2f - 23. februar 2012

� NÆRINGSLIVSMAGASIN FOR SOGN OG FJORDANE

Lykka er eit kraftverkGrete Janne Fossheim og mannen Pål flytta frå Lillestrøm til Breim og hamna midt i småkraft-eventyret.

Du har 1,9 born, ser 2,5 timar på TV kvar dagog skal på 1,7 ferieturar i år. Eller ikkje.

Du er ikkje gjennomsnittleg, og vil heller ikkje ha ein bil som er det.Nye Avensis, laga etter Toyota sine høgste kvalitetsstandarder.

Avensis Advance - Touch & Go

Multimediaskjerm, ryggekamera og navigasjon utan tillegg i prisen***

Verdi 9 600,-

NYE AVENSIS. KOMPROMISSLAUS KVALITETVår streben etter å lage stadig betre bilar betaler seg,og vi har igjen komt best ut av ein av verdas mestetterrettelege biltestar, tyske TÜV *.

Avensis 2.0 D-4D 124 hk stv. frå: 314 300,-**

Avensis 1.8 VVT-i aut. 147 hk stv. frå: 344 400,-**

*TÜV report 2012.

Avensis Advance - inBusiness pakke

• Bi-Xenon m/AFS • LED køyrelys• 17” aluminiumsfelgar• Mørke ruter

k un 9 900,-

**Avensis frå: 283 400,- Inkl. frakt- lev. og reg.omk. Årsavgift kjem i tillegg. Forbruk blanda køyring, utslepp CO2 og NOx: Avensis 2.0 D-4D: frå 0,45 l/mil, fra 119 g/km, frå 164 mg/km.Avensis 1.6 VVT-i: fra 0,65 l/mil, frå 150 g/km, fra 9,7 mg/km. Med atterhald om trykkfeil. ***Gjeld Advance og Executive grad.

Toyota Førde ASSteinavegen 10, 6800 FørdeTlf. 57 72 10 00www.toyota-forde.no

Toyota Nordfjord AS6718 Deknepollen. Tlf. 57 85 26 50Hegrevegen 16 - 6783 Stryn. Tlf. 57 87 60 00www.toyotanordfjord.no

Toyota Sogn ASSkarpeteigvegen 1, 6854 KaupangerTlf. 57 67 66 66www.toyotasogn.no

�Utgjevar:Firda og Firdaposten

Ansvarlege redaktørar:Yngve Årdal og Svend Arne Vee

Opplag: 46.000

▶ Dette er andre utgåve av magasinet 2F, samar-beidsprosjektet mellom avisene Firda og Firda-posten. Med hovudbasar i Førde og Florø tekredaksjonane mål av seg å setje eit nytt og littannleis søkjelys på næringslivet i verdiskapings-fylket i Sogn og Fjordane.

▶ Eit sceneskifte, to månader tilbake i tid: Rund-tom i fylket går debattane gloheite, og fellesnem-naren er kraft. Kampen for å unngå den omdisku-terte 420 kilovolt linja gjennom Sogn og Fjordaneskapar fortviling i små bygdesamfunn. Grend stårmot grend og kjenslene er så sterke at det erskapt sår det kan ta generasjonar å lege.

▶ Samtidig blir det kjempa ein annan kraftkamp,der vindkraftmotstandarane frå Solund i sør tilBremanger i nord står på til siste slutt for å hin-dre at kommunar opnar opp for å rasere fugleliv,rekreasjonsområde og framtidig reiselivspotensial.

▶ I jula får debatten ein bråstopp. «Dagmar»kjem på julevitjing og fylket går i svart. Kraftde-battane stilnar, for krafta er borte. I løpet av deineste par døgera får alle gode beredskapskrefter ikyst- og fjordfylket testa seg for kva dei er godefor.

▶ At kraft, telekommunikasjon og beredskapengasjerer, er ikkje så rart. Det handlar om grunn-leggjande premissar for måten vi har valt å byg-gje samfunnsstruktur på. Det handlar om tryg-gleik. Men det handlar også om pengar, verdiar ogpolitisk definisjonsmakt. Kva er gangbart og poli-tisk korrekt når det gjeld framtidas kraftproduk-sjon? Kven skal eige? Kven skal tene pengar på atvi har sikker tilgang på energi og kommunika-sjonsverkty? Kva krav kan vi som samfunn stilletilbake til desse aktørane? Og kva med miljøet ognaturressursane? Kan dei verdiane målast medsame verktøy?

▶ 2F har ikkje fasitsvara. Men vi håpar å bidra tilat du kan gjere deg opp ei meining om eit temasom engasjerer stadig fleire, ikkje minst dei unge.Forklaringa er kanskje like enkel som den erkomplisert: Til sjuande og sist handlar spørsmåletom korleis vi skaffar oss framtidas energi likemykje om å gjere eit verdival.

Den dyrebare og sårbare krafta

Modernisering gir ny kraft i Årdal. Side 21–28

Grete Janne og Pål fann det gode liv under fossen.Side 4–8

Neste 2Fkjem 26. aprilHar du tips til saker, ta kontakt [email protected] eller [email protected]

Dei flytta til gards utan å ane at kraftai elva skulle gi eit så godt liv på bygda. Fossheim i Myklebustdalen, Breim, Gloppen,Sogn og Fjordane. Småkraftas svar på SiliconValley, er arbeidstittelen når journalist og foto-graf legg ut på reportasje. Ein smule førearbeidhar fortalt oss at innbyggjarane der er gode påsmåkraft, eller i alle fall har tenkt å bli det.Dessutan er det på tide å besøkje grenda underbreen, for mange mest kjend som heimstadentil Nils R. Sandal, nyleg ex-fylkesordførar, køn-tri-elskar og småkraftaksjonær. Sistnemndedeler han med dei fleste sambygdingane.

Var forsøket verd. – De må snakke med

Det godPÅKOSTA FURTEBU: Chevy Corvette 78-modell, henta frå ArizonaKona Grete Janne Fossheim var odelsjente og saman flytta dei til

DRIVSTOFF • BRENSEL SMØREMIDDEL KJEMIPRODUKT

Ta kontakt med oss foreit godt tilbod og avtaleom utkøyring!

www.farsundnaustheller.no

INVITASJON TIL

VIND-VINN

C C B K O L L S N E S A S

Selskapet CCB Kollsnes AS, eid av Coast Center Base AS (CCB) og Naturgassparken Vest AS, åpner opp for at aktører som ønsker å satse innenfor vindkraft/fornybar energi nå kan utvikle seg i et felles kompetansesenter i Øygarden ved Bergen.

CCB har 38 års solid kompetanse innenfor logistikk og basedrift. Dette aparatet står klar for det nye selskapet. CCB Kollsnes stiller en konkret arena til rådighet i Øygarden for at vindkraftmarkedet kan samle seg i et felles utviklingsmiljø for vindkraftsatsningen som nå vil skyte fart i årene fremover. Test- og demoanlegg, piloter samt mulighet for å bygge opp sammenstillingssite for produksjon av vindmøller står blant annet på selskapets liste i forretningsplanen.Norske bedrifter har en unik kompetanse fra energisektoren og vil ha mye å by på i forretnings- og teknologisammenheng innenfor vindkraft. Men, markedet trenger et felles utviklingssted. Det vil CCB Kollsnes nå etablere.

Bli med og bestem hvordan vi skal utvikle Norges første

vindkraftbase. Dere har mulighetene! Ta kontakt for befaring.

de livet under fossen mannen min også, seier Grete Janne Fossheim,oppvaksen på Skedsmo ved Oslo og odelsjentetil gardsbruket med same namn i Myklebustda-len.

Men først har ho vist oss tunet, gamlehusetog låven oppe i bakken og peika i retning avkraftverket skjult av nokre store grantre rettbak huset.

Grete Janne er einebarn og følte at ho ikkjehadde noko val då det stramma seg til med buog driveplikt på garden. Ho hadde jobba i Tele-verket og var støttekontakt. Mannen Pål Lau-ritsen var hamneekspeditør på kaia i Oslo ogvaktmeister i burettslaget på Lillestrøm der deibudde.

– Eg var her for første gong i 1990, på jakt

saman med svigerfar. Svigermor og svigerfarhadde nettopp bygt nytt hus på garden då viflytta inn, så vi hadde eit godt utgangspunkt. Vifann ut at det var forsøket verd. Ein slektsgardfår du ikkje igjen, seier Pål.

Årstalet var 1995, nesten 10 år før det førstesmåkraftverket i dalen, Sandal & FossheimKraft AS, leverte sine første kilowatt.

Overskot frå første dag.Det er Myklebustbreen mellomBreim og Oldedalen som syter fordet livgjevande vatnet til dalen ogsom no spreier optimisme i formav kraftpengar til denne og framti-dige generasjonar. Det fine for oss

zona til Myklebustdalen i Breim, der kraftverkeigar Pål Lauritsen steller fint med den. Pål bygde stort reiskapshus og verkstad i 2008, der han brukar mykje tid til hobbyane sine.ei til Fossheim i 1995. Ni år seinare var dei med å starte eit lite kraftverk-eventyr.

�LUSTERJØLSTER

GLOPPEN

STRYNByrkjelo

Briksdalsbreen

Myklebustdalen

E39

Kart: Statens kartverk

SMÅKRAFTVERKSide 6�

LEVERER: Grunneigarane på Sandal og Fossheim har teke ut 6,5 millionar kroner i utbyte sidan starten i 2004.

Vi fann ut at det var forsøket verd.Ein slektsgard får du ikkje igjen

Pål Lauritsen

vestlendingar er at småkraftbransjen er totaltutrendy – for dess villare og meir avsides land-skapet er, dess større er sjansen for at der er eielv skapt for å hente ut kjærkomne kraftkroner.

Kraftverket til 11 grunneigarar på Sandal ogFossheim stod ferdig i april 2004 og har tentpengar frå første dag. Årsproduksjonen erkring 12.500.000 kilowattimar (kWh), nokstraum til over 600 husstandar. Utbyggings-kostnaden var om lag ei krone per kWh, altså12,5 millionar.

Stabil, låg rente og lange periodar med høgkraftpris har gitt god avkasting på investeringa.

– Vi var førespegla ein kraftpris på 12–13 øre,men den spratt opp i 20 øre over natta, fortelGrete Janne, styreleiar i kraftverket og størsteaksjonær saman med ektemannen, med nesten35 prosent av aksjane, rekna ut fallrettane pågardsbruket.

Grunneigarar på Sandal og Fossheim har fåttkonsesjon til to nye kraftverk; eitt lenger oppe iSandalselva og eitt i sideelva Timbra, men føre-bels har dei ikkje bestemt seg for å byggje ut.Lenger inne i dalen har bruka på Myklebustogså sikra seg to løyve (sjå eiga sak).

Avansert furtebu. – Eg har skifta altelektrisk, og motor og gir, fortel Pål stolt ogviser fram ein Chevrolet Corvette, 1978-modell,som hadde gått 29.000 miles på knusktørrevegar i Arizona før den vart henta til Breim.

Pål sjølv kallar den kombinerte verkstadenog reiskapshuset for ei avansert furtebu forstore gutar. Reist i 2008 takka vere utbyte fråSandal & Fossheim Kraft AS, med klokketårnpå taket som for å syne at her er ting på stell.

– Kraftverket har gitt oss økonomisk tryg-gleik. Men så brukar vi heller ikkje pengane påfest og fjas, og då kan vi investere her, seierGrete Janne.

Inntekta frå kraftverket har blitt enda vikti-gare etter at ho vart sjuk og hundre prosentuføretrygda og i fjor vinter måtte avslutte fir-maet ho dreiv innan bedriftsprofilering. Pål harogså helseproblem og brukar mykje av tida tilhobbyane sine, i tillegg til å halde eigedommenved like og ta sin del av vaktene i kraftverket.

– Vi prøver så godt vi kan å halde gardsbru-ket i hevd, i respekt for dei som har vore her før,seier han.

Rekneskapstala for selskapet viser at eiga-rane har teke ut nesten 6,5 millionar kroner iutbyte sidan opninga. For ekteparet på Foss-heim betyr det ein gevinst på 2,2 millionar påsju år.

I furtebua er det full orden. Plakatar og bile-te på veggene avslører kjærleik tilamerikanske bilar og motorsyklar.Dessutan er jakt og fiske ein viktigdel av livet.

I garasjen står ein Chevy Cor-vette til, innepakka, og ventar påfine vårdagar i Breim.

– Dette er mor sin, seier GreteJanne med eit breitt glis og dregvekk trekket som skjermar motstøv og skit.

– Kraftverket har gjort nokre draumar tilrøyndom, fastslår Pål.

Førebur seg på klondyke. Grunnei-garane vil ta seg tid før dei avgjer om dei skalbyggje to nye kraftverk. Kostnadene har aukaog det er venta klondyke blant utstyrsleveran-dørar og entreprenørar når kampen om deigrøne sertifikata fram til utgangen av 2020 noer i gang. Dessutan skal både hydrologi, økono-mi og marknadsutsikter kvalitetssikrast før deiseier ja eller nei.

Det har vore mindre kraftverk i Sandalselvabåde på 1920- og 1950-talet, men dette varikkje tema då ekteparet Fossheim/Lauritsenbestemte seg for å flytte vestover.

�

TIL 600: Sandal & Fossheim Kraftverk levererstraum til over 600 husstandar. Dei sel krafta tilSogn og Fjordane Energiverk (SFE).

▶ Sandal & Fossheim Kraft AS 2010 2009Driftsinntekt 3374 4092Driftsresultat 2145 2753Res. før skatt 1808 2323Eigenkapital 1436 1435Alle nøkkeltal i tusen kroner. Kjelde: Ravn føretaksinformasjon


Ingeniør Hermod Seim og Sogn og FjordaneEnergi AS (SFE) har vore gode rådgjevarar formange småkraftutbyggjarar. Oppe på fjellet, inedslagsfeltet til elva Timbra, har dei no settopp ein målestasjon for vassføring, slik at deikan få kunnskap som optimaliserer ei eventuellutbygging.

– Vi brukar heller ekstra 200.000 kroner påei utgreiing enn fleire millionar på ei feilvurde-ring, oppsummerer Grete Janne.

Dei to har sterke meiningar om Sogn ogFjordane Turlag si rolle og NVEs sine vurde-ringar, men ser samstundes at dei ikkje trengbyggje ut alt no. Kanskje vil neste generasjonvere med å bestemme korleis dei vil ha det idalen.

– Er det aktuelt å samarbeide med SmåkraftAS, som tek heile den økonomiske risikoen ogkrev halvparten av overskotet?

– Trur du at det kjem folk frå Oslo i dress utpå bygda for å hjelpe deg, spør Grete Janne til-bake.Journalisten dreg på det.

– Det trur i alle fall ikkje vi. Vi får god hjelpfrå SFE og får låne pengar i banken. Der har deistor forståing for den lokale verdiskapinga, slårho fast.

Ei fantastisk reise. Ekteparet er klarover at dei skil seg litt ut blant gardbrukarane idalen med vel 100 innbyggjarar, men det sommåtte vere av Jantelov er til å leve med.

– Når dei er på bøen eller i fjøset, så er eg ifurtebua eller på jakt, spissformulerer Pål.

Eller når dei kjøper ein Corvette frå USA, såinvesterer naboen i ein ny John Deere-traktor.

Grete Janne set umåteleg pris på roa og fre-den i bygda, og køkøyringa i Oslo-gryta er sjøl-ve symbolet på alt det ho ikkje saknar i byen.

– Eg ville blitt sprø om eg skulle flytte i blokkigjen, understrekar ho.

– Det har vore ei fantastisk reise så langt,seier Pål.

Ivar Myklebust Longvastøl tekstBent Are Iversen foto

NYE PROSJEKT: Grete Janne og Pål på Fossheim fortel om nye planar for kraftutbygging i dalen. – Vi har sagt til borna våre at det regnar ikkje pengar frå himmelen,fortel Pål.

Trur du at det kjem folk frå Oslo i dress utpå bygda for å hjelpe deg? Grete Janne Fossheim

Om 30 år arbeider barne-barnet ditt hos oss.Langsiktighet kan være et ord å pynte seg med. Men det kan også være en vilje, en visjon – slik som hos oss i GDF SUEZ E&P Norge. Vi tror på å

delta i olje- og gass produksjonen på norsk sokkel. Det er positivt for både oss, våre ansatte og samfunnet.

Vi har vært her i 10 år. Det er både et lite jubileum og en begynnelse på noe stort og varig. At vi nå har fått operatør ansvaret på Gjøa-feltet, gjør

oss enda sterkere motivert. Vi vil bidra – i dag, i morgen, i mange tiår framover.

Og vi vil være i front. På helse, miljø og sikkerhet. På teknologiske løsninger. På det å tenke nytt, skape noe nytt, være en foretrukket arbeidsgiver

og en solid, troverdig aktør i det store bildet. Vi gleder oss!


Grunneigarane på Myklebust planlegg stort og har alliert seg med Småkraft AS.

Dei ønskte å ta ut nok kraft til å forsyne 1350hus frå elva Strupen som kjem frå breen og kas-tar seg nedover brattberget bak gardsbruka påMyklebust.

– Dette var eit kostbart og komplisert pro-sjekt, og difor tok vi kontakt med Småkraft AS.Dei har lang erfaring og tek heile den økono-miske risikoen, seier Per Jarle Myklebust.

Den opphavlege planen var ein årsproduk-sjon på 27 millionar kilowattimar (27 GWh),men omsynet til fossen og andre naturkvalite-tar gjorde at Norges vassdrags- og energidirek-

torat (NVE) i 2010 gjekk med på ei langt min-dre utbygging på 7,2 GWh. Det er ikkje grunn-eigarane fornøgde med.

– No har vi sendt ein ny søknad med eitenklare inntak og der den mest synlege delenav fossen ikkje er råka. Vi har teke omsyn tilmerknadene frå NVE, seier Myklebust.

Tek halve overskotet. Bak namnetSmåkraft AS står fire av dei store aktørane ienergibransjen i Norge; Statkraft, BKK, Skage-rak Kraft og Agder Energi. Frå fleire hald vertdet åtvara mot å sleppe selskapet til i lokaleprosjekt. Småkraft AS tek heile kostnaden,men skal også ha halvparten av overskotet i 40år framover. Då kan grunneigarane få kjøpekraftverket tilbake – til teknisk verdi.

– Vi har skrive ein standardkontrakt, med

lokale tilpassingar, seier Myklebust med eit lurtsmil.

Grunneigarane på Myklebust fekk i januarkonsesjon til å byggje ut Daleelva, som renn istølsdalen mot Veiteberg i Stardalen i Jølster.Dette er eit prosjekt dei skal eige åleine.

Når det gjeld Strupen, er det derimot fornuf-tig å ha ein alliert, meiner dei.

– Vi har eit godt samarbeid og ein ryddigavtale med Småkraft AS, og vi veit at ein del harbrent seg på å stå åleine. Det kan vere krev-jande å sitje oppunder øyra i gjeld, og vi veit atbanken set krav både til rente og kraftpris.Småkraft sel alt på spotmarknaden som overtid gir den beste prisen. Vi kan ikkje vere sånavlebeskuande at vi seier at vi ikkje har litt åhente frå andre, argumenterer Per Jarle Mykle-bust.

REIN NATUR-KRAFT: Sterkekrefter i sving i My-klebustdalen, dennedagen var det vindensom tok tak på slet-telandet under bre-en. Lars (f.v.), PerJarle og Geir, alleMyklebust (som ty-der den store gar-den) er tre av nigrunneigarar harlike store fallrettar idenne delen av byg-da. Bak til høgre liggden isdekte fossenStrupen, der dei nohar levert ein ny planfor utbygging.

Satsar stortved hjelp avSmåkraft

Gir optimisme i bygda. Frå gammalthar alle gardsbruka på Myklebust like rettar tilelva, noko som betyr at alle som vil vere med påutbygginga får ein like stor del av risiko ogoverskot.

Det tradisjonelle landbruket er pressa og måomstille seg, og sjølv om breimningane eroffensive også på det feltet, er det ingen tvil omat kraftprosjekta gir ny glød og optimisme.

– Det er med på at ungdommen kan busetjeseg her, og vi kan halde på skule og butikkar,seier Lars Myklebust.

Per Jarle og svigersonen Geir Myklebust harnyleg investert nærare ni millionar kroner i nyfjøs, lausdrift, mjølkerobot og siloar, og det eringen tvil om at nokre kraftkroner ekstra vilgjere det greiare å forsvare investeringa.

– Det fine er at utkantane har ein fordel. Der

det er bratt og gale frå før, er det gjerne besteforholda for kraftproduksjon. Sjå berre på Kan-dalen, seier Per Jarle.

Kamp om grøne sertifikat. DåSmåkraft AS fekk tommelen ned for ei storutbygging i Strupen, var mellom anna grunn-gjevinga frå NVE at ved det først omsøkte inn-taket vart ei fossesprøytsone av ein viss regionalverdi berørt.

Per Jarle Myklebust seier at hanhar respekt for den jobben somturlag og naturvernarar gjer, oghan har ingen innvendingar motgrundige utgreiingar av prosjekta,men den lange tida det tek åbehandle søknadene er eit pro-blem.

Det fine er at utkantane har einfordel. Der det er bratt og galefrå før, er det gjerne beste forholda for kraftproduksjon

Per Jarle Myklebust

�


OPTIMISTAR: Gardbrukarane på Myklebust fortel at kraftplanane gir tru på framtida, f.v. Lars,Per Jarle og Geir. Dei to sistnemnde har nyleg investert ni millionar kroner i ny fjøs og mjølkerobot.

Ifølgje Henrik Glette, dagleg leiar i Småkraftfo-reininga som er interesseorganisasjonen tilutbyggjarane, er behandlingstida ho NVE i dag5–6 år. På toppen av dette kjem arbeidet meddetaljplan, bestillingstid på utstyr og byggjetid.

Fram til 31. desember 2020 skal det byggjastut 26,4 milliardar kilowattimar (26,4 TWh) ny,fornybar energi i Norge og Sverige, der små-kraftverka her i landet er venta å ta ein stor del.Dette gir grøne sertifikat til utbyggjarane, somsikrar dei 10–20 øre ekstra betalt per kilowatti-me.

Her er det venta eit rotterace for å komme imål innan nyårskvelden 2020.

– Viss ikkje søknaden er klar i desse dagar, såkan ein berre gløyme å rekke det, meiner PerJarle Myklebust.

Ivar Myklebust Longvastøl tekstBent Are Iversen foto

Småkraft AS

2010 2009Driftsinntekt 53,8 38,4Driftsresultat 17,4 -2,8Res. før skatt 2,5 -17,8Eigenkapital 385 289Alle nøkkeltal i millionar kroner. Kjelde: Ravn føretaksinformasjon

▶

Sparebanken Vest har lang erfaring med kraftverk og difor god kompetanse på småkraftfinansiering.Ta gjerne kontakt med ein av våre kontaktpersonar.

Olav HjelleRegionbanksjef BedriftsmarknadTlf.: 917 15 561E-post: [email protected]

Geir FlatjordSenior bedriftsrådgiverTlf.: 57 82 81 55/971 56 568E-post: [email protected]

Vi set saman eit godt kundeteam for dykkar kraftverk!

SPV.NO | TLF. 05555

Er du på jakt etter ein finansiell leverandør med kompetansepå småkraftverk?

Rekl

ameb

yråe

t Inf

orm

Med

ia

Vårt elektroniske gåvekort kan nyttast i våre 35 butikkar.Kjøp gåvekortet på Førde Libris i 1. etg.

Opningstider:10–20 (10-16) Matvarebutikkane har eigne opningstider

Manglar dine tilsette kraft og energi?

Gi dei eit gåvekort og ein dag fri!

FORD – 5 ÅRS NORGESGARANTIFORD – 5 ÅRS NORGESGARANTI

TransitEn klassiker blant nyttekjøretøy,med uendelige tilpasningsmulig-heter. Pluss firehjulstrekk.

Uansett hva slagsjobb du har– vi har bilen.

Transit ConnectKraftig, slitesterk og fleksibel – og med høy grad av komfort. Med kort akselavstand…

GalaxyKanskje den mest fleksible varebilen du kan tenke deg.God plass til fører og stort lasterom, med førsteklasseskjøreegenskaper.

Transit SkapbilMed utgangspunkt i enkelt eller dobbelt førerhus,medium, lang eller ekstra lang utgave, kan du nær sagt få dekket ethvert, individuelt transportbehov...

RangerA real man s adventure…

ford.no(Forhandlerfelt)

Transit Connect…eller lang akselavstand.

Vi gjentar suksessen! Forrige tur opplevde vi fantastiske dagar, med til dels strålande vêr, lyse netter og eit rikt dyreliv med ryper, rein, sel, kvitungar og isbjørn.

Bli med Firdaposten til Svalbard og sjå den arktiske naturen lysne opp i april. 19. april kjem midnattssola tilbake til Longyearbyen, og på denne turen lysnar det vinterkledde landskapet opp i eit fantastisk fargespel.

FREDAG 13. APRIL:Kl. 09.55 Avreise frå Gardermoen.Kl. 14.00 Ankomst Longyearbyen. Kl. 15.00 Lunsj i hotellrestauranten.Kl. 16.00 HUNDESLEDETUR I BOLTERDALEN ELLER ADVENTDALEN

2 og 2 på kvar slede i scooterfritt område.

Kl. 20.30 Trerettars middag inkl. kaffi vert servert i Funktionærmessa.

LAURDAG 14. APRIL:Kl. 07.00 FrukostKl. 08.00 SNØSCOOTERSAFARI TIL PYRAMIDEN.

Vi startar den 22 mil lange turen på kvar vår scooter i retning austlangs Adventdalen og Eskerdalen. Guidar held oss oppdaterte omdyreliv, historie og Svalbard sin geografi. Vi kryssar den mektigeSassendalen på tvers. Etter fangsthytta Fredheim køyrer vi på sjøisen over Tempelfjorden til Murdochdalen, og passerer "båten iisen". Etter 2-3 timar kjem vi nedover Nordenskiöldbreen, inst iAdolfbukta, i Billefjorden. Vi tar ein lang pause ved brefronten ogkryssar Petuniabukta over isen i retning Pyramiden. På denne tidaer det store sjansar for å sjå sel på isen. Framme i Pyramiden et vivarm, russisk lunsj på det gamle hotellet, og vi har litt tid til å kikkepå det som i dag er ein spøkelsesby. Det vert kravd førarkort forbil eller motorsykkel og turen tar 10–12 timar.

Kl. 18.00 AFTER SCOOTER i Barents Pub eller biljardrommet med øl, snaps og snacks.

Kl. 21.00 Arktisk middag på legendariske HUSET, med vinar og kaffi.

SØNDAG 15. APRIL:Kl. 07.00 Frukost vert servert fram til kl. 10.00.Kl. 12.00 Torettars lunsj inkl. kaffi vert servert i hotellrestauranten.

Tid på eiga hand og tid til å besøke Galleri Svalbard, Svalbard Museum, taxfree, shopping…

Kl. 16.00 ISGROTTING – EI VANDRING I ISBREENS INDRE Med beltevogn reiser vi opp på Longyearbreen, og i lyset frå hovudlyktene tar vi oss innover smeltevasskanalane under breen.

Kl. 20.30 Festmiddag med aperitiff, vinar, kaffi & avec vert servert i Funktionærmessa.

MÅNDAG 16. APRIL:Kl. 08.00 Frukost vert servert fram til kl. 10.00.

Utsjekking av romma før kl. 11.00.Kl. 12.00 Torettars lunsj på hotellet.Kl. 14.45 Avreise fra Svalbard Lufthamn Longyear.

Ankomst Gardermoen kl. 19.00.

Turpris 19.900,- inkludert fly t/r Oslo, 3 netter på «Funken» i dobbeltrom, mat,alle utflukter og program som over og reiseleiar frå Firdaposten.Enkeltromstillegg: 3.375,-, avslag i trippelrom 1.150,-Flyskatt og miljøgebyr p.t. 354,- kjem i tilleggEv. tilknyting kjem i tillegg, men korresponderer bra til Florø om rutene er som no.

Meir informasjon og påmelding; Sander på 900 51 867 [email protected] Påmelding snarast.

Tidspunkta for aktivitetane kan bli endra.

Bli med Firdaposten til Svalbard 13.–16. april 2012

Fot

o:S

ande

r Ø

delie

n

kystavisa

Berre

3 plassar

igjen

BETALER TO GONGER: Småkrafteigarane endar oppmed å betale kraftverket to gonger dersom dei kjø-per det igjen til teknisk verdi, konkluderer JohannesIdsø. Han slaktar kontrakten som Småkraft AS tilbyrgrunneigarane. Foto: Bent Are Iversen

Grunneigarane sit igjen medberre ein tredel av kontant-straumen, og må kjøpe kraftverket tilbake til blodprisdersom dei slepp SmåkraftAS til på eigarsida.

Det viser ein fersk analyse somsamfunnsøkonom Johannes Idsøpå Høgskulen i Sogn og Fjordanepresenterer i rapporten «Småkraftog regionaløkonomisk vekst», somIdsø har laga på oppdrag fornæringsavdelinga i fylkeskommu-nen.

– Det som har overraska megmest, er kor einsidig kontraktenmellom Småkraft AS og grunneiga-rane favorisererer selskapet, seierIdsø.

Ein tredel til grunneigar.Småkraft AS har så langt vore mestpå offensiven i høve til å byggje utsmåkraftverk etter avtale medgrunneigarane, men fleire liknandeaktørar har komme på banen (sjåfaktaboks). Mange har åtvara motdenne typen kontraktar, men ana-lysen til Idsø kan tyde på at avta-lane er enda dårlegare enn den serut.

Ifølgje standardkontrakten tekSmåkraft heile den økonomiskerisikoen, medan partane deleroverskotet likt mot at Småkraft ASfår leige fallrettane i 40 år. Etterden tid kan grunneigarane kjøpetilbake kraftverket til teknisk verdi.

Idsøs reknestykke viser at grunn-eigarane i realiteten ikkje sit igjenmed 50 prosent, men derimot berre34 prosent av det dei ville hatt der-som dei finansierte, bygde og der-med eigde kraftverket sjølv.

Økonomen har sett på eit kraft-verk som sel straum for ein millionkroner i året. Ifølgje Idsøs tal vil ein

grunneigar som inngår standard-kontrakt med Småkraft AS siteigjen med ein kontantstraum på6,649 millionar kroner etter 40 år.Hadde han eigd kraftverket sjølv,ville han site igjen med 19,514 mil-lionar.

Kontantstraumen er skilnadenmellom kontantar som går inn ogut av ei bedrift i ein bestemt perio-de, noko som gir eit godt bilete avverdiskapinga.

Kontantstraumane i dettedømet er det som grunneigar sitigjen med når alle kostnader, ren-ter, avdrag, eigedomsskatt og sel-skapsskatt er betalt. Det er ikkjeskilt mellom utbetaling av utbyteeller det å la vere å utbetale utbytefor å styrke eigenkapitalen i selska-pet.

– Den store skilnaden overraskameg, understrekar Idsø.

Betaler to gonger. Han hargått gjennom heile kontrakten medkritisk blikk og reagerer spesielt påvilkåra for å kjøpe tilbake kraftver-ket etter 40 år – til teknisk verdi.Med teknisk verdi «menes nyan-skaffelsesverdien av et tilsvarendeanlegg, fratrukket reinvesterings-kostnadene ved å bringe anleggetopp til nødvendig tilstand for nye40 års drift», går det fram avkontrakten.

– Grunneigarane har altså rett tilå kjøpe anlegget for den prisen detkostar å byggje eit nytt på det tids-punkt avtalen går ut, men her måein merke seg at Småkraft allereiehar fått tilbake den investerte kapi-talen med rente gjennom avskri-vingane, og ved å belaste rekneska-pen med ein rentesats som er klarthøgare enn dei vilkåra eit selskapsom Småkraft får i marknaden,seier Idsø.

KRAFTFYLKETSogn og Fjordane er fylket med tredje størstkraftproduksjon i landet. I 2009 var produksjo-nen 14,7 milliardar kilowattimar (14,7 TWh).

Marknadsprisen på denne energien var 5,9 mil-liardar kroner (reknar då 40 øre/kWh).

Luster og Aurland er dei klart største kraftkom-munane i fylket. Statkraft, E-CO (eigd 100 % avOslo kommune) og BKK er dei største eigaraneav dei store kraftverka.

Det er så langt gitt 89 konsesjonar til utbyg-ging av småkraftverk i fylket, og 88 søknaderligg i køen for behandling hos NVE Til saman 2,2TWh (sjå kommunevis tabell).

Eit småkraftverk vert til vanleg definert medein årsproduksjon under 50 millionar kilowatti-mar (50 GWh).

Frå 2008 –2012 fekk Småkraft AS konsesjonarsom svarar til 30 prosent av samla tildelt pro-duksjon i perioden.

– Berre småpengartil grunneigar

▶

�

SMÅKRAFTSmåkraft AS vart skipa i 2002. Spesialist påsmåkraftverk. Eigd av Skagerak Energi, AgderEnergi, BKK og Statkraft. Har til no fått 16 kon-sesjonar i Sogn og Fjordane. Det største av fleireeksterne selskap som ønskjer å byggje ut små-kraftverk her i fylket.

▶

Han konkluderer med at grunneigarar somkjøper tilbake kraftverket, endar opp med åbetale det to gonger. Difor bør avtalenendrast til at dei skal betale bokført verdi,noko som i mange høve vil seie at dei kanoverta det gratis når 40 år har gått.

Regionen taper stort. Idsø harogså analysert følgjene for den regionaleøkonomien ved å samanlikne lokalt eigar-skap med dei vilkåra som Småkraft ASkrev.

Det einaste som er likt ved dei to alterna-tiva, er eigedomsskatten, men på ei rekkjeandre område taper lokalsamfunnet ogregionen på at Småkraft eig og byggjer,ifølgje rapporten:

Grunneigar sit igjen med ein tredjedelav pengestraumen, den lokale banken fårikkje rente, kommunen får berre ein tredelav inntektsskatten, inga lokal bedrift fårvidaresal av kraft, og truleg vert det mindrelokale innkjøp, færre lokale leverandørarog grunneigarane får lite ny kompetanse.

Tek risiko for deg. Økonomen kon-kluderer likevel med at Småkraft i nokrehøve kan vere den rette partnaren. Selska-pet har kunnskap og erfaring og står forverdiskaping nasjonalt, så lenge dei ikkjehar utanlandske eigarar.

Idsø trekkjer fram at Småkraft kan vereei god medspelar ved marginale og risi-kable prosjekt. Den største faren ved slikeprosjekt, er at utbygginga vert så krevjandeat grunneigarar som står åleine får likvidi-tetsproblem.

Finansiell styrke ved større prosjekt kanvere fornuftig for grunneigarane. Ei utbyg-ging i regi av Småkraft eller andre selskapkan også vere det rette alternativet forgrunneigarar som ikkje ønskjer å engasjereseg. Sjølv om det er dårlegare økonomisk,kan det vere einaste alternativet for nokre.

Idsø meiner likevel at det er mange godegrunnar til å byggje ut sjølv, eller samarbei-de med lokale selskap dersom ein er oppte-ken av regional verdiskaping.

– Når Småkraft vil innvende at det errisikabelt å byggje ut sjølv, så viser erfa-ringa her i fylket at risikoen er liten. Spare-banken Sogn og Fjordane har finansiert50–60 kraftverk og meiner det er like sik-kert som bustadfinansiering. Vi har ogsåkompetente regionale utbyggjarar somSognekraft, Sunnfjord Energi og Sogn ogFjordane Energi som kan tilby dei sameløysingane som Småkraft, seier JohannesIdsø.

Ivar Myklebust Longvastøl tekst


Det som har overraska meg mest, er kor einsidig kontrakten mellom Småkraft AS og grunneigarane favorisererer selskapet

Johannes Idsø, økonom

SmåkraftfylketKommune Konsesjonar Søknader Produksjon totalt* Salssum per år**Gloppen 19 8 419 104Jølster 10 7 278 69Luster 9 7 267 66Sogndal 8 4 202 50Lærdal 1 12 178 44Førde 5 5 116 29Balestrand 4 3 107 26Flora 3 7 75 18Bremanger 1 8 74 18Stryn 4 4 72 18Gaular 7 0 67 17Gulen 5 2 64 16Årdal 1 3 52 13Høyanger 3 3 52 13Askvoll 2 3 51 13Vik 2 3 45 11Fjaler 1 4 28 7Eid 2 1 23 6Aurland 0 1 20 5Hyllestad 0 2 11 3Naustdal 1 0 9 2Vågsøy 1 0 5 1Hornindal 0 1 3 1Totalt 89 88 2228 557

* Forventa produksjon i GWh per år dersom alle kraftverka vert utbygde som planlagt. Gjeld berre små-kraftverk (under 50 GWh)** Forventa salssum av straumen per år, i millionar kroner, avrunda til næraste heile tal. Kjede: Rapporten«Småkraft og regionaløkonomisk vekst», Høgskulen i Sogn og Fjordane, 26. januar 2012.

Småkraftverk med eigarar utanfråUtbyggjar Eksternt eigarskap Konsesjonar SøknaderSmåkraft AS 100 % 16 5Luster Småkraft AS 50 % 4 2Marintech Energy AS 100 % (konkurs) 2 0BKK Produksjon AS 100 % 0 1Fjellkraft AS 100 % 1 1Norges Småkraftverk AS 100 % 0 4Norsk Grønnkraft AS 100 % 0 4Norsk Hydro AS 100 % 0 1Sogn og Fjordane Energiverk AS 38,5 % 0 1Sognekraft AS 44,40 % 0 5 Totalt 23 24

Kjelde: Rapporten «Småkraft og regionaløkonomisk vekst», Høgskulen i Sogn og Fjordane, 26. januar 2012.

▶

▶

– Forskaren undervurderer grunneiga-rane og set opp eit reknestykke for åfå det svaret han ønskjer.Det meiner Rein Husebø, administrerandedirektør i Småkraft AS.

Husebø seier at eit kraftverket i dømet somer brukt av forskaren, ikkje er representativt fordei prosjekta Småkraft AS går inn i. Det gjeldbåde storleiken (sel kraft for ein million kroneri året) og eigenkapitalen (600.000 kroner avein totalkostnad på 6 millionar).

I eit dårleg lys. – Vi har nyleg ferdigstiltTjøtaelva kraftverk i Hyen, til ein utbyggings-pris på fire kroner per kilowattime, og det er eimykje større utbygging. Der krevst det eigenka-pitaldekking på 40 prosent, ikkje 10 prosentsom i dømet til forskaren, seier Husebø.

– Forskaren har nok lagt inn dei premissanehan treng for å finne det svaret han og opp-dragsgjevaren vil ha. Det er ingen kunst, vissformålet er å stille oss i eit dårleg lys, hevdarHusebø.

Forskar Johannes Idsø skriv at han har spurtom å få ut kontraktane frå Småkraft og andre,men har fått nei. Han har difor skaffa seg ein

kontrakt frå grunneigarar, og det er denne hanlegg til grunn i sin analyse.

Rein Husebø seier at han ikkje har blitt spurtom levere ut ein kontrakt, og han vil også vegreseg for gje den til «slike som han» når han fårreferert delar av konklusjonane.

– Men eg er forundra over at han ikkje harspurt oss om innhald i avtalar og prosjekt, slikat han kan få sjå korleis vi jobbar. Han finnikkje alle svara inne på forskingskontoret sitt,seier Husebø.

Har endra kontrakten. – Dersomgrunneigar har kompetanse og like stor finansi-ell styrke som oss, så kan han like godt byggjeut sjølv. Poenget er at grunneigar må få veljesjølv, og det er uansett viktig med konkurranse,seier Husebø.

Han seier at konkurranse har ført til at Små-kraft har endra sine kontraktar til fordel forgrunneigar. Det betyr at grunneigarar har fåttavtalar med meir enn 50 prosent av overskotet,og at prisen ved gjenkjøp av kraftverket etter40 år, er endra til halvparten av teknisk verdi.

– Vi har valt ein modell for gjenkjøp der viikkje kan køyre anlegget på felgen dei siste årafør overtakinga. Samstundes såg vi at dei første

kontraktane gav ei skeivfordeling i vår favør,seier Husebø.

– Det verkar som forskaren eigentleg fremjareit politisk syn og finn argumentasjon som pas-sar til dette. Det er legitimt å meine at ein børbyggje ut sjølv som prinsipp, men kva som erlønsamt er ei anna sak og varierer med båderisikovilje og kapital, legg han til.

– Får det svaret han vil

Rein Husebø er sjef i Småkraft AS.

HØGT og LÅGT

Variert kompetansemiljø

Ein aktiv støttespelar i lokalmiljøet www.sunnfjordenergi.no

KOMMENTARSide 18�

Vi køyrde på smale vegar opp til Myklebustda-len i Gloppen, som Firda like godt døyper omtil småkraftas Silicon Valley, men vi ser ingenfareskilt som åtvarar mot skumle fossespeku-lantar. Kanskje er det på tide å setje dei opp?

LANGT FRÅ AKER BRYGGE. Inst idalen bur ein flokk driftige gardbrukarar, medPer Jarle Myklebust som talsmann. Saman mednaboar har han satsa stort på garden og plan-legg kraftutbygging for mange titals millionar.

– Det fine er at utkantane har ein fordel. Derdet er bratt og gale frå før, er det gjerne besteforholda for kraftproduksjon, seier Myklebust.

Vind og snøbyer hyler rundt øyra og doku-menterer at her er sterke krefter i sving. Reinenergi, velsigna langt frå jappane og pengeflyt-tarane på Aker Brygge. Endeleg ei næring somviser Oslo ræva og favoriserer utkantane. Eller?

Historia fortel oss at det er nødvendig å føl-gje med i timen. For hundre år sidan reisteoslomannen Fredrik Hiorth (1851–1923) rundti Norge og kjøpte opp fallrettar. Kring 1916hadde han sikra seg kontroll over dei storevassfalla i Aurland, som seinare vart selde tilOslo kommune (Oslo Lysverker, i dag E-CO) ogbygde ut. Grunneigarane vart lova svimlande450.000 kroner, men fekk berre 30–40 kronerkvar per år.

STORE VERDIAR I SPEL. Sogn ogFjordane er blant dei største kraftfylka i landetmed ein årsproduksjon verd nesten seks milli-ardar kroner. Frå Aurland kommune hentarOslo kommune ut over ein milliard i året i brut-to inntekt, takka vere Hiorth og hans medhjel-parar.

Siste åra har småkraft-utbygginga skote fart.Dersom alle prosjekta får konsesjon og vertbygde ut, er det berre Solund av kommunanesom ikkje vil ha vasskraftverk om nokre år. 177småkraftverk er utbygde eller har søkt konse-sjon, med ei venta verdiskaping på 557 millio-nar kroner årleg. Og ikkje minst, bekken bakhuset har skapt optimisme og gir håp for atogså neste generasjon vil bu på bygda.

Innføring av grøne sertifikat frå årsskiftetgjer fossen og fallretten enda meir verdfull. Deisom klarer å få kraftverket i produksjon innanutgangen av 2020, kan truleg glede seg over10–25 øre ekstra per kilowattime. Slikt vert detfort nye millionar av.

HUSMANNSKONTRAKT. Vår tids fos-sespekulantar har for lengst meldt seg. Bak dettrivelege namnet Småkraft AS står fire av deistørste aktørane i energibransjen, ingen av deimed adresse Sogn og Fjordane.

Småkraft AS har sikra seg konsesjonar somutgjer nesten ein tredel (30 %) av venta små-kraft-produksjon i perioden 2008–2012.

For kort tid sidan kom meldinga om at Fjell-kraft AS har sikra seg attraktive fallrettar i elvaJølstra, truleg verd mange hundre millionarkroner. Dei største eigarane er Narvik kommu-ne og den danske energigiganten Dong Energy.Fjellkraft utkonkurrerte Sunnfjord Energi ikampen om fallrettane i elva som renn rett

forbi kontoret til det lokale energiselskapet. I ein rykande fersk rapport slaktar forskar

Johannes Idsø kontraktane til selskapet Små-kraft AS. Omgrepet «husmannskontrakt» somvart brukt om fossespekulant Hiorth og hanssamtidige, ligg nær å hente fram igjen, skal eintru forskaren.

Det er interessant å merke seg at Småkraftser ut til å ha fått sterkare fotfeste i Sogndal ogandre sognekommunar enn i to av dei storesmåkraftkommunane Gloppen og Jølster. Eiforklaring kan vere at glopparane har hatt eitsterkt lokalt rådgjevingsmiljø i Sogn og Fjor-dane Energiverk (SFE) og ein lokal bank somstiller opp. Eller motsett; sogningane har goderfaring med Småkraft.

Oppegåande bønder på Myklebust er over-tydde om at det er rett å ha Småkraft AS medpå laget i den mest risikofylte utbygginga.Grete Janne Fossheim lenger ute i dalen er der-imot nådelaus når ho stiller spørsmålet: Trurdu at det kjem folk i dress frå Oslo ut på bygdafor å hjelpe deg?

NYE SKREKKHISTORIER. I rappor-ten «Eit kunnskapsbasert Sogn og Fjordane»som peikar ut kursen for næringslivet, er forny-bar energi eit av seks område der fylket kan taein nasjonal posisjon. Det er ingen tvil om at

utgangspunktet er bra, på grunn av store res-sursar og fordi fylket har tre store energiselskapmed lokalt ankerfeste.

Bransjen har gått i dialog med høgskulen ogVestlandsforsking og stiller opp med pengar forå få i gang studium i fornybar energi og elkraft-line for ingeniørar, og det er lagt planar for ågje fylket status som nasjonal energiklyngje.Det er heilt avgjerande at dei tre store går i tetfor at dei høge ambisjonane skal la seg reali-sere, og då er lokal eigarskap avgjerande.

La etterkomarane våre sleppe å høyre nyeskrekkhistorier om fossespekulantar som sikraseg verdiane frå elva bak huset.

Historia om fossespekulant Fredrik Hiorth bør ein ikkje fortelje til mørkredde ungar i Sogn og Fjordane.

Gode tider for fossespekulantar

SILICON VALLEY: Myklebustdalen i Breim, småkraftas svar på Silicon Valley, der datakraft er bytt ut med elek-trisk kraft. Gloppen er småkraft-kommune nummer ein i Sogn og Fjordane. Foto: Bent Are Iversen

Ivar Myklebust Longvastøl

ACER ASPIRE 7750G• Intel Core i7-2670QM (Quad-Core) Prosessor • 17,3"HD+ (1600X900) LED Skjerm • 8 GB DDR3 Ram • 750GB Harddisk • AMD Radeon HD6650M - 2GB Skjermkort• 1 X USB 3.0 • HDMI, 2 X USB 2.0, 1.3MP Webcam •DVD-Brennar Dual, Kortlesar, VGA • Trådlaust nett (n) +100/1000 LAN • Windows 7 Home Premium .

8490,– inkl. mva.

BRA YTELSE OG STOR SKJERM TIL LÅG PRIS!

MYKJE FOR PENGANE!

Fokusgården • 6800 Førde

Tlf. 57 82 67 00 • [email protected]

EIN AV VÅRE ABSOLUTT KRAFTIGASTE BÆRBARE MASKINER

LYST PÅ LITEN PC? SJEKK DENNE!SVÆRT POPULÆRT!

ACER ASPIRE X3990Intel Core i7-2600 Quad-Core Prosessor • 8GB DDR3Ram • 2TB Harddisk • Nvidia Geforce GT 530 - 2GBSkjermkort • DVD-Brennar Dual, HDMI, DVI • 9 X USB2.0, Kortlesar, PS2 • Trådlaust nett (n) + 100/1000 LAN • Acer Tastatur & Mus • Windows 7 Home Premium

7990,–inkl. mva.

ULTRA SLIM ULTRA LIGHT ULTRA SMART

CANON PIXMAMG3150Multimaskin (skrivar/skanner/kopi) medtrådlaust nettverk og automatisk tosidigutskrift!

895,–inkl. mva.

ACER ASPIRE ONE 722• AMD Fusion C-60 Dual Core Prosessor • 11,6" HDLED Skjerm • 4 GB DDR3 Ram • 320 GB Harddisk •AMD Radeon HD6290 Skjermkort • HDMI, 3 X USB 2.0• Bluetooth 3.0, Webcam • Kortlesar, VGA • 6-CellersBatteri / Inntil 7t Batteritid • Trådlaust nett (n) +100/1000 LAN • Windows 7 Home Premium

3495,–inkl. mva.

ACER ASPIRE S3-951ULTRABOOK• Intel Core i5-2467M Prosessor • 13,3" HD LED Skjerm •4GB DDR3 Ram • 320GB Harddisk m/20GB SSD (!) • IntelHD Graphics 3000 Skjermkort • Inntil 6t batteritid & 50-dagars standby (!) • 2 X USB 2.0, HDMI • 1,3 MP Webcam• Bluetooth 4.0, Kortlesar • Trådlaust nett. (n) + 100/1000LAN • Windows 7 Home Premium

6790,–inkl. mva.

ULV I FÅREKLÆR!

SVÆRT POPULÆRT!

ACER ASPIRE 7750Intel Core i3-2330M Prosessor • 17,3" HD+(1600X900) LED Skjerm • 4GB DDR3 Ram • 500GBHarddisk • Intel HD Graphics 3000 Skjermkort • 1 XUSB 3.0 • 1.3MP Webcam, HDMI, 2 X USB 2.0 •Kortlesar, VGA • Inntil 4-timer batteritid • Trådlaust nett(n) + 100/1000 LAN • Windows 7 Home Premium

4995,–inkl. mva.

BEST I TEST – TV2 HJELPER DEG!

SAMSUNG 55" 3D LEDSMART-TV - UE55D6505Full-HD (1080p) oppløysing • 400Hz Clear MotionRate teknologi • 4 X HDMI • Innebygd Riks-TV &Satelitt-tunar • Wi-FI, PVR, Nettverk • 3 X USB2.0, • VGA, Scart, RCA, S-VHS • Svivel-fot

13990,–inkl. mva.

GJER EIT VINTERKUPP!GJER EIT VINTERKUPP!

51" PLASMA TV • Full-HD (1080p) oppløsning • 600HzSubfield Motion • 2 X HDMI, Connect Share• Innebygd Riks-TV tuner • USB 2.0 •Scart, RCA, S-VHS • Vekt: 24,8 Kg •Størrelse (BxDxH): 118,7 x 5,3 x 78,8cm

5990,–inkl. mva.

Vi leverer gratis i Førde-området!

KRAFTIG YTELSE TIL LÅG PRIS!

KRAFTIG MASKIN, KLARER DET MESTE!

ACER ASPIRE 5749ZIntel Dual Core B950 Prosessor • 15,6" HD LED Skjerm• 4GB DDR3 Ram • 500GB Harddisk • Intel HDGraphics Skjermkort • Webcam, 3 X USB 2.0, DVD-Brennar Dual • HDMI, Kortlesar, VGA • Trådlaust nett (n)+ 100/1000 LAN • Windows 7 Home Premium

3995,–inkl. mva.

SUPER MASKIN TIL VANLEGE OPPGÅVER

ACER ASPIRE X 1430• AMD E-300 Dual-Core prosessor • 4 GB DDR3 RAM •500 GB Harddisk • AMD Radeon HD6310 skjermkort •DVD-Brennar dual • 6x USB 2.-0 + HDMI • Kortlesar,VGA, PS2 • 100/1000 LAN • Acer tastatur og mus •Windows 7 home premium

3750,–inkl. mva.

www.kontorsenteret.com

APPLE IPAD2 & SAMSUNG GALAXY TAB 10.1

Prisar frå

3995,–inkl. mva.

Vi har godt utval av dei mestpopulære nettbretta på lager!

Full-HD 600hzSamsung 51" Plasma-TV - PS51D535

ACER ASPIRE 5755G• Intel Core i5-2450M Prosessor • 15,6" HD LED Skjerm• 6GB DDR3 Ram • 750GB Harddisk • Nvidia GeforceGT 630M - 1GB Skjermkort • 1 X USB 3.0 • DVD-Brennar Dual, HDMI, 1.3MP Webcam • 2 X USB 2.0,Kortleser • Trådlaust nett (n) + 100/1000 LAN • Inntil4,5t batteritid • Windows 7 Home Premium.

6490,–inkl. mva.

Aktiv med vind

Aktivitet med vind gir mer enn ren energi og bidrag til et bedre klima. Det skaper også økt aktivitet i lokalmiljøet og næringslivet, lokalt og nasjonalt.

SAE Vind er Statkraft og Agder Energi sin felles satsing på landbasert vindkraft i Norge. Vi jobber aktivt med å bygge ut vindparker over hele landet og har mål om å realisere 1500 MW innen 2020, nok til å dekke strømforbruket til ca. 200.000 husstander. Med sterke eiere i ryggen har vi den erfaring, kompetanse og kapital som skal til for å lede an i utviklingen av vindkraft i Norge.

Norges ledende selskap innen landbasert vindkraft www.saevind.no

5. og 6. klassinger fra Bakkamyra skole på ski i Smøla vindpark, februar 2010.

TYSKARSTÅLET: Stig Kvanli og Hydro Energi er i ferd med å fusjonere høgteknologi med 70 år gamle røyrgater og turbinar frå krigsåra. Nyskapinga heiter Holsbru kraftverk.

Gir nytt liv til gamle røyr �

DER SOGNEFJORDEN GÅR PÅ LAND: Høge fjell med bekkar og fossar har danna grunnlaget for over 70 årsindustriutvikling i Årdal. Med verdas nest lengste fjord som transportåre ut mot verda, har sognebygda mangenaturgjevne premissar på si side.

Vi står ved tunnelinnslaget til Holsbru kraft-verk, vel 700 høgdemeter over kraftog alumi-niumsbygda Årdal. Framfor oss ligg 6094meter nydriven vasstunnel i fjellsida Ljoteli,sprengd og bora ut på berre 18 månader. 23.februar skal tunnelen fyllast med vatn, den før-ste store testen på eit svært så spesielt prosjekt.For i enden av tilførselstunnelen ligg ikkje eithypermoderne røyrgatesystem. Vatnet skal istaden koplast inn på ein sovande gigant, detgamle Tyin kraftverk som blei bygt for 70 årsidan av den tyske okkupasjonsmakta, medrussiske krigsfangar og franske tvangsarbeida-rar som arbeidskraft.

– Anlegget blei fasa ut i 2004, då HydroEnergi investerte i heilt nytt Tyin kraftverk.Men for nokre år sidan kom kreative hovud påideen å sjekke om det gamle anlegget var i einslik forfatning at det kunne brukast, fortel pro-sjektansvarleg for anleggsdelen i fjellet, IngvarNorevik.

Tysk presisjon. Svaret frå ingeniørar ogmetallurgar overraska mange. Den 1800 meterlange røyrgata, smidd i Krupp-stål frå Wehr-macht var ikkje berre i bra forfatning. Den varav eksepsjonelt høg kvalitet. Hydro Energiendra difor planane for korleis den byggjeklare

restkrafta kunne realiserast. Røyra kunne bru-kast, det same gjaldt turbinane og ein av gene-ratorane nede i den gamle kraftstasjonen.Arbeidet med å kombinere 70 års gammalingeniørkunst med hypermoderne teknologifor tunneldrift var i gang.

– Pass på, her er glatt. Har du skifta til verne-støvlar? Og ha lykta tent heile tida! HMS-ten-kinga gjennomsyrar alt Norevik gjer seg der vivaggar i veg inn i mørkret, polstra frå topp tiltå.

– Vi er i mål no. Vi enda med ein skade medfråvær. Ein kar ramla ned frå stigbrettet påanleggsmaskina si og slo seg i ryggen. Det

I NY DRAKTSide 22�

Nye Holsbru kraftverk må vere eit av dei underlegaste vasskraft-prosjekt i norsk historie.

Når vi er ferdige med anlegget vil vi ha inves-tert rundt 240 millionar kroner. Det vil vere tentinn att på seks års normal drift. Ingvar Norevik

FJELLETS HARRY POTTER: Den er somhenta ut frå ein fantacy-film, den 70 årgamle regulatormaskina for generator 2 iTyin kraftverk. Hammarlakka og skinandestår den klar til å styre vass-straumen innmot turbinhjula som snart skal snurre igjen.

gjekk heldigvis bra. Ein skade er ikkje ille på120.000 arbeidstimar, men det er sjølvsagt einfor mykje – sjølv om den ikkje var alvorleg, leggNorevik til.

Talet står i kontrast til korleis den tyskeokkupasjonsmakta såg menneske som for-bruksvare då det opphavlege kraftverket bleibygd under krigsåra. Den gong var bygda ned-under oss prega av høge gjerde, brakker ogpiggtråd. Fangeleirar fulle av unge menn.Mange såg aldri heimlanda sine att.

I Årdals-målestokk er nye Holsbru kraftverkfor ein pygmé å rekne. Årsproduksjonen vil lig-gje rundt 84 GWh, noko som tilsvarar to gong-

er straumforbruket til bygda nede i dalbotnensom tel 5500 innbyggjarar. Til samanlikningproduserer storebror Tyin kraftverk 1,4 Terra-watt-timar, nok straum til å dekkje årsforbru-ket til ein by på storleik med Drammen.

– Det spennande med detteprosjektet er at vi har ikkje nokotradisjonelt vassmagasin. Vi harikkje bygt demningar eller gjortstore naturinngrep. Hovudvass-kjelda Holsbruvatn vil ha samevasstand som før. I tillegg hentarvi inn nokre bekkar i nedslagsfel-tet, gjennom å byggje såkallatakrennesystem som samlar vat-net og fører det inn i systemet. Deter ein skånsam måte å hente ny, miljøvennlegkraft på, seier driftsansvarleg Per Magne Gull-aksen i Hydro Energi Årdal.

Vatn ikkje i vinden. Holsbru blir eitsåkalla start-stopp-anlegg, der hovudproduk-sjonen går om hausten når det regnar solid ogom våren når store mengder snø blir til vatn

PUSSAR OPP: Gamle Tyin kraftverk har stått mørk ognedstengd dei siste åtte åra. VedlikehaldsoperatørHelge Strid frå firmaet BIS er hyra inn for å friske oppog reingjere den sovande giganten.

�

SEKS TUSEN METER TUNNEL: Prosjektleiar Ingvar Nore-vik og driftsansvarleg Per Magne Gullaksen inspiserer dennye vasstunnelen til Holsbru kraftverk. Snart står den heiltfull av vatn, klar til å mate evig svoltne turbinar og gene-ratorar 700 høgdemeter lengre nede i kraftbygda Årdal.

blir til kraft – blir til pengar. For det er storepengar i vasskraft.

– Når vi er ferdige med anlegget vil vi hainvestert rundt 240 millionar kroner. Deninvesteringa vil vere tent inn att på seks årsnormal drift, smiler Gullaksen.

– Med slike driftsmarginar, kva tankar gjerdu deg då om debatten rundt satsing på vind-kraft?

– Eg driftar kraftanlegg og driv ikkje medenergipolitikk. Eg registrerer berre at deileiande politikarane våre står fast på at tida forstore vasskraftutbyggingar i Norge er over.Samtidig gjer eg meg sjølvsagt mine tankar omkva som bokstavleg tala er i vinden for tida – ogkva som ikkje er det. Men ein ting kan eg seie:Modernisering og utviding av gamle vasskraft-anlegg gir lønsam kraft og er skånsam mot mil-jøet, seier diplomaten Gullaksen.

Tunnelvandringa er over, og vi sniglar forsik-tig oss ned den stupbratte fjellsida mot ØvreÅrdal. Vel inne på Hydro Aluminium sitt verk-sområde vitjar vi nullpunktet. Her er starten pådet gigantiske tvillingrøyrsystemet som ligg itunnel 1000 høgdemeter og 1800 røyrmeteroppover, i ein vinkel på 45 grader. Synet ersmått utruleg.

– Ja, det er dimensjonar over dette. Stålrøyraveg rundt eit tonn per meter, kvart røyr er åttemeter langt. Vi koplar oss på røyra på 700meters høgd og brukar 1200 meter av dei. Utanden gamle trallebana som går inne i røyrgataville det vore umogleg å få jobben gjort. Denblei også bygt under krigen og fungerer i bestevelgåande, seier Gullaksen.

Inne i gamle Tyin kraftverk er akti-viteten høg. Montørar, sjåførar, reinhaldarar,ingeniørar og prosjektansvarlege jobbar forfullt. Tidsplanen må haldast; vatn i tunnelen23. februar, testing, testing – og prøvekøyring iapril.

– Vi står midt oppi ein viktig fase no. Altarbeidet som alle underleverandørar har gjortpå kraftanlegget skal kvalitetssikrast og kvitte-rast ut, punkt for punkt. Alt må vere avklart ogpå stell til oppstart. Det er ikkje rom for storefeil og avvik, konstaterer Gullaksen.

Midt i den store fjellhallen står eit underlegstykkje ingeniørarbeid. Røyr, måleinstrument,koplingar vakre linjer i støypegods, og med eit

�

NØKKELEN TIL SUKSESS: Gjenbruk av den 1800 meter lange røyrgata, skrudd og smidd av høgkvalitets tysk stål for 70 år sidan, er nøkkelen til god økonomi i nye Holsbrukraftverk. Stig Kvanli i botnen av dei 7200 trappetrinna som leier mot toppen av røyrgata.

digert ror i enden som ville gjort ein kvar sjørø-varkaptein misunneleg.

– Nei, det er ikkje ein museumsgjenstand.Det er ein fullt oppegåande regulator for deneine kraftgeneratoren som skal brukast i anleg-get. Den har stått her i 70 år og skal bli medvidare. Med den skal vi styre generator num-mer to. Den andre var utsliten og blir erstattaav moderne teknologi, eit stålskap full av elek-tronikk og ikkje på langt nær så flott somdenne, forklarar den driftsansvarlege.

Vil heidre historia. Det går mot sluttenav arbeidsdagen når vi ruslar ut av gamle Tyinkraftverk.

– Ser du dei store betongflatene på veggeneher, spør Gullaksen og peikar oppunder tak-kvelven i den store fjellhallen.

– Vi tenkjer på å montere historiske bilete påveggene. Vi har eit rikhaldig arkiv med flottebilete frå rallartida i fjella før krigen. Og ein delfoto frå tvangsarbeidet under okkupasjonstidasom gir grunn til ettertanke. Holsbru kraftverkkviler tungt på historia. Den historia må vi hamed oss inn i den nye tida.

Svend Arne Vee tekstBent Are Iversen foto

�

Årdalstangen

Øvre Årdal

Tyin kraftverk

ÅRDAL

KRAFTKAMERATANE: Ingvar Norevik (t.v.) og PerMagne Gullaksen har jobba tett saman siste halvtan-na året med felles mål: Å gjere Holsbru kraftverk tileit mønsterbruk frå første driftsdag.

STARTPUNKTET: Det nye pumpehuset ved Holsbruvatn tek form, som toppen av isfjellet som leier ned til detstore eventyret. Om lag som Alice i Eventyrland som gjekk inn i eit lite hol i eit tre og datt ned i ei stor, ukjendverd.

I NY DRAKTSide 28�

– Hovudtyngda av store vass-kraftanlegg blei bygt på 1960- og1970-talet her til lands. Sidan dengong har teknologien kome langt.

Det er ingen som tviler på at mange avdagens norske vasskraftanlegg kunneprodusert mykje meir kraft om dei bleiopprusta.

– Kompetansen er annleis i dag, tekno-logien likeså. Men det viktigaste er nok atanlegga den gong vart dimensjonert ogbygt ut frå dåtidas behov. Det ser ein tildømes i Bremanger og Årdal. Kraftanleg-ga blei laga for å produsere jamnt og tilein storkunde, gjerne eit smelteverk. Noer marknaden open og det gjeld å produ-sere når prisane er gode, og spare påandre tidspunkt, konstaterer Kjell ErikStensby i Norges Vassdrags og Energidi-rektorat (NVE).

På eit gjennomsnittsår produ-serer Norge 124 Terrawatt-timar rein, for-nybar vasskraft. Kor mykje meir einkunne hente ut ved å investere i nyttutstyr og i moderate utvidingar av dagenskraftanlegg, finst det berre usikre tal på.

Men at vasskraft-potensialet i Norgeframleis er stort, det kan NVE stadfeste.

– Vi har laga eit forenkla oppsett som vipopulært kallar «kaka vår». Den syner eittotalt vasskraftpotensial på 204 TWh.Det inkluderer krafta som alt er utbygt,pluss det som ligg i samla plan og i tilleggdet som politisk er verna. Men det syneruansett potensialet, seier Stensby.

Det faktum at dei aller fleste vass-kraftanlegg er store pengemaskiner ogviktige inntektskjelder for det offentlege,kan paradoksalt nok stå i vegen for storerenoveringsprosjekt. I dei tilfella deranlegga må stoggast heilt eller delvis for åbli modernisert, vil tapte inntekter i byg-gjeperioden vere så store at eigaranevegrar seg for å gå i gang.

– Sjølv om det akkurat no er meir fokuspå andre typar fornybar kraftproduksjon,særleg i media, så er ikkje vasskrafta poli-tisk gløymt. I regjeringa sin Soria Moria2-erklæring, er nettopp renovering ogmindre utvidingar av eksisterande vass-kraftanlegg blinka ut som eit satsingsfelt,seier Stensby.

Svend Arne Vee tekst

– Mykje å hente på modernisering

HOLSBRU KRAFTVERKPlanlagt 2006-2007, men sett på vent somfølgje av finanskrisa i 2008. Anleggsstart iaugust 2010, ferdigstilt og i produksjon frå april2012.

Årsproduksjon: 84 GWh. Kan produsere 55megawatt med full kapasitet, fordelt på toaggregat.

Fallhøgd ca 700 meter. Ny tunnelproduksjon på6094 meter, sprengt ut med cirka 1500 spreng-ladningar.

Eit start-stopp-anlegg med forventa køyretidpå cirka 2000 timar årleg.

Korkje Holsbru eller Tyin kraftverk levererkraft direkte til aluminiumsproduksjonen i Årdal.Krafta går inn i den kommersielle, opne markna-den. Hydro Energi har likevel som mål å leverefornybar energi tilsvarande energibehovet tilHydro sine metallverk.

Hydro energi er i dag den største private eiga-ren av vasskraftanlegg i Norge. 90 prosent avnorske vasskraftanlegg har offentleg eigarskap(kommunar, fylkeskommunar, stat).

▶

Kart: Statens kartverk

Mediebildet er i utvikling, og det er spennende. Men det er også greit at noe ligger fast. Lokalavisen har en unik posisjon i Norge. Den tas med inn i varmen hjemme og brukes aktivt til planlegging av hele familiens innkjøp. Det finnes neppe noe annet medium der folk setter større pris på å finne annonsen din!

Gjennom våre 8 lokalaviser på Vestlandet når du ut til 198.100 kjøpeklare lesarar. Dersom du vil snakke til endå fleire, kan dei 68 avisene i Folk, Norges største lokalavissamkøyring, gjere deg synleg for 1,4 millionar lesarar over heile landet, enkelt og greitt gjennom ein kontaktperson.Du kan lese meir på www.folkinorge.no eller ringe oss på 57833458.

Noen medier kan bringe deg i kontakt med hele verden.Og noen med kundene dine.

Morgenstemning

Morgen med stemning

Minde Kanalveien 3Tlf. 24 03 13 00 Møller Bil

®

mollerbil.no/minde

Alle priser er veiledende levert forhandler, inkl. frakt og leveringssomkostninger. Årsavgift kommer i tillegg. Drivstofforbruk 0,65-0,93 l /mil ved blandet kjøring. CO2-utslipp 172-218 g/km. Tallene gjelder samtlige motorer som tilbys. Bildene kan avvike fra tilbudet.

m/ 10 aktive høytalere

Audi Q5 quattro 2.0 TDI 170 TDI S-tronic (automatgir)

5 års garanti/100 000 km

Veil. pris kr 641.515.-

Du betaler kr 589.900.-

Følgende utstyr inkl. i prisen:

– Den store skilnaden på nyttårsstormen i1992 og «Dagmar» kan forklarast medeitt ord: grana.

Forskingsleiar Carlo Aall har tre år på seg. Innanden tid skal han og kollegaer ved Vestlandsforskingfinne svar på kvifor det går så gale når vinterstor-mane råkar Vestlandskysten. Har vêret verkelegblitt så mykje dårlegare? Eller har vi blitt dårlegareplanleggjarar når vi driv by- og bygdeutvikling?

– Det er mykje å gripe tak i. Men enkelte ting servi tydeleg allereie no. Den store skilnaden på detsom skjedde nyttårshelga i 1992 og sist jul med«Dagmar», handlar om at all grana vi planta ut deisiste 30–40 åra på Vestlandet no har vakse seg stor.Når stormen råkar oss, skapar dette naturleg nokvanskar, særleg når det gjeld linjenettet og dermedstraumforsyninga, seier Carlo Aall.

Det nye forskingsprosjektet har fåttnamnet Arealklim og skal leiast av Halvor Danne-vig. Prosjektet har samla fått ei løyving på 3,5 mil-lionar kroner. Noko av det første ein startar med,er å sjå tilbake i tida og studere det som finst avinformasjon rundt andre uvers-utløyste kriser ogkva konsekvensar dei fekk. Forskarane legg ogsåopp til ein litt uvanleg modell når det gjeld kunn-skapen dei skaffar seg undervegs.

– Vi skal ikkje «lukke oss inne», forske i tre år ogderetter presentere resultata. Så fort vi finn ut avting, vil vi gå i dialog med kommunar, orientere deiom funna våre og tilby oppfølgjing og rådgjeving ilokale planprosessar, til dømes når det gjeld regu-lering av nye område for bustadbygging, seier Aall.

Prosjektet skal omfatte alle fire vestlandsfylka,og det vil bli plukka ut to kommunar frå kvart fylkesom ein går nærmare etter i saumane.

– Her blir det viktig også å granske kommunarsom ikkje har blitt så hardt råka når naturkreftenetek laust. Kanskje har andre kommunar noko ålære av korleis desse har planlagt og rigga seg, seierforskingsleiaren.

Når Arealklim er avslutta skal det også utar-beidast eit etterutdanningsprogram for dei somhar arealplanlegging som ansvarsområde ute ikommunane. På den måten ønskjer ein å få lang-siktig effekt ut av prosjektet og sikrar at kunnska-pen blir ført vidare. Men uansett kor mykje ein sik-rar seg gjennom førebyggjande tenking, åtvararAall mot å tru at ein kan planleggje seg bort frå allekatastrofar:

– Vi bur på Vestlandet. Vi kan ikkje impregnereoss mot naturskadar. Men vi kan ta grep som gjerkonsekvensane mindre enn i dag, trur han.

Eit anna mål med Arealklim er å gjere kommu-nane meir sjølvhjelpne når det gjeld å kartleggjepotensielt rasfarlege område:

– Vi vil prøve å utarbeide ein metodikk der kom-munar i eigen regi kan vurdere rasfare, og sleppe åkjøpe dyr geologkompetanse. Om vi lukkast meddette, står att å sjå, seier Aall.


KLIMASide 30�

Dårleg vêr – eller dår

STORM: Hengebrua på Soleidei Førde dekka av grantre etterat «Dagmar» tok affære natt til2. juledag. Foto: Marie Havnen AREALKLIM

Desse offentlege instansane er med i prosjek-tet: Fylkeskommunane i Sogn og Fjordane, Møreog Romsdal, Hordaland og Rogaland

Naustdal, Stavanger og Sandnes kommune ogFylkesmannen si beredskapsavdeling i Sogn ogFjordane, Møre og Romsdal og Rogaland.

Vidare er desse nasjonale aktørane med: Nor-ges vassdrags- og energidirektorat, Direktoratetfor samfunnssikkerhet og beredskap, og Statensnaturskadefond.

Vestlandsforsking er fagleg ansvarleg og sam-arbeider med Bjerknessenteret, Høgskulen iSogn og Fjordane og Nettverk for miljølære, sko-lelaboratoriet i realfag ved Universitetet i Ber-gen.

▶

REKNESKAPSFØRING FOR FRAMTIDABDO tilbyr no webbasert rekneskapsføring i samarbeid med XLEDGER.NET. Du godkjenner,systemet gjer jobben, alt du treng er ei datamaskin med internett-tilgang. Som BDO-kundekan du via web få løpande informasjon om din oppdaterte rekneskap til konkurransedyktig pris.Ingen lokal installasjon hos deg med behov for drift og oppgraderingar. Gjennom BDO får duogså tilgang til vår faglege kompetanse innan skatt, avgift, selskapsrett og økonomistyring.

For meir informasjon om tenesta, ta kontakt med Reidun Åsen – mobil 971 05 110, e-post: [email protected], eller kom innom vårt kontor i Førde, Hafstadvegen 38.

årlege planar?

QUIZSide 32�

1. Kor stor er den samla norske vasskraft-produksjonen årleg?

A) 50 Terrawatt-timarB) 100 Terrwatt-timarC) 124 Terrawatt-timar

2. Ein moderne vedomnutnyttar cirka 80 prosent av energipotensialet i veden. Kor mykje utnyttar ein open peis?

A) 60 prosentB) 35 prosentC) 15 prosent

3. Kor mykje brukar ein gjennomsnitts norsk husstand av straum i året?

A) 10.000 Kilowatt-timarB) 20.000 Kilowatt-timarC) 35.000 Kilowatt-timar

4. Kalori (cal) er ein einingfor å måle energi. Men kva erdefinisjonen på ein kalori?

A) Energien ein vaksen persontreng for å gå hundre meter

B) Energien som går med til åhalde kroppstemperaturen stabil i eit minutt

C) Energien som trengs for å heve temperaturen i eittgram vatn ein Kelvin-grad, ved havoverflata.

5. Kor mange el-bilar blei detselt på verdsbasis i 2011?

A) 15.000B) 40.000C) 120.000

6. Kva er start- og sluttpunktfor den mykje omdiskutertenye 420 kilovoltslinja somskal krysse gjennom Sogn ogFjordane?

A) Frå Ålfoten i Bremanger tilØrskog på Sunnmøre

B) Frå Storebru i Flora kommunetil Fardal (Sogndal)

C) Frå Ørskog til Fardal

7. På det meste kor mangevar utan straum i Sogn ogFjordane i døgret etter atorkanen «Dagmar» råka oss?

A) 25.000B) 52.000C) 77.000

8. Finst det produksjon avatomkraft i Norge?

A) NeiB) Ja, i Halden og på KjellerC) Ja, på Kjeller

9. Kor mykje av kraftbehovetsitt dekkjer danskane medvindkraft?

Test dine energi-kunnskapar

2.

* Pris for papirabonnentar kr 57,- pr. mnd. Utan papirabonnement kr 190,-

Bestill digitalabonnement her:

Komplett digital avis Nyheiter spesialtilpassa for iPad og iPhone

... frå kr 57,- pr. mnd.

A) Fem prosentB) 20 prosentC) 40 prosent

10. Kor stor del av verdasenergiproduksjon kjem fråvindkraft?

A) To prosentB) 0,5 prosentC Åtte prosent

11. Vettisfossen blei fredaallereie i 1924. Kor stort frittfall har fossen?

A) 180 meterB) 255 meterC) 275 meter

12. Kor mange norske heimarhar installert varmepumpe?

A) Over 250.000B) Over 400.000C) Nesten 600.000

13. I 2001 selde fylket einstor eigarpost i Sogn og Fjor-dane Energi. Kven var kjøpar?

A) Bergenhalvøens KommunaleKraftselskap (BKK)

B) SognekraftC) Sunnfjord Energi

QUIZSide 33�

�

9. 7.

Sparebanken Sogn og Fjordane er den leiande næringslivsbanken i Sogn og Fjordane. Vi er fylket sin største finansaktør innan mellom anna småkraftverk. Styrken vår er kvalifiserte og erfarne med arbeidarar med bransjekunnskap og spisskompetanse.

ssf.no

Spisskompetanse i næringslivsbankenArne GravdalBransjeansvarleg

Ørjan SkådenBransjeansvarleg

QUIZSide 34�

14. Kvar har kraftselskapetTotal Energi sin base?

A) BergenB) SogndalC) Florø

15. Kven er hovudaksjonær iKjøsnesfjorden kraftverk?

A) BKKB) Sogn og Fjordane EnergiC) Sunnfjord Energi

16. Kva måler du med måleeininga ampere?

A) EffektB) SpenningC) Straumstyrke

17. Verksemda Elis er storle-verandør av datastyrings-verktøy for kraftbransjen.Kvar ligg verksemda?

A) Flåm, Aurland kommuneB) FørdeC) Dale i Sunnfjord

18. Kor mange husstandarkan få dekt straumbehovetsitt frå eit vindkraftanleggsom produserer rundt 500GWh i året?

A) Cirka 10.000B) Cirka 25.000C) Cirka 80.000

19. Kva er namnet på fylkesberedskapssjefen iSogn og Fjordane?

A) Haavard StensvandB) Anne Karin HamreC) Ole Schanke Eikum

20. Kva er størst av eit små-kraftverk, eit mikrokraftverkog eit minikraftverk?

A) SmåkraftverkB) MinikraftverkC) Det er ulike namn på sametypen kraftverk

Test dine energi-kunnskapar

15.

KOA Sogn og Fjordane ønsker å gi et stabilt, trygt og godt tilbud til barn, unge og voksne.Vi tilbyr også ferieavlastning for sommeren 2012.

For nærmere informasjon eller tilbud; KOA hovedkontor: 770 93 003, eller Daglig leder Åse-Iren Korneliussen�� !�"#$%&

!$'�(�)��)�"*��+��,��-��)��.��+/��0+��0�)��)�-��1��)��2�)��)�2��-��)��0+��)��))��)�2,��-��)�-��+3��'��)��0��+2��+��'&�&��)��2,��)/��,��0�-��)�.��)��.��)��-��)��+��-��'�4.��)��,��

5��0+��+6)�7��8��+�)��7��)��)+��7��.��+��2��*��)�2��0��0��3�+�)��.��)��.��+��0��.��+��2��)��+��17��++��6��/��0+��.-��bruker.

999��

Løysingar

1. C) 124 Terrawatt-timar2. C) 15 prosent3. B) 20.000 Kilowatt-timar4. C) Energien som trengs for å heve temperaturen

i eitt gram vatn ein Kelvin-grad, ved havoverflata.5. B) 40.0006. C) Frå Ørskog til Fardal7. B) 52.0008. B) Ja, i Halden og på Kjeller9. B) 20 prosent10. A) To prosent11. C) 275 meter12. C) Nesten 600.00013. A) Bergenhalvøens Kommunale Kraftselskap (BKK)14. C) Florø15. C) Sunnfjord Energi16. C) Straumstyrke17. C) Dale i Sunnfjord18. B) Cirka 25.00019. A) Haavard Stensvand20. A) Småkraftverk

Hafstadvegen 39 (ved Esso) 6800 Førde www.fagmiljo.no

Opningstider:Mån–ons 10.00–16.30Torsdag 10.00–18.00Fredag 10.00–16.30Laurdag 10.00–14.00

FAGMILJØ– litt meir enn du trur – alt i varme og energi!

Kavanistålpipe

÷ 15%- Vi har eigne

montørar- Vi leverer og mon-

terer alt av piper- spør oss om

pristilbod

Pipe med luftekanalsyter ikkje berre for åfå avgassen ut, menhar kanalar i pipasom fører frisk luftinn i omnen. Blir dåikkje avhengig av kvatrykk det er i rommetrundt eldstaden. Pipeog eldstad blir her eitlukka system.

Pipe med luftekanalSchiedel Solid vent

÷ 15%

Vassboren varme Bioenergi Inneklima

• Varmepumpe luft-vatn• Vedomn med vasskappe• Vedkjele

• Vedomnar• Peisar• Pelletsomnar

• Ventilasjonsanlegg90 % gjenvinning, best i test

• Sentralstøvsugar• Varmepumpe luft-luft

Rehabilitering av ny pipe?Be om pris!Ein av våre spesialitetar errehabilitering av piper. Har duproblem med den gamle pipadi, ta kontakt med Fagmiljø forein kontroll. Vi har fargekameraog måleutstyr for sjekk/kontollav pipe og eldstad.

KALDT KLIMA KREVERPOLAR VARMEPUMPE

NYE TOSHIBA DAISEIKAI POLARBestselgeren Toshiba Daiseikai Polar er nå lansert i ny nordisk versjon med en litt større utedel som gir betydelig mer varme på kalde dager. Polar-modellene passer spesielt godt for boliger i kaldt klima og med stort oppvarmingsbehov.

*Den rimeligste av de tre nye Polar-modellene, Daiseikai Polar 25, er testet hos SP - Sveriges Tekniska Forskningsinstitut. Daiseikai Polar 25 gir den klart høyeste energibesparelsen i normalt til godt isolerteboliger i alle klimasoner, sammenlignet med konkurrentenes beste varmepumper i samme klasse. Se www.energimyndigheten.se

Fra kr. 22.990,-

Sparermest!*

577 43 010 [email protected]

Kontakt oss for en gratis befaring!

,

BEREDSKAPSide 36�

Har vore gift med «D

25. desember kom ei ny dame feiande inn ilivet til Haavard Stensvand.

På kontoret til fylkesberedskapssjef Haavard Stens-vand går lyset stadig vekk. Med minuttars mellomrommå fylkets øvste tryggleikshøvding ut av stolen i detvesle kontoret sitt i Statens Hus på Leikanger, og stigerundt på golvet for å få taklyset til å virke.

– Eit energisparesystem, forklarar han smilande.Men natt til første juledag gjekk straumen «overalt» ifylket. Og både Stensvand, Fylkesmannen, ordførarar,helsepersonell, beredskapsansvarlege og mange,mange innbyggjarar i Sogn og Fjordane skulle fåerfare at det måtte langt meir enn ein spasertur overgolvet til før ein var tilbake til normalen.

På det meste tok orkanen «Dagmar» straumenfrå 52.000 menneske i Sogn og Fjordane samstundes.Somme var utan straum så lenge som 96 timar. Medbortfall av straumen forsvann også telesambandasakte men sikkert, etter kvart som batteria på telesel-skapa sine basestasjonar gjekk tomme. Med mangestengde vegar og umoglege forhold for å fly helikopter,vart etter kvart berre eitt dekkjande ord: krise.

– Vi har lært ein god del av korleis vi handterte«Dagmar», seier Stensvand, som nyleg leverte sin opp-summeringsrapport frå uversdøgera i romjula i fjor.Han er ikkje i tvil om at det finst forbetringspotensial:

– I staben til Fylkesmannen jobba vi godt, men vihadde ikkje nok kapasitet. Eg ser også at vi har basertoss i for stor grad på å nå ut til folk i krise med nettba-sert informasjon. Dataverktøy er fantastiske hjelpe-middel når dei verkar. Men når dei ikkje gjer det, måvi ha ein plan B, konstaterer han.

Men mest av alt angrar Stensvand på at hanikkje lytta meir til magekjensla på julaftan, då eks-tremvarsla frå Meteorologisk institutt rundt midnattsprika om kva vi hadde i vente.

– Vi skulle ikkje avgrensa ekstremvarselet til kysten,men meldt det for heile fylket. Når vi ser kor hardtorkanen råka indre strok, så var dette ei feil avgjerd,konstaterer han.

Som medlem i Fylkesmannen sin stab har Stens-vand eit samordningsansvar i lag med det såkalla fyl-kesberedskapsrådet når kriser er i emning. Men detoperative ansvaret vil alltid liggje ute i kommunane.No er tida inne for å dele suksessar og feilslag.

– «Dagmar» tvinga fram kreativ problemløysing imange kommunar. Det er min jobb å sørgje for atkommunane deler erfaringane sine oglærer av kvarandre. Berre slik kan vi ståbetre rusta neste gong.

Uansett kor mykje ein kommune skorseg på krise, må kvar og ein av oss ogsåpåta oss ansvar, meiner Stensvand.

– Bur du i Sogn og Fjordane er det kan-skje lurt å ikkje byggje seg bustad medberre elektrisitet som oppvarming. Åkunne fyre opp ein primus er også lærdom ein ikkjebør hive på skraphaugen. Å ha litt boksemat i skapet,ei fungerande lommelykt og nok stearinlys – dette erogså beredskapsarbeid, konstaterer han.


Dagmar» sidan jul

�LITT SOM LUDVIK:– Eg er pessimist avnatur, litt som han i Flåklypa. Slik sett pas-sar eg vel godt i denne jobben innrømmerfylkesberedskapssjef Haavard Stensvand.

BEREDSKAPSide 38�

16. november i fjor var ordførarar, råd-menn og andre med beredskapsansvarsamla til fellesøving i Loen. – Timingavar fantastisk sett opp mot det somskulle komme, seier Haavard Stens-vand.

– Eg fekk tilbakemeldingar frå fleire ordførararom at scenariet vi øvde på i Loen var heilt ure-alistisk. Så gale vil det aldri bli, var omkvedet.No har fleire av dei same ordførarane ringt meg

i etterkant av «Dagmar» og takka oss, seier fyl-kesberedskapssjefen.

Når ein misser straumen, telesambandet og itillegg blir fysisk isolert, blir spelereglane fortdramatisk annleis. Og det var nettopp ein sliksituasjon ein utfordra dei lokalt beredskapsan-svarlege på i Loen. Øvinga og «Dagmar» somkom få veker etterpå, har avslørt at det måøvast og terpast, meiner Stensvand.

– No øver vi ein fjerdepart av kommunanekvart år. Men vi ser kor viktig det er å ha felles-øvingar for alle, legg han til.

I løpet av året kjem tre viktige stortingsmel-dingar på bordet, den første om klimatilpas-sing, den andre om samfunnstryggleik og dentredje om flaum og skred. Alle desse vil bli vik-tige premissleverandørar for Stensvand og Fyl-kesmannen sitt arbeid vidare.

– Folk og media har snart gløymt «Dagmar».Men vi må jobbe vidare, seier Stensvand.


Øvinga som berga dagen

Dette seier rapporten: Vindstyrken under «Dagmar» blei målt til 54m/sek i kasta på Kråkenes fyr. Orkangrensa er32,7 m/sek.Store delar av hovudvegnettet blei stengt,verst råka var Nordfjord og Indre Sogn. Nestenalle ferjer blei tekne ut av trafikk.24 av NRK P1 sine sendarar datt ut, noko sområka 1/3 av radiolyttarane i fylket.200.000 kubikkmeter skog blei lagt flat.Utkommandering av HV og Sivilforsvaret fun-gerte dårleg, då dette var basert påtelefon/SMS.Sjukehusa i fylket sleit med kommunikasjon segimellom, og med ambulansetenestene.1/3 av kommunale sjukheimar hadde ikkjenaudstraum og blei lidande under dette.Berre tre av fire kommunar hadde etablert kri-seberedskap då orkanen tok laust 25. desember.Fylkesberedskapsrådet fungerte godt, ogtilbakemeldingane frå kommunar og organisasjo-nar fortel at koordineringsarbeidet er viktig.Behovet for å øve på krisesituasjonar er stort,og arbeidet med sårbarheitsanalysar er viktig.Uklare ansvarsforhold mellom politi/rednings-teneste og kommunane blei avdekt. Her vil Fyl-kesmannen bidra i arbeidet framover.

Gi bedrifta løftet som gir effektiv kommunikasjon

en ives t .no | 57 00 91 00

Øyvind Grytten Kunderådgjevar bedrift

[email protected]. 913 34 480

Kai Helge ÅlhusKunderådgjevar bedrift


inform-m

edia.

no

Sjur GimmestadKunderådgjevar bedrift


Enivest tilbyr løysingar for å takle ei moderne tid med krav til effektiv kommunikasjon og kostnadskontroll.Vi har totalpakkar med fleksible løysingar som kan tilpassast den einskilde bedrift.

Ole Ingar HaalandSalssjef Bedrift

[email protected] Tlf. 970 54 373

▶

Foto

: Stig

Rog

er E

ide

Kraft til å påverke framtida

Med rein fornybar energi og mennesker med kunnskap og engasjement

har vi kraft til skape ei berekraftig framtid

Sogn og Fjordane Energi ASBukta 6823 Sandane, tlf: 57 88 47 00 e-post: [email protected] www.sfe.no

SFE er IA-bedrift og har høg medarbeidartilfredsheit og lågt

og å legge til rette for at eldre kan vere lenger i arbeid.

2f - 23. februar 2012

Documents