1. Uluslararas1 Ahilik Kiiltiirii ve Kir§ehir

Sempozyumu

The 1 sr International Symposium

on Culture of Akhism and Kirsehir

15-17 EKiM I OCTOBER 2008 ~EH~R

- BiLD iRiLER -Cilt II

GE<; ORTA<;AG HABERLE~ME TARiHi A<;ISINDAN AHi TEKKELERi AKHICONVENTSFROM THE VIEW OF LATE MEDIEVAL AGE COMMUNICATION HISTORY

Ar§. Gor. Serkan $AVK izmir Ekonomi Oniversitesi

iteti$im Fakuttesi savkserl<aJl@ieu.edu.tr

1. Uluslararast Ahilik Kfiltilril ve K}r§ehir Sempozyumu • Cilt-U .1963

~ Gef Ortawg Haberl~me Tarihi Arrszndan Ahi Tekkelen"

OZET Ortayaglar boyunca haberlepne ve bilgi akqt, fOk forklt yontem ve araflarla saglamyordu. Devletlerin kendi haber alma ihtiyaylarmz karplayan forklz kapsam ve gelijmijlik duzeylerinde haberlejme tej­kildtlarz bulunuyordu. Devlet tejkildtz dzpndaki toplumsal gru.plar, haberlejme gereksinimlerini bttjka vasztalarla saglamak dummunday­dzlar. Her bir toplumsal gnp ya da orgut, kendi yapzszndan kaynak­lanan bir haber alma sistemine sahipti. Yine her bir toplumsal gmp bttjka gruplar apszndan bir haber kaynagz niteligi tttjtyabiliyordu. Ahilik, Ger Ortarag Anadoltt 'stmdaki onde gelen orgiitsel yapzlardan birini oltqtmmak hasebiyle btt haberlejme ve bilgi akqt sistemi ifinde bii.yiik bir oneme sahiptir. Hn· bir Ahi tekkesinin hem diger Ahi gnplarzyla hem de seyyah, !tlim, tiiccar vb. grzp ve kijilede fejitli ilij­kileri bulumryordu. Bu ilijkiler agz sayesindedir ki Ahi tekkeleri, ha­ber alma ve haberin dagzlzmz siireflerinde rok onemli bir fonksiyon tttjzyordu. Tebligde, soz konustt donemin bttjlzca tariht kaynaklarm­dan hareketle, Ahi tekkelerinin, haberlejme tarihi arzszndan tttjtdtgz bu roliin ortaya konulmasz amarlanmaktadtr.

AnahtarSozcukler: Ahilik, tekke, haberlepne, ortarag

ABSTRACT

During the medieval age, communication and information flow were p1'Dvided by various methods and instruments. Governments had communication organisations established for their own needs. But so­cial groups had to solve their conimunication problems throughout othn· instruments. Every social group organisation had a communica­tion system emanated from its own strttcture. On the other hand, each social group functioned as a news source for .othn· similar groups or or­ganizations. As one of the leading organisational structures of the Late Medieval Anatolia, Akhism had a prominent role in this commtmica­tion and information flow system. Eve1y akhi convent had various re­lations with both ·the other convents and people or groups like n·avel­lers, scholars, merchants, .etc. This network enabled akhi convents to function a seminal role in the communication processes. The aim of this paper is to define this role of akhi convents in the hist01y of com­mzmication by refm-ing to the main historical resources of the period.

Keyw01·ds: Akhism, convent, communication, medieval age

964 1 J. Uluslararast Aht1ik Kiiltiini ve Ku~ehfr Sempozyumu • Ct1t-U

Ar,?. Gar. Serkan ~A VK ~

GiRi~

Kiilctirel ya da politik i~levleri haklandaki taru~malar bir rarafa, ahiligin Tiirk .carihindeki onemli kurumlardan biri oldugunu biliyoruz. Bu rebligde ahiligin farklt bir boyuruna dikkat ~ekmeye ~a.l.J~arak ahi rekke ya da zaviyeleri­nin haberl~me a0smdan ta§tdtgt onem iizerinde dura~Ou:.

Ge~tigimiz ytl, Hacettepe Universiresi Tarih Boliimii~nde Do~. Dr. Rliya· Kllt~'m dant~manhgtnda haztrladtguruz tez ~alt~masmda, Tiirkiye Sel~uklulart zamarunda haberle~menin nastl saglandtgt konusunu ele aldtk (~avk, 2007). Ar~rumam12 kapsarrunda, jbn BattUta Seyahatmzmesi b~ra olmak iizere Tiirki­ye SelyUklulart carihinin remel kayna.klarma bakoglffilZda, ahi rekkelerinin ileti­§im tarihi as:tsmdan onemli bir anlam t~tdtgtru gordiik. Tebligde hu respideri ktsaca aktarmaya ~~acagtz. Fakac rarihsel baglarru belirleyebilmek is:in oncelik­le iki ayn .nc:ikramn iizerinde durmak istiyoru~. ilk olarak, ele aldtguruz do nero­de yani Ges: Orta~ag' da haberle§menin gene! nirelikler iclbariyle nastl saglandt­gmdan, i.k.inci olarak ise yine ele aldtguruz donemde Anadolu'·daki sosyo-politik ko§ullardan bahsedecegiz.

O RTA<;AGDA HABERLE~ME

T elgrafin icadt, ileti§irn carihi .a~tsmdan crok onemli bir .d.onii~iime i§arer eder. Optik telgrafin 1792~dek.i icadtndan once haberle~me, do_grudan dogruya ul~rm ko~ullarma bagltydt. <;iinkii bu rarihren once bir haberin ilerilmesi, me­sajm yaztlt oldugu mekrup, pusula ya da evrakm ilerilmesini 'Veya bu mesajt hafizasmda rutan habercinin kaynaga Ul~masLIU gerekririyordu. Yani haberle~­me, mesajm fizi.k! olaralc iletilmesine dayantyordu. 1 Ele aldtgtffi!Z donemde, yani gee;: .ortac;:agda ileti§im bu §ekilde saglaruyordu.

Bu ko§ullar alnnda ' habe.de~meyi saglayan b~ltca unsurlar devlet c~kilacla­nydt. Antik ~gdan beri biiyiik .(ievleclerin siscemli _posca te~kilaclarma sahip oldugu bilinmekredir (Sjoberg, 1965: 292-293). Miisliiman devleclerdeki du­rurn da farl.dt degildi. Emevi ve Abbasi donemlerinde devletin bertd adtyla bili­nen bir baberl~me c~kilao bulunuyordu. 'Bu te§kilac haberl~me dt§mda istih­barac faaliyeclerinden de sorumluydu.2 Bentl kurumunun Tiirkiye Sel~uklula­n'nda mevcur olup olmadtgt bu giin is:in kesinlik kazanmarru~ru (~avk, 2007: 37). Buna kar~m kroniklerdeki kaytclardan, devletin resrn1 haberle§mesini remin eden bir sistemin mevcut oldugu anl~ilmakcadtr ($avk, 2007: 28-36). Nitekim Tillkiye Sels:uklulan zamanmda Anadohi' da nirelikli 'bir ul~rm ag1 vardt (Ozer­gin, 1959: 55, 145-149). Bu ula§rm agt konaklama ko~ullarryla descekleniyordu.

1 Mesajm fizild olarak iletilmesi zorunlulu.,Ouiiun dJ~mda kalan haberl~me bi~eri de vardJ. At~, fener ya da dwnan yoluyla haberl~me bu bic;:imlerden bazua.ndJr. Ancak bu. tip yoncemlerin uygulamasmda onemli smulilildar y~amyordu. Bkz. Jeanney 1998:21.

2 Berid kurwnu haklonda kapsamh bilgi i<;in bkz. Kopriilii 2004.

1

·965 . 1. Uluslararast Ahilik Kiiltiirii. ve Klr~ehir Sempozyumu • CJ1t-D

~ Gef Ortaffl$ HalJerteyme Tarihi A~dan Ahi Tekkeleri "'_____;;_----=.....=._....:.___ __________ _

Bliyii.k dead oneme sahip olan ana yollar iizerinde kervansaraylarda, ikincil dereceden onemli yollar iizerinde ise rekke ve zaviyelerde konaklaruyordu. (T u­ran, 2005b: 124).. Bu ul~tm ve konaklama agt, habercilerin gidi§-geli§lerini kolayl~urarak haberle§meyi luzlandmyordu.

Ore yandan bu haberle§me sisremi devlerin kendi iht:iyac1 ic;:in kullanutyor­du. Ortac;:aglar boyunca kamunun kullantrruna ac;:tk bir haberle§me/posra te§ki­lan gorlilmez. Devler-dt§t orglir ve ki§iler haberle§me ihtiyac;:larmt farkh yontem­lerle kar§tityorlardt. Devler-dt§t orgliclli ya da yart-orgliclli yaptlar kendi haberd­lerinden istifade ediyor, haberle§me ya da mekcupl~malai! bu sayede gerc;:ekle§­ciriyorlardt. Menakib'ul-Arifln'de ya da Abdal Musa Veldyetndmesi'nde, tari­kar/rasavvuf c;:evrelerinin kendi habercilerini gondermeleri hak.kJ.hda bir c;:ok kay1t gormekreyiz (Aluned Eflakl, 1995: 73, 514, 539, 281-282; Abdal Musa Velayetndmesi: 141). Halk ise birbirinden farklt, diizensiz ancak gorece <;e§icliligi olan bilgi ve haber kaynaklarma sahipti. Oncelikle devletin halkla ileti§irnini saglayan baZI kanallar vardt. Bu kanallarm en iyi ornegini cellallar (miinadtler) olu§curur (Merc;il, 2001: 149, Aksarayi, 2000: 14). Bunun dt§mda bir beldeden gec;:ecek calebe, llim, dervi§, riiccar, hact ya da seyyahlar o belde insanlart ic;:in haber kaynagt ve/veya haberd niteligi kazanabiliyordu.3

XI.-XIV. YDZTILLARARASINDA ANADOLU

XI. yiizytlda Tlirkiye Selc;:uklu Devleri'nin kurulmasmdan XIV. yiizyuda Osmanl1 Devleti'nin Anadolu'da belli bir siyast buriinllik yakalamasma degin gec;:en donemin biz kendi ic;:inde bazt ozellikler arz ertigini dli§iinliyoruz. Tlirki­ye Selc;:uklulart, Anadolu Beylikleri ve kurulu§ devri Osmanlt tarihini kapsayan soz konusu donemin bu sosyo-politik ozelliklerini ktsaca belirlemeye c;:alt§acagtz.

Bir~nci olarak blitlir! bu donem boyunca Anadolu' nun parc;:alt bir siyast yapt­Sl vardt. Tlirkiye Selc;:uklu hliklimdarlart II. Klltc;: Arslan4 ve I. Gtyaseddtn Key­hlisrev zamanlarmda gorece bir siyast birlik saglanmt§tt. Ancak Arladolu'nun, farklt de~let ya da beyliklerin idaresi alunda olmas1 gerc;:egi devam ediyordu. Siyasi ac;:tdan Anadolu' daki bu parc;:ah yaptyl anlamak ic;:in Tiirkiye Selc;:uklula­n'nm ve kurulU§ devrinde Osmanlt Devlet:i'nin Anadolu'da ~gd~t olan c;:ok saytdaki devler ya da beyligi haarlamak yecerli olacakar. Bizans ve Latin impara­rorluklart, Ermeni Kralligt, Hac;:h Konclugu, Daru§mendliler, Arrukogullart ve Ey-yllbtler Tlirkiye Selc;:uklulart'nm c;:agd~tdlr. Anadolu Beylikleri zamamndaki siyast <;e§iclilik daha da belirgindir.5 Bu <;e§irlilik Osmanlt Devleti'nin kurulU§ donerninde devam ediyordu.

3 Bahsedilen bu ziimre ve kimsderin Tiirkiye Sd~uklulaiJ zarnarunda haberl~medeki rolii i~in bk::t. ~avk 2007: 62-70.

• Tiirkiye Sel~uklu £arihinin bu devresi i~in bk::t. Turan 1997: 688-703. 5 Anadolu Beylilderi zarnarundaki siyasi yap1 hakkmda bk::t. Uzun~~tl1 2003.

96611. Uluslararas1 Ahl1ik Kiiltiirii ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-11

Afi. GOr. Serkan ~ VK ~

lkinci olarak ocorire farkh ellerde toplamyordu. Tiirlqye Selc;:uklular1, kuru­lu~ doneminde Biiyiik Selc;:uklu Devleri'ne cabiydi. XITI. yiizytlda Mogol yone­timine bagl• hale geldiler, Anadolu' da bir Mogol valisi bulunuyordu. Buna ek olarak Selc;:uklu emir ve biirokraclar1 c;:ok onerrili bir otoriteye ve iktisadl giice sahiptiler (~avk, 2007: 24). Osmarili'run kurulu~ donemindeki durum da buna yakmd!r. Beylik kendini uzun siire Selc;:uklu iktidarma bagh kabul etmi§tir. Aynca Fatih Sultan Mehmed'in zamanmda, merkezi devlet etkin kilinmcaya dek devler ic;:indeki onde gelen beylerin onernli bir otoriresi bulunuyordu.6 De­mek ki siyasi bir biitiinliik olmad!g• gibi mevcut idareler ac;:1smdan otoritenin dagwm1 da dagmtk bir mahiyerreydi.

Lrc;:iinciisii biiriin bu donem boyunca yani XI. yi.izyJ.ldan XIV. yiizytla kadar Anadolu' da miithi~ bir kiclesel harekeclilik vard!. Tiirkmen gruplar1, devarnh olarak Anadolu'ya goc;: ediyordu. "Selc;:uklu Tiirkiye'si uc;:lar1 daima goc;:ebelerin yurdu olup. bu bolgeler onlar carafindan fechediliyor ve Tiirkle§tiriliyordu. Fakat Mogol isdlas1 uc;:lara c;:ok daha kesif bir niifUs YJgrm§n" (Turan, 2005a: 525). Diinya rarihinin onemli olaylarmdan Hac;:h Seferleri bu donemde gerc;:ekle§ri. Bu seferlerle beraber birc;:ok roplurnsal imsur Anadolu'ya ~md!. Urfa'da ve Ancakya'da hac;:h devlecleri, lsranbul' da ise Latin impararorllloau kuruldu. T oplumsal ve iktisadi ko~ullar, Ba­baller lsyaru'nda oldugu gibi bu kicle harekeclerine zemin hazuhyordu. "Q>k kotii ic;:rimai ve ikrisadi §anlar ic;:irlde y~yan Tiirkmenlerin siyasi bir amac;:la, yani Sel­c;:uklu salranaoru ele g~irmek iizere uygun dW ve siyasi §anlarda gerc;:ekle§tirdikleri" (Ocak, 2000: 219) bu ayaklanma klsa siirede c;:ok biiyiik bir sahaya yaytinu§n. Sart Salruk hadisesinde de bir kicle harekeri soz konusudur. D. lzzeddln Keykavus, is­tanbul' a giderek VIII. Mihail' e s1~, bir siire sonra bazt Tiirkmen gruplarryla beraber Dobruca'ya yerle§~ti. (Ocak 2002: 25-26, 31). Biiyiik ordularm kanld!gt seferleri de bunlara ilave ermek gerekir. MemlUk hiikiimdarr Baybars'm Mogol seferine biiyiik bir orduyla c;:rkng:t ve Anadolu' da uzun siire kald!gt bilinmekcedir (Cahen, 2000: 266-267). Son olarak belirtrnek gerekir ki hareket edenler sadece kicleler degildi. Anadolu' da birc;:ok seyyah, dervi§, calebe, alirn ve tiiccar seyahar halindeydi.

Gee;: Orrac;:ag Anadolu'su hakkmda tespit ermeye c;:air§ngtmrz bu ko§ullarm yani par<;:ah siyasl yapmm, otoricenin dagilimmdaki c;:e§idiligirt ve kiclesel hare­keclerin ileti§irn carihi ac;:1smdan anlarru nedir? Boylesi bir toplumsal ve siyasi acmosfer ic;:inde biitiin bu devlet, beylik ve gruplarm kendi ic;:lerinde ve birbirle­riyle haberle§meleri beklenir. Aradaki eckile§imin onernli bir bilgi ala§! yarataca­gt ac;:tkur.

6 Fatih Sultan Mehmed zaroanmda, biiyiik niifuz ve iktisadi giis: sahibi ailelerin etkinligini azaltmaya yonelik olarak izlenen politikalar hakkmda bkz. lnalctk 2000.

1. Uluslarar0$l Ahilik Kiiltilrii ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-11 1967 ·

& Ge~ Orta~ag Haberlcyme Tarihi A9S!ndan Ahi Tekkeleri ~~~--~~-------------------

ANADOLU'NUN SOSYAL VE SiYASI YAPISI i~iNDE AHi TEKKE­LER1

Ahilik kiilri.irif ha.k.kmda di.izenlenen bu sempozyumda ahilik hakkmda giri~ bilgileri vermeye ihtiyas; olmadrg1 kanaatindeyiz.? Bununla birlikte, XL-XIV. yi.izyillar arasmda ahi tekkelerinin haberle~medeki roliinii belirleyebilrnek l<;in soz konusu donemde Ahiligin t~tdrgt taiihsel ve ·toplumsal onemden ktsaca bahsermek gerekmektedir.

His; ~kusuz ahilik, Anadolu' da goriilen onemli orgi.icli.i yapllardan biridir. Bu "dini-sosyal te§kilat"m (Kaztct, 1988: 540) biitiin Anadolu sarhmda yaygm oldugunu biliyoruz. Ahiler; §ehirlerde, koylerde ve w;: bolgelerde biiyiik niifuza sahiptiler . .Biiyiik ~ehirlerde, farkh .gruplar halinde te~kilaclanan ahilerin mi.ista­ki.l zaviyeleri bulunuyordu (Kaztct, 1988: 540). Hatta XIII. yii.zyllda, Sels;uklu otoritesinin iyice zayilladrgt bir orramda ahilerin Ankara' da iktidar mevkiinde olduklarlill iddia eden ara§urmalar bulunmaktadrr (Hactgokmen 2002: 830-836). Benzer bir durumdan ibn Battuta da bahseder. Onli.i seyyah, Kayseri'de hiikiimdarm bulunmadrgt zamarilarda abilerin bir anlamda beye vekalet ettikle­rini naklermektedir (ibn Battlita, 2004: 415).

T arihl kaytclar, ahilerin ve ahi .beylerinin bulunduklart beldede ne kadar iti­bar sahibi olduklartru orraya koymaktadu. Sivas'm ve yakm s;ev.renin beyi Alaeddin Ettena, Ibn Battlira'yt rnisafu ermek isteml§ ancak ahiler beyin mi.isa­adesini alarak seyyahi cekkelerinde agtrlarru§lardr (ibn Battura, 2004: 417). Bu dururn, ahilerin, Ercena Bey yarundaki mevki ve, itibarlarlill gostermek bakt­rrundan son derece onernlidir. Hatta bunun da otesinde, Tiirkiye Sels;uklulart zamarunda bazt siyas! hadiselerin aktorleri arasmda kimi ahi onderlerinin oldu­gunu da biliyoruz (Aksarayt, 2000: 247-248).

AHlTEKKELERiNiN HABE~MEDEKi ROLU

Buraya degin; ele aldrglffilZ donemdeki haberle~me ko~ullart, Anadolu'daki sosyo-politik yapt ve ahiligin bu yapt ic;indeki yeri hakkmda bir s;erc;eve s;izdik. Simdi bu baglam ic;inde Ahi tekkelerinin haberl~me as;tsmdan nasll bir rol i.isclenmi§ olabilecegini ele alacagtZ.

Ahilik ha.k.kmda; belgeler ve Ahiligin oz kaynaklan dr~mda en kapsamlt bilgi jbn Battftta Seyahatnamesi'nde yer altr.8 Bizirn hareker noktamtZt da bu seya­hamamedeki kaytt ve bahisler olu~turmaktadu. Bu seyahamamedeki ve b~ka kaynaklardaki kirni kaytclar iki hususu; birincisi ahilerin kendi ic;lerinde ya da ba§ka ki§i ve c;evrelerle nasll haberle§tiklerinl, ikincisi ahi tekkelerindeki sosyal

7 Ahilik hakkmda b~l..tca iki monografi olmak iizere bkz. <;:agaray 1989, Bayram 1991. 8 1bn Barnira ve seyahamimesi hakkmda bilgi i~in bkz. ibn Barnira 2004: XXI-Llli.

968 11 .. Uluslararast Ll.hilikKiiltilrii ve Klr~ehir.Sempo_zyumu • Cilt-11

~· Gor. Serkan $A VK ~

ortamm haberl~me ac;:tsmdan ta§tdtgt fonksiyonu anlama.m..tZa katk.t sag.layacak nicelllcredir.

Ahi Haberle§mesi

Orca«;agda haberle§menin nasu saglandtgtru ac;:tklarken belirttigimiz gibi dev­let-dt§t te§kilaclar, haberle§melerini kendi im..kanlartyla cemin ediyorlardt. Bu. haberle§me. ozel haberciler vasuastyla olmakran ziyade o te§kilac mensuplarm­dan bazt kimselerin gorevlendirilmesi' suretiyle ya da itimac edilen ba§ka bir cakun kimselere mekcup emanec edilmesi yoluyla saglaruyordu. Mikai.l. Bay­ram'm Sadreddin-i Konevi ile Ahi Evren'in mekrupla§malart hakkmdaki «;ah§­malart bu ac;:tdan c;:ok aydtnlaoadu . (B'ayram,. 1983, 2006: 47-51). Profesor Bayram, Sadredd.in-i Konevi'nin mekrupla§ogi bilinen ~eyh Nastruddin'in as­lmda Ahi Evren ~eyh Nastrudd.in Mahmud oldugunu cespic eder (Bayram, 2006: 49-51). Bu mekcupla§malar, ahiler ile ba§ka casavvuf «;evreleri arasmda haberl~me saglandtgma en as:tk orneklerden biridir. Bayram, ayrtca bu mektup­larm ve Mev lana' dan Kt.r§ehir' e giden bir ba§ka mekrubun daha T acuddtn-i Ka§i adh bir cacir tarafindan ula§onldtg:tru yazmakradu (Bayram, 2006: 48-49). Bu tespic, aradaki haberl~menin yoncemini anlamak ac;:tsmdan onemlidir. Bu­radan, mekruplarm bir tiiccara emanec edildigini yani habercilik vazifesini bu §ahsm iisclendigini anhyoruz. Esasan o donemde tiiccarlara mekcup emanet edilmesi ya da bazi haberlerin tiiccarlardan ogrenilmesi olduk«;a yaygm bir du­rumdu (~avk, 2007: 62-63).

Kaynaklardaki saru aralar101 okumak, haberle§meye ili§kin bazt detaylart res­pic ecmemize yardtmct olmakcadu. ibn Barruca, Sivas'a giderken ilk olarak Ahi Btcakd Ahmed' in maiyeti carafindan kar§tlandtgmt . daha sonra yollarma, Ahi Ahmed' den daha rucbeli olan Ahi <;:elebi' nin maiyetinin «;tkngtru belircir (ibn Bacruca, 2004: 416). ~u halde Ahiler'in, seyyahm gelecegini haber almalartm ve onu kademeli olarak kar§uamalartru saglayan bazt haber kanallart olmast gerekir.

Haber ve Bilgi Ala§t Ac;:tsmdan Ahi T ekkeleri

Ahilik, tarikac «;evrelerinden farklt diizen ve adeclere sahip olsa da Ahi tekke ve zaviyeleri coplumsal fonksiyon itibariyle diger tarikaclara air cekke ve zaviyelerle benzer ozellikler arz eder. Butiin zaviyelerin ortak ozelliklerinden biri, yerl~me merkezlerinde veya yol iizerinde kurulmU§ olsun, gelip geyen yolculara bedava yiye­cek, ic;:ecek ve yaracak yer sag.lamaka (Ocak- Faroqhi, 1997: 468). Ahi tekkelerin­deki durum bundan farklt degildir. Bu cekkelerde yolcularm yeme ic;:me ve konak­lama ihtiyac;:lan ozenle kaquaruyordu (ibii Barrtlra, 2004: 415, 428, 437). ibn Barrtlra'run kaYJclan bu yondedir. Seyyah; Antalya, Golhisar, Milas, Konya, Kayseri, Sivas, Giirnti§hane, Erzincan, Erzurum, Tire, Manisa, Bursa, Baltkesir, Mudurnu, Bolu ve Sinop'ra ahi tekkelerinde m.isafu edildigini anlanr (ibn Bacrtlra, 2004: 404-405, 407, 412, 415, 417, 418, 424, 426, 428, 435, 437, 442) . .

1. U!uslararasz Ahilfk Killtiinl ve Kt~ehir Sempozyumu • Cilt-11 1969 ·

~ Gef Orta~ag Haberl~e Tarihi A~dan Ahi Tekkeleri

Yolcular a\=tsmdan ahi tekkelerinde konaklamanm yaygm bir durwn oldugunu goriiyorW:. ibn Battuta eserinin bazt boliimlerinde, gittigi ahi tekkesindeki yogun­luktan bahseder. Oyle ki seyyah ve beraberindekiler Mudurnu' daki ahi tekkesin­de, hayvanlartru baglayacak yer bulamarru§larru {ibn Batt:Uta, 2004: 435).

Tekkeler, yolcularm konaklamast i\=in hazulamyor ve tekkenin bulundugu beldeden gelip ge~enler ilgiyle agtrlantyordu. ibn Batt:Uta, Bolu' da konaklarugt ahi tekkesinin ~ok iyi bir lSltma sistemine sahip oldugunu belirterek §6yle der: "Allah, ... gelen ve ge\=ene yard..urunt esirgemeyen, onlara kucak a~, misaflrleri kendi akrabalartyffil§~tna bagrma basan bu dervi§lere en giizel miikafan ver­sin!" (ibn Bamlta, 2004: 437). Yine aym yazar, Kastamonu-Sinop arasmda konaklad!klart bir ahi tekkesine civar koylerden birinin vakfedildigini, yolcula­rm yiyecek masraflartrun bu koyden kar§uanrugmt belirrmektedir (ibn Batrtlta, 2004: 442). Bu kayular, yolculara hizmet vermenin, tekkelerin asll fonksiyonla­nndan biri oldugunu gostermek bak!mmdan onernlidir.

Yolcu agulamanm, hele ki misa.fu edilecek ki§i itibar sahibi biriyse, ahiler a\=ISLO­dan bir prestij meselesi old~Ou.nu anhyoruz. Seyyahm Udik'te ya§ad!klm bu aytdan \=Ok ilgi ~cidir. Bu beldede, Batt:Uya'yt ve maiyetindekileri kimin rnisafu edecegi konusunda iki ayn ahi grubu arasmda tartl§ma ytkffil§u (ibn Batt:Uta,: 409). Bu ~eki§menin sebebinin, ahi gruplart arasmdaki niifuz ve otorite miicadelesi oldugu muhakkaknr. Fakat burada bir ilave yapuabilir. Biz, bir yolcuyu rnisa.fu etmek ko­nusunda sergilenen bu tsrarm hie; degilse bir boyutunun, o kimseden farkh bilgi ve haberler edirtmek beklentisiyle ili§kili olabilecegi kan~tindeyiz.

Ahi tekkelerine itibar sahibi bir konuk geldigi zaman yemek ya da toplanu tercip edildigini goriiyoruz. ibn Batt:Uta bu toplanularda, meclistekilerle sohbet ediyordu. Bu sohberlerde hem kendisine gezip gordiigii yerler ve memleketi hakkmda sorular soruluyor (ibn Battuta, 2004: 416) hem de misaflr oldugu belde hakkmda muhtelifbilgiler aktariliyordu (ibn Batruta, 2004: 423). Seyyah, ahi tekkeferindeki rnisaflrlikleri SLCasmda biiyiik yemek ve toplanulara kaulmt§, rekkenin ve §ehrin ileri gelenleriyle sohbeclerde bulunmu§rur. ibn Bam1ta Bur­sa' da, Ahi Semsedd1n'in zaviyesinde konaklarugt alqam verilen ziyafeti ozellikle vurgular (ibn Batt:Uta, 2004: 428).

Bu to plan clara ahilerle beraber §ehrin ileri gelenleri kanhyordu. Kayseri' deki ahi lideri Emir Ali'nin maiyetinde §ehrin ni.ifuzlu kirnseleri yer ahyordu ve der­gahtaki toplanruara bu ahilerle beraber ba§ka itibar sahibi kimseler daha kanh­yordu (ibn Batt:Uta, 2004: 415). Seyyahm, Bursa'da, Ahi Semsedd1n zaviyesinde konaklarugt alqam tercip edilen yemekte hem halktan kirnseler hem de ordu kurmaylart bulunuyordu (ibn Battuta, 2004: 428).

Bu toplannlar, karuanlar arasmda bilgi ah§Veri§i saghyor olma!td!r. Mediste­kilerin farklt beldelerden gelen yolcularla farkl1 mevkl ve mesleklere sahip kim-

97° 1/. Uluslarar(JS[ Ahilik KU!tiirii ve Klr~ehir Sempozyumu • Cilt-U

Ar§. Gor. Serkan ;S'AVK ~

seler olduguna dikkar ermek gerekir. Boylesi bir medisre haber payla§uru da soz konusu olacakor. ibn Banura'run Sivas' ra, ahilerin ve beyleri Ahi <;elebi'nln konugu olarak ram alo giin kalrugini goz oniinde bulundurursak (ibn BanUta, 2004: 417) boyle bir erkil~im kac;:InJ.lmaz olacakor. Bu tip coplanolann <h§mda, hususiyle ibn BanUta'yt ziyarere gelenler de oluyordu. BaL.kesir' de Ahi Sin an zaviyesinde kalchgt Strada, §ehrin kachst ve fila.h llirni Musa onun ziyaretine . gelmi§ti (ibn BanUta, 2004: 428).

Bu durumda ahi rekkeleri ha.kk.mda §U respitte bulunabiliriz. Bu rekke ve zaviyeler, mensuplarmt, yolcular1 ve bulunduklan beldenln onde gelen §ahsiyec­lerini bir araya geriren mekanlarch. <;ogu kez ak§am coplanolart vesUesiyle bir araya gelen tiim bu kimseler birlikte zaman gec;:irip, sohber ediyor ve fikir ah§Ve­ri§inde bulunuyordu. Bu ko§ullar alonda, ger~ekle§en toplano ve sohbederde yolcularla belde sakinleri arasmda bir haber alt§veri§i olaca.gmt, bu haber ve bUgUerln kismen dahl olsa belde sakinlerine ve yolcunun remas kuracagt diger kimselere akcart1acagm1 kabul etmek gerekir.

SONU<;

Ahilik, Ge~ Orra~ag Anadolu'sundaki onde gelen r~kUadardan biridir. XI. yiizytldan XIV. yiizytla uzanan Tiirkiye Sel~uklular1, Anadolu Beylikleri ve ku­rulU§ donemi Osmanlt Devleti carihinde, bu r~kUaon c;:ok saytda baglJSlrun bulundugu, ahi onderlerinin bulunduklart beldelerin ni.ifuz.lu kirnseleri arasmda yer alchg1 ve birc;:ok beldede ahi cekkelerinln mevcuc oldugu goriiliir.

Bu cekkeler esas itibariyle ahileri bir araya getiren yerlerdi. Fakat o beldeden gelip gec;:en yolcular da bu tekkelerde konakhyorlarch. Aynca belde Ueri gelenleri de yine bu tekkelerdeki coplantt1ara karlliyorlar<h. Dolayts1yla ahi rekkeleri sos­yal ac;:tdan onernli bulu§ma yerleriydi. Bu yonleriyle ahi cekkelerinde bir bilgi akt§l ya§aruyordu. Bu bUgi akt§uun bir parc;:as1 olmak iizere muhtelif haberlerin iletilmesi soz konusuydu. Yolcularm cekkelerdeki konu.klugu bu a~dan bilhassa onemlidir. Bunlarm yaru sua, ahilerin, orgiidi.i yapuar olarak kendilerine air kimi haberl~me arac;:lar1 ve haber kanallar1 da olmast icap eder.

Buraya kadar belirrtigirniz hususlar heniiz mecodolojik bir deneme merrebe­sindedir. Orrac;:ag Tiirk rarihinln her tiirden kaynagmm kapsarnlt olarak tet!dk edilmesi yoluyla, Anadolu' daki sosyo-ki.iltiirel hayata ili§kin birc;:ok nokta daha ay<hnlaolabilecektir. ileti§im ve haberl~me rarihine ili§kin hususlar da bu ciim­ledendir.

1. Uluslararast Ahilik Kiiltilrii ve KJJ:§ehir Sempozyumu • Cilt-l/ 1971

~~~~~-o._roa_9~~-Hi_@_m_~ __ e_Tc_wu_·~_iA_~ __ d_~_Ah __ iTc_e_~_~_m_· ______________________ __

KAYNAK<;A

Abdal MU.ra Velayetnamesi (1999), (haz. Abdurrahman Glizel), Ankara: Tiirk T a.rih Kuruinu.

Ahmed Eflakl (1995), Arijlerin Menkzbeleri II, (c;ev. Tahsin Yazici), istanbul: Milli Egirim Ba.kanhgt.

___ (2001), Ariflerin Menktbeleri I, (c;ev. Tahsin Yazici), istanbul: Milli Egi­rim Bakanligt.

Aksa.rayi, Kerimiidd.tn Mahmud (2000), Mii.sameretii. 'L-Ahblir, (c;:ev. Miirsel Oztiirk), Ankara: Tiirk Tarih Kurumu.

Cahen, Claude (2000) Osmanlzlardan Once Anadolu, (c;:ev. Eyiip Uyepaza.rci), istanbul: Ta.rih Vakf1 Yurt Yaymla.r1.

\=agatay, Ne§et (1989), Bir Tii.rk Ktmtmtt Olan Ahilik, Ankara: Tiirk Ta.rih Kurumu.

Bayram, Mi.kii.l (1983). "Konevi ile Ahi Evren'in Mekrupla§masr", Sel;uk Uni­versitesi Fen-Edebiyat Fakii.Ltesi Dergisi, 2.

__ (1991). Ahi Evren ve Ahi Tefkilatt'mn Ktmtluftt, Konya: Damla Marbaa­cllik.

__ (2006), Sosyal ve Siyasi Boyutlanyla Ahi Evren - Mevlamz Mii.cadelesi, Konya

Hacigokmen, Mehmet Ali (2002), "Ankara' cia Ahi Hakimiyeti (1330?-1361)", Tii.rkler, cilr 6, Ankara: Yeni Tiirkiye Yaymla.r1.

ibn Banuta, Ebu Abdullah Muhammed (2004), lbn Battt2ta Seyahatndmesi (I­II), (c;:ev. ve haz. AS. Aykut), istanbul: Yap1 Kredi Yaymla.rt.

inalcrk, Halil (2000}, "~Ikpa§azade Ta.rihi Nas1l Okunmah?", Sof;iit'ten lstan­bul'a, Osmanlz Devleti'nin KtmdUJtt Ozerine Tarttpnalar, der. Okray Ozel - Mehmet Oz, Ankara: !mge Kirabevi.

Jeanneney, Jean-Noel (1998), Medya Tarihi, (c;:ev. Esra Atuk}, istanbul: Yapt Kredi Yaymla.r1.

Kaztci, Ziya (1988), "Ahllik", Tii.rkiye Diyanet Vakfi !slam Ansiklopedisi, istan­bul: Tiirkiye Diyanet Vakfi.

Kopriilii, Mehmed Fuad (2004), "Tiirk-islam Devleclerinde Resmi Posta ve istihbarat Te§kilau: Berid", W. Barthold, !slam Medeniyeti Tarihi, (c;:ev. Mehmed Fuad Kopriili.i), Ankara: Akc;ag.

972 ,1. Uluslararasl Ahilik f(jjftiirfi ve Klr§ehir Sempozyumu • Ci/c-0

Ar,;. Gor. serkan $A VK ~

Meryil, Erdogan (2001), "Anadolu Selyuklulan'nda Serbest Meslekler", Cogito Se/ptklular Ozel Saym, 145-150.

Ocak, Ahmet Y~ar (2000), Babailer isyam, Aleviligin Tarihsel Altyapm Yahut Anadoltt 'da lsldm-Turk Heterodoksisinin Te;ekkulu, istanbul: Dergah Ya­ymlar!.

_ _ (2002), San Salttk, Populer isldm'zn Balkanlar'daki'Destani Oncusii, An­kara: Tii.rk Tarih Kurumu.

Ocak, Ahmet Y~ar - Suraiya Faroqhi (1997), "Zaviye", isldm Ansiklopedisi, Ankara: Milli Egitim Bakanhgt.

Ozergin, M. Kemal (1959), Anadolu Selptklulan r;agmda Anadolu Yollan, ya­ymlanmam!~ doktora tezi: istanbul Universitesi Edebiyat Fakiiltesi.

Turan, Osman (1997), "Klliy Arslan II", !sldm Ansiklopedisi, Ankara: Milli Egi­tim Bakanlig1.

__ (2005a), Selpeklula1· Zamamnda Tiirkiye, istanbul: Oti.iken Yaymlw.

__ (2005b), "Selc;uk Kervansaraylar1", Sefptkfular ve isi.O.miyet, istanbul: Oriiken Yaymlar1, 105-128.

~avk, Serkan (2007), Tii.rkiye Selptklulan Devrinde Haberle;me (Xl.-XIIL Yiiz­yzllm), yaymlanmami§ yiik.sek lisans tezi: Hacettepe Universitesi Sosyal Bilimler Enstiriisu T arih Anabilim Dali.

Sjoberg, Gideon (1965), The Preindustrial City, Past and Present, New York: The Free Press.

Uzuncrar§lli, ismail Hakla (2003), Anadolu Beylikleri ve Akkoyzmlu, Karakoyzmltt Devletleri, Ankara: Tiirk Tarih Kurumu.

1. Ulusla.ra.rast Altilik Kiiltiirii ve KJ.r,;ehir Sempozywnu • Ci/t-11 1973 .