ชื่อหนังสือ - nrctesprel.labsafety.nrct.go.th/files/esprel-book2.pdf · lab...

ชอหนงสอ คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 2 Lab Safety Inspection Manual, Second Edition ผเขยน โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand “ESPReL” บรรณาธการ รองศาสตราจารย ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย ผชวยศาสตราจารย ดร. เสาวรตน จนทะโร รองศาสตราจารย ฉตรชย วรยะไกรกล พมพครงแรก สงหาคม 2558 สงวนลขสทธ ISBN: 978-616-551-954-0

จดท าโดย กองมาตรฐานการวจย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย ส านกพฒนาบณฑตศกษาและวจยดานวทยาศาสตรและเทคโนโลย

สนบสนนโดย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

ขอมลทางบรรณานกรมของส านกหอสมดแหงชาต National Library of Thailand Cataloging in Publication Data

โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย. คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 2.-- กรงเทพมหานคร : สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2558.

172 .

1. . 0. ชอเรอง.

ISBN 978-616-551-954-0

คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ เปนสวนหนงของ โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย

จดท าขนส าหรบใชในการพฒนาใหเกด วฒนธรรมความปลอดภยในหองปฏบตการอยางยงยน

ไมสามารถใชอางองเพอแสดงความรบผดชอบตามขอบงคบของกฎหมาย

โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย (Enhancement of Safety Practice of Research Laboratory in Thailand, ESPReL)

คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ พมพครงแรก พฤษภาคม 2555 จ านวน 300 เลม ISBN 978-94-326-612-6

คณะทปรกษา

รศ. สชาตา ชนะจตร ทปรกษาโครงการฯ รศ. ดร. พรพจน เปยมสมบรณ คณบดบณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

และทปรกษาโครงการฯ รศ. ดร. สกญญา สนทรส ผทรงคณวฒโครงการฯ รศ. ดร. วราพรรณ ดานอตรา หวหนาหนวยขอสนเทศวตถอนตรายและความปลอดภย

ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย และทปรกษาโครงการฯ

ผศ. ดร. สมพร กมลศรพชยพร ผอ านวยการ ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นายวนต ณ ระนอง ผทรงคณวฒโครงการฯ

คณะผจดท า

นางสาวรดาวรรณ ศลปโภชากล ผทรงคณวฒโครงการฯ ผศ. ดร. เสาวรตน จนทะโร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาวขวญนภส สรโชต ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ดร. วรภทร องคโรจนฤทธ ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย ภาควชาชวเคม คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

รศ.ดร. ธรยทธ วไลวลย ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย รศ. ดร. เกจวล พฤกษาทร ภาควชาเคมเทคนค คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาวสทธรตน ลศนนท ศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย

จฬาลงกรณมหาวทยาลย


คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 1 พมพครงแรก มถนายน2557 จ านวน 400 เลม ISBN 978-616-202-903-5

คณะทปรกษา

รศ. สชาตา ชนะจตร ทปรกษาโครงการฯ ผศ. ดร. สมพร กมลศรพชยพร ผอ านวยการ

ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย และทปรกษาโครงการฯ

รศ. ดร. วราพรรณ ดานอตรา ผอ านวยการโครงการฯ

นางสาวรดาวรรณ ศลปโภชากล ผทรงคณวฒโครงการฯ

รศ. ดร. สกญญา สนทรส ผทรงคณวฒโครงการฯ

นายวนต ณ ระนอง ผทรงคณวฒโครงการฯ

บรรณาธการ

รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย ภาควชาชวเคม คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย


รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย ภาควชาชวเคม คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ศ.ดร. ธรยทธ วไลวลย ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ดร. เสาวรตน จนทะโร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ดร. วรภทร องคโรจนฤทธ ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาววรรณ พฤฒถาวร สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาวขวญนภส สรโชต ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย


นางสาวคณชนก ปรชาสถตย ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นางสาวอศรา อามน ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นางสาวพวงผกา หลาเตจา ศนยความเปนเลศดานการจดการสารและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย


คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 2 พมพครงแรก สงหาคม 2558 ISBN 987-616-551-954-0

คณะทปรกษา/ผทรงคณวฒ

รศ. ดร. วราพรรณ ดานอตรา รศ. สชาตา ชนะจตร ผศ. ดร. สมพร กมลศรพชยพร นางสาวรดาวรรณ ศลปโภชากล รศ. ดร. สกญญา สนทรส

คณะบรรณาธการ

รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ดร. เสาวรตน จนทะโร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย รศ. ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร



รศ. ดร. เอมอร เบญจวงศกลชย คณะทนตแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ดร. เสาวรตน จนทะโร ภาควชาชวเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย รศ. ฉตรชย วรยะไกรกล ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย ศ.ดร. ธรยทธ วไลวลย ภาควชาเคม คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ผศ. ดร. วรภทร องคโรจนฤทธ ภาควชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาวขวญนภส สรโชต นกวชาการอสระ นางสาววรรณ พฤฒถาวร สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาวจฑามาศ ทรพยประดษฐ สถาบนวจยสภาวะแวดลอม จฬาลงกรณมหาวทยาลย นางสาวคณชนก ปรชาสถตย กองมาตรฐานการวจย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต นางสาวอศรา อามน กองมาตรฐานการวจย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต นางสาวศวพร ปรชา กองมาตรฐานการวจย ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต

ก

ค ำน ำ

กรอบคดของหองปฏบตการปลอดภย ประกอบดวย 7 องคประกอบทเชอมโยงกนอยางเปนระบบ ประกอบดวย 1) การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย 2) ระบบการจดการสารเคม 3) ระบบการจดการของเสย 4) ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ 5) ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย 6) การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ และ 7) การจดการขอมลและเอกสาร

องคประกอบของหองปฏบตกำรปลอดภย

การจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการ จะกระท าไดกตอเมอผเกยวของไดประจกษในสภาพความเสยงในการท างาน โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภยหองปฏบตการวจยในประเทศไทย จงไดออกแบบ “เครองมอ” ในการส ารวจสภาพความปลอดภยของหองปฏบตการตามองคประกอบความปลอดภยทง 7 ดานดงกลาว ซงไดจดท าเปนเอกสาร 2 เลมใชประกอบกน และสามารถสบคนการใชเอกสารบนระบบเวบไซตท http://esprel.labsafety.nrct.go.th/book.asp

กำรบรหำรระบบกำรจดกำรดำนควำมปลอดภย

ลกษณะทำงกำยภำพของหองปฏบตกำร อปกรณและเครองมอ

กำรจดกำรขอมลและเอกสำร

ระบบกำรจดกำรสำรเคม

ควำมปลอดภยของหองปฏบตกำร

ระบบกำรจดกำรของเสย

ระบบกำรปองกนและแกไขภย

อนตรำย

กำรใหควำมรพนฐำนเกยวกบ

ดำนควำมปลอดภย

ข

เอกสำรเลมท 1 แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ ใหภาพรวมขององคประกอบทท าใหเกดความปลอดภยในหองปฎบตการ และแบงสาระเนอหาเปน 2 สวน คอ

- เนอหาโดยสรปของกระบวนการและวธด าเนนงานดานตางๆ ของการพฒนาความปลอดภยในหองปฏบตการ

- เอกสารความร เปนรายละเอยดของวธด าเนนการของขนตอนตางๆ จดแบงเปนเรองๆ เชน ระบบการจ าแนกประเภทและการตดฉลากสารเคม ความรเกยวกบเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) เปนตน

เอกสำรเลมท 2 คมอการประเมนความปลอดภยในหองปฏบตการ ประกอบดวยการส ารวจสถานภาพในลกษณะของ

- รายการส ารวจ (checklist) รวม 162 รายการทครอบคลม 7 องคประกอบของความปลอดภย - ค าอธบายประกอบการกรอก checklist ทสอดคลองกบรายการส ารวจ ซงเปนค าอธบายเพมเตมส าหรบ

ผด าเนนการในหองปฏบตการ และส าหรบผตรวจสอบใชในการก าหนดเปน “เกณฑการประเมน” เพอวเคราะหระดบความปลอดภยของหองปฏบตการดวย

- ภาคผนวก คอ ความรและตวอยางเพมเตมทเกยวของของแตละองคประกอบ

เอกสารทง 2 ฉบบ ไดผานการทดลองใชแลวโดยภาคสมาชกหองปฏบตการ จดพมพเปนครงแรกในป พ.ศ. 2555 โดยการสนบสนนของส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต และ มการปรบปรงคมอการประเมนความปลอดภยในหองปฏบตการอก 2 ครง คอ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 1 และครงท 2

คมอการประเมนความปลอดภยในหองปฏบตการ ฉบบแกไขเพมเตม ครงท 2 มวตถประสงค เพอ 1. ลดความซ าซอนของรายการส ารวจ

2. เพมความชดเจนของรายการส ารวจและค าอธบายประกอบฯ ใหมากขน

3. ปรบค าใหสอดคลองกบ มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม ระบบการจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการทเกยวกบสารเคม

4. ใหผตอบสามารถตอบไดตรงตามวตถประสงค โดยก าหนดใหมการแสดงหลกฐานเบองตน ทงนเพอเปนการยนยน และทวนสอบตนเองดวย

ผอานทสนใจใชแบบประเมนในเอกสารเลมน เพอพฒนาความปลอดภยของหองปฏบตการ ควรเรมท าความเขาใจสาระในเอกสาร “แนวปฏบตเพอควำมปลอดภยในหองปฏบตกำร” กอน เพอใหเหนภาพรวมของระบบการบรหารจดการความปลอดภยของหองปฏบตการและความเชอมโยงของทกองคประกอบ จงจะชวยใหสามารถใชขอมลการประเมนความปลอดภยฉบบนดวยความเขาใจ และเกดปญญาพฒนาหองปฏบตการไดอยางแทจรง การใช “คมอกำรประเมนควำมปลอดภยในหองปฏบตกำร” เพยงอยางเดยวอาจยากทจะเขาใจและเหนประโยชนของแบบประเมน ท าใหไมสามารถน าผลการประเมนไปพฒนาความปลอดภยไดดงใจ

คณะผจดท ำ

สงหำคม 2558

ค

ค ำแนะน ำกำรส ำรวจสถำนภำพควำมปลอดภยของหองปฏบตกำร

1. ผลการส ารวจสภาพความปลอดภยจะไดประโยชนสงสด สมาชกในหองปฏบตการทกคนทกระดบตองรวมกนท าความเขาใจและลงความเหนรวมกนในการตอบค าถามแตละขอโดยตอบค าถามในกระดาษเปนชดเดยวกนแลวจงบนทกขอมลลงเวบไซต (http://esprel.labsafety.nrct.go.th) ภายหลง การบนทกขอมลลงเวบไซตอาจท าพรอมกนหลายคนได โดยแตละคนท าแตละองคประกอบ

2. อานค าอธบายประกอบการกรอก checklist เพอใหทราบ ขอบเขต วตถประสงค และความหมายของแตละขอทจะใชในการส ารวจสภาพใหชดเจนเพอใหไดค าตอบทตรงกบความจรงมากทสด ส าหรบความรและตวอยางเพมเตมไดน าไปแสดงไวในภาคผนวก

3. เลอกค าตอบในรายการส ารวจ (checklist) โดยท าเครองหมาย “” ในชองวางดานขวามอ ค าตอบในรายการส ารวจ ม 3 แบบ คอ “ใช /ไมใช” “ใช” หมายถง ท าไดครบถวนตามรายการขอนน

“ไมใช”หมายถง ท าไดไมครบถวนตามรายการขอนน “ไมเกยวของ”หมายถง รายการขอนนไมเกยวของกบการปฏบตงานในหองปฏบตการน เชน รายการ

เกยวกบการเกบถงแกสออกซเจน ถาหองปฏบตการไมมการใชแกสออกซเจน สามารถเลอกค าตอบ “ไมเกยวของ” ได

“ไมทราบ/ไมมขอมล” หมายถง ไมแนใจวาใชหรอไมใช หรอทราบวา ใชแตไมมขอมล เชน การไมมขอมลเพอตอบค าถามเกยวกบพนผวทางเดน เปนตน

4. กรณตอบวา “ไมเกยวของ” ตองระบเหตผลดวย มฉะนนจะถอวาค าตอบคอ “ไมใช” เชน รายการเกยวกบถงออกซเจนในขอ 3 ตองระบเหตผลดวยวา ไมมการใชแกสออกซเจนในหองปฏบตการ เปนตน

5. ในกรณทรายการส ารวจมการแบงเปนหวขอยอยหากมรายการนน ใหท าเครองหมาย ในแตละขอยอย และสามารถตอบไดมากกวา 1 ชอง

6. ในกรณทตอบวา “ใช” หรอ “ม” ตองระบหลกฐานยนยน เชน ชอเอกสาร ชอผรบผดชอบ และวธการด าเนนการ เปนตน หากไมระบหลกฐาน จะถอวาค าตอบในขอน คอ “ไมใช” หรอ “ไมม”

7. กรอกขอมลทไดในขอ 3-5 ลงใน http://esprel.labsafety.nrct.go.th เพอท าการประมวลผลสถานภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ โดยพจารณาความถท ไดจากการส ารวจในแตละหวขอ เพอดวาหองปฏบตการของตนเองมสภาพอยางไรในแตละองคประกอบ (7 องคประกอบ)

8. ขอทมเครองหมาย ก ากบอย หมายถง เปนขอทมความส าคญและตองท ากอน

การประมวลผลใหน าหนกกบค าตอบทมเหตผลประกอบ ดงนนการตอบวา “ใช” โดยไมมเหตผล หรอเหตผลไมเหมาะสม จะเทยบเทากบค าตอบวา “ไมใช” ดงนน ผลการส ารวจความปลอดภยทใกลสภาพความเปนจรงมากทสด จะเปนประโยชนตอการแกไขปรบปรงทจดออน สวนผลส ารวจทอาจดดแตหางไกลจากความเปนจรงจะไมเปนประโยชนตอการแกไขการจดการความปลอดภยของหองปฏบตการเลย

ง

สารบญ

หวขอ หนา

ค าน า ก

ค าแนะน าการส ารวจสถานภาพความปลอดภยของหองปฏบตการ ค

สารบญ ง

ESPReL Checklists………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1. การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย ……………………………………………………………………………………. 2

2. ระบบการจดการสารเคม …………………………………………………………………………………………………………………….. 4 3. ระบบการจดการของเสย………………………………………………………………………………………………………………………. 10 4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ……………………………………………………….……... 13 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ………………………………………………………………………………………………… 17 6. การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ………………………………………………………….. 23 7. การจดการขอมลและเอกสาร ………………………………………………………………………………………………………………. 26

ค าอธบายประกอบการกรอก checklist ………………………………………………………………………………………………………….. 1. การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย ……………………………………………………………………………………. 28

2. ระบบการจดการสารเคม …………………………………………………………………………………………………………………….. 30 3. ระบบการจดการของเสย………………………………………………………………………………………………………………………. 42 4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ……………………………………………………….……... 46 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ………………………………………………………………………………………………… 60 6. การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ.………………………………………………………….. 69 7. การจดการขอมลและเอกสาร ………………………………………………………………………………………………………………. 71

เอกสารอางอง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 74 ภาคผนวก

1. การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย………………………………………………….......................... ภ1-1– ภ1-4 2. ระบบการจดการสารเคม……………………………….................................................................................. ภ2-1– ภ2-23 3. ระบบการจดการของเสย………………………………………………………………………………………………………. ภ3-1– ภ3-13 4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ……………………………………………….. ภ4-1– ภ4-26 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย………………………………………………………………………………….. ภ5-1– ภ5-12 6. การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ…………………………………………….. ภ6-1– ภ6-2 7. การจดการขอมลและเอกสาร………………………………………………………………………………………………… ภ7-1– ภ7-14

1

ESPReL

ESPReL Checklist

2

ESPReL Checklist 1. การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย

วตถประสงคเพอประเมนความจรงจงตงแตระดบนโยบายทเหนความส าคญของงานดานความปลอดภยของหองปฏบตการ จงควรมขอมลระดบนโยบาย/แผนงานทงเชงโครงสรางและการก าหนดผรบผดชอบ รปธรรมของผลผลตในดานน อาจมไดตงแตค าสง ประกาศแตงตงผรบผดชอบ และ/หรอ แผนปฏบตทไดมาจากกระบวนการพจารณารวมกน

หวขอ ใช ไมใช ไม

เกยวของ ไมทราบ/ ไมมขอมล

ค าอธบายประกอบฯ

1. มนโยบายดานความปลอดภย ครอบคลม ในระดบตอไปน มหาวทยาลย หรอ กรม

ระบ ชอเอกสารนโยบาย......(พรอมแนบไฟลตวอยาง) คณะ หรอ กอง

ระบ ชอเอกสารนโยบาย......(พรอมแนบไฟลตวอยาง) ภาควชา หรอ หนวยงาน

ระบ ชอเอกสารนโยบาย......(พรอมแนบไฟลตวอยาง) หองปฏบตการ

ระบ ชอเอกสารนโยบาย......(พรอมแนบไฟลตวอยาง) อนๆ (ระบชอของระดบหนวยงาน.....)

ระบ ชอเอกสารนโยบาย......(พรอมแนบไฟลตวอยาง)

ขอ 1 มนโยบายดานความปลอดภย

2. มแผนงานดานความปลอดภย ครอบคลม ในระดบตอไปน มหาวทยาลย หรอ กรม

ระบ ชอเอกสารแผนงาน.....(พรอมแนบไฟล) คณะ หรอ กอง

ระบ ชอเอกสารแผนงาน.....(พรอมแนบไฟล) ภาควชา หรอ หนวยงาน

ระบ ชอเอกสารแผนงาน.....(พรอมแนบไฟล) หองปฏบตการ

ระบ ชอเอกสารแผนงาน......(พรอมแนบไฟล) อนๆ (ระบชอของระดบหนวยงาน......)

ระบ ชอเอกสารแผนงาน......(พรอมแนบไฟล)

ขอ 2 มแผนงานดานความปลอดภย

3. มโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภยในระดบตอไปน มหาวทยาลย หรอ กรม

ระบ ชอลกษณะโครงสราง.....(พรอมแนบไฟล) คณะ หรอ กอง

ระบ ชอลกษณะโครงสราง.....(พรอมแนบไฟล) ภาควชา หรอ หนวยงาน

ระบ ชอลกษณะโครงสราง.....(พรอมแนบไฟล) หองปฏบตการ

ระบ ชอลกษณะโครงสราง.....(พรอมแนบไฟล)

ขอ 3 มโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภย

3

หวขอ ใช ไมใช ไม

เกยวของ ไมทราบ/ ไมมขอมล


อนๆ (ระบชอของระดบหนวยงาน......) ระบ ชอของระดบหนวยงาน ลกษณะโครงสราง.....(พรอมแนบไฟล)

ขอ 3 มโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภย

4. หองปฏบตการไดก าหนดผรบผดชอบดแลดานความปลอดภยในเรองตอไปน การจดการสารเคม

ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ...... การจดการของเสย

ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ..... ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและ

เครองมอ ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ......

การปองกนและแกไขภยอนตราย ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ......

การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ......

การจดการขอมลและเอกสาร ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ......

อนๆ ระบ…… ระบ ชอและต าแหนง ของผรบผดชอบ......

ขอ 4 หองปฏบตการไดก าหนดผรบผดชอบดแลดานความปลอดภย

4

ESPReL Checklist 2. ระบบการจดการสารเคม

เพอประเมนสถานภาพการจดการสารเคมในหองปฏบตการ มองถงการมระบบการจดการสารเคมทดภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล การจดเกบ การเคลอนยายสารเคม และการจดการสารทไมใชแลว ทสามารถตดตามความเคลอนไหวของขอมลสารเคม และควบคมความเสยงจากอนตรายของสารเคม หวใจส าคญของการจดการสารเคมในอนดบแรก คอ “สารบบสารเคม” หากปราศจากสารบบสารเคมซงเปนจดเรมตนแลว การบรหารจดการเพอการท างานและการรบมอสารเคมอยางถกตองจะเกดไมได ขอมลสารเคมเมอประมวลจดท ารายงานเปนระยะๆ กสามารถน าไปใชประโยชนในการจดการความเสยง การแบงปนสารเคม รวมทงการใชประโยชนในการบรหารจดการ และจดสรรงบประมาณดวย 2.1 การจดการขอมลสารเคม

2.1.1 ระบบบนทกขอมล

หวขอ ใช ไมใช ไมเกยวของ ไมทราบ/ ไมมขอมล

ค าอธบายประกอบ

1. มการบนทกขอมลสารเคมในรปแบบ เอกสาร อเลกทรอนกส

ขอ 2.1.1 ระบบบนทกขอมล

2. โครงสรางของขอมลสารเคมทบนทก ประกอบดวย รหสภาชนะบรรจ (bottle ID) ชอสารเคม (chemical name) CAS no. ประเภทความเปนอนตราย

(ระบ ระบบทใช……) ขนาดบรรจของขวด ปรมาณสารเคมคงเหลอในขวด (chemical

volume/weight) Grade ราคา (price) ทจดเกบสารเคม (location) วนทรบเขามา (received date) วนทเปดใชขวด ผขาย/ผจ าหนาย (supplier) ผผลต (manufacturer) วนหมดอาย (expiry date) อน ๆ ระบ......

5

2.1.2 สารบบสารเคม (Chemical inventory)



1. มการบนทกขอมลการน าเขาสารเคม ขอ 2.1.2 สารบบสารเคม

2. มการบนทกขอมลการจายออกสารเคม

3. มการปรบขอมลใหเปนปจจบนอยางสม าเสมอ ระบ ความถของการตรวจสอบและปรบฐานขอมล......

4. มรายงานทแสดงความเคลอนไหวของสารเคมในหองปฏบตการ โดยอยางนอยตองประกอบดวยทกหวขอตอไปน ชอสารเคม CAS no. ประเภทความเปนอนตรายของสารเคม ปรมาณคงเหลอ สถานทเกบ

ระบ ตวอยางรายงานของสารเคม......(พรอมแนบไฟล)

2.1.3 การจดการสารทไมใชแลว (Clearance)



1. มแนวปฏบตในการจดการสารทไมใชแลว ดงน สารทไมตองการใช

ระบ ขนตอน วธ หรอ ความถ..... สารทหมดอายตามฉลาก

ระบ ขนตอน วธ หรอ ความถ..... สารทหมดอายตามสภาพ

ระบ ขนตอน วธ หรอ ความถ.....

ขอ 2.1.3 การจดการสารทไมใชแลว

2.1.4 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ



1. มการใชประโยชนจากขอมลสารเคมเพอ การประเมนความเสยง

ระบ วธใชประโยชน...... (หรอแนบไฟลตวอยาง) การจดสรรงบประมาณ

ระบ วธใชประโยชน...... (หรอแนบไฟลตวอยาง) การแบงปนสารเคม

ระบ วธใชประโยชน...... (หรอแนบไฟลตวอยาง)

ขอ 2.1.4 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ

6

2.2 การจดเกบสารเคม 2.2.1 ขอก าหนดทวไปในการจดเกบสารเคม



1. มการแยกเกบสารเคมตามสมบตการเขากนไมไดของสารเคม (chemical incompatibility) ระบ ชอระบบทใชและตวอยางสารเคมทใช……

ขอ 2.2.1 ขอก าหนดทวไปในการจดเกบสารเคม

2. เกบสารเคมของแขงแยกออกจากของเหลวทงในคลงสารเคมและหองปฏบตการ

3. หนาตเกบสารเคมในพนทสวนกลางมการระบ รายชอสารเคมและเจาของ ชอผรบผดชอบดแลต สญลกษณตามความเปนอนตราย

4. จดเกบสารเคมทกชนดอยางปลอดภยตามต าแหนงทแนนอน และไมวางสารเคมบรเวณทางเดน

5. มปายบอกบรเวณทเกบสารเคมทเปนอนตราย

6. มระบบการควบคมสารเคมทตองควบคมเปนพเศษ ระบ ตวอยางสารและวธการควบคม......

7. ไมใชตดดควนเปนทเกบสารเคมหรอของเสย

8. ไมวางขวดสารเคมบนโตะและชนวางของโตะปฏบตการอยางถาวร

2.2.2 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารไวไฟ



1. เกบสารไวไฟใหหางจากแหลงความรอน แหลงก าเนดไฟ เปลวไฟ ประกายไฟ และแสงแดด

ขอ 2.2.2 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารไวไฟ

2. เกบสารไวไฟในหองปฏบตการในภาชนะทมความจไมเกน 20 ลตร

3. เกบสารไวไฟในหองปฏบตการไมเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ถามเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ตองจดเกบไวในตส าหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ

4. เกบสารไวไฟสงในตทเหมาะสม ระบ ตวอยางสารไวไฟสงทม......

7

2.2.3 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารกดกรอน



1. เกบขวดสารกดกรอน (ทงกรดและเบส) ไวในระดบต า ขอ 2.2.3 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารกดกรอน 2. เกบขวดกรดในตเกบกรดโดยเฉพาะ และมภาชนะรองรบท

เหมาะสม ระบ ชนดของต และภาชนะรองรบทใช......

2.2.4 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบแกส



1. เกบถงแกสโดยมอปกรณยดทแขงแรง ขอ 2.2.4 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบแกส

2. ถงแกสทไมไดใชงานทกถงตองมฝาครอบหวถงหรอม guard ปองกนหวถง

3. มพนทเกบถงแกสเปลากบถงแกสทยงไมไดใชงาน และตดปายระบไวอยางชดเจน

4. ถงแกสมทวางปลอดภยหางจากความรอน แหลงก าเนดไฟ และเสนทางสญจรหลก

5. เกบถงแกสออกซเจนหางจากถงแกสเชอเพลง แกสไวไฟ และวสดไหมไฟได อยางนอย 6 เมตร หรอมฉาก/ผนงกนทไมตดไฟ ระบ ระยะหาง หรอ วสดของผนงกน......

2.2.5 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารออกซไดซ (Oxidizers) และสารกอใหเกดเพอรออกไซด



1. เกบสารออกซไดซและสารทกอใหเกดเพอรออกไซดหางจากความรอน แสง และแหลงก าเนดประกายไฟ ระบ ตวอยางสารออกซไดซและสารทกอใหเกดเพอรออกไซดทมในหองปฏบตการและสถานทเกบ......

ขอ 2.2.5 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารออกซไดซ และสารกอใหเกดเพอรออกไซด

2. เกบสารทมสมบตออกซไดซไวในภาชนะแกวหรอภาชนะทมสมบตเฉอย

3. ใชฝาปดทเหมาะสม ส าหรบขวดทใชเกบสารออกซไดซ

4. ภาชนะบรรจสารทกอใหเกดเพอรออกไซดตองมฝาปดทแนนหนา

5. มการตรวจสอบการเกดเพอรออกไซดอยางสม าเสมอ ระบ ความถของการตรวจสอบ......

8

2.2.6 ขอก าหนดส าหรบการจดเกบสารทไวตอปฏกรยา



1. มปายค าเตอนทชดเจนบรเวณหนาตหรอพนททเกบสารทไวตอปฏกรยา (เชน ปาย “สารไวตอปฏกรยา – หามใชน า”)

ขอ 2.2.6 ขอก าหนดส าหรบการเกบสารทไวตอปฏกรยา

2. เกบสารไวปฏกรยาตอน าออกหางจากแหลงน าทอยในหองปฏบตการ ระบ ตวอยางสารไวปฏกรยาตอน าทมในหองปฏบตการและสถานทเกบ......

3. มการตรวจสอบสภาพการเกบทเหมาะสมของสารทไวตอปฏกรยาอยางสม าเสมอ ระบ ความถของการตรวจสอบ......

2.2.7 ภาชนะบรรจภณฑและฉลากสารเคม



1. เกบสารเคมในภาชนะทเหมาะสมตามประเภทของสารเคม ขอ 2.2.7 ภาชนะบรรจภณฑและฉลากสารเคม 2. ภาชนะทบรรจสารเคมทกชนดตองมการตดฉลากท

เหมาะสม

3. ตรวจสอบความบกพรองของภาชนะบรรจสารเคมและฉลากอยางสม าเสมอ ระบ ขนตอนการตรวจสอบ หรอความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

2.2.8 เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS)



1. เกบ SDS ในรปแบบ เอกสาร อเลกทรอนกส

ขอ 2.2.8 เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS)

2. เกบ SDS อยในทททกคนในหองปฏบตการเขาดไดทนท เมอตองการใช หรอเมอเกดภาวะฉกเฉน ระบ สถานทเกบ......

3. SDS มขอมลครบทง 16 หวขอ ตามระบบสากล 4. ม SDS ของสารเคมอนตรายทกตวทอยในหองปฏบตการ

ระบ จ านวนสารเคมอนตรายทมในหองปฏบตการ......

5. ม SDS ททนสมย ระบ ความถในการปรบปรง หรอวนเดอนปทปรบปรงลาสด......

9

2.3 การเคลอนยายสารเคม (Chemical transportation) 2.3.1 การเคลอนยายสารเคมภายในหองปฏบตการ



1. ผทท าการเคลอนยายสารเคมใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม ระบ ตวอยางอปกรณปองกนสวนบคคลทใช......

ขอ 2.3.1 การเคลอนยายสารเคมภายในหองปฏบตการ

2. ปดฝาภาชนะทบรรจสารเคมทจะเคลอนยายใหสนท 3. ใชรถเขนทมแนวกนเมอมการเคลอนยายสารเคมพรอมกน

หลายๆ ขวด

4. ใชตะกราหรอภาชนะรองรบในการเคลอนยายสารเคม 5. เคลอนยายสารเคมทเปนของเหลวไวไฟในภาชนะรองรบทม

วสดกนกระแทก

6. ใชถงยางในการเคลอนยายสารกดกรอนทเปนกรดและตวท าละลาย

7. เคลอนยายสารทเขากนไมไดในภาชนะรองรบทแยกกน 2.3.2 การเคลอนยายสารเคมภายนอกหองปฏบตการ



1. ใชภาชนะรองรบและอปกรณเคลอนยายทมนคงปลอดภย ไมแตกหกงาย และมทกนขวดสารเคมลม

ขอ 2.3.2 การเคลอนยายสารเคมภายนอกหองปฏบตการ

2. ใชรถเขนมแนวกนกนขวดสารเคมลม 3. เคลอนยายสารทเขากนไมได ในภาชนะรองรบทแยกกน 4. ใชลฟทขนของในการเคลอนยายสารเคมและ

วตถอนตรายระหวางชน

5. ใชวสดดดซบสารเคมหรอวสดกนกระแทกขณะเคลอนยาย ระบ วสดดดซบหรอวสดกนกระแทกทใช......

10

ESPReL Checklist 3. ระบบการจดการของเสย

เปนการประเมนสถานภาพการจดการของเสยภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล การจ าแนกและการเกบ เพอรอการก าจด/บ าบด ซงสามารถตดตามความเคลอนไหวของของเสย ขอมลนจะเปนประโยชนตอการบรหารจดการ การประเมนความเสยงจากอนตรายของของเสย ตลอดจนการจดเตรยมงบประมาณในการก าจด

3.1 การจดการขอมลของเสย 3.1.1 ระบบบนทกขอมล



1. มการบนทกขอมลของเสยในรปแบบ เอกสาร อเลกทรอนกส

ขอ 3.1.1 ระบบบนทกขอมล

2. โครงสรางของขอมลของเสยทบนทก ประกอบดวย ผรบผดชอบ รหสของภาชนะบรรจ (bottle ID) ประเภทของเสย ปรมาณของเสย (waste volume/weight) วนทบนทกขอมล (input date) หองทเกบของเสย (storage room) อาคารทเกบของเสย (storage building) อน ๆ ระบ……….

3.1.2 การรายงานขอมล



1. มการรายงานขอมลของเสยทเกดขน ระบ ตวอยางรายงาน......(พรอมแนบไฟล)

ขอ 3.1.2 การรายงานขอมล

2. มรปแบบการรายงานทชดเจน เพอรายงานความเคลอนไหว ขอมลในรายงานอยางนอยประกอบดวยทกหวขอตอไปน ประเภทของเสย ปรมาณของเสย

3. มการรายงานขอมลของเสยทก าจดทง ระบ ตวอยางรายงาน......(พรอมแนบไฟลตวอยาง)

4. มการปรบขอมลเปนปจจบนสม าเสมอ ระบ ความถหรอหรอวนเดอนปทปรบขอมลลาสด......

11

3.1.3 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ



1. มการใชประโยชนจากขอมลของเสยเพอ การประเมนความเสยง

ระบ วธใชประโยชน......(หรอแนบไฟลตวอยาง) การจดเตรยมงบประมาณในการก าจด

ระบ วธใชประโยชน......(หรอแนบไฟลตวอยาง)

ขอ 3.1.3 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ

3.2 การเกบของเสย



1. มการแยกของเสยอนตรายออกจากของเสยทวไป ระบ ตวอยางของเสยทแยก......

ขอ 3.2 การเกบของเสย

2. มเกณฑในการจ าแนกประเภทของเสยทเหมาะสม ระบ ชอเกณฑทใช...... (พรอมแนบไฟลตวอยาง)

3. แยกของเสยตามเกณฑ ทระบในขอ 2

4. ใชภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสมตามประเภท ระบ ตวอยางของเสยทแยก และภาชนะทใช......

5. ตดฉลากภาชนะบรรจของเสยทกชนดอยางถกตองและเหมาะสม

6. ตรวจสอบความบกพรองของภาชนะและฉลากของเสยอยางสม าเสมอ ระบ ความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

7. บรรจของเสยในปรมาณไมเกน 80% ของความจ ของภาชนะ

8. มพนท/บรเวณทเกบของเสยทแนนอน

9. มภาชนะรองรบขวดของเสยทเหมาะสม ระบ ตวอยางภาชนะทใช.....

10. แยกภาชนะรองรบขวดของเสยทเขากนไมได

11. วางภาชนะบรรจของเสยหางจากบรเวณอปกรณฉกเฉน

12. วางภาชนะบรรจของเสยหางจากความรอน แหลงก าเนดไฟ และเปลวไฟ

13. เกบของเสยประเภทไวไฟในหองปฏบตการ ไมเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ถามเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ตองจดเกบไวในตส าหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ

14. ก าหนดปรมาณรวมสงสดของของเสยทอนญาตใหเกบไดในหองปฏบตการ ระบ ปรมาณสงสดของของเสยทเกบ......

12



15. ก าหนดระยะเวลาเกบของเสยในหองปฏบตการ ระบ ระยะเวลาเกบของเสยทก าหนด...

ขอ 3.2 การเกบของเสย

3.3 การลดการเกดของเสย



1. มแนวปฏบตหรอมาตรการในการลดการเกดของเสยในหองปฏบตการ ระบ เอกสาร......(พรอมแนบไฟลตวอยาง)

ขอ 3.3 การลดการเกดของเสย

2. ลดการใชสารตงตน (Reduce) ระบ ตวอยางการลดการใชสารตงตน......

3. ใชสารทดแทน (Replace) ระบ ตวอยางการใชสารทดแทน......

4. ลดการเกดของเสย ดวยการ Reuse

ระบ วธการและตวอยางของเสย......(หรอแนบไฟลวธการ)

Recovery/ Recycle ระบ วธการและตวอยางของเสย......(หรอแนบไฟลวธการ)

3.4 การบ าบดและก าจดของเสย



1. บ าบดของเสยกอนทง ระบ ตวอยางวธการบ าบด......(หรอแนบไฟลวธการ)

ขอ 3.4 การบ าบดและก าจดของเสย

2. บ าบดของเสยกอนสงก าจด ระบ ตวอยางวธการบ าบด......(หรอแนบไฟลวธการ)

3. สงของเสยไปก าจดโดยบรษททไดรบใบอนญาต ระบ บรษทรบก าจด......

13

ESPReL Checklist 4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

เปนการประเมนถงความสมบรณเหมาะสมของโครงสรางพนฐานทางกายภาพ อปกรณและเครองมอภายในหองปฏบตการ ทจะเออตอความปลอดภยของหองปฏบตการ และเปนปจจยทจดใหสมบรณเตมทไดยาก เนองจากอาจเปนโครงสรางเดม หรอการออกแบบทไมไดค านงถงการใชงานในลกษณะหองปฏบตการโดยเฉพาะ ขอมลทใหส ารวจในรายการส ารวจประกอบดวยขอมลเชงสถาปตยกรรมและวศวกรรม ดพนทการใชงานจรง วสดทใช ระบบสญจร ระบบไฟฟา ระบบระบายอากาศ ระบบสาธารณปโภค และระบบฉกเฉน

4.1 งานสถาปตยกรรม



1. สภาพภายในและภายนอกทไมกอใหเกดอนตราย ขอ 4.1.1

2. แยกสวนทเปนพนทหองปฏบตการ (laboratory space) ออกจากพนทอนๆ (non–laboratory space)

ขอ 4.1.2

3. ขนาดพนทและความสงของหองปฏบตการและพนทเกยวเนอง มความเหมาะสมและเพยงพอกบการใชงาน จ านวนผปฏบตการ ชนดและปรมาณเครองมอและอปกรณ *

ขอ 4.1.3

4. วสดทใชเปนพนผวของพน ผนง เพดาน อยในสภาพทด มความเหมาะสมตอการใชงานและไดรบการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ *

ขอ 4.1.4

5. ชองเปด (ประต–หนาตาง) มขนาดและจ านวนทเหมาะสม โดยสามารถควบคมการเขาออกและเปดออกไดงายในกรณฉกเฉน

ขอ 4.1.5

6. ประตมชองส าหรบมองจากภายนอก (vision panel) ขอ 4.1.6

7. มหนาตางทสามารถเปดออกเพอระบายอากาศได สามารถปดลอคไดและสามารถเปดออกไดในกรณฉกเฉน

ขอ 4.1.7

8. ขนาดทางเดนภายในหอง (clearance) กวางไมนอยกวา 0.60 เมตร ส าหรบทางเดนทวไป และกวางไมนอยกวา 1.50 เมตร ส าหรบชองทางเดนในอาคาร

ขอ 4.1.8

9. บรเวณทางเดนและบรเวณพนทตดกบโถงทางเขา–ออก ปราศจากสงกดขวาง

ขอ 4.1.9

10. บรเวณเสนทางเดนสทางออก ไมผานสวนอนตราย หรอผานครภณฑตางๆ ทมความเสยงอนตราย เชน ตเกบสารเคม, ตดดควน เปนตน *

ขอ 4.1.10

11. ทางสญจรสหองปฏบตการแยกออกจากทางสาธารณะหลกของอาคาร *

ขอ 4.1.11

12. มการแสดงขอมลทตงและสถาปตยกรรมทสอสารถงการเคลอนทและลกษณะทางเดน ไดแก ผงพน แสดงต าแหนงและเสนทางหนไฟและต าแหนงทตงอปกรณฉกเฉน

ขอ 4.1.12

* หากมขอสงสยใหปรกษาผเชยวชาญ

14

4.2 งานสถาปตยกรรมภายใน: ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ



1. มการควบคมการเขาถงหรอมอปกรณควบคมการปด–เปดครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ

ขอ 4.2.1

2. ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณทสงกวา 1.20 เมตร มตวยดหรอมฐานรองรบทแขงแรง สวนชนเกบของหรอตลอย มการยดเขากบโครงสรางหรอผนงอยางแนนหนาและมนคง

ขอ 4.2.2

3. ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ ควรมความเหมาะสมกบขนาดและสดสวนรางกายของผปฏบตงาน *

ขอ 4.2.3

4. ก าหนดระยะหางระหวางโตะปฏบตการและต าแหนงโตะปฏบตการอยางเหมาะสม *

ขอ 4.2.4

5. มอางน าตงอยในหองปฏบตการอยางนอย 1 ต าแหนง ขอ 4.2.5

6. ครภณฑตางๆ เชน ตดดควน ตลามนาโฟลว อยในสภาพทสามารถใชงานไดดและมการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ

ขอ 4.2.6

4.3 งานวศวกรรมโครงสราง



1. ไมมการช ารดเสยหายบรเวณโครงสราง ไมมรอยแตกราวตามเสา – คาน มสภาพภายนอกและภายในหองปฏบตการทไมกอใหเกดอนตราย (สภาพภายนอก ไดแก สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยง สภาพภายในตวอาคารทตดอยกบหองปฏบตการ) *

ขอ 4.3.1

2. โครงสรางอาคารสามารถรองรบน าหนกบรรทกของอาคาร (น าหนกของผใชอาคาร อปกรณและเครองมอ) ได *

ขอ 4.3.2

3. โครงสรางอาคารมความสามารถในการกนไฟและทนไฟ รวมถงรองรบเหตฉกเฉนได (มความสามารถในการตานทานความเสยหายของอาคารเมอเกดเหตฉกเฉนในชวงเวลาหนงทสามารถอพยพคนออกจากอาคารได) *

ขอ 4.3.3

4. มการตรวจสอบสภาพของโครงสรางอาคารอยเปนประจ า มการดแลและบ ารงรกษาอยางนอยปละครง ระบ ความถ หรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

ขอ 4.3.4


15

4.4 งานวศวกรรมไฟฟา



1. มปรมาณแสงสวางพอเพยงมคณภาพเหมาะสมกบการท างาน *

ขอ 4.4.1

2. ออกแบบระบบไฟฟาก าลงของหองปฏบตการใหมปรมาณก าลงไฟพอเพยงตอการใชงาน *

ขอ 4.4.2

3. ใชอปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบ ทไดมาตรฐานและมการตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาในบรเวณทเหมาะสม *

ขอ 4.4.3

4. ตอสายดน * ขอ 4.4.4

5. ไมมการตอสายไฟพวง ขอ 4.4.5

6. มระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการแตละหอง ขอ 4.4.6

7. มอปกรณตดตอนไฟฟาขนตน เชน ฟวส (fuse) เครองตดวงจร (circuit breaker) ทสามารถใชงานได

ขอ 4.4.7

8. ตดตงระบบแสงสวางฉกเฉนในปรมาณและบรเวณทเหมาะสม

ขอ 4.4.8

9. มระบบไฟฟาส ารองดวยเครองก าเนดไฟฟาในกรณเกดภาวะฉกเฉน *

ขอ 4.4.9

10. ตรวจสอบระบบไฟฟาก าลงและไฟฟาแสงสวาง และดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ระบ ความถ หรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

ขอ 4.4.10

4.5 งานวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอม



1. มระบบน าด น าประปา ทใชงานไดด มการเดนทอและวางแผนผงการเดนทอน าประปาอยางเปนระบบ และไมรวซม *

ขอ 4.5.1

2. แยกระบบน าทงทวไปกบระบบน าทงปนเปอนสารเคมออกจากกน และมระบบบ าบดทเหมาะสมกอนออกสรางระบายน าสาธารณะ *

ขอ 4.5.2

3. ตรวจสอบระบบสขาภบาล และมการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ระบ ความถ หรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

ขอ 4.5.3


16

4.6 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ



1. มระบบระบายอากาศทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ *

ขอ 4.6.1

2. ตดตงระบบปรบอากาศในต าแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการท างานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ *

ขอ 4.6.2

3. ในกรณหองปฏบตการไมมการตดตงระบบปรบอากาศและระบบระบายอากาศ (ระบบธรรมชาต) ใหตดตงระบบเครองกลเพอชวยในการระบายอากาศในบรเวณทลกษณะงานกอใหเกดสารพษหรอกลนไมพงประสงค

ขอ 4.6.3

4. ตรวจสอบระบบระบายอากาศและระบบปรบอากาศ และมการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ระบ ความถ หรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

ขอ 4.6.4

4.7 งานระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร



1. มระบบแจงเหตเพลงไหมดวยมอ (manual fire alarm system)

ขอ 4.7.1

2. มอปกรณตรวจจบเพลงไหม เชน อปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยอณหภมความรอน (heat detector) หรออปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยควนไฟ (smoke detector)

ขอ 4.7.2

3. มทางหนไฟและปายบอกทางหนไฟตามมาตรฐาน * ขอ 4.7.3

4. มเครองดบเพลงแบบเคลอนท ขอ 4.7.4

5. มระบบดบเพลงดวยน าชนดมตสายฉดน าดบเพลง ขอ 4.7.5

6. มระบบดบเพลงดวยน าชนดระบบหวกระจายน าดบเพลง (ตามกฎหมายควบคมอาคาร) หรอเทยบเทา * ระบ ชอระบบเทยบเทาทใช......

ขอ 4.7.6

7. มระบบตดตอสอสารของหองปฏบตการในกรณฉกเฉน เชน โทรศพทส านกงาน โทรศพทเคลอนท หรอระบบอนเตอรเนตและระบบไรสายอนๆ

ขอ 4.7.7

8. ตรวจสอบระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร และมการดแลและบ ารงรกษาอยางสม าเสมอ ระบ ความถ หรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

ขอ 4.7.8

9. แสดงปายขอมลทเปนตวอกษร เชน ชอหองปฏบตการ ผดแลหองปฏบตการ และขอมลจ าเพาะอนๆ ของหองปฏบตการ รวมถงสญลกษณหรอเครองหมายสากลแสดงถงอนตราย หรอเครองหมายทเกยวของตามทกฎหมายก าหนด

ขอ 4.7.9


17

ESPReL Checklist 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

การจดการดานความปลอดภยเปนหวใจของการสรางวฒนธรรมความปลอดภย ทมล าดบความคดตงตนจากการก าหนดไดวาอะไรคอปจจยเสยง ผปฏบตงานตองรวาใชสารใด คนอนในทเดยวกนก าลงท าอะไรทเสยงอยหรอไม ปจจยเสยงดานกายภาพคออะไร มการประเมนความเสยงหรอไม จากนนจงมการบรหารความเสยงดวยการปองกน หรอการลดความเสยง รวมทงการสอสารความเสยงทเหมาะสม ค าถามในรายการส ารวจ จะชวยกระตนความคดไดอยางละเอยด สรางความตระหนกรไปในตว รายงานความเสยงจะเปนประโยชนในการบรหารงบประมาณ เพราะสามารถจดการไดบนฐานของขอมลจรง ความพรอมและการตอบโตภาวะฉกเฉน อยภายใตหวขอการจดการดานความปลอดภยเพอเปนมาตรการปองกน เชน การมผงพนทใชสอย ทางออก อปกรณเครองมอส าหรบเหตฉกเฉน รวมทงการมแผนปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ซงหมายถงการจดการเบองตนและการแจงเหต ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไปเปนการก าหนดความปลอดภยสวนบคคล และระเบยบปฏบตขนต าของแตละหองปฏบตการ 5.1 การบรหารความเสยง (Risk management) 5.1.1 การระบอนตราย (Hazard identification)



1. ส ารวจความเปนอนตรายจากปจจยตอไปน อยางเปนรปธรรม สารเคม/วสดทใช

ระบ วนทส ารวจลาสด...... เครองมอหรออปกรณ

ระบ วนทส ารวจลาสด...... ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ

ระบ วนทส ารวจลาสด...... อนๆ ระบ.................................

ขอ 5.1.1 การระบอนตราย

5.1.2 การประเมนความเสยง (Risk assessment)



1. มการประเมนความเสยงในระดบ บคคล

ระบ ตวอยางขนตอน วธการ หรอ เอกสารทใช.....(พรอมแนบไฟล)

โครงการ ระบ ตวอยางขนตอน วธการ หรอ เอกสารทใช.....(พรอมแนบไฟล)

หองปฏบตการ ระบ ตวอยางขนตอน วธการ หรอ เอกสารทใช.....(พรอมแนบไฟล)

ขอ 5.1.2 การประเมนความเสยง

18



2. การประเมนความเสยงครอบคลมหวขอตอไปน สารเคมทใช, เกบ และทง ผลกระทบดานสขภาพจากการท างานกบสารเคม เสนทางในการไดรบสมผส (exposure route) พนทในการท างาน/กายภาพ เครองมอทใชในการท างาน สงแวดลอมในสถานทท างาน ระบบไฟฟาในทท างาน กจกรรมทท าในหองปฏบตการ กจกรรมทไมสามารถท ารวมกนไดในหองปฏบตการ

ขอ 5.1.2 การประเมนความเสยง

5.1.3 การจดการความเสยง (Risk treatment)



1. การปองกนความเสยง ในหวขอตอไปน มพนทเฉพาะ ส าหรบกจกรรมทมความเสยงสง

ระบ พนทเฉพาะ........ มการขจดสงปนเปอน (decontamination) บรเวณพนท

ทปฏบตงานภายหลงเสรจปฏบตการ

ขอ 5.1.3.1 การปองกนความเสยง

2. การลดความเสยง (risk reduction) ในหวขอตอไปน เปลยนแปลงวธการปฏบตงานเพอลดการสมผสสาร

ระบ วธใช......................... ประสานงานกบหนวยงานขององคกรทรบผดชอบเรอง

การจดการความเสยง ระบ หนวยงานขององคการ...................

บงคบใชขอก าหนด และ/หรอแนวปฏบตดานความปลอดภยในหองปฏบตการ ระบ ประกาศ หรอเอกสาร..................

ประเมน/ตรวจสอบการบรหารจดการความเสยงอยางสม าเสมอ ระบ ความถ....................

ขอ 5.1.3.2 การลดความเสยง

3. มการสอสารความเสยงดวย การบรรยาย การแนะน า การพดคย

ระบ วนท หรอเอกสารทเกยวของ................................ ปาย, สญลกษณ

ระบ ตวอยางปาย/สญลกษณ......... เอกสารแนะน า, คมอ

ระบ ชอเอกสาร, คมอ..............

ขอ 5.1.3.3 การสอสารความเสยง

19



4. การตรวจสขภาพ ผปฏบตงานในหองปฏบตการจะไดรบการตรวจสขภาพเมอ ถงก าหนดการตรวจสขภาพทวไปประจ าป ถงก าหนดการตรวจสขภาพตามปจจยเสยงของ

ผปฏบตงาน ระบ 1. ตวอยางปจจยเสยงทตองไดรบการตรวจสขภาพ....... ระบ 2. ความถในการตรวจสขภาพ.....

มอาการเตอน – เมอพบวา ผท าปฏบตการมอาการผดปกตทเกดขนจากการท างานกบสารเคม วสด อปกรณ เครองมอในหองปฏบตการ ระบ อาการตวอยางทตองไดรบการตรวจสขภาพ..

เผชญกบเหตการณสารเคมหก รวไหล ระเบด หรอเกดเหตการณทท าใหตองสมผสสารอนตราย ระบ ตวอยางเหตการณทตองไดรบการตรวจสขภาพ.......

ขอ 5.1.3.4 การตรวจสขภาพ

5.1.4 การรายงานการบรหารความเสยง



1. มรายงานการบรหารความเสยงในระดบตอไปน บคคล

ระบ รายงานทใชประเมนความเสยง เนนทเกยวของกบผปฏบตงาน...... (พรอมแนบไฟล)

โครงการ ระบ รายงานทใชประเมนความเสยง เนนทเกยวของกบผปฏบตงาน...... (พรอมแนบไฟล)

หองปฏบตการ ระบ รายงานทใชประเมนความเสยง เนนทเกยวของกบผปฏบตงาน...... (พรอมแนบไฟล)

ขอ 5.1.4 การรายงานการบรหารความเสยง

5.1.5 การใชประโยชนจากรายงานการบรหารความเสยง



1. มการใชขอมลจากรายงานการบรหารความเสยง เพอ การสอน แนะน า อบรม แกผปฏบตงาน

ระบ กระบวนการน าความรมาถายทอดใหผเกยวของทราบ......

การประเมนผล ทบทวน และวางแผนการปรบปรงการบรหารความเสยง ระบ วธการน าขอมลมาใช........

การจดสรรงบประมาณในการบรหารความเสยง ระบ วธการน าขอมลมาใช........

- ขอ 5.1.5 การใชประโยชนจากรายงานการบรหารความเสยง

20

5.2 การเตรยมความพรอม/ตอบโตภาวะฉกเฉน


ค าอธบายประกอบ

1. มอปกรณตอไปน ส าหรบตอบโตภาวะฉกเฉน อยในบรเวณทสามารถเขาถงไดโดยสะดวก ทลางตา ชดฝกบวฉกเฉน เวชภณฑ ชดอปกรณส าหรบสารเคมหกรวไหล อปกรณท าความสะอาด

ขอ 5.2 การเตรยมความพรอม/ตอบโตภาวะฉกเฉน

2. มแผนปองกนภาวะฉกเฉนทเปนรปธรรม ระบ เอกสารแผน......

3. ซอมตอบโตภาวะฉกเฉน ทเหมาะสมกบหนวยงาน ระบ ความถ หรอชวงเวลาของการซอม หรอวนเดอนปทซอมลาสด......

4. ตรวจสอบพนทและสถานทเพอพรอมตอบโตภาวะฉกเฉน ระบ ความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด......

5. ตรวจสอบเครองมอ/อปกรณพรอมตอบโตภาวะฉกเฉนตอไปน อยางสม าเสมอ ทดสอบทลางตา

ระบ ความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด.... ทดสอบฝกบวฉกเฉน

ระบ ความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด..... ตรวจสอบและทดแทนเวชภณฑส าหรบตอบโตภาวะ

ฉกเฉน ระบ ความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด....

ตรวจสอบชดอปกรณส าหรบสารเคมหกรวไหล ระบ ความถหรอวนเดอนปทตรวจสอบลาสด....

ตรวจสอบอปกรณท าความสะอาด

6. มขนตอนการจดการเบองตนเพอตอบโตภาวะฉกเฉน ทเปนรปธรรมในหวขอตอไปน การแจงเหตภายในหนวยงาน

ระบ ขนตอนการแจงเหต..... การแจงเหตภายนอกหนวยงาน

ระบ ขนตอนการแจงเหต …… การแจงเตอน

ระบ ขนตอนการแจงเตอน.... การอพยพคน

ระบ ขนตอนการอพยพ……

21

5.3 ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไป 5.3.1 ความปลอดภยสวนบคคล (Personal safety)



1. มอปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protective Equipments, PPE) ทเหมาะสมกบกจกรรมในหองปฏบตการ ไดแก อปกรณปองกนหนา (face protection) อปกรณปองกนตา (eye protection) อปกรณปองกนมอ (hand protection) อปกรณปองกนเทา (foot protection) อปกรณปองกนรางกาย (body protection) อปกรณปองกนการไดยน (hearing protection) อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (respiratory

protection)

ขอ 5.3.1 ความปลอดภยสวนบคคล

5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ



1. มการก าหนดระเบยบ/ขอปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ ระบ ชอเอกสาร.....(พรอมแนบไฟล)

ขอ 5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ

2. ผปฏบตงานปฏบตตามระเบยบ/ขอปฏบตทก าหนดไว ในหวขอตอไปน จดวางเครองมอและอปกรณบนโตะปฏบตการเปน

ระเบยบและสะอาด สวมเสอคลมปฏบตการทเหมาะสม รวบผมใหเรยบรอยขณะท าปฏบตการ สวมรองเทาทปดหนาเทาและสนเทาตลอดเวลาใน

หองปฏบตการ มปายแจงกจกรรมทก าลงท าปฏบตการทเครองมอ

พรอมชอ และหมายเลขโทรศพทของผท าปฏบตการ

ลางมอทกครงกอนออกจากหองปฏบตการ ไมเกบอาหารและเครองดมในหองปฏบตการ ไมรบประทานอาหารและเครองดมในหองปฏบตการ ไมสบบหรในหองปฏบตการ ไมสวมเสอคลมปฏบตการและถงมอไปยงพนทซงไม

เกยวของกบการท าปฏบตการ ไมท างานตามล าพงในหองปฏบตการ

22



ไมพาเดกและสตวเลยงเขามาในหองปฏบตการ ไมใชเครองมอผดประเภท ไมท ากจกรรมอนๆ ทไมเกยวของกบการปฏบตการ ไมวางของรกรงรงและสงของทไมจ าเปนภายใน

หองปฏบตการ

ขอ 5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ

3. มการก าหนดระเบยบ/ขอปฏบตในกรณทหนวยงานอนญาตใหมผเยยมชม ในขอตอไปน มผรบผดชอบน าเขาไปในหองปฏบตการ มการอธบาย แจงเตอนหรออบรมเบองตนกอนเขามาใน

หองปฏบตการ ผเยยมชมสวมใสอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม

กอนเขามาในหองปฏบตการ

23

ESPReL Checklist 6. การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ

การสรางความปลอดภยตองมการพฒนาบคลากรทกระดบทเกยวของ โดยใหความรพนฐานทเหมาะสม จ าเปน และอยางตอเนองตอกลมเปาหมายทมบทบาทตางกน ถงแมองคกร/หนวยงานมระบบการบรหารจดการอยางด หากบคคลในองคกร/หนวยงานขาดความรและทกษะ ขาดความตระหนก และเพกเฉยแลว จะกอใหเกดอนตรายและความเสยหายตางๆ ได การใหความรดวยการฝกอบรมจะชวยใหทกคนเขาใจ และสามารถปฏบตงานในหองปฏบตการ หรอท างานเกยวของกบสารเคมไดอยางปลอดภย และลดความเสยงในการเกดอบตภยได



1. มการใหความรพนฐานแกผบรหารในเรองระบบการบรหารจดการดานความปลอดภย ระบ 1. ชอหรอต าแหนงผบรหารทไดรบความร.... ระบ 2. หลกสตร/หวขอความร และวนเดอนป (ถาม) ท

ไดรบความร.....

ขอ 6 การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ

2. มการใหความรพนฐานแกผบรหารในเรองกฎหมายทเกยวของ ระบ 1. ชอหรอต าแหนงผบรหารทไดรบความร...... ระบ 2. หลกสตร/หวขอความร และวนเดอนป (ถาม) ท

ไดรบความร........

3. มการใหความรพนฐานแกหวหนาหองปฏบตการในเรอง กฎหมายทเกยวของ

ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร........

ระบบการบรหารจดการดานความปลอดภย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร........

ระบบการจดการสารเคม ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร.......

ระบบการจดการของเสย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร......

สารบบขอมลสารเคมและของเสย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร.......

การประเมนความเสยง ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร.........

24



ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการกบ ความปลอดภย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร.......

การปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร........

อปกรณปองกนสวนบคคล ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

SDS ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

ปายสญลกษณดานความปลอดภย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...


4. มการใหความรพนฐานแกผปฏบตงานอยางสม าเสมอในเรอง กฎหมายทเกยวของ

ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

ระบบการบรหารจดการดานความปลอดภย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

ระบบการจดการสารเคม ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

ระบบการจดการของเสย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

สารบบขอมลสารเคมและของเสย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

การประเมนความเสยง ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการกบ ความปลอดภย ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...

25



การปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...


SDS ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...



5. มการใหความรพนฐานแกพนกงานท าความสะอาดในเรอง การปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน

ระบ หลกสตร/หวขอความร วธการ หรอวนเดอนปทไดรบความร...



26

ESPReL Checklist 7. การจดการขอมลและเอกสาร

การเกบขอมลและการจดการทงหลายหากขาดซงระบบการบนทกและคมอการปฏบตงาน ยอมท าใหการปฏบตขาดประสทธภาพ เอกสารทจดท าขนในรปแบบรายงานตางๆ ควรใชเปนบทเรยนและขยายผลได ระบบเอกสารจะเปนหลกฐานบนทกทจะสงตอกนไดหากมการเปลยนผรบผดชอบ และเปนการตอยอดของความรในทางปฏบต ใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปไดอยางตอเนอง



1. มการจดการขอมลและเอกสารอยางเปนระบบ ดงน ระบบการจดกลม

ระบ ตวอยาง ชอกลมเอกสาร.... ระบบการจดเกบ

ระบ ขนตอนและวธทใช..... ระบบการน าเขา-ออก และตดตาม

ระบ ขนตอนและวธทใช..... ระบบการทบทวนและปรบปรงใหทนสมย (update)

ระบ ตวอยางชอเอกสาร และชอผทบทวนหรอความถในการทบทวน....

ขอ 7 การจดการขอมลและเอกสาร

2. มเอกสารและบนทก ตอไปน อยในหองปฏบตการ หรอบรเวณทผปฏบตการทกคนสามารถเขาถงได เอกสารนโยบาย แผน และโครงสรางบรหารดานความ

ปลอดภย ระเบยบและขอก าหนดความปลอดภยของหองปฏบตการ เอกสารขอมลความปลอดภย (SDS) คมอการปฏบตงาน (SOP) รายงานอบตเหตในหองปฏบตการ รายงานเชงวเคราะห/ถอดบทเรยน ขอมลของเสยอนตราย และการสงก าจด ประวตการศกษาและคณวฒ ประวตการไดรบการอบรมดานความปลอดภย ประวตเกยวกบสขภาพ เอกสารตรวจประเมนดานความปลอดภยของ

หองปฏบตการ ขอมลการบ ารงรกษาองคประกอบทางกายภาพ อปกรณ

และเครองมอ เอกสารความรเกยวกบความปลอดภย คมอการใชเครองมอ

ESPReL คาอธบายประกอบการกรอก Checklist

28

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 1. การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย

วตถประสงคเพอประเมนความจรงจงตงแตระดบนโยบายทเหนความสาคญของงานดานความปลอดภยของหองปฏบตการ จงควรมขอมลระดบนโยบาย/แผนงานทงเชงโครงสรางและการกาหนดผรบผดชอบ รปธรรมของผลผลตในดานน อาจมไดตงแตคาสง ประกาศแตงตงผรบผดชอบ และ/หรอ แผนปฏบตทไดมาจากกระบวนการพจารณารวมกน 1. มนโยบายดานความปลอดภย

องคกร/หนวยงานควรมนโยบายในการบรหารจดการดานความปลอดภยทครอบคลมทงองคกร รวมทงหองปฏบตการ เชน ในมหาวทยาลย นโยบายควรครอบคลมทงมหาวทยาลย คณะ ภาควชา และหองปฏบตการ หากเปนหนวยงานภาครฐ รฐวสาหกจ และเอกชน นโยบายควรครอบคลมทงหนวยงาน กรม กอง ศนย เปนตน โดยสนบสนนใหมโครงสรางพนฐานทจาเปนในระดบองคกร/หนวยงาน เพอการดาเนนการและกากบดแลความปลอดภย การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการจะมความชดเจนเมอม

เอกสารนโยบายดานความปลอดภยของหองปฏบตการทเปนรปธรรม เชน ประกาศของหนวยงานเรองนโยบายดานความปลอดภย มตจากรายงานการประชมภาควชา เปนตน

2. มแผนงานดานความปลอดภย องคกร/หนวยงานควรกาหนดแผนงานดานความปลอดภยของหองปฏบตการ เชน แผนยทธศาสตร แผนปฏบตการ เปนตน เปนแผนงานทแสดงความจรงจงของนโยบายและควรมการขยายผล โดยครอบคลมในระดบอนดวย เชน ในสถาบนการศกษา ไดแก มหาวทยาลย คณะ ภาควชา หากเปนหนวยงานภาครฐ รฐวสาหกจ และเอกชน ไดแก กรม กอง ศนย เปนตน ทงนลกษณะของแผนงานควรมการปฏบตไปในทางเดยวกนอยางจรงจง ในเรองของ

กลยทธในการจดการ/บรหาร ทรวมถง ระบบการบรหารจดการ ระบบการรายงานและระบบการตรวจตดตาม แผนปฏบตการ ทประกอบดวยกจกรรมตาง ๆ ดานความปลอดภย ระบบการกากบดแลทเปนรปธรรม และตอเนอง การสอสารใหบคคลทเกยวของรบทราบ การเพมพนความร และฝกทกษะดวยการฝกอบรมสมาเสมอ

3. มโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภย

ลกษณะโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภยหองปฏบตการตองมองคประกอบ 3 สวน คอ สวนอานวยการ สวนบรหารจดการ และสวนปฏบตการ ซงมภาระหนาทดงแสดงในตารางท 1.1 ภาคผนวก 1 แตละองคกร/หนวยงานอาจปรบใชตามความเหมาะสมไดตามขนาดและจานวนบคลากร หากหนวยงานมขนาดเลก อาจรวมภาระหนาทของสวนอานวยการและสวนบรหารจดการเขาดวยกน เชน หนวยงานระดบหองปฏบตการ อาจมหวหนาหองปฏบตการและหวหนาโครงการยอยเปนทงสวนอานวยการและสวนบรหารจดการทรวมเขาดวยกน และมนกวจย เจาหนาท และนสต/นกศกษาเปนสวนปฏบตการ หรอหนวยงานระดบภาควชา อาจมหวหนาภาควชาและหวหนาหองปฏบตการเปนทงสวนอานวยการและสวนบรหารจดการทรวมเขาดวยกน และมนกวจย เจาหนาท นสตและนกศกษาเปนสวนปฏบตการ เปนตน การแสดงโครงสรางการบรหาร อาจแสดงเปนรปแบบเอกสารแตงตง หรอแผนผงของโครงสรางการบรหารทยอมรบรวมกนในหนวยงาน

โครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภย ควรมในระดบองคกร และระดบอนๆ จนถงระดบหองปฏบตการ เชน ในสถาบนการศกษา ไดแก มหาวทยาลย คณะ ภาควชา หากเปนหนวยงานภาครฐ รฐวสาหกจ และเอกชน ไดแก กรม กอง ศนย เปนตน

ตวอยางโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการ แสดงในแผนภาพท 1.1 ภาคผนวก 1

29

4. หองปฏบตการไดกาหนดผรบผดชอบดแลดานความปลอดภย

องคกร/หนวยงาน ควรกาหนดผรบผดชอบทดแลดานความปลอดภยหองปฏบตการ ทงโดยภาพรวม และในแตละ องคประกอบ รวมทงกาหนดผประสานงานความปลอดภยกบหนวยงานภายในและภายนอก และผตรวจประเมนจากภายในและภายนอกหนวยงาน ทงน การกาหนดผรบผดชอบนน ควรครอบคลมองคประกอบตอไปน

การจดการสารเคม การจดการของเสย ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ การปองกนและแกไขภยอนตราย การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ การจดการขอมลและเอกสาร

องคกร/หนวยงาน ควรระบบทบาท หนาท และความรบผดชอบใหชดเจนและสามารถปฏบตไดดงตวอยางในตารางท 1.2 ภาคผนวก 1 และ ตองมรายงานการปฏบตการ เพอการปรบปรง พฒนาการดาเนนงานไดอยางตอเนอง

30

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 2. ระบบการจดการสารเคม

เพอประเมนสถานภาพการจดการสารเคมในหองปฏบตการ มองถงการมระบบการจดการสารเคมทดภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล การจดเกบ การเคลอนยายสารเคม และการจดการสารทไมใชแลว ทสามารถตดตามความเคลอนไหวของขอมลสารเคม และควบคมความเสยงจากอนตรายของสารเคม หวใจสาคญของการจดการสารเคมในอนดบแรก คอ “สารบบสารเคม” หากปราศจากสารบบสารเคมซงเปนจดเรมตนแลว การบรหารจดการเพอการทางานและการรบมอสารเคมอยางถกตองจะเกดไมได ขอมลสารเคมเมอประมวลจดทารายงานเปนระยะๆ กสามารถนาไปใชประโยชนในการจดการความเสยง การแบงปนสารเคม รวมทงการใชประโยชนในการบรหารจดการ และจดสรรงบประมาณดวย 2.1 การจดการขอมลสารเคม 2.1.1 ระบบบนทกขอมล หมายถง ระบบบนทกขอมลสารเคมทใชในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร เพอใชในการบนทกและตดตามสารเคม โดย

1. มการบนทกขอมลสารเคม ในรปแบบ เอกสาร อเลกทรอนกส

2. โครงสรางของขอมลสารเคมทบนทก ไมวาจะใชรปแบบใดกตาม ควรประกอบดวยหวขอตอไปน รหสของภาชนะบรรจ (bottle ID) ชอสารเคม (chemical name) CAS no.1 ประเภทความเปนอนตราย (hazard

classification) ขนาดบรรจของขวด (bottle volume) ปรมาณสารเคมคงเหลอในขวด

(chemical volume/weight) Grade

ราคา (price) ทจดเกบสารเคม

(location) วนทรบเขามา (received date) วนทเปดใชขวด (open date) ผขาย/ผจาหนาย (supplier) ผผลต (manufacturer) วนหมดอาย (expiry date)

2.1.2 สารบบสารเคม (Chemical inventory) หมายถง การจดทาสารบบสารเคมในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ใหมความเปนปจจบนอยเสมอ พรอมทงสามารถแสดงรายงานการตดตามสารเคมในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ซงสารบบสารเคมทมประสทธภาพ ตองครอบคลมกจกรรมตอไปน

1. มการบนทกขอมลการนาเขาสารเคมสหองปฏบตการ 2. มการบนทกขอมลการจายออกสารเคมจากหองปฏบตการ 3. มการปรบขอมลใหเปนปจจบนอยางสมาเสมอ 4. มรายงานทแสดงความเคลอนไหวของสารเคมในหองปฏบตการ โดยอยางนอย ตองประกอบดวยทกหวขอตอไปน ชอสารเคม CAS no. ประเภทความเปนอนตรายของสารเคม ปรมาณคงเหลอ สถานทเกบ

1 CAS-Number หรอ CAS Registry Number เปนชดตวเลขทกาหนดโดย Chemical Abstracts Service ประกอบดวยชดตวเลข 3 สวน (xxxxxx-xx-x) สวนแรกประกอบดวยตวเลขตงแต 2 หลกขนไป สวนทสองประกอบดวยตวเลข 2 หลก สวนสดทายเปนตวเลข 1 หลก ซงใชสาหรบตรวจสอบความถกตองของตวเลขทงชดดวยคอมพวเตอร เชน CAS no. ของ m-Xylene คอ 108-38-3 CAS no. ของ o-Xylene 95-47-6 เปนตน สารเคมในหองปฏบตการบางชนดอาจไมม CAS no. เชน แกสผสม, สารเคมทสงเคราะหขนใหม, สารผสม (mixture) เปนตน

31

ตวอยางรปแบบสารบบสารเคมแสดงในตารางท 2.1 รายงานความเคลอนไหวสารเคม แสดงในตารางท 2.2 และสถานภาพสดสวนเชงปรมาณของสารเคมจาแนกตามประเภทความเปนอนตราย แสดงในแผนภาพท 2.1 ภาคผนวก 2 2.1.3 การจดการสารทไมใชแลว (Clearance) หมายถง การตรวจสอบสารทไมใชแลวออกจากสารบบสารเคมเพอนาไปกาจดตอไป โดยหองปฏบตการอาจทาการกาหนดระยะเวลาในการตรวจสอบ เชน ทกๆ 3 เดอน 6 เดอน หรอ 1 ป เปนตน

สารเคมทไมใชแลว มนยามครอบคลม สงตอไปนคอ สารทไมตองการใช หมายถง สารทหมดความตองการแลว แตเปนสารทยงไมหมดอายและยงสามารถใชงานได สารทหมดอายตามฉลาก หมายถง สารทหมดอายตามทผผลตกาหนดซงแสดงอยบนฉลากขวดสารเคม สารทหมดอายตามสภาพ หมายถง สารทไมสามารถนามาใชงานไดแลว โดยพจารณาจากสมบตทางเคมและ

กายภาพของสาร เชน สารเคมเปลยนสไปจากเดม หรอเปลยนสถานะไปจากเดม เปนตน

2.1.4 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ หมายถง การนาขอมลสารเคมไปใชประโยชนเพอการบรหารจดการ เชน การประเมนความเสยง ขอมลจากสารบบสารเคม สามารถนาไปใชในการประเมนความเปนอนตรายและความ

เสยงของหองปฏบตการ ทาใหผ เกยวของทกฝายมองเหนภาพรวมของอนตรายและความเสยงของหองปฏบตการในหนวยงาน และนาไปสราง/พฒนาระบบบรหารจดการเพอลดความเสยงได

การจดสรรงบประมาณ อาทเชน การจดซอสารเคมของหนวยงาน/โครงการ หรอการจดสรรงบประมาณเพอซออปกรณรบเหตฉกเฉนทเหมาะสมกบสารเคมทใชในแตละหนวยงาน เปนตน

การแบงปนสารเคม สารบบสารเคมและการจดการสารทไมใชแลวทเปนรปธรรม สามารถเออใหเกดการแบงปนสารเคมระหวางหองปฏบตการซงชวยลดการซอสารเคมซาซอนได

2.2 การจดเกบสารเคม การจดเกบสารเคมทไมถกตองเปนสาเหตหนงของการเกดอนตรายตางๆ ดงนนขอกาหนดเกยวกบการจดเกบสารเคมจงเปนอกหวขอหนงทมความสาคญ โดยควรพจารณาการจดเกบทงในระดบหองปฏบตการและระดบคลงหรอพนทเกบสารเคม

2.2.1 ขอกาหนดทวไปในการจดเกบสารเคม คอ ขอกาหนดเพอความปลอดภยเบองตนสาหรบการจดเกบสารเคมทกกลม

1. การแยกเกบสารเคมตามสมบตการเขากนไมไดของสารเคม (Chemical incompatibility) หมายถง การจดเกบสารเคมในหองปฏบตการ ควรมการแยกตามกลมสารเคม โดยคานงถงสมบตของสารเคมทเขากนไดและไมได เชน สารกดกรอนประเภทกรดและดางไมควรจดเกบไวดวยกน หากจาเปนตองจดเกบไวในตเดยวกนตองมภาชนะรองรบ (secondary container) แยกจากกน ไมควรเกบกรดอนทรย (organic acid) รวมกบกรดอนนทรยทมฤทธออกซไดซ (oxidizing inorganic acids) เชน กรดไนตรก กรดซลฟรก เปนตน การจดเกบสารเคมเรยงตามตวอกษร ตองพจารณาถงความเขากนไมไดของสารเคมกอน ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ แสดงในหวขอ 2.3 ภาคผนวก 2

2. เกบสารเคมของแขงแยกออกจากของเหลวทงในคลงสารเคมและหองปฏบตการ อยางเปนสดสวน 3. หนาตเกบสารเคมในพนทสวนกลางมการระบ รายชอสารเคมและเจาของ ชอผรบผดชอบดแลต สญลกษณตามความเปนอนตราย

4. จดเกบสารเคมทกชนดอยางปลอดภยตามตาแหนงทแนนอน และไมวางสารเคมบรเวณทางเดน เชน ชนวางสารเคมมความแขงแรง มทกน หางจากแหลงนา มภาชนะรองรบขวดสารเคมเพอปองกนสารเคมรวไหลสสงแวดลอม เปนตน

5. มปายบอกบรเวณทเกบสารเคมทเปนอนตราย อยางชดเจน 6. มระบบการควบคมสารเคมทตองควบคมเปนพเศษ สารเคมทตองควบคมเปนพเศษ หมายถง สารทมความเปน

อนตรายสงตอสขภาพ เชน สารทมฤทธเปนพษเฉยบพลนสง สารทมหลกฐานยนยนแนชดวาเปนสารกอมะเรง สารกอการกลายพนธ สารทเปนพษตอระบบสบพนธ เปนตน ซงจะระบในเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ในหวขอ 2 ขอมลความเปนอนตราย (hazards identification) และหวขอ 11 ขอมลดานพษวทยา (toxicological information) สาร

32

เหลานตองมระบบการควบคมเปนพเศษ เพอใหเกดความปลอดภยตอผใช เชน เกบอยในตทมกญแจลอค และผปฏบตงานตองไดรบอนญาตจากหวหนาหองปฏบตการหรอผดแลรบผดชอบกอนจงจะสามารถนามาใชได เปนตน ตารางท 2.1 ตวอยางสารทมฤทธเปนพษเฉยบพลนสง สารทมหลกฐานยนยนแนชดวาเปนสารกอมะเรง สารกอการกลายพนธ และสารทเปนพษตอระบบสบพนธ

ประเภทความเปนอนตราย ตวอยางสารเคม สารทมฤทธเปนพษเฉยบพลนสง cyanide, sodium fluoroacetate, ethyleneimine

aziridine, organic compounds of mercury, nicotine and salts of nicotine

สารกอมะเรง nickel oxide, arsenic trioxide, benzidine and salts of benzidine, asbestos, benzene

สารกอการกลายพนธ acrylamide, colchicines, carbendazim, benomyl, 2-nitrotoluene สารทเปนพษตอระบบสบพนธ mercury, lead hexafluorosilicate, lead acetate, lead nickel

silicate, warfarin ท ม า C&L Inventory database, harmonized classification, Annex VI of Regualation (EC) No. 1272/2008 (CLP Regulation), http://echa.europa.eu/information-on-chemicals/cl-inventory-database สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558

7. ไมใชตดดควนเปนทเกบสารเคมหรอของเสย แตหากมการจดเกบอปกรณใดๆ ทไมใชสารเคมและของเสยใตตดดควน

ตองจดวางใหเปนระเบยบเรยบรอย ไมกอใหเกดอนตรายตอผใชงานได 8. ไมวางขวดสารเคมบนโตะและชนวางของโตะปฏบตการอยางถาวร ยกเวนขวดสารเคมทอยระหวางการใชงานในแต

ละวน

ขอกาหนดการจดเกบสารเคมตามกลมสาร เปนขอกาหนดเพมเตมจากขอกาหนดทวไป เนองจากสารเคมบางกลมจาเปนตองมวธการและขอกาหนดในการจดเกบทมความเฉพาะเจาะจง มฉะนนอาจเกดอนตรายขนได ขอกาหนดการจดเกบสารเคมตามกลมสารอาจแบงไดดงน

2.2.2 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารไวไฟ ควรปฏบตดงน 1. เกบสารไวไฟใหหางจากแหลงความรอน แหลงกาเนดไฟ เปลวไฟ ประกายไฟ และแสงแดด อยางนอย 25 ฟต2 (7.6

เมตร) ทงนควรพจารณาจากปรมาณสารไวไฟ และขนาดของแหลงความรอน/แหลงกาเนดประกายไฟในหองปฏบตการประกอบกนดวย ตวอยางเชน หากมแหลงทใหความรอนสงอยในหองปฏบตการ ควรจดเกบสารไวไฟหางจากแหลงความรอนมากกวา 25 ฟต (7.6 เมตร)

2. เกบสารไวไฟในหองปฏบตการในภาชนะทมความจไมเกน 20 ลตร (carboy) 3. เกบสารไวไฟในหองปฏบตการไมเกน 10 แกลลอน (38 ลตร )3 ถามเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ตองจดเกบไวในต

สาหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ ตามมาตรฐานกาหนด เชน ANSI/UL 1275, NFPA 30, BS EN 14470-1:2004, AS 1940-2004 เปนตน

2 Flammable and Combustible Liquid Safety Guide, Environmental Health and Safety Office, George Mason University. (http://ehs.gmu.edu/guides/FlammableandCombustibleLiquidSafetyGuide.pdf สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558) 3 Table 9.6.2.1, NFPA 30: Flammable and combustible liquids code, 2015. (http://www.nfpa.org/codes-and-standards/document-information-pages?mode=code&code=30 สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558)

33

a b c d

รปท 2.1 ตวอยางตเกบสารไวไฟ (ทมา เขาถงไดจาก a. https://www.safetyequipmentsolutions.com/safety-products/hazmat-containment/eagle-safety-storage-

cabinets/flammable-liquid-storage-cabinets b. https://www.wisconsin.edu/ehs/osh/lab-flam/

c. http://www.herbertwilliams.com/products/product/61/ d. http://www.utexas.edu/safety/ehs/lab/manual/3_fundamentals.html

สบคนเมอ 2 กมภาพนธ 2558) 4. เกบสารไวไฟสงในตทเหมาะสม

สารไวไฟทตองเกบในตเยน ไมควรเกบในตเยนแบบธรรมดาทใชในบาน เนองจากภายในตเยนทใชในบานไมมระบบปองกนการตดไฟ และยงมวสดหลายอยางทเปนสาเหตใหเกดการตดไฟได เชน หลอดไฟภายในตเยน เปนตน ในหองปฏบตการและคลง/พนทเกบสารเคม ควรมตเยนทปลอดภย เชน explosion–proof refrigerator สาหรบใชเกบสารไวไฟทตองเกบไวในทเยน เชน 1,1-dichloroethylene, 2-Methylbutane, acetaldehyde, trichlorosilane เปนตน ซงเปนตเยนทออกแบบใหมระบบปองกนการเกดประกายไฟหรอปจจยอนๆ ทอาจทาใหเกดการตดไฟหรอระเบดได เกณฑการจาแนกประเภทสารไวไฟตามระบบ NFPA หรอ ระบบ GHS4 แสดงในขอ 2.4 ภาคผนวก 2 นอกจากน ขอมลเกยวกบการจดเกบมระบในเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) หวขอ 7 การใชและการจดเกบ (handling and storage) 2.2.3 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารกดกรอน ตวอยางเชน

1. เกบขวดสารกดกรอน (ทงกรดและเบส) ไวในระดบตา และเกบขวดขนาดใหญ (ปรมาณมากกวา 1 ลตร หรอ 1.5 กโลกรม) ไวในระดบทสงจากพนไมเกน 60 เซนตเมตร (2 ฟต)

2. เกบขวดกรดในตเกบกรดโดยเฉพาะ และมภาชนะรองรบทเหมาะสม ตสาหรบเกบกรดควรทาจากวสดปองกนการกดกรอน เชน ไม พลาสตก หรอวสดอนๆ ทเคลอบดวยอพอกซ (epoxy enamel) ภาชนะรองรบ เชน ถาดพลาสตก หรอมวสดหอหมขวดเพอปองกนการรวไหล สาหรบการเกบขวดกรดขนาดเลก (ปรมาณนอยกวา 1 ลตร หรอ 1.5 กโลกรม) บนชนวางตองมภาชนะรองรบ หรอมวสดหอหมปองกนการรวไหลดวย

2.2.4 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบแกส ตวอยางเชน 1. เกบถงแกสโดยมอปกรณยดทแขงแรง ถงแกสทกถงตองมสายคาด 2 ระดบ หรอโซยดกบผนง โตะปฏบตการ หรอท

รองรบอนๆ ทสามารถปองกนอนตรายใหกบผปฏบตงานในบรเวณใกลเคยงจากนาหนกของถงแกสทอาจลมมาทบได ดงตวอยางในรปท 2.2

4 Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals (GHS) คอ ระบบการจาแนกประเภท การตดฉลาก และการสอสารขอมลสารเคมและเคมภณฑ ทองคการสหประชาชาตพฒนาขน เพอใหเกดการสอสารและเขาใจเกยวกบอนตรายทเกดจากสารเคมนนๆ ไดในทศทางเดยวกน

34

รปท 2.2 ตวอยางการวางถงแกสทเหมาะสมในหองปฏบตการ(ทมา เขาถงไดจาก http://blink.ucsd.edu/safety/research-lab/chemical/gas/storage.html#Basic-storage-guidelines-for-al

สบคนเมอวนท 2 สงหาคม 2556)

2. ถงแกสทไมไดใชงานทกถงตองมฝาปดครอบหวถง หรอม guard ปองกนหวถง ดงตวอยางในรปท 2.3 ทงนเพอปองกนอนตรายจากแกสภายในถงพงออกมาอยางรนแรงหากวาลวควบคมทคอถงเกดความเสยหาย

รปท 2.3 ตวอยางถงแกสทม guard ปองกนหวถง ขณะใชงาน

(ทมา เขาถงไดจาก http://proactivegassafety.com/gas-safety-training-workshops/laboratory-gas-users-workshop สบคนเมอวนท 27 กรกฎาคม 2556)

3. มพนทเกบถงแกสเปลากบถงแกสทยงไมไดใชงาน และตดปายระบไวอยางชดเจน 4. ถงแกสมทวางปลอดภย หางจากความรอน แหลงกาเนดไฟ และเสนทางสญจรหลก โดยบรเวณทเกบถงแกสควรเปน

ทแหงและอากาศถายเทไดด มอณหภมไมเกน 52 องศาเซลเซยส5 5. เกบถงแกสออกซเจนหางจากถงแกสเชอเพลง (เชน acetylene) แกสไวไฟ และวสดไหมไฟได (combustible

materials) อยางนอย 6 m หรอมฉาก/ผนงกนทไมตดไฟ มความสงอยางนอย 1.5 เมตร (5 ฟต) และสามารถหนวงไฟไดอยางนอยครงชวโมง สาหรบถงแกสทบรรจสารอนตรายหรอสารพษ (ตามรายการตอไปน) ตองเกบในตเกบถงแกสโดยเฉพาะทมระบบระบายอากาศ ดงตวอยางในรปท 2.4

5 How Do I Work Safely with Compressed Gases?, Prevention & Control of Hazards, Canadian Centre for Occupational Health and Safety. (http://www.ccohs.ca/oshanswers/prevention/comp_gas.html สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558)

guard ปองกนหวถง

35

รายการแกสอนตราย

รปท 2.4 ตวอยางตเกบแกสอนตราย (ทมา เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec7e.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

Ammonia Arsenic pentafluoride Arsine Boron trifluoride 1,3–Butadiene Carbon monoxide Carbon oxysulfide Chlorine Chlorine monoxide Chlorine trifluoride Chloroethane Cyanogen Dichloroborane

Dimethylamine Dichlorosilane Diborane ethylamine Ethylene oxide Fluorine Formaldehyde Germane Hydrogen chloride, anhydrous Hydrogen cyanide Hydrogen fluoride Hydrogen selenide Hydrogen sulfide

Methylamine Methyl bromide Methyl chloride Methyl mercaptan Nitrogen oxides Phosgene Phosphine Silane Silicon tetrafluoride Stibine Trimethylamine Vinyl chloride

36

2.2.5 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารออกซไดซ (Oxidizers) และสารทกอใหเกดเพอรออกไซด สารออกซไดซ สามารถทาใหเกดเพลงไหมและการระเบดไดเมอสมผสกบสารไวไฟและสารทไหมไฟได เมอสารทไหมไฟไดสมผสกบสารออกซไดซจะทาใหอตราในการลกไหมเพมขน ทาใหสารไหมไฟไดเกดการลกตดไฟขนทนท หรอทาใหเกดการระเบดเมอไดรบความรอน การสนสะเทอน (shock) หรอแรงเสยดทาน (ตวอยางกลมสารออกซไดซแสดงดงตารางดานลาง) การจดเกบสารออกซไดซมขอกาหนดดงน

1. เกบสารออกซไดซหางจากความรอน แสง แหลงกาเนดประกายไฟ อยางนอย 25 ฟต (7.6 เมตร) ทงนควรพจารณาจากปรมาณสารออกซไดซ และขนาดของแหลงความรอน/แหลงกาเนดประกายไฟในหองปฏบตการประกอบกนดวย ตวอยางเชน หากมแหลงทใหความรอนสงมากอยในหองปฏบตการ ควรจดเกบสารออกซไดซหางจากแหลงความรอนมากกวา 25 ฟต (7.6 เมตร)

2. เกบสารทมสมบตออกซไดซ ไวในภาชนะแกวหรอภาชนะทมสมบตเฉอย 3. ใชฝาปดทเหมาะสม สาหรบขวดทใชเกบสารออกซไดซ ไมควรใชจกคอรก หรอจกยาง เนองจากจกคอรก หรอจกยาง

สามารถทาปฏกรยากบสารออกซไดซได

สารทกอใหเกดเพอรออกไซด (Peroxide–forming materials) หมายถง สารทเมอทาปฏกรยากบอากาศ ความชน หรอสงปนเปอนตางๆ แลวทาใหเกดสารเพอรออกไซด เชน ether, dioxane, sodium amide, tetrahydrofuran (THF) เปนตน สารเพอรออกไซดเปนสารทไมเสถยรสามารถทาใหเกดการระเบดไดเมอมการสนสะเทอน แรงเสยดทาน การกระแทก ความรอน ประกายไฟ หรอ แสงแดด ตวอยางสารทกอใหเกดเพอรออกไซด ดงตารางท 2.2 การจดเกบสารทกอใหเกดเพอรออกไซดมขอกาหนดดงน 1. เกบสารทกอใหเกดเพอรออกไซดหางจากความรอน แสง และแหลงกาเนดประกายไฟ อยางนอย 25 ฟต (7.6 เมตร) ทงนควรพจารณาจากปรมาณสารทกอใหเกดเพอรออกไซด และขนาดของแหลงความรอน/แหลงกาเนดประกายไฟในหองปฏบตการประกอบกนดวย ตวอยางเชน หากมแหลงทใหความรอนสงมากอยในหองปฏบตการ ควรจดเกบสารทกอใหเกดเพอรออกไซดหางจากแหลงความรอนมากกวา 25 ฟต (7.6 เมตร) 2. ภาชนะบรรจสารทกอใหเกดเพอรออกไซดตองมฝาปดทแนนหนา และไมใชจกแกว เพอหลกเลยงการสมผสอากาศ เนองจากแรงเสยดทานขณะเปดอาจทาใหเกดการระเบดได 3. มการตรวจสอบการเกดเพอรออกไซดอยางสมาเสมอ รายละเอยดเพมเตมเกยวกบการตรวจสอบการเกดเพอรออกไซดสามารถดไดท

6.G.3.2 Peroxide Detection Tests, Prudent Practices in the Laboratory, the National Academy of Sciences, US, 2011

Peroxide Forming Solvents (http://www.sigmaaldrich.com/chemistry/solvents/learning-center/peroxide-formation.html)

EH&S Guidelines for Peroxide Forming Chemicals, Environmental Health & Safety, University of Washington (http://www.ehs.washington.edu/forms/epo/peroxideguidelines.pdf)

ตวอยางกลมสารออกซไดซ

Peroxides (O22-) Chlorates (ClO3

-) Nitrates (NO3

-) Chlorites (ClO2-)

Nitrites (NO2-) Hypochlorites (ClO-)

Perchlorates (ClO4-) Dichromates (Cr2O7

2-) Permanganates (MnO4

-) Persulfates (S2O82-)

Chromates (CrO42-)

37

ตารางท 2.2 ประเภทของสารทกอใหเกดเพอรออกไซด Class A : Chemicals that form explosive levels of peroxides without concentration Isopropyl ether Butadiene Chlorobutadiene (Chloroprene) Potassium amide Potassium metal

Sodium amide (Sodamide) Tetrafluoroethylene Divinyl acetylene Vinylidene Chloride

Class B : These chemicals are peroxide hazard on concentration (distillation/evaporation). A test for peroxide should be performed if concentration is intended or suspected. Acetal Cumene Cyclohexane Cyclooctene Cyclopentene Diacetylene Dicyclopentadiene Diethylene glycol dimethyl ether (diglyme) Diethyl ether

Dioxane (p-dioxane) Ethylene glycol dimethyl ether (glyme) Furan Methyl acetylene Methyl cyclopentane Methyl-Isobutyl ketone Tetrahydrofuran Tetrahydronaphthalene Vinyl ethers

Class C : Unsaturated monomers that may autopolymerize as a result of peroxide accumulation if inhibitors have been removed or are depleted. Acrylic acid Butadiene Chlorotrifluoroethylene Ethyl acrylate Methyl methaacrylate

Styrene Vinyl acetate Vinyl chloride Vinyl pyridine

ท ม า Table 4.8 Classes of chemicals that can form peroxides, Prudent Practices in the Laboratory, the National Academy of Sciences, US, 2011

ตารางท 2.3 ตวอยางเกณฑการพจารณาในการทงสารทกอใหเกดเพอรออกไซด

เพอรออกไซดทเกดอนตรายไดจากการเกบ : ทงหลงจากเกบเกน 3 เดอน Divinyl acetylene Divinyl ether Isopropyl ether

Potassium metal Sodium amide Vinylidene chloride

เพอรออกไซดทเกดอนตรายไดจากความเขมขน : ทงหลงจากเกบเกน 1 ป Acetal Cumene Cyclohexene Cyclooxyene Cyclopentene Diacetylene Dicyclopentadiene Diethyl ether Diethylene glycol dimethyl ether

Dioxane Ethylene glycol dimethyl ether Furan Methyl acetylene Methyl cyclopentane Methyl isobutyl ketone Tetrahydronaphtalene (Tetralin) Tetrahydrofuran Vinyl ethers

38

อนตรายเนองจากเพอรออกไซดเกดพอลเมอไรเซชน*: ทงหลงจากเกบเกน 1 ป Acrylic acid Acrylonitrile Butadiene* Chloroprene* Chlorotrifluoroethylene Methyl methacrylate

Styrene Tetrafluoroethylene* Vinyl acetylene Vinyl acetate Vinyl chloride Vinyl pyridine

* หากเกบในสภาวะของเหลว จะมโอกาสเกดเพอรออกไซดเพมขน และมอนอเมอรบางชนด (โดยเฉพาะอยางยง butadiene, chloroprene, และtetrafluoroethylene) ควรทงหลงจากเกบเกน 3 เดอน ทมา Princeton University [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec7c.htm#removal สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555 2.2.6 ขอกาหนดสาหรบการจดเกบสารทไวตอปฏกรยา สารทไวตอปฏกรยาสามารถแบงเปนกลมได ดงน

1) สารทไวตอปฏกรยาพอลเมอไรเซชน (Polymerization reactions) เชน styrene สารกลมนเมอเกดปฏกรยาพอลเมอไรเซชนจะทาใหเกดความรอนสงหรอไมสามารถควบคมการปลดปลอยความรอนออกมาได

2) สารทไวตอปฏก รยาเมอสมผสนา (Water reactive materials) เชน alkali metals (lithium, sodium, potassium) silanes, magnesium, zinc, aluminum รวมทงสารประกอบอนทรยโลหะ (organometallics) เชน alkylaluminiums, alkyllithiums เปนตน สารกลมนเมอสมผสกบนาจะปลดปลอยความรอนออกมาทาใหเกดการลกตดไฟขนในกรณทตวสารเปนสารไวไฟ หรอทาใหสารไวไฟทอยใกลเคยงลกตดไฟ นอกจากนอาจจะทาใหเกดการปลดปลอยสารไวไฟ สารพษ ไอของออกไซดของโลหะ กรด และแกสททาใหเกดการออกซไดซไดด

3) สาร Pyrophoric สวนใหญเปน tert–butyllithium, diethylzinc, triethylaluminum, สารประกอบอนทรยโลหะ สารกลมนเมอสมผสกบอากาศจะทาใหเกดการลกตดไฟ

4) สารทไวตอปฏกรยาเมอเกดการเสยดสหรอกระทบกระแทก (Shock–sensitive materials) เชน สารทมหมไนโตร (nitro), เกลอ azides, fulminates, perchlorates เปนตน โดยเฉพาะอยางยงเมอมสวนประกอบของสารอนทรยอยดวย เมอสารกลมนถกเสยดสหรอกระทบกระแทกจะทาใหเกดการระเบดได

การจดเกบสารทไวตอปฏกรยามขอกาหนดดงน

1. มปายคาเตอนทชดเจนบรเวณหนาตหรอพนททเกบสารทไวตอปฏกรยา เชน ปาย “สารไวตอปฏกรยา–หามใชนา” และ “สารไวตอปฏกรยา-หามสมผสอากาศ” เปนตน

2. เกบสารไวปฏกรยาตอนาออกหางจากแหลงนาทอยในหองปฏบตการ เชน อางนา ฝกบวฉกเฉน หวสปรงเกลอร เปนตน เพอหลกเลยงสภาวะททาใหสารเกดปฏกรยา

3. มการตรวจสอบสภาพการเกบทเหมาะสมของสารทไวตอปฏกรยาอยางสมาเสมอ 2.2.7 ภาชนะบรรจภณฑและฉลากสารเคม

1. เกบสารเคมในภาชนะทเหมาะสมตามประเภทของสารเคม โดย - ใชภาชนะเดม (original container) - หามเกบกรดไฮโดรฟลออรกในภาชนะแกว เพราะสามารถกดกรอนแกวได ควรเกบในภาชนะพลาสตก - หามเกบสารทกอใหเกดเพอรออกไซดในภาชนะแกวทมฝาเกลยวหรอฝาแกว เพราะหากมการเสยดส จะ

ทาใหเกดการระเบดได - หามเกบสารละลายดางทม pH สงกวา 11 ในภาชนะแกว เพราะสามารถกดกรอนแกวได

2. ภาชนะทบรรจสารเคมทกชนดตองมการตดฉลากทเหมาะสม - ภาชนะทกชนดทบรรจสารเคมตองระบชอสารแมไมใชสารอนตราย เชน นา

39

- หากเปนภาชนะเดม (original container) ของสารเคมตองมฉลากสมบรณและชดเจน - ใชชอเตมของสารเคมบนฉลาก และมคาเตอนเกยวกบอนตราย - ระบวนทไดรบสารเคม วนทเปดใชสารเคมเปนครงแรก - หากเปน stock solution หรอ working solution ทเตรยมขนเองใหระบ ชอสารละลาย สวนผสม (ถา

เปนไปได) ชอผเตรยม และวนทเตรยม 3. ตรวจสอบความบกพรองของภาชนะบรรจสารเคมและฉลากสารเคมอยางสมาเสมอ เชน

- ความสมบรณของฝาปด การแตกราวรวซมของภาชนะ - ฉลากสมบรณ มขอมลครบถวน - ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน

2.2.8 เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) Safety Data Sheet (SDS) หรอในบางครงเรยกวา Material Safety Data Sheet (MSDS) นน หมายถงเอกสารขอมลความปลอดภยสารเคม ซงเปนเอกสารทแสดงขอมลของสารเคมหรอเคมภณฑเกยวกบลกษณะความเปนอนตราย พษ วธใช การเกบรกษา การขนสง การกาจดและการจดการอนๆ เพอใหการดาเนนการเกยวกบสารเคมนนเปนไปอยางถกตองและปลอดภย ขอกาหนดเกยวกบการจดการ SDS มดงน

1. เกบ SDS ในรปแบบทเปนเอกสารและอเลกทรอนกส 2. เกบ SDS อยในทททกคนในหองปฏบตการเขาดไดทนท เมอตองการใช หรอเมอเกดภาวะฉกเฉน 3. SDS มขอมลครบทง 16 หวขอ 6ตามระบบสากล

1) ขอมลเกยวกบสารเคม และบรษทผผลตและหรอจาหนาย (Identification) 2) ขอมลความเปนอนตราย (Hazards identification) 3) สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (Composition/Information on ingredients) 4) มาตรการปฐมพยาบาล (First aid measures) 5) มาตรการผจญเพลง (Fire fighting measures) 6) มาตรการจดการเมอมการหกรวไหล (Accidental release measures) 7) การใชและการจดเกบ (Handling and storage) 8) การควบคมการไดรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (Exposure controls/Personal protection) 9) สมบตทางกายภาพและเคม (Physical and chemical properties) 10) ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (Stability and reactivity) 11) ขอมลดานพษวทยา (Toxicological information) 12) ขอมลดานระบบนเวศ (Ecological information) 13) ขอพจารณาในการกาจด (Disposal considerations) 14) ขอมลสาหรบการขนสง (Transport information) 15) ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (Regulatory information) 16) ขอมลอน ๆ (Other information)

4. ม SDS ของสารเคมอนตรายทกตวทอยในหองปฏบตการ 5. ม SDS ททนสมย โดยตรวจสอบจากขอมล SDS ของบรษทผผลตในชวงเวลาทซอจากบรษทผขายสารเคมนนๆ

ไมควรใช SDS ของบรษทผผลตอนเนองจากอาจมความคลาดเคลอนของขอมลสารเคมได และไมควรใช SDS ทเกากวา 5 ป

6 รายละเอยดแสดงในขอ 2.5 ภาคผนวก 2

ผซอสารเคมควรถอเปนหลกปฏบตในการขอขอมล SDS ของผผลต จากบรษทผขาย สวนการปรบปรงใหทนสมย ควรทาตามเหมาะสม

40

2.3 การเคลอนยายสารเคม (Chemical transportation) 2.3.1 การเคลอนยายสารเคมภายในหองปฏบตการ ควรมขอปฏบต ดงน

1. ผททาการเคลอนยายสารเคมใชอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสม

2. ปดฝาภาชนะทบรรจสารเคมทจะเคลอนยายใหสนท หากจาเปนอาจผนกดวยแผนพาราฟลม (รปท 2.5)

3. ใชรถเขนทมแนวกน เมอมการเคลอนยายสารเคม พรอมกนหลายๆ ขวด (รปท 2.6)

รปท 2.6 รถเขนสาหรบเคลอนยายสารเคม

4. ใชตะกราหรอภาชนะรองรบ (secondary container) ในการเคลอนยายสารเคม โดยตองเปนภาชนะทไมแตกหกงาย ทามาจากยาง เหลก หรอพลาสตก ทสามารถบรรจขวดสารเคม (รปท 2.7)

5. เคลอนยายสารเคมทเปนของเหลวไวไฟในภาชนะรองรบทมวสดกนกระแทก 6. ใชถงยางในการเคลอนยายสารกดกรอนทเปนกรดและตวทาละลาย (รปท 2.8) 7. เคลอนยายสารทเขากนไมไดในภาชนะรองรบทแยกกน ตวอยางกลมสารทเขากนไมไดแสดงใน ขอ 2.3 ภาคผนวก 2

รปท 2.7 ภาชนะรองรบทเปนพลาสตก รปท 2.8 ถงยางททนกรดและตวทาละลาย

(ทมา เขาถงไดจาก http://web.princeton. edu/sites/ehs/labpage/spills.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555) 2.3.2 การเคลอนยายสารเคมภายนอกหองปฏบตการ ควรมขอปฏบต ดงน

1. ใชภาชนะรองรบและอปกรณเคลอนยายทมนคงปลอดภย ไมแตกหกงาย และมทกนขวดสารเคมลม 2. ใชรถเขนมแนวกนกนขวดสารเคมลม 3. เคลอนยายสารทเขากนไมได ในภาชนะรองรบทแยกกน ตวอยางกลมสารทเขากนไมไดแสดงใน ขอ 2.3 ภาคผนวก

2 4. ใชลฟทขนของในการเคลอนยายสารเคมและวตถอนตรายระหวางชน 5. ใชวสดดดซบสารเคมหรอวสดกนกระแทกขณะเคลอนยาย เชน vermiculite โฟมกนกระแทก เปนตน (รปท 2.9)

รปท 2.5 การใชแผนพาราฟลมปดฝาภาชนะ

41

รปท 2.9 ตวอยางตวดดซบสารเคมและวสดกนกระแทก ทใชในการกนระหวางขวดสารเคมขณะเคลอนยาย

42

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 3. ระบบการจดการของเสย

เปนการประเมนสถานภาพการจดการของเสยภายในหองปฏบตการ ทงระบบขอมล การจาแนกและการเกบ เพอรอการกาจด/บาบด ซงสามารถตดตามความเคลอนไหวของของเสย ขอมลนจะเปนประโยชนตอการบรหารจดการ การประเมนความเสยงจากอนตรายของของเสย ตลอดจนการจดเตรยมงบประมาณในการกาจด

3.1 การจดการขอมลของเสย 3.1.1 ระบบบนทกขอมล หมายถง ระบบบนทกขอมลของเสยสารเคมทใชในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร เพอใชในการบนทกและตดตามความเคลอนไหวของเสยสารเคมทงหมด โดย 1. มการบนทกขอมลของเสย ในรปแบบ

▪ เอกสาร ▪ อเลกทรอนกส

2. โครงสรางของขอมลของเสยทบนทก ไมวาจะใชรปแบบใดกตาม ควรประกอบดวยหวขอ ตอไปน ผรบผดชอบ หมายถง ผผลต/ผทาใหเกด/ผดแล ของเสยในขวดนนๆ รหสของภาชนะบรรจ (Bottle ID) ประเภทของเสย (รายละเอยดแสดงในขอ 3.2) ปรมาณของเสย (Waste volume/weight) วนทบนทกขอมล (Input date) หองทเกบของเสย (Storage room) อาคารทเกบของเสย (Storage building)

3.1.2 การรายงานขอมล หมายถง การรายงานขอมลของเสยทเกดขนและทกาจดทงของหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร โดยมการจดทาใหเปนปจจบนอยเสมอพรอมทงสามารถรายงานความเคลอนไหวของของเสยในหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกรไดดวย การรายงานขอมลทครบวงจรนน ตองครอบคลมสงตอไปน

1. มการรายงานขอมลของเสยทเกดขน 2. มรปแบบการรายงานทชดเจน เพอรายงานความเคลอนไหวขอมลในรายงานอยางนอยประกอบดวยหวขอตอไปน ประเภทของเสย (รายละเอยดแสดงในขอ 3.2) ปรมาณของเสย

3. มการรายงานขอมลของเสยทกาจดทง 4. มการปรบขอมลเปนปจจบนสมาเสมอ ดงตวอยางในตารางท 3.1

43

ตารางท 3.1 ตวอยางบญชและรายงานขอมลของเสย

รหสขวด ประเภทของเสย ประเภทภาชนะ ปรมาณความจ

ของขวด ผรบผดชอบ สถานทเกบ วนทบนทก

W04001 Mercury waste Glass bottle 1 ลตร นาย ก หอง 1411 ตก A

22/12/2554

W06001 Heavy metal waste

Glass bottle 2.5 ลตร นางสาว ข หอง 1411 ตก A

11/1/2555

W04002 Mercury waste Plastic gallon 1 ลตร นาย ก หอง 1411 ตก A

6/2/2555

W07001 Acid waste Glass bottle 2.5 ลตร นาย ค หอง 1411 ตก A

26/2/2555

W03001 Oxidizing waste Plastic gallon 5 ลตร นางสาว ง หอง 1411 ตก A

1/3/2555

3.1.3 การใชประโยชนจากขอมลเพอการบรหารจดการ หมายถง การนาขอมลของเสยไปใชประโยชนเพอการบรหารจดการใหเกดประโยชนสงสดกบหองปฏบตการ/หนวยงาน/องคกร ในเรองตอไปน

1. การประเมนความเสยง โดยการนาขอมลกลบมาวเคราะหเพอประเมนอนตรายทอาจเกดขนในระหวางทของเสยเหลานนยงไมไดถกเคลอนยายออกไปจากสวนงาน เชน มรายงานการประเมนความเสยงจากขอมลปรมาณ ประเภทของเสย และสถานทเกบภายในหนวยงาน เปนตน

2. การจดเตรยมงบประมาณในการกาจด โดยการประมาณคาใชจายทคาดวาจะเกดขนจากขอมลปรมาณของเสยทสงกาจดในแตละครง เชน รายงานคาใชจายในการกาจดของเสยยอนหลง เพอนามาจดเตรยมงบประมาณ เปนตน

3.2 การเกบของเสย หองปฏบตการควรมแนวปฏบต ดงน 1. มการแยกของเสยอนตรายออกจากของเสยทวไป 2. มเกณฑใการจาแนกประเภทของเสยทเหมาะสม เพอการเกบรอการบาบด และกาจดทปลอดภย ทงนอาจองเกณฑตามระบบมาตรฐานสากล หรอมาตรฐานทเปนทยอมรบ เชน ระบบการจาแนกประเภทของเสยของจฬาลงกรณมหาวทยาลย (WasteTrack) ระบบการจาแนกประเภทของเสยของศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและอาชวอนามย (EESH) ของมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร เปนตน (ดงรายละเอยดในตวอยางท 3.1 และ 3.2 ภาคผนวก 3) 3. แยกของเสยตามเกณฑทใชในขอ 2 4. ใชภาชนะบรรจของเสยทเหมาะสมตามประเภท เชน ไมใชภาชนะโลหะในการเกบของเสยประเภทกรด หรอ chlorinated solvents ซงสามารถเกดปฏกรยากบโลหะได ในกรณทนาขวดสารเคมทใชหมดแลวมาบรรจของเสย สารเคมในขวดเดมตองไมใชสารทเขากนไมไดกบของเสยนน เปนตน (ดงตารางท 3.1 ภาคผนวก 3) 5. ตดฉลากภาชนะบรรจของเสยทกชนดอยางถกตองและเหมาะสม และในกรณทใชขวดสารเคมเกามาบรรจของเสย ตองลอกฉลากเดมออกกอน ฉลากของภาชนะบรรจของเสยควรมขอมลดงน (ตวอยางฉลาก แสดงในหวขอท 3.3 ภาคผนวก 3)

ขอความระบอยางชดเจนวาเปน “ของเสย” ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ/ผรบผดชอบ ประเภทของเสย/ประเภทความเปนอนตราย สวนประกอบของของเสย (ถาเปนไปได) ปรมาณของเสย วนทเรมบรรจของเสย วนทหยดการบรรจของเสย

6. ตรวจสอบความบกพรองของภาชนะและฉลากของเสยอยางสมาเสมอ เชน - ไมมรอยรว หรอรอยแตกราว

44

- ฉลากสมบรณ มขอมลครบถวน - ขอความบนฉลากมความชดเจน ไมจาง ไมเลอน

7. บรรจของเสยในปรมาณไมเกน 80% ของความจของภาชนะ 8. มพนท/บรเวณทเกบของเสยทแนนอน 9. มภาชนะรองรบขวดของเสยทเหมาะสม โดยสามารถทนและรองรบปรมาณของเสยไดทงหมด หากเกดการรวไหล 10. แยกภาชนะรองรบขวดของเสยทเขากนไมได และควรเกบ/จดวางของเสยทเขากนไมไดตามเกณฑการเขากนไมไดของสารเคม (chemical incompatibility) โดยสามารถใชเกณฑเดยวกบการจดเกบสารเคมทเขากนไมได (หวขอท 2.3 ภาคผนวก 2) 11. วางภาชนะบรรจของเสยหางจากบรเวณอปกรณฉกเฉน เชน ฝกบวฉกเฉน อปกรณสาหรบสารเคมหกรวไหล อปกรณทาความสะอาด เปนตน หากเกดการหก/รวไหลของของเสย จะไมทาใหอปกรณฉกเฉนเหลานนเกดการปนเปอน 12. วางภาชนะบรรจของเสยหางจากความรอน แหลงกาเนดไฟ และเปลวไฟ อยางนอย 25 ฟต (7.6 เมตร) ทงนควรพจารณาจากขนาดของแหลงความรอน/แหลงกาเนดประกายไฟในหองปฏบตการประกอบกนดวย เชน หากมแหลงทใหความรอนสงมากอยในหองปฏบตการ ควรจดวางภาชนะของเสยหางจากแหลงความรอนมากกวา 25 ฟต (7.6 เมตร) เปนตน 13. เกบของเสยประเภทไวไฟในหองปฏบตการไมเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ถามเกน 10 แกลลอน (38 ลตร) ตองจดเกบไวในตสาหรบเกบสารไวไฟโดยเฉพาะ 14. กาหนดปรมาณรวมสงสดของของเสยทอนญาตใหเกบไดในหองปฏบตการ เชน ตามกฎหมายของประเทศสหรฐอเมรกาอนญาตใหเกบของเสยไวในหองปฏบตการทมปรมาณนอยกวา 55 แกลลอน (ประมาณ 200 ลตร) ไดไมเกน 90 วน และทมากกวา 55 แกลลอน ไดไมเกน 3 วน ทงนหากเปนของเสยทมความเปนอนตรายสงเฉยบพลน เชน สารใน p–listed waste ของ US EPA ไมควรเกบไวมากกวา 1 ลตร (http://www.epa.gov/osw/hazard/wastetypes/listed.htm) 15. กาหนดระยะเวลาเกบของเสยในหองปฏบตการ

- กรณทของเสยพรอมสงกาจด (ปรมาตร 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบไวนานกวา 90 วน - กรณทของเสยไมเตมภาชนะ (ปรมาตรนอยกวา 80% ของภาชนะ) : ไมควรเกบไวนานกวา 1 ป

3.3 การลดการเกดของเสย หองปฏบตการควรมแนวปฏบต ดงน

1. มแนวปฏบตหรอมาตรการในการลดการเกดของเสยในหองปฏบตการ เพอเปนการจดการของเสยทตนทาง และลดปรมาณของเสยปลายทางหรอทาใหเกดของเสยอนตรายปลายทางนอยทสด แนวปฏบตหรอมาตรการดงกลาวควรประกาศใหผปฏบตงานไดทราบทวกน 2. ลดการใชสารตงตน (Reduce) การลดการใชสารตงตน หมายถง การลดปรมาณสารเคมทใชทาปฏกรยาทงหมด (small scale reaction) โดยยงคงใหผลการทดสอบตามทตองการได อาทเชน ลดปรมาตรสารผสมของปฏกรยาจาก 10 มลลลตร เหลอ 300 ไมโครลตร โดยคงความเขมขนของทกองคประกอบไวได เปนตน 3. ใชสารทดแทน (Replace)

การใชสารทดแทน หมายถง การใชสารเคมทไมอนตรายทดแทนสารเคมอนตราย อาทเชน การใชเอทานอลแทน เมทานอลทเปนอนตรายในสารผสมสาหรบการลางสยอมคแมสซบล (Coomassie blue) เปนตน 4. ลดการเกดของเสย ดวยกระบวนการ Reuse, Recovery/Recycle

▪ Reuse คอ การนาวสดทเปนของเสยกลบมาใชใหม โดยไมมการเปลยนแปลงหรอกระทาการใด ๆ ยกเวนการทาความสะอาดและการบารงรกษาตามวตถประสงคเดม เชน การนาขวดสารเคมทไมเปนอนตรายมาลางเพอใชเปนภาชนะบรรจของเสยในหองปฏบตการ การใชสยอมคแมสซบล (Coomasie blue) ซา เพอยอมโปรตนในเจล เปนตน

▪ Recovery คอ การแยกและการรวบรวมวสดทสามารถนากลบมาใชไดจากวสดของเสย เชน แรธาต พลงงาน หรอนา โดยผานกระบวนการและ/หรอการสกด ซงสงทไดมาไมจาเปนตองใชตามวตถประสงคเดม เชน การกลนตวทาละลาย เชน ethanol, hexane เปนตน

45

▪ Recycle คอ การนาวสดกลบมาใชใหมโดยทมสมบตทางกายภาพเปลยนไป แตมองคประกอบทางเคมเหมอนเดม โดยการผานกระบวนการตาง ๆ เชน การหลอมแกวมาใชใหม การนาโลหะมาหลอมใหม เปนตน

3.4 การบาบดและกาจดของเสย ในการบาบดและกาจดของเสยนนขนกบประเภทของเสย โดยผปฏบตงานสามารถบาบดของเสยเบองตนกอนทง และกอนสงกาจด (ดรายละเอยดเพมเตมในภาคผนวก 3) ในหองปฏบตการควรมระบบการจดการซงครอบคลมสงตอไปน

1. บาบดของเสยกอนทง หมายถง หองปฏบตการควรมการบาบดของเสยทมความเปนอนตรายนอยทสามารถกาจดไดเองกอนทงลงสรางระบายนาสาธารณะ เชน การสะเทนของเสยกรดและเบสใหเปนกลางกอนทงลงทอนา เปนตน (ตวอยางการบาบดของเสยเบองตนแสดงในตารางท 3.1 ภาคผนวก 3)

2. บาบดของเสยกอนสงกาจด หมายถง หองปฏบตการควรบาบดของเสยอนตรายทไมสามารถกาจดไดเองเบองตนกอนสงบรษทหรอหนวยงานทรบกาจด เพอลดความเปนอนตรายระหวางการเกบรกษาและการขนสง (ตวอยางการบาบดของเสยเบองตนแสดงในตารางท 3.1 ภาคผนวก 3)

(ดตวอยางการจดการของเสยในหองปฏบตการ และแหลงความรเพมเตมเกยวกบการบาบดและกาจดในขอ 3.4 และ 3.5 ภาคผนวก 3)

3. สงของเสยไปกาจดโดยบรษททไดรบใบอนญาตในการจดการของเสย จากกรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม (ขอมลเพมเตมแสดงในขอ 3.6 ภาคผนวก 3)

46

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

เปนการประเมนถงความสมบรณเหมาะสมของโครงสรางพนฐานทางกายภาพ อปกรณและเครองมอภายในหองปฏบตการ ทจะเออตอความปลอดภยของหองปฏบตการ และเปนปจจยทจดใหสมบรณเตมทไดยาก เนองจากอาจเปนโครงสรางเดม หรอการออกแบบทไมไดคานงถงการใชงานในลกษณะหองปฏบตการโดยเฉพาะ ขอมลทใหสารวจใน checklist ประกอบดวยขอมลเชงสถาปตยกรรมและวศวกรรม ดพนทการใชงานจรง วสดทใช ระบบสญจร ระบบไฟฟาและระบบระบายอากาศ ระบบสาธารณปโภค และระบบฉกเฉน

4.1 งานสถาปตยกรรม 4.1.1 สภาพภายในและภายนอกทไมกอใหเกดอนตราย (สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยง/สภาพภายในตวอาคารทอยตดกบหองปฏบตการ) 1) ตามเกณฑของ OSHA7 laboratory standard, GLP8 handbook ของ WHO9 และ OECD10 series on GLP and compliance monitoring ไดนาเสนอรายละเอยดไวเกยวกบในเรองอาคารไวดงน หองปฏบตการควรม ขนาด ลกษณะการกอสรางและสถานทตง ทเหมาะสมกบการปฏบตการเพอลดปจจยทอาจจะสงผลตอผลการทดลองโดยหองปฏบตการควรไดรบการออกแบบใหมการแยกสวนระหวางงานสวนตางๆ ของหองปฏบตการอยางเหมาะสม (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.1.1 ภาคผนวก 4) 2) สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยง/สภาพภายในตวอาคารทอยตดกบหองปฏบตการ หมายรวมถงกจกรรมตางๆ ทเกดขนดวย เชน บรเวณขางเคยงเปนสวนทมการทากจกรรมทกอใหเกดความเสยงหรออนตรายตอหองปฏบตการ (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.1.2 ภาคผนวก 4)

4.1.2 แยกสวนทเปนพนทหองปฏบตการ (laboratory space) ออกจากพนทอนๆ (non–laboratory space) 1) สวนหองปฏบตการแยกจากพนทภายนอกอยางชดเจน/มผนงกนทง 4 ดาน/มการควบคมการเขาออก 2) แบงพนทสวนหองปฏบตการและทดลอง/สวนสานกงาน/สวนเกบของและสารเคม/สวนทพกเจาหนาท ออกจากกน

3) ควรมสวนพนทตางๆ สาหรบเจาหนาทและนกวจยเพอใชในกจกรรมตางๆ ตอไปน 3.1) การทางานสาหรบจดบนทกขอมล โดยมพนททางานซงเหมาะสมกบจานวนคนและปรมาณงาน 3.2) การพกผอน สาหรบ การรบประทานอาหาร การทากจกรรมสวนตวตางๆ เปนตน พนทดงกลาวควรแบงพนทออกจากสวนพนทหองปฏบตการอยางชดเจน ไมปะปนกน 4) มการจดพนทใชงาน เชน พนทเกบของหรอเกบสารเคม มขนาดเพยงพอ และมการใชงานอยางเหมาะสม 4.1) ตามเกณฑของ OSHA laboratory standard, GLP handbook ของ WHO และ OECD series on GLP and compliance monitoring ไดนาเสนอรายละเอยดไวเกยวกบในเรองการแบงพนทการใชงาน (zoning) ไววา การมหองปฏบตการทมการกนพนทใชสอยจะชวยในการควบคมการเขาถงของบคคลทไมเกยวของกบหองปฏบตการโดยเฉพาะในหองปฏบตการทมสารเคมอนตราย หรอหองปฏบตการทมสารกมมนตรงส 4.2) ควรดรายละเอยดในขอ 4.1.1 4.3) เพยงพอและใชงานอยางเหมาะสม หมายถง มการจดเตรยมพนทสาหรบเกบของและสารเคมทจดเตรยมไวโดยเฉพาะ (ดรายละเอยดใน คาอธบายประกอบการกรอก checklist 2. ระบบการจดการสารเคม) ไมมการเกบของหรอสารเคมนอกเหนอไปจากบรเวณทกาหนดไว ทงบรเวณภายนอกหอง เชน ตามทางเดน หรอภายในหอง เชน ใตตดดควน หรอ อางนา เปนตน นอกจากทกลาวมาขางตนแลว หากเปนไปไดหองปฏบตการควรมการแยกประเภทหองปฏบตการเปนหองปฏบตการเคมทวไปหรอหองปฏบตการพเศษ รวมทงมอาจมการแยกประเภทหองปฏบตการตามความเสยง เปนตน

7 OSHA ยอมาจาก Occupational Safety & Health Administration, U.S. Department of Labor 8 GLP ยอมาจาก Good Laboratory Practice 9 WHO ยอมาจาก World Health Organization 10 OECD ยอมาจาก Organization for Economic Co–operation and Development

47

(ดเกณฑการประเมนความเสยงใน คาอธบายประกอบการกรอก checklist 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย และดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.1.3 และ 4.1.4 ภาคผนวก 4)

4.1.3 ขนาดพนทและความสงของหองปฏบตการและพนทเกยวเนอง มความเหมาะสมและเพยงพอกบการใชงาน จานวนผปฏบตการ ชนดและปรมาณเครองมอและอปกรณ การกาหนดพนทหองปฏบตการทเหมาะสมกบกจกรรมการใชงาน จานวนผใชและปรมาณเครองมอและอปกรณ มการกาหนดไว ดงน ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51ไดกาหนดขนาดพนทตอคนสาหรบหองปฏบตการ ตามตารางท 4.1 ตารางท 4.1 ลกษณะกจกรรมการใชแบบเฉพาะ กบขนาดพนทตอคนเพอคานวณความจคน

ลกษณะกจกรรมการใชแบบเฉพาะ ขนาดพนทตอคน

(หนวย : ตารางเมตรตอคน) สถานศกษา หองทดลอง (laboratory) 5.0

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002-51, 2551: หนา 73)

การกาหนดขนาดพนทหองปฏบตการ นอกจากกาหนดตามมาตรฐาน วสท. 3002 – 51 แลว ยงสามารถกาหนดไดในรปแบบอนๆ ตามเกณฑและมาตรฐานการออกแบบของตางประเทศ (ดรายละเอยดในขอ 4.1.5 ภาคผนวก 4) สาหรบความสงของอาคาร ตามกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 22. ไดมการกาหนดขนาดความสงของอาคาร (ดรายละเอยดเรองการวดระยะดงในขอ 4.1.6 ภาคผนวก 4) หองหรอสวนของอาคารทใชในการทากจกรรมตางๆ ตองมระยะดงไมนอยกวาตามทกาหนดไวในตารางท 4.2

ตารางท 4.2 ขนาดความสงของอาคาร

ประเภทการใชอาคาร ระยะดง 1. ชองทางเดนในอาคาร 2.60 เมตร 2. สานกงาน หองเรยน 3.00 เมตร

(ทมา กฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548: หนา 3–211) สวนการกาหนดขนาดและระยะตางๆ ของพนทและทางเดนภายในหองปฏบตการ สามารถกาหนดไดตามเกณฑ

และมาตรฐานในตางประเทศ (ดรายละเอยดในขอ 4.1.7 ภาคผนวก 4)

4.1.4 วสดทใชเปนพนผวของพน ผนง เพดาน อยในสภาพทด มความเหมาะสมตอการใชงานและไดรบการดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ วสดอยในสภาพทด หมายถง วสดยงไมหมดอายการใชงานหรอเสอมสภาพ ไมมการหลดรอนจากพนผว หรอมสวนหนงสวนใดแตกหก หลดรอนออกจากผวพนดานลาง ไมมการเปลยนลกษณะทางกายภาพเดมของวสด เชน ส หรอ ผวสมผส (texture) เปนตน วสดมความเหมาะสมตอการใชงาน หมายถง มลกษณะพนผวเปนเนอเดยวกน มผวเรยบ ไมมรพรน มความสามารถในการกนไฟ ทนไฟ ไมเปนอนตรายเมอเกดไฟไหม มความปลอดภยในการทางาน การปองกนอบตเหต มความคงทน (ทนทาน) ในการใชงาน มความทนทานตอสารเคม นาและความชน สามารถซอมแซมไดงายเมอเกดความเสยหาย และมความสะดวกและงายตอการดแลรกษา (ดรายละเอยดในขอ 4.1.8 ภาคผนวก 4) ไดรบการดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ หมายถง ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง

48

4.1.5 ชองเปด (ประต–หนาตาง) มขนาดและจานวนทเหมาะสม โดยสามารถควบคมการเขาออกและเปดออกไดงายในกรณฉกเฉน มประตอยางนอย 2 ประตเพอใชในกรณฉกเฉน หากมเพยง 1 ประต ควรมหนาตางทสามารถใชเพอเปนทางออกฉกเฉนออกไปยงพนทภายนอกไดโดยสะดวกและปลอดภย ตามมาตรฐาน NFPA Standard 101 กาหนดใหประตทใชเปนประตทางเขาออกหลกของหองปฏบตการ รวมถงประตใชงานอนๆ ทวไป ทตดกบทางสญจรหลกนบเปนประตทใชในการอพยพหนไฟ (egress door) ควรมขนาดอยางนอย 0.80 เมตร มอปกรณประกอบบานประตอยางนอย 1 ชดทใชในการควบคมการปด-เปด และรกษาความปลอดภย บานประตปดกลบสนทไดเองสามารถปดลอคไดภายหลงการใชงาน อาจเปนระบบธรรมดาทใชมอควบคมการทางาน (manual) หรอ ระบบอตโนมต (automatic) แบบใดแบบหนงหรอทงสองอยางรวมกน ถาเปนประตอตโนมตทใชระบบไฟฟาควบคม เมอเกดเหตฉกเฉน เชน ไฟดบ หรอ เกดอคคภยตองสามารถปลดลอคเองโดยอตโนมตเพอความปลอดภย หากประตมทศทางการเปดเขาเพยงอยางเดยวอาจเกดอบตเหตไดเมอเกดเหตฉกเฉน ในกรณทเปดเขาใหทาการปรบเปลยนชดอปกรณประกอบบานประต (door fitting) ใหมเพอใหสามารถเปดออก หรอ เปลยนเปนแบบบานสวง (สามารถเปดเขา–ออก ไดทงสองดาน) หรอแบบบานเลอน เพอความปลอดภย

4.1.6 ประตมชองสาหรบมองจากภายนอก (Vision panel) การมชองสาหรบมองจากภายนอกทประต เพอความปลอดภยและใหแนใจวาเมอเกดอบตเหตภายในหองขณะทางานคนเดยว บคคลภายนอกสามารถมองเหน และเขาไปชวยเหลอได

4.1.7 มหนาตางทสามารถเปดออกเพอระบายอากาศได สามารถปดลอคไดและสามารถเปดออกไดในกรณฉกเฉน เนองจากบางกรณมความจาเปนตองมการเปดหนาตางระบายอากาศเนองจากการทดลองสารเคม เปนตน หากไมมหนาตางแตมการระบายอากาศดวยวธอนๆ กอาจไมจาเปนตองมหนาตางกได (ดรายละเอยดในขอ 4.1.9 ภาคผนวก 4)

4.1.8 ขนาดทางเดนภายในหอง (Clearance) กวางไมนอยกวา 0.60 เมตร สาหรบทางเดนทวไป และกวางไมนอยกวา 1.50 เมตร สาหรบชองทางเดนในอาคาร ตามกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ไดมการกาหนดขนาดความกวางชองทางเดนในอาคารตามตารางท 4.3

ตารางท 4.3 ขนาดชองทางเดนในอาคาร ตองมความกวางไมนอยกวาตามทกาหนด

ประเภทการใชอาคาร ความกวาง สานกงาน อาคารสาธารณะ 1.50 เมตร

(ทมา กฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548: หนา 3–210 ) ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–207 ถง 3–215

4.1.9 บรเวณทางเดนและบรเวณพนทตดกบโถงทางเขา–ออก ปราศจากสงกดขวาง หากมสงของหรออปกรณกดขวางบรเวณทางเดนและโถงทางเขา–ออก อาจทาใหเกดอบตเหตทงในภาวะปกตและในกรณฉกเฉนได เพราะบรเวณดงกลาวเปนสวนเสนทางสญจรหลกซงมการใชงานอยตลอดเวลา

4.1.10 บรเวณเสนทางเดนสทางออก ไมผานสวนอนตราย หรอผานครภณฑตางๆ ทมความเสยงอนตราย เชน ตเกบสารเคม, ตดดควน เปนตน ครภณฑตางๆ ทเสยงอนตรายและสามารถเกดอคคภย เชน ตเกบสารเคม หรอ ตดดควน มโอกาสทจะเกดอบตเหตไดงายกวาครภณฑประเภทอนๆ และเมอเกดเหตแลวหากตงอยในบรเวณทางสญจรหลกจะทาใหกดขวางเสนทางเดนทใชในกรณฉกเฉนได

4.1.11 ทางสญจรสหองปฏบตการแยกออกจากทางสาธารณะหลกของอาคาร เนองจากหองปฏบตการจาเปนตองควบคมการเขาถงจากบคคลภายนอกทวไป และเปนหองทมโอกาสเกดอบตเหตตางๆ ได ดงนนการแยกทางสญจรออกจากสวนทางสาธารณะหลกของอาคารจะชวยใหแยกผใชสอยอาคารทไมเกยวของ

49

ออกไปไดสะดวก และทาใหพนทใชงานอนๆ ของอาคารมความเสยงนอยลงจากอบตเหตหรอการปนเปอนสารเคมทอาจเกดขนได เปนตน

4.1.12 มการแสดงขอมลทตงและสถาปตยกรรมทสอสารถงการเคลอนทและลกษณะทางเดน ไดแก ผงพน แสดงตาแหนงและเสนทางหนไฟและตาแหนงทตงอปกรณฉกเฉน (ฝกบวฉกเฉน ทลางตา อางนา อปกรณดบเพลง ชดปฐมพยาบาลโทรศพท เปนตน) การกาหนดแบบผงพน (Floor plan) ของอาคารแตละชน ใหใชตามมาตรฐานดงตอไปน 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) 2) ตามกฎกระทรวงกาหนดเงอนไขในการใช การเกบรกษาและการมไวครอบครอง ซงสงททาใหเกดอคคภยไดงายและกจการอนอาจทาใหเกดอคคภยไดงายและการจดการใหมบคคลและสงจาเปนในการปองกนและระงบอคคภย พ.ศ. 2548 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) โดยวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) (ดรายละเอยดในขอ 4.1.10 ภาคผนวก 4)

4.2 งานสถาปตยกรรมภายใน: ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ 4.2.1. มการควบคมการเขาถง หรอมอปกรณควบคมการปด-เปด ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ โดยการควบคมสามารถครอบคลมถง การมขอปฏบตกอนเขาใชงานทถกตองและเหมาะสม เชน ตเกบสารเคมทใชเกบสารเคมทตองควบคมพเศษ ตองมกญแจลอคและตองไดรบอนญาตกอนใช (องคประกอบ 2.2.1 ขอ 6) เปนตน 4.2.2 ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณทสงกวา 1.20 เมตร มตวยดหรอมฐานรองรบทแขงแรง สวนชนเกบของ หรอตลอย มการยดเขากบโครงสรางหรอผนงอยางแนนหนาและมนคง

1) ฐานทรองรบควรไดมาตรฐาน (ตรวจสอบกบตวแทนหรอผจาหนายครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณเหลานน) ไมควรใชครภณฑสานกงาน เชน โตะเรยน โตะทางาน หรอเกาอทางาน รองรบอปกรณทมนาหนกมากๆ เนองจากอาจเกดอบตเหตได เพราะเฟอรนเจอรเหลานมไดถกออกแบบมาเพอใชงานในลกษณะดงกลาว 2) การตอเตมชนเกบของ ตลอย ชนเกบอปกรณเครองแกว ชนสาหรบวางหรอทตากเครองแกวเหลาน ควรมลกษณะทแขงแรง ไดมาตรฐานมการตรวจสอบดานความแขงแรงและการรบนาหนก (ตรวจสอบเบองตนกบวศวกร หรอสถาปนก หรอกบตวแทนหรอผจาหนายครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณเหลานน) ไมควรตอเตมเอง หรอนาสงของตางๆ มาประยกตใชเพอเปนชนเกบของ ตลอย ชนเกบอปกรณเครองแกว เนองจากอาจเกดอบตเหตได หากมการกอสรางและตดตงทไมถกตองเหมาะสม

4.2.3 ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ ควรมความเหมาะสมกบขนาดและสดสวนรางกายของผปฏบตงาน การกาหนดรายละเอยดตางๆ ไมมขอกาหนดตามกฎหมายมเพยงขอแนะนาและขอพจารณาตางๆ เพอตรวจสอบขนาดและระยะรวมถงรายละเอยดตางๆ ของครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ ทใชงานในหองปฏบตการวามความเหมาะสมกบขนาดและสดสวนรางกายของผปฏบตการตามหลกการยศาสตร (ergonomics) ซงไมกอใหเกดหรอมแนวโนมทอาจเกดอบตเหตหรออนตรายตอผใชงาน (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.2.1 ภาคผนวก 4)

4.2.4 กาหนดระยะหางระหวางโตะปฏบตการและตาแหนงโตะปฏบตการอยางเหมาะสม ดรายละเอยดในขอ 4.1.7 ภาคผนวก 4 หรอ ดรายละเอยดจากเรอง Building: general principles หวขอ Facilities: building and equipment ใน GLP handbook หนา 18–19

4.2.5 มอางนาตงอยในหองปฏบตการและมอยางนอย 1 ตาแหนง ควรตงอยใกลบรเวณทางออกหองปฏบตการ เนองจากเปนตาแหนงทสามารถจดจาไดงาย และเขาถงไดสะดวกในกรณเกดเหตฉกเฉน เชน สารเคมหก หรอเกดไฟไหม และใชทาความสะอาดรางกายกอนเขา–ออกจากหองปฏบตการ เพอสขอนามยทดและลดการปนเปอนทางสารเคมจากภายในหองปฏบตการสภายนอก

4.2.6 ครภณฑตางๆ เชน ตดดควน ตลามนาโฟลว อยในสภาพทยงสามารถใชงานไดด และมการดแลบารงรกษาอยางสมาเสมอ

50

ควรมการตรวจลกษณะการทางานของอปกรณเหลานอยางสมาเสมอ โดยตรวจสอบสภาพการทางานของระบบการดดอากาศ การระบายอากาศ ความเขมของรงสอลตราไวโอเลต และการทางานของชองเปด (sash) ดานหนา โดยอางองจากคมอการใชงานของอปกรณนนๆ การดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ หมายถง มการดแลและบารงรกษาตามเกณฑของ OSHA laboratory standard, GLP handbook ของ WHO และ OECD series on GLP and compliance monitoring ในบทท 2 เรอง Good laboratory practice training หวขอ Building and equipment หวขอยอย equipment ( ดรายละเอยดในขอ 4.2.2ภาคผนวก 4) และควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง

4.3 งานวศวกรรมโครงสราง 4.3.1 ไมมการชารดเสยหายบรเวณโครงสราง ไมมรอยแตกราวตามเสา - คานมสภาพภายนอกและภายในหองปฏบตการทไมกอใหเกดอนตราย (สภาพภายนอก ไดแก สภาพบรเวณโดยรอบหรออาคารขางเคยงและสภาพภายในตวอาคารทอยตดกบหองปฏบตการ) ดรายละเอยดจากขอ 4.3 งานวศวกรรมโครงสราง ขอยอยท 4.3.2

4.3.2 โครงสรางอาคารสามารถรองรบนาหนกบรรทกของอาคาร (นาหนกของผใชอาคาร อปกรณและเครองมอ) ได การตรวจสอบโครงสรางอาคารทางดานความมนคงแขงแรง จากคมอเทคนคการตรวจสอบอาคาร เพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) โดยวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ไดมขอแนะนาเกยวกบการตรวจสอบภาคสนาม ไวดงน การตรวจอาคารตามกฎหมายตรวจสอบอาคารเปนเพยงการตรวจเบองตนโดยมแนวทางการสารวจเบองตนแสดงดงรปท 4.1

รปท 4.1 แนวทางการตรวจสอบอาคารในภาคสนามเบองตน

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคาร เพอความปลอดภย, 2551: หนา 333)

สวนรายละเอยดการตรวจสอบสภาพความเสยหายของโครงสราง ใหดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.3.1 ภาคผนวก 4

4.3.3 โครงสรางอาคารมความสามารถในการกนไฟและทนไฟ รวมถงรองรบเหตฉกเฉนได (มความสามารถในการตานทานความเสยหายของอาคารเมอเกดเหตฉกเฉนในชวงเวลาหนงทสามารถอพยพคนออกจากอาคารได) ใหใชตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ในภาคท 2 หมวดท 3 เรองมาตรฐานโครงสรางของอาคารเพอปองกนอคคภย (ดรายละเอยดในขอ 4.3.2 ภาคผนวก 4)

4.3.4 มการตรวจสอบสภาพของโครงสรางอาคารอยเปนประจา มการดแลและบารงรกษาอยางนอยปละครง ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงาน ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละครงตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร (ดรายละเอยดในขอ 4.3.3 ภาคผนวก 4)

สงทควรสารวจตรวจสอบ

สารวจเบองตน (ตรวจสอบขนพนฐาน)

รปทรง

กายภาพ

ชนสวนโครงสราง ทเสยรป การเสยรปของอาคาร ความเสอมสภาพ ของวสด การแตกราว

51

4.4 งานวศวกรรมไฟฟา 4.4.1 มปรมาณแสงสวางพอเพยงมคณภาพเหมาะสมกบการทางาน 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ไดมการกาหนดปรมาณความเขมของแสง สาหรบสถานท หรอกระบวนการใชงานตางๆ ดงน ความเขมแสง (หนวยเปน Lux) สาหรบสถานท หรอประเภทการใชงานตางๆ กาหนดในกฎกระทรวงมหาดไทย ฉบบท 39 พ.ศ. 2537 กาหนด ดงตารางท 4.4

ตารางท 4.4 ความเขมของแสงตามกฎกระทรวงฉบบท 39 พ.ศ. 2537

ลาดบ สถานท (ประเภทการใช)

หนวยความเขมของ แสงสวาง (Lux)

1 ชองทางเดนภายใน โรงเรยน สานกงาน 200 2 หองเรยน 300 3 บรเวณททางานในสานกงาน 300

(ทมา กฎหมายอาคาร อาษา 2548 เลม 1, 2548: หนา 3–155)

2) มาตรฐานของสมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย (TIEA) ไดมการกาหนดปรมาณความเขมของแสง สาหรบสถานท ซงมลกษณะใกลเคยงกบหองปฏบตการไวตามทปรากฏในตารางท 4.5

ตารางท 4.5 ขอแนะนาระดบความสองสวาง (Illuminance) สาหรบพนททางานและกจกรรมตางๆ ภายในอาคารตาม TIEA–GD 003 ของสมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย (TIEA)

ประเภทของพนทและกจกรรม หนวยความเขมของแสงสวาง (Lux) UGRL11 Ra

12 (นาท)

อาคารสถาบนการศกษา โรงเรยน 1 พนทสาหรบการเรยนการศกษาทวๆ ไป 300 19 80 2 หองบรรยาย 500 19 80 3 พนทโตะสาธตงาน 500 19 80

(ทมา ขอแนะนาระดบความสองสวางภายในอาคารของประเทศไทย TIEA–GD 003: 2003, 2546: หนา 18)

3) แสงประดษฐในทนไดแก ดวงโคมและหลอดไฟ ควรเลอกรปแบบทเหมาะสมกบการทางาน ไมดดแปลงหรอตอเตมดวงโคมเอง หรอตดตงหลอดไฟทไมไดมาตรฐาน เชน การตดตงหลอดไฟแบบชวคราว (หลอดไฟเปลอย หลอดไฟทสามารถเคลอนยายไปมา หรอหลอดไฟทใชเทปยดตวหลอดไวชวคราว เปนตน) แหลงกาเนดแสงควรสองสวางโดยตรงลงบนพนททางาน โดยไมถกบดบงหรอเกดเงาของวตถหรออปกรณใดๆ ทอดลงบนพนททางาน หรอโตะปฏบตการ

4.4.2. ออกแบบระบบไฟฟากาลงของหองปฏบตการใหมปรมาณกาลงไฟฟาพอเพยงตอการใชงาน ปรมาณกาลงไฟพอเพยงตอการใชงาน หมายถง เมอมการใชงานอปกรณตางๆ ทใชกาลงไฟฟาในปรมาณทมากพรอมๆ กนแลวไมกอใหเกดไฟดบ หรอการตดไฟของเบรคเกอร เปนตน

4.4.3 ใชอปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบ ทไดมาตรฐานและมการตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาในบรเวณทเหมาะสม

11 UGRL (Unified Glare Rating System) เปนเกณฑมาตรฐานสากล ในการประเมนแสงบาดตา ของการใหแสงสวางภายในอาคาร โดยมสเกลคาของ UGR คอ 13 16 19 22 25 และ 28 ซงหากคา UGR เปน 13 หมายความวา มแสงบาดตานอย สวนหากมคา 28 แสดงวามแสงบาดตามาก โดยในการใชงานแตละกจกรรม ผออกแบบควรอางองเกณฑ ตามขอแนะนาระดบความสองสวาง (Illuminance) และคา UGR สงสดของแตละกจกรรมตามมาตรฐาน TIEA-GD 003 12 Ra คาดชนความถกตองของส (Color Rendering Index, CRI หรอ Ra) เปนคาทบอกวาแสงทสองไปถกวตถ ทาใหเหนสของวตถไดถกตองมากนอยเพยงใด คา Ra ไมมหนวย มคาตงแต 0–100 โดยกาหนดใหแสงอาทตยกลางวน เปนดชนอางองเปรยบเทยบ ทมคา Ra = 100 เพราะแสงอาทตยกลางวนประกอบดวยสเปกตรมครบทกส เมอใชแสงนสองวตถ แลวสของวตถทเหนจะไมมความเพยนของส แตหากเลอกหลอดทมคา Ra ตา กจะทาใหเหนสเพยนไปได การเลอกหลอดไฟแตละกจกรรมจะมขอแนะนาวาควรเลอกหลอดทใหความถกตองของสไมนอยกวาคาทแนะนาไวในมาตรฐาน TIEA-GD 003

52

1) ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย วสท. 2001–51 บทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา ไดกาหนดรายละเอยดของอปกรณตางๆ ไวดงน บรภณฑและสายไฟฟาทกชนด ตองมสมบตเปนไปตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ฉบบลาสด หรอมาตรฐานทการไฟฟาฯ ยอมรบ เชน มาตรฐาน วสท. หรอเปนชนดทไดรบความเหนชอบจากการไฟฟาฯ กอน ดรายละเอยดเพมเตมจากบทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา หนา 2–1 ถง 2–7 ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค 2) สายไฟถกยดอยกบพนผนงหรอเพดาน ไมควรมสายไฟทอยในสภาพการเดนสายไมเรยบรอย เชน บางสวนหรอทงหมดของสายไฟมไดมการยดตดใหมนคงแขงแรง หรอยดตดแบบไมไดมาตรฐาน เชน การใชเทปกาวในการยดตด เปนตน เนองจากอาจกอใหเกดอบตเหตไดงายและมความเสยงอนตรายสง การตดตงสายไฟใหเปนไปตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค 3) ไมมสายไฟชารดหรอสายเปลอย สายไฟชารดหรอสายเปลอยรวมถงสายไฟทมไดมการใชงานแลว มความเสยงสงในการกอใหเกดความอนตรายและอบตเหตภายในหองปฏบตการ เชน การเกดอคคภยเนองจากกระแสไฟฟาลดวงจรจากสายไฟฟาเกาชารด เปนตน ดงนนถาหากไมมการใชงานของสายไฟดงกลาวควรดาเนนการรอถอนหรอดาเนนการตดตงใหมใหถกตองตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟาท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค 4) แหลงจายกระแสไฟฟาตดตงในบรเวณทเหมาะสม หมายถง ตาแหนงและระดบความสงทเหมาะสมกบประเภทการใชงาน โดยปกตแลว การตดตงแหลงจายกระแสไฟฟานยมตดตงใน 2 รปแบบ คอ การตดตงทระดบพนหอง และการตดตงทระดบเหนอโตะปฏบตการ (ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.4.1 ภาคผนวก 4) 5) สวนรปแบบและประเภทของแหลงจายกระแสไฟฟาควรเปนไปตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค

4.4.4 ตอสายดน 1) สาหรบครภณฑและอปกรณในหองปฏบตการบางประเภทจาเปนตองมการตอสายดนเพอความปลอดภยในการใชงานอปกรณดงกลาว ลดโอกาสและความเสยงในการเกดอบตเหต รวมทงควรมการตอสายดนสาหรบแหลงจายกระแสไฟฟาและอปกรณไฟฟาอนๆ 2) การตอสายดนใหเปนไปตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟา ท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค

4.4.5 ไมมการตอสายไฟพวง ในหองปฏบตการไมควรใชสายไฟพวง ในกรณทจาเปนการตอสายพวงไมควรนานเกนกวา 8 ชวโมง มฉะนนจะถอวาเปนการใชงานแบบกงถาวร ซงอาจกอใหเกดอบตเหตไดงายและมความเสยงอนตรายสง

4.4.6 มระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการแตละหอง 1) มระบบควบคมไฟฟาของหองปฏบตการแตละหอง สามารถเขาถงเพอการซอมบารงและตรวจสภาพไดงายและรวดเรว เพอความปลอดภยและลดความเสยงและโอกาสในการเกดอบตเหตภายในหองปฏบตการ 2) สามารถควบคมความปลอดภยและอนตรายทอาจเกดขนของแตละสวนพนท แยกการควบคมระบบไฟฟาออกจากกนอยางชดเจน ไมสงผลกระทบตอระบบไฟฟาโดยรวมของอาคาร หรอเกดผลกระทบขางเคยงตอพนทใชงานทอยในบรเวณเดยวกน

53

4.4.7 มอปกรณตดตอนไฟฟาขนตน เชน ฟวส (Fuse) เครองตดวงจร (Circuit breaker) ทสามารถใชงานได 1) มอปกรณตดตอนไฟฟาขนตน เชน ฟวส (fuse) เครองตดวงจร (circuit breaker) ทสามารถใชงานได หมายถง แตละหองปฏบตการมอปกรณเหลานตดตงอยภายในหอง สามารถเขาถงเพอการซอมบารงและตรวจสภาพไดงายและรวดเรว เพอความปลอดภยและลดความเสยงและโอกาสในการเกดอบตเหตภายในหองปฏบตการ สามารถควบคมความปลอดภยและอนตรายทอาจเกดขนของแตละสวนพนท แยกการควบคมระบบไฟฟาออกจากกนอยางชดเจน ไมสงผลกระทบตอระบบไฟฟาโดยรวมของอาคาร หรอเกดผลกระทบขางเคยงตอพนทใชงานทอยในบรเวณเดยวกน 2) ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย วสท. 2001–51 บทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา ไดกาหนดรายละเอยดของอปกรณตางๆ ไวดงน บรภณฑและสายไฟฟาทกชนด ตองมสมบตเปนไปตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ฉบบลาสด หรอมาตรฐานทการไฟฟาฯ ยอมรบ เชน มาตรฐาน วสท. หรอเปนชนดทไดรบความเหนชอบจากการไฟฟาฯ กอน ดรายละเอยดเพมเตมจากบทท 2 มาตรฐานสายไฟฟา และบรภณฑไฟฟา หนา 2–1 ถง 2–7 ในมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย 2545 วสท. 2001–51 และมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (มอก.) ของอปกรณไฟฟาท www.tisi.go.th และแนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณไฟฟา บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟาท www.pea.co.th ของการไฟฟาสวนภมภาค

4.4.8 ตดตงระบบแสงสวางฉกเฉนในปรมาณและบรเวณทเหมาะสม ระบบแสงสวางฉกเฉน ใหเลอกใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 4 หมวดท 7 ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟ ปายทางออกฉกเฉนตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 2004 – 51 ภาคท 2 ไฟฟาแสงสวางฉกเฉน 2) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาสารองฉกเฉน 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.4.2 ภาคผนวก 4

4.4.9 มระบบไฟฟาสารองดวยเครองกาเนดไฟฟาในกรณเกดภาวะฉกเฉน ระบบไฟฟาสารองดวยเครองกาเนดไฟฟาในกรณฉกเฉน ใหเลอกใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน

1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 4 หมวดท 6 ระบบไฟฟาสารองฉกเฉน 2) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 2001 – 51 ภาคท 12 วงจรไฟฟาชวยชวต 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาสารองฉกเฉน

4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.4.3 ภาคผนวก 4

4.4.10 ตรวจสอบระบบไฟฟากาลงและไฟฟาแสงสวาง และดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละครง

54

4.5. งานวศวกรรมสขาภบาลและสงแวดลอม 4.5.1 มระบบนาด นาประปาทใชงานไดด มการเดนทอและวางแผนผงการเดนทอนาประปาอยางเปนระบบ และไมรวซม 1) ระบบนาด นาประปา ทใชงานไดดและเหมาะสม หมายถง มปรมาณนาใชเพยงพอ แรงดนนาในทอและคณภาพของนาอยในเกณฑทเหมาะสมกบการใชงาน ไมทาความเสยหายแกอปกรณ ไมมสงปนเปอนจากภายนอกเขาไปในทอจายนาไดรวมถงมปรมาณนาสารองตามกฎหมาย (ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) หมวด 4 ขอ 36 – 37 กาหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมทเกบนาใชสารองซงสามารถจายนาในชวโมงการใชนาสงสดไดไมนอยกวา 2 ชวโมง) 2) หากมการตดตงระบบนารอน ไอนา (steam) หรอ ระบบนากลน นาบรสทธ ตองสามารถใชงานไดดและเหมาะสม มความปลอดภยของระบบ ไดรบการออกแบบโดยวศวกรงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม ไมมการตอเตม ดดแปลง หรอตดตงระบบดวยตนเอง โดยชางทวไป หรอ ผทมไดมใบประกอบวชาชพทางดานวศวกรรมงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม หากบรรจใสภาชนะแลวนามาใชภายในหองควรมการยดภาชนะเหลานนใหมนคงแขงแรงแนนหนา และปลอดภย เพอหลกเลยงอบตเหตทอาจเกดขน 3) มการเดนทอและวางแผนผงการเดนทออยางเปนระบบมความปลอดภยของระบบ ซงไดรบการออกแบบโดยวศวกรงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม ไมมการตอเตม ดดแปลง หรอตดตงระบบดวยตนเอง โดยชางทวไป หรอ ผทมไดมใบประกอบวชาชพทางดานวศวกรรมงานระบบสขาภบาลและสงแวดลอม 4) ทอนาทาจากวสดทเหมาะสมไมรวซม ไมเปนสนม ขอตอทกสวนประสานกนอยางด ไมมชนสวนใดๆ หลดออกจากกน หากชารดมการดาเนนการซอมแซมใหอยในสภาพทใชงานไดดดงเดม ไมดาเนนการซอมแซมเองแบบชวคราว เชนใชเทปกาวหรอเชอกมดชนสวน หรอ ขอตอทหลดออกจากกน เขาดวยกน

4.5.2. แยกระบบนาทงทวไปกบระบบนาทงปนเปอนสารเคมออกจากกน และมระบบบาบดทเหมาะสมกอนออกสรางระบายนาสาธารณะ เนองจากการบาบดนาทงทวไปและนาทงทปนเปอนสารเคมมวธการดแลและบรหารจดการแตกตางกน จงควรมการแยกระบบออกจากกน โดยมรายละเอยดดงน 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) หมวด 3 ขอ 31 – 35 กาหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมระบบบาบดนาเสยทไมกอใหเกดเสยง กลน ฟอง กาก หรอ สงอนใดทเกดจากการบาบดนนจนถงขนาดทอาจกอใหเกด อนตรายตอสขภาพ ชวต รางกาย หรอทรพยสน กระทบกระเทอนตอการรกษาคณภาพสงแวดลอม หรอความเดอดรอนราคาญแกประชาชนผอยอาศยใกลเคยง 2) คณภาพนาทงกอนระบายลงสแหลงรองรบนาทงใหเปนไปตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอม เรองการกาหนดมาตรฐานคณภาพนาทงจากอาคาร 3) กรณแหลงรองรบนาทงมขนาดไมเพยงพอจะรองรบนาทงทจะระบายจากอาคารในชวโมงการใชนาสงสด ใหมทพกนาทงเพอรองรบนาทงทเกนกวาแหลงรองรบนาทงจะรบไดกอนจะระบายสแหลงรองรบนาทง

4.5.3 ตรวจสอบระบบสขาภบาล และมการดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ ทอระบายนามความสามารถในการระบายนาออกไดโดยไมอดตน ไมกอใหเกดอนตรายตอสขภาพ ชวต รางกาย หรอทรพยสน หรอกระทบกระเทอนตอการรกษาคณภาพสงแวดลอม ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละครง

4.6 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ 4.6.1 มระบบระบายอากาศทเหมาะสมกบการทางานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ หากมการระบายอากาศดวยพดลม ใหมการดาเนนการตดตงในตาแหนงและปรมาณทเหมาะสม โดยพดลมทเลอกใชควรเปนลกษณะทตดตงบนผนงหรอเพดานแบบถาวร มากกวาจะเปนแบบตงพนแบบชวคราว ซงมแนวโนมในการกอใหเกดอนตรายหรอมความเสยงสงในการเกดอบตเหต หากมความจาเปนตองใชงานพดลมตงพนหรอชนดทเคลอนยายไดควรใชงานในระยะเวลาเทาทจาเปนเทานนรวมทงพดลมทตดตงอยภายในหองสามารถใชงานโดยไมกอใหเกดอนตรายในขณะทางานหรอไมรบกวนการทดลองทเกดขน

55

หากมการตดตงระบบระบายอากาศดวยพดลมดดอากาศใหมการดาเนนการตดตงในตาแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการทางานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการตามมาตรฐานตางๆ ดงน

1) ตามมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003 - 50 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) และฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.5.1 ภาคผนวก 4

4.6.2 ตดตงระบบปรบอากาศในตาแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการทางานและสภาพแวดลอมของหองปฏบตการ หากมการตดตงระบบปรบอากาศใหมการดาเนนการตดตงในตาแหนงและปรมาณทเหมาะสมกบการทางานและสภาพแวดลอมตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003 – 50 2) ตามมาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร ส.ว.ป.ท. 04 – 2549 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 6 เทคนคการตรวจสอบระบบสขอนามยและ สงแวดลอม 4) ตามประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฯ เกยวกบมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศในประเทศไทย ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.5.2 ภาคผนวก 4 และอานควบคกบขอ 4.6.1 ระบบระบายอากาศของหองปฏบตการ

4.6.3 ในกรณหองปฏบตการไมมการตดตงระบบปรบอากาศและระบบระบายอากาศ (ระบบธรรมชาต) ใหตดตงระบบเครองกลเพอชวยในการระบายอากาศในบรเวณทลกษณะงานกอใหเกดสารพษหรอกลนไมพงประสงค ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.5.1 ภาคผนวก 4 และอานควบคกบขอ 4.6.1 ระบบระบายอากาศของหองปฏบตการ

4.6.4 ตรวจสอบระบบระบายอากาศและระบบปรบอากาศ และมการดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ

ควรมการดแลรกษา ตรวจสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละครง หรอตามทกาหนดไวในคมอการใชงาน

4.7 งานระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร 4.7.1 มระบบแจงเหตเพลงไหมดวยมอ (Manual fire alarm system) ดรายละเอยดใน ขอท 4.7.2 และ ในคาอธบายประกอบฯ 5 ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

4.7.2 มอปกรณตรวจจบเพลงไหม เชน อปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยอณหภมความรอน (Heat detector) หรออปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยควนไฟ (Smoke detector) ระบบแจงเหตเพลงไหมดวยมอ (Manaual fire alarm system) อปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยอณหภมความรอน (Heat detector) และอปกรณตรวจจบเพลงไหมดวยควนไฟ (Smoke detector) ใหเลอกใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน

1) ตามมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002 - 49 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540)

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.1 ภาคผนวก 4 และ ในคาอธบายประกอบฯ 5. ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย ขอ 5.2 การเตรยมความพรอม/ตอบโตภาวะฉกเฉน

4.7.3 มทางหนไฟและปายบอกทางหนไฟตามมาตรฐาน เสนทางหนไฟ เปนไปตามมาตรฐานงานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 3 มาตรฐานเสนทางหนไฟ 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.2 ภาคผนวก 4

ปายบอกทางหนไฟในอาคาร เปนไปตามมาตรฐานงานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 3 หมวดท 7 สวนประกอบของเสนทางหนไฟ 2) ตามมาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน วสท. 2004 – 51 ภาคท 3 โคมไฟ ปายทางออกฉกเฉน

56

3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบ อคคภย 4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.3 ภาคผนวก 4

4.7.4 มเครองดบเพลงแบบเคลอนท เครองดบเพลงแบบเคลอนท Portable fire extinguisher ในอาคารใหใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 3 เครองดบเพลง แบบเคลอนท 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย 4) ตามคมอปองกน – ระงบ – รบมออคคภย ของสานกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.4 ภาคผนวก 4

4.7.5 มระบบดบเพลงดวยนาชนดมตสายฉดนาดบเพลง ระบบดบเพลงดวยนาชนดมตสายฉดนาดบเพลง (Fire hose cabinet) ใหใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 6 ระบบทอยนและ สายฉดนาดบเพลง 2) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543)

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.5 ภาคผนวก 4

4.7.6 มระบบดบเพลงดวยนาชนดระบบหวกระจายนาดบเพลง (ตามกฎหมายควบคมอาคาร) หรอ เทยบเทา ระบบดบเพลงดวยนาชนดระบบหวกระจายนาดบเพลง (ระบบสปรงเกลอร) ใหใชตามมาตรฐานตางๆ ดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002 – 51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 7 ระบบหวกระจาย นาดบเพลง 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543)

ดรายละเอยดเพมเตมในขอ 4.6.6 ภาคผนวก 4 3) ในกรณทมความจาเปนหรอไมสามารถใชระบบดบเพลงดวยนาชนดระบบหวกระจายนาดบเพลง (ระบบสปรงเกลอร) ใหระบระบบดบเพลงแบบอนทเทยบเทาแทน เชน ระบบดบเพลงดวยแกสคารบอนไดออกไซด (CO2) เปนตน

4.7.7 มระบบตดตอสอสารของหองปฏบตการในกรณฉกเฉน เชน โทรศพทสานกงาน โทรศพทเคลอนท หรอระบบอนเตอรเนตและระบบไรสายอนๆ การตดตงระบบโทรศพทสานกงาน โทรศพทเคลอนท หรอระบบอนเตอรเนตและระบบไรสายอนๆ มเปาหมายหลก คอ ทาหนาทเปนระบบตดตอสอสารพนฐานของหองปฏบตการ เพอใชในการตดตอขอความชวยเหลอหรอแจงเหตในกรณฉกเฉน ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละ 1 ครง

4.7.8 ตรวจสอบระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร และมการดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ 1) มาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002–49 มการกาหนดรายละเอยดการตรวจสอบดแลบารงรกษาไว ตามตารางท 4.6

57

ตารางท 4.6 ความถในการตรวจสอบระบบปองกนอคคภย

ลาดบท รายการ ตรวจซา ขนตน

ประจา เดอน

ทก 3 เดอน

ทก ครงป

ประจาป

1 อปกรณแจงสญญาณ (ก) เสยง

(ข) ลาโพง

(ค) แสง

2 แบตเตอร (ก) ชนดนากรด - ทดสอบเครองประจ - (เปลยนแบตเตอรเมอจาเปน)

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท) - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด - ทดสอบความถวงจาเพาะนากรด (ข) ชนดนเกล – แคดเมยม - ทดสอบเครองประจ - (เปลยนแบตเตอรเมอจาเปน)

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท)

- ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด (ค) แบตเตอรแหงปฐมภม - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด

(ง) ชนดนากรดแบบปด - ทดสอบเครองประจ (เปลยนแบตเตอรเมอจาเปน)

- ทดสอบการคายประจ (30 นาท) - ทดสอบคาแรงดนขณะมโหลด

3 ตวนา/โลหะ 4 ตวนา/อโลหะ 5 บรภณฑควบคม: ระบบแจงเหตเพลงไหมชนดม

มอนเตอรสาหรบสญญาณแจงเหตควบคมและสญญาณขดของ

(ก) การทางาน

(ข) ฟวส

(ค) บรภณฑเชอมโยง

(ง) หลอดไฟและหลอดแอลอด

(จ) แหลงจายไฟฟาหลก

(ฉ) ทรานสปอนเดอร (Transponder)

58

ตารางท 4.6 ความถในการตรวจสอบระบบปองกนอคคภย (ตอ)

ลาดบท รายการ ตรวจซา ขนตน

ประจา เดอน

ทก 3 เดอน

ทก ครงป

ประจาป

6 บรภณฑควบคม: ระบบแจงเหตเพลงไหมชนดไมมมอนเตอรสาหรบสญญาณแจงเหตควบคมและสญญาณขดของ

(ก) การทางาน (ข) ฟวส (ค) บรภณฑเชอมโยง (ง) หลอดไฟและหลอดแอลอด (จ) แหลงจายไฟฟาหลก (ฉ) ทรานสปอนเดอร (Transponder)

7 ชดควบคมสญญาณขดของ

8 บรภณฑเสยงประกาศฉกเฉน

9 เครองกาเนดไฟฟา ทกสปดาห 10 สายใยแกว

11 อปกรณเรมสญญาณ (ก) อปกรณตรวจจบควนในทอลม

(ข) อปกรณปลดลอคทางกลไฟฟา

(ค) สวตซระบบดบเพลง

(ง) อปกรณตรวจจบไฟไหม แกสและอนๆ

(จ) อปกรณตรวจจบความรอน

(ฉ) อปกรณแจงเหตดวยมอ

(ช) อปกรณตรวจจบเปลวเพลง

(ญ) ตรวจการทางานของอปกรณตรวจจบควน

(ด) ตรวจความไวของอปกรณตรวจจบควน

(ต) อปกรณตรวจคมสญญาณ (ถ) อปกรณตรวจการไหลของนา

(ทมา มาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท.2002-49, 2543: หนา ช-3 ถง ช-5)

2) มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 หมวดท 10 การตรวจสอบและทดสอบอปกรณของระบบดบเพลงไดมการสรปวธและระยะเวลาในการตรวจสอบอปกรณแตละประเภทดงตารางท 4.7 ตารางท 4.7 ตารางสรปการตรวจสอบ, การทดสอบและการบารงรกษาวสด อปกรณในระบบปองกนอคคภย

อปกรณในระบบปองกนอคคภย วธการ ระยะเวลา

1. เครองสบนาดบเพลง - ขบดวยเครองยนต - ทดสอบเดนเครอง ทกสปดาห - ขบดวยมอเตอรไฟฟา - ทดสอบเดนเครอง ทกเดอน - เครองสบนา - ทดสอบปรมาณการสบนาและความดน ทกป 2. หวรบนาดบเพลง (Fire department connections)

- หวรบนาดบเพลง - ตรวจสอบ ทกเดอน

59

ตารางท 4.7 ตารางสรปการตรวจสอบ, การทดสอบและการบารงรกษาวสด อปกรณในระบบปองกนอคคภย (ตอ) อปกรณในระบบปองกนอคคภย วธการ ระยะเวลา

3. หวดบเพลงนอกอาคาร (Hydrants) - หวดบเพลง - ตรวจสอบ

- ทดสอบ (เปดและปด) - บารงรกษา

ทกเดอน ทกป ทก 6 เดอน

4. ถงนาดบเพลง - ระดบนา - ตรวจสอบ ทกเดอน - สภาพถงนา - ตรวจสอบ ทก 6 เดอน 5. สายฉดนาดบเพลงและตเกบสายฉด (Hose and hose station)

- สายฉดนาและอปกรณ - ตรวจสอบ ทกเดอน 6. ระบบหวกระจายนาดบเพลง (Sprinkler system)

- Main drain - ทดสอบการไหล ทก 3 เดอน - มาตรวดความดน - ทดสอบคาความดน ทก 5 ป - หวกระจายนาดบเพลง - ทดสอบ ทก 50 ป - สญญาณวาลว - ทดสอบ ทก 3 เดอน - สวตซตรวจการไหลของนา - ทดสอบ ทก 3 เดอน - ลางทอ - ทดสอบ ทก 5 ป - วาลวควบคม - ตรวจสอบซลวาลว

- ตรวจสอบอปกรณลอควาลว - ตรวจสอบสวตซสญญาณปด-เปดวาลว

ทกสปดาห ทกเดอน ทก 3 เดอน

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551: หนา 229)

สวนระบบตดตอสอสาร ควรมการดแลรกษา ตรวจสอบสภาพการใชงานอยางละเอยด ดาเนนการซอมแซมสวนทเสยหายใหอยในสภาพพรอมใชงาน อยางนอยปละครง

4.7.9 แสดงปายขอมลทเปนตวอกษร เชน ชอหองปฏบตการ ผดแลหองปฏบตการ และขอมลจาเพาะอนๆ ของหองปฏบตการ รวมถงสญลกษณหรอเครองหมายสากลแสดงถงอนตราย หรอเครองหมายทเกยวของตามทกฎหมายกาหนด ดรายละเอยดจากขอ 4.1.12

60

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 5. ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

การจดการดานความปลอดภยเปนหวใจของการสรางวฒนธรรมความปลอดภย ทมลาดบความคดตงตนจากการกาหนดไดวาอะไรคอปจจยเสยง ผปฏบตงานตองรวาใชสารใด คนอนในทเดยวกนกาลงทาอะไรทเสยงอยหรอไม ปจจยเสยงดานกายภาพคออะไร มการประเมนความเสยงหรอไม จากนนจงมการบรหารความเสยงดวยการปองกน หรอการลดความเสยง รวมทงการสอสารความเสยงทเหมาะสม คาถามในรายการสารวจ จะชวยกระตนความคดไดอยางละเอยด สรางความตระหนกรไปในตว รายงานความเสยงจะเปนประโยชนในการบรหารงบประมาณ เพราะสามารถจดการไดบนฐานของขอมลจรง ความพรอมและการตอบโตภาวะฉกเฉน อยภายใตหวขอการจดการดานความปลอดภยเพอเปนมาตรการปองกน เชน การมผงพนทใชสอย ทางออก อปกรณเครองมอสาหรบเหตฉกเฉน รวมทงการมแผนปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ซงหมายถงการจดการเบองตนและการแจงเหต ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไปเปนการกาหนดความปลอดภยสวนบคคล และระเบยบปฏบตขนตาของแตละหองปฏบตการ

5.1 การบรหารความเสยง (Risk management) เปนเครองมอสาคญในการบรหารจดการเพอลดความเสยงทอาจเกดขนไดในการทาปฏบตการ หวใจสาคญของกระบวนการบรหารความเสยง (Risk Management Process) เปนหลกทเชอมโยงประสานกนแบบครบวงจร ผทจะเรมทาการบรหารความเสยงตองเขาใจแนวคดและหลกการของการบรหารความเสยงใหชดเจนในทกประเดน ซงประกอบดวย 5 กระบวนการ ไดแก

1) การระบอนตราย (Hazard identification) 2) การประเมนความเสยง (Risk assessment) 3) การจดการความเสยง (Risk treatment) 4) การรายงานการบรหารความเสยง 5) การใชประโยชนจากรายงานการบรหารความเสยง

5.1.1 การระบอนตราย (Hazard identification) การระบอนตราย หมายถง การระบความเปนอนตรายของวตถหรอสถานการณทเมอเกดขนแลวอาจเปนอนตรายได นอกจากน ในปจจบนยงไดปรบเอากลวธดาน “การระบความเสยง” มาใชเปนอกแนวทางสาหรบการบรหารความเสยงไดเชนเดยวกน โดยการระบความเสยงคอ การระบอนตรายทเกดขนในชวงเวลาหนง ๆ ยกตวอยางเชน ตวทาละลายคลอโรฟอรม สามารถระบอนตรายไดดงน มความเปนอนตรายอยในประเภทท 6 สารพษ (UN Class/UN No. 1888) เมอสมผสโดยการหายใจ ไอคลอโรฟอรมจะทาใหเกดความระคายเคองตอระบบหายใจและระบบ

การระบอนตราย การประเมนความเสยง การจดการความเสยง

การรายงานการบรหารความเสยง

การใชประโยชนจาก รายงานการบรหารความเสยง

61

ประสาทสวนกลาง เมอสมผสทางผวหนงจะทาใหเกดความระคายเคองผวหนงและอาจมอาการเจบปวด เมอสมผสโดยการรบประทานจะทาใหเกดแผลไหมบรเวณปาก ลาคอ มอาการเจบหนาอกและอาเจยน เมอสมผสทางตาจะทาใหตาระคายเคองและปวด หากรนแรงอาจทาใหตาบอดได เปนตน เมอตองการ ระบความเสยง ตองอาศยขอมลชวงเวลาเขามาพจารณารวมกบความเปนอนตรายดวย ยกตวอยางเชน ไอระเหยของคลอโรฟอรมขางตน คา PEL-TWA (permissible exposure limit – time weighted average) เทากบ 2 พพเอม กลาวคอ การสดดมไอคลอโรฟอรม ทมความเขมขนประมาณ 2 พพเอม มากกวา 8 ชวโมงตอวน สามารถกอใหเกดอนตรายตอสขภาพไดตามทกลาวมาขางตน จนถงเสยชวตได คลอโรฟอรมอาจเปนสารกอมะเรงในมนษยดวย (ด ขอมลประกอบไดจาก เอกสารขอมลความปลอดภย (SDS) ของคลอโรฟอรม CAS No. 67-66-3) ดงนน ในการระบอนตราย หรอการระบความเสยง จงเรมจากการสารวจความเปนอนตรายทเปนรปธรรม จากปจจยตอไปน

สารเคม/วสดทใช เชน ขอมลความเปนอนตรายของสารเคม/วสดทใชงาน ตรวจสอบไดจาก ฉลาก/สญลกษณความเปนอนตรายขางขวด และเอกสารขอมลความปลอดภย (SDS) ของสารเคมนน ๆ

เชน ethidium bromide (EtBr) จดเปนสารกอกลายพนธ เนองจากสามารถทาใหโครงสราง DNA หรอสารพนธกรรมเปลยนได เปนตน

ขนตอนการทางานกบสารเคมชนดนน หรอ ผลตผลทเกดจากปฏกรยาของสารเคมชนดนน ๆ เชน การใช EtBr ตองเจอจางเปน working solution ไดสารละลายสแดง ไมมกลน ซงแมจะเจอจางแลว หากผทางานสมผสโดยตรงกสามารถกอใหเกดการกลายพนธได เปนตน

เครองมอหรออปกรณ มการสารวจวาสถานภาพของเครองมอหรออปกรณและขนตอนการใชเครองมอ/อปกรณนน สามารถกอใหเกดอนตรายอยางไรไดบาง เชน เครองมอเกาจนเปนสนมและมความคมอาจบาดผวหนงทาใหเปนแผลและตดเชอได หรอ การใชเครอง sonicator เพอทาใหเซลลแตกดวยคลนเสยงความถสงอาจเปนอนตรายตอแกวหได เปนตน

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ มการสารวจอนตรายจากลกษณะทางกายภาพโดยรอบบรเวณทปฏบตงานวามอะไรทจะเปนสาเหตใหเกดอนตรายได เชน บรเวณททางานมการวางของกดขวางการทางานทอาจทาใหผปฏบตการเดนชนและหกลม หรอพนของหองปฏบตการขดเปนมนทาใหผปฏบตการอาจลนหกลมได เปนตน

5.1.2 การประเมนความเสยง (Risk assessment)

หวใจของการประเมนความเสยงของผปฏบตงานในหองปฏบตการ คอการกาหนดตวแปรทเกยวของกบการเกดอนตรายแลวนามาเชอมโยงกนซงนยมใชเปนแบบเมทรกซ โดยใหมตวแปร 2–3 ตว เชน ความเปนอนตราย (hazard) กบความเปนไปไดในการรบสมผส (probability of exposure) หรอ ความเปนไปไดทจะเกดขน (likelihood/probability) กบผลลพธทตามมาดานสขภาพและ/หรอความปลอดภย (health and/or safety) เปนตน ดงนนหลกการของการประเมนความเสยง ไมเหมอนกบการประเมนความเปนอนตราย (hazard assessment) เนองจากตองมองความสมพนธของตวแปรทมากกวา 1 ตว (ตวอยางการประเมนความเสยง แสดงในตารางท 5.1 – 5.4 ภาคผนวก 5)

ในการปฏบตงาน ควร 1. มการประเมนความเสยง ทครบถวนครอบคลมทง 3 ระดบ คอ

1.1 บคคล ผปฏบตงาน (เชน นกศกษา นกวจยททาปฏบตการ) ตองสามารถประเมนความเสยงของตนเองขณะทางานหรออยในหองปฏบตการได เชน ความเสยงของการสมผสสารเคมกบสขภาพของตนเอง เปนตน ในบางหนวยงานจะมการกาหนดใหผปฏบตงานกรอกแบบฟอรมการประเมนความเสยงของตนเอง (risk self–assessment form) และมสาเนาใหกบผปฏบตงานเพอจดเกบดวย

1.2 โครงการ ในกรณทผปฏบตงานหลายคนปฏบตงานภายใตโครงการเดยวกน ตองมการประเมนความเสยงระดบโครงการ เพอใหเหนภาพรวมของความเสยงทอาจเกดขนและผลกระทบกบทกคนทปฏบตงาน โดยใชแบบฟอรมการประเมนความเสยงของโครงการ (risk project–assessment form) ซงอาจวเคราะหไดจากผลการประเมนความเสยงระดบบคคลของผปฏบตงานทงหมดในโครงการ

1.3 หองปฏบตการ การประเมนความเสยงในระดบหองปฏบตการน สามารถนาผลการประเมนความเสยงระดบบคคล หรอระดบโครงการมารวมกนเพอวเคราะหภาพความเสยงของหองปฏบตการได แตจะมหวขอการ

62

ประเมนเพมขน คอ ความเสยงของกจกรรมทสามารถทารวมกนไดหรอไมไดภายในหองปฏบตการเดยวกน โดยใชแบบฟอรมการประเมนความเสยงของหองปฏบตการ (risk laboratory-assessment form)

(หลกการการประเมนความเสยงและตวอยางแบบฟอรมการประเมนความเสยงในขอ 5.1 ภาคผนวก 5 สามารถนาไปปรบใชไดในทกระดบ)

2. การประเมนความเสยง โดยทวไปแลว หนวยงานหรอผปฏบตงาน สามารถกาหนดหวขอหรอตวแปรใหเหมาะสม

ไดตามบรบทของตนเอง ซงการประเมนความเสยงควรครอบคลมหวขอสาคญ ดงตอไปน 2.1 สารเคมทใช, เกบ และทง ตวแปรทเกยวของ เชน ระดบความเปนอนตราย ปรมาณของสารเคม ระยะเวลา

ทสมผส และเสนทางทไดรบสมผส 2.2 ผลกระทบดานสขภาพจากการทางานกบสารเคม ตวแปรทเกยวของ เชน อาการปวดศรษะธรรมดา การเขา

รบการรกษาทโรงพยาบาล อาการปวยเฉยบพลน อาการปวยเรอรง การเสยชวต เปนตน 2.3 เสนทางในการไดรบสมผส (exposure route) ตวแปรทเกยวของ เชน การไดรบสมผสทางปาก ทางผวหนง

ทางการหายใจ เปนตน 2.4 พนทในการทางาน/กายภาพ ตวแปรทเกยวของ เชน ปรมาณพนทในการทางานตอคน สภาพพนผว สงกด

ขวาง เปนตน 2.5 เครองมอทใชในการทางาน ตวแปรทเกยวของ เชน สภาพของเครองมอ อายการใชงาน เปนตน 2.6 สงแวดลอมในสถานททางาน ตวแปรทเกยวของ เชน เสยง แสง ระบบระบายอากาศ เปนตน 2.7 ระบบไฟฟาในททางาน ตวแปรทเกยวของ เชน ความเขมแสง กาลงไฟ เปนตน 2.8 กจกรรมททาในหองปฏบตการ ตวแปรทเกยวของ เชน ประเภทของกจกรรมททา ความถของการเกด

กจกรรมนน เปนตน 2.9 กจกรรมทไมสามารถทารวมกนไดในหองปฏบตการ ตวอยางเชน การทาการทดลองของสารเคมทเขากน

ไมไดในเวลาเดยวกน เชน การทาการทดลองกบสารไวไฟ เชน เอทานอล กบการทาการทดลองกบสารออกซไดซ เชน กรดไนตรก ถาสารเคมทงสองชนดทาปฏกรยากนจะทาใหเกดการระเบดได จงตองทาการประเมนความเสยงของกจกรรมทอาจจะเกดขนได ตวแปรทเกยวของ เชน ลกษณะกจกรรมททาในหองปฏบตการรวมกนไมได ความถของกจกรรม จานวนกจกรรม เปนตน

5.1.3 การจดการความเสยง (Risk treatment) เปนกระบวนการเพอปองกนภยและลดความเสยหายทอาจเกดจากปจจยเสยงตางๆ ทมในหองปฏบตการดวยการควบคมและเตรยมพรอมทจะรบมอ (ตารางท 5.4 ภาคผนวก 5) โดยทวไปหลกการในการจดการความเสยงตองมการควบคมตามหวขอตอไปน 5.1.3.1 การปองกนความเสยง (Risk prevention) สามารถทาไดในหลายรปแบบทมเปาหมายในเชงปองกน โดยการปองกนความเสยงหลก ๆ ทควรทากอน มดงน

▪ มพนทเฉพาะสาหรบกจกรรมทมความเสยงสง เชน เมอมการใชสารอนตราย ตองมการแยกคนทางานหรอของทไมเกยวของกบการทางานออกหางจากสารอนตราย โดยจากดขอบเขตของพนท หรอใชฉาก/ทกน

▪ มการขจดสงปนเปอน (decontamination) บรเวณพนททปฏบตงานภายหลงเสรจปฏบตการ เพอปองกนการเกดปฏกรยาของสารเคมทยงเหลอตกคางอยในพนทปฏบตงานทอาจเปนอนตรายตอผอน

5.1.3.2 การลดความเสยง (Risk reduction) สามารถทาไดในหลายรปแบบทมเปาหมายเพอลดความเสยงทเกดขน โดยการลดความเสยงหลก ๆ ทควรทากอน มดงน

▪ เปลยนแปลงวธการปฏบตงานเพอลดการสมผสสาร เชน การทาสดวยแปรงแทนการใชสสเปรย เปนตน ▪ ประสานงานกบหนวยงานกลางขององคกรทรบผดชอบในเรองการจดการความเสยง เพอใหเกดการจดการ

ความเสยงและรบรรวมกน ทาใหเหนภาพรวมของการจดการเพอลดความเสยงของหองปฏบตการ คณะ และมหาวทยาลย/องคกร ได ตวอยางการประสานงาน เชน เมอเกดอบตเหตภายในหองปฏบตการ ผปฏบตงานในหองปฏบตการมชองทางในการตดตอกบผรบผดชอบจากหนวยงานกลางขององคกรทรบผดชอบดานความปลอดภยไดทนท ทาใหสามารถเรยกรถพยาบาลมารบผบาดเจบไดรวดเรว เปนการลดความเสยงจากการเสยชวต เปนตน

63

▪ บงคบใชขอกาหนด และ/หรอแนวปฏบตดานความปลอดภยในหองปฏบตการ เพอใหเกดความตระหนกในการปฏบตงาน สงผลใหลดความเสยงของหองปฏบตการไดอยางเปนระบบ เชน การนาขอกาหนดอาชวอนามย หรอเครองมอและความรจาก ESPReL มาใชในการกาหนดแนวปฏบตฯ ในหองปฏบตการ เปนตน

▪ ประเมน/ตรวจสอบการบรหารจดการความเสยงอยางสมาเสมอ เชน มการกาหนดตารางเวลาทชดเจนสาหรบการตรวจประเมนภายในหองปฏบตการ ระหวางหองปฏบตการ หรอการตรวจประเมนจากหนวยงานภายนอก เปนตน

5.1.3.3 การสอสารความเสยง (Risk communication) การสอสารความเสยงเปนสวนทเชอมโยงกบกระบวนการวเคราะหความเสยง ซงเปนสวนสาคญในการสรางความตระหนก (awareness) ใหกบคนทางานและผปฏบตงาน โดยใชกลวธในการเผยแพรและกระจายขอมลทถกตองและเหมาะสมกบเหตการณ ซงชวยใหผทเกยวของทงหมดมความเขาใจลกษณะของภยอนตรายและผลกระทบเชงลบได การสอสารจงมความสาคญทสามารถทาใหการประเมนความเสยงและการบรหารความเสยงดาเนนไปไดดวยด

กลวธในการสอสารความเสยง ตองครอบคลมบคคลทเกยวของทกกลม โดยอาจใชหลายวธประกอบกน ไดแก ▪ การบรรยาย การแนะนา การพดคย เชน การพดคยกน หรอการแจงเรองความเสยงหรอความปลอดภยใน

หนวยงานทกครงกอนการประชม เปนตน ▪ ปาย, สญลกษณ เชน สญลกษณ/ปาย แสดงความเปนอนตรายในพนทเสยงนน เปนตน ▪ เอกสารแนะนา, คมอ เชน การทาเอกสารแนะนาหรอคมอ ขอปฏบตในการปฏบตงานทมความเสยง เปนตน

5.1.3.4 การตรวจสขภาพ การตรวจสขภาพของผปฏบตงานในหองปฏบตการทมสารเคมอนตรายอยดวยเปนเรองสาคญอยางยงสาหรบการปองกนและลดผลกระทบตอสขภาพ ในการบรหารจดการหองปฏบตการจงควรจดสรรงบประมาณสาหรบการตรวจและการใหคาปรกษาเกยวกบสขภาพรองรบไวดวย ผปฏบตงานควรไดรบการตรวจสขภาพเมอ

▪ ถงกาหนดการตรวจสขภาพทวไปประจาป เพอทราบผลสขภาพทวไปของรางกาย ▪ ถงกาหนดการตรวจสขภาพตามปจจยเสยงของผปฏบตงาน เชน ผปฏบตงานทางานกบสารปรอท13 มปจจย

เสยงในดานสขภาพสง ตองไดรบการตรวจสขภาพทางประสาท หวใจ ระบบเลอด และอวยวะทสะสมสารพษ เปนตน โดยกาหนดชวงเวลาเพมเตมจากการตรวจสขภาพประจาป

▪ มอาการเตอน – เมอพบวา ผปฏบตงานมอาการผดปกตทเกดขนจากการทางานกบสารเคม วสด อปกรณ เครองมอในหองปฏบตการ เชน เมอทางานกบสารปรอทแลวเกดอาการระคายเคองในระบบทางเดนหายใจรนแรง มการเจบหนาอก หายใจตดขดหรอปวดศรษะ หรออาจเกดผนแดงปวดแสบปวดรอนเมอผวหนงสมผสปรอท ตองไดรบการตรวจสขภาพโดยเรว เปนตน

▪ เผชญกบเหตการณสารเคมหก รวไหล ระเบด หรอเกดเหตการณททาใหตองสมผสสารอนตราย เชน การตรวจสขภาพรางกายผปฏบตงานทเขาไปจดการกบสารปรอทรวไหลบนพน หรอเกดไฟไหมหองเกบสารเคมทกอใหเกดแกสพษคลอรนปรมาณมาก เปนตน

13 ตามขอกาหนดของ OSHA สาหรบปรอททเปนสารประกอบอนนทรยและสารประกอบเอรล มคาขดจากดเฉลยตลอดเวลาการทางาน 8 ชวโมงตอวน (8-Hour TWA) เทากบ 0.1 มลลกรมตอลกบาศกเมตร ในขณะทปรอททเปนสารประกอบอลคล มคา 8-Hour TWA เทากบ 0.01 มลลกรมตอลกบาศกเมตร เปนตน (ทมา: เขาถงไดจาก https://www.osha.gov/SLTC/mercury/standards.html สบคนเมอวนท 22 มกราคม 2558)

64

5.1.4 การรายงานการบรหารความเสยง 1. มรายงานการบรหารความเสยง การรายงานทงทเปนกระดาษเอกสาร และ/หรออเลกทรอนกส เพอสอสารระดบความเสยงในภาพรวม รายงานมไดหลายรปแบบ เชน การใชแบบสรปการบรหารความเสยง (แผนภาพ 5.1 ภาคผนวก 5) หรอการสราง worksheet เปนแบบฟอรมรายงานการบรหารความเสยงทกระดบของแตละหองปฏบตการภายในหนวยงาน (แผนภาพ 5.2 ภาคผนวก 5) เปนตน

ทงนควรมการรายงานการบรหารความเสยง ครอบคลมในระดบตอไปน ▪ บคคล คนทางาน/ผปฏบตงานจะไดรบขอมลความเสยงจากรายงานความเสยงของตนเอง เปนการเพมความ

ตระหนกในเรองของความปลอดภย และดแลตวเองมากขน ▪ โครงการ หวหนาโครงการสามารถมองเหนขอมลความเสยงของแตละโครงการทเกดขน เปนขอมลความเสยง

จรงทชวยในการบรหารจดการโครงการได ▪ หองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการจะไดรบขอมลความเสยงภายในหองปฏบตการทดแล ซงจะชวยในการ

บรหารจดการหองปฏบตการได

5.1.5 การใชประโยชนจากรายงานการบรหารความเสยง 1. มการใชขอมลจากรายงานการบรหารความเสยง โดยรายงานการบรหารความเสยง (ตวอยางในแผนภาพ 5.2

ภาคผนวก 5) สามารถนาไปใชประโยชนได ดงน ▪ การสอน แนะนา อบรม แกผปฏบตงาน เพอเปนกลไกสาคญทองบรบทการทางานจรงในหนวยงานนน ๆ เปน

กรณตวอยาง และตอยอดการเปลยนแนวคดและพฤตกรรมสวฒนธรรมความปลอดภยขององคกร ▪ การประเมนผล ทบทวน และวางแผนการปรบปรงการบรหารความเสยง การประเมนผล ทบทวนและวางแผน

เปนกระบวนการตอเนองเพอพฒนาระบบการบรหารความเสยงใหมประสทธภาพเหมาะสมกบบรบทของการทางานของแตละหนวยงานมากขน

▪ การจดสรรงบประมาณในการบรหารความเสยง การจดสรรงบประมาณของหนวยงานจะมการกาหนดทศทางทชดเจนขน ไมใชงบประมาณมากเกนกวาขดจากดทยอมรบไดของหนวยงานนน

5.2 การเตรยมความพรอม/ตอบโตภาวะฉกเฉน การเตรยมความพรอม/ตอบโตภาวะฉกเฉน ครอบคลมทง การจดการความพรอม/ตอบโตภาวะฉกเฉนและแผนปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ซงประกอบดวยสงตอไปน

1. มอปกรณสาหรบตอบโตภาวะฉกเฉน อยในบรเวณทสามารถเขาถงไดสะดวก หองปฏบตการตองมการจดเตรยมเครองมอเพอรบภาวะฉกเฉน โดยเฉพาะ

▪ ทลางตา ด มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน ขอ 5.2 ภาคผนวก 5 ▪ ชดฝกบวฉกเฉน ด มาตรฐานชดฝกบวฉกเฉน ขอ 5.3 ภาคผนวก 5 ▪ เวชภณฑ นอกจากยาสามญประจาบานทควรมแลว ควรมเวชภณฑทพรอมรบเหตฉกเฉน เชน แกวบาด

ผวหนงไหม ตาระคายเคอง เปนตน และสงสาคญคอ ควรม “antidote” ทจาเพาะกบความเสยงของหองปฏบตการดวย เชน calcium gluconate สามารถลดพษของ hydrofluoric acid ได เปนตน และตองจดวางในบรเวณทผปฏบตงานสามารถเขาถงไดทนทเมอเกดเหตฉกเฉน เปนตน

▪ ชดอปกรณสาหรบสารเคมหกรวไหล เชน มวสดดดซบทเหมาะสมกบสารเคมทใชในหองปฏบตการ (เชน chemical spill–absorbent pillows หรอ vermiculite (รปท 5.1)) ไวในหองปฏบตการอยางเพยงพอ และเขาถงไดงายเมอเกดเหต เพอดดซบสารเคมอนตรายทเปนของเหลว เปนตน

▪ ชดอปกรณทาความสะอาด ทเขาถงไดสะดวก ผปฏบตการตองสามารถเขาถงอปกรณทาความสะอาดทจดวาง ณ ตาแหนงทเขาถงไดงาย ไมมอะไรกดขวางเมอเกดเหต

65

a. chemical spill–absorbent pillow b. vermiculite รปท 5.1 ชดอปกรณสาหรบสารเคมหกรวไหล

(ทมา เขาถงไดจาก a. http://www.absorbentsonline.com/pillows.htm สบคนเมอวนท 19 กมภาพนธ 2558 b. http://inspectapedia.com/sickhouse/asbestoslookC.htm สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556)

2. มแผนปองกนภาวะฉกเฉนทเปนรปธรรม หนวยงาน/หองปฏบตการมการวางแผนปองกนภาวะฉกเฉนทเปนรปธรรมปฏบตไดจรง หมายถง มขนตอนปฏบตทเปนรปธรรม มผรบผดชอบทชดเจน มอปกรณทพรอมรบมอกบเหตฉกเฉน บคลากรและผเกยวของทราบวาตองดาเนนการอยางไรเมอเกดเหต 3. ซอมตอบโตภาวะฉกเฉนทเหมาะสมกบหนวยงาน หนวยงาน/หองปฏบตการมการซอมรบมอภาวะฉกเฉนทเหมาะสมกบหนวยงาน เชน ซอมหนไฟจากสถานทจรงทผปฏบตงานทางานอย เปนตน 4. ตรวจสอบพนทและสถานทเพอพรอมตอบโตภาวะฉกเฉน หนวยงาน/หองปฏบตการมการตรวจสอบพนทและสถานทอยสมาเสมอ เชน ประตฉกเฉน ทางหนไฟ จดรวมพล เปนตน

5. ตรวจสอบเครองมอ/อปกรณพรอมตอบโตภาวะฉกเฉนอยางสมาเสมอ หนวยงาน/หองปฏบตการ มการกาหนดชวงเวลาการตรวจสอบเครองมอ/อปกรณ พรอมรบภาวะฉกเฉน อยางสมาเสมอ โดยพจารณาจากความเสยงทตองใชเครองมอ/อปกรณนน โดยครอบคลม สงตอไปน

ทดสอบทลางตา อยางนอยเดอนละครง ขนกบความเสยงของการเกดอบตเหตทางตา ทดสอบฝกบวฉกเฉน อยางนอย 6 เดอนครง ขนกบความเสยงของการเกดภาวะฉกเฉนทตองใชฝกบวฉกเฉน ตรวจสอบและทดแทนเวชภณฑสาหรบตอบโตภาวะฉกเฉน อยางนอยเดอนละครงเพอจดสรรทดแทนสวนทใชไป ตรวจสอบชดอปกรณสาหรบสารเคมหกรวไหล อยางนอย 6 เดอนครง หรอภายหลงจากการใชชดอปกรณตอง

ตรวจสอบเพอจดสรรทดแทนสวนทใชไป ตรวจสอบอปกรณทาความสะอาด อยางนอยเดอนละครง

6. มขนตอนการจดการเบองตนเพอตอบโตภาวะฉกเฉน ทเปนรปธรรม ทครอบคลมหวขอตอไปน ▪ การแจงเหตภายในหนวยงาน เมอเกดภาวะฉกเฉนขน ขนตอนปฏบตเปนสงแรก คอการแจงเหตทเกดขนไปยง

เจาหนาทรบแจงเหตของหนวยงานภายในไดทนท เพอใหผรบผดชอบของหนวยงานรบทราบและเพอประสานงานระหวางหนวยงานตอไปได

▪ การแจงเหตภายนอกหนวยงาน การแจงเหตภายนอกหนวยงาน เชน องคกรทหนวยงานสงกด ควรมหนวยงานกลางทรบแจงเหตจากผประสบภาวะฉกเฉน และ/หรอเจาหนาทรบแจงเหต ทสามารถตดตอไดทนทโดยไมตองเสยเวลาในการแจงตามลาดบขน นอกจากน หนวยงานตองมเบอรโทรศพทตดตอไปยงสถานพยาบาล สถานตารวจ และสถานดบเพลงทใกลทสดดวย

▪ การแจงเตอน หนวยงานตองมระบบแจงเตอนภาวะฉกเฉนทแจงเหตไดอยางถกตอง รวดเรว และมความเชอถอไดสง ใหทกคนทอยในหนวยงานทราบเหตโดยทนท สญญาณเตอนภยอาจเปนระบบอตโนมต เชน ระบบสญญาณแจงเหตเพลงไหมซงสามารถตรวจจบการเกดเพลงไหม หรอเปนระบบแจงเหตดวยมอ ซงเปนอปกรณเรมสญญาณใหทางานโดยใชการกระตนจากบคคล เชน โดยการดง หรอทบกระจกใหแตก เปนตน เพอใหผอาศยในอาคารหนไปยงทปลอดภย

▪ การอพยพคน หนวยงานมขนตอนการอพยพคนออกจากอาคารไปยงจดรวมพล โดยทกคนรบทราบขนตอนและสามารถลงมอปฏบตไดทนท ทงนตองมระบบการตรวจสอบจานวนคน ณ จดรวมพลดวย

66

5.3 ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไป ครอบคลม 2 ประเดน คอ

5.3.1 ความปลอดภยสวนบคคล (personal safety) 5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ

5.3.1 ความปลอดภยสวนบคคล (Personal safety)

ความปลอดภยระดบบคคลทเปนรปธรรม จะเนนในเรองของอปกรณปองกนสวนบคคล (Personal Protective Equipment, PPE) ในหองปฏบตการ ซงเปนกญแจสาคญทใชปองกนผสวมใสจากอนตราย (ไมไดชวยลดหรอกาจดความเปนอนตรายของสารเคม) โดยการจดสรร PPE เพอใหผปฏบตงานใชในการทางานหรอในหองปฏบตการ อาจสามารถดาเนนการไดโดยการจดสรรจากงบประมาณสวนกลางใหครบถวนและเหมาะสมกบการปฏบตงานจรง

รปท 5.2 อปกรณปองกนสวนบคคลชนดตางๆ (ทมา Princeton Lab Safety [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec6c.htm#ppe

สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

อปกรณปองกนสวนบคคล หมายถง ถงมอ, อปกรณกรองอากาศ, อปกรณปองกนตา และเสอผาทปองกนรางกาย (รปท 5.2) การใช PPE ขนกบชนดหรอประเภทของการปฏบตงาน และธรรมชาต/ปรมาณของสารเคมทใช โดยตองมการประเมนความเสยงของการปฏบตงานเปนขอมลในการเลอกใชอปกรณใหเหมาะสม ไดแก

▪ อปกรณปองกนหนา (face protection) ▪ อปกรณปองกนตา (eye protection) ▪ อปกรณปองกนมอ (hand protection) ▪ อปกรณปองกนเทา (foot protection) ▪ อปกรณปองกนรางกาย (body protection) ▪ อปกรณปองกนการไดยน (hearing protection) ▪ อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (respiratory protection)

รายละเอยดเพมเตมของ PPE แสดงในขอ 5.4 ภาคผนวก 5 5.3.2 ระเบยบปฏบตของแตละหองปฏบตการ

1. มการกาหนดระเบยบ/ขอปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ หองปฏบตการหรอหนวยงานตองมการกาหนดระเบยบหรอขอปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการทผปฏบตงานทกคนตองรบทราบ และปฏบตตามได โดย

67

ระเบยบปฏบตดงกลาวควรมเนอหาครอบคลมพฤตกรรมทปลอดภยสาหรบผปฏบตงาน (ตามรายละเอยด ในขอ 2) และสาหรบผเยยมชม (ตามรายละเอยด ในขอ 3)

2. ผปฏบตงานปฏบตตามระเบยบ/ขอปฏบตทกาหนดไว ตามระเบยบปฏบตของการทางานในหองปฏบตการทเปนรปธรรม ครอบคลมกจกรรมตอไปน

จดวางเครองมอและอปกรณบนโตะปฏบตการเปนระเบยบและสะอาด สวมเสอคลมปฏบตการทเหมาะสม เสอคลมไมรดรปหรอหลวมเกนไป (รายละเอยดในขอ 5.4 ภาคผนวก 5) รวบผมใหเรยบรอยขณะทาปฏบตการ เ พอปองกนการปนเปอนสารเคมขณะปฏบตงาน และปองกน

อบตเหตจากการยดตดของผมกบเครองมอและอปกรณ สวมรองเทาทปดหนาเทาและสนเทา ตลอดเวลาในหองปฏบตการ เพอปองกนเทาจากการหกรดของ

สารเคม (รายละเอยดในขอ 5.4 ภาคผนวก 5) มปายแจงกจกรรมทกาลงทาปฏบตการทเครองมอ พรอมชอ และหมายเลขโทรศพทของผทาปฏบตการ ลางมอทกครงกอนออกจากหองปฏบตการ ปองกนการไดรบสารเคมเขาสรางกายและการปนเปอนของ

สารเคมสบคคล/สงแวดลอมภายนอกหองปฏบตการ ไมเกบอาหารและเครองดมในหองปฏบตการ เพอลดการดดซบและปนเปอนไอระเหยสารเคมในอาหารและ

เครองดม ซงไมใชวตถประสงคการใชงานของหองปฏบตการ ไมรบประทานอาหารและเครองดมในหองปฏบตการ เพอลดความเสยงในการไดรบสารเคมเขาสรางกาย และ

การรบประทานอาหารเปนกจกรรมทไมใชวตถประสงคการใชงานของหองปฏบตการ ไมสบบหรในหองปฏบตการ เนองจากบหรเปนแหลงกาเนดไฟทเสยงตอการลกไหมของสารเคมไวไฟใน

หองปฏบตการ ไมสวมเสอคลมปฏบตการและถงมอไปยงพนทซงไมเกยวของกบการทาปฏบตการ เพอลดการปนเปอน

สารเคมออกไปนอกหองปฏบตการ และลดการปนเปอนจากภายนอกเขามาในหองปฏบตการ ไมทางานตามลาพงในหองปฏบตการ เพอลดความเสยงจากการเกดภาวะฉกเฉนภายในหองปฏบตการ

นอกจากน เพอนททาปฏบตการภายในหองปฏบตการดวยจะชวยเหลอไดเมอเกดภาวะฉกเฉน ไมพาเดกและสตวเลยงเขามาในหองปฏบตการ เพอปองกนการเกดอบตเหตภายในหองปฏบตการทใช

เฉพาะผทาปฏบตการทไดรบการอบรมแลว และปองกนความเสยงจากการปนเปอนสารเคมอนตรายในหองปฏบตการไปสเดกและสตวเลยง

ไมใชเครองมอผดประเภท การใชเครองมอผดประเภทหรอผดวตถประสงคทาใหเกดอนตรายได เชน การนาขวดพลาสตกนาดมมาใสสารละลายกรดหรอบพเฟอร ซงถกกดกรอนและแตกรวไหลได การใชบกเกอร เปนภาชนะเกบสารละลายแทนทจะใชขวดเกบใสสารละลาย เปนตน

ไมทากจกรรมอน ๆ ทไมเกยวของกบการปฏบตการ เชน ไมวงในหองปฏบตการในขณะทาปฏบตการ เพอลดความเสยงตอการหกลมหรบรบกวนผอนในหองปฏบตการ ไมทากจกรรมการแตงใบหนาในหองปฏบตการ เนองจากไอระเหยสารเคมอาจทาปฏกรยากบเครองสาอางได และสามารถปนเปอนผทาปฏบตการออกไปสภายนอกได เปนตน

ไมวางของรกรงรงและสงของทไมจาเปนบรเวณภายในหองปฏบตการ อปกรณเครองมอหรอสงตางๆ ทมไดใชงานควรนาไปจดเกบในพนทเกบซงไดจดเตรยมไวโดยเฉพาะ และเคลอนยายของทไมจาเปน เชน กลองหรอภาชนะบรรจสารเคมทไมไดมการใชงาน หรอขยะตางๆ เปนตน ออกจากหองปฏบตการ

3. มการกาหนดระเบยบ/ขอปฏบตในกรณทหนวยงานอนญาตใหมผ เ ยยมชม โดย “ผเ ยยมชม” หมายถง บคคลภายนอกหนวยงานทไดรบอนญาตใหเขาเยยมชมหรอเขามาทาปฏบตการจากหวหนาหองปฏบตการ และ/หรอ ผบรหารหนวยงานอยางถกตองเปนทางการ โดยทางหนวยงานหรอหองปฏบตการ มการดาเนนการหลก ๆ ตอไปน

▪ มผรบผดชอบนาเขาไปในหองปฏบตการ ผรบผดชอบนาเขาไปในหองปฏบตการตองมความรเบองตนวาหองปฏบตการนนทางานกบสารเคมอยางไร และสามารถดแลผเยยมชมขณะนาเยยมชมได

68

▪ มการอธบาย แจงเตอนหรออบรมเบองตนกอนเขามาในหองปฏบตการ หนวยงานหรอหองปฏบตการ มระบบการใหความร อธบาย แจงเตอน หรออบรมเบองตน ถงขอควรระวงและแนะนาหองปฏบตการกอนทจะเขาชม เพอชแจงใหผเยยมชมปฏบตตามขอปฏบตความปลอดภยของหนวยงานอยางครบถวนและถกตอง

▪ ผเยยมชมสวมใสอปกรณปองกนสวนบคคลทเหมาะสมกอนเขามาในหองปฏบตการ หนวยงานหรอหองปฏบตการจดสรรอปกรณ PPE ทเหมาะสมใหแกผเยยมชม กอนเขาไปในหองปฏบตการ เชน หากผทาปฏบตการกาลงสกดสารละลายทสงผลกระทบตอระบบทางเดนหายใจ PPE ทใชกบผเยยมชมกควรเปนอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจทสามารถปองกนไดแทนหนากากปดจมกแบบทวไป เปนตน

69

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 6. การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ

การสรางความปลอดภยตองมการพฒนาบคลากรทกระดบทเกยวของ โดยใหความรพนฐานทเหมาะสม จาเปน และอยางตอเนองตอกลมเปาหมายทมบทบาทตางกน ถงแมองคกร/หนวยงานมระบบการบรหารจดการอยางด หากบคคลในองคกร/หนวยงานขาดความรและทกษะ ขาดความตระหนก และเพกเฉยแลว จะกอใหเกดอนตรายและความเสยหายตางๆ ได การใหความรดวยการฝกอบรมจะชวยใหทกคนเขาใจ และสามารถปฏบตงานในหองปฏบตการ หรอทางานเกยวของกบสารเคมไดอยางปลอดภย และลดความเสยงในการเกดอบตภยได ในการใหความรพนฐานนน ควรครอบคลมตามกลมเปาหมายทเกยวของทงหมด ไดแก ผบรหาร หวหนาหองปฏบตการ ผปฏบตงานในหองปฏบตการ พนกงานทาความสะอาด ตามหวขอความรในตารางท 6.1 “ผบรหาร” ในทนหมายถง หวหนาหนวยงานหรอองคกร เชน ผบรหารระดบคณะทเกยวของ คอ คณบด หวหนาภาควชา หวหนาศนย หวหนาหนวยงาน เปนตน ตารางท 6.1 ความรพนฐานสาหรบผเกยวของ

รายการ ผบรหาร หวหนา

หองปฏบตการ ผปฏบตงานในหองปฏบตการ

พนกงานทาความสะอาด

กฎหมายทเกยวของ *** *** * * ระบบการบรหารจดการดานความปลอดภย *** *** * ระบบการจดการสารเคม * *** *** * ระบบการจดการของเสย * *** *** * สารบบขอมลสารเคม/ของเสย * *** *** * การประเมนความเสยง ** *** *** * ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการกบความปลอดภย ** *** ** * การปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ** *** *** * อปกรณปองกนสวนบคคล * *** *** * SDS *** *** ปายสญลกษณดานความปลอดภย * *** *** *

หมายเหต ความละเอยดลกซงของเนอหามเพมขนตามจานวนเครองหมาย * (หรอปรบไดตามความเหมาะสมของหนวยงาน)

(ดรายละเอยดเพมเตมไดในภาคผนวก 6)

70

ความรดานความปลอดภย กฎหมายทเกยวของกบความปลอดภย เชน ขอกาหนดอาชวอนามย (OSHA), กฎหมายของ National Fire

Protection Association (NFPA) และมาตรฐานฯ ระบบการจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการทเกยวกบสารเคม สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม (สมอ.) เปนตน

ระบบการบรหารจดการดานความปลอดภย เปนองคความรหลกการการบรหารจดการความปลอดภย ทครอบคลมดานนโยบาย แผนงาน โครงสรางการบรหาร และบทบาทหนาททเกยวของ เชน ระบบการบรการจดการฯ ของ ESPReL เปนตน

ระบบการจดการสารเคม หองปฏบตการวจยเคม ตองเกยวของกบสารเคมหลากหลาย ความปลอดภยจะเกดขนได ผเกยวของตองรวากาลงเกยวของกบสารตวใด และเปนอนตรายอยางไร การทาสารบบขอมลจะชวยใหตดตามความเคลอนไหวและการจดเกบได อาศยความรจากเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ในการจาแนกและการแยกเกบ การเคลอนยาย ทถกหลก โดยกาหนดใหมการ clearance เพอกนการถกลมดวย ขอมลเหลานเมอประมวลจดทาเปนรายงานเปนระยะๆ กสามารถนาไปใชประโยชนในการจดการความเสยง นอกจากนนยงใชรายงานใหเปนประโยชนเพอการแบงปนสารเคม รวมทงการใชประโยชนในการบรหารจดการ และจดสรรงบประมาณไดดวย

ระบบการจดการของเสย หลกคดของการเกบขอมลของเสยเปนไปในทางเดยวกนกบการจดการสารเคม คอใหมระบบบนทกขอมลทตดตามได โดยมหลกในการแยกของเสยในเบองตน มการเกบอยางไร ขอมลนจะเปนประโยชนตอการบรหารจดการ เชน การจดเตรยมงบประมาณในการกาจด และการประเมนความเสยง

ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณ และเครองมอ ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการนาจะเปนโครงสรางพนฐานทจะเออตอความปลอดภยของหองปฏบตการ และเปนปจจยทจดใหสมบรณเตมทไดยาก เนองจากอาจเปนโครงสรางเดม หรอการออกแบบทไมไดคานงถงการใชงานในลกษณะหองปฏบตการโดยเฉพาะ ขอมลทใหสารวจใน checklist ประกอบดวยขอมลเชงสถาปตยกรรมและวศวกรรม ดพนทการใชงานจรง วสดทใช ระบบสญจร ระบบไฟและระบบระบายอากาศ ระบบสาธารณปโภค และระบบฉกเฉน

การปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ทรวมถง การประเมนความเสยง การปองกนและตอบโตภยอนตรายและภาวะฉกเฉน และขอปฏบตเพอความปลอดภย การจดการความปลอดภยเปนหวใจของการสรางวฒนธรรมความปลอดภย ทมลาดบความคดตงตนจากการกาหนดไดวาอะไรคอปจจยเสยง ผปฏบตงานตองรวาใชสารใด คนอนในทเดยวกนกาลงทาอะไรทเสยงอยหรอไม ปจจยเสยงดานกายภาพคออะไร มการประเมนความเสยงหรอไม จากนนจงมการบรหารความเสยงดวยการปองกน หรอการลดความเสยง รวมทงการสอสารความเสยงทเหมาะสม คาถามใน checklist จะชวยกระตนความคดไดอยางละเอยด สรางความตระหนกรไปในตว รายงานความเสยงจะเปนประโยชนในการบรหารงบประมาณ เพราะสามารถจดการไดบนฐานของขอมลจรง ความพรอมและการตอบโตภาวะฉกเฉน อยภายใตหวขอการจดการดานความปลอดภยเพอเปนมาตรการปองกน เชน การมผงพนทใชสอย ทางออก อปกรณเครองมอสาหรบเหตฉกเฉน รวมทงการมแผนปองกนและตอบโตภาวะฉกเฉน ซงหมายถงการจดการเบองตนและการแจงเหต ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไปเปนการกาหนดความปลอดภยสวนบคคล และระเบยบปฏบตขนตาของแตละหองปฏบตการ รปแบบการไดรบการอบรม การไดรบการอบรมสามารถดาเนนการได ทงการเขารวมอบรม การอบรมหรอการเรยนผานสออเลกทรอนกส (E-learning) หรอการอานหนงสอทเกยวของกบความปลอดภย โดยมหลกฐาน เชน ประกาศนยบตร บนทกการอบรม เปนตน

71

คาอธบายประกอบการกรอก checklist 7. การจดการขอมลและเอกสาร

การเกบขอมลและการจดการทงหลายหากขาดซงระบบการบนทกและคมอการปฏบตงาน ยอมทาใหการปฏบตขาดประสทธภาพ เอกสารทจดทาขนในรปแบบรายงานตางๆ ควรใชเปนบทเรยนและขยายผลได ระบบเอกสารจะเปนหลกฐานบนทกทจะสงตอกนไดหากมการเปลยนผรบผดชอบ และเปนการตอยอดของความรในทางปฏบต ใหการพฒนาความปลอดภยเปนไปไดอยางตอเนอง การจดการขอมลและเอกสารทใชในการดาเนนการดานตางๆ มไวเพอความสะดวกในการบนทกเกบรวบรวมประมวลผลและคนหามาใชไดทนกาล รวมถงสามารถนาไปเชอมโยงขอมลดานตางๆ เพอประมวลผลรวมของการบรหารจดการไดงายและรวดเรว เพอใชในการตดสนใจในการบรหารจดการดานตางๆ ทเกยวของกบหองปฏบตการ เชน การจดการดานความปลอดภย การบรหารงบประมาณโครงการวจย เปนตน ทงนการจดการขอมลทใชในการดาเนนงานของแตละหองปฏบตการอาจจะแตกตางกนไปตามลกษณะงานและความจาเปน ดงนนจงมความจาเปนทจะตองมเอกสารคมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP หรอ Procedure Manual, PM ซงปจจบนนยมคาวา Procedure คาเดยว) ทชดเจนและทนสมยสาหรบชวยใหการจดการตามระบบเปนไปอยางมประสทธภาพ 1. การจดการขอมลและเอกสาร ควรมองคประกอบ ดงน

ระบบการจดกลม หมายถง การจดกลมของขอมลและเอกสารทงหมดทมในหองปฏบตการ แบงออกเปนกลมชดเจน ไมปะปนกนเพอใหการเขาถงหรอคนหาเอกสารไดรวดเรว เชน กลมเอกสารขอมลความปลอดภย กลมเอกสารคมอการใชเครองมอ กลมเอกสารคมอการปฏบตงาน เปนตน

ระบบการจดเกบ หมายถง วธในการจดเกบขอมลและเอกสาร ซงอาจจะเปนในรปแบบเอกสาร และ/หรอ อเลกทรอนกส ทงนตองคานงถงการเขาถงขอมลทงาย สะดวก รบรรวมกนแมเมอเกดภาวะฉกเฉน หรอขณะไฟฟาดบดวย เชน มตเกบเอกสารหรอคอมพวเตอรทจดไฟลเปนหมวดอยางชดเจน การสารอง (back up) ขอมล การใหรหสเอกสาร เปนตน

ระบบการนาเขา-ออก และตดตาม หมายถง วธการนาเขา-ออกของขอมลหรอเอกสารทเปนระบบ และสามารถตรวจตดตามไดวา มการนาเขา-ออกขอมลหรอเอกสารในชวงเวลาใด และใครเปนผดาเนนการเรองนน ๆ โดยขอมลหรอเอกสารตองมทมา ทไป ไมสญหายโดยไมทราบสาเหต เชน มบนทกหรอขนตอนการปฏบตงานใน การยม-คนเอกสาร การบนทกแกไขและการปรบปรงขอมล โดยลงชอและระบวน เวลา กากบไว เปนตน

ระบบการทบทวนและปรบปรงใหทนสมย (update) หมายถง การทบทวนและปรบปรงขอมลใหทนสมยบนพนฐานความคดในเชงพฒนา ใหงาย สะดวก รวดเรว และถกตองมากขน เชน มการกาหนดผรบผดชอบในการทบทวน ระบความถในการทบทวน เปนตน หลงการทบทวนขอมลหรอเอกสารไมจาเปนตองมการปรบปรงเสมอไปหากขอมลหรอเอกสารนนยงทนสมยอย

72

2. การมเอกสารและบนทกประจาหองปฏบตการ ทผปฏบตการทกคนสามารถเขาถงได ไดแก กลมเอกสารตอไปน เอกสารนโยบาย แผน และโครงสรางบรหาร

ดานความปลอดภย ระเบยบและขอกาหนดความปลอดภยของ

หองปฏบตการ ควรเปนลายลกษณอกษร และตดประกาศเพอเตอนยาใหผปฏบต

เอกสารขอมลความปลอดภย (SDS) คมอการปฏบตงาน (SOP) ดรายละเอยด

“คมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP)” ดานลาง

รายงานอบตเหตในหองปฏบตการ ควรบนทกรายละเอยดของอบตเหตทเกดขน พรอมทงการแกไขเพอปองกนไมใหเกดซา

รายงานเชงวเคราะห/ถอดบทเรยน เพอใชในการเรยนรและนาไปใช

ขอมลของเสยอนตราย และการสงกาจด ประวตการศกษาและคณวฒ โดยเฉพาะของ

ผปฏบตงาน เพอประเมนความรและทกษะ การปฏบตงาน

ประวตการไดรบการอบรมดานความปลอดภย ประวตเกยวกบสขภาพ โดยเฉพาะของผทา

ปฏบตงาน ทงกอน ระหวาง และหลงจากปฏบตงาน เอกสารตรวจประเมนดานความปลอดภยของ

หองปฏบตการ เชน รายงานการตรวจประเมน ESPReL รายงานการตรวจสอบโครงสรางอาคาร เปนตน

ขอมลการบารงรกษาองคประกอบทางกายภาพ อปกรณ และเครองมอ เชน การบารงรกษาเครองปรบอากาศ การตรวจสอบการทางานของตดดควน เปนตน

เอกสารความรเกยวกบความปลอดภย เชน เอกสารจากการอบรม คมอการใชเครองดบเพลง เปนตน

คมอการใชเครองมอ ไดแก คมอทมาพรอมกบเครองมอในหองปฏบตการ ซงอาจมรายละเอยดมาก สวนใหญมกจดทาคมอการปฏบตงานทมเฉพาะขนตอนทจาเปนเทานน

คมอการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure, SOP) SOP เปนเอกสารทแนะนาวธการปฏบตงานตาง ๆ เพอใหมการปฏบตอยางถกตองและมทศทางในแนวเดยวกน โดยระบขนตอนการปฏบตงานทชดเจน และสามารถปรบปรงพฒนาไดตามความเหมาะสมของแตละหนวยงาน เพอใหเกดผลจรงทปฏบตได ซงวธการของหองปฏบตการแตละแหงอาจจะแตกตางกนไป วตถประสงคหลกของ SOP คอ ลดการปฏบตงานผดพลาด และสามารถใชเปนแนวทางขององคกร/หนวยงานในการจดการขนตอนการปฏบตงานมาตรฐานได

สงทควรกาหนดในเอกสาร SOP มดงนคอ 1) รปแบบ (Format) ประกอบดวย ชอเรอง แบบฟอรม และเนอหา

ชอเรอง ควรสน กระชบ ชดเจน สอความหมายได เพอใหทราบวาเปนคมอการปฏบตงานอะไร เชน การใชเครองมอ การลงบนทกขอมลในสารบบสารเคม เปนตน

แบบฟอรม ประกอบดวย ใบปะหนา สารบญของเนอเรอง สารบญเอกสารอางอง สารบญแบบฟอรม เนอหา SOP ทเปนวธการปฏบตงาน (work procedure) หรอขนตอนการปฏบตงาน (work instruction) แบบฟอรมทใชประกอบ เอกสารอางอง และความหมายรหสเอกสาร

เนอหา ใชภาษาทเขาใจงาย และมองคประกอบตามมาตรฐานสากล ประกอบดวย 9 หวขอคอ วตถประสงค ขอบเขตของงาน หนวยงานทรบผดชอบ เครองมอ/อปกรณและสารเคม เอกสารอางอง แผนภมการทางาน รายละเอยดของขนตอนการทางาน คาอธบายศพทหรอนยาม และแบบฟอรมทเกยวของ

2) การกาหนดหมายเลขเอกสาร (Number assignment) SOP แตละเรอง ตองระบหมายเลข เพอใหงายตอการตรวจสอบ ควบคม และตดตาม โดยประกอบดวย 3 สวนหลกเรยงกน (A-B-C) คอ (A) รหสทบงถงหนวยงาน/หนวยปฏบตนน, (B) รหสทบงถงเรองททา และ (C) หมายเลขลาดบ

3) การตรวจทานและการรบรอง (Review and Approval) เมอเขยน SOP เสรจ จะตองไดรบการตรวจทานและรบรองความถกตองจากผทมความชานาญในงานนน และถกตองในรปแบบทกาหนด

4) การแจกจายและการควบคม (Distribution and Control)

73

การแจกจายเอกสารไปยงหนวยงาน/หนวยปฏบตตาง ๆ ทเกยวของ มระบบการแจกจายทสามารถตรวจสอบและควบคมได เพอใหทราบวา ทกทมการใช SOP ลาสดทไดพฒนาแกไขแลว

การควบคม ไดแก SOP ทแจกจายไดตองผานการอนมตแลวเทานน มระบบการแจกจายรบ-สงเอกสารชดเจน มหมายเลขสาเนาของ SOP ทกสาเนา มการเรยก SOP ทยกเลกไมใชแลวกลบคนได ไมทาสาเนาขนมาเอง มการทาลายสาเนา SOP ทเรยกกลบคนทกฉบบ จะเกบเฉพาะตนฉบบไวเทานน

5) การทบทวนและแกไข (Review and Revision) SOP ทใชตองมการทบทวนเปนประจา เพอใหเหมาะสมกบการปฏบตงานจรง เมอทบทวนแลวจะแกไขหรอไม กตองมระบบการกรอกขอมลเกบไว เชน ไมแกไข (no revision) แกไข (revision) หรอเลกใช (deletion)

ตวอยาง SOP แสดงในภาคผนวก 7

74

เอกสารอางอง 1. การบรหารระบบการจดการความปลอดภย

1. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. คมอแนวปฏบตทดดานการบรหารจดการสารเคมและของเสยอนตราย., มนาคม 2551. 2. ระบบการจดการสารเคม

1. ขวญนภส สรโชต รดาวรรณ ศลปโภชากล และวราพรรณ ดานอตรา. เอกสารขอมลความปลอดภยสารเคม (Safety Data Sheet). กรงเทพฯ: จรลสนทวงศการพมพ, 2552.

2. Prevention & Control of Hazards, Canadian Centre for Occupational Health and Safety. How Do I Work Safely with Compressed Gases?. [ออนไลน] เขาถงไดจากhttp://www.ccohs.ca/oshanswers/prevention/comp_gas.html สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558.

3. Council Directive 67/548/EEC of 27 June 1967 on the approximation of laws, regulations and administrative provisions relating to the classification, packaging and labelling of dangerous substances.

4. C&L Inventory database, harmonized classification, Annex VI of Regulation (EC) No. 1272/2008 (CLP Regulation). [อ อ น ไล น ] เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก http://echa.europa.eu/information-on-chemicals/cl-inventory-database สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558.

5. Department of Microbiology, University of Manitoba. ChemAlert chemical incompatibility color coding system. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://umanitoba.ca/faculties/science/departments/microbiology /general/1605.html สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

6. Directive 1999/45/EC of the European Parliament and of the Council of 31 May 1999 concerning the approximation of the laws, regulations and administrative provisions of the Member States relating to the classification, packaging and labeling of dangerous preparations.

7. Environmental Health and Safety Weill Cornell Medical College, Cornell University. Compressed Gas Cylinder Storage and Handling. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://weill.cornell.edu/ehs/static_local/ pdfs/Compressed_Gases.pdf สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

8. Environmental Health and Safety Office, George Mason University. Flammable and Combustible Liquid Safety Guide. [ออนไลน] เขาถงไดจากhttp://ehs.gmu.edu/guides/FlammableandCombustibleLiquidSafetyGuide.pdf สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558.

9. Environmental Health & Safety, University of Washington. EH&S Guidelines for Peroxide Forming Chemicals. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.ehs.washington.edu/forms/epo/peroxideguidelines.pdf สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558

10. Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab), U.S. Department of Energy. Chemical Hygiene and Safety: Plan Chemical storage. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.lbl.gov/ehs/chsp/ html/storage.shtml. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

11. National Research Council of the National Academies. 2011. Prudent Practices in the Laboratory; 6.G.3.2 Peroxide Dectection Tests. The United States of America.

12. NFPA 30. Flammable and combustible liquids code, 2015: Table 9.6.2.1. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.nfpa.org/codes-and-standards/document-information-pages?mode=code&code=30 สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558.

13. Princeton University. Laboratory Safety Manual. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/TOC.htm. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

75

14. Sigma-Aldrich. Peroxide Forming Solvents. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.sigmaaldrich.com/chemistry/solvents/learning-center/peroxide-formation.html สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558

15. The United States Environmental Protection Agency. EPA's Chemical Compatibility Chart. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.ehs.harvard.edu/sites/ehs.harvard.edu/files/chemical_waste_chemical_ compatibility_chart.pdf. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

16. The University of Texas at Austin. Laboratory Safety Manual, January 2011. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.utexas.edu/safety/ehs/lab/manual/. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

17. United Nations. Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals (GHS). Rev. 3, 2009. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.unece.org/fileadmin/DAM/trans/danger/publi/ghs/ ghs_rev04/English/ST-SG-AC10-30-Rev4e.pdf. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

18. University of Texas at Arlington. Chemical Segregation & Incompatibilities Guidelines. [ออน ไลน ] เขาถงไดจาก http://www.uta.edu/campus-ops/ehs/chemical/docs/chemical-segregation.pdf. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

3. ระบบการจดการของเสย

1. กรมโรงงานอตสาหกรรม. คมอหลกปฏบตทดสาหรบการใหบรการบาบด กาจดกากอตสาหกรรม. โครงการจดระดบโรงงานจดการกากอตสาหกรรมประเภท 101 105 และ 106., มกราคม 2554. [ออนไลน ] เขาถงไดจากhttp://www2.diw.go.th/iwmb/form/factory1.pdf. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

2. คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยนเรศวร. คมอการแยกประเภทและการจดการของเสยจากหองปฏบตการ., เมษายน 2553. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste_NU/document.pdf. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

3. ระบบการจดการของเสยอนตราย WasteTrack จฬาลงกรณมหาวทยาลย. การจาแนกของเสย. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste/index.php?option=com_content&task=view&id=42& Itemid=27. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

4. ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและอาชวอนามย มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร. คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., สงหาคม 2552.

5. ศนยวจยสงแวดลอม, มหาวทยาลยนเรศวร. คมอการบาบดและกาจดของเสยอนตรายทแหลงกาเนด., มนาคม 2550. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.erc.nu.ac.th/web/index.php/2011-02-16-07-32-24. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

6. Environmental Health & Safety, Washington State University. Waste Identification Guide, [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://ehs.wsu.edu/es/WasteIdentification.html. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

7. Princeton University. Laboratory Safety Manual. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/TOC.htm. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

8. The University of Texas at Austin. Laboratory Safety Manual, January 2011. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.utexas.edu/safety/ehs/lab/manual/. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

4. ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

1. การไฟฟาสวนภมภาค. “บทท 2 มาตรฐานของเครองอปกรณและสายไฟฟา” แนวปฏบตในการเดนสายและตดตงอปกรณ ไฟ ฟ า . [ออน ไลน ] เข า ถ งได จาก http://www.pea.co.th/th/services/services_how2_setting equipment2.html สบคนเมอวนท 16 กรกฎาคม 2554.

2. วศวกรรมสถานแหงประเทศไทย. คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย). กรงเทพฯ: โกลบอล กราฟฟค, 2551.

76

3. วศวกรรมสถานแหงประเทศไทย. มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย พ.ศ. 2545. ฉบบปรบปรงครงท 1 พ.ศ. 2551 กรเทพฯ: โกลบอล กราฟฟค, 2551.

4. วศวกรรมสถานแหงประเทศไทย. มาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม. ฉบบปรบปรงครงท 1 กรงเทพฯ: โกลบอล กราฟฟค, 2553.

5. วศวกรรมสถานแหงประเทศไทย. มาตรฐานปองกนอคคภย. ฉบบปรบปรงครงท 1 กรงเทพฯ: โกลบอล กราฟฟค, 2551.

6. วศวกรรมสถานแหงประเทศไทย. มาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน และโคมไฟปายทางออกฉกเฉน. ฉบบปรบปรงครงท 1 กรงเทพฯ: โกลบอล กราฟฟค, 2551.

7. สานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม. มาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมเกยวกบวศวกรรมไฟฟาและอเลกทรอนกส. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://app.tisi.go.th/standard/comp_tha.html สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

8. สานกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ค มอปองกน – ระงบ – รบมออคคภย. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553.

9. สพน เรยนศรวไล. กฎหมายทเกยวของกบวศวกรรมและสถาปตยกรรม สวนท 1: เนอหากฎหมายทเกยวของ. (เอกสารไมตพมพ) กรงเทพ : คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2552.

10. สมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย. ขอแนะนาระดบความสองสวางภายในอาคารของประเทศไทย TIEA – GD 003: 2003. กรงเทพฯ: สมาคมไฟฟาแสงสวางแหงประเทศไทย, 2546.

11. สมาคมวศวกรรมปรบอากาศแหงประเทศไทย. มาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร. กรงเทพฯ: จดทอง, 2549.

12. สมาคมสถาปนกสยาม. กฎหมายอาคาร อาษา 2548. เลม 1 – 3 กรงเทพฯ: เมฆาเพรส, 2548. 13. ศนยความเปนเลศการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย. ESPReL Inspection Criteria & Checklists.

โครงการยกระดบมาตรฐานความปลอดภย หองปฏบตการวจยในประเทศไทย. รายงานความกาวหนาวจย สานกคณะกรรมการวจยแหงชาต, 2554.

14. Joseph De Chiara and Michael J. Crosbie, (Eds.) Time – Saver Standards for Building Types. 4th ed. Singapore: McGraw – Hill, 2001.

15. Louis J. DiBerardinis, Janet S. Baum, Melvin First, Gari T. Gatwood and Anand K. Seth. Guidelines for Laboratory Design: Health and Safety Consideration. 3rd ed. New York: John Wiley & Son, 2001.

16. OECD (Organization for Economic Co – operation and Development) Environment Directorate, Environmental Health and Safety Division. OECD Principles of Good Laboratory Practice. Paris: OECD, 1998.

17. Julius Panero and Martin Zelnik. Human Dimension & Interior Space: a source book for design reference standards. New York: Watson – Guptill, 1979.

18. World Health Organization, Handbook: good laboratory practice (GLP): quality practice for regulate non – clinical research and development. 2nd ed. Switzerland: W.H.O., 2009.

5. ระบบปองกนและแกไขภยอนตราย 5.1 การจดการความเสยง

1. The University of Melbourne. Risk Assessment. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au /tools/risk/assessment/. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

2. นนทกา สนทรไชยกล. Risk Communication. คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, สงหาคม 2551. [ออน ไลน ] เข า ถ งได จ าก http://beid.ddc.moph.go.th/th/images/stories/pdf/bioweapons/26Aug08 /riskcommunication_drnantika.pdf. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

3. The University of Melbourne. Chemical Risk Assessment form. [อ อ น ไ ล น ] เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก http://safety.unimelb.edu.au/tools/risk/ สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

77

4. University of Arizona. Risk Management. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://risk.arizona.edu/. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

5. United States Department of Labor. OSHA Standard: Mercury. [อ อ น ไ ล น ] เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก https://www.osha.gov/SLTC/mercury/standards.html สบคนเมอวนท 22 มกราคม 2558.

6. The Environmental, Health & Safety, California State University. CSULA Risk Management. Los Angeles. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.calstatela.edu/univ/ehs/. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

5.2 การเตรยมความพรอม/ตอบโตกรณฉกเฉน 1. Michigan State University (MSU). Safety Rules and Guidelines. [อ อ น ไ ล น ] เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก

https://www.msu.edu/~nixonjos/teaching/bio/safety/safety05.html. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555. 2. Robert Friedel and Paul Israel. Edison's Electric Light: Biography of an Invention, Rutgers University

Press. New Brunswick New Jersey USA, 1986 ISBN 0-8135-1118-6 pp.65-66. 3. Bentley University. Campus Fire Safety Procedures. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.bentley.edu/

offices/facilities-management/campus-fire-safety-procedures สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557. 5.3 ขอปฏบตเพอความปลอดภยโดยทวไป

1. Princeton University. Laboratory Safety Manual: Controlling Chemical Exposure. [ออนไลน] เขาถงไดจ า ก http://web.princeton.edu/sites/ehs/labsafetymanual/sec6c.htm#ppe. ส บ ค น เ ม อ ว น ท 6 พฤษภาคม 2557.

2. U.S. Department of Labor, Occupational Safety & Health Administration. Occupational Safety and Health Standards. [อ อ น ไล น ] เ ข า ถ ง ไ ด จ า ก http://www.osha.gov/pls/oshaweb/owadisp.show_ document?p_table=STANDARDS&p_id=10051. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

3. Wikipedia, the free encyclopedia. Usage of Personal Protective Equipment. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_personal_protective_equipment_by_body_area. สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

6. การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ - 7. การจดการขอมลและเอกสาร

1. หนวยตรวจสอบเคลอนทเพอความปลอดภยดานอาหาร กองควบคมอาหาร สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา. คมอการจดทาคมอการปฏบตงาน (SOP). [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.ctalro.com/images/SOP.pdf.สบคนเมอวนท 6 พฤษภาคม 2557.

ภาคผนวก

ภ1-1

ภาคผนวก 1 การบรหารระบบการจดการดานความปลอดภย

1.1 โครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภย ตารางท 1.1 องคประกอบของโครงสรางการบรหารและภาระหนาท

องคประกอบ ภาระหนาท

สวนอานวยการ

กาหนดนโยบาย แผนยทธศาสตร โครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภยขององคกร/หนวยงาน

แตงตงผรบผดชอบระดบบรหาร ภาระหนาทและขอบเขตการรบผดชอบ ดแลการปฏบตใหเปนไปตามแผนฯ

ใหงบประมาณสนบสนนการดาเนนการตางๆ เพอความปลอดภยของหองปฏบตการในองคกร/หนวยงาน

สอสารความสาคญของการมระบบบรหารความปลอดภยของหองปฏบตการอยางทวถงภายในองคกร/หนวยงาน

ทาใหเกดความยงยนของระบบความปลอดภยของหองปฏบตการ ภายในองคกร/หนวยงาน ทบทวนการรายงานผลการดาเนนงานตามนโยบายของผบรหาร

สวนบรหารจดการ บรหารจดการและกากบดแลการดาเนนการดานตางๆตามนโยบายและแผน แตงตงผรบผดชอบระดบหนวยงาน ภาระหนาทและขอบเขตการรบผดชอบทกดานเพอ

ดแลการปฏบตใหเปนไปตามแผนฯ จดสรรงบประมาณสาหรบดาเนนโครงการความปลอดภย กาหนดขอปฏบตความปลอดภยภายในองคกร/หนวยงาน แตงตงคณะกรรมการรบผดชอบทกดาน สรางระบบการสรางความตระหนก ระบบตดตาม และระบบรายงานความปลอดภย กาหนดหลกสตรการสอน การอบรมทเหมาะสมใหกบบคลากรทกระดบ

สวนปฏบตการ

ปฏบตตามภารกจทไดรบมอบหมาย ปฏบตงานตามขอกาหนดของการปฏบตการทด สารวจ รวบรวม วเคราะห ประเมนและจดการความเสยงในระดบบคคล/โครงการ/

หองปฏบตการอยางสมาเสมอ เขารวมกจกรรมและรบการอบรมความรทเกยวของกบความปลอดภยทเหมาะสมของ

หนวยงาน/หองปฏบตการ เชน การจดการความเสยง การซอมรบมอเหตฉกเฉน ฯลฯ จดทาระบบเอกสารทครอบคลมทกองคประกอบความปลอดภยใหทนสมยอยเสมอ จดทารายงานการดาเนนงานความปลอดภย การเกดภยอนตราย และความเสยงทพบเสนอ

ตอผบรหาร

ภ1-2

แผนภาพท 1.1 ตวอยางโครงสรางการบรหารจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการ

หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ (ตารางท 1.2 ขอ 4)

สวนบรหารจดการ

สวนปฏบตการ

คณะทางานเพอความปลอดภยฯ (ตารางท 1.2 ขอ 6)

หวหนาหนวยรกษา ความปลอดภยขององคกร

(ตารางท 1.2 ขอ 5)

หวหนาหองปฏบตการ (ตารางท 1.2 ขอ 7)

พนกงาน/เจาหนาท ประจาหองปฏบตการ (ตารางท 1.2 ขอ 8)

สวนอานวยการ

หวหนาองคกร (ตารางท 1.2 ขอ 1)

ผบรหารจดการความปลอดภยขององคกร (ตารางท 1.2 ขอ 2)

คณะอานวยการจดการความปลอดภย (ตารางท 1.2 ขอ 3)

ศนย/สานกประสานงานกลางดานการจดการสขภาพและสงแวดลอม สานกกายภาพ

ภ1-3

1.2 ผรบผดชอบระดบตางๆ ตารางท 1.2 ตวอยางการกาหนดบทบาทหนาทความรบผดชอบของผเกยวของ

ตาแหนง บทบาทหนาท 1. หวหนาองคกร

แตงตงผรบผดชอบการบรหารจดการดานความปลอดภยขององคกร - กาหนดนโยบาย แผนยทธศาสตร โครงสรางการบรหารจดการดานความ

ปลอดภยขององคกร กาหนดผรบผดชอบ และภาระหนาท - สรางระบบสนบสนนการดาเนนการตางๆ เพอความปลอดภยของหองปฏบตการ - สอสารความสาคญของการมระบบบรหารความปลอดภยและทาใหเกดความ

ยงยนในองคกร/หนวยงาน - ทบทวนการรายงานผลการดาเนนงานตามนโยบาย

2. ผบรหารจดการความปลอดภยขององคกร

- สงเสรมและสนบสนนการดาเนนการตามแผนบรหารจดการความปลอดภยขององคกร

- แตงตงคณะอานวยการจดการความปลอดภยในหองปฏบตการ 3. คณะอานวยการจดการความปลอดภยใน

หองปฏบตการ ประกอบดวย - หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ

เชน คณบด หวหนากอง/ฝาย - หวหนาหนวยรกษาความปลอดภย

ขององคกร

- กาหนดนโยบาย และกลยทธในการดาเนนการเพอความปลอดภยของหองปฏบตการ ใน 6 ดาน ไดแก

ระบบการจดการสารเคม ระบบการจดการของเสย ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย ระบบการใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ ระบบการจดการขอมลและเอกสาร

- สงเสรมและสนบสนนการดาเนนการของหองปฏบตการเพอใหเกดความปลอดภย 4. หวหนาหนวยงานทมหองปฏบตการ - กาหนดใหมการจดการดานความปลอดภยของหองปฏบตการทงหมดของ

หนวยงาน - สนบสนนและสงเสรมใหหองปฏบตการบรหารจดการดานความปลอดภย โดยใชกล

ยทธทง 6 ดานในลกษณะบรณาการระบบและกจกรรม - สนบสนนและสงเสรมใหหองปฏบตการใชระบบการจดการขอมลสารเคมและ

ของเสยอนตรายรวมกน - แตงตงคณะทางานดาเนนการเพอความปลอดภยฯ ของหนวยงาน - สงเสรมสนบสนนและตดตามการดาเนนการของคณะทางานฯ

5. หวหนาหนวยรกษาความปลอดภยขององคกร

- บรหารจดการใหเกดกลมปฏบตดานการโตตอบเหตฉกเฉน - จดระบบรายงานและพฒนาระบบการตอบสนองตอสถานการณฉกเฉน - ประสานการดาเนนงานรกษาความปลอดภยระหวางหนวยงานภายในและภายนอก

ภ.1-4

ตารางท 1.2 ตวอยางการกาหนดบทบาทหนาทความรบผดชอบของผเกยวของ (ตอ)

ตาแหนง บทบาทหนาท 6. คณะทางานเพอความปลอดภยฯ - บรหารจดการใหเกดกลมดาเนนการจดระบบและกจกรรม เพอความปลอดภย

ของหองปฏบตการทง 6 ดาน ตามนโยบายและเปาประสงคทคณะกรรมการอานวยการฯ กาหนดไว

- สงเสรมและสนบสนนใหหองปฏบตการใชระบบและรวมกจกรรมของทง 6 กลม ดวยการถายทอดความรและฝกอบรมผปฏบตงานในหองปฏบตการและผเกยวของ

7. หวหนาหองปฏบตการ

- ปองกนและลดความเสยงของผปฏบตงานในหองปฏบตการดวยระบบการจดการสารเคมและของเสยอนตราย การตดตามตรวจสอบและดแลบารงรกษาลกษณะทางกายภาพใหอยในสภาพปลอดภย จดหาและบารงรกษาเครองปองกนภยสวนบคคลไวใหพรอมสาหรบการปฏบตการทมความเสยงสง

- กาหนดหนาทความรบผดชอบใหผเกยวของในการดาเนนการตามกลยทธทง 6 ดาน - กาหนดมาตรการและกากบดแลใหมการปฏบตตามระเบยบขอบงคบของ

หองปฏบตการ เพอความปลอดภย - สอสารและแจงเตอนขอมลปจจยและความเสยงตางๆ ของหองปฏบตการให

ผเกยวของทราบ - อบรมใหความรเกยวกบความปลอดภยใหผเกยวของกบหองปฏบตการ

8. พนกงาน/เจาหนาทประจาหองหองปฏบตการ

- ปฏบตตามกฎระเบยบขอบงคบและมาตรการความปลอดภยของหองปฏบตการ - รบทราบขอมลปจจยและความเสยงตางๆ ของหองปฏบตการ - เขารบการอบรมความรเกยวกบความปลอดภยของหองปฏบตการตามทกาหนด - รายงานภยอนตรายทเกดขนในการทางานในหองปฏบตการ - แจงใหผรบผดชอบทราบถงปจจยหรอความเสยงทพบ

ภ2-1

ภาคผนวก 2 ระบบการจดการสารเคม

2.1 สารบบสารเคม ตารางท 2.1 ตวอยางรปแบบสารบบสารเคม

รหสขวด ชอสารเคม CAS no. UN Class

สถานะ ม SDS เกรด วนหมดอาย ขนาดบรรจ

ปรมาณคงเหลอ

สถานทเกบ

ผผลต ผขาย ราคา (บาท)

วนทรบ เขามา ใน Lab

วนท ปรบปรง ขอมล

AA5100001 Ethyl alcohol

64-17-5 3 ของเหลว ACS reagent

31/12/2556 2.50 ลตร 1.00 ลตร หอง 1411

Merck Merck Thailand

500 25/1/2551 22/12/2554

AA5100002 Sodium hydroxide

1310-73-2 8 ของเหลว AnalaR 31/12/2556 10.00 ลตร

10.00 ลตร หอง 907


800 15/6/2551 23/12/2554

AA5100003 Ammonium chloride

12125-02-9 - ของแขง AnalaR 31/12/2556 500.00 กรม

100.00 กรม

หอง 1411


3,300 15/6/2551 23/12/2554

AA5100004 Ammonium iron (II) sulfate hexahydrate

7783-85-9 - ของแขง ACS reagent

31/12/2556 100 กรม 50 กรม หอง 1411

Sigma SM chemical

6,000 15/6/2551 23/12/2554

AA5100005 Antimony trichloride

10025-91-9 8 ของแขง Purum 31/12/2556 100.00 กรม

10.00 กรม หอง 1411

Fluka ไมทราบ 3,500 30/8/2551 26/12/2554

AA5100006 Hydrogen 215-605-7 2.1 แกส - 31/12/2556 5 ลตร - หอง 907

TIG TIG 2,500 30/8/2551 26/12/2554

AA5100007 Nickel(II) sulfate hexahydrate

10101-97-0 6.1 ของแขง ACS reagent

31/12/2556 1,000 กรม

500 กรม หอง 907

Sigma SM chemical

9,500 3/10/2551 26/12/2554

AA5200001 Ethyl alcohol

64-17-5 3 ของเหลว ACS reagent

31/12/2556 5.00 ลตร 5.00 ลตร หอง 1411


1,000 10/1/2552 26/12/2554

ตารางท 2.2 ตวอยางรายงานความเคลอนไหวสารเคม

ชอสารเคม CAS no. UN Class สถานะ ปรมาณคงเหลอ

สถานทเกบ วนทปรบปรง

ขอมล Ethyl alcohol 64–17–5 3 ของเหลว

ไวไฟ ของเหลว 6.00 ลตร หอง 1411 22/12/2554

Sodium hydroxide 1310–73–2 8 กดกรอน

ของเหลว 10.00 ลตร หอง 907 23/12/2554

Ammonium chloride 12125–02–9 - - ของแขง 100.00 กรม หอง 1411 23/12/2554

Ammonium iron (II) sulfate hexahydrate

7783–85–9 - - ของแขง 50 กรม หอง 1411 23/12/2554

Antimony trichloride 10025–91–9 8 กดกรอน ของแขง 10.00 กรม หอง 1411 26/12/2554

Hydrogen 215–605–7 2.1 แกสไวไฟ แกส - หอง 907 26/12/2554

Nickel (II) sulfate hexahydrate

10101–97–0 6.1 สารพษ ของแขง 500 กรม หอง 907 26/12/2554

ภ2-2

2.2 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายของสารเคม 2.2.1 ระบบการจ าแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลก (Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals, GHS) GHS เปนระบบการจ าแนกประเภท การตดฉลาก และการแสดงรายละเอยดในเอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) ของสารเคมและเคมภณฑ ทองคการสหประชาชาตพฒนาขน เพอใหใชสอสารและมความเขาใจเกยวกบอนตรายทเกดจากสารเคมนนๆ ในทศทางเดยวกน ซงจะชวยลดความซ าซอนและคาใชจายในการทดสอบและประเมนสารเคม และมนใจวาการใชสารเคมแตละประเภทจะถกตองตามทระบ โดยไมเกดผลเสยหรออนตรายตอสขภาพมนษยและสงแวดลอมแตอยางใด ระบบ GHS ประกอบดวยองคประกอบหลก 2 ประการ

1. ก าหนดเกณฑการจ าแนกประเภทสารเคมและเคมภณฑ ตามความเปนอนตรายดานกายภาพ สขภาพ และสงแวดลอม

2. ก าหนดองคประกอบในการสอสารขอมลสารเคมและเคมภณฑผานทางฉลาก และเอกสารขอมลความปลอดภย (SDS)

แผนภาพท 2.1 สดสวนเชงปรมาณของสารเคมจ าแนกตามประเภทความเปนอนตราย

* ก าหนดให 1 หนวย = 1 kg. = 1 l. = 1 m3 หากสารมหนวยอนจะไมถกค านวณ เชน ควร, vials

ภ2-3

ระบบ GHS ประกอบดวยสญลกษณแสดงความเปนอนตราย 9 รป (pictograms) ดงน

Flame Flame over circle Exploding bomb

Corrosion Gas cylinder Skull and crossbones

Exclamation mark Environment Health Hazard

ระบบ GHS แบงประเภทความเปนอนตรายเปน 3 ดาน ดงน ดานกายภาพ 16 ประเภท ดานสขภาพ 10 ประเภท ดานสงแวดลอม 2 ประเภท

ดงแสดงรายละเอยดในตารางท 2.3–2.5 ตารางท 2.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 1. วตถระเบด (Explosives) สารในรปของแขงหรอของเหลวทเมอท าปฏกรยาทางเคมแลว

เกดแกสทมอณหภมและความดนสงจนสามารถท าความเสยหายใหกบสงโดยรอบ

สารดอกไมเพลง (pyrotechnic substance)

2. แกสไวไฟ (Flammable

gases) แกสทมชวงความไวไฟกบอากาศทอณหภม 20 องศาเซลเซยส ทความดนบรรยากาศ 101.3 กโลปาสกาล

3. สารละอองลอยไวไฟ (Flammable aerosols)

สารละอองลอยทมคณสมบตไวไฟ หรอมสวนประกอบของสารไวไฟ

4. แกสออกซไดซ (Oxidizing gases)

แกสทใหออกซเจนได ซงเปนสาเหตหรอมสวนท าใหวสดอนเกดการเผาไหมมากกวาปกต

5. แกสภายใตความดน (Gases under pressure)

แกสทมความดนไมต ากวา 200 กโลปาสกาล ทบรรจอยในภาชนะบรรจ ซงหมายรวมถง แกสอด (compressed gas) แกสเหลว (liquefied gas) แกสในสารละลาย (dissolved gas) และแกสเหลวอณหภมต า (refrigerated liquefied gas)

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ

ภ2-4

ตารางท 2.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 6. ของเหลวไวไฟ

(Flammable liquids) ของเหลวทมจดวาบไฟไมเกน 93 องศาเซลเซยส

7. ของแขงไวไฟ (Flammable solids)

ของแขงทลกตดไฟไดงาย หรออาจเปนสาเหตหรอชวยใหเกดไฟดวยแรงเสยดทาน

8. สารเคมทท าปฏกรยาไดเอง (Self-reactive substances and mixtures)

สารทไมเสถยรทางความรอนซงมแนวโนมทจะเกดการสลายตวระดบโมเลกลท าใหเกดความรอนขนอยางรนแรง แมไมมออกซเจน (อากาศ) เปนสวนรวม (ไมรวมถงสารทเปน วตถระเบด สารเปอรออกไซดอนทรย หรอ สารออกซไดซ)

9. ของเหลวทลกตดไฟไดเองในอากาศ (Pyrophoric liquids)

ของเหลวทมแนวโนมทจะลกตดไฟภายใน 5 นาท แมมอยในปรมาณนอย เมอสมผสกบอากาศ

10. ของแขงทลกตดไฟไดเองในอากาศ (Pyrophoric solids)

ของแขงทมแนวโนมทจะลกตดไฟภายใน 5 นาท แมมอยในปรมาณนอย เมอสมผสกบอากาศ

11. สารเคมทเกดความรอนไดเอง (Self-heating substances and mixtures)

สารทท าปฏกรยากบอากาศโดยไมไดรบพลงงานจากภายนอก จะท าใหเกดความรอนไดเอง (สารประเภทนจะแตกตางจากสารทลกตดไฟไดเองในอากาศ คอ จะลกตดไฟไดกตอเมอมปรมาณมาก (หลายกโลกรม) และสะสมอยดวยกนเปนระยะเวลานาน (หลายชวโมงหรอหลายวน)

12. สารเคมทสมผสน าแลวใหแกสไวไฟ (Substances and mixtures, which in contact with water, emit flammable gases)

สารทเปนของแขงหรอของเหลวทท าปฏกรยากบน าแลวสามารถลกไหมไดโดยตวเองหรอปลอยแกสไวไฟออกมาในปรมาณทเปนอนตราย

13. ของเหลวออกซไดซ (Oxidizing liquids)

ของเหลวทโดยทวไปจะปลอยแกสออกซเจน ซงเปนสาเหตหรอมสวนท าใหวสดอนเกดการเผาไหมไดมากกวาปกต

14. ของแขงออกซไดซ (Oxidizing solids)

ของแขงทโดยทวไปจะปลอยแกสออกซเจน ซงเปนสาเหตหรอมสวนท าใหวสดอนเกดการเผาไหมไดมากกวาปกต


ภ2-5

ตารางท 2.3 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานกายภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 15. สารเปอรออกไซดอนทรย

(Organic peroxides) สารอนทรยทเปนของเหลวและของแขงทประกอบดวยโครงสรางทมออกซเจนสองอะตอมเกาะกน (bivalent-O-O-structure) และอนพนธของไฮโดรเจนเปอรออกไซดทอะตอมไฮโดรเจนถกแทนทดวยอนมลอนทรย (organic radicals) และอาจมคณสมบตอยางใดอยางหนง ดงน เมอสลายตวท าใหเกดการระเบดได ลกไหมไดอยางรวดเรว ไวตอแรงกระแทกหรอการเสยดส เกดปฏกรยาอนตรายกบสารอนๆ ได

16. สารทกดกรอนโลหะ (Corrosive to metals)

สารทท าความเสยหายหรอท าลายโลหะไดดวยผลจากการกระท าทางเคม


ตารางท 2.4 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ*

1. ความเปนพษเฉยบพลน (Acute toxicity)

ท าใหเกดผลกระทบรายแรงหลงจากการไดรบสารเคมเขาสรางกายทางปากหรอทางผวหนงเพยงครงเดยวหรอหลายครงภายในเวลา 24 ชวโมง หรอทางการหายใจเปนเวลา 4 ชวโมง

2. การกดกรอน/ระคายเคองผวหนง (Skin corrosion/irritation)

แบงเปน 2 ประเภท คอ กดกรอนผวหนง หมายถง การเกดอนตรายตอผวหนงชนดทไม

สามารถฟนฟใหกลบคนสสภาพเดมได หรอมการตายของเซลลผวหนงชนนอกจนถงชนใน หลงการทดสอบกบสารทดสอบเปนระยะเวลา 4 ชวโมง

ระคายเคองผวหนง หมายถง การเกดอนตรายตอผวหนงชนดทสามารถฟนฟใหกลบคนสสภาพเดมได หลงการทดสอบกบสารทดสอบเปนระยะเวลา 4 ชวโมง


ภ2-6

ตารางท 2.4 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 3. การท าลายดวงตาอยาง

รนแรง/การระคายเคองตอดวงตา (Serious eye damage/eye irritation)

แบงเปน 2 ประเภท คอ ท าลายดวงตาอยางรนแรง คอ ท าใหเนอเยอตา เสยหาย หรอ

เกดความเสยหายทางกายภาพอยางรนแรงตอการมองเหน ทไมสามารถฟนฟกลบสสภาพเดมไดภายใน 21 วน หลงการสมผส

ระคายเคองตอดวงตา คอ การเปลยนแปลงของดวงตา ทสามารถฟนฟกลบสสภาพเดมไดภายใน 21 วน หลงการสมผส

4. การท าใหไวตอการกระตนอาการแพตอระบบทางเดนหายใจหรอผวหนง (Respiratory or skin sensitization)

ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพทางระบบทางเดนหายใจ หมายถง ท าใหเกดภาวะภมไวเกนในระบบทางเดนหายใจหลงจากไดรบสารจากการหายใจ

ไวตอการกระตนใหเกดอาการแพทางผวหนง หมายถง ท าใหเกดอาการภมแพหลงจากไดรบสารทางผวหนง

5. การกลายพนธของเซลลสบพนธ (Germ cell mutagenicity)

ท าใหเกดการกลายพนธของเซลลสบพนธของมนษยซงสามารถถายทอดสลกหลานได

6. ความสามารถในการกอมะเรง (Carcinogenicity)

ท าใหเกดมะเรงหรอเพมอบตการณของการเกดมะเรง หรอท าใหเกดกอนเนองอกชนดไมรนแรงและรนแรงลกลามในสตวทดลอง

7. ความเปนพษตอระบบสบพนธ (Reproductive toxicity)

เปนพษตอระบบสบพนธของมนษย อาจเกดอนตรายตอการเจรญพนธหรอทารกในครรภ รวมถงอาจมผลกระทบตอสขภาพของเดกทไดรบการเลยงดวยน านมมารดา

8. ความเปนพษตอระบบอวยวะเปาหมาย-การไดรบสมผสครงเดยว (Specific target organ toxicity - Single exposure)

ท าใหเกดความผดปกตของระบบตางๆ ของรางกาย ทงทสามารถกลบคนสสภาพเดมไดและไมสามารถกลบคนสสภาพเดมได แบบเฉยบพลนและ/หรอเรอรง (แตไมถงระดบท าใหเสยชวต) จากการไดรบสมผสครงเดยว


ภ2-7

ตารางท 2.4 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสขภาพ (ตอ)

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ* 9. ความเปนพษตอระบบ

อวยวะเปาหมาย-การไดรบสมผสซ า (Specific target organ toxicity - repeated exposure)

ท าใหเกดความผดปกตของระบบตางๆ ในรางกาย ทงทสามารถกลบคนสสภาพเดมไดและไมสามารถกลบคนสสภาพเดมได แบบเฉยบพลนและ/หรอเรอรง (แตไมถงระดบท าใหเสยชวต) จากการไดรบสมผสซ าๆ กน

10. อนตรายตอระบบทางเดนหายใจสวนลางหรอท าใหปอดอกเสบจากการส าลก (Aspiration hazardous)

เมอไดรบสารทเปนของแขง/ของเหลวเขาสระบบหายใจ โดยผานทางปาก จมก หรอการส าลก จะท าใหเกดอาการรนแรงทเกดขนอยางเฉยบพลน เชน ปอดบวมจากสารเคม การบาดเจบทเกดตอปอด โดยมความรนแรงหลายระดบจนถงเสยชวต หมายเหต การส าลก คอการทของเหลวหรอของแขงเขาสหลอดลม และทางเดนหายใจสวนลาง โดยผานปากหรอจมกโดยตรง หรอทางออมผานการอาเจยน

หมายเหต * ประเภทความเปนอนตรายบางประเภทสามารถมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายไดมากกวา 1 รป ขนกบระดบความเปนอนตรายยอย (category) ของประเภทความเปนอนตรายนนๆ ตารางท 2.5 ประเภทและสญลกษณความเปนอนตรายดานสงแวดลอม

ประเภทความเปนอนตราย ค าอธบายโดยสงเขป สญลกษณ 1. ความเปนอนตรายตอ

สงแวดลอมทางน า (Hazardous to the aquatic environment)

หมายรวมถงปจจยตอไปน เปนพษเฉยบพลนตอสงมชวตในน า เปนพษเรอรงตอสงมชวตในน า ท าใหเกดการสะสมสารเคมในสงมชวตในน า สงผลกระทบตอระบบการยอยสลายสารเคมในน าหรอใน

สงมชวต

2. ความเปนอนตรายตอชนโอโซน (Hazardous to the ozone layer)

สามารถท าลายชนโอโซนในชนบรรยากาศได เปนสารทมอยในรายการสารเคมทพจารณาวาเปนอนตรายตอ

ชนโอโซน ในภาคผนวกของ Montreal Protocol

ภ2-8

2.2.2 ระบบ UNRTDG (UN Class)1 United Nations Committee of Experts on the Transport of Dangerous Goods จ าแนกสารทเปนอนตรายและเปนเหตใหถงแกความตายหรอกอใหเกดความพนาศเสยหาย ส าหรบการขนสง ออกเปน 9 ประเภท (UN-Class) ตามลกษณะทกอใหเกดอนตรายหรอความเสยงในการเกดอนตราย ดงน

ประเภทท 1 วตถระเบด (Explosives)

วตถระเบด หมายถง ของแขงหรอของเหลว หรอสารผสมทสามารถเกดปฏกรยาทางเคมดวยตวมนเองท าใหเกดแกสทมความดนและความรอนอยางรวดเรว กอใหเกดการระเบดสรางความเสยหายแกบรเวณโดยรอบได ซงรวมถงสารทใชท าดอกไมเพลง และสงของทระเบดไดดวย แบงเปน 6 กลมยอย คอ

1.1 สารหรอสงของทกอใหเกดอนตรายจากการระเบดอยางรนแรงทนททนใดทงหมด (mass explosive) ตวอยางเชน เชอปะท ลกระเบด เปนตน

1.2 สารหรอสงของทมอนตรายจากการระเบดแตกกระจาย แตไมระเบดทนททนใดทงหมด ตวอยางเชน กระสนปน ทนระเบด ชนวนปะท เปนตน

1.3 สารหรอสงของทเสยงตอการเกดเพลงไหม และอาจมอนตรายบางจากการระเบดหรอการระเบดแตกกระจาย แตไมระเบดทนททนใดทงหมด ตวอยางเชน กระสนเพลง เปนตน

1.4 สารหรอสงของทไมแสดงความเปนอนตรายอยางเดนชด หากเกดการปะทหรอปะทในระหวางการขนสงจะเกดความเสยหายเฉพาะภาชนะบรรจ ตวอยางเชน พลอากาศ เปนตน

1.5 สารทไมไวตอการระเบด แตหากมการระเบดจะมอนตรายจากการระเบดทงหมด

1.6 สงของทไวตอการระเบดนอยมากและไมระเบดทนททงหมด มความเสยงตอการระเบดอยในวงจ ากดเฉพาะในตวสงของนน ๆ ไมมโอกาสทจะเกดการปะทหรอแผกระจาย

ประเภทท 2 แกส (Gases)

แกส หมายถง สารทอณหภม 50 องศาเซลเซยส มความดนไอมากกวา 300 กโลปาสกาล หรอมสภาพเปนแกสอยางสมบรณทอณหภม 20 องศาเซลเซยส และมความดน 101.3 กโลปาสกาล (ความดนบรรยากาศปกตทระดบน าทะเล) ไดแก แกสอด แกสพษ แกสในสภาพของเหลว

แกสในสภาพของเหลวอณหภมต า และรวมถงแกสทละลายในสารละลายภายใตความดน เมอเกดการรวไหลสามารถกอใหเกดอนตรายจากการลกตดไฟ และ/หรอเปนพษ และแทนทออกซเจนในอากาศ แบงเปน 3 กลมยอย ดงน

2.1 แกสไวไฟ (Flammable gases) หมายถง แกสทอณหภม 20 องศาเซลเซยสและมความดน 101.3 กโลปาสกาล (ความดนบรรยากาศปกตทระดบน าทะเล) สามารถตดไฟไดเมอผสมกบอากาศ 13 เปอรเซนต หรอต ากวาโดยปรมาตร หรอมชวงกวางทสามารถตดไฟได 12 เปอรเซนตขนไปเมอผสมกบอากาศโดยไมค านงถงความเขมขนต าสดของการผสม โดยปกตแกสไวไฟหนกกวาอากาศ (ยกเวนแกสมเทนและไฮโดรเจน) ตวอยางของแกสกลมน เชน แกสหงตม หรอ LPG เปนตน

2.2 แกสไมไวไฟและไมเปนพษ (Non-flammable, non-toxic gases) หมายถง แกสทมความดนไอไมนอยกวา 280 กโลปาสกาล ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส หรออยในสภาพของเหลวอณหภมต า ไมตดไฟและไมเปนพษโดยตรง แต

1 http://www.chemtrack.org/unclass-intro.asp

ภ2-9

อาจแทนทออกซเจนในอากาศและท าใหเกดสภาวะขาดแคลนออกซเจนได ตวอยางของแกสกลมน เชน ไนโตรเจน คารบอนไดออกไซด อารกอน เปนตน

2.3 แกสพษ (Toxic gases) หมายถง แกสทมคณสมบตเปนอนตรายตอสขภาพหรอถงแกชวตไดจากการหายใจ โดยสวนใหญหนกกวาอากาศ มกลนระคายเคอง ตวอยางของแกสในกลมน เชน คลอรน เมทลโบรไมด ฟอสจน เปนตน บางชนดไมมกลน เชน คารบอนมอนนอกไซด

ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (Flammable liquids)

ของเหลวไวไฟ หมายถง ของเหลว หรอของเหลวผสมทมจดวาบไฟ (flash point) ไมเกน 60.5 องศาเซลเซยสจากการทดสอบดวยวธถวยปด (closed-cup test) หรอไมเกน 65.6 องศาเซลเซยสจากการทดสอบดวยวธถวยเปด (opened-cup test) ไอของเหลวไวไฟพรอมลกตดไฟเมอมแหลงประกายไฟ ตวอยางเชน อะซโตน น ามนเชอเพลง ทนเนอร เปนตน

ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ สารทลกไหมไดเอง และสารทสมผสกบน าแลวใหแกสไวไฟ

แบงเปน 3 กลมยอย ดงน

4.1 ของแขงไวไฟ (Flammable solids) หมายถง ของแขงทสามารถตดไฟไดงายจากการไดรบความรอนจากประกายไฟ/เปลวไฟ หรอเกดการลกไหมไดจากการเสยดส ตวอยางเชน ก ามะถน ฟอสฟอรสแดง ไนโตรเซลลโลส เปนตน หรอเปนสารทมแนวโนมทจะเกดปฏกรยาคายความรอนทรนแรง ตวอยางเชน เกลอไดอะโซเนยม เปนตน หรอเปนสารระเบดทถกลดความไวตอการเกดระเบด ตวอยางเชน แอมโมเนยมพเครต (เปยก) ไดไนโตรฟนอล (เปยก) เปนตน

4.2 สารทมความเสยงตอการลกไหมไดเอง (Substances liable to spontaneous combustion) หมายถง สารทมแนวโนมจะเกดความรอนขนไดเองในสภาวะการขนสงตามปกตหรอเกดความรอนสงขนไดเมอสมผสกบอากาศ และมแนวโนมจะลกไหมได เชน ฟอสฟอรส (ขาว)

4.3 สารทสมผสกบน าแลวท าใหเกดแกสไวไฟ (Substances which in contact with water emit flammable gases) หมายถง สารทท าปฏกรยากบน าแลว มแนวโนมทจะเกดการตดไฟไดเอง หรอท าใหเกดแกสไวไฟในปรมาณทเปนอนตราย เชน โลหะอลคาไลน สารประกอบโลหะไฮไดรด

ประเภทท 5 สารออกซไดซและสารอนทรยเปอรออกไซด


5.1 สารออกซไดซ (Oxidizing substances) หมายถง ของแขง หรอของเหลวทตวของสารเองไมตดไฟ แตใหออกซเจนซงชวยใหวตถอนเกดการลกไหม และอาจจะกอใหเกดไฟเมอสมผสกบสารทลกไหมและเกดการระเบดอยางรนแรง ตวอยางเชน แคลเซยมไฮโปคลอไรท โซเดยมเปอรออกไซด โซเดยมคลอเรต เปนตน

5.2 สารเปอรออกไซดอนทรย (Organic peroxides) หมายถง ของแขง หรอของเหลวทมโครงสรางออกซเจนสองอะตอม -O-O- และชวยในการเผาสารทลกไหม หรอท าปฏกรยากบสารอนแลวกอใหเกดอนตรายได หรอเมอไดรบความรอนหรอลกไหมแลวภาชนะบรรจสารนอาจระเบดได ตวอยางเชน อะซโตนเปอรออกไซด เปนตน

ภ2-10

ประเภทท 6 สารพษและสารตดเช อ


6.1 สารพษ (Toxic substances) หมายถง ของแขงหรอของเหลวทสามารถท าใหเสยชวตหรอบาดเจบรนแรงตอสขภาพของคน หากกลน สดดมหรอหายใจรบสารนเขาไป หรอเมอสารนไดรบความรอนหรอลกไหมจะปลอยแกสพษ ตวอยางเชน โซเดยมไซยาไนด กลมสารก าจดแมลงศตรพชและสตว เปนตน

6.2 สารตดเชอ (Infectious substances) หมายถง สารทมเชอโรคปนเปอน หรอสารทมตวอยางการตรวจสอบของพยาธสภาพปนเปอนทเปนสาเหตของการเกดโรคในสตวและคน ตวอยางเชน แบคทเรยเพาะเชอ เปนตน

ประเภทท 7 วสดกมมนตรงส

วสดกมมนตรงส (Radioactive materials) หมายถง วสดทสามารถแผรงสทมองไมเหนอยางตอเนองมากกวา 0.002 ไมโครครตอกรม ตวอยางเชน โมนาไซด ยเรเนยม โคบอลต-60 เปนตน

ประเภทท 8 สารกดกรอน

สารกดกรอน (Corrosive substances) หมายถง ของแขง หรอของเหลวซงโดยปฏกรยาเคมมฤทธกดกรอนท าความเสยหายตอเนอเยอของสงมชวตอยางรนแรง หรอท าลายสนคา/ยานพาหนะทท าการขนสงเมอเกดการรวไหลของสาร ไอระเหยของสารประเภทนบางชนดกอใหเกดการระคายเคองตอจมกและตา ตวอยางเชน กรดเกลอ กรดก ามะถน โซเดยมไฮดรอกไซด เปนตน

ประเภทท 9 วสดอนตรายเบดเตลด

วสดอนตรายเบดเตลด (Miscellaneous dangerous substances and articles, including environmentally hazardous substances) หมายถง สารหรอสงของทในขณะขนสงเปนสารอนตรายซงไมจดอยในประเภทท 1 ถงประเภทท 8 รวมถงสารทเปนอนตรายตอสงแวดลอม และใหรวมถงสารทระหวางการขนสงมอณหภมตงแต 100 องศาเซลเซยส ในสภาพของเหลว และมอณหภมตงแต 240 องศาเซลเซยส ในสภาพของแขง

2.2.3 ระบบการจ าแนกประเภทและการตดฉลากสารเคมและเคมภณฑของสหภาพยโรป (เดม)2 ในอดตกอนทประเทศในกลมสหภาพยโรปจะน าระบบ GHS มาปรบใช กลมสหภาพยโรปมกฎหมายเกยวกบการจ าแนกประเภทและตดฉลากสารเคมและเคมภณฑ หรอ Directive 67/548/EEC และ Directive 1999/45/EC ดงนน เนองจากประเทศในกลมสหภาพยโรปเปนผผลตสารเคมและเคมภณฑรายใหญของโลก ระบบการจ าแนกนจงพบเหนและเปนทรจกอยางกวางขวาง 2 กฎหมายการจ าแนกประเภท ตดฉลาก และบรรจภณฑสารเคมและเคมภณฑ (Directive 67/548/EEC และ 1999/45/EC)

ภ2-11

ก) ประเภทความเปนอนตราย (Hazard class) ประกอบดวย 15 ประเภท ดงน 1. วตถระเบด (Explosive) 2. สารออกซไดซ (Oxidizing) 3. สารไวไฟมากเปนพเศษ (Extremely flammable) 4. สารไวไฟมาก (Highly flammable) 5. สารไวไฟ (Flammable) 6. สารมพษมาก (Very toxic) 7. สารมพษ (Toxic) 8. สารอนตราย (Harmful) 9. สารกดกรอน (Corrosive) 10. สารระคายเคอง (Irritant) 11. สารทท าใหไวตอการกระตนอาการแพ (Sensitization) 12. สารกอมะเรง (Carcinogenic) 13. สารกอใหเกดการกลายพนธ (Mutagenic) 14. สารทเปนพษตอระบบสบพนธ (Toxic for reproduction) 15. สารอนตรายตอสงแวดลอม (Dangerous for the environment)

ข) สญลกษณแสดงความเปนอนตราย (Hazard symbols) ประกอบดวย 10 สญลกษณ ดงน

วตถระเบด (Explosive)

สารออกซไดซ (Oxidizing)

สารไวไฟมากเปนพเศษ (Extremely flammable)

สารไวไฟมาก (Highly flammable)

สารไวไฟ (Flammable)

สารมพษมาก (Very toxic)

สารระคายเคอง (Irritant) สารทท าใหไวตอการกระตนอาการ

แพ (Sensitization)

สารมพษ (Toxic) สารกอมะเรง ประเภทท 1, 2

(Carcinogenic) สารกอใหเกดการกลายพนธ ประเภทท

1, 2 (Mutagenic) สารทเปนพษตอระบบสบพนธ

ประเภทท 1, 2 (Toxic for reproduction)

สารอนตราย (Harmful) สารทท าใหไวตอการกระตนอาการ

แพ (Sensitization) สารกอมะเรง ประเภทท 3

(Carcinogenic) สารกอใหเกดการกลายพนธ

ประเภทท 3 (Mutagenic) สารทเปนพษตอระบบสบพนธ

ประเภทท 3 (Toxic for reproduction)

สารอนตรายตอสงแวดลอม (Dangerous for the environment)

สารกดกรอน (Corrosive)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/86/Hazard_TT.svg

ภ2-12

2.3 ตวอยางเกณฑการแยกประเภทสารเคมเพอการจดเกบ

เกณฑ

ท 1:

การจ

ดการ

เกบส

ารเค

มและ

วตถอ

นตรา

ย ขอ

ง กรม

โรงง

านอต

สาหก

รรม

ทมา ต

าราง

การจ

ดเกบ

สารเค

มและ

วตถอ

นตรา

ย [อ

อนไล

น] เข

าถงได

จาก

http

://eis

.diw

.go.th

/haz

/Doc

/Man

ualK

.pdf

สบค

นเมอ

วนท

27 พ

ฤษภา

คม 2

558

ภ2-13

เกณฑท 2: Chemical Segregation (Hazard class) จาก Laboratory Safety Manual, The University of Texas at Austin

ทมา ดดแปลงจาก Laboratory Safety Manual, The University of Texas at Austin, January 2011

กลมของสารเคม ค าแนะน าวธการเกบรกษา ตวอยางสารเคม สารทเขากนไมได

(ด SDS ในทกกรณ)

แกสไวไฟภายใตความดน (รวมถงแกสตดไฟได) (Compressed gases–flammable includes combustible)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสออกซไดซ อยางนอย 6 เมตร (20 ฟต) โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ

แกสไวไฟภายใตความดน (รวมถงแกสตดไฟได) (compressed gases–flammable includes combustible)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสออกซไดซ อยางนอย 6 เมตร (20 ฟต) โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ

แกสเหลวไวไฟภายใตความดน (Compressed gases–liquefied flammable)

เกบรกษาในทเยน และแหง หางจากแกสออกซไดซ อยางนอย 6 เมตร (20 ฟต) โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ แกสบางชนดอาจตองเกบในตทตดตงสปรงเกลอรหรอระบบระบายอากาศ แกสทเกบในอาคาร ถงควรมขนาดบรรจ ไมเกน 16 ออนซ (350 กรม) หากมขนาดใหญใหน าเขามาใชภายในอาคารเปนรายวนเทานน และเกบถาวรอยภายนอกอาคาร

Propane, Butane แกสพษและออกซไดซภายใตความดน, ของแขงออกซไดซ (oxidizing and toxic compressed gases, oxidizing solids)

แกสภายใตความดนทไวตอปฏกรยา (รวมถง แกสออกซไดซ) (Compressed gases–reactive, including oxidizing)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสไวไฟอยางนอย 6 เมตร (20 ฟต) มดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ แกสบางชนดอาจตองเกบในตทตดตงระบบระบายอากาศ

Oxygen, Chlorine

แกสไวไฟ (flammable gases)

ภ2-14



แกสภายใตความดนทคกคามสขภาพของคน รวมถงแกสพษและกดกรอน (Compressed gases–threat to human health, includes toxic and corrosive)

เกบรกษาในทเยนและแหง หางจากแกสและของเหลวไวไฟ โดยมดหรอลามถงไวกบผนงหรอโตะปฏบตการ แกสบางชนดอาจตองเกบในตทตดตงระบบระบายอากาศ

Carbon monoxide, Hydrogen sulfide, Hydrogen chloride

แกสไวไฟ และ/หรอออกซไดซ (flammable and/or oxidizing gases)

สารกดกรอน–กรด อนนทรย (Corrosives–acids inorganic)

เกบในตเกบรกษากรดทตดตงระบบปองกน หรอมภาชนะพลาสตกรองรบ

Inorganic (mineral) acids, Hydrochloric acid, Sulfuric acid, Chromic acid, Nitric acid หมายเหต: Nitric acid เปนสารออกซไดซทแรงและควรเกบแยกจากกรดอน ๆ โดยเกบในภาชนะรองรบหรอตกรดทแยกออกจากกน

ของเหลวไวไฟ (flammable liquids) ของแขงไวไฟ (flammable solids) เบส (bases) สารออกซไดซ (oxidizers) และ กรดอนทรย (organic acids)

สารกดกรอน–กรดอนทรย (Corrosives–acids organic)

เกบในตเกบรกษากรดทตดตงระบบปองกน หรอมภาชนะพลาสตกรองรบ

Acetic acid, Trichloroacetic acid, Lactic acid

ของเหลวไวไฟ (flammable liquids) ของแขงไวไฟ (flammable solids) เบส (bases) สารออกซไดซ (oxidizers) และ กรดอนนทรย (inorganic acids)

สารกดกรอน–เบส (Corrosives–bases)

เกบในตทแยกตางหาก Ammonium hydroxide, Potassium hydroxide, Sodium hydroxide

สารออกซไดซ และกรด (oxidizers and acids)

สารระเบดได (Explosives)

เกบใหหางจากสารเคมอน ๆ ทงหมด ในต าแหนงทปลอดภย เพอมใหพลดตกลงมาได

Ammonium nitrates, Nitrourea, Sodium azide, Trinitroaniline, Trinitroanisole, Trinitrobenzene, Trinitrophenol (Picric acid), Trinitrotoluene (TNT)

สารเคมอน ๆ ทงหมด

ของเหลวไวไฟ (Flammable liquids)

เกบในตเกบเฉพาะสารไวไฟ หมายเหต: สารเคมทเกดเปอรออกไซดไดตองลงวนททเปดขวด เชน Ether, Tetrahydrofuran,

Acetone, Benzene, Diethyl ether, Methanol, Ethanol, Hexanes, Toluene


ภ2-15



Dioxane ของแขงไวไฟ (Flammable solids)

เกบในพนททเยนและแหง แยกหางออกไปจากสารออกซไดซ และสารกดกรอน

Phosphorus, Carbon, Charcoal


สารเคมทไวปฏกรยาตอน า (Water reactive chemicals)

เกบในสถานททเยนและแหง และมการปองกนสารเคมจากการสมผสน า (รวมทงระบบสปรงเกลอร) และตดปายเตอนในสถานทนนวา “สารเคมทไวปฏกรยาตอน า”, “หามใชน า ดบไฟในทกกรณ” ไมเกบบนพนเผอกรณน าทวม (เชน ทอน าแตก)

Sodium metal, Potassium metal, Lithium metal, Lithium aluminum hydride

แยกจากสารละลายทมน าเปนองคประกอบทงหมด และสารออกซไดซ (all aqueous solutions and oxidizers)

สารออกซไดซ (Oxidizers)

วางบนถาดและเกบไวในตทนไฟ แยกตางหากจากสารไวไฟ และวสดทตดไฟได

Sodium hypochlorite, Benzoyl peroxide, Potassium permanganate, Potassium chlorate, Potassium dichromate หมายเหต: กลมสารเคมตอไปนเปนสารออกซไดซ: Nitrates, Nitrites, Chromates, Dichromates, Chlorites, Permanganates, Persulfates, Peroxides, Picrates, Bromates, Iodates, Superoxides

สารรดวซ, สารไวไฟ, สารไหมไฟได, วสดอนทรย และโลหะสภาพเปนผงละเอยด

สารพษ (Poisons)

แยกเกบจากสารอน โดยมภาชนะรองรบททนสารเคมในพนททแหง เยน และมการระบายอากาศ

Cyanides, สารประกอบโลหะหนก เชน Cadmium, Mercury, Osmium

ด SDS

สารเคมทวไปทไมไวตอปฏกรยา (General chemicals non–reactive)

เกบในตหรอชนวาง Agar, Sodium chloride, Sodium bicarbonate, และเกลอทไมไวตอปฏกรยาสวนใหญ

ด SDS

ภ2-16

เกณฑท 3: Chemical Segregation (Hazard class) ของ Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab), U.S. Department of Energy

ทมา Chemical segregation (Hazard class,) Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab), U.S. Department of Energy [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.lbl.gov/ehs/chsp/html/storage.shtml สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

Acids, inorganic

Acids, oxidizing

Acids, organic

Alkalis (bases)

Oxidizers Poisons, inorganic

Poisons, organic

Water- reactives

Organic solvents

Acids, inorganic X X X X X X Acids, oxidizing X X X X X X Acids, organic X X X X X X X Alkalis (bases) X X X X X X Oxidizers X X X X Poisons, inorganic X X X X X X Poisons, organic X X X X X X Water- reactives X X X X X X Organic solvents X X X X X หมายเหต X = เขากนไมได

เกณฑท 4: ChemAlert chemical incompatibility color coding system ของ Department of Microbiology, University of Manitoba

ทมา Department of Microbiology, University of Manitoba [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://umanitoba.ca/ science/microbiology/WHMIS/WHMISincapatibility.htm สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

รหสการเกบรกษา ส ความหมาย เกบใหหางจาก ขอก าหนดการเกบรกษา R สแดง

สารไวไฟ สเหลอง, สน าเงน, ส

ขาว และสเทา

เกบในพนททก าหนดไวส าหรบวสดไวไฟ

Y สเหลอง สารไวตอปฏกรยาและสารออกซไดซ

สแดง เกบใหหางจากวสดไวไฟและไหมไฟได

B สน าเงน

สารอนตรายตอสขภาพ (สารพษ)

เกบในพนทปลอดภย

W สขาว

สารกดกรอน

สแดง, สเหลอง และสน าเงน

เกบใหหางจากสารไวไฟ, สารไวตอปฏกรยา, สารออกซไดซ, และสารพษ

G สเทา ไมมสารอนตรายตอสขภาพมาก

ไมมขอก าหนดของเฉพาะ

ขนกบสารเคมแตละชนด

ภ2-17

เกณฑท 5: Partial Incompatibility Listing จาก Chemical Segregation & Incompatibilities Guidelines, University of Texas at Arlington

ทมา Chemical Segregation & Incompatibilities Guidelines, University of Texas at Arlington [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://www.uta.edu/campus-ops/ehs/chemical/docs/chemical-segregation.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555 Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With:

Acids Acetic acid Chromic acid, nitric acid, hydroxyl compounds, ethylene, glycogen, perchloric acid,

peroxides, permanganate Hydrofluoric acid Ammonia (aqueous or anhydrous) Nitric acid (conc.) Acetic acid, aniline, chromic acid, acetone, alcohol, or other flammable liquids,

hydrocyanic acid, hydrogen sulfide, or other flammable gases, nitratable substances: copper, brass or any heavy metals (or will generate nitrogen dioxide/nitrous fumes) or organic products such as wood and paper

Sulfuric acid Light metals (Iithium, sodium, potassium), chlorates, perchlorates, permanganates Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With:

Bases Ammonia Mercury, chlorine, bromine, iodine, hydrofluoric acid, calcium hypochlorite Calcium oxide Water Alkaline metals Sodium, potassium, magnesium, calcium, aluminum, carbon dioxide, carbon

tetrachloride or other chlorinated hydrocarbons, halogens, water Bromine Ammonia, acetylene, butadiene, methane, propane, butane (or other petroleum

gases), hydrogen, sodium carbide, turpentine, benzene, finely divided metals Carbon, activated Calcium hypochlorite, oxidizing agents Chlorine Ammonia, acetylene, butadiene, methane, propane, butane, or other petroleum gases,

hydrogen, sodium carbide, turpentine, benzene, finely divided metals Copper Acetylene, hydrogen peroxide, nitric acid Fluorine Isolate from everything Iodine Acetylene, ammonia (aqueous or anhydrous), hydrogen Mercury Acetylene, ammonia, fulminic acid (produced in nitric acid–ethanol mixtures) Oxygen Oils, grease, hydrogen, other flammable gases, liquids, or solids Phosphorous (white) Air, oxygen, caustic alkalis as reducing agents (will generate phosphine) Potassium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water Silver Acetylene, oxalic acid, tartaric acid, fulminic acid (produced in nitric acid-ethanol

mixtures), and ammonium compounds Organics

Hydrocarbons (propane, butane, etc.)

Fluoride, chlorine, bromine, chromic acid, sodium peroxide

Nitroparaffins Inorganic bases, amines Oxalic acid Silver, mercury

Oxidizers Chlorates Ammonium salts, acids, metal powders, sulfur, finely divided organics, or combustible materials

ภ2-18

Chromic acid (trioxide) Acetic acid, naphthalene, camphor, glycerol, turpentine, alcohol or flammable liquids

Ammonium nitrate Acids, metal powders, flammable liquids, chlorates, nitrates, sulfur, finely divided organics or combustible materials

Chlorine dioxide Ammonia, methane, phosphine, hydrogen sulfide Cumene hydroperoxide Organic or inorganic acids Hydrogen peroxide Copper, chromium, iron, most other metals or salts, alcohols, acetone, or other

flammable liquids, aniline, nitromethane, or other organic or combustible materials Hypochlorites Acids (will generate chlorine or hypochlorous acid) Nitrates Sulfuric acid (will generate nitrogen dioxide )

Compound/Class Avoid Storage Near or Contact With: Oxidizers

Perchloric acid Acetic acid, bismuth and its alloys, alcohol, paper, wood, grease, oils Peroxides (organics) Organic or inorganic acids; also avoid friction and store cold Potassium chlorate Acid, especially sulfuric acid Potassium permanganate

Glycerol, ethylene glycol, benzaldehyde, sulfuric acid

Sodium peroxide Any oxidizable substance such as methanol, ethanol, glycerol, ethylene glycol, glacial acetic acid, acetic anhydride, benzaldehyde, furfural, methyl acetate, ethyl acetate, carbon disulfide

Alkaline metals Sodium, potassium, magnesium, calcium, aluminum, carbon dioxide, carbon tetrachloride or other chlorinated hydrocarbons, halogens, water

Calcium oxide Water Cyanides Acids (will generate hydrogen cyanide) Phosphorous (white) Air, oxygen, caustic alkalis as reducing agent (will generate phosphine) Potassium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water Sodium Carbon tetrachloride, carbon dioxide, water Sodium peroxide Any oxidizable substance such as methanol, ethanol, glycerol, glacial acetic acid, acetic

anhydride, benzaldehyde, furfural, methyl acetate, ethyl acetate, carbon disulfide Sulfides Acids (will generate hydrogen sulfide)

Reducing Agents Hydrazine Hydrogen peroxide, nitric acid, other oxidants Nitrites Acids (will generate nitrous fumes) Sodium nitrite Ammonium nitrate and other ammonium salts

Toxics/Poisons Arsenicals Reducing agents (will generate arsine) Azides Acids (will generate hydrogen azide) Cyanides Acids (will generate hydrogen cyanide) Hydrocyanic acid Nitric acid, alkalis Hydrogen sulfide Fuming nitric acid, oxidizing gases Selenides Reducing agents (will generate hydrogen selenide) Sulfides Acids (will generate hydrogen sulfide) Tellurides Reducing agents (will generate hydrogen telluride)

ภ2-19

เกณ

ฑท 6

: EPA

's Ch

emica

l Com

patib

ility C

hart

ทมา

EPA's

Che

mica

l Com

patib

ility C

hart

[ออน

ไลน]

เขาถ

งไดจา

กht

tp://

www.

uos.h

arva

rd.ed

u/eh

s/env

ironm

enta

l/EPA

Chem

ical

Com

patib

ilityC

hart.

pdf ส

บคนเ

มอวน

ท 12

มนา

คม 2

555

ภ2-20

2.4 การจ าแนกประเภทสารไวไฟ ของเหลวไวไฟ (Flammable liquid) ระบบ NFPA

Class เกณฑการจ าแนก IA ของเหลวทมจดวาบไฟ < 22.8 C และ มจดเรมเดอด (Initial boiling point) < 37.8 C IB ของเหลวทมจดวาบไฟ < 22.8 C และ มจดเรมเดอด (Initial boiling point) 37.8 C IC ของเหลวทมจดวาบไฟ 22.8 C แต < 37.8 C

ทมา: NFPA 30, 2015 ของเหลวไวไฟ (Flammable liquid) ระบบ GHS

Category เกณฑการจ าแนก 1 ของเหลวทมจดวาบไฟ < 23 C และ มจดเรมเดอด (Initial boiling point) 35 C 2 ของเหลวทมจดวาบไฟ < 23 C และ มจดเรมเดอด (Initial boiling point) > 35 C 3 ของเหลวทมจดวาบไฟ 23 C แต 60 C 4 ของเหลวทมจดวาบไฟ > 23 C แต 93 C

ทมา: Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals (GHS), UN, 2011 ของแขงไวไฟ (Flammable solids) ระบบ GHS

Category เกณฑการจ าแนก 1 เมอท าการทดสอบอตราการลกไหม (Burning rate test) แลวใหผลดงน

สารหรอของผสมทนอกเหนอจากผงโลหะ: - โซนเปยก (wetted zone) ไมหยดการลกไหมของไฟ และ - เวลาในการลกไหม < 45 วนาท หรอ อตราการลกไหม > 2.2 มลลเมตร/วนาท

ผงโลหะ: เวลาในการลกไหม 5 นาท 2 เมอท าการทดสอบอตราการลกไหม (Burning rate test) แลวใหผลดงน

สารหรอของผสมทนอกเหนอจากผงโลหะ: - โซนเปยก (wetted zone) หยดการลกไหมของไฟอยางนอย 4 นาท และ - เวลาในการลกไหม < 45 วนาท หรอ อตราการลกไหม > 2.2 มลลเมตร/วนาท

ผงโลหะ: เวลาในการลกไหม > 5 นาท และ ≤ 10 นาท ทมา: Globally Harmonised System for Classification and Labeling of Chemicals (GHS), UN, 2011 ตารางท 2.6 ตวอยางสารไวไฟ Chemical Flash Point (C) Boiling Point (C) NFPA Classification Acetone -20.0 56.1 IB Acetaldehyde -38.9 21.1 IA Acetonitrile 5.6 81.7 IB Acrylonitrile 0.0 77.2 IB Benzene -11.1 80.0 IB Tert-Butyl Alcohol 11.1 82.8 IB Cyclohexene < -6.7 82.8 IB Dioxane 12.2 101.1 IB Ethyl Acetate -4.4 77.2 IB Ethyl Alcohol 12.8 78.3 IB Ethyl Ether -45.0 35.0 IA

ภ2-21

Chemical Flash Point (C) Boiling Point (C) NFPA Classification Gasoline -42.8 37.8 -204.4 IB Hexane -21.7 68.9 IB Isopropanol 11.7 83.9 IB Methanol 11.1 78.9 IB Methylene Chloride None 40.0 None Methyl Ethyl Keytone -8.9 80.0 IB Pentane < -40 36.1 IA Petroleum Ether < -17.8 35-60 IA-IB Propyl Alcohol 23.3 97.2 IC n-Propyl Ether 21.1 90.0 IB Pyridine 20.0 115.0 IB Tetrahydrofuran -14.4 66.1 IB Toluene 4.4 110.0 IB Triethylamine -8.9 89.4 IB m-Xylene 25.0 138.9 IC ทมา: ดดแปลงจาก Flammable Liquid Storage, Environmental, Health and Safety Department, University of South Dakota (http://www.usd.edu/research/research-and-sponsored-programs/upload/Flammable-Liquids-Storage.pdf สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558) ตารางท 2.7 ตวอยางสารไวไฟสง ของเหลวไวไฟสง (category 1 ตามระบบ GHS) ของแขงไวไฟสง (category 1 ตามระบบ GHS) 2-Methylbutane หรอ isopentane (CAS no. 78-78-4) magnesium powder (CAS no. 7439-95-4) 1,1-dichloroethylene (CAS no. 75-35-4) aluminium powder (CAS no. 7429-90-5) diethyl ether (CAS no. 60-29-7) white/red phosphorus (CAS no. 7723-14-0) acetaldehyde (CAS no. 75-07-0) diphosphorus pentasulphide (CAS no. 1314-80-3) furan (CAS no. 110-00-9) pentachlorobenzene (CAS no. 608-93-5) trichlorosilane (CAS no. 10025-78-2) 1,3,5-trioxan (CAS no. 110-88-3) ท ม า : C&L Inventory database, harmonized classification, Annex VI of Regulation (EC) No. 1272/2008 (CLP Regulation), http://echa.europa.eu/information-on-chemicals/cl-inventory-database สบคนเมอวนท 2 กมภาพนธ 2558

ภ2-22

2.5 เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet, SDS) เอกสารข อม ลค วามป ลอดภ ย (Material Safety Data Sheet: MSDS ห รอ Safety Data Sheet: SDS) เป นแหลงขอมลทส าคญของสารเคม ทใชในการสอสารขอมลเกยวกบความปลอดภย ทงนขอมลทแสดงใน SDS ในบางหวขอจะประกอบดวยคาตวแปรตางๆ และขอมลเชงเทคนค เชน ตวแปรแสดงความเปนพษ (เชน LD50, LC5, NOEL ฯลฯ) คามาตรฐานดานอาชวอนามย (เชน TWA, TLV, STEL ฯลฯ) เปนตน ดงนนผอานควรท าความเขาใจเพอทจะสามารถใชประโยชนจากขอมลใน SDS ไดอยางมประสทธภาพ ตามระบบสากล เชน GHS ขององคการสหประชาชาต ขอมลใน SDS จะประกอบดวย 16 หวขอ3 ดงน

1. ขอมลเกยวกบสารเคม บรษทผผลตและหรอจ าหนาย (identification) แสดงชอผลตภณฑทเหมอนกบทแสดงบนฉลากของผลตภณฑ ชอสารเคม วตถประสงคการใชงานของผลตภณฑ ชอทอยและหมายเลขโทรศพทของผผลต ผน าเขาหรอผจดจ าหนาย และหมายเลขโทรศพทฉกเฉน

2. ขอมลความเปนอนตราย (hazards identification) โดยระบวา 2.1 เปนสารเคมหรอเคมภณฑอนตรายหรอไม และเปนสารประเภทใดตามเกณฑการจดประเภทความเปนอนตราย

และระบความเปนอนตรายตอมนษยและสงแวดลอมดวย 2.2 ลกษณะความเปนอนตรายทส าคญทสดของสารเคมหรอเคมภณฑ ผลกระทบตอสขภาพมนษยและสงแวดลอม

และอาการทอาจเกดขนจากการใชและการใชทผดวธ 2.3 ความเปนอนตรายอน ๆ ถงแมวาสงเหลานนจะไมไดจดอยในประเภทของความเปนอนตรายตามขอก าหนด

3. สวนประกอบและขอมลเกยวกบสวนผสม (composition/information on ingredients) ระบสารเคมทเปนสวนประกอบในเคมภณฑ ปรมาณความเขมขนหรอชวงของความเขมขนของสารเคมทเปนสวนผสมของเคมภณฑ แสดงสญลกษณประเภทความเปนอนตราย และ CAS no. ของสารเคม

4. มาตรการปฐมพยาบาล (first aid measures) ระบวธการปฐมพยาบาลทพจารณาถงคณสมบตและความเปนอนตรายของสาร และความเหมาะสมกบลกษณะของการไดรบหรอสมผสกบสารนน รวมทงการใชอปกรณในการชวยเหลอเปนพเศษส าหรบเคมภณฑบางอยาง

5. มาตรการผจญเพลง (fire fighting measures) แสดงขอมลเกยวกบการดบเพลงเมอเกดเหตเพลงไหมอนเนองมาจากสารเคมหรอเคมภณฑ ประกอบดวย วสดทเหมาะสมส าหรบการดบเพลง วสดทไมเหมาะสมส าหรบการดบเพลง ความเปนอนตรายทจะเกดขนเมอเกดเหตเพลงไหม ความเปนอนตรายทเกดจากการเผาไหมของผลตภณฑ อปกรณทใชในการปองกนภยส าหรบผผจญเพลงหรอพนกงานดบเพลง และค าแนะน าอน ๆ ในการดบเพลง

6. มาตรการจดการเมอมการหกรวไหล (accidental release measures) ครอบคลมถง การปองกนสวนบคคลเพอไมใหไดรบอนตรายในการจดการสารเคมหรอเคมภณฑทหกรวไหล การด าเนนการเพอไมใหเกดความเสยหายตอสงแวดลอม และวธท าความสะอาด เชน การใชวสดในการดดซบ เปนตน

7. การใชและการจดเกบ (handling and storage) ครอบคลมถง ขอปฏบตในการใชทงเรองการจดเกบ สถานทและการระบายอากาศ มาตรการปองกนการเกดละอองของเหลว มาตรการเพอการรกษาสงแวดลอม การเกบรกษาอยางปลอดภย และขอบงใชพเศษ

8. การควบคมการไดรบสมผสและการปองกนสวนบคคล (exposure controls/personal protection) ครอบคลมถง ปรมาณทจ ากดการไดรบสมผส ส าหรบผปฏบตงานกบสารเคมนน (exposure limit values) การควบคมการไดรบสมผสสาร (exposure controls) เชน อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ถงมอทใชปองกนขณะปฏบตงาน และความรบผดชอบของผใชสารเคมตามกฎหมายเกยวกบการปองกนสงแวดลอม หากท ารวไหลปนเปอนสงแวดลอม

9. สมบตทางกายภาพและเคม (physical and chemical properties) ประกอบดวย ขอมลทวไป เชน ลกษณะทปรากฏ กลน เปนตน ขอมลทส าคญตอสขภาพความปลอดภยและสงแวดลอม เชน ความเปนกรด-ดาง (pH) จดเดอด/

3 ดรายละเอยดเพมเตมไดท Annex 4 : Guidance on the Preparation of Safety Data Sheets, Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals (GHS), 4thed., United Nations, 2011. [http://www.unece.org/trans/danger/publi/ghs/ghs_rev04/04files_e.html]

ภ2-23

ชวงการเดอด จดวาบไฟ ความไวไฟ สมบตการระเบด ความดนไอ อตราการระเหย เปนตน และขอมลอน ๆ ทเปนตวแปรเกยวกบความปลอดภย

10. ความเสถยรและการเกดปฏกรยา (stability and reactivity) แสดงขอมลทครอบคลมถง สภาวะทควรหลกเลยง เชน รายการของสภาวะตาง ๆ ทเปนสาเหตใหสารเคมหรอเคมภณฑเกดปฏกรยาทอนตราย วสดทควรหลกเลยง และสารอนตรายทเกดจากการสลายตวของสารเคมหรอเคมภณฑ

11. ขอมลดานพษวทยา (toxicological information) ค าอธบายทสนและชดเจนถงความเปนอนตรายทมตอสขภาพจากการสมผสกบสารเคมหรอเคมภณฑทไดจากการคนควาและบทสรปของการทดลองทางวทยาศาสตร จ าแนกขอมลตามลกษณะและชองทางการรบสมผสสารเขาสรางกาย เชน ทางการหายใจ ทางปาก ทางผวหนง และทางดวงตา เปนตน และขอมลผลจากพษตาง ๆ เชน กอใหเกดอาการแพ กอมะเรง เปนตน

12. ขอมลดานระบบนเวศ (ecological information) ระบถงการเปลยนแปลงและการสลายตวของสารเคมในสงแวดลอมและความเปนไปไดของผลกระทบ และผลลพธตอสงแวดลอม ซงเปนผลทไดจากการทดสอบ เชน ขอมลความเปนพษทมตอสงมชวตขนาดเลกในน า (ecotoxicity), ระดบปรมาณทถกปลดปลอยสสงแวดลอม (mobility) ระดบ/ความสามารถในการคงอยและสลายตวของสารเคมหรอสวนประกอบเมออยในสงแวดลอม (persistance and degradability) และ ระดบหรอปรมาณการสะสมในสงมชวตและสงแวดลอม (bioaccumulative potential)

13. ขอพจารณาในการก าจด (disposal considerations) ระบวธการก าจดสารเคมหรอเคมภณฑ และบรรจภณฑทเหมาะสม และถาการก าจดสารเคมหรอเคมภณฑมความเปนอนตรายตองใหขอมลเกยวกบสวนทเหลอจากการก าจด และขอมลในการจดการกากอยางปลอดภย

14. ขอมลส าหรบการขนสง (transport information) แสดงขอมลเกยวกบการขนสงทผใชจ าเปนตองร หรอใชตดตอสอสารกบบรษทขนสง

15. ขอมลเกยวกบกฎขอบงคบ (regulatory information) แสดงขอมลกฎหมายหรอขอก าหนดตางๆ ทเกยวของกบความปลอดภย สขภาพ และสงแวดลอมของสารเคม

16. ขอมลอนๆ (other information) แสดงขอมลตางๆ ทเกยวของกบการจดเตรยม SDS ทผจดจ าหนายประเมนแลวเหนวาเปนขอมลทมความส าคญ และไมไดแสดงอยในหวขอ 1-15 เชน ขอมลอางอง แหลงขอมลทรวบรวม ขอมลการปรบปรงแกไข ค ายอ เปนตน

ภ3-1

ภาคผนวก 3 ระบบการจดการของเสย

ประกอบดวยหวขอดงน

1) หลกการการจาแนกประเภทของเสย 2) ตวอยางระบบการจาแนกประเภทของเสย 3) ตวอยางฉลากบนภาชนะบรรจของเสย 4) ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ 5) แหลงขอมลเพมเตมสาหรบรายละเอยดการจาแนกของเสย ภาชนะบรรจของเสย และการบาบดเบองตน 6) ความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยในประเทศไทย

3.1 หลกการการจาแนกประเภทของเสย (แผนผงท 3.1-3.2) จะชวยใหเหนภาพรวมของการจดการของเสยแบบครบวงจร ตงแตการบาบดเบองตนจนถงการสงของเสยไปกาจดโดยบรษทผ รบกาจดของเสยทขนทะเบยนกบกรมโรงงานอตสาหกรรม ของเสยจากหองปฏบตการอาจจาแนกประเภทไดหลายแบบขนอยกบชนด และลกษณะอนตรายของสารตงตน แตละหองปฏบตการอาจใชระบบการจาแนกของเสยทแตกตางกน เชน ตวอยางเกณฑทใชในจฬาลงกรณมหาวทยาลย (หวขอ 3.2 ตวอยางท 3.1) และมหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร (หวขอ 3.2 ตวอยางท 3.2) ไมวาจะใชระบบแบบใดกตาม ของเสยทรอการกาจดควรมการตดฉลากใหชดเจน (ตวอยางฉลากของเสย หวขอ 3.3) ทงนไดยกตวอยางประเภทของเสยและการจดการเบองตนบางสวนไวในตารางท 3.1 (หวขอ 3.4) และหากผสนใจรายละเอยดของความรเพมเตมสาหรบการจาแนกของเสย ภาชนะบรรจ และการบาบดเบองตน สามารถดไดจากแหลงขอมลในหวขอ 3.5 นอกจากนปญหาทหองปฏบตการพบบอยคอ ไมทราบขอมลเกยวกบบรษทรบกาจดของเสย ทาใหการจดการทาไดไมครบวงจร ดงนนความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยทแสดงในขอ 3.6 อาจเปนประโยชนได

ภ3-2

แผนผ

งท 3

.1 หล

กการ

การจ

าแนก

ประเภท

ของเส

ย

ภ3-3

แ

ผนผง

ท 3.2

หล

กการ

การจ

าแนก

ประเภท

ของเส

ยทไม

ทราบ

ขอมล

1 การ

ทดสอ

บลกษ

ณะคว

ามเป

นอนต

รายข

องขอ

งเสย

ตามว

ธของ

US

EPA

(ทมา

http

://ww

w.ep

a.go

v/ep

awas

te/h

azar

d/wa

stety

pes/

waste

id/ind

ex.h

tm ส

บคนเ

มอวน

ท 12

มนา

คม 2

555)

ภ3-4

3.2 ตวอยางระบบการจาแนกประเภทของเสย ตวอยางท 3.1: ระบบการจาแนกของจฬาลงกรณมหาวทยาลย (WasteTrack) WasteTrack จาแนกของเสยอนตรายเปน 14 ประเภท ดงน ประเภทท 1 ของเสยพเศษ (I : Special Waste) หมายถง ของเสยทมปฏกรยาตอนาหรออากาศ ของเสยทอาจมการ

ระเบด (เชน azide, peroxides) สารอนทรย ของเสยทไมทราบทมา ของเสยทเปนชวพษ และของเสยทเปนสารกอมะเรง เชน เอทธเดยมโบรไมด

ประเภทท 2 ของเสยทมไซยาไนด (II : Cyanide Waste) หมายถง ของเสยทมไซยาไนด เปนสวนประกอบ เชน โซเดยมไซยาไนด หรอเปนของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอมไซยาโนคอมเพลกซ เปนองคประกอบ เชน Ni(CN)42- เปนตน

ประเภทท 3 ของเสยทมสารออกซแดนซ (III : Oxidizing Waste) หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการใหอเลกตรอน ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดระเบดได เชน โพแทสเซยมเปอรแมงกาเนต, โซเดยมคลอเรต, โซเดยมเปอรไอออเดต และโซเดยมเปอรซลเฟต

ประเภทท 4 ของเสยทมปรอท (IV : Mercury Waste) หมายถง ของเสยชนดทมปรอทเปนองคประกอบ เชน เมอรควร (II) คลอไรด, อลคลเมอรควร เปนตน

ประเภทท 5 ของเสยทมสารโครเมต (V : Chromate Waste) หมายถง ของเสยทมโครเมยม (VI) เปนองคประกอบ เชน สารประกอบ Cr6+, กรดโครมก, ของเสยทไดจากการวเคราะห Chemical Oxygen Demand (COD) เปนตน

ประเภทท 6 ของเสยทมโลหะหนก (VI : Heavy Metal Waste) หมายถง ของเสยทมไอออนของโลหะหนกอนทไมใชปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง เหลก แมงกานส สงกะส โคบอล นเกล เงน ดบก แอนตโมน ทงสเตน วาเนเดยม เปนตน

ประเภทท 7 ของเสยทเปนกรด (VII : Acid Waste) หมายถง ของเสยทมคาของ pH ตากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารมากกวา 5% เชน กรดซลฟรก, กรดไนตรก, กรดไฮโดรคลอรก เปนตน

ประเภทท 8 ของเสยอลคาไลน (VIII : Alkaline Waste) หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 8 และมดางปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน คารบอเนต, ไฮดรอกไซด, แอมโมเนย เปนตน

ประเภทท 9 ผลตภณฑปโตรเลยม (IX : Petroleum Products) หมายถง ของเสยประเภทนามนปโตรเลยม และผลตภณฑทไดจากนามน เชน นามนเบนซน, นามนดเซล, นามนกาด, นามนเครอง, นามนหลอลน

ประเภทท 10 Oxygenated (X : Oxygenated) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารเคมทมออกซเจนอยในโครงสราง เชน เอทลอาซเตต อะซโตน, เอสเทอร, อลกอฮอล, คโตน, อเทอร เปนตน

ประเภทท 11 NPS Containing (XI : NPS Containing) หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารอนทรยทมสวนประกอบของ ไนโตรเจน, ฟอสฟอรส, ซลเฟอร เชน สารเคมทมสวนประกอบของ Dimethyl formamide (DMF), Dimethyl sulfoxide (DMSO), อะซโตรไนไตรล, เอมน, เอไมน

ประเภทท 12 Halogenated (XII : Halogenated) หมายถง ของเสยทมสารประกอบอนทรยของธาตฮาโลเจน เชน คารบอนเตตราคลอไรด (CCl4), คลอโรเอทลน

ประเภทท 13 (a) : ของแขงทเผาไหมได (XIII (a) : Combustible Solid) (b) : ของแขงทไมสามารถเผาไหมได (XIII (b) : Incombustible Solid) ประเภทท 14 ของเสยทมนาเปนตวทาละลายอน ๆ (XIV : Miscellaneous Aqueous Waste) หมายถง ของเสยทม

สารประกอบนอยกวา 5% ทเปนสารอนทรยทไมมพษ หากเปนสารมพษใหพจารณาเสมอนวาเปนของเสยพเศษ (I : Special Waste)

ภ3-5

รปท 3.1 แผนผงการจาแนกประเภทของเสยอนตรายในระบบ WasteTrack

No

No

No

No

Yes Special Waste?

Mercury?

Solid?

Organic?

Oxidizing agents?

Acidic or Basic?

Heavy metals?

Inorganic Cyanides?

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

Yes

No

No

No

No

eg. Water/air sensitives, Explosives (azide, peroxides), Photographic waste, Unknown

All types of waste containing mercury in any oxidation state

Should be neutralized in small volume and discard VII: eg. Mineral acids soln with pH < 4 VIII: eg. Alkali and alkaline earth hydroxides,

b t i t ith H > 8

Should require special treatment before storage & disposal III: eg. KMnO4, H2O2, HNO3 (>6M), HClO4, nitrates, chlorates, perchlorates V: eg. COD waste, Cr (VI, III) waste

Must not contain less than 5% water otherwise it must be classified as XIV (>95% water) or I (5–95% water) IX: eg. engine oil, kerosine diesel oil hydrocarbon solvents XII: eg. CHCl3, CH2Cl2, CDCl3, trichloroethylene, CCl4 XI: eg. DMF, DMSO, acetonitrile, amines, amides X: eg. Ethyl acetate, acetone, esters, alcohols, ketones ethers

All solid waste not containing special waste, mercury and cyanides

All types of waste containing inorganic cyanides

Should be fairly concentrate (>0.1 g/L) eg. Ti, V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Be, Ba, As, Sn, Pb, Bi, Lanthanides

Should contain less than 5% of nontoxic organic materials. Toxic waste should be regarded as Special Waste (I).

Special Waste (I)

Mercury Waste (IV)

Combustible Solid (XIIIa) Incombustible Solid (XIIIb)

Petroleum Products (IX) Halogenated (XII) NPS containing (XI) Oxygenated (X)

Cyanide Waste (II)

Oxidizing Waste (III) Chromate Waste (V)

Heavy Metal Waste (VI)

Acid Waste (VII) Alkaline Waste (VIII)

Miscellaneous Aqueous Waste (XIV)

ทมา ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste/index. php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=27 สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555

ภ3-6

ตวอยางท 3.2 : ระบบการจาแนกของศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภย และอาชวอนามย (EESH) มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร ของเสยอนตรายชนดของเหลว 18 ประเภท ดงน

1. ของเสยทเปนกรด หมายถง ของเสยทมคา pH ตากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน กรดซลฟรก กรดไนตรก กรดไฮโดรคลอรก ของเสยจากการทดลอง Dissolved Oxygen (DO)

2. ของเสยทเปนเบส หมายถง ของเสยทมคา pH สงกวา 7 และมเบสปนอยในสารละลายมากกวา 5% เชน แอมโมเนยมไฮดรอกไซด โซเดยมคารบอเนต โซเดยมไฮดรอกไซด

3. ของเสยทเปนเกลอ หมายถง ของเสยทมคณสมบตเปนเกลอ หรอของเสยทเปนผลตผลจากการทาปฏกรยาของกรดกบเบส เชน โซเดยมคลอไรด แอมโมเนยมไนเตรต

4. ของเสยทประกอบดวยฟอสฟอรส หรอฟลออไรด หมายถง ของเสยทเปนของเหลวทประกอบดวยฟอสฟอรส/ฟลออไรด เชน กรดไฮโดรฟลออรก สารประกอบฟลออไรด ซลคอนฟลออไรด กรดฟอสฟอรก

5. ของเสยทประกอบดวย ไซยาไนดอนนทรย/อนทรย หมายถง ของเสยทมโซเดยมไซยาไนดและของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอไซยาโนคอมเพลกซเปนสวนประกอบ เชน โซเดยมไซยาไนด (NaCN), [Ni(CN4)]2-, [Cu(CN)4]2-

6. ของเสยทประกอบดวยโครเมยม หมายถง ของเสยทมโครเมยมเปนองคประกอบ เชน สารประกอบ Cr6+, Cr3+, กรดโครมก

7. ของเสยทเปนสารปรอทอนนทรย/ปรอทอนทรย หมายถง ของเสยชนดทมปรอทอนนทรยและปรอทอนทรยเปนองคประกอบ เชน เมอควร (II) คลอไรด, อลคลเมอรควร

8. ของเสยทเปนสารอารเซนก หมายถง ของเสยชนดทมอารเซนกเปนองคประกอบ เชน อารเซนกออกไซด อารเซนกคลอไรด

9. ของเสยทเปนไอออนของโลหะหนกอนๆ หมายถง ของเสยทมไอออนของโลหะหนกอนซงไมใชโครเมยม อารเซนก ไซยาไนด และปรอทเปนสวนผสม เชน แบเรยม แคดเมยม ตะกว ทองแดง

10. ของเสยประเภทออกซไดซงเอเจนต หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการใหอเลกตรอนซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดการระเบดได เชน ไฮโดรเจนเปอรออกไซด เปอรแมงกาเนต ไฮโปคลอไรต

11. ของเสยประเภทรดวซงเอเจนต หมายถง ของเสยทมคณสมบตในการรบอเลกตรอน ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดการระเบดได เชน กรดซลฟรส ไฮดราซนไฮดรอกซลเอมน

12. ของเสยทสามารถเผาไหมได หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทสามารถเผาไหมได เชน ตวทาละลายอนทรย อลกอฮอลเอสเทอร อลดไฮด คโตน กรดอนทรย และสารอนทรยพวกไนโตรเจนหรอกามะถน เชน เอมน เอไมด ไพรมดน ควโนลน รวมทงนายาจากการลางรป (developer)

13. ของเสยทเปนนามน หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยประเภทไขมนทไดจากพช และสตว (เชน กรดไขมน นามนพชและสตว นามนปโตรเลยม) และผลตภณฑทไดจากนามน (เชน นามนเบนซน นามนกาด นามนเครอง นามนหลอลน)

14. ของเสยทเปนสารฮาโลเจน หมายถง ของเสยทเปนสารประกอบอนทรยของธาตฮาโลเจน เชน คารบอนเตตราคลอไรด (CCl4) คลอโรเบนซน (C6H5Cl) คลอโรเอทลน โบรมนผสมตวทาละลายอนทรย

15. ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทประกอบดวยนา หมายถง ของเสยทเปนของเหลวอนทรยทมนาผสมอยมากกวา 5% เชน นามนผสมนา สารทเผาไหมไดผสมนา เชน อลกอฮอลผสมนา ฟนอลผสมนา กรดอนทรยผสมนา เอมนหรออลดไฮดผสมนา

16. ของเสยทเปนสารไวไฟ หมายถง ของเสยทสามารถลกตดไฟไดงาย ซงตองแยกใหหางจากแหลงกาเนดไฟ ความรอน ปฏกรยาเคม เปลวไฟ เครองไฟฟา ปลกไฟ เชน อะซโตน เบนซน คารบอนไดซลไฟด ไซโคลเฮกเซน ไดเอทธลอเทอร เอทธานอล เมทธานอล เมธลอะซเตต โทลอน ไซลน ปโตรเลยมสปรต

17. ของเสยทมสารททาใหสภาพคงตว หมายถง ของเสยทเปนพวกนายาลางรป ซงประกอบไปดวยสารเคมอนตรายและสารอนทรย เชน ของเสยจากหองมด (Dark room) สาหรบลางรป ซงประกอบดวยโลหะเงนและของเหลวอนทรย

18. ของเสยทเปนสารระเบดได หมายถง ของเสยหรอสารประกอบทเมอไดรบความรอน การเสยดส แรงกระแทก ผสมกบนา หรอความดนสงๆ สามารถระเบดได เชน พวกไนเตรต ไนตรามน คลอเรต ไนโตรเปอรคลอเรต พเครต (picrate) เอไซด ไดเอโซ เปอรออกไซด อะเซตไลด อะซตคลอไรด

ภ3-7

ของเสยอนตรายชนดของแขง 5 ประเภท

1. ขวดแกว ขวดสารเคมทใชหมดแลว หมายถง ขวดแกวเปลาทเคยบรรจสารเคมทงชนดของเหลวและของแขง ขวดพลาสตกเปลาทเคยบรรจสารเคมทงชนดของเหลวและของแขง

2. เครองแกว หรอ ขวดสารเคมแตก หมายถง เครองแกว ขวดแกวทแตก หกชารด หลอดทดลองทแตกหก ชารด 3. Toxic Waste หมายถง สารพษ สารเคมอนตราย สารกอมะเรง เชน สารเคมหมดอาย สารเคมทเสอมคณภาพ

สารเคมทเปนอนตรายตอสขภาพ 4. Organic Waste หมายถง ของเสยชนดของแขงทมจลนทรยปนเปอน หรอมเชอกอโรคปนเปอน เชน อาหารเลยง

เชอแบบแขง 5. ขยะปนเปอนสารเคม หมายถง ขยะทมการปนเปอนสารเคม หรอบรรจภณฑทปนเปอนสารเคม เชน ทชช ถงมอ

เศษผา หนากาก หรอบรรจภณฑทปนเปอนสารเคม ของเสยอนตรายพเศษ 4 ประเภท

1. ของเสยทเปนสารกมมนตรงส หมายถง ของเสยทประกอบดวยสารกมมนตรงส ซงเปนสารทไมเสถยร สามารถแผรงส ทาใหเกดอนตรายตอทงสงมชวต และสงแวดลอม เชน S35, P32, I125

2. ของเสยทมจลนทรย หมายถง ของเสยทมสารประกอบของสารจลนทรยทอาจมอนตรายหรอผลกระทบตอสงแวดลอมและระบบนเวศ เชน ของเสยทไดจากการเลยงเชอ แยกเชอ บมเพาะจลนทรย รา เชอในถงหมก

3. ของเสยจาก pilot plant หมายถง ของเสยทเกดจากกจกรรมใน pilot plant ซงเปนเชอจลนทรยหรอสารเคม ซงหากมการระบายของเสยลงสระบบบาบดนาเสยจานวนมากจะทาใหระบบบาบดเสยหายได เชน ของเสยทไดจากกจกรรมการวจยหรอบรการ โดยใชถงหมกขนาดใหญหรอจากกจกรรมของเครองมอในระดบตนแบบ

4. ของเสย Ethidium bromide (EtBr) หมายถง ของเสยอนตรายทงชนดของเหลวและของแขงทมการปนเปอน หรอมสวนประกอบของ EtBr เชน EtBr buffer solution, EtBr Gel ทชชหรอบรรจภณฑทปนเปอน EtBr

ภ3-8

รปท 3.2 แผนผงการจาแนกประเภทของเสยอนตรายในระบบของ มจธ.

ทมา คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม ความปลอดภยและอาชวอนามย มหาวทยาลยเทคโนโลย พระจอมเกลาธนบร, สงหาคม 2552

ภ3-9

3.3 ตวอยางฉลากบนภาชนะบรรจของเสย

3.4 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ ตารางท 3.1 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ ประเภทของ

ของเสย คาอธบาย

ตวอยาง ของเสย

ภาชนะเกบทเหมาะสม

วธการบาบดเบองตน

วธการกาจด

ของเสยทเปนกรด

ของเสยทมคาของ pH ตากวา 7 และมกรดแรปนอยในสารมากกวา 5%

กรดซลฟรก, กรดไนตรก, กรดไฮโดรคลอรก

ใชภาชนะเดมทบรรจสารนน หรอภาชนะทาจากพลาสตก PP หรอ PE ทมฝาปดมดชด

สะเทนกรดใหเปนกลางดวยดาง และทงลงทอสขาภบาล

หากเกดตะกอน ใหกรองตะกอนและสงกาจดในกลมของแขง

ของเสยทเปนดาง

ของเสยทมคาของ pH สงกวา 7 และมดางปนอยในสารมากกวา 5%

คารบอเนต, ไฮดรอกไซด, แอมโมเนย


สะเทนดางใหเปนกลางดวยกรด และทงลงทอสขาภบาล

หากเกดตะกอน ใหกรองตะกอนและสงกาจดในกลมของแขง

ฉลากของเสย

เครองหมายแสดงประเภทความเปนอนตรายของ

ของเสย

ประเภทของเสย .................................................................... ชอหองปฏบตการ/ชอเจาของ........................................................... สถานท................................................................................................ เบอรโทรตดตอ....................................................................................

สวนประกอบของของเสย ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………….. ปรมาณของเสย........................................................................... วนทเรมบรรจของเสย…………………………………………………………. วนทหยดการบรรจของเสย.........................................................

ผรบผดชอบ/เบอรโทร

รหสฉลาก/รหสภาชนะ

ภ3-10

ตารางท 3.1 ตวอยางประเภทของเสยและการจดการในหองปฏบตการ (ตอ) ประเภทของ

ของเสย คาอธบาย

ตวอยาง ของเสย

ภาชนะเกบทเหมาะสม

วธการบาบดเบองตน


ของเสยกลมไซยาไนด

ของเสยทมไซยาไนด เปนสวนประกอบ

โซเดยมไซยาไนด หรอเปนของเสยทมสารประกอบเชงซอนไซยาไนด หรอมไซยา-โนคอมเพลกซ เปนองคประกอบ เชน Ni(CN)4

ใชภาชนะเดมทบรรจสารนน หรอภาชนะทาจากพลาสตก PP หรอ PE ทมฝาปดมดชด หามผสมกบกรดทกชนด

ทาลายพษโดยการออกซไดซเปนไซยา-เนตดวยสารฟอกส (bleach) หรอสารละลายไฮโปคลอ-ไรต (NaOCl) ทความเขมขน 5%

สงบรษทรบกาจดทมวธการกาจดทเหมาะสม

ของเสยกลมสารออกซ-แดนซ

ของเสยทมสารออกซแดนซเปนองคประกอบ

ซงอาจเกดปฏกรยารนแรงกบสารอนทาใหเกดระเบดได

โปแตสเซยมเปอรแมง-กาเนต, โซเดยมคลอ-เรต, โซเดยมเปอรไอโอเดต, และโซเดยมเปอรซลเฟต


บาบดดวยการรดกชนและการสะเทน 1) เตมสารละลาย 10% โซเดยมซลไฟตหรอเมตาไบซลไฟตทเตรยมขนมาใหม 2) ปรบคา pH ใหเปนกลาง

ภายหลงจากการบาบดเบองตน หากไมมสารพษชนดอนปนเปอนใหสงบรษทรบกาจด ทมวธการกาจดทเหมาะสม

3.5 แหลงขอมลเพมเตมสาหรบรายละเอยด การจาแนกของเสย ภาชนะบรรจของเสย และ การบาบดเบองตน 1. คมอการจดการของเสยอนตรายภายใน มจธ., ศนยการจดการดานพลงงาน สงแวดลอม

ความปลอดภยและอาชวอนามย, มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาธนบร, สงหาคม 2552. 2. คมอการแยกประเภทและการจดการของเสยจากหองปฏบตการ, คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยนเรศวร, เมษายน

2553. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://chemsafe.chula.ac.th/waste_NU/document.pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

3. คมอการบาบดและกาจดของเสยอนตรายทแหลงกาเนด, ศนยวจยสงแวดลอม, มหาวทยาลยนเรศวร, มนาคม 2550. 4. ระบบการจดการของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, [ออนไลน] เขาถงไดจาก

http://chemsafe.chula.ac.th/waste/index.php?option=com_content&task=view&id=42&Itemid=27 สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

5. Chemical Waste Disposal, Princeton University. [ออนไลน] เขาถงไดจากhttp://web.princeton.edu/sites/ehs/chemwaste/index.htm pdf สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

6. Waste Identification Guide, Environmental Health & Safety, Washington State University. [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://ehs.wsu.edu/es/WasteIdentification.html สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555.

ภ3-11

3.6 ความรเกยวกบบรษทรบกาจดของเสยในประเทศไทย การสงของเสยจากหองปฏบตการไปกาจดตองพจารณาลกษณะและความสามารถในการจดการของเสยของบรษท ใหเหมาะสมกบประเภทของเสยทสงกาจดดวย ตามกฎกระทรวง ทออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 จาแนกประเภทโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรมไว 3 ประเภท ตามลกษณะกจการ ดงแสดงในตารางท 3.2 โดยโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรมตองขนทะเบยนและไดรบอนญาตจากกรมโรงงานอตสาหกรรมกอนการประกอบกจการ ผสนใจสามารถสบคนชอ ประเภท และลกษณะกจการของโรงงานฯ ทขนทะเบยนกบกรมโรงงานอตสาหกรรมไดทเวบไซตกรมโรงงานอตสาหกรรม เมน “บรการขอมล” --- > “ขอมลโรงงาน” --- > “คนหาโรงงานอตสาหกรรม” [http://hawk.diw.go.th/content.php?mode=data1search]

ตารางท 3.2 ประเภทและลกษณะกจการของโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรม

ลาดบประเภท

ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

101 โรงงานปรบคณภาพของเสยรวม (Central Waste Treatment)

โรงงานบาบดนาเสยรวม : เปนการลด/กาจด/บาบดมลพษทมอยในนาเสยและนากากตะกอนไปกาจดอยางถกวธตอไป

โรงงานเผาของเสยรวม (เตาเผาเฉพาะ/เตาเผารวม) : เปนการบาบดของเสยโดยการใชความรอนเพอทาลายมลพษ และลดความเปนอนตรายของสารบางอยาง โดยมระบบบาบดมลพษอากาศและจดการเถาทเกดขนอยางถกตอง

105 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการคดแยกหรอฝงกลบสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลวทมลกษณะและคณสมบตตามทกาหนดไวในกฎกระทรวงฉบบท 2 (พ.ศ. 2535) ออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535

โรงงานคดแยกของเสย : เปนการคดแยกของเสย โดย ของเสยทสามารถใชประโยชนไดอกจะถกสงไปยงโรงงานตางๆ เพอนากลบมาใชประโยชนอก และจดการสวนทเหลอจากการคดแยกอยางถกตองตอไป

โรงงานฝงกลบของเสย : เปนการนาของเสยไปฝงกลบในหลมฝงกลบ ซงแบงออกเปน 2 ประเภท ไดแก - หลมฝงกลบตามหลกสขาภบาล (Sanitary Landfill) - หลมฝงกลบอยางปลอดภย (Secure Landfill)

ภ3-12

ตารางท 3.2 ประเภทและลกษณะกจการของโรงงานอตสาหกรรมทประกอบกจการจดการกากอตสาหกรรม (ตอ)

ลาดบประเภท

ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ

106 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการนาผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการผลตทางอตสาหกรรม

เปนการนาผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการผลตทางอตสาหกรรม เชน 1) ทาสนามนหรอผลตภณฑอนๆ จากนามนหลอลน

ใชแลว (Waste Oil Refining) 2) สกดแยกผลตภณฑปโตรเลยมจากกากหรอ

ตะกอนนามนดบ (Waste Oil Separation) 3) สกดแยกโลหะมคา (Precious Metals Recovery) 4) กลนตวทาละลายใชงานแลวกลบมาใชใหม

(Solvents Recovery) 5) ทาเชอเพลงทดแทน (Fuel Substitution) 6) ทาเชอเพลงผสม (Fuel Blending) 7) ซอมหรอลางบรรจภณฑ 8) คนสภาพกรดหรอดาง (Acid/Base Regeneration) 9) คนสภาพถานกมมนต (Activated Carbon

Regeneration) 10) ผลตเคมภณฑ สารเคม ซงมการนาเคมภณฑหรอ

สารเคมทใชงานแลว หรอเสอมสภาพมาเปน วตถดบในการผลต

11) ซอมแซม ปรบปรง บดยอยเครองใชไฟฟาและ อปกรณอเลกทรอนกส บดหรอลางผลตภณฑแกว

ทมา คมอหลกปฏบตทดสาหรบการใหบรการบาบด กาจดกากอตสาหกรรม, โครงการจดระดบโรงงานจดการกากอตสาหกรรมประเภท 101 105 และ 106, กรมโรงงานอตสาหกรรม, มกราคม 2554.

ภ3-13

ตารางท 3.3 ตวอยางการเลอกประเภทโรงงานฯ ในการสงกาจด/บาบดทเหมาะสมกบลกษณะของเสย

ลาดบประเภทโรงงาน

ประเภทหรอชนดโรงงาน ลกษณะกจการ ลกษณะของเสยทสงกาจด/

บาบด 101 โรงงานปรบคณภาพของเสยรวม

(Central Waste Treatment) ปรบคณภาพของเสยรวม (บาบดหรอกาจดวสดทไมใชแลว เชน นามนหลอลน และยางรถยนต เปนตน โดยกระบวนการใชความรอนดวยการเผาในเตาเผาซเมนต)

ของเหลวอนทรยประเภทไขมนทไดจากพช และสตว และผลตภณฑทไดจากนามน

105 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการคดแยกหรอฝงกลบสงปฏกลหรอวสดทไมใชแลว

ฝงกลบสงปฏกลและวสดทไมใชแลวทเปนของเสยอนตราย และไมอนตราย

สารปรอทอนทรย

106 โรงงานประกอบกจการเกยวกบการนาผลตภณฑอตสาหกรรมทไมใชแลวหรอของเสยจากโรงงานมาผลตเปนวตถดบหรอผลตภณฑใหมโดยผานกรรมวธการผลตทางอตสาหกรรม

กลนตวทาละลายใชงานแลวกลบมาใชใหม (Solvents Recovery)

ของเหลวอนทรยทประกอบดวยนา

สกดแยกโลหะมคา (Precious Metals Recovery)

ไอออนของโลหะหนก เชน เงน ทองแดง

ภ4-1

ภาคผนวก 4 ลกษณะทางกายภาพของหองปฏบตการ อปกรณและเครองมอ

4.1 งานสถาปตยกรรม 4.1.1 การแยกสวนระหวางงานสวนตางๆ ของหองปฏบตการอยางเหมาะสม สามารถทาไดโดย 1) การแยกพนทใชสอยทางกายภาพ โดยการใชผนง ประต ฉากกนหอง หากเปนหองหรออาคารทไดรบการออกแบบใหม หรอเปนหองทไดรบการปรบปรงตอเตม การแยกพนทใชสอยควรเปนขอหนงของการออกแบบ 2) การแยกพนทใชสอยโดยการบรหารจดการ อาท การจดใหมกจกรรมตางๆ กนในเวลาตางๆ กนในพนทเดยวกน และการทางานใหไมมความทบซอนกน หรอการจดแยกพนทเฉพาะสาหรบแตละคน 3) การปฏบตการทางดานเภสชกรรม หรอการผสมยา ซงตองมการควบคมดแลสารปฏบตการตงตน 4) การแยกสวนหองปฏบ ตการทเกยวกบสตวทดลอง (ในกรณ ท มการใชงานเกยวกบสตวทดลอง เชน หองปฏบตการทางชวเคม เปนตน) ดรายละเอยดเพมเตมจากเรอง Buildings: general principles ใน GLP handbook หนา 18–23

4.1.2 สวนบรเวณขางเคยงทมกจกรรมทกอใหเกดความเสยงหรออนตรายตอหองปฏบตการไดแก พนทตางๆ ดงน 1) สนามกฬา ลานออกกาลงกาย ทมลกษณะของกจกรรมแบบเคลอนทไปมา (active) 2) หองปฏบตการทมความเสยงสงในการเกดอบตเหตหรออคคภย รวมถงทมความเสยงทางดานชวนรภยและการตดเชอทใชในการทดลอง เปนตน 3) อาคารทมความเสยงสงในการเกดอบตเหตหรออคคภย เชน อาคารทใชเกบสารเคม สถานทตงหมอแปลงไฟฟา (transformer) สถานทตงเครองกาเนดไฟฟา (generator) หรอ อาคารทตงของ เครองตมนา (boiler) ครว (kitchen) หรอ โรงอาหาร (canteen) เปนตน

4.1.3 การแยกประเภทหองปฏบตการเคมทวไป หรอหองปฏบตการพเศษ หมายถง การแยกประเภทหองปฏบตการพเศษ เชน หองปฏบตการดานกมมนตรงส หรอ ดานชวนรภย เปนตน ซงมการทดลองและเกยวของกบการใชงานสารเคมทมความอนตรายสง เชน สารกมมนตรงส หรอ หองปฏบตการทตองทางานทมความเสยงเกยวกบเชอและระดบความปลอดภยทางชวภาพ (Biosafety levels–BSL) ตงแตระดบ BSL1–BSL4 แยกสวนพนทการทางานออกจากหองปฏบตการเคมทวไปใหชดเจนเพอความปลอดภยของผทาการวจย และลดความเสยงตางๆ ทอาจเกดขน

4.1.4 การแยกประเภทหองปฏบตการตามความเสยง หมายถง การแยกประเภทหองปฏบตการตามความเสยง (ตา–ปานกลาง–คอนขางสง–สง) ในกรณทภายในหองปฏบตการประกอบดวยโครงงานวจยหลากหลายประเภททมระดบความอนตรายและความเสยงแตกตางกนปะปนกนอย ควรแยกประเภทของการทดลองและวจยทมอยโดยจดแบงกลมตามระดบความเสยงใกลเคยงกนรวมไวดวยกน กลมทมความเสยงสงควรจดไวตรงบรเวณดานในของหองปฏบตการ หางจากทางสญจรหลกหรอทางเขาออกของในหอง หรอบรเวณทเขาถงไดยากสด แลวจงเรมการกาหนดสวนพนททางานของงานวจยอนๆ ทมระดบความเสยงนอยลงมาตามลาดบใหขยายออกไป จนเตมสวนพนทหองปฏบตการ

4.1.5 การกาหนดขนาดพนทหองปฏบตการตามเกณฑและมาตรฐานตางประเทศ ขนาดพนทมาตรฐานสาหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตรแตละประเภทตามมาตรฐานของ Time – saver standard for building types และตาม Guidelines for laboratory design กาหนดไวตรงกน ตามทปรากฏในตารางท 4.1 ดงน

ภ4-2

ตารางท 4.1 ขนาดพนทมาตรฐานสาหรบการทาวจยสาหรบหองปฏบตการทางวทยาศาสตรแตละประเภท ประเภทของพนทหองปฏบตการ (Laboratory area categories)

(ตารางเมตรตอนกวจยหนงคน) กจกรรมหลก สานกงาน หองปฏบตการ สวนสนบสนน Lab รวม ตารางเมตร* คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย คานอยสด–เฉลย ชววทยาโมเลกล 5.5–9.0 12.0–13.0 8.0 25.5–30.0 เพาะเลยงเนอเยอ 5.5–9.0 9.5–13.0 9.5 24.5–31.5 เคมวเคราะห 5.5–9.0 11.0–15.0 20.0–35.0 18.5–27.5 ชวเคม 5.5–9.0 13.0–17.5 60.0–80.0 24.5–34.5 เคมอนทรย 5.5–9.0 15.0–19.0 40.0–50.0 24.5–33.0 เคมเชงฟสกส 5.5–9.0 17.0–20.0 30.0–40.0 25.5–33.0 สรรวทยา 5.5–9.0 15.0–17.0 20.0–40.0 22.5–30.0

* ขนาดพนทรวมยงไมรวมพนทอนๆ เชน พนทเลยงสตวทดลอง สวนบรหาร สวนเจาหนาท หรอสวนสนบสนนตางๆ ของอาคาร ทมา Time–saver standard for building types, 2001: หนา 507 และ Guidelines for laboratory design, 2001: หนา 9

4.1.6 การกาหนดขนาดความสงของหองปฏบตการ การวดความสงของหองปฏบตการตามกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) เปนการวดความสงตามแนวดงจากพนถงพน หมายถง การวดระยะจากพนหองททาการประเมนไปตลอดความสง จนถงพนหองของชนถดไป (มใชการวดระยะความสงจากพนถงฝาเพดานภายในหองปฏบตการ) สวนในกรณของชนใตหลงคาใหวดจากพนถงยอดฝาหรอยอดผนงอาคาร และในกรณของหองหรอสวนของอาคารทอยภายในโครงสรางของหลงคาใหวดจากพนถงยอดฝาหรอยอดผนงของหอง หรอสวนของอาคารดงกลาว ทไมใชโครงสรางของหลงคา ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548: หนา 3–211 4.1.7 การกาหนดขนาดและระยะตางๆ ของพนทและทางเดนภายในหองปฏบตการ สามารถกาหนดขนาดตามเกณฑของ Time–saver standard for building types และตาม Guidelines for laboratory design ซงกาหนดไวตรงกน โดยมรายละเอยดตามทปรากฏในตารางท 4.2 ดงน

ตารางท 4.2 ขนาดความกวางของหองปฏบตการตามจานวนหนวยยอย (มอดล) จานวนหนวยมอดล 1 2 3 4 5 6

จานวนแถวทขนานกน ทางเดน 1 2 3 4 5 6 โตะปฏบตการสาหรบอปกรณ 2 4 6 8 10 12

จานวนแนวของระบบสาธารณปโภค 2 4 6 8 10 12 ความกวางของแถวทขนานกน

ทางเดน–กวาง 1.50 เมตร 1.50 เมตร 3.00 เมตร 4.50 เมตร 4.50 เมตร 7.50 เมตร 9.00 เมตร อปกรณ–กวาง 0.75 เมตร 1.50 เมตร 3.00 เมตร 4.50 เมตร 4.50 เมตร 7.50 เมตร 9.00 เมตร ระบบสาธารณปโภค–กวาง 0.15 เมตร 0.30 เมตร 0.60 เมตร 0.90 เมตร 1.20 เมตร 1.50 เมตร 1.80 เมตร

ขนาดความกวางรวมเพอการกอสราง (วดจากกงกลางถงกงกลางหนวย) ผนงเบา* หนา 0.10 เมตร 3.40 เมตร 6.70 เมตร 11.50 เมตร 13.60 เมตร 17.10 เมตร 20.50 เมตร ผนงกอ/หนก** หนา 0.15 เมตร 3.45 เมตร 6.70 เมตร 11.50 เมตร 13.75 เมตร 17.20 เมตร 20.65 เมตร

* ผนงเบา หมายถง ผนงทมความหนาประมาณ 0.10 เมตร ภายในมโครงคราวโลหะแลวกรผวผนงสองดานดวยวสดแผนบางทมความหนาประมาณ 12 มลลเมตร (ขางละ 6 มลลเมตร) เชน แผนยบซมบอรด หรอ แผนไฟเบอรซเมนต เปนตน ** ผนงกอ/ผนงหนก หมายถง ผนงทมความหนาประมาณ 0.15 เมตร (สาหรบประเทศไทยมความหนาอยทประมาณ 0.10–0.20 เมตร) กอสรางดวยวสดกอจาพวก อฐ อฐมวลเบา หรอ คอนกรตบลอค เปนตน (ทมา Time–saver standard for building types, 2001: หนา 508 และ Guidelines for laboratory design, 2001: หนา 24)

4.1.8 สาหรบรายละเอยดเกยวกบวสดทใชเปนพนผวของพน ผนง เพดาน มความเหมาะสมตอการใชงานภายในหองปฏบตการ สามารถอธบายเพมเตมในรายละเอยดไดดงน 1) มลกษณะพนผวเปนเนอเดยวกน มผวเรยบ ไมมรพรน ปราศจากรอยตอ เนองจากวสดทมลกษณะเปนแผนขนาดเลกเชนกระเบอง (กระเบองเซรามก กระเบองยาง) มแนวโนมทจะเกดการสะสมของคราบสกปรกและสารเคมระหวางแนวรอยตอ

ภ4-3

2) มความสามารถในการกนไฟ/ทนไฟ/ไมเปนอนตรายเมอเกดไฟไหม ไมตดไฟเมอเกดอคคภย ไดแก วสดจาพวก คอนกรตเสรมเหลก เหลก (ทผานการจดทาระบบกนไฟ) หรอ วสดกอ (อฐประเภทตางๆ) เปนตน สวนวสดจาพวกไม เปนวสดทตดไฟได จงไมเหมาะสมสาหรบใชงานภายในหองปฏบตการ สวนวสดประเภทอนๆ ทสามารถตดไฟได มการกาหนดรายละเอยดการใชงานวสดแตละประเภทใหเปนไปตามขอกาหนดในการใชวสดพน ผนง และฝาเพดาน ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 (ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551: หนา 51-57) 3) มความปลอดภยในการทางาน/การปองกนอบตเหต เชน การกนลน/ไมลน หรอ กนไฟฟาสถต เปนตน ตวอยางเชน วสดปพนทมลกษณะผวเรยบลน เชน วสดประเภท กระเบองเซรามก (ชนดผวเรยบ) หรอ หนขด มโอกาสเกดอบตเหตไดงายเมอเปยกชน 4) มความคงทน (ทนทาน) ในการใชงาน มความสามารถในการปองกนการเกดรอยขดขด หรอสามารถซอมแซมไดงายเมอเกดความเสยหายบนพนผววสดอนเกดจากการใชงาน เปนตน 5) มความทนทานตอสารเคม/นาและความชน รวมถงการกนนาและกนการรวซม/ความรอน โดยสามารถทนทานไดเมอเกดการรวซมแลวไมเกดความเสยหาย หรอหากเกดความเสยหายขนสามารถดาเนนการซอมแซมไดงาย รวมถงมความสามารถในการปองกนการเกดรวซมของนาหรอของเหลว (จากภายนอกเขาสภายในและจากภายในรวซมออกสภายนอก) จากภายในหองปฏบตการ เชน จากระบบทอนาตางๆ หรอ จากภายนอกหองปฏบตการ เชน จากการรวซมของนาฝน หรอ จากหองปฏบตการทตงอยบรเวณใกลเคยง เปนตน สวนความรอนทมผลกบวสดพนผว ไดแก ความรอนจากอปกรณ จากสภาพแวดลอมภายนอก และจากการทางานภายในหองปฏบตการ วสดพนผวบางประเภทเกดการเปลยนแปลงสภาพเมอสมผสกบความรอนเปนเวลานาน เชน กระเบองยาง ดงนนในบรเวณทมเครองมอ กจกรรมหรอ สภาพแวดลอมทกอใหเกดความรอน จงควรเลอกใชวสดโดยพจารณาถงความเหมาะสมดวย 6) มความสะดวกและงายตอการดแลรกษา ทาความสะอาดและการฆาเชอ มลกษณะพนผวถกสขลกษณะ วสดทใชตองไมสะสมหรอเกบคราบฝนหรอสงสกปรกตางๆ สามารถทาความสะอาดฆาเชอ (disinfected) ไดงาย ในกรณทมความจาเปนตองดาเนนการ วสดบางประเภทอาจไมเหมาะสมในแงดงกลาว เชน วสดปพนประเภทหนขดเปนวสดทเนอภายในมรพรน มโอกาสในการเกดการสะสมของคราบสกปรกและสารเคมภายในเนอวสดเมอมสารเคมหกลงบนพนผว ยากตอการทาความสะอาดคราบเหลานน เมอใชนายาสาหรบทาความสะอาดผวหนากมโอกาสเกดความเสยหายของวสดเพมขน เปนตน

4.1.9 สาหรบในกรณทมหนาตางซงใชเพอการระบายอากาศดวยวธธรรมชาต (natural ventilation) ควรมบานหนาตางอยางนอย 2 ดานทตดภายนอกอาคารเพอใหสามารถระบายอากาศได หากมเพยงหนงดานควรมพดลม หรอพดลมระบายอากาศชวยในการหมนเวยนและระบายอากาศภายในหองปฏบตการ ควรศกษารายละเอยดเพมเตมในขอ 4.5 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ หากหนาตางทกบานในหองเปนหนาตางบานตดตายควรปรบเปลยนใหมหนาตางทเปดออกไดอยางนอย 1 บาน หรอถาหากมประตภายในหองอยางนอย 2 บานซงสามารถใชไดสาหรบในกรณฉกฉนแลว อาจไมจาเปนตองมหนาตางทเปดไดในหองปฏบตการกได

4.1.10 มการแสดงขอมลทตงและสถาปตยกรรมทสอสารถงการเคลอนทและลกษณะทางเดน ไดแก ผงพนแสดงตาแหนงและเสนทางหนไฟ และตาแหนงทตงอปกรณฉกเฉน ใหเปนไปตามเกณฑดงตอไปน 1) ตามกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) ขอ 5. (2) ไดกาหนดให อาคารสง อาคารขนาดใหญพเศษ อาคารขนาดใหญ อาคารสาธารณะ และสานกงาน (ดรายละเอยดนยามอาคารแตละประเภทจากกฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) หนา 3–179 ถง 3–181 ในกฎหมายอาคาร อาษา เลม 1 โดยสมาคมสถาปนกสยามฯ) ตองจดใหมการตดตงแบบแปลนแผนผงของอาคารแตละชนแสดงตาแหนงหองตางๆ ทกหอง ตาแหนงทตดตงอปกรณดบเพลงตางๆ ประตหรอทางหนไฟของชนนนตดไวในตาแหนงทเหนไดชดเจนทบรเวณหองโถงหรอหนาลฟททกแหงทกชนของอาคาร และทบรเวณพนชนลางของอาคารตองจดใหมแบบแปลนแผนผงของอาคารทกชนเกบรกษาไวเพอใหสามารถตรวจสอบไดโดยสะดวก 2) ตามกฎกระทรวงกาหนดเงอนไขในการใช การเกบรกษาและการมไวครอบครอง ซงสงททาใหเกดอคคภยไดงายและกจการอนอาจทาใหเกดอคคภยไดงายและการจดการใหมบคคลและสงจาเปนในการปองกนและระงบอคคภย พ.ศ. 2548 หมวดท 2 ไดกาหนดรายละเอยดไวดงน ไดกาหนดใหกจการอนอาจทาใหเกดอคคภยไดงาย ไดแก กจการทใช หรอเกบรกษา หรอมไวในครอบครองซงสงททาใหเกดอคคภยไดงาย หรอกจการทมกระบวนการผลตหรออปกรณการผลตทกอใหเกดความรอน หรอประกายไฟ หรอเปลวไฟ ทอาจทาใหเกดอคคภยไดงาย รวมทงกจการทมสภาพหรอมการใชอาจไมปลอดภยจากอคคภย โดยมการประกอบกจการใน

ภ4-4

อาคารหรอสวนหนงสวนใดของอาคาร ของสถานศกษา เชน โรงเรยน วทยาลย มหาวทยาลย หรอ สถานทผลต เกบ หรอจาหนายสารเคมและวตถอนตราย ตามกฎหมายวาดวยวตถอนตราย ตองจดใหมสงจาเปนในการปองกนและระงบอคคภยสาหรบอาคารทประกอบกจการทสาคญไดแก แบบแปลนแผนผงของอาคารแตละชน สวนเนอหาอนๆ นอกเหนอจากทกลาวมาสามารถดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงกาหนดเงอนไขในการใชการเกบรกษาและการมไวในครอบครอง ซงสงททาใหเกดอคคภยไดงายและกจการอนอาจทาใหเกดอคคภยไดงายและการจดใหมบคคลและสงจาเปนในการปองกนและระงบอคคภย พ.ศ. 2548 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) โดยวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ไดมการระบรายละเอยดเกยวกบปายแผนผงอาคารไวดงรปท 4.1 แสดงตวอยางปายแผนผงของอาคาร และมรายละเอยดเกยวกบปายแผนผงของอาคารดงตอไปน 3.1) ปายแผนผงของอาคารแตละชนใชในกรณฉกเฉนทงอพยพและบรรเทาเหต ตองตดตงในตาแหนงทชดเจนและเขาถงไดงายบนพนทสวนกลางและตองมรายละเอยดอยางนอยดงน ใหแสดงแปลนหองตางๆ ในชนนนๆ บนไดทกแหง ตาแหนงอปกรณแจงเหตเพลงไหมดวยมอ และตาแหนงอปกรณดบเพลงพรอมแสดงเสนทางอพยพของชนนน 3.2) ปายแผนผงอาคารตองมขนาดใหญพอเหมาะกบรายละเอยดทตองแสดง และสามารถอานไดในระยะประมาณ 1 เมตร แตตองมขนาดไมเลกกวา 0.25 x 0.25 เมตร มสพนของปายแตกตางจากสผนงบรเวณทตดตงและตางจากสรายละเอยดทแสดงในปายใหตดตงสงจากพนถงกงกลางปายอยางนอย 1.20 เมตร แตไมเกน 1.60 เมตร

รปท 4.1 ปายแผนผงของอาคาร

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 206)

นอกจากการแสดงปายแผนผงของอาคารทมรายละเอยดตามกฎกระทรวง และตามขอแนะนาในคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารฯแลว ควรแสดงรายละเอยดตาแหนงทตงอปกรณฉกเฉน สาหรบหองปฏบตการเพมเตมบนแผนผงอาคารดงกลาวใหสมบรณ

4.2 งานสถาปตยกรรมภายใน: ครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ 4.2.1. การกาหนดขนาดและระยะตางๆ ของครภณฑ เฟอรนเจอร เครองมอและอปกรณ สามารถกาหนดใหสอดคลองหลกการยศาสตร (ergonomics) ซงมรายละเอยดดงน 1) ขนาดพนทหองปฏบตการตามจานวนหนวยยอย (มอดล) ภายในหองปฏบตมการกาหนดระยะทางเดนทสอดคลองกบครภณฑและอปกรณตางๆ ดรายละเอยดในขอ 4.1.7 ภาคผนวก 4 2) ขนาดและระยะของครภณฑและอปกรณตาง ๆของ Human dimension & interior space กาหนดรายละเอยดไวดงน 2.1) ขนาดและสดสวนของเครองมอ โตะปฏบตการตดผนง ตเกบอปกรณ ตลอย และอางลางมอ มระยะตางๆ แบงตามเพศ ดงแสดงในรปท 4.2 และ รปท 4.3

ภ4-5

รปท 4.2 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณตางๆ ในหองปฏบตการ สาหรบเพศชาย (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 236)

รปท 4.3 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณตางๆ ในหองปฏบตการสาหรบ เพศหญง (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 236)

2.2) ขนาดและสดสวนของมนษย (Human scale & proportion) ตามลกษณะของกจกรรมทเกดขนภายในหองปฏบตการ มรายละเอยดดงแสดงในรปท 4.4 และ รปท 4.5

ภ4-6

รปท 4.4 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณ ขณะนงทากจกรรมตางๆ ภายในหองปฏบตการ (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 235)

รปท 4.5 ขนาดและระยะตางๆ ของรางกายมนษยทสมพนธกบ ครภณฑ เครองมอและอปกรณ ขณะยน กมหรอเดน เพอทา

กจกรรมตางๆ ภายในหองปฏบตการ (ทมา Human dimension & interior space, 1979: หนา 239)

ภ4-7

4.2.2 ครภณฑตางๆ เชน ตดดควน ตลามนาโฟลว อยในสภาพทสามารถใชงานไดดและมการดแลและบารงรกษาอยางสมาเสมอ ตามเกณฑของ OSHA laboratory standard, GLP handbook ของ WHO และ OECD series on GLP and compliance monitoring ในบทท 2 เรอง Good laboratory practice training หวขอ Building and equipment หวขอยอย equipment ไดนาเสนอรายละเอยดไวดงน 1) อปกรณ (Equipment) เพอใหการปฏบตเปนไปไดอยางมประสทธภาพ ตองมจานวนอปกรณทเพยงพอ โดยอปกรณตางๆ ตองมความเหมาะสมกบลกษณะการใชงานและมการตรวจสอบความเทยงตรง (calibration) และมการบารงรกษาอยางสมาเสมอควรมการบนทกการซอมแซมและการบารงรกษาประจาป รวมไปถงการบนทกซอมแซม เพอความนาเชอถอของขอมลทไดจากการทดลองและลดจานวนขอมลทผดพลาดอนเกดจากเครองมอทไมไดมาตรฐาน 1.1) ความเหมาะสม (Suitability) ความเหมาะสมของการใชเครองมอจะไดจากการประเมนการปฏบตงาน โดยดวาเครองมอชนนนๆ สามารถปฏบตงานไดอยางเหมาะสมหรอไม โดยคานงถงลกษณะการใชงานของเครองมอ 1.2) การตรวจสอบความเทยงตรง (Calibration) เครองมอในหองปฏบตการทกประเภท ไมวาจะเปนเครองมอทใชสาหรบการเกบขอมล หรอเครองมออปกรณทใชสาหรบเกบสารเคมตงตน ควรจะมการควบคมใหเปนไปตามขอกาหนดเบองตนของอปกรณนนๆ (อาท การกาหนดอณหภมของตเยนทใชเกบเนอเยอ) โดยควรมการตรวจสอบอยอยางสมาเสมอ เพอทจะปองกนไมใหเกดความผดพลาดในการดาเนนงานในหองปฏบตการ 1.3) การบารงรกษา (Maintenance) การบารงรกษาอปกรณอยางสมาเสมอสามารถทาได 2 วธ 1.3.1) การบารงรกษาเชงปองกน (Preventive maintenance) เปนการเปลยนชนสวนของอปกรณตามระยะเวลาของชนสวนนนๆ เพอปองกนความเสยหายทอาจเกดขนกบอปกรณชนใหญหากชนสวนของอปกรณบางชนเสยหาย 1.3.2) การซอมบารง เปนการบารงรกษาในกรณทเกดการเสยหายของเครองมอ ในกรณทไมสามารถบารงรกษาเชงปองกนได โดยทางหองปฏบตการควรมแผนรองรบในกรณฉกเฉน อาทมการเตรยมอปกรณชดทสอง หรอมแผนในการตดตอวศวกรหรอชางซอมแซม ควรมการสารองชนสวนของอปกรณทสาคญ หรอชนสวนทหาไดยากไวเผอในกรณฉกเฉน โดยเฉพาะในกรณของการทดลองบางประเภททไมสามารถยอมรบใหเกดการผดพลาดได โดยเฉพาะการควบคมอณหภมของสตวทดลอง อาจมการตดตงระบบสญญาณเตอน ในกรณทอปกรณหยดทางาน 2) การเกบเอกสาร (Documentation) ควรมการตดปายแสดงการบารงรกษาอปกรณ การตรวจสอบความเทยงของอปกรณ เพอทบคลากรภายในหองปฏบตการจะไดทราบถงประวตการซอมบารงรกษาอปกรณและเครองมอตางๆ และแจงขอการบารงรกษาไดตามระยะเวลาทกาหนด ดรายละเอยดเพมเตมจากเรอง Equipment ใน GLP handbook หนา 21–23 4.3 งานวศวกรรมโครงสราง 4.3.1 การตรวจสอบสภาพความเสยหายของโครงสราง: ลกษณะรอยราวและสาเหตเนอหาในสวนนจะกลาวถงเฉพาะสวนรอยราวหลกๆ ทสามารถเหนลกษณะรอยแตกไดชดเจน ดงตอไปน 1) ตาแหนงรอยราว : ตาแหนงทจะเกดรอยราวม 4 แหง คอ ผนง คาน พน และเสา รอยราวแตละตาแหนง ดงกลาวจะมลกษณะแตกตางกนไปขนอยกบสาเหตททาใหเกดรอยราวนน 2) การพจารณารอยราว : เมอพบเหนรอยราวมขอแนะนาเบองตนดงน 2.1) ควรพจารณาวาสวนใดของรอยราวเสนนนทแตกอากวางมากทสด สวนทแตกอากวางมากทสดคอ สวนทเรมแตกเปนอนดบแรก แลวจงคอยแตกลามยาวออกไป 2.2) ทกครงทพบเหนรอยราวควรตรวจดวาเปนรอยแตกทะลหรอไม หลกการกคอ เมอพบเหนรอยราวทตาแหนงใดควรไปดอกดานหนงของโครงสรางหรอผนงทตาแหนงเดยวกนนนวามรอยแตกตรงตาแหนงเดยวกนหรอไม ถามแสดงวารอยแตกนนเปนรอยแตกทะลผนงหรอโครงสรางทพบเหนนน 3) ชนดของรอยราว : รอยราวแบงไดเปน 4 ชนด เรมจากรอยราวจากฐานรากทรดตว ถดมาไดแกรอยราวอนเนองจากโครงสรางรบนาหนกไมได ลาดบถดไปคอรอยราวจากความเสอมสภาพ และทายสดคอรอยราวจากฝมอกอสรางและอณหภม ความรนแรงของรอยราวทงสนน บงบอกสาเหตความรนแรงของปญหาจากมากไปนอยเรยงลาดบจากบนลงลาง นนคอรอยราวทเกดจากฐานรากทรดเมอพบเหนควรเสนอแนะใหเจาของอาคารตดตอผเชยวชาญทาการตรวจสอบเชงลกและแกไขทนทไมควรปลอยทงไวนาน รอยราวเนองจากโครงสรางรบนาหนกไมไดจดเปนปญหาทควรรบแกไขเชนกน แตเมอพบเหนสามารถแกไขในเบองตนไดดวยการปลดนาหนกบรรทกออกกอนเพอเปนการลดอนตรายทจะเกดขน แลวจงตามผเชยวชาญเขามา

ภ4-8

ตรวจสอบ สวนรอยราวในลาดบถดลงมายงพอมเวลาใหแกไข อยางไรกตาม ควรทาการแกไขในทกกรณของรอยราว ทงนเพอเปนการบารงรกษาอาคารใหมสภาพทดและมความมนคงแขงแรงใชงานไดตลอดไป อานรายละเอยดเพมเตม ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร หนา 50–82 และภาคท 10 เคลดการตรวจสอบอาคารดวยสายตา หนา 333–350 ในคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภยของ วสท.

4.3.2 โครงสรางอาคารมความสามารถในการกนไฟและทนไฟ รวมถงรองรบเหตฉกเฉนได (มความสามารถในการตานทานความเสยหายของอาคารเมอเกดเหตฉกเฉนในชวงเวลาหนงทสามารถอพยพคนออกจากอาคารได) ใหเปนไปตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ในภาคท 2 หมวดท 3 เรองมาตรฐานโครงสรางของอาคารเพอปองกนอคคภยไดมการกาหนดรายละเอยดเกยวกบมาตรฐานโครงสรางของอาคารเพอการปองกนอคคภย ไวดงน แนวทางในการกาหนดมาตรฐานโครงสรางสาหรบอาคารนน จะพจารณาจากปจจยทสาคญสองสวน ไดแก ชนดของการกอสราง (construction type) และประเภทกจกรรมการใชงานของอาคาร โดยการกอสรางแตละประเภทจะมขอกาหนดเกยวกบอตราการทนไฟของสวนตางๆ ของโครงสรางแตกตางกน และอาคารทมการใชงานแตละประเภทจะมพนทและความสงสดทยอมใหสรางตางกน ถาเปนอาคารทมความเสยงตอการเกดอคคภยสงและมขนาดใหญ กอาจจะตองเลอกประเภทของการกอสรางทกาหนดใหมอตราการทนไฟของโครงสรางสง ในทางตรงกนขามถาเปนอาคารทมความเสยงตอการเกดอคคภยตาและมขนาดเลก กอาจเลอกใชประเภทของการกอสรางทกาหนดใหมอตราการทนไฟของโครงสรางตากวาได อานรายละเอยดเพมเตม ภาคท 2 หมวดท 3 มาตรฐานโครงสรางอาคารเพอการปองกนอคคภย หมวด 4 การแบงสวนอาคาร และหมวด 5 การควบคมวสดในอาคาร ในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 (E.I.T. 3002–51) หนา 38-53 ในคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภยของ วสท.

4.3.3 การตรวจสอบสภาพของโครงสรางอาคาร ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร ไดมการแนะนาแนวทาง ไวดงน 1) อายการใชงานของอาคาร : อาคารทกอสรางในยคปจจบน โดยเฉลยแลววศวกรมกจะถอวา อาคารมอายใชงานประมาณ 50 ป อายการใชงานของอาคารมกถกกาหนดดวยคณคาทางเศรษฐกจของอาคาร เมอหมดคณคาทางเศรษฐกจแลว แมโครงสรางอาคารจะมความคงทนถาวรตอไปกมกจะถกรอถอนเพอใหสามารถใชทดนเพอประโยชนอยางอน 2) การตรวจสภาพและบารงรกษาอาคาร : เปนความจรงทวาอาคารสวนใหญมความคงทนมาก แตหากมขอบกพรองหรอการแตกราวของตวอาคาร อนเนองจากการกอสรางหรอการใชงาน การซอมบารงเลกๆ นอยๆ จะชวยยดอายอาคารและทาใหอาคารปลอดภย หรอมอตราสวนความปลอดภยคงเดมตลอดอายการใชงาน สาหรบอาคารทไมมประวตการแตกราวหรอทรดเอยง ควรตรวจสอบโครงสรางทงอาคารดวยสายตา และเครองมอชวยพนฐาน เชน ลกดง ไมบรรทดระดบนา สายยางระดบนา อยางนอยปละครงวามการทรดตว เอยงตว หรอการแตกราวหรอไม หรอ มคอนกรตกะเทาะ เชน จากการชนของเครองจกร จนอาจเปนเหตใหความชน และอากาศเขาไปทาใหเกดสนมในเหลกเสรมหรอไม หรอมนารวซม (จากนาฝน หรอนาจากหองนา หรอนาจากกระบวนการผลต) ทาใหโครงสราง พน–คาน–เสา สวนทไมไดออกแบบไวใหเปยกนาตลอดเวลาหรอไม การซอมแซมเลกๆ นอยๆ อาท เชน ใชปนทรายปดรอยกะเทาะของคอนกรต การขจดนารวซมเขาในอาคารหรอการทาสภายนอกอาคาร กเปนการบารงรกษาชวยยดอายอาคารใหอยไดยนยาวตามทออกแบบไว ดรายละเอยดเพมเตมจาก คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 4 การตรวจสอบดานความมนคงแขงแรงของอาคาร หนา 50–82 4.4 งานวศวกรรมไฟฟา 4.4.1 การตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาทนยมตดตงใน 2 รปแบบ คอ การตดตงทระดบพนหองและการตดตงทระดบเหนอโตะปฏบตการ มรายละเอยดการตดตงดงน 1) การตดตงทระดบพนหอง ควรอยสงกวาระดบพน ประมาณ 0.15 – 0.30 เมตร เพอใหสามารถทาความสะอาดพนหองปฏบตการไดงายและไมกอใหเกดอนตรายในการใชงาน หากมการทาความสะอาดบอย หรอ มการฉดนาเพอทาความสะอาด ควรเลอกชนดทมฝาครอบกนนาเปนตน 2) การตดตงทระดบเหนอโตะปฏบตการ มทงแบบทตดตงอยสงกวาระดบโตะปฏบตการทบรเวณผนงหองหรอบนรางสายไฟบนผนง สวนดานในของโตะปฏบตการทชนกบผนง หรอตงอยบนโตะปฏบตการ (บนพนผวดานบน, (Top) หรอสวนหนงสวนใดของโตะปฏบตการ) ตามมาตรฐานผผลตและจาหนายโตะปฏบตการ ในบรเวณอางนา (sink) ควรหลกเลยงการตดตงแหลงจายกระแสไฟฟา หรอถาหากจาเปนควรเลอกใชชนดทมฝาครอบกนนา เปนตน

ภ4-9

4.4.2. มาตรฐานการตดตงระบบแสงสวางฉกเฉน มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 4 หมวดท 7 ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ไดกาหนดรายละเอยดไวดงน 1.1) ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน มวตถประสงคเพอใชในการสองสวางบนเสนทางหนไฟ และแสดงทศทางการหนไฟใหผใชอาคารสามารถอพยพออกจากอาคารทกาลงเกดเพลงไหมไดดวยตนเอง 1.2) ขอกาหนดตางๆ ของระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ของมาตรฐานการปองกนอคคภยน ใหเปนไปตาม วสท. – 2004 มาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ฉบบลาสดของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทยฯ 2) ตามมาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน วสท. 2004–51 ภาคท 2 ไฟฟา แสงสวางฉกเฉน ไดกาหนดรายละเอยดการออกแบบการใหแสงสวางฉกเฉนไวดงน 2.1) ทวไป: การใหแสงสวางฉกเฉนใชเมอแสงสวางจากแหลงจายไฟฟาปกตลมเหลว ดงนนตองมแหลงจายไฟอสระทไมขนกบแหลงจายไฟแสงสวางปกต 2.2) แหลงจายไฟฟาแสงสวาง: 2.2.1) ในสภาวะปกต แสงสวางททางออกควรมาจากแหลงจายไฟฟาทมความเชอถอไดสง เชนจากการไฟฟาฯ 2.2.2) ในสภาวะฉกเฉน ใหใชโคมทจายไฟฟาจากแบตเตอร ซงตองเปนชนดทมความเชอถอไดสง สามารถประจกลบเขาไปใหมไดเองโดยอตโนมต ไมอนญาตใหใชเครองกาเนดไฟฟาเปนแหลงจายไฟใหกบโคมไฟฟาฉกเฉน และตองใชวงจรไฟฟาจากวงจรไฟฟาแสงสวางของในพนทนนๆ 2.3) การทางานของแหลงจายไฟฟาฉกเฉน: 2.3.1) แหลงจายไฟฟาฉกเฉนตองสามารถทางานไดเมอแหลงจายไฟฟาปกตลมเหลว หรอ เมอเครองปองกนกระแสเกนเปดวงจร และแหลงจายไฟฟาฉกเฉนตองทางานไดอยางตอเนองและทางานไดอกโดยอตโนมต 2.3.2) การเปลยนจากแหลงจายไฟฟาปกตมาเปนแหลงจายไฟฟาฉกเฉน ตองทาไดสมบรณภายในเวลา 5 วนาท ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน วสท. 2004–51 ภาคท 2 ไฟฟาแสงสวางฉกเฉน หนา 21–32 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระบบอคคภย ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาสารองฉกเฉน ไดมการเสนอรายละเอยดเกยวกบระบบหลอดไฟฟาสองสวางฉกเฉนดงน 3.1) หลอดไฟตองสามารถตดสวางสงสดไดทนท (ควรเปนหลอดทใชไสหลอด) 3.2) ไมควรใชหลอดทตองมสตารทเตอรในการจด 3.3) โคมไฟฟาแบบตอพวงตองตดตงในตาแหนงทเหมาะสม สามารถสองสวางครอบคลมพนทเสนทางอพยพ และไมสองแสงบาดตาผอพยพ 4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดรายละเอยดสาหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 4.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดกาหนดใหอาคารสง และอาคารขนาดใหญพเศษ และกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดใหอาคารทมใชอาคารสง และอาคารขนาดใหญพเศษ ใหอาคารทงหมดทกลาวมาตองมระบบแสงสวางฉกเฉน ทมแสงสวางจากระบบไฟฟาฉกเฉนใหสามารถมองเหนชองทางหนไฟไดชดเจนขณะเพลงไหม

4.4.3 อปกรณสายไฟฟา เตารบ เตาเสยบ ตรงตามมาตรฐานวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย (วสท.) ถกยดอยกบพนผนงหรอเพดาน และตดตงแหลงจายกระแสไฟฟาในบรเวณทเหมาะสม 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 4 หมวดท 6 ระบบไฟฟาสารองฉกเฉน ไดกาหนด รายละเอยดไวดงน 1.1) ระบบไฟฟาสารองฉกเฉน มวตถประสงคเพอใชในการจายไฟฟาฉกเฉนอยางตอเนอง สาหรบอาคารทกาลงเกดเพลงไหม ซงสาเหตการดบของแหลงจายไฟฟาปกตอาจเกดจากกระแสไฟฟาขดของ หรอพนกงานดบเพลงตดกระแส ไฟฟาเพอปฏบตหนาท

ภ4-10

1.2) ขอกาหนดตางๆ ของระบบไฟฟาสารองฉกเฉนและจายกระแสไฟฟาของมาตรฐานการปองกนอคคภยน ใหเปนไปตาม วสท. – 2001 มาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย ฉบบลาสดของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย 2) ตามมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย วสท. 2001–51 บทท 12 วงจรไฟฟาชวยชวต ไดกาหนดรายละเอยดไวดงน 2.1) ขอกาหนดทวไปกาหนดใหในอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ เปนอาคารหรอสถานท ทมผคนอาศยอยจานวนมากและหนภยไดยากเมอเกดอคคภยหรอภาวะฉกเฉนอนๆ จาเปนตองตดกระแสไฟฟาวงจรปดเพอใหเกดความปลอดภยจากไฟฟารว การฉดนาดบเพลงชารด เนองจากถกเพลงเผาไหม หรอกดทบกระแทกตางๆ แตในภาวะเชนน ระบบวงจรไฟฟาฉกเฉนตางๆ ตามขอ 2.3 ยงจาเปนตองมไฟฟาใหทางานอยไดตามทกาหนดไว วงจรไฟฟาเหลานจงตองออกแบบเปนพเศษใหสามารถทนตอความรอนจากอคคภย มความแขงแรงทางกลเปนพเศษ คงสภาพความปลอดภยตอกระแสไฟฟารวหรอลดวงจรเพอใหสามารถชวยชวตผคนทตดอยในสถานทนนๆ ไดทนการณ วงจรไฟฟาดงกลาวนเรยกวา วงจรไฟฟาชวยชวต 2.2) ขอกาหนดทวไปกาหนดใหวงจรไฟฟาชวยชวตใหมการตรวจสอบและทดสอบความพรอมทกป 2.3) ขอกาหนดดานขอบเขตไดระบขอกาหนดสาหรบวงจรไฟฟาทจาเปนตองใชงานไดอยางดและตอเนองในภาวะฉกเฉนดงน

ระบบจายไฟฟาฉกเฉน ระบบสอสารฉกเฉน ระบบลฟทผจญเพลง ระบบดดและระบายควนรวมทงระบบ

ควบคมการกระจายของไฟและควน

ระบบสญญาณเตอนอคคภย ระบบอดอากาศสาหรบบนไดหนไฟ ระบบเครองสบนาและระบบดบเพลงอตโนมต ระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉน

2.4) ขอกาหนดดานขอบเขตไดระบขอกาหนดสาหรบอาคารสถานทตอไปน อาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ/อาคารหรอสถานทใดๆ ทกฎหมายกาหนดใหตองมระบบวงจรไฟฟาชวยชวต ตามขอ 2.3 ไมวาทงหมดหรอบางสวนหรอระบบใดระบบหนง/อาคารหรอสถานทสลบซบซอน หรอทมผคนจานวนมากอยในอาคารนน ไมวาเพอจะดาเนนกจกรรมใดกตาม หรออาคารใดทจาเปนตองตดตงระบบวงจรไฟฟาชวยชวต ตาม ขอ 2.3 ไมวาทงหมดหรอบางสวนหรอระบบใดระบบหนง/อาคารหรอสถานทจดเปนบรเวณอนตรายจะตองปฏบตตามขอกาหนดการตดตงสาหรบบรเวณอนตรายตามแตละประเภทนนดวย 2.5) การจายไฟฟาฉกเฉนสาหรบวงจรไฟฟาชวยชวตจะตองมลกษณะคอ ตองมแหลงไฟฟาจายไฟฟาฉกเฉนอาจเปนเครองกาเนดไฟฟา แบตเตอร หรออนใดทสามารถจายไฟใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตอยางเหมาะสม และในระยะเวลานานพอเพยงทจะครอบคลมความตองการของระบบวงจรไฟฟาชวยชวตสวนทตองมไฟฟาใชทนานทสดไดดวย และการมไฟฟาจายใหระบบวงจรไฟฟาชวยชวตนจะตองไมถกกระทบจากเหตใดๆ ททาใหไมมไฟฟาจายใหได เชน การปลดหรอการงดจายไฟฟาของการไฟฟาฯ หรอเกดเพลงไหม เปนตน ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานการตดตงทางไฟฟาสาหรบประเทศไทย พ.ศ. 2545 วสท. 2001–51 บทท 12 วงจรไฟฟาชวยชวต หนา 12–1 ถง 12–8 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคาร เพอความปลอดภย ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระบบอคคภย ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาสารองฉกเฉน ไดมการเสนอรายละเอยดเกยวกบการตรวจสอบระบบไฟฟาสารองฉกเฉนดงน ระบบการจายไฟฟาสารองฉกเฉนสาหรบแสงสวางเพอการอพยพ ทาหนาทจายไฟฟาใหกบโคมไฟสองสวางเสนทาง และปายบอกเสนทางเพอการหนภย แบงเปนการจายไฟฟาสารองฉกเฉนจากแบตเตอรสารองไฟ และจากเครองกาเนดไฟฟาสารองฉกเฉน แสงสวางในเสนทางหนไฟตองสองสวางตลอดเวลาทงในสภาวะปกตและสภาวะไฟฟาดบ โดยแสงสวางเฉลยทพนเมอใชไฟฟาจากไฟฟาสารองฉกเฉนตองสองสวางเฉลยไมนอยกวา 10 ลกซ โดยไมมจดใดตากวา 1 ลกซ สามารถสองสวางตอเนองเปนเวลาไมนอยกวา 2 ชวโมง ดรายละเอยดเพมเตมดไดจากคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกน และระงบอคคภย ขอ 7.4 การตรวจสอบระบบไฟฟาสารองฉกเฉน หนา 226–233 4) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดรายละเอยดสาหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 4.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดกาหนดใหอาคารสง และอาคารขนาดใหญพเศษตองมระบบไฟฟาสารองฉกเฉน ใหมระบบจายพลงงานไฟฟาสารองสาหรบกรณฉกเฉนและสามารถทางานไดโดยอตโนมตเมอระบบจายไฟฟาปกตหยดทางาน โดยสามารถจายพลงงานไฟฟาไดเพยงพอสาหรบใชงานดงตอไปน

ภ4-11

4.1.1) จายพลงงานไฟฟาเปนเวลาไมนอยกวา 2 ชวโมงสาหรบเครองหมายแสดงทางฉกเฉน ทางเดน หองโถง บนได และระบบสญญาณเตอนเพลงไหม 4.1.2) จายพลงงานไฟฟาตลอดเวลาทใชงานสาหรบลฟทดบเพลง เครองสบนาดบเพลง หองชวยชวตฉกเฉน ระบบสอสารเพอความปลอดภยของสาธารณะและกระบวนการผลตทางอตสาหกรรมทจะกอใหเกดอนตรายตอชวตหรอสขภาพอนามยเมอกระแสไฟฟาขดของ 4.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) มไดมการกาหนดรายละเอยดเกยวกบระบบไฟฟาสารองไว สาหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสง หรออาคารขนาดใหญพเศษ เพยงแตมการกาหนดใหตองมแสงสวางจากระบบไฟฟาฉกเฉนเพยงพอทจะมองเหนชองทางหนไฟไดชดเจนขณะเพลงไหมเทานน 4.5 งานวศวกรรมระบบระบายอากาศและปรบอากาศ 4.5.1 มาตรฐานระบบระบายอากาศ มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานระบบระบายอากาศ และระบบปรบอากาศ วสท. 3003–50 ประกอบดวยขอกาหนดตางๆ ไวดงน 1.1) ขอกาหนดทวไป 1.1.1) ระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองไดรบการออกแบบและตดตงตามหลกปฏบตทางวศวกรรม ทด (good engineering practice) 1.1.2) งานไฟฟาสาหรบระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองปฏบตตามมาตรฐานการจดตงทาง ไฟฟาสาหรบประเทศไทย ตามมาตรฐาน วสท. 2001 1.2) ระบบระบายอากาศสาหรบพนททวไป 1.2.1) อตราการระบายอากาศของอาคาร ตองมอตราไมนอยกวาทกาหนดในมาตรฐานการระบายอากาศ เพอคณภาพอากาศภายในอาคารทยอมรบได ของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทยฯ (มาตรฐาน วสท. 3010) 1.2.2) อากาศทมสงปนเปอนตองไดรบการทาความสะอาดกอนทจะนามาหมนเวยนใชใหม 1.2.3) ตองจดใหมระบบระบายอากาศเฉพาะท (local exhaust system) เพอกาจดความชน กลน ควน แกส ละอองนา ความรอน ฝน หรอสารอน ทมปรมาณมากจนกอใหเกดการระคายเคอง หรอการเจบปวยกบผใชอาคาร 1.2.4) สารอนตราย เชน สารพษ สารกดกรอน สารทเปนกรด หรอ สารรอน ซงเกดจากกระบวนการอตสาหกรรม ตองถกดดจบ (capture) และระบายทงสภายนอกอาคาร 1.2.5) สารอนตราย ตองถกจากดใหอยในพนททกาเนดขนโดยวธรกษาความดนในบรเวณดงกลาวใหมความดนตากวาบรเวณโดยรอบ และวธการปดลอม บรเวณดงกลาวไมใหมอากาศรวไหล จนกวาสารอนตรายจะถกระบายออกไปภายนอกอาคาร 1.2.6) อากาศทมสารอนตราย ตองไดรบการบาบดใหมคณภาพตามกฎหมายกอนทงออกสภายนอกอาคาร 1.2.7) พนทสาหรบใชเพอเกบของ (storage occupancies) ตองจดใหมการระบายอากาศดวยวธกลโดยมอตราไมนอยกวา 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง ในขณะทมคนใชงาน หรอมชองเปดออกสภายนอกไมนอยกวา 10% ของพนท 1.2.8) ตาแหนงชองนาอากาศเขาโดยวธกล ตองหางจากทเกดอากาศเสยและชองระบายอากาศทงไมนอยกวา 5.00 เมตร และอยสงไมนอยกวา 3.00 เมตร

2) ตามมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ในบทท 8 เรอง การระบายอากาศสาหรบบรเวณทมสารเคมและสารอนตราย หวขอ 8.3 ระบบระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการไดมการกาหนดรายละเอยด ระบบระบายอากาศสาหรบหองปฏบตการไวดงน 2.1) ขอบเขต 2.1.1) ระบบระบายอากาศเสยของหองปฏบตการ, ระบบครอบดดลม/ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ(laboratory hood), อปกรณระบายอากาศเฉพาะท และระบบอนๆ สาหรบระบายอากาศเสยในพนทหองปฏบตการ ซงไดแก แกสตดไฟ, ไอระเหย หรออนภาคตางๆ ทถกปลอยออกมา 2.1.2) ระบบจายอากาศในหองปฏบตการซงจะตองจดเตรยมไวตามแตละประเภท, การตรวจสอบและบารงรกษา ทงในระบบระบายอากาศและครอบดดลม/ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ 2.2) ความตองการทวไป 2.2.1) ระบบสงจาย (supply systems)

ภ4-12

ตองออกแบบระบบระบายอากาศในหองปฏบตการใหไอสารเคมทเกดขนไมถกนากลบมาหมนเวยนอก และสารเคมทปลอยออกมาตองกกเกบหรอถกกาจดออกเพอปองกนอนตรายจากการลกตดไฟ

บรเวณทนาอากาศบรสทธเขาจะตองหลกเลยงการนาอากาศทมสารเคมหรอสารตดไฟจากสวนอนๆ เขามาในพนทหองปฏบตการ

หองปฏบตการทมสารเคมจะตองมการระบายอากาศอยางตอเนอง ความดนอากาศภายในหองปฏบตการจะตองมคานอยกวาภายนอก

ขอยกเวน (1) หากหองดงกลาวตองการใหเปนลกษณะหองสะอาด ซงไมสามารถทาใหความดนภายในหองมคานอยกวาภายนอกได จะตองมการจดเตรยมระบบเพอปองกนอากาศภายในหองรวสบรรยากาศภายนอก (2) ระดบความดนทเหมาะสมระหวางสวนโถงทางเดนและสวนทไมใชหองปฏบตการ อาจเปลยนแปลงไดชวขณะ หากมการเปดประต มการเปลยนตาแหนงหวดดอากาศ หรอ กจกรรมอนๆ ในระยะเวลาอนสน

ตาแหนงของหวจายลมจะตองอยในตาแหนงทไมมผลกระทบตอประสทธภาพของครอบดดลม/ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ ระบบระบายอากาศ อปกรณตรวจจบเพลงไหมหรอระบบดบเพลง 2.2.2) การระบายอากาศเสย (exhaust air discharge)

อากาศเสยทออกจากหองปฏบตการหรออากาศเสยอนๆ จะตองไมถกนากลบมาหมนเวยนใชอก อากาศเสยจากหองปฏบตการทตองระบายผานพนทอนทไมใชหองปฏบตการตองสงผานออกไป

ภายนอกอาคารโดยใชทอลม อากาศจากพนททมสารเคมปนเปอนจะตองมการระบายทงอยางตอเนองและตองรกษาความดนใน

หองใหมคานอยกวาภายนอกอยเสมอ ในระบบระบายอากาศเสยสวนทมความดนสง เชน พดลม, คอยล, ทอลมออน หรอทอลม จะตองม

การอดรอยรวเปนอยางด ความเรวของทอดดและปรมาณลมจะตองเพยงพอตอการลาเลยงสงปนเปอนเหลานนไดตลอด แนวทอ หามนาครอบดดลม/ตดดควนทวไปมาใชแทนครอบดดลม/ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ หามนาตนรภยทางชวภาพ มาใชแทนครอบดดลม/ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ หามนา laminar flow cabinet มาใชแทนครอบดดลม/ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ อากาศเสยจากหองปฏบตการหรออากาศเสยอนๆ จะตองถกระบายทงเหนอระดบหลงคาโดย

ระดบความสงและความเรวจะตองเพยงพอทจะปองกนการไหลยอนกลบเขามาและสงผลถงบคคลโดยทวไป ความเรวอากาศตองมความเรวพอทจะปองกนการสะสมตวของของเหลว หรอการเกาะตวของวสด

ในระบบระบายอากาศเสย 2.2.3) การเตมอากาศจากภายนอก อากาศจากภายนอกทเตมเขาหองเพอชดเชยการระบายอากาศควรผานการลดความชนใหมปรมาณไอนาในอากาศหรออณหภมหยาดนาคางตากวาสภาวะภายในหอง กอนผสมกบลมกลบหรอกอนจายเขาไปในหองโดยตรง 2.3) วสดอปกรณและการตดตง 2.3.1) ทอลมและอปกรณระบายอากาศเฉพาะท (duct construction for hoods and local exhaust systems) กาหนดใหทอลมจากชองดดตางๆ ตองทาจากวสดไมตดไฟ (ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ในบทท 8 เรอง การระบายอากาศสาหรบบรเวณทมสารเคมและสารอนตราย หนา 63 ถง 64) 2.3.2) อปกรณระบายอากาศ, การควบคม, ความเรว และการระบายทง

พดลมทเลอกใชจะตองพจารณาถงการตดไฟ, การเสยหายตางๆ และการกดกรอน พดลมซงใชกบวสดทมการกดกรอนหรอตดไฟไดอนญาตใหเคลอบดวยวสดหรอทาจากวสดท

สามารถตานทานการกดกรอนซงมดชนการลามไฟไมเกนกวา 25 ได พดลมจะตองตดตงในตาแหนงทสามารถเขาทาการบารงรกษาไดอยางสะดวก หากมวสดหรอแกสทสามารถตดไฟไดไหลผานพดลมอปกรณสวนหมนตางๆ ตองไมเปนเหลก

หรอไมมสวนททาใหเกดประกายไฟและความรอน มอเตอรและอปกรณควบคมตางๆ จะตองตดตงภายนอกของบรเวณทมสารไวไฟ ไอ หรอวสดตดไฟ จะตองจดทาลกศรแสดงทศการหมนของพดลม

2.3.3) ตาแหนงการตดตงครอบดดลม ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ

ภ4-13

ครอบดดลม ตดดควนสาหรบหองปฏบตการตองอยในตาแหนงทมลกษณะการไหลเวยนอากาศม ความปนปวนนอยทสด

ครอบดดลม ตดดควนสาหรบปฏบตการตองไมอยในตาแหนงทใกลกบทางเขา–ออก หรอสถานท ทมความพลกพลาน สถานททางานสวนบคคลทใชเวลาสวนใหญทางานในแตละวน เชน โตะทางาน ตองไมอยใกล

บรเวณทเปนครอบดดลม ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ 2.3.4) ระบบปองกนอคคภยสาหรบครอบดดลม ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ

ระบบดบเพลงอตโนมตไมจาเปนสาหรบครอบดดลม ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ หรอระบบ ระบายอากาศเสย

2.3.5) การตรวจสอบ, การทดสอบและการบารงรกษา จะตองมการตรวจสอบสภาพครอบดดลม ตดดควนสาหรบหองปฏบตการ อยางนอยปละ 1 ครง

ดรายละเอยดเพมเตมไดจากมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ในบทท 8 เรองการระบายอากาศสาหรบบรเวณทมสารเคมและสารอนตราย หนา 64 ถง 67 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) และ ฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ไดกาหนดรายละเอยดไวดงน 3.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) และ 50 (พ.ศ. 2540) หมวด 2 ระบบระบายอากาศ ระบบไฟฟา และระบบปองกนเพลงไหม ขอ 9 (1) ไดกาหนดการระบายอากาศโดยวธธรรมชาต ใหใชเฉพาะกบหองในอาคารทมผนงดานนอกอาคารอยางนอยหนงดาน โดยจดใหมชองเปดสภายนอกอาคารได เชน ประต หนาตาง หรอบานเกลด ซงตองเปดไวระหวางใชสอยหองนนๆ และพนทของชองเปดนตองเปดไดไมนอยกวา 10% ของพนทของหองนน และ (2) การระบายอากาศโดยวธกล ใหใชกบหองในอาคารลกษณะใดกไดโดยจดใหมกลอปกรณขบเคลอนอากาศ ซงตองทางานตลอดเวลาระหวางทใชสอยหองนนเพอใหเกดการนาอากาศภายนอกเขามาตามอตราในตารางท 4.3 ดงตอไปน

ตารางท 4.3 การระบายอากาศ

ลาดบ สถานท อตราการระบายอากาศไมนอยกวาจานวน

เทาของปรมาตรของหองใน 1 ชวโมง 1 สานกงาน 7

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–120 (สวนสถานทอนๆ ทมไดระบไวในตาราง ใหใชอตราการระบายอากาศของสถานททมลกษณะใกลเคยงกบอตราทกาหนดไวในตาราง) ตาแหนงของชองนาอากาศภายนอกเขาโดยวธกล ตองหางจากทเกดอากาศเสยและชองระบายอากาศทง ไมนอยกวา 5.00 เมตร สงจากพนดนไมนอยกวา 1.50 เมตร การนาอากาศภายนอกเขาและการระบายอากาศทงโดยวธกล ตองไมกอใหเกดความเดอดรอนราคาญแกประชาชนผอยอาศยใกลเคยง ขอ 10 การระบายอากาศในอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษทมการปรบภาวะอากาศดวยระบบการปรบภาวะอากาศ ตองมการนาอากาศภายนอกเขามาในพนทปรบภาวะอากาศหรอดดอากาศจากภายในพนทปรบภาวะอากาศออกไปไมนอยกวาอตราในตารางท 4.4 ดงตอไปน

ภ4-14

ตารางท 4.4 การระบายอากาศในกรณทมระบบปรบภาวะอากาศ

ลาดบ สถานท ลกบาศกเมตร/ชวโมง/ตารางเมตร

3 7 11

สานกงาน หองปฏบตการ หองเรยน

2 2 4

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ขอ 21 ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–121 (สถานทอนๆ ทมไดระบไวในตารางใหใชอตราการระบายอากาศของสถานทมลกษณะใกลเคยงกน)

3.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ไดกาหนดรายละเอยดเกยวกบอตราการระบายอากาศดวยวธกล และการระบายอากาศในกรณทมระบบปรบอากาศ สาหรบอาคารอนทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษตามทปรากฏในหมวดท 3 ระบบการจดแสงสวางและการระบายอากาศไวดงน ขอ 12 ระบบการระบายอากาศในอาคารจะจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตหรอโดยวธกลกได ขอ 13 ในกรณทจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาต หองในอาคารทกชนดทกประเภทตองมประต หนาตางหรอชองระบายอากาศดานตดกบอากาศภายนอกเปนพนทรวมกนไมนอยกวารอยละสบของพนทของหองนน ทงน ไมนบรวมพนทประต หนาตาง และชองระบายอากาศทตดตอกบหองอนหรอชองทางเดนภายในอาคาร ขอ 14 ในกรณทไมอาจจดใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตตามขอ 13 ได ใหจดใหมการระบายอากาศโดยวธกลซงใชกลอปกรณขบเคลอนอากาศ กลอปกรณนตองทางานตลอดเวลาระหวางทใชสอยพนทนน และการระบายอากาศตองมการนาอากาศภายนอกเขามาในพนทไมนอยกวาอตราทกาหนดไวในตารางอตราการระบายอากาศโดยวธกลทายกฎกระทรวงน สวนสถานทอนทมไดระบไวในตารางตามวรรคหนง ใหใชอตราการระบายอากาศของสถานททมลกษณะใกลเคยงกบอตราทกาหนดไวในตารางดงกลาว ขอ 15 ในกรณทจดใหมการระบายอากาศดวยระบบการปรบภาวะอากาศตองมการนาอากาศภายนอกเขามาในพนทปรบภาวะอากาศหรอดดอากาศจากภายในพนทปรบภาวะอากาศออกไปไมนอยกวาอตราทกาหนดไวในตารางอตราการระบายอากาศในกรณทมระบบการปรบอากาศ ทายกฎกระทรวงน สวนสถานทอนทมไดระบไวในตารางตามวรรคหนง ใหใชอตราการระบายอากาศของสถานททมลกษณะใกลเคยงกบอตราทกาหนดไวในตารางดงกลาว ขอ 16 ตาแหนงของชองนาอากาศภายนอกเขาโดยวธกล ตองหางจากทเกดอากาศเสยและชองระบายอากาศทงไมนอยกวา 5 เมตร และสงจากพนดนไมนอยกวา 1.50 เมตร การนาอากาศภายนอกเขาและการระบายอากาศทงโดยวธกล ตองไมกอใหเกดความเดอดรอนราคาญแกประชาชนผอยอาศยใกลเคยง

ตารางท 4.5 ตารางแนบทายกฎกระทรวง : อตราการระบายอากาศโดยวธกล

ลาดบ สถานท (ประเภทการใช) อตราการระบายอากาศ ไมนอยกวาจานวน

เทาของปรมาตรของหองใน 1 ชวโมง 1 สานกงาน 7

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ.2537) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–155

ตารางท 4.6 ตารางแนบทายกฎกระทรวง : อตราการระบายอากาศในกรณทมระบบการปรบอากาศ ลาดบ สถานท (ประเภทการใช) ลกบาศกเมตร/ชวโมง/ตารางเมตร

1 2 3

สานกงาน หองปฏบตการ หองเรยน

2 2 4

ดรายละเอยดเพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ.2537) ในกฎหมายอาคาร อาษา, 2548 หนา 3–156

โดยสรปและเมอพจารณาจากกฎกระทรวงทง 3 ฉบบ พบวา อตราการระบายอากาศโดยวธกลของอาคารหองปฏบตการ (ซงไมไดระบไวในตารางแตมลกษณะสถานทใกลเคยงกบอาคารประเภทสานกงาน) ควรจะมอตราการระบายอากาศไมนอยกวาจานวนเทาของปรมาตรของหองใน 1 ชวโมงอยท 7 เทา สวนอตราการระบายอากาศในกรณทมระบบการปรบภาวะอากาศของหองปฏบตการอยท 2 ลกบาศกเมตร/ชวโมง/ตารางเมตร

ภ4-15

นอกจากนยงสามารถศกษาเรองตรวจสอบคณภาพอากาศอยางละเอยดและการควบคมปญหาคณภาพอากาศในอาคารเกยวกบการปนเปอนทางเคมได อานเพมเตมไดในมาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคารสมาคมวศวกรรมปรบอากาศแหงประเทศไทย (ส.ว.ป.ท.) 04–2549 หนา 14–23 และดรายละเอยดประกอบกบขอ 4.6.2 การตดตงระบบปรบอากาศของหองปฏบตการ

4.5.2 มาตรฐานระบบปรบอากาศ มรายละเอยดดงน 1) มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 ไดกาหนดรายละเอยดตางๆ ไวดงน 1.1) ขอกาหนดทวไป 1.1.1) ระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองไดรบการออกแบบและตดตงตามหลกปฏบตทาง วศวกรรมทด (good engineering practice) 1.1.2) งานไฟฟาสาหรบระบบปรบอากาศและระบายอากาศตองปฏบตตามมาตรฐานการตดตงทาง ไฟฟาสาหรบประเทศไทย (มาตรฐาน วสท. 2001) 1.2) การเขาถง (Access) 1.2.1) ทวไป อปกรณและเครองใชทางกลทกชนดจะตองเขาถงได เพอตรวจสอบบรการ ซอมแซม และเปลยน โดยไมตองรอถอนโครงสรางถาวร หากไมไดระบเปนอยางอนตองมการจดเตรยมพนทและชองวางสาหรบทางานไมนอยกวา 0.75 เมตร ในการบรการอปกรณ หรอเครองใชอปกรณควบคม มาตรวดแผงกรองอากาศ พดลม มอเตอร และหวเผา จะตองเขาถงได และตองแสดงขอแนะนาในการใชงานใหเหนไดอยางชดเจนอยใกลเคยงกบเครองใชนน 1.2.2) เครองทาความเยน จะตองจดเตรยมชองทางทเขาถงได มความกวางไมนอยกวา 0.60 เมตร และสงไมนอยกวา 2.00 เมตร สาหรบเครองทาความเยนแตละเครองทตดตงไวภายในอาคารยกเวนทอนา ทอลม และอปกรณในลกษณะทไมจาเปนตองไดรบการบรการหรอการปรบแก ขอยกเวน: ชองเปดบรการไปยงเครองทาความเยนทอยเหนอฝาเพดานจะตองมขนาดความกวางอยางนอย 0.60 เมตร และยาวอยางนอย 0.60 เมตร และตองมขนาดใหญเพยงพอในการเปลยนเครองทาความเยนได 1.2.3) การตดตงเหนอฝาเพดาน หากชองเปดบรการอยหางจากพนททางานมากกวา 1.00 เมตร จะตองจดเตรยมพนทมความมนคงแขงแรงและตอเนองซงมความกวางไมนอยกวา 0.60 เมตร จากชองเปดบรการไปยงพนททางานทจาเปน 1.2.4) แผงกรองอากาศ วาลวควบคม และเครองสงลมเยน จะตองจดเตรยมชองทางทไมมสงกดขวางทมความกวางไมนอยกวา 0.60 เมตรและความสงไมนอยกวา 0.75 เมตร เพอเขาบารงรกษา แผงกรองอากาศ วาลวควบคมและเครองสงลมเยน ขอยกเวน: ชองเปดทเปดถงอปกรณโดยตรง อาจลดขนาดลงเหนอ 0.30 เมตร โดยทยงคงสามารถบารงรกษาอปกรณนนได ดรายละเอยดเพมเตมจาก มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 3 ถง 5

1.3) การปรบอากาศ สภาวะการออกแบบ (design condition) สาหรบการปรบอากาศเพอความสบาย ตองเลอกสภาวะการออกแบบภายในอาคารใหเกดการอนรกษพลงงานมากทสดเทาทเปนไปได ในกรณไมมความตองการเปนกรณพเศษอนๆ การคานวณภาระการทาความเยนแนะนาใหใชอณหภมและความชนสมพทธตามทแสดงในตารางท 4.7

ตารางท 4.7 คาแนะนาสภาวะการออกแบบภายในอาคาร

ลกษณะการใชงาน อณหภมกระเปาะแหง

(องศาเซลเซยส) ความชนสมพทธ

(เปอรเซนต) สานกงาน โรงเรยน 24 55

(ทมา มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 7)

ดรายละเอยดเพมเตมจาก มาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 7 1.4) การตดตงระบบปรบอากาศและระบายอากาศเพอความปลอดภยดานอคคภย ความตองการทวไปสาหรบอปกรณ 1.4.1) ตองจดวางตาแหนงอปกรณใหสามารถเขาถงไดเพอการตรวจสอบบารงรกษา และซอมแซม 1.4.2) ตองเลอกใชและตดตงอปกรณตามทผผลตแนะนา 1.4.3) การตดตงอปกรณตองมการปองกนเพอไมใหเกดอนตรายกบบคคลทเขาใกลอปกรณ

ภ4-16

1.4.4) ตองมการปองกนชองสาหรบดดลมของอปกรณเชน การมตะแกรงโลหะเพอปองกนอบตเหตจาก บคคลหรอปองกนวสดทไมตองการเขาไปในระบบได ดรายละเอยดเพมเตมจาก เรองการตดตงระบบปรบอากาศและระบายอากาศเพอความปลอดภยดานอคคภยในมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศ วสท. 3003–50 หนา 15–26 2) ตามมาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร ส.ว.ป.ท. 04–2549 ไดกาหนดรายละเอยดตางๆ ไวเกยวกบแนวทางการตรวจสอบและประเมนระบบปรบอากาศและระบายอากาศไวดงน 2.1) การตรวจสอบอยางละเอยด อณหภมความชนสมพทธ และคารบอนไดออกไซด การตรวจวดคาตวแปรตางๆ เชน อณหภม ความชนสมพทธและระดบแกสคารบอนไดออกไซดจะกระทาในขนตอนนของการตรวจสอบ โดยเฉพาะอยางยง หากมการรองทกขเกยวกบสภาวะสขสบายหรอมการบงชใดๆ ในเรองของอากาศภายนอกทนาเขามาอยางไมเพยงพอ สาหรบขอมลเพมเตมเกยวกบอณหภม ความชน และแกสคารบอนไดออกไซด สามารถดไดในภาคผนวก จ ในอาคาร ส.ว.ป.ท.04–2549 2.1.1) เพอลดปญหาการรองทกขของพนกงานเกยวกบความไมสขสบายใหเหลอนอยสด อณหภมภายในหองควรจะตงไว ระหวาง 23–26 องศาเซลเซยส คนสวนใหญจะรสกสขสบายมากทสดทอณหภม 23+1 องศาเซลเซยส ทงนคาตวเลขอณหภมดงกลาวตงอยบนพนฐานของการสมมตคาความชนสมพทธท 50% 2.1.2) ถาความชนสมพทธในบรเวณทมคนอยมคามากกวา 60% อาจจะเกดการเจรญเตบโตของเชอราขนได ความชนสมพทธในอาคารทมระบบปรบอากาศไมควรจะมากกวา 60% และความชนทตากวา 20–30% จะทาใหรสกแหงไมสบายกาย เชน เกดอาการเคองตา เปนตน 2.1.3) โดยทวไป ความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดภายนอกจะอยทประมาณ 300–400 สวนตอลานสวน (ppm) ผตรวจสอบจะตองพจารณาการเปรยบเทยบระหวางความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดภายในกบภายนอก ทงน พงตระหนกไววาการวดความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดแตเพยงอยางเดยวไมเพยงพอตอการสรปถงปญหาทเกดขนวามาจากการระบายอากาศของอาคาร อยางไรกตาม ขอมลดงกลาวมกจะมสวนสาคญในการพจารณารวมกบ สงทไดคนพบอนๆ จากการตรวจสอบ ความเขมขนของแกสคารบอนไดออกไซดภายในทมากกวา 800 –1,000 สวนตอลานสวน มกจะถกใชเปนตวบงชถงความไมเพยงพอของการระบายอากาศภายนอก มาตรฐาน ASHRAE 62.1–2004: Ventilation for acceptable indoor air quality ระบความแตกตางของความเขมขนของแกสคารบอนออกไซดระหวางภายในกบภายนอกอาคาร ไมมากกวา 700 สวนตอลานสวน ซงตวเลขดงกลาวดเหมอนวาจะสามารถผานขอกาหนดความสขสบายในเรองกลนทสมพนธกบผลทางชวภาพของมนษย 2.2) การประเมนระบบปรบอากาศและระบายอากาศ ระบบปรบอากาศและระบายอากาศจะตองถกประเมนเพอหาปรมาณอากาศภายนอกทแทจรงทนาเขาสอาคารโดยเฉพาะอยางยงในบรเวณทมปญหา ตวระบบจะตองนาปรมาณอากาศภายนอกอยางนอยทสดตามจานวนคนทอยภายในอาคารทแทจรง ซงเปนไปตามมาตรฐานของอาคาร มาตรฐานงานเครองกลหรอมาตรฐานการระบายอากาศทใชอยในเวลาทอาคารถกสรางขนหรอถกปรบปรงหรอถกเปลยนแปลงรปแบบแลวแตวาแบบไหนจะมาลาสด ปรมาณอากาศภายนอกทจายเขาไปในบรเวณททางานโดยทวๆ ไป จะอยทอยางนอยประมาณ 8.5 ลตรตอวนาทตอคน โดยจายเขาไปอยางตอเนองภายในบรเวณทมคนอยตลอดเวลา 2.3) การปนเปอนทางเคม สารปนเปอนทกชนดควรจะไดรบการกาจดตงแตตนทางหรอแหลงกาเนดหากเปนไปได เชน ทเครองถายเอกสารหองถายเอกสารควรจะมการระบายอากาศออกสภายนอกและใหสภาพในหองมสภาพของความดนอากาศทเปนลบเมอเทยบกบพนทบรเวณรอบๆ วสดทมการปลดปลอยสารปนเปอนนอยควรจะถกนามาใชตอเมอจาเปน หรอหากสามารถนาไปบาบดหรอขจดสารปนเปอนออกเสยกอนการนาไปใชกควรทจะทา การกาหนดพนทใชสอยตางๆ ในตวอาคารใหเปนพนทหามสบบหรกเปนสงหนงทสามารถกระทาไดตามนโยบายของฝายบรหาร การจดพนทสบบหรภายนอกและการตดปายประกาศ ควรจะใหแนใจวาจะไมมควนบหรไหลกลบเขามาในอาคารหรออาคารใกลเคยง การรกษาความสะอาดและการดแลรกษา สารเคม ยาฆาแมลงและสารเคมอนตรายอนๆ ควรจะทาตามคาแนะนาของผผลต การลางทาความสะอาดคอยลเยนดวยสารทาความสะอาดชนดระเหยไดควรจะกระทาตอเมอมการปดระบบระบายอากาศแลว และเปดระบบระบายอากาศเมอพนทนนไมมคนอย การรมควนตลอดทงอาคารควรจะกระทาเมอตวอาคารนนไมมคนอย และควรเปดระบบระบายอากาศลวงหนา 2 ชวโมง กอนทจะเปดใหคนเขามาในอาคาร หากจาเปนอาจจะตองเปดลวงหนามากกวา 2 ชวโมง ถาหากไดรบคาแนะนาจากบรษททเขามาทาการรมควนอาคาร ผทอยภายในอาคารควรจะ

ภ4-17

ไดรบการแจงลวงหนาอยางนอย 24 ชวโมง กอนจะทาการรมควนในอาคารซงอาจจะสงผลใหมอากาศปนเปอนหลดเขาไปในพนททางานของคนเหลานน อปกรณทใชในการกรองอากาศกอนเขาอาคารควรจะมประสทธภาพทดในการดกกรองเอาฝนผงและอนภาคตางๆ ไว ทงนจะสงเกตความเสอมประสทธภาพของตวกรองไดจากการทตวกรองเกดการฉกขาด การตดตงตวกรองไมถกวธ หรอพบเหนฝนจานวนมากหลดออกมาจากตวกรองหรอภายในทอลมหรอกลองลม ตวกรองทใชในระบบระบายอากาศในอาคาร ควรจะไดรบการตรวจสอบและเปลยนเปนประจา อยางนอยทกๆ 6 เดอน ในระหวางทมการเปลยนตวกรองอากาศ ควรจะทาการปดระบบระบายอากาศกอน 3) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ภาคท 6 เทคนคการตรวจสอบระบบสขอนามยและสงแวดลอม และประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฯ มขอกาหนดเกยวกบมาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศในประเทศไทย ดงทแสดงในตารางท 4.8 และในป 2550 ไดมการกาหนดมาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงาย (volatile organic compounds) ในบรรยากาศโดยทวไปในเวลา 1 ป ดงแสดงในตารางท 4.9 ดงน

ตารางท 4.8 มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทวไป

สารมลพษ คาเฉลย

ความเขมขน ในเวลา

คามาตรฐาน วธการตรวจวด

1. แกสคารบอนมอนนอกไซด (CO) 1 ชวโมง ไมเกน 30 ppm 34.2 มลลกรมตอลกบาศกเมตร Non–dispersive Infrared detection 8 ชวโมง ไมเกน 9 ppm 10.26 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

2. แกสไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) 1 ชวโมง ไมเกน 0.17 ppm 0.32 มลลกรมตอลกบาศกเมตร Chemiluminescence 1 ป ไมเกน 0.03 ppm 0.057 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

3. แกสโอโซน (O3) 1 ชวโมง ไมเกน 0.10 ppm 0.20 มลลกรมตอลกบาศกเมตร Chemiluminescence 8 ชวโมง ไมเกน 0.07 ppm 0.14 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

4. แกสซลเฟอรไดออกไซด (SO2) 1 ป ไมเกน 0.04 ppm 0.10 มลลกรมตอลกบาศกเมตร - UV–Fluorescence - Pararosaniline 24 ชวโมง ไมเกน 0.12 ppm 0.30 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

1 ชวโมง ไมเกน 0.3 ppm 0.78 มลลกรมตอลกบาศกเมตร 5. ตะกว (Pb) 1 เดอน ไมเกน 1.15 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร Atomic absorption

Spectrometer 6. ฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอน

24 ชวโมง ไมเกน 0.05 มลลกรมตอลกบาศกเมตร - Gravimetric (high volume) - Beta ray - Dichotomous - Tapered Element Oscillating Microbalance (TEOM)

1 ป ไมเกน 0.025 มลลกรมตอลกบาศกเมตร 7. ฝนละอองขนาดไมเกน 10 ไมครอน (PM10)

24 ชวโมง ไมเกน 0.12 มลลกรมตอลกบาศกเมตร 1 ป ไมเกน 0.05 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

8. ฝนละอองขนาดไมเกน 100 ไมครอน

24 ชวโมง ไมเกน 0.33 มลลกรมตอลกบาศกเมตร Gravimetric (high volume) 1 ป ไมเกน 0.10 มลลกรมตอลกบาศกเมตร

ทมา 1. คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 146 2. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 33 (พ.ศ. 2552) เรอง กาหนดมาตรฐานคากาซไนโตรเจนไดออกไซด ในบรรยากาศทวไป 3. ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 36 (พ.ศ. 2553) เรอง กาหนดมาตรฐานฝนละอองขนาดไมเกน 2.5 ไมครอนในบรรยากาศ ทวไป

ภ4-18

ตารางท 4.9 กาหนดมาตรฐานคาสารอนทรยระเหยงาย (Volatile organic compounds) ในบรรยากาศ พ.ศ. 2550

สาร

คาเฉลยในเวลา 1 ป

ไมโครกรมตอ ลกบาศกเมตร

วธการตรวจวด

1. เบนซน (benzene) 1.7 1. ให นาผลการตรวจว เคราะหตวอยางอากาศแบบตอเนองตลอด 24 ชวโมงของทกๆ เดอน อยางนอยเดอนละหนงครงมาหาคามชฌ มเลขคณ ต (arithmetic mean) 2. กรณตวอยางอากาศทเกบมาตรวจวเคราะหตามขอ 1 ไมสามารถตรวจวเคราะหไดใหเกบตวอยางมาวเคราะหใหมภายใน 30 วน นบแตวนทเกบตวอยางทไมสามารถตรวจวเคราะหได

2. ไวนลคลอไรด (vinyl chloride) 10 3. 1,2–ไดคลอโรอเทน (1,2 dichloroethane) 0.4 4. ไตรคลอโรเอทธลน (trichloroethylene) 23 5. ไดคลอโรมเทน (dichloromethane) 22 6. 1,2–ไดคลอโรโพรเพน (1,2–dichloropropane) 4 7. เตตระคลอโรเอทธลน (tetrachloroethylene) 200 8. คลอโรฟอรม (chloroform) 0.43 9. 1,3–บวทาไดอน (1,3–butadiene) 0.33


ดรายละเอยดเพมเตมจาก มาตรฐานการตรวจสอบคณภาพอากาศภายในอาคาร ส.ว.ป.ท. 04–2549 4.6 งานระบบฉกเฉนและระบบตดตอสอสาร 4.6.1 ขอกาหนดดานการออกแบบและมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหม วสท. 2002–49 และกฎกระทรวงฉบบท 47 พบวามการระบรายละเอยดเกยวกบขอกาหนดดานการออกแบบและมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหมไวดงน การออกแบบระบบแจงเหตเพลงไหมตามมาตรฐานน ใชสาหรบประเภทอาคารดงตอไปน อาคารขนาดเลก อาคารสง อาคารขนาดใหญ อาคารขนาดใหญพเศษ และอาคารสาธารณะ หมายเหต: อาคารทไมรวมอยในมาตรฐานนไดแก อาคารทเกบสารไวไฟหรอสารเคม รวมทงอาคารทเกบวตถระเบด อาคารดงกลาวตองใชมาตรฐานสากลทเกยวของกบเรองนโดยเฉพาะ ดรายละเอยดนยามของอาคารประเภทตางๆ เพมเตมจากกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535), ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ออกตามความในพระราชบญญต อาคาร พ.ศ. 2522 และตามนยามของมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหมของ วสท. 2002–49, 2543: หนา 1 – 8 2) ตามมาตรฐานระบบแจงเหตเพลงไหมของ วสท. 2002–49 ไดมการกาหนดใหอาคารแตละประเภทมระบบแจงเหตเพลงไหมขนพนฐาน ดงตอไปน 2.1) อาคารขนาดเลก: ระบบแจงเหตเพลงไหม ตองประกอบดวยอปกรณสาคญเปนอยางตา ดงตอไปน

แผงควบคมระบบแจงเหตเพลงไหม อปกรณตรวจจบเพลงไหมอตโนมต อปกรณแจงเหตดวยมอ อปกรณแจงเหตเตอนภย

ขอยกเวน ไมตองมอปกรณตรวจจบเพลงไหมอตโนมตสาหรบอาคารขนาดเลกทเปนอาคารชนเดยว และโปรงโลงทสามารถมองเหนไดทวทกพนทในอาคาร 2.2) อาคารสง อาคารขนาดใหญ อาคารขนาดใหญพเศษ: ระบบแจงเหตเพลงไหม ตองประกอบดวยอปกรณสาคญเปนอยางตา ดงตอไปน

แผงควบคมระบบแจงเหตเพลงไหม อปกรณตรวจจบเพลงไหมอตโนมต อปกรณแจงเหตดวยมอ อปกรณแจงเหตเตอนภย อปกรณโทรศพทฉกเฉน อปกรณประกาศเรยกฉกเฉน

ภ4-19

แผงแสดงผลเพลงไหมทศนยสงการดบเพลง 2.3) การเลอกอปกรณตรวจจบสาหรบพนทซงตองพจารณาพเศษ ใหเปนไปตามมาตรฐาน วสท. 2002–49 โดยกาหนดอปกรณทแนะนาใหใชดงรายการตอไปน

พนททมเครองฆาเชอโรคดวยไอนา -- > อปกรณตรวจจบความรอน หองเกบสารไวไฟชนดเหลว -- > อปกรณตรวจจบความรอน หรออปกรณตรวจจบควน หรอเปลวเพลง ทอลมระบบปรบอากาศ -- > อปกรณตรวจจบควน หองหมอนา หรอหองเตาหลอม -- > อปกรณตรวจจบความรอน

4.6.2 มาตรฐานเสนทางหนไฟ มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 3 มาตรฐานเสนทางหนไฟ สามารถสรปโดยยอทเกยวกบการหนไฟไดดงน 1.1) ลกษณะทวไปทางหนไฟ (Fire Exit): ทางหนไฟตองถกกนแยกออกจากสวนอนของอาคาร ตามหลกเกณฑดงน 1.1.1) ถาทางหนไฟเชอมตอกนไมเกน 3 ชน ใหกนแยกทางหนไฟออกจากสวนอนของอาคาร โดยการปดลอมทางหนไฟทกดานดวยอตราการทนไฟไมนอยกวา 1 ชวโมง 1.1.2) ถาทางหนไฟเชอมตอกนตงแต 4 ชน ใหกนแยกทางหนไฟออกจากสวนอนของอาคาร โดยการปดลอมทางหนไฟทกดานดวยอตราการทนไฟไมนอยกวา 2 ชวโมง ซงรวมถงสวนประกอบของโครงสรางทรองรบทางหนไฟดวย 1.1.3) ชองเปดตางๆ ตองปองกนดวยประตทนไฟ (fire doors) โดยตองตดตงอปกรณดงหรอผลกบานประตใหกลบมาอยในตาแหนงปดอยางสนทไดเองโดยอตโนมตดวย 1.1.4) การปดลอมทางหนไฟตองทาอยางตอเนองจนกระทงถงทางปลอยออก 1.1.5) หามใชสวนปดลอมทางหนไฟเพอจดประสงคอนทอาจจะทาใหเกดการกดขวางในระหวางการอพยพหนไฟ 1.2) ระยะความสงของเสนทางหนไฟ 1.2.1) สาหรบอาคารทจะกอสรางใหม ระยะความสงของเสนทางหนไฟตองไมนอยกวา 2.2 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบผวบนสดของพน (finished floor) ในกรณทมคานหรออปกรณใดตดยนลงมาจากเพดาน ระยะความสงตองไมนอยกวา 2.0 เมตร 1.2.2) สาหรบอาคารเดม ระยะความสงของเสนทางหนไฟตองไมนอยกวา 2.1 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบผวบนสดของพน (finished floor) ในกรณทมคานหรออปกรณใดตดยนลงมาจากเพดาน ระยะความสงตองไมนอยกวา 2.0 เมตร 1.2.3) ระยะความสงของบนไดจะตองไมนอยกวา 2.0 เมตร โดยวดตามแนวดงจากระดบลกนอนของ ขนบนได 1.3) ผวทางเดนในเสนทางหนไฟ 1.3.1) ผวทางเดนบนเสนทางหนไฟตองมการปองกนการลนตลอดเสนทาง 1.3.2) ผวทางเดนบนเสนทางหนไฟตองราบเรยบ กรณระดบผวตางกนเกน 6 มลลเมตร แตไมเกน13 มลลเมตร ตองปรบระดบดวยความลาดเอยง 1 ตอ 2 กรณตางระดบมากกวา 13 มลลเมตร ใหอางองมาตรฐาน วสท. 3002–51 ขอ 3.1.7 1.4) การเปลยนระดบในเสนทางหนไฟ 1.4.1) กรณมการเปลยนระดบบนเสนทางหนไฟ ตองใชทางลาดเอยงหรอบนได หรอวธอนๆ ตามรายละเอยดทกาหนดในมาตรฐานน 1.4.2) ถาใชบนได ลกนอนจะตองมความลกไมนอยกวา 0.28 เมตร 1.4.3) ถามการเปลยนระดบในเสนทางหนไฟเกน 0.75 เมตร ดานทเปดโลงตองทาราวกนตก 1.5) ความนาเชอถอของเสนทางหนไฟ 1.5.1) ตองไมทาการประดบตกแตง หรอมวตถอนใด จนทาใหเกดการกดขวางในทางหนไฟ ทางไปสทาง หนไฟ ทางปลอยออก หรอทาใหบดบงการมองเหนภายในเสนทางเหลานน 1.5.2) หามไมใหตดตงกระจกบนบานประตทางหนไฟ รวมทงหามไมใหตดตงกระจกในทางหนไฟหรอ บรเวณใกลกบทางหนไฟทอาจจะทาใหเกดความสบสนในการอพยพหนไฟ 1.6) การตดตงระบบหวกระจายนาดบเพลง ถาขอกาหนดใดในหมวดนกลาวถงระบบหวกระจายนาดบเพลงแลว หมายถง ระบบหวกระจายนาดบเพลงทไดรบการออกแบบ ตดตง ทดสอบ และบารงรกษา ตามทกาหนดในมาตรฐานน ในหมวดของระบบหวกระจายนาดบเพลง

ภ4-20

1.7) ขดความสามารถของเสนทางหนไฟ 1.7.1) ความกวางของเสนทางหนไฟ ตองกวางสทธไมนอยกวา 900 มลลเมตร โดยวดทจดทแคบทสดในเสนทางหนไฟ ยกเวนสวนทยนเขามาดานละไมเกน 110 มลลเมตร และสงไมเกน 950 มลลเมตร (ดรายละเอยดในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 76) 1.7.2) หองหรอพนทกจการชมนมคน เสนทางออกและประตทางเขาออกหลกทมแหงเดยว ตองรองรบจานวนคนไดไมนอยกวา 2/3 ของจานวนคนทงหมดในหองหรอพนทนน 1.8) ขอกาหนดเกยวกบจานวนเสนทางหนไฟ 1.8.1) จานวนเสนทางหนไฟจากชนของอาคาร ชนลอย หรอระเบยง ตองมอยางนอย 2 เสนทาง ยกเวนแตขอกาหนดใดในมาตรฐานนยนยอมใหมเสนทางหนไฟทางเดยว 1.8.2) ถาในพนทใดของอาคารมความจคนมากกวา 500 คน แตไมเกน 1,000 คน ตองมเสนทางหนไฟ 3 เสนทาง ถาความจคนมากกวา 1,000 คน ตองมเสนทางหนไฟ 4 เสนทาง 1.8.3) ใหใชความจของคนของแตละชนเทานนในการกาหนดจานวนเสนทางหนไฟของชนนนๆ และจานวนเสนทางหนไฟตองไมลดลงตลอดทศทางการหนไฟ ดรายละเอยดอนๆ จากมาตรฐานเสนทางหนไฟ หมวดท1 ถงหมวดท 7 หนา 67 ถง 120 ในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 50 (พ.ศ. 2540) ไมไดมการกาหนดรายละเอยดเกยวกบเสนทางหนไฟไวชดเจนมเพยงแตการกาหนดรายละเอยด ปายบอกชน และปายบอกทางหนไฟเทานน

4.6.3 ปายบอกทางหนไฟ มรายละเอยดดงน 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 3 หมวดท 7 สวนประกอบของเสนทางหนไฟ มาตรฐานระบบไฟฟาแสงสวางฉกเฉนและโคมไฟปายทางออกฉกเฉน ภาคท 3 โคมไฟปายทางออกฉกเฉนและตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย ไดนาเสนอรายละเอยดรปแบบปายโดยสรปไวดงน 1.1) รปแบบปาย: ปายตองมรปแบบทไดมาตรฐาน ทงในรปแบบอกษรหรอสญลกษณ ขนาดและสตามทปรากฏในรปท 4.6 และมรายละเอยดตางๆ ดงน 1.1.1) ตองใชตวอกษรทอานงายและชดเจน ขนาดตวอกษร หรอสญลกษณไมเลกกวา 100 มลลเมตร และหางจากขอบ 25 มลลเมตร โดยใชคาวา เชน FIRE EXIT หรอ ทางหนไฟ 1.1.2) ตวอกษรตองหางกนอยางนอย 10 มลลเมตร ความหนาอกษรไมนอยกวา 12 มลลเมตร ความกวาง ตวอกษรทวไป 50 – 60 มลลเมตร 1.1.3) สของปายใหใชอกษรหรอสญลกษณสขาวบนพนสเขยว พนทสเขยวตองมอยางนอย 50% ของพนท ปาย

ภ4-21

รปท 4.6 ขนาดอกษรหรอสญลกษณทแสดงทางหนไฟทไดมาตรฐาน


1.2) ตาแหนงตดตงควรดาเนนการตดตงตามรปแบบทปรากฏในรปท 4.7 โดยมรายละเอยดดงน 1.2.1) ตองตดตงเหนอประตทางออกจากหองทมคนเกน 50 คน 1.2.2) ตองตดตงเหนอประตทอยบนทางเดนไปสทางหนไฟทกบาน 1.2.3) ปายทางออกบน สงจากพนระหวาง 2.0–2.7 เมตร 1.2.4) ปายทางออกลาง ขอบลางสง 15 เซนตเมตร ไมเกน 20 เซนตเมตร 1.2.5) ขอบปายหางขอบประตไมนอยกวา 10 เซนตเมตร (ตดตงเสรม) ดรายละเอยดเพมเตมจาก ภาคท 3 โคมไฟปายทางออกฉกเฉนมาตรฐาน วสท. 2004–51 หนา 35–56

รปท 4.7 ตาแหนงการตดตงปายบอกทางหนไฟ


ภ4-22

2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) กฎกระทรวงฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และกฎกระทรวงฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ออกตามความในพระราชบญญตอาคาร พ.ศ. 2522 กาหนดรายละเอยดสาหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษไวดงน เครองหมายและไฟปายบอกทางออกฉกเฉน สาหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ 2.1) ตองมปายเรองแสงหรอเครองหมายไฟแสงสวางดวยไฟสารองฉกเฉนบอกทางออกสบนไดหนไฟ ตดตงเปนระยะตามทางเดนบรเวณหนาทางออกสบนไดหนไฟ และทางออกจากบนไดหนไฟสภายนอกอาคารหรอชนทมทางหนไฟไดปลอดภยตอเนองโดยปายดงกลาวตองแสดงขอความหนไฟเปนอกษรมขนาดสงไมนอยกวา 0.15 เมตร หรอเครองหมายทมแสงสวางและแสดงวาเปนทางหนไฟใหชดเจน 2.2) ตดตงระบบไฟสองสวางสารองเพอใหมแสงสวางสามารถมองเหนชองทางเดนไดขณะเพลงไหมและมปายบอกชนและปายบอกทางหนไฟทดานในและดานนอกของประตหนไฟทกชน ดวยตวอกษรทสามารถมองเหนไดชดเจน โดยตวอกษรตองมขนาดไมเลกกวา 0.10 เมตร 2.3) เครองหมายและไฟปายบอกทางออกฉกเฉน สาหรบอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมปายบอกชนและปายบอกทางหนไฟทดานในและดานนอกของประตหนไฟทกชน ดวยตวอกษรทมขนาดไมเลกกวา 0.10 เมตร พรอมระบบไฟสองสวางสารองเพอใหสามารถมองเหนชองทางเดนไดขณะเพลงไหม

4.6.4 มาตรฐานเครองดบเพลงแบบเคลอนท (Portable fire exitinguisher) 1) ตามมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวดท 3 เครองดบเพลงแบบเคลอนทและการตดตงไดมการกาหนดรายละเอยด ไวดงน ประเภทของเพลงและประเภทของการใชงาน (ตารางท 4.10) 1.1) ประเภทของเพลง: ประเภทของเพลงแบงออกเปน 5 ประเภทดงน 1.1.1) ประเภท ก. (Class A) หมายถง เพลงทเกดขนจากวสดตดไฟปกต เชน ไม ผา กระดาษ ยาง และพลาสตก 1.1.2) ประเภท ข. (Class B) หมายถง เพลงทเกดขนจากของเหลวตดไฟปกต เชน นามน จารบ นามนผสมสนามน นามนชกเงา นามนดน และแกสตดไฟตางๆ 1.1.3) ประเภท ค. (Class C) หมายถง เพลงทเกดขนจากอปกรณไฟฟา เชน ไฟฟาลดวงจร 1.1.4) ประเภท ง. (Class D) หมายถง เพลงทเกดขนจากโลหะทตดไฟได เชน แมกนเซยม เซอรโครเนยม โซเดยม ลเธยม และโปแตสเซยม 1.15) ประเภท จ. (Class K) หมายถง เพลงทเกดขนจากไขมนพชหรอสตว

ตารางท 4.10 การเลอกใชชนดของเครองดบเพลงประเภทตางๆ

ชนดของสารดบเพลง ประเภทของเพลง

ประเภท ก. ประเภท ข. ประเภท ค. ประเภท ง. ประเภท จ. ผงเคมแหงแบบอเนกประสงค ผงเคมแหงชนดอนๆ (Sodium bicarbonate & Potassium bicarbonate)

คารบอนไดออกไซด (CO2) โฟม (Foam) สารสะอาดดบเพลง (Clean agent fire extinguishing systems)

นายาเคมดบเพลง (Wet chemical) หมอกนา (Water mist)

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551: หนา 147)

1.2) ประเภทการใชงาน: การใชงานของเครองดบเพลงแบบเคลอนท จะตองเลอกขนาดและสารดบเพลงใหเหมาะสมกบประเภทของเพลงทเกดขน

ภ4-23

1.2.1) การตดตงเครองดบเพลง จะตองตดตงอยในบรเวณทสามารถมองเหนไดชดเจนและสามารถหยบฉวยเพอนาไปใชในการดบเพลงไดโดยสะดวก เครองดบเพลงจะตองตดตงไมสงกวา 1.40 เมตร จากระดบพนจนถงหวของเครองดบเพลง 1.2.2) เครองดบเพลงแบบเคลอนทปกตจะมขนาดบรรจประมาณ 4.5 กโลกรม และไมควรจะเกน 18.14 กโลกรม เพราะจะหนกเกนไป ยกเวนชนดทมลอเขน 1.2.3) การกาหนดความสามารถ (rating) ของเครองดบเพลงแบบเคลอนท ใหใชตามมาตรฐานของ UL หรอสถาบนทเชอถอหรอตามมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม มอก. 332–เครองดบเพลงยกหว ชนดผงเคมแหง ฉบบลาสด

รายละเอยดเพมเตมดจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 146–150

2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดรายละเอยดสาหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 2.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดกาหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษตองมการตดตงอปกรณดบเพลงดงน ระบบการตดตงอปกรณดบเพลง: ตองตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทโดยใหม 1 เครองตอพนทไมเกน 1,000 ตารางเมตร ทกระยะไมเกน 45 เมตร แตไมนอยกวาชนละ 1 เครอง การตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทตองตดตงใหสวนบนสดของตวเครองสงจากระดบพนอาคารไมเกน 1.50 เมตร ในจดทสามารถนามาใชไดสะดวก และตองอยในสภาพทใชงานไดตลอดเวลา 2.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) กาหนดใหอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ ตองมการตดตงอปกรณดบเพลงดงน ระบบการตดตงอปกรณดบเพลง: ตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทโดยใหม 1 เครองตอพนท ไมเกน 1,000 ตารางเมตร ทกระยะไมเกน 45 เมตร แตไมนอยกวาชนละ 1 เครอง การตดตงเครองดบเพลงแบบเคลอนทน ตองตดตงใหสวนบนสดของตวเครองสงจากระดบพนอาคารไมเกน 1.50 เมตร 3) การตรวจสอบสภาพความสามารถในการใชงานของถงดบเพลงตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภยของ วสท. ไดกาหนดเกยวกบถงดงเพลงไวดงน 3.1) การตดตง 3.1.1) ระยะหางของถงดบเพลงตองไมเกน 45 เมตร 3.1.2) ระยะการเขาถงถงดบเพลงตองไมเกน 23 เมตร 3.1.3) ความสงจากระดบพนถงสวนสงสดของถงดบเพลงตองไมเกน 1.40 เมตร 3.1.4) ความเหมาะสมตอการยกหวเคลอนยาย ขนาดบรรจท 10–20 ปอนด 3.1.5) ชนดของเครองดบเพลงตองเหมาะสมกบวสดทตดไฟในแตละพนท 3.1.6) มปายสญลกษณ 3.2) การตรวจสอบ 3.2.1) ตรวจใบกากบการตรวจสอบของบรษทผผลตหรอบรษทผใหบรการ 3.2.2) ตรวจสอบมาตรวดแรงดนตองอยในตาแหนงพรอมใชงานดงแสดงในรปท 4.8 3.2.3) ตรวจสอบนาหนกสทธของถงดบเพลงตองพรอมใชงาน ใชในกรณเครองดบเพลงเปนชนดทไมม มาตรวดแรงดน เชน เครองดบเพลงชนดแกสคารบอนไดออกไซด (CO2)

รปท 4.8 มาตรวดแรงดนของแกสภายในถงดบเพลงเพอใชขบดนสารเคมออกจากถงบรรจ


ภ4-24

4) ตามคมอปองกน–ระงบ–รบมออคคภย ของสานกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดเสนอแนะวธการตรวจสอบสภาพถงดบเพลงไวดงรปท 4.9 ดงน

รปท 4.9 การตรวจสอบถงดบเพลง (ทมา คมอการปองกน – ระงบ – รบมออคคภย. สานกบรหารระบบกายภาพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2553: หนา 26)

4.6.5 มาตรฐานระบบดบเพลงดวยนาชนดมตสายฉดนาดบเพลง (Fire hose cabinet) มรายละเอยดดงน 1) มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวด 6 ระบบทอยนและสายฉดนาดบเพลง ไดกาหนดรายละเอยดไวดงน 1.1) ประเภทของการใชงาน ระบบทอยนและสายฉดนาดบเพลง แบงตามประเภทของการใชงานไดเปน 3 ประเภท ดงน 1.1.1) ประเภทท 1: ตดตงวาลวสายฉดนาดบเพลงขนาด 65 มลลเมตร สาหรบพนกงานดบเพลงหรอผทไดผานการฝกการใชสายฉดนาดบเพลงขนาดใหญเทานน 1.1.2) ประเภทท 2: ตดตงชดสายฉดนาดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร หรอ 40 มลลเมตร สาหรบผใชอาคารเพอใชในการดบเพลงขนาดเลก 1.1.3) ประเภทท 3: ตดตงชดสายฉดนาดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร หรอ 40 มลลเมตร สาหรบผใชอาคารและวาลวสายฉดนาดบเพลงขนาด 65 มลลเมตร สาหรบพนกงานดบเพลงหรอผทไดรบการฝกในการใชสายฉดนาดบเพลงขนาดใหญ 1.2) การจดเตรยมระบบทอยน ใหจดเตรยมระบบทอยนประเภทตางๆ สาหรบอาคารหรอพนทตามทปรากฏในตารางท 4.11

ภ4-25

ตารางท 4.11 ตารางระบบทอยนประเภทตางๆ

อาคารหรอพนทครอบครอง อาคารทไมมระบบ

หวกระจายนาดบเพลง อาคารทมระบบ

หวกระจายนาดบเพลง ทอยนประเภท

ความตองการสายฉดนาดบเพลง

ทอยนประเภท ความตองการสายฉดนาดบเพลง

1. อาคารสงเกน 23 เมตร 3 ตองตดตง 2. อาคารทมพนทมากกวา 4,000 ตารางเมตร 3 ตองตดตง 3 ตองตดตง 3. อาคารตงแต 4 ชนขนไป และไมใชอาคารสง 2 ตองตดตง 2 ตองตดตง

(ทมา มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51, 2551 : หนา 168)

1.3) สายฉดนาดบเพลงและอปกรณ 1.3.1) สายฉดนาดบเพลง (Fire hose): อาคารทตดตงทอยนประเภทท 2 และ 3 จะตองจดใหมสายฉดนาดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร ยาว 30 เมตร หรอขนาด 40 มลลเมตร ยาว 30 เมตร 1.3.2) อปกรณเกบสายฉดนาดบเพลง (Hose reel or hose rack)

สาหรบสายฉดนาดบเพลงขนาด 25 มลลเมตร จะตองมวนอยในขนาด 40 มลลเมตร จะตองจดใหมทแขวนเกบสายฉดนาดบเพลงหรออปกรณดงกลาว ทงหมดจดวางใหสะดวกตอการใชในตดบเพลง

ตองจดใหมปายแสดงถงการใชสายฉดนาดบเพลงและอปกรณ โดยแสดงเปนรปภาพและตวอกษรทมขนาดเหมาะสมเหนไดชดและเขาใจงาย ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลงหมวด 6 ระบบทอยนและสายดบเพลงหนา 167–181 2) ตามคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบตรวจสอบอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย ไดกาหนดรายละเอยดเกยวกบตสายฉดนาดบเพลง (fire hose cabinet) ไวตามทแสดงในรปท 4.10 และมรายละเอยดดงน 2.1) ตองมระยะหางระหวางตไมเกน 64 เมตร 2.2) มสายสงนาดบเพลง (fire hose) 2.3) มวาลวควบคม เปด–ปดดวยมอหรออตโนมต 2.4) มหวฉดนาดบเพลงแบบปรบการฉดนาเปนลา เปนฝอย และเปนมานได (jet–spray–steam) 2.5) มปายสญลกษณ ดรายละเอยดเพมเตมจากคมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย (สาหรบการตรวจอาคารตามกฎหมาย) ภาคท 7 เทคนคการตรวจสอบระบบปองกนและระงบอคคภย หนา 257–266

รปท 4.10 การตดตงตสายฉดนาดบเพลง

(ทมา คมอเทคนคการตรวจสอบอาคารเพอความปลอดภย, 2551: หนา 257) 3) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดรายละเอยดสาหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 3.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดกาหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษตองมการตดตงระบบดบเพลงดวยนาชนดมตสายฉดนาดบเพลง (fire host cabinet, FHC) ดงน ระบบการจายนาดบเพลง เครองสบนาดบเพลง และหวฉดนาดบเพลง

ภ4-26

3.1.1) ทกชนของอาคารตองมตสายฉดนาดบเพลง (FHC) ทประกอบดวยหวตอสายฉดนาดบเพลงพรอมสายฉดนาดบเพลงขนาดเสนผานศนยกลาง 25 มลลเมตร และหวตอสายฉดนาดบเพลงชนดหวตอสวมเรวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร พรอมทงฝาครอบและโซรอยตดไวทกระยะไมเกน 64.00 เมตร และเมอใชสายฉดนาดบเพลงยาวไมเกน 30.00 เมตรตอจากตหวฉดนาดบเพลงแลวสามารถนาไปใชดบเพลงในพนททงหมดในชน 3.1.2) อาคารสงตองมทเกบนาสารองเพอใชเฉพาะในการดบเพลงและใหมประตนาปด–เปด และประตนากนนาไหลกลบอตโนมตดวย 3.1.3) หวรบนาดบเพลงทตดตงภายนอกอาคารตองเปนชนดขอตอสวมเรวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร สามารถรบนาจากรถดบเพลงทมขอตอสวมเรวแบบมเขยวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร ทหวรบนาดบเพลงตองมฝาปด–เปดทมโซรอยตดไวดวย ระบบทอยนทกชดตองมหวรบนาดบเพลงนอกอาคาร 1 หวและอยใกลหวทอดบเพลงสาธารณะมากทสดพรอมปายขอความเขยนดวยสสะทอนแสดงวา “หวรบนาดบเพลง” 3.1.4) ปรมาณการสงจายนาสารองตองสามารถสงจายนาสารองไดเปนเวลาไมนอยกวา 30 นาท 3.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดใหอาคารสงตองมระบบดบเพลงดวยนาชนดสายสงทอนาดบเพลง ดงน ระบบการจายนาดบเพลง เครองสบนาดบเพลง และหวฉดนาดบเพลง 3.2.1) อาคารขนาดใหญตองจดใหมระบบทอยน สายฉดนาพรอมอปกรณหวรบนาดบเพลงชนดขอตอสวมเรวขนาดเสนผานศนยกลาง 65 มลลเมตร เพอดบเพลงไดทกสวนของอาคาร 3.2.2) สวนอาคารทวไปทมใชอาคารสง อาคารขนาดใหญ หรออาคารขนาดใหญพเศษ มไดมการกาหนดรายละเอยดไว

4.6.6 มาตรฐานระบบดบเพลงดวยนาชนดระบบหวกระจายนาดบเพลง (Sprinkler System) มรายละเอยดดงน 1) มาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 มาตรฐานระบบดบเพลง หมวด 7 ระบบหวกระจายนาดบเพลง ไดกาหนดรายละเอยดไวดงน วสดและอปกรณทใชตดตง จะตองไดรบการรบรองจากสถาบนทเชอถอได 1.1) หวกระจายนาดบเพลง 1.1.1) หวกระจายนาดบเพลงทนามาใชในการตดตง จะตองเปนของใหม ทไมเคยผานการใชงานมากอน และเปนชนดทไดรบการรบรองจากสถาบนทเชอถอไดเทานน 1.1.2) หวกระจายนาดบเพลงจะตองเลอกชนด และตดตงใหถกตองตามคาแนะนาของผผลต 1.1.3) หวกระจายนาดบเพลงจะตองเลอกอณหภมทางาน (temperature rating) ใหเหมาะสมกบพนททตดตงตามทระบ ดรายละเอยดในตาราง 5.7.2 อณหภมทางาน ระดบอณหภม และรหสสของหวกระจายนาดบเพลง ในมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 หนา 190 1.1.4) หวกระจายนาดบเพลงทตดตงในบรเวณทหวมโอกาสถกทาใหเสยหาย จะตองมอปกรณปองกนตดตงทหวดวย (sprinkler guard) 1.2) การตดตงระบบหวกระจายนาดบเพลง 1.2.1) หวกระจายนาดบเพลงจะตองตดตงทวทงอาคาร 1.2.2) หวกระจายนาดบเพลงจะตองตดตงในตาแหนงทระยะเวลาในการทางาน (activation time) และการกระจายนา (distribution) สามารถดบเพลงไดผลด 1.2.3) วาลวและอปกรณทจาเปนของระบบจะตองเขาถงไดสะดวกเพอการใชงาน ตรวจสอบ ทดสอบ และบารงรกษาไดสะดวก ดรายละเอยดเพมเตมจากมาตรฐานการปองกนอคคภย วสท. 3002–51 ภาคท 5 หมวดท 7 ระบบหวกระจายนาดบเพลง หนา 182–215 2) ตามกฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) ไดกาหนดรายละเอยดสาหรบอาคารประเภทตางๆ ดงน 2.1) กฎกระทรวงฉบบท 33 (พ.ศ. 2535) ไดกาหนดใหอาคารสงและอาคารขนาดใหญพเศษ ตองมระบบดบเพลงอตโนมต ดงน ระบบดบเพลงอตโนมต ตองมระบบดบเพลงอตโนมต เชน sprinkler system หรอระบบอนทเทยบเทา ทสามารถทางานไดทนทเมอมเพลงไหม โดยครอบคลมพนททงหมดทกชน 2.2) กฎกระทรวงฉบบท 39 (พ.ศ. 2537) ฉบบท 47 (พ.ศ. 2540) และฉบบท 55 (พ.ศ. 2543) มไดมการกาหนดขอกาหนดไว สาหรบอาคารทวไปทมใชอาคารสงหรออาคารขนาดใหญพเศษ

ภ5 - 1

ภาคผนวก 5 ระบบการปองกนและแกไขภยอนตราย

5.1 ตวอยางการประเมนความเสยง

การประเมนความเสยงนน มกนยมใชแบบเมทรกซ โดยมตวแปร 2–3 ตว เมอสามารถตงตวแปรทตองการประเมนความเสยงไดแลว จากนนตงคาระดบจากตาไปสงซงความละเอยดของการตงคาระดบขนกบบรบทของหนวยงานแตละท สวนใหญควรอยในชวง 3-5 ระดบ ในทนขอยกตวอยางการประเมนความเสยงโดยมตวแปร 2 ตว คอ “ความเปนไปไดทจะเกดเหตการณนน” (ตารางท 5.1) และ “ผลตอสขภาพ ความปลอดภย และสงแวดลอม” (ตารางท 5.2) ดงน

1) การนยามความเปนไปไดทจะเกดขน “ความเปนไปไดทจะเกดเหตการณนน” ตงคาเปน 5 ระดบ โดยตงชอเปน A-D ซงมการนยามและอธบายคาไว เชน

ระดบ A หมายถง ความเปนไปไดทจะเกดเหตการณนน เกอบเปนประจา ซงหมายถง มความถในการเกดสงมาก เปนตน

ตารางท 5.1 ตวอยางการนยามระดบของความเปนไปไดทจะเกดขน

ระดบ ความหมายของระดบ ค าอธบาย ความถทคาดวาจะเกดขน

A เกอบเปนประจา (almost certain)

เหตการณจะเกดขนไดตลอดเวลา

1-2 ครงตอสปดาห

B เปนไปไดมาก (likely) เหตการณเกดขนหลายครงหรอมากกวาในการทางาน

1-2 ครงตอเดอน

C เปนไปไดปานกลาง (possible) เหตการณอาจเกดขนในการทางาน

1-2 ครงตอป

D ไมคอยเกดขน (unlikely) เหตการณเกดขนทใดทหนงบางครงบางคราว

1-2 ครงตอ 5 ปหรอมากกวา

E เกดขนไดยาก (rare) เคยไดยนวาเหตการณเกดขนมากอนทไหนสกแหง

ไมเคยเกดขนเลยในระยะ 10 ป หรอมากกวา

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au/docs/RiskAssess2Variable.pdf สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556

2) การนยามชนดของผลตอสขภาพความปลอดภย และสงแวดลอม “ผลตอสขภาพความปลอดภย และสงแวดลอม” ในตารางท 5.2 ตงคาเปน 5 ระดบ เชนเดยวกน แตใชตวเลขโรมน

(I-V) แทนแตละระดบ

ตารางท 5.2 ตวอยางการนยามระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพความปลอดภย และสงแวดลอม

ระดบความรนแรง ชนดผลลพธทตามมา

สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม V มากทสด (มหนตภย)

มผเสยชวตจานวนมาก หรอเกดอนตรายตอคน มากกวา 50 คน

มผลทาใหเกดความเสอมโทรมของสงแวดลอมและระบบนเวศ ระยะยาวและรนแรงมาก นาวตกมาก

IV มาก มผเสยชวต และ/หรอเกดสภาวะทพพลภาพรนแรงและถาวร (>30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

ภ5 - 2

ตารางท 5.2 ตวอยางการนยามระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพความปลอดภย และสงแวดลอม (ตอ)

ระดบความรนแรง ชนดผลลพธทตามมา

สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม III ปานกลาง เกดสภาวะทพพลภาพปานกลาง หรอเกดความ

บกพรอง (<30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาปานกลางและรนแรง

II นอย เกดสภาวะทพพลภาพทรกษาได และตองการการรกษาตวในโรงพยาบาล

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาสนถงปานกลางและไมกระทบตอระบบนเวศ

I นอยมาก มผลกระทบเลกนอย ไมจาเปนตองไดรบการรกษาทโรงพยาบาล

มผลนอยมากตอสงมชวตในสงแวดลอม

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne [ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au/docs/RiskAssess2Variable.pdf สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556

3) การค านวณความเสยง/การประเมนความเสยง (Risking rating) เปนการนาตวแปรทกาหนดระดบและนยามไว

ขางตน มาวางเปนเมทรกซดงตารางท 5.3 จากนนตงคาระดบความเสยง กจะสามารถประเมนความเสยงของสงทจะเกดขนบนตวแปรของความถและผลตอสขภาพ ตงแต ตา ปานกลาง สง และสงมาก

ตารางท 5.3 ตวอยางการคานวณความเสยง (Risking rating) ระดบความเปนไปไดท จะเกดขน

ระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพ ความปลอดภยและสงแวดลอม

I II III IV V

A ปานกลาง สง สง สงมาก สงมาก B ปานกลาง ปานกลาง สง สง สงมาก C ตา ปานกลาง สง สง สง D ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง E ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

ทมา ดดแปลงจาก General risk assessment form ของ University of Melbourne[ออนไลน] เขาถงไดจาก http://safety.unimelb.edu.au/docs/RiskAssess2Variable.pdf สบคนเมอวนท 6 สงหาคม 2556 ในการเกบขอมลความเสยงสามารถทาเปนรปแบบตารางเพอบนทกผลการประเมนความเสยงได ดงตวอยางในตาราง

ท 5.4 สาหรบการออกแบบแบบฟอรมทใชในการประเมนความเสยงนน สามารถทาแยกแบบฟอรม หรอ สามารถรวมหลายองคประกอบของการจดการความเสยงในแบบฟอรมเดยวกนได (ตวอยางแบบฟอรมการประเมนความเสยงแบบรวม ดงแสดงในแผนภาพท 5.1)

ภ5 - 3

ตารางท 5.4 ตวอยางการเกบขอมลความเสยง

(1) เหตการณ ทกอใหเกดอนตราย

(2) ระดบความเสยง (3) ตวบงช ความเปนอนตราย

(4) วธการจดการความเสยง

(5) ค าอธบายวธการจดการความเสยง A–E I–V ระดบ

1. การตกหลนของขวดสารเคม

B III สง

ชนวางไมแขงแรงและเบยดแนน

กาจดทง เปลยนชนวางใหม

2. การเกดไฟไหมในตควน

C IV สง

ใชเครองกลน แอลกอฮอล ตดตอกนจนทาใหเกดความรอนและเกดไฟไหม

ตงกฎการทางาน หามใชเครองมอในตควนตดตอกนเปนเวลานานและตองมผรบผดชอบดแลเปนระยะ

3. การสดดมสารพษเชน Benzamidine

A II สง

Benzamidine เปนสารพษทไวปฏกรยากบอากาศ

ใช PPE ใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจแบบเตมรป และทางานในตควน

เฝาตดตาม ตรวจสขภาพประจาป ... ... … … ... ... ...

หมายเหต (4) และ (5) เปนการจดการความเสยง

ภ5 - 4

ระดบ ความหมายของระดบ ค าอธบาย ความถทคาดวาจะเกดขน A เกอบเปนประจา

(almost certain) เหตการณจะเกดขนไดตลอดเวลา

1-2 ครงตอสปดาห

B เปนไปไดมาก (likely) เหตการณเกดขนหลายครงหรอมากกวาในการทางาน

1-2 ครงตอเดอน

C เปนไปไดปานกลาง (possible)

เหตการณอาจเกดขนในการทางาน

1-2 ครงตอป

D ไมคอยเกดขน (unlikely)

เหตการณเกดขนทใดทหนงบางครงบางคราว

1-2 ครงตอ 5 ปหรอมากกวา

E เกดขนไดยาก (rare) เคยไดยนวาเหตการณเกดขนมากอนทไหนสกแหง

ไมเคยเกดขนเลยในระยะ 10 ป หรอมากกวา

ระดบความ

รนแรง ชนดผลลพธทตามมา

สขภาพและความปลอดภย สงแวดลอม V มากทสด (มหนตภย)

มผเสยชวตจานวนมาก หรอเกดอนตรายตอคน มากกวา 50 คน

มผลทาใหเกดความเสอมโทรมของสงแวดลอมและระบบนเวศ ระยะยาวและรนแรงมาก นาวตกมาก

IV มาก มผเสยชวต และ/หรอเกดสภาวะทพพลภาพรนแรงและถาวร (>30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

III ปานกลาง เกดสภาวะทพพลภาพปานกลาง หรอเกดความบกพรอง (<30%) เทากบหรอมากกวา 1 คน

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาปานกลางและรนแรง

II นอย เกดสภาวะทพพลภาพทรกษาได และตองการการรกษาตวในโรงพยาบาล

มผลตอสงแวดลอม ระยะเวลาสนถงปานกลางและไมกระทบตอระบบนเวศ

I นอยมาก มผลกระทบเลกนอย ไมจาเปนตองไดรบการรกษาทโรงพยาบาล

ม ผ ล น อ ยม ากต อ ส ง ม ช ว ต ในสงแวดลอม

ระดบความเปนไปไดท จะเกดขน

ระดบความรนแรงทมผลตอสขภาพ ความปลอดภยและสงแวดลอม

I II III IV V

A ปานกลาง สง สง สงมาก สงมาก B ปานกลาง ปานกลาง สง สง สงมาก C ตา ปานกลาง สง สง สง D ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง E ตา ตา ปานกลาง ปานกลาง สง

(1) เหตการณ ทกอใหเกดอนตราย

(2) ระดบความเสยง (3) ตวบงช ความเปนอนตราย

(4) วธการจดการความเสยง (หวขอ 5.1.3)

(5) ค าอธบายวธการจดการความเสยง A–E I-V ระดบ

1. การตกหลนของขวดสารเคม B III สง

ชนวางไมแขงแรงและเบยดแนน

กาจดทง เปลยนชนวางใหม

2. การเกดไฟไหมในตควน C IV สง

ใชเครองกลน แอลกอฮอล ตดตอกนจนทาใหเกดความรอนและเกดไฟไหม

ตงกฎการทางาน หามใชเครองมอในตควนตดตอกนเปนเวลานานและตองมผรบผดชอบดแลเปนระยะ

3. การสดดมสารพษเชน Benzamidine

A II สง

Benzamidine เปนสารพษทไวปฏกรยากบอากาศ

ใช PPE ใชอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจแบบเตมรป และทางานในตควน

เฝาตดตาม ตรวจสขภาพประจาป

แผนภาพท 5.1 ตวอยางแบบฟอรมการบรหารความเสยง

ภ5 - 5

5.2 ตวอยางแบบฟอรมรายงานการบรหารความเสยงการรายงานการบรหารความเสยงควรครอบคลมทงระดบบคคล โครงการและหองปฏบตการ เพอเปนประโยชนตอหวหนาหองปฏบตการและผบรหารในการนาไปสอน อบรม แลกเปลยนเรยนร ประเมนผลภาพรวมและทบทวนการบรหารจดการ และการวางแผนจดสรรงบประมาณเพอการบรหารความเสยงตอไป

ตารางรายงานการบรหารความเสยงระดบ บคคล โครงการ หองปฏบตการ

ชอหนวยงาน/หองปฏบตการ ..................................................................................................................... เรอง ............................................................................................................

ผรวบรวมรายงาน ...........................................................................................................................................................................................................................................................

ชวงเวลาทรวบรวม .........................................................................................................................................................................................................................................................

ล าดบท ชอ-สกล/โครงการ/หองปฏบตการ ระดบความเสยง เหตการณเสยง วธการจดการความเสยง งบประมาณทใช

ขอคดเหนและเสนอแนะในภาพรวม

หมายเหต ระดบความเสยง เปนขอมล ทไดจากแบบฟอรมการบรหารความเสยง โดยเลอกรายงานระดบความเสยงในระดบทเหนสมควร

ภ5 - 6

ตารางรายงานการบรหารความเสยงระดบ บคคล โครงการ หองปฏบตการ

ชอหนวยงาน/หองปฏบตการ ..............................AEC.............................................................................. เรอง ............การท างานกบสารเคม............................................................................

ผรวบรวมรายงาน .........................นายสภาพ ปลอดภย...........................................................................................................................................................................................................

ชวงเวลาทรวบรวม ......................เดอน กมภาพนธ 2558.........................................................................................................................................................................................................

ล าดบท ชอ-สกล/ชอโครงการ/ชอหองปฏบตการ ระดบความเสยง เหตการณเสยง วธการจดการความเสยง งบประมาณทใช

1 นาย ก. สง ทางานกบสารปรอท มากกวา 8 ชวโมงตอวน ตรวจสขภาพ, ใช PPE ทเหมาะสม X,xxx

2 นาย ข. สง สกดสารประกอบดวยคลอโรฟอรมทกวน ตรวจสขภาพ, ใช PPE ทเหมาะสม X,xxx

3 นาย ค. สง สดดมสารพษกลม benzamidine ตรวจสขภาพ, ใช PPE ทเหมาะสม X,xxx

4 นาย ง. สง กลนแอลกอฮอลไหมในตดดควนบอย ตงกฎการทางานใหม, ใช PPE ทเหมาะสม X,xxx

5 นาย จ. สง การตกหลนของขวดสารเคมจากชนวาง เปลยนชนวางใหม X,xxx

ขอคดเหนและเสนอแนะในภาพรวมมการประชาสมพนธแจงเตอนความเสยงใหหนวยงานทราบ เพอจะไดระมดระวงเมอเขามาในหองปฏบตการ และรณรงคใหผปฏบตงานใช PPE ทเหมาะสมอยางเครงครด

หมายเหต ระดบความเสยง เปนขอมล ทไดจากแบบฟอรมการบรหารความเสยง โดยเลอกรายงานระดบความเสยงในระดบทเหนสมควร

แผนภาพท 5.2 ตวอยางแบบฟอรมรายงานการบรหารความเสยง

ภ5 - 7

5.2 มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน ทลางตา (รปท 5.1) ในหองปฏบตการควรเปนนาสะอาด หรอสารละลายนา เกลอทใชกนทวไปในการชะลางตา มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน (ANSI Z358.1–2004: American National Standard Institute) มขอกาหนดทวไปวา ทลางตาฉกเฉนมคณภาพและลกษณะตรงตามมาตรฐานทยอมรบได สามารถเขาถงไดโดยงาย มประสทธภาพในการชะลางสารอนตรายออกจากตาได ตองมสญญาณเสยงหรอไฟกระพรบขณะใชงาน ตองมการทดสอบการใชงานอยางสมาเสมอ และตองมการจดทาคมอวธการใช/อบรมใหแกผปฏบตงาน

มาตรฐานทลางตาและอางลางตาฉกเฉน ANSI Z358.1–2004 กาหนดไววา - ความเรวของนาตองไมเกดอนตรายกบตาของผใชนาและจายใหกบตาทงสองขางอยางตอเนองทอตราการไหลไม

นอยกวา 1.5 ลตร/นาท หรอ 0.4 แกลลอน/นาทดวยแรงดน 40 ปอนด/ตารางนว เปนเวลาอยางนอย 15 นาท - นาตองไหลภายใน 1 วนาทหลงจากเปดวาลวและยงคงเกดอยโดยไมตองใชมอของผใชงานบงคบจนกวาจะปดโดย

ตงใจนาจะตองสะอาดปราศจากสงปนเปอนทมองเหนไดเชน สงสกปรก ความขน สนมเปนตน ถาเปนชนดบรรจนาในตวจะตองมการเปลยนนาตามคาแนะนาของผผลตหากไมมขอแนะนาจากผผลต ใหเปลยนนาทก 1 เดอน

- ทลางตาฉกเฉนตองสามารถเขาถงไดโดยงายและรวดเรว มระยะไมเกน 16 เมตรหรอ 55 ฟตจากจดเสยงและสามารถไปถงได ภายใน 10 วนาทเสนทางทไปตองโลงไมมสงกดขวาง มแสงสวางพอเพยง อยางไรกตามหากพนทนนม การใชสารเคมอนตรายสงเชน กรดแก ดางแกหรอสารอนทมผลกระทบรนแรงควรตดตงทลางตาฉกเฉนใหตดกบพนทนนหรอใหใกลทสดเทาทจะทาได

- จดตดตงจะตองอยในพนทระดบเดยวกนกบพนททมความเสยงเชน ทางทจะไปถงไมควรจะตองลงหรอขนไปชนอนหรอไมเปนทางลาดขน-ลง

- อณหภมของนาควรรกษาใหคงท และควรอยระหวาง 15 -35 C ในกรณทเคมทาใหเกดการไหมทผวหนง (Chemical burn) ควรใหนามอณหภมอยท 15 C และหากปฏกรยาเคมเกดขนหรอถกเรงทอณหภมใดอณหภมหนงควรศกษาจากSDS หรอผจาหนายเพอขอขอมลอณหภมนาทจะใชกบทลางตาฉกเฉน

- ตาแหนงการตดตงหวฉดนาลางตาอยในระยะ 33 นว (83.3 เซนตเมตร) - 53 นว (134.6 เซนตเมตร) จากพนและหางจากผนงหรอสงกดขวางทอยใกลทสดอยางนอย 6 นว (15.3 เซนตเมตร)

รปท 5.1 ตวอยางปายบอกจดตดตงทลางตา ชดลางตาแบบตดผนงและอางลางตาฉกเฉน (ทมา เขาถงไดจาก http://ca.wikipedia.org/wiki/Fitxer:Sign_eyewash.svg, http://en.wikipedia.org/wiki/File:2008-07-02_Eye_wash_station.jpg,

http://www.plumbingsupply.com/eyewash_heaters.html. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b8/2008-07-02_Eye_wash_station.jpg

ภ5 - 8

5.3 มาตรฐานชดฝกบวฉกเฉน ชดฝกบวฉกเฉน (Emergency shower, รปท 5.2) ตามมาตรฐาน ANSI Z358.1–2004 กาหนดไววา - นาทถกปลอยออกมาตองมความแรงทไมทาอนตรายตอผใช โดยตองปลอยนาไดอยางนอย 75.7 ลตร/นาท

หรอ 20 แกลลอน/นาท ทแรงดน 30 ปอนด/ตารางนว เปนเวลาไมนอยกวา 15 นาท - อปกรณสาหรบการควบคมปด/เปด ตองเขาถงไดงาย สามารถปลอยนาไดภายใน 1 วนาทหรอนอยกวา - นามอตราการไหลอยางสมาเสมอโดยไมตองใชมอบงคบ - ตองมปาย ณ บรเวณจดตดตงชดเจน - ฝกบวฉกเฉนตองสามารถเขาถงไดโดยงายและรวดเรว มระยะไมเกน 16 เมตร (55 ฟต) จากจดเสยง และ

ตองไปถงไดใน 10 วนาท เสนทางตองโลงไมมสงกดขวาง (เปนเสนทางตรงทสดเทาทจะทาได และมแสงสวางเพยงพอ) หากมการใชสารเคมทมอนตรายมาก ควรตดตงฝกบวฉกเฉนใหตดกบพนทนน หรอใกลทสดเทาทจะทาได

- บรเวณทตดตงอยบนพนระดบเดยวกนกบพนททมความเสยง ไมใชทางลาดลง - อณหภมของนาควรรกษาใหคงทอยระหวาง 15 – 35 องศาเซลเซยส ในกรณทสารเคมทใชทาใหเกดแผล

ไหมทผวหนง ควรใหนามอณหภมอยท 15 องศาเซลเซยส ดงนนจงควรศกษาขอมลจาก SDS ของสารเคมกอน

- ตาแหนงทตดตงฝกบวฉกเฉน ควรอยในระยะ 82 – 96 นว (208.3 – 243.8 เซนตเมตร) จากระดบพน นอกจากน ทระดบสงจากพน 60 นว (152.4 เซนตเมตร) ละอองนาจากฝกบวตองแผกวางเปนวงทมเสนผาศนยกลางอยางนอย 20 นว (50.8 เซนตเมตร) และคนชกเปดวาลวเขาถงไดงาย และไมควรสงเกน 69 นว (173.3 เซนตเมตร) จากระดบพน (อาจปรบใหเหมาะสมตามสวนสงของผปฏบตงาน)

รปท 5.2 ตวอยางปายบอกจดตดตงชดฝกบวฉกเฉน ชดฝกบวฉกเฉน และลกษณะการใชงาน (ทมาเขาถงไดจาก https://www.clarionsafety.com/Learning-Center/Topics/Emergency-Shower-

Signs.aspx ,http://www.bigsafety.com.au/category9_1.htm. สบคนเมอวนท 12 มนาคม 2555)

ภ5 - 9

5.4 อปกรณปองกนสวนบคคล

อปกรณปองกนสวนบคคล หมายถง ถงมอ, อปกรณกรองอากาศ, อปกรณปองกนตา และเสอผาทปองกนรางกายการใช PPE ขนกบชนดหรอประเภทของการปฏบตงาน และธรรมชาต/ปรมาณของสารเคมทใช โดยตองมการประเมนความเสยงของการปฏบตงานเปนขอมลในการเลอกใชอปกรณใหเหมาะสม PPE ครอบคลมสงตอไปน

อปกรณปองกนหนา (Face protection) หรอ ทก าบงใบหนา (Face shield, รปท 5.3)

ใชเมอทางานกบรงสหรอสารเคมอนตรายทอาจกระเดน ซงสามารถใชรวมกนกบแวนตาได

อปกรณปองกนตา (Eye protection) ใชปองกนตา อาจใชรวมกบอปกรณปองกนหนา ลกษณะของแวนตาทใชในหองปฏบตการม 2 ประเภท คอ

แวนตากนฝน/ลม/ไอระเหย (Goggles)เปนแวนตาทปองกนตาและพนทบรเวณรอบดวงตาจากอนภาค ของเหลวตดเชอ หรอสารเคม/ไอสารเคม (รปท 5.4)

แวนตานรภย (Safety glasses) จะคลายกบแวนตาปกตทมเลนสซงทนตอการกระแทกและมกรอบแวนตาทแขงแรงกวาแวนตาท ว ไป แวนตานรภยมกมการ ชบ งด วยอกษรเครองหมาย "Z87" ตรงกรอบแวนตาหรอบนเลนส ควรสวมใสเพอปองกนดวงตาจากอนภาค แกว เศษเหลก และสารเคม (รปท 5.5)

รปท 5.5 Safety glasses อปกรณปองกนมอ (Hand protection)

ถงมอ (Gloves) ใชปองกนมอจากสงตอไปน - สารเคม สงปนเปอนและเชอโรค (เชน ถงมอลาเทกซ/ถงมอไวนล/ถงมอไนไทรล) - ไฟฟา (เชน ถงมอปองกนไฟฟาสถต) - อณหภมทสง/รอนมาก (เชน ถงมอทใชสาหรบตอบ) - อนตรายทางเครองมอ/เครองกล สงของมคมซงอาจทาใหเกดบาดแผลได

การเลอกถงมอทเหมาะสมเปนเรองสาคญ (ตารางท 5.5) ปจจบนพบวา โรคผวหนงอกเสบเปนโรคทเกดขนมากถง 40–45% ของโรคทเกยวของกบการทางานในหองปฏบตการวจยทมสารเคมอนตราย สารเคมหลายชนดทาใหผวหนงระคายเคองหรอผวหนงไหม และยงอาจถกดดซมผานผวหนงไดดวย เชน สารไดเมทลซลฟอกไซด (dimethyl sulfoxide, DMSO) ไนโตรเบนซน (nitrobenzene) และตวทาละลายหลายๆ ชนด สามารถถกดดซมผานผวหนงเขาสกระแสโลหตได

ถงมอแตละชนดมสมบตและอายการใชงานแตกตางกน ดงนนจงตองพจารณาเลอกใชใหถกตอง เพอใหเกดความปลอดภยสงสด

รปท 5.4 Goggles

รปท 5.3 หนากากปองกนใบหนา (Face shield)

ภ5 - 10

ตารางท 5.5 ตวอยางชนดของถงมอและการใชงาน

วสดทใชท าถงมอ การใชงานทวไป

บวทล (Butyl)

มความทนทานสงมากทสดตอการซมผานของแกสและไอนา จงมกใชในการทางานกบสารกลมเอสเทอรและคโตน

นโอพรน (Neoprene)

มความทนทานตอการถลอกและขดขวนปานกลาง แตทนแรงดงและความรอนไดด มกใชงานกบกรด สารกดกรอน และนามน

ไนไทรล (Nitrile)

ถงมอทใชทางานทวไปไดดมาก สามารถปองกนสารเคมกลมตวทาละลาย นามน ผลตภณฑปโตรเลยมและสารกดกรอนบางชนด และยงทนทานตอการฉกขาด การแทงทะลและการขดขวน

ภ5 - 11

ตารางท 5.5 ตวอยางชนดของถงมอและการใชงาน (ตอ)

วสดทใชท าถงมอ การใชงานทวไป

พอลไวนลคลอไรด

(Polyvinyl chloride, PVC)

ทนทานตอรอยขดขวนไดดมาก และสามารถปองกนมอจากไขมน กรด และสารกลมปโตรเลยมไฮโดรคารบอน

พอลไวนลแอลกอฮอล

(Polyvinyl alcohol, PVA)

สามารถปองกนการซมผานของแกสไดดมาก สามารถปองกนตวทาละลายชนดอะโรมาตก (aromatic)และคลอรเนต (chlorinate)ไดดมาก แตไมสามารถใชกบนาหรอสารทละลายในนา

ไวทอน (Viton)

มความทนทานตอตวทาละลายชนดอะโรมาตกและคลอรเนต ไดดเยยม มความทนทานมากตอการฉกขาดหรอการขดขวน

ซลเวอรชลด

(Silver shield)

ทนตอสารเคมทมพษและสารอนตรายหลายชนด จดเปนถงมอททนทานตอสารเคมระดบสงทสด

ยางธรรมชาต

มความยดหยนและทนตอกรด สารกดกรอน เกลอ สารลดแรงตงผว และแอลกอฮอลแตมขอจากด เชน ไมสามารถใชกบ chlorinated solvents ได และสารบางอยางสามารถซมผานถงมอยางได เชน dimethylmercury

ภ5 - 12

อปกรณปองกนเทา (Foot protection)

รองเทาทใชสวมใสในหองปฏบตการ ตองเปนรองเทาทปดหนาเทาและสนเทา (รปท 5.6) และควรสวมใสตลอดเวลา รองเทาททาจากวสดบางชนดสามารถทนตอการกดกรอนของสารเคม ตวทาละลาย หรอปองกนการซมผานของนาได เชน รองเทายางทสวมหมรองเทาธรรมดา และรองเทาบท สาหรบรองเทาหนงสามารถดดซบสารเคมไดจงไมควรสวมอกถาปนเปอนสารเคมอนตราย

รปท 5.6 ตวอยางรองเทาทปดนวเทา

อปกรณปองกนรางกาย (Body protection) ผปฏบตงานควรสวมเสอคลมปฏบตการ (lab coat) ตลอดเวลาทอยในหองปฏบตการเสอคลมปฏบตการควรมความทนทานตอสารเคมและการฉกขาดมากกวาเสอผาโดยทวไปนอกจากน ผากนเปอนททาดวยพลาสตกหรอยางกสามารถปองกนของเหลวทมฤทธกดกรอนหรอระคายเคองได

“เสอผาทหลวมไมพอดตว ใหญเกนไปหรอรดมากเกนไป เสอผาทมรอยฉกขาดอาจท าใหเกดอนตรายใน หองปฏบตการได และควรตดกระดมเสอคลมปฏบตการตลอดเวลา”

อปกรณปองกนการไดยน (Hearing protection) (รปท 5.7) ใชเมอทางานกบเครองมอหรออปกรณทมคลนเสยงความถสง เ ชน

sonicator ตามเกณฑของ OSHAไดกาหนดไววาคนททางานในสภาพแวดลอมทมเสยงระดบ 85 เดซเบล ไมควรทางานเกน 8 ชวโมงตอวน (OSHA Occupational Noise Standard)

อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ (Respiratory protection)

ผปฏบตงานควรสวมอปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ทสามารถกรองหรอมตวดดซบส งปนเปอนเมอทางานทมอนภาคฝนผงหรอไอ การเลอกใชตองคานงถงศกยภาพและประสทธภาพของตวกรอง (filter) หรอตวดดซบ (chemical absorbent) ในการปองกนสารอนตรายทกฎหมายกาหนด เชน โครเมยม ตะกว ใหตากวาระดบการไดรบสมผสสารจากการทางาน (Occupational Exposure Level, OEL) อปกรณปองกนระบบทางเดนหายใจ ตองไมรวซมและสวมไดกระชบกบใบหนา รวมทงมการบารงรกษาทาความสะอาดอยางสมาเสมอ

รปท 5.7 อปกรณปองกนการไดยน

https://ru.vwr.com/app/catalog/Catalog?parent_class_id=4&parent_class_cd=116195&frmls=x

ภ6-1

ภาคผนวก 6 การใหความรพนฐานเกยวกบดานความปลอดภยในหองปฏบตการ

ในหลายหนวยงานมการกาหนดระบบการใหความรและความเขาใจเกยวกบดานความปลอดภยแกผเกยวของ อาทเช น ม ห า ว ท ย า ล ย แ ค ล ฟ อ ร เน ย (University of California, UCLA: http://map.ais.ucla.edu /go/1003937) ม ห า ว ท ย า ล ย พ ร น ซ ต น (Princeton University: http://web.princeton.edu/sites/ehs/labpage/training.htm) ม ห า ว ท ย า ล ย บ ร ต ช โ ค ล ม เบ ย (The University of British Columbia: http://riskmanagement. ubc.ca/ courses/laboratory-chemical-safety) เปนตน โดย อาจารย เจาหนาท นกเรยน และผเขาเยยมชม ตองเขารบการอบรมตามหลกสตรหรอโปรแกรมทหนวยงานจดขน ระบบของการใหความรและการอบรม ตองคานงถงสงตอไปน

1. หลกการในการเขาอบรม 1.1 การเขารบการอบรมเรองใดกตาม ขนกบธรรมชาตการปฏบตงานของบคคลนน ๆ 1.2 บคคลทจะเขารบการอบรมควรเลอกหลกสตรหรอหวขอการเขาอบรมบนพนฐานของชนดหรอประเภท

ความเปนอนตรายทบคคลเหลานนจะตองเผชญขณะปฏบตงาน

ยกตวอยาง ตารางแมทรกซทสรางขนเพอใหบคคลเลอกเขารบการอบรม (ดดแปลงจาก Safety Training Matrix for Laboratory Personnel ของ UCLA: http://map.ais.ucla.edu /go/1003937)

ทานตอง....

หลกสตรการใหความร/อบรมดานความปลอดภย

กฎหมายทเกยวของ

การประเมนความเสยง

ความเปนอนตราย

ของสารเคม

การใช PPE

การซอมหนไฟ

ขอปฏบตในหองปฏบต-

การ บรหารจดการดานความปลอดภย ทดลองกบสารไวไฟ ทดลองกบสารพษ/สารกอมะเรง ทาความสะอาดหองปฏบตการ นงทางานขางหองปฏบตการ

จากตารางน จะทาใหคนทางานสามารถเลอกหวขอทตนเองตองไดรบการอบรมในเรองใดบาง ตามสถานภาพและลกษณะการทางานของตนเอง

ภ6-2

2. ชวงเวลาทเหมาะสมสาหรบการเขาอบรม ทกคนจะตองเขารบการอบรม 2.1 กอนเรมการปฏบตงานททราบความเปนอนตรายแลว 2.2 เมอไดรบมอบหมายใหปฏบตงานใหมซงมความเปนอนตราย 2.3 เมอมเหตการณหรอรายงานความเปนอนตรายเกดขนในการปฏบตงาน

3. บคคลทเกยวของกบการปฏบตงาน จะครอบคลมทง ผบรหาร หวหนาหองปฏบตการ ผปฎบตงาน และ

พนกงานทาความสะอาด นอกจากน ผเขาเยยมชมหนวยงานกตองไดรบความรดานความปลอดภยดวยเชนกน ยกตวอยาง บทบาทหนาทในการบรหารจดการดานการอบรมในระดบตาง ๆ ดงน

ตาแหนง บทบาทหนาท

ผปฏบตงาน - รบผดชอบตอวธการปฏบตงานอยางปลอดภย - เขารบการอบรมตามหวขอทเกยวของกบการปฏบตงาน

หวหนาหองปฏบตงาน - รบผดชอบตอการจดใหผปฏบตงานในความดแลไดรบการฝกอบรมดานความปลอดภยในทกหวขอตามความเหมาะสม

- อนญาตใหผปฏบตงานทไดรบการอบรมเขาหองปฏบตการได - เขารบการอบรมตามหวขอทเกยวของกบการปฏบตงาน

ผบรหาร - รบผดชอบตอการบงคบใชใหลกจางทกคนไดรบการอบรมดานความปลอดภย

- สนบสนนดานงบประมาณในการใหความร/อบรมในภาพรวม - เขารบการอบรมตามหวขอทเกยวของกบการปฏบตงาน

4. หวขอ/รปแบบหลกสตร ระบบของการจดการหลกสตร จะครอบคลมหวขอดงตอไปน 4.1 หวขอทวไปตามขอกาหนด ไดแก กฎหมายทเกยวของกบความปลอดภยและสงแวดลอม ความเปน

อนตรายของสารเคม การจดการของเสยสารเคมอนตราย ความปลอดภยของหองปฏบตการ ขอปฏบตทวไปในหองปฏบตการ การซอมหนไฟ การจดการความเสยง เปนตน

4.2 หวขอเฉพาะทขนกบการปฏบตงานของแตละท อาทเชน ถาหนวยงานทางานกบรงสและเลเซอร กตองมการอบรม “ความปลอดภยเมอทางานกบรงสและเลเซอร” เปนตน

---------------------

ภ7-1

ภาคผนวก 7 การจดการขอมลและเอกสาร

ตวอยางรปแบบ คมอการปฏบตการ(SOP)

ภ7-2

A (รหสหนวยงานหรอหนวยปฏบต) – B (รหสเรองททา) –C (เลขลาดบ)

ชอเรอง............

ภ7-3

บนทกการทบทวนและแกไข

ทบทวนครงท วนท รายการการทบทวนและแกไข

หมายเหต:ไมแกไข (no revision) แกไข (revision) หรอเลกใช (deletion)

(ระบสถานทหรอหนวยงาน)

คมอการปฏบตงาน: A-B-C หมายเลขสาเนาเอกสาร... ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ลาดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท……………………….. หนาท .......

ภ7-4


คมอการปฏบตงาน: A-B-C หมายเลขสาเนาเอกสาร... ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ลาดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท……………………….. หนาท .........

รายชอผถอครองเอกสารฉบบน

1. 11.

2. 12. 3. 13. 4. 14. 5. 15. 6. 16. 7. 17. 8. 18. 9. 19. 10. 20.

ภ7-5

ชอเรอง................................................

1. วตถประสงค 2. ขอบเขต 3. ผรบผดชอบ 4. สงทเกยวของ/เอกสารอางอง 5. นยามศพท 6. ขนตอนการปฏบตงาน

ขน ผรบผดชอบ กจกรรม เอกสารอางอง 1

2

3

7. รายละเอยดการปฏบตงาน 8. ภาคผนวก


คมอการปฏบตงาน: A-B-C หมายเลขสาเนาเอกสาร... ผเสนอ……………………….. ผทบทวน…………………… ลาดบการแกไข ครงท..... ผอนมต ……………………… วนท……………………….. หนาท .........

ภ7-6

CT-PM-02

ขนตอนการประเมนความพรอมของผปฏบตงานกอนทาวจย

ภ7-7

บนทกการทบทวนและแกไข

ทบทวนครง

ท วนท รายการการทบทวนและแกไข

1 5 ส.ค. 55 หนาท 3 เพมผรบผดชอบ คอ “ฝายบรหาร มหนาท/ความรบผดชอบ ตรวจสอบผลงานการปฏบตงานของหวหนาหองปฏบตการวจยใหเปนไปตามขอกาหนด”

2 1 เม.ย. 56 หนาท 3 ตดเอกสารอางอง “CT-SD-02-04 การประเมนการใชเครองมอ” 3 30 ม.ค. 57 หนาท 6 แกไขนยามศพท “ความพรอมของผปฏบตงานกอนทาวจย หมายถง ผปฏบตงานตองม

ความรในเรองของความปลอดภยหองปฏบตการวจย” เปน “ความพรอมของผปฏบตงานกอนทาวจย หมายถง ผปฏบตงานตองมความรในเรองของความปลอดภยหองปฏบตการวจยตามองคประกอบของ ESPReL การใชและการดแลเครองมอในหองปฏบตการได”

4 2 ก.พ.58 ไมแกไข

หมายเหต: ไมแกไข (no revision) แกไข (revision) หรอเลกใช (deletion)

ภาควชาเทคโนเคม คมอการปฏบตงาน: CT-PM-02 หมายเลขสาเนาเอกสาร 01 ผเสนอ นกวทยาศาสตร ผทบทวน ประธานกลมวจย ลาดบการแกไข ครงท 3 ผอนมต หวหนาภาควชา วนท 30 มนาคม 2557 หนาท 1

ภ7-8

ภาควชาเทคโนเคม คมอการปฏบตงาน: CT-PM-02 หมายเลขสาเนาเอกสาร 01

ผเสนอ นกวทยาศาสตร ผทบทวน ประธานกลมวจย ลาดบการแกไข ครงท 3 ผอนมต หวหนาภาควชา วนท 30 มนาคม 2557 หนาท 2

รายชอผถอครองเอกสารฉบบน

1. หวหนาหนวยงาน/หนวยปฏบต 11.

2. หวหนาหองวจย 12. 3. 13. 4. 14. 5. 15. 6. 16. 7. 17. 8. 18. 9. 19. 10. 20.

ภ7-9

ขนตอนการประเมนความพรอมของผปฏบตงานกอนทาวจย

1. วตถประสงค เพอใหการประเมนความพรอมของผปฏบตงานกอนทาวจยเปนไปอยางถกตอง 2. ขอบเขต หองปฏบตการและหองวจยทกหองของหนวยงาน/หนวยปฏบต 3. ผรบผดชอบ

ผรบผดชอบ หนาท/ความรบผดชอบ ฝายบรหาร - ตรวจสอบผลงานการปฏบตงานของหวหนาหองปฏบตการวจยให

เปนไปตามขอกาหนด ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

- จดอบรมความรเกยวกบความปลอดภยหองปฏบตการวจย - จดอบรมการใชเครองมอพนฐานในหองปฏบตการ - จดอบรมความเปนอนตรายและการจดการสารเคม/ของเสยใน

หองปฏบตการ หวหนาหองปฏบตการ - รวบรวมรายชอผปฏบตงานในหองปฏบตการ

- ควบคมการปฏบตงานใหเปนไปตามแผนการปฏบตงาน - ตรวจสอบผลการดาเนนงาน กอนสงฝายบรหาร - ใหคาปรกษาในทกขนตอนการปฏบตงาน

ผปฏบตงาน (เจาหนาท, นสต/นกศกษา, นกวจย)

- ปฏบตงานตามทระบในเอกสารทกขนตอนทกาหนดใหอยางถกตอง

4. สงทเกยวของ/เอกสารอางอง

4.1 CT-FM-001 แบบฟอรมรายชอผปฏบตงานทกาลงจะเขาทาวจยในหองปฏบตการ4.2 CT-FM-002แบบฟอรมรายการฝกอบรมของผปฏบตงาน 4.3 CT-FM-003 แบบฟอรมการประเมนความพรอมกอนเรมดาเนนการวจย 4.4 เอกสารโครงการ ESPReL 2555: แนวปฏบตเพอความปลอดภยในหองปฏบตการ(ทมา:

http://www.chemtrack.org/Doc/F622.pdf) 4.5 เอกสารโครงการ ESPReL 2555: คมอการประเมนความปลอดภยหองปฏบตการ (ทมา:

http://www.chemtrack.org/Meeting/F52-10.pdf) 5. นยามศพท ความพรอมของผปฏบตงานกอนทาวจย หมายถง ผปฏบตงานตองมความรในเรองของความ

ปลอดภยหองปฏบตการวจยตามองคประกอบของ ESPReL การใชและการดแลเครองมอในหองปฏบตการได 6. ขนตอนการปฏบตงาน

ขน ผรบผดชอบ กจกรรม เอกสารอางอง 1 หวหนาหองปฏบตการ รวบรวมรายชอผปฏบตงานทกาลงจะเขาหองปฏบตการ

วจย (ขอ 7.1) CT-FM-001


ภาควชาเทคโนเคม คมอการปฏบตงาน: CT-PM-02 หมายเลขสาเนาเอกสาร 01 ผเสนอ นกวทยาศาสตร ผทบทวน ประธานกลมวจย ลาดบการแกไข ครงท 3 ผอนมต หวหนาภาควชา วนท 30 มนาคม 2557 หนาท

ภ7-10

ขน ผรบผดชอบ กจกรรม เอกสารอางอง 2 ผประสานงานฝายความ

ปลอดภยหองปฏบตการวจย จดอบรม “ดานความปลอดภยของ

หองปฏบตการวจย”แกผปฏบตงาน (ขอ 7.2.1) CT-FM-002

3 ผประสานงานฝายความปลอดภยหองปฏบตการวจย

จดอบรม “การใชเครองมอและดแลเครองมอในหองปฏบตการ”แกผปฏบตงาน(ขอ 7.2.2)

CT-FM-002


จดอบรม “ความเปนอนตรายและการจดการสารเคม/ของเสยในหองปฏบตการ” แกผปฏบตงาน(ขอ 7.2.3)

CT-FM-002

5 หวหนาหองปฏบตการ ใหผปฏบตงานประเมนความพรอมกอนเรมดาเนนการวจยและรวบรวมสงใหสานกงาน(ขอ 7.3)

CT-FM-003

6 หวหนาหองปฏบตการ ตรวจสอบผลการปฏบตงาน และพจารณาลงมตใหผปฏบตงานทผานตามแผนใหทาวจยได(ขอ 7.4)


ประกาศรายชอผปฏบตงานทผานการเตรยมความพรอมกอนทาวจยและสาเนาเอกสารสงหวหนาหองปฏบตการวจย (ขอ 7.5)

8 หวหนาหองปฏบตการ เกบขอมลของผปฏบตงานเขาแฟมประวต (ขอ 7.6)

7. รายละเอยดการปฏบตงาน 7.1 รวบรวมรายชอผปฏบตงานทกาลงจะเขาหองปฏบตการวจย หวหนาหองปฏบตการวจยรวบรวมรายชอผปฏบตงานทกาลงจะเขาหองปฏบตการวจยใหกบผประสานงานดานความปลอดภยหองปฏบตงานวจยของหนวยงาน 7.2 การจดอบรมผปฏบตงาน ผประสานงานฯ จะรบผดชอบในการจดการอบรมระดบหนวยงาน ในเรอง - การจดหาวทยากรอบรม - การตดตอประสานเรองเวลาและสถานทอบรม จดหวขอฝกอบรม ดงตอไปน 7.2.1 ความปลอดภยของหองปฏบตการวจยแกผปฏบตงาน


ภ7-11

- องคประกอบของ ESPReL 7.2.2 การใชเครองมอและดแลเครองมอในหองปฏบตการแกผปฏบตงาน - เครองมอพนฐานทใชในหองปฏบตการวจย 7.2.3 ความเปนอนตรายและการจดการสารเคม/ของเสยในหองปฏบตการ - ตวอยางจะเนนสารเคม/ของเสยหลก ๆ ทใชในหองปฏบตการวจยของ หนวยงาน 7.3 ใหผปฏบตงานประเมนความพรอมกอนเรมดาเนนการวจยและรวบรวมสงให สานกงาน - ผปฏบตงานตองประเมนความพรอมกอนเรมดาเนนการวจยอยางนอย 1 สปดาห และสงแบบฟอรมประเมนใหหวหนาหองปฏบตการ 7.4 ตรวจสอบผลการปฏบตงาน และพจารณาลงมตใหผปฏบตงานทผานตามแผนให ทาวจยได หวหนาหองปฏบตการพจารณาลงมตอนมตใหผปฏบตงานทพรอมเขาทาวจย และตรวจสอบผลการปฏบตงานทตงไวตามแผน และสงใหผประสานงานฯ 7.5 ประกาศรายชอผปฏบตงานทผานการเตรยมความพรอมกอนทาวจยและสาเนา เอกสารสงหวหนาหองปฏบตการวจย ผประสานงานฯ ทาประกาศรายชอผปฏบตงานทพรอมเขาทาวจย สาหรบผทไมผาน จะตองรอรอบใหมทจะมการฝกอบรมและประเมนความพรอม ในครงถดไป 7.6 เกบขอมลของผปฏบตงานเขาแฟมประวต หวหนาหองปฏบตการดาเนนการเกบขอมลการฝกอบรมและประกาศฯ ในแฟมของ หองปฏบตการ และแฟมประวตของผปฏบตงานแตละคน

8. ภาคผนวก-


ภ7-12



เอกสารทเกยวของ CT-FM-001

แบบฟอรมรายชอผปฏบตงานทกาลงจะเขาทาวจยในหองปฏบตการ

สถานท/หนวยงาน แบบฟอรมรายชอผปฏบตงานทกาลงจะเขาทาวจยในหองปฏบตการ ป..............

CT-FM-001หนาท.........

ชอหองปฏบตการ ................................................................................................................................ ชอหวหนาหองปฏบตการ ............................................................................................................................... วนทแจง/สงรายชอ .......................................................... เบอรโทรตดตอ............................................

ท ชอ-สกล นกวจย นสต/

นกศกษา เจาหนาท

หมายเหต

1 2 3 4

รวม จานวนรวมทงหมด

……………………………………………………ผประสานงานฯ รบเรอง วนท...............................................................

…………………………………………หวหนาหองปฏบตการ

ภ7-13


CT-FM-002

แบบฟอรมรายการฝกอบรมของผปฏบตงาน

สถานท/หนวยงาน แบบฟอรมรายการฝกอบรมของผปฏบตงาน CT-FM-002 หนาท.........

ชอ-สกลผปฏบตงาน ............................................................................................................................... หองปฏบตการ ............................................................................................................................... ทอยตดตอ ............................................................................................................................... ……………………………………………………………………………………………………………… E-mail………………………………………………………………….เบอรโทรตดตอ……………………………………………………

ท

รายการฝกอบรม

วนทฝกอบรม

ผลการอบรม

ลายเซนผประสานงานฯ

ลายเซนหวหนาหองปฏบตการ

1 2 3 4

หมายเหต – กรณทการวดผลไมผาน หนวยงานจะไมอนญาตใหผปฏบตงานเขาทาวจย ดงนนผปฏบตงานตองเขาเตรยมความพรอมฯ ใหมในครงถดไป

ภ7-14



CT-FM-003 แบบฟอรมการประเมนความพรอมกอนเรมดาเนนการวจย

สถานท/หนวยงาน แบบฟอรมการประเมนความพรอมกอนเรมดาเนนการวจย CT-FM-003 หนาท........

ชอ-สกลผปฏบตงาน ............................................................................................................................... หองปฏบตการ ............................................................................................................................... หวหนาหองปฏบตการ ............................................................................................................................... ชวงเวลาททาการประเมน ............................................................................................................................... สารเคมทตองใช

ท ชอสารเคม ปรมาณทใช สถานะของสาร

ประเภทความเปนอนตราย

ระดบความเปนอนตราย

1 2

อปกรณและเครองมอทตองใช ผปฏบตงานตองไดรบการอบรมจากผดแลตามรายการ

ท อปกรณ/เครองมอ สถานทวางเครองมอ

วนทไดรบการฝกใชเครองมอจรง

ลายเซนผดแลฯ/ผเชยวชาญ

1 2

วธการทดลองทตองทา

ท ชอวธการทดลอง ระยะเวลาการทดลอง

ระดบความเปนอนตราย

เสนทางรบสมผส

PPE ทตองใช

1 2

ของเสยทเกดขนและวธการกาจดของเสย

ท รายการของเสยสารเคม ประเภทของเสย

สถานทเกบของเสย

ชนด/ขนาดภาชนะบรรจ


1 2

นสตไดดาเนนการเตรยมการครบทกขนตอนแลว หวหนาหองปฏบตการเหนสมควรอนมตใหเรมทาวจยได

ลงชอหวหนาหองปฏบตการ............................................................................................................... วนท.............................................................................................................

ลงชอผประสานงานความปลอดภยหองปฏบตการฯ...................................................................... วนทไดรบเอกสาร......................................................................................

ชื่อหนังสือ - nrctesprel.labsafety.nrct.go.th/files/esprel-book2.pdf · lab...

Documents