a aa r x e i o n iadjara.gov.ge/uploads/docs/6681752569c147f8b916f58e7a13.pdfqivo da samecniero...

104
aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba-saarqivo sammarTvelo Sub-department of Ajara Autonomous Republic Government- Archives Administration a r x e i o n i A R C H E I O N VII Tbilisi 2014 Tbilisi

Upload: others

Post on 29-Dec-2019

1 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

  • aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba-saarqivo sammarTvelo

    Sub-department of Ajara Autonomous Republic Government-

    Archives Administration

    A

    Aa r x e i o n i

    A R C H E I O N

    VII

     

     

    Tbilisi 2014  Tbilisi 

     

  • 2

    saredaqcio sabWos Tavmjdomare: guram salaZe

    redaqtori: Tamaz futkaraZe

    saredaqcio sabWo:

    Teona iaSvili (Tbilisi), Tengiz cincqilaZe, Tengiz saluqvaZe, jaba beriZe, elguja gogiberiZe, elguja Caganava, maia rurua, fridon qar-dava, nato qiqava, oTar gogoliSvili (baTumi), merab kezevaZe (quTai-si), mariana piskova, nurie muratova (blagoevgradi, bulgareTi), maka albagaCieva (sankt-peterburgi, ruseTi)

    Editorial Board

    Guram Saladze – chairman of editorial board

    Tamaz Putkaradze - editor

    Teona Iashvili (Tbilisi), Tengiz Tsintskiladze, Tengiz Salukvadze, Jaba Beridze, Elguja Gogiberidze, Elguja Chaganava, Maia Rurua, Fridon Kardava, Nato Kikava, Otar Gogolishvili (Batumi), Merab Kezevadze (Kutaisi), Mariana Piskova, Nurie Muratova (Blagoevgrad, Bulgaria), Maka Albagachieva (Saint-Petersburg, Russia).

     

    saredaqcio sabWo SesaZloa yovelTvis ar iziarebdes avtorTa mo-

    sazrebebs.

    avtorebis stili daculia

    Editorial board may not always agree with authors opinions. Authors’ style is retained.  

    aWaris saarqivo sammarTvelo. telefoni: 27 52 10 veb gverdi - www. archives-ajara.gov.ge  

    © aWaris avtonomiuri respublikis mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba-saarqivo sammarTvelo, 2012

    gamomcemloba `universali~, 2012

    Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, : 2 22 36 09, 5(99) 17 22 30 E-mail: [email protected]

     

     

  • 3

    Jurnali eZRvneba saarqivo sammarTvelos 90

    wlisTavs

    suliTa da guliT mogilocavT eris dokumenturi mexsierebis - saarqivo sammarTvelos dabadebis 90 wlisTavs. es didi movlenaa sruliad saqarTvelos arqivistebis kulturul cxovrebaSi. Tqvenma dawesebulebam bevri ram gaakeTa saarqivo dokumentebis moZiebis, Se-naxvisa da dacvisaTvis, samxreT-dasavleT saqarTvelos istoriis Seswavlisa da warmoCenisaTvis. Rirseuli muSakebic gyavT saarqivo sammarTvelos TanamSromlebis saxiT. gisurvebT warmatebebs.

    arCil xabaZe aWaris avtonomiuri respublikis

    mTavrobis Tavmjdomare

    miiReT Cveni molocva SesaniSnavi dawesebulebis - saarqivo sam-

    marTvelos daarsebis 90 wlisTavTan dakavSirebiT. Tqveni dawesebu-leba CvenTan erTad daibada, da gaizarda. igi icocxlebs CvenTan erTad da Cvens Semdegac. darwmunebuli var, aWaris saarqivo sammar-Tvelo warmatebiT gaarTmevs Tavs mis winaSe mdgari amocanebis ga-dawyvetas da drois moTxovnebis Sesabamisad kidev ufro farTod gaSlis frTebs Cevni qveynis sakeTildReod. moviZioT, vamdidroT, davicvaT dokumentebi, moveferoT da movuaroT samxreT-dasavleT saqarTvelos istoriis dokumentur mexsierebas.

    avTandil beriZe,

    aWaris avtonomiuri respublikis umaRlesi sabWos Tavmjdomare

    aWaris saarqivo sammarTvelo 90 wlis iubiles zeimobs. saarqivo

    dokumentebis Senaxvisa da dacvisaTvis wina Taobis arqivistebma didi Sroma da jafa gaswies. es tradicia grZeldeba dResac. aWaris saarqi-vo sammarTvelos yvela TanamSromels, gamocdil muSakebs suliTa da guliT mogilocavT daarsebis 90 wlisTavs da gisurvebT warmate-bebs saarqivo saqmis ganviTarebisa da srulyofis rTul gzaze.

    Teona iaSvili,

    erovnuli arqivis generaluri direqtori

  • 4

    aWaris saarqivo dawesebulebis 90 wlisTavi erT-erTi mniSvne-lovani movlenaa. aTeuli wlebis imperiuli reJimis aSkara Tu faru-li rusifikatoruli politikis wyalobiT erovnuli arqivebis daar-seba-aRorZinebaze ocnebac ki SeuZlebeli iyo. damoukideblobis mo-povebam mraval ocnebas Seasxa frTebi. dagvibruna istoriuli samar-Tlianobis gamarjvebis rwmena. Cveni samSoblosa da eris dokumentu-ri mexsiereba, warsulisa da awmyos piruTvneli matiane - aWaris ar-qivi Cadga eris, momavali mecnierebis dafrTianeba-dakvalianebis sam-saxurSi. jer kidev bevri Sroma da garja gvmarTebs imisaTvis, raTa sabolood davZlioT Soreuli Tu axlo warsulis bedukuRmarTo-biT Tavsdatexili siZneleebi da aRvadginoT is SesaniSnavi tradici-ebi, romlebic odiTganve arsebobda samxreT-dasavleT saqarTvelos samecniero centrebsa da dokumentsacavebSi (davTarxanebSi).

    SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis mTeli koleqtivi saarqivo sammarTvelosa da mis SesaniSnav koleqtivs gilocavT am Rirssaxsovar TariRs. mwams, rom saarqivo sammarTvelos masze dakis-rebuli misiis SesrulebaSi yuradReba da mxardaWera ar moakldeba.

    alioSa bakuriZe,

    SoTa rusTavelis saxelmwifo universitetis reqtori

    qveynis istoriis, misi sulieri da kulturuli memkvidreobis

    Seswavlis saqmeSi fasdaudebelia aWaris saarqivo sammarTvelos mniSvneloba. am dawesebulebaSi daculi dokumentebis gamovlenisa da Seswavlis safuZvelze daiwera araerTi monografia, sakandidato Tu sadoqtoro disertacia. dRes, aWaris saarqivo sammarTvelo Tavi-si dabadebis 90 wlisTavs zeimobs. mogilocavT am SesaniSnav dResas-wauls da gilocavT Semdgom warmatebebs saarqivo saqmis ganviTare-bis urTules gzaze.

    amiran kaxiZe,

    baTumis arqeologiuri muzeumis direqtori

    gilocavT saqarTvelos umSvenieres kuTxeSi - aWaraSi saarqivo dawesebulebis daarsebis 90 wlis iubiles.

    marad baTumelTa moyvare

    lia meliqiSvili, saqarTvelos mecnierebaTa erovnuli

    akademiis wevr-korespondenti

  • 5

    saarqivo sammarTvelos 90 wlis iubile iseTi mniSvnelovani Ta-riRia, romelsac miesalmeba Cveni qveynis yvela patiosani moqalaqe.

    xariton axvledianis muzeums uxaria aWaris saarqivo dawesebu-lebis saiubileo TariRi, miesalmeba arqivistebs, aRuTqvams yovel-mxriv mxardaWeras da imeds gamoTqvams, rom aWaris centraluri sa-xelmwifo arqivi kvlavac Seitans mniSvnelovan wvlils saarqivo do-kumentebis moZiebis, dacvisa da zogadad saarqivo dargis Semdgomi ganviTarebis saqmeSi.

    goderZi totoCava,

    xariton axvledianis muzeumis direqtori

    aWaris saarqivo sammarTvelos centralurma saxelmwifo arqivma udidesi roli Seasrula uZvirfasesi saunjis - erovnuli saarqivo fondis formirebis, Senaxvis, dacvisa da popularizaciis saqmeSi. eris istoriis obieqturi Seswavla xom SeuZlebelia Tqvens arqivSi daculi dokumentebis gareSe.

    saarqivo sammarTvelos bedisweram daakisra kidev erTi mTavari misia - kari gauRos swavlas mowyurebul axalgazrdebs, daakvalia-nos da daafrTianos isini. arqivma am amocanasac warmatebiT gaar-Tva Tavi. mravalma axalgazrdam daicva sakandidato Tu sadoqtoro disertacia swored saarqivo fondebis gamoyenebis safuZvelze.

    saqarTvelos mweralTa kavSiris aWaris organizacia guliTadad ulocavs saarqivo sammarTvelos yvela TanamSromels 90 wlovan iu-biles. gisurvebT axal-axal warmatebebs saarqivo dargis ganviTare-bis rTul gzaze.

    daviT TedoraZe,

    saqarTvelos mweralTa kavSiris aWaris organizaciis Tavmjdomare

    miyvars arqivi, miyvars aWaraSi dabadebuli, gazrdili, davaJka-

    cebuli eris istoriis dokumenturi mexsiereba, romelic umZimes pi-robebSic ki axerxebda faqizad Seenaxa samxreT-dasavleT saqarTve-los mravalWirgamovlili istoriis amsaxveli saarqivo masalebi.

    swored, im gadarCenili da Semonaxuli istoriis Svilebi varT Cven! am Semonaxulma istoriam gamozarda Cveni regionis istorikos-Ta saxelovani pleada.

    bolodroindel qartexilebs ver gadaurCa aWaris mTavari saar-qivo dawesebulebac, magram SeZlo dRemde moetana winaparTa garji-Ta da rudunebiT Sekrebili da naloliavebi saarqivo dokumentebi. es dokumentebi kvlavac daeZebs gzebs mkvlevarTa gulebisaken.

    90 wlis iubiles mivulocav aWaris arqivs da mis gamocdil muSakebs vusurveb warmatebebs SemoqmedebiTi muSaobis rTul da sa-intereso gzaze.

    marad Tqveni moyvare vaxtang Rlonti.

  • 6

    mogilocavT aWaris saarqivo sammarTvelos dabadebidan 90

    wlisTavs. es aris mniSvnelovani TariRi ara marto aWaris, aramed mTeli saqarTvelos da qarTveli eris istoriaSi. cxra aTeuli we-lia Tqveni arqivi erTgulad da siyvaruliT emsaxureba dokumente-bis moZiebis, dacvis, Senaxvis, gamovlenisa da Seswavlis rTul da sapatio saqmes. mwams, rom igi kvlavac erTguli iqneba saarqivo saq-misa da mecnierebis ganviTarebis erovnuli tradiciebisa. gveamaye-ba, rom aWaris saarqivo sammarTvelosTan gvakavSirebs mWidro saar-qivo da samecniero kontaqtebi, rac gaformebulia kidec memorandu-mis saxiT. mjera, rom Tqveni arqivi kvlavac Seasrulebs did rols saqarTvelo-ukrainis mravalsaukunovani istoriis amsaxveli dokumen-tebis gamovlenisa da Seswavlis saqmeSi.

    ivane nitoCko,

    odesis (ukraina) saxelmwifo arqivis direqtori

    sofiis saxelmwifo arqivis yvela muSaki sixaruliT Sexvda cnobas aWaris saarqivo sammarTvelos 90 wlis iubiles Sesaxeb. Cven xom Tqvens arqivTan gvakavSirebs mWidro piradi, saarqivo da samec-niero urTierTobebi, rac kidev ufro ganamtkica Cvens arqivebs So-ris xelmowerilma memorandumma. samwuxaroa, rom amjerad ver va-xerxebT baTumSi Camosvlas, raTa TqvenTan erTad ganvicadoT saiubi-leo TariRTan dakavSirebuli sixaruli.

    suliTa da guliT gilocavT am Rirssaxsovar TariRs da gisur-vebT Semdgom warmatebebs rogorc saarqivo saqmis ganviTarebis, ise saqarTvelo-bulgareTis saarqivo da samecniero dawesebulebebis Semdgomi daaxloebis saqmeSi.

    nikolai stoimenovi, sofiis (bulgareTi) saxelmwifo arqivis direqtori

  • 7

    Tamaz futkaraZe nato qiqava

    saarqivo sammarTvelo -90

    saarqivo saqme saxelmwifoebrivi mniSvnelobis umniSvnelovanesi dargia. igi emsaxureba qveynis politikur, ekonomikur, samecniero da kulturul interesebs, winaprebis dokumenturi mexsierebis dacvas. sa-arqivo saqmes kulturuli qveynebi yovelTvis did yuradRebas aqcev-dnen, radgan mas didi mniSvneloba aqvs ara marto ganvlil droTa ma-salebis dagrovebisa da Seswavlis mxriv, aramed praqtikuli Tvalsaz-risiTac. arqivebis saSualebiT saxelmwifo erkveva arsebul samoqala-qo-uflebriv urTierTobasa da masTan dakavSirebul sakiTxebSi (n. mi-rianaSvili, m. itriaSvili, 2012:47).

    Zvel saqarTveloSi dokumentebs inaxavdnen eklesiebSi da sasaxlis karze. me-18 saukuneSi iqmneba specialuri dawesebuleba - davTarxana.

    XVI-XIX ss. samxreT-dasavleT saqarTveloSi, sakuTriv aWaraSi sa-arqivo saganZurs istoriuli bedukuRmarTobis gamo miadga mniSvnelo-vani zarali. dokumentebis nawili dazianda an daitaces. 1878 w. 20 ag-vistos quTaisSi, TurqeTis komisrebTan dadebuli pirobebis mixedviT baTumisa da baTumis olqis Sesaxeb arsebuli dokumentebi unda darCe-niliyo adgilze da gadascemoda axal xelisuflebas, magram es piro-bebi dairRva. aWaris saqarTvelosTan dabrunebis Semdeg maTi didi nawili Turqebma gaitaces, nawili peterburgSi igzavneboda, adgilze darCenili dokumentebi ki nadgurdeboda da niavdeboda, radgan ver mo-xerxda dokumentebisaTvis Sesaferisi farTis gamonaxva. qalaqis Ta-vis andronikaSvilis mcdelobis miuxedavad problema kvlav mougvare-beli darCa. baTumis samxedro komisris JRentis werilidan irkveva, rom baTumis samxedro komisariatSi Seqmnila droebiTi komisia samxed-ro-istoriuli masalebis Segrovebisa da klasifikaciisaTvis. samxedro komisari iTxovs mkacri RonisZiebebis gatarebas, raTa Tavidan iqnes

    acilebuli dokumentebis ,,dataceba da gafuWeba”. am mizniT aRricxvaze unda aeyvanaT arsebuli dokumentebi da sauwyebo arqivebi gadasuliyo droebiTi komisiis gankargulebaSi.

    saqarTveloSi saarqivo saqmis ganviTarebis istoriis sawyis Tari-Rad miCneulia 1920 wlis 23 aprili, roca saqarTvelos demokratiuli respublikis damfuZnebelma krebam miiRo kanoni respublikis centra-luri samecniero arqivis daarsebis Sesaxeb. respublikis centraluri samecniero arqivis direqtorad dainiSna damfuZnebeli krebis wevri

    petre geleiSvili (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:47; suica f.335 an. saq. 7, gv.1). respublikis centraluri samecniero arqivis daarsebis Se-saxeb kanonis miReba uaRresad drouli iyo, radgan upatronobisa da daucvelobis gamo saarqivo masalis udides nawils mospoba emuqrebo-da. wiTeli armiis Semosvlas mohyva zogierTi arqivis ganadgureba, mag. kavkasiis yofili saolqo Stabis arqivi. TviT centraluri arqivis Se-nobaSic jariskacebis dgomisas bevri saarqivo dokumenti sabolood gaqra da ganiavda (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:47).

  • 8

    ,,saarqivo saqmis reorganizaciis Sesaxeb” saqarTvelos revkomis 1921 wlis dekretis safuZvelze aWaraSi daiwyo dokumentebis Segroveba

    da dacva (T. futkaraZe, n. qiqava. ,,arxeioni“ III, 2012: 3). 1922 wlis 10 ianvars saqarTvelos centralurma arqivma baTumSi

    moavlina sargis kakabaZe, romelsac, rogorc misi werilidan irkveva skamod ucnauri viTareba daxvda. aRmoCnda, baTumSi 1921 wels moskovi-dan Casulan sirotenko da Safiri, romlebic Tavis Tavs kominternis warmomadgenlebs uwodebdnen (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:48). maT SeudgeniaT adgilobrivi samxedro saistorio komisia, romlis Tav-mjdomaredac dauniSnavT giorgi furcelaZe. komisiis SemadgenlobaSi iyvnen: nacvliSvili (cixis Stabis samxedro moxele), qadeiSvili (sabi-nao ganyofilebis agenti) da cincaZe (damsjeli rotis komendanti), uka-naskneli komisiis mdivnis movaleobasac asrulebda (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:48). aRsaniSnavia is faqti, rom mTavar saarqivo sammar-Tvelos arc erTi xelmZRvaneli piri baTumSi ar Casula da mxolod depeSebiTa da werilobiTi mimarTvebiT cdilobda saarqivo aparatis organizebas. miuxedavad amisa, am komisiis muSaobas sakmaod kargi Se-degi mohyva, radgan ara erTi saarqivo dokumenti gadaurCa gabnevasa da ganadgurebas. ufro metic, TiTqmis mTlianad SenarCunda qalaqis mmarTvelobis, sabaJosa da sasamarTlos arqivebi (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:48).

    samwuxarod, yofil JandarmTa sammarTvelos arqivi ori satvirTo manqaniT baTumis adgilobrivi Cekas miTiTebiT 1921 wlis zafxulSi gadautaniaT TbilisSi, saqarTvelos CekaSi. baTumis arqivis mdgomareo-bis gacnobis Semdeg, sargis kakabaZem sammarTvelos rwmunebulad gior-gi furcelaZe datova, radgan rogorc aRmoCnda ,,mas am saqmisTvis aqvs interesi da saTanado kulturosnobac. amx. furcelaZis Cveni rwmunebulad daniSvnis Sesaxeb me vacnobe baTumSive aWaristanis ga-naTlebis komisias, romelsac vsTxove misi dakmayofileba saTanado

    ulufiT saarqivo sammarTvelosaTvis dadgenil ulufaTa ricxvidan“ (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:48; suica f.335, an.1, saq.7 gv.130).

    1922 wlis agvistoSi ganaTlebis komisariatma gamosca dekreti akademiuri centris Seqmnis Sesaxeb, romelSic unda Sesuliyo saarqivo ganyofileba. male akademiuri centri gaauqmes da saarqivo ganyofile-bis saqme kvlav gaurkveveli darCa. ganaTlebis kolegiam miiRo dadge-nileba aWaris saarqivo ganyofilebis Seqmnis Sesaxeb, magram ganaTle-bis komisariatma igi ar daamtkica, radganac aWaristanis saxalxo ko-misarTa sabWos gadawyvetilebiT, saarqivo ganyofilebis Seqmna saWiro ar iyo (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:49). yovlad auxsneli da ga-uazrebeli iyo umaRlesi sabWos gadawyvetileba maSin, roca rsfsr-s

    centralur aRmasrulebel komitets miRebuli hqonda dekreti (,,правда“ 25.11.1921), romlis mixedviTac yovel sagubernio da saolqo aRmaskomTan unda daarsebuliyo saarqivo biuro, romelasac didi uflebebi da mo-valeobebi eqneboda. swored amis Sesaxeb werda giorgi furcelaZe sargis kakabaZes: ,,ratom Cven saqarTveloSi an da miT umetes baTumSi ar unda gvqondes saarqivo ganyofileba, sadac mravali saistorio ma-

  • 9

    salaa dagrovili. mxolod saWiroa amis Sesaxeb Tqven mier axsna-gan-marteba, raTa centrma miaqcios yuradReba, rom ar qondes alagi iseT gaugebrobas, rom erTi kalmis gasmiT, romelime pirovnebas SeeZlos aseTi daufasebeli kulturuli masala gareT gayaros da xazi gadaus-

    vas mis arsebobas“ (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:50). 1922 wlis noemberSi saqarTvelos saarqivo sammarTvelos rwmune-

    bulis giorgi mixeilis Ze furcelaZis aqtiuri mecadineobiT, adgi-lobrivi xelisuflebis daxmarebiTa da mxardaWeriT Camoyalibda aWa-ris assr ganaTlebis saxalxo komisariatis baTumis saarqivo ganyofi-leba. g. furcelaZe 1924 wlis ajanyebis Semdeg daxvretili iqna. amis Semdeg q. kievidan saarqivo saqmis xelmZRvanelad mowveuli iqna niko-

    loz spilioti (ServaSiZe x., ,,arxeioni“ I, 2011:106). 1923 wlis 20 marts aWaristanis saxalxo komisarTa sabWos prezi-

    diumma daadgina: ,,yvela masala gadaeces ganaTlebis saxalxo komisari-ats da winadadeba mieces mas, raTa aTi dRis ganmavlobaSi warmoadgi-nos dawvrilebiTi gegma am sakiTxis mosagvareblad da misi saWiroebi-

    saTvis saWiro aparatis Seqmnis proeqtiT“ (n. mirianaSvili, m. itriaS-vili, 2012:50; suica, f.335, an.1 saq.11, gv.32).

    28 marts ganaTlebis saxalxo komisariatis kolegiam ganixila ar-qivis sakiTxi da miiRo dadgenileba gankomTan saarqivo ganyofilebis Seqmnis Sesaxeb. kolegiis dadgenileba dasamtkiceblad waredgina sa-xalxo komisarTa sabWos. plenumma ganixila da daadginaa: ,,ganaTlebis komisariatis kolegiis warmodgenili sakiTxi damtkicdes da daCqare-

    biT gatardes cxovrebaSi“ (suica, f.335, an.1 saq.11, gv.32). 1923 wlis 11 aprils aWaris assr saxkomsabWos prezidiumma ganixi-

    la ganaTlebis komisariatis mier wardgenili proeqti ,,arqivis organi-

    zaciisa da centralizaciis Sesaxeb“ da daadgina: ,,dauyovnebliv dawes-des saarqivo sammarTvelo ganaTlebis saxalxo komisariatTan“ (n. miri-anaSvili, m. itriaSvili, 2012:50). gadawyda, rom Seqmniliyo aWaris saar-qivo sammarTvelo oTxi saStato erTeuliT: centraluri saarqivo sam-marTvelos gamge, klasifikatori, arqivariusi da kurieri (aWaris ar csa, f. #2, aRwera 1, s. 14, furc. 121).

    Cvenis azriT, swored es dRe unda CaiTvalos aWaraSi saarqivo da-wesebulebis dabadebis dRed, Tumca aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT

    gamoqveynebul statiaSi ,,aWaris arqivis Seqmnis istoriidan“ avtorebi n. mirianaSvili da m. itriaSvili aWaris saarqivo dawesebulebis daba-debis TariRad Tvlian 1921 wels da argumentad asaxeleben dokumente-bis erT saxelmwifo dawesebulebaSi Tavmoyris mizniT samxedro-isto-riuli xasiaTis dokumentebis Segrovebisa da klasifikaciis dawyebis TariRs. Cvenis azriT, ki aWaris saarqivo dawesebulebis Seqmna ukav-Sirdeba aWaris 1923 w. 11 aprilis dadgenilebas saarqivo sammarTve-los Seqmnis Sesaxeb, romlis Semdegadac aRniSnulma dawesebulebam oficialurad daiwyo funqcionireba. ukve 1923 wels Seqmnili aWarista-nis ganaTlebis komisariatTan arsebuli saarqivo ganyofileba aerTia-

  • 10

    nebda 72 fonds 11481 Sesanax erTeuls (,,saqarTvelos arqivebi“ cnoba-ri, gv.70).

    aWaris assr mazrebis teritoriaze arsebuli yovelgvari saarqivo masalis aRmoCenis, Segrovebis, gadarCevis da dacvis mizniT samazro aRmaskomebTan 1926 wlis 19 dekembridan aWaristanis centraluri arqi-vis gamgis n. spiliotis aqtiuri mecadineobiT da xelisuflebis mxar-daWeriT, daarsda samazro saarqivo dawesebuleba, romelic arsebobda

    1929 wlamde (ServaSiZe x., ,,arxeioni“ I, 2011:106-107). 1930-1935 wlebSi mSromelTa deputatebis saqalaqo da raionul aR-

    maskomebTan SemoRebuli iqna arqivariusis Tanamdebobebi, 1936 wlidan aRmaskomebTan Seiqmna saarqivo ganyofilebebi, raionebis saxelmwifo arqivebi. brZanebis wignebidan irkveva, rom warmoeba-dawesebulebebSi ukve 1937 wlidan arsebobda sauwyebo arqivebi, xolo mogvianebiT, raio-nebSi da msxvil uwyebebSi gaerTianebuli sauwyebo arqivebi (ServaSiZe

    x., ,,arxeioni“ I, 2011:107). 1929 wlis ianvridan gansaxkomis saarqivo ganyofilebis centra-

    luri arqivi daeqvemdebara aWaris assr centralur aRmasrulebel ko-mitets. 1938 wlis oqtombridan saarqivo ganyofileba gadadis aWaris assr Sianagan saqmeTa saxalxo komisariatis gamgeobaSi, romelic xel-mZRvanelobs centralur saqalaqo da raionul saxelmwifo arqivebs. amis Semdeg saarqivo saqme respublikaSi ganviTarebis axal etapze ga-davida.

    pirvel wlebSi, saarqivo ganyofilebis daqvemdebarebaSi koncen-trirebul iqna baTumis olqis samxedro gubernatoris kancelariis, ba-Tumis saTaTbiros, saporto qalaq baTumis policiis sammarTvelos, qu-Taisis sagubernio sammarTvelos ufrosis TanaSemwis, Caqvis sauflis-wulo mamulis sammarTvelos da sxva dawesebulebaTa masalebi.

    saqarTvelos ssr ministrTa sabWos 1960 wlis 26 aprilis #296 dadgenilebiT aWaris assr Sinagan saqmeTa saministros saarqivo ganyo-fileba gardaiqmna aWaris assr ministrTa sabWosTan arsebul saarqivo ganyofilebad, xolo 1963 wlis 25 agvistodan, saqarTvelos ssr minis-trTa sabWos #547 dadgenilebiT - aWaris assr ministrTa sabWosTan arsebul saarqivo sammarTvelod.

    arqivis TanamSromlebi 1958 weli

  • 11

    garkveuli drois gasvlis Semdeg aWaris saarqivo mmarTvelo-

    biTma rgolma kvlav ganicada reorganizacia. kerZod, aWaris assr mi-nistrTa sabWos 1991 wlis 29 ivnisis #109 dadgenilebiT ministrTa sabWosTan arsebuli saarqivo sammarTvelo gardaiqmna saxelmwifo

    samecniero-sawarmoo gaerTianeba ,,mematianed“ (aWaris ar c.s.a. f. r-1041, aRwera 1, s. 1512, furc.1).

    arqivis TanamSromlebi: centrSi: elguja Caganava, marcxniv: ciuri qaTamaZe, Taliko SeyilaZe, marjvniv: sergo tabaRua,

    nato nadareiSvili. 1997 w.

    aWaris ar uzenaesi sabWos prezidiumis 1995 wlis 7 seqtembris brZanebulebiT Seiqmna aWaris ar saarqivo departamenti, xolo 1996 wlis 23 ianvaris brZanebulebiT igi gardaiqmna saxelmwifo saarqivo departamentad.

    aWaris ar mTavrobis 2004 wlis #18 dadgenilebiT Seiqmna aWa-ris ar mTavrobis saqveuwyebo dawesebuleba - saarqivo sammarTvelo (aWaris ar csa, f. r-1041, aRwera 1, s. 1701, furc.1-19).

    1921 (1923) wlidan dRemde sxvadasxva periodSi aWaris saarqivo dawesebulebas xelmZRvanelobdnen: giorgi furcelaZe (1924 wlamde), nikoloz spilioti (1924-1931 ww.), sergo yufaraZe (1932-1937 ww.), osman xalvaSi (1937-1939 ww.), vasil solomotini (1939-1941 ww.), aleqsandre protopovi (1941-1942 ww.), kasiane babiloZe (1942-1943 ww.), galina ivano-va (1943-1946 ww.), vladimer odiSaria (1946-1947 ww.), tatiana nefedova (1947-1961 ww.), levan kalandariSvili (1962-1963 ww.), nazi noRaideli (1963-1989 ww.), Salva abaSiZe (1989-2002 ww.), nugzar zosiZe (2002-2003 ww.), marika WeliZe (2003-2004 ww.), imeda xajiSvili (2004-2008 ww.), ta-riel abulaZe (2008-2010 ww.), kaxaber surgulaZe (2010-2011 ww.), Tengiz cincqilaZe (2011-2012 ww.). amJamad saarqivo dawesebulebas xelmZRvane-lobs guram salaZe (moadgileebi: Tengiz saluqvaZe, Tengiz cincqi-

  • 12

    laZe, jaba beriZe; aparatis ufrosi elguja Caganava; centraluri arqivis samsaxuris ufrosi elguja gogiberiZe, TanaSemwe (auditi)- zurab darCiZe).

    centrSi: guram salaZe, marcxniv: elguja Caganava, zurab darCiZe, Tengiz saluqvaZe,

    marjvniv: jaba beriZe, elguja gogiberiZe, Tengiz cincqilaZe Tavisi arsebobis manZilze aWaris centralur saxelmwifo ar-

    qivs asobiT mkvlevari, aspiranti, samecniero xarisxis maZiebeli miu-Ria, romelTa muxlCauxreli SromiT bevri mtverwayrili dokumenti gamovlinda da moeqca samecniero brunvaSi. am TvalsazrisiT fasda-udebelia iseTi mdidari biografiis mqone mkvlevarTa Rvawli, rogo-rebic arian: xariton axvlediani, parmen cqvitaria, parmen pataraia, vladimer qemxaZe, oTar TurmaniZe, nodar cecxlaZe, sergo dumbaZe, SoTa jafariZe, aleqsandre CavleiSvili, aleqsandre bauJaZe, murad CavleiSvili, vladimer siWinava, ramaz surmaniZe, eTer civaZe, meri gociriZe, marika quriZe, abel surgulaZe, malxaz sioriZe, merab meg-reliSvili, nugzar CxaiZe, levan kalandariSvili, grigol babiloZe, suliko araqelovi, SoTa quriZe, uCa oqropiriZe, oTar gogoliSvi-li, sergo gersamia, nazi noRaideli, grigol Caganava, sergo taba-Rua, Teimuraz komaxiZe, nani gugunava, nugzar zosiZe, revaz uzunaZe, SoTa cecxlaZe, SoTa TodaZe, vaxtang makaraZe, Salva varSaniZe, io-seb beqiriSvili, irakli baramiZe, fridon sixaruliZe, jemal kara-liZe, jemal miqelaZe, ioseb sanikiZe, xaTuna managaZe, inga diasamiZe, meri diasamiZe, zaur gogitiZe, omar megreliSvili, vladimer mamula-Ze, nato cecxlaZe, irina mazilkina, Temur ustiaSvili, nino SuSani-

  • 13

    Ze, giorgi maxaraSvili, merab futkaraZe, nodar basilaZe, laSa as-laniSvili, oleg teifi, daviT tuRuSi, irakli manveliZe, guram Ca-ganava, aleqsandre jayeli, anzor cicxvaia, maTeas helkmansi (holan-dia), mamia berZeniSvili, arCil varSalomiZe, lamara bolqvaZe, ermi-le mesxia, simon gogitiZe, pirimze rurua, Tamaz beraZe, ineza zoiZe, maia WiWileiSvili, nodar kaxiZe, aleqsandre dauSvili, mariana pis-kova, nurie muratova, anastasia paSova, milena angelova, qristine popova (bulgareTi) da sxvebi. dasaxelebuli da sxva mkvlevarebma, wlebis manZilze Tavdauzogavi Sromis Sedegad moiZies da gamoavli-nes umniSvnelovanesi saarqivo dokumentebi, romelTa safuZvleze Se-iqmna asobiT sayuradRebo samecniero gamokvleva. dReisaTvis, aWaris saarqivo sammarTvelo umniSvnelovanesi dokumentsacavi da samecniero dawesebulebaa saqarTveloSi. mis Se-madgenlobaSi Sedis xuTi municipaluri arqivi, kerZod:

    1. qobuleTis teritoriuli arqivi (ufrosi - nodar zaqariaZe, TanamSromlebi - mzia kekeiSvili, lia mJavanaZe);

    centrSi: nodari zaqariaZe (ufrosi), marjvnidan: mzia kekeiSvili, lia mJavanaZe.

    2. xelvaCauris teritoriuli arqivi (ufrosi - avTandil leoniZe,

    TanamSromlebi - Sorena fartenaZe, Tengiz parmaqsiziSvili);

  • 14

    zis: avTandil leoniZe (ufrosi), marjvnidan: Tengiz parmaqsiziSvili, Sorena fartenaZe.

    3. qedis teritoriuli arqivi (ufrosi - badri ServaSiZe, Tanam-

    Sromlebi - ira cincaZe, Sorena bajeliZe);

    zis: Sorena bajeliZe,

    marcxnidan: badri ServaSiZe (ufrosi),ira cincaZe

  • 15

    4. Suaxevis teritoriuli arqivi (ufrosi - kaxa daviTaZe, Tanam-Sromlebi - marina gogitiZe, irakli diasamiZe);

    marcxnidan: irakli diasamiZe, kaxa daviTaZe (ufrosi),

    marina gogitiZe

    5. xulos teritoriuli arqivi (ufrosi - Temur beriZe, Tanam-Sromlebi - TinaTin qoniaZe, levan bolqvaZe).

    marcxnidan: Temur beriZe (ufrosi), levan bolqvaZe, TinaTin qoniaZe.

    saarqivo saqmis Semdgomi ganviTarebisa da srulyofis saqmes emsaxureba sammarTvelos Semdegi ganyofilebebi:

    1. sazRvargareTTan, sazogadoebasTan, masmediasTan urTierTobis, dokumentebis publikaciis da gamoyenebis ganyofileba (ganyo-

    filebis ufrosi - Tamaz futkaraZe; TanamSromlebi - fridon

  • 16

    qardava, nino gogitiZe, mzia surmaniZe, cici cincaZe, nato qiqa-

    va, qeTevan iakobaZe);

    marcxnidan: nino gogitiZe, Tamaz futkaraZe (ganyofilebis ufrosi), mzia rusmaniZe, fridon qardava, nato qiqava, qeTevan iakobaZe

    2. dokumentebis restavraciis da mikrofilmirebis ganyofileba

    (ganyofilebis ufrosi - mzeqala girixidi; TanamSromlebi - nino SavaZe, nargiz gvariSvili, inga facureiSvili);

    marcxnidan: inga facureiSvili, mzeqala girixidi (ganyofilebis ufrosi), nino SavaZe, nargiz gvariSvili

  • 17

    3. teritoriul organoebTan muSaobis da dakompleqteba-damuSa-vebis ganyofileba (ganyofilebis ufrosi - nazi SaraSiZe; Ta-namSromlebi - nato Jvania, nino mardaleiSvili, nona gograWa-

    Ze, gulnara qaTamaZe, aslan abaSiZe, zaur qarcivaZe);

    marcxnidan: gulnara qaTamaZe, nazi SaraSiZe (ganyofilebis ufrosi), aslan abaSiZe, nino mardaleiSvili, nona gograWaZe, nato Jvania.

    4. erovnuli saarqivo fondis dokumentebis dacvis, informaciisa da gamoyenebis ganyofileba (ganyofilebis ufrosi - eTer naTe-

    laZe; TanamSromlebi - naTia beriZe, iamze zoiZe, cira TavarTqi-laZe, qeTevan miqelaZe, nino jabniZe, zeinab asaniZe, sevili kaka-baZe, guguli patariZe, dodo SuSaniZe, JuJuna dumbaZe, nino miqe-laZe, Tamar namgalaZe-jorbenaZe, maia melaZe, nazi nagervaZe, eka

    kakabaZe, medea gorgilaZe, julieta patariZe, inga patariZe);

    sxedan marcxnidan: zeinab asaniZe, nino miqelaZe, sevili kakabaZe, ci-ra TavarTqilaZe, Tamar namgalaZe-jorbenaZe. meore rigSi marcxnidan: iamze zoiZe, JuJuna dumbaZe, nazi nagervaZe, medea gorgilaZe, eTer naTelaZe (ganyofilebis ufrosi), guguli patariZe, inga patariZe.

  • 18

    5. erovnuli saarqivo fondis aRricxvis da samecniero-sacnoba-ro ganyofileba (ganyofilebis ufrosi - maia rurua; Tanam-Sromlebi - naTia kutalaZe, jilda veruliZe, dodo SuSaniZe);

    marcxnidan: maia rurua (ganyofilebis ufrosi), naTia kutala-Ze, dodo SuSaniZe

    6. iuridiuli da sakadro saqmeTa ganyofileba (ganyofilebis uf-rosi - inga xalvaSi, TanamSromlebi - luiza konceliZe, meri

    centeraZe);

    zis: inga xalvaSi (ganyofilebis ufrosi), marcxnidan: luiza konceliZe, meri centeraZe

  • 19

    7. sameurneo da urbanul sakiTxTa ganyofileba (ganyofilebis ufrosi - avTandil CaxvaZe, TanamSromlebi - irma jorbenaZe, gela guguSvili, genadi kaxailiSi, murman beriZe, naTela kir-

    kitaZe, sulxan kiknaZe, marina jorbenaZe);

    sxedan marcxnidan: sulxan kiknaZe, gela guguSvili, naTela kirkitaZe, irma jorbenaZe.

    meore rigSi, marcxnidan: murman beriZe, genadi kaxailiSi, marina jorbenaZe.

    8. safinanso-sabuRaltro ganyofileba (ganyofilebis ufrosi -

    simon resuliZe, TanamSromeli - iza bauJaZe);

     

    simon resuliZe (ganyofilebis ufrosi), iza bauJaZe

  • 20

    9. centraluri aparati (ufrosi - elguja Caganava, TanamSromle-bi - eTeri miqelaZe, marina kucia, Tengiz iremaZe);

    centrSi: elguja Caganava (centraluri aparatis ufrosi), mar-cxniv: marina kucia. marjvniv: eTeri miqelaZe, Tengiz iremaZe

    10. kancelaria (ganyofilebis ufrosi - lela xitiri, TanamSrom-

    lebi - marina bolqvaZe, eka lomTaTiZe, naTia verZaZe).

    marina bolqvaZe, eka lomTaTiZe, lela xitiri (ganyofilebis ufrosi), naTia verZaZe.

    saqarTvelos erovnulma arqivma SeimuSava proeqti, romelic iT-valiswinebs sacavebSi daculi dokumentebis, kino, fono, foto, vi-

  • 21

    deo masalebis, rukebis, samSeneblo proeqtebis, istoriuli mniSvne-lobis Zeglebis digitalizacias. gatarda RonisZiebebi aWaris saar-qivo sammarTveloSic. Sesabamisad, Setanili iqna cvlilebebi 2010

    wlis 17 ivnisis N 22 dadgenilebaSi da saarqivo sammarTveloSi Ca-moyalibda sainformacio teqnologiebisa da digitalizaciis ganyo-

    fileba (2012 wlis 10 aprilis N 17 dadgenileba), romlis xelmZRvane-lad dainiSna madona cxadaZe. dReisaTvis ganyofilebaSi dasaqmebu-lia 13 TanamSromeli (daviT xalvaSi, qeTevan xalvaSi, mzia jRarka-va, irma WyoiZe, diana Rlonti, naTia beriZe, inga xuWua, naira qiqava, maia bladaZe, xaTuna diasamiZe, naTia jafariZe, Tamila xalvaSi.

    marcxnidan: xaTuna diasamiZe, naTia beriZe, inga xuWua, maia bladaZe, daviT xalvaSi, irma WyoiZe, qeTevan xalvaSi, mzia jRarkava, naTia jafariZe, naira qiqava, madona cxadaZe (ganyofilebis ufrosi), zis

    marcxniv: diana Rlonti, marjvniv zis: Tamila xalvaSi

    es ganyofileba yvelaze axalgazrda struqturuli erTeulia sa-arqivo sammarTveloSi. amitom mis Sesaxeb SedarebiT vrclad visaub-rebT.

    ganyofileba masze dakisrebul saqmianobas axorcielebs USAID -is mier dafinansebuli proeqtis farglebSi. rogorc cnobilia, ameri-kis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mier da-finansebuli demokratiuli CarTulobis centri saqarTveloSi axorcie-lebs aWaris avtonomiuri respublikis programuli biujetirebis proeqts. am mizniT 2013 wlis 3 seqtembers aWaris ar mTavrobis saqveuwyebo dawesebu-leba – saarqivo sammarTveloSi Sedga Sexvedra arqivis TanamSroblebsa da sakonsultacio kompaniis eqspertebs Soris. Sexvedraze ganxiluli iqna 2014 wlis arqivis programuli biujetis proeqti, romlis ganxorcielebis SemTxvevaSi uzrunvelyofili iqneboda saarqivo dokumentebis eleqtro-nul formatSi gadayvana daCqarebul vadebSi.

  • 22

    aRniSnuli moTxovnebis Sesabamisad, ganyofilebam miznad daisaxa xSiri gamoyenebisagan gacrecili da dazianebuli dokumentebis dacva, sarezervo fondis Seqmna da swrafi internetmomsaxureba. mcire dro-is miuxedavad ganyofilebam ukve SeZlo mudmiv Senaxvas daqvemdebare-buli (garda piradi informaciis Semcveli saidumlo dokumentebisa) dokumentebis (religiuri, mmarTvelobiTi da a. S.) 1188 saqmeTa erTeu-lis 111188 furclis maRalxarisxiani, usafrTxo gadaReba- daskanereba. eleqtronuli failebi Tavs iyris da inaxeba arqivebis saerTaSoriso

    sabWos (ICA) mier SemuSavebul specialur programaSi (ATOM) da sru-liad Seesabameba aRweris saerTaSoriso standartebs. TiToeul doku-ments Tan erTvis aRweriloba, teqnikuri maxasiaTeblebi (Seqmnis Ta-riRi, qaRaldis saxeoba da sxv.) da mokle Sinaarsi.

    programa uzrunvelyofs aRniSnuli maxasiaTeblebis mixedviT do-kumentis moZiebas umokles droSi. perspeqtivaSi, nebismier moqalaqes SesaZlebloba eqneba specialuri saZiebo katalogis gamoyenebiT sax-lidan gausvlelad moiZios misTvis saintereso dokumenti, gaecnos mis aRwerilobas, moqmedi kanonmdeblobis Sesabamisad swrafad da xaris-xianad miiRos dokumentebis cifruli aslebi rogorc saqarTveloSi, ise mis farglebs gareT.

    arqivis TanamSromlebi, 2014 weli

  • 23

    rogorc iTqva, aWaris centraluri saxelmwifo arqivi (csa) Ca-moyalibda qalaqis mmarTvelobis arqivis bazaze. im droidan moyo-lebuli sistematurad ikribeboda saxelmwifo mmarTvelobiTi orga-noebis, warmoeba-dawesebulebebis, uwyebebis dokumenturi masalebi.

    ,,saarqivo aparatis Seqmnis gegma” iTvaliswinebda saarqivo dokumen-tebis Tavmoyras erT dawesebulebaSi (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 163). gaaqtiurda manamde arsebuli dokumentebis moZiebis procesi. gadaw-

    yda ,,sxvadasxva adgilebSi myofi arqivebis erT arqivSi mogroveba”. dadginda, rom ,,daaxlovebiT yvela baTomis dawesebulebaSi myofi arqivebi iqneba woniT: a) komunalur meurneobaSi - aranakleb 600 fu-

    Ti; b) centrosoiuzis sardafSi - 500 fuTi; v) saxalxo bankis sar-dafSi - 400 fuTi; g) me-2 qal. saavadmyofoSi - 15 fuTi; d) baTomis sabaJoSi - 400 fuTi; e) muSaTa da glexTa inspeqciaSi - 50 fuTi; J) buruntabiis sawyobSi - 100 fuTi; sul 2200 fuTamde. amis gadatanas moundeba 40-45 - mde erTi cxeni drogi da oTxi muSa (7-8 dRe muSa-oba. dReSi 1 lira TiTo muSas), sul arqivis gadatanas daWirdeba 100 liramde (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 163). gegma iTvaliswinebda arqivi-

    saTvis ,,erT did oTaxs sawyobisaTvis aranakleb 15X15 arS. , erT patara oTaxs 5X5 arS. kancelariisa da samuSaoebisaTvis”, ase-ve 4-iarusian Taroebs, romelTa saerTo sigrZe unda yofiliyo ara-nakleb 100 metri (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 163).

    qalaqis sammarTvelos saarqivo masala pirvelad ganTavsda ko-munaluri meurneobis Senobis (yofili gamgeobis Senoba) erT oTaxSi. amave SenobaSi iyo sabunebismetyvelo muzeumi, romelic mamaSvil gomenebis TaosnobiT Seqmnila (suica f.335, an.1, saq.7 gv129). TiTqos yvelaferi kargad midioda, magram male baTumis arqivSi garkveuli sirTuleebi Seiqmna, rac kargad Cans g. furcelaZis saarqivo sammar-Tvelos gamgisadmi miweril moxsenebiT baraTSi (suica, f.335, an.1, saq.11, gv.23). saqme imaSi gaxldaT, rom baTumSi 1921 wels sacxovreb-lad Camovida rusi skulptori stefan erzia (nefiodovi). imave wlis seqtemberSi aWaris adgilobrivi xelisuflebis gadawyvetilebiT ar-qivisTvis gankuTvnili Senoba unda gadaecaT erziasTvis, xolo saar-qivo dokumentacia unda ganeTavsebinaT imave Senobis sxvenSi, rasac giorgi furcelaZis protesti mohya. amis Semdeg baTumis komunaluri meurneobis gamge pevcovis brZanebiT arqivi Caitanes qveda sardafSi, romelic nestiani iyo da saarqivo dokumentebis Sesanaxad ar gamod-geboda. ,,ase rom mTeli saarqivo saqmeebi uwesrigod awyvia nestian sardafSi, sadac muSaoba yovlad SeuZlebelia. amrigad, Cveni weli-

    wadnaxevris muSaoba erTbaSad daiRupa Seuferebeli brZanebiT“, - werda g. furcelaZe (suica, f.335, an.1, saq.11, gv.23).

    saarqivo mmarTvelobis mTavari gamgis s. kakabaZis N109 weri-lidan (1923 w. Tebervali) irkveva, rom aWaraSi saarqivo dokumente-bis ganTavsebis sakiTxi rwmunebul giorgi furcelaZis uangaro, uxelfaso muSaobis miuxedavad jer kidev mougvarebelia, rom ,,doku-mentebisaTvis gamoyofili erTi oTaxic ki daaclevina komunaluri

  • 24

    meurneobis gamgem” da saarqivo saqmeebi gadaitanes sardafSi (ac-sa, f. r-2, s. 23, furc. 166). manamde, 1921 w. qalaqis sabWos sardafSi aRmoaCines dokumentebis grova. aseTive grova aRmoCnda 1923 welsac

    (acsa, f.N89, an. (7)1, s. (72 Б) 253. m. TavaZis sadiplomo naSromi).

    qalaqis sabWos sardafSi aRmoCenili dokumentebis grova 1921 da 1923 ww.

    aucilebeli gaxda maTi ganTavseba axal SenobaSi. saarqivo

    mmarTvelobis mTavari gamge aWaristanis saxalxo komisarTa sabWos Tavmjdomares Txovda, raTa miRebuliyo ,,zomebi, rom saarqivo saqmes baTomsa da aWaraSi ar eZleodes ziani, romlis gamosworeba, Tu mas

    saqmeebis daRupva moyva, momavalSi SeuZlebeli iqneboda”. s. kakabaZe aWaris assr - is saxkomsabWos Tavmjdomares Txovda daxmarebas, ra-Ta saarqivo dokumentebisaTvis baTumSi gamoyofiliyo ,,Sesaferisi bina da Tu es am mokle xanSi SeuZlebeli iyo, saCqarod dabrunebo-da mas farTi winandeli komunaluri meurneobis SenobaSi, momavalSi

    ki mopovebuliyo ufro farTe bina” (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 166). baTumSi - mTavari saarqivo sammarTvelos rwmunebulis giorgi fur-celaZis 1923 w. 9 martis moxsenebidan irkveva, rom saarqivo dokumen-tebi mimobneuli iyo qalaqis sxvadasxva dawesebulebebSi, kerZod: ,,1: baTomis samxedro gubernatoris, sapolicio, qalaq baTomis TviT-mmarTvelobis, trapezonis da baqos samxedro rkinis gzebis, - moTav-

    sebulia komunaluri meurneobis SenobaSi, qveda sardafSi; 2: sasa-marTlos palatis da olqis sasamarTlosi, romelnic Tbilisidan aq

    aris Camotanili, moTavsebulia ,,centrosoiuzis” SenobaSi, qveda sardafSi. 3. danarCeni amierkavkasiis, ruseT-aziis da kavkasiis banke-bis - moTavsebulia exlandeli saxalxo bankis SenobaSi, qveda sar-dafSi 4. baTomis sabaJos arqivi moTavsebulia baTomis sabaJos saku-Tar SenobaSi, patara oTaxSi 5. amis garda aris mcire arqivi sasani-taro dawesebulebebis, romelic moTavsebulia me-2 qal. saavadmyofo-

    Si 6. cixesimagris sainJinero arqivi - inaxeba fost. ,,buruntabiis” sawyobSi” (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 166). rwmunebuli SeSfoTebulia imis gamo, rom yvela zemoTaRniSnul dawesebulebaSi dgeba wyali,

  • 25

    ,,qaRaldebi danotvili da gamwvanebulia” da Tu Sesaferisi farTi ar gamoinaxa dokumentebisaTvis, isini ,,srulebiT gamousadegari iq-

    neba arqivis masalaT” (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 166). aseT SemTxvevaSi giorgi furcelaZe mizanSewonilad miiCnevda ,,gadarCeuliyo saqmeebi

    da centrSi gadagzavniliyo’’, raTa SesaZlebeli yofiliyo ,,daRupvis gzas myofi mTeli saarqivo masalis” gadarCena (acsa, f. r-2, s. 23, furc. 167).

    male, arqivisaTvis gamoiyo saTavso qalaqis sabWos SenobaSi, Tumca igi iyo bneli, nestiani. wvimis dros dgeboda wyali, nadgur-deboda dokumentebi. amitom aucilebeli gaxda sxva Senobis moZie-ba, rasac ramdenime weli daWirda. mogvianebiT, saarqivo dokumente-bis ganTavsebisaTvis likvidirebuli lombardis SenobaSi gamoyofi-li iqna 3 oTaxi da erTi derefani, Tumca, SemdegSi mxolod erTi oTaxi dautoves. qalaqis arqiteqtorma ufleba ar misca sacavSi ga-neTavsebinaT or stelaJze meti, radgan Senobis iataki met simZimes ver gauZlebda. amitom dokumentebis nawili isev sardafSi ganaTav-ses. cxadia, aRniSnuli Senoba ver akmayofilebda dokumentsacavisad-mi wayenebul moTxovnebs. sakiTxis mosagvareblad ganaTlebis sax. komisariatidan komunaluri meurneobis xelmZRvanelobis saxelze gaigzavna werili. avtori s. reSidi iTxovda arqivisaTvis Senobis SeRavaTian pirobebSi gadacemas. patrkomis winaSe aRiZra Suam-

    dgomloba, raTa arqivisaTvis gadaecaT yofili ,,samxedro soboris” Senoba. am Suamdgomlobas eTanxmeba komunaluri meurneobis mmar-Tvelic. magram iq ganTavsebuli iyo komkavSirelTa klubi, romelmac Senobis daclis sanacvlod moiTxova yofili sinagogis Senobis ga-dacema, rac faqtobrivad SeuZlebeli iyo, Senobis sakiTxi kvalav Riad rCeboda. amas daemata ganaTlebis saxalxo komisaris sedai re-Sadis sityvieri brZaneba saarqivo ganyofilebis daSlis Sesaxeb. gi-orgi furcelaZem saqmis gasarkvevad mimarTa aWaris avtonomiuri respublikis saxalxo komisarTa sabWos, kerZod s. JorJolians, ro-melmac yovelive uaryo da ganacxada: ,,es aris yovlad dauSvebeli, rom sedai reSadma gaauqmos saxalxo komisarTa sabWos plenumis

    dadgenileba; rom saarqivo ganyofileba aucileblad unda daarsdes ‘’ (n. mirianaSvili, m. itriaSvili, 2012:51; f.335, an.1 saq.11, gv.39). sedai reSadi daibares aWaris saxalxo komisarTa sabWos TavmjdomaresTan T. ximSiaSvilTan, sadac ganmarta, rom misi xarjTaRricxvidan saar-qivo ganyofilebis xarjTaRricxva amoRebuli iqna im motiviT, rom ganaTlebis saxalxo komisariatTan araviTari saarqivo ganyofileba ar unda iyoso. sabolood, gaugebroba gairkva da saxalxo komisar-Ta sabWom misca gankoms winadadeba, aRZruliyo Suamdgomloba, 1 iv-lisidan saarqivo ganyofilebis xelaxli Seqmnis Sesaxeb (n. miria-naSvili, m. itriaSvili, 2012:49).

  • 26

    likvidirebuli lombardi samxedro taZari

    ,,samxedro soboroSi“ dokumentebis ganTavsebis proeqti ver gan-

    xorcielda, radgan jer erTi, rogorc Cans maSinve mtkiced iyo ga-dawyvetili misi dangreva, amasTan, imJamad samxedro taZarSi muzeu-mi iyo ganTavsebuli. arqivis mmarTvelis profesor spiliotisadmi aRmasrulebeli komitetis Tavmjdomaris moadgilis 1928 w. 13 oqtom-bris werilSi aRniSnulia, rom ,,soboris gaTavisuflebamde arqivi gadaetanaT oTaxebSi, sadac adre moTavsebuli iyo ganaTlebis sa-

    xalxo komisariati”. male dokumentebi droebiT ganaTavses orjo-nikiZis da pioneris quCebis kveTaSi mdebare axal SenobaSi.

    17 wlis ganmavlobaSi arqivma 10-jer Seicvala adgili. saarqivo masa-lebis gadatanisas araerTi dokumenti ganadgurda. 1936 wlidan

    arqivma bina daido libknextis N 44-Si (axl. mazniaSvilis quCa) mdebare biniat oRlis yofil saxlSi, arqiteqtorTa kavSiris yofil sastumroSi (e. w. sokos Senoba), xolo 1938 w. 14 dekembers saarqivo dokumentebi gadaitanes kaTolikuri eklesiis SenobaSi (Saumianis, exl. dimitri Tavdadebulis 53).

  • 27

    sokos saxli kaTolikuri eklesia

    1962 w. gadawyda arqivisaTvis specialuri Senobis aSeneba. gamou-

    yes miwa gorkis, exl. gorgilaZis quCis boloSi, SemuSavda Sesabami-si proeqti, romlis safuZvelzec aSenebuli iqna arqivis samsarTu-liani Senoba,

      saxelmwifo arqivi dokumentebis miReba

    magram es Senoba sruliadac ver akmayofilebda Tanamedrove moTxovnebs, ar iyo gaTvaliswinebuli saarqivo dawesebulebis speci-fika, ar arsebobda dokumentebis movla-SenaxvisaTvis saWiro piro-bebi, amitom 1968 w. daiwyes saarqivo dawesebulebisaTvis axali, 6 sarTuliani Senobis mSenebloba, Tumca igi droSi gaiwela da eq-sploataciaSi Sevida mxolod 1992 wels.

    samSeneblo samuSaoebi saxelmwifo arqivi

  • 28

    2011 wlis saremonto samuSaoebis dawyebamde saarqivo sammarTve-los administraciuli Senoba qalaqis usaxur nagebobaTa ricxvs ganekuTvneboda:

    saarqivo sammarTvelo saremonto samuSaoebis dawyebamde 2011 w. oqtomber-dekemberSi am Senobas Cauratda saremonto samu-Saoebi, faqtiurad mwyobrSi Cadga axal Senoba. saarqivo sammarTve-lo aRiWurva Tanamedrove saofise avejiT da kompiuteruli teqni-kiT:

    saarqivo sammarTvelo saremonto samuSaoebis dasrulebis Semdeg

    SekeTda da keTilmoewyo samuSao oTaxebi, kancelaria da sam-kiTxvelo darbazi:

    samkiTxvelo darbazi saremonto samuSaoebis dawyebamde

    da dasrulebis Semdeg

  • 29

    dReisaTvis saarqivo sammarTvelos Senoba erT-erTi yvelaze Ta-namedrove, lamazi da keTilmowyobili saarqivo dawesebulebaa sa-qarTveloSi, sadac intensiurad mimdinareobs saarqivo, samecniero, sagamomcemlo saqmianoba. Cvenma winaprebma mniSvnelovani roli Seas-rules Cvens arqivSi daculi dokumentebis gamoyenebisa da popula-rizaciisaTvis. am TvalsazrisiT fasdaudebelia n. noRaidelis, s. tabaRuas, S. TodaZisa da d. WeliZis Rvawli. swored maTi Tavdauzo-gavi Sromis Sedegad 1975 wels gamoqveynda dokumentebisa da masale-bis krebuli ,,aWara sabWoTa xelisuflebis ganmtkicebisa da saxal-

    xo meurneobis aRdgenis periodSi“, romelic moicavs periods 1921 wlis martidan 1925 wlamde. krebulSi Tavmoyrilia 256 dokumenti originalis, aslisa Tu periodikis saxiT. dokumenturi masalebi warmodgenilia qronologiuri TanmimdevrobiT.

    aWaris centraluri arqivis TanamSromelTa mier 1961 wels ru-sul enaze gamoqveynda dokumentebis krebuli - ,,brZola sabWoTa xe-

    lisuflebis gamarjvebisaTvis aWaraSi“ (rusul enaze). marTalia mas-Si dokumentebi da saarqivo wyaroebi warmodgenilia sabWoTa perio-dis moTxovnaTa Sesabamisad (es bunebrivicaa), magram am masalebiTac krebuli angariSgasawevi pirvelwyaroa XX s. pirveli ocwleulis istoriiT dainteresebul mkvelvarTaTvis.

    aWaris mrewvelobis da soflis meurneobis ganviTarebis Ziri-Tad momentebze mogviTxrobs dokumentebisa da masalebis krebuli, romelic Seadgines arqivis TanamSromlebma: n. noRaidelma, s. taba-Ruam, g. Caganavam. krebulSi calk-calkea warmodgenili 1926-1932 wlebSi aWaraSi industrializaciisa da koleqtivizaciis, miwaTmoq-medebis, mesaqonleobis, mebaReobis, mefutkreobis, satyeo meurneobis, meabreSumeobis da sxva dargebis ganviTarebis, mrewvelobasa da sof-lis meurneobaSi gatarebuli reformebis amsaxveli saarqivo doku-mentebi.

    samecniero-kvleviTi saqmianoba yovelTvis iyo prioritetuli mimarTuleba saarqivo dawesebulebaSi. 1990-ian wlebamde aWaris ar-qivSi gamoica araerTi naSromi. maT Soris:

    1. aWaris assr centraluri saxelmwifo arqivis megzuri Semdge-nelebi: l. kalandariSvili, s. tabaRua, S. TodaZe,. redaqtori

    t. nefedova. (1959 w); megzuris Sevsebuli varianti gamoica ag-reTve 1974 wels, n. noRaidelis (Semdgenlebi: g. mosiZe, s. taba-

    Rua, m. TavaZe, gr. Caganava) redaqtorobiT; 2. megobari SoreTidan, baT. 1962; 3. aWara leninur dokumentebSi, Semdgenlebi: a. surgulaZe, s. ta-

    baRua. baT 1969; 4. saarqivo saqmis ganviTareba aWaraSi, Semdgeneli n. noRaide-

    li,1970; 5. aWaris assr sabWoebis yrilobebi (1921-1937), dokumentebis kre-

    buli. Semdgenlebi: n. noRaideli, s. tabaTua, gr. Caganava. baT.

    1971;

  • 30

    6. aWaris assr mSromelebi didi samamulo omis periodSi, Semdge-neli s. tabaRua, Tb. 1975;

    7. megobroba gzad da xidad, Semdgeneli vl. mkervaliSvili, 1975;

    8. aWaris assr saxelmwifo dawesebulebebis istoria (1921-1946), cnobari. Semdgenlebi: s. tabaRua, g. andRulaZe, n. skamkoCaiSvi-

    li; 9. dokumentebis da masalebis krebuli - 1921-1925 ww. Semdgenlebi:

    n. noRaideli, s. tabaRua, S. TodaZe, d WeliZe; 10. brZola socialisturi industrializaqciisa da da soflis

    meurneobis koleqtivizaciisaTvis aWaraSi (1926-1932), Semdgen-

    lebi: n. noRaideli, s. tabaRua, gr. Caganava. baT. 1980; 11. brZola saxalxo meurneobis rekonstruqciis damTavrebisaT-

    vis aWaraSi, 1933-1941 ww. Semdgenlebi: n. noRaideli, s. tabaRua.

    baT. 1986; 12. rac daviwyebiT ar ibindeba, Semdgeneli s. tabaRua, baT. 1995

    2011 wlidan gamosvla daiwyo saarqivo sammarTvelos organom

    - Jurnalma ,,arxeionma“ (dReisaTvis gamocemulia Jurnalis 6 nomeri), romelSic saarqivo saqmianobis amsaxveli masalebis garda ibeWdeba dokumenturi wyaroebi, statiebi sxvadasxva Tematikaze, recenziebi, sazRvargareTis qveynebis arqivebTan TanamSromlobis amsaxveli masa-

    lebi da a. S. bolo sami wlis ganmavlobaSi arqi-vis TanamSromelTa (nato qiqava, fridon qardava, ma-dona cxadaZe, maia rurua, elguja Caganava, mzia sur-maniZe, nino gogitiZe, cici cincaZe, guguli patariZe, Tamaz futkaraZe, iza bau-JaZe, nazi nagervaZe, qeTe-van iakobaZe, eTeri miqela-Ze) avtorobiT daibeWda aTobiT samecniero statia, romlebic efuZneba arqiv-

    Si dacul saarqivo dokumentebs. saarqivo sammarTvelos TanamSromelTa mowadinebiTa da Tavdau-

    zogavi Sromis Sedegad gamoica dokumentebis ori krebuli: 1. religiuri dawesebulebebi aWaraSi (dokumentebis krebuli), baTumi 2010 2. religiuri Temebi da organizaciebi baTumSi 1940-1950-ian wlebSi, Tbi-lisi 2013.

    2008-2013 wlebis ganmavlobaSi Catarda oTxi saerTaSoriso da xu-Ti adgilobrivi samecniero konferencia, sadac wakiTxulma moxse-nebebma asaxva hpova Semdeg samecniero krebulebSi:

  • 31

    1. samxreT-dasavleT saqarTvelo mezobel saxelmwifoTa geopoli-tikuri interesebis konteqstSi, baTumi, 2009;

    2. baTumi ucxoel avtorTa SromebSi, baTumi 2010 3. saerTaSoriso samecniero konferenciis masalebi II - samxreT-da-

    savleTi saqarTvelo (istoria, arqeologia, eTnologia), Tbili-si, 2012;

    4. aWaris dedasamSoblosTan dabrunebis 135 wlisTavisadmi miZRvni-li saerTaSoriso samecniero konferencia - samxreT-dasavleT sa-qarTvelos istoria, arqeologia da eTnologia, III konferenciis masalebi . Tbilisi 2013;

    2013 wels gamoica agreTve saarqivo sammarTvelos bukleti qar-Tul enaze. mimdinareobs muSaoba orenovani bukletis gamocemisaT-vis.

    arqivi - saerTaSoriso-samecniero konferenciebi saarqivo sammarTvelos saqmiani urTierTobebi aqvs saqarTve-losa da ucxoeTis arqivebTan da samecniero centrebTan. gaformda urTierTTanamSromlobis memorandumebi blagoevgradis (bulgareTi), sofiis (bulgareTi), gracis (avstria), odesis (ukraina), SvedeTis arqivebTan, aseve sofiis kirilesa da meTodes (bulgareTi) biblio-TekasTan.

    memorandumis xelmowera sofiis (bulgareTi) biblioTekasTan

  • 32

    memorandumis xelmowera memorandumis sofiis (bulgareTi) arqivTan da stokholmis biznesis istoriis centrTan

    gaformda aseve urTierTanamSromlobis memorandumebi SoTa

    rusTavelis saxelmwifo universitetTan, ssip-baTumis xelovnebis saswavlo universitetTan, xariton axvledianis muzeumTan da a.S.

    memorandumis xelmowera baTumis xelovnebis saswavlo universitetTan

    zemoTdasaxelebul sazRvargareTis samecniero dawesebulebeb-

    Tan urTierTTanamSromlobis safuZvelze SesaZlebeli gaxda Semog-vetana saqarTvelos Sesaxeb arsebuli dokumentebis qseroaslebi, maT Soris: me-16-18 saukuneebis osmaluri dokumentebi aWaris Sesa-xeb, aseve Zveli qarTuli xelnawerebis qseroaslebi (hugo Suxartis koleqcia - daculi gracis universitetSi) da petriwonis monastris tipikoni (daculi kirilesa da meTodes biblioTekaSi), aseve, so-fiisa da odesis arqivebSi saqarTvelos Sesaxeb daculi dokumente-bi (eleqtronuli versiebi). gaTvaliswinebulia TanamSromlobis ga-aqtiureba da memorandumebis gaformeba Savi zRvis auzis qveynebis saarqivo dawesebulebebTan.

  • 33

    qarTuli xelnawerebi gracSi

    gansakuTrebuli yuradReba eqceva arqivis materialur-teqnikuri bazis gaumjobesebas. ganaxlda municipaluri arqivebis Senobebi da aRiWurva Tanamedrove avejiTa da kompiuteruli teqnikiT. 2014 wlis dasawyisSi saarqivo sammarTvelos digitalizaciis ganyofilebas Se-emata axali, keTilmowyobili kabineti, Semotanili iqna inventari, digitalizaciisaTvis specifikuri axali teqnika. dReis mdgomareobiT saarqivo sammarTveloSi teritoriuli ar-qivebis CaTvliT daculia 2007 fondis 649497 saqmeTa erTeuli, maT Soris mudmivad Sesanaxi - 1611 fondis 530807 saqmeTa erTeuli, pira-di warmoSobis - 36 fondis 2401 Sesanaxi erTeuli, kino-foto-fono dokumentebis 19736 saqmeTa erTeuli. arqivis fondsacavebSi daculi dokumentebis raodenoba yovelwliurad izrdeba. arqivis cxovrebaSi momxdar sasikeTo cvlilebebs xeli Seuw-yo im samuSao da keTilmosurneobis atmosferom, romelic aq Seiqmna bolo ori-sami wlis ganmavlobaSi. aman asaxva hpova sammarTvelos TiToeuli struqturuli qvedanayofis cxovrebaSi. wminda saarqivo saqmianobis paralelurad mimdinareobs aqtiuri samecniero-kvleviTi muSaoba. aq iwveven sazogadoebis TvalsaCino warmomadgenlebs - cno-bil mecnierebs, mwerlebs, poetebs, awyoben gamofenebs, prezentaci-ebs, fondebis mimoxilvebs. aWaris saarqivo sammarTvelo Tavisi 90 wlis iubiles xvdeba mniSvnelovani warmatebebiT. igi kvlavac bevrs gaakeTebs saarqivo dokumentebis gamovlenis, Seswavlisa da popularizaciis Tvalsaz-risiT.

    gamoyenebuli wyaroebi da literatura:

    1. suica, f.335, an.1, saq. 7, 11, 2. aWaris ar c.s.a. fondi r-1, aRwera 1, saq. 23, 40; fondi #2, aRwera 1, saqme 14; s. 23, furc. 166-167;

    fondi r-1041, aRwera 1, saqme 1512, 1701; fondi r-1041, aRwera 1, saqme, f. 1-19; fondi 89, an. (7)1, s. 72 b. m. TavaZis sadiplomo naSromi fotodokumentebi

  • 34

    3. n. mirianaSvili, m. itriaSvili. aWaris arqivis Seqmnis istorii-dan. samxreT-dasavleT saqarTvelo (istoria, arqeologia, eT-

    nologia), saerTaSoriso konferenciis masalebi, II, Tb. 2012; 4. T. futkaraZe, n. qiqava, saarqivo sammarTvelos saTaveebTan,

    ,,arxeioni“ III, baT. 2012; 5. x. ServaSiZe, saarqivo dawesebulebis istoriis zogierTi sa-

    kiTxi. ,,arxeioni“ I, baT. 2011; 6. saqarTvelos arqivebi“ cnobari.

    Tamaz Putkaradze Nato Kikava

    Archives Administration – 90

    Summary

    Archival case is most important field of national importance. It serves political, economic, scientific and cultural interest of country and also protection of ancisters documentary memory. The article discusses preconditions of creation of Ajara Archives Administration, submitted achievments and prospects.

  • 35

    o q m i #133

    A a. a. s. s. r. saxkomisarTa sabWos prezidiumis sxdomisa.

    11 aprili 1923 w. daeswren wevrebi: T. ximSiaSvili (saxkomsabWos T-re), o. mowyobili

    (cakis T-re), n. baxtaZe (Sin. saq. saxkomi) da s. lorTqifaniZe (miwaT. Mmoq. saxkomi); g. ramiSvili (revtrib) da a. belovi (saxkomi).

    Tavmjdomare T. ximSiaSvili mdivani s. JorJoliani moismines: ganaTlebis saxkomisariatis momarTva saarqivo mmarTvelo-

    bis dawesebisa da misi Statisa da xarjTaRricxvis dam-tkicebis Sesaxeb. fuZe: mom. 5/aprili #1248

    daadgines: moxseneba damtkicebul iqnes dauyonebliv dawesdes saar-qivo sammarTvelo ganaTlebis saxkomisariatTan, romlis warmodgeneli Stati da xarjTaRricxva damtkicebul iq-nas im saxiT, rogoriTac warmodgenilia ganaTlebis sax-komisariatisagan, xolo saarqivo ganyofilebis gamge mi-ricxul iqnas meToTxmete kaTegoriaze.

    fondi #r-2; saqme #14; gv. 120

    g e g m a

    baTomSi saarqivo aparatis Seqmnis

    1) Stati: gamge – erTi, 14 an 13 kategoriis.

    TanamSromeli – erTi, 12 “_______” arqivariusi – erTi, 12 “________”

    daraji (igive Sikriki) – erTi, 4 “_____” 2) bina: erTi didi oTaxi sawyobisaTvis aranaklebi 15X15 arS. erTi patara oTaxi 5X5 arS. Kkancelariisa da

    samuSaoebisaTvis. 3) mowyobileba: a) Taroebi, oTx iarusiani 12 verSok. siganisa

    sul 100 arS.sigrZe b) magidebi: ori didi magida sawyobSi samuSao sami arS. sigrZe da ori arS. sigane, ori patara magida kancelariaSi samuSaoT ori arS. sigrZe da erTi arS. sigane; oTxi skamebi; kibe dasaSali er-Ti; tanisamosis da xalaTebis veSarka; xelis dasabani tasti, ska-miT, vedriT da kruJkiT; saqmeebis da sakancelario nivTebis Sesa-

  • 36

    naxad erTi morCili Skafi dasaketiT, cocxi da tilo. Ddasakidi gasaRebi ori; 4) samuSao tansacmeli: oTxi biazis xalaTi da oTxi wyvili tua-

    fis an rezinis perCatkebi. 5) ganaTeba: erTi lampoCka kancelariaSi da sami ki sawyobSi. 6) sakancelario nivTebi: ori beWedi; erTi Stampi; erTi baliSi;

    Semosul gasul qaRaldebis Jurnali -2, nivTebis wigni -1, ka-talogis wigni -10, arqivebis ricxvis mixedviT: karandaSebi, me-lani, sawebi.

    7) ______________________________________ 8) sxvadasxva adgilebSi myofi arqivebis erT adgilSi mogroveba

    daaxlovebiT yvela baTomis dawesebulebaSi myofi arqivebi iq-neba woniT: a) komunalur meurneobaSi – aranaklebi 600 fuTi. Bb) centro-soiuzis sardafSi – 500 fuTi; v) saxalxo bankis sardafSi – 400 fuTi; g) me-2 qal. saavadmyofoSi – 15 fuTi; d) baTomis sabaJoSi – 400 fuTi; e) muSaTa da glexTa inspeqciaSi – 50 fuTi; J) buruntabiis sawyobSi – 100 fuTi; sul 2200 fu-Tamde; amis gadatanas moundeba 40-45 –mde erTi cxeni drogi da oTxi muSa (7-8 dRe muSaoba; dReSi erTi lira TiTo muSas) _ sul arqivebis gadatanas dagvWirdeba – 100 liramde.

    Ffondi #r-2; saqme #23; gv. 163

  • 37

    maia rurua

    isini qmnidnen saarqivo dargis tradiciebs

    arqivi --- sigel-gujarebis, Zveli werilobiTi Zeglebis, sabu-

    Tebis sacavia. arqivi eris istoria, misi awmyo da amave dros qveynis momavalia. swored amitom CvenTan, iseve rogorc mTels msoflioSi ar-qivi saxelmwifo zedamxedvelobisa da zrunvis sagania.

    Cveni eris istoriis amsaxveli dokumentebis dacva–gadarCena – ga-moyenebisaTvis zrunva, araerTi didi qarTvelis satkivari da sawuxari iyo. ,,vin ar icis. . . ra didZali gujrebi, sigelebi da sxva werilebi

    uadgilo adgilas yria aqa – iq upatronod, mouvlelad” – werda ilia da maT Tavmoyra – Senaxva – gamoyenebaze zrunavda. maTi gadarCenis sa-darajoze amayad idgnen saarqivo saqmis moamageni. maT Soris arian aWa-ris avtonomiuri respublikis saarqivo dawesebulebebis amagdari arqi-vistebic.

    aWaraSi saarqivo dargis ganviTarebis TiTqmis saukunovan istori-aSi mravlad moipovebian adamianebi, romelTac gansakuTrebuli Rvawli miuZRviT am dargis ganviTarebaSi. maTi ubralod CamoTvlac Sors wag-viyvanda, rom araferi vTqvaT sasoebiT da mzrunvelobiT movlil do-kumentebze, pasuxismgeblobiT gadarCeul Rirebul da praqtikul Rire-bulebas moklebul saarqivo saqmeebze, sacavebSi faqizad dalagebul saarqivo fondebad qceul sxvadasxva dawesebulebebis moRvaweobis am-saxvel masalaze.

    dokumentebi dums, magram dokumentebi metyveleben kidec. arqivSi Cans yvelaze metad dumilisa da metyvelebis mniSvneloba. da Tu dRes zogierT amagdar arqivistTa sxeulebi ZvalTSesanaxSi mSvidad ganisve-neben, arqivSi daculi dokumentebi, maTi piradi saqmeebi maTive keTil-sindisierebaze, zneobaze, pasuxismgeblobasa da saqmis siyvarulze gve-saubrebian.

    aWaris arqivistTa galereaSi bevri kargi saxea, romelTac Tavisi uangaro SromiT didi Rvawli dasdes dargis ganviTarebas. TiTqmis 30-40 weli iRvawes arqivSi Cvenma ufrosma kolegebma: valiko mkervaliS-vilma, grigol Caganavam, SoTa gabruSiZem, guguli andRulaZem, nunu skamkoCaSvilma, dodo CaCuam, grigol piniancma, mayvala arobeliZem, liana vaniZem, kolia TodaZem. arqivs dResac siyvaruliT moikiTxaven: sergo tabaRua, Taliko SeyilaZe...

    gansakuTrebiT saintereso da dasafasebelia im arqivistTa saqmia-noba, romlebic idgnen arqivis saTaveebTan da meore msoflio omis dros mouwiaT moRvaweoba.

    Cvens arqivSi daculi masalebis SeswavliT naTlad Cans, rom 1921 wlis 15 ivliss baTumisa da misi olqis samxedro komisaris mier Seq-mnilma samxedro istoriuli dokumentebis Semgrovebelma droebiTma komisiam xeli mohkida rogorc samxedro, aseve samoqalaqo da saarqivo dokumentebis Segrovebasa da dacvas (aWaris csa, fondi r-1. saq.40. furc. 104). es saqme daevala baTumSi mTavar saarqivo sammarTvelos

  • 38

    rwmunebuls giorgi furcelaZes, romelic 1923 wlis 9 marts aWaris saxkomsabWosadmi wardgenil Tavis moxsenebaSi mimoixilavs ra baTumSi saarqivo saqmeebis Semadgenlobas, maT adgilsamyofels, dacvis cud pi-robebs, iTxovs daxmarebas, ,,rom es didi ganZi da saistorio masala,

    romelic aris Seuferebel binaSi, gadavarCinoT daRupvas“. giorgi furcelaZis mondomebam nayofi gamoiRo. saxkomsabWos pre-

    zidiumis 1923 wlis 11 aprilis gadawyvetilebiT ganaTlebis saxalxo komisariatis daqvemdebarebaSi Seiqmna aWaris saarqivo ganyofileba 4 saStato erTeuliT: gamge, klasifikatori, arqivariusi da kurieri.

    qeds vixriT im pirveli arqivistebis winaSe, romelTac sakmaod mokle droSi srul teqnikur wesrigSi unda moeyvanaT 1878-1921 wlebis qalaqis sakrebulos, saTaTbiros, fosta-telegrafis, sabaJos da mefis-droindeli ruseTis sxvadasxva dawesebulebebis qaosur mdgomareobaSi mimofantuli saarqivo dokumentebi. Znelia ar gavixsenoT giorgi fur-celaZis (1924 wlamde), nikoloz spiliotis (1924-1931), sergo yufaraZis (1932-1937) saxelebi, romlebic urTules periodSi xelmZRvanelobdnen arqivs. Tavisi profesionaluri kvali datoves osman xalvaSma (1937-1939) da vasil salomatinma (1939-1941). swored maTi xelmZRvanelobis period-Si miiRo dokumentebma saarqivo fondebis saxe, Seiqmna aRricxvis seq-tori da daiwyo muSaoba sacnobaro aparatis Camosayalibeblad.

    kidev erTi mZime da Zneli periodi daudgaT arqivebs meore msof-lio omis dros. Cveni valia gavixsenoT is adamianebi, vinc omis mZime wlebi Tavis mxrebze gadaitanes. swored maTi erTgulebisa da profe-sionalizmis Sedegia is, rom omis wlebSi ar dakargula, ar gabneula arcerTi saarqivo saqme. es upirvelesad aWaris assr Sinsaxkomis saar-qivo ganyofilebis ufrosebis: aleqsi protopovis (1941-42 ww), kasiane

    babiloZis (1942-43ww), galina ivanovas (1942; 1943-46ww) damsaxurebaa. mad-lierebiT unda gavixsenoT agreTve centraluri arqivis direqtorebis:

    Sleipovis (1942 weli), qeTo cecxlaZis (1942-43ww; 1944-49ww), elene do-mopolovas (1943-44ww), maria xarkovas (1944w) saxelebi, romlebmac bevri gaakeTes saarqivo dokumentebis dacva-Senaxvis TvalsazrisiT.

    rodesac am sias gadaxedav, Tvals moxvdeba xelmZRvanel qalTa simravle. es omis gamoZaxilia, romelmac brZolis velze mouxmo vaJ-kacT, xolo zurgSi darCenili qalebisagan vaJkacuri SemarTeba moiT-xova.

    advili ar iyo qalisaTvis omis wlebSi xelmZRvaneloba gaewia im dargisaTvis, romelsac arqivi hqvia, romelic qveynis istorias icavs da inaxavs, romelic im dokumentTa sacavia, dRevandel dRes momavlad rom aqcevs.

    mkiTxvelis yuradReba gvinda SevaCeroT or maTganze: galina iva-novasa da qeTo cecxlaZeze.

    galina ivanova saqarTvelos damsaxurebuli maswavleblis gri-gol ivanovis ojaxSi daibada. grigoli metad ganaTlebuli pirovneba iyo. pedagogiur moRvaweobas eweoda quTaisis da baTumis vaJTa da qal-Ta gimnaziebSi, xolo baTumis pedinstitutis daarsebis Semdeg fizika-maTematikis kaTedras Caudga saTaveSi.

  • 39

    galina ivanovam qalTa gimnaziis warmatebiT dasrulebis Semdeg swavla industriul teqnikumSi ganagrZo, xolo Semdeg baTumis SoTa rusTavelis saxelobis pedagogiuri institutis rusuli enisa da li-teraturis fakulteti daamTavra. 1941 wels aWaris saxelmwifo arqivis direqtorad iniSneba, xolo 1942 wels aWaris Ss saxkomis saarqivo gan-yofilebis ufrosad gadahyavT.

    omi ki mZvinvarebda da Tavis msaxvral xels axebda yvelas da yve-lafers. omma Secvala dro da adamianebi. saWiro iyo gausaZlisi pi-robebis gaZleba. cxovrebisa da arsebobis gansakuTrebul reJimze ga-dasvla aormagebda im adamianTa pasuxismgeblobas, vinc warmoadgenda saidumlo saqmeTa damcvels, visac Sesanaxad ebara saxelmwifos mmar-TvelobiTi dokumentebi, qveynis istoria. amisaTvis ki saWiro iyo orga-nizatoruli niWiTa da maRali pasuxismgeblobiT dajildoebuli ada-miani, vinc SeZlebda im saSinel da rTul periodSi TavisTavze aeRo saarqivo dokumentebis dacvis da movla-Senaxvis pasuxismgebloba.

    omma kidev erTi sakiTxi wamoWra: es iyo metad mniSvnelovani obi-

    eqtebis – fabrika-qarxnebis, laboratoriebis, kvleviTi dawesebulebe-bis, muzeumebis, arqivebis evakuacia. 1942 wels stalinis brZanebulebiT evakuacias daeqvemdebara aWaris saarqivo fondebic.

    swored galina ivanova iyo is qalbatoni, vinc piradad xelmZRva-nelobda pirveli kategoriis fondebis SerCevas da maT evakuacias taS-

    kentSi. evakuirebuli iqna 10307 s/erTeuli. aWaris cs arqivis fondSi daculia aqti, sadac miTiTebulia evakuirebuli fondebisa da saqmee-

    bis Sesaxeb (p-89; aRw.1, saq.65; furc.1,9). im dros galinas meuRle murad niJaraZe, romelic frontze ib-

    rZoda, tyved Cavarda, ramac didi gavlena moaxdina maT momavalze. tyveobidan dabrunebis Semdeg daapatimres da gadaasaxles, rogorc po-litikurad arasaimedo. galina ki mxolod imiT gadarCa, rom ZuZuTa bavSvis deda iyo. samagierod agrZnobines da naTlad miaxvedres, rom

    igi ,,damnaSavis“ colia da ar unda xelmZRvanelobdes iseT dawesebu-lebas, romelsac Sss-s saarqivo ganyofileba hqvia. isic uxmod, mori-debiT ganerida Tavis sayvarel saqmes, datova qalaqi da SvilebTan er-Tad qedis raionSi gadasaxlda.

    omis wlebSi xelmZRvanel qalTa Sorisaa qeTo cecxlaZec, rome-lic 1918 wels daibada ozurgeTSi. pirad saqmeSi misi ganaTlebis Se-saxeb mxolod saSualo skolis atestatia daculi. 1941 wels saarqivo ganyofilebas gamoeyo saxelmwifo arqivi 5-kaciani StatiT. direqtori

    - g. ivanova; mecnier muSaki- sviridova; ufrosi teq. muSaki - farcxala-Ze; umc. mecnier-muSaki - koltunova da biblioTekis gamge - q. cecxla-Ze, romelic Semdeg gadahyavT arqivsacavis gamged, xolo 1942 wels mas

    arqivis direqtorad niSnaven (fon. r-1041; aRw.----saqme-22). samsaxureobriv daxasiaTebaSi, romelsac xels awers saarqivo gan-

    yofilebis ufrosi, umc. leitenanti - t. nefedova, vkiTxulobT: ,,aWaris assr Sss sistemaSi qeTo cecxlaZe muSaobs 1941 wlis martidan. samuSa-os ekideba seriozulad. xelmZRvanelobis davalebebs asrulebs drou-

  • 40

    lad da keTilsindisierad. cxovrebaSi moridebulia. TanamSromlebs

    Soris sargeblobs avtoritetiT“. aseTebi iyvnen is qalbatonebi, romelTac cxovreba da SromiTi

    saqmianoba metad mZime pirobebSi mouwiaT. es iyo dro, roca gareSe mterTan erTad Sinaur banakSic bevri iyo damsmeni da sxvis ubedureba-ze sakuTari bednierebis maSenebeli. magram cxovreba grZeldeboda.

    Zneli iyo saarqivo dargis muSakTaTvis omisSemdgomi wlebic. omis Sedegad dangreul qveyanas aRdgena esaWiroeboda. mamakacebis gverdiT Cveuli qaluri erTgulebiT iRwvian qalbatonebi: tatiana ne-fedova, elene qoriZe, lena zaqareiSvili...

    rom ara saqmis siyvaruli da SemarTeba, pasuxismgebloba da Sro-mismoyvareoba, ver SeZlebda SeuZlebels tatiana nefedova, romelmac 1947 wels saarqivo ganyofilebis mmarTveli galina ivanova Secvala da 1961 wlamde Rirseulad uZRveboda saarqivo dawesebulebas. tatiana nefedova iyo erT-erTi gamorCeuli arqivisti. daibada rostovSi 1910 wels. SromiTi saqmianoba daiwyo 1929 wlidan. sxvadasxva dros muSaob-da: rostovis saTamaSoebis fabrikaSi, Sinagan saqmeTa saministros sa-gamomZieblo ganyofilebaSi. 1947 wels igi gadmoiyvanes aWaris Sinagan saqmeTa saministrosTan arsebul saarqivo ganyofilebis ufrosad (1961 wlamde), Semdeg ki moskovis centralur saxelmwifo arqivSi - ufros mecnier-TanamSromlad. igi xelmZRvanelobda saarqivo sammarTvelos-Tan arsebul samecniero sabWos. misi xelmZRvanelobiT da redaqtoro-biT 1959 wels gamoica aWaris centraluri saxelmwifo arqivis megzuri rusul enaze, xolo 1961 wels saarqivo dokumentebis krebuli ,,brZola

    aWaraSi sabWoTa xelisuflebis damyarebisaTvis“ (1917-1922 ww.). t. nefedovam didi roli Seasrula samecniero-sacnobaro aparatis

    Seqmnis, saxelmwifo saarqivo fondis dokumenturi masalebis gamoyene-bisa da kadrebis momzadebis saqmeSi. igi iTvleboda gamoCenil arqi-vist-specialistad. amitomac araerTxel iyo dajildoebuli samTavro-bo jildoebiT.

    tatiana nefedova gardaicvala 1985 wels. saarqivo saqmis ganviTarebaSi didia vladimer odiSarias (1946-

    1947), levan kalandariSvilis (1962-1963), nazi noRaidelis (1963-1989), ser-go tabaRuas (1985-1997), Salva abaSiZis (departamentis xelmZRvaneli, 1989-2002) wvlili, romlebic aseve umZimes periodSi edgnen saTaveSi aWaris saarqivo dawesebulebas.

    kidev erTi qalbatonis elene qoriZis biografia daukavSirda ar-qivs, rodesac 1946 wels baTumis raiaRmaskomis instruqtori - baTumis raionis (exl. xelvaCauri) arqivis gamged daniSnes. 1965 wlidan igi aWaris centralur saxelmwifo arqivSia - jer fondebis Semnaxvelad, Semdeg ki restavratorad.

    elene qoriZe daibada 1925 wels, samtrediis raionis sofel gamo-CinebulSi (exl. zemo abaSa). gamoCinebuleli qalbatoni umokles peri-

    odSi ,,gamoCinebul“ arqivistad iqca. saarqivo dokumentebi iqca misi zrunvis sagnad. dauRalavi Sromis Sedegad axlad Seqmnili baTumis

  • 41

    raionuli saxelmwifo arqivi dakompleqtda raionis teritoriaze arse-

    buli sxvadasxva dawesebulebis 80 fondis 10000 s/erTeuliT. dokumentebs, arqivSi Tavmoyrisa da dakompleqtebis garda, mov-

    la da dacva sWirdeba. es gayviTlebuli, JamTasvlisagan gacrecili, faratina, magram didi istoriis damtevi furclebi drodadro res-tavracias, laboratoriul damuSavebas saWiroebs. laboratorias da-arsebis dRidan elene qoriZe Caudga saTaveSi da vin icis ramden dasnebovnebul da dazianebul saarqivo dokuments daubruna sicoc-xle. igi saarqivo saqmes emsaxureboda 1983 wlamde (pensiaSi gasvlam-de). gardaicvala 1991 wels. mas darCa vaJi da SviliSvilebi, romel-Tagan erT-erTi mis saxels atarebs.

    saarqivo saqmianobas miuZRvna Tavisi Segnebuli cxovreba damsa-xurebulma arqivistma tofia frangiSvilma. igi 1923 w. daibada sofel keTilarSi (abaSis raioni).meore msoflio omis dros igi ibrZoda aRmosavleT pru-siaSi, Semdeg kenigsbergSi. demobilizaciis Semdeg, 1949 wlidan sacxovreblad gadmodis baTumSi. sxva-dasxva dros muSaobda: keTilaris da sujunis zo-

    ovetubanSi, aWaris Sss x/dacvis ganyofilebaSi, centralur Semnaxvel salaroSi (gamged), fexsacme-lebis fabrikaSi, xe-tyis damamuSavebel da meqani-

    kur saxelosnoSi da a. S. 1989 wlidan igi muSaobs aWaris saarqivo

    sammarTvelosTan arsebul kooperativ ,,arqivmcodne“-s jgufSi, 1994 wlidan ki csa-Si sameurneo nawilis gamged. mogvianebiT (1997 w.) igi dainiSna csa-is direqtoris moadgiled sameurneo dargSi. arqivTan mas ar gauwyvetia TanamSromloba pensiaze gasvlis Semdegac.

    omis Semdgomi aRdgeniTi periodis istoriaSi Tavisi wvlili

    Seitana kidev erTma arqivistma – lena zaqareiSvilma. lena zaqareiSvili daibada 1925 wels Coxatauris

    raionis sofel saWamiaserSi. baTumis sabuRaltro teq-nikumis damTavrebis Semdeg 1943 wels muSaobas iwyebs baTumis navTobazaSi. 1947 wels mas niSnaven saqalaqo sabWos aRmaskomis arqivis gamged. mas Semdeg arqivs si-cocxlis bolomde ar gaSorebia. arqivis keTilmowyo-basa da ganviTarebaze zrunva, dokumentebis dacva da arqivis axali dokumentebiT dakompleqteba, dokumentebisaTvis saarqivo saqmis sa-xis micema gaxda misi samsaxureobrivi saqmianobis ZiriTadi mimarTu-leba saarqivo saqme marto misi profesia rodi iyo, arqivi ojaxur profesiad iqca. man piradi cxovreba omgadaxdil qarTvel vaJkacs -

    grigol Caganavas daukavSira, romelmac keTilsindisie-rad gaiara yvela safexuri mkinZavidan arqivis direqto-robamde.

    grigol (griSa) anTimozis Ze Caganava daibada 1924 wlis 6 oqtombers abaSis raionSi sofel keTilarSi. dawyebiTi swavla daiwyo 1931 wels sofel keTilaris skolaSi.

  • 42

    1939 wlis agvistoSi swavla ganagrZo q. baTumis #1 saSualo sko-laSi. 1942 wlis agvistoSi gawveuli iqna sabWoTa armiis rigebSi da aq-tiurad ibrZoda faSizmis winaaRmdeg brZolaSi.

    1957 wels g. Caganava Cairicxa moskovis istoriul-saarqivo insti-tutSi, romelic daamTavra 1963 wels.

    1961 wlis ivlisidan g. a. Caganava muSaobas iwyebs aWaris assr cen-tralur saxelmwifo arqivSi mkinZav-aRmdgenis Tanamdebobaze. 1961-1962 ww. ufros mecnier-muSakis Tanamdebobazea, xolo 1962 wlidan iniSneba aWaris assr saxelmwifo arqivis direqtorad, sadac man imuSava 1985 wlis 13 maisamde. pensiaze gasvlis Semdeg igi, rogorc maRal kvalifi-ciuri specialisti iniSneba saxelmwifo arqivSi pirveli kategoriis arqivistad. 1986 wlis ianvridan g. a. Caganava gadayvanili iqna ufrosi arqivistis Tanamdebobaze da masve brZanebiT daekisra saxelmwifo ar-qivis sameurneo-angariSebis (dokumentebis samecniero-teqnikuri damuSa-veba) jgufis xelmZRvaneloba, sadac muSaobda gardacvalebamde (1996 wlis noembramde).

    grigol (griSa) Caganava iyo saarqivo saqmis kargi specialisti, mindobil saqmis pasuxismgebeli da Semsrulebeli. misi damsaxurebaa saarqivo saqmeTa mozidva, saxelmwifo aRricxvaze ayvana da Senaxva.

    g. a. Caganava didi siyvaruliT, maRali profesiulalizmiT 34 we-li emsaxura sayvarel saqmes. igi iyo aWaris, saqarTvelos da sabWoTa kavSiris kulturis damsaxurebuli muSaki. mis kalams ekuTvnis araer-Ti wigni da samecniero naSromi.

    saarqivo saqmis gamoCenil moRvaweTa Soris grigol asaTuris Ze piniancs gansakuTrebuli adgili uWiravs. igi iyo enTuziasti, novato-ri, ideebis generatori, saarqivo saqmis warCinebuli muSaki. mis mier SemuSada mecnierulad dasabuTebuli, argumentirebuli, saxelmwifoeb-rivad gamarTlebuli araerTi koncefcia arsebuli SromiTi resurse-bis bazaze saarqivo saqmis reorganizaciis Sesaxeb. amasTan dakavSire-biT mas momzadebuli hqonda specialuri werili gazeT ,,batumski rabo-

    Cis” ufrosis margvelaZis saxelze, romelSic Txovda saarqivo saqmis perspeqtiuli ganviTarebisa da reorganizaciis sakiTxebTan dakavSire-

    buli statiis gamoqveynebas (f.r-271. an.1, saq¬me #2, gv.8-12). grigori pinianci daibada 1923 w. 10 noembers, q. baTumSi, asaTur

    piniancisa (1878-1960) da makrine CxaiZe – piniancis (1893-1983) SesaniSnav ojaxSi. ojaxSi Camouyalibda gulisxmierebis, moyvasis siyvarulisa da mindobili saqmisadmi pasuxismgeblobis SesaSuri Tvisebebi.

  • 43

    grigor piniancma 1941 w. daamTavra baTumis #18 saSualo skola. 1941 wlis ivnisSi igi gaagzavnes xarkovis umaRles samxedro-samedi-cino saswavlebelSi. aRniSnul saswavlebelSi gatarebuli reforme-bis Semdeg igi gadaiyvanes kievis samxedro olqSi - samxedro samsa-xurSi, mogvianebiT ki mecxre samxedro olqSi. q. belocerkvoSi gri-gor piniancs daemarTa kantuzia, ris gamoc igi didxans mkurnalob-da baqos samxedro hospitalSi. brigadam, romelsac gr. piniamci xelmZRvanelobda, aCvena sabrZolo xelovnebis SesaniSnavi magaliTe-bi mozdokTan, beslanTan, meldobekTan da orjonikiZesTan warmoe-bul brZolebSi. sabrZolo brigada mogvianebiT gadaiyvanes tuapseSi. male grigol piniancs janmrTelobasTan dakavSirebiT Seeqmna serio-zuli problemebi (moeyina fexebi), ris gamoc igi samkurnalod gada-iyvanes soWis hospitalSi. gamojanmrTelebis Semdeg gagzavnil iqna 109-e sagvardio diviziaSi. samxedro operaciebSi gamoCenili gmirobi-sa da mamacobisaTvis gr. pinianci orjer iqna dajildovebuli ,,gmi-

    ris wodebis” sabrZolo jildoTi. samxedro samsaxuridan demobilizaciis Semdeg, 1944 w. 4 marts

    gr. piniancma daiwyo muSaoba aWaris saarqivo ganyofilebaSi ufros inspeqtorad. 1954-1957 ww. man ssr kavSiris saxelmwifo arqivSi warma-tebiT gaiara kvalifikaciis asamaRlebeli kursebi. imave periodSi (1954 wels) daamTavra marqsizm-leninizmis universitetic. 1967 wels gr. pinianci daawinaures da daniSnes saarqivo sammarTvelos ufro-sis moadgilis Tanamdebobaze. 1949-1964 ww. 1948 wlidan igi iyo saeq-sperto-Semmowmebeli komisiis Tavmjdomare.

    saarqivo dargis ganviTarebaSi Setanili wvli-lisaTvis igi samjer daajildoves saarqivo sammar-Tvelos sapatio sigeliT, umaRlesi sabWos 1968 wlis 2 ianvris brZanebiT ki mas mieniWa ssr kultu-ris damsaxurebul muSakis wodeba.

    SeuZlebelia yuradRebis miRma datovo cnobi-li arqivistis nazi noRaidelis damsaxureba da Rvawli.

    igi 1963-1989 wlebSi xelmZRvanelobda aWaris assr ministrTa sab-WosTan arsebul saarqivo sammarTvelos. n. noRaidelma Tavisi Sro-mismoyvareobiT da organizatoruli niWiT gamorCeuli avtoriteti moipova sazogadoebaSi. misi xelmZRvanelobis periodSi gamoica `meg-

    zuris~ ganaxlebuli varianti. daibeWda monog-rafiebi, krebulebi, saarqivo dokumenturi wya-roebi. da saarqivo dokumentebze dayrdnobiT Sedgenili krebulebi.

    1956 wels sabrZolo gamocdilebiT movida arqivSi ufros mecnier-muSakad sergo tabaRua, romelic 1985-1997 wlebSi centraluri arqivis direqtorad muSaobda.

    misi xelmZRvanelobis periodSi ramdenjer-me daixvewa centraluri arqivis struqtura. sa-

    arqivo fondma 180 000 s/erTeulidan 500 000 erTeuls gadaaWarba. ris

  • 44

    gamoc 1997 wels centralur arqivs me-2 kategoriis arqivis statusi mieniWa da Seiqmna 9 ganyofileba 45 saStato erTeuliT.

    aseve misi xelmZRanelobiT orjer moxda saarqivo dokumentebis axal SenobaSi gadatanis organizeba. s. tabaRua Zirfesvianad icnob-da Tavis fondebs. samsaxuroebriv movaleobas kargad uTavsebda sa-mecniero-kvleviT muSaobas. gamoqveynebuli aqvs 30-ze meti samecnie-ro naSromi da publikacia, daculi aqvs istoriis mecnierebaTa kan-didatis samecniero xarisxi. dRes batoni sergo pedagogiur moRvawe-obas eweva da axalgazrdebs saarqivo saqmis mniSvnelobas da warsu-lisadmi pativiscemas aswavlis.

    dauviwyaria im arqivistTa saxelebi, romlebmac saarqivo dargis ganviTarebas TavianTi cxovrebis SesaniSnavi wlebi aCuqes. maT mier ganvlili cxovreba naTeli magaliTia momavali Taobebisa da axal-gazrda arqivistebisaTvis. isini Tamamad SeiZleba vaRiaroT Sromis veteranebad. eseni arian: Taliko SeyilaZe, liana vaniZe, guguli an-dRulaZe, lili oTiaSvili, galina mosiZe, nunu skamkoCaiSvili, vla-dimer mkervaliSvili, SoTa gabruSiZe, mayvala (dodo) TavaZe, nana kuWaSvili. maT erTsa da imave samsaxurSi TiTqmis naxevari saukune gaatares.

    mkacri da momTxovni, amasTanave energiuli da

    uRalato – ase icnobdnen Taliko SeyilaZes saar-qivo dargis muSakebi.

    Taliko SeyilaZe daibada 1929 wlis 16 ivliss WiaTuris raionis sofel xreiTSi. saSualo sko-lis damTavrebis Semdeg baTums miaSura. 1953 wli-dan igi centralur saxelmwifo arqivSia. muSaobda

    arqivariusad, dokumentebis samceniero – teqnikuri damuSavebis jgufis muSakad. 1994 wlidan ki centraluri saxelmwifo arqivis arqivsacavis gamged.

    Taliko SeyilaZe didi pasuxismgeblobiT ekideboda rogorc

    dokumentebis samecniero – teqnikur damuSavebas, aseve saxelmwifo Senaxvaze Semotanili saarqivo saqmeebis dacva – gamoyenebas. man kar-gad icoda, rom nebisyofa, saqmis siyvaruli da codnaa saWiro, rom xeli mohkido wlebis ganmavlobaSi erTad Tavmoyril aTasobiT qa-Ralds, gaarCio maTSi mudmivad da xangrZlivad Sesanaxi, gasanadgu-rebelad gamosayofi, Semdeg ki es yvelaferi Sesabamisad daalago, Sekra, akinZo, gaaformo da Taobebs Semounaxo. arc is unda daiviwyo, rom qaRaldis erT patara, TiTqos uniSvnelo naglejs SeiZleba udidesi mniSvneloba hqondes.

    am principiTa da profesiuli eTikiT igi 50 welze metxans emsa-xura sayvarel saqmes. misi piradi saqme savsea madlobebiT. 2000 wlis 12 maiss saarqivo sistemaSi xangrZlivi da nayofieri muSaobi-saTvis da arqivistis dResTan dakavSirebiT Taliko SeyilaZe da-jildovda aWaris avtonomiuri respublikis uzenaesi sabWos sapatio sigeliT.

  • 45

    erTi SexedviT susti, patara, faqizi qali, magram kargi specia-listi Tavisi saqmis, profesionali, Tavdajerebuli da urTierToba-

    Si zomieri – ase icnobdnen liana vaniZes aWaris centralur saxelmwifo arqivSi.

    liana aleqsandres asuli vaniZe daibada 1934 wels ozurgeTis raionis sofel dvabzuSi, mosamsa-xuris ojaxSi. soflis saSualo skolis damTavre-bis Semdeg igi baTumSi Camovida.

    1960 wels saqalaqo sabWos aRmaskomis arqivis gamgis lena zaqareiSvilis rekomendaciiT l. vaniZem muSaoba daiwyo baTumis saqalaqo arqivSi, xolo mi-si gauqmebis Semdeg 1963 wlidan aWaris centralur saxelmwifo arqivSia. male igi amaRlda arqivariusis Tanamdebobidan ufrosi fondebis mcvelis, Semdeg ki arqivsacavis gamgis Tanamdebo-bamde. 43 weli emsaxura liana vaniZe saarqivo saqmes. 43 weli Tavs dahfofinebda dokumentebs. SesaSuri sisufTave da sifaqize mefobda mis arqivsacavSi da Tvals axarebda Taroebze lamazad Sekruli da koxtad dalagebuli saarqivo saqmeebis xilva. saqmeTa arsebobisa da mdgomareobis Semowmeba, laboratoriuli samuSaoebisaTvis saqmeTa

    SerCeva, socialur – uflebrivi xasiaTis saarqivo cnobebis momzade-ba da amavdroulad mkvlevarebisaTvis saqmeTa drouli miwodeba – iyo misi yoveldRiuri saqmianoba. amitomac Caiwera mis profesiul daxasiaTebaSi: ,,Seadgens ra mis movaleobas saarqivo dokumentebis

    dacva – Senaxva, igi pasuxismgeblobiT ekideba masze dakisrebul mo-valeobas”. sxvanairad arc SeeZlo. arqivi iqca mis meore ojaxad. sa-arqivo saqmisadmi siyvaruli mis patara ojaxSic gaiyola da Tavis

    erTas – inga facureiSvils Caunerga, romelmac institutis damTav-rebis Semdeg arqivSi daiwyo muSaobda da amJmad saarqivo sammarTve-los mTavari specialistis Tanamdebobaze agrZelebs muSaobas.

    saarqivo saqmis ganviTarebaSi Setanili wvlilisaTvis l. vani-Zes 1978 wels gadaeca aWaris umaRlesi sabWos prezidiumis sapatio sigeli. 2003 wlis 18 aprils liana vaniZis pirad saqmeSi dacul mad-lobebsa da sapatio sigelebs saqarTvelos prezidentis madlobac daemata.

    saarqivo saqmis Tavdadebuli muSaki 2010 wels gardaicvala. saarqivo saqmis ganviTarebaSi didia guguli andRulaZis roli.

    man mTeli Tavisi Segnebuli cxovrebis didi nawili – 42 weli axal-gazrda arqivistebis profesiul aRzrda – daostate-bas moaxmara.

    guguli ambrosis asuli andRulaZe daibada 1933 wlis 15 marts ozurgeTis raionis sofel meleqedu-raSi. ozurgeTis pedsaswavleblis dasrulebis Semdeg (1958 w.) igi sacxovreblad baTumSi gadmovida. 1961 wlidan guguli andRulaZem Tavisi saqmianoba aWaris saarqivo dargis ganviTarebas daukavSira. igi muSaob-

    da arqvistad, umcros, Semdeg ufros mecnier–muSakad,

  • 46

    ufros arqivistad, xelmZRvanelobda samecniero – sacnobaro ganyo-filebas. niWierma da energiulma axalgazrdam swrafad aiTvisa saar-qivo saqmianobis specifika. igi aqtiur monawileobas iRebda normati-

    ul – meToduri dokumentebis momzadebaSi, amuSavebda referatebs. g. andRulaZis aqtiuri monawileobiT momzadda saxelmwifo daweseble-bebis cnobari, gamoqveynda aTeulobiT statia da werili. swored mi-si uSualo xelmZRvanelobiT da monawileobiT gamovlinda da Sedge-nili iqna gansakuTrebul saqmeTa anawerebi, instruqciebi, samecnie-

    ro – sacnobaro TvalsazrisiT gaumjobesda aTobiT fondi. xangrZlivi da nayofieri muSaobisaTvis g. andRulaZes 1977 wels

    mieniWa aWaris assr kulturis damsaxurebuli muSakis sapatio wode-ba. igi dajildovebulia ssrk mTavari saarqivo sammarTvelos sapa-tio sigeliT (1988 w.). aWaris ar uzenaesi sabWos prezidiumis sapa-tio sigeliT (1999 w.). 2002 wels misi Sroma da Rvawli dafasda res-

    publikis umaRlesi jildoTi - ,,Rirsebis ordeniT” (r-1041; aRw. 6; saqme 2).

    Rvawlmosili arqivisti gardaicvala 2008 wels da gaiyola Ta-namSromelTa siTbo da siyvaruli.

    arqivi istorikosebis, mecnier – muSakebis budea, magram zog-jer sxva profesiis adamianebsac dautovebiaT Se-samCnevi kvali saarqivo saqmis ganviTarebaSi. maT

    Sorisaa lili oTiaSvili – dauRalavi keTilsindi-sieri, Sromismoyvare da avtoritetuli arqivisti. man Tavisi saqmianoba saarqivo dawesebulebas 1962 wels daukavSira.

    l. oTiaSvili daibada 1934 wlis 15 Tebervals, qobuleTis raionis sofel leRvaSi. baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo pedagogiuri in-stitutis maTematikis fakultetis damTavrebis Sem-

    deg mSobliur skolaSi iwyebs pedagogad muSaobas. 1958 wels l. oTiaSvili sacxovreblad gadmovida baTumSi. 1962 wels igi dainiSna aWaris assr ministrTa sabWosTan arsebul saarqivo sammarTvelos inspeqtorad. pedagogiurma alRom, saqmisadmi maTematikuri sizustiT midgomam, sifaqizem da keTilSobilebam igi saarqivo departamentis Tavmjdomaris moadgilis sapatio Tanamdebobamde aamaRla. l. oTiaS-vili mTeli suliTa da guliT, sufTa sindisiT saarqivo saqmes emsa-xureboda 45 wlis ganmavlobaSi. mis samsaxureobriv daxasiaTebaSi vkiTxulobT: l. oTiaSvili 45 wlis manZilze ,,keTilsindisierad em-saxureba mxaris istoriuli warsulisa da awmyos amsaxveli samecni-

    ero da praqtikuli Rirebulebis dokumentebis dacva – gamoyenebis, respublikis saministroebSi, gaerTianebebsa da sawarmoebSi saarqivo

    saqmisa da saqmiswarmoebis ganviTarebis saqmes” (r-1041; aRw. 6; saqme 3; furc. 21).

    l. oTiaSvili gasakuTrebul yuradRebas aqcevda raionuli ar-qivebis muSaobas da garkveuli wvlilic Seqonda raionuli saxel-mwifo arqivebis muSaobis stilis, formebisa da meTodebis daxvewasa

  • 47

    da Semdgom ganviTarebaSi. samsaxureobriv movaleobebs l. oTiaSvi-li kargad uTavsebda sazogadoebriv saqmianobas. wlebis ganmavloba-Si igi iyo aWaris assr sasamarTlos StatgareSe instruqtori, amxa-naguri sasamarTlos Tavmjdomare, saarqivo sammarTvelos (SemdgomSi

    departamentis) saeqsperto – Semmowmebeli komisiis mdivani da kole-giis wevri. igi warmatebiT uZRveboda saarqivo dargis muSakTa pro-fesiuli daostatebis mudmivmoqmedi seminaris muSaobas.

    lili oTiaSvili Camoyalibda rogorc saarqivo saqmis kargi specialisti, patiosani, Sromismoyvare, Tavmdabali muSaki, SesaniSna-vi moqalaqe da xelmZRvaneli, rac SesaniSnavad Seafasa kidec saar-qivo dargis xelmZRvanelobam da respublikis mTavrobam. l. oTiaSvi-li dajildovebuli iyo ssrk umaRlesi sabWos prezidiumis (1968w.), ssrk ministrTa sabWosTan arsebuli saarqivo sammarTvelosa da sa-xelmwifo dawesebulebaTa profkavSiris centraluri komitetis, sa-qarTvelos ssr mTavari arqivisa da aWaris assr saxelmwifo dawese-

    bulebaTa profkavSiris sapatio sigelebiT (1976;1988ww). miniWebuli hqonda ,,Sromis damkvrelis” (1975w.), aWaris assr kulturis damsaxu-rebuli muSakis (1978w.) sapatio wodebebi.

    keTili saqme, Sroma da garja kvals ar kargavs da saqarTvelos respublikis saarqivo sistemis dajildovebul muSakTa siaSi q-ni lili oTiaSvilicaa. mas 1997 wels saqarTvelos prezidentis madlo-

    ba gamoecxada – saarqivo sistemaSi xangrZlivi da nayofieri Sromi-saTvis (r-1041; aRw. 4; saqme 340; furc. 34).

    saintereso biografiiTa da SromiTi saqmianobiT gamorCeul ar-qivistTa Soris gansakuTrebulia galina mo-siZe-sazgulovas Rvawli da damsaxureba.

    galina ivanes asuli sazgulova daibada 1924 wlis 8 aprils lipeckis olqis qalaq usmanSi. 1947 wels daamTavra voroneJis sa-

    soflo – sameurneo instituti da Tavisi be-di qarTvel axalgazrdas, baTumel grigol mosiZes daukavSira.

    ase gadaiqca ukraineli sazgulova qarTvelebis rZlad. imave wlis dekemberSi galina mosiZe muSaobas iwyebs aWaris centralur

    saxelmwifo arqivSi ufrosi mecnier – TanamSromlis Tanamdebobaze. fondebis dakompelqteba, dacva, aRricxva, fondebSi momxdari

    yvela cvlilebis zusti da drouli asaxva – es zogadi CamonaTva-lia im samuSaoebisa, romelsac igi yveldRiurad asrulebda. saaR-ricxvo dokumentebis: fondebis siebis, miRebis wignis, furclebisa da baraTebis warmoeba, kategoriebad daxvewa da yvela am samuSaos moTxovnilebis Sesabamisad Sesruleba did Sromasa da gamocdilebas moiTxovda, rasac man warmatebiT gaarTva Tavi. ufro metad ki saxe-li gaiTqva, rogorc kompetenturma da maRali rangis specialistma saaRricxvo seqtoris ganviTarebis saqmeSi Setanili wvlilisaTvis.

    galina mosiZis keTilsindisieri Sroma Sesabamisad dafasda. igi dajildoves aWaris assr umaRlesi sabWos prezidiumis sapatio sige-

  • 48

    lebiT (1968; 1975 ww.), leninis saiubileo medliT (1970 w.), ,,socSejib-rebSi gamarjvebulis” samkerde niSniT (1975 w.). 1975 wels g. mosiZes mieniWa aWaris assr kulturis damsaxurebuli muSakis sapatio wode-

    ba (r-1041; aRw.4; saqme 192). Rvawlmosili qalbatoni 40 weli (1987 wlamde) emsaxura saarqivo saqmes. mis mier Sedgenili iqna informa-ciebi, istoriuli cnobebi da instruqciebi, romlebic dResac gvexma-reba saarqivo saqmisa da saaRricxvo dokumentebis warmoebis srul-yofis TvalsazrisiT.

    saocaria adamianTa xvedri. xSirad bedi maT im saqmes akeTebi-nebs, rac maTi mowodeba ar aris. arqivi samecniero dawesebulebaa,

    sadac farTo sarbielia mecnieruli kvleva – ZiebisaTvis, magram is adgili ar aris, sadac poeturi sulisa da romatiuli bunebis adami-ani laRad gaSlida frTebs. swored aseTi xvedri ergo wilad nunu grigolis asul skamkoCaiSvils.

    nunu skamkoCaiSvili daibada 1943 wlis 24 ap-rils ozurgeTis r-nis sofel makvaneTSi. saSua-lo skolis damTavrebis Semdeg iqve soflis bib-lioTekasa da kulturis saxlSi daiwyo SromiTi saqmianoba, magram axalgazrda qaliSvilis sxva

    ocneba hqonda – iuristoba surda, Tumc ojaxis xelmokleobam gza gadauRoba da niWieri axalgaz-rda baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo pedagogiuri institutis dauswrebeli swavlebis istoriuli fakultetis studen-ti gaxda.

    bevri gaWirveba, bevri sikeTec unaxavs, bevri cremli da bevri sixaruli hqonia, magram yvelaze bednierad wignebTan muSaobis dros grZnobda Tavs. misi statiebi, gamokvlevebi xSirad ibeWdeboda ara-marto adgilobriv presaSi, aramed saqarTvelos saxelmwifo saarqi-

    vo departamentis samecniero – sainformacio biuletenSi. gansakuTrebiT bednieri iyo, roca aWaris centraluri saxelmwi-

    fo arqivis samkiTxvelo darbazs xelmZRvanelobda. konferenciebi, Sexvedrebi qalaqis mowinave da cnobil admianebTan, urTierToba mkvlevarebTan, romelTa Soris mecnierebi, pedagogebi, iuristebi, xSirad ki moswavleebic iyvnen, mas xalisiTa avsebda. gulTbili ur-TierTobisa da profesiuli daxmarebisaTvis ara erTi madloba miu-Ria maTgan. ,,me misgan (nunu skamkoCaiSvili) bevri ram viswavle ara marto gamovlinebis, aramed adamianobis dargSic - wers Taliko bolqvaZe. madlier adamianTa Sorisaa afxazeTis saxelmwifo univer-sitetis kabinetis gamge nodar darsania, romelsac STabeWdilebaTa wignSi Cauweria: ,,madloba q-n nunu skamkoCaiSvils gulTbili, gu-

    lisxmieri miRebisa da sanimuSo momsaxurebisaTvis”. profesori oTar TurmaniZe ki aRniSnavs: ,,Cemi Sromebi nunus dauzareli da gulTbi-

    li momsaxurebis Sedegad daiwerao”. nayofieri iyo misi saqmianoba erovnuli saarqivo fondis dac-

    vis, aRricxvisa da sanecniero – sacnobaro aparatis ganyofilebaSi, romelsac Cveuli momTxovnelobiTa da pasuxismgeblobiT uZRveboda.

  • 49

    igi ar Ralatobda Tavis profesiul eTikas aWaris ar saarqivo de-partamentis sSk-is mdivnobisa da eqspertad muSaobis drosac. profe-siuli saqmianobisa da keTilsinsindiseiri SromisaTvis n. skamkoCa-iSvili dajildovebuli iyo sapatio sigelebiT, miRebuli hqonda madlobebi, xolo 1997 wels ,,saqarTveloSi saarqivo dargis ganviTa-

    rebaSi Setanili wvlilisa da xangrZlivi nayofieri muSaobisaTvis” saqarTvelos prezidentis gankargulebiT gamoecxada madloba (r-

    1041; aRw. 4; saqme 340). dro da dro nunu skamkoCaiSvils, rogorc namdvil poets ro-

    mantika moeZaleboda, kalams xelSi aiRebda da misi grZnobebi leq-

    sis striqonebad CamoiRvreboda. leqsi ,,istoriis karibWesTan” eris saganZurs, arqivs miuZRvna:

    rZisfer nislebs dauberavs qari gadixsneba sarkofagis kari, dadu