ภมปญญา OTOP

“ผาไหมลายโบราณ (บานโคกหมอ จ.อทยธาน)”

ประวตความเปนมา

การทอผาเปนหตถกรรมอยางหนงททำาสบตอกนมาเปนเวลานาน ตงแตกอนสมยสโขทยเปนราชธาน สนนษฐานจากประวตศาสตรไทยไดกลาวไวจากหลกฐานการแตงกายของพระมหากษตรยเจานาย คหบด ในสมยนนและไดกลาวไวเกยวกบเรองราวการสงสวย มกกลาววา สงผาทอเปนมด นำาผง ไมหอม และอน ๆ เปนเครองราช“ ”บรรณการ

การทอผานบวาเปนศลปะอยางหนงทผเปนชางทอจะตอมความสามารถในการใชสของเสนดายประกอบกนใหเกดความสวยงามเหมาะสม และการแตงแตมสทำาใหเกดลวดลาย การยอม โดยเฉพาะผาทเรยกวา ผามดหม หากผใดไดจบชมแลวยากทจะวางลงได“ ” การทอผานบเปนสถาปตยกรรมอกดวย เพราะชางทอผาตองออกแบบลายผาของตนเองขนมา โดยการนำาลกษณะตาง ๆ ของธรรมชาต เชน ดอกไม ดาว เดอน สตว ของใช มาคดประดษฐประดอยเปนลายผา จนมชอเรยกตามลกษณะของสงของเหลานน เชน ดอกแกว บาง กระเบย (ผเสอ)คนรม ขอคำาเดอน ขด สำารวจ (จรวด) หงส และมการพฒนาลายผาจากทคดใหมความซบซอนสวยงามยงขน เชน ลายขอซอนนอย (เลก) ซอมนใหญ ลายดานนอย ดานกลาง ดานใหญ หงสนอย ลายหงสใหญ

การสบทอด การถายทอด ในสมยโบราณผคนเรยนรหนงสอนอยหรอแทบไมไดศกษาเลาเรยนเลยโดยเฉพาะผหญง ซงตองมหนาทในงานบานเลยงลก ทำางานทอผา เพอใชในการนงหมของคนในครอบครวหลงจากเวลาวางจากการทำาไรทำานา อาศยเวลากลางคนบาง เวลาหยดพกเพอรอคอยการเกบเกยวผลผลตบาง นบวาเปนงานหนกพอสมควรสำาหรบหญงไทย เพราะเมอเลกงานประจำาวนแลวยงตองมาประกอบอาหารดแลลก ๆ และสามใหรบประทานอาหารจนอมและเขานอนแลว ตนเองกยงไมไดพกผอนยงตองเกบฝาย ดดฝาย มดหม เพอเตรยมไวเมอวางเวนจากการทำางานแลวจงทำาการทอผา

การถายทอดเทคโนโลยตาง ๆ ในสมยนน ตองอาศยความจำาจากการปฏบตจงทำาใหเกดความชำานาญ ไมมการบนทกเปนภาพหรอลายลกษณอกษรแตอยางใด ถายทอดจากแมสลก หรอเครอญาตใกลชด จงเปรยบเสมอนเปนการสบสายเลอดเลยกวาได

การทอผาแตโบราณจะใชใยไหม และใยฝายเปนวตถดบหลกในการทอผา เพราะไมมเสนใยสงเคราะหอนใดทจะมาแทนเสนใยไหมและฝายไดด บางกลมบางสถานทไดนำาวสดอนมาใชเชน ปาน ใบสบปะรด ใบเตยหอม ปอ มาทำาเปนวสดในการทอผา แตกไมไดรบความนยมเพราะไมเกดความนมทำาใหระคายเคองรางกาย สใยไหมและฝายไมได

ภมปญญา OTOP

2 แจกนโบราณ.jpg

กลมผประกอบการ กลมผผลต : กลมสตรทอผาไหมลายโบราณบานโคกหมอ สถานทผลต : เลขท 4/1 หมท 2 ตำาบลโคกหมอ อำาเภอทพทน จงหวดอทยธาน 61120 โทรศพทเคลอนท : 081-379-1200 ประธานกลม : อรอนงค วเศษศร สถานทตงกลม : บานโคกหมอ ตำาบลโคกหมอ อำาเภอทพทน จงหวดอทยธาน 61120 โทรศพทเคลอนท : 081-379-1200 เสนทางคมนาคม : รถยนต จงหวดอทยธานอยหางจากกรงเทพฯ ประมาณ 220 กโลเมตร ใชเสนทางสายเอเชยแลวแยกเขาตำาบลทานำาออย จงหวดนครสวรรค รถโดยสารประจำาทาง บรษท ขนสง จำากด มรถโดยสารประจำาทางปรบอากาศ บรการทกวน สอบถามรายละเอยดไดทสถานเดนรถสายเหนอ หมอชต 2 โทร. 0 2936 2852-66 สำาหรบการเดนทางจากสถานขนสงจงหวดอทยธาน ดวยรถโดยสารสองแถวประจำาทาง

ผลตภณฑ

1 ปายททำาการ 3 นกเรยนดงาน.jpg

สายอทยธาน – เขาดาวเรอง สวางอารมณ

อตลกษณ/จดเดนของผลตภณฑ 1. เสนไหมทใชในการทอจะใชเสนไหม 2 เสน ซงตางจากการทอผาไหมจากแหลงผลตอน ๆ ซงโดยปกตจะใชเสนไหมเพยงเสนเดยวในการทอผาไหม 2. ลายผาททอจะเปนลายโบราณทงหมดเพยงแตสจะเปลยนไปซงลายโบราณน เปนวฒนธรรมทสบทอดกนมา 3. ลายมดหมของผาไหมบานโคกหมอจะเดนชดมาก

แหลงจำาหนายผลตภณฑ,ชองทางการจำาหนายภายในประเทศ กลมสตรทอผาไหมลายโบราณบานโคกหมอ หมท 2 ตำาบลโคกหมอ อำาเภอทพทนจงหวดอทยธาน 61120 โทรศพทเคลอนท 081-379-1200 ศนยแสดงและจำาหนายผลตภณฑชมชน OTOP หมท 2 ตำาบลโคกหมอ อำาเภอทพทน

4 โชวชดผาไหม.JPG

5 ผาลายนาคอทบ.jpg 6 ชดผา

ไหม.jpg

7 ผาสเหลองลายแดง.jpg

8 ผาทอสแดง.jpg

9 ผาทอสเขยว.jpg

ภมปญญา OTOP

ความสมพนธกบชมชน วตถดบและแรงงานทงหมดมาจากชมชน พงพาอาศยซงกนและกน และแบงงานกนทำาโดยสวนหนงจะทำาหนาทมดยอมผาดวยสธรรมชาต อกสวนหนงทำาหนาททอผา และอกสวนหนงทำาหนาทลายจกตนผาทอ รายไดจากการจำาหนายกจะมาแบงปนกนและไวสำาหรบบรหารกลม และสมทบการพฒนาสาธารณะในหมบาน

มาตรฐานและรางวลทไดรบ OTOP Product Champion 2549 มาตรฐาน มผช. 48/2546

ผลตภณฑ

10 ผาทอหลาก11 ชดหนโชว

12 ผวจ.เยยม 14 แลกเปลยนความร.jpg

13 นกเรยนศกษาทอผา.jpg

15 ศกษาดงาน.jpg

ภมปญญา OTOP

วตถดบและสวนประกอบ การทอผาไหมลายโบราณของบานโคกหมอไดสบทอดกนมาตงสมยบรรพบรษจนถงปจจบน โดยมวตถดบ วสดอปกรณ และขนตอนการผลต ดงนวตถดบประกอบดวย1. เสนไหมดบ2. สธรรมชาต และเคม3. แกส4. ปอฟาง5. เชอกไนลอนทำาตระกรอ6. ดางฟอกไหม7. สารสม

อปกรณประกอบดวย 1. เผอ คอเครองมอขนเครอ 2. หลาป นฝายหรอหลอดกรอไหม3. หวพนกระดาน คอการเกบตระกรอ4. ฟนฟน หรอฟนหว5. กม 2 แบบ คอ - กพนเมอง

กระบวนการผลต

16 มผช..jpg

17 รางวลตางๆ.jpg

18 ประธานกลม.jpg

19 สธรรมชาต.jp

20 ถงใสส.jpg

22 พนดาย.jpg

- กกระตก 6. กระสวย7. หลอดดายขนตอนการผลต การทอผาไหมของชาวโคกหมอในปจจบนจะนยมซอเสนไหมคณภาพด นำามายอมหรอมดหมแลวทอเปนผนใหเปนลวดลายตามความตองการ ซงมขนตอนดงน

ภมปญญา OTOP

1. การฟอกไหม คอ การแยกไขมนออกจากเสนไหมเพอปองกน การยอมสไมตด ฟอกไหมในอดตจะใชขเถาถานจากตนไมโดยการนำาขเถามาแชนำาจนตกตะกอน แลวจงกรองนำาใส ๆ มาแชเสนไหมทยงมไขมนตดอย 1 คน หลงจากนนตมนำาจนเดอดนำาสบซนไลด1 กอน โดยตองสบใหเปนชนบาง ๆในนำาเดอด นำาเสนไหมทแชนำาขเถาไวแลวใสนำาเดอดโดยใชเวลาในการตม 15-30 นาท หรอใหสงเกตจากเสนไหมจะนม

2. กรอเสนไหมเขาหลอดเพอทำาเสนยน คอเสนไหมทขงอยในกจะควบ 6,12 และการเขากวกทำาเสนพง คอ เสนไหมทอยในกระสวยใชเวลาในการกรอเสนไหม ซงทำาดวยมอไมใชเครองเปนเวลา 2 วน

3. การคนเสนยนในเฝอ โดยกำาหนดวาจะเอาเสนไหมยาวเทาใดตามความตองการ สวนใหญนยมใชความยาว 9-27 เมตรการคนเสนพงนำาเสนไหมมาคนใสแมสะดงยาวตามความกวางของหนาฟม ตองเรยงเสนไหมใหได 4,500 เสน ตามลายหม

กระบวนการผลต

21 ขนเครอดาย.jpg

23 กทอผา.jpg

24 ฟอก

25 กรอ

26 หวเสนไหม.jpg

จำานวนปอยขนาด 17-19-21-25-29-35-39 ใชเวลาในการคน5-6 ชวโมง

4. เสนยนมดตอประมาณ 1,600-2,400 เสน เสนยนเกาทมอยแลวหรอเสนยนใหมตองเกบตระกรอ ใชเวลาในการมดตอสำาหรบเสนยนผมความชำานาญจะใชเวลา 2 วน5. การนำาเสนไหมทมดหมแลวไปแชนำาเพอใหนำาซมเขาเสนหมโดยใชเวลาแชนำาตงแต 3 ชม. ขนไปแลวจงทำาการยอมสพนเสนไหมมดหม เหตทนำาเสนไหมไปแชนำาเพราะวาจะทำาใหไดสเสมอกน

ภมปญญา OTOP

6. วธการแจะส (การแตมส) ตามลายตามแบบทตองการสทใชสวนใหญนยมแตมดวยสดำา เหลอง เขยว นำาตาลแดง มดหมทงผนจะใชเวลา 2 วน มดหมตาจะใชเวลา 5-6 ชวโมง

7. หลงจากไดเสนไหมทมสสนแลวกจะนำามาคนหกตอดายเครอหก แตงหกเพอใหพรอมทจะทอโดยการใชกระสวยในการพงทอกลบไปกลบมา ถาจะทำาลายจก ลายบด กจะขนลายโดยใชเสนยน เสนพงและเสนดอก การทอหมตาหมยกบด สลบกบหมเปนตา ใชเวลาในการทอหมตา 1 ผน4 วน การทำาลายบด ใชกระสวยพงกลบไปมา และจะใชดายสเดยว การทำาลายจก ใชมอจกดาย ตงแต 5 สขนไป ตามสทตองการ

วธการบำารงรกษาเนอผาของผาไหม1. ซกอบกอนจะทำาใหผาไมหด

กระบวนการผลต

27 มดลายผา.jpg

28 ตากไหม.jpg

29 แตมส.jpg

30 ทอผา.jpg

31 กระสวยดาย.jpg

2. เวลาซก ตองใชนำายาซกผาออน ๆ (หามใชผงซกฟอกเพราะจะกดส)3. เวลาซกไมควรแชผาไวนาน4. ผงผาไวในรมใหลมโกรก (หามโดนแดด เพราะแสงแดดจะทำาใหสตกได)เทคนค/เคลดลบในการผลต การเลอกเสนไหมตองใชทมคณภาพดนม และการยอมสผาตองดเมดสใหเขากบเนอดายเนยนทกเสนเปนสเดยวกน ทำาใหสผาทออกมามสทเสมอกนเมอยอมสผาเสรจแลวตองนำามาลางนำาเยนหลาย ๆ ครง สจะไดไมตกและตดทนนานลายผาทอของกลม

32 ผาลายสเขยว.jpg

33 ผาไหม.jpg

34 ผาตนจกสแดง.jpg

35 ผาไหมสนำาเงน.jpg

36 ผาไหมสมวง.jpg