2. predavanje razvoj naselja u srbiji

8/6/2019 2. Predavanje Razvoj Naselja u Srbiji

1/35

Gra evinsko-arhitektonski fakultet NiKatedra za prostorno planiranje i urbanizam

IV semestarIzborni predmet

II predavanje

RAZVOJ NASELJA U SRBIJI


2/35

PREGLED ISTORIJSKOG NASLE

A

Naselja u rodovskim zajednicamaP eriod antikeP eriod srednjeg veka

Arheolo ka nalazi ta irom Srbije svedo e orazvijenoj civilizaciji na njenom tlu od

praistorije i rimskog perioda do srednjeg veka


3/35

Hronolo ka tablica40000 g. p. n.e. - P ojava prvih ljudi na Balkanskom poluostrvu.

11000-5000 g . p. n.e. - Starije kameno doba (paleolit)

6700-5500. g. p. n.e. - Kultura Lepenskog Vira5300-3200 g. p. n.e. - Mla e kameno doba (neolit)

4800-4400 g. p. n.e. - Kultura Star evo

4400 - 3200 g. p. n.e. - Kultura Vin a - Tordo

2000-1000 g. p. n.e. - Bronzano doba

1000 - 100 g. p. n.e. - Gvozdeno doba


4/35

1. vek n.e. - Rimska Imperija u vrstila je svoju vlast naBalkanskom poluostrvu

395. godine - Rimsko Carstvo podeljeno je na Isto no iZapadno

610-641. godine - Srbi su se doselili na Balkansko poluostrvosa ostalim slovenskim plemenima

860-880. godine - Srbi primaju hri anstvo

1054. godine - H ri anska crkva podeljena je na Isto nu(pravoslavnu) i Zapadnu (rimokatoli ku)

1166. godine - P o etak vladavine Stefana Nemanje


5/35

Doba hladne klime, pre 40000 godinaP rve ljudske zajednice su ivele u P E INAMAArheolo ka istra ivanja, naro ito pe ine pod Jerininimbrdom na ograncima Crnog vrha u selu Gradac iRisova e na Ven acu omogu avaju da se izgradi osnovnapredstava o ivotu tih ljudiBile su to ljudske zajednice od 10-15 lanova, od jedne dotri biolo ke porodice, a njihovo privre ivanje bilo jeuglavnom sakupljanje plodova i lov.Usled velikog zahla enja, oko 25000 godina pre n.e.do lo je do napu tanja pe ina i prestanka ljudskog ivota.Time se zavr ava prvo poglavlje istorije ljudskihzajednica na teritoriji Srbije.

1


6/35

Nova etapa po inje sa promenom

klime, krajem ledenog doba...Na osnovu ispitivanja arheolo kih nalazi ta u erdapuutvr eno je da se tamo razvila jedna od NAJSLO ENIJIH KULTURAP RAISTORIJE -KULTURA LEP ENSKOG VIRA(7000-5500 godina pre n.e.).Najstariji ljudi ove kulture iveli su ve u NASELJIMA, a uzajednicama od dve do etiri biolo ke porodice (naseljaLepenski Vir, Vlasac, P adina, H ajdu ka Vodenica, Ikona,Kladovska Skela itd.)Gradili su naseobine po utvr enom obrascu.

Dolazi i do usavr avanja izrade alata i oru ja.Brojni nalazi upu uju na postojanje privatnog vlasni tva,dru tvene hijerarhije, religije i umetnostiU sferi proizvodnje ostali su na tradicionalnim izvorimahrane i nikada nisu postali ni zemljoradnici ni sto ari.

2


7/35

KULTURALEP ENSKOG VIRA

Gusto izgra eno naselje uz obalu Dunava, povr ine oko1500m2, sa nekoliko stotina stanovnika (Lepenski Vir I)P oredak u izgradnji i grupisanju ku a ukazuje na protourban

karakter naseljaP risutan je jedan isti tip ku a, kosouglog oblika u osnovi(uglovi od 45-60 stepeni), iste orijentacije, okrenutepro eljem ka istoku i DunavuKosougla mre a pribli no paralelnih prolaza - ulicaDeo njih vodi ka centralnom irem prostoru, trgu,otvorenog ka Dunavu, sa najve om zgradom u za elju, toukazuje na mogu u dru tvenu funkciju zgrade i samogtrga


8/35

Op ti plan Lepenskog vira I

isti tip ku a, kosouglog oblika u osnovi (uglovi od 45-60 stepeni), iste orijentacije, okrenute pro eljem ka istoku i Dunavu


9/35


10/35


11/35


12/35

Rekonstrukcija ku e


13/35


14/35


15/35

NEOLITmla e kameno doba

3


16/35

Neolitska naseljaOd sredine estogmilenijuma pre nove ere , ucelom srednjem P odunavljuni u naselja prvihzemljoradnika i sto araOsnivanje najstarijihzemljoradni ko-sto arskihnaselja na teritoriji Srbijevremenski se podudara sklimatskim optimumom , sa

uspostavljanjem tople ivla ne atlantske klime.Najzna ajnija nalazi taneolitske kulture suStar evo i Vin a


17/35

Tvorci najstarijih oblika neolitske kulture na teritoriji Srbije suneposredni potomci lokalne populacije srednjeg kamenog doba.U po etku neolita, najgu e je bilo naseljeno P odunavlje,odnosno jugoisto ni Banat i severna umadija.P rva seoska naselja u srpskom P odunavlju razvila su se u onomistom ambijentu, esto i na istom mestu, gde su podizananaselja kulture Lepenskog Vira, a njihovi itelji su, uz obraduzemlje i gajenje stoke, negovali i tradicionalni na inprivre ivanja lov i ribolov.Kontinuitet sa kulturom Lepenskog Vira - na populacionom iekonomskom planu, kao i u mnogim delatnostima (na in gradnjestani ta i obrade alatki od kamena, kosti i ro ine), ali se o trerazlike uo avaju u dru tvenim odnosima, umetnosti i religiji.P rva seoska naselja na teritoriji Srbije su jednoobrazna; ni u jednom od njih nisu posvedo ene specijalizovane delatnosti nitisu otkrivena svetili ta i dela monumentalne umetnosti.


18/35

Arheolo ki nalazi omogu uju da se kulturazemljoradni ko-sto arskih zajednica na

teritoriji Srbije podeli na etiri razvojne etape :

stariji neolit (kultura P rotostar evo,oko 5300-4800. godine pre n. e.),srednji neolit (kultura Star evo,oko 4800-4400. godine pre n. e.),mla i neolit (kultura Vin a-Tordo ,

oko 4440-3800. godine pre n. e.), finalni neolit (kultura Vin a-P lo nik,oko 3800-3200. godine pre n. e.)

STAR EVO

VIN A


19/35


20/35

U naseljima se boravi kra e vreme, dok sekultivacijom ne isposti okolna zemlja. P o toobrada svakog zemlji ta koje je od naseljaudaljeno vi e od 3 km ne donosi dobiti kojeodgovaraju ulo enom trudu, to je relativnobrzo dolazilo do iscrpljivanja zemlje, odnosnodo seoba . Nova naselja su naj e e udaljenaod napu tenih samo 6 do 10 km; posleizvesnog vremena, zajednica se selila dalje ilise vra ala na mesto ranijeg boravka, gde seplodnost zemlji ta obnovila. Tako su nekamesta u umadiji i na Kosovu tokom starijegneolita naseljavana u vi e mahova.


21/35


22/35

Star eva ka kultura srednji neolit P okretne zemljoradni ko-sto arske zajednice, se oko 5000. godinepre n. e. sa centralnobalkanskog podru ja probijaju dalje ka jugu,sve do Egejske Makedonije i severne Tesalije, preuzimaju iodre ena znanja i navike starosedeoca ( ubrenje zemlji ta,

navodnjavanje...)P o povratku dela stanovni tva u zemlju maticu tradicionalnakultura na teritoriji Srbije brzo se menja: zemljoradni ko-sto arskezajednice gube raniju pokretljivost, ostaju generacijama vezane zaiste njive i pa njake, podi u TRAJNA NASELJAi, umesto koliba,po inju da grade ku e.

Uve ava se broj naselja na teritoriji Srbije. Na mnogim ranijenenastanjenim podru jima ni u prva sela -. u ju nom P omoravlju,oko Tami a i u donjem toku Tise. Sela uve avaju i obim , i esto sesastoje od nekoliko stotina itelja.

3a


23/35

Star eva ka kultura srednji neolit Arheolo ka gra a koja je prikupljena istra ivanjemmnogobrojnih star eva kih naselja omogu uje da serekonstrui e svakodnevni ivot u seoskimzajednicama ovog razdoblja.O veli ini i strukturi naselja malo se zna ; pouzdano jeustanovljeno da su ku e podizane jedna pokraj druge,na malom rastojanju, da su imale pravougaone ilitrapezoidne osnove i vertikalne zidove od pleteri,oblepljene blatom izme anim s plevomP

otpuni nedostatak svetili ta u naseljima star eva kekulture pokazuje da su tokom srednjeg neolitanatprirodne sile po tovane na mestima za koja suneposredno vezane, na njivama, livadama, u umamaili pokraj reke i izvora


24/35

Vin anska kultura mla i neolit Vin anska kultura je naslednica tradicionalne, star eva kekulture .Nastala je pod nepovoljnim okolnostima, kao reakcija naselidbena kretanja izazvana anadolskom kolonizacijom jugoisto nih i jugozapadnih oblasti Balkanskog poluostrva.P od pritiskom zajednica primorskog pojasa koje su uz dolinereka jadranskog sliva nadirale prema plodnijem zemlji tu ukontinentalnom zale u, star eva ko stanovni tvo se povukloka severoistoku i prepustilo sve svoje teritorije zapadnije odBelog Drima, Lima i Drine. Gotovo istovremeno izgubljene su ioblasti jugoisto no od are i Skopske Crne gore.Tako se oko 4400. godine pre n. e. star eva ka etno-kulturnagrupa, ranije razjedinjena i rasuta na irokom prostranstvu,opet okupila u svojoj zemlji-matici, na plodnim poljima pokrajMorave, Dunava i Tise , gde je iz osnove preobrazila svojutradicionalnu kulturu.Taj preobra aj je vodio formiranju VIN ANSKE KULTURE


25/35

Vin anska kultura mla i neolit P rimarna ari ta nove, vin anske kulture formirana suna prostoru od u a Save u Dunav do Vr a kih brda i odsastava Ju ne i Zapadne Morave do srednjeg tokaMori a, tj. na teritoriji najudaljenijoj od podru jazahva enih seobama.P o to su najstariji oblici ove kulture najpre otkriveni uselu Vin i, kod Beograda, i u Tordo u, u gornjem tokuMori a, to je i kultura mla eg neolita na teritoriji Srbijenazvana kultura Vin a-Tordo .P raistorijski lokalitet Belo brdo je na samoj obaliDunava i predstavlja svetski poznato arheolo konalazi te sa ostacima, velikog neolitskog naselja kojezahvata povr inu od 10 hektara.

Generalnim urbanisti kim planom razvoja Beograda,priobalni pojas Dunava u zoni Vin e progla en je Arheolo kim parkom

3b


26/35

Razvoj i najvi i uspon vin anske kulture mogu sedetaljno pratiti na osnovu bogate arheolo kegra e iz velikih naselja, iji su ostaci otkriveni :

u okolini Beograda (Vin a, Banjica, arkovo),u okolini Vr ca (P otporanj, Mesi a kanal),pokraj Tami a (Baranda),Tise (Aradac),Velike Morave (Medvednjak) iGru e (Grivac).


27/35


28/35

Za razliku od podunavlja...kultura vin anskih zajednica u doliniJu ne Morave i na Kosovu znatno je

arhai nija.Naselja na ovim podru jima manja suod podunavskih, a u nekima, na primer,na lokalitetu P redionica kod P ri tine,dugo se ivelo u primitivnim,poluukopanim kolibama - zemunicama.


29/35

U toku iskopavanja otkrivene su brojne ku esa ostacima materijalne kulturepraistorijskog oveka.

Nastambe su pravljene po starom principu iod istog materijala kao kod star eva ke etno-kulture. Vin anske ku e bile su masivnije,sastojale su se od dva i vi e odeljenja saognji timaKu e su bile pore ane po redovima, sa"ulicama", to upu uje na protourbankarakter naselja

Vin a


30/35

Arheolo ko nalazi te Vin a


31/35


32/35

Rekonstrukcija vin anske ku e


33/35

Arheolo ka gra a iz ne to kasnijih naseljavin anske kulture ukazuju na razlike ustrukturi i funkcijama pojedinih naseljausled p rilago avanja lokalnim uslovimaTako se u nekim naseljima ve a pa njapoklanjala zemljoradnji , u nekima

sto arstvu , dok se u onima koja u svojojokolini imaju retke sirovine, za injurudarstvo i zanati .


34/35

Granice vin ansko-etno kulturne grupe su tokommla eg neolita ostale mirne, jer je pre svojihsuseda unapredila tradicionalni na in

privre ivanja i time obezbedila vode u ulogu uneolitskom svetu ovog dela Evrope.Takva situacija trajala je sve do oko 3800. godinepre n. e., sve dok se na isto nim granicamavin anske etno-kulturne grupe, du Karpatsko-balkanskog planinskog luka, nisu pojavilenomadske zajednice koje su razvile noveprivredno-dru tvene odnose, zasnovane nasto arenju ilipribavljanju bakra i zlata .


35/35

2. predavanje razvoj naselja u srbiji

Documents