1

ӘОК 378.853:004 Қолжазба құқығында

КЕРІМБАЕВ НҰРАСЫЛ НҰРЫМҰЛЫ

Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытудың

ғылыми-теориялық негіздері

13.00.02-Оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі

(бастауыш, орта және жоғары білім беру жүйесіндегі ақпараттандыру)

Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін

алу үшін дайындалған диссертацияның

авторефераты

Қазақстан Республикасы

Алматы

2010

2

Жұмыс Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті

«Оқытудың ақпараттық жүйелері» кафедрасында орындалған

Ғылыми кеңесшілері:

педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Нұрғалиева Г.Қ.

педагогика ғылымдарының докторы

Мусин Қ.С.

Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының докторы

Үсенов С.С.

педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Баймұханов Б.Б.

педагогика ғылымдарының докторы,

профессор Жүсіпалиева Д.М.

Жетекші ұйым: С.Торайғыров атындағы Павлодар

мемлекеттік университеті

Диссертация 2010 жылы 27 желтоқсан күні сағат 14.30-да Абылай хан

атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті

жанындағы педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін беру

жӛніндегі БД 14.08.04 диссертациялық кеңесінде қорғалады. Мекен жайы:

050022, Алматы қаласы, Мұратбаев кӛшесі, 200, мәжіліс залы-208.

Диссертациямен Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар

және әлем тілдері университетінің (050022, Алматы қаласы, Мұратбаев кӛшесі,

200) және Ұлттық ақпараттандыру орталығының (050036, Алматы қаласы,

Жандосов кӛшесі, 61а) кітапханаларында танысуға болады.

Автореферат 2010 жылы 26 қарашада таратылды.

Диссертациялық кеңестің ғалым хатшысы Қозыбай А.Қ

3

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының көкейкестілігі. Ұлттық білім беру жүйесін

реформалау мен жаңарту Қазақстан Республикасы Президенті

Н.Ә.Назарбаевтың халыққа жолдауында, сондай-ақ «Білім туралы» заңда атап

кӛрсетілгендей заман талабына сай білім беруді ізгілендіру парадигмасы

есебінен жүзеге асады. Біздің еліміздің әлемдік білім беру саласында ұлттық

саясатты ұстануы, жоғары оқу орындарының халықаралық мәртебе алуға

ұмтылуы, оқу үдерісін жаңа жүйеде ұйымдастыру талаптары білім беру жүйесін

ғылыми-әдіснамалық негізде және қоғамды ақпараттандыру негізінде жүзеге

асады.

Қазақстан Республикасындағы экономикалық ӛсудің маңызды ресурстары

мен интеллектуалды білім беру әлеуеті оның әлемдегі рӛлін анықтайды.

Сондықтан мемлекеттік саясаттың негізгі элементтерінің бірі ақпараттық

қоғамның талаптарына сәйкес, сапалы білім беруді қанағаттандыра алатын

қызмет кӛрсетуге қабілетті, тиімді білім беру жүйесі болып табылады.

«Қазақстан Республикасы 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді

дамытудың мемлекеттік бағдарламасының» міндеттерінің бірі экономиканың

барлық саласына қажетті бәсекеге қабілетті маман кадрлар даярлаудың біртұтас

ақпараттық ортасын қалыптастыру болса, 2015 жылға арналған Қазақстан

Республикасы білім беру тұжырымдамасында қоғамдағы негізгі қажеттілікті

қамтамасыз ете алатын әлеуметтік мақсаттарды шешуге бейімделген кәсіби

мамандарды даярлауды талап етеді. Осыған орай, жоғары оқу орындарында

білім беру жүйесінің алдында әдістемелік жүйені жетілдіру мен дамыту

қажеттігі туындайды. Бұл бағытта отандық ғалымдардың кӛптеген құнды

зерттеу жұмыстары бар (Б.Б.Баймұқанов, Е.Ы.Бидайбеков, Д.М.Жүсіпәлиева,

Г.Жангисина, С.Кариев, Ж.А.Қараев, А.Қ.Қозыбай, С.С.Құнанбаева,

Е.А.Нәбиев, Г.Қ.Нұрғалиева, Ж.Нұрбекова, Қ.С.Мусин, С.С.Усенов, К.Сариева

және т.б.). Қазіргі кезеңде компьютерді оқу үдерісінде пайдалана білетін

тәжірибелі мұғалім кадрларын даярлау міндеті қойылып отыр. Біздің елімізде

ақпараттық қоғам жағдайында болып жатқан ӛзгерістер білім беру жүйесіне

деңгейі мен мазмұны ӛзгерген сапа тұрғысынан жаңа тұрпатты мұғалімдер

даярлауды талап етеді. Физика пәнінің мұғаліміне ақпараттық және

телекоммуникациялық технологияларды оқыту жоғары оқу орындарында

физиканы оқыту теориясы мен әдістемесін және тәрбиелеу нәтижесінің жайын

елеулі түрде ӛзгертуге, жаңартуға негіз салушы бола алады.

Еліміздегі физика саласында білім беру индустриялық қоғамның талаптарын

және қазіргі заманғы ақпараттық қоғамның талаптарын қанағаттандыруға

бағытталуы тиіс. Бұл бағытта тұрақты ізденістер арқылы ақпараттық және

коммуникациялық технологияларды белсенді түрде пайдалана алатындай білім

берудің әдістемелік жүйесіне жаңа ӛзгерістер енгізуді қажет етеді.

Физика саласында білім беру үдерісін ақпараттандыруда басты элемент

ақпараттық технологиялардың құралдарымен жабдықталған ақпараттық

ресурстарды меңгертуге негізделген жоғары білім беру жүйесін құру болып

табылады.

4

Қазіргі кезде ақпараттық коммуникациялық технологиялардың дамуы жаңа

әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайға қарай бейімделіп келеді. Атап

айтқанда, қоғамдағы туындайтын жаңа ақпараттық құбылыстардың рӛлі мен

факторлары ақпараттық қажеттіліктің қайшылықтары мен үйлесімділік жүйесін

анықтайды. Бұл бағыттағы зерттеулердің даму деңгейі ғылым мен

практиканың қажеттіліктерін қанағаттандыра алмауда. Оның ішіндегі ең

бастысы – қоғамды ақпараттандыру жағдайында физика саласынан білім беру

бойынша зерттеулерді ұйымдастыру теориясы мен әдістемелік жүйесінің

жасалмағандығында болып отыр.

Оқу үдерісін ақпараттандыру білім беруді ақпараттандыру үдерістерімен

ұштасып жататындығы белгілі. Сондықтан телекоммуникациялық

технологиялардың, мультимедиалық оқу құралдарының кең таралуы заман

талабына сай білім беру үдерісін жасап, жүзеге асыра отырып, білім

алушылардың адамгершілік пен тұлғалық ұстанымдарына басымдық бере

отырып, оқу үдерісін жаңа деңгейге кӛтереді.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша

(2007 ж.) елімізде ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (бұдан әрі-

АКТ) саласында мамандардың тапшылығы байқалады.

Елбасының «Интеллектуалды ұлт-2020» жобасы аясындағы бірінші

басымдық білім алуға деген сұранысты арттыруға ықпал ететін және озық

ақпараттық технологияларды белсенді қолдануға негізделген білім беру

жүйесін құруға бағытталған маман даярлау стратегиясы болып табылады. Аталған салада білім беруді ақпараттандыру үдерістері мәселелері

бойынша бірқатар диссертациялық зерттеулер орындалды. Бұл мәселелерге

А.А.Абдукадыров, Г.Б.Ахметова, В.С.Гершунский, М.И.Жалдак, Г.Б.Камалова,

А.А.Кузнецов, Ш.Х.Құрманалина, В.М.Монахов, Е.И.Машбиц, В.В.Лукин,

Ә.Т.Чакликова және т.б. зерттеулерін арнады. Зерттеу жұмыстарының кӛпшілігі

орта мектептегі (С.А.Бешенков, Е.П.Велихов, С.Қариев, А.И.Тәжіғұлова,

Б.Д.Сыдықов, И.В. Роберт және т.б.) және педагогикалық оқу орындарындағы

(Э.И. Кузнецов, М.П. Лапчик және т.б.) информатика курсын оқытуға

бағытталған. Компьютерді физика пәнінде қолдануға арналған

В.А.Извозщиков, А.С.Кондратьев, В.Н.Косов, В.В.Лаптев және т.б. еңбектері

бар. Білім беру саласында В.В. Гузеев, А.В. Могилев, В.И. Овсянников,

Е.С.Полат, В.И.Солдаткин, В.П. Тихомиров, С.А.Щенников және т.б.

қашықтықтан оқыту мен телекоммуникациялық құралдарды пайдаланудың

теориялық және практикалық мәселелерін қарастырса, И.Я. Злотникова,

А.А.Андреев, Б.Ж.Нұрбеков және т.б. диссертациялық зерттеулер жұмыстарын

жүргізді. Дегенмен физика саласында білім беруді ақпараттандыру арқылы

оқыту сапасын арттыру факторы ретінде әдістемелік жүйесін дамыту мәселесі

жеткілікті түрде зерттелмегені байқалады.

Физика саласында білім беруді ақпараттандыруға байланысты зерттеулерге

талдау жасай келе: Мемлекеттік тұжырымдамалар мен бағдарламалар білім

беруді ақпараттандыруды жүзеге асыруға бағытталған және берілген салада

мамандар даярлауға басымдық береді, бірақ болашақ физика пәні мұғалімдерін

5

даярлауға Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты мен

бағдарламаларындағы ақпараттандырудың теориялық және әдіснамалық

негіздері жеткілікті түрде жасалмауы арасында; білім беруді ақпараттандыру

жағдайында жоғары оқу орындарының түлектері болашақ қызметінде

ақпараттық, қашықтықтан оқыту технологияларын меңгерту үшін басымдық

беретін қазіргі заманғы электрондық инфрақұрылым құру, университеттік

порталдар мен сайттар жасау, олардың толыққанды коммуникациялық болуын

талап ету, оқу үдерісінде субъектіге инфокоммуникациялық ықпал етуі

арасында бірқатар қарама-қайшылықтардың бар екені айқындалды.

Осы қарама-қайшылықтар негізінде физика саласында білім беруді

ақпараттандыру мақсаттары мен міндеттерінің жиынтығын оқу үдерісін тиімді

қамтамасыз етуге бағытталған педагогикалық құбылыс ретінде қарастыру,

болашақ физика пәні мұғалімдерін даярлаудың әдістемелік жүйесі, физикадан

жоғары білім беруді ақпараттандырудағы педагогикалық бағыттар қандай болу

керек, – деген зерттеу мәселесі туындайды.

Жоғарыда келтірілген білім беруді ақпараттандыруға байланысты

пайымдаулар және осы айтылған қарама-қайшылықтарды шешу зерттеу

мәселесінің кӛкейкестілігін анықтап, тақырыпты «Физика саласында білім

беруді ақпараттандыруды дамытудың ғылыми-теориялық негіздері» деп

таңдауға негіз болды.

Зерттеу мақсаты: физика саласында білім беруді ақпараттандыруды

дамытудың теориялық негізін тұжырымдау және тәжірибеде іске асыру.

Зерттеу нысаны: жоғары педагогикалық оқу орындарында ақпараттық

коммуникациялық технологиялар негізінде физика саласында білім беруді

ақпараттандыру үдерісі.

Зерттеу пәні: ақпараттық коммуникациялық технологиялар арқылы физика

саласында білім беруді ақпараттандыру үдерісін дамыту.

Зерттеу болжамы: егер физика саласын ақпараттандыру педагогикалық

және әдістемелік жүйелерді дамытуға бағытталған үдеріс ретінде және

физикадан білім беру саласында ақпараттандыру тұлғаға бағдарланған ұстаным

ретінде жүйелілік пен құзыреттілік тұрғыда қарастырылатын болса, онда

ақпараттандырудың ғылыми-теориялық негіздерін дамыту физика саласында

жоғары педагогикалық білім беру сапасын арттыруға мүмкіндік береді, өйткені

ақпараттық және коммуникациялық технологияларды белсенді түрде

пайдаланып физика саласын ақпараттандыру білім беруді ақпараттандырудағы

әдіснамалық және технологиялық үдерістердің құрамдас бӛлігі болып

табылады.

Зерттеу мәселесі, мақсаты, пәні және болжамдары келесі міндеттерді

шешуді талап етеді:

1. Ақпараттық коммуникациялық технологиялар негізінде физика саласында

білім беруді ақпараттандыруды ғылыми-теориялық және әдіснамалық

негіздеріне талдау;

2. Физика саласында ақпараттық коммуникациялық технологиялар арқылы

білім беруді ақпараттандырудың негізгі мәселелерін анықтау;

6

3. Физика пәні мұғалімін даярлау сапасын арттыруға және ақпараттық

құзыреттілігін қалыптастыруға ықпал ететін факторлар мен педагогикалық

тәсілдерге жүйелік талдау жасау;

4. Ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдаланып жоғары

педагогикалық оқу орындарында физика саласында білім беруді

ақпараттандыру мақсатына жауап беретін оқытудың әдістемелік жүйесін

жасау;

5. Физика пәні мұғалімінің қызметінде оқу үдерісін модельдеуге және

ақпараттық білім беру ортасын құруға негіз болатын педагогикалық шарттарды

дәйектеу;

6. Ақпараттық коммуникациялық технологиялар арқылы физика саласында

білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған оқу-әдістемелік кешен

құрастыру;

7. Физика саласында білім беруді ақпараттандыру барысында жасалған

әдістемелік жүйенің тиімділігін педагогикалық эксперимент нәтижелеріне

сүйеніп дәлелдеу.

Зерттеудің жетекші идеясы қазіргі білім беруді ақпараттандыру

талаптарын қанағаттандыратын ақпараттық және коммуникациялық

технологияларды физика саласында тиімді пайдалана алатын оқытудың

әдістемелік жүйесін құруға бағытталады.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық негізі физика саласында білім беруді

ақпараттандыру арқылы оқытудың іс-әрекет, тұлға, құндылықтар теориялары

негізінде, әдiснамалық негiзi ӛркениеттілік, жүйелілік, тұлғалық, іс-әрекеттік,

әлеуметтік тұғырнама тұрғысынан қамтылды. Қазақстан Республикасының

Конституциясы, Қазақстан Республикасы “Бiлiм туралы” Заңы, “Адам

құқықтарының жалпыға бiрдей Декларациясы“, Қазақстан Республикасы білім

беруді ақпараттандыру тұжырымдамасы басшылыққа алынды.

Іргелі жұмыстар аймағында зерттеудің теориялық негізі болып мыналар

саналады:

1) Педагогика және психология саласындағы іргелі жұмыстар

(Ю.К.Бабанский, Л.С.Выготский, М.А.Данилов, Т.В.Кудрявцев, И.Я.Лернер,

A.M.Матюшкин, М.И.Махмутов, B.C.Ильин және т.б.);

2) қоғамды және білім беруді ақпараттандыру жағдайында білім беру

жүйесіндегі ерекшеліктер мен тенденцияларды ашатын тұжырымдамалық

амалдар (О.А.Абдуллина, С.И.Архангельский, Е.П.Белозерцев,

Е.В.Бондаревская, И.Е.Вострокнутов, Т.А.Ильина, В.А.Кан-Калик,

Н.В.Кузьмина, Ю.Н.Кулюткин, В.В.Лукин, А.К.Маркова, А.И.Мищенко,

Н.Д.Никандров, Г.Қ.Нұрғалиева, В.А.Сластенин, И.А.Трубина, Е.Н.Шиянов,

А.И.Щербаков және т.б.);

3) мұғалімнің кәсіби қызметте ақпараттық коммуникациялық

технологияларды пайдалануға қатысты мәселелерін шешуге қатысты еңбектер

(В.П. Беспалько, С.А.Бешенков, К.М.Беркімбаев, Я.Л.Ваграменко,

С.Г.Григорьев, А.П.Ершов, С.М.Кеңесбаев, К.К.Колин, М.П.Лапчик,

А.В.Могилев, В.М.Монахов, Қ.С.Мусин, И.В.Роберт және т.б.);

7

4) педагогикалық қызметте ақпараттық технологияларды пайдалану

әдістемесі (Я.А.Ваграменко, Б.И.Зобов, М.В.Кларин, К.К.Колин, А.М.Коротков,

Н.И.Пак, В.А.Трайнѐв, А.П.Шестаков, Е.К.Хеннер және т.б.);

5) заманауи электрондық және қашықтықтан оқыту технологияларын

дамыту мен пайдалану нәтижелері (С.М.Авдеев, А.А.Андреев, Б.Б.Баймұханов,

Д.М.Жүсіпалиева, А.Қ.Қозыбай, Е.А.Полат, К.Ы.Сариева, В.И.Солдаткин,

Г.М.Троян, А.І.Тажіғұлова, және т.б.);

Зерттеу әдістері: теориялық (философия-әдіснамалық, теориялық талдау,

психология-педагогикалық, әдістемелік зерттеудің келелі мәселелері бойынша

әдебиеттер), жалпы ғылыми (жүйелі талдау, модельдеу, педагогикалық

бақылау, жеке педагогикалық рефлексия, сұхбат және сауалнама жүргізу),

жалпы логикалық (отандық және шетелдік мамандарды ақпараттық даярлауда

тәжірибелерін салыстыру және бірегейлендіру), экспериментальдық (зерттеу

мәселелері бойынша үйрету және бақылау тәжірибелері, мониторинг),

статистикалық (сауалнама жүргізу және тәжірибе нәтижелерін статистикалық

ӛңдеу).

Зерттеудің кезеңдерi:

Бiрiншi кезең (2000-2003 жж.). Зерттеу тақырыбы бойынша физика

саласында білім беруді ақпараттандыру бойынша философия, педагогика,

психология, әдістемелік әдебиеттер талданып, сараланды, ақпараттық қоғам

жағдайында студенттердің ақпараттық құзыреттілігін қалыптастырудың тұтас

және жекелеген компоненттеріне ықпал ететін оқыту құралдарын тиімді

пайдалану жолдары айқындалды. Талдау барысында зерттеу жұмысының

ғылыми-теориялық негіздері, ғылыми аппараты әзірленді.

Зерттеу мәселесіне байланысты университет студенттерімен, профессор-

оқытушылармен және мектеп мұғалімдерімен сауалнамалар жүргізілді.

“Физика” мамандығының студенттері үшін білім берудің Мемлекеттік жалпыға

міндетті білім беру стандарттары, оқу жоспарлары, типтік бағдарламалары

талданып, сараланды. Зерттеудің бастапқы қағидалары нақтыланып,

анықтаушы педагогикалық-эксперимент жүргізілді.

Екiншi кезең (2003-2006 жж.). Физика саласында білім беруді

ақпараттандыру жағдайында оқу үдерісіне енгізілген оқу курстарының

бағдарламаларының тиімділігі анықталды. Ақпараттық технологиялардың

мүмкіндіктерін пайдалана отырып, оқытудың тиімді әдістемелік жүйесі

жасалды. Физика пәнін оқытудағы ұстанымдар бойынша алғашқы болжамдар

жасалып, педагогикалық-эксперимент жұмыстары жалғасын тапты.

Үшiншi кезең (2006-2010 жж.). Физика саласында ақпараттандыруды

дамытуға бағытталған оқу-әдістемелік кешен бойынша тәжiрибелiк жұмыстар

жүргiзіліп, ақпараттандыру үдерісіне мүмкіндік туғызатын оқыту

құралдарының мазмұнын, әдістерін және ұйымдастыру формаларын таңдауға

бағытталған ғылыми-әдістемелік ұсыныстар дайындалып, педагогикалық-

эксперимент барысындағы нәтижелері жинақталып, зерттеу жұмысы талаптарға

сай ресімделді.

8

Зерттеудің базасы-Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық

университеті, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті.

Тәжірибелік-эксперименттік жұмысқа эксперимент топтарға 297 студент,

бақылау топтарына 300 студент және университет оқытушылары қатысты.

Зерттеудің ғылыми жаңалықтары:

1. Ақпараттық коммуникациялық технологиялар негізінде физика саласында

білім беруді ақпараттандыруды дамытудың отандық және шетелдердегі

тенденциялары анықталды;

2. Жоғары педагогикалық білім беруді ақпараттандыру жағдайында

студенттерді оқытудың әдістемелік жүйесі жасалды;

3. Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған

әдістемелік жүйенің ғылыми негізделген моделі ұсынылды

4. Физикадан оқу үдерісін модельдеуді қамтамасыз ететін ақпараттық білім

беру интранет-ортасы құрылды;

5. Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған

оқу-әдістемелік кешен жасаудың технологиялары құрастырылды және

тиімділігі тәжірибе арқылы дәлелденді.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы: Зерттеу нәтижелері білім беруді ақпараттандыруды жетілдіруге, оның

ғылыми-теориялық негіздерін дамытуға, физика саласында оқу үдерісін

модельдеуге, ақпараттық білім беру интранет-ортасын құруға мүмкіндік

жасайды. Ақпараттық және коммуникациялық қолданысқа негізделген пәндер

бойынша студенттердің ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыруды

ұйымдастыру формалары, сонымен қатар инновациялық педагогикалық

технология әдістері сараланды.

Зерттеудің практикалық мәні:

Физика саласында білім беруді ақпараттандыру арқылы оқытудың

әдістемелік жүйесіне толығымен жауап беретін оқу-әдістемелік кешен

құрастырылып, оқу-тәрбие үдерісіне енгізілді. «Компьютерлік физика әдістері»

атты оқу курсының бағдарламасы дайындалып, «050110 – Физика» мамандығы

бойынша Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына ендірілді.

Авторлық «Ақпараттық білім беру» порталы студенттердің ақпараттық

құзыреттілігін жетілдіруге негіз болады. «Физика және Информатика» пәндері

бойынша «Интерактивтік тақтаны пайдалану курстары», компьютер арқылы

оқытылатын виртуальды зертханалық жұмыстар жасалды. Студенттерге

«Физиканы оқыту әдістемесі» пәнін оқытуда 7-11 сыныптарға арнап жасалған

электрондық оқулықтар сынақтан ӛткізілді. Зерттеу жұмысының

қорытындылары мен нәтижелерін, ұсынылған бағдарламалар мен оқу

құралдарын жоғары оқу орындарында педагогикалық үдерісте мұғалiмдердiң

бiлiмiн жетiлдiруге арналған курстарда тұлғаның ақпараттық құзыреттілігін

қалыптастыруға байланысты дәрiс оқығанда пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:

1. Физика саласында білім беруді ақпараттандырудың еліміздегі,

шетелдердегі дамуының тенденцияларына ғылыми-теориялық талдау;

9

2. Жасалған оқытудың әдістемелік жүйесі жоғары оқу орындарында физика

саласында білім беруді ақпараттандыру мақсатына, мазмұнына, әдістеріне,

ұйымдастыру формаларына, оқыту құралдарына және ақпараттық құзыреттілігі

- базалық және пәндік құзыреттіліктеріне жауап береді;

3. Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған

әдістемелік жүйенің ғылыми негізделген моделі;

4. Физика саласында білім беруді ақпараттандырудың педагогикалық

шарттары: оқу үдерісіне ақпараттық коммуникациялық технологияларды енгізу

арқылы оқытушы қызметін кезең-кезеңімен түрлендіруді іске асыру; біртұтас

ақпараттық білім беру интранет-ортасы; оқытушы мен студенттердің

ақпараттық құзыреттілігін мақсатты түрде қалыптастыру;

5. Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған

білім мазмұны ақпараттық құзыреттілік қалыптастыруға негіз болады; атап

айтқанда:

- «Физика» пәні саласын ақпараттандыруға бағытталған курстың типтік

және жұмыс бағдарламалары;

- физикадан білім беру үдерісін ақпараттандыруға бейімделген зертханалық

жұмыстар жүйесі;

- вариативті практикалық және шығармашылық тапсырмалар жүйесі;

- оқу-әдістемелік кешенді оқу үдерісінде пайдалануға арналған әдістемелік

нұсқаулар.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу.

Зерттеу нәтижелері оқу-әдістемелік құралдар, ғылыми мақалалар,

республикалық және халықаралық конференцияларда (Қазақстан, 1998, 1999,

2001, 2002, 2003), «ЖОО білім, ғылым және экономика. Халықаралық білім

беру кеңістігін интеграциялау» атты халықаралық конференцияда (Плоцк,

Польша, 2008), «Европа ғылымының ӛзекті жетістіктері-2009» 5-ші

халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда (София. Болгария, 2009),

«Қазіргі ғылымның ӛзекті мәселелері-2009» (Прага Чехия, 2009), «Мектепте

және ЖОО жаратылыстану-математика пәндерін оқытудың ӛзекті мәселелері»

9-шы Республикалық ғылыми-практикалық конференцияда (Қырғызстан, 2009)

баяндама түрінде және еліміздегі, алыс, жақын шетелдердің ғылыми

журналдарында (Қызғызстан, Украина, Польша) жарық кӛріп, жан-жақты және

кӛп салалы апробация түрінде жарыққа шықты.

Зерттеу жұмысының нәтижелері 50-ден аса ғылыми еңбекте кӛрініс тапты.

Ұсынылып отырған әдістемелік жүйені енгізу Абай атындағы Қазақ ұлттық

педагогикалық университетінде, Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық

университетінде іске асты. Зерттеу жұмысының нәтижелері авторлық партал

жасау кезінде қолданылды.

Білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагогикалық кадрларды даярлау

үшін алдын-ала сараланған оқулық, оқу-әдістемелік және әдістемелік құрал,

жұмыс бағдарламасы, сонымен қатар, педагогикалық жоғары оқу орны

студенттері үшін «Физиканың компьютерлік әдістері» оқу курсы

құрастырылған.

10

Диссертация құрылымы:

Диссертация кіріспеден, тӛрт бӛлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімінен

және қосымшалардан тұрады.

Кiрiспе бӛлiмiнде зерттеудiң кӛкейкестiлiгi, зерттеудiң мақсаты, нысаны,

пәнi, мiндеттерi, жетекшi идеясы, әдiснамалық негiздерi, әдiстерi, ғылыми

жаңалығы, теориялық және практикалық мәнi, негiзгi қағидалары, дәйектілігі

мен негiздiлiгi баяндалады.

«Физика саласында білім беруді ақпараттандырудың ғылыми-

теориялық және әдіснамалық негіздері» атты бірінші бӛлімде білім беру

саласын ақпараттандыру арқылы әдістемелік жүйені жетілдіруді теориялық

тұрғыда негіздеп, ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды оқу

үдерісінде қолданудың заманауи мазмұндық бағыттарына талдау жасалды.

«Физикадан білім беру саласын ақпараттандыру мәселелері» атты

екінші бӛлімде қазіргі қолданыстағы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру

стандарты - білім беруді ақпараттандыру жағдайында «Физика» мамандығы

студенттерін оқытудың әдістемелік жүйесін жетілдірудің маңызды факторы,

жоғары мектепте білім берудің әдістемелік жүйесін дамытудың негізгі

бағыттары, білім беру жүйесінде электрондық басылымдар мен ресурстарды

жасаудың қажеттілігі жайлы қарастырылды.

«Қазіргі ақпараттық қоғам жағдайында физика пәні мұғалімдерін

даярлаудың әдістемелік жүйесі» атты үшінші бӛлімде Физика пәні

мұғалімдерінің педагогикалық қызметіндегі ақпараттық білім беру ортасы,

білім беруді ақпараттандыру жағдайындағы оқыту мақсатына жетуге

бағытталған технологиялар, ақпараттандыру және қашықтықтан оқыту

құралдары және оқу үдерісін модельдеу физика пәнінің мұғалімін кәсіби

даярлау қызметін жобалаудың құрамдас бӛлігі ретінде ашып кӛрсетіліп, оны

жүзеге асыруда басшылыққа алатын әдістемелік жүйе ұсынылды.

«Педагогикалық эксперимент жүргізу әдістемесі мен нәтижелеріне

талдау» атты тӛртінші бӛлімде ақпараттық технологияларды пайдалану

жолдары анықталып, білім беру сапасына мониторинг жасалып, тәжірибелік-

педагогикалық эксперимент жүргізіліп, эксперименттік жұмыс нәтижелері

талданып, қорытыланды.

Қорытындыда болжамды дәлеледейтiн зерттеудiң негiзгi нәтижелерi мен

тұжырымдары түйiнделдi, ғылыми-әдiстемелiк ұсыныстар берiлдi және

қарастырылып отырған мәселенiң келешекте зерттелетін бағыттары

айқындалды.

Қосымшада студенттерге арналған сауалнамалар, тестiк тапсырмалар,

әдістемелік материалдар, ғылыми нұсқаулардың үлгілері ұсынылды.

Негізгі бөлім

XXI ғасырдың білім беру жүйесі адамзаттың ӛмір сүру шарттарына сәйкес,

сондай-ақ ғылыми техникалық және әлеуметтік даму шынайылығы негізінде

ӛзгерген жаңа үлгідегі білім беру парадигмасы қайта жасалуы міндетті. Қазіргі

11

білім беру жүйесін жаңартудың ӛзектілігі ХХІ ғасырдағы адамзаттың жаңаша

жаңаша ӛмір сүруінің алғышарттарының білім беру жүйесіне жаңа мазмұндағы

талаптар тұрғысынан негізделуінде. Бүгінде адамдардың сауаттылық деңгейін

жоғарылату ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаның әлеуметтік және

ақпараттық, технологиялық, экономикалық жылдам ӛзгерістеріне адамдардың

қатынасын анықтайтын, жаңаша ойлайтын тұлға қалыптастыру. Зерттеу

нәтижелерінің болжауы бойынша осы ғасырда үздіксіз білім беру

инновациялық технологияларға бейімделуі қажет екендігін кӛрсетеді. Бүгінде

Жапония сияқты елдер XXI ғасыр басында жалпыға ортақ жоғары білім беруге

ӛту туралы мәселелерді қарастырып жатыр. Бұл озық технологиялардың

жоғары деңгейін топтастыратын ғылыми-техникалық прогрестің алдыңғы

қатарлы жетістіктерін меңгерген жоғары білікті мамандар даярлаумен

байланысты.

Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінде келешегі зор жоғары білім беру

жүйесін қалыптастырудың бір жолы ақпараттық қоғамның қалыптасуы; білім

беру арқылы жеке тұлғаның шығармашылық қабілетін ашуға бағытталған

дамытушы және инновациялық әдістерді кең кӛлемде енгізу; жаңа ақпараттық

және телекоммуникациялық технологиялар негізінде қашықтықтан оқыту

жүйесін дамыту жолы мен халықтың кең кӛлемді сапалы білім беруге қол

жетімділігін арттыру болып саналады.

ХХ ғасырдың екінші жартысының басында 1960 жылы дамыған елдер

қатарында индустриаландырудан кейінгі қоғам тұжырымдамасын түрлендіру

ретінде «ақпараттық қоғам» тұжырымдамасы дами бастады (А.Турен,

П.Серван-Шрайбер, М.Понятовский (Франция), Ю.Хабермас, Н.Луман

(Германия), М.Маклюэн, Д.Белл, О.Тоффлер, Д.К.Гелбрейт, М.Кастельс

(АҚШ), И.Масуда (Жапония)).

Жаңа зерттеу мәліметтері бойынша Ресей ақпараттандырудың алғашқы

сатысында, болжам бойынша XXI ғасырдың 30 – 40 жж. жоғарғы сатысына

кӛтеріледі деп күтілсе, ал, АҚШ-та қазірдің ӛзінде ақпараттандырудың соңғы

сатысына ӛтуді іске асыруда.

Бүгінде қоғамды ақпараттандыру үдерісінің жаһандық дамуы барлық

кӛптеген дамыған және дамушы елдердің әлемдік бірлестігін қамтиды, соның

ішінде Қазақстанда тұратын адамдар ортасында жаңа ақпараттық ортаның және

олардың кәсіби қызметі мен ӛмірлеріне жаңа ақпараттық тәртіптің

қалыптасуына мүмкіндік береді. Миллиондаған адамдарды ақпараттық қоғам

жағдайындағы мүлде жаңа ӛмірге және қызметке дайындау білім беру

жүйесінің алдына жаңа ғаламдық мәселелер қояды. Бұл ӛз кезегінде тұрақты

ғылыми мәселелерге айналған, білім беру жүйесі дамуының стратегиялық

маңызды бағыты болатын, білім беруді ақпараттандыруға жаңа қадам ұсынуды

талап етеді.

Білім беруді ақпараттандыру үдерісінің қазіргі заманғы жағдайы мен

болашақтағы дамуын қарастыра отырып, осы үдерістің екі маңызды даму

бағытын кӛрсетуге болады: білім беру жүйесінің тиімділігін арттыру үшін

ақпараттық технологиялар және информатика құралдарының жаңа

12

мүмкіндіктерін пайдалану міндеттерінен тұратын аспаптық-технологиялық

бағыт; білім беру үдерісінің ӛзіндік жаңа мазмұнын қалыптастыру

міндеттерінен тұратын мазмұндық бағыт.

Қоғамды ақпараттандыру мәселелерін шешу мен қалыптастыруда маңызды

рӛл атқарған А.Масуд, Э.Тоффлердің еңбектері болды, сонымен қатар ресей

ғалымдары А.И.Ракитова, А.Д.Урсула алдағы ӛркениет дамуы үшін қоғамды

ғаламдық ақпараттандыру үдерісінің стратегиялық мәнін, сондай-ақ оны үйрену

және болжау үшін тұрақты ғылыми қорын құру қажеттілігін ӛздерінің

жұмыстарында кӛрсетті. Ӛркениет тарихында қоғамды ақпараттандыру үдерісі

ақпараттық тӛңкеріс жолы кӛмегімен айтарлықтай дәл сипатталады.

Профессор А.И.Ракитов ең бірінші болып әрбір технологиялық тӛңкеріс

негізінде қоғамның технологиялық дамуының сапалы жаңа деңгейіне ӛтуі үшін

қажетті жағдай жасауға ақпараттық тӛңкеріс болатындығын кӛрсетті.

«Ақпараттық қоғам» түсінігінің «ақпарттық қоғам, ондағы ең басты

ӛндірілетін ӛнім білім болатындығымен сипатталады» деген анықтама

профессор А.И Ракитовқа тиесілі. Ӛлшем ретінде адамзат білімімен

жинақталған шама сияқты осындай кӛрсеткішті пайдалану қоғамның

ақпараттық қоғам дәрежесіне ие болуын ақтады, кейбір бағалаулар бойынша,

біздің дәуіріміздің басында білім қорының екі есе артуы бірінші рет 1750 жылы,

екіншісі – ХХ ғасырдың басында, үшіншісі –1950 жылы байқалды. 1950

жылдан бастап, әлемде жалпы білім кӛлемі әрбір 10 жыл сайын, 1970 жылдан –

әрбір 5 жылда, ал 1991 жылдан – жыл сайын екі еселенді. Бұл бүгінгі күні

әлемдегі білім кӛлемінің 250 мың рет ұлғайғандығын білдіреді.

Академик А.П.Ершов ӛзінің еңбектерінде «ақпараттандыру» түсінігіне

біршама кең анықтама берген. Ол «ақпараттандыру – бұл қоғамдық мәні бар

адамдар қызметінде сенімді, толық және дер кезіндегі білімді толығымен

пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған ӛлшем жиынтығы» деп жазды.

Мұнымен қоса А.П. Ершов ақпарат бұл «толығымен қоғамның стратегиялық

ресурсы оның жетістікті даму қабілетіне себепші» болады деп баса айтты. Сол

уақытта ЮНЕСКО қорытындысы бойынша, ақпараттандыру – бұл қоғамды

алдағы жетілдіру мен дамыту, ағымдық басқару үшін бұрынғы және жаңа

білімнің қалыптасуын реттеуді қамтамасыз ететін ақпаратты тарату және

сақтау, құралдар мен әдістер жиынтығын кең кӛлемде пайдалану деген

тұжырыға басымдық берді. Бір жағынан, екі анықтама мазмұны бір-біріне

ұқсас, екінші жағынан, білім беру саласын ақпараттандыруды анықтайтындығы

байқалады.

Қоғамдағы ақпараттық мәдениеттің даму мәселесі XXI ғасыр үшін білім

беруді ақпараттандыруды дамыту бағытының жетістіктеріне арналған

ЮНЕСКО ұсыныстарында және бағдарламалық құжаттарда, баяндамаларда жиі

жарық кӛре бастады.

ЮНЕСКО сарапшысы, Қазақстан Республикасы Ұлттық ақпараттандыру

орталығының Президенті Г.К. Нұрғалиеваның «Қазақстан Республикасында

жоғары білім беруде АКТ-ні қолдану: даму жетістіктері мен мәселелерінің

ағымдық жағдайы» аналитикалық шолуы бойынша барлық жоғары оқу

13

орындары ӛзінің инфокоммуникациялық инфрақұрылымның дамуына

бағытталған білім беруді ақпараттандыру бағдарламасына ие; қашықтықтан

оқытудың ашық жағдайында мамандарды үздіксіз дайындау тұжырымдамасы;

сандық білім беру ресурстарын дамыту және жоғары оқу орындарында

ақпараттық білім беру ортасын жасау тұжырымдамасы бар, жоғары оқу

орындарының инфокоммуникациялық инфрақұрылымның стандарты

мемлекеттік деңгейде бекітілмеген.

Оқыту үдерісінде білім беруді ақпараттандыру оқыту және тәрбиелеуді

психологиялық-педагогикалық мақсатта іске асыруға бағдарланған заманауи

ақпараттық технологияларды пайдалану, білім беру саласын тәжірибелік және

теориялық ӛңдеумен қамтамасыз ету үдерісі ретінде жүзеге асады. Осылайша

білім беруді ақпараттандыру педагогикалық құбылыс ретінде орындалады.

Ақпараттандыру «білім беру мазмұны оқушы және педагог тұлғасына

бағдарланған ӛзара байланысқан құрылымдық компоненттерден тұратын»

педагогикалық жүйе ретінде қарастырылады. А.І.Тәжіғұлованың

тұжырымдамасы бойынша, «ақпараттық–коммуникациялық және

педагогикалық технологияларды және біріккен бірыңғай білім беруді

шоғырландыру мақсаты ақпараттық қоғам жағдайындағы кәсіби қызметке және

ӛмірге жеке тұлғаның дайындығын қалыптастыру»

Қоғамды ақпараттандыруда негізгі рӛл атқаратын – бұл қоғам мүшелерінің

кешенді қалыптасуы іске асатын шеберлік мектебі – білім беруді

ақпараттандыруға тиесілі екендігі кездейсоқ емес. Білім беру қоғамның

әлеуметтік саласының құрамдас бӛлігі саналады. Білім беруді

ақпараттандырудың стратегиялық мақсаты индустрияландырудан кейінгі қоғам

талаптарына сәйкес жаңаша ойлайтын мамандарды дайындау тиімділігін және

сапасын түбегейлі ӛзгерту, жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық

технологияларды пайдалану есебінен интеллектуалдық қызметті ғаламдық

ұтымды етуден тұрады. В.А.Шаповалованың пікірі бойынша, бұл мақсатқа жету

нәтижесі білім беруді дербестендіру жолымен ақпараттық мәдениет

қалыптастыру және қоғамда кӛпшілікке ортақ компьютерлік сауаттылықты

қамтамасыз ету. Бұл білім беруді ақпараттандыру мақсатының мәні ұзақ

мерзімді болып саналады және ХХI ғасырда да ӛз кӛкейкестілігін жоғалтпайды.

Қазіргі қоғамды ақпараттандыру – қайтымсыз үдеріс, ол адамның іс-

әрекетінің барлық салаларына, соның ішінде білім беру саласына енгізілуде.

Білім беру саласындағы жазудың пайда болуы мен кітап басудың шығуы

алғашқы тӛңкерістер болып саналса, ойлау мен оқытудың басты тәсілдері

ретінде ықпал ете алатын білім беруді ақпараттандыру келесі тӛңкеріс болып

есептеледі.

Заманауи білім беру жүйесінің түрлі саласына ақпараттық

технологиялардың енгізілуі әлдеқайда кең кӛлемді және кешендік сипат алады.

Қалыптасушы жағдайда жоғары оқу орындары білім беруді ақпараттандыру –

оқыту және тәрбиелеуді психологиялық-педагогикалық мақсатта іске асыруға

бағдарланған заманауи ақпараттық технологияларды пайдалану, білім беру

14

саласын тәжірибелік және теориялық ӛңдеумен қамтамасыз ету үдерісінде

алдыңғы қатарда болады.

Ӛткен ғасырдың 90 - жылдары шетелдерде және отандық педагогикада

білім беруді ақпараттандырудың жаңа мүмкіндіктері қалыптаса бастады.

Я.А.Ваграменко, А.В.Хуторской, Н.В.Брановский зерттеулер қатарында

«ақпараттық білім беру кеңістігі» және «ақпараттық білім беру ортасы»

аталған білім беру кеңістігін және жаңа дамушы ортаны модельдеу және

жобалауда ақпараттық технологиялардың негізі болуы мүмкіндігін дәлелдеді.

Ақпараттық білім беру ортасы ұғымы қайшылықта емес, бір мағынада

жеткілікті сипатталатын нақты бірнеше анықтамаға қарамастан, ақпараттық

білім беру кеңістігі ұғымымен тығыз байланысты. Мысалы Л.Н.Кечиева,

Г.П.Путилованың пікірі бойынша, ақпараттық – білім беру ортасы –

компьютерлік құралдар жиынтығы және олардың жұмыс істеу әдістерін оқыту

қызметінде іске асыру үшін пайдалану.

Бірыңғай ақпараттық-білім беру ортасы қоғамды және оқу орындарының

әкімшілігін, оқытушыларды, студенттер технологиялық құралдармен

ақпараттық жабдықтауды қамтамасыз ететін программалық-

телекоммуникациялық ортада компьютерлік техниканы пайдалануға

негізделген деп түсінуге болады. Соңғы анықтамаға сүйене отырып, оқу үдерісі

мен оқу орындарын басқаруға, білім беру үдерісіндегі барлық қатысушыларды,

яғни оның нәтижелері мен жолдары жайында, сонымен қатар оқудан тыс

шараларды ақпараттық қолдауға ыңғайлы орта ретінде қарастырылады.

Жоғары оқу орнындағы (бұдан әрі – ЖОО) ақпараттық орта оқу орнының

ұйымдастырушылық қызметін басқару үдерісін қолдайтын программалық жүйе,

мәліметтер қоры мен жұмыс технологиясын біріктіреді. Соған сәйкес құралдар

дәстүрлі құралдардан ерекшеленеді, жоғары оқу орнының қызметі осы шешімге

байланысты, яғни олар басшылық қабылдаған шешімдегі үдерісті қолдауға

бағытталғандығын атап ӛту қажет. Оның үстіне бұл құралдар оқу орнының

қызмет орындарындағы немесе қосымша жүйелерінің, бӛлімдер бойынша жеке-

жеке таратылған мәліметтерімен емес, бірлескен мәліметтер жиынтықтағымен

жұмыс істейді.

ЖОО-ның бірыңғай ақпараттық кеңістігі ақпараттық ресурстар және

олармен жұмыс жасау әдістерінің иерархиясы бар ақпараттық орта болып

табылады. ЖОО-ның ақпараттық ресурстары болып студенттер,

магистранттар, докторанттар, оқытушылар, ЖОО-ның әкімшілігі және

қызметкерлері қолданатын кез келген мәліметтер болып саналады.

Ақпараттандыруды, нақты оқу орнындағы заманауи білім беру

мекемелерінің барлығына таныс қызмет түрін қоспағанда, барлық ақпаратты

ӛңдеу үдерістерін автоматтандыруда ақпараттық технологиялар құралдарын

пайдаланушы іс-шаралар кешені деп түсіндіруге болады. Осындай

анықтамадан ақпараттық технология құралы ұғымының негізгі рӛлі

анықталады.

Ақпараттық технология құралдары «…есептеуіш техника-қорында жұмыс

істейтін қондырғы және жүйе, аспаптық бағдарламалық құрал, аппараттық,

15

техникалық кешен. Компьютерлік құралдар құрамына жергілікті желі (Intranet),

ғаламдық желілер (Internet, Glusnet, Runnet және т.б.), спутник арқылы

байланыс кіреді.

Оқытудың ақпараттық технологиялары – бұл білім беру үдерісін іске

асыру үшін пайдаланатын компьютердің электронды құралдарының,

компьютерлік желілердің, компьютерлік телекоммуникациялардың, басқа да

байланыс құралдары мен олардың жұмыс істеу тәсілдерінің жиынтығы. Бұл

анықтамада келтірілген құралдар оқу үдерісін табиғи ақпараттандыруды

жеткілікті дәрежеде тиімді ету де ғана емес, сондай-ақ ашық білім беру және

дәстүрлі жүйе сипатындағы барлық үдерістер кешенін ақпараттандыруда да

айтарлықтай тиімді болатындығы белгілі.

Әлемдік қауымдастығы елдерінің қатарында, соның ішінде Қазақстанда дәл

осы уақытта іске асыруға болатын білім беруді ақпараттандырудың маңызды

міндетінің бірі - жаңа тиімділігі жоғары ақпараттық технологияларды және

ғылыми білімді кең кӛлемде пайдалануға негізделген ақпараттық қоғамның

болашақта ғаламдық дамуы мен шынайылығына сәйкес адамдардың тұтас

заманауи ғылыми дүниетанымын қалыптастыру.

Физика пәнін оқыту кезінде ақпараттық технологияларды пайдалану

мынадай мүмкіндіктер береді:

- оқыту үдерісін тиімді ету және жетілдіру;

- дәстүрлі білім беру үдерісінде қол жетпейтін ақпараттық технологиялар

мүмкіндігін пайдалану;

- мультимедиалық технология мүмкіндіктерін пайдалану;

- студенттердің ӛз бетінше білім алу қызметінің түрлі формасын

ұйымдастыру;

- студенттердің оқуға тұрақты уәждемесін қалыптастыру;

- олардың әлеуметтік және кәсіби бейімділігін арттыру.

Заманауи ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды

пайдаланып, оқыту кезіндегі педагогикалық үдерістің маңызды құрамдас бӛлігі

АКТ-ні пайдалану арқылы оқушы мен оқытушының ӛзара әрекетіне

бағытталған тұлғалық - бағдарланған оқыту болып табылады.

Жоғары оқу орнында физика саласы бойынша мамандарды даярлауда

ақпараттық технологияларды пайдалану, оқу орнының ұйымдастырушылық

және педагогикалық қызметтерін келесі маңызды мүмкіндіктермен жетілдіруге

әкеледі:

• физика саласында жоғары кәсіби білім беру мазмұнын қалыптастыру

және сұрыпталған технологиялар мен әдістерді жетілдіру;

• ақпараттық технологиялар мен информатикаға байланысты жаңа оқу

пәндерін, арнайы курстарды енгізу және дамыту;

• «Физика» пәнін дәстүрлі оқыту мазмұнына ӛзгерістер енгізу;

• білім беруде дараландыру саралау деңгейін кӛтеру арқылы және

қосымша уәждемелік тетіктерді қолдану негізінде оқыту тиімділігін арттыру;

16

• үйретуші мен үйренуші әрекетінің сипатын және мазмұнын ӛзгерту,

білім беру үдерісінде субъектілердің ӛзара ынтымақтасуының жаңа

формаларын ұйымдастыру;

• жоғары білім беру жүйесін басқару тетіктерін жетілдіру.

Білім беру үдерісіне тән «құрал» санаты ұғымына түбегейлі қайта ӛзгерту

енгізуге қабілетті, сонымен қатар жүйенің қалған компоненттері жоғары оқу

орнындағы жеке тұлғаны дамыту және тәрбиелеу, оқытуды ұйымдастыру

формалары мен әдістері, мазмұны мен мақсатына елеулі әсерін тигізетін

ақпараттық технологияларды педагогикалық қызмет тиімділігін кӛтеру құралы

ретінде қарастырылды.

Білім беруді ақпараттандыру үдерісі оқушының игерген объектілер мен

құбылыстарды, үдерістерді, олардың арасындағы ӛзара ықпалдасуды модельдеу

негізінде қабылданған шешімдер нәтижелерінің іске асуын болжау, оқу және

практикалық есептер шешімін іздеу қабілетін қалыптастыру, оның белсенділік

деңгейін кӛтеру, жеке тұлғасын дамыту мақсатында жаңа ақпараттық

технологияларды пайдаланудың тиімділігін ӛзекті етеді. Дегенмен жоғары оқу

орындарын басқаруды ақпараттандыру үдерісінің ӛзекті мәселелері бар.

Жоғары оқу орындарында қолданылатын ақпараттандырудың маңызды

құралдары даму сатысында тұр. Техниканы сатып алу және қолдануға кететін

шығын жоғары, ақпараттық жүйелерді жасаушы және пайдаланушы мамандар

ӛте аз, жоғары оқу орнындағы түрлі сала қызметінің әрекеттеріндегі білім

беруді ақпараттандырудың жекелеген құралдары арасында интерфейстік,

технологиялық және ақпараттық байланыс жоқ. Сондықтан бәсекеге

қабілеттіліктің халықаралық индексіне сәйкес, АКТ-ның дамуы деңгейіне

сәйкес келетін болашақ мамандардың заманауи инфокоммуникациялық

мәдениетін қалыптастыру әлеуметтік-педагогикалық міндет болып есептеледі.

Бұл міндеттің іске асу деңгейі мемлекеттің жаңа экономикалық даму жолының

анықталуына және болашақ мамандардың жаңа технологияларды жасау

дайындығына тәуелді.

Соңғы жылдары қоғам жаңа формация жағдайына білім беру жүйесін

бейімдеуді қажет ететін ақпараттық қоғамға ӛзгеруде. Адамды ақпараттық

қоғам ӛміріне дайындауда білім беру жүйесі оқыту формаларына, әдістеріне,

мазмұнына жаңа ӛзгерістер енгізуді талап етеді.

Зерттеуде білім беруді ақпараттандыру үдерісін талдау үшін физикалық

ұғымдардың, олардың ӛзара тәуелділігі мен ӛзара шартының теориялық

информатиканың пәндік ӛрісінде терең түсіну мен дұрыс бейімдеу маңызды

шарт болып табылады. Материя, энергия, ақпарат – ұғымдарының байланысы

бастапқы алғышарт болып саналады. «Материя» ретінде «жүйе» түсіндіріледі,

ӛзара бір субстанция жүйесінен екіншісіне ӛту жолымен жүйені тепе теңдік

күйде құраушы элементтер ұстап тұрады (1-сурет).

С.И.Архангельский жоғары мектепте оқытуда ақпарат туралы мына

түсінікті ұсынады: «ақпараттың дидактикалық және гносеологиялық

анықтамасы оқыту теориясы үшін ӛте маңызды. Оқыту үдерісінде ақпарат білім

17

жиынтығын бейнелейді… Оқытуда ақпарат ойлау жұмысының негізгі

материалы ретінде түсіндіріледі».

Сурет 1- Физика саласындағы ұғымдар мен информатика ұғымдары

арасындағы ӛзара байланыс

Ақпаратты кибернетикалық коммуникативтік үдерістерде кӛрінетін

материяның жалпыға ортақ қасиеттері ретінде анықтауға болады. Ақпарат

барлық уақытта желі бойынша білімді таратуда "тасымалдық" белгіге ие, білім

барлық уақытта оны жасаушылармен байланысты: тұлға, шығармашылық топ

немесе компьютер. Сондықтан зерттеу барысында инфоматиканы және

физиканы оқыту саласындағы анықталған ақпараттық үдерістер, осы пәндерді

үйрету әдістерінің ӛзара байланысы ретінде қарастырылады. Осындай үлгідегі

ұсынылған жұмыс физика саласында жоғары білім беруде ақпараттық үдерістер

дамуын жобалау және талдауға информатика түсініктерін шапшаң және сапалы

түсіндіруге мүмкіндік береді.

Заман талаптарына сай ақпараттық үдерісті ақпаратты технологияларды

жобалау әдісін, ақпаратты жинау, талдау, сақтау мақсатында жаңа есептеуіш

құралдарын қолданбайынша ақпараттандыру мүмкін емес. Ақпараттық

технологиялар - жасанды интеллект жетістігін пайдаланатын ақпараттық

технологиялар. Осы ақпараттық технологиялар – ақпараттандырудың

әлеуметтік мәдени нұсқасының болашағы.

Жоғары мектептің оқыту тәжірибесі ақпараттық және

телекоммуникациялық технологияларды енгізу идеясының физика саласында

білім беру мамандарымен жете меңгерілмегендігін дәлелдейді. Заманауи

электрондық ресурстармен ұсынылған мол ғылыми және оқу ақпараттарының

жағдайында жоғары мектептегі физика саласында оқытушыларды кәсіби

даярлау талаптары да жоғарылайды. Дегенмен осыған сәйкес бүгінде қажетті

дидактикалық және әдістемелік талаптарға сәйкес мамандандырылған білім

беру электрондық ресурстарының жоқтығы байқалуда. Оқыту үдерісінде

қолдануға арналған ақпараттық ресурстар нақты пәндерді оқыту әдістері мен

энергия

Ф

И

З

И

К

А

материя

И

Н

Ф

О

Р

М

А

Т

И

К

А технология

ақпарат

Ақпараттық

білім

Физикалық

білім

18

мазмұны, дидактика, психология саласында алдыңғы қатарлы мамандар

қатысуымен жасалуы қажет. Кӛптеген оқытушылар оқыту кезінде электрондық

ақпараттық ресурстарды пайдалану және компьютерлік техниканы меңгеруде

психологиялық кедергілерді бастан кешеді. Осыған байланысты, біздіңше,

физика саласында білім беруді ақпараттандыру мәселелерін шешу жолындағы

бірінші кезектегі міндет–болашақ физика пәні мұғалімдерін даярлаудың

әдістемелік мазмұнын жетілдіру және соған сәйкес маман даярлау сапасын

арттыру. Болашақ физика пәні мұғалімдерін даярлауда келесі факторлар негізгі рӛл

атқарады:

• болашақ физика пәні мұғалімдерін даярлаудың әдістемелік жүйесінің

мазмұны;

• білім беру үдерісінде АКТ құралдарын пайдаланудың әдіснамалық,

психологогиялық, педагогикалық негіздерін дамыту. (1-Кесте)

Педагогикалық жоғары оқу орындарында болашақ физика пәні мұғалімдерін

пәндік және әдістемелік даярлаудың маңызды жолдарын талдағанда, білім

беруді жетілдіру барысында іске асатын дайындау мазмұнын түзету бағыттары

анықталды.

Қазіргі кезеңде болашақ физика пәні мұғалімдерін даярлаудың маңызды

әдістемелік жүйесінің алдағы дамуы мына негізгі факторлармен анықталады:

1. Табиғаты әртүрлі жүйелердегі ақпараттық үдерістерді оқытуда физиканы

информатикамен интеграциялау нәтижесі осы пәндердің ғылым ретіндегі

түсініктерін ӛзгерту болып табылады. (А.П.Ершов, А.И.Мизин, Н.Н.Моисеев,

К.К.Колин, А.А.Кузнецов). Жаңа кӛзқарастар мектептің білім беру мақсаты мен

мазмұнында елеулі кӛрініс тапқанын, бірақ педагогикалық жоғары оқу

орындарындағы физика пәні мұғалімдерін даярлау әдістемесіне кӛп ӛзгеріс

әкелмегендігін атап ӛту қажет;

2. Физика пәні мұғалімдерінің кәсіби қызметінің сипатын ӛзгерту болашақ

мұғалім қызметіндегі гностикалық, жобалаушылық және т.б.негізгі

компоненттерге әдістемелік даярлықты күшейтуді талап етеді;

3. Оқу үдерісіне ұйымдастырудың жеке формасын және оқытудың оңтайлы

әдістерін енгізбей, оны тиімді іске асыру мүмкін емес (оқу жобалау,

қашықтықтан оқыту, сынақты-модульдік жүйе және т.б.);

4. Мұғалімнің педагогикалық қызметінің ғылыми негізделген моделін

жасауға бағдарланған оқытудың әдістемелік жүйесін дамытудың заманауи

тенденциясы мазмұнында кӛрсетілген талаптарға сәйкес физика пәні мұғалімін

әдістемелік даярлау бағдарламасын жетілдіру;

5. Үздіксіз білім беру жүйесі маманның ӛз бетінше білім алу рӛлін

арттыруды кӛздейді. Бұл білім беруде компьютерлік технологияларды қолдану

саласын тұрақты кеңейтуде, мектепте физика пәнін оқытудың әдістемелік

жүйесін қарқынды ӛзгертуге байланысты ерекше маңызды.

19

Кесте 1- Болашақ физика пәні мұғалімінің ақпараттық құзыреттілік

кӛрсеткіштері Компоненттер құзыреттілік көрсеткіштері

Пәндік • физика курсының бӛлімдері мен тақырыптарына, ұғымдарына

ғылыми-әдістемелік талдау жасау;

• физика терминдерін пайдалана отырып, физикалық

құбылыстар мен процестерді сипаттау;

• ақпараттық технологиялардың дидактикалық мүмкіндіктерін

білу;

• мультимедиа және коммуникациялық технологияларды

белсенді оқыту әдістерін жүзеге асыратын құрал ретінде білу;

• оқу-білім беру қызметін ұйымдастыру үшін Интернет-

ресурстардың мүмкіндіктерін білу;

• тестілеу рәсімін жүзеге асыратын компьютерлік

технологияларды білу;

• әртүрлі педагогикалық программалық құралдарды пайдалана

білу.

А

Қ

П

А

Р

А

Т

Т

Ы

Қ

Қ

Ұ

З

\Ы

Р

Е

Т

Т

І

Л

І

К

Әдістемелік • физика курсы мазмұндық бағыттары бойынша АКТ-ні

пайдаланудың әдістемелік амалдарын мазмұндай білу;

• физика курсы бойынша АКТ-ны пайдалана отырып, есеп

шығару әдістерін игеру;

• физикалық ақпараттарды әртүрлі тәсілдермен кӛрсету;

• жағдаяттық есептерді шығару;

• оқу-әдістемелік есептерді шешу;

• компьютерлік оқу (элективті) курстарын әзірлеу және оны

физиканы оқыту үдерісіне қолдану, компьютерлік

технологияларды оқытуда тиімді таңдауды жүзеге асыру;

• оқушыларға арнап тест жасау және тестілеу нәтижелерін ӛңдеу;

• электрондық оқулықтар мен білім беру сайттарын жасау.

Келтірілген факторлар болашақ физика пәні мұғалімдерін даярлаудың

әдістемелік жүйесін жетілдіру бағытын алдын ала анықтайды.

Болашақ физика мұғалімдерін даярлаудың әдістемелік жүйесінің жағдайы

тек ішкі байланыстармен ғана емес, нақты бір әлеуметтік және мәдени

контексте жүзеге асатын болғандықтан, сыртқы байланыстармен де

анықталады. ЖОО-да физиканы оқытудың әдістемелік жүйесін жетілдіру кәсіби

шеберлік деңгейіне талаптардың ӛсуімен байланысты оның барлық

компоненттерінің кәсіби бағыттылығына басымдық береді. Оқытудың

әдістемелік жүйесінің дамуы ЖОО-да қалыптасқан оқыту жүйесін толықтыра

және оны жетілдіре отырып негізделуі қажет.

Тұлғаның жан-жақты дамуына бағытталған қазіргі заманғы оқытудың басты

тұлғасы - студент. Әдістемелік жүйе білім алушылардың әлеуеті мен табиғи

қалыптарын дамытудың ыңғайлы, қауіпсіз шарттарын қамтамасыз етуге

бағытталуы қажет. Бұдан ақпараттық және телекоммуникациялық

технологияларды тиімді қолдана алатын, оқыту мазмұнын, формаларын және

әдістердің тиімдісін таңдай алатын, студенттің оқу-танымдық үдерісін тиімді

жүзеге асыратын оқытушыны даярлау қажеттілігі туындайды.

20

Жоғары мектепте білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған

физиканы оқытудың әдістемелік жүйесі оқыту мақсатын, физикалық білім беру

мазмұнын, әдістерін, құралдарын және оқытуды ұйымдастыру формаларын

құрайды. Жоғары оқу орнындағы физика курсы–физиканы оқыту теориясы мен

әдістемесінің рӛлін кӛрсететін қазіргі заманғы жаратылыстану пәні негізі

ретінде іргелі және тұтас курс. Пән студенттердің белсенді ұстанымын,

уәждемесін дамытатын, құзыреттілікті дамытуға бағытталған оқытудың тиімді

педагогикалық және ақпараттық технологияларын құрайды.(2-сурет)

Сурет 2- Физиканы оқыту үдерісін ақпараттандырудың әдістемелік жүйесі

Әлемнің ғылыми

бейнесі

Ақпараттандыру

Физика Информатика

Білім беру

үдерісін

ғаламдастыру Әдістемелік

жүйе

Білім беру үдерісін

дербестендіру

Ғылымды

іргелендіру

Ғылымды интеграциялау,

технологияландыру

Мазмұндық компонент

Процессуалдық

компонент

Тұлғалық-уәждік

компонент

Ақпараттық

және

телекоммуни-кациялық

технологиялар

Басқару

қызметі

Ақпараттық инфақұрылым

АКТ-ні меңгеру

және ендіру

Тұлғаға

бағдарланған оқыту

Ізгілендіру

21

Жоғары мектепте физиканы оқытудың әдістемелік жүйесін дамыту

студенттердің білім деңгейін кӛтеру және кәсіби құзіреттілікті қалыптастыру

үшін алғышарттарды құрайды.

Әдістемелік жүйе тенденциялары мына басты идеялар жүйесі түрінде

берілуі мүмкін:

1. Физиканы оқытудың ақпараттық әдістемелік жүйесін теориялық

модельдеу, базалық құзыреттіліктерді дамыту шешімі білім беруді

ақпараттандыру үдерістерін табысты дамытудың негізгі шарттары болып

табылатын және ақпараттық, ғылыми, оқу-әдістемелік ресурстармен

қамтамасыз етуді талап ететін физиканы оқытуды ақпараттандырудың ғылыми-

әдістемелік мәселесі ретінде қарастырылу қажет.

2. Физикалық білім беруді ақпараттандыру үдерісін тұжырымдамалық-

әдістемелік зерттеу физиканы оқытудың жаңа ақпараттық технологиялары

болып табылатын ақпараттық әдістеменің заманауи ғылыми саласын дамытуға,

мектепте және ЖОО-да физиканы компьютерік оқытудың әдістемелік жүйесін

жобалауға, құрастыруға, жүзеге асыруға (ендіруге), талдауға, дамытуға ықпал

етеді.

3. Педагогикалық зерттеудің әдіснамалық бетбұрыстары адам қызметінің

барлық салаларында норма болып қалыптасып келе жатқан дербес компьютер

технологияларын қолдана отырып, оқытудың әдістемелік теориясы деңгейінде

ғылыми білімнің жаңа тұтастығын анықтай отырып, физикалық білім берудің

мағынасын, оның даму факторларын анықтауға мүмкіндік береді.

Ақпараттандыру үдерісі білім берудің барлық деңгейлерінде оқу пәндерінің

пәндік мазмұнын ӛзгертуге, білім интеграциясын білдіреді, жеке тұлғаға

бағытталған оқытудың қазіргі заманғы педагогикалық тұжырымдамаларын

толықтыру жолдарын анықтауға мүмкіндік береді.

Зерттеуде физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға

бағытталған әдістемелік жүйе моделі құрылды.(3-сурет) Бұл модель физика

саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған жүйенің

ақпараттық білім беру ортасын анықтауы тиіс.

Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытуға бағытталған

әдістемелік жүйе моделі оқытушы жұмысының барлық бағыттарын, оқыту

технологияларын, электрондық оқу-әдістемелік материалдарын, бағдарламалық

жабдықтамаларды, мамандандырылған тренажерларды және компьютерлік

модельдеу құралдарын, білімді бақылау жүйелерін, оқудан тыс және ұйымдық-

басқару жұмыстарының мәліметтер қорын және ақпараттық-анықтамалық

жүйелерін құрайтын көпкомпонентті жүйе ретінде қарастырылды.

Сипатталып отырған модель ақпараттық ортаны ендіру және кезекті

функционалдануы компьютерлік техника және ақпараттық компьютерлік

технологиялар саласында педагогикалық кадрлардың психологиялық

дайындығын қалыптастыру барысында жүзеге асырылуы тиіс екендігін

кӛрсетеді.

22

23

Оқу үдерісінің әдістемелік міндеттерін шешу үшін физиканы оқытуды

ақпараттандыру жағдайында білім берудің құзыреттілік негізге бағытталуы

үшін мына шарттар қажет:

- ақпараттық әдістемелік жүйе жобалау теориясын меңгеру мен

тәжірибелік дағдыны меңгерудің бірігу мүмкіндігін жасайтын оқыту

тұжырымдамалары мен әдіснамасының болуы;

- оқытудың ұжымдық және жеке бағыттылығын біріктіруге, жалпы

физикалық білім беруде инновациялық түрлендіру міндеттерін шешу

қызметінде білім алушыларды белсенді етуде оқу үдерісінің мазмұндық-

мағыналық ӛрісін кеңейтуге мүмкіндік беретін компьютерлік білім беру

технологияларының болуы.

Жоғары кәсіби білім беруді жаңарту тұжырымдамасы келесі мәселелерді

жүзеге асыруға мүмкіндік беретін болашақ маманды қалыптастырудың жеке-

шығармашылық ұстанымдары, оның шығармашылық даралығын тудыру және

қалыптастыруды, оның кәсіби кӛзқарасын дамытуды, оқу үдерісін

ұйымдастырудың тиімді модельдерін құруды білдіреді:

- маманның кәсіби даярлығының жеке бағдарламаларын құру және білім

беруді ақпараттандыру жағдайында оқу үдерісін ұйымдастыру мүмкіндігі;

- маманды ЖОО-ның оқу және ғылыми-ӛндірістік кешендерін игеруге

даярлаудың барлық аспектілерін жан-жақты қамту;

- білім беруді ақпараттандыру жағдайында кәсіби даярлауда студент

тұлғасын белсендендіру факторы ретінде ӛзін-ӛзі басқарудың әдістемелік

жүйесін құру.

Болашақ физика мұғалімдерін даярлауда физика саласында білім беруді

ақпараттандырудың әдістемелік жүйесін дамытудың негізгі бағыттары мыналар

болып табылады:

- физиканы оқытудың қазіргі заманғы, оның ішінде ақпараттық және

телекоммуникациялық технологияларды пайдалану;

- физиканы дифференциалдап оқыту формалары, түрлі салалардағы

сыныптарда физиканы оқыту ерекшеліктері.

Физика саласында білім беруді ақпараттандырудың әдістемелік жүйесін

дамытудың басты бағыттары:

- физикалық білім беруді ақпараттандырудың ғылыми-әдістемелік

негізіндерін зерттеп-зерделеу;

- оқытудың жаңа ақпараттық технологияларын қалыптастыру және

дамытуға қажетті шарт ретінде педагогикалық бағдарламалық қамтамасыз етуді

жүйелендіру және жасау;

- физиканы оқытудың әдістемелік жүйесін теориялық модельдеу және

ақпараттық ортаны қалыптастыру үдерісі;

- оқыту сапасын жетілдіруде физикалық білім беруді ақпараттандыру

мәселелерінің жайын талдау;

- физиканы оқытуда технологиялық бағытты дамыту тенденцияларын

зерттеу;

24

- жеке тұлғаға бағытталған оқытудың қазіргі заманғы білім беру

парадигмалары жағдайында бұл мәселені шешу шарттарын және

мүмкіндіктерін анықтау;

- жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, студенттердің

ӛзіндік іздену-ғылыми жұмыстарын басқару ерекшеліктерін анықтау;

- физиканы ақпараттық оқыту әдістемесінің мазмұнын анықтау;

- студенттердің оқу-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруда компьютерлік

физика әдістерін жүзеге асырудың әдістемелік тәсілдерін жасау;

- оқу есептеу тәжірибесінің әдіснамасын қолдана отырып, компьютерде

физикалық есептерді шешуді оқытудың әдістемелік тәсілдерін жүйелендіру

және жалпылау;

- оқытудың ақпараттық технологияларының білім алушылардың білімі мен

құзыреттілігін қалыптастыру деңгейіне ықпалын анықтау.

Физика саласында білім беруді ақпараттандыру үдерісіне бағытталған

әдістемелік жүйенің негізгі компоненттерін дамыту оқытудың тұтас үдерісін

ақпараттандыру, оқыту үдерісінің ұйымдастыру формаларын ӛзгертетін

ақпараттық-коммуникациялық құралдарды ендіру есебінен жүруі тиіс. АКТ –

студенттерге пән бойынша түрлі білімдерді ұсынатын, білім алушының

шығармашылық мүмкіндігін, зерттеу жүргізуге, оқытудың белсенді және

жекеленген страгтегияларын қалыптастырудың негізгі құралы. Әлемдік

ақпараттық телекоммуникациялық қатынас құру мүмкіндігі білім алушыларға

сыртқы ортаны ӛзінше қабылдауға тиімді әсер етеді.

А.А.Кузнецовтың, Е.С.Полаттың, Т.А.Сергееваның, Е.В.Огородниковтың

жұмыстарында келтірілген ақпараттандырудың негізгі бағыты, ең алдымен,

АКТ құралдарының мүмкіндігімен емес, білім беру жүйелерінің ӛзінің

дамытудың ішкі қажеттіліктерімен анықталуы тиіс деген тұжырымдамаларын

құптаймыз.

Білім беруде қазіргі заманғы ақпараттық технологияларды ендіру ӛлшемі

бойынша оқу орнымен оқу үдерісінде оқытушының рӛлі ӛзгереді. Білімді ӛз

бетінше алуға деген басымдылыққа байланысты оқытушының оқыту әрекетінің

кеңес беру және түзетушілік бағыттылығы күшейеді. Білім алушыларға қазіргі

заманғы технологиялармен ұсынылған ғылыми және оқудың басым

ақпараттары жағдайында оқытушының кәсіби даярлығына, оның тұлғалық,

жалпы мәдени, қарым-қатынас жасау әрекетіне талап артады.

Ақпараттық компьютерлендірілген білім беру ортасында студенттердің

арнайы кәсіби әрекетінің психологиялық-педагогикалық мәселелері осы кезеңге

дейін арнайы зерттелмеген және ол зерттеу нысаны болуы тиіс. Оған қоса, білім

беруді ақпараттандыру құралдары мен технологияларының кеңінен таралуына

қарамастан, оқытушының басты қызметі – оқыту үдерісін басқару, тәрбиелеу

және дамыту кӛкейкесті мәселе болуы қажет.

Оқытуда жаңа ақпараттық технологияларды жасау және ендіруге

педагогикалық кадрларды даярлау әкімшіліктің қолдауынсыз мүмкін емес.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінің ұйымдасқын инфрақұрылымын құруға

25

бағытталған және білім беруді тәжірибелік ақпараттандыруға маман

дайындығының жоғары деңгейіне кӛтерілуді кӛздейтін әкімшілік саясат қажет.

Ақпараттық және телекоммуникациялық құралдарды қолдану қажеттілігі

білім беруді ақпараттандыру жағдайында физиканы оқытуда бірнеше басым

бағыттарды ерекшелеуге мүмкіндік береді. Оқыту үдерісінің субъектілерінің

ақпараттық-білім беру ортасында қолданушылық және интеллектуалдық

біліктілігі болуы шарт.(2-кесте)

Кесте 2- Ақпараттық-білім беру ортасында жұмыс істеуге қажетті біліктілік Біліктілігі Мазмұны

Технологиялық

біліктілік

-телекоммуникациялық желілердің ақпараттық ресурстарымен ӛзара

байланысын жоспарлау білігін қалыптастыру;

-компьютерлік желілердің ақпараттық ресурстарымен интерактивті

ӛзара қатынас үдерісінде мүмкіндік беретін жаңа ақпараттық жағдайда

интеллектуалдық және процессуалдық білікті тасымалдау мүмкіндігі;

-негізгі танымал бағдарламалық құралдарды (Internet Explorer, Netscape

Navigator, Outlook Express, т.с.с. тәрізді) қолдану білігі;

-Интернеттен алынған ақпаратты іздеу және аналитикалық ӛңдеу

білігін меңгеру қажеттілігі;

-ақпараттық телекоммуникациялық ресурстармен білім алушылардың

ӛзара әрекеті үдерісінде оқытушы рӛлінің мәнін түсіну;

-оқыту үдерісінде субъектілердің ӛзара ақпараттық қарым-

қатынасының жоғары деңгейде болуын есепке алу;

-қажетті ақпараттық ресурстарды қолдану және іздеуге білім

алушылардың тұрақты жоғары уәждемесін қалыптастыру;

-субъектінің жеке және ӛзбетінше жұмыс істеуге мүмкіндігі.

Интеллектуалдық

біліктілік

-білім алушылардың ақпараттың адрестік бағыттылыққа сын

тұрғысынан ойлау және ақпараттарды жүйелендіру түсінігін

қалыптастыру;

-ақпаратты қабылдауда психологиялық-жас ерекшеліктерін есепке алу;

-күнделікті ӛмірде ақпаратты тәжірибелік қолдану мақсатында білім

алушылардың телекоммуникациялық арналар бойынша алынған

ақпаратты ӛңдеу білігін қалыптастыру;

-қажетті ақпаратты мақсатқа сай іздеу, ақпаратты тұтастай қабылдап,

түсіну білігін қалыптастыру;

-нақты бір ақпараттың адамға әсерінің түрлі психологиялық тәсілдерін

бағалау, нақты дәлелдерді айыру, ақпаратты сыни тұрғыда қабылдау,

күнделікті ӛмірде қолдану және сақтау; интернеттің ақпараттық

ресурстарының мазмұнын қайта ӛңдеу және бейнелеу білігін

қалыптастыру.

Алайда дәстүрлі бағыт–АКТ құралдарының дидактикалық мүмкіндіктерінен

бастап, оқу үдерісіне ӛту – жеткіліксіз, тиімсіз, оқытуды бұл құралдардың

нақты орны мен қызметтерін толық түсінуге мүмкіндік бермейді. Оқу

бағытындағы АКТ құралдарының типологияларын қарастыруға бағытталған

бағыт анағұрлым тиімді болып табылады. Мұндай бағыттың бірнеше түрлері

белгілі: дидактикалық бағыттылық, бағдарламалық жүзеге асыру, қолданудың

пәндік саласы ӛлшемдері бойынша, АКТ құралдарының әдістемелік қызметі

бойынша: кӛру, тыңдап-түсіну, бақылау және бағалау; ақпараттық модельдерді

26

құру және талдау, т.с.с. (И.В.Роберт, А.А.Кузнецов, т.б.). Мұндай бағыт білім

беру үдерісінің және мұғалімнің кәсіби қызметінің қажеттіліктерінен бастап,

АКТ құралдарына негізделген білім беруде оның рӛлі мен орнын анықтаудың

басқа ерекше түріне ӛтуге мүмкіндік береді.

Зерттеуде физика саласында ақпараттындыру үдерісін тәжірибелік тұрғыда

құру мен ұйымдастырудың негізгі ұстанымдары белгіленді:

- ақпараттық технологияларды және оқу мен оқу-әдістемелік мақсаттағы

объектілерді жасау және ендіру артықшылығы;

- ЖОО қызметінің үдерісіндегі ақпараттық объектілер мен

технологияларды жүйелі түрде біріктіру;

- ЖОО-ның ақпараттық ортасын кезеңмен қалыптастыру;

- ЖОО ақпараттық ортасын жобалауда жоғарғы білім беруге арналған

ақпараттық технологияларды жасаудың қазіргі заманғы теориялық және

ғылыми-әдістемелік ережелерін қолдану (ашық білім беру теориясы, саралап

білім беру теориясы, әлеуметтік-педагогикалық коммуникация теориясы);

- ЖОО студенттері мен оқытушыларының ақпараттық ортасына қатынас

орнатудың қазіргі заманғы құралдарын жүзеге асыру;

- педагогикалық тестілеу, педагогикалық диагностика және т.б.

құралдармен кері байланысты дамыту;

- ақпараттық ортаның қолжетімділігі.

Маңызды жалпымәдени интеллектуалдық дағды – шындық қоғамдағы

мәселелерге сәйкес, оңтайлы кӛшіре білуге қабілет (ақпараттық,

математикалық, физикалық, т.б.) осы ғылымның ұғымдық аппараты мен

құралдары негізінде міндеттерді шешу үдерісінде осы модельге сүйену және

алынған нәтижелерді дұрыс ӛңдей білу.

Физика сабағында модельдерді құру информатика сабағындағы модельдерді

құру кезеңдерімен сәйкес келсе, оның қасиеттеріне талдау жасау, модельдің

объектіге және модельдеу мақсатына ұқсастығын тексеру арқылы түсіне білуге

септігін тигізеді. Сол модельді меңгере отырып, біз объект туралы қандай

ақпарат алатынымызды және модельді таңдаумен байланысты мәселелерді

шешу жолдарын қарастырамыз.

Мұнымен қоса, педагогикада модель үш аспектіде қарастырылады.

• оқу ақпаратының кӛп бӛлігі студентке әртүрлі сипаттағы оқу модельдері

түрінде берілетін болғандықтан, оқыту құралы ретінде;

• кез-келген танымдық әрекет оқыту объектісінің моделін құрумен

байланысты болғандықтан, таным құралы ретінде;

• кез-келген модель жаңа сындарлы объект ретінде қарастырылатын

болғандықтан, оқыту объектісі ретінде.

Физика саласында білім беруді ақпараттандыру үшін студенттерді

компьютер арқылы ақпаратпен жұмыс істей білуге үйрету болғандықтан,

модель аталған аспектілердің барлығында қарастырылуы және қолданылуы

қажет, бірақ бұл оларды ақпараттық модельдермен жұмыс істеуге

үйретпейінше, мүмкін емес».

27

Педагогикалық технологияның теориясын жасаудың ең тиімді әдісі

педагогикалық технологияның арнайы модельдерін бейімдеуге және жүзеге

асыруға негізделген модельдеу мен жобалау болып табылады.

Модельдеу - танымның негізгі әдістерінің бірі, нақтылықты бейнелеудің

формасы ретінде басқа объектілердің, үдерістердің кӛмегімен немесе кескін,

жоспар, карта, теңдеулер, алгоритмдер және бағдарламалардың жиынтығы

кӛмегімен нақты объектілер, заттар және құбылыстардың осы және басқа да

қасиеттерін ашу және анықтаумен ұштасады. Педагогикалық энциклопедияда

модельдеу – алынған теориялық білім және оқушылардың мүмкіндіктерін,

қызығушылықтарын және бейімділігін тереңдету және кеңейту құралы екені

айтылған. Құрастыруды ақыл-ой, графикалық, пәндік-басқарушы, яғни

модельдеу деп ажыратады. Модельдеу практикалық бағыттағы құрылғылардың

тәжірибелі үлгісін «нақты әрі кӛрнекі кӛрсетуге», «ақыл-ой әрекетінің

бағытталған негіздерінің модельдерін құруға», «жобаның дұрыстығын

тексеруге» мүмкіндік береді. Бұл «мазмұнын оқушылар меңгеруі қажет немесе

онсыз толыққанды оқыту болмайтын оқу жұмысы ретіндегі модельдеу» болуы

мүмкін.

Оқу үдерісін модельдеудің және оның тиімділігінің маңызды шарттарының

бірі оқу және білім алушы арасында басқару ықпалының қатынасын құру болып

табылады. Кез-келген оқу үдерісінде оқытушының білім алушыларға ықпалы

болады. Соңғы жылдары графикалық интерфейс пен графикалық дестелердің

дамуының арқасында компьютерлік, құрылымдық-функционалдық модельдеу

карқынды даму алды. «Компьютерлік модельдеу» ұғымы қазіргі нақтылықты

ескеретін дәлдікті қажет етеді. Компьютерлік модельдеудің мәні қолда бар

модель бойынша сандық және сапалық нәтижелерді алуға негізделген.

Компьютерлік модельдеу, есептеу тәжірибесін жүргізуге арналған физикалық

құбылыстарды зерттеудің заманауи әдістерінің бірі болып табылады. Біз енгізіп,

оқытылып жатқан «Компьютерлік физика әдістері» пәні, негізінен,

компьютерлік моделдеу тәсілдеріне құрылған. Бұл пәнді енгізудегі

мақсаттарымыздың бірі білім беруді ақпараттандыру үдерісіне негізделеді.

Компьютерлік модельдеу нақты табиғи құбылыстарды дерексіз түрде

алдымен сапалы, содан кейін сандық модель құруды талап етеді. Ол

компьютерде есептеу эксперименті сериялары, нәтижелерді интерпретациялау,

зерттеліп отырған объектіні модельдеу нәтижелерімен салыстыру және т.б.

тұрады.

Аналитикалық деп алгебралық, дифференциалдық және басқа да

теңдеулерді қолданатын, сондай-ақ олардың толық шешілуіне әкелетін

біртектес есептеу процедураларын жүзеге асыруды қарастыратын нақты объект

модельдерін айтады. Имитациялық деп кӛптеген қарапайым операцияларды

тізбектей орындау жолымен зерттелетін жүйе алгоритмін шығаратын

математикалық модельдерді айтады. Физика сабақтарында оқу үдерісін

модельдеу оқытудың кӛрнекілік-модельдік қағидасымен тығыз байланыста

қарастырылады. Физиканы оқыту тиімділігін арттырудың негізгі міндеті

28

тәжірибеде оқу танымдық әрекетті қалыптастыру және ұйымдастырудың

белсенді әдістерін іздеу және пайдалану болып табылады.

Модельдерді қолданудың оқу үдерісінде педагогикалық технологияларды

құру және практикалық қолдануға қатысты бірқатар артықшылықтары бар.

Модельдерді қолдану педагогикалық технологияларды жобалауды жеңілдетеді.

Біз жасап ұсынып отырған әдістемелік жүйе білім беруді ақпараттандыру

жағдайында болашақ физика пәні мұғалімін даярлаудың заманауи ақпараттық

технологияларды пайдалана отырып, оқыту үдерісін модельдеу мен жобалау

болып табылады. Мұнда болашақ физика пәні мұғалімі компьютерлік

техникамен, даяр программалармен сауатты жұмыс істеумен қатар, сабақ

беретін пәннен ӛзбетімен компьютерлік программалар жасай білуді меңгеруі

қажет. Бұл міндетті шешудің бір тәсілі курстық және дипломдық жұмыстар

орындағанда, компьютерлік технологияларды пайдалану болуы мүмкін.

Біздің жинақтаған тәжірибелерімізден модельдеу жалпы физика курсында

физикалық үдерістер мен құбылыстарды модельдеуші және қолданбалы физика

пәндерінен ақпараттық-анықтамалық құралдар әзірлеу, арнайы және таңдау

курстары бойынша жобалар даярлау, физика пәні салаларынан үйретуші,

бақылаушы, тестілеуші программаларын жасау; қашықтықтан оқыту жүйесі

үшін HTML тілінде электрондық әдістемелік құрал құрастыру бағыттарында

жүзеге асырылады.

Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамыту бағытында

негізделіп ұсынылып отырған «Компьютерлік физика әдістері» курсының

типтік, жұмыс бағдарламаларында, студенттер мен физика пәні мұғалімдері

үшін әдістемелік құралда кӛрсетілген.

Білім беру үдерісін ақпараттық сүйемелдеу түлекке қазіргі заманғы

ақпараттық қоғамда белсенді қызмет етуге мүмкіндік беретін ғылыми және

тәжірибелік білім мен біліктілік жүйесін қалыптастыруға, тәртіп пен қызметтің

құнды бағытына бағытталған жеке тұлғаны дамыту жағдайын жасаудың

үздіксіз үдерісін құрайды. Мұндай талаптардан құрамына тӛмендегілер кіретін

білім беру үдерісін мақсатқа сай ақпараттық сүйемелдеудің бірнеше негізгі

бағыттарын атап кӛрсетуге болады:

- ақпараттық құндылықтар жүйесін қалыптастыру және ақпараттық салада

жеке тұлғаны дамыту;

- болашақ мамандардың жалпы ақпараттық мәдениетін қалыптастыру,

олардың ақпараттық әлем, ақпараттық құбылыстар мен үдерістер туралы

түсініктерін туындату;

- болашақ түлектердің түрлі ақпараттық жағдайларда және ол үшін қажетті

білім қорларымен қамтамасыз етуде ақпараттық қызмет дағдыларын

қалыптастыру;

- студенттердің функционалдық ақпараттық сауаттылығын ашу;

- даму, оның ішінде ақпараттық салада ӛзін-ӛзі дамыту және ӛз бетімен

білім алу мүмкіндіктерін қалыптастыру.

Оқытудың мұндай ақпараттық сүйемелдеуін табысты түрде жүзеге асыру

қазіргі заманғы апараттық ортада білім беру ісінің субъектісін бейімдеуге және

29

ақпараттық қоғамның ӛмір сүрудің түрлі салаларында жеке тұлғаның ӛзбетінше

дамуын қамтамасыз ету үшін жеткілікті болашақ маманның ақпараттық

кәмелеттілік деңгейін қалыптастыруға мүмкіндік беретіні анық.

Абай атындағы ҚазҰПУ порталында (www.KazNPU.kz/fizinfo) ЖОО-ның

ақпараттық-білім беру ортасына қатынас құруды қамтамасыз ететін

ақпараттық-білім беру ресурстары (АБР) бар партал құрылды. Мұнда порталды

сүйемелдеу ортасын қолдайтын және үйлестіретін қызметі бар ақпараттық-

анықтамалық білім беру ресурстарын жасауға талпыныс жасалды. Білім беру

порталының ішкі жүйесі болып табылатын жасалған ақпараттық ресурс физика

саласында білім беруді ақпараттандырудың негізін құрайды.

Ақпараттық ресурста материалдық динамикалық модель түрінде

педагогикалық және компьютерлік құрал-саймандармен жүзеге асырылған

электронды оқу материалының мазмұны, компьютерлік бағдарламалардың

алгоритмі ұсынылған. Ақпараттық ресурстың функционалдық ӛзара

байланысқан құрылымы бар: компьютерлік, дидактикалық-әдістемелік

құралдар (оқу жоспарлары және бағдарламалары, әдістемелік құралдар,

электронды оқулықтар, тапсырмалар, практикумдар), ақпараттың сыртқы

кӛздеріне сілтемелер және техникалық компоненттер: аппараттық құралдар,

жүйелік бағдарламалық жабдықтамалар, ӛзін-ӛзі бақылауға арналған

материалдар; әдебиеттік және ақпараттық кӛздер.

АБР аудиториядан тыс компьютерлік сабақтарды, оның ішінде,

студенттердің ӛзіндік жұмыстарын ұйымдастыруда желілік технологияларды

тиімді қолдануға мүмкіндік береді.

Материал қажетті ақпараттық ӛріске кіруге ыңғайлы физиканың негізгі

тарауларына сәйкес келетін модульдер бойынша орналастырылған. Бұл

ақпараттық-білім беру ресурсы оқытушылар мен студенттердің ішкі

коммуникациясын ұйымдстыруға, тестілеу жүйесін жүзеге асыруға, білім

алушылардың оқу-танымдық ісін және оқытушы тарапынан оқыту үдерісін

бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік берді. Бұл АБР-дың студенттердің

ақпараттық даярлық сапасын арттыруды қамтамасыз етеді, физика саласында

білім беруді ақпараттандыруды дамытуға жағдай жасайды және ақпараттық

қоғам ағымына сәйкес келеді.

Қазіргі таңда АКТ-ның мамандандырылған құралдарын жасау үдерісінде

оқытудың жаңа әдістерін қолдана отырып, оқу үдерісін ұйымдастыруға

мүмкіндік беретін мультимедиалық энциклопедиялар, ойын жағдайындағы

тренажерлар және мультимедиалық оқыту жүйелері жасалған. Мультимедиа

жетістіктерін қолданатын графикалық жеке түрлі технологиялары

автоматтандырылған жобалау жүйелері болып табылады. Мультимедианың

маңызды қоры ашық және қашықтықтан білім беруге жол ашу.

Мультимедиа–түрлі типтегі мультимедиалық оқу ақпараттарының

интерактивтілік, бейімділік және интеграция сапасын арттыруға, оқушылардың

жеке ерекшеліктерін және олардың уәждемесін ескеруге мүмкіндік беретін

технология. Оның үстіне, мультимедианы қолдану студенттерге оқу

материалдарымен түрліше жұмыс істеуге мүмкіндік береді–студент материалды

30

қалай оқитынын, қосымшаның интерактивтілік мүмкіндіктерін қалай

пайдаланатынын және ӛзімен бірге оқушылармен біріккен жұмысты қалай

жүзеге асыратынын ӛзі шешеді. Осылайша, студенттер ашық немесе қашықтан

білім беру үдерісінің белсенді қатысушылары болып табылады.

Сурет 4- Білім беру порталына енгізілген авторлық ақпараттық-білім беру

ресурстарынан үзінді

Студенттер ӛздерінің жеке оқыту үдерісіне оны ӛздерінің жеке

мүмкіндіктері мен қалауларына сәйкестендіре отырып, ықпалын тигізе алады.

Олар ӛздерін қызықтыратын материлады оқи алады, материалды қанша рет

қажет болса, сонша рет қайталай алады және бұлардың жеке қабылдау

қабілеттерінің кӛптеген кемшіліктерін жоюға кӛмек береді. Осылайша,

мультимедиа құралдарын қолдану студенттер арасында әлеуметтік және мәдени

ерекшеліктерге, олардың оқу қарқыны мен жеке стильдеріне, олардың

қызығушылықтарына қатысы бойынша ашық және қашықтан білім беру

үдерісін ыңғайлы етеді.

Педагогикалық үдерісті басқару бағыттарының бірі оқыту үдерісін бақылау

(реттеу және түзету) болып табылады. Ол оқыту үдерісінің барлық кезеңдерінде

болады, бірақ бағдарламаның қандай да бір тарауының оқудан кейін және

оқыту сатыларын аяқтаудан кейін ерекше орын алады. Оқыту нәтижелерін

тексерудің маңыздылығы – студенттердің берілген пән бойынша білім беру

31

стандарттарына сәйкес келуі тиіс білімді меңгеру деңгейін анықтауда. Алайда

білімді тексеру және оқыту нәтижелерін бақылау дидактикадағы шешімін

таппаған күрмеуі күрделі ӛзекті мәселелердің бірі. Білімді меңгеруге бақылау

жүйесін ұйымдастыру бӛлігінде педагогикалық үдеріс тиімділігін түбегейлі

арттыру тек білім жағдайы мониторингі, яғни білім беру күрделілігінің сатысы

мен дәрежесін жылдам түзетуді қамтамасыз ететін міндетті жылдам кері

байланысты педагогикалық үдеріс субъектісі үшін үнемі және жүйелі түрде

бақылап, қадағалау мүмкін болады. Дәстүрлі білім беру технологиялары

аясында мониторинг идеясы оқытушы жағынан тәжірибеде еңбек пен уақыт кең

кӛлемді шығынды қажет ететіндіктен, оны кең кӛлемде жүзеге асыру мүмкін

емес.

Педагогикалық мониторинг басқару технологиясы ретінде оқу-тәрбие

үдерісінің барлық кезеңінде қойылған мақсатпен, талдаумен, түзетумен, бағалау

және бақылаумен байланысты. Қойылған талаптарды орындау негізінде

студенттерден әр жыл сайын бақылау жұмыстары алынып, білім сапасына

мониторинг жүргізу қорытындыларынан байқалғаны тӛмендегі диаграммаға

түсірілді.(5-сурет)

Сурет 5- Жылдар бойынша білім сапасының кӛрсеткіштері

Бақылау жұмыстарының нәтижелері бойынша мониторингтен біз ұсынып

отырған жүйе бойынша студенттердің жеке, ӛзбетімен оқытушының

бақылауында жұмыс жасауына болады. Физика мамандығының студенттерінің

физика және информатика пәндері бойынша бағалар жинағы жасалды. Берілген

бағалар жинағы бойынша студенттердің білімін бағалауға арнап жүргізілген

мониторинг нәтижелері негізінде метапараметрлер есептеліп, құрастырылған

гистограмма 6-суретте келтірілген.

32

Сурет 6- Студенттердің білімін метапараметр арқылы бағалау

Зерттеу барысында оқу үдерісінде ақпараттық технологияларды пайдалану

арқылы әдістемелік жүйені енгізуге арналған тәжірибелік-эксперименттік

жұмыстары 2000-2001 оқу жылынан бастап жүргізілді. Тәжірибелік тексерудің

негізгі міндеттері ең алдымен ұсынылып отырған оқыту әдістемесінің

тиімділігін айқындау болды. Қойылған мақсаттарға сәйкес педагогикалық

эксперимент үш кезеңмен ӛткізілді. Педагогикалық эксперименттің барлық

кезеңдерінде теориялық зерттеулермен қатар оқу үдерісін ұйымдастыру жүзеге

асырылды.

2000-2003 жылдары кезеңінде зерттеу тақырыбы бойынша қарастырылған

педагогикалық жоғары оқу орындарында физика саласында білім беруді

ақпараттандыруды дамытудың ғылыми-теориялық және әдіснамалық негіздері

философия, педагогика, психология, әдістеме ғылымының жетістіктеріне

негізделді, оқыту мәселелері бойынша анықтаушы эксперименті жүргізілді.

Зерттеу мәселесіне байланысты университет студенттерімен, профессор

оқытушылармен және мектеп мұғалімдерімен сауалнамалар жүргізілді.

Эксперименттің келесі қалыптастыру кезеңінде 2003-2006 жылдары

аралығында педагогикалық жоғары оқу орындарында физика саласында білім

беруді ақпараттандыруды дамытуға бағдарланған модель құрылып, әдістемелік

жүйе жасалды. Сонымен қатар, студенттердің ақпараттық құзыреттілігін

қалыптастырудың педагогикалық шарттары мен жүйесі ғылыми негізделді.

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің базасында

демонстрациялық тәжірибелерді, зертханалық жұмыстарды, эксперименттік

жұмыстарды жүргізуге арналған компьютерлік оқыту құралдары жасалып, оқу

үдерісіне енгізілді.

33

Зерттеу жұмыстарының нәтижелері 2006-2010 оқу жылдары аралығында

тәжірибеден ӛтті.

Тәжірибелік тексеру анықтаушы эксперименті зерттеу жұмыстарының

нәтижесінде ақпараттық құзыреттілігі қалыптасқан студенттердің

педагогикалық жүйесін ақпараттық технологиялар арқылы дамыта отырып,

жасалған жүйенің тиімділігін тексеру мақсатында жүргізілді.

Зерттеудегі ақпараттық технологияларды жетілдіру құралдары жүйесінің

тиімділігін тексеру ұйымдастырылды. Экспериментке физика мамандығының 1-

4 курс студенттері қамтылды.

Анықтаушы эксперимент кезеңінде жүргізілген бақылаулар ішінен таңдап

алынған саны нәтиженің статистикалық сенімділігін е=0,05 /5%/-ке дейін

ауытқуға мүмкіндік береді. Қалыптастыру экспериментінен кейінгі ӛзгерістерді

салыстыру үшін кӛрсеткіштерді есептеу жүргізілді. Тәжірибе барысында

болашақ физика пәні мұғалімдерінің педагогикалық шеберлігін жетілдірудің ӛз

бетімен білім алу және басқа да формаларында білім беруді ақпараттандыру

түрғысынан да дамытылуы тиіс деген тұжырым жасалды. Алынған нәтижелерді

салыстыру тексеріп отырған әдістемелік жүйенің тиімділік деңгейін кӛрсетеді.

Студенттерді ақпараттық даярлауға бағытталған әдістемелік жүйедегі

оқытушы іс-әрекетінің басты кӛрсеткіші сабақтың негізгі мақсаттарына және

оның кезеңдеріне сәйкес студенттердің ақпараттық білім, білік, дағдыларын

жетілдірудің әдістемелік жүйесін қолдану болып табылады. Бұл жүйенің

кӛрсеткіштері:

1) әрбір студенттің ақпараттық технологияларды меңгеру кезінде алған

білімдері мен іс-әрекет тәсілдерін белсенді игеруін ұйымдастыру;

2) ақпараттық іс-әрекет уәжін қалыптастыру;

3) ақпараттық білімдердің қайнар кӛзі ретінде бақылауларды, практикалық

жұмыстарды, ғылыми-техникалық әдебиеттерді, Интернетті, мәліметтердің

ақпараттық қорын және т.б. пайдалану;

4) болашақ мұғалімдердің ақпараттық даярлығын жетілдірудің құралы

ретінде ақпараттық мазмұнды есептерді, жаттығуларды, тапсырмаларды және

т.б. ұйымдастыру;

5) болашақ мұғалімдердің ақпараттық даярлығын жетілдірудің формасы

ретінде студенттердің ӛзіндік жұмысын тиімді ұйымдастыру;

6) болашақ мұғалімдердің ақпараттық даярлығын жетілдірудің тәсілі ретінде

студенттердің оқу-зерттеу және ғылыми-зерттеу жұмыстарын пайдалану;

7) студенттердің ақпараттық терминдермен жұмыс істеу біліктілігін

қалыптастыру;

8) пәнаралық байланысты жүзеге асыру.

Санға қарағанда, сапаның ӛзгешелігі сол, ол ӛлшенбейді, бағаланады.

Сапаны бағалаудың екі формасы бар: лингвистикалық және сандық. Бірінші

жағдайда сапа «жоғары», «орташа», «тӛмен» және т.б. сӛз арқылы анықталады,

ал, екінші жағдайда сандар шкаласы бойынша анықталады. Мысалы, 0≤ k≤M

сандық бағалауда жоғары балл. Ол дәстүрлі жүйеде шкала бойынша - «5»,

оқытудың кредиттік жүйесінде -«100»

34

Сапаны бағалау үшін сарапшы кӛмегіне жүгінуге болады. Білім сапасын

анықтау барысында тәжірибеде сарапшылардың да кӛмегін пайдалана отырып,

нәтижелері қорытылып кӛрсетілді. Сарапшылардың бағасы әдістемесі жағынан

дәстүрлі бағалау әдістемесіне ұқсас келгендіктен, нәтижелері де сәйкес келетіні

байқалды.

Маман даярлау сапасын анықтайтын бағалау моделі оның кәсіби, тұлғалық

деңгейлерін, іскерлік сапасын және ӛз қызметінде сапалы жұмыс атқаруын

сипаттайтын ӛлшемдері болуы тиіс.

Оларға мыналарды жатқызуға болады:

- білім деңгейі мен сапасы, практикалық жұмыс тәжірибесі;

- эрудициясы, білімі мен біліктілігі;

- оқыта білу қабілеті;

- мәдени деңгейі,

- денсаулығы, жасы;

- айналасындағылармен қарым-қатынасы, мінезі;

- басқара білуі;

- динамизм, бағалай білу, ӛзгерістерді тез, дұрыс қабылдау және т.б.

Сараптаушы сауалнама, сұрау парағы, тест нәтижелері және т.б. әдіс-

тәсілдер арқылы бағалайды. Сондай сараптау жұмыс нәтижелері кестеге

түсірілді. Ол мәліметтер матрицаға енгізілді. Матрицадағы М- сарапшы

бағалауы, жол саны ( мұндағы сараптау саны - n, j:=1..n), баған саны (сапа саны

- m, i:=1..m). суретте сарапшының бағалау деңгейін графикалық түрде кӛрсету

амалдары қарастырылды.(7-сурет)

Сурет 7- Студенттердің білімін бағалау матрицасы

ORIGIN 1

оқытылатын пәндер саны

n rows M( )M n 9 j 1 n

бағалар саны M

45

50

54

95

55

54

55

95

95

84

84

84

63

59

84

84

95

84

84

95

84

84

65

95

73

84

84

73

84

84

73

74

84

73

84

73

84

84

84

84

80

95

84

84

84

95

84

63

84

84

53

84

84

84

84

95

84

84

84

84

95

95

84

84

95

95

95

95

84

84

95

84

84

84

73

63

84

84

73

84

84

95

95

84

84

95

73

84

95

84

m cols M( ) m 10 i 1 m

орташабаллi mean Mi

орташабаллm 1

орташабалл1

i 1 m 1

luchi 2i

m

35

Қарастырылып отырған әдістеме бағалау сапасын тиімді ету үшін қолайлы

екендігі дәлелденді. Жұмыс нәтижесін кӛрнекі етіп кӛрсету, қойылған бағаға

талдау жасау үшін радарлық диаграмма қолайлы екенін кӛрсетті.( 8-сурет)

Сонымен, қорыта келгенде педагогикалық эксперименттен алынған

нәтижелер ғылыми болжамдардың дұрыстығын дәлелдеді, қойылған міндеттер

толық шешімін тапты. Білім беруді ақпараттандыру арқылы физика саласында

педагогикалық оқу орындарында оқытудың тиімділігін арттыруға болатыны

дәлелденді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Зерттеу нәтижесін қорытындылай келе, мынадай тұжырымдар жасалды:

1. Қазақстан Республикасында және шетелде білім беруді

ақпараттандыруды дамытудың қазіргі заманғы жайы мен тенденцияларын

ғылыми-теориялық меңгеру және зерттеу негізінде физика саласында АКТ-ні

қолдану арқылы оқытудың ӛзіндік психологиялық-педагогикалық және

технологиялық ерекшеліктері бар екені белгілі болды. Физика саласында білім

беруді ақпараттандыру болашақ мамандардың кәсіби даярлығының физикалық-

ақпараттық компоненттерін қалыптастырады, мазмұндық-технологиялық және

бақылау-түзету компоненттеріне негізделетін студент ӛз бетімен оқу және

ӛзіндік жұмыстарының басымдылығымен сипатталатын оқу ісінің белсенді

формаларын қолдану, құралдары мен әдістері ісінің мазмұнында жүйелік және

тиімді түрде енгізу қағидалары негізінде құрылады.

2. Физика саласында білім берудің ақпараттандыруды қалыптастыру

мәселелерінің ғылыми-әдістемелік сипаттамасы және оны талдау барысы

жоғары педагогикалық білім беру мемлекеттік стандартының 050110- «Физика»

мамандығы бойынша білім берудің ақпараттандыруға бағыттау керектігі

байқалды. Зерттеу нәтижелері жоғары физикалық білім беруді

ақпараттандыруда болашақ маманның ақпараттық сауаттылығы мен ақпараттық

мәдениетін қалыптастыруға мүмкіндік беруі тиіс компьютерлік техника және

мамандандырылған ақпараттық технологиялар, бағдарламалық жабдықтамалар

енгізілуі және белсенді пайданылуы қажеттігін анықтады.

80

6040

200

90.111

66.444орташабаллi

luchi

Сурет 8- Студенттердің білімін бағалау жазбасы

36

3. Факторлар мен педагогикалық жүйеге талдау жасау физика пәні

мұғалімінің ақпараттық құзыреттілігін қалыптастыру, оның даярлық сапасын

арттыруда маңызды екенін кӛрсетті. Ақпараттық қоғамға ену үдерісінде

педагогикалық қызметтің құрал-саймандық қырына басқа мән беріледі, себебі

компьютердің оқу әрекетінен оқыту құралына, сонан соң оқу-танымдық, кәсіби

әрекетке ауысуы білім беруді ақпараттандыру жағдайында мамандарды даярлау

құрылымына ықпал етеді.

4. Білім беруді ақпараттандыру жағдайында болашақ физика мұғалімдерін

даярлау бойынша ұсынылған әдістемелік жүйе қазіргі заманғы компьютерлік

технологияларды қолдану арқылы оқыту үдерісін модельдейді. Физика

саласында білім беруді ақпаратандыру - АКТ-ні және компьютерлік физикалық

модельдеуді белсенді қолдануды білдіреді, кәсіби қызметке даярлау саласында

басты, базалық және арнайы құзыреттілікті жүзеге асыруға негізделген кәсіби

қызметтің барлық түрлерін құрайды.

5. Физика саласында білім беруді ақпараттандырудың педагогикалық

шарттары анықталды: оқу үдерісіне ақпараттық технологияларды ендіру

жолымен оқытушы жұмысын кезеңдік түрлендіруді жүзеге асыру, біртұтас

ақпараттық білім беру ортасын құру, оқытушы мен студенттердің ақпараттық

мәдениетін мақсатқа сай қалыптастыру.

6. Физика саласында білім беруді ақпараттандыруға бағытталған курстың

жұмыс, типтік бағдарламаларынан тұратын оқу-әдістемелік кешен жасалды.

Курстың әрбір тақырыбы бойынша зертханалық сабақтары баламалы

тәжірибелік және шығармашылық (жобалық) тапсырмалар, іскерлік ойын т.б.

жүйесін құрайтын бұл кешен «Физика» саласында білім беруді

ақпараттандыруға бағытталған. Аталған оқу-әдістемелік кешенді қолдану

арқылы сабақ жүргізу бойынша әдістемелік нұсқаулар жасалды.

7. Педагогикалық ЖОО-да тәжірибелік жұмыстар нәтижесіне талдау

жүргізілді және физика мұғалімін даярлауды бұдан әрі жетілдіру бойынша

нұсқаулар жасалды. Оқу-әдістемелік кешенге тәжірибелік тексеруден ӛткізу

және оны «Физика» саласында мамандарды оқыту үдерісіне енгізу және сапа

мониторингі жасалды.

Сонымен, осы мәселе бойынша теориялық және эксперименттік даму

болашағы білім беруді ақпараттандыру жағдайында болашақ физика пәні

мамандарын даярлаудың әдістемелік жүйесінің әрекеттік моделінің

құрылымдық бӛліктерін талдауды, топтастыруды толықтыру мен анықтау

болып табылады. Зерттеу жұмысы информатиканың құралдары мен әдістері,

жаңа ақпараттық қоғамдағы компьютерлік жүйелер мен ақпараттық

технологиялар физикалық білім беру мазмұнының міндетті бӛлігі екенін және

«Физика» мамандығы студенттерінің әдістемелік даярлығын жетілдірудің негізі

екендігін кӛрсетті.

Болашақ физика пәні мұғалімдерінің әдістемелік даярлығын жетілдіру

компьютерді қолдану арқылы физиканы оқыту әдіснамасын жетілдіру негізі

бола алады, оқытуға әрекеттік тұрғыдан қарауды жүзеге асырады,

37

Информатиканың рӛлін Физиканы оқытудағы құрал ретіндегі түсінікті

қалыптастырады.

Диссертацияның мазмұны төмендегі басылымдарда жарияланды

Монография, оқу, оқу-әдістемелік, әдістемелік құралдары

1 Болашақ физика пәнінің мұғалімдерінің ақпараттық даярлығының

әдістемелік жүйесін дамыту. –Монография. –Алматы, -2009.120 б.

2 Концептуальные основы стандарта физического образования Республики

Казахстана. /АГУ им.Абая. Алматы, 1998. -65c.

3 Компьютерді пайдаланып физикадан зертханалық-практикалық жұмыстар

жүргізу. Әдістемелік құрал. г.Алматы, 2002, -35 б.

4 Mathcad қолданбалы бағдарламасын оқыту./Оқу құралы. Алматы,2005.-65 б.

5 Информатика және есептеуіш техника негіздері /Оқу құралы. Абай ат.

ҚазҰПУ, Алматы, 2007, -126 б. (Г.Мадьярова, А.Тұрғанбаевамен бірлестікте)

6 Компьютерлік желілер. /Оқу-әдістемелік құрал. Абай ат. ҚазҰПУ,

Алматы, 2007, -135 б. (М.Қожамбердиевамен авторлық бірлестікте)

7 Компьютерные сети. /Оқу-әдістемелік құрал. КазНПУ им.Абая, 2007, 142

б. (М.Қожамбердиевамен авторлық бірлестікте)

8 Информатика. /Оқу құралы. Алматы, 2009, -234 б. (С.Н.Коневамен

авторлық бірлестікте)

9 Компьютерные сети. /Оқу құралы. КазГосЖенПУ. 2010, -320 с.

(С.Н.Коневамен авторлық бірлестікте)

Мақалалар, тезистер, бағдарламалар

10 Мектеп компьютерінің графикалық мүмкіндігін кеңейту. //Сб.: Вопросы

информатизации и педагогического образования Меж.ВУЗ сборник АГУ,

Алматы: 1995. –41-42 б. (С.Ә.Исаевпен авторлық бірлестікте)

11 Компьютерлік сабақ. //ИФМ журналы, 1996, №3, -48-49 б.

(Г.З.Халықовамен авторлық бірлестікте)

12 ЭЕМ-де есеп шығаруға даярлау. //ИФМ журналы, 1996, №3 -39-41б.

13 Типовая программа по курсу информатики для гуманитарных и

естественных факультетов. /РИК, Алматы: 1996, -17 с.

14 Компьютерлік оқытудың әдістемелік ерекшеліктері. //Меж.ВУЗ сборник

АГУ, Алматы: 1997, -7-9 б.(С.Ә.Исаевпен авторлық бірлестікте)

15 Информатика курсының типтік бағдарламасы. Физика-математика

мамандығынан басқа мамандықтар үшін. /Республикалық баспа кабинеті.

Алматы 1997, -14 б.(С.Ә.Исаев, А.Мухамадиевамен авторлық бірлестікте)

16 Информатика негіздерін мектепте оқытудың мақсаттары туралы.

//Материалы учебно-методич. конференции посвящ.70 летию АГУ им.Абая

1998, -36-38 б.

17 Оқушыларды компьютерлік сауаттылыққа үйрету. //Халықаралық

ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. г.Алматы, 1998, -34-36 б.

18 Физика сабағын компьютерлік оқытудың әдістемелік ерекшеліктері.//

ИФМ журналы, 1998, №4. -40-42 б.

38

19 Жалпы физика курсында компьютер арқылы демонстрациялық

практикум жасау жолдары. //Халықаралық ғылыми-практикалық конференция

материалдары. г.Алматы, ҚазҰУ, 1999, -19-20 б. (В.Н.Косовпен авторлық

бірлестікте)

20 Атомдық физика тарауын компьютерде оқыту. //Журнал ИФМ 2000, №2.

(С.Ә.Исаев, Э.Әбдыкерімовамен авторлық бірлестікте)

21 Компьютерлік бағдарлы есептерді шығару технологиясы. //Халықаралық

ғылыми-практикалық конференция материалдары. г.Алматы, 2001, -124-126 б.

22 Қолданбалы программалық пакеттер – оқу үдерісін жетілдіруші құрал

//Хабаршы. Абай атындағы АлМУ, №2, 2001, -94-95 б.

23 Компьютерное моделирование физических задач. //Вестник АГУ

им.Абая, №1, 2002, -164-166 б.

24 Физикадан лабороториялық жұмыстың нәтижелерін ЭЕМ-де ӛңдеу. //

Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. г.Алматы,

2002, -133-136 б. (В.Н.Косов, Е.С.Сармановпен авторлық бірлестікте)

25 Компьютерді физикадан зертханалық демонстрациялық жұмыстар

жасауда қолдану. // Халықаралық ғылыми-практикалық конференция

материалдары. Астана, 2002, -118-120 б. (В.Н.Косов, Е.С.Сармановпен

авторлық бірлестікте)

26 Қозғалысты компьютер кӛмегімен зерттеу. //Абай атындағы АлМУ-дің

75 жылдығына арналған Халықаралық ғылыми-практикалық конференция

материалдары. Алматы, 2003. -222-224 б. 2-т. (Ә.Ақжолова, Е.С.Сармановпен

авторлық бірлестікте)

27 «Физиканың компьютерлік әдістері» пәнінен типтік бағдарлама. /Абай

атындағы АлМУ, Алматы, 2003. -62-66 б.

28 Типовая учебная программа по курсу «Компьютерному методу физики.»

/АГУ им.Абая, Алматы, 2003, -62-66 с.

29 Особенности кредитной технологии обучения информатике по

гуманитарным специальностям. //Сб.трудов Университета иностранных языков

и деловой карьеры.г.Алматы, 2005, -43-45 с.

30 Студенттерге «Ақпаратты қорғау» пәнін оқыту технологиясы. //Хбаршы.

Абай атындағы ҚазҰПУ №1, 2006, -95-97 б.(Н.Құралбековамен авторлық

бірлестікте)

31 Единая информационно-телекоммуникационная сеть. //Вестник

КазГосЖенПИ №1(3) 2008. -95-103 с. Серия естествознание (К.Искановпен

авторлық бірлестікте)

32 Формирования готовности будущих педагогов к профессиональному

использованию информационных и телекоммуникационных технологии

//International conference “Education, science and economics at universities.

Integration to international educational area”. September 9-14, 2008, -742-746 с.

Plock, Poland.

33 Компьютерное обучение как условие совершенствования

профессионально-педагогической подготовки будущих учителей //Cб.трудов

39

междунарожной конференции. «Бял ГРАНД-БГ» ООД 2008, -20-21с. София

България

34 Моделирование как составная проектной деятельности в

профессиональной подготовке учителя физики. //Вестник ЕНУ №3, Астана,

2009, -17-20 с.

35 Вопросы организации дистанционного образования в педагогическом

процессе //Вестник КазУМО МЯ №1(20), 2009, -116-120 с.

36 Информационная компетентность как компонент профессионально-

методической системы подготовки будущих педагогов //Вестник КазНПУ

им.Абая, №2, 2009, -118-122 с.

37 Развитие компетентностного подхода как научно-методическая проблема

информатизации обучения физики в высшей школе. //Исследование,

Результаты. Ғылыми журнал КазНАУ №3, 2009, -188-191 с.

38 Бейнедәріс «Физика» мамандығы студенттерін оқытудың интерактивті

әдісі ретінде. //Ізденістер, нәтижелер. Ғылыми журнал КазНАУ №3, 2009,

-191-194 б.

39 Некоторые аспекты развития методической системы подготовки

будущего учителя физики. //Вестник «Кайнар» №2/1, 2009, -117-120 с.

40 Informative competence as the component of professionaly - methodological

system for the future teachers’ training. //Приднепровский научный вестник.

Днепропетровск. №10, 2009, -39-42 б. (Л.М.Чечинмен авторлық бірлестікте)

41 Медиаобразовательные технологии в деятельности педагога. //Mattrialy V

miedzynarodowej naukowi-praktycznej konferencji. “aktualne problem nowoczenych

nauk-2009. Przemysl, 2009, -11-13 с.

42 Computer means of training as a component of development of methodical

system of preparation of the future teacher. //Cб.трудов межд. конфер. «Настоящи

постижения на европейската наука-2009» 17-25 юни 2009. София «Бял ГРАНД-

БГ» ООД 2009, -23-25 с. България

43 Ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру кәсіби-әдістемелік жүйені

дамыту шарты ретінде. //Хабаршы «Кайнар» №3/2, Алматы, 2009, -105-118б.

44 Оқу процесінде қашықтан білім беруді қолдау мәселелері //Ізденістер,

нәтижелер. Ғылыми журнал КазНАУ. Алматы, 2009, -158-160 б.

(Б.Айтжановамен авторлық бірлестікте)

45 Тенденции развития методической системы обучения физики в высшей

школе //Известия Кыргызстан №2, 2009, -59-62 с.

46 Видеолекция в обучении студентов специальности «Физика» //Вестник

Кыр.НУ им.Баласагуни. №2, 2009, -190-192 с. Республика Кыргызстан.

47 Студент білімінің мониторингі білім беру процесінің сапасын арттыру

жүйесі ретінде. //Хабаршы. «Педагогика ғылымдары»сериясы. КазУМО МЯ

Алматы, 2010, №1(23), -35-44 б. (Б.Айтжановамен авторлық бірлестікте)

48 Development of methodical system of training of physics in a higher school

//Nauka i studia. Przemysl, Poland №2(23) 2010, -88-91 с.

40

49 Студенттердің болашақ кәсіби іс-әрекетінде ақпараттық технологияларды

қолдануға дайындау мәселелері // Хабаршы. Абай атындағы ҚазҰПУ, №3, 2010.

-41-43 б. (С.Н.Исабаевамен авторлық бірлестікте)

50 Физикадан заманауи интерактивті дәріс моделі //Хабаршы. Абай

атындағы ҚазҰПУ, №3, 2010, -115-118 б.

51 Білім беру сапасын жетілдірудегі педагогикалық диагностиканың рӛлі.

//Ұлт тағылымы. №3/2010, -71-76 б.

41

РЕЗЮМЕ

Керимбаев Нурасыл Нурымулы

Научно-теоретические основы развития информатизации

образования в области физики

13.00.02-теория и методика обучения и воспитания

(информатизация в системе начального, среднего и высшего образования)

Актуальность исследования. Ключевым ресурсом экономического роста

Республики Казахстан и определения ее роли в мировом сообществе сегодня

становится интеллектуально-образовательный потенциал. Поэтому одной из

задач Государственной программы развития образования в Республике

Казахстан на 2005-2010 годы является повышение качества подготовки

квалифицированных и конкурентоспособных кадров для всех отраслей

экономики. В Концепции образования РК до 2015 года указывается, что

образовательная система призвана обеспечивать выполнение социальных целей

и требований, нацелена на выполнение социального заказа - удовлетворение

потребностей основных сфер деятельности общества в профессионально

подготовленных кадрах, имеющих высокую образованность и навыки

ориентации в изменяющихся условиях.

Цель исследования: разработка теоретических основ развития

информатизации образования в области физики и ее практическая реализация.

Объект исследования: процесс информатизации высшего педагогического

образования на основе информационно-коммуникационных технологий.

Предмет исследования: развитие информатизации образования в области

обучения физике с использованием информационно-коммуникационных

технологий.

Задачи исследования:

1. Провести анализ современного состояния и выявить тенденции развития

информатизации образования в области физики на основе информационно-

коммуникационных технологий в РК и за рубежом.

2. Раскрыть основные проблемы информатизации образования на основе

информационно-коммуникационных технологий в области физики.

3. Провести системный анализ факторов и педагогических подходов,

влияющих на повышение качества подготовки и формирование

информационной компетентности учителя физики.

4. Разработать методическую систему обучения в области физики на основе

информатизации высшего педагогического образования с использованием

информационно-коммуникационных технологий.

5. Обосновать педагогические условия создания информационной

образовательной среды и моделирования учебного процесса в деятельности

учителя физики.

6. Создать учебно-методический комплекс, направленный на развитие

информатизации образования в области физики с использованием

информационно-коммуникационных технологий.

42

7. Экспериментально проверить эффективность методической системы,

направленной на развитие информатизации образования в области физики.

Методологическую основу исследования составляют философские

положения о всеобщей связи, взаимообусловленности, развитии и целостности

реального мира, а также о социальной, деятельностной и творческой сущности

личности и многофакторном характере ее развития в условиях информатизации

образования в области физики, Конституция РК, Закон о науке РК, Концепция

информатизации образования РК.

Теоретическими основами исследования являются:

1) фундаментальные работы в области педагогики и педагогической

психологии (Ю.К. Бабанский, Л.С. Выготский, М.А. Данилов, Т.В. Кудрявцев,

И.Я. Лернер, A.M. Матюшкин, М.И. Махмутов, B.C. Ильин);

2) концептуальные подходы, раскрывающие особенности и тенденции

развития системы образования, в условиях информатизации общества и

образования (О.А.Абдуллина, С.И.Архангельский, Е.П.Белозерцев,

Е.В.Бондаревская, И.Е.Вострокнутов, Т.А.Ильина, В.А.Кан-Калик,

Н.В.Кузьмина, Ю.Н.Кулюткин, В.В.Лукин, А.К.Маркова,А.И. Мищенко,

Н.Д.Никандров, Г.К.Нургалиева, В.А.Сластенин, И.А.Трубина, Е.Н.Шиянов,

А.И. Щербаков);

3) труды, решающие проблему использования информационных и

коммуникационных технологий в профессиональной деятельности учителя

(К.М.Беркимбаева, В.П. Беспалько, С.А. Бешенков, ЯЛ. Ваграменко, С.Г.

Григорьев, А.П. Ершов, С.М.Кенесбаева, К.К.Колин, М.П. Лапчик, А.В.

Могилев, В.М. Монахов, К.С.Мусин, И.В. Роберт);

4) методика использования информационных технологий в педагогической

деятельности (Я.А. Ваграменко, В.В. Вержбицкий, Б.И. Зобов, В.Д. Киселев,

М.В.Кларин, К.К.Колин, А.М.Коротков, М.И. Нежурина, Н.И.Пак, В.А.

Трайнѐв, А.П. Шестаков, Е.К. Хеннер, Н.А.Юрьева и др.);

5) результаты развития и использования современных электронных и

дистанционных технологий (С.М. Авдеева, А.А.Андреев, Б.Б.Баймуханов, Д.М.

Джусубалиева, А. Елизаров, Моисеева М.В., А.К.Козыбай, М.И. Нежурина,

Е.А.Полат, К.И.Сариева, В.И. Солдаткин, Г.М. Троян, А.И.Тажигулова, М.С.

Цветкова, Е.Н. Ястребцева и др);

Методы исследования:

теоретические (теоретический анализ философско-методологической,

психолого-педагогической и методической литературы по проблематике

исследования); общенаучные (системный анализ, моделирование,

педагогическое наблюдение, рефлексия собственной педагогической

деятельности, интервьюирование и анкетирование); общелогические (сравнение

и обобщение отечественного и зарубежного опыта информационной

подготовки специалистов, сравнительный анализ научной литературы);

экспериментальные (констатирующий, обучающий и контрольный

эксперименты по проблеме исследования); статистические (статистическая

обработка результатов экспериментов и анкетирования).

43

Научная новизна исследования заключается в том, что впервые:

1. Выявлены тенденции развития информатизации образования на основе

информационно-коммуникационных технологий в области физики в РК и за

рубежом.

2. Разработана методическая система обучения студентов в условиях

информатизации высшего педагогического образования.

3. Представлена научно-обоснованная модель методической системы,

ориентированной на развитие информатизации образования в области физики.

4. Создана информационно-образовательная интранет-среда,

обеспечивающая моделирование учебного процесса по физике.

5. Разработаны технология создания учебно-методического комплекс,

направленные на развитие информатизации образования в области физики.

Практическая значимость исследования заключается в том, что:

Создан учебно-методический комплекс, отвечающий требованиям

разработанной методической системы, внедренный и реализующий учебный

процесс в области обучения физики.

В ходе исследования проанализированы и нашли практическое обоснование

применяемые инновационные педагогические, информационно-

коммуникационные технологии, направленные на формирование деятельности

студентов в информационно-образовательной среде.

Разработан учебный курс «Компьютерные методы физики, который

включен в Госстандарт специальности «050110-Физика».

Создан информационно-образовательный портал, направленный на

соверщенствование информационной копетентности студентов.

Подготовлены и внедрены в практику обучения по предмету «Физика и

информатика» курс «Интерактивные методы обучения», лабораторные работы.

При обучении дисциплине «Методика преподавания физике» апробированы

электронные учебники «Физика» для 7-11 классов.

44

RESUME

Kerimbaev Nurasyl Nurymuly

Scientific - theoretical bases of development informatization of education in the field

of physics

13.00.02-theory and technique of training and education

(Informatization in system of primary, secondary and high education)

Urgency of research. A key resource of economic growth of Republic of Kazakhstan

and definition of its role in global community today becomes intelligence -

educational potential. Therefore one of basic elements of state politics is the modern

effective system of education capable to satisfy a level of qualitative educational

services, appropriate to requirements of an information society.

One of tasks of the State program of development of education in Republic of

Kazakhstan for 2005-2010 years is the increase of quality of preparation of the

qualified and competitive staff for all branches of economy; formation of uniform

educational informatical environment. In the Concept of education РК till 2015 it is

underlined, that the educational system must to provide performance of the social

purposes and requirements, is aimed at performance of the social order - satisfaction

of requirements of the basic spheres of activity of a society in the professionally

prepared staff having high education and skills of orientation in varied conditions.

In connection with above mention the urgency of job is caused unsufficient

knowledge of aspect concerning development of informatization process in the field

of physics in conditions of a higher school.

The purpose of research: a scientific substantiation of theoretical bases of

development of information of education and practical realization of process of

informatization in the field of physics.

Object of research: process of informatization of high pedagogical education.

Subject of research: development of informatization of education in conditions of a

higher school in the field of physics.

The research tasks:

1. To lead the analysis of a modern condition and tendencies of development of

informatization of education in the field of physics in RK and abroad.

2. To open the basic problems of information of education in the field of physics.

3. To lead the system analysis of the factors and pedagogical approaches influencing

increase of quality preparation and formation of information competence of the

teacher of physics.

4. To develop methodical system of training in the field of physics on the basis of

informatization of high pedagogical education.

5. To prove pedagogical conditions of creation of informatization educational

environment and modeling of educational process in activity of the teacher of physics.

6. To create a learning-methodical complex directed on development to information

of education in the field of physics.

45

7. Experimentally to check up efficiency of methodical system directed on

development to informatization of education in the field of physics.

The methodological basis of research is made by philosophical rules about general

communication, development and integrity of the real world, and also about social,

activity and creative essence of the person and multifactors character of its

development. As special methodology the system-complete approach to knowledge

and transformation of the socio economic validity and practice, history, account of

all-round communications etc. acts.

Theoretical bases of research are:

1) Fundamental jobs in pedagogy and pedagogical psychology (Yu.К. Babansky, H.P.

Vygotsky, М.А. Danilov, Т.V. Кudryavtsev, I.Ya.Lerner, A.M. Маtushkin, М.I.

Маhмutov, V.S.Ilyin);

2) Conceptual approaches revealing features and tendencies of development of

education system, in conditions of informatization of a society (О.А. Аbdullina,

S.I.Arkhangelsky, Е.P. Belozertsev, Е.V.Bondarevsky, Т.А. Ilyina, V.А. Каn-Каlik,

N.V. Кuzymina, Yu.N. Кulyutkin, V.V.Lukin, А.К. Маrkova, А.I. Мischenko,

N.D.Nikandrov, G.K.Nurgalieva, V.А.Slastenin, I.A.Trubina, Е.N.Shiyanov,

А.I.Scherbakov);

3) Works deciding a problem of use of information and communication

technologies in professional activity of the teacher (К.М.Berkimbaeva, V.P.

Bespalyko, S.А. Veshenkov, Ya.L. Vagramenko, T.Y. Grigoryev, А.P. Еrshov,

С.М.Кеnesbaevа, К.К.Коlin, М.P. Lapchik, А.В. Mogilyov, I.V. Rоbеrt);

4) Technique of using information technologies in pedagogical activity (Ya.A.

Vagramenko, V.V. Verzhbitsky, B.I. Craws, V.D. Кiselev, М.V.Кlarin, К.К.Коlin,

А.М.Коrotkov, М.I. Nezhurina, Н.I.Pak, V.А. Тrainev, А.P. Shestakov, Е.К. Henner,

Н.А.Yuryeva etc.);

5) Results of development and using of modern electronic and remote technologies

(S.М. Аvdeeva, А.А.Аndreev, B.B.Baimuhanov, D.M.Djusubalieva, А.А. Еlizarov,

A.K.Kozibay, М.V. Моiseeva, М.I. Неzhurina, G.Г.К.Nurgalieva, Е.А.Поlat,

K.I.Sarieva, V.I. Soldatkin, Г.М. Тroyan, М.S. Tsvetkova, Е.N. Yastrebtseva and

others);

Methods of research:

Theoretical (theoretical analysis of the philosofical-methodological, psihology-

pedagogical and methodical literature on research problems); science (system

analysis, modeling, pedagogical supervision, reflection of own pedagogical activity,

interviewing); logical (comparison and generalization of domestic and foreign

experience of informatization preparation of the experts, comparative analysis of the

scientific literature); experimental (ascertaining, training and control experiments on

research problem); statistical (statistical processing of results of experiments).

The scientific novelty of research consists that for the first time:

1. The scientific - theoretical analysis of a modern condition and tendencies of

development of informatization of education in the field of physics in RK and abroad.

2. The model of formation of information competence of the teachers of physics is

developed scientifically - is proved.

46

3. The methodical system of training is developed for the field of physics on the basis

of informatization of high pedagogical education.

4. There are selected and the pedagogical conditions of creation of informatization

educational intranet-environment and modeling of educational process in teacher’s

activity of physics are proved.

5. The learning-methodical complex directed on development to information of

education in the field of physics is created.

The practical importance of research consists that:

The principles of creation and selection of methods and organizational forms of

training a speciality "Physics" based on use are developed informatization and

communication and also innovation pedagogical technologies, is shows, that the

informatization and communication means of training as a component of system of

training in the field of physics develop in a direction of their integration with the

organizational forms on a uniform program basis. The theoretical rules, developed in

the dissertation, and the recommendations essentially raise efficiency of process of

informatization in the field of physical education, and the results of research and

developed methodical materials can be applied at training the students of a speciality

"Physics", at retraining and improvement of professional skill of the pedagogical

staff, and also teachers as methodical support at self-education.

The educational rate "Computer methods of physics is developed which is

switched on in State standard of a speciality " 050110-physics ".

The information educational site directed on perfection information competence of

the students is created.

Are prepared and the Interactive methods of training ", laboratory jobs are

introduced into practice of training in a subject " Physics and computer science " a

rate ".

At training to discipline " a Technique of teaching to physics " approbation the

electronic textbooks "Physics" for 7-11 classes.

47

КЕРІМБАЕВ НҰРАСЫЛ НҰРЫМҰЛЫ

Физика саласында білім беруді ақпараттандыруды дамытудың

ғылыми-теориялық негіздері

13.00.02-Оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі

(Бастауыш, орта және жоғары білім беру жүйесін ақпараттандыру)

Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін

дайындалған диссертацияның

Авторефераты

Басуға 25.11.2010 қол қойылды. Пішімі 60х84 1/16. Офсеттік қағаз. Әріп түрі

«Таймс». Офсеттік басылыс. Шартты баспа табағы 2.5 б.т. Таралымы 100 дана.

Тапсырыс №888

«Әрекет-Принт» бапаханасында басылды.