บทบาทตวละครลกผสมในการแสดงโขน

สยาม เชอทอง 1

บทคดยอ

การวจยครงนมวตถประสงคทจะศกษาบทบาทของตวละครลกผสมในการแสดงโขน โดย

ศกษาถงความเปนมาและลกษณะของตวละครลกผสมในการแสดงโขน ผลจากการศกษาพบวา

ในการแสดงโขนมการปรากฏตวละครทเปนลกผสมอยจ านวน 10 ตวละคร ไดแก อนทรชต ทศ

ครวน ทศครธร ไพนาสรยวงศ บรรลยกลป องคต มจฉาน อสรผด นางสพรรณมจฉา และนางส

ดา จากตวละครทเปนลกผสมทง 10 ตวละคร สามารถจ าแนกออกเปนลกษณะของการผสมได 4

จ าพวก ไดแก 1)การผสมกนระหวางยกษและมนษย มตวละครทปรากฏไดแก อนทรชต สดา ไพ

นาสรยวงศ 2)การผสมกนระหวางยกษและสตว มตวละครทปรากฏไดแก สพรรณมจฉา ทศครวน

ทศครธร บรรลยกลป อสรผด 3)การผสมกนระหวางลงและมนษย มตวละครทปรากฏไดแก

องคต 4)การผสมกนระหวางสตวและสตว มตวละครทปรากฏไดแก มจฉาน จากการศกษาพบวา

ลกษณะของตวละครลกผสมทเปนเพศชายจะมลกษณะทคลายคลงกบผเปนพอมากกวาผเปนแม

สวนตวละครทเปนเพศหญงกจะปรากฏลกษณะทคลายคลงกบผเปนแมมากกวาผเปนพอ

ค าส าคญ :ตวละครลกผสม,รปลกษณ,โขน

1

สาขาศลปะการแสดง คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

Roles of half-blood character in Khon

Siam chuathong

Abstract:

The objective of this research is to study the roles of half-blood character in, Thai drama plays,

Khon. By study their background and characteristic in the plays, we have found that 10 half-

blood characters were appeared. These included Indharachit, Thossakeereewun,

Thossakeereethorn, Painasuriyawongsa, Bunlaikulp, Ongkot, Mujchanu, Asurapud,

Suphanmujcha, and Seeda. From 10 half-blood characters, we can classify them into 4 types.

1) mix between demon and human, the characters are Indharachit, Seeda, and

Painasuriyawongsa. 2) mix between demon and animal, the characters are Suphanmujcha,

Thossakeereethorn, Thossakeereewun, Bunlaigulp, and Asurapud. 3) mix between monkey and

human, which is Ongkot. and 4) mix between animal and animal Whichis Mujchanu. According

to the study, we have found that the male half-blood characters tend to look similar to his

father than his mother, and vice versa for the female characters.

Keywords: Half-blood characters, Characteristic, Khon

บทน า

ตวละครลกผสม เปนตวละครประเภทหนงทปรากฏอยในเรองรามเกยรต ตวละครลกผสม

เหลานบางตวมลกษณะทแตกตางจากตวละครอนๆในดานของรปลกษณ ตวละครลกผสมทปรากฏอยใน

เรองรามเกยรตมอยทงสน 10 ตวไดแก 1.นางสดา 2.อนทรชต 3.ไพนาสรยวงศ 4.ทศครวน 5.ทศครธร 6.

บรรลยกลป 7.สพรรณมจฉา 8.องคต 9.มจฉาน 10.อสรผด ตวละครลกผสมหลายตวมการผสมพนธกน

เหนอจนตนาการท าใหผวจยเกดความสนใจทจะศกษาความเปนมาและบทบาทของตวละครทเปนลกผสม

และรปลกษณของตวละครลกผสมทมความแตกตางจากตวละครอน ตวละครลกผสมเหลานแสดงใหเหน

ถงแนวคดในการสรางตวละครทเหนอจนตนาการโดยขดแยงจากการวเคราะหในดานของพนธกรรมตาม

หลกความเปนจรง โดยครงนผวจยจะวเคราะหถงรปลกษณของตวละครโดยใชบทละครทกลาวถง

รปลกษณของตวละครลกผสมเปนหลกและจากภาพของตวละครมาประกอบการวเคราะหขอมล

โขน

โขนถอวาเปนมหรสพการแสดงชนสง ทจะปรากฏอยในงานการแสดงทส าคญตางๆ ในการแสดง

โขน เชอวามมาตงแตโบราณจากการสนนษฐาน วาเกดจากการแสดงทพฒนามาจากการแสดงประเภท

อนๆทประกอบดวย

1 การแสดงชกนาคดกด าบรรพ

การแสดงชกนาคดกด าบรรพ เปนการ แสดงทเลาเรองถงการกวนน าอมฤต ของเหลาเทวดาและ

อสร การแสดงทเรยกวาชกนาคดกด าบรรพนน มการอธบายไวในกฎมณเฑยรบาลสมยกรงศรอยธยาวา

กลาวถงพระราชพธอนทราภเษกในพระราชพธอนทราภเษกปลกเขาพระสเมร สมเดจกรมพระยาด ารงรา

ชานภาพ อธบายไววาลกษณะการทท าในพระราชพธอนทราภเษกนกคอ การเลนแสดงต านานในไสย

ศาสตรเพอแสวงสวสดมงคลซงมสาเหตแบบเดยวกบการเลนโขน ส าหรบการแสดงโขนทไดมาจากการ

แสดงชกนาคดกด าบรรพนนไดแกการแสดงทแบงผแสดงออกเปนฝายอสรกบฝายเทวดามการ แตงกายท

คลายกบการแสดงชกนาคดกด าบรรพ (ไพรบลยกจ, 2542)

2. การแสดงกระบกระบอง

ในสมยโบราณนนคนไทยจ าเปนตองฝกวชากระบกระบองไวเพอเปนศลปะปองกนตวหรอเปนการ

ฝกหดเพอสรบกบขาศกศตรอาวธทใชในการตอส กมทงอาวธสนและอาวธยาว ไดแกกระบอง ไมพลอง ดาบ

กระบ ทวน หอก และรวมทงเครองปองกนตวตางๆศลปะปองกนตวนเรยกรวมๆวา วชากระบกระบอง

เนองจากการแสดงโขนนนมการตอส เกดขนดงนนลลาการตอสของคนสมยกอนในเชงกระบ

กระบอง พลอง จงไดรบการปรบปรงและน ามาไวในการแสดงโขน เชนตอนตรวจพล ยกทพตอน ยกรบเปน

ตน

3. การแสดงหนงใหญ

การแสดงหนงใหญนนเปนทขนชอของคนไทยในสมยโบราณอยางหนงตวหนงจะใชหนงววฉลเปน

ลวดลายตวละครในเรองรามเกยรต วธการแสดงผแสดงจะจบ ไมไผของตวหนงทงสองขางแลวยกเหนอ

ศรษะขน พรอมเตนเพลงประกอบจงหวะของดนตรปพาทย และตองเชดใหตวเงาของหนงตดอยกบจอผา

ขาวเพอใหคนดไดเหนลวดลายของหนงใหญทชดเจนโดยมคนพากยและคนพดบทพากยเจรจาแทนผแสดง

จะเหนไดวาการแสดงโขนทน ามาจากการแสดงหนงใหญนนมอย 2 ประการคอเรองทน ามาแสดงคอเรอง

รามเกยรต ซงจะมตวละครแบงออกเปนพระนางยกษลงประการท 2 ไดแกลลาทาเตนของคนเชดหนง ทสบ

ทอดมาถงการแสดงโขน ตอมา

สรปไดวาศลปะการแสดงโขนนนไดเอาวธการแตงกายบางอยาง ทไดมาจากการแสดงชกนาคดก

ด าบรรพ ไดทาร าการตอสมาจาก กระบกระบอง และไดศลปะค าพากยบทพดเจรจาและเพลงหนาพาทย

ดนตรตลอดจนการเตนของผ เชดหนงมาจากการแสดงหนงใหญ

เรอง ทใชในการแสดงโขน

เรองทน ามาใชในการแสดงโขนนน ตามทเรารจกกน คอเรองรามเกยรต เรองรามเกยรตนนมหลาย

ฉบบดวยกนทงไทย ชวา อนเดย โดยเฉพาะชาวอนเดยมคตในเรองความเคารพนบถอ โดยเชอวาหากใคร

ไดอานหรอฟงเรองราว รามายณะหรอรามเกยรตกจะสามารถลางบาปไดประสงคสงใดกจะไดดงปรารถนา

เนอ เรองรามเกยรตนน เปนเรองราวการท าสงครามระหวางพระรามกษตรยแหงกรงอโยธยา ทม

บรวารทหารเปนวานร และทศกณฐกษตรยแหงกรงลงกา จงท าใหรามเกยรตมการปรากฏตวละครอยเปน

จ านวนมาก

จากหวขอประเดนขางตนจะเหนไดวาตวละครหลกทมบทบาทในเรองรามเกยรตนนมอย 4

ประเภทไดแก เทวดานางฟา มนษย ยกษหรออสร และวานร แตจะมตวละครอก 1 ประเภททปรากฏอยใน

เรองรามเกยรตไดแก ตวละครทเปนลกผสม

ตวละครลกผสมในเรองรามเกยรต

ตวละครทเปนลกผสมในเรองรามเกยรตนน แสดงใหเหนไดวาในวรรณกรรมเรองรามเกยรตสะทอน

ใหเหนถงความเจาชของตวละครหลกในเรอง ไดแก ทศกณฐ และหนมาน ซงเปนตวละครทมเมยอย

มากมายหลายตนในวรรณกรรมจนเกดเปน ตวละครลกผสมขน ตวละครลกผสมมอยทงหมด 10 ตวโดยม

ประวตความเปนมาและรปลกษณของตวละครทปรากฏ ดงน 1.นางสดา 2.อนทรชต 3.ไพนาสรยวงศ

4.ทศครวน 5.ทศครธร 6.บรรลยกลป 7.สพรรณมจฉา 8.องคต 9.มจฉาน 10.อสรผด

จากตวละครลกผสมทงหมด 10 ตวละคร สามารถจ าแนกออกเปน 4 จ าพวกไดแก

1.การก าเนดจากยกษกบมนษย

2.การก าเนดจากสตวกบสตว

3.การก าเนดจากมนษยกบสตว

4.การก าเนดจากยกษกบสตว

1.การก าเนดจากยกษกบมนษย ตวละครทปรากฏไดแก อนทรชต นางสดา ไพนาสร

ยวงศ ตวละครทก าเนดจากยกษกบมนษยจะมรปรางทไมแปลกไปจากตวละครอน เพราะโครงสราง

รางกายของยกษและมนษยในเรองรามเกยรตมลกษณะของโครงสรางรางกายทเหมอนกบมนษย จะ

แตกตางแคภาพลกษณภายนอกทเชอกนวายกษจะมรปรางสงใหญ มเขยว ตารางภาพตอไปนจะ

เปรยบเทยบถงลกษณะของการผสมระหวางตวละครทเปนยกษและมนษย

1)ตารางภาพ ตวละครทก าเนดจากยกษและมนษย

+

ทศกณฐ นางมณโฑ

ทมา http://www.finearts.go.th ทมา https://sites.google.com

อนทรชต นางสดา ไพนาสรยวงศ

ทมา http://www.sookjai.com ทมา https://sites.google.com ทมา https://www.bloggang.com

จากการวเคราะหลกษณะของตวละครทเกดจากยกษกบมนษย อนทรชต ไพนาสรยวงศ มลกษณะ

รางกายเปนยกษเหมอนทศกณฐผ เปนพอ แตจะมการสวมมงกฎมนษยหรอมงกฎกาบไผ สวนไพนาสร

ยวงศนนยงเปนยกษกมารจงสวมหวกมาร ทงสองมเขยวเปนเขยวมะลทแตกตางจากยกษทวไปดงนนใน

ตวของอนทรชตและไพนาสรยงศจงมลกษณะทไปทางบดามากกวาฝงมารดา สวนนางสดามลกษณะท

ปรากฏใหเหนไดชดวาตวนางสดานนไมมรปรางทบงบอกถงความเปนยกษในตวนางสดา ดงทบทละคร

กลาวถงไววา

“ ผวพรรณนวลละอองผองพกตร ผดสรยวงศยกษในลงกา”

ดงนนตวนางสดาจงมรปรางลกษณะไปทางมารดาแตเพยงฝายเดยว

2.การก าเนดจากสตวกบสตวทปรากฏไดแก มจฉาน

2)ตารางภาพ ตวละครทเกดจากสตวกบสตว

+

หนมาน สพรรณมจฉา

ทมา https://sites.google.com ทมา http://www.sakulthaionline.com

มจฉาน ทมา https://www.youtube.com

2)จากการวเคราะหลกษณะของตวละครทเกดจากสตวกบสตว ทปรากฏในเรองรามเกยรตและการแสดง

โขน คอมจฉาน เปนตวละครทมลกษณะทเหนไดอยางชดเจนถงความเปนลกผสมของแตละเผาพนธโดย

รปรางลกษณะของมจฉานมลกษณะรปรางทเหมอนกบหนมานทกประการ ไมวาจะเปนสผว หนาตา แตท

แตกตางจากหนมานมเพยงสงเดยวคอหาง ทเปนปลาเหมอนมารดา

3.การก าเนดจากยกษกบสตว ตวละครทปรากฏไดแก สพรรณมจฉา ทศครวน ทศครธร บลลยกลป และ

อสรผด ตวละครทก าเนดจากยกษกบสตว

3)ตารางภาพ ตวละครทก าเนดจากยกษกบสตว

ทศกณฐ

ทมา http://www.finearts.go.th

+

นางปลา นางชาง นางกาลอคค

ทมา http://oknation.nationtv.tv ทมา http://ewt.prd.go.th ทมาหนงสอยกษในรามเกยรต

สพรรณมจฉา บรรลยกลป

ทมา http://www.sakulthaionline.com ทศครวน ทศครธร ทมา https://www.youtube.com

ทมา108 หวโขนโครงการภมปญญาไทยในหวโขน หนา45

3)จากการวเคราะหลกษณะของตวละครทเกดจากยกษกบสตว สามารถจ าแนกไดอกเปน 2 จ าพวก

ไดแก 3.1)ตวละครทก าเนดจากทศกณฐทปรากฏ ไดแก นางสพรรณมจฉา ทศครวน ทศครธรและบลลย

กลป ทงสตวละครน มเพยงสพรรณมจฉาเพยงตวเดยวทเปนผหญงและมลกษณะทแตกตางไปจากตว

ละครอน โดยมทอนบนเปนมนษยและทอนลางเปนปลา แสดงใหเหนวาตวนางสพรรณมจฉามลกษณะท

เหมอนมารดามากกวาบดา สวนทศครวน ทศครธร มลกษณะรปรางเปนยกษเหมอนบดาทกสวน แตจะมก

เพยงแตมจมกทเปนงวงชางปรากกฎออกมา แสดงใหเหนถงชาตพนธของผ เปนแมคอนางชาง และบรรลย

กลป กจะมลกษณะรางกายทเปนยกษเหมอนบดาทกสวน แตจะมการแตงกายใหแตกตางจากตวละครอน

โดยการใสเสอเกราะทเปนลายพญานาคเพอบงบอกถงชาตพนธของมารดาทเปนพญานาค

3.2)ตารางภาพ ตวละครทก าเนดจากยกษและสตว ไดแกอสรผด

+

เบญจกาย หนมาน

ทมา http://www.komchadluek.net ทมา https://sites.google.com

อสรผด

ทมา http://www.sookjai.com

3.2)ตวละครทก าเนดจากหนมานและนางเบญจกาย คออสรผด ซงเปนตวละครทเหนไดเดนชดถงสอง

เผาพนธในตวละคร คอลกษณะรางกายใหญโต มผมหยกหยกศกเหมอนเผาพนธของมารดา แตกมหนาตา

ทเปนลกษณะของวานรและกายทมสเดยวกน

4.การก าเนดจากมนษยกบสตว ตวละครทปรากฏไดแก องคต องคตเปนลกผสมเพยงตว

เดยวทเกดจากมนษยกบสตว

4)ตารางภาพ ตวละครทเกดจากมนษยและสตว

+

พาล นางมณโฑ

ทมา http://www.sookjai.com ทมา https://sites.google.com

องคต

ทมา http://www.sookjai.com

4)จากการวเคราะห ตวละครทก าเนดจากมนษยกบสตวมอยหนงตวละครคอ องคต เปนตวละครท

มการก าเนดซบซอน โดยฤาษองคตอาจารยของพาลผ เปนบดา มการน าเอาองคตไปฝากไวในทองแพะกอน

เกด เพอสงนางมณโฑคนใหแกทศกณฐ ลกษณะขององคตทปรากฏไมมสวนใดทบงบอกถงความเปน

มนษยในรางกายทเหมอนกบมารดา โดยตวองคตนนกมกายสเดยวกบพาลและก าเนดเปนวานร

เชนเดยวกบผ เปนบดา

สรป

ตวละครทเปนลกผสมในการแสดงโขน มทงหมด 10 ตวละคร โดยแบงเปน เพศชาย 8 ตวละคร

ไดแก 1)อนทรชต 2) ไพนาสรยวงศ 3)ทศครวน 4)ทศครธร 5)องคต 6)อสรผด 7)มจฉาน 8)บรรลยกลป

เพศหญง ไดแก 1)สดา 2)สพรรณมจฉา ตวละครทง 10 ตวละครนนยงจ าแนกไดจากการก าเนดออกเปน 4

ประเภทไดแก 1)การก าเนดจากยกษกบมนษย 2)การก าเนดจากสตวกบสตว 3)การก าเนดจากมนษยกบ

สตว4)การก าเนดจากยกษกบสตว จากผลการศกษาจะเหนไดวาตวละครทเปนเพศชายจะมลกษณะ

รางกายทเหมอนฝายพอ สวนตวละครทเปนเพศหญง จะมลกษณะเหมอนฝายแม จากตวละครทกลาวมา

ขางตน ทกตวละครมความสมพนธเกยวโยงกนทกตวละคร

ในดานของบทบาทของตวละครทเปนลกผสม ทกตวละครทปรากฏวาเปนตวละครลกผสมทกตว

ลวนมบทบาทส าคญทงสนลวนแลวแตเปนตวละครเอก ในดานของฝายชายทกตวละครลวนเปนนกรบ

ทงสน ไมวาจะเปนฝายยกษ ฝายพระราม ทกตวละครลวนมบทบาททส าคญดงทกลาวมาขางตนและยง

เปนตวแปรในการท าศกสงคราม

บรรณนานกรม

ไตรรตน พพฒโภคผล. (2552). 108 หวโขนโครงการภมปญญาไทยในหวโขน . กรงเทพ: ศนยศกษาภมปญญาไทยใน

รามเกยรต.

นงคนช ไพรบลยกจ. (2542). โขน. ใน โขน (หนา 10). เอสทพเวลด มเดย จ ากด.

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. (ม.ป.ป.). ใน บทละครเรองรามเกยรต เลม 3 (หนา 494).

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช. (2549). บทละครเรองรามเกยรต. ใน บทละครเรองรามเกยรต พระราช

นพนธในพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (หนา 597). กรงเทพส าศลปาบรรณาคารนกพมพ:

ส านกพมพศลปาบรรณาคาร.

รองศาตราจารยศรพงศ พยอมแยม. (2548). ภาพและประวตตวละครรามเกยรต. โอเอสพรนตงเฮาส.

สมาลย บานกลวย ศรสรางค พลทรพย. (2525). ภาพและประวตตวละครรามเกยรต . ธเนศวรการพมพ.