34 Áhrif stefnunnar í peningamálum og ríkisfjármálum á heildareftirspurn
Post on 20-Dec-2015
236 views
TRANSCRIPT
3434Áhrif stefnunnar í Áhrif stefnunnar í peningamálum og peningamálum og ríkisfjármálum á ríkisfjármálum á heildareftirspurnheildareftirspurn
Heildareftirspurn
• Heildareftirspurn ræðst af ýmsum þáttum auk stefnunnar í peningamálum og ríkisfjármálum
• Útgjaldagleði heimila, fyrirtækja og almannavaldsins hefur lykiláhrif á heildareftirspurn eftir vörum og þjónustu
Heildareftirspurn
• Þegar útgjöld heimila og fyrirtækja aukast, hliðrast heildareftirspurnarkúrfan til hægri, svo að framleiðsla og atvinna aukast í bráð
• Þegar útgjöld heimila og fyrirtækja minnka, hliðrast heildareftirspurnarkúrfan til vinstri, svo að framleiðsla og atvinna dragast saman í bráð
• Ráðstafanir í peningamálum og ríkisfjármálum eru stundum notaðar til að vega á móti sveiflum í heildareftirspurn og auka þannig stöðugleika í efnahagslífinu
Áhrif peningastefnunnar á heildareftirspurn
• Heildareftirspurnarkúrfan hallar niður á við af þrem ástæðum, sbr. 33. kafla
1. Auðsáhrif
2. Vaxtaáhrif
3. Gengisáhrif
Áhrif peningastefnunnar á heildareftirspurn
• Í Bandaríkjunum eru vaxtaáhrifinvaxtaáhrifin mikilvægasta ástæðan fyrir neikvæðum halla heildareftirspurnarkúrfunnar
• Í opnum hagkerfum, eins og t.d. á Íslandi, skipta gengisáhrifingengisáhrifin einnig miklu – e.t.v. meira! – máli en vaxtaáhrifin
Peningamarkaður
• Keynes bjó til kenningu um peningaeftirspurn til að reyna að bregða birtu á ákvörðun vaxta
• Skv. kenningu hans ráðast vextir af jafnvægi framboðs og eftirspurnar á peningamarkaði
Peningamarkaður
• Peningamagnskenningin (upprifjun)
• MV = PY => M/P = kY með k = 1/V
• Peningaeftirspurn fer eftir tekjum• ViðskiptaeftirspurnViðskiptaeftirspurn eftir peningum
• Keynes gekk skrefi lengra
• M/P = kY – mi
• Peningaeftirspurn fer einnig eftir vöxtum• SpákaupmennskueftirspurnSpákaupmennskueftirspurn eftir peningum
Peningamarkaður
• Eftirspurn eftir peningum ræðst m.a. af vöxtum• Fólk þarf á handbæru fé að halda, enda þótt
önnur eignarform bjóði hærri vexti, þar eð peningar eru gjaldmiðill
• Fórnarkostnaður peningaeignar er vextirnir, sem hægt væri að vinna sér inn með því að eiga skuldabréf í stað peninga
• Hækkun vaxta eykur fórnarkostnað peningaeignar
• Vaxtahækkun dregur úr peningaeftirspurn
Peningamarkaður
• Framboð peninga• Seðlabankinn stýrir peningaframboði
• Markaðsaðgerðir• Breytingar á bindiskyldu• Breytingar á stýrivöxtum
• Þar eð seðlabankinn stýrir peningaframboði, fer það ekki eftir vöxtum
• Fast peningaframboð birtist í lóðréttri framboðskúrfu á peningamarkaði
Þetta er einföldun:
við höfum áður
séð, að M = D + R
Peningamarkaður
• Jafnvægi á peningamarkaði• Vextir jafna metin milli framboðs og
eftirspurnar á peningamarkaði
• Vextir ná jafnvægi, þegar framboð er jafnt eftirspurn eftir peningum
Peningamarkaður
Jafnvægi á peningamarkaði Þrjár forsendur
• Verðlagi er haldið föstu til einföldunar
• Vextir jafna metin milli framboðs og eftirspurnar við gefnu verðlagi
• Framleiðsla breytist í hátt við heildareftirspurn• Heildarframboðskúrfan hallar upp í bráð
Mynd 1. Jafnvægi á peningamarkaði
Peningamagn
Vextir
0
Eftirspurneftir peningum
Peningaframboðskv. ákvörðun seðlabankans
Framboðpeninga
r2
M2dMd
r1
Jafnvægis-vextir
Heildareftirspurnarkúrfan hallar niður á við
• Eftirspurn eftir peningum ræðst m.a. af verðlagi
• Hækkun verðlags eykur eftirspurn eftir peningum við gefnum vöxtum
• Aukin peningaeftirspurn veldur vaxtahækkun
• Vaxtahækkun dregur úr fjárfestingu, svo að heildareftirspurn dregst saman
• Samdráttur heildareftirspurnar dregur úr framleiðslu
• Sem sagt: Hækkun P => lækkun Y
Heildareftirspurnarkúrfan hallar niður á við
• Af þessari röksemdafærslu leiðir sem sagt neikvætt samband milli verðlags og heildareftirspurnar eftir vörum og þjónustu
• Skoðum málið á myndum
Mynd 2. Peningamarkaður og halli heildareftirspurnarkúrfunnar
PeningamagnPeningaframboðskv. ákvörðun seðlabanka
0
Vextir
Peningaeftirspurn við verðlagi P2 , MD2
Peningaeftirspurn við verðlagi P , MD
Framboðpeninga
(a) Peningamarkaður (b) Heildareftirspurnarkúrfan
3. … svo aðvextirhækka …
2. . . . þá eyksteftirspurn eftir peningum …
Framleiðsla0
Verðlag
Heildar-eftirspurn
P2
Y2 Y
P
4. . . . og þá minnkar fjárfesting og einnigheildareftirspurn eftir vörum og þjónustu.
1. Efverðlaghækkar …
r
r2
Breytingar peningaframboðs
• Seðlabankinn getur hliðrað heildareftirspurnarkúrfunni með því að breyta peningaframboði
• Aukning peningaframboðs hliðrar peningaframboðskúrfunni til hægri
• Ef peningaeftirspurn stendur í stað, þá lækka vextir
• Vaxtalækkun örvar fjárfestingu og þá um leið heildareftirspurn og landsframleiðslu
Mynd 3. Aukning peningaframboðs
MS2Framboðpeninga, MS
HeildareftirspurnAD
YY
P
Peningaeftirspurn við verðlagi P
AD2
Peningamagn0
Vextir
r
r2
(a) Peningamarkaður (b) Heildareftirspurnarkúrfan
Framleiðsla0
Verðlag
3. … svo að fjárfesting eykst og einnig heildareftirspurn við gefnu verðlagi
2. … þálækkavextir …
1. Þegar seðlabankinneykur framboðpeninga …
Breytingar peningaframboðs
• Þegar seðlabankinn eykur peningamagneykur peningamagn í umferð (þ.e. framboð peninga), lækkar hann vexti og eykur heildareftirspurn við gefnu verðlagi, svo að heildareftirspurnarkúrfan hliðrast til hægritil hægri
• Þegar seðlabankinn dregur úr peningamagnidregur úr peningamagni í umferð, hækkar hann vexti og dregur úr heildareftirspurn við gefnu verðlagi, svo að heildareftirspurnarkúrfan hliðrast til vinstritil vinstri
Vextir sem hagstjórnartæki
• Stjórn peningamála miðast ýmist við stjórn peningamagns í umferð eða vexti
• Ef peningamagn er stjórntæki, þá leiðir tiltekið peningamagn til tiltekins vaxtastigs í jafnvægi á peningamarkaði: vextir eru innri stærðvextir eru innri stærð
• Ef vextir eru stjórntæki, þá útheimtir vaxtamarkmið seðlabankans tiltekið framboð peninga: peningaframboð verður þá innri stærðpeningaframboð verður þá innri stærð
• Ef seðlabankinn setur sér vaxtamarkmið, hefur það áhrif á peningaframboð og þá um leið á heildareftirspurn
Áhrif ríkisfjármálastefnunnar á heildareftirspurn
• Stefnan í fjármálum ríkisins felst í að ákveða ríkisútgjöld og skatta
• Fjármálastefna ríkisins hefur áhrif á sparnað, fjárfestingu og hagvöxt til langs tíma litið, sbr. 26. kafla
• Fjármálastefnan hefur aðallega áhrif heildareftirspurn til skamms tíma litið
Breytingar á ríkisútgjöldum
• Þegar stjórnvöld breyta peningamagni eða sköttum, eru áhrifin á heildareftirspurn óbein – þau orka á útgjaldaákvarðanir heimila og fyrirtækja • Meira peningamagn leiðir til aukinnar fjárfestingar• Skattahækkun dregur úr neyzlu
• Þegar stjórnvöld breyta ríkisútgjöldum, eru áhrifin á heildareftirspurn bein og milliliðalaus• Ríkisútgjöld eru partur af heildareftirspurn
Breytingar á ríkisútgjöldum
• Breyting ríkisútgjalda hefur tvenns konar áhrif á heildareftirspurn 1. Margfaldaraáhrif
2. Ruðningsáhrif
Margföldunaráhrifin
• Aukin ríkisútgjöld hafa margföldunaráhrif á heildareftirspurn• Ríkið eykur útgjöld sín um 100• Framleiðsla og tekjur aukast þá um 100• Neyzla eykst þá um 80, ef neyzluhneigðin er 0,8• Framleiðsla og tekjur aukast um 80 til viðbótar ...• ... og þannig áfram koll af kolli• Hver króna, sem ríkið ver til að kaupa vörur og
þjónustu, eykur heildareftirspurn um meira en eina krónu
C = a + bY með b = 0,8C = a + bY með b = 0,8
Margföldunaráhrifin
• Margföldunaráhrifin lýsa viðbótarhliðrun heildareftirspurnarkúrfunnar vegna þess, að aukning ríkisútgjalda eykur framleiðslu og tekjur og þá um leið neyzlu heimilanna
Mynd 4. Margföldunaráhrifin
Framleiðsla
Verðlag
0
Heildareftirspurn, AD1
100 mkr.
AD2
AD3
1. Aukning ríkisútgjaldaum 100 mkr. eykur heildareftirspurnfyrsta kastið um sömu 100 mkr. …
2. … en margföldunar-áhrifin geta magnaðhliðrun heildar-eftirspurnarkúrfunnar.
Margfaldarinn
• Hversu stór er margfaldarinn?
NXGICY
bYaC 10 b
...1 32 bbb
Áhrif aukinnar neyzlu um eina krónu á tekjur
Hvar endar þetta?
Margfaldarinn
• Hversu stór er margfaldarinn?
...1 32 bbbS
...432 bbbbbS 1 bSS 1)1( bS
bbbbS
1
1...1 32
Margfaldarinn: Önnur útleiðsla
• Hversu stór er margfaldarinn?
NXGICY
bYaC 10 b
NXGIbYaY NXGIabYY
NXGIaYb )1(
Margfaldarinn: Önnur útleiðsla
NXGIab
Y
1
1
bdG
dY
1
1
bdI
dY
1
1
bdX
dY
1
1
Ríkisútgjaldamargfaldari
Fjárfestingarmargfaldari
Útflutningsmargfaldari**að gefnum innflutningi
Margfaldarinn
• Margfaldaraformúlan er sem sagt
Margfaldari = 1/(1 - MPC)
• Lykilstærðin í formúlunni er markaneyzluhneigðin MPC• Markaneyzluhneigðin er það hlutfall
viðbótartekna, sem varið er til neyzlu frekar en til sparnaðar
Margfaldarinn
• Ef MPC is 3/4, þá er margfaldarinnMargfaldari = 1/(1 - 3/4) = 4
• Sé svo, þá leiðir aukning ríkisútgjalda um 100 mkr. til þess, að heildareftirspurn eftir vörum og þjónustu eykst um 400 mkr.
• Ef MPC is 2/3, þá er margfaldarinnMargfaldari = 1/(1 - 2/3) = 3
• Sé svo, þá leiðir aukning útflutningsútflutnings um 100 mkr. til þess, að heildareftirspurn eftir vörum og þjónustu eykst um 300 mkr.
Ruðningsáhrif
• Örvandi aðgerðir í ríkisfjármálum, t.d. aukning ríkisútgjalda, hafa þó minni árif í reynd en margfaldarinn gefur til kynna
• Aukin ríkisútgjöld leiða til vaxtahækkunar
• Vaxtahækkun dregur úr fjárfestingu
• Samdráttur fjárfestingar dregur úr heildareftirspurn
Ruðningsáhrif
• Þessi samdráttur eftirspurnar, sem leiðir af vaxtahækkun vegna aukningar ríkisútgjalda, er kenndur við ruðningsáhrifruðningsáhrif
• Ruðningsáhrifin dempa örvandi áhrif ríkisútgjaldaaukningar á heildareftirspurn
• Skoðum málið á myndum
Mynd 5. Ruðningsáhrif
PeningaframboðPeningaframboðskv. ákvörðun seðlabanka
0
Vextir
r
Peningaeftirspurn, MD
Framboðpeninga
(a) Peningamarkaður
3. ... svo aðvextirhækka ...
2. ... þá eyksteftirspurn eftirpeningum ...
MD2
Framleiðsla0
Verðlag
Heildareftirspurn, AD1
(b) Hliðrun heildareftirspurnar
4. ... og hækkunvaxta dregur úraukninguheildareftirspurnar.
AD2
AD3
1. Þegar aukning ríkisútgjalda eykur heildareftirspurn ...
r2
100 mkr.
Ruðningsáhrif
• Þegar útgjöld ríkisins eru aukin um 100 mkr. eykst heildareftirspurn um meira eða minna en 100 mkr. eftir því, hvor eru sterkari, margföldunaráhrifin eða ruðningsáhrifin
Breytingar á sköttum
• Þegar stjórnvöld lækka tekjuskatt, aukast ráðstöfunartekjur heimilanna• Heimilin spara hluta viðbótarteknanna
• Þau verja afganginum til aukinnar neyzlu
• Aukin neyzla heimilanna hliðrar heildareftirspurnarkúrfunni til hægri
Skattamargfaldarinn
• Y = C + I + G + X – Z
• Þrjú atferlisföll: • C = a + b(Y – T), b = markaneyzluhneigð
• T = tY, t = skatthlutfall
• Z = mY, m = innflutningshlutfall
• Y = a + [b(1-t)]Y + I + G + X – mY
• Leysum fyrir Y:• Y = {1/[1-b(1-t) + m]}(a + I + G + X)
dY/dt < 0
Breytingar á sköttum
• Áhrif skattabreytingar á heildareftirspurn ráðast af samspili margföldunaráhrifa og ruðningsáhrifa
• Áhrif skattabreytingar fara einnig eftir því, hvort heimilin telja skattabreytinguna vera tímabundna eða varanlega
Hagstjórn
• Hagstjórn til sveiflujöfnunar hefur verið lögbundin í Bandaríkjunum síðan 1946
• Hagstjórn hefur borið árangur: Mynd Tobins
• Kerfisbundin hagstjórn hófst enn fyrr í Evrópu, t.d. í Svíþjóð á árunum eftir 1930
• Áskorun til hagstjórnenda• Þeir þurfa að reyna að milda milda hagsveiflur• Þeir þurfa að forðast að magnamagna hagsveiflur
Rökin gegn sveiflujöfnun
• Sumir hagfræðingar telja, að tilraunir til hagstjórnar hneigist til að magna hagsveiflur frekar en að milda þær
• Aðgerðir í peningamálum og ríkisfjármálum hafa áhrif á heildareftirspurn með töf
• Þessir hagfræðingar telja, að hagsveiflan eigi að fá að vera í friði, hún sé óumflýjanleg
• Öðru máli gegnir um kreppur• Enginn hagfræðingur með fullu viti vill, að
kreppur fái að geisa í friði
Sjálfvirkir höggdeyfar
• Með sjálfvirkum höggdeyfumsjálfvirkum höggdeyfum þeim er átt við breytingar á stefnunni í ríkisfjármálum, sem örva efnahagslífið sjálfkrafa í niðursveiflum og dempa það í uppsveiflum, án þess að stjórnvöld þurfi að skipta sér af málinu
• Skattkerfið er sjálfvirkur höggdeyfir, og sama gildir um sumar tegundir ríkisútgjalda, t.d. atvinnuleysisbætur
Yfirlit
• Keynes smíðaði nýja kenningu um peningaeftirspurn til að skýra ákvörðun vaxta
• Eftir kenningu hans ráðast vextir af jafnvægi framboðs og eftirspurnar á peningamarkaði
• Hækkun verðlags eykur peningaeftirspurn og hækkar vexti
• Hækkun vaxta dregur úr fjárfestingu og þá um leið úr heildareftirspurn
Yfirlit
• Neikvæður halli heildareftirspurnar-kúrfunnar endurspeglar þetta neikvæða samband milli verðlags og heildareftirspurnar
• Verðlag hækkar => peningaeftirspurn eykst => vextir hækka => fjárfesting minnkar => heildareftirspurn minnkar
Yfirlit
• Stjórnvöld geta haft áhrif á heildareftirspurn með stefnunni í peningamálum
• Aukning peningamagns hliðrar heildareftirspurnarkúrfunni til hægri
• Samdráttur peningamagns hliðrar heildareftirspurnarkúrfunni til vinstri
Yfirlit
• Stjórnvöld geta einnig haft áhrif á heildareftirspurn með stefnunni í ríkisfjármálum
• Aukning ríkisútgjalda eða lækkun skatta hliðrar heildareftirspurnarkúrfunni til hægri
• Samdráttur ríkisútgjalda eða hækkun skatta hliðrar heildareftirspurnarkúrfunni til vinstri
Yfirlit
• Þegar stjórnvöld breyta ríkisútgjöldum og sköttum, getur breytingin á heildareftirspurn orðið annaðhvort meiri eða minni en breytingin á ríkisfjármálastærðunum
• Margföldunaráhrifin magnamagna áhrif ríkisfjármálastefnunnar á heildareftirspurn
• Ruðningsáhrifin dempadempa áhrif ríkisfjármálastefnunnar á heildareftirspurn
Yfirlit
• Þar eð stefnan í peningamálum og ríkisfjármálum orkar á heildareftirspurn, beita stjórnvöld stundum hagstjórnaraðgerðum til að hafa áhrif á heildareftirspurn
• Hagfræðinga greinir á um, hversu stjórnvöld skuli beita sér í þessu skyni• Sumir telja, að óæskilegar hagsveiflur leiði af
aðgerðarleysi stjórnvalda í hagstjórn• Aðrir telja, að tilraunir til hagstjórnar hafi öfug
áhrif, þ.e. magni sveiflur í stað þess að milda þær
EndirEndir