

๖๓ พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาศาสน ชดศพทวเคราะห,

หนา ๒๕๕-๒๕๖. ๖๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๗.

๓๗

๒.๓.๒ อกศลมล ๓

อกศลมล เปนรากศพทมาจากค าวา “อกศล” แปลวา ความไมฉลาด สภาวะทเปนปฏปกษหรอตรงขามกบกศล บาป ชว ความชว (อกศลธรรม) กรรมชว (อกศลกรรม)๖๕ และ ค าวา “มล” แปลวา รากเหงา เคา รองรอย ลกษณะอาการทสอวานาจะเปนอยางนน๖๖ เมอรวมกนแลวเปนค าวา “อกศลมล”

อกศลมล หมายถง รากเหงา ตนตอของอกศล ตนตอของความชว ม ๓ อยาง คอ โลภะ (ความอยากได) โทสะ (ความคดประทษราย) และโมหะ (ความหลง)๖๗

๑) โลภะ หมายถง ความอยากได คอความอยากไดของคนอนมาเปนของตน อยากใหตน มเหมอนคนอน หรอมมากกวาผอน ความอยากมหลายรปแบบซงจะกอใหเกดรากเหงาของความชวทงปวง เชน อจฉา ความอยาก ปาปฉา ความอยากอยางชวชาลามก มหจฉา ความอยากรนแรง อภชฌาวสมโลภ ความอยากไดถงขนเพงเลง ความอยากจะเกดมากขน ซงจะกอใหเกดขน ในตวเอง วธการแกไขความอยากคอมสต ระลกรในตน

๒) โทสะ ความคดประทษราย คอความคดประทษราย ไดแก การอยากฆา การอยากท าลายผอน ความคดประทษรายเปนรากเหงาใหเกดกเลสไดหลายอยาง เชน ปฏฆะ ความหงดหงด โกธะ ความโกรธ อปนาหะ ความผกโกรธ พยาบาท ความคดปองราย ถาปลอยใหมโทสะมาก ผนนจะเปนชวคนพาล และเปนภยแกสงคม วธการแกไขโทสะ คอ การใชสตระงบตนและฝกฝนตนใหเปน ผมอโทสะ

๓) โมหะ หมายถง ความหลง คอความหลงไมรจรง ไดแก ความไมรไมเขาใจ ความมวเมา ความประมาท เปนรากเหงาใหเกดกเลสไดตาง ๆ นานามากมาย เชน มกขะ ลบหลคณทาน ปลาสะ ตเสมอ มานะ ถอตว มทะ มวเมา ปมาทะ เลนเลอ โมหะ ท าใหขาดสต ไมรผดชอบรายแรงกวาโลภะและโทสะ รวมทงสงเสรมใหโลภะและโทสะมก าลงมากขนดวย วธทจะท าใหโมหะลดลงนนจะตองปฏบตตนเปนผทมอโมหะ ความไมหลงงมงาย

คนเราถาประพฤตตนอยในความไมโลภ ความไมโกรธ ความไมหลงแลว กาย วาจา ใจ กจะไมโลภ ไมโกรธ ไมหลง กจดวาเปนกศลกรรม แตถาหากคนเรายงประพฤตอยบนพนฐานแหงความโลภ ความโกรธ ความหลง แลว กถอวาเปนผยงถกความโลภ ความโกรธ ความหลง เขาครอบง าอยนนเอง จดวาเปนอกศลกรรม จงกลาวไดวามลเหตของกศลกรรม กคอ ความไมโลภ ความไมโกรธ และความไมหลง สวนมลเหตของอกศลกรรมกคอ ความโลภ ความโกรธ และความหลง ทตรงกนขามกนกบ กศลกรรมนนเอง

๖๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๗๑. ๖๖ เรองเดยวกน, หนา ๓๒๓. ๖๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๗๓.

๓๘

๒.๔ ความเชอเรองกรรม พทธศาสนาสอนหลกความจรงวา สงทงหลายทงปวงไมวาจะเปนคนสตวหรอสงของกตามลวนเปนรปธรรมและนามธรรมทงสน เปนวตถหรอเปนเรองของจตใจทงนน ไมวาชวตหรอโลกกตามลวนเกดมาดวยเหตปจจยทงสน เปนเรองทเกดขนดวยปจจยทสมพนธกน กรรมหรอการกระท าเกดขนดวยเหตปจจยเชนเดยวกน แตการทจะเกดขนจากการกระท าไดนนกดวยความศรทธากอนเสมอ

ศรทธา หรอสทธา หมายถง ความเชอ ความเชอถอ ในทางธรรมหมายถง เชอสงทควรเชอ ความเชอทประกอบดวยเหตผล ความเชอมนในสงทดงาม ความเลอมใสซาบซงชนใจสนทใจเชอมนมใจโนมนอมมงแลนไปตามไปรบคณความดในบคคลหรอสงนน ๆ ความมนใจในความจรง ความด สงทดงาม และในการท าความด ไมลไหลตนตมไปตามลกษณะอาการภายนอก๖๘

ศรทธาจงเปนสงทอยในความนกคดของมนษยและมความ สมพนธกบพฤตกรรมทแสดงออก ศรทธาหรอความเชอจะเปนแรงดลใจใหมนษยมพฤตกรรมตาง ๆ อนจะน าไปสเปาหมายทตงใจไว ดงนน ศรทธาหรอความเชอจงมอทธพลตอการก าหนดวถชวตของ แตละบคคลและสงคม ดงนนการทบคคลมความเชอหรอความศรทธาในธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาโดยใชปญญาพจารณาไตรตรอง เชออยางมเหตมผล ใชประสบการณและการปฏบตของตนเปนเครองมอสรางใหเกดความศรทธาและเขาใจในหลกธรรมค าสอนทถกตอง เชน เชอเรองกฎแหงกรรม เชอเรองบญและบาป

ศรทธาในพระพทธศาสนา ม ๔ อยาง ไดแก กมมสทธา วปากสทธา กมมสสกตาสทธา และตถาคตสทธา๖๙ มรายละเอยดพอสรปไดดงน

๑) กมมสทธา

กมมสทธา เปนค าทมาจากภาษาบาล หมายถง ความเชอเรองกรรม มนกปราชญและนกวชาการทางพระพทธศาสนาหลายทานไดอธบายและใหแนวความคดเกยวกบกมมสทธาไวดงน

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายวา กมมสทธา คอ เชอกรรม เชอการกระท า เชอวากรรมมอยจรง คอเชอวาเมอท าอะไรโดยมเจตนา คอ จงใจท าทงร ยอมเปนกรรม คอ เปนความชวความดมขนในตน เปนเหตเปนปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอไป การกระท าไมวางเปลา และเชอวาผลทตองการจะส าเรจไดดวยการกระท า มใชออนวอนหรอนอนคอยโชค๗๐

พระเทพวสทธกว (พจตร ตวณโณ) ไดอธบายวา กมมสทธา เชอกรรม คอ เชอวากรรมดมจรง กรรมชวมจรง ไมเชออ านาจพระเจา ไมเชอวาอ านาจดวงดาว ไมเชออ านาจสงภายนอกวาจะมาดลบนดาลใหชวตของตนเปนอยางนนอยางน แตเชอวาสงทมาดลบนดาลชวตของตนมากทสด คอ กรรม๗๑

๖๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๘๘. ๖๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๒๐, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพ บรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๕๔), หนา ๑๔๐. ๗๐ เรองเดยวกน, หนา ๑๔๐. ๗๑ พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), กฎแหงกรรม, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๔๐.

๓๙

พระราชสทธญาณมงคล (จรญ ตธมโม) ไดอธบายวา กมมสทธา เชอในเรองกรรม เชอวากรรมมจรง หลกกรรมทเราท าดไดด ท าชวไดชว มจรง๗๒

วศน อนทสระ ไดอธบายวา พระพทธศาสนาสอนวา คนเรามกรรมเปนของตน เปนผรบผลของกรรม มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนทพงอาศย หากท ากรรมใดไว จะดหรอชวกตามยอมตองรบผลของกรรมนน๗๓

แสง จนทรงาม ไดอธบายวา ชาวพทธเชอในหลกปลกยอยตาง ๆ ตอไปน คอ เชอวาท าดไดด ท าชวไดชว หลกนสบเนองมาจากหลกของกรรมนนเอง แตย าใหชดลงไปวา กรรมดกอใหเกดผลด กรรมชวกอใหเกดผลชว๗๔

กมมสทธาจงเปนความเชอเรองกรรม คอเชอวาการกระท ามทงดและชว ผกระท ายอมเปนผรบผล และการกระท าสงใดจะส าเรจกดวยกรรมของตน มใชดวยอ านาจของสงอนใดทงสน ดงพระผมพระภาคเจาตรสไวในจฬนนทยชาดกวา “คนท ากรรมใดไวยอมเหนกรรมในตน คนท ากรรมดยอมไดรบผลด คนท ากรรมชวยอมไดรบผลชว คนหวานพชเชนใดยอมไดรบผลเชนนน๗๕

กรรมจงเปนการกระท าทเกดขนจากเจตนา หรอกลาวไดวาเจตนานนเองเปนกรรม การกระท าทดเรยกวา กรรมด การกระท าทชว เรยกวา กรรมชว บคคลเชอกรรมกไดชอวาเชอกฎแหงกรรม ดงในพทธพจนทไดน ามากลาวอางน จะเหนไดวากรรมทบคคลใดไดกระท าไปแลวไมวาดหรอชว หากมเจตนาเปนตวประกอบในการกระท าแลว ถอวาเปนการกระท าทไมมสญเปลา และผรบผลกรรมกคอตวผกระท ากรรมนน ๆ นนเอง บคคลมเจตนาทดประกอบกรรมดผลกรรมนนกเปนผลทด เชน กรณของอนาถบณฑกเศรษฐไดถวายทานแดพระผมพระภาคเจาและพระสงฆอรยสาวก เป นตน จงเปนเหตใหทานไดบรรลธรรมในทสด ดงนน การกระท าความดยอมไดผลบญทดนนตนดองกสามารถพยากรณไดเลยวาการกระท าของตนเองนนสามารถทอยอยางมความสข ไมตกไปในอบายภมอยางแนนอน

กมมสทธามความส าคญ คอ ผท ากรรมดยอมไดด ผท ากรรมชวยอมไดรบผลชว กมมสทธาหรอเชอวาเมอท าอะไรโดยเจตนา คอจงใจท าทงรยอมเปนกรรม กมมสทธามความส าคญตอเปาหมาย คอ ในฐานเปนปจจยเกอกลตอการเขาถงเปาหมายขนพนฐาน ความสมพนธทเกดขนนนเปนความเชอของกรรมดละกรรมชวจงจะสงผลใหเกดความสมพนธ กลาวคอเมอใดทจตมนษยเปนกศลยอมคดทจะท ากรรมดดวยเจตนา ผลของการกระท ากจะท าใหเกดความดและเกดความสขตามมา จะมงพฒนาชวตใหเขาถงเปาหมาย ในทางพระพทธศาสนา คอ นพพาน

๗๒ พระราชสทธญาณมงคล (จรญ ตธมโม), กฎแหงกรรมธรรมปฏบต, (กรงเทพมหานคร: หอรตนชยการพมพ, ๒๕๓๙), หนา ๒๖๔. ๗๓ วศน อนทสระ, สวรรค นรก บญ บาปในพระพทธศาสนา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: เมดทราย, ๒๕๔๕), หนา ๔๙. ๗๔ แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, หนา ๘๘. ๗๕ ข.ชา. (ไทย) ๒๗/๑๔๔/๑๐๓.

๔๐

ตวอยางเชน พระนางมหาปชาบดโคตรม ทรงเกดพระทยเพอถวายผาใหมคหนงแดพระผมพระภาค เพอทรงอนเคราะหพระมารดา ทรงมพระด ารสวา พระนางมหาปชาบดนเกดเจตนา ๓ ประการ คอ ปพพเจตนา สนนฏฐาปกเจตนา อปราปรเจตนา เพราะปรารภเราเจตนาเหลานนของพระนาง จงเกดขนปรารภ แมภกษสงฆเถด เมอเปนเชนน เจตนา ๖ ประการของพระนางกจะรวมเปนอนเดยวกนเปนไปเพอประโยชนเกอกล เพอความสขตลอดกาลนาน๗๖

พระอานนทไดกราบทลพระผมพระภาควา พระนางทรงอาศยพระองคแลวจงไดขอถงซงพระพทธ พระธรรม พระสงฆเปนสรณะ ทรงเปนผเวนขาดจากการฆาสตว การลกทรพย การประพฤต ผดในกาม การพดเทจ การเสพของมนเมา คอสราและเมรยอนเปนเหตแหงความประมาท ทรงอาศยพระผมพระภาคแลว จงทรงมความเลอมใสแนวแนในพระพทธเจา ในพระธรรม ในพระสงฆ มศลทพระอรยะยนด ทรงอาศยพระพทธเจาแลวจงเปนผหมดความสงสยในทกข ทกขสมทย ทกขนโรธ ทกขนโรธคามนปฏปทา๗๗

ดวยเหตนกมมสทธาจงท าใหเกดอานสงสแหงทกษนาทานนน โดยพระองคตรสทกษนานทานแหงผลของการใหทานดงแสดงไวในทกขณาวภงคสตร วา

ผใดมศล ไดของมาโดยธรรม มจตเลอมใสดเชอกรรมและผลแหงกรรมอนโอฬาร ใหทาน ในชน ผทศล ทกษณาของผนนชอวาบรสทธฝายทายก

ผใดทศล ไดของมาโดยไมเปนธรรม มจตไมเลอมใส ไมเชอกรรมและผลของกรรมอนโอฬาร ใหทานในชนผมศล ทกษณาของผนนชอวาบรสทธฝายปฏคาหก

ผใดทศล ไดของมาโดยไมเปนธรรม มจตไมเลอมใส ไมเชอกรรมและผลของกรรมอนโอฬาร ใหทานในชนผทศล เราไมกลาวทานของผนนวามผลไพบลย

ผใดมศล ไดของมาโดยธรรม มจตเลอมใสด เชอกรรมและผลของกรรมอนโอฬาร ใหทานในชนผมศลเรากลาวทานของผนนวามผลไพบลย

ผใดปราศจากราคะแลว ไดของมาโดยธรรม มจตเลอมใสด เชอกรรมและผลของกรรมอนโอฬารจงใหทานในทานผปราศจากราคะเรากลาวทานของผนนนนแลวาเลศกวาอามสทานทงหลาย๗๘

สรปไดวา กมมสทธาเกดขนไดกตอเมอบคคลนนมความเขาใจและเชอในกรรมดวายอมไดรบผลดตอบแทนบคคลยอมยนดในการท าดดวยการอาศยกมมสทธาเปนพนฐานในการสรางความสมพนธใหเกดความเลอมใสและยดมนในพระรตนตรยเปนสรณะ มศลเปนเครองรกษาตนใหเปนปกต พฒนาตนจนเกดปญญาและปญญาทเกดขนแลวจะท าหนาทตอจากศรทธา เปนตวน าสงตอใหบคคลเขาสเปาหมายสงสดพระนพพาน

๗๖ ดรายละเอยดใน พระพรหมคณภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๗๒-๗๓. ๗๗ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๗๖/๔๒๔-๔๖๕. ๗๘ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๘๒/๔๓๑-๔๓๒.

๔๑

๒) วปากสทธา

วปากสทธา หมายถง เชอวบาก เชอวาผลของกรรมมจรง คอ เชอวากรรมทท าแลวตอง มผล และผลตองมเหต ผลดเกดจากกรรมด ผลชวเกดจากกรรมชว๗๙ ดงทพระผมพระภาคตรสวา

คนท าบาป ถงจะเหาะขนไปในอากาศ กไมพนจากบาปกรรม ถงจะด าลงไปกลางทะเล กไมพนจากบาปกรรมถงจะเขาไปหลบตวในซอกเขา กไมพนจากบาปกรรมเพราะไมมแผนดนสกสวนหนงทคนท าบาปยนอยแลว จะพนจากบาปกรรมได๘๐

บคคลใดประทษรายตอคนผไมประทษราย เปนผบรสทธ ไมมกเลสเพยงดงเนนบาปยอมกลบมาถงบคคลนนซงเปนคนพาลอยางแนแทดจผงธลอนละเอยดทบคคลซดไปทวนลม ฉะนน๘๑

สตวพวกหนง ยอมเกดในครรภ พวกทท าบาปกรรมยอมไปนรก พวกท าดยอมไปสวรรค สวนผทไมมอาสวะยอมนพพาน๘๒

จากพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวา ผลดผลกรรมทยงไมสงผล บคคลมกมความเหนผดวา ท าดแลวไมไดด หรอท าชวท าไมไดด ดวยความเขาใจทคลาดเคลอนไปจากความจรง จงท าใหบคคลท า กรรมชวบางดบาง ในบคคลทมความคดเหนทถกตองเพราะใชปญญาเขาประกอบกรรม กรรมทคดกระท านนจงเปนกรรมด สวนในบคคลทมความคดเหนทผดเพราะไมไดใชปญญาเขาประกอบกรรม กรรมทคดกระท านนจงเปนกรรมชว เมอตายไปผลของกรรมนนท าใหไปเกดในนรก สวนผทท ากรรมดนนไดไปเกดในสวรรค สวนผทไมมอาสวะแลวนนจะเปนผหลดพนเปนอสระจากวฏฏสงสาร มนพพานเปนทไป ตวอยางเชน พระเทวทตถกอสทธรรมครอบง า ดงปรากฏในคมภรขททกนกาย อตวตตกะ มเรองเลาไว ดงน

ภกษทงหลาย พระเทวทตถกอสทธรรม ๓ ประการครอบง าย ายจต ตองไปเกดในอบายตองไปเกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได อสทธรรม ๓ ประการ อะไรบาง คอ

๑) เทวทตถกความปรารถนาชวครอบง าย ายจต ตองไปเกดในอบาย ตองไปเกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได

๒) เทวทตถกความมมตรชวครอบง าย ายจต ตองไปเกดในอบาย ตองไป เกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได

๓) เมอยงมมรรคผลทควรท าใหสงขนไป เทวทตกลบมาถงความเสอมเสยกลางคน เพราะบรรลคณวเศษขนต า

๗๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๐. ๘๐ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๒๗/๗๑. ๘๑ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๒๕/๗๐. ๘๒ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๒๖/๗๐.

๔๒

ภกษทงหลาย เทวทตถกอสทธรรม ๓ ประการนแล ครอบง าย ายจต ตองไปเกดในอบาย ตองไปเกดในนรก ด ารงอยชวกป แกไขไมได๘๓

หลงจากนนพระผมพระภาคทรงตรสเนอความเปนพระคาถาประพนธ ไวดงน

ใคร ๆ อยาไดเกดเปนคนปรารถนาชว ไมวาในกาลไหน ๆ ในโลก เธอทงหลายจงรจกเทวทตวา มคตเหมอนกบคนปรารถนาชว

เทวทตเปนทยกยองกนวา เปนบณฑต เปนทรกนวา ไดอบรมตนแลว เราไดฟงมาวา เทวทตดจรงเรองอยดวยยศ

เทวทตนนสงสมความประมาท เบยดเบยนตถาคตนน จงตองไปเกดในนรกอเวจ มประต ๔ ดาน นาสะพรงกลวยงนก

ผใดประทษรายตอคนทไมประทษราย ผไมท ากรรมชว บาปยอมถกตองเฉพาะผนนเทานน ผมจตคดประทษรายไมมความเออเฟอ

ผใดเบยดเบยนตถาคต ผเสดจไปด มพระทยสงบ ดวยการกลาวต าหน การต าหนพระองค ยอมฟงไมขน เปรยบเหมอนผทตงใจประทษรายมหาสมทร ดวยยาพษจ านวนเปนหมอ เขาไมอาจประทษรายได เพราะมหาสมทรนากลว๘๔

จากตวอยางกรณของพระเทวทตทกระท ากรรมชวเพราะถกอสทธธรรมครอบง านนจงเปนเหตใหพระเทวทตไดพบกบทกขลงสอเวจขมนรกเพราะการกระท าทปองรายและเบยดเบย นพระพทธเจา ท าใหสงฆแตกกน จงเปนผลใหพระเทวทตไดกระท าชว นจงเปนผลของวบากกรรรม แตถาหากบคคลมความเชอศรทธา และเขาใจในผลของกรรมดวยปญญาเปนเครองประกอบนนแลว จะท าใหบคคลนนตดสนใจในการกระท าแตความด ละเวนความชวทงปวง ผลของกรรมดกจะสงใหไดสงทด ตอไปในอนาคตกาลได

๘๓ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๘๙/๔๕๘. ๘๔ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๘๙/๔๕๙-๔๖๐.

๔๓

๓) กมมสสกตาสทธา

กมมสสกตาสทธา หมายถง เชอความทสตวมกรรมเปนของของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของ จะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน๘๕ ดงทพระผมพระภาคตรสวา สตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศยกรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน๘๖

จากพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวา กรรมเปนเครองก าหนด หรอเครองน าพาการเปนไปของบคคลตามกรรมทตนกระท าไวแลว หมายความวา เมอบคคลท ากรรมอะไรไว กรรมนนจะท าใหบคคลเปนไปตามกรรมทตนไดกระท าทงทยงมชวต และเมอสนชวตไปแลวกรรมนนกยงสงผลตอ การน าเกดในภพภมใหมดวยเชนกน แตจะเกดเปนอะไรนนกตองขนอยกบกรรมทกระท าเมอยงมชวตดวย

กรรมเปนสงทท าใหบคคลเปน เทวดา มาร พรหม มนษย หรอแมแตสตวเดรจฉาน นรก เปรต อสรกาย กรรมยงเปนเครองจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน บคคลกระท ากรรมใดไมวาด หรอเลว กรรมนนเมอเปนผลแลว จะเปนของใครอนไมไดนอกจากของผทกระท าเทานน และยงตดตวของบคคลไปทกท ไมสามารถทจะสงมอบหรอยกใหเปนของคนอนไดเพราะเปนสมบตตดตามตวของเฉพาะบคคลทไดชอวาเปนผกระท ากรรมนนไว

ตวอยางเชน พระสารบตรเปนผไดธรรมจกษ อนปราศจากธล ปราศจากมลทนไดเกดขน กเพราะไดฟงธรรมปรยายจากพระอสสช๘๗ เพราะผลกรรมทเกดจากการฟงธรรม จงท าใหพระสารบตรเกดปญญา บรรลโสดาปตตผล๘๘และเมอบวชในพระศาสนาของพระพทธเจาบรรลพระอรหตตผลถงทสดแหงพระสาวกบารมญาณตามทตงความปรารถนาไวไดรบการยกยองวาเปนผมปญญามาก๘๙

เพราะมปฏปทาทเปนไปเพอความมปญญามากยอมน าไปสความมปญญามาก๙๐

ทงนในอดตชาตพระสารบตรกไดสงสมบารมในสมยพระผมพระภาคพระนามวาอโนมทสส ครงนนพระสารบตรเกดเปนดาบสสรจ ดวยกรรมทไดท าบญญาธการแดพระศาสดาพระนามวา อโนมทสส ส าเรจบารมในจ านวนคณทงสน ชอวาเปนกรรมทท าไวดแลว กรรมทพระสารบตรไดท าไวในกาลทจะก าหนดจ านวนไมได ไดแสดงผลแลวในอตภาพสดทายของพระสารบตร๙๑

เราจะเหนไดวาทงกรรมเกาและกรรมใหมทพระสารบตรไดกระท า ลวนมผลตอเนองสงตอและมความสมพนธกนระหวางภพใหมกบภพเกา จงท าใหพระสารบตรไดมาบรรลเปนพระอรหนตในภพปจจบน อนหมายถง บคคลมกรรมน าเกดและมกรรมเปนทาญาตเปนเผาพนธ จงเชอวาสตวทงหลายมกรรมเปนของตน

๘๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๐. ๘๖ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๕๐. ๘๗ ดรายละเอยดใน ว.ม. (ไทย) ๔/๖๐/๗๒-๗๔. ๘๘ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๒๘๗/๔๖. ๘๙ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๑๘๙/๒๕. ๙๐ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖-๓๕๗. ๙๑ ดรายละเอยดใน ข.อป. (ไทย) ๓๒/๑๗๑-๒๗๔/๓๐-๔๔.

๔๔

พระผมพระภาคเจาตรสวา สตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธมกรรมเปนทพงอาศยกรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน บคคลบางคนในโลกนไมวาจะเปนหญงหรอชายกตาม ถาเปนผฆาสตวเพราะกรรมนน หลงจากตายแลวเขาจงไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก๙๒ ถากลบมาเกดเปนมนษยจะเปนคนมอายสนนเปนปฏปทา (ขอปฏบต) ทเปนไปเพอความมอายสน เปนตน ถาเปนผเขาไปหาสมณะหรอพราหมณแลว สอบถาม ฯลฯ จงไปเกดในสคตโลกสวรรค. . .จะเปนผมปญญามาก . . .๙๓ รวมความวา ขอปฏบตเพออะไร ยอมน าเขาไปสความเปนอยางนน สตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาทมกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน ดวยประการฉะน๙๔

จะเหนไดวา การกระท าทบคคลไดกระท าแลวดวยเจตนาใด ไมวาจะดหรอชวกตามลวนแลวแตเปนเหตปจจยและสงผลใหบคคลผกระท าตองเปนไปตามกรรมนน ๆ ซงมความสมพนธกบการเปนอยในภพปจจบนทยงมชวตอยและภพหลงจากตายไปแลวรวมไปถงการน าไปเกดในภพใหม ดงนน กมมสสกตาสทธาถอวาเปนพนฐานในการกระท าปฏปทาทเปนไปเพอความมปญญามาก เพราะบคคลกระท ากรรมตนใหเกดปญญา ดวยเปนผทเขาไปหาสมณะหรอพราหมณทเปนผรและมปญญา พงรวาอะไรเปนกศลหรอเปนอกศล อะไรมโทษหรอไมมโทษ อะไรควรเสพหรอไมควรเสพ กรรมอะไรทท าแลวจงจะไมใหเปนทกขตลอดกาลนาน หรอวากรรมอะไรทท าแลวเปนไปเพอความสขตลอดกาลนาน หากเสยชวตจะไดไปเกดในสคตโลกสวรรค ถากลบมาเกดเปนมนษยในทใด ๆ จะเปนผมปญญามากกดวยปฏปทาทเปนไปเพอความเปนผมปญญามากน

๔) ตถาคตโพธสทธา

ตถาคตสทธา หมายถง เชอความตรสรของพระพทธเจา มนใจองคพระตถาคตวาทรงเปนพระสมมาสมพทธเจา ทรงพระคณทง ๙ ประการ ตรสธรรม บญญตวนยไวดวยด ทรงเปนผน าทางทแสดงใหเหนวา มนษยคอเราทกคนน หากฝกตนดวยดกสามารถเขาถงภมธรรมสงสด บรสทธหลดพนได ดงทพระองคไดทรงบ าเพญไวเปนแบบอยาง๙๕ ดงทพระผมพระภาคตรสไวในรตนสตรวา

บคคลเหลาใด ในศาสนาของพระโคดมพทธเจา เปนผประกอบตนไวด มใจมนคงหมดความหวงใย บคคลเหลานนชอวา บรรลอรหตตผลหยงถงอมตนพพานรบรสความดบสนทแบบไดเปลานเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ ดวยสจจะนและสตบรษใดพจารณาเหนแจงอรยสจ เราเรยก

๙๒ ชอวา อบาย เพราะปราศจากความงอกงาม คอไมมความเจรญหรอความสข ชอวา ทคต เพราะเปนคต คอเปนทตงแหงความทกข ชอวา วนบาต เพราะเปนสถานทตกไปของหมสตวทท าความชว ชอวา นรกเพราะปราศจากความยนดเหตเปนทไมมความสบายใจ, ดรายละเอยดใน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรม ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๙๖. ๙๓ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙-๒๙๖/๓๔๙-๓๕๔. ๙๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖. ๙๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๑๔๐.

๔๕

สตบรษนนวา มอปมาเหมอนเสาเขอนทฝงลงดน อนไมหวนไหวเพราะลมทพดมาจากทศทง สนเปนรตนะอนประณตในพระสงฆ ดวยสจจะน ขอใหมความสวสด๙๖

บคคลผเปนพระพทธบรษทมความเชอมนในพระปญญาการตรสรของพระผมพระภาคแลว ไดเกดศรทธาในตถาคต เมอมศรทธาแลวยอมจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณครบถวน แตการกระท าเชนนนไมใชวาจะท ากนไดอยางงายดาย ท าใหบางคนยนดพอใจทจะออกจากเรอนบวชเปนบรรพชต ละทงสมทรพย และเครอญาตทงหลาย เพอจะประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณครบถวนอาศยความยดมนในตถาคตโพธสทธาเปนสรณะส าหรบตนพรอมกบนอมน าพระธรรมท พระผมพระภาคไดสอนไวแลวมาปฏบตตาม ในกลมของผออกบวชเปนบรรพชตไดถอเอาแบบอยางของพระผมพระภาคแลวสามารถทจะบรรลอรหนตและเขาถงนพพานไดตามอยางพระผมพระภาค ดงทมพระอรหนตสาวกสาวกาจ านวนมากและไดรบการยกยองจากพระผมพระภาคใหเปนเลศในแตละดานตางกน รวมไปถงคฤหสถทเปนอบาสกอบาสกาทพระผมพระภาคกไดทรงรบรองในการบรรลธรรมและเปนผเลศในดานตาง ๆ ดวยเชนกน ในเรองนพระองคทรงยกยองผทมความศรทธาและปฏบตตามพระคถาคต ดงปรากฏในทฬททสตร วาดวยผขดสน วา

สมยหนง พระผมพระภาคประทบอย ณ พระเวฬวน สถานทใหเหยอกระแตเขตกรงราชคฤห ณ ทนน พระผมพระภาครบสงเรยกภกษทงหลายมาตรสวา

ภกษทงหลาย เรองเคยมมาแลว ในกรงราชคฤหนเอง ไดมบรษคนหนงเปนคนขดสน เปนคนก าพรา เปนคนยากไร แตเขายดมนศรทธา ศล สตะ จาคะและปญญา ในธรรมวนยทเราประกาศแลว หลงจากตายแลวจงเขาถงสคตโลกสวรรค คอ ความเปนสหายของเทพชนดาวดงส เทพบตรองคนนรงเรองกวาเทพเหลาอนดวยรศมและยศ ไดยนวา ในกาลครงนน พวกเทพชนดาวดงสพากนกลาวโทษตเตยนวา ทานผเจรญทงหลายนาอศจรรยจรงไมเ คยปรากฏเทพบตรองคนเมอครงยงเปนมนษยอยในกาลกอนเปนคนขดสน เปนคนก าพรา เปนคนยากไร หลงจากตายแลวจงเขาถงสคตโลกสวรรค คอ ความเปนสหายของเทพชนดาวดงส ยอมรงเรองกวาเทพเหลาอนดวยรศมและยศ

ภกษทงหลาย ครงนน ทาวสกกะจอมเทพรบสงกบเทพชนดาวดงสวา ‘ทานผนรทกข ทานทงหลายอยากลาวโทษตอเทพบตรนเลย เทพบตรน เมอครงยงเปนมนษยในกาลกอน ยดมนศรทธา ศล สตะ จาคะ และปญญา ในธรรมวนยทพระตถาคตประกาศแลว หลงจากตายแลวจงเขาถงสคตโลกสวรรค คอ ความเปนสหาย ของเทพชนดาวดงสยอมรงเรองกวาเทพเหลาอนดวยรศมและยศ

ภกษทงหลาย ล าดบนน ทาวสกกะจอมเทพ เมอทรงยนดกบพวกเทพชนดาวดงส จงไดตรสคาถาเหลาน ในเวลานนวา ผใดมศรทธาในพระตถาคตตงมนไมหวนไหว มศลงาม เปนศล ทพระอรยะชอบใจและสรรเสรญ มความเลอมใสในพระสงฆและมความเหนตรง บณฑตทงหลายเรยกผนนวาเปนคนไมขดสน ชวตของเขากไมสญเปลา เพราะฉะนนบคคลผมปญญา

๙๖ ข.ข. (ไทย) ๒๕/๗-๘/๑๑.

๔๖

เมอระลกถงค าสอนของพระพทธเจาทงหลาย ควรหมนประกอบศรทธา ศล ความเลอมใสและการเหนธรรม๙๗

จากพทธพจนดงกลาวเราจะเหนไดวา บคคลทมตถาคตโพธสทธาจงเปรยบไดวามสงประเสรฐสดส าหรบชวต เพราะอาศยตถาคตโพธสทธาเปนสงทน าพาชวตของบคคลใหปฏบตด ปฏบตชอบ มศล ทประกอบดวยมรรคและผล เลอมใสในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ และเหนสจจธรรม ๔ ประการ คอ ทกข สมทย นโรธ และมรรค ตามหลกธรรมทพระผมพระภาคไดตรสสอนไวดแลวประพฤตปฏบตและยดมนตามอยางมนคงสม าเสมอ ไมมความกงวลใจวาตนจะมหรอจนไมค านงวาตนจะอยในสถานะใด จะเปนบรรพชตหรอคฤหสถกตาม มความมงมนทจะกระท าความบรสทธ ใหเตมก าลงความสามารถของตน เพอท าใหหลดพนจากกองทกขทงปวงจนสามารถทจะบรรลธรรมได แตถงแมวายงไมสามารถบรรลธรรมในภพมนษยได เมอเสยชวตไปแลวไดเกดในภพใหมตนเองกจะไมขดสนหากมตถาคตโพธสทธาอยางมนคงไมหวนไหวสนคลอนการมชวตกจะเจรญรงเรองและการจากไปลวนแลวแตเปนไปดวยดในสคตสวรรคและประเสรฐเมอไดมโอกาสกบมาเปนมนษยอก แตถาสนอาสวะกเลสทงหลายกไดนพพาน

สรปวา ความศรทธาหรอความเลอมใสศรทธาในพระพทธศาสนาม ๔ ประการ ไดแก ๑) กมมสทธา เชอกรรม เชอการกระท า เชอกฎแหงกรรม เชอวากรรมมอยจรง คอเชอวาเมอท าอะไรโดยมเจตนาจงใจกระท าแลวยอมเปนกรรมไมวาจะเปนผลดหรอผลรายกตาม ๒) วปากสทธา เชอวบาก เชอผลของกรรม เชอวาผลของกรรมมจรง คอเชอวากรรมทท าแลวตองมผล และผลตองมเหตเสมอ ผลดเกดขนจากกรรมด ผลรายเกดขนจากกรรมไมดหรอกรรมชว ๓) กมมสสกตาสทธา เชอความทสตวมกรรมเปนของของตน เชอวากรรมทไดกระท านนแตละคนจะตองเปนผ รบผลของกรรมนน ๆ ไมวากรรมนนจะดหรอไมดกตาม ๔) ตถาคตโพธสทธา เชอในความตรสรและมนใจในพระพทธเจา วาเปนพระสมมาสมพทธเจาทพระองคทรงพระคณทง ๙ ประการ ตรสแสดงธรรมและบญญตวนยไวใหเวไนยสตวไดประพฤตปฏบตตาม

ความเชอความเลอมใสในกรรมทง ๔ ประการนเอง เปนเครองบงชใหบคคลทงหลายไดกระท าแตกรรมทด ละเวนกรรมชวทงหลายทงปวง กรรมดยอมสงผลใหไดด กรรมชวยอมสงผลไมดหรอผลชวใหกบบคคลทกระท ากรรมนน ตนเองเปนผกระท าตนนนแหละจะตองเปนผรบผลของกรรมนน ไมวาผลทจะไดรบนจะดหรอไมกตาม

๒.๕ สรป กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏอยในคมภรองคตตนกาย ทสกนบาต เลม ๒๔ ขอ ๑๗๔ หนา ๓๑๖ โดยกมมนทานสตร เปนพระสตรล าดบท ๘ ของ ๑๐ พระสตรของชาณสโสณวรรค เนอหาสาระทส าคญของกมมนทานสตรจะกลาวถงเรองของกรรมขงแตละบคคลวากรรมนนเกดขนจากสาเหตทเกดขนจากการฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม การกลาวค าเทจ การพดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ ความโลภอยากไดของคนอนหรอคดเพงเลงจองจะเอาของคนอน ความพยาบาทอาฆาต และความเหนผดตามท านองคลองธรรม สาเหตแหงกรรมนลวนแลวเกดมาจาก

๙๗ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๖๐/๓๘๐-๓๘๑.

๔๗

กเลส ๓ ประการ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ เปนตนเหตทงสนจงเปนเหตใหท ากรรม หลกธรรมทท าใหเกดกรรม ไดแก วฏฏะ ๓ หรอไตรวฏฏ (กเลส กรรม และวบาก) กศลกรรม และอกศลกรรม

กเลส ม ๓ อยางคอ โลภะ โทสะ โมหะ เกดขนจากตณหา ความทะยานอยากหรอความตองการปรารถนาในสงนน ๆ การเกดขนของตณหานนเกดขนจากใจของบคคลคนนน หากไดมาตามทตองการกดใจจนหลงในสงทไดนน ถาไมไดดงใจกเปนการโกรธทไมไดหรอเมอเสอสลายแตกหกไปเสยใจเปนความโกรธ ผลจากการกระท านกจะสงผลไปเรอยมทงดบาง ทงไมดบาง จงเปนเหตทกข เมอทกขแลวกท ากรรมใหมเพอใหพนทกข ท ากรรมอยางนวนอยางนไปเรอย ๆ เปนเหมอนกบวงวนกนอยางนในกเลส กรรมและวบาก การกระท ากรรมน เกดขนจากเหตปจจยและผลเชนเดยวกบ ปฏจจสมปบาทนนเอง

กรรมทบคคลไดกระท าไปแลวตางกมทงกรรมดและกรรมไมด ถาเปนกรรมฝายด เรากเรยกวา กศลกรรม ถาเปนกรรมฝายไมด เรากเรยกวา อกศลกรรม ทงกศลกรรมและอกศลกรรมทบคคลสามารถกระท าออกได ๓ ทาง คอ ทางกายทเรยกวา กรรม ทางวาจา เรยกวา วจกรรม และทางใจ เรยกวามโนกรรม

กศลกรรม หรอเรยกอกอยางหนงวา กศลกรรมบถ ๑๐ ซงเปนทางแหงกศลกรรม โดยมมลเหตเกดขนได ๓ ทาง ไดแก

๑) กายกรรม ความประพฤตดงามทางกาย ม ๓ ประการ ไดแก การไมฆาสตวหรอบบคนเบยดเบยนสตว (มนษยและสตว) การไมลกทรพยและการเอารดเอาเปรยบผอน และการไมประพฤตผดในลกเมยของผอน

๒) วจกรรม ความประพฤตดงามทางใจ ม ๔ ประการ ไดแก การไมพดโกหกหลอกลวง การไมพดสอเสยด การไมพดค าหยาบคายดาทอ และการไมพดเพอเจอโปรยประโยชนผอน

๓) มโนกรรม ความประพฤตดงามทางใจ ม ๓ ประการ ไดแก การไมคดโลภอยากไดของคนอน ไมคดพยาบาทอาฆาตปองรายผอน และการมจตคดเหนถกตองตามท านองคลองธรรม

อกศลกรรม หรอเรยกอกอยางหนงวา อกศลกรรมบถ ๑๐ ซงเปนทางแหงอกศลกรรมทตรงกนขามกบกศลกรรมกรรมบถ ๑๐ โดยมมลเหตเกดขนได ๓ ทาง ไดแก

๑) กายกรรม ความประพฤตไมดงามทางกาย ม ๓ ประการ ไดแก การคดทจะฆาสตวหรอบบคนเบยดเบยนสตว (มนษยและสตว) การคดจะลกทรพยของผอน การคดทจะเอารดเอาเปรยบผอน และการคดทประพฤตผดในลกเมยของผอน

๒) วจกรรม ความประพฤตไมดงามทางใจ ม ๔ ประการ ไดแก การคดทจะพดโกหกหลอกลวง การพดสอเสยด การพดค าหยาบคายดาทอ และการพดเพอเจอโปรยประโยชนผอนเดอดรอน

๓) มโนกรรม ความประพฤตไมดงามทางใจ ม ๓ ประการ ไดแก การคดโลภอยากไดของคนอน คดพยาบาทอาฆาตปองรายผอน และการมจตคดเหนไมถกตองตามท านองคลองธรรม

๔๘

การทจะกระท ากรรมดเพอละอกศลกรรมไดนน บคคลพงพจารณาไตรตรองและลงมอประพฤตปฏบตเพอใหเกดบญเปนกศลดวยหลกบญกรยาวตถ ๑๐ ไดแก การใหทาน การรกษาศล การเจรญภาวนา การออนนอมถอมตน การขวนขวายในการท าความด การอทศสวนบญกศล การแสดงธรรม การฟงธรรม และการท าความเหนใหถกตองและตรงตามหลกธรรมของพระผม พระภาคเจา ผลทไดรบจากการบ าเพญบญกศลในกรยาทง ๑๐ ประการ เปนเหตใหบคคลนนมความสขความเจรญรงเรองในภพปจจบน หากตายไปกไปสสคตโลกสวรรค ในทางตรงกนขามบคคลทกระท าในฝายอกศลกรรมผลทไดในภพปจจบนกจะพบกบความทกขกายและใจ ตายไปแลวกลงสอบายภม ๔ ไดแก นรก สตวเดรจฉาน เปรตและอสรกาย กรรมทกอยางลวนแลวเกดจากมลเหตท ท าใหเกดกรรมด (กศลกรรม) และกรรมไมด (อกศลกรรม) กคอ กเลส ทเปนมลเหตแหงทตงทงหลาย ทงปวง แตกรรมทไดกระท าลงไปนนกดวยเจตนาจงใจในการกระท าทงสน

แตการทจะกระท ากรรมทเกดขนจากเจตนานนกเกดขนมาจากความเชอความศรทธานนเอง บคคลทมความเชอเรองกรรม ในพระพทธศาสนามหลกค าสอนวาม ๔ อยาง ไดแก

๑) กมมสทธา เปนความเชอในเรองของกรรม เชอการกระท า เชอวากรรมมอยจรง เชอวาเมออะไรโดยมเจตนาหรอจงใจท าทงทรยอมเปนกรรมทงความดและความชวกตาม จงเปนเหตเปนปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอกนมา การกระท าไมวาสงเปลาและเชอวาผลทตองการจะส าเรจลงไดดวยการกระท าไมใชไดมาดวยการวงวอนขอหรอนอนคอยโชควาสนา

๒) วปากสทธา เปนความเชอวบากหรอผลกรรมทจรง เชอวากรรมทท าแลวจะตองมผลอยางแนนอน และผลทเกดขนนนจะตองมจากเหต ผลดเกดขนจากกรรมด ผลชวเกดขนจากรรมชว

๓) กมมสสกตาสทธา เปนความเชอทเชอวาสตวมกรรมเปนของของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของกรรมนน ผกระท ากรรมจะตองเปนผรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน บคคลทกคนยอมมกรรมเปนทายาท มกรรมเปนกรรม มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงทอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหดเลวตางกน

๔) ตถาคตโพธสทธา เชอความตรสรของพระพทธเจา มนใจองคพระตถาคตวาทรงเปนพระสมมาสมพทธเจาทรงพระคณ ๙ ประการ ตรสสอนธรรมและทรงบญญตพระวนยไวเพอใหสาวกทงหลายไดประพฤตปฏบตตามเปนแบบอยางเพอความพนทกขและหลดพน

เราจะเหนไดวา กรรมยอมเกดขนจากเจตนาทแตละบคคลไดกระท าลงไปจะตองประกอบไปดวยเหตปจจยและผลทเกดขนทแตละบคคลทกระท านนท าลงไปไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม กรรมทปรากฏในกมมนทานสตรนจะเปนการบนทกเรองราวของกรรมวาเกดขนจากตนเหตแหงกรรมหลก ๆ มอะไรบาง เกดขนไดอยางไรและผลทเกดขนเปนรายละเอยดบางสวนเทานน เรองกรรมนนผวจยจะลงรายละเอยดเรองกรรมวามบทบาทหนาทอยางไร มสาเหตและตนก าเนดอยางไรและผลทเกดจากกรรมนนเปนอยางไรในบทท ๓ ตอไป

บทท ๓

กรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา

กรรมมปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา พระไตรปฎกซงในพระสตรดงกลาวจะไดอธบาย ในเรองของกรรมในมมมองและประเดนตาง ๆ อาทเชน สาเหตการเกดกรรม การท ากรรมของบคคล ตาง ๆ การท ากรรมนนเกดขนไปอยางไร เปนตน ในบทนผวจยจะไดน าเสนอตามล าดบ ดงน

๓.๑ ความหมายของกรรม ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท า มความหมายกลาง ๆ ใชไดทงในทางดและทางไมด ถาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรม กรรมไมด เรยกวา อกศลกรรม แตในความรสกของคนไทยทวไปแลว ค าวากรรมมกจะหมายถง การกระท าไมด และผลของการกระท าไมด

พระผมพระภาคเจาไดตรสความหมายของกรรมไวในนพเพธกสตร วา “ภกษทงหลาย เพราะอาศยเหตนวา เรากลาววาเจตนาเปนตวกรรม บคคลคดแลวจงกระท าดวยกาย วาจา และใจ”๑ ดงพระบาลทวา “เจตนาห ภกขเว กมม วทาม เจตยตวา กมม กโรต กาเยน วาจาย มนสา ฯ”๒

จากพทธพจนนแสดงใหเหนวา การกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอความตงใจจงใจเทานนจงจดวาเปนกรรมในพระพทธศาสนาซงมจดเนนอยทเจตนาเปนส าคญ และโดยนยนจะเหนอกวาค าวา เจตนา ค านหมายถง ความคดของจตจงเรยกวามโนกรรม ดงนนจงกลาวไดวา ใจหรอความคดความรสกของจตเปนเรองส าคญทกอใหเกดกรรม

ดงพทธพจนทวา “ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ ส าเรจแลวแตใจบคคลกลาวอยกด กระท าอยกดดวยใจทประทษรายแลว ความทกขยอมตดตามบคคลนนไป เปรยบดงลอรถตามรอยเทาโคตวทเขนภาระไปฉะนน”๓

พระอรรถกถาจารยไดอธบายค าวา “เจตนา” เอาไววา พระผมพระภาคเจาทรงหมายเอาเจตนาทมการจดแจง (สมปยตธรรม) ทรวบรวมธรรมทกอยาง คอ กศลธรรมและอกศลธรรม ไว คอหมายถง ตองมเจตนาทเปนกศลธรรมหรออกศลธรรมเขามาประกอบจงจดวาเปนกรรม๔

๑ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๒ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๓๓๔/๔๖๔, อภ.ก. (บาล) ๓๗/๑๒๘๑/๔๒๑. ๓ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑/๒๓. ๔ อง.ฉกก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๔/๗๗๕.

๕๐

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฑฒโน) ทรงอธบายค าวา “กรรม” โดยทรงใหความหมายตามทพระผมพระภาคเจาไดตรสไววา “เจตนาห ภกขเว กมม วทาม” ซงแปลวา เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม เจตนา (ความจงใจ) เปนกรรม เพราะคนจงใจ คอ มใจมงแลวจงท ากายบาง ทางวาจาบาง ทางใจบาง ฉะนน กรรม คอ กจทบคคลจงใจท าหรอท าดวยเจตนา ถาท าดวยไมมเจตนาเรยกวา ไมเปน๕

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท า หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา คอ ท าดวยความจงใจหรอจงใจท า ดกตาม ชวกตาม ตวอยางเชน ขดหลมพรางดกคนหรอสตวใหตกลงไปตาย เปนกรรม แตขดบอน าไวกน ไวใช แลวสตวตกลงไปตายเอง ไมเปนกรรม วาโดยสาระ กรรมกคอเจตนา หรอเจตนานนเปนกรรม การกระท าทด เรยกวา กรรมด การกระท าชว เรยกวา กรรมชว๖

พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ) อธบายวา ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท า กรรมนเปนค ากลาง ๆ ถาหากวาเปนการกระท าด ทานเรยกวา กศลกรรม ถาหากวาเปนการกระท าชวทานเรยกวา อกศลกรรม๗

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโชต) อธบายวา ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท า เปนค ากลาง ๆ ยงไมบงวาเปนการกระท าทดหรอชว ถาเปนการกระท าทด กระท าโดยไมมความโลภ ความโกรธ ความหลงเปนเหต เรยกวา กศลกรรม ถาเปนการกระท าทชว กระท าโดยมความโลภความโกรธ ความหลงเปนเหต เรยกวา อกศลกรรม กรรมเกดขนอยกบเจตนาซงเปนเครองบงวาเปนกรรมดหรอกรรมชว ถาท าดวยเจตนาดกเปนกรรมด มผลทด ถาท าดวยเจตนาชว กเปนกรรมชว มผลทชว๘

พทธทาสภกข อธบายวา ค าวา “กรรม” คอ การกระท า แตในภาษาไทยเปลยนความหมายกลายเปนของบางอยาง เปนสงบางสง เชนวา ถงแกกรรม กหมายความวา ตาย ภาษาบาลไมมอยางน ไมเคยพดวาถงแกกรรมแลวกจะตองตาย เดก ๆ รองกนอย ไดยนบอย ๆ วา กรรมแลวแกวตาเอยอยางน ค าวากรรม อยางนมนเปลยนความหมายหมดแลว มนหมายถง การบผลกรรม หรอกรรมมาถงแลว คอหมายความวาไดรบผลกรรม ไมใชกรรม๙

๕ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก (เจรญ สวฑฒโน) , หลกกรรมในพระพทธศาสนา, (กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๕๑) หนา ๓. ๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๑, (กรงเทพมหานคร: บรษท เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส จ ากด), ๒๕๕๑), หนา ๔. ๗ พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), กฎแหงกรรม, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๒๗. ๘

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓), หนา ๑๕. ๙ พทธทาสภกข, โอสาเรตพธรรม, (กรงเทพมหานคร: ธรรมทานมลนธ, ๒๕๓๘), หนา ๒๖๑.

๕๑

แสง จนทรงาม อธบายวา ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท าทประกอบดวยเจตนา หรอความตงใจ (volition) อนมกเลสเปนแรงผลกดน ฉะนน กรรมทสมบรณจะตองมตวประกอบกรรม ๓ เสมอ คอ มกเลสเปนแรงกระตน มความตงใจหรอเจตนา มการกระท าหรอการเคลอนไหว๑๐

บรรจบ บรรณรจ อธบายวา ค าวา “กรรม” คอ การกระท าทประกอบดวยเจตนาของคนทยงมกเลส ซงยงมการใหผล แบงออกไดเปน ๓ ทาง คอ กายกรรม วจกรรม และมโนกรรม กรรมทง ๓ มทงฝายดและฝายชว๑๑

วชระ งามจตรเจรญ อธบายวา ค าวา “กรรม” มาจากค าวา “กรม” ในภาษาสนสกฤต ซงตรงกบค าวา “กมม” ในภาษาบาล ตามรปศพทแปลวา “การกระท า” ซงเหมอนกบค าวา “กรยา” แตความหมายทแทจรงของค าวา “กรรม” ในทศนของพทธศาสนาเถรวาทนนหมายถง เจตนา ดงนน การกระท าทจดวาเปนกรรมหมายเอาเฉพาะการกระท าทมเจตนา การกระท าทมเจตนาคอการกระท าดวยความจงใจหรอตงใจ มไดหมายถงการกระท าทท าโดยไมมเจตนา๑๒

ธงชย แสงรตน อธบายวา กรรมเปนค าบาลทน ามาใชแลวความหมายเปลยนไป เชน ใครเกดความเดอดรอน เขามกอทานออกมาวา กรรมของเราแท ๆ โดยเขาใจเอาเองวา กรรมเปนเรองความเคราะหราย แทจรงกรรมเปนค ากลาง ๆ แปลวา การกระท า เชน การกระท าทางกาย เปนกายกรรม ทางวาจา เปนวจกรรม ทางใจ เปนมโนกรรม ซงมทงกรรมดและกรรมชว๑๓

สนทร ณ รงษ อธบายวา ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท าตามทรรศนะของพทธปรชญาการกระท าไมจ าเปนจะตองท ากรรมเสมอไป การกระท าทจะจดเปนกรรมและมผลทางศลธรรมนนจะตองเปนการกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอความจงใจในการกระท า เจตนาในการกระท านนเองจดวาเปนกรรม๑๔

ราชบณฑตยสถาน อธบายวา ค าวา “กรรม” เปนค านามแปลวา การ การกระท า การงาน กจ เชน พลกรรม ตางกรรมตางวาระ เปนการดกได ชวกได เชน กศลกรรม อกศลกรรม๑๕

๑๐ แสง จนทรงาม, พทธศาสนวทยา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ธระการพมพ, ๒๕๔๕), หนา ๑๑๒. ๑๑ บรรจบ บรรณรจ, ปฏจจสมปบาท, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: พรบญการพมพ, ๒๕๓๘), หนา ๗๖. ๑๒ วชระ งามเจรญจตร, พทธศาสนาเถรวาท, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด สามลดา, ๒๕๕๖), หนา ๒๖๘. ๑๓ ธงชย แสงรตน, กรรมและวบาก, (กรงเทพมหานคร: บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๙), หนา ๒. ๑๔ สนทร ณ รงษ, พทธปรชญาจากพระไตรปฎก, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๑๖๗. ๑๕ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธนวาคม ๒๕๕๔, (กรงเทพมหานคร: บรษท ศรวฒนาอนเตอรพรนท จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๖), หนา ๑๖.

๕๒

สรปวา กรรม แปลวา การ กจ การงาน หรอการกระท า ทเกดขนจากการกระท าตนเองทเกดขนมาจากความโลภและความหลง โดยตวเจตนาเปนตวหลกในการกระท า การกระท ามทงการกระท าทดและชว ถาการกระท านนเกดจากความโลภ โทสะ และโมหะ ถอวาเปนกรรมไมด เรยกวา อกศลกรรม สวนการกระท าทเกดปราศจากความโลภ โทสะ และโมหะ ถอวาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรม

๓.๒ ประเภทของกรรม กรรมนน มหลายประเภท แตแบงออกเปนกลมตาง ๆ ไดดงน

๑) จ าแนกกรรมตามธรรมทเปนไปตามลกษณะหรอมลเหต

กรรมสามารถจ าแนกตามธรรมทเปนไปตามลกษณะหรอมลเหต ได ๒ อยาง คอ อกศลกรรมและกศลกรรม

(๑) อกศลกรรม คอ กรรมทเปนอกศล กรรมชว บาป การกระท าทไมด ไมฉลาด ไมเกดปญญา ท าใหเสอมเสยคณภาพชวต หมายถง การกระท าทเกดจากอกศลมล๑๖ กรรมชวหรอบาป หมายถง การกระท าทเกดจากเจตนาทประกอบดวยอกศลสงขาร (เจตสกฝายชว) คอ เกดจากเจตนาทเปน อปญญาภสงขารหรอกรรมทเกดจากอกศลมลหรอกเลส๑๗ เปนรากเหงาหรอตนเหตของความชว ม ๓ ประการ ไดแก โลภะ (ความอยากได) โทสะ (ความคดประทษราย) และโมหะ (ความหลง)๑๘ ดงพระผมพระภาคเจาทรงตรสวา “โลภะ โทสะ และโมหะ ทเกดภายในตนยอมท ารายบรษผมจต เลวทราม เหมอนขยไผก าจดตนไผ ฉะนน”๑๙

(๒) กศลกรรม คอ กรรมทเปนกศล กรรมด การกระท าทด ฉลาด เกดจากปญญา สงเสรมคณภาพของชวตจตใจ หมายถง การกระท าทเกดจากกศลมล๒๐ กรรมดหรอบญ หมายถง การกระท าทเกดจากเจตนาทประกอบดวยกศลสงขาร (เจตสกฝายด) คอ เกดจากเจตนาทเปนปญญาภสงขารหรอกรรมทเกดจากกศลมล๒๑ เปนรากเหงาหรอตนเหตของ ความด ม ๓ ประการ ไดแก อโลภะ (ความไมอยากได) อโทสะ (ความไมคดประทษราย) และอโมหะ (ความไมหลง)๒๒ ดงพระผมพระเจาทรงตรสวา

อโลภะ อโทสะ อโมหะ จดเปนกศลมล กรรมทบคคลผ ไมมโลภะท าทางกาย วาจา และใจจดเปนกศลกรรม แมกรรมของบคคลผไมมโลภะ ไมมโทสะ ไมมโมหะ ไมถกโลภะ ไมถกโทสะ

๑๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๗๑. ๑๗ วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, หนา ๒๗๖. ๑๘ ว.ป. (ไทย) ๘/๓๒๓/๔๔๙, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๕๙. ๑๙ ข.อต. (ไทย) ๒๕/๕๐/๔๐๓. ๒๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๖. ๒๑ วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, หนา ๒๗๖-๒๗๗.

๒๒ ว.ป. (ไทย) ๘/๓๒๓/๔๔๙, ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๕๙.

๕๓

ไมถกโมหะครอบง า มจตไมถกโลภะ ไมถกโทสะ ไมถกโมหะกลมรม ไมกอทกขใหเกดแกผ อนดวยเรองทไมเปนจรง ดวยการเบยดเบยน จองจ า ใหเสยทรพย ตเตยนหรอขบไล โดยอวดอาง วา “เรามก าลงทรงพลง” กจดเปนกศลกรรม กศลธรรมจ านวนมากเหลานทเกดจากอโลภะ อโทสะ อโมหะ มอโลภะ มอโทสะ มอโมหะ เปนเหต มอโลภะ มอโทสะ มอโมหะ เปนแดนเกด มอโลภะ อโทสะ อโมหะ เปนปจจย ยอมเกดมแกบคคลผไมมโลภะ ไมมโทสะ ไมมโมหะนนดวยประการฉะน๒๓

๒) จ าแนกกรรมตามทางแหงการกระท า (กรรมบถหรอทางทวาร)

การกระท าทประกอบดวยเจตนาหรอความจงใจทจดเปนกรรม สามารถเกดได ๓ ทาง คอ ทายกาย เรยกวา กายกรรม ทางวาจา เรยกวา วจกรรม และทางใจ เรยกวา มโนกรรม

(๑) กายกรรม คอ กรรมทแสดงออกมาทางกายทวาร คอ รางกายหรอใชรางกายเปนเครองมอในการท าตามเจตนาทเกดขน เชน การใหทานและการฆาสตว (๒) วจกรรม คอ กรรมทแสดงออกมาทางวจทวาร คอ ทางปากหรอใชปากเปนเครองมอในการท าตามเจตนาทเกดขน เชน การพดค าสตยและการพดค าเทจ (๓) มโนกรรม คอ กรรมทเกดขนทางมโนทวาร คอ ทางใจ นนคอกรรมทเกดขนในใจเพยงอยางเดยว ยงมไดแสดงออกมาเปนกายกรรมและวจกรรม แตเปนเหตใหเกดกายกรรมและวจกรรมตอไปได และสามารถรวมเกดรวมกบกายกรรมและวจกรรมได เชน ความโกรธหรอความรษยาในใจท าใหเกดอาการหนานวควขมวดตลอดจนถงท าใหเกดการดดาวารายและการลงมอท ารายรางกายได๒๔

กรรมยงแบงตามการกระท า (กรรมบถหรอทวาร) ไดอก ๒ ประเภท ไดแก อกศลกรรมบถ (ทางแหงการกระท าคามชว) และกศลกรรมบถ (ทางแหงการกระท าความด)๒๕

๑) อกศลกรรมบถ แปลวา ทางแหงกรรมชว ทางแหงกรรมทเปนอกศล กรรมชวอนเปนทางน าไปสทคต ม ๑๐ อยาง ไดแก

(๑) กายกรรม ๓ ไดแก ปาณาตบาต (การฆาสตว) อทนนาทาน (การลกทรพย) กาเมสมจฉาจาร (การประพฤตผดในกาม) (๒) วจกรรม ๔ ไดแก มสาวาท (การพดเทจ) ปสณาวาจา (การพดสอเสยด) ผรสวาจา (การพดค าหยาบ) สมผปปลาปะ (การพดเพอเจอ) (๓) มโนกรรม ๓ ไดแก อภชฌา (ความเพงเลงอยากไดของของเขา) พยาบาท (ความคดรายเขา) มจฉาทฏฐ (ความเหนผด)๒๖

๒๓ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๗๐/๒๗๗-๒๗๘. ๒๔ วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, หนา ๒๗๙-๒๘๐. ๒๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔-๕. ๒๖ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๔๗/๓๒๖.

๕๔

๒) กศลกรรมบถ แปลวา ทางแหงกรรมด ทางท าด ทางแหงกรรมทเปนกศล กรรมดอนเปนทางน าไปสสคต ม ๑๐ อยาง ไดแก

(๑) กายกรรม ๓ ไดแก ปาณาตปาตา เวรมณ (เจตนางดเวนจากการฆาสตว) อทนนาทานา เวรมณ (เจตนางดเวนจากลกทรพย) กาเมสมจฉาจารา เวรมณ (เจตนางดเวนจากประพฤตผดในกาม) (๒) วจกรรม ๔ ไดแก มสาวาทา เวรมณ (เจตนางดเวนจากการพดเทจ) ปสณาย วาจา เวรมณ (เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด) ผรสาย วาจาย เวรมณ (เจตนางดเวนจากพดค าหยาบ) สมผปปลาปา เวรมณ (เจตนางดเวนจากพดเพอเจอ) (๓) มโนกรรม ๓ ไดแก อนภชฌา (ความไมเพงเลงอยากไดของเขา) อพยาบาท (ความไมคดราย) สมมาทฏฐ (ความเหนชอบ)๒๗

การกระท าทางกายและทางวาจาทจดวาเปนกรรม จะตองมใจเขาไปประกอบดวยเสมอไป นนกคอตองมเจตนาในการกระท า แตการกระท าทางใจนน ล าพงความจงใจอยางเดยวกจดเปนกรรมได ในทางพระพทธศาสนานน สงส าคญทสด คอ ใจ เพราะพฤตกรรมทางกายหรอทางวาจาเปนสงถกก าหนดดวยใจหรอความคดทเรมตนขนใจใจ กายและวาจาเปนเพยงผรบค าสงจากใจเทานน

กศลกรรมบถและอกศลกรรมบถ ตามทกลาวไวแลวขางตนสามารถแสดงจ าแนกออกตามลกษณะหนทางการแสดงออกหรอทางแหงการกระท าไดดงตารางตอไปน คอ

ล าดบท ทางแหง การกระท า

อกศลกรรมบถ กศลกรรมบถ

๑. กายกรรม ๑. การฆาสตว ๒. การลกทรพย ๓. การประพฤตในกาม

๑. งดเวนจากการฆาสตว ๒. งดเวนจากการลกทรพย ๓. งดเวนจากการประพฤตในกาม

๒. วจกรรม ๑. การพดเทจ ๒. การพดสอเสยด ๓. การพดค าหยาบ ๔. การพดเพอเจอ

๑. งดเวนจากการพดเทจ ๒. งดเวนจากการพดสอเสยด ๓. งดเวนจากการพดค าหยาบ ๔. งดเวนจากการพดเพอเจอ

๓. มโนกรรม ๑. เพงเลงอยากไดของ ของเขา ๒. มความคดราย ๓. มความเหนผด

๑. ไมเพงเลงอยากไดของของเขา ๒. ไมคดราย ๓. มความเหนชอบ

ตารางท ๓.๑ การจดอกศลกรรมบถและกศลกรรมบถสงเคราะหเขาในลกษณะทางการกระท า

๒๗ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๔๗/๓๖๓.

๕๕

๓) จ าแนกกรรมตามหลกเกณฑการใหผล

ในพระพทธศาสนา จ าแนกกรรม เปน ๒ ยค คอ ยคสมยพทธกาล พระผมพระภาคเจาทรงจ าแนกกรรมออกมาในลกษณะการใหผลของกรรมตามกาล โดยกลาวถงวบากแหงกรรมวาม ๓ ประการ คอ กรรมทพงเสวยในปจจบน กรรมทพงเสวยในอตภาพถดไป และกรรมทพงเสวยในอตภาพตอ ๆ ไป๒๘

นอกจากน กรรมยงจ าแนกออกเปน ๔ ประเภท ไดแก (๑) กรรมด า มวบากด า (๒) กรรมขาว มวบากขาว (๓) กรรมทงด าและขาว มวบากทงด าและขาว (๔) กรรมทงไมด าและไมขาว มวบากทงไมด าและไมขาว เปนไปเพอความสนกรรม๒๙ กรรมดงกลาวสรปไดดงน

(๑) กรรมด า มวบากด า ไดแก บคคลบางคนในโลกน ยอมปรงแตงกาย วาจา ใจ อนมความเบยดเบยนบคคลอน ยอมไดเสวยเวทนาทมความเบยดเบยน เปนทกขโดยสวนเดยว เชน เปนผฆาบดามารดา ฆาพระอรหนต มจตประทษรายพระตถาคต ยงพระโลหตใหหอขน ท าลายสงฆใหแตกกน ฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ ดมน าเมา

(๒) กรรมขาว มวบากขาว ไดแก บคคลบางคนในโลกน ยอมปรงแตงกาย วาจา ใจ อนมความไมเบยดเบยนบคคลอน ยอมไดเสวยเวทนาทมความไมเบยดเบยน เปนสขโดยสวนเดยว เชน เปนผงดเวนจากการฆาสตว จากการลกทรพย จากการประพฤตผดในกาม จากการพดเทจ จากการพดสอเสยด จากการพดค าหยาบ จากการพดเพอเจอ ไมมากไปดวยการเพงเลงอยากได มจตไมพยาบาท มความเหนชอบ

(๓) กรรมทงด าและขาว มวบากทงด าและขาว บคคลบางคนในโลกน ยอมปรงแตงกาย วาจา ใจ อนมความเบยดเบยนบคคลอนบาง ไมมความเบยดเบยนบคคลอนบาง ยอมไดเสวยเวทนาทมความเบยดเบยนบาง ไมมความเบยดเบยนบาง มทงสขและทกขปะปนกนไป

(๔) กรรมทงไมด าและไมขาว มวบากทงไมด าและไมขาว ไดแก เจตนาใดเพอละกรรมด าอนมวบากกรรมด า เจตนาเพอละกรรมขาวอนมกรรมขาวและเจตนาใดเพอละกรรมทงด าและทงขาวมวบากทงด าและทงขาว ยอมเปนไปเพอความสนกรรม เชน ผปฏบตตามอรยมรรคมองค ๘ โพชฌงค ๗๓๐

สวนยคหลงพทธกาล พระพทธโฆษาจารย พระอรรถกถาจารยในสมยหลงประมาณ พ.ศ.๙๐๐ – ๑๐๐๐ ไดน าพทธพจนเกยวกบเรองกรรมและการใหผลของกรรมมาอธบายเพมเตมจากเนอหาในคมภรพระไตรปฎก โดยไดแบงล าดบของกรรมและล าดบของวบากกรรม เปน ๑๒ อยาง โดยจดเปน หมวด ๆ ได ๓ หมวด ๆ ละ ๔ ชนด๓๑ ดงน

๒๘ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๒๙ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๒/๒๑๙, ม.ม. (ไทย) ๑๓/๘๑/๗๙. ๓๐ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๘๑/๗๙-๘๑. ๓๑ วสทธ (ไทย) ๓/๒๕๘.

๕๖

(๑) หมวดท ๑ กรรมจดตามหนาท (กจจจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ชนกกรรม (กรรมน าไปเกด) อปตถมภกกรรม (กรรมสนบสนนชนกกรรม) อปปฬกกรรม (กรรมบบคน) และอปฆาตกรรม (กรรมตดรอน) (๒) หมวดท ๒ กรรมจดตามล าดบการใหผลความรนแรง (ปากทานปรยายจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ครกรรม (กรรมหนก) อาจณณกรรมหรอพหลกรรม (กรรมทท าไวมาก กรรมทท าเปนประจ า) อาสนนกรรม (กรรมทบคคลท าเมอจวนสนชวต) และกตตตากรรมหรอกตตตาวาปนกรรม (กรรมสกแตวาท า คอ ท าโดยไมเจตนา)

(๓) หมวดท ๓ กรรมจดตามกาลเวลาทใหผล (ปากกาลจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ทฏฐธรรมเวทนยกรรม (กรรมทใหผลปจจบน) อปชชเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน) อปราปรเวทนยกรรม (กรรมทใหผลหลงจากอปชชเวทนยกรรม) และอโหสกรรม (กรรมท ไมใหผลเลกแลวตอกน)

ล าดบท ประเภท ชนด ๑. กรรมจดตามหนาท ๑. ชนกกรรม

๒. อปตถมภกกรรม ๓. อปปฬกกรรม ๔. อปฆาตกรรม

๒. กรรมจดตามล าดบการใหผลความรนแรง ๑. ครกรรม ๒. อาจณณกรรมหรอพหลกรรม ๓. อาสนนกรรม ๔. กตตตากรรม

๓. กรรมจดตามกาลเวลาทใหผล ๑.ทฏฐธรรมเวทนยกรรม ๒. เวทนยกรรม ๓. อปราปรเวทนยกรรม ๔. อโหสกรรม

ตารางท ๓.๒ การแบงประเภทและชนดของกรรม

กรรมทง ๑๒ สามารถอธบายขยายความเพมเตม สรปไดดงน

หมวดท ๑ กรรมจดตามหนาท (กจจจตกกะ)

กรรมประเภททวาโดยหนาทนมอย ๔ ชนด ไดแก ชนกกรรม (กรรมน าไปเกด) อปถมภกกรรม (กรรมสนบสนนชนกกรรม) อปปฬกกรรม (กรรมบบคน) และอปฆาตกรรม (กรรมตดรอน) กรรม ทง ๔ ชนดน สรปไดดงน

๕๗

๑) ชนกกรรม (กรรมน าไปเกด)

คมภรอรรกถา อธบายวา ชนกกรรม เปนกรรมทใหเกดปฏสนธอยางหนงแลวใหเกดกรรมตอเนองกนไป เมอชนกกรรมนนยงเปนไป กรรมอนยอมใหเกดวบากได เปรยบเหมอนมารดาใหก าเนดอยางเดยว สวนพเลยงนางนมประคบประหงม ฉนใด ชนกกรรมกฉนนนเหมอนกน ใหเกดปฏสนธ ใหเกดปฏสนธ เหมอนมารดา สวนกรรมทมาประจบเขาในปวตตกาล เหมอนพเลยงนางนม๓๒

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา ชนกกรรม หมายถง กรรมทน าไปเกด กรรมทเปนกศลหรออกศลกตามทเปนตวแตงสตวใหเกด คอ ชกน าใหถอปฏสนธในภพใหมเมอ สนชวตจากนไป๓๓

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙, ราชบณฑต) อธบายวา ชนกกรรมหมายถง กรรมผใหเกด กรรมอนน าใหเกด กรรมแตงใหเกด กรรมทท าหนาทจดแจงน าพาสตวโลกทสนชวตแลวใหไปถอปฏสนธใหมในภพภมตาง ๆ ตามอ านาจกรรมของผนน แลวกหมดหนาทเพยงเทานตอไปกเปนหนาทขงกรรมอน๓๔

สนทร ณ รงษ อธบายวา ชนกกรรม หมายถง กรรมทน าไปเกด กรรมทท าหนาทอยางเดยว คอ น าบคคลทตายแลวไปเกดตามลกษณะของตน ถาชนกกรรมเปนอกศลกรรมกน าไปเกดในทคต ถาเปนฝายกศลกรรมกน าไปเกดในสคต๓๕ เชน ใหเกดมาเปนมนษย เมอเกดเปนมนษยแลวกหมดหนาท กรรมอนท าหนาทตอไป เหมอนหนาทของพอแมใหเกด พอเกดกเสรจไปแลว การทชนกกรรมสามารถยงผท าผเคลอนจากภพหนง แลวใหถอปฏสนธในภพอน จงเรยกวา ชนกกรรม เปรยบดวยบดาผยงบตรใหเกด ดงพระบาลทวา “กมมโยน”๓๖ กรรมเปนก าเนด ในทอนตอนนไปสนหนาท

ชนกกรรมจะเปนกศลกรรมกด อกศลกรรมกด เกดขนจากเจตนาดหรอชวกตามจะใหผลในการปฏสนธกรรมขอนเปนความส าคญยง เพราะจะเปนผวนจฉยชขาดซงภพและชาตของคน ทงนสดแตวาผใกลจะตายจตจะปรารภสงใดกจะเปนชนกกรรมน าไปปฏสนธในภพภมนน๓๗

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “ชเนตต ชนก ” แปลความวา “กรรมใด ยอมท าวบากนามขนธและกมมชรปใหเกดขน กรรมนนชอวา ชนกกรรม”๓๘ ชนกกรรมนเปนกรรมทท าใหวบากและกมมชรปเกดขนทงในปฏสนธกาล (เวลาเกด) และปวตตกาล (เวลาท

๓๒ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๖๑. ๓๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๗๙. ๓๔ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๙๗. ๓๕ สนทร ณ รงษ, พทธปรชญาจากพระไตรปฎก, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๒๒๐. ๓๖ อง.ปจก. (บาล) ๒๒/๕๗/๘๒. ๓๗ พทธมานกา (นามแฝง), กรรมและผลแหงกรรม, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหนคร: สหธรรมมก, ๒๕๔๔), หนา ๑๓. ๓๘ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๔-๒๕.

๕๘

จตด ารงอยระหวางปฏสนธกาลกบจตกาล)๓๙ หมายความวา เมอสตวทงหลายตายลงแลว เมอจะไปเกดในภมตาง ๆ ซงยงมอยในสงสารวฏน เชน ไปเกดเปนสตวเดรจฉานในตรจฉานภมกด ไปเกดเปนเทวดาในเทวภมกด หรอมาเกดเปนมนษยในมนษยภมกด การเกดขนเหลานยอมเปนไปดวยอ านาจแหงชนกกรรม ซงท าหนาทใหวบากและกมมชรปเกดขนในปฏสนธกาลทงสน และเมอสตวทงหลายเกดขนมาแลวกตองมอวยวะนอยใหญเกดขนตามสมควรแกสตวนน ๆ พรอมทงมการเหน การไดยน การรกลน การรรส การสมผส และการรกษาภพ (ภวงค) เกดขนตามสมควร เหลาน ยอมเปนไปดวยอ านาจแหงชนกกรรมท าหนาทใหวบากและกมมชรปเกดขนในประวตกาล๔๐

ถาจะเปรยบชนกกรรมน ยอมเปรยบเสมอนมารดาเปนทเกดแหงบตร ธรรมดาวา มารดายอมมหนาทยงบตรใหเกดขน คอ เปนผใหก าเนดแกบตรโดยเฉพาะอยางเดยวเทานน ครนบตรเกดขนมาแลวยอมเปนหนาทของนางนมเอาไปเลยง นางนมกใสใจบ ารงรกษา พดงาย ๆ วากจทจะตองเลยงดและคอยพทกษรกษาในเมอทารกคลอดออกมาแลวนน เปนพนกงานของนางนม มใชพนกงานของมารดา อปมานฉนใด ชนกกรมซงเปรยบเสมอนมารดา กมหนาทเปนพนกงานเพยงน าปฏสนธ คอยงสตวทงหลายใหเกดขนเทานน ไมท าหนาทอยางอน พอท าหนาทยงสตวใหเกดแลวกหมดหนาทของชนกกรรรม เหมอนมารดาพอยงทารกใหเกดแลวกหมดหนาทของตน สวนการทคอยอปถมปค าชหรอคอยเบยดเบยนสตวทงหลายผเกดมาแลวนนเปนหนาทของพนกงานของกรรมอน เหมอนการเลยงดและคอยพทกษรกษาในเมอทารกนนเกดมาแลว เปนหนาทของนางนมซงเปนคนอน หาใชเปนหาทของมารดาทยงทารกใหเกดไม

ตวอยางเชนเรอง ค าของเปรต มลกเศรษฐ ๔ คน ซงพอแมมทรพยมากมายถงคนละ ๔๐ โกฏ ลกชายของเศรษฐทง ๔ ยงหนมแนนเปนสหายรกกนมาก ไดเหนพวกชาวบานตางท าบญท าทานใสบาตรพระผมพระภาคเจาทมาบณฑบาตในบานเมองของตนเอง ชายหนมท ง ๔ ตางกวพากษวจารณวาชาวบาน ชงงมงาย การบชารกษาศลท าไปท าไม กลบดหมนการกระท าของชาวบาน จงไดปรกษากนวาเรานาจะเอาทรพยนนไปหาความสขกน บ ารงบ าเรอดวยสราและหญงงามทงหลาย ครนลวงเวลาผานไปเดกหนมลกเศรษฐทง ๔ ไดเสยชวต ดวยชนกกรรมทเคยกระท าเปนเหตใหลกเศรษฐทง ๔ ไดเปนเกดเปนสตวในนรก ไดรบทกขทรมานอยางแสนสาหสเปนเวลาหลายหมนป จะปนขนมากไมสามารถพดได ถงแมไดพบหนากนกตองตกลงไปอก โดยเปรตตวท ๑ อยากจะบอกกบเพอนวา “ทชชวตมชวมหา”เปรตตวท ๒ อยากจะบอกเพอวา “สฏ วสสหสสาน”เปรตตวท ๓ อยากจะบอกเพอนวา “นตถ อนโต กโต อนโต” เปรตตวท ๔ อยากจะบอกเพอนวา “โสห นน อโต คนตวา” แตกไมสามารถบอกได เมอขนมาจากบอน ารอนเดอด ๆ จะพนแลวกถกแทงใหตกลงไปอยาก อยเปนเชนนเปรตทง ๔ ตวไดรบความทกทรมานเปนอยางมากเพราะเปนผลจากการกระท า ชนกกรรมจงไดน าไปเกดในอบายเชนน๔๑

๓๙ อภ.ก. (ไทย) ๓๗/๓๘๓/๓๙๑.

๔๐ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๕. ๔๑ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๗-๓๒.

๕๙

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา ชนกกรรมทลกเศรษฐทง ๔ ไดกระท านนประการแรกกคอการดหมนพระผมพระภาคเจา และประการทสอง คอ ประมาทในการกระท าความด รกษาศลเจรญภาวนา ดวยอ านาจของชนกกรรมนนจงน าใหลกเศรษฐทง ๔ ไปเกดเปนสตวนรก ไดรบความทกขทรมานอยางหนกเขาจงไดส านกในภายหลงแตกสายเกนไปเสยแลว พวกเราเปนมนษยนบถอพระพทธศาสนาอยในขณะน ขอจงมใจเลอมใสในพทธวาทของพระผมพระภาคเจา เรงประกอบคณงามความดอนเปนบญกศลใหจงมาก บญกศลจะเปนเครองปดกนชนกกกรมฝายอกศลเมอเ วลาตาย จงอยาประมาทมวเมาพลาดพลงไปกระท าในสงทเปนอกศลกรรมนเถด

๒) อปตถมภกกรรม (กรรมสนบสนนชนกกรรม)

คมภรอรรถกถา อธบายวา ธรรมดา อปตถมภกกรรม ยอมหาไดทงกศลและอกศล เพราะวาบางคนท ากศลกรรมแลวบงเกดในสคตภพ เขาด ารงอยในสคตภพนน สรางกศลกรรมเนอง ๆ สนบสนนกรรมนน ยอมทองเทยวไปในสคตนนหลายแสนปมใชนอย บางค าทอกศลกรรมแลวบงเกดในทคตภพ เขาด ารงอยในทคตภพนน สรางอกศลกรรมเนอง ๆ สนบสนนกรรมนน ยอมทองเทยวไปในทคตนนหลายพนป อกนยหนง ธรรมดาชนกกรรมยอมเปนไปทงกศลกรรมและทงอกศลกรรม ชนกกรรมนนยอมใหเกดวบากขนธทงทเปนรปและอรป ทงในปฏสนธกาล ทงในปวตตกาล สวนอปตถมภกกรรม ไมสามารถใหเกดวบากได แตจะสนบสนนสขทกขทเกดขนในเพราะวบากทใหเกดปฏสนธทกรรมอนใหผล ยอมเปนไปตลอดกาลยาวนาน๔๒

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา อปตถมภกกรรม หมายถง กรรมสนบสนน ไดแก กรรมทงทเปนกศลและอกศลทเขาชวยสนบสนนซ าเตมตอจากชนกกรรมเหมอนแมนมเลยงทารกทเกดจากผอน ถากรรมดกสนบสนนใหดขน ถากรรมชวกซ าเตมใหเลวลงไปอก๔๓

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา อปตถมภกกรรม หมายถง กรรมสนบสนน กรรมทค าจน เปนกรรมทรบชวงตอจากชนกกรรม มหนาทสนบสนนหรอสงเสรมก าเนดนนใหดขนบาง เลวลงบาง ตามอ านาจของกรรมดหรอกรรมชว ถอวาเปนพวกเดยวกบชนกกรรม คอ ถาชนกกรรมน าใหมาเกดในทดกจะสนบสนนใหดใหเจรญรงเรองตลอดสาย เชน น าใหมาเกดในตระกลทร ารวยกจะสงเสรมใหรวยใหอยดมสขยงขน อยางคนประเภทสวางมาสวางไป แตถาชนกกรรมน าใหมาเกดในทเลวกจะซ าเตมใหเลวลงหรอเสอมลงไปอก ถาน าใหมาเกดในตระกลทตกต าอยากจนกซ าเตมใหพกลพการหรอปญญาออนล าบากหนกขนไปอก อยางคนประเภทมดมามดไป๔๔

๔๒ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๖๑. ๔๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๗๐. ๔๔ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๔๑๒.

๖๐

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อปตถมเภตต อปตถมภก ” แปลความวา “กรรมใด ยอมท าหนาทชวยอปถมภรปนามทเปนวบากของชนกกรรมใหเจรญ กรรมนนชอวา อปตถมภกกรรม”๔๕ อปตถมภกกรรม ม ๒ ฝาย คอ ฝายกศลและฝายอกศล อปตถมภก กรรมฝายกศล ยอมท าหนาทอปถมภค าชกรรมทเปนกศลอนเปนกศลทท าใหเจรญรงเรองยง ๆ ขนไป เชน บคคลบางพวกกระท ากศลกรรมดงามในโลกแลว เมอถงคราวดบขนธตายไป ชนกกรรมฝายกศลกท าหนาทชกน าใหบคคลนนไปปฏสนธเปนเทพยดา ณ สรวงสวรรคอนเปนฝายสคต เสรจแลวอปถมภกกรรมฝายกศลเขามาท าหนาทดลบนดาลใหเทพยดานนเกดอตสาหะกระท ากองการกศลสบไปเบองหนา มการสดบพระธรรมเทศนา บชาพระจฬามณเจา ณ สวรรคเทวโลก นนอยเนอง ๆ อปถมภค าชกศลเกาใหเจรญตอไป ในท านองเดยวกนอปตถมภกกรรมฝายอกศลกจะท าหนาทอปถมภค าชกรรมทเปนอกศลอนเปนอกศลทท าใหเจรญรงเรองยง ๆ ขนไปเชนเดยวกน เมอถงคราวดบขนธตายไป ชนกกรรมกจะน าใหไปปฏสนธไปเกดในทคต อปถมภกกรรมกจะท าหนาทอปถมภใหเปนสตวเดรจฉาน เปนเสอราย มนสยดราย ทนทกขเวทนาอยในทคตภมอยนนนาน ๆ

ตวอยางเชนเรองของคนกาลกณ สมยพทธกาลมเศรษฐคนหนง มนามวา อานนทเศรษฐ เขามจตตระหนครอบง าอยในสนดาน เปนคนโลภมาก ไมมการใหทาน รกษาศล เปนคนหวงทรพยสนของตนเอง และยงก าชบลกหลานใหหาทรพยสนไวใหมาก ไมตองท าบญใหทาน ตอมาเศรษฐคนนไดถงกาลเวลาไดถงเวลา ตายลง เขาไดเกดเปนบตรของจณฑาลเนองจากจตกอนทจะตายเขาไดหวงเรองทรพยสน จงท าใหจตหมนหมอง หวงในทรพยสนทตนมอย

เมอไปเกดในครรภของจณฑาลกท าใหเงนทอง ลาภผลตาง ๆ ทหามาไดจากการขอทาน กไมไดเชนเคย อาหารการกนทเคยมเพยงพอแกการเลยงชวตกหาไมได กลบยากจนมาไปกวาเดม ทอยกขดสนย าแยไปกวาเดม ซงแตกตางไปจากเมอครงทผาน ๆ มา ตอมาประชาคมมมตวาเหตการณเชนนนาจะมคนเปนกาลกณ จงใหแบงคนออกเปนสองกลมเพอหาตวกาลกณ จนเหลอสามภรรยาคหนงกใหสามกบภรรยาออกจากกนกพบวาเดกทอยในครรภของภรรยาเปนกาลกณ มตประชาคมจงไดขบไลนางออกจากหมบาน นางจณฑาลนนไดเทยวเรรอนขอทานไปเรอย ๆ เพอเลยงตวเอง พอเดกในทองคลอดออกมามรปรางนาเกลยด นาชงอยางมาก แตนางกเลยงดจนพอทจะหาเลยงตวเองได จงสงขนใหใบหนงแลวออกไปขอทานเลยงชวตตนเอง

เดกคนนนเทยวขอทานไปเรอย ๆ จนมาถงปราสาทแหงหนงจ าไดวาเปนปราสาททตนเคยอยเมอครงมชวต จงไดเดนดมเขาไปคนทงหลายเหนเขากควาทอนไมทอนฟนไลทบตเพราะนกสาเปนผมาเทยวเมองมนษย จนบรษนนสลบนงดวยความบอบช า ในขณะพระผมพระภาคเจาเสดจผานมาทางนนพอด จงทรงชแจงใหคนเหลานนทราบวาบรษรางรายคนนเปนเศรษฐใหญกลบชาตมาเกด ตอนแรกลกเศรษฐกไมเชอในพระด ารสของพระผมพระภาคเจา พระองคจงตรสใหบรษขอทานนนเลาประวตของตนในชาตกอนพรอมทงน าไปขดขมทรพยทฝงไว ซงเขาแอบเอาไปฝงไวคนเดยวในชาตท

๔๕ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๖.

๖๑

ตนเปนอานนทเศรษฐโดยไมมใครรมาให พอพสจนไดเชนนนลกเศรษฐจงไดศรทธาเลอมใสพระผมพระภาคเจาและเชอเรองกรรมตงแตวนนนเปนตนมา๔๖

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อปถมภกกรรมฝายอกศลเรมตนท าหนาท อปภมภค าชผมอกศลกรรมตงแตอยในครรภมารดา ดลบนดาลใหประสบกบความทกขยากนานาประการ เชนเรองของอานนทเศรษฐผมน าใจมากไปดวยโลภจตซงเกดมาเปนคนกาลกณ เปนตน อปถมภกกรรมนหากวาเปนฝายไมดคออกศล ยอมจะท าหนาทดลบนดาลใหเจาของประสบกบความวบต พบกบอปสรรคความขดเคองในชวตอยเสมอมความอาภพอบโชคตลอดชวต หากวาเปน อปถมภกกรรมฝายด คอ ฝายกศล กยอมจะท าหนาทดลบนดาลใหเจาของกรรมดนนประสบกบความสขความเจรญในชวต บางทกใหประสบโชคดโดยทเจาตวเองกไมเคยคดฝนไวกม ซงเปนเรองแปลกประหลาดใจเปนอยางมาก

๓) อปปฬกกรรม (กรรมบบคน)

คมภรอรรถกถา อธบายวา การบบคน เบยดเบยนสขทกขทเกดขนในเพราะวบากทใหเกดปฏสนธทกรรมอนใหผลแลว จะไมใหเปนไปตลอดกาลยาวนาน ชอวา อปปฬกกรรมในอปถมภกกรรมนนมนยดงน เมอกศลกรรมก าลงใหผลอย อกศลกรรมยอมเปนอปปฬกกรรม ไมใหกศลกรรมนนใหผล แมเมออกศลกรรมก าลงใหผลอย กศลยอมเปนอปปฬกกรรมไมใหอกศลกรรมนนใหผล เปรยบเหมอนตนไม กอไมหรอเถาวลยทก าลงเจรญงอกงาม ใครคนใดคนหนงเอาไมฟาดหรอเอาศาสตรามาตด เมอเปนเชนนน ตนไม กอไม หรอเถาวลยนนกไมสามารถเจรญงอกงาม ฉนใด กศลกรรมกฉนนนเหมอนกน เมอก าลงใหผลถกอกศลกรรมเบยดเบยน กหรอวาอกศลกรรม เมอก าลงใหผล ถกกศลกรรมเบยดเบยน กไมสามารถจะใหผลได ในกศลกรรมและอกศลกรรมนน๔๗

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา อปปฬกกรรม หมายถง กรรมบบคน ไดแก กรรมทเปนกศลกด อกศลกด ซงบบคนการใหผลแหงชนกกรรมและอปตถมภกรรมทตรงขามกบตน ใหแปรเปลยนไป เชน ถาเปนกรรมดกบบคนใหออนลง ไมใหไดรบผลเตมท ถาเปนกรรมชวกกดกนใหทเลา๔๘

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา อปปฬกกรรม หมายถง กรรมทบบคน กรรมทเบยดเบยน เปนกรรมทตรงกนขามกบชนกกรรม อยกนคนละฝาย คอยขดแยงชนกกรรม ไมไดสนบสนนเหมอนอปตถมภกกรรม แตจะท าหนาทขดขวางมใหชนกกรรมใหผลเตมท ท าใหออนก าลง ใหสงผลเพลาลงมาและขดขวางทงในสวนดและสวนไมด กลาวคอเมอชนกกรรมน าใหเกดในทดทเจรญกจะเขาไปขดขวางไว โดยท าใหดนอยลงหรอใหเลวไปเลย เชนคนประเภทสวางมามดไป แตถา

๔๖ ดรายละเอยดใน พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๙-๔๔. ๔๗ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๖๒. ๔๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๖๖.

๖๒

ชนกกรรมน าใหเกดในทเลวกจะเขาไปขดขวางไว โดยท าใหเลวนอยลงหรอใหดไปเลยเชนคนประเภทมดมาสวางไป๔๙

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อปปเฬตต อปปฬก ” แปลความวา “กรรมใด ยอมท าหนาทเบยดเบยนกรรมอน ๆ ทมสภาพตรงขามกบตน กรรมนน ชอวา อปปฬกกรรม”๕๐ อปปฬกกรรม เปนกรรมทตรงขามกบชนกกรรม คอ ถาชนกกรรมแตงใหเกดในก าเนดทด อปปฬกกรรมจะบบคนไมใหบคคลนนดเตมท คอ กลบดเปนราย เขาลกษณะทวารงเรองมาแลว มมดไปภายหนา ถาชนกกรรมเปนอกศลกรรมแตงปฏสนธดานเลว คอ เปนฝายแตงใหเกดในก าเนดทต าทราม กรรมนเขากดขวางกนใหทเลาขน เขาในลกษณะวามดมาแลว มรงเรองไปภายหนา จงเรยกวา อปปฬกกรรม กรรมนบบคนผลของอปตถมภกกรรมกได เชนเดยวกนกบทบบคนผลของชนกกรรม๕๑

ตวอยางเชนเรองของ สนกขตตลจฉว มบรษคนหนงมเคหสถานอยใกลกบพระวหาร ซงเปนทอยของภกษสามเณร ใกลค าวนหนงขณะทบรษผนนก าลงอาบน าอยททาน าหนาบานของตน สามเณรนอยองคหนงขเรอแลนผานมา เขามจตคะนองคดวาจะแกลงสามเณรเลน จงเอามอวกน าสาดไปทเรอ สามเณรนอยกหลบกายดวยหมายจะไมใหถกกระแสน า เรอกลมลงในทนท สามเณรกลวจงไดวายน าใจคอหาย สวนปากกตะโกนกลาววาจาเปนค าหยาบใสหนาบรษนน บรษนนกเกดความโกรธจงไดเขาไปตบทหสามเณรแลวกยกสามเณรนนจากน าขนฝงแลวกกลบบานดวยอารมณโกรธ

บรษนนเมอครนตายไปแลว กไดทองเทยวเวยนวายตายเกดอยในสงสารวฏเปนเวลานาน จนไดมาเกดเปนมนษยในหมลจฉวกมาร มชอวา สนกขตตลจฉว เมอเจรญวยเตบใหญแลวไดสดบฟงพระธรรมเทศนาจากพระผมพระภาคเจา เกดความเลอมใสและศรทธาจงขอบรรพชาเปนพระภกษสงฆในส านกของพระบรมศาสดาสมมาสมพทธเจา แลวทลขอพระกรรมฐานกบพระผมพระภาคเจา พระองคกใหพระกรรมฐานในสวนของสมถกรรมฐานและปฏบตจนบรรลทพจกษอภญญาโดยรวดเรวเพยงไมกวนดวยทพระองคทรงประทานอบายวธทถกตองให

ตอมาสนกขตตลจฉวภกษใหมกดใจมความเลอมใสในพระผมพระภาคเจามากจงไดขอ พระกรรมฐานเพอใชในการบรกรรมภาวนาในทพโสตอภญญาสบตอไป แตคราวนพระองคกทรงประทานพระกรรมฐานใหเชนเดม แตพระองคไมทรงประทานอบายวธใหเพราะพระองคทรงทราบวาสนกขตตลจฉวภกษจะมอปปฬกกรรมเขามาเบยดเบยน เนองจากเมอครงในอดตชาตปางกอนไดเคยตบหสามเณรนอยจงเปนเหตทสนกขตตลจฉวภกษจะตองไดรบผลกรรมนน พระองคจงไดทรงประทานพระกรรมฐานใหอยางเดยว ไมทรงประทานอบายวธให

๔๙ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๔๐๓. ๕๐ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๕๓. ๕๑ เรองเดยวกน, หนา ๕๓-๕๔.

๖๓

สนกขตตลจฉวภกษปฏบตไป ๆ กมบรรลเปนเวลาลวงไปแลวถง ๓ ป เมอเหนวาไมบรรล ในทสดอปปฬกกรรมฝายอกศลนนกท าหนาทดลบนดาลใหใจคดวาเพราะเหตใดเราปฏบตมาเนนนานแลวจงไมบรรลทพโสตอภญญาเหมอนกบทพจกษอภญญาปฏบตเพยงไมกวนกบรรล จงสงสยวา พระผมพระภาคเจาคงจะไดมคณวเศษสอนใหเราไดเพยงทพจกษอภญญาเทาน พระภกษสงฆทบรรลพระอรหนตส าเรจไดจรงหรอ หลงเคารพบชาในพระองคมาเกอบตาย ไมมประโยชนอะไรทเราจะบวชเปนพระภกษสงฆอย ดวยผลของอปปฬกกรรมฝายอกศลท าหนาทอยนนจตของสนกขตตลจฉวภกษ กอยากจะขอลาสกขาและกกลาวบอกคนลาสกขาตอพระรตนตรย

ครนเมอลาสกขาบทไปแลวกเทยวเสาะแสวงหาศาสดาอน ๆ เพอเรยนร ในทสดกมาพบส านกแหงนครนถนาฏบตรซงเปนเดยรถยภายนอกพระพทธศาสนา เกดมจฉาทฏฐในดวงใจ ครนเสยชวตแลวกไปบงเกดในนรก ไมไดก าหนดวาจะพนทกขในนรกนนเมอใด ทงนดวยอ านาจของอปปฬกกรรมฝายอกศลเขาเบยดเบยนท าลาย จงเปนเหตใหเขากลายเปนอบโชค ทง ๆ ทเขาหวงจกไดบรรลคณวเศษอนมอยในบวรพระพทธศาสนาอกมากมาย แตกตองกลบกลายเปนคนเคราะหรายไปอยางนาสงสาร๕๒

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อปปฬกกรรมฝายอกศลน เมอท าหนาทเบยดเบยนยอมเบยดเบยนท าลายไมเลอกวาเปนผใด ทรงคณวเศษสงสดเพยงใดกตาม ดแตสนกขตต- ลจฉวนน ทง ๆ ทไดบ าเพญสมถภาวนาส าเรจฌานและทพจกษอภญญาแลวกตาม ยงถกอปปฬกกรรมฝายอกศลเขากางกนใหบรรลมรรคผลนพพานไดเลย

๔) อปฆาตกรรม (กรรมตดรอน)

คมภรอรรถกถา อธบายวา อปฆาตกรรม เปนไดทงฝายกศลและฝายอกศล จะตดรอนกรรมอนซงมก าลงเพลากวา หามวบากของกรรมนนไว ท าโอกาสแกวบากของตน กเมอกรรมท าโอกาสอยางน กรรมนนเรยกชอวาเกดผลแลว แมแตค าวา “อปจเฉทกรรม” กเปนชอของอปฆาตกรรมนนเอง๕๓

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา อปฆาตกรรม หมายถง กรรมตดรอน ไดแก กรรมทเปนกศลกด ทเปนอกศลกด ซงมก าลงแรงเขาตดรอนการใหผลของชนกกรรมหรออปตถมภกกรรมทตรงกนขามกบตนเสย แลวใหผลแทนท๕๔

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา อปฆาตกรรม แปลวา กรรมตดรอน เปนกรรมทเขาไปก าจดทงสวนดและสวนไมด คอ ถาดกจะท าใหเลว ถาเลวกจะท าใหด เชน ถาชนกกรรมน าใหมาเกดในทดและอปตถมภกกรรมก าลงสนบสนนใหดใหเจรญนนเสย อปฆาตกรรมกตดรอนความด ความเจรญนนเสย ท าใหตกอบตกต าไปในทนททนใด ตรงกนขาม ถาชนกกรรมน าใหเกดในทต าตอยและอปตถมภกกรรมก าลงสนบสนนใหต าตอยลงไปอก อปฆาตกรรมกเขาไปก าจดผลทเลวของกรรมทง

๕๒ ดรายละเอยดใน พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๕๗-๖๐. ๕๓ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๖๓. ๕๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๖๔-๕๖๕.

๖๔

สองเสย โดยท าใหเจรญร งเรองหรอร ารวยขน อปฆาตกรรมมสวนคลายกบอปปฬกกรรมซงท าหนาทขดขวางแตรนแรงและเดดขาดกวา๕๕

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อปฆาเตตต อปฆาตก ” แปลความวา กรรมใด ยอมท าหนาทเขาไปฆากรรมอน ๆ กรรมนนชอวา อปฆาตกรรม”๕๖

อปฆาตกรรมหรออปจเฉทกรรม มหนาทเขาไปฆากรรมอนและวบาก คอ ผลแหงกรรมอน ใหสนลงอยางเดดขาด อปฆาตกรรม แบงออกเปนเปน ๒ ฝาย คอ ฝายอกศลและฝายกศล อปฆาตกรรมฝายอกศลเมอตามมาทนกจะท าหนาทเขาไปฆากศลกรรมและวบากแหงกศลกรรมของบคคลนน ๆ ใหสนลงอยางเดดขาดไมใหเหลอเลย ในทางตรงกนขาม หากอปฆาตกรรมฝายกศลเมอตามมาทนกจะท าหนาทเขาไปฆาอกศลกรรมและวบากแหงอกศลกรรมของบคคลนน ๆ ใหสนลงอยางเดดขาดไมเหลอเลยเชนเดยวกน เราจะเหนไดวาอปฆาตกรรมหรออปจเฉทกรรมจะท าหนาทในการเบยดเบยนตดรอนชนกกรรมและอปตถมภกกรรมเชนเดยวกบอปปฬกกรรม เพยงตางกนตรงทวา อปปฬกกรรมจะท าหนาทเพยงตดรอนไปอยางชา ๆ เนนนาน แตหาตดอายไม สวนอปฆาตกรรม จะท าหนาทตดรอนกรรมและวบากกรรมอยางรนแรงและรวดเรวในปจจบนทนดวน ไมเนนชาเหมอนอปปฬกกรรม๕๗

ตวอยางเชนเรองกรรมของพระราชาธบด พระเจาพมพสาร กษตรยผครองกรงราชคฤหมหานคร พระองคทรงเลอมใสพระรตนตรยเปนอนมาก เพราะพระองคทรงต งอย ในภมแหง พระโสดาบนอรยบคคล พระมเหส พระนามวา พระนางเวเทหขนธเทว ในขณะทประนางตงครรภพระโอรสคนแรกอยนน พระนางมอาการแพทองตองการอยากจะเสวยพระโลหต พระสวามกใช พระแสงออกแทงทพระพาหาแลวน าพระโลหตไปใหพระมเหสเสวยตามทตองการการ

ครนแลวพระเจาพมพสารกไดน าเรองราวน ไปบอกแกโหรเพอท านายวาจะมเหตการณเกดขนอยางไร โหรท านายวา โอรสทจะเกดมานนจะเปนศตรกบพระราชบดา แตดวยความรกของพระราชบดาทมตอบตร พระเจาพมพสารกหาท าอะไรไม เมอพระโอรสไดก าเนดมพระนามวา อชาตศตรราชกมาร พระโอรสเปนเดกทนารกท าใหพระราชบดามความรกเอนดอยางมาก จนเรมเตบใหญ ค าท านายของโหรเรมจะมผลเหนไดชดเจน เมอครงทอชาตศตรราชกมารไดคบคดกบพระเทวทต พระภกษสงฆรปหนงในบวรพระพทธศาสนา คดทจะปลงชพพระเจาพมพสารเพอยดครองราชยสมบต จนในทสดแผนการทจะยดครองไดส าเรจ พระเจาอชาตศตรไดขนครองราชสมบตแลวยงจบพระราชบดาขงในเรอนจ า หามไมใหใครเยยม หามใหอาหารเสวย ทารณกรรมอยางมาก ในครงสดทายใชใหชางตดผมน ามดโกนไปกดฝาพระบาทของพระราชบดาไมใหเดนจงกรม พระราชบดาไดรบความทกทรมานอยางมาก ทนไมไหวจงไดสนชพลงในหองขงเรอน าแหงนน

๕๕ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๓๙๔. ๕๖ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๗๗. ๕๗ เรองเดยวกน, หนา ๗๗-๘๐.

๖๕

ตอมาภายหลงจากพระผมพระภาคเจาไดเสดจดบขนธปรนพพานแลว พระเจาอชาตศตรทรงเลอมใสศรทธาพระพทธศาสนาเปนอยางมาก พระองคทรงทะนบ ารงอปถมภพระพทธศาสนาเปนอยางด เมอครงทพระมหากสสปเถระเปนประธานในการท าสงคายนาครงแรกนน พระองคทรงรบเปนผอปถมภชวยเหลอดวยด

ถงแมพระเจาอชาตศตรจะเปนพระราชทเลอมใสศรทธาพระพทธศาสนา ไดทรงบ าเพญบญกรยามากมายสกเพยงกตาม ถงกระนนเมอคราวทพระองคจะถงซงชพตกษย อปฆาตกรรมฝายอกศลกท าหนาทอนซอสตย นนกคออปฆาตกรรมฝายอกศลทกระท าปตฆาตบดาตามค าแนะน าของพระเทวทตตามทน ท าหนาทเขาตดกศลกรรมทงหลายทไดท าไวแลวทงสนของพระองค แลวกดขฉดกระชากใหพระองคลงไปอบตเกดเปนสตวนรก ณ โลหกมภนรก เสวยทกขทรมานอยางแสนสาหสจนกระทงถงปจจบนน๕๘

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อปฆาตกรรม เปนกรรมตดรอนทกระท าใหผทไดรบอยางรนแรงและรวดเรว ดงเชนกรณของพระเจาอชาตศตรทหลงผด จะเหนไดวาอปฆาตกรรมนนจะมทงฝายกศลและฝายอกศล เมอใดกรรมฝายกศลเกดขนอปฆาตกรรมฝายอกศลกจะเขามา ตดรอนทนท ในท านองเดยวกนถากรรมฝายอกศลเขามา อปฆาตกรรมฝายกศลกจะท าหนาทใหประสบโชคดทนทเชนเดยวกน เชน เปนคนยากจนอยแท ๆ โชคดถกรางวลลอตเตอรรางวลท ๑ ชวต กพลกผนกกลายเปนเศรษฐในชวพรบตากไดทนท เปนตน

หมวดท ๒ กรรมจดตามล าดบการใหผล (ปากทานปรยายจตกกะ)

กรรมประเภททวากรรมจดตามล าดบการใหผลความรนแรงนมอย ๔ ชนด ไดแก ครกรรม (กรรมหนก) อาจณกรรมหรอพหลกรรม (กรรมทท าไวมาก กรรมทท าเปนประจ า) อาสนนกรรม (กรรม ทบคคลท าเมอจวนสนชวต) และกตตตากรรมหรอกตตตาวาปนกรรม (กรรมสกแตวาท า คอ ท าโดย ไมเจตนา) กรรมทง ๔ ชนดน สรปไดดงน

๑) ครกรรม (กรรมหนก)

คมภรอรรถกถา อธบายวา บรรดากรรมหนกและกรรมไมหนก ทงทเปนกศลและอกศล กรรใดหนก กรรมนนชอวา ครกรรม ครกรรมนนนในฝายกศล พงทราบวา ไดแก มหคคตกรรมในฝายอกศล พงทราบไดวา ไดแก อนนตรยกรรม ๕ เมอครกรรมนนยงมอยกศลกรรมหรออกศลกรรมทเหลอจะไมสามารถใหผลได ครกรรมแมทงสองอยางนนยอมใหปฏสนธได เปรยบเหมอนกอนกรวดหรอกอนเหลก แมประมาณเทาเมลดพนธผกกาดทเขาโยนลงในหวงน ายอมไมสามารถจะลอยขนเหนอน าได จะจมลงใตน าอยางเดยว ฉนใด ในกศลกรรมกด อกศลกรรมกด กฉะนนเหมอนกน กรรมฝายใดหนก เขาจะถอฝายนน๕๙

๕๘ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๘๐-๙๕. ๕๙ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๕๖.

๖๖

ดงนน จงสามารถวเคราะหจ าแนกไดวาครกรรมนนมทงสวนทเปนกศลและสวนทเปนอกศล ไดแก นยตมจฉาทฏฐ คอความเหนผดอนดงลงไป เชน ความเหนผดแหงศาสดาจารยทงหลาย มปรณกสสปศาสดาจารย เปนตน และอนนตรยกรรม ๕ อยาง ประกอบดวย มาตฆาต (ฆามารดา) ปตฆาต (ฆาบดา) อรหนตฆาต (ฆาพระอรหนต) โลหตตปบาท) มจตคดประทษรายพระพทธเจาจนถงยงพระโลหตใหหอดวยจตคดราย) และสงฆเภท) ท าลายสงฆใหแตกกน)๖๐ สวนครกรรมทเปนฝายกศลมเพยงอยางเดยว คอ มหคคตกรรม คอ กรรมเกดจากการไดฌาน๖๑

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา ครกรรม หมายถง กรรมหนกทงทเปนกศลและอกศล ในฝายกศล ไดแก ฌานสมาบต ในฝายอกศล ไดแก อนนตรยกรรม กรรมนใหผลกอนกรรมอนเหมอนคนอยบนทสงเอาวตถตาง ๆ ทงลงมา อยางไหนหนกทสด อยางนนถงทพนกอน๖๒

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา ครกรรม แปลวา กรรมหนก คอ กรรมทมผลมาก มโทษรนแรงทสด ครกรรมจดวาเปนกรรมหนกทสด ใหผลเรวและรนแรง มทงฝายกศล คอ ฝายด และฝายอกศล คอ ฝายไมด ครกรรมทเปนกศล ไดแก ฌานสมาบต ๘ เมอสนชวตแลวยอมไดเกดในพรหมโลกทนท สวนครกรรมทเปนอกศล ไดแก อนนตรยกรรม ม ฆาบดา ฆามารดา เปนตน ผท าอนนตรยกรรมชอวาไดท ากรรมฝายอกศลทรายแรงทสด เมอสนชว ตแลวยอมเกดในนรกทนท ครกรรมยอมใหผลกอนกรรมอนเสมอเหมอนลกเหลกทคนน าไปท งในเหวลกพรอมกบทอนไม ใบไม และนน ลกเหลกซงเปนโลหะหนกยอมตกถงพนกอนสงอน๖๓

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “ครก กมมนต ครกมม ” แปลความวา “กรรมใดเปนกรรมหนกแนน เพราะกรรมอน ๆ ไมสามารถทจะหามการใหผลได กรรมนน ชอวา ครกรรม”๖๔

ครกรรม เปนกรรมหนกมาก สามารถทจะใหผลแกบคคลผเปนเจาของกรรมในชาตท ๒ คอ ในชาตหนา กรรมอน ๆ ไมมอ านาจทจะสามารถกางกนการใหผลแหงครกรรมนได นอกเสยจากจะเปนครกรรมดวยกนเทานน ครกรรมใดมก าลงแรงกวา ครกรรมนนยอมท าหนาทเปนตวเอกหรอผน า คอ เปนตวใหผล สวนครกรรมทมก าลงออนกวา กเปนแตเพยงชวยอดหนน แตกยงเปนครกรรมอย หากไมมครกรรมททก าลงแรงกวาแลว กจะตองเขาท าหนาทเปนตวเอกหรอผน า คอ ใหผลแกผเปนเจาของกรรมอยอยางนแนนอน ตวอยางเชน พระเทวทต พระเจาอชาตศตร เปนตน

ครกรรมประเภทอนนตรยกรรม ๕ นนน ไดแก มาตฆาต (ฆามารดา) ปตฆาต (ฆาบดา) อรหนตฆาต (ฆาพระอรหนต) โลหตปบาท (ท ารายพระพทธเจาใหถงหอพระโลหต) และสงฆเภท (ท าใหสงฆแตกกน) เราจะเหนไดวาครกรรมทง ๕ นนเปนกรรมทหนกและรนแรงมาก แตกรรมหนกทสดนน

๖๐ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๑๙. ๖๑ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๙๔๑/๕๙๕. ๖๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๘. ๖๓ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๑๒. ๖๔ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๑๘.

๖๗

นนกคอ สงฆเภท เพราะครกรรม ๔ ประเภทแรกนนเปนกรรมทฝายบรรพชตและฝายคฤหสถกระท ากรรมได สวนสงฆเภทนนเปนอนนตรยกรรมทพระภกษสงฆกระท าเทานน ฝายคฤหสถไมสามารถกระท าได จงถอไดวาสงฆเภทเปนอนนตรยกรรมทหนกทสด๖๕ ดงขอความทวา “ดกร อบาล! สงฆเภทกรรมน ภกษณกมอาจจะกระท าได นางสกขามานา สามเณร สามเณร อบาสก อบาสกา กมอาจทจะกระท าได พระภกษเปนปกตตตะ มสงวาสอนเสมอกน ตงอยในสมาเดยวกนเทานน จงท าสงฆเภทกรรมนได”๖๖

ครกรรมจงเปนกรรมทผจะท ากรรมนจะตองส ารวมระวงใหด ใหท าแตกรรมด หากกระท าลงไปแลวไมสามารถจะหนครกรรมนไปได ถงแมวาจะเปนผทเคยสรางกรรมดเปนมหากศลมาสกเทาไรกตาม เชน สรางสถปเจดยถวายเปนพทธบชามไมรกครง มศรทธาใหทานแกพระภกษสงฆมาหลายครงกด โชคดไดพบพระผมพระภาคเจากด กองบญกศลเหลานกชวยอะไรไมได หากครกรรมไดท าหนาทของมนเองแลว ไมมอ านาจใดจะมาขวางกางกนอนนตรยกรรมทเขาท าไวไมไดเปนอนขาด ตองรบผลของกรรมนน คอ ถกฉกกระชากลากลงไปสบงเกดเปนสตวนรก ถกไฟนรกไหมอยในอเวจมหานรกอยางแนนอน

๒) อาจณณกรรมหรอพหลกรรม (กรรมทท าไวมาก กรรมทท าเปนประจ า)

คมภรอรรถกถา อธบายวา บรรดากศลกรรมและอกศลกรรม กรรมใดมาก กรรมนนชอวา พหลกรรม พหกรรมนนพงทราบดวยอ านาจการเสพจนคนทไดแลว ตลดกาลนานอกอยางหนง ในฝายกศลกรรมทมก าลง กรรมใดสรางโสมนสให ในฝายอกศลกรรม กรรมใดสรางความเดอดรอนให กรรมนนชอวา พหกรรม เปรยบเหมอนเมอนกมวยปล า ๒ คนขนเวท คนใดมก าลงมาก คนนนจะท าใหอกฝายหนงลม (แพ) ไป ฉนใด พหลกรรมกฉนนนเหมอนกน จะทบถามกรรมพวกนทมก าลงนอย (ชนะ) ไป กรรมใดมากโดยการเสพจนคนหรอมก าลงโดยอ านาจท าใหเดอดรอนมาก กรรมนนจะใหวบาก เหมอนกรรมของพระเจาทกฐคามณอภย เปนตน๖๗

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา พหลกรรม หมายถง กรรมท ามากหรอกรรมเคยชน ไดแก กรรมทงทเปนกศลและอกศลทท าบอย ๆ จนเคยชน ยอมใหผลกอนกรรมอนเวน ครกรรม เรยกอกอยางหนงวา อาจณกรรม๖๘

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา พหลกรรม แปลวา กรรมมาก กรรมทท าไวมาก หมายถง กรรมทท าจนเคยชน เรยดอกอยางหนงวา อาจณณกรรม พหลกรรมเปนกรรมทท าบอยมากจนเคยชนจนเปนปกตวสย มทงทเปนกศลและอกศล กรรมนจะใหผลกตอเมอครกรรมไมม เพราะเปนกรรมทเพลากวาครกรรม กลาวคอเมอไมไดท าครกรรมซงเปนกรรมทรนแรงและใหผลกอน กรรมนจงจะใหผล แตเมอท าครกรรมไว พหลกรรมกไมใหผลหรอกลายเปนอโหสกรรมไป เหมอนผรายทชอบ

๖๕ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๑๗. ๖๖ เรองเดยวกน, หนา ๑๓๗. ๖๗ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๕๗. ๖๘ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๖๔.

๖๘

ลกเลกขโมยนอย ตอมาไปฆาคนตายและถกตดสนประหารชวต เมอถกประหารชวตแลว โทษทพงไดรบจากการขโมยกเปนอนพบไป แตถาเขาถกจบเพราะการขโมยอยางเดยว โทษประหารชวตกไมม เขากไดรบเพยงโทษฐานเปนขโมยเทานน๖๙

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อาจยต ปนปปน กรยตต อาจณณ ” แปลความวา “กรรมใดทบคคลสงสมไว คอกระท าไวบอย ๆ”๗๐ อาจณณกรรม ไดแก กรรม คอ การกระท าสงหนงอยบอย ๆ สงสมสงทดหรอไมดไวในสนดานของตนมาก ๆ ซงตางจาก ครกรรมตรงทอาจณณกรรมนนตองท ากรรมนนบอย ๆ สวนครกรรมนนท าเพยงครงเดยวกเปน ครกรรม เชน การฆาบดามารดา เปนตน กรรม คอ การกระท าสง ๆ นนเปนประจ านเรยกวา อาจณณกรรม ซงบางทเรยกวา พหลกรรม กม๗๑

อาจณณกรรมททงเปนฝายกศลและฝายอกศล ฝายกศล ไดแก การท าบญใหทาน รกษาศล สวดมนตไหวพระกอนนอนเปนประจ าทกวน เปนตน ฝายอกศล ไดแก การฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม มสาวาท ดมสรา เปนประจ า กระท าทจรตเปนประจ า เปนตน การกระท าเหลานเปนการกระท าเปนประจ าจนเคยชน เรยกวา อาจณณกรรม หรอ พหลกรรม

ตวอยางเชนเรองของ พระเจาทฏฐคามณอภย พระเจาทฏฐคามณอภยเปนกษตรยทมบญญาธการประกอบดวยสตปญญาอตสาหะมาก มอยครงหนงพระองครบแพพวกทมฬจงไดรบหนไปพรอมกบอ ามาตยพเลยงคนสนท ชอ ตสสอ ามาตย หนไปจนปาใหญแหงหนง เกดความเหนดเหนอยจงไดพกสกคร เมอเหนวาปลอดภยดแลวกถามตสสอ ามาตยวามอะไรทานบาง เราหวแล ว ตสส-อ ามาตยมอาหารพอทจะรบประทานได พระเจาทฏฐคามณอภยจงไดใหแบงอาหารออกเปน ๓ กอง ตสสอ ามาตยแปลกใจวามกนอยกน ๒ คนท าไมจงแบงเปน ๓ กอง จงไดถามพระเจาทฏฐคามณอภยวาเหตใดจงแบงงอกเปน ๓ กอง เรามเพยงกนแค ๒ คน พระเจาทฏฐคามณตอบไปวา กองท ๑ เราจะถวายเปนพระพทธบชา ซงเปนการกระท าเปนอาจณณกรรมของเรา สวนทเหลออก ๒ กอง เราแบงกนทานคนละกอง ดวยจตอนบรสทธและการกระท าเปนประจ าของพระเจาทฏฐคามณอภ ยไดทราบขาวถงพระโพธยมาลกตสสมหาเถระผทรงคณวเศษรบรดวยญาณ จงไดเหาะมารบบาตรทพระเจาทฏฐคามณอภยไดถวาย แลวกเหาะยงวหาร น าอาหารไปแบงใหแกพระสงฆรปอน ๆ เทา ๆ กน เพอใหไดอานสงสแหงบญทานน

เมอพระเจาพระเจาทฏฐคามณอภยถวายอาหารแกพระโพธยมาลกตสสมหาเถระแลว ทานกหวเนองจากไมไดทานอะไรเลย ความทราบดวยฌานพระโพธยมาลกตสสมหาเถระจงประทานอาหารจากสวรรคมาใหพระเจาทฏฐคามณอภยเสวยจนคายความหวแลวจงไดเดนทางตอไปจนถงเมองของพระองค หลงจากนนจงรวบรวมไพรพลเพอมารบพงกบพวกทมฬอกครงหนง ครงนสามารถเอาชนะได และไดสถาปนาขนเปนกษตรยครองเมองนนเปนตนมา

๖๙ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๖๖๒. ๗๐ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๘๖. ๗๑ เรองเดยวกน, หนา ๑๘๗.

๖๙

การครองเมองของพระเจาทฏฐคามณอภยเปนไปดวยความเรยบรอย จนถงเวลาทพระองคใกลจะสนชพตกษย อาจณณกรรมฝายอกศลกจะมขดคราชวตพระองคใหลงสนรกเนองจากพระองคไดฆาชวตศตรเปนจ านวนมากในการสรบสงคราม แตดวยอาจณกรรมฝายกศลของพระองคทกระท ามาเปนประจ า เปนอาจณกเขามาขดขวางสรบกน ตางกยงชงกนไมมฝายใดฝายหนงชนะกนและกน พระองคสงใหขาราชบรพารไปนมนตพระสงฆมาสวดสงวธยายใหไดสดบ จนถงเวลาใกลถงจะถงทวงคต จตพลนคดนมตอนบงบอกถงคตวาพระองคจกไดเสดจไปอบตเกดเปนเทวดาในสวรรค ชนฟา เทวดาพากนเรยกรองใหพระองคไปอยในชนของตน

พระองคจงตรสกบเทวดายงไมตองเถยงกน เราขอถามพระสงฆทมสวดสงวธยายกอนวาจะไปอยในชนไหนด พระสงฆผเปนประธานรดวยฌานจงบอกใหไปอยในชนดส ต ซงเปนชนทพระพทธเจาทกพระองคไดไปอยในทนน พระองคกพอพระทยในการทจะไปอยในสวรรคชนดสตเปนอยางมา และแลวในบดนนพระองคกดบขนธถงแกชพตกษย อาจณกรรมฝายกศลของพระองคซงท าการปราบปรามอกศลใหราบคาบ ไดชยชนะแลวในบดน กเขาท าหนาทเปนพนกงานน าพระเจาทฏฐ-คามณอภยไปอบตเกดเปนเทพบตรสดประเสรฐ ณ ดสตสวรรค๗๒

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อาจณณกรรม ม ๒ ฝาย คอ ฝายกศลและ ฝายอกศล หากวาทงสองฝายมปรมาณทเทากนหรอเกอบเสมอกน เมอฝายหนงมก าลงมากยอมจะชนะอกฝายหนงทมก าลงมากกวา ฉะนน เราจงควรกระท ากรรมฝายกศลใหมาก ๆ และท าเปนประจ าเพอหลกหนหรอเอาชนะอกศลทไมด เมอเวลาใกลจะตายจะไดไปบงเกดในสคตไมตกไปในอบายภมอกตอไป

๓) อาสนนกรรม (กรรมทบคคลท าเมอจวนสนชวต)

คมภรอรรถกถา อธบายวา บรรดากศลกรรมและอกศลกรรม บคคลสามารถระลกกรรมไดในเวลาใกลตาย กรรมนนชอวา อาสนนกรรม อาสนนกรรมนนเมอกศลกรรมและอกศลกรรมเหล าอนถงจะมอย ยอมใหวบากเพราะอยใกลเวลาใกลตาย เปรยบเหมอนเมอเปดประตคอกซงมฝงโคเตมคอก แมเมอสวนดานอนจะมโคทฝกแลวและโคมก าลงอย โคตวใดทอยใกลประตคอก โดยทสดแมจะเปนโคแกถอยก าลงกตาม โคตวนนยอมออกไดกอนทเดยว๗๓

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา อาสนนกรรม หมายถง กรรมจวนเจยน กรรมใกลตาย หมายถง กรรมทเปนกศลกด อกศลกด ทท าเมอจวนตายยงจบใจอยใหม ๆ ถาไมมครกรรมและพหลกรรมยอมใหผลกอนกรรมอน ๆ เหมอนโคทยดเยยดอยในคอก เมอคนเลยงเปดคอกออก ตวใดอยใกลประตตวนนยอมออกกอน แมจะเปนโคแก๗๔

๗๒ ดรายละเอยดใน พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๙๐-๑๙๙. ๗๓ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๕๙. ๗๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๕๒.

๗๐

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา อาสนนกรรม แปลวา กรรมใกลจะตาย กรรมจวนเจยน ไดแก กรรมดหรอกรรมชวทท าในเวลาใกลตายหรอกรรมทไดท าไวกอนหนาแลวมานกถงหรอนกขนไดในเวลาใกลตาย ขณะนนถาพหลกรรม (กรรมทท าจนเคยชน) ไมมอาสนนกรรมนกจะท าหนาทใหผลแกเจาของกรรม ถงแมวากรรมนจะมก าลงนอยดอยกวาพหลกรรมกตาม เปรยบเหมอนฝงโค ทแออดอยในคอก เมอเจาของเปดประตคอกออก โคทอยใกลประตทสดแมจะเปนโคแกมก าลงนอยกมโอกาสไดออกกอนเพอน อาสนนกรรม เปนตนเคาท าใหเกดธรรมเนยมบอกหนทางแกคนทใกลจะตาย๗๕

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อาสนเน กต อาสนน ” แปลความวา “การกระท าทดหรอไมด ในเวลาทใกลจะตาย ชอวา อาสนนกรรม”๗๖ อาสนนกรรม ไดแก การกระท าสงทดหรอกระท าสงทไมดในเวลาทใกลจะตาย อกนยหนง อาสนนกรรม ไดแก การระลกถงสงทดหรอไมดในเวลาทใกลจะตาย อาสนนกรรม ม ๒ ฝาย คอ อาสนนกรรมฝายกศลและอาสนนกรรมฝายอกศล

อาสนนกรรมฝายกศล ไดแก ในขณะทจตใกลจะดบในเวลาใกลจะตายเหนภาพนมตปรากฏเหนการกระท าบญ ใหทาน รกษาศล หรอกรรมดของตนเองทไดกระท ามาเปนอาจณหรอเปนประจ า หรอเหนภาพตนเองเคยทอดกฐน สรางพระอโบสถ สรางวด สรางศาลาการเปรยญ รกษา พระอโบสถ เจรญกรรมฐาน ภาพนมตเหลานนปรากฏแกตาหรอดวงจตกอนทจะตาย กรรมเหลานเรยกวา อาสนนกรรมฝายกศล สวนอาสนนกรรมฝายอกศล ไดแก ในขณะทจตใกลจะดบหรอตายเหนภาพหรอนมตทเคยกระท าในทางไมด เชน ลกขโมย ฆาสตว เปนตน กรรมเหลานเปนอาสนนกรรมอกศลทปรากฏกอนตาย เรยกวา อาสนนกรรมฝายอกศลกรรม

อาสนนกรรมนมผลตอจากครกรรม หมายความวา ยกเวนครกรรมเสยแลว กไมมกรรม อนใดทจะมอ านาจมากางกนขวางหนาการใหผลแหงอาสนนกรรมนในชาตตอไปเลยเปนอนขาด อาสนนกรรมนถงแมวาจะมนดหนอย แตกอาจใหผลกอนกรรมทงหลายไมวาจะมากและใหญสกเพยงไหนกตาม หากบคคลนนในเวลาใกลจะตายเกดโทสะ เวลาจตดบกสามารถน าไปอบตในอบายภมไดเชนกน ถงแมวาจะท าบญ ท าทาน รกษาศลมามากมายกตาม จตดวงนนกตองไปเสวยอาสนนกรรมฝายอกศลกอน จนกวาจะหมดกรรมแลวจงกลบมารบอาสนนกรรมฝายกศล ดงนน จตสดทายกอนจะตายเปนจตทส าคญทสด อปมาเหมอนโคทอยปากคอก เมอคนเลยงโคเปดประตคอกโคตวแรกทอยใกลคอก ไมวาจะเปนโคแกหรอหนมกตาม ตวทอยใกลปากคอกจะตองออกจากคอกกอนตวอน๗๗

ตวอยางเชนเรองของนาคราชผอาภพ ในศาสนาของพระสมมาสมพทธเจามมานพผหนงซงเปนผมศรทธาปรารถนาจกน าตนออกจากกองทกขในวฏสงสสาร จงสละทรพยสมบตบานเรอนออกบวชเปนสมณะในพระพทธศาสนา เมอบวชแลวกตงหนาบ าเพญสมณธรรม วนหนงมความประสงคจะเดนทางไปหาสถานทอนสงบเพอสะดวกแกการบ าเพญภาวนากรรมฐาน จงโดยสารเรอไปในแมน า

๗๕ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๓๖๗. ๗๖ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๕๘. ๗๗ เรองเดยวกน, หนา ๑๕๘-๑๖๑.

๗๑

ในขณะทเรอแลนไปโดยเรวนน ทานไดเอามอจบใบตะไครน าซงอยรมฝงดวยความเผลอตว พอใบตะไครน าขาดตดมอมา ทานจงไดสตรตววาตองอาบตเสยแลว เพราะมพระพทธบญญตหามไวไมใหพระภกษในพระพทธศาสนาพรากของเขยว เชน ตนไมหกไม เปนตน แตทานกเกดมจตคดประมาทวา อาบตทลวงพระพทธบญญตเพยงเลกนอยเทานคงไมเปนไร แลวกไมสนใจทจะแสดงอาบตแกพระภกษรปใดรปหนง เมอขนจากเรอแลวเขาไปในปาใหญบ าเพญเพยรอยหลายป จนถงวยชราจวนจะเขาไปสมขมณฑลแหงพญามจจราชธรรมดาของสงขารนน อาสนนกรรมฝายอกศลกเขามาท าหนาทกบท าน คอ ท าใหทานนกขนไดวาในอดตทผานมาทานเคยอาบตปราจตตย เพราะพรากภตคามของเขยวในขณะทโดยสารเรอ เกดวปฏสารขนในดวงจตใหเหนนมตเปนเหมอนใบตะไครน านนเขามาพนคอแลวทากมรณภาพขาดใจตาย ทานถกอาสนนกรรมฝายอกศลนนชกน าใหไปเกดในก าเนดสตวเดรจฉานตระกลนาคราช จนเตบใหญแลวไดรบการแตงตงใหเปนพญานาค ชอ พญาเอรกปตนาคราช๗๘

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อาสนนกรรม เปนกรรมทท าหนาทใหบคคลผท ากรรมทงฝายทเปนกศลและฝายทเปนอกศลไดทงนน ถงแมกรรมทไดกระท ามาทงชวตไมวาจะดหรอไมดกตาม จตดวงสดทายกอนทจะดบสนใจนน หากระลกถงสงใดถาเปนภาพนมตทด อาสนนกรรมกจะน า ไปอบตเกดสคตภม แตถาระลกถงนมตเหนภาพทไมด อาสนนกรรมฝายอกศลกจะน าไปอบตเกดในทคตภมดงเชนมานพหนมคนนนภาพหลงผลของอาสนนกรรมจงไดไปเกดในทคตภมเปนสตวเดรจฉาน

๔) กตตตากรรมหรอกฏตตากรรม (กรรมสกแตวาท า คอ ท าโดยไมเจตนา)

คมภรอรรถกถา อธบายวา กรรมนอกเหนอจากกรรม ๓ อยาง คอ ครกรรม อาจณกรรม และอาสนนกรรม บคคลทท าไปตามอ านาจความไมร ชอวา กฏตตากรรม กฏตตากรรมนนยอมใหวบากในภพใดภพหนงไดบางเพราะไมมกรรม ๓ อยางเหลานน เปรยบเหมอนทอนไมทคนบาขวางไป กตกไปในทใดทหนงได ฉะนน๗๙

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา กตตตากรรม หมายถง กรรมสกวาท า กรรม ทเปนกศลกตามอกศลกตาม สกแตวาท า คอ ไมไดจงใจจะใหเปนไปอยางนนโดยตรงหรอมเจตนาออนไมชดเจน ยอมใหผลตอเมอไมมกรรมอน ทานเปรยบเสมอนคนบายงลกศร ยอมไมมความหมายจะใหถกใคร ท าไปโดยไมตงใจชดเจน๘๐

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา กตตตากรรม แปลวา กรรมสกวาท า ไดแก กรรมทงฝายดและไมดทท าไปโดยไมตงใจ ไมมเจตนาจะใหเปนอยางนน ภาษาวนยวาเปนอจตตกะ ท าไปสกแตวาท า แมมโทษกไมรนแรง ถอวาเปนกรรมทมโทษเบาทสดในบรรดากรรมทงหลาย ถาไมมกรรมทหนกกวาเชนพหลกรรม กรรมนจงจะใหผล เปรยบเหมอนลกศรทคนบาเสยสตยงออกไปยอมขาดความแมนย าถกเปาบาง ไมถกเปาบาง หนกบางเบาบาง เพราะคนยงไมไดตงใจแนวแน อยางเชน

๗๘ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๑๖๒-๑๖๓. ๗๙ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๖๑. ๘๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒.

๗๒

คนทขบรถชนคนตายโดยประมาท แมจะมโทษ แตกเบากวาโทษทท าใหคนตายโดยเจตนา หรออยางเชนมเจตนาจะลงโทษจงเฆยนตเพอใหเขดหลาย แตถกเฆยนเกดตายลงแมอยางนกมโทษไมรนแรง เพราะเจตนาในการฆาไมม๘๑

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “กตตตา เอว กมมนต กตตตากมม ” แปลความวา “การกระท าอนไดชอวากรรม กโดยความเปนกรรมทสกวากระท าลงไปแลวเทานน กรรมทสกวากระท าลงไปแลวทงหมด เรยกชอวา กตตตากรรม”๘๒

กตตตากรรมนหมายเอากศลกรรมและอกศลกรรมทสตวบคคลไดกระท ามาแลวในอดต คอ ในชาตกอน ๆ ซงไดแก อปราปรยเวทนยกรรมอยางหนง อกอยางหนง กตตตากรรมหมายเอากศลกรรมและอกศลกรรมอยางสามญทสตวบคคลพากนกระท าในภพปจจบน คอ ชาตนทไมเขาถงความเปนครกรรม อาสนนกรรมและอาจณณกรรม เปนกรรมทกระท าโดยธรรมดา ผกระท าไมเจตนา ไมไดมความตงใจอยางเตมท คลายกบวาไมเตมใจท า

กตตตากรรม ม ๒ ฝาย คอ กตตตากรรมฝายกศลและกตตตากรรมฝายอกศล กตตตากรรมฝายอกศล เชน เดกไรเดยงสาเมอเวลาแมอมมการทบตบางเมออยากของเลน ขดเขยนแมบางบาง ซงธรรมดาแลวการกระท ากบแมเชนนยอมถอวาเปนบาป แตการกระท าของเดกทไรเดยงสายอมไมเปนผด เพราะเปนเดกไมไดมเจตนาและไมรดวยวากระท านนเปนคณหรอเปนโทษแตอยางไร เปนกตตตากรรมฝายอกศลทสกแตวาท าไปเทานน สวนกตตตากรรมฝายกศล เชน พอแมจะสอนใหลกทยงเลก ๆ รจกท าบญ ตกบาตร เหนพระสงฆใหยกมอไหว การกระท าของเดกทไรเดยงสากท าตาม แตการกระท าของเดกไรเดยงสานนไมรวากระท าไปเพออะไร สอนใหท ากสกวาท าไปเชนนน การกระท าเชนนเปนกตตตตากรรมฝายกศล๘๓

ตวอยางเชนเรองของบรพกรรมของเปรต ภายหลงจากพระผมพระภาคเจาทงหลายไดดบขนธปรนพพานไปแลว มภกษกลมตองการทจะเดนทางไปสกการะตนพระศรมหาโพธอนเปนสถานทตรสรของพระองค ในขณะเดนทางถงสถานทแหงหนงนนภกษกลมนนเกดหลงทางเขาไปในปาใหญ ไมสามารถจะหาทางออกได เดนวนเวยนอยในปาใหญถง ๗ วน ไมไดขบฉนอะไรเลย เกดความหวโหยและล าบากกนมาก ในทสดเดนถงกลางปาใหญแหงหนง เมอแลไปกลางทงกพลนเหนรางใหญคลายมนษยคนหนง แตมรปรางแปลกประหลาดพกลไมเหมอนคนในหมบานในเมองธรรมดา ก าลงเทยมโคใหญ ๔ ตว เขาทคนไถ แลวไถนาอยคนเดยวในทงกลางปา ดวยความดใจภกษกลมนนจงเดนเขาไปสอบถามเพอใหทางออก จงไดถามทางบรษคนนน บรษคนนนบอกวาทานยงไมไดขบฉนอาหารมา ตง ๗ วนแลว ยงไมนานเทาไร เรายงไมไดกนอาหารและน าเลยมา ๑ พทธนดรแลว ไดแตไถนาอยอยางนตลอดทงกลางวนและกลางคน

๘๑ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๐. ๘๒ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๑๕. ๘๓ เรองเดยวกน, หนา ๒๑๕-๒๑๖

๗๓

ดวยความสงสยของภกษกลมนน จงของใหบรษคนนนเลาใหฟง บรษคนนนเลาวาตนเองนนเปนเปรต เนองจากเมอครงเปนมนษยนนตนเองก าลงไถนาอย มชาวบานตางกน าอาหารและน าไปถวายองคสมเดจพระกสสปสมมาสมพทธเจาเพอถวายเปนพทธบชา ชวนใหเราไปท าบญสกการะพระองคดวยกน แตดวยปากพรอยของเรา จงไดเอยไปวา ไปท าท าไหมไมเหนมประโยชนอะไรเลย เสยประโยชน เสยเวลาเปลา สไปไถนาไมได พระกสสปพทธเจาเปนผวเศษอยางไร ถงแมชาวบานกลมนนออนวอนชกชวนอยางไรเรากไมไป

จากค าพดพรอย ๆ ทเราพดประชดประชนกลมชาวบานทงหลายเหลานน เราไมคดวามนเปนบาปกรรมของเรา แตภายหลงจงท าใหเรามากลายเปนเปรต เฝาไถนาอยอยางน อดขาว อดน าไมไดนง ไมไดนอน ไมมเวลาทจะพกผอนเลยตงแตตายมาจากโลกมนษยเปนตนมา เมอเปรตตนนนไดแตกมหนา ส านกในบาปกรรม และสงเวชในบาปกรรมทเคยกระท ามากอน แลวจงชทางบอกทางใหแกภกษกลมนนเพอไปยงตนพระศรมหาโพธ กอนทจะไปเปรตตนนนไดบอกกบภกษวาชวยสงสอนมนษยทงหลายใหท าบญใหทาน จงอยามใจประมาทในอกศลกรรมชวแมเพยงเลกนอย อยางไดเปนคนปากชวเชนขาพเจา ขอใหถอเอาขาพเจาเปนตวอยาง พยายามสรางบญไว เมอถงคราวตายจะไดไมตายมาเกดเปนเปรต ใหเปนทนาเวทนาสงสารเชนตวขาพเจา แลวกลมภกษกไดเดนมางไปยงทางทเปรตตนนนชถงตนพระศรมหาโพธในทสด๘๔

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา กตตตากรรม เปนกรรมทกระท าของตนเองทไมไดเจตนา สกแตวาท าไป โดยไมคดวาจะเปนบาป เปนกรรมของบคคลทกระท านน แตเมอกตตตากรรมไดท าหนาทของเขาแลวผลกรรมทกระท าไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตามกตองมผลอยางแนนอน ดงเชนตวอยางทยกมาแสดงพอเขาใจ

หมวดท ๓ กรรมจดตามกาลเวลาทใหผล (ปากกาลจตกกะ)

กรรมประเภททวาโดยตามกาลเวลาทใหผลน มอย ๔ ชนด ไดแก ทฏฐธรรมเวทนยกรรม (กรรมทใหผลปจจบน) อปชชเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน) อปราปรเวทนย กรรม (กรรมทใหผลหลงจากอปชชเวทนยกรรม) และอโหสกรรม (กรรมทไมใหผลเลกแลวตอกน) กรรมทง ๔ ชนดน สรปไดดงน

๑) ทฏฐธรรมเวทนยกรรม (กรรมทใหผลปจจบน)

ทฏฐธรรมเวทนยกรรม หมายถง สภาวะทแนนอนโดยอรรถวาเปนกรรมอนบคคลพงเสวยในปจจบน๘๕ กรรมอนใหผลในปจจบนกรรมทงทเปนกศลและอกศลซงใหผลทนตาเหน๘๖ กรรมทบคคล

๘๔ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๑๗-๒๒๑. ๘๕ อภ.ก. (ไทย) ๓๗/๘๙๐/๙๒๑. ๘๖ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๓๐.

๗๔

พงเสวยในปจจบน หมายถง กรรมทใหผลในภพชาตน กรรมทใหผลในปจจบน กรรมทใหผลทนตา เปนชอเรยกกรรมอยางหนงทมงถงการใหผล๘๗

คมภรอรรถกถา อธบายวา บรรดากรรม ๑๑ อยางนน เจตนาจตดวงแรกทเปนกศลกตาม อกศลกตาม ในจต ๗ ขณะในวถแหงชวนวาระหนงชอวา ทฏฐธมมเวทนยกรรม กรรมชนดนนนยอมใหวบากในอตภาพนเทานน เหมอนกศลกรรมใหวบากแกกากวฏยเศรษฐและปณณกเศรษฐ เปนตน และอกศลกรรมใหวบากแกนนทยกษ นนทมานพ นนทโคฆาต ภกษโกกาลกะ พระเจาสปปพทธะ พระเทวทต และนางจญจมาณวกา เปนตน แตเมอไมสามารถใหวบากนนไดจะเปนอโหสกรรมไป คอ ถงความเปนกรรมทไมมวบาก อปมาเปรยบเหมอนลกศรทนายพรานเนอ เหนเนอแลวโกงธนยงไป ถาไมพลาดกจะท าใหเนอลมลงในทนน แตถาพลาดเนอกจะหนไปไมหนกลบมาอก ฉนใดกฉนนน การกลบไดวาทะแหงวบากของทฏฐธรรมเวทนยกรรม เหมอนกบลกศรทยงถกเนอโดยไมพลาด การกลบกลายเปนกรรมทไมมวบาก เหมอนลกศรทยงพลาด ฉะนน๘๘

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “ทฏฐธมเม เวทนยนต ทฏฐธมมเวทนย ” แปลความวา “กรรมใดทสตวทงหลายจะพงไดเสวย คอ ไดรบในอตภาพทปรากฏในชาตน กรรมนนชอวา ทฏฐธรรมเวทนยกรรม”๘๙

ทฏฐธรรมเวทนยกรรม หมายความวา เมอบคคล ท าไดกระท าทฏฐธรรมเวทนยกรรมเขาไปแลว ยอมจะไดรบผลแหงกรรมทตนกระท าในชาตปจจบนนทเดยวไมวากรรมนนจะเปนกรรมด หรอกรรมไมดกตาม ผกระท ากรรมนนจะไดรบผลทนทโดยไมตองไปรอรบผลเอาในชาตหนาหรอชาตไหน ๆ ทงนน เปนกรรมทใหผลทนตาเหนอยางนาแปลกประหลาดใจภายใน ๗ วน เนองจากในขณะทกระท ากรรมนนยอมตองมชวนะเกดขน ๗ ครงเสมอ และวถจตทมชวนะเกดขน ๗ ครงนกมมากมายนบไมถวนในการกระท าอยางหนง ๆ ในบรรดาชวนะทเกดขน ๗ ครงเหลาน เจตนาทประกอบอยใน ชวนะครงท ๑ นเองทเปนทฐธรรมเวทนยกรรม ตวทฐธรรมเวทนยกรรมนนอยทเจตนาซงประกอบอยในชวนะครงท ๑ ในขณะทบคคลกระท ากรรมอยนนเอง โดยมค ารบรองในอรรถกถาอรรถสาลนวา “ทฏธมมเวทนย ปฐม ชวน ภเว” แปลความวา “ทฏฐธรรมเวทนย กรรมนน ไดแก เจตนาทประกอบอยในชวนะดวงท ๑”๙๐

ตวอยางเชน เรองชายยากจนเขญใจคนหนงมนามวา นายมหาทคคตะไดมโอกาสถวายภตตหารแดพระผมพระภาคเจา เมอถวายเสรจเรยบรอยแลว กไดรบผลกรรมทนตาเหน คอ เขาไดกลายเปนเศรษฐร ารวยมหาศาลภายใน ๗ วน และอกตวอยางหนง เรองของนนทะมานพ เปนคนไรสตปญญามากดวยโมหจรต มจตคดปฏพทธรกใครในพระอบลวรรณาเถร ซงเปนพระอรหนตตดกเลส

๘๗ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๓๑๙.

๘๘ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๕๕. ๘๙ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๓๙. ๙๐ เรองเดยวกน, หนา ๒๔๑.

๗๕

เปนสมจเฉทปหานมานาน วนหนงไดมโอกาสเขาไปปลกปล าองคพระอรหนต ส าเรจเปนปรปกก ทฏฐธรรมเวทนยกรรม ถกธรณสบไปเสวยทกขอยในนรกภายใน ๗ วน๙๑ เปนตน

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา ทฏฐธรรมเวทนยกรรม เปนกรรมหรอการกระท าทจะสงผลใหผทกระท ากรรมนนไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตามจะสงผลของกรรมในทนทภายใน ๗ วน เพราะกรรมทไดกระท าเปนเจตนาทเกดขนจากชวนะจตดวงท ๑ แตผลของกรรมจะไมสงผลไปในชาตตอ ๆ ไปอก และจะเปนอโหสกรรมกตอเมอผกระท ากรรมนนเสยชวตไปกอนทจะไดรบผลทกระท าอนนน ทฏฐธรรมเวทนยกรรม นจดวาเปนกรรมแรงจงใหผลทนตาเหน ผท าไดเสวยผลในอตภาพนนเอง แตเมอผท าถงมรณะไปเสยกอนถงคราวใหผล ยอมเปนอโหสกรรม๙๒

๒) อปปชชเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน)

อปปชชเวนยกรรม หมายถง สภาวะทแนนอนโดยอรรถวาเปนกรรมอนบคคลพงเสวยในอตภาพตอ ๆ ไป๙๓

คมภรอรรถกถา อธบายวา ชวนเจตนาดวงท ๗ ทยงประโยชนใหส าเรจชอวา อปปชช-เวทนยกรรม อปปชชเวทนยกรรมนน ยอมใหวบากในอตภาพตอไป แตในบรรดากศลอกศลทงสองฝายน อปปชชเวทนยกรรมนนในฝายทเปนกศล พงทราบดวยสามารถแหงสมาบต ๘ ในฝายทเปนอกศล พงทราบดวยแหงอนนตรยกรรม ๕ บรรดากรรมทงสองฝายนน ผทไดสมาบต ๘ จะเกดในพรหมโลกดวยสมาบตขอเดยว ฝายผกระท าอนนตรยกรรม ๕ จะบงเกดในนรกดวยกรรมขอเดยว สมาบตทเหลอและกรรมทงหลายจะถงความเปนอโหสกรรมไปหมด คอ เปนกรรมทไมมวบาก๙๔ การอธบายในอรรถกถามโนรถปรณ นเปนการแสดงการเปรยบเทยบใหเหนในความชดเจนของกรรมทงสองฝาย คอ กรรมดกบกรรมไมด

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา อปปชชเวทนยกรรม หมายถง กรรมใหผลในภพทจะเกด คอ ในภพถดไป๙๕

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา อปปชชเวทนยกรรม หมายถง กรรมทบคคลพงเสวยผลในภพทจะเกดตอไป คอ กรรมทใหผลตอเมอเกดแลวในภพหนา กลาวคอกรรมทจะใหผลกตอเมอผท าตายไปเกดในภพใหมหรอในชาตหนา สวนในภพชาตนยงใหผลไมไดเพราะกรรมเกาของผท ายงใหผลอย เชน คนทใหทานรกษาศลเปนประจ าแตยงทกขทรมานดวยโรคภยไขเจบบาง ดวยความยากจนบาง จงยงไมไดผลของกรรมทท าไว ตอเมอสนชวตแลวจงไดไปเสวยสขในสคตภพ หรอ

๙๑ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๒๔๓. ๙๒ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวภาค ปรเฉทท ๒, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๒๖. ๙๓ อภ.ก. (ไทย) ๓๗/๘๙๐/๙๒๑. ๙๔ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๕๕-๑๕๖. ๙๕ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๖๖.

๗๖

เชนคนฆาคนตายตายหรอคนทฉอโกงคนอนไว แตในชาตนเขายงเสวยผลบญเกาอย ยงมอ านาจวาสนาอยหรอสามารถหลบหนไปได จงไมไดรบผลชาตน ตอเมอตายไปจงไปรบผลในนรก เปนตน อปปชชเวทนยกรรมเปนกรรมทเหนผลชากวาทฏฐธรรมเวทนยกรรม๙๖

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อปปชชเวทนย ผล เอตสสาต อปปชชเวทนย ” แปลความวา “ผลทจะพงไดรบในภพท ๒ มอยแกกรรมนน ฉะนน กรรมนนจงชอวา อปปชชเวทนยกรรม”๙๗

อปปชชเวทนยกรรม เปนกรรมทใหผลในชาตท ๒ หมายความวา เมอบคคลท าอปปชช-เวทนยกรรมนเขาแลว ยอมจะไดรบผลแหงกรรมทตนท านน ในชาตท ๒ คอ ในชาตหนาซงตอจากชาตนอยางแนนอนโดยไมตองสงสย เนองจากกรรมทสตวบคคลจะพงไดรบเมอขาดใจตายจากปจจบนภพเขาสภพท ๒ ซงใกลกบปจจบนภพชอวา อปปชชเวทนยกรรม ไดแก เจตนาทตงอยในสตตชวนะ คอ ชวนะดวงท ๗ อนเปนเจตนาสดทายของชวนวถ เปนตวใหส าเรจความประสงคและไดความเสพคนจากชวนเจตนากอน ๆ มาแลว แตในเวลาเดยวกนกมก าลงจ ากด เพราะเปนขณะจตทก าลงสนสดชวนวถ กรรมนจะใหผลเฉพาะในชาตท ๒ ถดจากชาตนไปเทานน ถาไมมโอกาสใหผลในชาตหนากกลายเปนอโหสกรรม๙๘

ตวอยางเชนเรองของ ผลแหงปตฆาต ครงหนงสมเดจพระเจาอปราชพรหมทตกมาร แหงกรงพาราณสมหานคร มพระสหายชอ อ ามาตยสงกจจกมาร พระเขาอปราชพรหมทตกมาร คดวางแผนปลงพระชนษสมเดจพระราชาธบดผเปนพระราชบดา เพอยดครองราชยสมบต จงไดน าเรองนไปปรกษาอ ามาตยสงกจจกมารสหายรกและทหารคนสนท แตกไดรบการทงทวงหามปรามไวไมใหกระท าเชนนน เพราะเปนการกระท าปตฆาตกรรม เปนกรรมหนกเปนทางไปสนรกอยางเทยงแท แตหาทพระอปราชจะเชอไมและไมพอใจอ ามาตยสงกจจกมารและตดมตรตดสหายเลยทเดยว จนในทสดอ ามาตยสงกจจกมารกไดหลบหน ออกจากวงไปบวชเปนฤษ ณ ปาใหญหมวนต เพอไมตองการเหนการกระท าของอปราชได อปราชพรหมทตและไดสองสมผคนเพอท าการนนและไดปลงพระชนมชพพระราชบดาส าเรจในทสด ไดฆาบดา ไดขนครองราชยสมบตในเวลาตอมา

ตอนแรกทไดขนครองราชสมบตกยนดในการกระท าของตนเอง แตในเวลาตอมาจตกเกดความสงเวชนกถงการกระท าปตฆาตกรรมเชนนน ใจกนกถงสหายทเคยตกเตอนแลวแตกไมเชอฟง ใจกทกขรอนกลดกลมในใจเปนอยางมากใครอยากพบกบสงกจจกมาร จงใหขาราชบรพารตามหา แตกไมพบเปนเวลาหลายป สงกจจฤาษใชฤทธอภญญาสบเสาะดวาทเมองพาราณสมเหตการณใดบาง จงรไดวาขณะนพระเจาอยหวมคามทกขใจมากตองการอยากพบกบสงกจจฤาษเพอระบายความทกขในใจ จงไดใชอภญญาเหาะมายงเมองพาราณส เมอไดพบกบพระเจาอยแลว พระเจาอยจงใครอยากจะรวาเมอตนเองตายไปแลวจะไปตกนรกจรงหรอไมจากผลทไดกระท าปตฆาตกรรมบดาของตน

๙๖ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๔๐๑. ๙๗ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร), รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๐๕. ๙๘ เรองเดยวกน, หนา ๔๐๒.

๗๗

สงกจจฤาษกไดอธษฐานอภญญาเปดแผนดนเปนชองใหพระเจาพรหมทตไดเหนดวยพระเนตร เมอไดเหนดงนนจงไดหวาดกลวเปนอยางมาก ฤาษสงกจจจงไดปลอบประโลมใจแกพระพรหมทตวา การกระท าปตฆาตจะไดรบผลของกรรมในนรกอเวจอยางแนนอน แตกสามารถชวยใหพนจากทกขนไดในภพตอไปเมอผนนกกระท ากศลกรรมดอยางมาก เมอรบผลของกรรมในนรกแลวกจะพบกบสวรรคในสคตโลกสวรรคไดเชนกน๙๙

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อปปชชเวทนยกรรม เปนกรรมหรอการกระท าทจะสงผลใหผทกระท ากรรมนนไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตามจะสงผลของกรรมอยางแนนอน เพราะกรรมทไดกระท าเปนเจตนาทเกดขน แตผลของกรรมจะใหผลเฉพาะในชาต ท ๒ ถดจากนไปเทานน ถาไมมโอกาสใหผลในชาตหนากกลายเปนอโหสกรรมไป

๓) อปราปรยเวทนยกรรม (กรรมทใหผลหลงจากอปชเวทนยกรรมคอใหผลเรอยไป สบโอกาสเมอใดใหผลเมอนน)

อปราปรยเวทนยกรรม หรอ อปราปรเวทนยกรรม กรรมชนดนเปนกรรมทใหผลแกผกระท าในชาตตอ ๆ ไปถดจากชาตหนาหรอภพหนาตอไป๑๐๐ กรรมชนดนเกดขนจากชวนเจตนา ๕ ดวง ทเกดขนในระหวางชวนดวงท ๒ ถงดวงท ๖ ชอวา อปราปรยเวทนยกรรม นน ในอนาคตไดโอกาสเมอใดกจะใหวบากเมอนน เมอความเปนไปแหงสงสารวฏยงมอย กยงไมชอวาเปนอโหสกรรม กรรมทงหมดนนควรแสดงดวยเรองพรานสนข เปรยบเหมอนสนขทนายพรานเนอปลอยไป เพราะเหนเนอ จงวงตามเนอไป ตามทนในทใด กจะกดในทนน ฉนใด กรรมนกฉนนนเหมอนกน ไดโอกาสในทใดกจะใหวบากในทนนทนท ขนชอวาสตวจะรอดพนไปจากกรรมนนเปนไปไมม๑๐๑

หากอปราปรยเวทนย-กรรมน ตราบใดทงใหผลไมเสรจสนกจะยงไมกลายเปนอโหสกรรม จะกลายเปนอโหสกรรมไดกตอเมอไดใหผลเสรจสนแลวเทานน เพราะฉะนนกรรมชนดน จะตดตามผกระท าไปเรอย ๆ ไดชองหรอสบโอกาสเมอใดกจะเขาใหผลเมอนน ถายงไมไดชองกจะตดตามตอไป๑๐๒

กรรมทเปนกศลกด อกศลกด ซงใหผลในภพ ตอ ๆ ไป ชอวา อปราปรยเวทนยกรรม ๑๐๓ กรรมทบคคลพงเสวยผลในภพตอ ๆ ไป เปนกรรมทยงไมใหผลในชาตน แมในชาตหนากยงไมใหผล แตจะใหผลในชาตตอ ๆ ไป ซงจะเปนชาตใดนนยงก าหนดไมไดเพราะเปนกรรมทออนกวากรรมอน ๆ กรรมทหนกกวาจงใหผลกอน จนกวากรรมทหนกกวานนจะไมมหรอใหผลเสรจแลวกรรมนจะใหผล ตวอยางเชน พระมหาโมคคลลานะ อปราปรยเวทนยกรรม เปนกรรมทใหผลเบากวากรรมอนทงหมด และอาจจะกลายเปนอโหสกรรมกได เชน กรรมของพระองคลมาล เปนตน๑๐๔

๙๙ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร), รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๑๘-๓๓๑. ๑๐๐ อภ.ก. (ไทย) ๓๗/๘๙๐/๙๒๑. ๑๐๑ อง.ตก.อ. (ไทย) ๒/๑๕๖. ๑๐๒ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวภาค ปรเฉทท ๒, หนา ๑๒๘. ๑๐๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๙๗. ๑๐๔ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๒๔๘.

๗๘

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อปราปรเย เวทนย อปราปรยเวทนย ” แปลความวา “กรรมทพงจะไดรบในภพอน ๆ ชอ อปราปรยเวทนย -กรรม”๑๐๕ ความหมายของค าวา “อปราปรยเวทนยกรรม” อประ หมายถง ภพอน ซงนอกจากทฐธรรมภพ คอ ชาตน และอปปชชภพ คอ ชาตหนา อปรยะ หมายถงภพอน ๆ อก เวทยะ หมายถง กรรมทจะพงไดเสวยผล เมอรวมกนเขาเปนอปราปรยเวทนยะกหมายถงกรรมทบคคลผเปนเจาขงกรรมจะพงไดเสวย คอ ไดรบผลในชาตตอไปโดยนบตงแตภพท ๓ เปนตนไป อยางหลกเลยงไมพน กลาวคอชาตนยงไมใหผล ชาตหนากยงไมใหผล แตจะใหผลในไดตงแตหลดพนจากชาตหนาคอชาตโนนเปนตนไปมโอกาสเมอใดอปราปรยเวทนยกรรมกจะใหผลเมอนน และไมมการอโหสกรรมจนกวาจะไดรบผลนอกเสยจากบรรลพระอรหตตมรรค ตดสงสารวฏยงไมขาด อปราปรยเวทนยกรรมนกจะตดตามไปไปตราบนน๑๐๖

อปราปรยเวทนยกรรม อปมาเปรยบเหมอนสนขไลเนอของพรานไพร ธรรมดาสนขไลเนอซงพรานไพรผเปนเจาของปลอยไปใหไลเนอในราวอรญนน เมอมนเหนแลวกไมรอชา ยอมรบวงไลสกดหนาสกดหลง สกดซายสกดขวาท าหนาทตดตามไลลาไป ไดชองไดโอกาสเมอใดกเขากดเมอนน ถายงไมไดชองไมไดโอกาสกจะตดตามไปเรอย ๆ การทจะสละเนอนนเสยกลางคนหาใชวสยของมนไม กรยาทเจาสนขไลเนอมนอตสาหพยายามไลตามเนอไปในสถานทตาง ๆ โดยไมหยดยง แมวาเนอนนจะหนไปสถานทอนยากแกการตดตาม เชน หวย ละหาน หบเขา ล าเนาไพร ภมพนส เมอทนแลวกกดฟดปล าตามสมควรก าลงแหงตนฉนใด อปราปรยเวทนยกรรมกมกรยาเชนนน คอ ตดตามบคคลผเปนขาวของกรรมไปสตตาวาสทง ๙ เทยวเฝาเทยวคอยสบเสาะไปทกหนทกแหง ทนเมอใดกท าหนาท ใหผลเมอนน๑๐๗

ตวอยางเชนเรองของ กรรมเกาของสาวงาม มหญงสาวนางหนงผเปนภรรยาของนายเรอคนหนงผเคราะหราย โดยสารเรอมากบสามและลกเรอในมหาสมทร พอมาถงกลางมหาสมทรเรอกพลนไมแลนตอไปได นายเรอจงใหลกเรอหาลองรอยเรอช ารดแตกหามไม จงคดวานาจะเกดจากผลของเทวดาคงจะไมตองการใหเรอแลนตอไปได นาจะมบคคลใดเปนกาลกณอยางแนนอน จงตองการทจะคนหาบคคลคนนนดวยการจบสลาก จนในทสดกตกลงกนวาจบสลากหรอคนทเปนตวกาลกณ แตแลวผลการจบสลากถงสามครงกไปตกอยทหญงสาวผเปนภรรยาของนายเรอ ๆ จงสงใหลงโทษดวยการจบนางผกดวยเชอกแลวถวงน าดวยหมอน าทเตมไปดวยทรายใหจมหายตายในทองทะเล เมอกระท าเชนนนแลวเรอกแลนตอไปไดอยางไมมอะไรเกดขน

พระภกษผอาศยเรอล านนมาดวยเมอถงฝงจงไดน าเรองนไปถามพระผมพระภาคเจา ทประทบอย ณ พระเชตวนมหาวหาร อยากจะทราบผลของการกระท าของหญงสาวเมยนายเรอวาเกดขนมาจากกรรมเกาอะไร พระผมพระภาคเจาทรงเลาเรองของนางเมอครงอดตทมาผานมาแลว ๓ ชาตวา นางเคยเกดเปนหญงสาว เมอเตบใหญไดแตงงานกบชายหนมคนหนง นางท าหนาทภรรยาทด

๑๐๕ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๔๖. ๑๐๖ เรองเดยวกน, หนา ๓๔๖-๓๔๘. ๑๐๗ เรองเดยวกน, หนา ๓๔๙.

๗๙

หาอาหาร น า คอยน าไปสงใหสามทนาเปนประจ า โดยสนขตวหนงทนางชอบและเอนดเล ยงมาตงแตเลกคอยตดตามระมดระวงใหดวยความรก ความเสนหา และหวงใย (สนขตวนนอดตชาตเคยเปนสามของนางมากอน) อยมาวนหนงนางน าขาวปลาอาหารไปสงใหสามเปนกจวตรประจ าทกวน เมอเดนผานชาวบานกถกลอเรยนวามสนขคอยตดตามดแล จนเปนเหตใหนางไดอบอายเปนอยางมาก ดวยความอบอายนเองนจงคดทจะก าจดสนขตวนนเสย จงไดวางแผนกระท าอปราปรยเวทนยกรรม ดวยการใชเชอกผกคอสนขตวน าแลวจบถวงน าดวยหมอทราย จงเปนเหตใหสนขไดตายในทนน กรรมนจะสงผลใหนางไดตายในชาตนในลกษณะเชนเดยวกน๑๐๘

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อปราปรยเวทนยกรรม เปนกรรมหรอการกระท าทสตวทงปวงไดกระท ากรรมไว เมอกระท าแลวจะตองเปนของผกระท านน ๆ จะสนสญอนตรธานหาไปนนหามได กระท าไวเทาใดกคงตดตามตวอยเทานน กระท าไวดกรรมทไดกจะด กระท ากรรมไมไดกจะไดรบกรรมไมดเชนกน อปราปรยเวทนยกรรมนจะเปนกรรมทแสดงผลในภพชาตท ๓ เปนตนไป ไดชองไดโอกาสเมอใดเปนตองท าหนาทใหผลเมอนนทนทจนกวาผเปนเจาของกรรมนนจะไดส าเรจเปนพระอรหนตและดบขนธปรนพพาน๑๐๙ อปราปรยเวทนยกรรม นอาจใหผลตอเมอพนภพหนาแลวไดชองเมอใดยอมใหผลเมอนนกวาจะเปนอโหสกรรม ทานเปรยบไวเหมอสนขไลเนอ ไลตามเนอทนเขาในทใด ยอมเขากดในทนน๑๑๐

๔) อโหสกรรม (กรรมทไมใหผล เลกแลวตอกน)

อโหสกรรม หมายถง กรรมทไมใหผล ทมชอเรยกวา อโหสกรรมนนเปนไปตามหลก คอ วบากแหงกรรมไมไดมแลว วบากแหงกรรมจกไมม และวบากแหงกรรมไมมอย ๑๑๑ กลาวคออโหสกรรมจดวาเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตามใหผลเสรจแลว เมอไมมโอกาสทจะใหผลในเวลาท จะเกดผลได ครนเมอผานลวงเวลานนไปแลวกจะไมใหผลอกตอไป

คมภรปฏสมภทามรรค อธบายวา “อโหส กมม นาโหส กมมวปาโก อโหส กมม นตถ กมมวปาโก อโหส กมม น ภวสสต กมมวปาโก” แปลความวา “กรรมไดมแลว วบากแหงกรรมไมไดแลว กรรมไดมแลว วบากแหงกรรมไมมอย กรรมไดมแลว วบากแหงกรรมจกไมม”๑๑๒

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา อโหสกรรม หมายถง กรรมเลกใหผล ไมมผลอก ไดแก กรรมทงทเปนกศลและอกศลทเลกใหผล เหมอนพชทหมดยาง เพาะปลกไมขนอก๑๑๓

๑๐๘ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๕๑-๓๕๙. ๑๐๙ เรองเดยวกน, หนา ๓๕๐. ๑๑๐ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวภาค ปรเฉทท ๒, หนา ๑๒๖. ๑๑๑ มหามกฎราชวทยาลย, วสทธมรรค แปล ๓ ตอนจบ, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๐), หนา ๓๐-๓๑. ๑๑๒ ข.ป. (บาล) ๓๑/๕๒๓/๔๑๔. ๑๑๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๕๒๔.

๘๐

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา อโหสกรรม แปลวา กรรมทไดมแลว กรรมทใหผลส าเรจแลว หมายถงกรรมทเลกใหผล กรรมทเลกแลวตอกนคอไมมผลไปถงภพหนาชาตหนา เรยกสน ๆ วา อโหส กม อโหสกรรมเปนการท ากรรมอยางใดอยางหนงซงเปนกรรมไมรายแรง เชน ดาวาหรอใสความผทรงศลทรงธรรม เมอไดขอขมาทานและทานไดยกโทษให การด าวาใสความนนกเปนอโหสกรรมไป คอ เลกแลวตอกน ไมมผลตองตกอบายตอไปในภพหนาอก แมกรรมดทท าไวมากมาย แตเมอบ าเพญเพยรจนส าเรจเปนพระอรหนต กรรมดนนกเปนอโหสกรรมไป เพราะพระอรหนตเปนผหมดบญหมดบาปแลว ไมมการรบผลบญผลบาปอก กรรมททานท าไวกอนหนาแมจะเปนกรรมดจงเปนอโหสกรรมไปโดยปรยาย หรอในกรณประมาทท าของหลวงแตกหกเสยหาย เมอไดชดใชแลวกเปนอนแลวกนไป ไมตองรบโทษทงในชาตนหรอชาตหนาอก คอ เปนอโหสกรรมไปแลว๑๑๔

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) ไดแสดงบทวเคราะหและอธบายวา “อโหส จ ต กมมจาต อโหสกมม ” แปลความวา “กรรมใดทชอวาอโหส คอ ท าส าเรจไปแลวกใช เปนกรรมกใช ฉะนน กรรมนน จงชอวา อโหสกรรม”๑๑๕

อโหสกรรมเปนกรรมทมลกษณะ ๓ ประการ ไดแก (๑) ส าเรจเปนอโหสกรรม แตผลแหงกรรมนนจะไดเกดขนแลวในอดตกหาไม (๒) ส าเรจเปนอโหสกรรม แตผลแหงกรรมนนจะไดเกดอยในปจจบนกหาไม (๓) ส าเรจเปนอโหสกรรม แตผลแหงกรรมนนจกเกดขนในอนาคตกหาไม๑๑๖

วศน อนทสระ อธบายวา การหยดใหผลกรรมดวยเหต ๓ ประการ คอ

(๑) หมดแรง คอ ใหผลจนสมควรแกเหตแลว อปมาเหมอนนกโทษทไดรบโทษครบตามก าหนดแลวกจะพนโทษ การใหผลของกรรมกเชนเดยวกน

(๒) กรรมจะหยดใหผลเมอกรรมอนเขามาแทรกแซงเปนครงคราว ตวอยางในขณะทกรรมชวใหผลอย ซงอาจเปนครกรรม เปนตน มนจะหยดใหผลชวคราวเมอบคคลผนนท ากรรมดแรง ๆ

(๓) บคคลผท ากรรมไดส าเรจเปนพระอรหนต ตดวฏฏะคอการเวยนวายตายเกดเสยได มชวตอยเปนชาตสดทาย กรรมยอมไมสามารถใหผลในภพชาตตอ ๆ ไปอก๑๑๗

ขนสรรพกจโกศล อธบายไวในหนงสอ “อภธรรมปรเฉทท ๕ วถมตตสงคหวภาค” วา อโหสกรรม มความหมาย ๓ ประการ๑๑๘ คอ

(๑) กรรมไดมแลว วบากแหงกรรมไมไดมแลว หมายถง กรรมทไดใหผลแลว คอ ผลกรรมในอดตชาตทใหผลแกบคคลทกระท าอกศลกรรมหรอกศลกรรมนนใหไดรบทกขสขแลวเชนไดตกนรก

๑๑๔ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๑๒๙๕. ๑๑๕ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๓๙๗. ๑๑๖ เรองเดยวกน, หนา ๓๙๘. ๑๑๗ ดรายละเอยดใน วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, (กรงเทพมหานคร: เรอนธรรม, ๒๕๔๖), หนา ๓๑-๓๓ ๑๑๘ ขนสรรพกจโกศล, ปรเฉทท ๕ วถมตตสงคหวภาค, หนา ๕๕.

๘๑

ไปแลวหรอไปเกดบนสวรรคแลว กรรมนนยอมเปนอโหสกรรม ในขอน หมายถง อดต นอกจากนเมอกรรมมก าลงมากกวาใหผลแลว กรรมทมก าลงนอยรองลงมากเลกใหผล เชน ไดตตยฌานกศลกรรม ดงนน ปฐมฌานกศลกรรมและทตยกรรมฌานกศลกรรม ซงเปนกรรมทมก าลงนอยกวากไมสามารถใหผลได จงเปนอโหสกรรมไป

(๒) กรรมไดมแลว วบากแหงกรรมไมมอย หมายถง วบากอนยงไมใหผลแหงกรรมอดต อนลวงเลยกาลแหงวบากแลวและของผนพพานในภพปจจบนนนเอง ไดแก กรรมทไมกอใหเกดผล เชน กรยาจตของพระอรหนต แมจะกระท าสกเทาใดกตามกเปนกรยาทงหมด ไมท าใหเกดวบากและ ไมกอใหเกดผลได จงเปนอโหสกรรมไป ในขอน หมายถง ปจจบน

(๓) กรรมไดมแลว วบากแหงกรรมจกไมม หมายถง วบากอนไมควรใหผลแหงกรรมอดตอนลวงกาลแกวบากแลว และดบรอบในภพอนาคตนนเอง ไดแก ผลกรรมในชาตอนาคตไมมแลว เชน องคลมาลฆาคน เปนตน ผลของกรรมทฆามนษยนนไมสงผลไดเพราะตอมาไดเปนพระอรหนตแลว ไมมภพ ไมมชาต คอ ไมตองเกดอกแลว กรรมนนกไมมผรบสนองจงเปนอโหสกรรมไป ขอนหมายถง อนาคต

กรรมทงหลายทบคคลไดกระท าไว ถาลวงเลยในการใหผลของกรรมแตละกรรมดงทกลาวมาแลว กรรมเหลานนยอมไมมโอกาสทจะใหผลแกบคคลทจะกระท ากรรมได กรรมทงหลายนนกจะกลายเปนอโหสกรรมไป อโหสกรรมจงเปนกรรมทลวงคราวแลวเลกใหผล เปรยบเหมอนพชสนยางแลว เพราะไมขนนจดตามราวทใหผล๑๑๙

ตวอยางเชนเรองของ พระเถรหนกรรม มหญงสาวรปงามคนหนง มกรยานาดนาชมมาก เปนลกเศรษฐแหงกรงราชคฤห เมอนางอายได ๑๖ ป หญงสาวผเปนธดาสดทรกของเศรษฐผมทรพยอยากใหธดาอยอยางสบายจงใหไปอยบนชนท ๗ ของปราสาทมพเลยงของดแล อยมาวนหนงธดาสาวไดยนเสยงดงมาจากขางลางจงไดมองลงมาดพบวามคนก าลงมงดโจรหนมคนหนงก าลงถกต ารวจจบเพอทจะเฆยนตและจะประหารชวต เมอมองลงไปเหนโจรหนมคนนนจตเกดความรก ความเสนหขนมาอยางจบจตเปนใหเหนธดาสาวคนนนลมปวยลงทนทดวยความรก พเลยงจงลงไปบอกเศรษฐผเปนบดา ผเปนบดามาระดาเหนดงนนจงเขามาดแลวถามอาการปวยของธดากรวาธดาของตนเองไดหลงรกโจรหนมคนนน เพอชวยเหลอใหธดาของตนหายปวยจงไดขอซอโจรหนมจากเจาหนาทมาใหเปนสามของลกสาว

โจรหนมเมอไดอยกนฉนสามภรรยากบลกเศรษฐแลว กคดอยากจะดมสรา จงคดขนวาจะท าอยางไรทจะไดเงนมา ดวยสนดานความเปนโจรจงคดอบายทจะฆาภรรยาของตนเสยเพอน าเงนไปท าในสงทตนเองตอง จงไดออกอบายวาจะไปท าพลกรรมบนภเขาชอ โจรปปาตะ ซงเปนทต ารวจใชหาพวกโจรใจบาปทงหลายดวยกบผลกใหตกลงจากหนาผา เมอเตรยมสงของทจะไปท าพลกรรมแลวทงสองสามภรรยากออกเดนทางจนไปถงภเขาโจรปปาตะ ภรรยากบอกกบสามใหเตรยมกระท าพลกรรมไดเลย แตสามกยงท ารรออย ครนคดเรองทจะฆาภรรยา ผเปนภรรยาจงถามสามวาท าไมยงไม

๑๑๙ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, ธรรมวภาค ปรเฉทท ๒, หนา ๑๒๖.

๘๒

ท าพลกรรมหรอ สามกตอบวา จะไมท าพลกรรมแตอยางใด เรามาครงนเราจะฆาเจา ทนใดนนจงหยบมดมาเพอหวงทจะฆาภรรยาของตนเอง

ภรรยาเหนเชนนนจงหวาดกลว ออนวอนขอชวต แตดวยเปนผมปญญาจงไดคดวางแผนอยในใจเพอจะเอาตวรอดหนพนจากความตายในครงนได จงออกอบายวากอนทจะตายขอมองหนาสามครงสดทายของใหสามไปยนอยทหนาผา นางไดจองมองดสามโจรอยครหนง เมอสามเผลอนางจงไดผลกสามโจรตกลงจากหนาผาตายในทนน เมอสามตายแลวนางเสยงใจรองไหสะอกสะออเดนพเนจรไปเรอย ๆ จนไดไปพบกบส านกปรพาชกแหงหนงอยตรงชายปาใกลทางเดน จงไดขอบ าเพญพรตเปลยนเพศจากฆราวาสวสยบรรพชาเปนปรพาชกเรยนในวชาเอาวาทะปรศนา ๑,๐๐๐ ตามลทธแหงปรพาชกของตน

ตอมาเมอเรยนวชาวาทะ ๑,๐๐๐ ขอจบ หวหนาส านกกใหออกไปเพอเผยแพรลทธของตนโดยใหหกกงไมหวาปกบนพนดน ถาใหหยบไมหวาขนมาไดใหถามปญหานน ถาบคคลทตอบไดเปนคฤหสถกยอมเปนคนเปนรบใช แตถาเปนผบวชเรยนกขอเขาส านกนนเพอศกษาหาความรตอไป ปรพาชกสาวกออกเดนทางไปเรอย ๆ เพอถามปญหาตามทตนเองไดเลาเรยนมา แตกไมมผใดตอบปญหานนได นางไดเดนพเนจรมาเรอย ๆ จนถงเมองสาวตถ นางกไดปกกงไมหวานนอกเชนเคย ณ ขณะนนพระสารบตรไดเดนทางเพอมาบณฑบาต มาพบเหนคนตางมงดกงไมหวานนพระสารบตร จงใหคนกลมนนถอนไมหวาขนมาแลวหกทงเสย

เมอปรพาชกสาวเหนเชนนนจงไดสอบถามวาใครเปนผถอนและหกกงไมหวานน คนกลมนนกชไปทางพระสารบตรเถระ จงไดมการสอบถามปญหากนทพระเชตวนมหาวหารซงเปนทพกของพระสารบตรเถระ ปรพาชกสาวจงไดถามค าถามทง ๑,๐๐๐ ขอแกพระสารบตรเถระ พระสารบตรเถระทานตอบไดทกขอและสามารถอธบายไดอยางละเอยด ปรพาชกสาวนนจงยอมแพ พระสารบตรเถระได ตงค าถามถามบาง ปรพาชกสาวตอบไมไดจงไดขอบวชเพอศกษาเลาเรยน พระสารบตรเถระจงได สงใหปรพาชกสาวนนไปบวชยงส านกภกษณ ดวยปญญาทเฉยบแหลม ปญญาไวของภกษณ นางไดศกษาวปสสนาภาวนาจนไดส าเรจวปสสนาญาณ บรรลเปนพระอรหนต มปรากฏนามในพระพทธศาสนาวา พระกณฑลเกสเถร เมอถงชพตกษย ทานกดบขนธเขาสพระปรนพพาน และทงบรรดากรรมทงสนไวเบองหลง๑๒๐

จากตวอยางทยกมาแสดงน จะเหนไดวา อโหสกรรมแหงอกศล คอ เมอครงททานยงเปนปถชน มจตใจระคนไปดวยกเลสนอยใหญทงหลาย ใชอบายปญญาลวงคดฆาสามโจรเสย ดวยความแคนนน อนนยอมส าเรจเปนอกศลบาปกรรม สามารถน าไปสอบายภมได แตทานไดบวชเปนภกษณพยายามบ าเพญวปสสนากรรมฐานจนไดส าเรจเปนพระอรหนตและดบขนธสพระปรนพพาน ซงเปนแดนหลบลหนกรรมทงปวง เปนแดนทตดภพตดชาต อกศลกรรมททานท าไวในครงนนกเปนหมนไป ไมสามารถทจะสงผลใหแกทานไดอกตอไป จงกลายเปนอโหสกรรม ไปในทสด

๑๒๐ ดรายละเอยดใน พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) รจนา, กรรมทปน เลม ๑, หนา ๔๐๙-๔๒๔.

๘๓

กรรม ๑๒ ประการทน ามาแสดงน จะเหนไดวา มกรรมมากมาย หลากหลาย กรรมบางอยางเปนชอตามกาลเวลา บางอยางท าตามหนาท บางอยางมความหนกเบาของการกระท ากรรมนน ๆ และกรรมชนดเดยวกนกยงไมผลทแตกตางกนไปแลวเจตนาทกระท ากรรมนน กรรมบางอยางยงไมใหผลกกายเปนอโหสกรรมไปกมจนกระทงหมดเวรหมดกรรมแกกนไป

ในคมภรขททกนกาย ปฏสมภทามรรค กมมกถา๑๒๑ พระสารบตรไดจ าแนกกรรมทเปนหลกใหญ ๆ ไว ๑๒ ประการ โดยแบงเปน กรรมในอดต ๖ ประการ กรรมในปจจบน ๔ ประการ และกรรมในอนาคต ๒ ประการ ดงน

๑) กรรมในอดต ม ๖ ประการ ไดแก (๑) กรรมไดมแลว วบากกรรมกไดมแลว (๒) กรรมไดมแลว แตวบากกรรมไมไดมแลว (คอ ยงไมสงผล) (๓) กรรมไดมแลว วบากกรรมกมอย (คอ ก าลงใหผล) (๔) กรรมไดมแลว แตวบากกรรมยงไมม (คอ กรรมทท าแลวในอดต แตไมไดโอกาสใหผลในปจจบน เพราะปจจยบกพรองหรอปรนพพานไปแลวในอดต) (๕) กรรมไดมแลว วบากกรรมกจกม (๖) กรรมไดมแลว แตวบากแหงกรรมจกไมม

๒) กรรมในปจจบน ม ๔ ประการ ไดแก (๑) กรรมมอย วบากกรรมกมอย (๒) กรรมมอยแตวบากกรรมยงไมม (คอ กรรมทท าอยในปจจบนแตไมใหผลในปจจบน เพราะปจจยบกพรองจงหมดโอกาสทจะใหผลหรอกรรมทท าในปจจบนนและจะใหผลในปจจบนเชนกน แตผบรรลเปนพระอรหนตหรอปรนพพานไปเสยกอน) (๓) กรรมมอย วบากแหงกรรมจกไมม (๔) กรรมมอย แตวบากแหงกรรมจกไมม

๓) กรรมในอนาคต ม ๒ ประการ ไดแก (๑) กรรมจกม วบากแหงกรรมจกม (๒) กรรมจกม แตวบากแหงกรรมจกไมม

จากกมมกถาทแสดงน จะเหนไดวา วบากของกรรมนนอาจไมไดรบหรอแสดงใหปรากฏเหนในชาตเดยวกน แตอาจจะแสดงใหเหนในชาตท ๓ กได เนองจากกรรมเหลานสลบซบซอนมาก เพราะกรรมแตละคนทกระท านนมเหตทแตกตางกนไป บางคนกระท ากรรมด บางคนกระท ากรรมชว ผลของกรรมยอมหนกเบาแตกตางกนไป แตทแนนอนกคอบคคลใดกระท ากรรมทดกจะสงผลใหเกดความสข อบตไปเกดในสคตภม บคคลใดทกระท ากรรมชว ผลกรรมกจะสงผลใหเกดความทกข อบตไปเกดในทคต อบายภมเปนทไป แตกรรมนนจะสงผลยาวนานขนอยกบเจตนาทกระท าแตจะหายไปเปนไมม อปมาเปรยบดวยการทน าเกลอใสลงในแกวน ากบการทน าเอาเกลอใสลงในตมในปรมาณทเทากน อาจจะใหรสเคมของน าทแตกตางกนไป แตเกลอทใสลงไปนนกยงคงเจอปนกนอย

วศน อนทสระ ไดอธบายกรรม ๑๒ ไวในหนงสอ “หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด” วา กรรมน าไปปฏสนธในภพใหม คอ คนทท ากรรมดไวยอมไปเกดในภพทด คนท ากรรมชวไวมากไปเกดในภพทชว กรรมทสงใหเกดนน เรยกวา ชนกกรรม เชน ชนกกรรมฝายดสงใหไปเกดในตระกลทด มงคงดวยทรพยสมบตและบรวาร มตระกลสง เขาเกดดวยความไมประมาท หมนร กษาทรพย หาทรพยเพมเตมไว หมนรกษาความด ท าบญ ใหทาน รกษาศล การกระท าเชนนนเปนอปถมภกกรรม

๑๒๑ ข.ป. (ไทย) ๓๑/๒๓๔-๒๓๕/๓๙๗-๓๙๘.

๘๔

ชวยสงเสรมผลของกรรมดเกา รวมกบกรรมใหม ในทางตรงกนขามบคคลนนท ากรรมทไมด กรรมไมดกจะน าพาบคคลนนไปในทางทไมด ท าใหมวเมาประมาท ผลาญทรพยสนดวยอบายมขนานาประการ กรรมนนมสภาพเปนอปปฬกกรรม บบคนใหต าตอยลงจนสนเนอประดาตว บรวารกหมดสน ถากรรมมากขนกรรมนนกกลายเปนอปฆาตกรรม ตดรอนผลแหงกรรมดเกาสนไป กลายเปนลมจม สนความรงเรองในชวต ทกลาวมาน คอ กรรมทจดตามหนาท หรอกลาวอกนยหนงวาหนาทของกรรมซงมลกษณะหนาทใหเกด อปถมภ บบคนและตดรอน

สวนกาลทใหผลตามแรงหนกเบาของกรรมนนมความสมพนธกนมาก คอ กรรมหนก (ครกรรม) ทงฝายดและฝายชว จะใหผลปจจบนทนตาเหน (ทฏฐธมมเวทนย) สวนกรรมทท าเปนประจ าเปนอาจณหรอพหลกรรมนน ถายงไมมโอกาสใหผลในชาตปจจบนกจะยกหมดไปใหผลในชาตถดไป (อปชชเวทนย) และชาตตอ ๆ ไป (อปราปรเวทนย) สดแลวแตโอกาสททานเปรยบเหมอนสนขไลเนอ ทนเขาเมอใดกดเมอนน

กรรมทบคคลท าเมอจวนสนชวต (อาสนนกรรม) นนมกใหผลกอนกรรมอน เพราะจตไปหนวงอารมณนนไวแนนไมวาเปนกรรมฝายดหรอชว กรรมนนใกลจตจตและใกลปฏสนธจต ทานวา แมบางคราวจะมก าลงนอยกใหผลกอนกรรมอน เปรยบเหมอนรถตดไปแดง เมอไฟเขยวอนเปนสญญาณใหรถไปไดเปดขน รถคนหนาแมมก าลงนอยกออกไดกอน พอผานสแยกไปแลว รถทมก าลงดกวายอมแซงขนหนาไปได

สวนกรรมทท าโดยไมเจตนา ทเรยกวา กตตตากรรม สกแตวาท านนใหผลนอยทสด ก าลงเพลาทสด เมอกรรมอนไมมจะใหผลแลว กรรมนจงจะใหผล เปนเหมอนหนรายยอยทสด กรรมใดคอยโอกาสใหผลอย แตไมมโอกาสเลยจงเลกแลวตอกนไมใหผลอก กรรมนนเรยกวา อโหสกรรม เปรยบเหมอนเมลดพชทเกบไวนานเกนไปหรอถกควใหสกดวยไฟเสยแลว ไมมโอกาสงอกขนไดอก กรรมนจงเปนเรองทสลบซบซอนอยางมาก ผมปญญากพอตรกตรองตามเหนเปนจรงตามค าสอนของพระผม พระภาคเจา๑๒๒

สรปวา กรรมแบงออกเปน ๓ ประเภท ๆ ละ ๔ หมวด รวมเปนกรรม ๑๒ ดงน

๑) ชนกกรรม เปนกรรมทท าหนาทยงวบากใหเกดขนในวฏภม ไมวาจะเปนสตวเดยรจฉาน มนษย เทวดา หรอจะเกดเปนอะไรกตาม ยอมเกดจากเหตปจจยจากชนกกรรมดวยกนทงสน ชนกกรรมมหนาทในการตกแตงใหไปเกดทงหมด

๒) อปตถมภกกรรม กรรมมหนาทอปถมภค าชกรรมของสตวใหไปในทางดกได ทางไมดกไดตามสมควรแกกรรมทกระท า ถาท ากรรมดกจะสนบสนนอปถมภค าชใหมสข แตถาท ากรรมไมดกจะคอยอปถมภไปในทางตรงกนขาม

๑๒๒ ดรายละเอยดใน วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, หนา ๑๗-๑๙.

๘๕

๓) อปปฬกกรรม กรรมมหนาทในการเบยดเบยนท ารายกรรมทมสภาพตรงกนขามกบตน เชน ถาเปนอปปฬกกรรมฝายอกศลกจะเบยดเบยนท ารายกศลกรรมความดงาม ในทรงตรงกนขามถาเปนอปปฬกกรรมฝายกศลกจะท าหนาทเบยดเบยนอกศลกรรมความชวทใหผลเปนความทกขความเสอมแกเจาของกรรม

๔) อปฆาตกรรม หรอเรยกอกอยางหนงวา อปจเฉทกรรม กรรมนจะท าหนาทในการเขาไปฆาตดรอนกรรมอนทมสภาพในทางตรงกนขามกบตน การท าหนาทของอปฆาตกรรมนนจะท าหนาทอยางรวดเรว ปจจบนทนดวนยงกวาอปปฬกกรรม เชน ในขณะเสวยผลแหงกรรมดอยนน อปฆาตกรรมกจะท าหนาทตดรอนกรรมดนนไดโดยการน าสอบายภมได ในท านองเดยวกนในขณะเสวยกรรมไมด อปฆาตกรรมกจะท าหนาทใหเจาของกรรมไปสสคตภมไดเชนกน

๕) ครกรรม กรรมหนกซงมอ านาจใหผลเปนล าดบท ๑ เนองจากเปนการกระท าอนนตรยกรรม กรรมนไมมกรรมใดมากางกนการใหผลแหงครกรรมนไดเลย ถาเปนครกรรมฝายอกศลกจะชกน าเจาของกรรมไปปฏสนธในนรยภมทนทหลงจากตายไปแลว แตถาครกรรมฝายกศลกจะใหผลน าไปปฏสนธในสคตภมในภายหลงจากทตายแลวเชนกน

๖) อาสนนกรรม กรรมทกระท าในเวลาใกลจะตาย ซงมอ านาจใหผลเปนล าดบท ๒ รองจากครกรรม หมายความวา เมอสตวทเกดในวฏภมไมไดท าครกรรมแตอยางใด กรรมทกระท าในขณะใกลจะตายกยอมจะใหผลทนท คอ ถาเปนอาสนนกรรมฝายกศลกจะชกน าใหบคคลทท ากรรมนน ไปเกดในสคตภมในชาตตอไปทนททนใด แตถาเปนอาสนนกรรมฝายอกศลกจะชกน าใหบคคลทท ากรรมนนเปนสอบายภมทนททนใดเชนกน

๗) อาจณณกรรม หรอ พหลกรรม เปนกรรมทท าบอย ๆ ท าเปนประจ าจนเคยชน เปนกรรมทมอ านาจใหผลเปนล าดบท ๓ หมายความวา สตวทเกดในวฏภมไมไดท าครกรรม ทงเวลาใกลจะตายอาสนนกรรมกไมปรากฏม อาจณณกรรมทตนเคยกระท ากรรมไว สงสมไวในสนดานมาก ๆ กจะปรากฏใหเหน เปนโอกาสใหเขาไดแสดงผลทนททนใด ถาเปนกศลฝายดกจะไปเสวยสคต แตถาเปนอกศลกรรมฝายไมดกจะเสวยผลกรรมเปนไปทางทคตอบายภมเชนกน

๘) กตตตากรรม กรรมทสกวากระท า ซงมอ านาจใหผลล าดบท ๔ หมายความวา สตวทเกดในวฏภมไมไดท าครกรรม ไมไดท าอาสนนกรรม ทงเวลาใกลจะตายอาสนนกรรมไมปรากฏใหเหน กตตตากรรมกจะมพลงออนนอยทสด เพราะเปนกรรมธรรมดาสามญ ผกระท าไมไดเจตนาตงใจในการกระท า เปนแตเพยงสกแตวากระท าไปเทานนเอง คอ ถาเปนกรรมฝายกศลกรรมกจะชกน าไปในทางแตถาเปนกรรมฝายอกศลกรรมกจะชกน าไปในทางทคตภมเชนเดยวกน

๙) ทฐธรรมเวทนยกรรม กรรมทใหผลในปจจบน คอ ใหผลชาตน หมายความวา ทฐธรรมเวทนยกรรมนเปนกรรมทใหผลรวดเรวเปนปจจบนทนดวน เมอสตวถกกระท าเขาแลว ยอมไดรบผลในชาตปจจบนนทเดยว ไมตองไปรอรบผลเอาในชาตหนาหรอชาตไหน ๆ ทงนนไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม เปนกรรมทใหผลทนตาเหนอยางนาประหลาดใจ

๘๖

๑๐) อปปชชเวทนยกรรม กรรมทใหผลในชาตหนา หมายความวา อปปชชเวทนยกรรม เปนกรรมทใหผลชาเปนทสองรองจากทฐธรรมเวทนยกรรม เมอสตวกระท าเขาแลวยอมไดรบผลในชาตท ๒ คอ ในชาตหนาซงตอจากชาตนอยางแนนอนโดยมการใหผลดผลชวตามฝกฝายของตนทไดกระท าไว

๑๑) อปราปรยเวทนยกรรม กรรมทใหผลในชาตตอ ๆ ไป หมายความวา อปราปรยเวทนย กรรม เปนกรรมทใหผลชากวาทฐธรรมเวทนยกรรมและอปปชชเวทนยกรรม เมอสตวกระท าเขาแลวยอมไดรบผลกรรมในชาตท ๓ เปนตนไป โดยมการผลดผลรายตามฝกฝายแหงตน

๑๒) อโหสกรรม กรรมทส าเรจเปนกรรมแลว แตกลายเปนหมนไปเพราะไมมโอกาสใหผลในอดตกาล ปจจบนกาล และอนาคตกาล หมายความวา อโหสกรรมนแมจะไดส าเรจเปนตวกรรมอนมชอวาทฐธรรมเวทนยกรรมชนดอนทมพลงกวาชงสงผลใหเสยแลว จงตองกลายเปนกรรมทหมดประสทธภาพไป ไมวาจะเปนอโหสกรรมฝายกศลหรอฝายอกศลกตามท

กรรมทง ๑๒ ประการ ทไดศกษานจงมประโยชนในการพฒนาจตใจ คณธรรมและความคดของคนในสงคม และจะเปนประโยชนตอการพฒนาสงคมดานอน ๆ ตอไปดวย ถงแมวาเราจะไมสามารถพนจากผลของกรรมทไดกระท าลงไปแลวในอดตกตาม แตการกระท ากรรมดกจะชวยใหเรารบแตสงด ๆ ทไดกระท าไวแลวในอดตไดอยางแนนอน จงควรเชอเรองของกรรมจะสงผลใหเจาของกรรมไดรบผลนนอยางแนนอนไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม

๓.๓ บทบาทและหนาทของกรรม สรรพสตวทงหลายทเกดมามชวตอยในโลกนไดนนลวนเกดจากเหตทไดกระท าไวแลวทงนน และบคคลทท ากรรมนนจะตองไดรบผลกรรมจากการการกระท านนทงสน ดงพทธพจนทวา “สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม หมสตวเปนไปตามกรรม สตวทงหลายมกรรมเปนเครองผกพน เปรยบเหมอนรถทแลนไปมหมดเปนเครองตรงไว”๑๒๓ มนษยทกคนจงลวนมกรรมเปนของตวเอง กรรมยอมลขตหรอเปนตวก าหนดใหเปนอยางนน เปนอยางน ถาท ากรรมดหรอกรรมชวกจะไดรบผลดและผลไมดตอบแทนการกระท านน ๆ ไมมมนษยคนใดทจะหนกรรมนนไดเพราะวากรรมจะตดตามไปเหมอนลอเกวยนทหมนไปตามรอยเทาโค๑๒๔ ดงนน กรรมจงมบทบาทหนาทเขาท าใหมนษยผทยงมกเลสไดเสวยผลแหงกรรมทดและชวทตนได ท าไว และมอทธพลตอการควบคมความประพฤตของมนษยทอยรวมกน ทงยงเปนเครองชก าหนดแนวทางของสงคม ซงคนในสงคมตอควรจะศกษา

๑๒๓ ข.ส. (ไทย) ๒๕/๖๖๐/๖๕๔. ๑๒๔ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔.

๘๗

กรรมมบทบาทและท าหนาทส าคญส าหรบมนษยเปนอยางมาก เพราะกรรมเปนตวจ าแนกวามนษยนนอบตขนมาไดอยางไร การอบตของมนษยนนเกดขนมาจากกรรม กรรมเปนตวก าหนดวาผลทบคคลนนกระท าไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม บคคลผกระท ากรรมนนยอมจะตองรบผลของกรรมอยางแนนอน ไมสามารถทจะหลกเลยงไปเปนอยางอนได

ดงพระผมพระภาคเจาทรงตรสในคมภรมชฌมนกาย อปรปณณาสก จฬกมมวภงคสตร วาดวย การจ าแนกกรรม โดยพระองคทรงตรสสอนสภมาณพโตเทยยบตร ดงบาลทวา “กมมสสกา มาณว สตตา กมมทายาท กมมโยน กมมพนธ กมมปฏสรณา กมม สตเต วภชต ยทท หนปปณตตาย”๑๒๕

แปลความวา “มาณพ สตวทงหลาย มกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศยกรรม ยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน”๑๒๖

จากพระพทธพจนขางตน เราสามารถจ าแนกกรรมตามบทบาทและหนาทได ดงน

๑) มกรรมเปนของตน

ขอทวา “มกรรมเปนของตน” นนกคอ เราเปนเจาของกรรม ของอยางอน เชน ทรพยสน แกวแหวนเงนทองตาง ๆ เปนทรพยสมบตภายนอกทเราหาไดหรอไดรบภายหลงจากทเราไดเกดมาแลวทงนน เราเพยงอาศยทรพยนนเปนเพยงชวคราวเทานน เมอตายแลวเราน าเอาไปดวยไมได มแตกรรมดกรรมชวเทานนทเราน าตดตวเราไปทกภพทกชาต ไมวาเราจะเกดเปนอะไรกตาม สมบตของเราจรง ๆ แลวนนกคอ กรรมดหรอกรรมชวทเราท า หาใชทรพยสมบตภายนอกไม กรรมทเรากระท าเทานนจะเปนของ ๆ เรา พอ แม พ นอง ญาต มตรทงหลาย จะมารบกรรมแทนเรานนกหาใชไม ทกคนไมวาเราและเขากจะตองเปนผรบกรรมทเขาและเรากระท าดวยกนทงนน

๒) มกรรมเปนแดนเกด

ขอทวา “มกรรมเปนแดนเกด” หรอเกดมาเพราะกรรม (กมมโยน) นนสามารถอธบายไดวาคนเราเกดมากเพราะยงมกรรมอย คอ เรายงมกเลส มกรรมและมวบาก คอ ผลของกรรมอย ผลของกรรมนนยอมสงวญญาณใหเกดในทตาง ๆ ตามความเหมาะสมแกกรรม วญญาณยอมปฏสนธในททเหมาะสมแกกรรมของตน คนไมมกรรมแลวเชนพระอรหนต กรรมยอมไมเกดอก มารดาบดาเปนเพยงทอาศยเกดของบคคลผยงมกรรมอยใหเกด มารดาบดาบางรายเคยเปนมารดาบดา หรอพนอง หรอญาตมตรกนมาหลายรอยหลายพนชาตกน วนเวยนกนอยอยางน สงสมกนมา บางคนเกดมาแลวนสยใจคอเหมอนบดามารดา บางคนมนสยใจไมเหมอนบดามารดา แลวแตกรรมทตดตามดวยและจากการอบรมสงสอนและประพฤตตามของบตร เมอเตบใหญกแยกยายปลกตวไปอยในทตนเองเหนวาเหมาะสมกบตวเอง นกคอกรรมเปนแดนเกดของตน

๑๒๕ ม.อ. (บาล) ๑๔/๕๘๑/๓๗๖. ๑๒๖ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๐/๓๕๐.

๘๘

๓) มกรรมเปนเผาพนธพนอง

ขอทวา “มกรรมเปนเผาพนธพนอง” นนอธบายไดวา พนองโดยสายโลหตเดยวกนของเราอาจจะชวยเราไดเปนบางเรองเทานน จะชวยเราตลอดเวลาเสมอไปกหาไม พนองบางคนฉลาด พนองบางคนโง ถาเขาชวยเราไดกเฉพาะเหตวสยทจะชวยเราได แตเมอสดวสยเขาแลวเขากชวยเราไมได การชวยเหลอของเรานนกคอตวของเราเอง แตพวกพองทคอยชวยเหลอเราทงเวลาหลบ เวลาตนกตาม ชวยใหเราเจรญรงเรองจรง ๆ นนกคอ กรรมของเรา นนเอง เราจะเหนไดวาบางคนพวกพองญาตพนองไมด แตตวเราเปนคนด บางคนญาตพนองด แตเราตองตกต ากวาพนอง ทงนกเพราะกรรมของแตละคนไมเหมอนกน กรรมยอมเปนของบคคลคนนน กรรมของเขากเปนของเขา กรรมของเรากเปนของเราจะเปนของเขากหาใชไม

๔) มกรรมเปนทพงอาศย

ขอทวา “มกรรมเปนทพงอาศย” (กมมปฏสรโณ) นนหมายความวา ทพงอยางอนใหแกบคคลพกพงไดเพยงชวคราวเทานน พอแมเตมใจใหเราพงกเฉพาะเมอเราเปนเดกอย พอเราเตบใหญเปนผใหญแลว ทานกรงเกยจเราแลว ไมอยากเราเราอย ใหเราไปท ามาหากนเลยงชวตของตวเอง จะพงพงญาตพนองกหาไดไม ทกคนกตองรงเกยจ จะพงพงไดกเปนครงคราว แตจะพงพงตลอดไปกไมได แตกรรมของเรานแหละเปนทพงของเราไดตลอดชวต เปนทพงไดทกภพทกชาต

ตวอยางเชนเรองของเศรษฐโฆสกะ สมยหนง แควนอลลกปปะ เกดขาดแคลนอาหารอยางรนแรง ชายผหนงชอ โกตหลก เหนวาไมอาจครองชวตไดอยางผาสกในแควนนได จงไดพาภรรยาชอ กาล และบตรนอยคนหนงมงหนาไปยงเมองโกสมพ มเพยงเสบยงอาหารตดมอไปเพยงเลกนอย เดนทางดวยเทาอยหลายวน เสบยงทตดตวไปหมดลง ระยะทางกอกไกลกวาจะถงโกสมพ สองสามภรรยาและบตรนอยไดรบความเดอดรอนแสนสาหส โกตหลกผสามกขอใหทงบตรเสย โดยอางวาเมอเขาทงสองยงมชวตอยเรายอมสามารถมบตรไดอก แตถาเราตายดวยกนทงสองเราไมสามารถมบตรได แตภรรยาไมยอมท าเชนนน สองสามภรรยาตางกผลดเปลยนกนอมลก ถงคราวมารดาเปนผอม เธอประคบประคองบตรอยางถนอมเสมอนประคองดอกไม แตฝายสามเมอถงคราวอมกอมไปอยางนน โกตหลกทราบวาลกหลบอยในออนแขน จงออกอบายใหภรรยาเดนน าหนาไปกอน ตนเขาไปใกล พมไมแหงหนงแลวกทงลกไวทพมไมนนแลวกเดนตามภรรยาไป

นางกาลเหลยวกลบมาไมเหนลกจงถาม ทราบวาสามทงลกแลว เธอจะรองไหคร าครวญใหสามรบกลบไปเอามา โกตหลกรบกลบไปเอามา แตปรากฏวาลกนนเสยชวตเสยแลว กรรมนจงเปนจดเรมตนทเกดกบโกตหลกเมอโกตหลกไดไปเกดใหมในชาตตอ ๆ มาถกทงและถกพยามฆาถง ๗ ครง ไมวาจะถกน าไปใหโคเหยยบบาง เอาไปทงในปาชาดงดบบาง เอาไปโยนทงทภเขาบาง และเอาไปใหชางหมอฆาบาง เปนตน แตไมตายรอดชวตมาไดกดวยกรรมฝายกศลทตนเคยกระท าไว

๘๙

นนกคอเมอครงทโกตหลกเคยเกดเปนสนขของเศรษฐไดพบพระปจเจกพทธเจา เปนสนขทแสนร เศรษฐรกมาก กอนทจะตายจากสนขนน ดวยความรกและซอสตยตอพระปจเจกพทธเจา ไดเหาะขนไปบนฟาเพอไปท าจวรใหมแตดวยความรกและอาลยนนเปนเหตสนขนนตรอมใจตาย เมอตายแลวไปเกดบนสวรรคชนดาวดงส เมอมหมดบญจากสวรรคกไดกลบมาเกดเปนมนษยอกครงหนง วนเวยนเปนอยางนจงไดมการคดจะฆาถง ๗ ครง ดงกลาว แตดวยกรรมทไดกระท าความดเมอครงเปนสนขนกสงผลบญใหเขาไดพบกบภรรยาชอ กาล ซงในชาตทพบกนนนไดเกดเปนธดาเศรษฐท โฆสกะ (โกตหลก) และไดกระท าความดดวยท ากรยาทนาเคารพ นาเชอถอ แสดงความฉลาดใหปรากฏแกสายพระเนตรของพระเจาอเทน จนพระเจาอเทนใหรกความเมตตาประทานทรพยสนมากมาย เมอกลบไปยงบานเพอไปพากบภรรยา (เดมชอกาล) ทเปนลกเศรษฐนน ภรรยาจงเลาเรองใหฟงทกอยางทนางไดแกไขหนงสอทเศรษฐเพอนของบดาคดจะฆา และเปลยนแปลงขอความในจดหมายนนเสย เมอโฆสกะไดรความจรงเชนนน โฆสกะถงกบสลดใจสงเวชในตวเองวาตวเองมกรรมถงขนาดนเชยวหรอ เปนกรรมของเราแท ๆ คงมเวรกรรมตดตามเรามา เราพนจากความตายเหนปานน คงเพราะบญชวยคมครองรกษา เราจะประมาทไมไดแลว ตองรบขวนขวายท าบญกศล ตงแตนนมา โฆสกะไดสละทรพยวนละพนกหาปณะเพอท าอาหารเครองอปโภคแจกจายแกคนก าพรา คนยากจน และคนทพพลภาพ๑๒๗

จากตวอยางทยกมาแสดงนน แสดงใหเหนวากรรมไมไดสญหายไปเมอบคคลตายแลว แตจะตดตามใหผลผลอยตลอดเวลา สวนชวท าใหตกต าล าบาก สวนดชวยคมครองรกษาผทท ากศลกรรมกศลกรรมยอมคมครองแลวยอมตกน าไมไหลตกไฟไมไหม

พระผมพระภาคเจาทรงตรสวา “บคคลหวานพชไวเชนใด ยอมไดรบผลเชนนน”๑๒๘ บคคลใดท ากรรมทางทวารทง ๓ คอ ทางกายทวารกด ทางวจทวารกด ทางมโนทวารกม ไมวาทางใดกทางหนงดวยเจตนาแหงกรรมนน บคคลนนจะตองไดรบผลของกรรมอยางแนนนอน ไมสามารถทจะหลกเยงไปได แลวแตกรรมนนจะบนดาลเมอไรเทานนเองไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชว เชนเดยวกบทชาวหนาหวานเมลดขาวลงในนา ผลทไดกตองเปนตนขาว จะเปนตนกลวยหรอตอนมะพราวกเปนไปไมได

ชนกกรรมจะสงใหเปนเกดตามกรรมดหรอกรรมชวทท าไว คอ สงใหเกดในภพภมตาง ๆ ถาเปนกรรมดสงไปเกดในสคตภม ถาเปนกรรมชวกจะสงใหไปเกดในทคตภม๑๒๙ กรรมตาง ๆ จะด าเนนไปตามขนตอนตาง ๆ คอ ชนกกรรมจะท าหนาทปฏสนธ ในขณะทปฏสนธอยนนกรรมอนจะเขามาแทรกกอนไมไดเลย ชนกกรรมเปรยบเหมอนมารดาคลอดบตร ใครจะมแยงหนาทเปนผคลอดไมได เมอคลอดมาแลวอปถมภกกรรมกจะท าหนาทสนบสนนสงเสรมใหกรรมนนตามโอกาสทจะสงผลให

๑๒๗ ดรายละเอยดใน วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, หนา ๕๔-๖๘. ๑๒๘ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔. ๑๒๙ พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร), กรรมทปน เลม ๒, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดอกหญา, ๒๕๔๕), หนา ๕๒๓.

๙๐

กระท าตอจากชนกกรรม และอปปฬกกรรม กรรมทเบยดเบยนชนกกรรมและอปถมภกกรรมใหบนทอนผลของกรรมทงสอง คอ ถาเปนสขกจะสขไดไมนาน ถาเปนทกขกจะทกข ไมมาก ไมนาน และ อปฆาตกรรม กรรมตดรอนกจะท าหนาทตอไป การท าหนาทของกรรมนนเปนการท าหนาทอยางยตธรรมทสด จะไมมบคคลใดทจะหลกหนผลของกรรมทตนเองกระท านนไปได

สรปวา กรรมมบทบาทและท าหนาทส าคญส าหรบมนษยเปนอยางมาก ดงทพระผม พระภาคทรงตรสสอนวา สตวทงหลาย มกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศยกรรม ยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน กรรมนแหละจงเปนตวจ าแนกวามนษยใหอบตขนมาไดในสภาพทแตกตางกนไป ถาท ากรรมด ผลทจะไดรบ กจะสงด แตถาเปนการกระท ากรรมทไมด ผลทจะไดรบกจะไมดตามมาดวย หรอ ท าด ยอมไดด ท าชวยอมไดชว ดงพทธพจนทวา หวานพชเชนใด กจะไดรบผลเชนนน ปลกมะมวงกจะตองไมผลมะมวง จะไดเปนตนมะขาม กหาเปนเชนนนไม ฉะนน บคคลผกระท ากรรมนนยอมจะตองรบผลของกรรมอยางแนนอน ไมสามารถทจะหลกเลยงไปเปนอยางอนได

๓.๔ สาเหตของกรรมและตนก าเนดกรรม กรรม หมายถง การกระท า ถาเปนการกระท าด เรยกวา กศลกรรม ถาท าไมดหรอท าชวเรยกวา อกศลกรรม กรรมเหลานมบอเกดทางทวาร คอ กายทวาร วจทวาร และมโนทวาร เพราะฉะนน ค าวา “กรรม” ในทางพระพทธศาสนาจงหมายถงการกระท าทประกอบดวยเจตนา๑๓๐ กลาวคอกระท าดวยความจงใจหรอตงใจกระท า ดงพทธพจนทพระผมพระภาคเจาตรสวา “เจตนาห ภกขเว กมม วทาม” แปลความวา “ภกษ ทงหลาย เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม”๑๓๑

จากพทธพจนดงกลาว เราจะเหนไดวา ใจหรอมโนนนมความส าคญทกอใหเกดการกระท าทางกายและทางวาจา ไมวากรรมนนจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม โดยเฉพาะในกรรมทประกอบดวยราคะ โทสะ และโมหะ ซงแนนอนวากรรมทท าลงไปนนจะตองเปนอกศลกรรมและจะตดตามบคคลนนเหมอนดงลอรถตามรอยเทาโค รอยเทาโคไปทไหน ลอรถกจะไปถงนนเหมอนกนเงาของตนเองหรอเงากรรม ดงนน กรรมทจะเกดขนไดจะตองมเหตใหเกดขนจะเกดขนมาลอย ๆ ไมได

พระผมพระภาคเจาทรงตรสวา “ภกษทงหลาย เหตใหเกดกรรม ๓ ประการน เหตใหเกดกรรม ๓ ประการ คอ โลภะ (ความอยากได) โทสะ (ความคดประทษราย) และโมหะ (ความหลง) เปนเหตใหเกดกรรม กรรมทถกโลภะครอบง า เกดจากโลภะ โทสะ และโมหะ เปนเหต มโลภะ โทสะ และโมหะ เปนแดนเกด ยอมใหผลในทซงอตภาพของเขาเกด บคคลตองเสวยผลกรรมนนในขนธทกรรมนน ใหผลในปจจบน ในล าดบทเกดหรอในระยะตอไป เปรยบเหมอน เมลดพชทไมแตกหก ไมเสยหาย ไมถกลมและแดดกระทบ มแกนใน ถกเกบไวอยางด ถกหวานลงบนพนดนทเตรยมไวด ในนาดและฝนกตกด เมลดพชทฝนตกรดอยางนน ยอมถงความเจรญงอกงาม

๑๓๐ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๓๓๔/๔๒๒. ๑๓๑ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๓๓๔/๔๖๔.

๙๑

ไพบลยแมฉนใด กรรมทถกโลภะ โทสะและโมหะ ครอบง า เกดจากโลภะ โทสะและโมหะ มโลภะ โทสะและโมหะเปนเหต มโลภะ โทสะและโมหะเปนแดนเกด กฉนนนเหมอนกน ยอมใหผลในทซงอตภาพของเขาเกด บคคลตองเสวยผลกรรมนนในขนธทกรรมนนใหผลในปจจบน ในล าดบ ทเกดหรอในระยะตอไป๑๓๒

จากพระพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวา เหตทท าใหเกดกรรมนนกคอ กศลกรรมและอกศลกรรมนนเองเปนมลฐาน ถาเปนการกระท าในทางด เรยกวา กศลมลหรอกศลกรรม หมายถง รากเหงาทท าใหเกดกรรมทเปนตนเหตแหงกศล ม ๓ อยาง คอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ๑๓๓ แตถาเปนการกระท าในทางไมดหรอทางชว เรยกวา อกศลมลหรออกศลกรรม หมายถง รากเหงาทท าใหเกดกรรมทเปนตนเหตแหงอกศล ม ๓ อยาง คอ โลภะ โทสะ และโมหะ๑๓๔ กศลกรรม เรยกอกอยางหนงวา กศลกรรมบถ และอกศลกรรม เรยกอกอยางหนงวา อกศลกรรมบถ พอทจะสรปไดดงน

๑) กศลกรรมบถ ๑๐

กศลกรรมบถ เปนธรรมทจดอยในฝายคณวเศษ๑๓๕ ค าวา กศลกรรมบถ ๑๐ ในบาลเรยกชอหลายอยาง เชนวา ธรรมจรยา๑๓๖ ความประพฤตธรรมบาง โสไจย๑๓๗ ความสะอาดหรอเครองช าระตวบาง อรยธรรม อารยธรรม, ธรรมของผเจรญบาง อรยมรรค มรรคาอนประเสรฐบาง สทธรรม ธรรมด, ธรรมแทบาง, สปปรสธรรม๑๓๘ ธรรมของสตบรษบาง

กศลกรรมบถ หมายถง ทางแหงกรรมด ทางท าด ทางแหงกรรมทเปนกศล กรรมดอนเปนทางไปสสคต ม ๑๐ อยาง และเปนกรรมทท าทวารทง ๓ ไดแก

(๑) ทางกายกรรม ๓ ไดแก ปาณาตบาต (เวนจากการฆาสตว) อทนนาทานา เวรมณ (เวนจากถอเอาของทเขามไดให) และ กาเมสมจฉาจารา เวรมณ (เวนจากประพฤตผดในกาม)

(๒) ทางวจกรรม ๔ ไดแก มสาวาทา เวรมณ (เวนจากพดเทจ) ปสณา วาจาย เวรมณ (เวนจากพดสอเสยด) ผรสาย วาจาย เวรมณ (เวนขากพดค าหยาบ) และสมผปปลาปา เวรมณ (เวนจาก พดเพอเจอ)

(๓) ทางมโนกรรม ๓ ไดแก อนภชฌา (ไมโลภคอยจองอยากไดของเขา) อพยาบาท (ไมคดรายเบยดเบยนเขา) และสมมาทฏฐ (เหนชอบตามคลองธรรม)๑๓๙

๑๓๒ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๔/๑๘๖-๑๘๗. ๑๓๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๗. ๑๓๔ เรองเดยวกน, หนา ๔๗๑. ๑๓๕ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๖๐/๔๓๑. ๑๓๖ ม.ม. (บาล) ๑๒/๔๓๙/๓๘๘, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๓๙/๔๗๒. ๑๓๗ อง.ทสก. (บาล) ๒๔/๑๗๖/๒๑๖, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๖/๓๑๙. ๑๓๘ อง.ทสก. (บาล) ๒๔/๑๔๕-๑๔๘/๑๙๙-๒๐๐, อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๔๕-๑๔๘/๒๙๑-๒๙๓. ๑๓๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๒๗.

๙๒

หลกกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ หากวามนษยไดศกษาและปฏบตตามอยางถกตองและเครงครดแลวยอมกอใหเกดประโยชนไดมากอยางทกลาวมา และจ าเปนอยางยงส าหรบการพฒนา มนษยทจะตองใชหลกกศลกรรมบถเขาไปในการจดการ เพราะวาความเดอดรอนหรอความทกขตาง ๆ ของมนษยทเกดขนในสงคมโลกน ลวนแลวแตมสาเหตมาจากการทมนษยนนขาดการพฒนาตนใหตงอยในหลกแหงกศลกรรมบถ

แมในสมยพทธกาล พระผมพระภาคเจาไดทรงใชหลกกศลกรรมบถ ๑๐ ประการน ไปใชในการแกปญหาดวยการน ามาสอนใหมนษยไดสมาทานประพฤตปฏบตตาม เปนเหตใหมนษยพฒนาตนจากเปนผทศล เปนคนมศล หมนประกอบคณงามความดทงแกตนและผอนเปนเหตใหไดรบประโยชนความสงบสขทงในโลกนและโลกหนา ในการน าหลกกศลกรรมบถไปสงสอน

พระพทธเจามไดน าไปสอนครบทงสบขอในทกท บางแหงกใชเพยงไมกขอเพอใหตรงกบเหตการณทเกดขนนน ๆ แตเมอโดยหลกแลวกทรงใชหลกของกศลกรรมบถนนเอง ซงมนษยท ประพฤตปฏบตตนใหตงอยในหลกกศลกรรมบถไดแลว มใชจะไดรบประโยชนแตโลกนเทานน ยงเปนเหตปจจยใหผทประพฤตปฏบตตามไดรบถงประโยชนในโลกหนาดวย คอ เมอละจากโลกน ไปแลวยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ดงพระผมพระภาคเจาทรงตรสวา

พราหมณและคฤหบดทงหลาย ความประพฤตเรยบรอยคอความประพฤตธรรมทางกาย ม ๓ ประการ คอ (๑) เปนผละเวนขาดจากการฆาสตว (๒) เปนผละเวนขาดจากการลกทรพย (๓) เปนผละเวนขาดจากการประพฤตผดในกาม ความประพฤตธรรมทางวาจา ๔ ประการ คอ (๑) เปนผละเวนขาดจากการพดเทจ (๒) เปนผละเวนขาดจากการพดสอเสยด (๓) เปนผละเวนขาดจากการพดค าหยาบ (๔) เปนผละเวนขาดจากการพดเพอเจอ ความประพฤตทางใจ ๓ ประการ คอ (๑) เปนผไมเพงเลงอยากไดของเขา (๒) เปนผไมมจตพยาบาท (๓) เปน สมมาทฏฐ พราหมณและคฤหบดทงหลาย สตวทงหลายบางพวกในโลกน เขาถงสคตโลกสวรรค เบองหนาแตตายเพราะกายแตก เพราะเหตประพฤตเรยบรอย คอ ประพฤตธรรม (กศลกรรมบถ) อยางนแล๑๔๐

จากพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวา สตวทงหลายบางพวก คอ มนษย บางพวกในโลกน ถาประพฤตตนใหอยในหลกกศลกรรมบถแลว เมอตายไปจากโลกน ยอมเขาถงสคตโลกสวรรค ไดแนนอน กศลกรรมบถ ๑๐ มนษยทน าไปใชปฏบตแลว ยอมยงใหมนษยนนเปนผประเสรฐทสด ดงทมปรากฏในพทธพจนทวา “ทนโต เสฏโ มนสเสส แปลวา ผฝกหดแลว เปนผประเสรฐทสดในหมมนษย”๑๔๑ “วชชาจรณสมปนโน โส เสฏโ เทวมานเส แปลวา ผเพยบพรอมดวยวชชาและจรณะ (คอพฒนาอบรมตนแลว) ประเสรฐสดทงในหมเทวดาและมนษย”๑๔๒

๑๔๐ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๔๑/๔๗๕-๔๗๘. ๑๔๑ ข.ธ. (บาล) ๒๕/๓๓/๕๗. ๑๔๒ ท.ส. (บาล) ๙/๑๕๙/๑๒๘.

๙๓

สรปวา กศลกรรมบถ ๑๐ เปนหลกธรรมทบคคลทตองการจะมความสขและความเจรญรงเรองในปจจบนชาตและอนาคตชาตจะตองยดหลกการแหงกศลกรรมน กศลกรรมนเปนธรรมทมคณวเศษทประกอบดวย อโลภะ (ความไมอยากของผอน) อโทสะ (ความไมโกรธ พยาบาทและคดอาฆาตมาดรายผอน) และอโมหะ (ความไมหลง) หลกธรรม ๓ ประการนจงเปนตนเหตและเปนแหลงก าเนดใหผประพฤตปฏบตเมอตายแลวไปอบตในสคตอยางแนนอน

๒) อกศลกรรมบถ ๑๐

อกศลกรรมบถ เปนธรรมทจดอยในฝายเสอม๑๔๓ อกศลกรรมบถ ๑๐ นเปนกรรมทกระท าในทางตรงกนขามกบกศลกรรมบถ ๑๐ แตสงทเหมอนกนคอการกระท าทางทวาร ๓ ทาง เชนเดยวกน คอ ทางกายกรรม ๓ ทางวจกรรม และมโนกรรม ๓ ดงน

(๑) ทางกายกรรม ๓ ไดแก ปาณาตบาต (การฆาสตวท าลายชวต) อทนานาทาน (การลกทรพย) และกาเมสมฉาจาร (การประพฤตผดในกาม)

(๒) ทางวจกรรม ๔ ไดแก มสาวาท (พดเทจ) ปสณาวาจา (พดสอเสยด) ผรสวาจา (พดค าหยาบ) และสมผปปลาปะ (พดเพอเจอ)

(๓) ทางมโนกรรม ๓ ไดแก อภชฌา (ละโมบคอยจองอยากไดของเขา) พยาบาท (คดรายเขา) และมจฉาทฏฐ (เหนผดจากคลองธรรม)๑๔๔

อกศลกรรม เกดขนจากอกศลมลอยางใดอยางหนงในสามอยาง คอ โลภะ โทสะ และโมหะ เพราะเมออยางใดอยางหนงเกดขนแลวกเปนเหตชกน าใจใหคดท าอกศลกรรม เชน เมอโลภะเกดขนกเปนเหตใหคดอยากได เมอยากไดกแสวงหา เมอไมไดตามความตองการดวยวธสจรต กเปนเหตใหท าอกศลกรรมอนตอไป เชน ลกขโมย ปลน จ ฉอโกง เปนตน นจงเปนตนเหตทท าใหมนษยท ากรรมทเปนฝายอกศลขน เมอตายไปแลวยอมอบตในอบาย ม นรก เปรต สตวเดรจฉาน และอสรกาย เปนทหวงไดอยางแนนอน ดงพระผมพระภาคเจาทรงตรสวา

พราหมณและคหบดทงหลาย ความประพฤตไมสม าเสมอ คอ ความประพฤตอธรรมทางกาย ม ๓ ประการ คอ เปนผฆาสตว เปนผลกทรพย และเปนผประพฤตผดในกาม ความประพฤตอธรรมทางวาจาม ๔ ประการ คอ เปนผพดเทจ เปนผพดสอเสยด เปนผพดค าหยาบ และเปนผพดเพอเจอ ความประพฤตอธรรมทางใจม ๓ ประการ คอ เปนผเพงเลงอยากไดของเขา เปนผมจตพยาบาท และเปนมจฉาทฏฐ พราหมณและคหบดทงหลาย สตวบางพวกในโลกนหลงจากตายแลวไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก เพราะความประพฤตไมสม าเสมอ คอ ความประพฤตอธรรมเปนเหตอยางน๑๔๕

๑๔๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๖๐/๔๓๑. ๑๔๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๔๗๒. ๑๔๕ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๔๐/๔๗๓-๔๗๕.

๙๔

สรปวา กรรมเปนการกระท าของมนษยดวยความเจตนา ไมวาจะกระท ากรรมดหรอกรรมไมกตาม ถาท ากรรมฝายด เรยกวา กศลกรรม ถาท ากรรมฝายไมด เรยกวา อกศลกรรม กรรมเหลานเกดขนจากกเลส ๓ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ เปนตวการส าคญทจะน ามนษยไปอบตในสคตและทคต ถาท ากรรมทดกน าไปสสคต มพรหมโลก เปนตน ถาท ากรรมไมดกไปอบตในทคต มอบายเปนทตง

๓.๕ วบากกรรม พทธศาสนกชนมความเชอเรองกรรม เรองกฎแหงกรรม คนเราเกดมากเพราะมกรรม เปนของ ๆ ตน ไมใชเกดมาลอย ๆ กไมใช คนทร ารวยเปนเศรษฐกเพราะในชาตทแลวไดท าบญกศลใหทานมด คนทยากจน ล าบากเขญใจกเพราะไมเคยท าบญกศลใหทานมาเลย คนทพกลพการมาในชาตนกเพราะชาตทแลวท ารายสตว เปนตน ความเชอดงกลาวนฝงอยในจตใจของพทธศาสนกชนจวบจนถงปจจบนน

ดงพระพทธพจนทวา “สตวโลกยอมเปนไปตามกรรม”๑๔๖ “คนท ากรรมใดไวยอมเหนกรรมนนโดย มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงทอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหดและเลวตางกน”๑๔๗ “คนท ากรรมใดไวยอมเหนกรรมในตน คนท ากรรมดยอมไดรบผลด คนท ากรรมชวยอมไดรบผลชว คนหวานพชเชนใด ยอมไดรบผลเชนนน”๑๔๘

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา วบากกรรม หมายถง ผลแหงกรรม ผลโดยตรงของกรรม ผลดผลรายทเกดแกตน คอ เกดขนในกระแสสบตอแหงชวตของตน (ชวตสนตต) อนเปนไปตามกรรมดกรรมชวทตนไดท าไว มความตางจากผลทเรยกชออยางอน เชนผลพวง ผลพลอยได ผลขางเคยง หรอผลสบเนอง เชน นสสนตและอานสงส เปนตน๑๔๙

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา วบากโดยทวไป แปลวา ผล ผลตผล ผลทเกดขน ผลทเกดขนจากเหต แตในค าวด วบาก หมายถง ผลกรรม ผลทเกดจากกรรมทท าไวกอน ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวลวนมวบาก คอ ผลทงสน โดยกรรมดมวบากเปนสข กรรมชวมวบาก เปนทกข๑๕๐

พระอนทรย อตถยตโต (กนทะวงศ) อธบายวา วบากกรรม หมายถง ผลของการกระท ากรรมดกรรมชวทท าไวในอดตหรอปจจบนกตาม ยอมมผลสบเนองตดตอกนไปทก ๆ ภพ ทก ๆ ชาตจนกวาวบากกรรมเหลานนจะหมดสนไปตามแตการกระท าของแตละบคคล๑๕๑

๑๔๖ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๔๖๐/๒๗๓. ๑๔๗ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๕๐. ๑๔๘ ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๔๔/๑๐๓. ๑๔๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๗๓. ๑๕๐ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๙๐๖. ๑๕๑ พระอนทรย อตถยตโต (กนทะวงศ), “การศกษาเรองวบากในพทธศาสนาเถรวาท”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔), หนา ๑๙.

๙๕

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน อธบายวา วบาก หมายถง ผล ผลแหงกรรมดกรรมชวทท าไวตงแตในอดต เชน กศลกรรม กรรมวบาก เปนตน๑๕๒

จกเรศ อฎรตน อธบายวา ค าวา “ผล” ตรงกบความหมายของค าวา “วบาก” หมายถง ผลทบคคลทท ากรรมจะไดรบ๑๕๓

สรปวา วบากกรรม หมายถง ผลจากการกระท ากรรมไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดท ไดกระท าไวตงแตอดตจะมผลเกดขนหรอสบตอเนองกนมาหรอเปนกระแสสบตอจากทก ๆ ทก ๆ ชาต สงมาถงปจจบนชาต

ในหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา พระผมพระภาคเจาตรสสอนวา กรรมนนเกดขนจากเจตนาเปนตวกระท าทเราเรยกวา กรรม กรรมนนเกดขนไดทางทวารทง ๓ คอ กายกรรม วจกรรม และมโนกรรม ถาท ากรรมด เรยกวา กศลกรรมหรอบญกรรม ถาท ากรรมชวหรอกรรมไมด เรยกวา อกศลกรรมหรอบาปกรรม กรรมดเกดขนจากกศลมล คอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ สวนกรรมชวนนเกดขนจากอกศลมล คอ โลภะ โทสะ และโมหะ เมอท ากรรมลงไปแลวยอมจะไดผลคอวบากอยางแนนอนดงทไดอธบายไวแลวใน กรรม ๑๒ และสาเหตและตนก าเนดการเกดกรรม

วบากหรอผลแหง มปรากฏหายแหงในคมภรพระไตรปฎก แตในวจยฉบบนผวจยขอยกมาแดสงเพอประกอบการศกษาในครงน ๒ พระสตร คอ ผลแหงกรรมตามนยของจฬกมมวภงคสตร และมหากมมวภงคสตร ทปรากฏในคมภรมชฌมนกาย อปปรปณณาสก ดงน

คมภรมชฌมนกาย อปปรปณณาสก จฬกมมวภงคสตร พระผมพระภาคเจาทรงตรสกบ สภมานพโตเทยยบตร ณ พระเชตวน อารามของอนาถบณฑกเศรษฐ กรงสาวตถ ถงเหตทบคคลและ สตวทงหลายตางกนเพราะกรรมของตน ๆ ดงน

พระผมพระภาคเจาทรงตรสวา “มาณพ สตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศยกรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน”๑๕๔ แตดวยเนอความนยอมาก เปนเหตท าใหสภมานพไมเขาใจจงทลขอใหพระองคขยายความอธบายอยางพสดารเพอความเขาใจตอไป

พระผมพระภาคเจาทรงตรสแสดงโดยพสดาร วา

๑) บคคลบางคน เปนผมใจในการฆาสตว มใจทารณโหดราย เมอตายไปจากโลกนแลว บคคล ผนนยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนกจะเปนผมอายสน

๑๕๒ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร: นานมบคสพบลเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๑๐๗๗. ๑๕๓ จกเรศ อฎรตน, “กรรมทท าตามหนาทมวบากหรอไม”, วารสารพทธศาสนศกษา, ปท ๑๔ ฉบบท ๑ (มกราคม-เมษายน ๒๕๕๐), หนา ๑๐. ๑๕๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๒๕๐.

๙๖

๒) บคคลบางคน เปนผมใจในการเวนจากการฆาสตว มความละอาย มความเอนดกรณา ตอสตว เมอตายไปจากโลกนแลว บคคลผนนยอมไปสสคตโลกสวรรค เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนกจะเปนผมอายยน

๓) บคคลบางคน เปนผชอบไปในทางเบยดเบยนสตวใหเดอดรอนล าบาก ดวยมอ ดวยกอนดน ดวยทอนฟน ดวยศาสตราวธ เมอตายไปจากโลกนแลว บคคลผนนยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนจะเปนผมโรคมาก

๔) บคคลบางคน เปนผไมชอบเบยดเบยนสตวใหเดอดรอนล าบาก ดวยมอ ดวยกอนดน ดวยทอนฟน ดวยศาสตราวธ เมอตายไปจากโลกนแลว บคคลผนนยอมสสคตโลกสวรรค เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนจะเปนผมโรคนอย

๕) บคคลบางคน เปนผมกโกรธ มากไปดวยความแคนใจ ขดใจ พยาบาท เมอตายไปจากโลก นแลว ยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนจะเปนผมผวพรรณทราม คอ ผวไมสวยงาม

๖) บคคลบางคน เปนผมกไมโกรธ ไมมากไปดวยความแคนใจ ขดใจ พยาบาท เมอตาย จากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมไปสสคตโลกสวรรค เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนจะเปนผมผวพรรณผองใส คอ ผวสวยงาม

๗) บคคลบางคน เปนผมใจไปในทางรษยาผอน มใจคดประทษราย อยากใหสมบตของผอนพนาศ เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนจะเปนผมศกดนอย มอ านาจนอย

๘) บคคลบางคน เปนผไมรษยาในลาภสกการะ ใหความนบถอ ไมคดประทษรายผอน ไมอยากใหสมบตของผอนพนาศ เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมไปโลกสวรรค เมอเกดมาเปนมนษย บคคลผนนจะเปนผมศกดสง มอ านาจมาก

๙) บคคลบางคน เปนผมจตใจตระหนเหนยวแนน ไมใหทาน ไมสงเคราะหบคคลทควรสงเคราะห เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย ยอมเปนผยากจน มโภคะนอย มสมบตนอย

๑๐) บคคลบางคน เปนผมจตใจเสยสละ ชอบใหทานสงเคราะห เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมไปสโลกสวรรค เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนกเปนผมงคงพรงพรอมไปดวยโภคสมบต

๑๑) บคคลบางคน ถอตวจด กระดาง เยอหยง เคารพผควรเคารพ ลกรบผควรลกรบ บชาผควรบชา เมอตายจากโลกนไปแลวบคคลผนนยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนยอมไปเกดในตระกลต า

๙๗

๑๒) บคคลบางคน ไมกระดาง ไมเยอหยง ไมลกรบผควรลกรบ ไมบชาผควรบชา ไมเคารพ ผควรเคารพ เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมสโลกสวรรค เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนยอมไปเกดในตระกลสง ๑๓) บคคลบางคน ไมชอบสอบถามความสงสยของตนกบทานผรผฉาด ไมไตถามวาอะไรเปนกศล อกศล อะไรควรประพฤต อะไรไมควรประพฤต อะไรมโทษ อะไรไมมโทษ อะไรควรเสพ อะไร ไมควรเสพ กรรมอะไรทท าไปแลวจะเปนไปเพอไมใชประโยชนเกอกล เพอทกขตลอดกาลนาน หรอวากรรมอะไรทท าไปแลวจะเปนไปเพอประโยชนเกอกลเพอสขตลอดกาลนาน เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมตกอบาย ทคต วนบาต นรก เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนยอมเปนผโงเขลาหรอปญญาทราม

๑๔) บคคลบางคน ชอบสอบถามความสงสยของตนกบทานผรผฉาด ไตถามวาอะไรเปนกศล อกศล อะไรควรประพฤต อะไรไมควรประพฤต อะไรมโทษ อะไรไมมโทษ อะไรควรเสพ อะไร ไมควรเสพ กรรมอะไรทท าไปแลวจะเปนไปเพอไมใชประโยชนเกอกล เพอทกขตลอดกาลนาน หรอวากรรมอะไรทท าไปแลวจะเปนไปเพอประโยชนเกอกลเพอสขตลอดกาลนาน เมอตายจากโลกนไปแลว บคคลผนนยอมสโลกสวรรค เมอเกดเปนมนษย บคคลผนนยอมเปนผฉลาด รอบร แหลมคม และมปญญามาก๑๕๕

พระผมพระภาคเจาทรงตรสทายพระสตรนตอไปอกวา

มานพ รวมความวา ปฏปทาทเปนไปเพอความเปนผมอายนอยกน าไปสความเปนผมอายนอย. . .ปฏปทาทเปนไปเพอความมปญญามากยอมน าเขาไปสความมปญญามาก สตวทงหลายมกรรมเปนของตน มกรรมเปนทายาท มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน๑๕๖

จากพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวา บคคลสงสมกรรมอยางใดยอมไดรบผลแหงกรรมอยางนนของผกระท ากรรม ประกอบกรรมอนน าไปสความเปนอยางใด ยอมไดรบความเปนอยางนน ตามหลกทวา ท าดยอมไดด ท าชวยอมไดรบผลชว

คมภรมชฌมนกาย อปปรปณณาสก มหากมมวภงคสตร พระผมพระภาคเจาทรงตรสกบพระอานนทถงเรองของกรรมและผลของกรรม ณ พระเวฬวน กรงราชคฤห พระองคทรงตรสกบ พระอานนท วา

อานนท บคคล ๔ จ าพวกนมปรากฏอยในโลก บคคล ๔ จ าพวก คอ

๑) บคคลบางคนในโลกน เปนผมกฆาสตว ลกทรพย ประพฤตในกาม พดเทจ พดค าหยาบ พดสอเสยด พดเพอเจอ เพงเลงอยากไดของผอน มจตคดพยาบาท เปนมจฉาทฏฐ หลงจากตายแลวเขาจงไปอบาย ทคต วนบาต นรก

๑๕๕ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๐-๒๙๖/๓๕๐-๓๕๖. ๑๕๖ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖.

๙๘

๒) บคคลบางคนในโลกน เปนผมกฆาสตว ลกทรพย ประพฤตผดในกาม พดเทจ พดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ เปนผเพงเลงอยากไดสงของของเขา เปนผมจตพยาบาทเปนมจฉาทฏฐ

ในโลกน หลงจากตายแลวเขาจงไปเกดในสคตโลกสวรรค

๓) บคคลบางคนในโลกน เปนผเวนขาดจากการฆาสตว เวนขาดจากการลกทรพย เวนขาดจากการประพฤตผดในกาม เวนขาดจากการพดเทจ เวนขาดจากการพดสอเสยด เวนขาดจากการพดค าหยาบ เวนขาดจากการพดเพอเจอ เปนผไมเพงเลงอยากไดสงของของเขา เปนผมจตไมพยาบาท เปนสมมาทฏฐในโลกน หลงจากตายแลวเขาจงไปเกดในสคตโลกสวรรค

๔) บคคลบางคนในโลกน เปนผเวนขาดจากการฆาสตว เวนขาดจากการลกทรพย เวนขาดจากการประพฤตผดในกาม เวนขาดจากการพดเทจ เวนขาดจากการพดสอเสยด เวนขาดจากการพดค าหยาบ เวนขาดจากการพดเพอเจอ เปนผไมเพงเลงอยากไดสงของของเขา เปนผมจต ไมพยาบาท เปนสมมาทฏฐในโลกน หลงจากตายแลวเขาจงไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก๑๕๗

จากพทธพจนดงกลาว จะเหนไดวา บคคลทเจตนากระท ากรรมดวยกายกรรม ๓ วจกรรม ๔ และมโนกรรม ๓ แลว จตดวงสทายยอมน าผกระท าทางทวารทง ๓ ไปไดทงสคตโลกสวรรคและอบาย ทคต วนบาต และนรก ไดทงนน กรรมยอมจะสงผลแหงกรรมใหผกระท าไดทงกรรมดและกรรมไมด

พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร) อธบายในหนงสอ “กรรมทปน” วา กรรมวบาก คอ ผลแหงกรรม กลาวคอผลแหงอกศลกรรมยอมท าใหสตวทงหลายไดรบทกข สวนวบาก คอ ผลแหงกรรมยอม ท าใหสตวทงหลายไดรบความสข กรรมวบากหรอผลแหงกรรมนน ยอมมพฤตการณแตกตางกนไปเปนหลายประเภท สดแตวาจกบนดาลเกดขนมาจากกรรมอะไร หมายความวา ถาเปนกรรมทเกดจากกรรมฝายอกศล กยอมจกมพฤตการณยงบคคลผเปนเจาของกรรมใหไดรบแตความทกขความเดอดรอน ตรงกนขาม คอ ถาเปนกรรมวบากทเกดขนจากกรรมฝายกศลกยอมจกมพฤตการณยงบคคลผเปนเจาของกรรมใหไดรบความสขความเจรญ

กรรมและวบากนนนเปนสงทแยกกนไมออกเลย หากจะยกเอากรรมวบากมากลาวแตเพยงฝายเดยว โดยไมกลาวถงตวกรรม กจะเปนการยากทจะเขาใจได ตวกรรมทเปนตวการใหเกดกรรมวบากหรอผลแหงกรรมไดนน มชอเรยกตามค าศพทวา ปากฐานจตกกะ แปลวา กรรมทวาโดยฐานะทยงกรรมวบากใหเกดขน กปากฐานจตกกะหรอกรรมทวาโดยฐานะทยงกรรมวบากใหเกดขน มอยทงหมด ๔ กรรม คอ

๑) อกศลกรรม กรรมชนดนเปนกรรมฝายบาป เปนตวการบนดาลกรรมวบากประเภททมพฤตการณเปนความทกขความเดอดรอนใหเกดขนแกเจาของกรรม

๒) กามมาวจรกศลกรรม กรรมชนดนเปนกรรมฝายบญ เปนตวการบนดาลกรรมบบาก ประเภททมพฤตการณเปนความสขในกามสคตภมใหเกดขนแกเจาของกรรม

๑๕๗ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๐๐/๓๖๐-๓๖๑.

๙๙

๓) รปาวจรกศลกรรม กรรมชนดน เปนกรรมฝายบญอกเหมอนกน เปนตวการบนดาลกรรมวบาก ประเภททมพฤตการณเปนความสขในรปภมใหเกดขนแกเจาของกรรม

๔) อรปาวจรกศลกรรม กรรมชนดนเปนกรรมฝายบญอกเชนกน เปนตวการลนดาลกรรมวบาก ประเภททพฤตการณเปนความสขในอรปภมใหบงเกดขนแกเจาของกรรม

ปากฐานจตกกะหรอกรรมทวาโดยฐานะทยงวบากกรรมใหบงเกดขนมอยทงหมด ๔ กรรม ดงทกลาวมาน จะเหนไดวากรรมทง ๔ จะท าหนาทของตวกรรมของมนเอง โดยจะเกดขนกบผกระท ากรรมทเปนเจาของกรรมทงฝายดและฝายราย๑๕๘

วศน อนทรสระ อธบายวา กรรมและผลของกรรมทพระผมพระภาคเจาตรสไวใน มหากมมวภงคสตร วามใจความยอ ๆ วา บคคลม ๔ จ าพวก ดงน

๑) ผท าชวทงทางกาย วาจา ใจ ตายไปแลวไปตกนรกกม ทงนเพราะบคคลพวกนไดท ากรรมชวตอเนองกนมาตงแตอดตชาตจนถงปจจบนชาต

๒) ผท าชวทงทางกาย วาจา ใจ ตายแลวไปขนสวรรคกม เพราะบคคลพวกนไดท ากศลกรรมไวมากในชตกอน ๆ กศลกรรมนนยงมแรงใหผลอย สวนกรรมชวทเขาท าใหม ยงไมทนใหผล

๓) ผท าทจรตทงทางกาย วาจา ใจ เมอสนชพแลวไปสวรรคกม เพราะคนพวกนไดท าความชวไวมากในชาตกอน ๆ อกศลกรรมนนยงมแรงใหผลอย กศลกรรมทเขาท าใหมยงไมมโอกาสใหผล

๔) ผท าความดทางกาย วาจา ใจ ตายแลวไปนรกกม เพราะบคคลพวกนไดท ากรรมชวไวมากในชาตกอน ๆ อกศลกรรมนนยงมแรงใหผลอย กศลกรรมทเขาท าใหมยงไมมโอกาสใหผล

นอกจากเหตผลดงกลาวมาแลว ขณะจตทจวนจะตาย ยงมสวนประกอบอก คอ ในขณะทจวนจะตาย ถาจตของผใดยดมนอยในกศลกรรม ผนนยอมไปสคตสวรรค จตของผใดยดมนอยในอกศลกรรม ผนนยอมไปนรกกอน ตามอธพลของอาสนนกรรม๑๕๙

มหลกฐานยนยนในเรองจตกอนจะตาย ดงปรากฏขอความวตถปมสตร วา “จตเต สงกลฏเ ทคคต ปาฏกงขา, จตเต อสงกลฏเ สคต ปาฏกงขา”๑๖๐ แปลวา เมอจตเศราหมองเปนอนหวงทคตได เมอจตไมเศราหมองเปนหวงสคตได หมายความวา บคคลจะไปสคตหรอทคตกสดแลวแตจตของตนเศราหมองหรอผองแผว”๑๖๑ แมชวตปจจบนกมองเหนความจรงขอนได

สนทร ณ รงษ อธบายไวในหนงสอ “พทธปรชญาจากพระไตรปฎกวา กรรมดกรรม นอกจากจะก าหนดดวยเจตนาในการกระท าแลวก าหนดผลทเกดขนแกตนเองและผอน ในบางกรณก าหนดดวยผลทเกดขนแกตนเองเพยงอยางเดยว แตในบางกรณก าหนดดวยผลทงทเกดขนแกตนเอง

๑๕๘ ดรายละเอยดใน พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร), กรรมทปน เลม ๑, หนา ๕๐๙-๕๑๑. ๑๕๙ วศน อนทสระ, หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด, หนา ๗๑. ๑๖๐ ม.ม. (บาล) ๑๒/๙๒/๖๔. ๑๖๑ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๒/๗๐-๗๑/๖๒-๖๓.

๑๐๐

และผ อน เชน ขบผาไฟแดงในกรณทถนนวาง ถอวาเปนความเดอดรอนแกตนเอง แตผ อนไมเดอดรอนเพราะตนเองท าผดกฎจราจร ผดกฎหมาย แตไมไปชนกบรถคนอนกไมมอบตเหต แตถาไปขบไปชนคนอนกเปนเหตใหเดอดรอนกนทงสองฝายทงเขาและเรา กรรมและผลขอ

กรรมทกระท าลงไปนสามารถดจากผลการกระท า คอ ผลชนในของกรรม เปนผลทเกดขนทนททนใดทไดกระท ากรรมนนเสรจสนลงไป สวนผลชนนอกนน คอ ผลทเกดขนดวยความสขและความทกข ความเจรญหรอความเสอม สมบตหรอวบต ทเกดมขนในภายหลงสบเนองมาจากการกระท านน ๆ การใหผลของกรรมนนเกดขนทมตอจตใจของผกระท าในลกษณะทท าจตใจของผกระท านนสงสงขนเมอกระท าความดหรอตกต าลงเมอกระท าความชว ผลชนในนนไมคอยมปญญาเพราะผกระท านนไดรบทนท จะมปญญากผลชนนอกของกรรมทปรากฏตอวถชวตทางสงคมของผกระท า ซงมความสลบซบซอนอยางยงและยากทจะก าหนดได แตเมอกระท ากรรมอะไรลงไปแลวจะตองร บผลกรรมนนอยางแนนอน๑๖๒

วชระ งามจตรเจรญ อธบายไวในหนงสอ “พทธศาสนาเถรวาท” วา กรรมตาง ๆ ใหผลโดยเฉพาะวบากภายนอกตามเงอนไขโดยมองคประกอบ ๔ อยางคอ สถานท รางกาย เวลา และความสมบรณของการกระท า ถาองคประกอบสมบรณกจะสงเสรมใหกรรมนนมโอกาสมาก จงกลาวสรปไดวา ผลของกรรมเกดขนจาก ๓ อยาง คอ

๑) ก าลงของกรรม คอ น าหนกหรอความรนแรงมากนอยของกรรม ถากรรมมก าลงมากกยอมมโอกาสใหผลมากและใหผลเรว เชน ทฏฐธรรมเวทนยกรรมและครกรรม คอ

(๑) ก าลงทเกดจากเจตนา ถาผกระท ากรรมมความตงใจมากนอยเพยงใด เชน ถาเตมใจทจะกระท ากรรมนนโดยไมตองมคนชกจง เจตนากจะมก าลงมากกวากรณไมคอยเตมใจแตมคนมาชกจงหรอบงคบ

(๒) พนฐานของจตใจและจรยธรรมของผกระท า คอ สภาพจตใจหรอระดบคณธรรมทตางกนของผกระท ากรรมมากนอยเพยงไร เชน ปกตผกระท ากรรมเปนคนมคณธรรมมาก กรรมชวทท ากมก าลงนอย เพราะไมเตมใจท า สวนกรรมดจะมก าลงมากเพราะมความพอใจทจะกระท าเปนพนอยแลว

(๓) คณลกษณะของผรบการกระท า คอ เปนผมคณธรรมมากนอยเพยงไร เชน เปนบดามารดาหรอศตร เปนคนดหรอเปนคนเลว ถาท ากบผมคณธรรมหรอผมพระคณตอผกระท า กรรมกจะมก าลงมาก ถาท ากบคนชวหรอผไมมพระคณตอตนเองกจะมก าลงนอย ดงจะเหนไดจากครกรรม เปนตน

(๔) ลกษณะของการกระท า คอ เปนการกระท าทมความหนกเบาเพยงไร เชน เปนการเสยสละทรพยสน อวยวะหรอชวต เปนการฆาหรอแคท ารายใหบาดเจบ การกระท าทมความรนแรงหรอท าไดยากกวากยอมเปนกรรมทมก าลงมากกวากรรมทมความรนแรงหรอท าไดงายกวา

๑๖๒ ดรายละเอยดใน สนทร ณ รงษ, พทธปรชญาจากพระไตรปฎก, หนา ๑๗๒-๑๗๖.

๑๐๑

๒) การใหผลของกรรมอน หมายความวา ถามกรรมอนทมก าลงมากกวาหรอใกลเคยงกนใหผลอย กรรมอนทมก าลงนอยกวาหรอใกลเคยงกนกยงไมมโอกาสใหผล หรอถามกรรมทมก าลงมากกวาเขามาเบยดเบยนหรอตดรอนกท าใหกรรมอนไมมโอกาสใหผล

๓) ความสมบรณบกพรองขององคประกอบ คอ สมบต ๔ กบ วบต ๔ นนกคอ

(๑) สมบต ๔ หมายถง ขอดหรอความสมบรณแหงองคประกอบทจะสนบสนนสงเสรมการใหผลของกรรมดไมเปดชองใหกรรมชวแสดง ๔ ประการ คอ คตสมบต (ภพทเกด) อปธสมบต (รปรางหนาท หรอรางกายทแขงแรง) กาลสมบต (ความสมบรณของเวลาหรอโอกาส) และปโยคสมบต (ความสมบรณแหงความถกตองเหมาะสมของการกระท าในเรองตาง ๆ)

(๒) วบต ๔ หมายถง ขอบกพรอง หรอขอเสย หรอความไมสมบรณขององคประกอบตาง ๆ ทตรงกนขามกบสมบต ๔ นนเอง คอ คตวบต (ความบกพรองของภพหรอสานท) อปธวบต (ความบกพรองของรางกายทไมแขงแรง) กาลวบต (ความบกพรองของเวลาหรทอโอกาส) และปโยควบต (ความบกพรองของการกระท า)

อยางไรกตามสมบตและวบตทเปนเงอนไขของการใหผลของกรรม นนกคอกรรมทเราท าไวในอดตและปจจบนนนเอง ชนกกรรมทท าไวในอดตนาจะเปนตวก าหนดคต อปธและกาลวาเปนสมบตหรอวบต สวนกรรมในปจจบนจะเปนตวก าหนดปโยคสมบตหรอปโยควบตเพราะเกยวเนองกบการกระท าในปจจบนมากกวา ดงนน การทกรรมแตละอยางจะใหผลหรอไม และจะใหไดเมอไรจงขนอยกบเงอนไขหลายอยาง ท าใหมความซบซอน จงมแตพระผมพระภาคเจาทจะเขาใจและรอยางแจมแจง๑๖๓

เนองจากเรองชวตและกรรม มความสลบซบซอนมากจงยากทจะเขาใจ ถงแมจะมผท ไดญาณสามารถระลกชาตไดกตามยงซบซน การระลกชาตไดกไดเพยง ๒ ชาตสน ๆ เทานน แตกยงท าใหหลงผดไปไดเชนกน เพราะผประกอบกรรมชวมมาก ประกอบกรรมดนนมนอยมาก ผท าความดบางคนยงตองตกนรกกมเพราะผลของกรรมในอดตทไดกระท ากรรมชวไว ผลกรรมจงสงผลมาทนในชาตนน ๆ มตวอยางเรองของกรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนามากมาย ดงตวอยางในคมภรอปทาน (อนเปนประวตทพระผมพระภาคเจาทรงตรสเลาเรองในอดตของพระองค) ทไดทรงเปดเผยถงอดตกรรมของพระองค อนเปนเหตบนดาลใหเกดกรรมแกพระองคในปจจบนมากเรองดวยกน ผวจยน ามาแสดงเปน เพยงยนยอเรองราวบางสวนเพอใชประกอบเพมเตมในการศกษาเรองวบากกรรมหรอผลของกรรมเทานน ดงน

๑) ชาตหนง พระองคเปนนกเลง ชอ ปนาล ไดกลาวความพระปจเจกพทธเจาพระนามวา สรภ ผไมประทษรายพระองคเลยแมแตนอย ผลของกรรมนนท าใหพระองคตองตกนรก ตองเวยนวายตายเกดอยนาน เสวยทกขเวทนาหลายพนป ในพระชาตสดทายถกนางสนทรใสความพระองควาไดเสยกบนาง๑๖๔ เปนเรองออฉาวมากเรองหนงในพทธกาล

๑๖๓ ดรายละเอยดใน วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, หนา ๓๑๑-๓๑๘. ๑๖๔ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๖๗-๖๙/๕๗๕.

๑๐๒

๒) ชาตหนง พระองคไดใสความสาวกของพระพทธเจาพระนามวาสพพาพภ (พระนามของพระพทธเจาไมใชชอสาวก) สาวกนนชอ นนทะ พระองคตองตกนรกเวยนวายตายเกดอยในนรกเปนเวลานานถง ๑๐๐,๐๐๐ ป ในพระชาตสดทายทเปนพระพทธเจาแลว จงถกนางจญจมาณวกาใสความวาไดเสยกบนางในพระคนธกฎจนนางมครรภ๑๖๕ เปนเรองออฉาวสดในพทธกาล

๓) ชาตหนง พระองคทรงฆานองชายตางมารดาเพราะอยากไดทรพยเพยงผเดยว โดยผลกนองชายลงซอกเขาเอาหนทม ดวยผลแหงกรรมนน ในพระชาตสดทายทเปนพระพทธเจาแลว จงถก พระเทวทตปองรายเอาศลาทม แตเพราะกรรมนนเบาบางแลวจงไมถกอยางจง ถกเพยงสะเกดเลกนอย ทนวพระบาทเทานน๑๖๖

๔) ชาตหนง พระองคเกดเปนนายควาญชางไดไสชางไลพระปจเจกพทธเจาผเปนพระมนสงสดซงก าลงเทยวบณฑบาต ดวยผลกรรมนน ในพระชาตสดทายทเปนพระพทธเจาแลว ชางนาฬาครเชอกดรายจงวงไลพระองคในกรงราชคฤห๑๖๗

สรปวา วบากกรรมหรอผลของกรรมนนเกดขนกบบคคลทท ากรรมนน ไมวากรรมทท านนจะดวยกรรมดหรอกรรมชวกตาม ซงการกระท าดงกลาวเปนการกระท าทเกดขนจากเจตนาทงนนจะมากนอยเพยงใดกแลวแต เมอเกดขนทางทวารทง ๓ ไดแก กายทวาร วจทวาร และมโนทวาร กตามเกดขนจากกศลมลและอกศลมลทงนนน ยอมจะสงผลใหกรรมทกระท านนสบตอเนองไปยงภพใหมอยางแนนอน ดงทไดน าเรองราวพทธประวตของพระผมพระภาคเจาเมอครงอดตกรรม กอนทจะเสดจมาตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจามาแสดงใหทราบ

๓.๖ สรป กรรม หมายถง การ กจ การงาน หรอการกระท า ทเกดขนจากการกระท าตนเองทเกดขนมาจากความโลภ ความโกรธ และความหลง โดยตวเจตนาเปนตวหลกในการกระท า การกระท ามทง การกระท าทดและชว ถาการกระท านนเกดจากความโลภ (ความอยากได) โทสะ (ความโกรธ) และโมหะ (ความหลง) ถอวาเปนกรรมไมด เรยกวา อกศลกรรม สวนการกระท าทเกดปราศจากความโลภ (คอ ไมอยากได) โทสะ (คอ ไมโกรธ ไมพยาบาท ไมอาฆาต ไมคดประทษรายผอน) และไมมโมหะ (คอ ไมหลง) ถอวาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรม

กรรม โดยทว ๆ ไปดวยการแบงตามมลเหตแลว ม ๒ ประเภท คอ อกศลกรรม และ กศลกรรม ทเราเรยกวา อกศลมล และ กศลมล คอ รากเหงาแหงกรรมหรอการกระท า ถาเปน อกศลมล คอ รากเหงาแหงกรรมชว ม ๓ อยาง ไดแก โลภะ โทสะ และโมโห ถาเปนกศลมล คอ รากเหงาแหงกรรมด ม ๓ อยาง ไดแก อโลภะ อโทสะ และอโมหะ ทตรงขามกบอกศลมล

๑๖๕ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๗๐-๗๒/๕๗๕. ๑๖๖ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๗๘-๗๙/๕๗๖. ๑๖๗ ข.อป. (ไทย) ๓๒/๘๒-๘๓/๕๗๖.

๑๐๓

กรรม มหลายประเภทแลวแตเหตปจจยตาง ๆ ดงน

๑) กรรม แบงตามทางแหงการกระท า (กรรมบถ) ได ๓ ทาง คอ กายกรรม วจกรรม และมโนกรรม ทง ๓ ทางน มองคประกอบ ๑๐ อยาง ทเราเรยกวา กรรมบถ ๑๐ (มทงฝายกศลและอกศลอยางละ ๑๐) ซงประกอบดวย

(๑) ถาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรมบถ ๑๐ คอ กายกรรม ๓ ไดแก เวนจากการ ฆาสตว เวนจากการลกทรพย และเวนจากการประพฤตผดในกาม วจกรรม ๔ ไดแก เวนจากการ พดเทจ เวนจากการพดค าหยาบ เวนจากการพดเพอเจอ และเวนจากการพดสอเสยด มโนกรรม ๓ ไดแก ความไมเพงเลงอยากไดของผอน ความไมคดพยาบาท และความเหนชอบ

(๒) ถาเปนกรรมชว เรยกวา อกศลกรรมบถ ๑๐ คอ กายกรรม ๓ ไดแก การฆาสตว ลกทรพย และประพฤตผดในกาม วจกรรม ๔ ไดแก การพดเทจ พดค าหยาบ พดเพอเจอ และ พดสอเสยด มโนกรรม ๓ ไดแก เพงเลงอยากไดของผอน จตคดพยาบาท และเหนผดคลองธรรม

๒) กรรม แบงตามหลกเกณฑการใหผล

(๑) แบงตามยคทปรากฏในพระไตรปฎก ไดแก กรรมด า มวบากด า กรรมขาว มวบากขาว กรมทงด าและขาว มวบากทงด าและขาว และกรรมทงไมด าและไมขาว มวบากทงไมด าและไมขาว

(๒) แบงตามยคหลงจากทพระพทธเจาทรงดบขนธปรนพพานแลว พระอรรถกถาจารย ไดน ามาเรยบเรยงใหม ม ๑๒ อยาง โดยแบงออกเปน ๓ หมวด ๆ ละ ๔ ชนด ไดแก

- หมวดท ๑ แบงตามหนาท (กจจจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ชนกกรรม (กรรมน าไปเกด) อปตถมภกกรรม (กรรมสนบสนนชนกกรรม) อปปฬกกรรม (กรรมบบคน) และอปฆาตกรรม (กรรมตดรอน)

- หมวดท ๒ แบงตามล าดบการใหผลความรนแรง (ปากทานปรยายจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ครกรรม (กรรมหนก) อาจณณกรรมหรอพหลกรรม (กรรมทท าไวมาก กรรมทท าเปนประจ า) อาสนนกรรม (กรรมทบคคลท าเมอจวนสนชวต) และกตตตากรรมหรอกตตตาวาปนกรรม (กรรม สกแตวาท า คอ ท าโดยไมเจตนา)

- หมวดท ๓ แบงตามกาลเวลาทใหผล (ปากกาลจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ทฏฐธรรม-เวทนยกรรม (กรรมทใหผลปจจบน) อปชชเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน) อปราปรเวทนยกรรม (กรรมทใหผลหลงจากอปชชเวทนยกรรม) และอโหสกรรม (กรรมทไมใหผล เลกแลวตอกน)

กรรมมบทบาทและหนาท ๔ ประการ ไดแก

๑) มกรรมเปนของตน คอ เราเปนเจาของกรรม ทรพยสมบตเปนของภายนอก หามาแลวใชเพยงในภพนชาตน เมอตายแลวทรพยสมบตกตกเปนของลกหลานตอไป แตกรรมทเราจะตองน าตดตวไป คอ กรรมดและกรรมชวทเราท าเทานน กรรมทเราท านนจะตดตวเราไปทกภพทกชาต ไมมใครจะมารบผลของกรรมทเรากระท าแทนเราไปไดเลย

๑๐๔

๒) มกรรมเปนแดนเกด คอ ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม กรรมนจะเปนตวน าไปใหเราเกดในภพภมใหม ถาท ากรรมดกจะไปเกดในสคตโลกสวรรค ถาท ากรรมชวกจะไปเกดในสคตอบาย ทคต วนบาต นรก จงกลาวไดวา กรรมเปนแดนเกดของเราในภพใหมชาตใหม

๓) มกรรมเปนเผาพนธพนอง คอ กรรมทเรากระท านนจะเปนกรรมดกตาม กรรมชวกตาม จะคอยตดตามเราไปตลอด เมอพนองพอแมทเกดรวมกนมาจะตดตามเราไปไมไดทกภพทกชา ต แตกรรมทเราท านนจะตดตามเราไปทกภพทกชาตจนกวาจะหมดกรรมกนไป

๔) มกรรมเปนทพงอาศย คอ ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม กรรมนจะเปนตวทพงใหเราอยสขสบายหรอเสวยทกขเวทนาอยางไร ตวกรรมนจะเปนสงทเราพงอาศยไดในภพใหมชาตใหมตอไป

กรรมมสาเหตและตนก าเนดเกดขนมาจากอกศลมลและกศลมล คอ ถาเปนอกศลกรรม (กรรมชว) กเกดจากอกศลมล ไดแก โลภะ (ความอยาก) โทสะ (ความโกรธ พยาบาท อาฆาต) และโมหะ (ความหลง) สวนกศลกรรม (กรรมด) กเกดจากกศลมลทตรงกนขามกบอกศลมล ไดแก อโลภะ (ไมอยากได) อโทสะ (ไมโกรธ พยาบาท อาฆาต) และอโมหะ (ไมลมหลง) รากเหงานเปนตวการส าคญทท าใหมนษยไดท ากรรมตาง ๆ นานานบไมถวน จงเปนเหตใหมนษยจะตองเวยนวายตายเกดอยอยางนไมรจบรสน

กรรมเมอกระท าแลวยอมใหผลของกรรมหรอเรยกอกอยางหนงวา วบาก กรรมทมนษยกระท านนไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม ผกระท านนจะตองไดรบอยางแนนอน ขนอยกบวาจตดวงสดทายจะน าไปปฏสนธจตอยางไร ชนกกรรมจะน าไปเกดเปนอะไร ตามผลของอาสนนกรรม ถาไปเกดในสคตโลกสวรรคกดไป แตถาไปเกดในอบายภมกนาเสยดายทเกดมาเปนมนษยทกอยาง พระผมพระภาคเจาทรงตรสสอนใหเราท าแตกรรมด ละเวนกรรมชว ผใดจะหลกหนผลกรรมทกระท าไวไมได แมแตพระองคยงหลกหนผลกรรมทพระองคไดกระท าไวตงแตอดตไมไดเลย นอกจากเสยจากผทตองหลกหนกรรมไดดวยการเจรญกรรมฐานจนบรรลเปนพระอรหนตเทานนจงจะหมดกรรม

บทท ๔

วเคราะหสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร

กรรมเกดขนจากการเจตนาเปนเครองกระท าบคคลตาง ๆ ไดกระท ากรรมแตละอยาง ทงกรรมดและกรรมไมด การศกษาสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตรในบทนผวจยเสนอประเดนในการศกษาตามล าดบ ดงน

๔.๑ หลกของกรรมและผลของกรรม

๔.๑.๑ หลกของกรรม ค าวา “กรรม” แปลวา การกระท า มความหมายกลาง ๆ ใชไดทงในทางดและทางไมด ถาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรม กรรมไมด เรยกวา อกศลกรรม แตในความรสกของคนไทยทวไปแลว ค าวา “กรรม” มกจะหมายถง การกระท าไมด และผลของการกระท าไมด พระผมพระภาคเจาไดตรส วา “ภกษทงหลาย เพราะอาศยเหตนวา เรากลาววาเจตนาเปนตวกรรม บคคลคดแลวจงกระท าดวยกาย วาจา และใจ”๑ ดงพระบาลทวา “เจตนาห ภกขเว กมม วทาม เจตยตวา กมม กโรต กาเยน วาจาย มนสา ฯ”๒

การกระท าทประกอบดวยความตงใจจงใจจงจดไดวาเปนกรรม ในพระพทธศาสนามลกษณะเดนกคอ เจตนา เปนหลกส าคญ เจตนาจงมงเนนไปในทางความคด จตใจหรอความรสกนกคดในการทจะกระท าหรอเรยกวา มโนกรรม มโนกรรมเปนเรองส าคญทกอใหเกดกรรม ดงพทธพจนทวา “ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ ส าเรจแลวแตใจ บคคลกลาวอยกด กระท าอยกดดวยใจทประทษรายแลว ความทกขยอมตดตามบคคลนนไป เปรยบดงลอรถตามรอยเทาโคตวทเขนภาระไปฉะนน”๓ หมายถง ตองมเจตนาทเปนกศลธรรมหรออกศลธรรมเขามาประกอบจงจดวาเปนกรรม๔

ตามหลกสงสารวฏเราจะเหนไดวา กเลสเปนเหตปจจยทท าใหเกดกรรมและกรรมจะใหผลท าใหสตวโลกผกอกรรมนนตองพบกบผลของกรรมทตนเองไดกระท ากรรม๕ พระผมพระภาคเจาทรงตรสวา กเลสเปนเหตใหเกดกรรมและทรงแสดงเหตปจจยทท าใหเกดกเลสทเปนเหตท าใหเกดกรรมขนทงทเปนกศลมลและอกศลมล กลาวคอฝายกศลกรรม ไดแก อโลภะ (ความไมอยากได) อโทสะ (ความ

๑ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๖๓/๕๗๗. ๒ อง.ฉกก. (บาล) ๒๒/๓๓๔/๔๖๔, อภ.ก. (บาล) ๓๗/๑๒๘๑/๔๒๑. ๓ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑/๒๓. ๔ อง.ฉกก.อ. (ไทย) ๓๖/๓๓๔/๗๗๕. ๕ อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๗๐/๒๗๕-๒๗๙.

๑๐๖

ไมคดประทษราย) และอโมหะ (ความไมหลง) สวนฝายอกศลกรรม ไดแก โลภะ (ความอยากได) อโทสะ (ความคดประทษราย) และโมหะ (ความหลง)๖

หากพจารณาใหดแลวเราจะเหนไดวา กเลสเหลานเกดเองโดยปราศจากเหตปจจยไมได ดงทปรากฏในปฏจจสมปบาททไดอธบายวา การเกดขนขนเกดขนจากสงทมากระทบกบสงใดสงหนง เชน อายตนะภายในกระทบกบอายตนะภายนอก เชน ตากระทบกบของมคา ใจกมความตองการอยากไดขนมา เปนตน นคอกเลสตวโลภะอยากไดขนมาทนท ซงกเลสตวนจดอยในอกศลมล โลภะจะตรงกบตณหา ๓ ตว ไดแก ภวตณหา จงท าใหมการแสวงหาอยากได อปาทานเกดขน จงเปนเหตใหท ากรรมในสงสารวฏ คอ ภพ เมอภพเกดชาตกเกดตามมา และมชาตชรามรณะ ความทกขกเกดขนมาเรอย ๆ ไมรจบ

ในพระพทธศาสนาจะมลกษณะการสอนเรองกรรมไวอยางถกตอง เหมาะสม และชดเจน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) ไดอธบายวธการทพระผมพระภาคเจาทรงใชเผยแผพระพทธศาสนา ไว ๔ รปแบบ คอ แบบสากจฉาหรอสนทนา แบบการบรรยาย แบบการตอบปญหา และแบบวาง กฎขอบงคบ๗

๑) แบบสากจฉา หรอ สนทนา พระองคจะทรงใชมากเพราะเรองกรรมนเปนเรองทมคนพดคยถกเถยงกนมากในสมยนน ดงจะเหนไดจากเจาลทธตาง ๆ เชน การตรสถามและโตตอบกบอบาลคหบด ซงในขณะนนเปนสาวกของนครนถนาถบตร และมความเหนผดในเรองกรรม๘ กบอกเรองหนงคอเรองของนายปณณะโกลยบตรผประพฤตโควตรตรสสนทนากบพระผมพระภาคเจาในเรองควาเชอเรองกรรมตามหลกพระพทธศาสนา๙

๒) แบบบรรยาย วธนพระองคทรงใชนอยมาก เปนการบรรยายโดยตรง เชน เรองทปรากฏในกมมนโรธสตร๑๐ พระองคทรงแสดงเรองกรรมเกาและกรรมใหม การปฏบตเพอใหถงการดบกรรมแบบบรรยายใหพระภกษฟง ส าหรบวธนพระผมพระภาคเจามกจะไมคอยใชวธสอนแบบบรรยายโดยตรง แตจะทรงสอนเมอเกดเหตการณขนกบบคล สตว และสงของตาง ๆ

๓) แบบตอบปญญา วธนพระองคทรงใชการยอนถามกลบแลวจงทรงแสดงดวยการแยกแยะแลวตอบ ดงตวอยางในจฬกมมวภงคสตร๑๑ ททรงแสดงกบสภมานพโตเทพบตร สภมานพถาม แลวพระองคทรงตอบแบบแยกแยะตอบ โดยไมมการถามยอนกลบ ทรงแสดงเรองผลกรรม

๖ ว.ป. (ไทย) ๘/๓๒๓/๔๔๙. ๗ ดรายละเอยดใน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พทธวธในการสอน, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๗), หนา ๔๗-๕๑. ๘ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖-๗๗/๕๓-๗๕. ๙ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๗๘-๘๒/๗๕-๘๓. ๑๐ ดรายละเอยดใน ส .ส. (ไทย) ๑๘/๑๔๖/๑๗๙-๑๘๐. ๑๑ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙-๒๙๗/๓๔๙-๓๕๗.

๑๐๗

ออกเปน ๒ นย คอ ผลทจะเกดในปจจบนและผลทจะเกดในภายภาคหนา สวนในอปาลวาทสตร๑๒ พระองคทรงใชวธสนทนาธรรมดวยการถามตอบปญหาแบบโตกนไปมากบนครนถ ชอ ตปสส และ อบาลคหบด จนทงสองยองรบเหตผลของพระผมพระภาคเจาและในกกกรวตกสตร๑๓ เรองกรรมด า กรรมขาว กทรงใชวธนเชนเดยวกน

๔) แบบวางกฎขอบงคบ พระองคทรงสงสอนใหภกษสงฆประพฤตปฏบตตามกฎระเบยบและขอบงคบทไดทรงบญญตไวในสกขาบทตาง ๆ เพอไมประสงคจะใหภกษสงฆไดกระท าผดวนยทไดบญญตและเพอใหใชเปนตวแทนของพระองค

ในพระสตรไดแสดงสถานการณและแนวคดเรองกรรม พระผมพระภาคเจาทรงตรสวา “อะไรเปนเหตเปนปจจยใหสตวมการเกดเปนมนษย เปนคนเลว และเปนคนด มอายสน มอายยาว มโรคมาก มโรคนอย มผวพรรณทราม มผวพรรณด มอ านาจนอย มอ านาจมาก มโภคะนอย มโภคะมาก เกดในตระกลต า เกดในตระกลสง มปญญานอย มปญญามาก”๑๔

พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร) อธบายวา ปญหา ม ๒ สวน๑๕ คอ

สวนท ๑ วาดวยหลกการทวไป ดวยกรรมและการใหผลของกรรม นนกคอปญหาทวา อะไรเปนเหตเปนปจจยใหสตวทเกดเปนมนษยเปนคนเลวและคนด

สวนท ๒ วาดวยรายละเอยดเกยวกบประเภทของกรรมและการใหผลของกรรมแตละประเภท นนคอปญญาวา อะไรเปนเหตเปนปจจยใหคนเกดมาเปนมนษยมอายสน เปนตน

พระผมพระภาคเจาตรสวา ปญหาท ๑ ทวาดวย “สตวทงหลายมกรรมเปนของตน (กมมสสกะ) มกรรมเปนทายาท (กมมทายาท) มกรรมเปนก าเนด (กมมโยน) มกรรมเปนเผาพนธ (กมพนธ) มกรรมเปนทพงอาศย (กมมปฏสรณะ) กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหเลวและดตางกน)”๑๖

พระผมพระภาคเจาตรสตอบปญหาในสวนท ๒ สรปใจความส าคญได ดงน

๑) เหตทบคคลเกดมอายสน เพราะชอบฆาสตว ขาดความกรณา และเหตทบคคลเกดมา มอายยน เพราะเวนจากการฆาสตวและมความเอนด

๒) เหตทบคคลเกดมามโรคมาก เพราะมนสยชอบเบยดเบยนสตว และเหตทบคคลเกดมามโรคนอย เพราะไมมนสยชอบเบยดเบยนสตว

๑๒ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๕๖-๗๗/๕๓-๗๕. ๑๓ ดรายละเอยดใน ม.ม. (ไทย) ๑๓/๗๙-๘๒/๗๕-๘๓. ๑๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๔๙. ๑๕ พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร), จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา, (พระนครศรอยธยา: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๙), หนา ๗๑-๗๒. ๑๖ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๕๐.

๑๐๘

๓) เหตทบคคลเกดมามผวพรรณทราม เพราะเปนคนมกโกรธ มความพยาบาทปองราย และเหตทบคคลเกดมามผวพรรณทราม เพราะเปนคนไมมกโกรธ ไมมคามพยาบาท ไมปองราย

๔) เหตทบคคลเกดมามอ านาจนอยเพราะมจตรษยา และเหตทบคคลเกดมามอ านาจมากเพราะมจตไมรษยา

๕) เหตทบคคลเกดมามโภคทรพยนอย เพราะไมท าทานแกสมณะหรอพราหมณ และเหตทบคคลเกดมามโภคทรพยมาก เพราะใหทานแกสมณะหรอพราหมณ

๖) เหตทบคคลเกดมาในตระกลต า เพราะเปนคนกระดาง เยอหยง ไมออนนอม และเหตทบคคลเกดมาในตระกลสง เพราะเปนคนไมกระดาง ไมเยอหยง ออนนอมถอมตน

๗) เหตทบคคลเกดมาเปนคนโง เพราะไมชอบแสวงหาความรหรอเมอไมรสงใดกไมเขาไปสอบถามจากผร และเหตทบคคลเกดมาเปนคนฉลาด เพราะเปนคนชอบแสวงหาความร เมอไมรสงใดกสอบถามจากผร๑๗

จากเนอหาดงกลาวจงพอสรปไดวา การแสดงออกทางกาย วาจา และใจ ทเปนความดและความชว ถาเปนความดกจะไดรบผลด ถาเปนความชวกจะไดรบผลไมดเปนการตอบแทน ซงเปนตามกฎแหงกรรม ตามหลกทพระพทธเจาตรสสอนไว เปนกฎแหงกรรม ถามองอกแงหนงจะพบวา ค าถามทสภมานพไดทลถามพระพทธเจาในจฬกมมวภงคสตรนน สรปไดเปน ๒ ประเดน คอ

๑) ปรากฏการณทเปนปญหาทางสงคมหรอปญหาทางจรยธรรมในสงคมทเกดขนในหมพทธบรษท ทง ๆ ทพระพทธเจาตรสสอนใหเชอเรองกรรมและการใหผลของกรรม เรองโลกหนากยงมปญหาทางจรยธรรมอยางนเกดขน การสอบถามเชนนเพอตองการใหมการแสดงตวอยางของการท าดกบการท าชวเพอเปนเครองเตอนใจใหคนละชวท าด ซงจะท าใหปญหาทางสงคมนนหมดไป

๒) ความแตกตางหลากหลายของคนในสงคม เชน คนเกดมาในตระกลเดยวกน กลบมรปรางหนาตาผวพรรณหรอนสยใจคอไมเหมอนกน ท างานขยนขนแขงเหมอนกนกลบไดโภคทรพยมามากนอยแตกตางกน ความแตกตางเหลานบางครงกกลายเปนสาเหตของปญหาในสงคมเพราะธรรมชาตของมนษยเหมอนกน คอ รกสขเกลยดทกข อยากไดมากกวาเสย ชอบอฏฐารมณ ไมชอบอนฏฐารมณ เปนตน เพราะปจจยเหลานเอง เรองกรรมและการใหผลของกรรมลวนแตเปนปญหาทางจรยธรรมและทางสงคมทงสน วธการทจะแกไขปญญาไดกคอการสรางบทบญญตทางจรยธรรมขนมา แลวกท าการอบรมสงสอนใหคนในสงคมปฏบต

๑๗ พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร), จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา, หนา ๗๓-๗๔.

๑๐๙

เมอวเคราะหหลกของกรรมแลว เราพบวามมมมอง ๒ ทาง คอ

๑) เรองหลกของกรรมในทางจรยธรรม

หลกของกรรม คอ กฎธรรมชาตทท าหนาทดแลการกระท าทแฝงคาทางจรยธรรมของมนษย จะมการบนทกการกระท าของแตละบคคลและคอยโอกาสทจะใหผลตอบสนอง๑๘ เปนการมองกรรมในแงทวา กรรมทบคคลนนท ายอมสงผลอยางแนนอน เปนการประยกตเอาเรองกฎแหงกรรมมาเปนหลกในการพฒนาชวต ในขณะเดยวกนกยงจะเปนแนวทางสอนใหผอนไดปฏบตตามไปดวย คอ ถาตองการมโรคนอย รางกายแขงแรง กตองไมฆาสตว ไมเบยดเบยนสตว ถาตองการใหหนาตาด หลอเหลา มผวพรรณงาม กตองหมนท าบญ รกษาศลใหบรสทธ ประพฤตทางกาย วาจา ใจสงบเรยบรอย ถาตองการใหเกดมร ารวยอยในตระกลสงกตองหมนใหทานแกสมณหรอพราหมณอยเสมอ ถาตองการเปนผมอ านาจวาสนาตองหมนใหทานดวยจตและกรยาทออนนอมถอมตนและถาตองการเปนผมสตปญญามาก เปนบณฑตกตองหมนเขาไปหาสมณะชพราหมณ บณฑตผรอยางสม าเสมอ

๒) เรองหลกของกรรมในแงของกฎธรรมชาต

พระพทธศาสนาสอนหลกความจรงทวา สงทงหลายทงปวง ทงทมชวตและไมมชวตลวนเปนไปตามธรรมชาตแหงเหตปจจย ทเราเรยกวา กฎแหงธรรมชาตหรอนยาม๑๙ แปลวา ก าหนดอนแนนอน ท านอง หรอแนวทางทแนนอน หรอความเปนไปอนมระเบยบแนนอนเพราะปรากฏใหเหนวา เมอมเหตปจจยอยางนน ๆ แลว กจะมความเปนไปอยางนนแนนอน กฎธรรมชาตหรอกฎนยามนน แมจะมลกษณะทวไปอยางเดยวกนทงหมด มความเปนไปตามธรรมดาแหงเหตปจจย แตกอาจแยกประเภทออกไปเปน ๕ ประเภท คอ

(๑) อตนยาม เปนผลกระทบทเกดขนกบธรรมชาตทอาจเกดขนจากธรรมชาตเอง หรอจากการกระท าของมนษยกได เชน เรองอณหภม สภาพแวดลอมทางธรรมชาต กฎเกณฑเกยวกบดนฟาอากาศ เชน อากาศรอนขนเรากเหงอออก อาการเยนลงถาเยนมากน ากจะกลายเปนน าแขง หรอ ถารอนมากขนน ากจะเดอดเปนน ารอนและเปนไอน าไดในทสด อยางนเรยกวา อตนยาม

(๒) พชนยาม เปนกฎธรรมชาตทเกยวเนองกบการด ารงเผาพนธ เชน ผลขาวสาลยอมเปนผลจากพชขาวสาลอยางเดยว เปนตน พชนยามจงมอทธพลตอการใหผลกรรมเชนเดยวกน

(๓) จตตนยาม ธรรม คอ จตและเจตสกดวงกอนทเปนปจจย โดยทวไปแลวอปนสยธรรมชาตของจตและเจตสกนนเปนปจจยใหเกดกรรม กฎเกณฑการท างานของจตนนจะมเจตสก

๑๘ ดรายละเอยดใน สมภาร พรมทา, พทธปรชญา, (กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒), หนา ๓๑๑-๓๑๒. ๑๙ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พทธธรรม, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓), หนา๑๕๒.

๑๑๐

เกดขนรวมดวย เมอจตจะขนสวถออกรบอารมณ มนจะด าเนนไปกอนออกจากภวงค แลวจงเขาสชวนจตแลวกตกลงสภวงคอยางเดมอก อยางนเรยกวา เปนกฎธรรมชาตทท างานของจต ทเรยกวา จตตนยาม

(๔) กรรมนยาม เปนการกลาวถงความแนนอนในการใหผลของกรรมโดยอตโนมต เปนกฎแหงธรรมชาต ซงกฎธรรมชาตนมความแตกตางกบกฎเกณฑทว ๆ ไป เพราะกฎเกณฑทวไปเปนการตงขนของมนษยเพอใหสงคมอยรวมกนอยางมความสขสงบ สวนกฎธรรมชาตนนเปนการเกดขนตามธรรมชาต จะแกไขไมได กรรมนยามจงขนอยกบผลกรรมทตนเองไดกอขนเอง แลวกรรมนนจะเสรมหรอลดทอนกรรมอน ๆ ตามคณสมบตของกรรมนน ๆ

(๕) ธรรมนยาม จะคอยครอบคลมถงสงตาง ๆ ทเปนเหตผลและปจจยกน ธรรมนยาม กฎแหงธรรม คอ ความเปนเหตเปนผลกนของสงทงหลาย คอ ความเปนไปตามธรรมดาแหงเหตปจจย เชน คนเกดมาแลวกตองแก เจบ และตาย สงทงหลายเกดขน ตงอย และดบไปตามกฎของไตรลกษณ เปนตน๒๐

นยามทง ๕ ลวนแลวแตเปนกฎทางธรรมชาตทงนน เพราะเกยวของกบมนษยโดยตรง มนษยมสทธทจะเลอกท ากรรมตามความพอใจของตนเอง แลวกรรมนนกจะเปนผลขตอนาคตของบคคลผท ากรรมนน ไมวาบคคลนนจะท ากรรมดหรอกชวกตามขนอยกบกรรมนยามเปนส าคญ๒๑ ดงทพระผมพระภาคเจาตรสวา “สตวทงหลาย มกรรมเปนของตน เปนทายาทแหงกรรม มกรรมเปนก าเนด มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงทอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวใหทรามและประณต”๒๒

กรรมทเปนกฎธรรมชาตซงเปนหลกความจรงทมอยกอนแลว มความหมนเวยนเปลยนแปลงไปมาแนนอน เกดขน ตงอยและดบไป เปนกฎไตรลกษณ ดงทพระผมพระภาคเจาตรสวา “อปปาทา วา ภกขเว ตถาคตาน อนปปาทา วา ตถาคตาน ” แปลความวา ตถาคตตทงหลายจะอบตหรอไมอบต กตาม หลกความจรงนนมนกตองเปนความจรงอยอยางนน แมพระพทธเจาไมอบต มนกเปนความจรงของมน”๒๓

ดวยเหตนกรรมจงเปนกฎอยางหนงหรอเปนกฎเกณฑแหงเหตและผลอยางหนงใน ๕ กฎ ทสามารถจะวเคราะหพจารณาสงทงหลายนนวา อยาไปยดถอวาทกอยางตองเปนกรรมทงนนเพราะ กฎธรรมชาต ม ๕ อยาง กรรมนยามเปนเพยงกฎทเกดขนตามธรรมชาต อยาดวนสรปวาเปนกรรมเสมอไป ถาเขาใจในเรองของนยาม ๕ แลว กจะชวยใหเขาใจไดมากยงขน จากกฎนยาม ๕ มประเดนทนาสนใจและสงเกตไดดงน

๒๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), เชอกรรม รกรรม แกกรรม, (กรงเทพมหานคร: เคลดไทย,

๒๕๕๑), หนา ๔๘. ๒๑

ดรายละเอยดใน ธมมวฑโฒ ภกข, กรรมลขต, พมพครงท ๑๓, (กรงเทพมหานคร: บรษท เซเวน พรนตง กรป จ ากด, ๒๕๔๒), หนา ๑-๒. ๒๒ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๕๘๑/๓๒๓. ๒๓

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), กรรม นรก สวรรคส าหรบคนรนใหม, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: บรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๓๗), หนา ๒๔.

๑๑๑

๑) เปนการเนนย าแนวคดแบบชาวพทธ นอกจากเรองของกฎธรรมชาตแลว ทมองเหนความเปนไปของสงทงหลายตามธรรมดาของเหตปจจยแลว ยงเปนไปตามกฎแหงกรรมอกกฎหนงดวย ไมใชพรหมลขตหรอพระเจาลขต และสามารถแกไขหรอก าหนดชวตใหมได ท าใหมนษยมสถานภาพสงสงเพราะสามารถก าหนดวถชวตของตนเองวาจะใหเปนไปอยางไร ซงหลกพระพทธศาสนาไมมลกษณะบงคบตายตว๒๔

๒) ความจรงปรากฏการอยางเดยวกนอาจเกดเหตปจจยทเปนไปตาง ๆ หรอเนองดวยหลายกฎรวมกนกได เชน การทดอกบวบานกลางวนและหบกลางคน กไมใชเพราะอตนยามเหลานน แตตองเนองดวยพชนยามดวย การทมนษยมน าตาไหล อาจเปนเพราะจตตนยามเปนตวเดน เชน ดใจหรอเสยใจกได แตอาจจะเปนเพราะอตนยาม เชน ถกควนรมตากได หรอเมอมน าไหลออกจากตาอาจเปนเพราะอตนยามกได เชน อากาศรอน เปนตน

๓) ในบรรดากฎธรรมชาตทงหลายนน มกรรมนยามเปนกฎส าคญทสด เพราะเปนเรองของมนษยโดยตรง มนษยเปนผแตงกรรม และกรรมกเปนเครองปรงแตงวถชวตของมนษย กรรมนยามจะเปนสงทสรางสงคมและสงประดษฐตาง ๆ ของมนษยขน สาระหรอตวแทนของกรรมทส าคญกคอ เจตนา หรอ เจตจ านง ดงนน กรรมนยามจงเปนกฎทครอบคลมโลกแหงเจตจ านง หรอโลกแหงความนกคดปรงแตง สรางสรรค และท าลายทงหมด

สรปวา หลกของกรรมนนในทางพระพทธศาสนาทพระผมพระภาคเจาไดตรสสอนไวนนเปนแนวทางในดานจรยธรรมและเปนของกฎธรรมชาตทเกดขนตามเหตปจจยทองอาศยซงกนและกน เหตทท าใหมนษยเกดกรรมนนกคอ การกระท า เมอกระท าลงไปแลวจะดวยเจตนาดหรอเจตนาไมดกตาม ธรรมชาตเหลานนจะเปนเครองกระตนและผลกดนใหผลของการกระท าไปในทศทางนน ๆ เชน ถาท ากรรมดดวยการใหทาน รกษาศล และเจรญภาวนาแลว มนษยจะเกดความส านกไดในคณคาแหงการทไดเกดมาเปนมนษย เมอใดธรรมชาตแหงกรรมชวเขาผลกดน เรากตองยอมรบสภาพนนและสามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมนนใหไปในทางทดได

๔.๑.๒ ผลของกรรม

สภาวะความเปนไปของมนษยทไดกระท าความดและกระท าความชวนนกเนองมาจากการท ากรรมของตนเองทงสน และกรรมนนยอมสงผลตอนแทนผกระท านนเสมอ กรรมสามารถบงบอกถงคณภาพชวตทเกดมา โดยสามารถแสดงใหเหนกรรมนมตดานตาง ๆ ไดดงน

๒๔ ดรายละเอยดใน วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: หางหนสวน

จ ากด สามลดา, ๒๕๕๖), หนา ๒๖๖-๒๖๗.

๑๑๒

๑) ดานกศลและอกศล

การทบคคลเปนผเวนจากการฆาสตว เบยดเบยนสตว มความละอาย มความเอนด มงหวงประโยชนเกอกลสตว นเปนขอปฏบตทเปนไปเพอความมอายยน ขอนแสดงใหเหนวาเปนผลทสบเนองมาจากการรกษาศลในขอปาณาตบาต และเปนผลของการรกษาจตไมใหคดพยาบาทเบยดเบยน ในท านองเดยวกน ถาเปนผฆาสตวกจะเปนผทไมรกษาศลขอปาณาตบาตกจะเปนคนอายสน ถาเบยดเบยนสตว กจะเปนผมโรคมาก เพราะไมรกษาจตคดแตจะเบยดเบยนผอน และเปนผมกโกรธ มากดวยความคบแคนใจ กจะเปนผทมผวพรรณทราม เปนผลมาจากการไมรกษาจตใหระงบจากความโกรธหรอไมระงบจากอ านาจของโทสะ

จากหลกการนแสดงใหเหนวา คณคาของจรยธรรมขนพนฐานของมนษยทจะตองครองตนใหอยในฐานะภาวะปกตไมเบยดเบยนสตว หรอการท ารายรางกายและการทรมานสตว ซงจะท าใหเกดความสอดคลองกบหลกธรรม คอ ความเมตตากรณา ทแสดงออกดวยความเปนมตรแกกน ความปรารถนาดตอกน ในมหาราหโลวาทสตร พระผมพระภาคเจาตรสสอนพระราหลในเรองของอานสงสของการเจรญภาวนาวา “การเจรญเมตตาภาวนาอย จกละพยาบาทได และการเจรญกรณาภาวนาอย จกละการเบยดเบยนได”๒๕

๒) ดานผลของการใหทาน

การทบคคลใหปจจย ๔ แกสมณะหรอพราหมณ นเปนขอปฏบตทเปนไปเพอความเปนผมโภคะมาก๒๖ ในเรองนแสดงใหเหนวา ผลของการใหทานและเรองการใหทานนนถอวาเปนหลกของการท าบญ ทเรยกวา ทานมยบญกรยา การกระท าบญอนส าเรจดวยการใหทาน คอ การให นไดชอวาเปนบญทหมายถงบญดวยเหต คอ เปนเครองช าระฟอกลางจตในใหบรสทธ สะอาดจากโลภะ จากความตระหน เปนบญโดยผล เปนชอของความสข และกรรมดทไดท าทานนจะใหผล คอ จะไดเกดในสวรรค หากไมไดเกดในสวรรค จะมาเกดเปนมนษยเปนผมทรพย อยางไรกตามการใหทานในผรบกใหผลทแตกตางกนไป๒๗ เชน ผทใหทาน รกษาศล เมอใหแกพระภกษสงฆหรอผทรงศลแลวตงอธษฐานปรารถนาภมทจะไปเกดไวอยางใด ผลยอมเปนไปตามปรารถนานน ๆ ดงปรากฏขอความใน ทานปปตตสตร วาดวย ผลของทาน คอ ไดไปเกดในตระกลสง๒๘

๒๕ ม.ม. (ไทย) ๑๓/๑๒๐/๑๓๐. ๒๖ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๕/๓๕๔. ๒๗ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราชสกลมหาสงฆปรนายก, กฎแหงกรรม บญเปนหลกใหญของโลก, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ม.ป.ป.), หนา ๕๗. ๒๘ ดรายละเอยดใน อง.อฏ ก. (ไทย) ๒๓/๕๒/๒๙๒-๒๙๔.

๑๑๓

๓) ดานภาวนา

ในดานภาวนานมหลกธรรมทจะอธบายใหเหนได หลายเรอง ดงน

การทบคคลเปนผไมโกรธ ไมมากดวยความคบแคน ถกผอนวากลาวแมมากกไมขดใจ ไมโกรธ ไมพยาบาท ไมปองราย ไมแสดงความโกรธ ความปองรายและโทษเลก ๆ นอย ๆ ใหปรากฏ นเปนขอปฏบตทเปนไปเพอความเปนผมผวพรรณผองใส๒๙ ขอนแสดงใหเหนวา เปนผลสบเนองมาจากการรกษาจตใหระงบความโกรธหรอระงบจากอ านาจของโทสะ

การทบคคลเปนผมใจไมรษยา ยอมไมรษยา ไมประทษราย ไมผกความรษยาในลาภสกการะ ความเคารพ ความนบถอ การกราบไหว และการบชาของบคคลอน นกเปนขอปฏบตทเปนไปเพอความเปนผมอ านาจมาก๓๐ ขอนแสดงใหเหนวา เปนผลของการไมมมทตาจต ยนดเมอเหนผอนไดดหรอประสบความส าเรจในชวตและหนาทการงาน

การทบคคลเปนผไมเปนผกระดาง ไมเยอหยง ยอมกราบไหวผทควรกราบไหว ลกรบผทควรลกรบ ใหอาสนะแกผทควรใหอาสนะ ใหทางผอนทควรใหทาง สกการะผทควรสกการะ เคารพผทควรเคารพ นบถอผทควรนบถอ บชาผทควรบชา นเปนขอปฏบตทเปนไปเพอความเปนผเกดในตระกลสง๓๑ ขอนแสดงใหเหนวา เปนผลของการมความออนนอมถอมตนตอบคคลผมคณธรรม

การทบคคลเขาไปหาสมณะหรอพราหมณแลวสอบถามเรองทเปนกศลบาง เรองทเปนอกศลบาง อะไรมคณ อะไรมโทษ อะไรควรเสพ อะไรไมควรเสพ กรรมอะไรทท าใหเกดทกข กรรมอะไรทท าไปแลวเกอกลประโยชน เพอความสขตลอดกาล นเปนขอปฏบตเพอความเปนผมปญญามาก๓๒ ขอนแสดงใหเหนวา เปนผลของการตงใจศกษาเลาเรยนดวยความเคารพในครและอาจารยผใหความรวชาการ

นอกจากทไดวเคราะหผลของกรรมทกลาวมาแลวในขางตน เรายงพบอกวา ยงมโทษทท าใหวบตหรอบกพรองของการเปนผทศล โทษของการประพฤตผดทางกาย ทางวาจา และทางใจ ดงน

๑) โทษแหงศลวบตของบคคลผทศล

การทบคคลเปนผฆาสตว ประหตประหารสตว เบยดเบยนสตว และการทบคคลเปนผมมกโกรธมากดวยความคบแคน ยอมแสดงใหเหนโทษ ดงน

(๑) บคคลผทศล มศลวบตในโลกน ยอมถงความเสอมโลภทรพยเปนอนมาก (๒) กตตศพทอนชวของบคคลผทศล มศลวบต ยอมกระฉอนไป

๒๙ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๒/๓๕๒. ๓๐ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๓/๓๕๓. ๓๑ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๕/๓๕๔. ๓๒ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๕/๓๕๖.

๑๑๔

(๓) บคคลผทกศล มศลวบต จะเขาไปยงบรษทใด ๆ จะเปนขตตยกษตรยกตาม พราหมณบรษทกตาม คหบดกตาม สมณบรษทกตาม ยอมไมแกลวกลา เกอเขนเขาไป (๔) บคคลผทศล มศลวบต ยอมหลงลมสตตาย (๕) บคคลผทศล มศลวบต หลงจากตายแลว ยอมไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก๓๓

๒) โทษของการประพฤตผดทางกาย (กายทจรต)

ผทมความแขงกระดางในการกระท าทางกาย เชน การไมลกรบผทควรลกรบ การไมเคารพกราบไหว ผทควรกราบไหว การไมนบถอผทควรไมนบถอ เปนตน การประพฤตทางกายทจรตเหลานเปนการกระท าทไมสมควรเปนอยางยงโดยเฉพาะครอาจารยทใหความรวชาการแกเรา การกระท าเชนนควรจะมออนนอมถอมตน ผทมความประพฤตทกระดางตอผมคณธรรมเชนน เปนไปเพอความเปนผทเกดในตระกลต าได๓๔

๓) โทษของการประพฤตผดทางวาจา (วจทจรต)

ผทบคคลไมเขาไปหาสมณะหรอพราหมณเพอสอบถามหาความรจากทานผรวา อะไรคอ อกศล อะไรคออกศล อะไรคอประโยชนทเกอกลจากกรรม อะไรทไมเกอกลจากการกระท ากรรม อะไรควรเสพ อะไรไมควรเสพ นเปนขอปฏบตเพอความเปนผมปญญาทราม๓๕ ขอปฏบตเหลานแสดงใหเหนวา เปนผลกรรมทไมตงใจศกษาเลาเรยนดวยความเคารพในครอาจารยทใหความรวชาการ

จากทกลาวมาทงทเปนกศลและอกศล ลวนแตเปนบญกรยาวตถทงนน เชน การใหทาน การรกษาศล การเจรญภาวนา การประพฤตทนอบนอม ซงการประพฤตปฏบตเหลานลวนแลวแตเปนผลทไดรบจากการประพฤตในกรรมดทงนน อานสงสทไดรบกจะไดรบไปในทางทด ในทางตรงกนขาม ถาหากกระท ากรรมไปในทางทไมด ผลทไดรบกจะไปในทางทไมดเชนเดยวกน หากจะมองไปในแงมมตาง ๆ แลว ลวนแตเปนหลกการทสอนใหประพฤตปฏบตเทานน แตผลทจะไดรบจะตองลงมอปฏบตจรงเทานนจงจะเหนผล

สรปวา การวเคราะหหลกของกรรมและผลของกรรมนนเปนการประพฤตปฏบตทเปนไปตามหลกการทเปนเหตและผลของการปฏบตทงสน เหตเปนเชนใด ผลกยอมเปนเชนนน เพราะการกระท าของบคคลมทงฝายกศลทเปนจรยธรรม ศลธรรม ท าใหไดรบผลไปในทางกรรมด คอ ไปเกดในสคตโลกสวรรค สวนฝายอกศลเปนการกระท ากรรมชว คอ ยอมไปเกดในอบาย ทคต วนบาต นรก ตามทางทกระท ากรรมนน ๆ ผลจากการกระท าจะสงผลกระทบตอวถชวตในปจจบนและอนาคต ภายภาคหนาไดอยางแนนอน

๓๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๖/๓๐๔-๓๐๕. ๓๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๕/๓๕๔. ๓๕ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๖/๓๕๕.

๑๑๕

๔.๒ สาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏในองคตตรนกาย ทสกนบาต วาดวย ตนเหตแหงกรรม พระผมพระภาคเจาตรสเหตแหงกรรมวา “ปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณาวาจา ผรสวาจา สมผปปลาปะ อภชฌา พยาบาท และมจฉาทฏฐ คอ มโลภะ มโทสะ มโมหะ เปนเหตเกดแหงกรรม เพราะโลภะ โทสะ โมหะสนไป เหตเกดแหงกรรมจงสนไปดวย”๓๖ จากพทธพจนดงกลาวจะเหนไดวา เหตทท าใหเกดกรรมไดนนกคอ กเลส ๓ ไดแก โลภะ โทสะ และโมหะ ซงกเลสทง ๓ อยางจดอยในอกศลกรรม (กรรมฝายชว)

อกศลกรรมบถ แปลตามตวไดวา ทางแหงกรรมทเปนอกศล คอ การกระท าอนเปนทางน าไปสทคต ม ๑๐ อยาง แยกไดเปน ๓ หมวด คอ

๑) กายกรรม ๓ ไดแก ปาณาตบาต (การฆาสตว) อทนนาทาน (การลกทรพย) กาเมสมจฉาจาร (การประพฤตผดทางกาม)

๒) วจกรรม ๔ ไดแก มสาวาท (การพดปด พดเทจ โกหก หลอกลวง) ปสณวาจา (พดสอเสยด คอ พดยยงใหเขาแตกแยกกน) ผรสวาจา (พดค าหยาบ) สมผปปลาปะ (พดเพอเจอ)

๓) มโนกรรม ๓ ไดแก อภชฌา (ละโมบ เพงเลงอยากไดของของผอนมาเปนของตนอยางไมถกทำนองคลองธรรม เปนโลภะ (ความโลภ) ขนรนแรง) พยาบาท (คดราย ปองราย มงรายตอผอน มความปรารถนาทจะท าลายประโยชน และความสขของผอนใหเสยหายไป เปนโทสะ (ความโกรธ) ขนรนแรง) และมจฉาทฏฐ (เหนผดจากคลองธรรม เชน เหนวาท าดไดชว ท าชวไดด มารดาบดาไมมบญคณ ไมเชอเรองกรรมและผลของกรรม ไมเชอเรองบาป บญ คณ โทษ ฯลฯ เปนโมหะ (ความหลงไมรสงตาง ๆ ตามความเปนจรง) ขนรนแรง๓๗

กรรมทง ๓ ถอวาเปนทจรต ซงลวนแลวแตเปนกจชวรายเสยหายดวยกน ถาหากพจารณาใหดและละเอยดถถวนแลว พบวา มโนทจรต เปนความเสยหายรายแรงทสด เพราะคนเรานมใจเปนสำคญทสด เมอใจชวเพราะคดเหนผดจากท านองคลองธรรมแลว การท าทางกาย การพดทางวาจา กยอมชวตามไปดวย กอความเดอดรอนใจแกตนกอนแลว ท าผอนใหเดอดรอนดวยการท า การพด ภายหลง ฉะนน ทจรตทง ๓ อยางน เปนกจไมควรท า ควรจะละเสย ทรงตกเตอนสงสอนใหเวนจากทจรต หมายความวา ใหเวนจากความประพฤตชว ใหเวนจากการท าบาป ใหเวนจากการท าความไมด

ในพระอภธรรมมตถสงคหะ ปรจเฉทท ๕ ไดกลาวถงอกศลกรรมบถ ๑๐ ไดแก การกระท า ทเปนหนทางไปสความเสอม ๑๐ ประการดวยกน บางครงเรยกวา ทจรต ๑๐ อยาง ขอบญญตในอกศลกรรมบถ ๑๐ ดงกลาว มสาระส าคญคลายศล ๕ แตมความละเอยดยงกวามาก เพราะไดกลาวครอบคลมการกระท าทจรตทางใจอกดวย

๓๖ ดรายละเอยดใน อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๔/๓๑๖-๓๑๗. ๓๗ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๒๒๘/๒๒๗.

๑๑๖

อกศลกรรมบถ ๑๐ แบงออกเปน ๓ ทาง คอ ทางกาย วาจา และใจ ไดแก อกศลกายกรรม ๓ ม ปาณาตบาต (การฆาสตว) อทนนาทาน (การลกทรพย) กาเมสมจฉาจาร (การประพฤตผดในกาม) อกศลวจกรรม ๔ ม มสาวาท (การพดปด) ปสณาวาจา (การพดสอเสยด) ผรสวาจา (การพดค าหยาบ) สมผปปลาปะ (การพดเพอเจอ) และอกศลมโนกรรม ๓ ม อภชฌา (เพงเลงอยากไดของคนอน) พยาปาทะ (คดมงรายตอคนอน) และมจฉาทฏฐ (มความเหนผด)

อกศลกรรมบถทง ๑๐ ประการนใหผลแกผกระท ามาก ผลทจะไดรบมทงในปฏสนธกาลและปวตตกาล ค าวา “ปฏสนธกาล” คอ ใหผลในการปฏสนธ เชน ไปเกดเปนสตวนรก เปรต อสรกายหรอสตวเดรจฉาน สวนค าวา “ปวตตกาล” คอ ผนนมกศลน าเกดเปนมนษยกจะใหผลภายหลงการเกด ผลทไดรบภายหลงการเกดคนสวนมากไมรวา ผลของการผดศล ๕ หรอการท าบาปตามทไดก าหนดไวในอกศลกรรมบถ ๑๐ เปนอยางไร เมอไมรผลของบาป กมกมความประมาท คอ กลาเสยงในการท าชว มชวตอยางขาดสต หลงมวเมาไปกบกเลสตณหา คดวา ไมเปนไร ท าชวไปแลวใครจะร ใครเปนผจดบนทก แททจรงแลวกรรมดและกรรมชวทเกดขน เราเปนผบนทกไวเองทงสน ดงพทธศาสนสภาษตทวา “หวานพชเชนใด ไดผลเชนนน ผท าด ไดด ผท า ชว ไดชว”๓๘

อกศลกรรมทง ๑๐ ตงแต ปาณาตบาต (การฆาสตว) อทนนาทาน (การลกทรพย) กาเมสมจฉาจาร (การประพฤตผดทางกาม) มสาวาท (การพดปด พดเทจ โกหก หลอกลวง) ปสณวาจา (พดสอเสยด คอ พดยยงใหเขาแตกแยกกน) ผรสวาจา (พดค าหยาบ) สมผปปลาปะ (พดเพอเจอ) อภชฌา (ละโมบ เพงเลงอยากไดของของผอนมาเปนของตนอยางไมถกทำนองคลองธรรม เปนโลภะ (ความโลภ) ขนรนแรง) พยาบาท (คดราย ปองราย มงรายตอผอน มความปรารถนาทจะท าลายประโยชน และความสขของผอนใหเสยหายไป เปนโทสะ (ความโกรธ) ขนรนแรง) และมจฉาทฏฐ (เหนผดจากคลองธรรม เชน เหนวาท าดไดชว ท าชวไดด มารดาบดาไมมบญคณ ไมเชอเรองกรรมและผลของกรรม ไมเชอเรองบาป บญ คณ โทษ ฯลฯ เปนโมหะ (ความหลงไมรสงตาง ๆ ตามความเปนจรง)ลวนแลวแตการเกดขนจากจตทม โลภะ (ความตองการ) เปนตวการทงสน แลวตามมาดวยโทสะ (ความโกรธ) เมอไมไดดงใจทปรารถนา และสดทายกเปนโมหะ (ความหลง) ความหลงนเองทท าใหคนเราตองการอยากจะได เมอไดแลวกหลงกบในสงทไดนน

ผวจยขอยกตวอยางเรองของปาณาตบาต เพอประกอบการศกษา

ปาณาตบาต คอ การกระท าทท าใหสตวนนตายกอนจะถงก าหนดอาย หลกตดสนวาได ฆาสตวนนหรอไมตองประกอบดวยองค ๕ คอ สตวนนมชวต รวาสตวนนมชวต มจตคดจะฆา (คอ มเจตนา) มความพยายามฆาและสตวนนไดตายลง การฆาสตวทครบ ๕ ประการนชอวา เปนการท าบาปทครบองคปาณาตบาต การท าใหชวตของบคคลอนและสตวอนสญสนไป ถอเปนบาปทงสน ผทเคยฆาสตว เมอใกลจะตายถาคดถงบาปนน ผลของบาปกจะน าใหไปเกดในอบายภม ถาบาปนไมมก าลง

๓๘ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๒๕๖/๓๗๔.

๑๑๗

สงผลตอนน าไปเกด กจะสามารถสงผลไดตอนหลงจากเกดแลว โดยสงผลใหไดรบวบากทไมด มการเหนไมด ไดกลนไมด เปนตน

ผลของการฆาไมวาสตวเลกหรอสตวใหญ บาปเหมอนกนหมด แตการฆาสตวใหญตองใชความพยายามมากกวา จงบาปมากกวาการฆาสตวเลก อยางไรกด แมการฆาสตวเลกจะบาปนอยกวา แตถาท าบอยๆ นานเขาเกดความสนทด ยอมสามารถฆาสตวใหญได แมกระทงการฆาคน ฆาพอแมตวเอง และฆาตวเองไดในทสด

ผลของปาณาตบาตทจะไดรบในปวตตกาล ม ๙ ขอ คอ เปนคนทพพลภาพ มรปรางหนาตาไมงาม มกาลงกายออนแอ มก าลงกายเฉอยชา กาลงปญญาไมวองไว เปนคนขลาด หวาดกลวงาย มความกลาฆาตวเองไดหรอถกฆา มโรคภยไขเจบเบยดเบยนอยเสมอ มความพนาศในบรวาร เชน บรวารไมซอ อยไมทน และมอายสน

ถาไมไดฆาสตว แตเบยดเบยนสตวดวยอาวธ ดวยฝามอ ดวยกอนดน ดวยทอนไม ดวยการกกขง ทรมานตาง ๆ เปนตน เชนนไมเปนปาณาตบาต แตการกระทานเปนบาปอกศลกรรม ถาสงผลในปฏสนธกาล กสงผลใหไปเกดในอบายภม ๔ เมอสนกรรมจากอบาย ถาเกดเปนมนษยกเปนคนไมแขงแรง มโรคภยไขเจบมาก มอนตรายตาง ๆ มการท าใหทรพยหมดไป เปนตน ฉะนน การทจะไมตองเปนคนมโรคภยไขเจบมากกตองงดเวนจากการเบยดเบยนสตวทงหลาย

การคดทจะฆาหรอท าปาณาตบาตนนกคอ เจตนา ไมวาจะท ากบสตวเลกหรอสตวใหญ กตาม กอนการฆาจตของผนนยอมมโลภะมากอนจงเปนเหตใหมการฆาเกดขน ฆาเขาหรอเบยดเบยนเขาเพอสนองความตองการของตนจงไดลงมอกระท า เมอลงมอกระท าแลว ผลการกระท านนเปนกรรม นอกจากลงมอกระท าตามเจตนาตามโลภะแลว บางครงมโทสะแอบแฝงเขามาดวยเพราะความตองการนนอาจจะมความพยาบาท อาฆาต เครยดแคนอยดวยกม และโมหะแอบแฝงเขามาดวย กเปนได ฉะนนการกระท าทตองการใหเขาเปนไปอยางไรนนกตองเกดจากจตทตองการ (โลภะ) ใหเขาเปนไปเสยกอน

ในท านองเดยวกน การลกทรพย การลวงเกนบคคลทไมควรลวงเกนหรอการประพฤตผด ในกาม การพดไมตรงกบความเปนจรง การพดทท าใหแตกแยก การพดค าหยาบ การดาทอ การสาปแชง การพดเพอเจอ การเพงเลงในทรพยของผอนและอยากไดทรพยของผอน ความมงรายคดท าลายประโยชนและความสขของผอนและการเหนผดจากความเปนจรง ลวนแลวเกดขนมาจากจตใจทงนน การเกดขนดงกลาวเรมตนมาจากตวโลภะ (ความตองการ) เปนเหต นอกจากนในระหวางทไดกระท ากรรมแตละครงนนยงมตวโทสะ (ความโกรธ ความพยาบาท) และโมหะ (ความหลง) เขารวมอกดวย โลภะ โทสะ และโมหะ นจงเปนเหตทท าใหเกดกรรม เมอสนโลภะ โทสะ โมหะแลวกสนกรรม ดงพระผมพระภาคเจาตรสถงตนเหตแหงกรรมในกมมนทาสตร วา

๑๑๘

ภกษทงหลาย ปาณาตบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท ปสณาวาจา ผรสวาจา สมผปปลาปะ อภชฌา พยาบาท มจฉาทฏฐ มโลภะ โทสะ โมหะเปนเหต

ภกษทงหลาย โลภะเปนเหตเกดแหงกรรม โทสะเปนเหตเกดแหงกรรม โมหะ เปนเหตเกด แหงกรรม เพราะโลภะสนไป เหตเกดแหงกรรมจงสนไป เพราะโทสะสนไป เหตเกดแหงกรรม จงสนไป เพราะโมหะสนไป เหตเกดแหงกรรมจงสนไป๓๙

อกศลกรรมบถทง ๑๐ ประการนนน ส าเรจไดเพราะเจตนาทประกอบในอกศลจต ๑๒ คอ โลภมลจต ๘ โทสมลจต ๒ โมหมลจต ๒ อกศลกรรมนเมอสงผลจะสามารถสงผลได ๒ กาล คอสงผลน าไปเกด (ปฏสนธกาล) จะน าไปเกดในอบายภม ๔ คอ นรก เปรต อสรกาย สตวเดรจฉาน และสงผลขณะด ารงชวตหลงจากเกดแลว (ปวตตกาล) คอ สงผลใหไดเหนไดยน ไดกลน ไดลมรส ไดรบสมผส ไดรบอารมณ และพจารณาอารมณทไมด กลาวคอจะสงผลใหไดรบวบากทไมด ๗ ประการนเปนพนฐาน และภายหลงจากไปรบทกขโทษในอบายภมมาแลวเศษกรรมทเหลอจะตามสงผลในดานอน ๆ อกมากมาย เชน ถาฆาสตว วบากกรรมทจะไดรบในปวตตกาล คอ ถกฆา ถกท าราย เปนตน ความพยายามในการฆาท าได ๖ ประการ คอ ฆาดวยตนเอง ใชคนอนฆา ปลอยอาวธ ใชอาวธตาง ๆ เชน มด ปน เปนตน หรอขดหลมพราง ใชวชาอาคม หรอไสยศาสตรตาง ๆ และใชฤทธ

พระพทธศาสนาเปนศาสนาทสอนเรองกรรมวา สตวทงหลายลวนเปนไปตามกรรม หมายความวา กรรมนนสามารถทจะท าใหสตวโดยเฉพาะมนษยเรากลายสภาพเปนอะไรกได คอ ท าใหไปสทคต ไดแก ไปเกดเปนสตวเดรจฉาน เปนเปรต เปนสตวนรก เปนอสรกายกได ท าใหไปสสคตคอ ไปเกดเปนมนษย เทวดา พรหม จนถงเปนพระอรหนตกได ดงนน เรองของกรรมจงเปนเรองทพทธศาสนกชนจ าเปนจะตองศกษาใหมความรความเขาใจเพอจะไดพฒนาตนเองใหพนจากทคตและด าเนนไปสสคตซงเปนสงททกคนตางปรารถนากรรมทจะน าไปสทคตและสคตนน ทางพระพทธศาสนาเรยกวา กรรมบถ ซงมทงกศลกรรมบถ ๑๐ (กรรมฝายด) และ อกศลกรรมบถ ๑๐ (กรรมฝายไมด) กรรมเหลานลวนแลวมเหตเกดขนมาจากกเลส ๓ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ ทงสน

๑) โลภะเปนเหตท าใหอกศลกรรมเกด

โลภะ คอ ความตองการ ความมะยานอยาก ความตดของ ซงเปนสภาพจตของคนทกคนในขณะน ผทไมไดศกษาพระธรรมอยางละเอยดจะไมทราบเลยวาการด าเนนชวตปกตในชวตประจ าวน เชน รบประทานอาหาร อาบน า แตงตว พดคย ดหนง ฟงเพลง ซงเปนเหตการณปกตในชวตประจ าวน กเปนโลภะประเภททไมไดท าใหคนอนเดอดรอน เสยหาย หรอเสยประโยชน แตเปนโลภะโดยสภาวะ คอ เปนความตดของ ตองการทจะกระท า เปนโลภะขนละเอยด ถาพระพทธองคไมทรงแสดงความจรงนเราจะไมทราบเลยวาแทจรงแลวจตของเราเปนไปกบโลภะแทบตลอดเวลา เราทราบลกษณะของโลภะตอเมอโลภะมก าลงแลวเทานน เชน อยากไดอะไรมาก ๆ กจะระลกถงความรมรอน ทรนทราย อยาก

๓๙ ดรายละเอยดใน อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๔/๓๑๖-๓๑๗.

๑๑๙

ไดมาเปนของตน เพราะมความเปนตวตน ทกคนแสวงหาสงทตนพอใจ ถามความตองการในสงใดและสงนนเกนก าลงของตนทจะไดมาดวยวธทสจรต ผทโลภะมก าลงมากกจะคดหาวธเพอใหไดมาดวยวธทจรต หรอบางคนรวมมากแลวกยงไมรจกพอ ยงตองการตอไปอกเรอย ๆ ไมรจบ ความไมรจกพอนเองเปนเหตใหท าทจรตทางกาย (ลกขโมย) ทจรต (คอรปชน ปลนจ) ทจรตทางวาจา (พดโกหก) ทจรตทางใจ (คดอยากไดวางแผนปลน วางแผนทจรต วางแผนคอรปชน)

มใครบางทเหนโลภะของตนเองบาง ทกคนรจกโลภะแตเพยงชอ แตไมรจกตวจรงของโลภะ เปนเพราะเรามความคนเคยและชอบทจะโลภะ เรามความอยากทไมรจกจบสน อยากไดสงนน อยากไดสงน อยากเปนคนรวย อยากมอ านาจ ตราบใดทยงมลมหายใจอยกจะสะสมเพมพนแตความอยาก (โลภะ) ไวในจต แมก าลงจะตายกยงอยากจะไปสวรรค จงเปนการยากเหลอเกนทจะละโลภะ พระพทธองคตรสวา “โลภะนเองเปนเหตใหเกดทกข (สมทยสจจ)”๔๐ โลภะนเองเปนเหตใหสตวโลกทงหลายตองเวยนวาย ตาย เกด อยในสงสารวฏ

๒) โทสะเปนเหตท าใหอกศลกรรมเกด

โทสะ เปนสภาพธรรมทหยาบกระดาง ดราย โทสะมหลายระดบ โทสะออน ๆ ไดแก ความรสกหงดหงดขนเคองใจ ร าคาญ หมนไส โทสะมากกจะรองไห แสดงอาการจะประทษราย โทสะรนแรงกจะท ารายตนเองหรอผ อนได ขณะทเกดโทสะ กายวาจาจะหยาบกระดาง จะแสดงกรยาทไมนาด เชน กระแทกกระทน มสหนาบงตง ถามโทสะทรนแรงมากกอาจจะประทษราย ทบตผอนหรอฆาได

โลภะเปนเหตใหเกดโทสะ กลาวคอเมอไมไดในสงทตนตองการจงเกดโทสะ หลายคนเหนโทสะของโทสะ รวาโทสะไมด ไมอยากใหตนเองมโทสะ ซงเปนสงทเปนไปไมไดเลยเพราะการจะละโทสะไดกตอเมอละโลภะในสงตาง ๆ แลวเทานน เพราะโลภะเปนแดนเกดของโทสะ ละโลภะเม อใด กละโทสะไดเมอนน มใครคดจะละโลภะบาง มใครไมอยากไดเงนทองบาง มใครมอยากไดยศต าแหนงบาง มใครไมอยากไดรถยนตบาง ไมม จะเหนวาเปนไปไมไดเลยทบคคลธรรมดาเชนพวกเราจะละ โลภะได เมอละโลภะไมได กยอมละโทสะไมไดเชนกน ผทสามารถละโทสะไดตองบรรลธรรมชนพระอนาคามแลวเทานน

ปจจยอกประการหนงทท าใหเกดโทสะ คอ โมหะ ความไมร ความไมเขาใจในธรรม ถาไมมใครรเรองของกรรม วบาก เหตและผล โทสะอาจเกดไดงาย ๆ เมอกระทบกบอารมณทไมด ไมนาพอใจ เชน เหนคนทเราไมชอบ การกระท าบางอยางของเขาหรอไดยนเสยงแตรทรถคนอนบบไลหลง หรอรบประทานอาหารทรสชาตไมอรอย เหตการณตาง ๆ เหลานเกดขนเสมอในชวตประจ าวน ท าใหเราเกดความรสกหงดหงดร าคาญใจ บางคนกอาจระงบโทสะไวไมได อาจจะแสดงออกอยางใดอยางหนงทางกายหรอวาจา อนจะเปนเหตใหเกดเรองราวทใหญโตตามมาในภายหลงได

๔๐ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๑/๒๑.

๑๒๐

๓) โมหะเปนเหตท าใหอกศลกรรมเกด

โมหะ คอ ความไมร ความหลงเขาใจผด ไมรสภาพธรรมทงหลายตามความเปนจรง โมหะเปนสภาพธรรมทเกดรวมกบอกศลจตทกประเภท เพราะไมรความจรงจงตดของตองการ เพราะไมรความจรงจงเกดโทสะ เพราะไมรความจรงจงท าอกศลกรรมซงไดแกทจรตตาง ๆ เพราะไมรความจรงจงท าอกศลกรรมตาง ๆ เพราะไมรความจรงจงท าใหยดถอสภาพตาง ๆ วาเปนตวตน เปนสตว เปนบคคล เมอมความเปนตนกมความรกตน มความเหนแกตวในตน กยอมท ากรรมนานาประการเพอบ ารงบ าเรอตนใหไดรบความสข ยอมท าทจรตตาง ๆ เพอหาความสขใสตนโดยไมรสภาพความจรงเลยวาสขทไดนนมเพยงนอยนด ซงเกดขนแลวกดบไป ความรสกเปนสขนนเกดขนและดบไปตามเหตปจจย แตใจนนตองทรนทรายกระวนกระวายดวยโลภะอนไมมทสนสดของตนเอง

ผทตกเปนทาสของโลภะ ยอมขวนขวายท าทกอยางเพอใหไดมาซงเงนทอง ยศต าแหนงและบนดาศกด สงของตาง ๆ เมอไดตามทตนเองพอใจแลวกทรนทรายอกไดตอไปไมมทสนสด ยามทไดมาสมใจกพอใจ ล าพองใจ เมอไมไดอยางใจทปรารถนากเกดโทสะ เปนทกขเดอดรอน ตราบใดทยงไมร (โมหะ) ตามสภาพทเปนจรงแลว ยงมความเปนตวเปนตนฝงแนนอยเชนน กไมมทางทจะละโลภะ โทสะ และโมหะไปได ปญญาเทานนทจะเปนเครองรในการละโลภะ โทสะ และโมหะได จะสนกรรมนนไดกจะตองสนโลภะ โทสะ และโมหะ

สรปวา กมมนทานสตร เปนพระสตรทวาดวย ตนเหตแหงกรรม ทมปรากฏอยในคมภร องคตตรนกาย ทสกนบาต ซงเปนเรองการกระท ากรรมทประกอบดวยอกศลกรรม ๑๐ ทางไตรทวาร ไดแก กายกรรม ๓ (การฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม) วจกรรม ๔ (พดเทจ พดเพอเจอ พดค าหยาบ พดสอเสยด) และมโนกรรม ๓ (อภชฌา พยาบาท มจฉาทฏฐ) กรรมทเกดขนจาก ไตรทวารดงกลาว เกดจากกเลส ๓ คอ โลภะ (ความอยากได) โทสะ (ความโกรธ) และมโหะ (ความหลง) เปนเหตใหเกดกรรม ผลทไดรบจากกรรมทกระท าไมดหรออกศลกรรม คอ น าไปเกดในทคต ไดแกอบาย ทคต วนบาต นรก เปนทผกระท าไดรบอยางแนนอน จะสนกรรมนนไดกตองสนโลภะ (ความอยาก) สนโทสะ (ความโกรธ) และสนโมหะ (ความหลง) จงเหนไดวากรรมในกมมนทานสตรนนเปนกรรมทเปนทงกศลและอกศล เปนพระสตรทสอนในคนเรามความเชอในเรองของกรรมทเกดขนจากการกระท าของบคคลนน ๆ ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวจะตองประกอบไปดวยกเลส ๓ หากจะดบกเลเพอใหสนกรรมกตองดบกเลสนนเสย

๔.๓ กรรมกบการด าเนนชวต กรรมเปนหลกส าคญในทางพระพทธศาสนาเพราะมความเกยวของกบชวตและความเปนอยอยางใกลชดมากทสด การทมนษยเกดมาแลวมความแตกตางกน เชน อายสน อายยาว มโรคมาก มโรคนอย ร ารวย ยากจน เปนตน ผลของกรรมเหลานสบเนองมาจากการกระท าของบคคลนน ๆ ในอดตชาตผานมา ซงแตละคนยอมจะไดรบผลกรรมนนไมเทากนและไมเหมอนกน เปนไปตามเหต

๑๒๑

ปจจย เรองของกรรมจงเปนประเดนปญหาทางสงคมชาวพทธมาโดยตลอด แมแตครงพทธกาล กเชนเดยวกน ดงนน จงจ าเปนทจะตองศกษาและวเคราะหวากรรมนนมผลตอการด าเนนชวตไดอยางไร

๔.๓.๑ กรรมกบความเชอในเรองบญและบาป

ความเชอ หมายถง ความมนใจตอสงนน ๆ วาเปนความจรง ซงความเชอบางอยางอาจสบตอกนมาเปนเวลานานหรอการเหนตามดวย๔๑

บาป หมายถง ความชว ความราย ความชวราย กรรมชว กรรมลามก อกศลกรรมทสงใหถงความเดอดรอน สภาพทท าใหถงคตอนชวสงทท าจตใหตกสทชว คอ ท าใหเลวลง ใหเสอมลง๔๒ กรรมท าใหสตวถงทคต กรรมอนเปนเหตใหไปอบาย ความชว ความผด ความมวหมอง กรรมชว กรรมไมดซงเมอท าไปแลวเปนเหตใหไดรบความมวหมอง ตกต า ไดรบความเดอดรอนจนถงเปนเหตใหถงทคตภม เปนสงทตรงกนขามกบบญ ไดแก กศลกรรมบถ ๑๐๔๓

บญ หมายถง เครองช าระสนดาน ความด กรรมด ความประพฤตชอบทางกาย วาจา และใจ กศลกรรม ความสข กศลธรรม๔๔ สงทช าระจตสนดานใหหมดจด บญเปนความด ความถกตอง ความสะอาด กรรมด กรรมงาม ความเจรญกาวหนา ความบรสทธ ความหมดจดผองใส จงเปนเหตใหถงสคตภมและใหถงความสนกเลสได มความหมายตรงขามกบบาป การกระท าทจดเปนบญ ไดแก การท ากศลกรรม คอ กรรมด คอ ทาน ศล ภาวนา และความดอน ๆ รวม ๑๐ ประการ (บญกรยาวตถ ๑๐ ประการ)๔๕

สงคมปจจบนทามกลางความเจรญทางวทยาการ การสอสารทไรพรมแดน การไหลเขามาทางศาสนาและวฒนธรรมทมความหลากหลาย อาจมความเหนวา ผลของกรรมไมม บญไมม บาปไมม บางกลมกมความลงเลสงสยไมแนใจ บางกลมกมความเขาใจคลาดเคลอนไขวเขว ท าใหการนบถอพระพทธศาสนาจงมลกษณะผวเผน อาจอยหางไกลจากความจรง ทงทพระพทธเจาไดสงสอนไวอยางมากมาย เพอใหผปฏบตหลดพนจากความชวมาสความด๔๖

ความเชอเรองบญบาปเปนสงทมอทธพลสงสดตอจตในของสงคม สงเหลานไดปรากฏทงผลของความดและบาป ซงผลการท าบาปนนจะสงผลใหไปชดใชกรรมในอบายภมหรอแดนชวทเราทราบโดยทวกน คอ นรก โดยสงเหลานเปนตวควบคมท าใหผคนเกรงกลวตอบาปไมกลาทจะประพฤตปฏบตกรรมชว และในทางตรงกนขามถาผใดทประพฤตปฏบตชอบสรางแตกรรมด สงเหลานกจะ

๔๑ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔, (กรงเทพมหานคร: บรษท ศรวฒนาอนเตอรพรนตง จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๖), หนา ๓๙๐. ๔๒ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๘๐. ๔๓ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๔๕๕. ๔๔ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๑๘๒. ๔๕ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, หนา ๔๖๖. ๔๖ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), เรองทคนไทยควรเขาใจใหถกตอง, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพ บรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๔๗, หนา ๑๐.

๑๒๒

สงผลใหชวตด าเนนไปอยางราบรน แมถงเวลาทลวงลบไปแลว วญญาณนนกจะไดไปสสคตภมอนเปนดนแดนทเปนสขโลกสวรรค

หากมองอกมมหนงความเชอเรองบญบาปทใหทงคณและโทษ มทงสงทดและสงทไมด ถกและไมถกซงอยทดลพนจของแตละบคคลทจะตดสนใจ มนษยสามารถมความเชอหรอไมเชอกได ซงในเรองนมความสอดคลองกบ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา ศรทธา คอ ความเชอ เปนสงทอยในความนกคดของมนษยและมความสมพนธกบพฤตกรรมทแสดงออก ศรทธาหรอความเชอจะเปนแรงดลใจใหมนษยมพฤตกรรมตาง ๆ อนจะน าไปสเปาหมายทตงใจไว ดงนน ศรทธาหรอความเชอจงมอทธพลตอการก าหนดวถชวตของแตละบคคลและสงคม๔๗

แตอยางไรกตาม เมอพจารณาแลวจะเหนไดวา ความเชอของสงคมจงมลกษณะ ๒ ประเดนหลก ๆ คอ

๑) ความเชอแบบงมงาย

สงคมสวนใหญในปจจบนนมความเชอทสบสนหรอไขวเขว ซงไมถกตองตามหลกพระพทธศาสนา ความเชอในลกษณะแบบนมปรากฏมานานแลว ทงชวงกอนพทธศาสนาจะเขามา และสงคมทมคาวามเชอไปในทศทางเรองผสางนางไม เชอเรองอ านาจลกลบอยตามภเขา แมน า อากาศ ทองฟา โดยเชอวาทกสงทกอยางมพระเจาเปนผสราง เปนผก าหนดชะตาชวตของมนษย ถาไมปฏบตตามจะเกดสงทไมดหรอเปนบาปลงโทษได ซงแสดงใหเหนวาเปนความเชอไมประกอบดวยปญญา

หากมองแงมมอกดานหนง ปจจบนสงคมไทยไดมคานยมทเปลยนไป การใหความส าคญเรองกรรมนอยลง สาเหตเพราะสงคมไทยไปรบเอาวฒนธรรมของชาวตะวนตกเขามา ยอมใหเทคโนโลยเขามามบทบาทเพออ านวยความสะดวกสบายตอวถชวตการด าเนนชวตประจ าวนของคนไทยในทก ๆ เรองจนสงผลใหความเชอและคานยมของคนไทยเปลยนไปเปนสงคมบรโภคนยมและวตถนยม ซงมความสอดคลองกบทศนะของพทธทาสภกขทไดกลาววา “สงคมปจจบนไดมการเปลยนแปลงไปตามวตถเปนอยางมาก แตการเปลยนแปลงดงกลาวหาไดเปนไปเพอประโยชนสขทแทจรงของคนไทยไม คน ไทยนยมวตถหรอวตถนยมมากไป มกเลสมากขนและสงขาด คอ ศลธรรม สภาพสงคมทฟอนเฟะเพราะรบอทธพลอารยธรรมตะวนตก”๔๘

ดงนน ทาททางสงคมแสดงใหเหนถงผลกระทบของความเชอเรองกรรมในสงคมไทย คลอนแคลน สงคมเกดความเขาใจเรองกรรมคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงและไมเชอกฎแหงกรรมวา กรรมมจรง ความเชอเหลานไมไดมผลเฉพาะผใหญเทานน แตไดสงผลกระทบทงทางตรงและทางออมอยางมากกบเดกและวยรนทจะเปนก าลงในการพฒนาประเทศชาต ท าใหเกดความเชอเรองกรรมคลาดเคลอนผดเพยนไปจากความเปนจรง ไมเชอเรองกรรมและผลของกรรมวามจรง สาเหตมาจาก

๔๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๘๘. ๔๘ พทธทาสภกข, ทานพทธทาสกบการศกษา, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภา, ๒๕๔๕), หนา ๑๓.

๑๒๓

เหนการกระท าของผใหญทกระท าตวอยางทไมดไว และกฎแหงกรรมกไมไดลงโทษผกระท าความผดใหเหนทนตา

๒) ความเชอแบบมเหตผล

ความเชอแบบมเหตผล จะมลกษณะความเชอ ๔ ประการ ทขาดไปไมได ไดแก กมมสทธา วปากสทธา กมมสสกกตาสทธา และตถาคตโพธสทธา

(๑) กมมสทธา คอ ความเชอกรรม เชอกฎแหงกรรม เชอวากรรมมอยจรง คอ เชอวาเมอท าอะไรโดยมเจตนา คอ จงใจทงร ยอมเปนกรรม คอ เปนความชวความด มขนในตนเปนเหตปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอไป การกระท าไมวางเปลาและเชอวาผลทตองการจะส าเรจไดดวยการกระท า มดวยออนวอนหรอนอนคอยโชค เปนตน

(๒) วปากศรทธา คอ เชอวบาก เชอผลของกรรม เชอวาผลของกรรมมจรง คอวากรรมทท าแลวตองมผลและผลตองมเหต ผลดจากกรรมด ผลชวเกดจากกรรมชว

(๓) กมมสสกตาสทธา คอ เชอความทสตวมกรรมเปนของของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของกรรม จะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน

(๔) ตถาคตโพธสทธา คอ เชอความตรสรของพระพทธเจา มนใจในองคพระตถาคตวาทรงเปนพระสมมาสมพทธะ ทรงพระคณทง ๙ ประการ ตรสธรรมบญญตวนยไวดวยด ทรงเปนผน าทางทแสดงใหเหนวา มนษยทกคนนหากฝกตนดวยดกสามารถเขาถงภมธรรมสงสด บรสทธหลดพนได ดงทพระองคไดทรงบ าเพญไวเปนแบบอยาง๔๙

ความเชอแบบมเหตผลตามลกษณะนเปนพนฐานแหงศาสนา คอ ค าสอน เปนการสอน ใหมความเชอในพระพทธเจา ความเชอเรองบาปบญทกอใหเกดเปนอกศลหรอกศล กรรมและผลของกรรมเปนของมจรง เชน มรวยกตองมจน เปนสงทปรากฏและสอนใหมนษยละชว ท าความด เพอขจดทกขใหประสบความสขอยางถกตองและการใชปญญาในการพจารณาอยางมเหตผลกบส งทกระท า ไมใชเพราะการกระท าตามความเชอทงมงาย ซงมความสอดคลองกบทศนะของพระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ) ทกลาวไววา “กมมสทธา เชอกรรม คอ เชอวากรรมดมจรง กรรมชว มจรง ไมเชออ านาจพระเจา ไมเชอวาอ านาจดวงดาว ไมเชออ านาจสงภายนอกวา จะมาดลบนดาลในชวตของตนใหเปนอยางนนอยางน แตเชอวาสงทมาดลบนดาลชวตของตนมากทสด คอ กรรม”๕๐

๔๙ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๒๗,

(กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗), หนา ๑๔๐. ๕๐ พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), กฎแหงกรรม, พมพครงท ๗, (กรงเทพมหานคร: มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๖), หนา ๑๔๐.

๑๒๔

แมในพทธกาลกยงมผยนยนความเชอเรองกรรมไว ดงทสภมานพโตเทยยบตรไดเขาไปหาพระพทธองคแลวทลถามไดทราบถงค าตอบเขาใจแจมแจงในทสด แลวไดทลพระผมพระภาคเจาวา

ขาแตทานพระโคดม พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก พระภาษตของทานพระโคดมชดเจนไพเราะยงนก ทานพระโคดมทรงประกาศธรรมแจมแจงโดยประการตาง ๆ เปรยบเหมอนบคคลหงายของคว าเปดของทปด บอกทางแกผหลงทางหรอตามประทปในทมด ดวยตงใจวาคนมตาดจกเหนรปได ขาพระองคน ขอถงทานพระโคดม พรอมทงพระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ขอทานพระโคดมโปรดทรงจ าขาพระองควาเปนอบาสกผถงสรณะตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต๕๑

จากค ากลาวขางตนนแสดงใหเหนวา กรรมกบความเชอเปนสงทพระพทธศาสนาแบบ มเหตผล และสามารถเปลยนแปลงชวตและสงคมใหไปสจดหมายทดรวมกนได

สรปวา กรรมกบความเชอทปรากฏในสงคมมนษย เกดจากสาเหตทสงคมไทยไปรบวฒนธรรมของชาวตะวนตกเขามา คานยมของคนไทยเปลยนไปเปนสงคมบรโภคนยมและวตถนยมมากขน ความเชอในเรองบญบาปจงมองเหนเปนเรองงมงายและสงคมหนงมความเขาใจหลกธรรม ค าสอนกมการกระท าตามความเชอทมเหตผลดวยปญญาเปนเครองพสจนวาบญบาปทกอขนเปนอกศลและกศลนนมจรง กรรมและผลของกรรมมจรงดงจะเหนจากคนมทงร ารวยและยากจนปรากฏใหเหน

๔.๓.๒ กรรมกบความเปนมงคล

ในคมภรพระไตรปฎก อธบายความหมายของค าวา “มงคล” หมายถง ธรรมอนน ามาซงความสข ความเจรญ สงทท าใหมโชคด เหตใหถงความดความเจรญมงคง หมายความวา เหตแหงความสข ความกาวหนาในการด าเนนชวต ซงการกระท าในสงทเปนมงคลทางพระพทธศาสนา เรยกวา มงคล ๓๘ ประการ๕๒

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) อธบายวา ค าวา “มงคล” หมายถง สงทท าใหมโชคด ตามหลกพระพทธศาสนา หมายถง ธรรมทน ามาซงความสขความเจรญ มงคล ๓๘ ประการ เรยกเตม ๆ วา อดมมงคล (มงคลอนสงสด ๓๘ ประการ) ทพระพทธเจาตรสไวในมงคลสตร๕๓

พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) อธบายวา ค าวา “มงคล” แปลวา เหตน าความสขความเจรญมาให คอ สงทน าความโชคด ความสวสด และความสขมาใหตามทปรารถนา มงคล ม ๒ อยาง คอ มงคลทางโลก กบ มงคลทางธรรม กลาวคอมงคลทางโลก คอ สงทเปนวตถซงชาวโลกถอวาเปนมงคล ไดแก สงของ สตว และตนไม บางชนด เชน มงคลแฝด ของขลง ชางเผอก ใบเงน ใบทอง รวมถงชอ อกษร กาลเวลาหรอฤกษยาม เปนตน เรยกอยางหนงวา มงคลนอก สวนมงคลทางธรรม

๕๑ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๙๗/๓๕๖. ๕๒ ข.ส. (ไทย) ๒๕/๓๑๗/๓๗๖. ๕๓ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๗๔.

๑๒๕

คอ มงคลทเปนขอปฏบตตองท า ตองปฏบตใหไดจรงจงจะเปนมงคล ม ๓๘ ประการ เชน ไมคบคนพาล คบแตบณฑต การใหทาน การประพฤตธรรม ความกตญญ เปนตน เรยกอกอยางหนง มงคลใน๕๔

สรปวา ค าวา “มงคล” หมายถง ธรรมอนน ามาซงความสข ความเจรญ สงทท าใหมโชคด เหตใหถงความดความเจรญมงคง หมายความวา เหตแหงความสข ความกาวหนาในการด าเนนชวต เหตน าความสขความเจรญมาให คอ สงทน าความโชคด ความสวสดและความสขมาใหตามทปรารถนา

หลกธรรมค าสอนถอวาเปนเครองยดเหนยวและเปนทพงทางใจใหกบสงคมนษย เปนแบบแผนและแนวทางในการด าเนนชวตอยางถกตองและมความสข เปนคณธรรม หากยดปฏบตแลวจะสงผลใหชวตพบเจอแตสงดงาม ความสข ความเจรญ ผวจยขอน าเสนอมงคล ๓๘ ยอ ๆ โดยน ามงคลท ๑๖ วาดวย การประพฤตธรรม มาอธบายเพอประการการท าความเขาใจในเรองกรรม ซ งในมงคลท ๑๖ จะกลาวถงเรองความประพฤตทมความสอดคลองกบเรองกรรม

ความประพฤต หมายถง ความด ารงอยในศลธรรมยดมนถอปฏบตตามกฎระเบยบของบานเมองและศาสนา รวมทงจารตประเพณวฒนธรรมอนดงามของสงคม๕๕ เพอการปฏบตใหเปนไปตามไตรทวารทแบงออกเปน ๓ อยาง ไดแก กายสรต ๓ วจสรต ๔ และมโนสจรต ๓

๑) กายสจรต ๓ ไดแก (๑) การไมฆาสตว หมายรวมทงหมดตงแตสตวเลก สตวใหญ และมนษย (๒) การไมลกทรพย หมายรวมถงการคอรปชน หลอกลวง ปลนจชงทรพยชาวบานดวย (๓) การไมประพฤตผดในกาม หมายรวมถงการคบช นอกใจภรรยาและการขมขนดวย

๒) วจสจรต ไดแก (๑) การไมพดเทจ คอ การพดแตความจรง ไมหลอกลวง (๒) การไมพดค าหยาบ คอ ค าทฟงแลวไมรนห ค าพดทท าใหเกดความรสกไมสบายใจ (๓) การไมพดสอเสยด การนนทาวาราย (๔) การไมพดเพอเจอเหลวไหล คอ การพดทไมเปนสาระ หาประโยชนอนใดมได

๓) มโนสจรต ไดแก (๑) การไมโลภอยากไดของผอน คอ การนกอยากไดของเขามาเปนของเรา (๒) การไมคดพยาบาทปองรายผอน คอ การนกอยากใหคนอนประสพเคราะหกรรม คดท ารายผอน (๓) การเหนชอบ คอ มความเชอความเขาใจในความเปนจรง ความถกตองตามหลก ค าสอนตามแนวทางพระพทธศาสนา

๕๔ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ค าวด, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓), หนา ๗๓๕. ๕๕ พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร), จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา, หนา ๑๙๙.

๑๒๖

ความประพฤตทไดอธบายมาขางตนนแสดงใหเหนวา เจตนารมณของกศลกรรมบถนตองการใหคนเรามพนฐานทางจตใจทด มมาตรฐานทางดานความคดทถกตอง ยดถอคานยมทถกตอง วนจฉยถกตอง มหลกการและแนวคดทถกตอง สงผลใหถกตองในเรองอน ๆ ไดถ กตองไปดวย เพราะฉะนนการกระท าการมงคลเปนสงจ าเปนตอบคคลและสงคมทจะอยรวมกนอยางมความสข เพราะเปนแนวทางทเกอกลทงครอบคลมถงหลกคณธรรม ศลธรรม และจรยธรรมของสวนรวมทงหมด เพอเปนเปาหมายระดบวถชวตและระดบอดมคต คอ ถงวชชา วมตต มรรค ผล และนพพาน๕๖

หากมองอกมมจะเหนวา เจตนารมณแหลงหลกธรรมทง ๑๐ ประการทกลาวไวแลวใน กศลกรรมบถ ๑๐ นน ชใหเหนวา ตองการใหสงคมมนษยมพนฐานแหงจตใจทดงาม มมาตรฐานทางความคดทถกตอง ยดถอคานยมทถกตอง มวนจฉยถก และมหลกการทถกตองตามไปดวย ซงจะเปนพนฐานการปฏบตแหงสมมาทฏฐ (เหนชอบ) ในเบองตนและตอ ๆ ไป ดงพระผมพระภาคเจาทรงตรสวา

บคคลผเปนเอกคอใคร คอ บคคลผเปนสมมาทฏฐมความเหนไมวปรต บคคลนนท าใหคนหมมากออกจากอสทธรรม ใหตงอยในสทธรรม บคคลผเปนเอกนแล เมอเกดขนในโลก ยอมเกดขนเพอเกอกลแกคนหมมาก เพอสขแกคนหมมาก เพอประโยชนแกคนหมมาก เพอเกอกล เพอสขแกเทวดาและมนษยทงหลาย๕๗

ดงนน จงจ าเปนตองพฒนาชวตโดยอาศยหลกค าสอนทางพระพทธศาสนา คอ คณธรรมทง ๑๐ ประการในกศลกรรมบถ ๑๐ น มนษยจงจ าเปนทจะตองท าการฝกฝนใหมในตนหรอผทจะบ าเพญประโยชนแกสงคมสวนรวม จะตองฝกใหมในตนอยางเตมทจงจะท าใหไดผลด

สรปวา กรรมกบความเปนมงคล โดยมงคลสตรนน เปนแนวทางในการพฒนาสงคมมนษยเพอใหอยในกรอบของความถกตองและความด ครอบคลมถงหลกคณธรรม ศลธรรม และจรยธรรมของสวนรวมทงทเปนการปรบปรงพฤตกรรมใหพรอมทจะอยรวมกนในสงคมอยางผาสข ไมน าความเดอดรอนมาสตนเองและผอน และเพอเปนเปาหมายระดบวถชวตและระดบอดมคต

๔.๓.๓ กรรมกบความประสงคในผลส าเรจ

การกระท าทท าใหประสบความส าเรจไดนน ทางพระพทธศาสนาสอนใหเขาใจในเรองของ อทธบาท ๔๕๘ อทธบาท มรปศพทวเคราะหวา “อทธ เอว ปาโท อทธปาโท”๕๙ แปลความวา คณเครองใหถงความส าเรจ คณธรรมทน าไปสความส าเรจแหงผลทมงหมาย ประกอบดวยหลกธรรม ๔ ประการ ไดแก ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา๖๐

๕๖ พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร), จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา, หนา ๒๐๕. ๕๗ อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๑๘๒/๔๐. ๕๘ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๗. ๕๙ ส .ม. (บาล) ๑๙/๑๑๕๔/๓๔๖. ๖๐ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๖/๒๗๗.

๑๒๗

๑) ฉนทะ คอ ความพอใจ ความตองการทจะท า ใฝใจรกทจะท าในสงนนอยเสมอ และปรารถนาจะท าใหไดผลดยง ๆ ขนไป การมใจรกในสงทท า ใจทรกเกดจากศรทธาและเชอมนตอสงทท า หากเวลาและสถานทปรากฏ ความพอใจแกบคคลในสงคมทใดทมความปรารถนาอนแรงกลา ทนนยอม มหนทางเสมอ ขอเพยงแตใหมความตงใจแนวแนทจะประสบความส าเรจในเรองนน ไปใหไดดวยความมงมน ไมทอถอย ยอมมหนทางน าไปสความส าเรจได ความเปนผใครเพอจะท า คอ ตองการท าหรอ อยากท า ไดแก ความมปรารถนาดตอสงทกอยางทพบเหนเกยวของและอยากจะท าในสงนน ๆ ดงามสมบรณเตมภาวะทดทสดของมน ฉนทะเปนธรรมทพฒนาโดยอาศยปญญาประกอบ

๒) วรยะ คอ ความเพยรพยายาม ขยนหมนเพยรสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน ไมทอถอย ความเพยรพยายามมงมน ทมเททงกายและใจทจะเรยนรและท าใหเขาถงแกนแทของสงนน เรองนน ถาหากกระท ากจะท าจนเชยวชาญจนเปนผร ถาหากศกษากจะศกษาใหรจนถงรากเหงาของเรองราวนน ๆ วรยะเกดจากศรทธาหรอฉนทะนนเอง และเปนศรทธาทมนคงดวย ไมวาจะมอปสรรค ใด ๆ มากระทบกตามกจะไมเปลยนแปลง แตอาจปลอยวางหรอวางเฉยในบางเวลา บางสถานการณบาง เพอรอสภาวะทเหมาะสมกวา ความวรยะไมใชความดดนอยางเอาเปนเอาตายหรอตองใหไดเสมอ แตมนคอ ความแยบยลและเลอกทจะท าบางอยางเพอรกษาศรทธาไวหรอเพอรอวาระทเหมาะสมอนหมายถงการบรรลผลแหงศรทธา

๓) จตตะ คอ ความคดมงไป ตงจตรบรในสงทท าและสงนนดวยความคด เอาจตฝกใฝ ไมปลอยใจใหฟงซานเลอนลอยไป อทศตวอทศใจใหแกสงทท า กลาวคอการกระท าดวยความจดจอและรบผดชอบ เมอบคคลในสงคมทใจจดจอแลวกจะเกดความรอบคอบตามมา เมอมความรอบคอบแลว การตดสนใจท าอะไรกจะเกดความผดพลาดนอยตามไปดวย ท าใหวเคราะหเนอแทของเรองราวนน ๆ ออกมาสการตดสนดวยความรอบรตามสภาพจรงของมน อนเปนแนวปฏบตทตองสรางใหเกดเปนนสยแกบคคลในสงคม และอาศยความดงามเปนเครองเตอนสตดวย ถาจะสามารถใชจตพนจพจารณาใน เนอแทของสงตาง ๆ นนเอยางเหมาะสม

๔) วมงสา คอ การไตรตรองหรอทดลอง หมนใจในปญญาพจารณาใครครวญ ตรวจตรา หาเหตผลและตรวจสอบขอยงหยอนในสงทท านน มการวางแผน วดผล คดคนวธแกไขปรบปรง การพจารณาหาเหตและผล เปนการทบทวนในสงทไดคดไดท ามา อนเกดจากการมใจรก (ฉนทะ) แลวท าดวยความมงมน (วรยะ) อยางใจจดใจจอและรบผดชอบ (จตตะ) โดยใชวจารณญาณอยางรอบรและรอบคอบ จงน าไปสการทบทวนไปในตน หรอทบทวนขบวนการในสงทได คดสงไดท าผานมาวาเกดผลดผลเสยอยางไร ทงทเปนเรองสวนบคคลและเรองทเปนสวนรวมกบผอน เพอปรบปรงแกไขใหดขน การทบทวนเรองราวเปนสงส าคญมาก เพราะเปนตวบงชวาการกระท าของบคคลในสงคมนนจะน าไปสการเปลยนแปลงและการสรางสรรคทงดงามได

๑๒๘

พระผมพระภาคเจาตรสวา “ภกษในธรรมวนยนเจรญอทธบาททประกอบดวย ฉนทะ วรยะ จตตะ และวมงสา (สมาธทเกดจากฉนทะ วรยะ จตตะ สมาธและความเพยรสรางสรรค) เพราะเจรญอทธบาท ๔ ประการ นนแล สาวกของเราเปนอนมากจงไดบรรลทสดแหงอภญญาและอภญญาบารมอย”๖๑

อทธบาท ๔ เปนธรรมทเปนเหตใหถงความส าเรจและเปนไปเพอความรยง จงมความหมายกบบคคลในสงคมทตองการจะเดนทางไปสความส าเรจในชวตและการงาน เพราะหากท าไดตามกระบวนการแลว สงคม ชมชน กสามารถกอใหเกดความรและการพฒนาอยางแทจรง ซงสอดคลองกบทศนะของพระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ทไดอธบายวา อทธบาทเปนปจจยเกอหนนในกจการงานทท านนใหส าเรจตามประสงค เพราะเมอคนเรามฉนทะ ยอมท าใหเกดความตองการ มนษยเมอมการแนะน ายอมท าใหเกดความตองการทจะท างาน มใจรกทจะท าในสงนนอยเสมอและปรารถนาทจะท าสงนนใหดยงขนไป วรยะ ท าใหคนเรามความเขมแขง อดทน และลงมอท างานดวยความพยายามอยางตอเนอง ไมทอถอย จตตะ ท าใหจตของผลงมอท ามความมนคง มงมนท างานทท าไมเลอนลอย ไมฟงซาน และวมงสา ท าใหความรอบร รจกใชปญญาในการพจารณาไตรตรอง หาเหตผลและวธตาง ๆ ในการท างานเพอใหงานนนส าเรจผลตามทมงหมาย

สรปวา กรรมกบการความประสงคในการประสบความส าเรจนน หลกธรรมทใชในการท างานการงานใหประสบความส าเรจนนกคอ อทธบาท ๔ ไดแก ฉนทะ (ความพงพอใจ) วรยะ (ความเพยรพยายาม) จตตะ (ความมนคง) และวมงสา (ความรอบร) เปนขอธรรมทเปนเหตใหถงความส าเรจดานความสามารถและเปนไปเพอความรยงดวยปญญา เปนกระบวนการขนตอนทบคคลตองกระท าตอเนองเพอสนบสนนสงเสรมและเชอมโยงกนในการประกอบการงาน สามารถท าใหบคคลสงคมเกดการพฒนาอยางแทจรง และสามารถน าไปเชอมโยงกบหลกธรรมขออนใหไปถงเปาหมายสงสดของชวตนนได

๔.๓.๔ กรรมกบการบรรลธรรมในพระพทธศาสนา

การกระท าทมเปาหมายหรออดมคตทางพระพทธศาสนา คอ การบรรลธรรม การบรรลธรรมเปนสภาวะแหงความหลดพน ความรแจง ความตรสรท เปนแดนอนเกษม ๖๒ ความถงพรอม ความส าเรจหรอความเขาใจในธรรมของพระพทธเจาในระดบมรรค ผล นพพาน คอ ระดบโลกตตระ เพอความเปนอรยบคคลระดบใดระดบหนง๖๓ การบรรลธรรมจะเกดขนไดนอกเหนอจากสามารถละกเลส คอ สงโยชนในแตละระดบไดแลว ยงมธรรมขออนทสนบสนน ธรรมทสนบสนนน เรยกวา

๖๑ ส .สฬา. (ไทย) ๑๘/๒๔๗/๒๙๒. ๖๒ ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๘๙/๒๐๓. ๖๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร: ส านกพมพผลธมม, ๒๕๕๖), หนา ๑๗๕.

๑๒๙

โพธปกขยธรรม ๓๗ ประการ ไดแก สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ โพชฌงค ๗ และอรยมรรคมองค ๘๖๔

ผวจยขอยกตวอยางเรองของกรรมทเกดขนกบผทบรรลธรรมแลวประกอบการศกษา คอเรองบพกรรมของพระโมคคลานะททบตบดามารดา

สมยหนงเจาลทธเจาลทธทงหลายมมจฉาทฏฐ เรมไดรบผลกระทบ เรองเงน ๆ ทอง ๆ ของทเคยไดรบบรจาคกเสอมถอยจนหมด ไมมใครนบถออก จงรวมหวกนจางโจรเพอไป ฆาพระโมคคลลานะฝายพระโมคคลลานะ นงสมาธอยทถ ากาฬศลา ใกลกรงราชคฤห ครนกลมโจรเลงอาวธ หมายสงหารพระโมคคลลานะ แตพลาดเปาเนองจากทานใชอภญญาหายตวไป โจรเกดอาการงงงวยเปนอยางมาก และไมลดละยงคงไลลาพระโมคคลลานะ จนถงครงทสาม ทานเกดความสงสย จงพจารณาถงบพกรรมเกา ทเคยไดท าไวอดตชาต

อดตทานไดเกดในครอบครวทพอแมของทานตาบอดสนททงสองคน ตอมาพอแมกไดไปสขอหญงสาวทมชาตตระกลใหแกทาน โดยททานเองกไมเตมใจนก เพราะคดวาตนเพยงคนเดยวกหาเลยงพอแมทงสองได เมอแตงงานแลวชวตในชวงแรกกราบรนด ตอมาลกสะใภเกดความรงเกยจทพอแมของทานตาบอด จงออกอบายยยงวา พอแมแกลงบางอะไรบาง นานวนเขา ทนค ายแหยไมไหว กตกลงกบหญงสาววาจะจดการให ครนมาถงทเปลยวกจอดเกวยนและรองตะโกนวามโจรมาปลน พอแมของทานกรองใหทานหนไป แตทานหยบไมขนมาทบตพอแมทงสองจนถงแกความตาย

พระโมคคลลานะรบรอดตชาตของตน จงปลงใจยอมรบกรรมททานกอไว รวาครงนแมเหาะหนไปกไมพนกรรมเกา จงยอมนงนงหลบตารบกรรมใหโจรน าไมมาทบตทานจนกระดกแหลกเหลวปนปไมมชนด๖๕

จากตวอยางของพระโมคคลลานะ แสดงใหเหนวาแมแตในผทบรรลธรรมขนสงสดกยงมเจากรรมนายเวรคอยตามอาฆาตอยทงนเนองจากผลกรรมทตนเองไดท าไว ไมมใครหลกเลยงได ทางแกของทานคอปลงใจยอมรบแตโดยดเพอใหเจากรรมนายเวรหายแคน แตทวาผลของกรรมอนหนกกตองตกกบผทเปนเจากรรมนายเวร คอ เหลาโจร ตอไป

สรปวา กรรมกบการบรรลธรรมในพระพทธศาสนา ยอมจะสงผลใหกบผกระท ากรรมนนอยางหลกเลยงหรอหลกหนไมพน ผกระท ากรรมนนจะตองไดรบผลของกรรม ใครจะรบแทนไมได ไมวาทานเหลานนจะบรรลธรรมถงระดบไหนกตาม อาทเชน พระโมคคลลานะ เปนตน เมอรบกรรมนนแลวผลกรรมกถอวาไดหมดสนกนไปหรอกลายเปนอโหสกรรมตอไป

๖๔ ม.อ. (ไทย) ๑๔/๓๕/๔๕. ๖๕ พระนภดล สรว โส (๒๑ ตลาคม ๕๗), “บพกรรมของพระโมคคลลานะททบตพอแมจนตาย”, [ออนไลน], ๒ ยอหนา, แหลงทมา: www.facebook.com/nop072/photos/บพกรรมของพระโมคคลลานะททบพอแมจนตายกในสมยหนง-เจาลทธทงหลายมมจฉาทฏฐ/319347954941490/ [๑๓ กมภาพนธ ๒๕๖๒].

๑๓๐

๔.๓.๕ กรรมกบการด าเนนชวต

การด าเนนชวตทดของคนเรานน เราจะตองรจกชวตทดงาม รจกชวตทพฒนาเจรญกาวหนา ประสบประโยชนสงสด แตถาด าเนนชวตไมเปน กมแตจะขาดทนและประสบกบความทกขและความเสอม ฉะนนเราจะตองด าเนนชวตหรอด าเนนชวตนนใหเปน การทเราไดเกดมานนกเพราะกรรมทน าใหเรามาเกด ไมวาจะเกดเปนมนษย เปนสตวเดรจฉานกตาม กรรมเปนตวน ามาเกดทงสน เกดขนจากผลของกรรมทไดกระท า ดงนน เมอเกดมาแลวจะตองด าเนนชวตตอไปใหได จะด าเนนชวตนนอยางไร ไปในหนทางทถกตองหรอไมถกตอง ตวเราเองเปนผทจะเลอกกระท าทงนน เพราะฉะนนในการด าเนนชวตของเรา ๆ จงจ าเปนทจะตองมความรเรองของกรรม วากรรมนนมประโยชนตอการด าเนนชวตไดอยางไร

การมความรเรองกรรม เปนผทไดเขาใจความจรงอนประเสรฐยง ความจรงทแมยากทจะ รตามเหนตามได แตกสามารถจะพจารณาและไตรตรองใหเขาใจตามหลกของเหตและผลได การรเรองกรรมท าใหเรารความจรงวาเหตการณตาง ๆ ทเกดขนกบเรา ไมวาดหรอรายกตาม ไมเกดขนโดยบงเอญหรอเกดขนเพราะผอนกระท า แตเกดขนเพราะตวเราเองเปนผกระท าเหตไวแลวในชาตปจจบนและในอดตทงนน เมอความจรงเปนเชนน ผทคนพบความจรงทยงใหญนนกคอ พระผมพระภาคเจา จงเปนการสมควรหรอไมทเราผซงประกาศตนเองวานบถอพระพทธศาสนาจะไมเชอฟงค าสงสอนของพระองค แตเพราะดวยความโงเขลาเบาปญญาของเรานเองจงท าใหเราประสบทกขเดอดรอนอยล าไป มสขบาง มทกบางอยในชวตประจ าวน

พระพทธองคทรงแสดงถงผลดผลราย ๗ ค อนเนองจากกรรมทไดกระท าไวแลว ดงน

๑) มอายนอย เพราะฆาสตว มอายยน เพราะไมฆาสตว ๒) มโรคมาก เพราะเบยดเบยนสตว มโรคนอย เพราะไมเบยดเบยนสตว ๓) มผวพรรณทราม เพราะมกโกรธ มผวพรรณด เพราะไมมกโกรธ ๔) มศกดานอย เพราะรษยา มศกดามาก เพราะไมรษยา ๕) มโภคทรพยนอย เพราะไมใหทาน มโภคทรพยมาก เพราะใหทาน ๖) เกดในตระกลต า เพราะกระดาง ถอตว ไมออนนอม เกดในตระกลสง เพราะไมกระดาง ถอตว แตรจกออนนอม ๗) มปญญาทราม เพราะไมเขาไปหาสมณพราหมณ ไตถามเรองกศล อกศล เปนตน มปญญาด เพราะเขาไปหาสมณพราหมณ ไตถามเรองกศล อกศล เปนตน๖๖

๖๖ ดรายละเอยดใน ม.อ. (ไทย) ๑๔/๒๘๙/๓๔๙-๓๕๗.

๑๓๑

นอกจากน ประโยชนทไดจากการศกษาเรองของกรรม ยงท าใหเราไดเขาใจและสามารถน าไปใชในการด าเนนชวตได คอ

๑) ตองมความกระตอรอรนในการท าแตกรรมด

การทเกดมาในชาตนถอวาเปนลาภอนประเทศแลว ยงไดพบพระพทธศาสนาดวยถอวาเปนสงทประเสรฐยง เนองจากกรรมดในอดตสงผล แตการใหผลของกรรมดนนมวนหมดสนไป จงตองสรางกรรมดเพมขนเรอย ๆ เพอมใหกรรมดคอบญทสะสมอยในใจมาตงแตอดตตองขาดพรองไป หรอลดลง สวนผเกดมาโชครายกอยาทอแทสนหวง เพราะเมอรวาอะไรคอกรรมด กรามชว กควรขวนขวายท าแตกรรมดกระท าตนอยางตอเนอง เพราะการท าวนนใหดทสดกคอการท าอนาคตใหด

๒) ไมกระท ากรรมไมดเพม

การตระหนกถงผลรายทจะตดตามมาสงผลใหกบตนเอง เพอนรวมโลก และสงแวดลอมธรรมชาต เปนสงส าคญประการหนงทเราจะตองพจารณาใหดของผลดและผลรายทจะตดตามมาในภายภาคหนา

๓) ไมหยดนงในการกระท าความด

การทเราไมคดทจะท าความไมด คดถงแตการท าความดอยเสมอ ๆ อะไรทเปนความด กระท าแลวไมใหตนเองและผ อนเดอดรอน ถกตองตามท านองคลองธรรม และไมผดกฎหมายบานเมองแลว สงนนถอวาเปนความด เราควรมจตคดค านงถงอยเสมอไมหยดนงทกขณะจต

๔) ใชรางกายใหเหมาะสมและคมคาทสด

ในการท าความดเราจะตองใชกาย วาจาและใจ รางกายทสมบรณ แขงแรง ไมพกลพการ สามารถท ากรรมดไดมากกวารางกายทไมสมประกอบ คนตางจากสตวเดรจฉานในการสรางกรรมด เพราะคนเราเกดมามอาการครบ ๓๒ ประการ ฉะนน เราพงควรน ารางกายและจตใจไปในการท าความดใหไดอยางถกตอง เหมาะสมและสมบรณ อยาใหเสยชาตเกดทไดเกดมาเปนมนษย คนเรามโอกาสมากกวาสตวเดรจฉานมาก เราจงจ าเปนทจะตองควบคมกาย วาจา และใจของเราใหสงสง ไมตกต าไปตามอ านาจกเลส

๕) มศรทธาและเชอมนในเรองกรรม

ธรรมชาตของคนเรามศรทธาทคลอนแคลนจงสามารถท าไดทงกรรมดและกรรมชว จงจ าเปนทจะตองศกษาเรองกฎแหงกรรม หากไดศกษาเรองกฎแหงกรรมไดอยางถองแทแลวเราจะพบวากฎแหงกรรมนนจะสอนใหเรารในทก ๆ เรองทเกดมา ไมใชเกดมาโดยบงเอญ เกดขนมาดวยเหตและปจจยทเกอกลกน ท ากรรมด ผลทไดกเปนสงทด ท าใหมความสข ท ากรรมไมด ผลทไดกเปนสงทไมด ท าใหเกดความทกขเดอดรอน คนทกคนจงจ าเปนอยางททจะตองมความเชอและศรทธาในเรองของกรรมเพอใชเปนแนวทางในการด าเนนชวต

๑๓๒

๖) กรรมเปนเครองมอชวยใหเราออกแบบชวตของเราไดทงโลกนและโลกหนา

เราสามารถเลอกไดเลยวาจะมชวตในโลกนและโลกหนาอยางไร กรรมดกจะสงผลใหเราสขสบายในโลกน ตายไปแลวกไปสสคตโลกสวรรค ท ากรรมชวกจะสงผลใหทกขรอนใจ ตายไปแลวกไป สทคต อบาย วนบาต นรก เราสามารถเลอกไดวาจะท ากรรมดหรอกรรมไมด

๗) กรรมสามารถก าหนดเปาหมายใหกบชวตไดอยางถกตอง

การเลอกท ากรรมไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม กรรมเหลานเองสามารถชวยก าหนดเปาหมายแหงชวตของเราได ท ากรรมดกจะไดสงทด เชน ชวยเหลอคนแกขามถนน คนเหนกกลาวสรรเสรญ ชนชอบ เปนตน ในท านองเดยวกนผทท ากรรมไมดกจะไดผลทไมด เชน ลกขโมย จปลน ถกต ารวจจบกตดคกตดตาราง เปนตน

๘) สามารถน าไปตกเตอนตนเองและผอนใหประพฤตปฏบตชอบ

จตเดมแทของคนเรานนเปนประภสสร คอ สวาง สดใส งดงาม เมอรบฟงสงทดงาม สงทดทผองใส เมอมก าลงใจในการท าความด กอยากจะท าตนเองใหดและอยากจะชกชวนและน าบอกกลาวใหคนอนท าตาม นนกคอการท าหนาทของกลยาณมตรและน าประโยชนใหกบเพอนมนษย เปนมตรแทกบทก ๆ คน

๙) ไมประมาทในการด าเนนชวต

เปนผทเหนภย แมจะเปนเพยงเลกนอยกตามในพระพทธศาสนาจะสอนใหเราท าทาน รกษาศล และเจรญภาวนาเพอใหเกดปญญา เพราะปญญาเปรยบประดจแสงสองสวางชน าทางสตวโลกใหด าเนนชวตไปในทศทางทถกตอง

๑๐) สรางภมคมกนกบความบกพรองทางความคดผด ๆ

คนเรามกนกคดและจนตนาการในเรองราวตาง ๆ นานาประการ จรงบางไมจรงบาง สมมตเอาเองบาง การนกคดและจนตนาการเหลานท าใหมความเสยงตอการเขาใจผดตอความจรงของโลกและชวตทเปนธรรมชาตเปนอยางมาก เชน รางกายของคนเราจะตองแกและตายลงในทสด แตม ผทคดคนหาอายวฒนะมารบประทานเพอไมใหแกตาย เพอใหคงอยเปนอมตะ เปนตน เรองอยางนถอวาเขาใจผด เชอวาโลกนคงอยไมเสอมสลาย ตายแลวสญ ชวตหลงความตายไมม เรองเหลานถอวาเปนการเขาใจผดและเปนอนตราย เพราะท าใหผทคดเชนนนยดตดในภพ ไมคดออกนอกรอบ คอ หลดพนจากสงสารวฏ

การทเรามความรและมความเขาใจเรองของกรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงไวในพระไตรปฎกแลวนน เราจะเหนไดวากรรมมประโยชนท าใหเรารและเขาใจตอการด าเนนชวตประจ าวน พอสรปสงเขปไดดงน

๑๓๓

๑) มความมนคงในการท าความดตอผอน ทงกาย วาจา ใจ ๒) มความเพยรทจะละเวนการท าชว ไมเบยดเบยนผอน ทงทางกาย วาจา ใจ ๓) ใหอภยผกระท าใหเราเดอดรอน ๔) คลายความคบแคนใจเมอไดรบการปฏบตทไมเปนธรรม ๕) มความอดทนทจะไมโกรธผทท าใหเราเดอดรอน ๖) มความเมตตาแมกบผประพฤตมชอบ ๗) ไมประมาทในการใชชวต โดยหมนเจรญกศลและเพยรพยายามละอกศล ๘) ไมมศตร ๙) มมตรมาก

สรปวา กรรมใหผลตอการด าเนนชวตเปนอยางมาก ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมด กตาม กรรมเกดขนจากเจตนาในการกระท าทงนน ท าด ผลกรรมดทท ากจะสงผลใหสขสบาย ท ากรรมชว ผลกรรมทท าไมดกจะสงผลใหเปนทกขเดอดรอน ผลของกรรมทงดและไมดจะสงผลกระท าตอการด าเนนชวตไมวาจะเปนโลกนและโลกหนากตาม ผลกรรมนนจะตดตามเราไปทกภพและทกชาต เราสามารถเลอกและก าหนดเปาหมายของชวตได

๔.๔ ปจจยทสงตอผลกรรม ปจจย หมายถง ลกษณะหรออาการแหงความสมพนธระหวางสงทงหลาย สงหนงหรอสภาวธรรมอยางหนง เปนองคประกอบทชวยเออ เกอหนน ค าจน เปนเหต หรอเปนเงอนไขใหสงอน หรอสภาวธรรมอยางอนเกดขน คงอย หรอเปนไปอยางใดอยางหนง๖๗ ในทางพระพทธศาสนาม ๒๔ ปจจย เรองกรรมนมปจจยทจดอยในปจจย ๒๔ คอ กมมปจจย ซงหมายถง กรรมทเปนกศลและอกศลเปนปจจยแกขนธทเปนวบาก๖๘

กรรมเกดขนจากเจตนาในการกระท า ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม ผลทไดรบนนคอ วบาก วบากของแตละบคคลทท ากรรมนนแตกตางกนไป ท ากรรมดผลทไดรบกเปนสงทด ท ากรรมไมดผลทจะไดรบกเปนสงทไมด ทกคนจะหลกหนผลกรรมนไปไมไดตนเองทท ากรรมนนจะตองรบผลของกรรม กรรมเกดขนจากปจจยหลาย ๆ อยางขนอยกบลกษณะทกระท ากรรมนน ๆ ไมวาเปนการกระท าทมความหนกเบามากนอยเพยงไร เชน เสยทรพยสน อวยวะหรอชวต เปนตน ผลของกรรมทไดรบเกดขนจากองคประกอบทคอยสนบสนนสงผลตอกรรมทงกรรมดและกรรมไมด มองคประกอบ ๔ ประการ คอ สมบต ๔ และวบต ๔๖๙

๖๗ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, หนา ๒๖๙. ๖๘ อภ.ป. (ไทย) ๔๐/๑๓/๑๐. ๖๙ วชระ งามจตรเจรญ, พทธศาสนาเถรวาท, หนา ๓๑๔.

๑๓๔

๑) สมบต ๔

ค าวา “สมบต” หมายถง ความถงพรอม ความครบถวน ความสมบรณ หรอสงทได ทถงดวยด สงทมอยในสทธอ านาจของตน หรอความพรงพรอมสมบรณ๗๐ และยงหมายถง ขอดหรอความสบรณแหงองคประกอบทสงเสรมการใหผลของกรรมดและไมเปดชองใหกรรมชวแสดงผล มอย ๔ อยาง คอ คตสมบต อปธสมบต กาลสมบต และปโยคสมบต๗๑

(๑) คตสมบต หมายถง ความสมบรณของภพทเกด ซงรวมถงสถานททอยอาศย สภาพแวดลอมทท ากจกรรมนน ๆ เชน ถาเราเกดในภพทดอยางสวรรคกรรมดตาง ๆ กมโอกาสใหผลอยางเตมท และกรรมชวกไมคอยมโอกาสใหผล หรอเกดในตระกลทมงคงมอ านาจทางสงคมหรออยในต าแหนงทมอ านาจ กรรมดกมโอกาสใหผลมาก ท าใหประสบความส าเรจและความสขไดงาย กรรมชวไมมโอกาสสงผล เปนตน เรยกงาย ๆ วา ท าถกท

(๒) อปธสมบต หมายถง ความสมบรณของรางกาย คอถารางกายแขงแรง รปรางหนาตาด บคลกภาพด เชน ถารางกายแขงแรงมโอกาสเสพสขมากกวาคนพการหรอคนไมแขงแรง กรรมดจงมโอกาสใหผลคอความสขมากขน หรอรปรางหนาตาและบคลกภาพด โอกาสทจะไดรบความนยมและการสนบสนนในเรองตาง ๆ มอาชพการงานเปนตนกจะมามากขน เชน พวกดารานกแสดง เปนตน

(๓) กาลสมบต หมายถง ความสมบรณของเวลาหรอโอกาส คอเปนเวลาหรอยคสมยทนยมและสงเสรมการท าความด เชน ในสมยปจจบนเปนยคทนยมและสงเสรมการท าความด เมอมการท าความดอยางเกบเงนทมผท าหลนไวแลวคนเจาของกยอมจะไดรบการยกยองและไดรบรางวล เปนตน เรยกงาย ๆ วา ท าถกเวลา

(๔) ปโยคสมบต หมายถง ความสมบรณของการประกอบ คอถกตองเหมาะสมของการกระท าในเรองตาง ๆ ซงหมายรวมถงการกระท าแตความดเปนประจ า การท ากจกรรมหรออาชพะอยางขยนเอาจรงเอาจงจงไมใหบกพรอง การท าการอยางชาญฉลาด เชน คนทหมนประกอบแตความด คนทวไปกยอมรจกและยกยองความเปนคนดของเขา ความดกยอมมโอกาสใหผลมากกวาคนท นาน ๆ จะท าความดสกครง เหมอนคนทปกตพดแตความจรง กยอมจะไดรบการยอมรบและเชอถอจากคนทวไป สวนคนทนาน ๆ จะพดความจรงสกครง การพดความจรงของเขายากทจะท าใหคนอนเชอถอได

๗๐ พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท, หนา ๓๙๙. ๗๑ วชระ งามจตรเจรญ, พระพทธศาสนาเถรวาท, หนา ๓๑๔.

๑๓๕

๒) วบต ๔

ค าวา “วบต” หมายถง ขอเสย ขอบกพรอง ความไมสมบรณขององคประกอบตาง ๆ ทสงเสรมการใหผลของกรรมด และเปดชองใหกรรมชวแสดงผล ไดแก ลกษณะตรงกนขามกบองคประกอบ ๔ อยางของสมบต ๔๗๒ ดงน

(๑) คตวบต คอ ความบกพรองของภพหรอสถานท เชน การเกดในนรกท าใหกรรมดไมสามารถใหผลได และการเกดในสถานทอนไมเจรญท าใหคนทเกดมาเปนอจฉรยะไมสามารถพฒนาความสามารถของตนซงท าใหไมไดรบชอเสยงเงนทองจากความสามารถนน ๆ ได หมายถงการกระท าทไมเหมาะสมกบสถานทหรอสภาพแวดลอม ซงอาจเรยกไดวาท าไมถกท เชน การนงสวดมนตหรอเดนจงกรมในสถานททมคนพลกพลานอยางในตลาดหรอหางสรรพสนคา นอกจากจะท าใหไมเกดสมาธแลวยงท าใหคนทวไปต าหนอกดวย

(๒) อปธวบต คอ ความบกพรองทางดานรางกายหรอรปรางหนาตา เชน คนทรางกายไมสมประกอบหรอไมแขงแรงไมคอยไดความสขจากการเดนทางทองเทยว คนตาบอดกไมมโอกาสหาความสขจากการชมสงทสวยงาม ชมภาพยนตร คนหนาตาอปลกษณจะไมเปนทชนชมของคนทวไป ท าใหไมมโอกาสไดรบการสนบสนนในดานตาง ๆ มอาชพและต าแหนงหนาทการงานนอย กศลกรรมทจะสงผลใหไดรบความสขความส าเรจตาง ๆ จงใหไดไมเตมท

(๓) กาลวบต คอ ความบกพรองของเวลาหรอโอกาส เชน การเกดในยคทคนไมสงเสรมคนท าความด คนทท าความดกไมคอยไดรบยกยองสนบสนนหรอการใหรางวล หรอการท ากรรมทไมเหมาะสมกบจงหวะหรอเวลาทเรยกวา ท าไมถกเวลา กจะไมคอยไดรบผลด เชน การชวยบดามารดากวาดบานเปนการกระท าความด แตหากไปกวาดบานในขณะทคนอนก าลงนงรบประทานอาหารกนยอมจะไดรบการต าหนจากคนเหลานน

(๔) ปโยควบต คอ ความบกพรองของการกระท า หมายถง การกระท าความดอยางไมเตมทคอท าแบบไมเอาจรงหรอท าไมตอเนอง ความดนนกไมคอยใหผลหรอผลทไดนอยไปดวย เชน คนทคดจะพดแตความจรง แตท าไดเปนครงคราวยงอดพดค าเทจไมได ท าใหคนอนยงไมเชอถอค าพดของบคคลนน จงยากทจะใหใครมายกยองสงเสรมเขา

แตอยางไรกตามสมบตและวบตทเปนเงอนไขของการใหผลกรรมนนจะตองพจารณากรรมทเราท าในอดตและปจจบนดวย ชนกกรรมทท าไวในอดตนาจะเปนตวก าหนดคต อปธ และกาลวาเปนสมบตหรอวบต เพราะเกยวเนองกบการกระท าในปจจบนมากกวา ดงนน การทกรรมแตละอยางจะใหผลหรอไมและจะใหไดเมอไรจงขนอยกบเงอนไขหลายอยางจงท าใหซบซอน แตมผทเขาใจคอพระพทธเจาจะเขาใจและรอยางแจมแจง

๗๒ วชระ งามจตรเจรญ, พระพทธศาสนาเถรวาท, หนา ๓๑๖.

๑๓๖

๔.๕ สรป กรรม แปลวา การกระท า มความหมายกลาง ๆ ใชไดทงในทางดและทางไมด ถาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรม กรรมไมด เรยกวา อกศลกรรม การกระท าทประกอบดวยความตงใจ จงใจ จงจดไดวาเปนกรรม ในพระพทธศาสนานนกคอ เจตนา เปนหลกส าคญ เจตนาจงมงเนนไปในทางความคด จตใจหรอความรสกนกคดในการทจะกระท าหรอเรยกวา มโนกรรม มโนกรรมเปนเรองส าคญทกอใหเกดกรรม เปรยบดงลอรถตามรอยเทาโคตวทเขนภาระไปฉะนน

พระผมพระภาคเจาทรงใชเผยแผพระพทธศาสนา ไว ๔ รปแบบ คอ แบบสากจฉาหรอสนทนา แบบการบรรยาย แบบการตอบปญหา และแบบวางกฎขอบงคบ หลกกรรมสามารถมองได ๒ ทาง คอ เรองหลกของกรรมในทางจรยธรรม และ หลกกรรมในแงของกฎธรรมชาต ตามหลกนยาม ๕ ไดแก อตนยาม (ผลกระทบทเกดขนจากอต) พชนยาม (ผลกระทบทเกดจากการด ารงเผาพนธ) จตตนยาม (ผลกระทบทเกดจากกรมโดยอตโนมต) กรรมนยาม (ผลกระทบทเกดจากกรรม) และธรรมนยาม (ลกระทบทเกดจากธรรมชาต

ผลของกรรม เปนสภาวะความเปนไปของมนษยทไดกระท าความดและความชว สามารถแสดงใหภาพนมต ไดแก ดานกศลและอกศล ดานผลการใหทาน และดานภาวนา ซงผลของกรรมสามารถแสดงใหเหนถงโทษทเกดจากการประพฤตผดในศล การประพฤตผดทางกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต

สาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตรทเปนตนเหตแหงกรรมนนกคอการลวงละเมดในไตรทวาร คอ กายกรรม ๓ ไดแก การฆาสตว การลกทรพย และการประพฤตผดในกาม วจกรรม ๔ ไดแก การพดปด พดสอเสยด พดค าหยาบ และพดเพอเจอ และมโนกรรม ๓ ไดแก อภชฌา พยาบาท และมจฉาทฏฐ การลวงละเมดทางไตรทวารนเปนอกศลกรรม ทประกอบดวย โลภะ (ความอยาก) โทสะ (ความโกรธ) และโมหะ (ความหลงทไมรจรง) เปนตนเหตทมนษยหลงท ากรรมชว ผลจากการกระท าความนเองจงเปนผลใหคนเราไดรบผลของกรรมไปทางทคต อบาย วนบาต นรก การจะสนกรรมนนไดกจะตองสนโลภะ (ความอยาก) สนโทสะ (ความโกรธ) และสนโมหะ (ความหลง)

เมอวเคราะหกรรมกบการด าเนนชวตแลว พบวา กรรมหลก ๆ ทส าคญทปรากฏในพระพทธศาสนานนเกดจากความเชอเรองบญบาป กรรมกบความเชอทเปนมงคลในมงคล ๓๘ ประการ กรรมกบความประสงคในผลส าเรจดวยหลกธรรมในอทธบาท ๔ ไดแก ฉนทะ (ความพอใจ) วรยะ (ความเพยรพยายาม) จตตะ (ความตงมนแหงจต) และวมงสา (ความพจารณาไตรตรอง) กรรมกบการบรรลธรรมในพระพทธศาสนา กรรมกบการด าเนนชวตดวยหลกธรรมทเปนประโยชนจากการทไดศกษาในเรองของกรรมและผลของกรรม

๑๓๗

แตกรรมจะสงผลไดขนกขนอยกบปจจยทเกยวของทงทางทดและทางทไมด คอ สมบต ๔ ไดแก คตสมบต อปธสมบต กาลสมบต และปโยคสมบต ทจะสงผลใหในทางทด แตในทางตรงกนขามถาเปนทางทไมด กคอ วบต ๔ ไดแก คตวบต อปธวบต กาลวบต และปโยควบต กรรมว าจะเปนกรรมดหรอกรรมไมทจะสงผลใหกบบคคลตาง ๆ นนขนอยกบชนกกรรมทสงผลตงแตอดตไปจนถงปจจบน ปจจบนกจะสงผลไปในอนาคต

บทท ๕

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

การศกษาวเคราะหเรองกรรมในคมภรพระพทธศาสนา มวตถประสงค ๓ ประการ คอ ๑) เพอศกษาโครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร ๒) เพอศกษากรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา ๓) เพอศกษาวเคราะหสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร

การศกษาวจยในครงนเปนการวจยเชงคณภาพ (Quality Research) ดวยการสบคนขอมลทเกยวของจากเอกสารในเรองกรรมและสาเหตการเกดกรรมในกมนทานสตรทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท โดยศกษาคนควาขอมลจากคมภรพระไตรปฎกทงภาษาบาลและภาษาไทยฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พรอมทงอรรถกถา รวมทงหนงสอต าราวชาการทางพระพทธศาสนา และงานการวจยทเกยวของแลวน ามาเรยบเรยง บรรยายเชงพรรณนา การวจยในครงน ท าใหไดขอสรปและขอเสนอแนะ ดงน ๕.๑ สรปผลการวจย จากการศกษาเรองกรรมในคมภรพระพทธศาสนา ท าใหไดพบประเดนทเกยวกบกรรมและสาเหตแหงการเกดกรรมในกมมนทานสตรทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท ดงน

๑) จากการศกษาโครงสรางและเนอหาของกมมนทานสตร พบวา กมมนทานสตร เปนพระสตรทปรากฏอยในคมภรองคตตนกาย ทสกนบาต เลม ๒๔ ขอ ๑๗๔ หนา ๓๑๖ โดยกมมนทานสตร เปนพระสตรล าดบท ๘ ของ ๑๐ พระสตรของชาณสโสณวรรค เนอหาสาระทส าคญของกมมนทานสตรจะกลาวถงเรองของกรรมของแตละบคคลวา กรรมนนเกดขนจากสาเหตจากการกระท าดวย การฆาสตว การลกทรพย การประพฤตผดในกาม การกลาวค าเทจ การพดสอเสยด พดค าหยาบ พดเพอเจอ ความโลภอยากไดของคนอนหรอคดเพงเลงจองจะเอาของคนอน ความพยาบาทอาฆาต และความเหนผดตามท านองคลองธรรม สาเหตแหงกรรมหลก ๆ นลวนแลวแตเกดมาจากกเลส ๓ ประการ คอ โลภะ โทสะ และโมหะ ทเปนฝายอกศลกรรมเปนตนเหตทงสน การกระท าเหลานจงเปนเหตใหท ากรรม หลกธรรมทท าใหเกดกรรม ไดแก วฏฏะ ๓ หรอไตรวฏฏ (กเลส กรรม และวบาก) กศลกรรมและอกศลกรรม

กเลส ม ๓ อยาง คอ โลภะ โทสะ โมหะ เกดขนจากตณหา ความทะยานอยากหรอความตองการปรารถนาในสงนน ๆ การเกดขนของตณหานนเกดขนจากใจของบคคลคนนน หากไดมาตามทตองการกดใจจนหลงในสงทไดนน ถาไมไดดงใจกเปนการโกรธทไมไดหรอเมอเสอสลายแตกหกไปเสยใจเปนความโกรธ ผลจากการกระท านกจะสงผลไปเรอยมทงดบาง ทงไมดบาง จงเปนเหตทกข

๑๓๙

เมอทกขแลวกท ากรรมใหมเพอใหพนทกข ท ากรรมอยางนวนอยางนไปเรอย ๆ เปนเหมอนกบวงวนกนอยางนในกเลส กรรมและวบาก การกระท ากรรมนเกดขนจากเหตปจจยและผลเชนเดยวกบ ปฏจจสมปบาทนนเอง

กรรมทบคคลไดกระท าไปแลวตางกมทงกรรมดและกรรมไมด ถาเปนกรรมฝายด เรากเรยกวา กศลกรรม ถาเปนกรรมฝายไมด เรากเรยกวา อกศลกรรม ทงกศลกรรมและอกศลกรรมทบคคลสามารถกระท าออกได ๓ ทาง คอ ทางกายทเรยกวา กรรม ทางวาจา เรยกวา วจกรรม และทางใจ เรยกวามโนกรรม

กศลกรรมหรอกศลกรรมบถ ๑๐ เปนทางแหงกศลกรรม มมลเหตเกดขนได ๓ ทาง ไดแก

๑) กายกรรม ความประพฤตดงามทางกาย ม ๓ ประการ ไดแก การไมฆาสตวหรอบบคนเบยดเบยนสตว (มนษยและสตว) การไมลกทรพยและการเอารดเอาเปรยบผอน และการไมประพฤตผดในลกเมยของผอน

๒) วจกรรม ความประพฤตดงามทางใจ ม ๔ ประการ ไดแก การไมพดโกหกหลอกลวง การไมพดสอเสยด การไมพดค าหยาบคายดาทอ และการไมพดเพอเจอโปรยประโยชนผอน

๓) มโนกรรม ความประพฤตดงามทางใจ ม ๓ ประการ ไดแก การไมคดโลภอยากไดของคนอน ไมคดพยาบาทอาฆาตปองรายผอน และการมจตคดเหนถกตองตามท านองคลองธรรม

อกศลกรรม หรอ อกศลกรรมบถ ๑๐ เปนทางแหงอกศลกรรม ม ๓ ทาง ไดแก

๑) กายกรรม ความประพฤตไมดงามทางกาย ม ๓ ประการ ไดแก การคดทจะฆาสตวหรอบบคนเบยดเบยนสตว (มนษยและสตว) การคดจะลกทรพยของผอน การคดทจะเอารดเอาเปรยบผอน และการคดทประพฤตผดในลกเมยของผอน

๒) วจกรรม ความประพฤตไมดงามทางใจ ม ๔ ประการ ไดแก การคดทจะพดโกหกหลอกลวง การพดสอเสยด การพดค าหยาบคายดาทอ และการพดเพอเจอโปรยประโยชนผ อนเดอดรอน

๓) มโนกรรม ความประพฤตไมดงามทางใจ ม ๓ ประการ ไดแก การคดโลภอยากไดของคนอน คดพยาบาทอาฆาตปองรายผอน และการมจตคดเหนไมถกตองตามท านองคลองธรรม

การทจะกระท ากรรมดเพอละอกศลกรรมไดนน บคคลพงพจารณาไตรตรองและลงมอประพฤตปฏบตเพอใหเกดบญเปนกศลดวยหลกบญกรยาวตถ ๑๐ ไดแก การใหทาน การรกษาศล การเจรญภาวนา การออนนอมถอมตน การขวนขวายในการท าความด การอทศสวนบญกศล การแสดงธรรม การฟงธรรม และการท าความเหนใหถกตองและตรงตามหลกธรรมของพระผม พระภาคเจา ผลทไดรบจากการบ าเพญบญกศลในกรยาทง ๑๐ ประการ เปนเหตใหบคคลนนมความสขความเจรญรงเรองในภพปจจบน หากตายไปกไปสสคตโลกสวรรค ในทางตรงกนขามบคคลทกระท าในฝายอกศลกรรมผลทไดในภพปจจบนกจะพบกบความทกขกายและใจ ตายไปแลวกลงส

๑๔๐

อบายภม ๔ ไดแก อบาย ทคต วบาตร นรก กรรมทกอยางลวนแลวเกดจากมลเหตทท าใหเกดกรรมด (กศลกรรม) และกรรมไมด (อกศลกรรม) กคอ กเลส ทเปนมลเหตแหงทตงทงหลายทงปวง แตกรรม ทไดกระท าลงไปนนกดวยเจตนาจงใจในการกระท าทงสน

แตการทจะกระท ากรรมทเกดขนจากเจตนานนกเกดขนมาจากความเชอความศรทธานนเอง บคคลทมความเชอเรองกรรม ในพระพทธศาสนามหลกค าสอนวาม ๔ อยาง ไดแก

๑) กมมสทธา เปนความเชอในเรองของกรรม เชอการกระท า เชอวากรรมมอยจรง เชอวาเมออะไรโดยมเจตนาหรอจงใจท าทงทรยอมเปนกรรมทงความดและความชวกตาม จงเปนเหตเปนปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอกนมา การกระท าไมวาสงเปลาและเชอวาผลทตองการจะส าเรจลงไดดวยการกระท าไมใชไดมาดวยการวงวอนขอหรอนอนคอยโชควาสนา

๒) วปากสทธา เปนความเชอวบากหรอผลกรรมทจรง เชอวากรรมทท าแลวจะตองมผลอยางแนนอน และผลทเกดขนนนจะตองมจากเหต ผลดเกดขนจากกรรมด ผลชวเกดขนจากรรมชว

๓) กมมสสกตาสทธา เปนความเชอทเชอวาสตวมกรรมเปนของของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของกรรมนน ผกระท ากรรมจะตองเปนผรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน บคคลทกคนยอมมกรรมเปนทายาท มกรรมเปนกรรม มกรรมเปนเผาพนธ มกรรมเปนทพงทอาศย กรรมยอมจ าแนกสตวทงหลายใหดเลวตางกน

๔) ตถาคตโพธสทธา เชอความตรสรของพระพทธเจา มนใจองคพระตถาคตวาทรงเปนพระสมมาสมพทธเจาทรงพระคณ ๙ ประการ ตรสสอนธรรมและทรงบญญตพระวนยไวเพอใหสาวกทงหลายไดประพฤตปฏบตตามเปนแบบอยางเพอความพนทกขและหลดพน

เราจะเหนไดวา กรรมยอมเกดขนจากเจตนาทแตละบคคลไดกระท าลงไปจะตองประกอบไปดวยเหตปจจยและผลทเกดขนทแตละบคคลทกระท านนท าลงไปไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมไมดกตาม กรรมทปรากฏในกมมนทานสตรนจะเปนการบนทกเรองราวของกรรมวาเกดขนจากตนเหตแหงกรรม คอ โลภะ โทสะ และโมหะ ทจะอยในอกศลกรรมบถ ๑๐ เปนมลเหตทงสน แตจะสนกรรมนนไดกจะตองสนโลภะ (ความอยาก) สนโทสะ (ความโกรธ) และสนโมหะ (ความหลง) กรรมนนจงจะไมม

๒) จากการศกษากรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา พบวา กรรม หมายถง การ กจ การงานหรอการกระท า ทเกดขนจากการกระท าตนเอง เกดขนมาจากความโลภ ความโกรธ และ ความหลง โดยมเจตนาเปนตวหลกในการกระท า ๆ มทงกระท าทดและชว ถากระท านนเกดจากโลภะ (ความอยากได) โทสะ (ความโกรธ) และโมหะ (ความหลง) ถอวาเปนกรรมไมด เรยกวา อกศลกรรม สวนการกระท าทเกดขนโดยปราศจากความโลภ (คอ ไมอยากได) โทสะ (คอ ไมโกรธ ไมพยาบาท ไมอาฆาต ไมคดประทษรายผอน) และไมมโมหะ (คอ ไมหลง) ถอวาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรม

๑๔๑

กรรม โดยทวไป แบงตามมลเหตได ๒ ประเภท คอ อกศลกรรมและกศลกรรม ทเรยกวา อกศลมลและกศลมล คอ รากเหงาแหงกรรมหรอการกระท า ถาเปนอกศลมล (รากเหงาแหงกรรมชว) ม ๓ อยาง ไดแก โลภะ โทสะ และโมโห ถาเปนกศลมล (รากเหงาแหงกรรมด) ม ๓ อยาง ไดแก อโลภะ อโทสะ และอโมหะ

กรรม มหลายประเภทแลวแตเหตปจจยตาง ๆ ดงน

๑) กรรม แบงตามทางแหงการกระท า (กรรมบถ) ได ๓ ทาง คอ กายกรรม วจกรรม และมโนกรรม ทง ๓ ทางน มองคประกอบ ๑๐ อยาง ทเรยกวา กรรมบถ ๑๐ (มทงฝายกศลและอกศลอยางละ ๑๐) ซงประกอบดวย

(๑) ถาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรมบถ ๑๐ คอ กายกรรม ๓ ไดแก เวนจากการ ฆาสตว เวนจากการลกทรพย และเวนจากการประพฤตผดในกาม วจกรรม ๔ ไดแก เวนจากการ พดเทจ เวนจากการพดค าหยาบ เวนจากการพดเพอเจอ และเวนจากการพดสอเสยด มโนกรรม ๓ ไดแก ความไมเพงเลงอยากไดของผอน ความไมคดพยาบาท และความเหนชอบ

(๒) ถาเปนกรรมชว เรยกวา อกศลกรรมบถ ๑๐ คอ กายกรรม ๓ ไดแก การฆาสตว ลกทรพย และประพฤตผดในกาม วจกรรม ๔ ไดแก การพดเทจ พดค าหยาบ พดเพอเจอ และ พดสอเสยด มโนกรรม ๓ ไดแก เพงเลงอยากไดของผอน จตคดพยาบาท และเหนผดคลองธรรม

๒) กรรม แบงตามหลกเกณฑการใหผล

(๑) แบงตามยคทปรากฏในพระไตรปฎก ไดแก กรรมด า มวบากด า กรรมขาว มวบากขาว กรมทงด าและขาว มวบากทงด าและขาว และกรรมทงไมด าและไมขาว มวบากทงไมด าและไมขาว

(๒) แบงตามยคหลงจากทพระพทธเจาทรงดบขนธปรนพพานแลว พระอรรถกถาจารย ไดน ามาเรยบเรยงใหม ม ๑๒ อยาง โดยแบงออกเปน ๓ หมวด ๆ ละ ๔ ชนด ไดแก

- หมวดท ๑ แบงตามหนาท (กจจจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ชนกกรรม (กรรมน าไปเกด) อปตถมภกกรรม (กรรมสนบสนนชนกกรรม) อปปฬกกรรม (กรรมบบคน) และอปฆาตกรรม (กรรมตดรอน)

- หมวดท ๒ แบงตามล าดบการใหผลความรนแรง (ปากทานปรยายจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ครกรรม (กรรมหนก) อาจณณกรรมหรอพหลกรรม (กรรมทท าไวมาก กรรมทท าเปนประจ า) อาสนนกรรม (กรรมทบคคลท าเมอจวนสนชวต) และกตตตากรรมหรอกตตตาวาปนกรรม (กรรม สกแตวาท า คอ ท าโดยไมเจตนา)

- หมวดท ๓ แบงตามกาลเวลาทใหผล (ปากกาลจตกกะ) ม ๔ ชนด ไดแก ทฏฐธรรม-เวทนยกรรม (กรรมทใหผลปจจบน) อปชชเวทนยกรรม (กรรมทใหผลในชาตตอไปถดจากชาตปจจบน) อปราปรเวทนยกรรม (กรรมทใหผลหลงจากอปชชเวทนยกรรม) และอโหสกรรม (กรรมทไมใหผล เลกแลวตอกน)

๑๔๒

กรรมมบทบาทและหนาท ๔ ประการ ไดแก

๑) มกรรมเปนของตน คอ เราเปนเจาของกรรม ทรพยสมบตเปนของภายนอก หามาแลวใชเพยงในภพนชาตน เมอตายแลวทรพยสมบตกตกเปนของลกหลานตอไป แตกรรมทเราจะตองน าตดตวไป คอ กรรมดและกรรมชวทเราท าเทานน กรรมทเราท านนจะตดตวเราไปทกภพทกชาต ไมมใครจะมารบผลของกรรมทเรากระท าแทนเราไปไดเลย

๒) มกรรมเปนแดนเกด คอ ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม กรรมนจะเปนตวน าไปใหเราเกดในภพภมใหม ถาท ากรรมดกจะไปเกดในสคตโลกสวรรค ถาท ากรรมชวกจะไปเกดในสคตอบาย ทคต วนบาต นรก จงกลาวไดวา กรรมเปนแดนเกดของเราในภพใหมชาตใหม

๓) มกรรมเปนเผาพนธพนอง คอ กรรมทเรากระท านนจะเปนกรรมดกตาม กรรมชวกตาม จะคอยตดตามเราไปตลอด เมอพนองพอแมทเกดรวมกนมาจะตดตามเราไปไมไดทกภพทกชาต แตกรรมทเราท านนจะตดตามเราไปทกภพทกชาตจนกวาจะหมดกรรมกนไป

๔) มกรรมเปนทพงอาศย คอ ไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม กรรมนจะเปนตวทพงใหเราอยสขสบายหรอเสวยทกขเวทนาอยางไร ตวกรรมนจะเปนสงทเราพงอาศยไดในภพใหมชาตใหมตอไป

กรรมมสาเหตและตนก าเนดเกดขนมาจากอกศลมลและกศลมล คอ ถาเปนอกศลกรรม (กรรมชว) กเกดจากอกศลมล ไดแก โลภะ (ความอยาก) โทสะ (ความโกรธ พยาบาท อาฆาต) และโมหะ (ความหลง) สวนกศลกรรม (กรรมด) กเกดจากกศลมลทตรงกนขามกบอกศลมล ไดแก อโลภะ (ไมอยากได) อโทสะ (ไมโกรธ พยาบาท อาฆาต) และอโมหะ (ไมลมหลง) รากเหงานเปนตวการส าคญทท าใหมนษยไดท ากรรมตาง ๆ นานานบไมถวน จงเปนเหตใหมนษยจะตองเวยนวายตายเกดอยอยางนไมรจบรสน

กรรมเมอกระท าแลวยอมใหผลของกรรมหรอเรยกอกอยางหนงวา วบาก กรรมทมนษยกระท านนไมวาจะเปนกรรมดหรอกรรมชวกตาม ผกระท านนจะตองไดรบอยางแนนอน ขนอยกบวาจตดวงสดทายจะน าไปปฏสนธจตอยางไร ชนกกรรมจะน าไปเกดเปนอะไร ตามผลของอาสนนกรรม ถาไปเกดในสคตโลกสวรรคกดไป แตถาไปเกดในอบายภมกนาเสยดายทเกดมาเปนมนษยทกอยาง พระผมพระภาคเจาทรงตรสสอนใหเราท าแตกรรมด ละเวนกรรมชว ผใดจะหลกหนผลกรรมทกระท าไวไมได แมแตพระองคยงหลกหนผลกรรมทพระองคไดกระท าไวตงแตอดตไมไดเลย นอกจากเสยจากผทตองหลกหนกรรมไดดวยการเจรญกรรมฐานจนบรรลเปนพระอรหนตเทานนจงจะหมดกรรม

๓) จากการศกษาวเคราะหสาเหตของกรรมทปรากฏในกมมนทานสตร พบวา กรรม แปลวา การกระท า มความหมายกลาง ๆ ใชไดทงในทางดและทางไมด ถาเปนกรรมด เรยกวา กศลกรรมกรรมไมดเรยกวา อกศลกรรม การกระท าทประกอบดวยความตงใจ จงใจ จงจดไดวาเปนกรรมในพระพทธศาสนานนกคอ เจตนา เปนหลกส าคญ เจตนาจงมงเนนไปในทางความคด จตใจหรอความรสกนกคดในการทจะ

๑๔๓

กระท าหรอเรยกวา มโนกรรม มโนกรรมเปนเรองส าคญทกอใหเกดกรรม เปรยบดงลอรถตามรอยเทาโคตวทเขนภาระไปฉะนน

ในศาสนาพทธ พระพทธเจาทรงใชเผยแผพระพทธศาสนา ม ๔ รปแบบ คอ แบบสากจฉาหรอสนทนา แบบการบรรยาย แบบการตอบปญหา และแบบวางกฎขอบงคบ แตละรปแบบนนพระองคพจารณาใชใหเหมาะสมกบบคคล เหตการณ และสถานทในขณะนน

หลกกรรมสามารถมองได ๒ ทาง คอ เรองหลกของกรรมในทางจรยธรรม และ หลกกรรมในแงของกฎธรรมชาต ตามหลกนยาม ๕ ไดแก อตนยาม (ผลกระทบทเกดขนจากอต) พชนยาม (ผลกระทบทเกดจากการด ารงเผาพนธ) จตตนยาม (ผลกระทบทเกดจากกรมโดยอตโนมต) กรรมนยาม (ผลกระทบทเกดจากกรรม) และธรรมนยาม (ลกระทบทเกดจากธรรมชาต

ผลของกรรม เปนสภาวะความเปนไปของมนษยทไดกระท าความดและความชว สามารถแสดงใหภาพนมต ไดแก ดานกศลและอกศล ดานผลการใหทาน และดานภาวนา ซงผลของกรรมสามารถแสดงใหเหนถงโทษทเกดจากการประพฤตผดในศล การประพฤตผดทางกายทจรต วจทจรต และมโนทจรต

กมมนทานสตร เปนพระสตรทวาดวยตนเหตแหงกรรม ตนเหตแหงกรรมนนกคอการ ลวงละเมดในไตรทวาร คอ กายกรรม ๓ ไดแก การฆาสตว การลกทรพย และการประพฤตผดในกาม วจกรรม ๔ คอ การพดปด พดสอเสยด พดค าหยาบ และพดเพอเจอ และมโนกรรม ๓ คอ อภชฌา พยาบาท และมจฉาทฏฐ การลวงละเมดทางไตรทวารนเปนอกศลกรรม ทประกอบดวย โลภะ (ความอยาก) โทสะ (ความโกรธ) และโมหะ (ความหลงทไมรจรง) เปนตนเหตทมนษยหลงท ากรรมชว ผลจากการกระท าความนเองจงเปนผลใหคนเราไดรบผลของกรรมไปทางทคต อบาย วนบาต นรก

เมอวเคราะหกรรมกบการด าเนนชวตแลว พบวา กรรมหลก ๆ ทส าคญทปรากฏในพระพทธศาสนานนเกดจากความเชอเรองบญบาป กรรมกบความเชอทเปนมงคลในมงคล ๓๘ ประการ กรรมกบความประสงคในผลส าเรจดวยหลกธรรมในอทธบาท ๔ ไดแก ฉนทะ (ความพอใจ) วรยะ (ความเพยรพยายาม) จตตะ (ความตงมนแหงจต) และวมงสา (ความพจารณาไตรตรอง) กรรมกบการบรรลธรรมในพระพทธศาสนาและกรรมกบการด าเนนชวตดวยหลกธรรมทเปนประโยชนจากการทไดศกษาในเรองของกรรมและผลของกรรม แตกรรมจะสงผลกดวยปจจยทเกดขนจากสมบต ๔ และวบต ๔ ทเปนเหตใหชนกกรรมน าไปเกดนนเอง

๕.๒ ขอเสนอแนะ

การอธบายการศกษาวเคราะหเรองกรรมในคมภรพระพทธศาสนา เปนสงส าคญและจ าเปนอยางยงส าหรบผทศกษา และพทธศาสนกชน เพราะวากรรมและตนเหตแหงกรรมนน เปนแนวทางในการศกษาและหลกการสอนเรองของกรรมในทางพระพทธศาสนา เพอน าไปสความ พนทกข แตอยางไรกดการวจยในครงนผวจยมงศกษาวเคราะหในประเดนเกยวกบกรรมทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา โดยเฉพาะตนเหตแหงกรรมในกมนทานสตร ซงประเดนและรายละเอยด

๑๔๔

ตาง ๆ อาจจะยงไมครบถวน หรอเพยงพอตอการศกษาของผทตองการศกษาในระดบทสงขน หรอตองการความชดเจนมากยงขน ดงนน ผวจยจงขอเสนอแนะเกยวกบการท าวจยในครงนไว ๒ ประเดน คอ ขอเสนอแนะเกยวกบการวจยในครงนและขอเสนอแนะการท าวจยในครงตอไป ดงน

๕.๒.๑ ขอเสนอแนะทวไป

การวจยในครงนเปนการวจยเชงเอกสารทเกยวของกบกรรมและตนเหตแหงกรรม ในคมภรพระพทธศาสนา โดยเฉพาะในกมนทานสตรเทานน โดยเฉพาะเนอหาเกยวกบกรรมทมปรากฏในคมภรอน ๆ หรอในคมภรวสทธมรรคของพระพทธโฆสาจารย และในคมภรวมตตมรรค ไดอธบายหลกของกรรม ผลของกรรมและตนเหตแหงการเกดกรรม เพอ ใชเปนหลกในการเปรยบเทยบตอไป ดงนน ผวจยจงมขอเสนอแนะทวไปเกยวกบงานวจยในครงน ดงน

๑) การวจยในครงน สามารถน าไปใชเปนแนวทางในการศกษาเรองกรรมไดเปนอยางด เนองจากผวจยไดคนควาจากคมภรพระไตรปฎกและคมภรอรรถกถาทมความชดเจนในการศกษามากยงขน ท าใหการศกษาด าเนนไปอยางถกตองและเหมาะสม

๒) สามารถน าไปใชเปนเครองมอในการตรวจสอบผลการท ากรรมในแตละประเภทได ถงแมเนอหาและรายละเอยดอาจจะไมครบถวนทกประเดน แตกชวยใหผศกษาใชเปนแนวทางในการศกษาตอไปได เพราะเนอหาและรายละเอยดทผวจยไดคนควานนมาจากแนวทางและหลกค าสอนของนกวชาการทางพระพทธศาสนาทมความช านาญในเรองกรรมเปนอยางด

๕.๒.๒ ขอเสนอแนะส าหรบการวจยครงตอไป

ผวจยพจารณาแลวเหนวาการวจยเรองกรรมในคมภรพระพทธศาสนานควรจะไดการศกษาในรายละเอยดทปรากฏในฎกาและอนฎกาทมการอธบายรายละเอยดเพมเตมมากขน เพอความชดเจนนอกเหนอจากปรากฏเนอหาในคมภรพระไตรปฎกและอรรถกถา ดงนน ผวจยจงขอเสนอแนะเชงวชาการเกยวกบประเดนทนาสนใจและน าไปศกษาไว ๓ ประเดน คอ

๑) ศกษาวเคราะหกรรมทปรากฏในคมภรวสทธมรรควา มแนวการสอนและหลกธรรมอะไรบางทเหมอนหรอแตกตางจากคมภรในพระพทธศาสนาอยางไร เพอเปนแนวทางทจะประยกตน ามาใชในการด าเนนชวต

๒) ศกษาวเคราะหกรรมทปรากฏในคมภรวมตตมรรค มแนวการสอนและหลกธรรมอะไรบางทเหมอนและแตกตางจากคมภรพระพทธศาสนาอยางไร เพอเปนแนวทางทจะน าไปใชในการด าเนนชวต

๓) ศกษาเปรยบเทยบเรองของกรรมทปรากฏในคมภรวสทธมรรคและคมภรวมตตมรรความสวนใดทเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร เพอใชเปนแนวทางและขนตอนในการด าเนนชวตตอไปอยางไร

๑๔๕

บรรณานกรม

ภาษาไทย: ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙. มหามกฎราชวทยาลย. พระไตรปฎก ฉบบสยามรฏ สสเตปฏก. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฎ ราชวทยาลย, ๒๕๕๓. มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย . อรรถกถา ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๖.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอทวไป:

คณะสหายธรรม. กรรม. พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร: มลนอภธรรมมหาธาตวทยาลย, ๒๕๔๐. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๑, กรงเทพหมหานคร: บรษท เอส. อาร. พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๕๑. . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๓. กรงเทพมหานคร: บรษท เอส. อาร พรนตง แมส โปรดกส จ ากด, ๒๕๔๘. . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๒๗. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๗. . พทธวธในการสอน. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๔๗. . เชอกรรม รกรรม แกกรรม. กรงเทพมหานคร: เคลดไทย, ๒๕๕๑. พระพรหมโมล (วลาศ าณวโร). กรรมทปน. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดอกหญา, ๒๕๔๕. . กรรมทปน เลม ๑. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดอกหญา, ๒๕๔๕. . กรรมทปน เลม ๒. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพดอกหญา, ๒๕๔๕. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช). พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน คาวด. พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม, ๒๕๕๓. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พทธธรรม ฉบบปรบปรงขยายความ. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร: มหาวทยามหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒. . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๘. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒. . พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๒๐. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ บรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๕๔. . พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพ ผลธมม, ๒๕๕๖.

๑๔๖

. พทธธรรม. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. . เรองทคนไทยควรเขาใจใหถกตอง. พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ บรษท สหธรรมก จ ากด, ๒๕๔๗. พระธรรมสงหบราจารย (จรญ ตธมโม). กรรมฐานแกกรรม สาหรบผนา นกธรกจและนกบรหาร. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพกดมอรนง, ๒๕๔๘. พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ). กฎแหงกรรม. กรงเทพมหานคร: บรษทสรางสรรคบคส จ ากด, ๒๕๔๙. . กฎแหงกรรม. พมพครงท ๗. กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๖. พระราชสทธญาณมงคล (จรญ ตธมโม). กฎแหงกรรมธรรมปฏบต. กรงเทพมหานคร: หอรตนชย การพมพ, ๒๕๓๙. พระภาวนาพศาลเมธ ว. (ประเสรฐ มนตเสว). วปสสนาภาวนาทไมถกเขยนไวในพระไตรปฎก . กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด ประยรสาสนไทย การพมพ, ๒๕๕๘. พระมหาโพธวงศาจารย (ทองด สรเตโช). พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดศพทวเคราะห. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๕๘. พระศรคมภรญาณ (สมจนต วนจนทร). จรยศาสตรในคมภรพระพทธศาสนา. พระนครศรอยธยา: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๙. พทธทาสภกข. โอสาเรตพธรรม. กรงเทพมหานคร: ธรรมทานมลนธ, ๒๕๓๘. . ทานพทธทาสกบการศกษา. กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภา, ๒๕๔๕. พทธมานกา (นามแฝง). กรรมและผลแหงกรรม. พมพครงท ๗. กรงเทพมหนคร: สหธรรมมก, ๒๕๔๔. ธงชย แสงรตน. กรรมและวบาก. กรงเทพมหานคร: บรษท พมพสวย จ ากด, ๒๕๕๙. ธมมวฑโฒ ภกข. กรรมลขต. พมพครงท ๑๓. กรงเทพมหานคร: บรษท เซเวน พรนตง กรป จ ากด, ๒๕๔๒. บรรจบ บรรณรจ. ปฏจจสมปบาท. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: พรบญการพมพ, ๒๕๓๘. บญม รงเรองวงศ. กเลสตณหา. กรงเทพมหานคร: เอส ซ การพมพ, ม.ป.ป.. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔ เฉลมพระเกยรตพระบาท สมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธนวาคม ๒๕๕๔. กรงเทพมหานคร: บรษท ศรวฒนาอนเตอรพรนท จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๖. . พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.๒๕๕๔. กรงเทพมหานคร: บรษท ศรวฒนา อนเตอรพรนตง จ ากด (มหาชน), ๒๕๕๖. วชระ งามจตรเจรญ. พทธศาสนาเถรวาท. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร, ๒๕๕๖ วศน อนทสระ. หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด. พมพครงท ๒๔. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเมดทราย, ๒๕๔๓.

๑๔๗

. หลกกรรมและการเวยนวายตายเกด. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพเรอนธรรม, ๒๕๔๖. . สวรรค นรก บญ บาปในพระพทธศาสนา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: เมดทราย, ๒๕๔๕. สมภาร พรมทา. พทธปรชญา. กรงเทพมหานคร: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๒. สนทร ณ รงส. พทธปรชญาจากพระไตรปฎก. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร: ส านกพมพแหง จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. ธรรมวภาค ปรเฉทท ๒. กรงเทพมหานคร: โรงพมพแหงมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๓๔. สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรนายก. ญาณสงวรธรรม ศกษาพระพทธศาสนา จากพระสตร. นครปฐม: หางหนสวนจ ากด สาละพมพการ, ๒๕๕๖. . ความเขาใจเรองจต. กรงเทพมหานคร: บรษท ปญญฉตร บคส บายตง จ ากด, ๒๕๕๖. . หลกกรรมในพระพทธศาสนา. กรงเทพมหานคร: มหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๕๑. . กฎแหงกรรม บญเปนหลกใหญของโลก. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ม.ป.ป.. แสง จนทรงาม. พทธศาสนวทยา. พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร: ธระการพมพ, ๒๕๔๕.

(๒) วทยานพนธ/สารนพนธ:

ชะบา ออนนาค. “การศกษาความเชอเรองกรรมในพระพทธศาสนาของนกเรยนชนมธยมศกษา: ศกษา กรณโรงเรยนชลบร “สขบท” จงหวดชลบร”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. ประพนธ ศภษร. “การศกษาวเคราะหพฒนาการแหงการตอบปญหาเรองกรรมกบอนตตาใน พระพทธศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐. พระมหาพเชษฐ ธรว โส (ดอกรก). “การศกษาเชงวเคราะหเรองกรรมและสงสารวฏในพทธปรชญาเถรวาท ทมผลตอการด าเนนชวตของพทธศาสนกชนไทยในปจจบน”. วทยานพนธพทธศาสตร มหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔. พระมหาทว านวโร (ออนปสสา). “ปาณาตบาตกบปญหาจรยธรรมในพทธปรชญา”. วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๔. พระมหาธระพล สขแสง. “การศกษาค าสอนเรองกเลสในพทธศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธศลปศาสตร มหาบณฑต. คณะศลปศาสตร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๖. พระมหารงสรรค ธมมรโส (แสงสสม). “ความสมพนธของกรรมและการเกดใหมทมอทธพลตอการระลกชาต”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๕๐. พระมหาสพร รกขตธมโม (ปวงกลาง). “ศกษาวเคราะหความเชอกฎแหงกรรมตามหลกพระพทธศาสนา”. สารนพนธพทธศาสตรดษฎบณฑต, บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๕๗.

๑๔๘

พระวพฒน อตตเปโม (เอยมเปรมจต). “การศกษาวเคราะหหลกกรรมและการใหผลของกรรมใน คมภรอรรถกถาธรรมบท”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๓. พระอนทรย อตถยตโต (กนทะวงศ). “การศกษาเรองวบากในพทธศาสนาเถรวาท”. วทยานพนธ พทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๔. พระอทย จรธมโม (เอกสะพง). “ทศนะเรองกรรมในพระพทธศาสนาเถรวาทและปญหาเรองกรรม ในสงคมชาวพทธไทยปจจบน”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๓. สจรต พรศรประสาท. “การศกษาวเคราะหกฎแหงกรรม : ศกษาเฉพาะงานเขยนของ ท.เลยงพบรณ”. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ ราชวทยาลย, ๒๕๕๖. อมพร หตสงห. “กรรม ๑๒ และการใหผล”. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต. โครงการบณฑตศกษา: มหาวทยาลยราชภฎธนบร, ๒๕๔๖. ๓) บทความ: จกเรศ อฎรตน. “กรรมทท าตามหนาทมวบากหรอไม”. วารสารพทธศาสนศกษา. ปท ๑๔ ฉบบท ๑ (มกราคม-เมษายน ๒๕๕๐).

๔) สออเลกทรอนกส:

พระนภดล สรว โส (๒๑ ตลาคม ๒๐๑๔), “บพกรรมของพระโมคคลลานะททบตพอแมจนตาย”, [ออนไลน], ๒ ยอหนา, แหลงทมา: www.facebook.com/nop072/photos/บพกรรมของพระโมคคลลานะททบพอแมจนตายกในสมยหน ง-เจาลทธท งหลายมมจฉาทฏฐ /319347954941490/ [๑๓ กมภาพนธ ๒๕๖๒].

๑๔๙

ปประวตผวจย

ชอ/นามสกล : นายเทวนทร เหลงศกดดา ว/ด/ป/ เกด : วนท ๙ ตลาคม ๒๕๐๐ ภมล าเนาทเกด : จงหวด ชยภม การศกษา พ.ศ.๒๕๖๐ : พทธศาสตรบณฑต มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ประสบการณการท างาน : อาจารยสอนโรงเรยนเอกชนระดบมธยมศกษา – ปวช. ประสบการณการปฏบตธรรม พ.ศ.๒๕๕๖ – ๒๕๖๐ : ปฏบตวปสสนาภาวนา ณ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ปทเขาศกษา : ปการศกษา ๒๕๖๐ ปทส าเรจการศกษา : ปการศกษา ๒๕๖๑ ทอยปจจบน : ๑๒๔๒ หม ๓ ต าบล ตงนน อ าเภอ เมอง จงหวด ปทมธาน