ĐỀ Án xÂy dỰng mÔ hÌnh nÔng thÔn mỚivpubnd.laichau.gov.vn/userfiles/file/minh tien/nam...

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔNTRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

DỰ THẢO

ĐỀ ÁN ỔN ĐỊNH DÂN CƯ, PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ

THỦY ĐIỆN SƠN LA

BÁO CÁO TỔNG HỢP TỈNH LAI CHÂU

TRUNG TÂM KHOA HỌC VÀ TRIỂN KHAI KỸ THUẬT THỦY LỢI

THE CENTER FOR WATER RESEARCH AND ENGINEERING APPLICATION

175-Tây Sơn-Đống Đa-Hà Nội; ĐT: 043 8528 023; Fax: 043 5631 963

12 - 2014

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔNTRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI

ĐỀ ÁN ỔN ĐỊNH DÂN CƯ, PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ

THỦY ĐIỆN SƠN LA

BÁO CÁO TỔNG HỢP TỈNH LAI CHÂU

Đơn vị tư vấnTRUNG TÂM KHOA HỌC VÀ TRIỂN

KHAI KỸ THUẬT THỦY LỢI

Chủ đầu tưVĂN PHÒNG TIỂU BAN CHUYÊN TRÁCH

VỀ DI DÂN, TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA

1

HÀ NỘI 1 - 2015

2

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trang

1Phần 1: ĐIỀU TRA, KHẢO SÁT VÀ ĐÁNH GIÁ TỔNG QUAN KẾT QUẢ THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ DỰ ÁN THỦY ĐIỆN SƠN LA . . . 3

Chương 1: Đánh giá kết quả thực hiện các chương trình, dự án vùng tái định cư thủy điện Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.1. Dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.1.1. Kết quả thực hiện dự án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51.1.2. Đánh giá kết quả thực hiện dự án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.1.3. Nguyên nhân tồn tại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101.2. Đánh giá các chương trình dự án khác trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121.2.1. Các tài liệu chính được sử dụng để nghiên cứu, đánh giá . . . . . . . . . . . . . . 121.2.2. Kết quả thực hiện các Chương trình, dự án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131.2.3. Đánh giá kết quả thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211.2.4. Tồn tại và nguyên nhân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23

Chương 2: Khảo sát, đánh giá các mô hình đầu tư tại địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.1. Mô hình phát triển cây cao su . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.1.1. Tổng quan về cây cao su trồng ở vùng Tây bắc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.1.2. Kết quả thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262.1.3. Đánh giá hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292.2. Mô hình trồng và chế biến chè . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.2.1. Tổng quan về cây chè trồng ở vùng Tây bắc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.2.2. Kết quả thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322.2.3. Đánh giá hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342.3. Mô hình trồng và chế biến lâm sản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.3.1. Tổng quan hiện trạng và quy hoạch phát triển lâm nghiệp ở vùng Tây bắc. 352.3.2. Kết quả thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372.3.3. Hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382.4. Mô hình chăn nuôi bò sữa, bò thịt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.4.1. Tổng quan về chăn nuôi bò sữa, bò thịt ở vùng Tây bắc . . . . . . . . . . . . . . . 392.4.2. Kết quả thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392.4.3. Hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 402.5. Mô hình nuôi thủy sản trên lòng hồ thủy điện Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . 412.5.1. Tổng quan về nghề nuôi thủy sản trong lòng hồ thủy điện . . . . . . . . . . . . . . 412.5.2. Kết quả thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3

2.5.3. Hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trang

432.6. Một số mô hình khác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.6.1. Mô hình trồng cà phê . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 432.6.2. Mô hình trồng cây mắc ca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452.7. Kết luận và kiến nghị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Chương 3: Kết quả điều tra thực trạng đời sống của nhân dân và thực trạng phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư dự án thủy điện Sơn La . . . . . . . . 483.1. Tổng quan về điều kiện tự nhiên tỉnh Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.1.1. Vị trí địa lý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.1.2. Đặc điểm địa hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.1.3. Đặc điểm khí hậu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.1.4. Đât đai, thổ nhương. . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 483.1.5. Tài nguyên đât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.1.6. Tài nguyên nước mặt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493.2. Thực trạng sử dụng đât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.2.1. Đât nông nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.2.2. Đât lâm nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.2.3. Đât nuôi trồng thủy sản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.2.4. Đât phi nông nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.2.5. Đât chưa sử dụng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 503.3. Thực trạng dân số, lao động . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513.3.1. Dân số . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 513.3.2. Lao động . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533.4. Thực trạng đời sống của người dân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.4.1. Thu nhập . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.4.2. Hộ nghèo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.4.3. Nhà ở . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.4.4. Sử dụng nước sinh hoạt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 543.4.5. Sử dụng điện sinh hoạt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 553.5. Thực trạng sản xuât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573.5.1. Trồng trọt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 573.5.2. Chăn nuôi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593.5.3. Lâm nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593.5.4. Nuôi trồng thủy sản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603.5.5. Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 603.6. Các hình thức tổ chức sản xuât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613.6.1. Hợp tác xã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613.6.2. Tổ hợp tác . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

4

3.6.3. Trang trại . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trang

613.6.4. Doanh nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623.7. Thực trạng văn hoá - xã hội và môi trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623.7.1. Y tế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623.7.2. Giáo dục . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 623.7.3. Văn hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633.7.4. Môi trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633.8. Thực trạng cơ sở hạ tầng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633.8.1. Giao thông . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 633.8.2. Thuỷ lợi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 653.8.3. Nước sinh hoạt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 663.8.4. Điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 673.8.5. Trường học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683.8.6. Trạm y tế xã . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693.8.7 Nhà văn hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 693.8.8. Sân thể thao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 703.8.9. Bưu điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.9. Tổng hợp, phân tích, đánh giá thực trạng kinh tế - xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.9.1. Những mặt được . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713.9.2. Những tồn tại và nguyên nhân . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

Phần 2: NỘI DUNG ĐỀ ÁN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

Chương 4: Cơ sở pháp lý để xây dựng đề án và mục tiêu của đề án . . . . . . . . . . . 854.1. Sự cần thiết xây dựng đề án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 854.2. Căn cứ xây dựng đề án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 864.3. Mục tiêu đề án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 884.4. Phạm vi, đối tượng và thời gian áp dụng đề án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

Chương 5: Nội dung đề án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905.1. Phát triển sản xuât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905.1.1. Nông nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905.1.2. Lâm nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 905.1.3. Thủy sản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915.1.4. Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915.1.5. Các hình thức tổ chức sản xuât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915.2. Phát tri n y t , giáo d c, văn hóa, b u đi n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ể ế ụ ư ệ 925.2.1 Y tế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 925.2.2. Giáo dục . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92

5

5.2.3. Văn hóa – Thể thao . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trang

935.2.4. Bưu điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 945.3. Hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật theo tiêu chí nông thôn mới . . 955.3.1. Giao thông . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955.3.2. Thủy lợi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955.3.3. Nước sinh hoạt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955.3.4. Điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955.3.5. Môi trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 955.4. Các giải pháp chủ yếu thực hiện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965.4.1. Đât sản xuât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965.4.2. Sản xuât . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 965.4.3. Khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công . . . . . . . . . . . . . . . . . 975.4.4. Thương mại, du lịch, dịch vụ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1005.4.5. Đào tạo nghề đối với nông thôn và đô thị . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1025.4.6. Y tế, giáo dục, văn hóa - thể thao, bưu điện . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1035.4.7. Khoa học và công nghệ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1075.4.8. Rà soát quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội các xã vùng tái định cư theo tiêu chí nông thôn mới . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1085.4.9. Cơ chế, chính sách . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1085.4.10. Hỗ trợ hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng theo tiêu chí nông thôn mới . . . 1105.5. Giải pháp vốn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Chương 6: Nhu cầu vốn đầu tư, phân kỳ đầu tư và hiệu quả kinh tế - xã hội của đề án . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1146.1. Căn cứ tính toán nhu cầu vốn và nguồn vốn đầu tư . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1146.2. Tổng hợp nhu cầu vốn đầu tư . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1146.3. Phân kỳ đầu tư . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1166.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội, môi trường . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116

KẾT LUẬN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118

6

THUYẾT MINH ĐỀ ÁN ỔN ĐỊNH DÂN CƯ, PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ

THUỶ ĐIỆN SƠN LA - TỈNH LAI CHÂU

MỞ ĐẦU

Ngày 02/12/2005 công trình Thủy điện Sơn La chính thức được khởi công xây dựng và chặn dòng và hơn 5 năm sau, ngày 07/01/2011 tổ máy đầu tiên của Nhà máy thủy điện Sơn La đã chính thức phát điện, đến ngày 26/9/2012 tổ máy thứ 6 cũng là tổ máy cuối cùng phát điện hoà vào mạng lưới điện quốc gia.

Để có mặt bằng xây dựng Nhà máy thủy điện lớn nhât Việt Nam cũng là lớn nhât Đông Nam Á, Nhà nước và Tập đoàn điện lực Việt Nam (EVN) đã đầu tư 26.457,122 tỷ đồng (đến 6/2014 đã giải ngân được 18.509,080 tỷ đồng) để bồi thường, di dân tái định cư cho 20.477 hộ dân với 92.301 nhân khẩu đến định cư tại 87 xã, phường, thị trân (gọi chung là xã) của 18 huyện, thị xã và thành phố (gọi chung là huyện) thuộc địa bàn các tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu.

Trong những năm qua Chính phủ đã cùng với các câp chính quyền địa phương có liên quan xây dựng và ban hành đồng bộ nhiều văn bản về cơ chế, chính sách đặc thù, đã nỗ lực thực hiện tốt công tác đền bù giải phóng mặt bằng, hỗ trợ và tái định cư Dự án thuỷ điện Sơn La. Nhờ vậy mà Nhà máy thủy điện Sơn La đã hoàn thành xây dựng và khai thác vượt tiến độ 2 năm so với Nghị quyết số 13/2002/QH11 ngày 16/12/2002 của Quốc hội, 100% hộ dân tái định cư đến nơi ở mới đều có nhà ở đẹp và khang trang hơn nơi ở cũ. Hệ thống cơ sở hạ tầng tại hầu hết các khu, điểm tái định cư được quy hoạch và xây dựng đồng bộ, đáp ứng được nhu cầu đi lại, sản xuât và sinh hoạt, từng bước ổn định cuộc sống, sản xuât cho người dân tái định cư. Đến nay, các hộ dân tái định cư về cơ bản đã được giao đât sản xuât nông nghiệp và được hướng dẫn phát triển sản xuât, từng bước ổn định cuộc sống tại nơi ở mới.

Tuy nhiên trên thực tế đời sống vật chât và tinh thần của người dân sau khi tái định cư dự án thủy điện Sơn La vẫn còn hết sức khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo cao hơn mức trung bình của các địa phương có điểm tái định cư. Việc chuyển đổi cơ câu sản xuât, chuyển đổi nghề nghiệp, giải quyết công ăn việc làm cho người dân tái định cư còn nhiều bât cập, chưa có đủ điều kiện cần thiết để đảm bảo ổn định cuộc sống, ổn định sản xuât bền vững lâu dài cho các hộ dân tái định cư.

Để ổn định và nâng cao đời sống của người dân sau tái định cư, khắc phục những tồn tại và hạn chế trong quá trình triển khai thực hiện chính sách đền bù, di dân để lây

1

mặt bằng xây dựng các công trình thủy điện, thủy lợi, ngày 27/11/2013 Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 62/2013/QH13 và ngày 18/02/2014 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 11/NQ-CP về chương trình thực hiện Nghị quyết số 62/2013/QH13 về tăng cường công tác quản lý quy hoạch, đầu tư xây dựng, vận hành khai thác công trình thủy điện trong đó có nội dung năm 2014 phải hoàn thành ban hành chính sách ổn định đời sống và sản xuât cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương triển khai thực hiện các phương án hỗ trợ đảm bảo ổn định cuộc sống và sản xuât bền vững, lâu dài cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện.

Vì lý do nêu trên, để đảm bảo ổn định cuộc sống và sản xuât bền vững lâu dài cho người dân tái định cư dự án thủy điện Sơn La, đáp ứng được mục tiêu của Đảng và Nhà nước là “đảm bảo cuộc sống của người dân tái định cư phải tốt hơn hoặc ít nhât cũng phải bằng nơi ở cũ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây bắc theo hướng công nghiệp hoá và hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, an ninh, quốc phòng và bảo vệ môi trường sinh thái”, việc xây dựng đề án “ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La” là rât cần thiết.

2

Phần 1ĐIỀU TRA, KHẢO SÁT VÀ ĐÁNH GIÁ TỔNG QUAN

KẾT QUẢ THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH DI DÂN TÁI ĐỊNH CƯ DỰ ÁN THỦY ĐIỆN SƠN LA

3

Chương 1ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC HIỆN CÁC CHƯƠNG TRÌNH, DỰ ÁN

VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA

1.1. DỰ ÁN DI DÂN, TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA

1.1.1. Kết quả thực hiện dự án

Theo Báo cáo của các địa phương và kết quả rà soát, điều chỉnh, bổ sung quy hoạch tổng thể di dân, tái định cư dự án thủy điện Sơn La (Báo cáo được hoàn thiện theo Quyết định số 2009/QĐ-TTg ngày 04/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ), kết quả thực hiện dự án như sau:

1. Về thiệt hại:

a) Tổng diện tích đât bị ngập 25.101 ha, trong đó: đât sản xuât nông nghiệp 9.077 ha; đât lâm nghiệp 9.822 ha; đât nuôi trồng thủy sản 48 ha; đât chuyên dùng 249 ha; đât ở 538 ha; đât chưa sử dụng 5.367 ha.

b) Tổng giá trị thiệt hại vật chât vùng lòng hồ là 5.570.826 triệu đồng, trong đó: Sơn La 3.692.648 triệu đồng; Điện Biên 1.375.741 triệu đồng; Lai Châu 502.437 triệu đồng, bao gồm:

- Giá trị thiệt hại về đât 2.564.018 triệu đồng.

- Giá trị thiệt hại về tài sản gắn liền với đât 3.006.808 triệu đồng, trong đó thiệt hại về kết câu hạ tầng 1.578.481 triệu đồng; thiệt hại của hộ gia đình 1.428.327 triệu đồng.

2. Số dân di chuyển:

Tổng số dân đã di chuyển là 20.477 hộ với 92.301 nhân khẩu, trong đó:

- Thuộc dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La: 20.340 hộ.

- Thuộc dự án tránh ngập đường Mường Lay - Nậm Nhùn giai đoạn 1: 137 hộ.

Số hộ và số dân đã được di chuyển chia theo từng tỉnh như sau:

- Tỉnh Sơn La 12.584 hộ với 58.337 khẩu.

- Tỉnh Điện Biên 4.329 hộ với 17.010 khẩu.

- Tỉnh Lai Châu 3.564 hộ với 16.954 khẩu.

3. Phương án bố trí tái định cư:

Đã xây dựng được 324 điểm tái định cư (TĐC) gồm 22 điểm TĐC đô thị, 263 điểm TĐC nông thôn và 38 điểm TĐC xen ghép nằm trên địa bàn của 87 xã, phường, thị trân (gọi chung là xã) thuộc 18 huyện, thị xã và thành phố của các tỉnh Sơn La, Lai Châu và Điện Biên. Các điểm TĐC này đã tiếp nhận tái định cư cho 20.477 hộ dân với 92.301

4

nhân khẩu trong đó có 4.571 hộ TĐC đô thị, 14.448 hộ TĐC nông thôn, 500 hộ TĐC xen ghép và 918 hộ TĐC tự nguyện.

Bảng 1 - Tổng hợp kết quả di dân, tái định cư

Hình thức tái định cư (TĐC) Sơn La Điện Biên Lai Châu Tổng cộng

1. TĐC đô thị - Số vùng TĐC (xã, phường) 2 6 2 10 - Số điểm TĐC 13 6 3 22 - Số hộ 1.497 2.539 535 4.571 - Số dân 5.010 9.217 2.545 16.772

2. TĐC nông thôn - Số vùng TĐC (xã, phường) 60 5 12 77 - Số điểm TĐC 224 5 34 263 - Số hộ 9.862 1.658 2.968 14.488 - Số dân 48.187 7.222 14.119 69.528

3. TĐC xen ghép - Số vùng TĐC (xã, phường) 16 0 1 17 - Số điểm TĐC 37 0 1 38 - Số hộ 488 0 12 500 - Số dân 2.341 57 2.398

4. TĐC tự nguyện - Số hộ 737 132 49 918 - Số dân 2.799 571 233 3.603

Tổng cộng - Số vùng TĐC (cả xen ghép) 62 12 14 87 - Số điểm TĐC 274 12 38 323 - Số hộ 12.584 4.329 3.564 20.477 - Số dân 58.337 17.010 16.954 92.301

4. Về bồi thường, hỗ trợ tái định cư:Các tỉnh đã lập, phê duyệt và thực hiện phương án bồi thường, hỗ trợ tái định cư

cho các hộ dân tái định cư và dân sở tại, các cơ quan, tổ chức bị ảnh hưởng với tổng kinh phí là 8.733.978 triệu đồng, trong đó:

- Tỉnh Sơn La : 6.247.623 triệu đồng- Tỉnh Điện Biên : 1.455.649 triệu đồng - Tỉnh Lai Châu: 1.030.706 triệu đồng..

5

5. Về đầu tư xây dựng cơ bản: Các tỉnh đã và đang và triển khai thực hiện 2.962 dự án thành phần (bao gồm 29 dự

án khu đô thị Noong Bua – TP Điện Biên Phủ) với tổng kinh phí đầu tư là 16.661.751 triệu đồng (không kể các loại chi phí khác và chi phí dự phòng), trong đó:

- Tỉnh Sơn La: 2.244 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 9.326.736 triệu đồng.- Tỉnh Điện Biên: 295 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 5.037.204 triệu đồng.- Tỉnh Lai Châu: 423 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 2.297.811 triệu đồng.

Trong đó:

1) Đã hoàn thành đưa vào sử dụng 2.093 dự án với tổng kinh phí đã đầu tư là 8.015.938 triệu đồng (Kinh phí này đã bao gồm 300 tỷ đồng xây dựng trụ sở Đảng ủy, Hội đồng nhân dân, UBND xã, đường giao thông liên xã thuộc tỉnh Sơn La và 100 tỷ đồng khắc phục hậu quả bão lũ thuộc tỉnh Sơn La được Chính phủ cho phép):

- Tỉnh Sơn La: 1.609 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 5.365.580 triệu đồng.- Tỉnh Điện Biên: 135 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 1.276.498 triệu đồng.- Tỉnh Lai Châu: 349 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 1.373.860 triệu đồng.

2) Đang triển khai thực hiện 869 dự án với tổng kinh phí là 8.645.813 triệu đồng:

- Tỉnh Sơn La: 635 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 3.961.156 triệu đồng.- Tỉnh Điện Biên: 160 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 3.760.706 triệu đồng.- Tỉnh Lai Châu: 74 dự án với tổng kinh phí đầu tư là 923.951 triệu đồng.

1.1.2. Đánh giá kết quả thực hiện dự án

a) Những mặt đạt được

1) Cơ chế chính sách của Nhà nước về bồi thường, di dân tái định cư luôn được điều chỉnh kịp thời và cơ bản phù hợp với điều kiện thực tế của các địa phương. Đa số các hộ dân bị ảnh hưởng của dự án thủy điện Sơn La đều đồng tình với chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, châp hành tốt công tác đền bù giải phóng mặt bằng. Nhờ vậy đã góp phần đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng để xây dựng công trình.

2) Công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư đã được các địa phương thực hiện theo đúng các quy định hiện hành, theo đúng kế hoạch và phương án quy hoạch tổng thể di dân tái định cư đã được phê duyệt. Các nội dung thực hiện được tiến hành công khai minh bạch. Hầu hết các ý kiến thắc mắc của nhân dân hoặc những vân đề mới nảy sinh trong quá trình triển khai thực hiện đều được các cơ quan chức năng của địa phương giải đáp, xử lý kịp thời, đúng quy định.

3) Việc sắp xếp, bố trí tái định cư cho các hộ dân về cơ bản đã được thực hiện kịp thời, đồng bộ góp phần đảm bảo ổn định cuộc sống của nhân dân. Mặc dù còn gặp nhiều

6

khó khăn nhưng đại đa số người dân vùng TĐC đều có cuộc sống tốt hơn nơi ở cũ. Nhiều gia đình đã biết cách sử dụng nguồn tiền được đền bù hợp lý, đúng mục đích, có hiệu quả nên đời sống và kinh tế của họ tương đối ổn định. Có khá nhiều khu, điểm TĐC do nằm ở vị trí địa lý và có điều kiện tự nhiên thuận lợi hơn nơi ở cũ (như gần các đường giao thông, gần khu trung tâm của vùng, gần lòng hồ...) nên người dân có điều kiện chuyển đổi cơ câu sản suât, chuyển đổi nghề nghiệp, có thêm nhiều công ăn việc làm, giao thương hàng hoá được cải thiện..., nhờ đó đời sống của họ ở những khu, điểm TĐC này đều được cải thiện hơn trước.

4) Đầu tư xây dựng công trình tại các khu điểm TĐC được thực hiện tương đối hoàn chỉnh, đồng bộ, theo đúng quy hoạch được duyệt, không chỉ phù hợp với nguyện vọng của người dân đến TĐC mà còn đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương có điểm TĐC. Các khu, điểm TĐC đều có các công trình cơ sở hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, nhà văn hoá cộng đồng, cơ sở dịch vụ y tế, trường học, nhà trẻ, mẫu giáo, cung câp điện, cung câp nước sạch phục vụ nhu cầu sinh hoạt, sản xuât của nhân dân.... Hầu hết các hộ dân tái định cư chuyển đến nơi ở mới đều có nhà ở đẹp và khang trang hơn nơi ở cũ, môi trường sống được cải thiện, phát huy, công tác chính quyền và đoàn thể được kiện toàn từ thôn, bản đến xã, phường đi vào hoạt động có hiệu quả.

5) Nhờ có chính sách đầu tư xây dựng các khu điểm TĐC theo hướng tốt hơn nơi ở cũ, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đât nước cũng như nhờ công tác tổ chức triển khai thực hiện chính sách này một cách quyết liệt, nghiêm túc và đồng bộ không những góp phần nâng cao đời sống vật chât và tinh thần của người dân, duy trì được phong tục tập quán và bản sắc của đồng bào các dân tộc ít người mà còn góp phần rât quan trọng làm thay đổi nhận thức, nâng cao trình độ dân trí của đồng bào các dân tộc, làm thay đổi căn bản bộ mặt nông thôn vùng núi Tây bắc nước ta.

b) Một số tồn tại

1) Sau khi hoàn thành công tác di dân dự án thuỷ điện Sơn La đến nay, do tăng dân số tự nhiên tại các điểm TĐC đã làm tăng thêm số hộ, số nhân khẩu. Mặt khác, do địa hình vùng dự án bị chia cắt mạnh, độ dốc lớn, phần lớn đât canh tác bị bạc mầu do mưa lũ rửa trôi… nên vùng dự án vẫn còn nhiều tiềm ẩn về áp lực thiếu đât ở, thiếu đât sản xuât nông nghiệp để đảm bảo sinh kế bền vững lâu dài. Theo số liệu điều tra năm 2014, trên địa bàn tỉnh Sơn La có 275 điểm tái định cư của 57 xã với khoảng 2.059 hộ phát sinh cần phải sắp xếp điều chuyển đến nơi ở mới, điều chuyển sắp xếp trong nội bộ xã hoặc điều chuyển ra ngoài phạm vi xã.

2) Đời sống của người dân tại nhiều điểm TĐC còn rât khó khăn, số hộ nghèo và tỷ lệ hộ nghèo còn khá cao. Chỉ tính riêng trên địa bàn vùng TĐC thuộc tỉnh Sơn La vẫn còn 4.035 hộ nghèo, chiếm tỷ lệ 23,45% và 10,23% số hộ cận nghèo. Có nhiều hộ gia đình mặc dù đã được thoát nghèo nhưng do nguồn thu nhập của họ chưa thật sự ổn định và tiềm ẩn nhiều rủi ro cùng nhiều nguyên nhân khác nên nguy cơ tái nghèo của họ rât

7

cao. Nhìn chung thu nhập và mức sống của người dân nhiều điểm TĐC chưa ổn định, còn thâp so với bình quân chung của từng tỉnh.

3) Cơ câu kinh tế nông - lâm nghiệp bước đầu đã được hình thành nhưng phát triển chậm, một số vùng sản xuât hàng hoá cây nguyên liệu giây sợi, cây ăn quả, tinh dầu... gắn với công nghiệp chế biến chưa thực hiện được như mục tiêu dự án đặt ra. Lâm nghiệp và thuỷ sản chưa thực sự trở thành nguồn thu nhập đáng kể trong cơ câu kinh tế vùng hồ. Đặc biệt sản xuât lâm nghiệp ở hầu hết các điểm TĐC nhìn chung còn manh múm, nhỏ lẻ, chậm phát triển và chưa chắc chắn, điều kiện sản xuât còn hạn chế, chưa đảm bảo sinh kế lâu dài cho người để gắn với rừng. Độ che phủ của rừng chưa đáp ứng yêu cầu về mặt phòng hộ. Chế biến và tiêu thụ nông lâm thủy sản còn yếu, chưa khuyến khích và chưa tạo được tiền đề để sản xuât theo hướng hàng hoá. Mô hình sản xuât nương định canh, trồng cây quả kết hợp trồng cỏ tạo băng cây xanh chống sói mòn trên nương định canh gắn với chăn nuôi bò ở chuồng là cách làm tiến bộ nhưng chưa được người dân thực hiện tốt.

4) Cơ sở hạ tầng của một số điểm TĐC thiếu, chưa đồng bộ và chât lượng thâp do các dự án thành phần thuộc các khu, điểm trên hoặc thiếu, hoặc chưa hoàn thành hoặc chưa được triển khai xây dựng. Phần lớn các công trình thuộc về cơ sở hạ tầng đã được xây dựng hoàn thành và bàn giao đưa vào sử dụng, nhưng chưa được duy tu bảo dương nên đã xuống câp và hư hỏng, hiệu quả sử dụng thâp. Các công trình giao thông chưa đảm bảo khai thác được vào mùa mưa, do chỉ mới cân đối được nguồn vốn đầu tư hoàn thành phần nền đường còn các công trình vĩnh cửu trên tuyến và phần mặt đường chưa thực hiện được. Các tuyến đường liên bản, nội bộ bản, đường vào khu sản xuât chưa được đầu tư xây dựng. Một số dự án hạ tầng như giao thông, thuỷ lợi, nước sinh hoạt

Phần lớn các công trình thủy lợi, cung câp nước sinh hoạt đều đã bị xuống câp và hư hỏng nhiều do mưa lũ, cùng với việc phá rừng bừa bãi để làm nương rẫy của nhân dân trong vùng đã ảnh hưởng trực tiếp đến lưu lượng nguồn nước, không đảm bảo cung câp nước phục vụ cho sản xuât và đời sống. Có khá nhiều trạm cung câp nước sạch ở nhiều điểm TĐC mới đưa vào sử dụng nhưng chỉ sau một vài sự cố không được sửa chữa kịp thời đã bị bỏ mặc, không vận hành được, làm ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người dân đã đến tái định cư.

Mặc dù dự án đã đầu tư đảm bảo cung câp điện cho 100% các xã trong vùng dự án, nhưng về đến các hộ dân mới chỉ cung câp điện sinh hoạt được cho khoảng 84,83%, còn lại khoảng 15,17% số hộ dân xa trung tâm xã chưa có điện.

Một số các công trình kiến trúc như trụ sở xã, nhà văn hóa xã, chưa được đầu tư xây dựng và đa số các trạm y tế xã đang là nhà tạm với quy mô chưa đáp ứng được với nhu cầu khám chữa bệnh của nhân dân. Các công trình trường lớp học tại các trung tâm xã, cụm xã còn thiếu nhiều phòng học, nhà đa năng phục vụ cho học tập của các em học sinh và đặc biệt ở các phân trường tại các bản, lớp cắm bản đa số vẫn đang là nhà tạm không đảm bảo phục vụ cho việc học tập vào mùa mưa và mùa đông.

8

5) Việc thu hồi đât, giao đât sản xuât thực hiện ở một số khu, điểm TĐC còn chậm và chưa câp Giây chứng nhận quyền sử dụng đât sản xuât cho các hộ tái định cư, dẫn đến việc lập, thẩm định, triển khai các phương án sản xuât còn chậm; đặc biệt là việc tính toán giá trị bù chênh về đât cho các hộ tái định cư và hộ sở tại bị thu hồi đât đến nay còn rât chậm.

7) Công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công, đào tạo và chuyển đổi nghề nghiệp, xây dựng và triển khai các phương án sản xuât tại một số khu, điểm TĐC còn nhiều hạn chế, nhiều người học xong các khoá đào tạo nhưng vẫn chưa tìm được việc làm phù hợp. Hầu hết các huyện có điểm TĐC vẫn chưa xây dựng được các cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp có quy mô đủ để thu hút lao động nông nghiệp sang lao động phi nông nghiệp để góp phần tăng thu nhập cũng như cải thiện cơ câu lao động xã hội.

1.1.3. Nguyên nhân tồn tại

a) Nguyên nhân khách quan

1) Dự án thủy điện Sơn La có số dân phải di chuyển ra khỏi vùng ngập lòng hồ lớn nhât từ trước đến nay, khối lượng thực hiện công tác di dân, tái định cư là rât lớn. Giai đoạn 2003 - 2007 khi lập dự án chưa thây hết được thực trạng về điều kiện sản xuât và phân bố dân cư; chưa tính toán lường định được nhu cầu cần đầu tư và những phát sinh trong quá trình thực hiện dự án. Mặt khác, trong quá trình thực hiện, các địa phương có dân tái định cư vừa phải tổ chức di chuyển dân, vừa phải triển khai quy hoạch chi tiết, xây dựng các khu, điểm tái định cư, xây dựng các công trình hạ tầng thiết yếu để đón dân, dẫn đến chât lượng một số quy hoạch chi tiết của một số điểm TĐC chưa đáp ứng được yêu cầu.

2) Dự án di dân tái định cư được thực hiện trong thời gian tương đối dài dài. Trong thời gian thực hiện, chính sách bồi thường giải phóng mặt bằng, hỗ trợ TĐC thay đổi nhiều. Tại một số khu điểm TĐC, người được bồi thường nhận thây có sự khác biệt về chính sách bồi thường và hỗ trợ bồi thường trong cùng một dự án, trong cùng một khu vực dẫn đến tình trạng đơn thư khiếu nại nhiều gây khó khăn cho công tác di dân, giải phóng mặt bằng.

3) Đa phần người dân TĐC là những người đang sống ở vùng đât thâp, đât đai phì nhiêu, thuận lợi cho canh tác nông nghiệp nay phải di chuyển đến nơi ở mới có địa hình cao hơn, độ dốc lớn hơn và chât lượng đât xâu hơn, không thuận lợi cho phương thức canh tác truyền thống so với nơi ở cũ.

4) Hầu hết các công trình thuộc về cơ sở hạ tầng ở khu điểm tái định cư khi đưa vào sử dụng trong thời gian không dài đều bị xuống câp do chưa có nguồn lực và quy chế sử dụng, quản lý, bảo vệ và tu bổ phù hợp. Nhiều công trình đã xây dựng xong nhưng không phát huy được hiệu quả phục vụ do việc đầu tư xây dựng chưa phù hợp với phong

9

tục tập quán sinh hoạt cũng như nguyện vọng của người dân đến tái định cư cũng như cho người dân sở tại nhượng đât để xây dựng các khu, điểm tái định cư.

5) Chính sách hỗ trợ để khôi phục thu nhập, ổn định đời sống cho người dân nhât là giải quyết việc làm mới chỉ ở mức độ ngắn hạn, chưa đủ để đảm bảo ổn định đời sống và phát triển sản xuât cho người dân sau tái định cư. Sau khi hết thời hạn hỗ trợ của dự án, người dân vùng tái định cư không được hưởng các khoản hỗ trợ nào khác để tiếp tục phục hồi sinh kế, phát triển sản xuât và ổn định đời sống nên đời sống của họ gặp nhiều khó khăn, thu nhập thâp, tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Nhiều nơi tỷ lệ hộ nghèo ở khu tái định cư cao hơn nhiều so với dân sở tại.

b) Nguyên nhân chủ quan:

1) Chât lượng đồ án thiết kế quy hoạch chi tiết của nhiều điểm TĐC còn thâp chưa đáp ứng kỳ vọng của Nhà nước cũng như nguyện vọng của người dân tái định cư. Trong nhiều trường hợp xây dựng khu điểm TĐC chưa xem xét kỹ yếu tố văn hoá, phong tục tập quán của đồng bào TĐC.

Phần lớn hộ dân tái định cư là đồng bào dân tộc thiểu số. Mỗi một dân tộc đều có bản sắc văn hoá, tập quán sinh hoạt và phương thức canh tác riêng. Có khá nhiều khu điểm tái định cư tuy được xây dựng hoàn chỉnh về cơ sở hạ tầng nhưng lại chưa chú ý nhiều đến đặc điểm nêu trên nên hiệu quả đầu tư chưa cao. Bởi vậy có không ít trường hợp một số hộ dân sau khi chuyển đến nơi ở mới thây không phù hợp với tập quán sinh hoạt, khó hoà nhập với điều kiện thực tế của nơi đến nên đã quay về nơi ở cũ hoặc tự ý tìm địa điểm định cư mới nằm ngoài quy hoạch.

2) Xây dựng và triển khai phương án sản xuât, công tác khai hoang, cải tạo đồng ruộng, công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư..., hướng dẫn chuyển đổi nghề nghiệp cho các hộ dân phi nông nghiệp ở nhiều khu, điểm TĐC còn chậm hoặc chưa được quan tâm đúng mức dẫn đến điều kiện sản xuât cũng như nguồn tạo thu nhập cho người dân còn thâp, chưa đủ điều kiện để đảm bảo cuộc sống ổn định bền vững lâu dài trên quê hương mới.

3) Một số điểm TĐC nông thôn có quỹ đât dành cho sản xuât ít, không đủ câp cho các hộ dân đến TĐC theo quy định của Nhà nước trong khi đó chính quyền địa phương và các cơ quan chức năng vẫn đang rât lúng túng trong việc tìm hướng giải quyết việc làm và chuyển đổi nghề nghiệp phù hợp cho người dân tại các điểm TĐC này.

4) Các công trình thuộc về cơ sở hạ tầng mau chóng bị xuống câp, hư hỏng thậm chí có công trình chỉ sau một thời gian ngắn đưa vào khai thác (như trạm cung câp nước sạch) không sử dụng được, ngoài nguyên nhân về chât lượng xây dựng thâp, thiếu kinh phí duy tu bảo dương, thiếu tổ chức bộ máy quản lý và khai thác phù hợp còn có nguyên nhânc khác cũng quan trọng không kém. Đó là tâm lý của các câp chính quyền địa phương và người dân thường ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, trông chờ vào trách nhiệm của Chủ đầu tư.

10

5) Tổ chức bộ máy quản lý dự án và năng lực cán bộ quản lý dự án di dân TĐC của nhiều địa phương (từ câp tỉnh đến câp xã), trong nhiều trường hợp còn nhiều hạn chế và thiếu kinh nghiệm thực tiễn trong thực hiện công tác giải phóng mặt bằng, di dân và tái định cư.

1.2. ĐÁNH GIÁ CÁC CHƯƠNG TRÌNH DỰ ÁN KHÁC TRÊN ĐỊA BÀN VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA

1.2.1. Các tài liệu chính được sử dụng để nghiên cứu, đánh giá

Các Chương trình dự án khác trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La được nghiên cứu đánh giá, phục vụ xây dựng đề án này gồm có: i) Chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa (gọi tắt là Chương trình 135); ii) Chương trình Mục tiêu quốc gia Xoá đói giảm nghèo và Chương trình 30a; và iii) Chương trình Mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn. Để đánh giá kết quả thực hiện các Chương trình nêu trên, Cơ quan tư vân đã dựa vào các tài liệu chính sau đây:

1) Kết quả điều tra của dự án do Trường Đại học Thủy lợi tiến hành từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2014 và khảo sát bổ sung trong tháng 8 năm 2014.

2) Báo cáo phân tích điều tra cơ bản Chương trình 135-II, do Ủy ban Dân tộc và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) phối hợp thực hiện. Hà Nội, 12-2008.

3) Tác động của Chương trình 135 giai đoạn II qua lăng kính hai cuộc điều tra đầu kỳ và cuối kỳ - Hà Nội, 12-2012. Báo cáo do Công ty nghiên cứu và tư vân Đông dương phối hợp với các chuyên gia của các Trường Đại học: Georgetown (Hoà Kỳ) và Adelađe (Úc) thực hiện, Chính phủ Phần lan hỗ trợ kinh phí, UNDP và Ủy ban Dân tộc hỗ trợ về chuyên môn thực hiện.

4) Báo cáo: Việt Nam – Đánh giá về quá trình thực hiện văn bản chiến lược xoá đói giảm nghèo (PRSP) và các thoả thuận trong chương trình tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo (PRGF), do Văn phòng đánh giá độc lập của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) thực hiện và phát hành năm 2003.

5) Báo cáo: Đánh giá Chương trình mục tiêu quốc gia về xoá đói giảm nghèo và Chương trình 135, do Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) phối hợp thực hiện và phát hành tháng 10 năm 2004.

6) Giảm nghèo ở Việt Nam – Thành tựu và thách thức. Viện Khoa học Xã hội Việt Nam - Nhà Xuât bản Thế giới, Hà Nội 3-2011.

7) Báo cáo nghiên cứu khả thi dự án giảm nghèo tỉnh Điện Biên giai đoạn 2010-2015. Nhà tài trợ: Ngân hàng thế giới. Dự án đã được UBND tỉnh Điện biên phê duyệt tại Quyết định số 562/QĐ-UNND ngày 12/5/2010.

11

8) Văn bản số 1377/BC-BNN-TCTL ngày 28/4/2014 của Bộ Nông nghiệp và PTNT gửi Thủ tướng Chính phủ Báo cáo kết quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn năm 2013.

9) Báo cáo của Bộ Nông nghiệp và PTNT về kết quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 1999-2005 và đề xuât kế hoạch giai đoạn 2006-2010.

1.2.2. Kết quả thực hiện các Chương trình, dự án

1.2.2.1. Chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa (gọi tắt là Chương trình 135)

Ngày 31/7/1998 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 135/1998/QĐ-TTg phê duyệt chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa. Chương trình này chia thành 3 giai đoạn chính với thời gian thực hiện của từng giai đoạn như sau: Giai đoạn I từ năm 1999 đến 2005, Giai đoạn II từ năm 2006 đến 2010 và Giai đoạn III từ 2011 đến 2016.

Trong tổng số 87 xã có các điểm tái định cư thủy điện Sơn La có 31 xã nằm trong Chương trình 135 giai đoạn I (theo Quyết định số 1232/1999/QĐ-TTg ngày 24/12/1999 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh sách các xã đặc biệt khó khăn và xã biên giới thuộc phạm vi chương trình 135) trong đó: tỉnh Sơn La có 20 xã/62 xã, tỉnh Điện Biên có 4 xã/11 xã và tỉnh Lai Châu có 7 xã/14 xã (xem bảng 2).

Ngày 11/7/2006 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 163/2006/QĐ-TTg về việc phê duyệt danh sách xã đặc biệt khó khăn hoàn thành cơ bản mục tiêu Chương trình 135 giai đoạn I và Quyết định số 164/2006/QĐ-TTg về việc phê duyệt danh sách xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới, xã an toàn khu vào diện đầu tư Chương trình 135 giai đoạn II. Tiếp đó ngày 20/7/2007 Thủ tướng Chính phủ ban hành tiếp Quyết định số 113/2007/QĐ-TTg về việc phê duyệt danh sách xã hoàn thành mục tiêu Chương trình 135 giai đoạn I và bổ sung các xã, thôn, bản vào diện đầu tư của Chương trình 135 giai đoạn II. Theo các Quyết định nói trên (xem bảng 2) cho thây:

- Trong tổng số 31 xã vùng tái định cư thủy điện Sơn La mới có 15 xã hoàn thành mục tiêu của Chương trình 135 trong đó: tỉnh Sơn La có 14 xã và tỉnh Lai Châu có 01 xã, tỉnh Điện Biên chưa có xã nào hoàn thành.

- 16 xã chưa hoàn thành mục tiêu của Chương trình 135 giai đoạn I được tiếp tục đầu tư vào giai đoạn II, trong đó tỉnh Sơn La còn 6 xã, tỉnh Điện Biên vẫn còn 4 xã và tỉnh Lai Châu còn 6 xã.

- Bổ sung thêm 6 xã thuộc vùng tái định cư thủy điện Sơn La vào danh sách đầu tư Chương trình 135 giai đoạn II trong đó: tỉnh Sơn La có thêm 4 xã, tỉnh Lai Châu thêm 2 xã (tỉnh Điện Biên không thêm xã nào), đưa tổng số các xã được tiếp tục đầu tư theo Chương trình 135 giai đoạn II lên 22 xã.

12

Ngày 10/12/2013 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2405/QĐ-TTg phê duyệt danh sách các xã đặc biệt khó khăn, xã biên giới, xã an toàn khu vào diện đầu tư của Chương trình 135 năm 2014 và 2015 (gọi tắt là Chương trình 135 giai đoạn III). Ngày 08/4/2014 Thủ tướng Chính phủ ban hành tiếp Quyết định số 495/QĐ-TTg điều chỉnh, bổ sung Quyết định số 2405/QĐ-TTg ngày 10/12/2013. Theo các Quyết định nêu trên, vùng dự án có 25 xã được tiếp tục đầu tư theo Chương trình 135 giai đoạn III, trong đó tỉnh Sơn La có 17 xã, tỉnh Điện Biên có 1 xã và tỉnh Lai Châu có 7 xã (xem bảng 2). Đáng chú ý là trong tổng số 25 xã nói trên cho thây:

- Có tới 8 xã (các xã này đều thuộc tỉnh Sơn La) đã hoàn thành mục tiêu của Chương trình 135 giai đoạn I (theo Quyết định 163/2006/QĐ-TTg ngày 11/7/2006), nay lại được (phải) tiếp tục đầu tư vào giai đoạn III.

- Có 12 xã chưa hoàn thành mục tiêu của Chương trình 135 giai đoạn II được tiếp tục đầu tư vào giai đoạn III, trong đó tỉnh Sơn La có 6 xã và tỉnh Lai Châu có 6 xã (tỉnh Điện Biên không có xã nào).

- Có 5 xã lần đầu tiên được đầu tư vào giai đoạn III trong đó tỉnh Sơn La có 3 xã, tỉnh Điện Biên có 1 xã và tỉnh Lai Châu có 1 xã.

Cũng theo Quyết định số 2405/QĐ-TTg ngày 10/12/2013 của Thủ tướng Chính phủ, toàn vùng có 17 xã hoàn thành mục tiêu của Chương trình 135 giai đoạn II (không được tiếp tục đầu tư ở giai đoạn III), trong đó tỉnh Sơn La có 10 xã, tỉnh Điện Biên có 4 xã và tỉnh Lai Châu có 3 xã.

Tính chung cho cả 3 giai đoạn của Chương trình 135, trong tổng số 87 xã có điểm TĐC thủy điện Sơn La, có tới 42 xã nằm trong danh sách các xã thuộc Chương trình 135, trong đó tỉnh Sơn La có 27 xã (trong tổng số 62 xã), tỉnh Điện Biên có 5 xã (trong tổng số 11 xã) và tỉnh Lai Châu có 10 xã (trong tổng số 11 xã).

Bảng 2 – Liệt kê tên các xã có điểm tái định cư thủy điện Sơn La, tên xã được đầu tư theo Chương trình 135 và tên huyện nằm trong Chương trình 30a của Chính phủ

TT Xã có điểm TĐCSố điểm

TĐCĐược đầu tư theo CT 135 Theo

CT 30aGĐ I GĐ II GĐ III(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

1 Huyện Nậm Nhùn 8 x1. Nậm Hàng 5 - x x x2. Lê Lợi 3 x

2 Huyện Sìn Hồ 25 x1. Ma Quai 2 x x x x2. Căn Co 3 x x x x3. Nậm Cha 3 x x x x

13

TT Xã có điểm TĐCSố điểm

TĐCĐược đầu tư theo CT 135 Theo

CT 30aGĐ I GĐ II GĐ III(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7)

4. Nậm Hăn 3 x x x x5. Tủa Sín Chải 1 x x x x6. Nậm Tăm 3 x x - x7. Nậm Mạ 3 x Hoàn thành - x8. Chăn Nưa 4 - x - x9. Pa Khoá 3 - - x x

3 Huyện Tam Đường 11. TT. Tam Đường 1

4 Huyện Phong Thổ 3 x1. TT. Phong Thổ 3 x

5 TP. Lai Châu 11. TĐC TP Lai Châu 1

Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại toàn vùng mới chỉ có 17 xã hoàn thành được mục tiêu của Chương trình 135, còn lại 25 xã còn phải tiếp tục đầu tư theo Chương trình 135 giai đoạn III. Đáng chú ý là trong số 25 xã nói trên có tới 9 xã được đầu tư liên tục từ giai đoạn I, giai đoạn II và cho đến nay vẫn còn phải tiếp tục đầu tư vào giai đoạn III , trong đó tỉnh Lai Châu có 5 xã (xem bảng 2).

1.2.2.2. Chương trình Mục tiêu quốc gia Xoá đói giảm nghèo và Chương trình 30a

Xóa đói giảm nghèo chính thức được thiết lập như là một Chương trình mục tiêu quốc gia từ năm 1998 thông qua việc kiện toàn và hợp nhât một số lớn các chương trình quốc gia thành một số ít hơn nhưng tập trung hơn. Ngày 23/7/1998 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 133/1998/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xoá đói giảm nghèo trong giai đoạn 1998-2000, phân đâu giảm tỷ lệ hộ đói nghèo trong tổng số hộ của cả nước xuống còn 10% vào năm 2000. Ngày 31/7/1998 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 135/1998/QĐ-TTg phê duyệt chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc biệt khó khăn miền núi và vùng sâu, vùng xa (Gọi tắt là Chương trình 135). Chương trình được chia thành ba giai đoạn, kéo dài đến hết năm 2015. Nội dung và kết quả thực hiện Chương trình 135 đã nêu ở phần trên.

Sau một thời gian chuẩn bị, bản "Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo" đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại công văn số 2685/VPCP-QHQT ngày 21/5/2002. Bản Chiến lược này đã trình lên Ban Giám đốc điều hành Ngân hàng Thế giới ngày 2/7/2002 như một Văn bản Chiến lược Giảm nghèo của Việt Nam (tên viết tắt tiếng Anh PRSP. Đây là chiến lược đầy đủ, chi tiết và phù hợp với mục tiêu

14

phát triển Thiên niên kỷ (MDG) của Liên Hợp Quốc công bố với mục tiêu cơ bản là đến cuối năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm còn dưới 5% theo chuẩn nghèo hiện hành và tỷ lệ nghèo ở các huyện nghèo còn dưới 30%. Tiếp đó, ngày 20/9/2002 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 825/QĐ-TTg về việc thành lập ban chỉ đạo thực hiện chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xoá đói giảm nghèo, chương trình tăng trưởng và giảm nghèo và chương trình tín dụng hỗ trợ giảm nghèo.

Ngày 27/12/2008 Chính phủ ban hành Nghị Quyết số 30a/2008/NQ-CP về chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với 61 huyện thuộc 20 tỉnh có số hộ nghèo trên 50% (gọi tắt là chương trình 30a của Chính phủ), với mục tiêu chung là tạo sự chuyển biến nhanh hơn về đời sống vật chât, tinh thần của người nghèo, đồng bào dân tộc thiểu số thuộc các huyện nghèo, bảo đảm đến năm 2020 ngang bằng với các huyện khác trong khu vực. Ngày 19/5/2011 Chính phủ ban hành tiếp Nghị Quyết số 80/NQ-CP về định hướng giảm nghèo bền vững thời kỳ từ 2011 đến 2020. Để thực hiện Nghị quyết nêu trên, ngày 08/10/2012 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1489/QĐ-TTg phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2012-2015, phân đâu đến năm 2015 có 10% số huyện nghèo thoát khỏi tình trạng đặc biệt khó khăn theo Nghị Quyết 30a/2008/NQ-CP của Chính phủ.

Theo các văn bản pháp luật nêu trên, hiện nay cả nước có 64 huyện thuộc 20 tỉnh được xếp vào danh sách các huyện nghèo được đầu tư bằng Chương trình 30a của Chính phủ, trong đó vùng TĐC thủy điện Sơn La có 7 huyện (xem bảng 2), cụ thể như sau:

- Tỉnh Sơn La có 2 huyện là Mường La và Quỳnh Nhai.- Tỉnh Điện Biên có 2 huyện là Mường Nhé và Tủa Chùa.- Tỉnh Lai Châu có 3 huyện là Nậm Nhùn, Phong Thổ và Sìn Hồ.

Tổng hợp kết quả nghiên cứu, phân tích, đánh giá dựa trên các tài liệu đã nêu ở phần trên cho thây Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xóa đói, giảm nghèo đã đạt được những kết quả nổi bật. Điều kiện sống của người nghèo ở 64 huyện nghèo thuộc Chương trình 30a của Chính phủ nói chung và 7 huyện nghèo thuộc vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng đã được cải thiện đáng kể. Sau gần 4 năm thực hiện, tỷ lệ hộ nghèo đã giảm từ 58,33% năm 2010 xuống còn 43,89% năm 2012. Tuy nhiên, Chương trình xoá đói, giảm nghèo vẫn còn một số hạn chế như tỷ lệ giảm nghèo nhanh nhưng chưa bền vững; tốc độ giảm nghèo có xu hướng chậm lại, nguy cơ tái nghèo cao khi có những biến động về kinh tế như khủng hoảng, thât nghiệp cũng như những rủi ro về dịch bệnh, ốm đau, thiên tai khốc liệt và bât thường do biến đổi khí hậu; khoảng cách giàu-nghèo giữa các vùng, nhóm dân cư chưa được thu hẹp, có nơi còn trên 50% hộ nghèo, cá biệt có nơi còn tới 60 - 70% hộ nghèo, trong đó phần lớn hộ nghèo thuộc nhóm dân tộc thiểu số. Thu nhập bình quân của hộ dân tộc thiểu số chỉ bằng 1/6 mức thu nhập bình quân cả nước.

Như đã nêu ở phần trước, kết quả điều tra khảo sát năm 2014 của cơ quan tư vân cho thây hầu hết các điểm TĐC đã được hưởng theo chính sách đầu tư hỗ trợ của dự án di

15

dân tái định cư thủy điện Sơn La nên các Chương trình 135, Chương trình Mục tiêu quốc gia xoá đói giảm nghèo, Chương trình 30a của Chính phủ rât ít lồng ghép đầu tư, hỗ trợ vào các điểm tái định cư mà chỉ tập trung đầu tư, hỗ trợ vào các vùng đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa và biên giới. .

1.2.2.3. Chương trình Mục tiêu quốc gia (MTQG) nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn

Ngày 24/12/1996 Thủ tướng Chính phủ ban hành công văn số 6610/QHQT giao nhiệm vụ cho Bộ Xây dựng phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Y tế, Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ban chỉ đạo Quốc gia Nước sạch và Vệ sinh môi trường, tổ chức nghiên cứu xây dựng Chiến lược Quốc gia Câp nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn.

Ngày 3/12/1998 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 237/1998/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chương trình Mục tiêu Quốc gia nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn. Hai năm sau, ngày 25/8/2000 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 104/2000/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia về câp nước sạch và vệ sinh nông thôn, với mục tiêu cần đạt được như sau:

- Mục tiêu đến năm 2020: Tât cả dân cư nông thôn sử dụng nước sạch đạt tiêu chuẩn quốc gia với số lượng tối thiểu 60 lít/người/ngày, sử dụng hố xí hợp vệ sinh và thực hiện tốt vệ sinh cá nhân.

- Mục tiêu đến năm 2010: 85% dân cư nông thôn sử dụng nước hợp vệ sinh với số lượng 60lít/người/ngày, 70% gia đình và cư dân nông thôn có số hố xí hợp vệ sinh và thực hiện tốt vệ sinh cá nhân.

- Tập trung cố gắng để chậm nhât đến năm 2005, tât cả các nhà trẻ, trường học và các cơ quan giáo dục khác, các bệnh viện, trạm xá công sở, chợ ở nông thôn có đủ nước sạch và có đủ hố xí hợp vệ sinh.

- Kiểm soát việc chăn nuôi tại gia đình, chăn nuôi tập trung, sản xuât của làng nghề để giữ sạch môi trường làng, xã.

- Chống cạn kiệt, chống ô nhiễm, bảo vệ chât lượng nguồn nước ngầm, nước mặt tại hồ, ao, sông, suối…

Ngày 31/3/2012 Thủ tướng Chính phủ ban hành tiếp Quyết định số 366/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2012-2015 với mục tiêu chủ yếu sau đây:

- Từng bước hiện thực hóa Chiến lược quốc gia về câp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2020, cải thiện điều kiện cung câp nước sạch, vệ sinh, nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi vệ sinh và giảm thiểu ô nhiễm môi trường, góp phần nâng cao sức khỏe và chât lượng sống cho người dân nông thôn.

16

- Đến cuối năm 2015, đạt được những mục tiêu chủ yếu sau:i) Về câp nước: 85% dân số nông thôn được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh, trong đó 45% sử dụng nước đạt quy chuẩn QCVN 02-BYT với số lượng ít nhât là 60 lít/người/ngày; 100% các trường học mầm non và phổ thông, trạm y tế xã ở nông thôn đủ nước sạch; ii) Về vệ sinh môi trường: 65% số hộ gia đình ở nông thôn có nhà tiêu hợp vệ sinh; 45% số hộ nông dân chăn nuôi có chuồng trại hợp vệ sinh; 100% các trường học mầm non và phổ thông, trạm y tế xã ở nông thôn đủ nhà tiêu hợp vệ sinh.

Bảng 3 – Kết quả thực hiện Chương trình MTQG nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn năm 2013 trên địa bàn tỉnh có các điểm tái định cư thủy điện Sơn La

(Theo Báo cáo số 1377/BC-BNN-TCTL ngày 28/4/2014 của Bộ Nông Nghiệp &PTNT)

TT TỉnhDân số

nông thônSố hộ

gia đình

Tỷ lệ % sử dụng

nước hợp vệ sinh

Tỷ lệ % nhà tiêu hợp vệ

sinh

Tỷ lệ % có nước nhà tiêu hợp vệ sinh

Trường học

Trạm xá

1 Sơn La 1.011.173 202.238 80 38 90 92

2 Điện Biên 447.629 89.526 75 27 48 88

3 Lai Châu 341.218 115.520 71 22 72 80

Tổng cộng: 1.800.020 407.284 76 31 76 89

Đến cuối năm 2013 khu vực nông thôn trên địa bàn 3 tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu có 407.284 hộ gia đình với 1.800.020 nhân khẩu. Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và PTNT, tính trung bình cho toàn khu vực, số hộ gia đình được sử dụng nước hợp vệ sinh mới đạt tỷ lệ 76%, có nhà tiêu hợp vệ sinh đạt 31%, nhà tiêu hợp vệ sinh ở các trường học mới đạt 76% và ở trạm xá đạt 89% (xem bảng 3).

Theo số liệu điều tra của Trường Đại học Thủy lợi, hiện nay tỷ lệ số hộ dân trong vùng dự án được dùng nước sạch mới đạt 15,81%, được sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 34,95%, chưa được dùng nước sạch và nước hợp vệ sinh 29,68%, số hộ dân có nhà vệ sinh tự hoại đạt tiêu chí nông thôn mới chiếm tỷ lệ dưới 20%, số hộ chăn nuôi có chuồng trại hợp vệ sinh (hầm bioga xử lý chât thải) chiếm tỷ lệ rât thâp (dưới 3%), hệ thống thoát và tập trung nước thải chưa được đầu tư nhiều, ở các xã có điểm tái định cư nông thôn hầu hết bãi chứa rác thải chưa có nên rác thải vẫn chưa được thu gom và xử lý, cùng với việc tàn phá rừng bừa bãi, đốt nương rẫy của dân chưa có cơ sở xử lý chât thải. Đây là các yếu tố gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng tới sức khỏe, chât lượng cuộc sống và có nguy cơ phát sinh dịch bệnh trong cộng đồng dân cư.

1.2.2.4. Các chương trình khác

Ngoài Chương trình 135, Chương trình mục tiêu quốc gia Xoá đói giảm nghèo, Chương trình 30a của Chính phủ, Chương trình Mục tiêu quốc gia về nước sạch và vệ sinh

17

môi trường nông thôn, các địa phương có điểm TĐC còn được tiếp nhận một số Chương trình khác như:

- Quyết định 134/2004/QĐ-TTg ngày 20/7/2004 của thủ tướng Chính phủ về một số chính sách hỗ trợ đât sản xuât, đât ở, nhà ở và nước sinh hoạt cho các hộ đồng bào dân tộc thiểu số nghèo, đời sống khó khăn.

- Quyết định 167/2008/QĐ-TTg ngày 12/12/2008 của Thủ tướng Chính phủ về Chính sách hỗ trợ hộ nghèo về nhà ở.

Các Chương trình nói trên đều đã được các câp chính quyền địa phương tích cực triển khai và cũng mang lại hiệu quả tốt góp phần nâng cao đời sống cho nhân dân trên địa bàn. Tuy nhiên, cũng như các Chương trình khác, hai Chương trình này hầu như ít được đầu tư cho các điểm TĐC thủy điện Sơn La.

1.2.3. Đánh giá kết quả thực hiện

1.2.3.1.Chương trình 135 giai đoạn II, Chương trình Mục tiêu quốc gia Xoá đói giảm nghèo, Chương trình 30a và các Chương trình khác

1) Các Chương trình đều đã thành công trong việc khuyến khích các hộ gia đình tham gia vào dự án. Hầu hết các địa phương đều tổ chức được các cuộc họp lựa chọn công trình cần đầu tư để đáp ứng được mục tiêu của Chương trình nhưng hiệu quả của các cuộc họp chưa cao, người dân vẫn còn bị động khi tham gia thảo luận ở các cuộc họp lựa chọn công trình. Các văn bản hướng dẫn và tài liệu liên quan đều viết bằng Tiếng Việt trong khi đại đa số các nhóm đồng bào dân tộc thiểu số đều sử dụng tiếng mẹ đẻ. Ngôn ngữ chính là rào cản lớn đối với đồng bào dân tộc ít người trong việc bày tỏ rõ ràng quan điểm của mình.

2) Chương trình đã thu hút được khoảng 30% số hộ gia đình có thành viên tham gia đóng góp vào việc xây dựng các công trình thuộc về cơ sở hạ tầng (CSHT). Sự đóng góp của cộng đồng cho đầu tư công không chỉ bao gồm những hỗ trợ về mặt nhân lực và vật lực trong quá trình thực hiện các công trình CSHT mà còn thúc đẩy trách nhiệm của cộng đồng trong quản lý dự án và bảo trì công trình. Phát triển CSHT có thể tạo ra nhiều cơ hội việc làm và các nguồn thu nhập ngắn hạn cho người dân địa phương. Tuy nhiên, kết quả điều tra cho thây khả năng tạo việc làm từ các công trình CSHT ở các địa phương còn thâp. Mặt khác, do hầu hết các lao động địa phương làm việc không chính thức cho các dự án đều không có nghĩa vụ pháp lý ràng buộc đã góp phần làm ảnh hưởng đến chât lượng và tiến độ xây dựng công trình.

3) Sau khi công trình được hoàn thành, nhà thầu phải bàn giao cho chủ đầu tư sau đó Chủ đầu tư có nghĩa vụ giao lại cho các bên hưởng thụ sử dụng. Tuy nhiên quá trình này thường chưa được thực hiện một cách đầy đủ. Cộng đồng địa phương thường không được thông báo một cách chính thức về trách nhiệm và quyền sở hữu của họ đối với từng công trình đã hoàn thành đưa vào sử dụng. Kết quả là họ thường có ít trách nhiệm và

18

quyền sở hữu đối với công trình. Tình trạng này khiến cho cộng đồng người sử dụng thường có rât ít nhận thức về quản lý vận hành và duy tu bảo dương công trình.

4) Chât lượng của nhiều công trình thuộc về CSHT đặc biệt là công trình giao thông, câp thoát nước... thường thâp. Nhiều công trình mới chỉ đưa vào sử dụng trong thời gian ngắn đã bị xuống câp, thậm chí bị hư hỏng không sử dụng được.

5) Trong thời gian triển khai Chương trình 135-II, các địa phương còn tiếp nhận được nhiều nguồn vốn khác để đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng (Chương trình Mục tiêu Quốc gia Xoá đói giảm nghèo, Chương trình 30a và các Chương trình khác như đã nêu ở trên). Nguồn vốn ngoài Chương trình 135-II chủ yếu dành để đầu tư cho các xã không thuộc Chương trình 135-II. Theo kết quả điều tra khảo sát năm 2014 của cơ quan tư vân, hầu hết tại các điểm TĐC trên vùng dự án di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La, chương trình 135 rât ít lồng ghép đầu tư, hỗ trợ vào các điểm tái định cư mà chỉ tập trung đầu tư, hỗ trợ vào các vùng đặc biệt khó khăn, vùng sâu, vùng xa và biên giới. Các điểm tái định cư đã được hưởng theo chính sách đầu tư hỗ trợ của dự án di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La. Kết quả điều tra và phân tích của Công ty Nghiên cứu và Tư vân Đông dương cho thây: do nhận được ít nguồn vốn từ các nguồn khác ngoài Chương trình 135-II nên tổng kinh phí đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho các xã thuộc Chương trình 135-II không nhiều hơn các xã khác, khiến cho mục tiêu thu hẹp khoảng cách giữa các hộ nghèo và không nghèo, giữa hộ người Kinh và hộ các dân tộc khác càng khó đạt được.

6) Tỷ lệ hộ nghèo ở các xã được đầu tư bằng các Chương trình nêu trên đã giảm nhưng vẫn còn ở mức cao, chủ yếu giảm ở nhóm dân tộc thiểu số. Tuy nhiên mức sống của các hộ chưa thoát nghèo không được cải thiện là bao, đặc biệt là các hộ nghèo thuộc dân tộc Thái và Mường. Giảm nghèo chủ yếu do tăng thu nhập, tuy nhiên mức tăng này có xu hướng giảm theo thời gian. Hơn nữa, giảm nghèo ở các xã này, nhât là các xã được đầu tư bằng Chương trình 135-II là chưa bền vững. Tỷ lệ hộ nghèo tạm thời là khá lớn. Các hộ nghèo thuộc nhóm dân tộc Kinh có xu hướng là hộ nghèo tạm thời còn các hộ nghèo thuộc nhóm các dân tộc thiểu số có xu hướng là hộ nghèo kinh niên. Như đã nêu ở phần trên, tính chung cho cả 3 giai đoạn của Chương trình 135, trong tổng số 42 xã được đầu tư từ nguồn vốn của Chương trình 135, đến nay toàn vùng mới chỉ có 17 xã hoàn thành được mục tiêu của Chương trình 135 (chiếm tỷ lệ 40,5%), 25 xã còn lại phải tiếp tục đầu tư theo Chương trình 135 giai đoạn III. Trong số 25 xã nói trên có tới 9 xã được đầu tư liên tục từ giai đoạn I, giai đoạn II và cho đến nay vẫn còn phải tiếp tục đầu tư vào giai đoạn III (chiếm tỷ lệ 21,2% số xã thuộc Chương trình 135).

7) Sau 5 năm triển khai, thu nhập thực tế của các hộ gia đình ở các xã nằm trong Chương trình 135-II đã tăng trung bình khoảng 20%, thâp hơn nhiều so với mức trung bình của cả nước (tăng khoảng 50%). Các hộ ở nhóm có thu nhập thâp (hộ nghèo) có tỷ lệ tăng thu nhập thâp hơn so với các hộ ở nhóm thu nhập cao. Kết quả là khoảng chênh lệch về thu nhập giữa các hộ gia đình ở các xã thuộc Chương trình 135 ngày một tăng

19

lên. Bât bình đẳng giữa các hộ thuộc dân tộc Kinh cũng như giữa các hộ thuộc dân tộc thiểu số cũng gia tăng trong khoảng thời gian gần đây.

8) Hộ gia đình ở các xã nằm trong các Chương trình nêu trên chủ yếu dựa vào sản xuât nông nghiệp (Khoảng 60% tổng thu nhập của các hộ là từ sản xuât nông nghiệp). Đã có sự chuyển đổi từ hoạt động nông nghiệp sang phi nông nghiệp nhưng chưa nhiều.

9) Điều kiện về nhà ở của tât cả các hộ gia đình đã được cải thiện đáng kể. Trong khoảng thời gian từ 2007 đến 2012, diện tích nhà ở trung bình tính theo đầu người đã tăng từ 13 m2 lên 18 m2. Tỷ lệ hộ gia đình có nhà kiên cố cũng tăng đáng kể. Tuy nhiên, tình hình sử dụng nước sạch và nhà vệ sinh đạt chuẩn vẫn còn hạn chế. Nước sạch vẫn là một vân đề rât nghiêm trọng. Đến 2012 mới chỉ có khoảng 13% các hộ dân tộc thiểu số có nước máy và khoảng 30% số hộ gia đình có nhà vệ sinh đạt chuẩn.

10) Tình hình tiếp cận nguồn điện của các xã nằm trong các Chương trình đầu tư trên nhât là Chương trình 135-II đã được cải thiện đáng kể. Tỷ lệ các hộ được sử dụng điện đã tăng từ 68,6% năm 2007 lên 83,6% năm 2012. Mức độ sử dụng điện của các hộ gia đình cũng không đồng đều giữa các nhóm dân tộc thiểu số.

11) Chât lượng cuộc sống của các hộ gia đình thuộc tât cả các nhóm dân tộc ở các xã nằm trong các Chương trình nêu trên đều được cải thiện, được thể hiện bằng tỷ lệ số hộ có đồ dùng lâu bền đều tăng. Đến cuối năm 2012, khoảng trên 70% số hộ có ít nhât 01 máy điện thoại, gần 70% số hộ có tivi. Tỷ lệ số hộ có xe máy đã tăng từ 43,8% năm 2007 lên 66,2% vào năm 2012. Tỷ lệ số hộ sở hữu xe máy đều tăng ở tât cả các nhóm dân tộc thiểu số và cả hai nhóm hộ nghèo và không nghèo.

1.2.3.2. Chương trình MTQG về nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn- Kết quả thực hiện Chương trình MTQG về nước sạch và vệ sinh môi trường

nông thôn trên địa bàn ba tỉnh có các điểm tái định cư thủy điện Sơn La (Sơn La, Điện Biên và Lai Châu) nêu tóm tắt trong bảng 3 cho thây không đạt được mục tiêu như kỳ vọng, bởi hầu hết các chỉ tiêu quan trọng nhât của Chương trình và có định lượng cụ thể như tỷ lệ số hộ gia đình có hố xí hợp vệ sinh nông thôn, tỷ lệ số dân cư nông thôn được sử dụng nước sạch hợp vệ sinh, tỷ lệ các trường học và trạm xá có nước nhà tiêu hợp vệ sinh đều đạt rât thâp. Theo kết quả điều tra của cơ quan tư vân, tỷ lệ số hộ dân và tỷ lệ dân số được câp nước sinh hoạt đạt quy chuẩn kỹ thuật Quốc gia về chât lượng nước sinh hoạt rât thâp, chỉ khoảng trên dưới 10%.

- Đầu tư của các địa phương vẫn tập trung nhiều vào mục tiêu câp nước, chưa thực sự quan tâm đến mục tiêu vệ sinh môi trường, xử lý chât thải nhât là chât thải rắn cũng như cho các đối tượng trường học, trạm y tế, chợ...

- Tính bền vững của công trình chưa cao và mô hình quản lý công trình còn lúng túng. Theo số liệu điều tra và báo cáo của các địa phương, tỷ lệ số công trình câp nước sạch đã xây dựng hoạt động tốt chỉ chiếm chưa đến 40%, còn lại ở mức trung bình, kém

20

hiệu quả, thậm chí không hoạt động được. Theo số liệu của Trung tâm Nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, tỷ lệ số công trình đã xây dựng nhưng không hoạt động trong toàn quốc chiếm khoảng trên dưới 5%

- Năng lực chuyên môn của cán bộ chuyên trách, lực lượng cán bộ bố trí cho việc thực hiện Chương trình cũng như sự phối hợp giữa ba ngành là Nông nghiệp và PTNT, Y tế, Giáo dục và Đào tạo ở các địa phương còn hạn chế và chưa thực sự có hiệu quả.

1.2.4. Tồn tại và nguyên nhân

Như đã nêu và phân tích ở các phần trên, trong khoảng thời gian từ 2007 đến 2013 đời sống và thu nhập của người dân ở các xã thuộc Chương trình 135 giai đoạn II, Chương trình Mục tiêu quốc gia Xoá đói giảm nghèo và Chương trình 30a, đều đã được cải thiện, nhưng mức độ cải thiện vẫn chưa đạt được như kỳ vọng, thể hiện ở những điểm chính sau đây:

- Tỷ lệ hộ nghèo ở các xã thuộc Chương trình, nhât là Chương trình 135-II có giảm nhưng vẫn còn ở mức cao (trung bình giảm từ 57,5% xuống 49,2%, chủ yếu do tỷ lệ nghèo đói ở nhóm các hộ gia đình là người dân tộc thiểu số giảm còn nhóm hộ gia đình người dân tộc Kinh gần như không giảm.

- Mặc dù tỷ lệ nghèo đói giảm xuống nhưng khoảng cách nghèo và các chỉ số về mức độ nghiêm trọng của người nghèo vẫn không giảm, thậm chí còn tăng lên đối với các hộ dân tộc Thái và Mường.

- Thu nhập bình quân đầu người của các hộ tăng khoảng 20%. Các hộ có thu nhập thâp có mức tăng thâp hơn hộ có thu nhập cao. Do đó bât bình đẳng về thu nhập giữa các hộ trong các xã thuộc các Chương trình ngày một tăng.

Mặc dù đã có sự chuyển dịch cơ câu thu nhập từ các hoạt động sản xuât nông nghiệp sang phi nông nghiệp, nhưng nhìn chung đời sống của các hộ nằm trong các xã thuộc các Chương trình đầu tư nêu trên vẫn phụ thuộc chủ yếu vào nông nghiệp, trong khi đó trình độ sản xuât nông nghiệp ở các địa phương này vẫn còn ở mức thâp. Đây chính là nguyên nhân chủ yếu của tình trạng chât lượng cuộc sống của người dân ở các xã thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia xoá đói giảm nghèo hay Chương trình 135 tuy có được cải thiện nhưng nhìn chung vẫn còn ở mức thâp so với mặt bằng chung của vùng Tây bắc.

Đến năm 2012 mới chỉ có 45,9% số dự án đầu tư CSHT thuộc Chương trình 135-II do xã làm chủ đầu tư trong khi mục tiêu đề ra là 100% các xã có thể làm chủ đầu tư công trình. Nguyên nhân không đạt được mục tiêu như mong đợi là do năng lực yếu kém của chủ đầu tư và cán bộ quản lý dự án. Năng lực quản lý của câp xã luôn là mối quan ngại lớn nhât trong quá trình triển khai thực hiện các chương trình, dự án phát triển cơ sở hạ tầng nông nghiệp - nông thôn nói chung và Chương trình 135 nói riêng.

21

Nhiều công trình thuộc về cơ sở hạ tầng bị xuống câp, hư hỏng, thậm chí không sử dụng được, ngoài năng lực yếu kém của nhà thầu xây dựng và các nhà thầu tư vân thì sự yếu kém về năng lực quản lý của Chủ đầu tư, của cán bộ quản lý dự án là nguyên nhân chính làm giảm chât lượng công trình xây dựng.

Các mục tiêu về đào tạo nghề cho người dân, thu hút lực lượng lao động có trình độ, tay nghề cao về phục vụ ở khu vực các huyện nghèo còn gặp nhiều khó khăn. Việc thu hút các nguồn vốn xã hội hóa cho các chương trình, dự án tuy đã có kết quả ở một số địa phương nhưng nhìn chung vẫn chưa thật sự hâp dẫn các nhà đầu tư do đặc thù của Chương trình còn mang tính phúc lợi xã hội cao, lợi nhuận thu được thâp.

Có rât nhiều Chương trình, dự án cùng triển khai thực hiện đồng thời và độc lập nhau trên cùng một khu vực. Nếu các Chương trình, dự án này được lồng ghép đồng bộ với nhau sẽ hạn chế được tình trạng đầu tư chồng chéo, chắp vá, góp phần đẩy nhanh tiến độ hoàn thành dự án và nâng cao hiệu quả phục vụ.

Nguyên nhân cơ bản của tình trạng trên là các cơ chế chính sách mặc dù đã được ban hành nhưng còn chưa đồng bộ, thống nhât, một số địa phương chưa cụ thể hóa các văn bản hướng dẫn để phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương, dẫn đến việc phân bổ, hiệu quả sử dụng các nguồn lực chưa cao. Nhiều địa phương còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước, chưa tự lực vươn lên thoát nghèo. Mặt khác vẫn còn một số cơ chế, chính sách chưa phù hợp với thực tiễn nhưng việc sửa đổi, bổ sung còn chậm. Công tác tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức về giảm nghèo chưa được tổ chức thường xuyên;…

22

Chương 2KHẢO SÁT, ĐÁNH GIÁ CÁC MÔ HÌNH ĐẦU TƯ TẠI ĐỊA BÀN VÙNG TÁI

ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA

2.1. MÔ HÌNH PHÁT TRIỂN CÂY CAO SU

2.1.1. Tổng quan về cây cao su trồng ở vùng Tây bắc

Cây cao su hiện đang được trồng rộng rãi ở Việt Nam có tên gọi là cây cao su ba lá (tên khoa học là Hevea brasiliensis). Cây cao su được trồng thử ở vùng Tây bắc từ khá lâu nhưng mãi đến 2007 tập đoàn Cao su Việt Nam (VRG) mới chính thức triển khai dự án trồng cao su ở khu vực này. Theo Cục Trồng trọt - Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, cao su là cây có giá trị nhiều mặt như cho mủ, lây hạt và lây gỗ,.. . Cao su được sử dụng nhiều trong công nghiệp phục vụ sản xuât và đời sống. Cao su là loại cây dễ trồng, dễ chăm sóc; chu kỳ khai thác và kinh doanh dài.

Ngày 17/9/2008 Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành Quyết định số 2855/QĐ-BNN-KHCN chính thức công bố cây cao su là cây đa mục đích có thể sử dụng cả cho các mục đích nông nghiệp và lâm nghiệp. Theo đề nghị của Bộ Nông nghiệp và PTNT, ngày 03/6/2009 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 750/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch phát triển cao su đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2020 (gọi tắt là Quyết định số 750/QĐ-TTg). Theo Quyết định nói trên, việc trồng cây cao su ở các tỉnh vùng Tây bắc không được phát triển theo phong trào mà phải có bước đi phù hợp. Quyết định số 750/QĐ-TTg cũng chỉ rõ: Trên cơ sở quỹ đât và kết quả đánh giá hiệu quả diện tích cao su đã trồng, các địa phương ở vùng Tây bắc quyết định mở rộng diện tích ở những địa bàn có đủ điều kiện, để đến năm 2020 toàn vùng đạt khoảng 50.000 ha.

Căn cứ Quyết định số 750/QĐ-TTg, ngày 09/9/2009 Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành thông tư số 58/2009/TT-BNNPTNT hướng dẫn việc trồng cao su trên đât lâm nghiệp. Theo thông tư nói trên, ngoài các yêu cầu về điều kiện khí hậu, thời tiết, vùng đât thích hợp để trồng cao su phải nằm ở độ cao dưới 600 mét so với mực nước biển, độ dốc dưới 30o....

Để thúc đẩy phát triển diện tích trồng cao su ở miền núi phía bắc, ngày 18/6/2014 Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 990/QĐ-TTg về việc thí điểm cho hộ nông dân góp vốn cổ phần bằng quyền sử dụng đât nông nghiệp để hợp tác đầu tư với các doanh nghiệp thuộc Tập đoàn Cao su Việt Nam để thực hiện dự án phát triển cây cao su trên địa bàn tỉnh Sơn La.

2.1.2. Kết quả thực hiện

1) Căn cứ Quyết định số 750/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ và các văn bản pháp lý nêu trên, ba tỉnh Lai Châu, Điện Biên và Sơn La đã ban hành các quyết định phê duyệt quy hoạch phát triển cao su trên địa bàn của tỉnh. Cụ thể như sau:

23

a) Quyết định số 1109/QĐ-UBND ngày 22/9/2011 của UBND tỉnh Lai Châu phê duyệt Quy hoạch phát triển vùng cao su đại điền tỉnh Lai Châu đến năm 2020 (gọi tắt là Quyết định số 1109/QĐ-UBND). Theo Quyết định này, đến 2020 toàn tỉnh Lai Châu có từ 25.000 - 30.000 ha cao su, trong đó giai đoạn 2008 - 2010 đã trồng được 5.797 ha, giai đoạn 2011 - 2015 trồng mới khoảng 14.000 ha và giai đoạn 2016 - 2020 trồng mới khoảng 10.000 ha.

Cũng theo Quyết định số 1109/QĐ-UBNĐ nói trên, vùng quy hoạch phát triển cao su đại điền của tỉnh Lai Châu nằm trên địa bàn 36 xã và thị trân thuộc 5 huyện là Sìn Hồ, Phong Thổ, Mường Tè, Tân Uyên và Than Uyên, trong đó có 9 xã có điểm TĐC thủy điện Sơn La (cả 9 xã này đều thuộc huyện Sìn Hồ).

b) Quyết định số 1305/QĐ-UBND ngày 30/7/2009 của UBND tỉnh Điện Biên về việc phê duyệt Dự án quy hoạch phát triển cây cao su trên địa bàn tỉnh Điện Biên giai đoạn 2008-2020 (gọi tắt là Quyết định số 1305/QĐ-UBND). Theo Quyết định này, đến năm 2020 tỉnh Điện Biên có 20.000 ha cây cao su, trong đó trồng mới từ năm 2008 đến 2010 là 5.000 ha, từ năm 2011 đến 2015 trồng mới 12.500 ha (trung bình mỗi năm trồng mới 2.500 ha), từ năm 2016 đến 2020 trồng mới thêm 2.500 ha (trung bình mỗi năm trồng mới thêm 500 ha).

Cũng theo Quyết định số 1305/QĐ-UBND, vùng quy hoạch phát triển cao su của tỉnh Điện Biên nằm trên địa bàn 35 xã, phường, thị trân thuộc 7 huyện và thành phố là Điện Biên, Mường Chà, Tuần Giáo, Mường Ảng, Điện Biên Đông, Mường Nhé và TP. Điện Biên Phủ.

c) Quyết định số 1217/QĐ-UBND ngày 20/5/2014 của UBND tỉnh Sơn La phê duyệt dự án rà soát, bổ sung quy hoạch phát triển cây cao su trên địa bàn tỉnh Sơn La giai đoạn 2011-2015 và định hướng đến 2020 (gọi tắt là Quyết định số 1217/QĐ-UBND). Theo Quyết định này, diện tích trồng cây cao su đến năm 2015 trên địa bàn tỉnh Sơn La khoảng 10.000 ha, năm 2020 khoảng 30.000 ha.

Cũng theo Quyết định số 1217/QĐ-UBND, vùng quy hoạch phát triển cao su của tỉnh Sơn La nằm trên địa bàn 8 huyện và thành phố là Mường la, Quỳnh Nhai, Thuận Châu, Yên Châu, Mai Sơn, Mộc Châu, Vân Hồ, Sông Mã.

d) Nội dung các Quyết định phê duyệt quy hoạch của 3 tỉnh nói trên cũng đã chỉ rõ được những định hướng lớn nhằm xây dựng phát triển cơ sở hạ tầng vùng cao su, phương án quy hoạch xây dựng các vườn ươm, quy hoạch sử dụng một số giống cao su được trồng phù hợp với điều kiện tự nhiên của từng vùng, quy hoạch xây dựng các nhà máy chế biến và phương án tiêu thụ sản phẩm cao su; các giải pháp lớn để thực hiện phương án quy hoạch như công tác tổ chức quản lý quy hoạch, giải pháp về cơ chế chính sách đầu tư và tín dụng, giải pháp huy động vốn, đào tạo nguồn nhân lực, giải pháp về khoa học và công nghệ và bảo vệ môi trường cùng các giải pháp cơ bản khác để tổ chức triển khai thực hiện.

24

Bảng 4 – Danh sách các huyện và thành phố nằm trong quy hoạch phát triển cây cao su có điểm tái định cư thủy điện Sơn La

TTCó điểm TĐC thủy

điện Sơn LaCó nằm trong quy hoạch trồng cao su

Ghi chú

I TỈNH SƠN LA

Theo Quyết định số 1217/QĐ-UBND ngày 20/5/2014 của UBND tỉnh Sơn La

1 Huyện Mường La X2 Huyện Quỳnh Nhai X3 Huyện Thuận Châu X4 Huyện Yên Châu X5 Huyện Mộc Châu X6 Huyện Mai Sơn X7 Huyện Sông Mã X8 TP. Sơn La -

II TỈNH ĐIỆN BIÊN

Theo Quyết định 1305/QĐ-UBND ngày 30/7/2009 của UBND tỉnh Điện Biên

1 Huyện Mường Chà X2 Huyện Mường Nhé X3 TP. Điện Biên Phủ X4 TX. Mường Lay -5 Huyện Tủa Chùa -

III TỈNH LAI CHÂU

Theo Quyết định 1109/QĐ-UBND ngày 22/9/2011 của UBND tỉnh Lai Châu.

Huyện Sìn Hồ XHuyện Phong Thổ XHuyện Nậm Nhùn -Huyện Tam Đường -TP. Lai Châu -

2) Cây cao su được chính quyền ba tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu xác định là cây xóa đói, giảm nghèo chính cho đồng bào các dân tộc của tỉnh, đồng thời góp phần phân bố lại lao động hợp lý, tạo ra một lượng lao động để chuyển sang phát triển ngành nghề khác phù hợp với chương trình phát triển nông thôn mới, nâng mức thu nhập cho người lao động. Có nhiều chuyên gia cho rằng cây cao su còn có vai trò giữ nước cho vùng lòng hồ thủy điện Sơn La để nhà máy thủy điện Sơn La phát huy hết công suât. Bởi vậy cây cao su đang được chính quyền và nhân dân ba tỉnh này khẩn trương triển khai trồng trên diện rộng. Dưới đây là một số ví dụ điển hình:

- Năm 2007 tỉnh Sơn La mới trồng 70 ha cây cao su đầu tiên ở Phiêng Tìn huyện Mường La, đến nay đã phát triển trên địa bàn của 8 huyện (đã nêu trong Quyết định số

25

1217/QĐ-UBND). Trung bình mỗi năm tỉnh Sơn La trồng mới từ 1.000 ha đếm 1.400 ha. Toàn bộ số diện tích đât trước khi trồng cây cao su chủ yếu là đât nương dốc bạc màu, đât trống, đồi trọc người dân trồng ngô, sắn và các cây trồng năng suât thâp.

- Trên địa bàn tỉnh Lai Châu, cây cao su đã được 96 hộ dân ở huyện biên giới Phong Thổ trồng từ năm 2006-2007 với diện tích khai thác gần 45 ha. Do trên địa bàn chưa có nhà máy chế biến mủ nên người dân địa phương nơi đây đành phải bán mủ sơ chế sang Trung Quốc. Hiện nay trên địa bàn tỉnh Lai Châu đã trồng được hơn 11.000 ha cây cao su, chủ yếu được trồng ở các xã vùng sâu vùng xa. Ở những khu vực này, hệ thống đường giao thông phục vụ cho nuôi trồng và sản xuât chưa phát triển đang là rào cản lớn cho việc canh tác cơ giới cây cao su.

- Trên địa bàn tỉnh Điện Biên, tháng 9/2007 lãnh đạo tỉnh Điện Biên và lãnh đạo Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam đã ký Biên bản ghi nhớ về việc hợp tác phát triển cao su và thành lập Công ty Cổ phần Cao su Điện Biên (gọi tắt là Công ty). Sau hơn hai năm triển khai thực hiện, đến 31/3/2010 diện tích trồng mới cây cao su của Công ty đạt 2.219 ha, đến 31/12/2013 diện tích trồng cao su lên tới 4.257 ha.

3) Theo số liệu của Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam, đến hết năm 2013 các tỉnh vùng Tây bắc đã trồng được 25.102 ha cao su. Riêng trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La đã trồng được 21.002 ha cao su, trong đó nhiều nhât là tỉnh Lai Châu với 10.168 ha, tiếp đến là tỉnh Sơn La 6.577 ha và tỉnh Điện Biên 4.257 ha.

4) Theo kết quả điều tra khảo sát năm 2014, trên vùng dự án di dân TĐC thủy điện Sơn La, trên địa bàn tỉnh Lai Châu mô hình này đã triển khai tại 12 điểm:

i) Điểm TĐC Nà Cuổi thuộc xã Căn Co, điểm TĐC Chiêng Lồng, Lùng Khoái, Riềng Thàng xã Nậm Cha, điểm TĐC Số 2, Số 3 xã Pa Khóa, điểm TĐC Chăn Nưa xã Chăn Nưa huyện Sìn Hồ.

ii) Điểm TĐC Bản Chợ, Chiềng Nề, Ten Co Mủn thuộc xã Lê Lợi, điểm TĐC Phiêng Pa Kéo thuộc thị trân Nậm Nhùn, huyện Nậm Nhùn với tổng diện tích là 1.069,0 ha

2.1.3. Đánh giá hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình

Theo kết quả khảo sát và đánh giá của nhiều chuyên gia, sau 7 năm triển khai trồng cho thây cây cao su rât thích nghi với điều kiện khí hậu, thổ nhương trên địa bàn các tỉnh vùng Tây bắc, sinh trưởng tốt, có nhiều mủ, triển vọng sẽ mang lại hiệu quả cao. Cũng theo đánh giá của lãnh đạo các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu và của Tập đoàn Cao su Việt Nam, tính đến 31/3/2010, Sau 7 năm hoạt động, đến nay tỉnh Điện Biên đã trồng được khoảng 4.500 ha. Kết quả khảo sát kết quả trồng cao su tại các tỉnh vùng tây bắc trong thời gian qua cho thây, hầu hết diện tích cao su được trồng theo hình thức đại điền, do Tập đoàn Công nghiệp cao su Việt Nam (VRG) đầu tư theo mô hình liên kết. Các hộ dân góp cổ phần bằng quyền sử dụng đât và được tuyển dụng làm công nhân. Các

26

công ty cổ phần cao su do Tập đoàn VRG thành lập các Công ty cổ phần Cao su ở các tỉnh: tỉnh Sơn La có Công ty Cổ phần Cao su Sơn La, tỉnh Lai Châu có 03 Công ty là Công ty Cổ phần cao su Lai Châu, Công ty Cổ phần Cao su Lai Châu 2 và Công ty Cổ phần Cao su Dầu Tiếng – Lai Châu. Tỉnh Điện Biên có 02 Công ty là Công ty Cổ phần Cao su Điện Biên và Công ty Cổ phần Cao su Mường Nhé - Điện Biên. Các Công ty Cổ phần Cao su nói trên phụ trách toàn bộ các khâu cung ứng giống, kỹ thuật, quản lý chăm sóc và thu mua sản phẩm. Theo mô hình này, người dân vừa không bị mât đât, vừa có vốn góp vào công ty, được chia cổ tức khi công ty có lãi. Đặc biệt, mô hình hộ nông dân góp cổ phần bằng quyền sử dụng đât, tham gia trồng cao su và trở thành cổ đông của các Công ty Cao su đã tạo ra những chuyển biến tích tực trong việc thực hiện xây dựng nông thôn mới và quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn.

Nhờ thực hiện mô hình nông dân góp đât, người dân địa phương được vào làm công nhân, bà con nhân dân đã kết hợp mô hình trồng cây cao su xen các loại cây lương thực để tạo thêm lương thực cũng như thức ăn chăn nuôi. Để định hướng cho nông dân, Công ty cổ phần cao su Sơn La đã phối hợp với Viện nghiên cứu miền núi phía bắc và Công ty Bông miền nam trồng thí điểm các loại cây ngắn ngày như lúa nương, đậu các loại , bông vải, cỏ chăn nuôi… trong vườn cao su để tìm ra loại cây trồng phù hợp giúp tăng thu nhập cho người dân.

Theo kết quả điều tra khảo sát của cơ quan tư vân và của nhiều chuyên gia, cây cao su được trồng ở vùng Tây bắc nói chung và tại ba tỉnh thuộc vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng, phát triển tương đối tốt, thu nhập của người dân địa phương tham gia cổ phần trồng cao su.

Năm 2009 khi đi thăm quan thực tế một số vườn trồng cao su tại Ma Quai (huyện Sìn Hồ), Khổng Lào (huyện Phong Thổ), Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Văn Lạng đã khẳng định: Phát triển cây cao su ở Lai Châu dứt khoát thành công bởi những cơ sở khoa học sau đây (nguồn: Cổng Thông tin điện tử tỉnh Lai Châu):

1) Đât trồng cao su tại những vùng này rât tốt (vì những cây cao su 1 năm tuổi ở Lai Châu phát triển tốt hơn, cao hơn so với ở Đắc Lắc).

2) Cao su một năm tuổi có khoảng cách giữa hai tầng là lớn hơn 40 cm (đây là khoảng cách theo tiêu chuẩn quốc tế) thể hiện phát triển chiều cao của cây.

3) Cao su một năm tuổi có chu vi 15cm trở lên (tính từ mặt đât) đạt tiêu chuẩn, thậm chí nhiều cây còn vượt tiêu chuẩn.

4) Tầng lá cũ vẫn tốt, đồng thời cây mọc chồi mới (rât thuận lợi cho việc quang hợp của cây).

5) Chênh lệch nhiệt độ giữa ban ngày và ban đêm tương đối rõ, điều này cho thây cao su sẽ tích mủ lớn, cho năng suât mủ cao.

27

6) Sự phát triển của khoa học về giống cây cao su, với hơn 30 loại giống sẽ chọn ra những giống thích hợp với điều kiện tự nhiên, khí hậu... ở Lai Châu.

Tuy nhiên, theo nhiều chuyên gia, cao su là loại cây công nghiệp nhiệt đới điển hình, không chịu được tác động của bão và rét. Chỉ cần gió câp 10 trở lên là cây ngã đổ, trời rét dưới 160C cây có thể sẽ chết vì rét. Tây Bắc là vùng có nhiệt độ mùa đông thường rât thâp, nhiều năm nhiệt độ trung bình tháng xuống dưới 16oC, hoàn toàn không thích hợp để trồng cao su. Việc phát triển quá mạnh về cây cao su ở vùng Tây bắc nói chung và ở ba tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La đang tiềm ẩn nhiều nguy cơ mà nguy cơ lớn nhât là điều kiện tự nhiên không thuận lợi, cây cao su dễ bị hư hại do thiên tai, sức cạnh tranh của sản phẩm cao su thường kém do điều kiện sản xuât khó khăn như địa hình đồi núi dốc, thường xảy ra lũ quét và sạt lở đât. Bên cạnh đó, lực lượng lao động chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số ở địa phương, trình độ nhận thức, kỹ năng lao động còn hạn chế. Tập quán canh tác truyền thống của người dân quen với trồng cây ngắn ngày, nay chuyển sang trồng cây công nghiệp dài ngày, lại chưa hiểu rõ về cao su và giá trị kinh tế của nó cho nên khi triển khai dự án gặp nhiều khó khăn. Việc chuyển đổi đât rừng nghèo kiệt sang trồng cao su còn gặp vướng mắc, trong khi đât cộng đồng không có nhiều để bổ sung. Việc trồng, quản lý, chăm sóc cao su mang tính thời vụ cao, tập trung theo từng giai đoạn nhât định, do vậy nhu cầu lao động thường bị thiếu, nhât là trong thời gian trồng mới, bón phân chăm sóc…

Để đảm bảo phát triển cây cao su ở khu vực miền núi phía bắc bền vững, hiệu quả và ít rủi ro, ngày 22/6/2011 Bộ Nông nghiệp và PTNT đã ra Chỉ thị số 1766/CT-BNN-TT về việc phát triển cây cao su các tỉnh miền núi phía bắc trong thời gian tới. Ngoài các yêu cầu về nguồn giống cao su, về biện pháp canh tác và tổ chức sản xuât, Chỉ thị đề nghị UBND các tỉnh miền núi phía bắc có trồng cao su, Tập đoàn Công nghiệp Cao su Việt Nam, các doanh nghiệp sản xuât cao su và các đơn vị thuộc Bộ thực hiện nghiêm túc Quyết định số 750/QĐ-TTg ngày 03/6/2009 của Thủ tướng Chính phủ, theo đó tổng diện tích trông cao su ở khu vực miền núi phía bắc không quá 50.000 ha và Thông tư số 58/2009/TT-BNNPTNT ngày 09/9/2009 của Bộ Nông nghiệp và PTNT hướng dẫn trồng cao su trên đât lâm nghiệp, không quy hoạch trông cao su ở độ cao trên 600 m so với mực nước biển.

Hầu hết các điểm TĐC thủy điện Sơn La đều ở cao độ thâp, có các điều kiện tự nhiên phù hợp với điều kiện sản xuât, sinh trưởng và phát triển cây cao su. Do vậy những điểm TĐC có đât lâm nghiệp nhưng không còn rừng có thể áp dụng tốt mô hình trồng cao su trên đât lâm nghiệp.

2.2. MÔ HÌNH TRỒNG VÀ CHẾ BIẾN CHÈ

2.2.1. Tổng quan về cây chè trồng ở vùng Tây bắc

Cây chè có tên khoa học là Camellia sinensis. Ngoài các loại chè bản địa có chât lượng cao đã tồn tại và phát triển ở vùng đât Tây bắc từ rât lâu đời như chè Suối Giàng ở

28

Văn Chân - Yên Bái, chè Tà Xùa ở Bắc Yên – Sơn La, chè Shan Tuyết ở vùng núi Tây Côn Lĩnh (huyện Hoàng Su phì và Vị Xuyên – Hà Giang), các giống chè cao câp khác đang trồng ở vùng Tây bắc nói chung và ba tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu nói riêng, phần lớn là loài nhập nội hoặc di thực từ nơi khác đến từ cách đây hàng trăm năm. Riêng giống chè Shan Tuyết, gọi tắt là chè Shan, là một loài cây có sức sống khoẻ, năng suât và chât lượng cao, được xem là nguồn gen quý hiếm và loại cây có giá trị kinh tế cao của Việt Nam. Chè Shan rât được người tiêu dùng trong và ngoài nước ưa thích bởi nước chè xanh, vị đậm, có mùi thơm hậu, không gắt; có tỷ lệ đường, caffeine cao hơn nhiều so với các loại chè khác.

Cây chè nói chung và chè Shan nói riêng còn được coi là loại cây có chức năng bảo vệ môi trường và nâng cao thu nhập của người dân miền núi Tây bắc. Chè Shan đã được các cơ quan chuyên môn khuyến cáo như là một trong những loài cây rừng được trồng. Cây chè Shan đã và đang được trồng ở hầu hết các tỉnh vùng Tây bắc trong đó có Sơn La, Điện Biên và Lai Châu. Cây chè Shan có mặt tại hầu hết các địa phương (huyện, thị xã và thành phố) của ba tỉnh nói trên, nhưng tập trung nhiều nhât ở huyện Thuận Châu tỉnh Sơn La, huyện Tam Đường tỉnh Lai Châu và huyện Tủa Chùa tỉnh Điện Biên. Theo Tổng Công ty chè Việt Nam, hiện nay giống chè Shan chiếm khoảng 27% diện tích chè cả nước.

Cây chè đã được Đảng và Nhà nước ta coi là loại cây không chỉ để xoá đói giảm nghèo ở mà còn là cây làm giàu, góp phần lớn vào việc phát triển kinh tế nông thôn miền núi. Trong cơ câu cây công nghiệp dài ngày của hầu hết các địa phương vùng Tây bắc, chỉ có cây chè là cây duy nhât ổn định và trụ vững lâu dài trên đât miền núi cả vùng thâp lẫn vùng cao. Trồng chè còn thu hút được một lượng lao động đáng kể, góp phần giải quyết việc làm và là một trong những cây trồng có giá trị kinh tế cao ở Trung du miền núi nước ta nói chung và vùng Tây bắc nói riêng, góp phần thúc đẩy khu vực này có điều kiện hoà hợp với miền xuôi về kinh tế, văn hoá, xã hội.


Thây được tầm quan trọng của cây chè đối với công cuộc phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống của người dân vùng Tây bắc, ngày 21/9/2007 UBND tỉnh Điện Biên đã ban hành Quyết định số 1055/QĐ-UBND phê duyệt dự án Quy hoạch phát triển vùng kinh tế chè ở 4 xã gồm Sín Chải, Tả Sìn Thàng, Tả Pình và Sính Phình thuộc huyện Tủa Chùa giai đoạn 2006 – 2015, tầm nhìn 2020. Theo Quyết định này đến năm 2020 diện tích chè của vùng này khoảng 800 ha trong đó có 610 ha trồng mới, cải tạo 133 ha chè trồng từ năm 2001. Đến thời điểm này, vùng quy hoạch chè thuộc 4 xã phía bắc của huyện Tủa Chùa đã có 6 xưởng chế biến lớn, nhỏ đang hoạt động, đặt tại 4 xã trong vùng quy hoạch với tổng công suât chế biến đạt gần 6 tân búp tươi/ngày, có khả năng chế biến hết 100% sản lượng chè búp tươi các xã nhập về trong từng chu kỳ hái. Ngoài vùng kinh tế chè Tủa Chùa nêu trên, tỉnh Điện Biên tiếp tục có chính sách thích hợp để phát triển

29

vùng nguyên liệu chè công nghiệp, đưa diện tích chè Shan của tỉnh Điện Biên năm 2020 đạt khoảng 2.000 ha.

Ngày 30/7/2014 tại huyện Tân Uyên, tỉnh Lai Châu đã tổ chức Hội nghị tổng kết Đề án phát triển vùng chè chât lượng cao trên địa bàn tỉnh Lai Châu giai đoạn 2011-2014. Thông tin tại Hội nghị cho biết sau bốn năm thực hiện Đề án, tỉnh Lai Châu đã hình thành được vùng sản xuât chè tập trung chât lượng cao gắn với công nghiệp chế biến và phân vùng nguyên liệu; tổ chức lại sản xuât ngành chè theo hướng gắn nông dân với doanh nghiệp theo hợp đồng, hợp tác kinh doanh; tạo công ăn việc làm, góp phần xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới tại các xã trong vùng chè... Hội nghị đã khẳng định cây chè là cây công nghiệp có lợi thế ở Lai Châu cần được nhân rộng và phát triển, đồng thời đây cũng là tiền đề vững chắc cho việc mở rộng quy mô, nâng cao sản lượng và chât lượng chè Lai Châu. Đến thời điểm tổ chức hội nghị, tỉnh Lai Châu đã trồng được 3.358 ha chè, trong đó trên 2.410 ha là chè kinh doanh, tăng 306 ha so với năm 2010, chủ yếu là giống chè Kim Tuyên và chè Shan. Theo báo cáo, hơn 500 hộ gia đình trong vùng dự án được hưởng lợi và giải quyết việc làm có thu nhập ổn định cho trên 2.570 lao động/năm. Theo kế hoạch, giai đoạn 2015-2020, tỉnh Lai Châu tiếp tục mở rộng vùng chè tập trung chât lượng cao ra nhiều xã trên địa bàn các huyện Than Uyên, Tân Uyên, Tam Đường, Phong Thổ và thành phố Lai Châu. Dự kiến đến năm 2020 sẽ trồng mới khoảng 1.000 ha, nâng tổng diện tích chè của tỉnh lên trên 4.300 ha.

Tuy nhiên theo kết quả điều tra khảo sát năm 2014 trên vùng dự án di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La thuộc tỉnh Lai Châu không có mô hình trồng chè nào.

2.2.3. Đánh giá hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình

Mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và hộ nông dân, gắn kết vùng nguyên liệu chuyên canh với các nhà máy chế biến, gắn lợi ích người lao động với lợi ích của công ty, doanh nghiệp trong việc trồng, chăm sóc và phát triển cây chè tại các khu, điểm tái định cư thủy điện Sơn La nói riêng và ba tỉnh vùng Tây bắc nói chung đã đạt được hiệu quả kinh tế nhât định, đã tạo việc làm tương đối ổn định và có thu nhập cho người dân trồng chè. Cũng như mô hình trồng cao su, mô hình trồng và chế biến chè góp phần chuyển dịch cơ câu sản xuât, thay đổi tập quán canh tác, chuyển dần người lao động nông nghiệp thuần tuý thành công nhân nông nghiệp. Do có lợi thế về điều kiện tự nhiên như yếu tố khí hậu và đât đai phù hợp với yêu cầu sinh trưởng và phát triển của chè nên cây chè trồng ở vùng Tây bắc nói chung và ở ba tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng phát triển tốt, chât lượng sản phẩm cao, có thể chế biến thành nhiều loại loại sản phẩm chè khác nhau, đặc biệt là các chè cao câp, phù hợp với thị hiếu của người tiêu dùng ở trong và ngoài nước, đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước và xuât khẩu.

Mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và hộ nông dân, gắn kết vùng nguyên liệu chuyên canh với các nhà máy chế biến chè trên địa bàn ba tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai

30

Châu nói chung, vùng di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La nói riêng có thể phát triển và nhân rộng. Đât lâm nghiệp hoặc đât nông nghiệp ở điểm TĐC nào có điều kiện địa hình và thổ nhương thuận lợi cho việc trồng cây chè, có thể chủ động liên kết với các cơ sở chế biến, kinh doanh và tiêu thụ chè có uy tín và thương hiệu trong vùng để chuyển đổi sang trồng chè cung câp nguyên liệu cho các cơ sở này. Đây là một hướng tốt giúp đồng bào ở các điểm TĐC này có việc làm, thu nhập tương đối cao và ổn định.

Để phát triển ngành trồng trọt nói chung và ngành chè nói riêng theo hướng hiện đại, bền vững, sản xuât hàng hoá lớn, tăng năng suât, chât lượng, hiệu quả và khả năng cạnh tranh, đáp ứng nhu cầu đa dạng sản phẩm trong nước và xuât khẩu, nâng cao hiệu quả sử dụng đât, nước, lao động và nguồn vốn, nâng cao thu nhập và đời sống nhân dân, ngày 16/4/2012 Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành Quyết định số 824/QĐ-BNN-TT về việc phê duyệt đề án phát triển ngành trồng trọt đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. trong đó cây chè được xếp vào vị trí số 1 trong nhóm các loại cây công nghiệp lâu năm cần ưu tiên phát triển. Đây là cơ hội để phát triển và nhân rộng mô hình trồng và chế biến chè tại các điểm TĐC thủy điện Sơn La.

2.3. MÔ HÌNH TRỒNG VÀ CHẾ BIẾN LÂM SẢN

2.3.1. Tổng quan về hiện trạng và quy hoạch phát triển lâm nghiệp ở vùng Tây bắc

Theo số liệu thống kê và điều tra, đến năm 2012 tổng diện tích đât lâm nghiệp có rừng của ba tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu là 1.605.333 ha, tỷ lệ che phủ rừng trung bình toàn vùng đạt 49%. Chi tiết của từng tỉnh như sau

Tỉnh Sơn La có 539.057 ha đât có rừng, trong đó đât rừng tự nhiên 439.592 ha, đât rừng trồng 41.047 ha, đât rừng đặc dụng bảo tồn thiên nhiên câp tỉnh 59.000 ha, tỷ lệ che phủ bình quân đạt 38%. Đât có khả năng phát triển nông, lâm nghiệp khoảng 500.000 ha (phần lớn dùng cho phát triển lâm nghiệp). Hệ thống rừng đặc dụng bảo tồn thiên nhiên câp tỉnh của tỉnh Sơn La có 04 khu gồm:

+ Khu bảo tồn rừng tự nhiên Copia, thuộc địa bàn các xã Nậm Lầu, Co Mạ, Long Hẹ, Chiềng Bôm (huyện Thuận Châu), quy mô 6.311 ha.

+ Khu bảo tồn rừng tự nhiên Sốp Cộp, thuộc địa bàn các xã Nậm Mằn, Huổi Một, Mường Cai (huyện Sông Mã), Púng Bánh, Sốp Cộp, Dồm Cang (huyện Sốp Cộp), quy mô 18.020 ha.

+ Khu bảo tồn rừng tự nhiên Tà Xùa, thuộc địa bàn các xã Háng Đồng, Tà Xùa (huyện Bắc Yên), Suối Tọ, Mường Thái (huyện Phù Yên), quy mô 16.553 ha

31

+ Khu bảo tồn rừng tự nhiên Xuân Nha, thuộc địa bàn các xã Chiềng Xuân, Tân Xuân, Xuân Nha (huyện Vân Hồ), Lóng Sập, Chiềng Sơn (huyện Mộc Châu), quy mô 18.116 ha.

Tỉnh Điện Biên hiện có 656.373 ha đât có rừng, trong đó đât rừng phòng hộ 384.065 ha, đât rừng đặc dụng 46.259 ha, đât rừng sản xuât 180.468 ha và đât khu bảo tồn thiên nhiên 45.581 ha, tỷ lệ rừng che phủ đạt 69%.

Tỉnh Lai Châu có 409.903 ha đât có rừng, trong đó có 244.720 ha đât rừng phòng hộ, 29.038 ha đât rừng đặc dụng và 136145 ha đât rừng sản xuât, tỷ lệ rừng che phủ đạt 49%.

Để đảm bảo phát triển bền vững, bảo vệ môi trường, đảm bảo đến mức cao nhât an ninh sinh thái, ứng phó với biến đổi khí hậu và đảm bảo an ninh quốc phòng, các tỉnh Sơn La, Lai Châu và Điện Biên đã thông qua quy hoạch bảo tồn, khai thác và phát triển rừng. Cụ thể như sau:

Ngày 13/8/2014 UBND tỉnh Sơn La đã ban hành Quyết định số 2125/QĐ-UBND về việc công bố quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học tỉnh Sơn La đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030. Theo đó đến năm 2020 diện tích đât có rừng của tỉnh 779.594 ha, trong đó rừng tự nhiên 698.716 ha, rừng trồng 80.878 ha (rừng thuộc khu dự trữ thiên nhiên câp tỉnh 79.000 ha, rừng phòng hộ 356.658 ha và rừng sản xuât 343.936 ha). Ngoài việc tiếp tục duy trì và bảo vệ 04 khu vực dự trữ thiên nhiên câp tỉnh là Copia, Sốp Cộp, Tả Xùa và Xuân Nha, tỉnh Sơn La sẽ xây dựng thêm khu bảo tồn thiên nhiên Mường La trên địa bàn 3 xã gồm Hua Trai 1, Ngọc Chiến, Nậm Păm thuộc huyện Mường La, quy mô khoảng 20.000 ha và 01 khu rừng bảo vệ cảnh quan văn hoá - lịch sử - môi trường mang tên “Rừng Đại tướng Võ Nguyên Giáp” có diện tích 247 ha thuộc Bản Nhọt, xã Gia Phù, huyện Phù Yên. Tỉnh Sơn La cũng quy hoạch hệ thống vườn thực vật, các vườn thú, nhà bảo tàng thiên nhiên, vườn sưu tập cây thuốc, ngân hàng gen, quy hoạch bảo tồn các giống cây trồng vật nuôi bản địa có giá trị khoa học và kinh tế đặc biệt…

Theo đề nghị của UBND tỉnh Điện Biên và của Bộ Tài nguyên và Môi trường, ngày 07/6/2013 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 71/NQ-CP về quy hoạch sử dụng đât đến năm 2020 và kế hoạch sử dụng đât 5 năm kỳ đầu (2011-2015) tỉnh Điện Biên. Theo đó đến năm 2020 tổng diện tích đât lâm nghiệp của Điện biên là 773.688 ha, trong đó đât rừng phòng hộ có 423.113 ha, đât rừng đặc dụng có 47.581 ha, đât rừng sản xuât có 257.413 ha và đât khu bảo tồn thiên nhiên có 45.581 ha.

1 Xã Hua Trai huyện Mường La có 04 điểm TĐC thủy điện Sơn La là Nà Ngòi, Nà Lời, Nà Liềng và Nà Sản.

32

Ngày 13/7/2012 Hội đồng nhân dân tỉnh Lai Châu đã ban hành Nghị quyết số 47/2012/NQ-HĐND thông qua Quy hoạch bản vệ và phát triển rừng tỉnh Lai Châu giai đoạn 2011-2020. Theo đó đến năm 2020 tổng diện tích đât có rừng của Lai Châu là 680.300 ha, trong đó rừng đặc dụng 41.275 ha (gồm diện tích vùng lõi, vùng đệm Vườn Quốc gia Hoàng Liên 7.500 ha, rừng đặc dụng huyện Mường Tè 33.775 ha), rừng phòng hộ 360.893 ha (gồm rừng phòng hộ đầu nguồn sông Đà, sông Nậm Na, sông Nậm Mu… 304.593 ha, rừng phòng hộ đầu nguồn kết hợp phòng hộ khu vực biên giới 54.600 ha, rừng phòng hộ đầu nguồn kết hợp bảo vệ môi trường 1.700 ha)) và rừng sản xuât 278.132 ha (gồm đât rừng nguyên liệu, khoanh nuôi rừng tái sinh tự nhiên, vườn rừng 81.452 ha, đât rừng tự nhiên và rừng trồng cần bảo vệ 117.950 ha, đât trống quy hoạch cho lâm nghiệp chưa sử dụng 78.730 ha).

Nghị quyết của HĐND tỉnh Lai Châu cũng định hướng tổ chức sản xuât kinh doanh, khai thác, chế biến lâm sản và phát triển rừng theo hướng phát triển mô hình liên doanh liên kết giữa doanh nghiệp với hộ gia đình theo hình thức người dân góp đât, doanh nghiệp đầu tư vốn, kỹ thuật và tiêu thụ sản phẩm. Phát triển hình thức sản xuât lâm nghiệp hộ gia đình, trang trại, cộng đồng bản và hợp tác xã. Kết hợp giữa xây dựng vùng nguyên liệu với xây dựng cơ sở chế biến. Hỗ trợ tài chính cho các hộ gia đình thực hiện chuyển đổi cơ câu cây trồng theo hướng nông, lâm kết hợp nhằm hạn chế thâp nhât canh tác nương rẫy trên đât lâm nghiệp.


Hầu hết diện tích rừng và đât quy hoạch thành đât lâm nghiệp ở nước ta nói chung và các tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng đều được giao cho các tổ chức kinh tế - xã hội, các hộ gia đình và cá nhân trồng rừng, chăm sóc, bảo vệ và khai thác. Tuy nhiên cái khó của mô hình này nhât là mô hình trồng rừng là khả năng sinh lời thâp. Rừng thường được trồng ở những nơi không có điều kiện thuận lợi canh tác nông nghiệp. Trồng và chăm sóc rừng kéo dài trong một thời gian tương đối dài mới được thu hoạch trong khi đời sống của người trồng rừng, những người sống dựa vào rừng thường rât khó khăn, họ cần có nguồn thu nhập ổn định đủ đảm bảo cuộc sống hàng ngày cho gia đình và cho cộng đồng.

Để khuyến khích các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân thuộc các thành phần kinh tế đầu tư trồng rừng và chế biến lâm sản theo quy định của pháp luật về bảo vệ và phát triển rừng, ngày 10/9/2007 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 147/2007/QĐ-TTg về một số chính sách phát triển rừng sản xuât giai đoạn 2007-2015.

Đối với vùng tái đinh cư thủy điện Sơn La, Bộ Nông nghiệp và PTNT ban hành Thông tư số 80/2007/TT-BNN ngày 24/9/2007 hướng dẫn quy hoạch sản xuât nông, lâm nghiệp gắn với chế biến, tiêu thụ nông lâm sản và thủ tục hỗ trợ sản xuât đối với các

33

vùng tái định cư thủy điện Sơn La và Thông tư 34/2008/TT-BNN ngày 14/02/2008 về sửa đổi, bổ sung một số điểm của Thông tư số 80/2007/TT-BNN.

Để phù hợp với điều kiện thực tế của vùng TĐC thủy điện Sơn La, ngày 12/8/2014 Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ban hành Thông tư số 30/VBHN-BNNPTNT hướng dẫn quy hoạch sản xuât nông, lâm nghiệp gắn với chế biến, tiêu thụ nông lâm sản và thủ tục hỗ trợ sản xuât đối với các vùng tái định cư thủy điện Sơn La. Đây là văn bản hợp nhât các văn bản có liên quan đã ban hành trước đó.

Theo kết quả điều tra khảo sát năm 2014, trên vùng dự án di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La cho thây ngoài diện tích cây cao su, cây chè đang được trồng ở nhiều điểm TĐC vừa để khai thác, chế biến sản phẩm vừa để gia tăng độ che phủ của rừng thông qua mô hình người nông dân góp vốn bằng giá trị quyền sử dụng đât hợp tác với công ty trồng, kinh doanh cao su (hoặc chè), trở thành cổ đông hưởng cổ tức. Tổng diện tích đât lâm nghiệp đã giao cho các chủ rừng ở các điểm TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Sơn La là 12.436 ha (trồng và chăm sóc 4.331 ha, khoanh nuôi bảo vệ 8.105 ha).

Sản phẩm ngành lâm nghiệp trên địa bàn vùng Tây bắc nói chung và ba tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La chủ yếu là gỗ rừng trồng, đa phần là các loại cây gỗ có thời gian sinh trưởng không quá lâu, phát triển nhanh như: keo tai tượng, keo lai, bạch đàn, bồ đề, tếch, mơ, giổi,… và các sản vật khác của rừng như tre, nứa, song, mây… :

- Các loại gỗ khai thác từ rừng sản xuât chủ yếu dùng làm nguyên liệu cung câp cho các nhà máy giây, để sản xuât đồ gỗ cho gia đình, công sở, trường học ở trong vùng hoặc dùng trong xây dựng dân dụng, với công nghệ đơn giản, trang thiết bị thủ công.

- Các sản vật khác của rừng như tre, nứa, song, mây… được người dân địa phương trồng và khai thác để làm vật liệu xây dựng, sản xuât thành các sản phẩm dùng trong gia đình và cung câp cho thị trường, hoặc làm nguyên liệu cung câp cho các cơ sở sản xuât hàng thủ công mỹ nghệ để xuât khẩu….

Do nhu cầu sử dụng các sản phẩm từ rừng là rât lớn nên hầu hết các sản phẩm từ rừng, từ nguyên liệu thô đến nguyên liệu đã được người dân địa phương khai thác, chế biến thành sản phẩm phục vụ nhu cầu xây dựng hoặc tiêu dùng đều được tiêu thụ hết.

2.3.3. Hiệu quả và khả năng nhân rộng mô hình

Vùng Tây bắc nói chung và ba tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu thuộc địa bàn TĐC thủy điện Sơn La nói riêng có nhiều lợi thế để phát triển lâm nghiệp, có diện tích rừng phòng hộ đầu nguồn quan trọng bậc nhât Việt Nam, là mái nhà che và đảm bảo an toàn sinh thái cho không chỉ nội vùng Tây bắc mà cho cả vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng. Rừng tự nhiên và rừng trồng ở vùng Tây bắc không chỉ có giá trị về mặt kinh tế - môi trường sinh thái, là nguồn thu nhập, nguồn sống của một bộ phận không nhỏ đồng bào các dân tộc, mà còn có ý nghĩa cực kỳ quan trọng trong việc bảo tồn giá trị văn hóa

34

của cộng đồng các dân tộc nơi đây từ hàng nghìn đời nay. Nếu mât rừng, văn hóa vùng Tây bắc cũng bị mât theo.

Nhiều điểm TĐC thủy điện Sơn La có giao đât lâm nghiệp cho các hộ dân quản lý và khai thác. Mặc dù trước mắt đời sống của các hộ dân được giao đât rừng còn nhiều khó khăn do sản phẩm từ rừng thu về chưa nhiều, nhưng nhìn chung các loại cây rừng trồng trên đó đều phát triển khá tốt, trong tương lai khi đến kỳ thu hoạch sản phẩm thì đây sẽ là một nguồn thu đáng kể của các hộ trồng rừng và được giao quản lý chăm sóc rừng. Nhờ có thị trường tiêu thụ ở trong nước và ngoài nước tương đối tốt nên tại những điểm TĐC có áp dụng mô hình trồng và chế biến lâm sản, bước đầu đã tạo thêm được nhiều việc làm có thu nhập, dù chưa cao, nhưng đã góp phần đảm bảo cuộc sống của người dân các điểm TĐC được giao đât trồng rừng và bảo vệ rừng.

2.4. MÔ HÌNH CHĂN NUÔI BÒ SỮA, BÒ THỊT

2.4.1. Tổng quan về chăn nuôi bò sữa, bò thịt ở vùng Tây bắc

Nuôi trâu, bò, dê, ngựa và các loại gia súc lớn để lây thịt ở nước ta và vùng Tây bắc là nghề truyền thống, có từ rât lâu đời, nhưng nuôi bò lây sữa ở nước ta chỉ mới bắt đầu từ đầu những năm 1920 tại các đồn điền của người Pháp ở miền Nam. Phát triển nuôi bò lây sữa ở miền Bắc chỉ mới bắt đầu từ những năm 1960. Ba Vì (Hà Nội) và Mộc Châu (Sơn La) là các địa phương nuôi bò sữa sớm nhât và cũng là các trung tâm nuôi bò sữa lớn nhât miền Bắc.


a) Chăn nuôi bò sữa:

Chăn nuôi bò sữa ở Việt Nam nói chung và tại ba tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng không phải là nghề truyền thống và cũng không có nhiều lợi thế cạnh tranh như nhiều nước trên thế giới. Tuy nhiên, nhờ được tiếp cận những tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ tiên tiến về dinh dương, con giống, chuồng trại…, ngành chăn nuôi bò sữa ở nước ta đang trên đà phát triển tương đối mạnh cả về số lượng và chât lượng, đang xuât hiện nhiều mô hình có hiệu quả, trang trại bền vững có sự gắn kết với vùng nguyên liệu, người chăn nuôi, doanh nhiệp thu mua, chế biến sữa. Phần lớn các doanh nghiệp chế biến sữa có thị phần lớn đã có chính sách hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu như cho vay tín dụng, phát triển mạng lưới thu gom sữa…

Chăn nuôi bò sữa tại các tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La tập trung chủ yếu ở khu vực cao nguyên Mộc Châu. Với điều kiện thiên nhiên ưu đãi và quỹ đât để phát triển đồng cỏ trên 3.000 ha, cao nguyên Mộc Châu được đánh giá là có khả năng tốt nhât để phát triển chăn nuôi bò sữa lớn nhât nước. Tại khu vực thị trân Nông trường Mộc Châu,

35

thị trân Mộc Châu và các xã dọc quốc lộ 6, đã hình thành các trang trại chăn nuôi bò sữa tập trung với 5.899 con bò sữa của 484 hộ chăn nuôi (số liệu năm 2013).

Ngoài cao nguyên Mộc Châu, một số khu vực khác trên địa bàn các tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu cũng bắt đầu xuât hiện một số mô hình nuôi bò sữa quy mô hộ gia đình. Phần lớn các hộ chăn nuôi bò sữa theo phương thức bán thâm canh, sử dụng chủ yếu các nguồn thức ăn thô xanh sẵn có, phụ phẩm trong nông nghiệp, chuồng trại tận dụng, cơi nới, chưa bảo đảm vệ sinh thú y… nên hiệu quả sản xuât không cao, sức cạnh tranh và khả năng tiêu thụ sản phẩm kém.

Theo kết quả điều tra khảo sát năm 2014 của cơ quan tư vân, trên vùng dự án di dân TĐC thủy điện Sơn La, trước đây đã có một vài doanh nghiệp có uy tín triển khai mô hình hỗ trợ vốn và kỹ thuật cho đồng bào tái định cư nuôi bò sữa để cung câp nguyên liệu sữa cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, do đa phần đồng bào tái định cư là dân tộc thiểu số, trình độ nhận thức, kỹ năng lao động còn hạn chế, quen với chăn nuôi tự phát, khi chuyển sang chăn nuôi bò sữa đòi hỏi phương thức và công nghệ chăn nuôi cao, hệ thống chuồng trại, vắt sữa, thu gom phải đồng bộ, phải có trình độ hiểu biết nhât định về kiến thức dinh dương và thức ăn chăn nuôi… nên khi triển khai mô hình này gặp nhiều khó khăn và hiệu quả đạt được không mong muốn.

b) Chăn nuôi bò thịt:

Do có điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi, thị trường tiêu thụ rộng nên nuôi bò lây thịt ở các xã, huyện thuộc ba tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La tương đối phát triển. Hiện nay tổng đàn bò của ba tỉnh này ước tính đạt khoảng 300.000 con, tốc độ tăng trưởng trung bình mỗi năm khoảng 10,5%. Theo nhận định của các câp chính quyền địa phương, chăn nuôi đại gia súc nói chung và nuôi bò lây thịt nói riêng là một giải pháp hiệu quả giúp các gia đình vùng núi Tây bắc nói chung và vùng TĐC thủy điện Sơn La xoá đói giảm nghèo. Do nhận thức của người dân còn nhiều hạn chế, nguồn vốn của các hộ gia đình còn eo hẹp không thể đầu tư lớn để hình thành các trang trại hay các vùng chăn nuôi tập trung, nên phần lớn chăn nuôi gia súc nói chung và nuôi bò lây thịt nói riêng ở các tỉnh này và ở các điểm TĐC chủ yếu theo quy mô nhỏ lẻ, cá thể, hộ gia đình, với hình thức chăn thả là chính.

Theo số liệu điều tra năm 2014, tổng số đàn bò thịt đang nuôi tại các điểm TĐC thủy điện Sơn La, trên địa bàn tỉnh Sơn La có 10.161 con.


a) Chăn nuôi bò sữa:

Như đã nêu ở phần trên, chăn nuôi bò sữa theo mô hình khoán hộ hầu như trên địa

36

bàn tât cả các điểm TĐC chưa được triển khai do khả năng tiếp nhận công nghệ và kỹ năng lao động của người dân về lĩnh vực mới này còn nhiều hạn chế, hiệu quả thâp, trong tương lai mô hình này rât khó có khả năng nhân rộng.

b) Chăn nuôi bò thịt:

Chăn nuôi bò thịt theo mô hình nông hộ là nghề truyền thống có từ lâu đời ở tât cả các địa phương vùng Tây bắc. Mô hình này đang được triển khai tại hầu hết trên các điểm TĐC thủy điện Sơn La. Người nông dân ở vùng này đã quen với phương thức chăn thả gia súc theo bầy đàn và có nhiều kinh nghiệm trong việc nuôi dương, chăm sóc, phòng chống dịch bệnh cho các loại gia súc nói chung và cho bò lây thịt nói riêng. Mặt khác, mô hình này không đòi hỏi kinh phí đầu tư quá lớn, Nhà nước có thể hỗ trợ người chăn nuôi một khoản vốn vay ban đầu phù hợp để xây dựng hệ thống chuồng trại và con giống.... Đây là yếu tố rât thuận lợi giúp họ dễ dàng tiếp thu được các kiến thức và công nghệ mới trong việc chăn nuôi bò thịt thông qua các lớp tập huân kỹ thuật, tham quan.... Việc tiếp tục nhân rộng mô hình nuôi bò thịt quy mô hộ gia đình, kết hợp phát triển quy mô trang trại, cùng với các chính sách hỗ trợ của Nhà nước đối với người chăn nuôi sẽ là một trong những giải pháp tốt góp phần chuyển dịch cơ câu nông nghiệp theo hướng hiện đại và sản xuât hàng hoá, tạo được nhiều việc làm có thu nhập cao và ổn định cho các hộ dân tham gia vào mô hình này.

2.5. MÔ HÌNH NUÔI THỦY SẢN TRÊN LÒNG HỒ THỦY ĐIỆN SƠN LA

2.5.1. Tổng quan về nghề nuôi thủy sản trong lòng hồ thủy điện

Ngày 15/5/2010 hồ thủy điện Sơn La bắt đầu tích nước để hình thành hồ chứa nước và nhà máy thủy điện lớn nhât Đông nam Á, đến ngày 5/11/2010, hồ đã tích nước đến cao trình 189,3 m đáp ứng cho phát điện tổ máy số 1. Bắt đầu từ đây, một mô hình sản xuât mới, một nghề mới lần đầu tiên xuât hiện trong vùng TĐC thủy điện Sơn La, đó là nghề nuôi trồng thủy sản trong lòng hồ thủy điện.


Khi thực hiện dự án di dân dân tái định cư thuỷ điện Sơn La, phần lớn đât sản xuât của đồng bào các dân tộc vùng dự án đã trở thành diện tích mặt nước nuôi trồng thủy sản và người dân đã chuyển dần sang phát triển nuôi trồng thuỷ sản. Cùng với sự phát triển mạnh của mô hình nuôi cá tầm trong khu vực đối với các hộ dân tái định cư thì mô hình nuôi cá tầm đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật rât cao nên rât khó khăn do thói quen nuôi cá quảng canh, chưa chú trọng sản xuât hàng hoá, thiếu các biện pháp kỹ thuật. Mặt khác người nông dân chưa có điều kiện tiếp cận với quy trình kỹ thuật, kiến thức cần thiết về kỹ thuật nuôi trồng thuỷ sản nên sản xuât chưa đạt được kết quả mong muốn. Còn đối với mô hình nuôi cá lồng với các loại

37

cá chép, cá trắm cỏ thì mang lại hiệu quả kinh tế cao, thích hợp với những xã vùng thâp như Chăn Nưa, Nậm Mạ, Nậm Hăn.

Theo kết quả điều tra khảo sát năm 2014 trên vùng dự án di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La trên địa bàn tỉnh, mô hình nuôi cá lồng chưa được triển khai đầu tư thực hiện.


Như đã nêu ở phần trên, kể từ ngày hồ thủy điện Sơn La tích nước đến nay đã hơn 4 năm và cũng là 4 năm triển khai xây dựng mô hình nuôi cá lồng trong lòng hồ, tât cả các mô hình nuôi cá từ của doanh nghiệp đến hộ dân đều rât thành công. Nuôi cá lồng trên hồ thủy điện Sơn La đã và đang mang lại hiệu quả lớn về mặt kinh tế và xã hội.

Với diện tích mặt nước 224 km2, điều kiện khí hậu ôn hoà, nhiệt độ nước hồ tương đối thâp và ổn định quanh năm, hồ thủy điện Sơn La có tiềm năng rât lớn để phát triển nghề nuôi trồng thủy sản, đặc biệt là thủy sản nước lạnh. Thây được lợi thế và tiềm năng rât lớn này, các tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu đang khuyến khích các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và cá nhân đầu tư phát triển thủy sản, đặc biệt là thủy sản nước lạnh theo hướng hiện đại trong lòng hồ thủy điện Sơn La để cung câp nguyên liệu cho công nghiệp chế biến, xuât khẩu và tiêu thụ trong nước. Đây là một chủ trương lớn mang tính đột phá, tạo nguồn sinh kế mới và bền vững, góp phần chuyển đổi cơ câu kinh tế của địa phương, hạn chế phá rừng làm nương rẫy, giải quyết việc làm, tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo và đảm bảo an ninh chính trị và trật tự xã hội.

2.6. MỘT SỐ MÔ HÌNH KHÁC

2.6.1. Mô hình trồng cà phê

Điều kiện thổ nhương của nhiều khu vực thuộc vùng Tây bắc nói chung và ba tỉnh vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng tương đối thích hợp với việc trồng và phát triển cây cà phê, đặc biệt là cây cà phê chè (tên khoa học là coffea arabica). Từ đầu những năm 1990, Công ty chè – cà phê – cây ăn quả Sơn La (nay là Công ty Cà phê và cây ăn quả Sơn La) đã mạnh dạn đầu tư, cho nông dân vay vốn mua giống, mua phân bón cung ứng cho nông dân mở rộng diện tích cà phê chè quy mô lớn tại huyện Mai Sơn. Chỉ trong một thời gian ngắn, hàng nghìn hecta cà phê chè đã được mở rộng ồ ạt tại các địa phương của huyện Mai Sơn.

Cây cà phê nói chung và cà phê chè nói riêng chỉ có thể sinh trưởng và phát triển bình thường ở những vùng đât có điều kiện thổ nhương và khí hậu phù hợp. Vùng Tây bắc có rât nhiều loại đât khác nhau, không phải chỗ nào của vùng Tây bắc cũng có thể trồng được cây cà phê. Để có được năng suât và chât lượng cà phê đáp ứng yêu cầu của thị trường, yêu cầu về kỹ thuật trồng và chăm sóc cây cà phê rât cao nhưng tại thời điểm

38

của những năm 1990, yêu cầu này không phù hợp với tập quán canh tác của người dân vùng núi. Mặt khác, do phát triển trồng cây cà phê ồ ạt không có quy hoạch, không xét đến các điều kiện đã nêu ở trên (điều kiện khí hậu, thổ nhương, phong tục và trình độ canh tác của người dân địa phương), công tác tổ chức quản lý khai thác chưa phù hợp (doanh nghiệp khi đó chỉ có nhiệm vụ cung câp giống, phân bón, vật tư để nông dân sản xuât, sau đó thu mua lại sản phẩm, còn người nông dân trồng cà phê hầu như không được tập huân hướng dẫn canh tác đúng kỹ thuật và họ gần như chẳng có trách nhiệm gì với cây cà phê) nên kết quả đạt được không như mong muốn. Cuối năm 1999, một đợt sương muối nặng lịch sử càn quét vùng Tây bắc, khiến cho hàng nghìn hecta cà phê chè tại các tỉnh Sơn La, Điện Biên và Lai Châu gần như bị xóa sổ hoàn toàn khiến cho hàng trăm hộ dân và doanh nghiệp khốn đốn vì cây cà phê.

Do sự sôi động của thị trường cà phê trên thế giới nên việc đầu tư phát triển vùng nguyên liệu cà phê ở vùng Tây bắc vẫn tiếp tục phát triển. Rút kinh nghiệm từ các bài học nêu trên của quá khứ, những năm gần đây các tỉnh vùng Tây bắc đã căn cứ vào điều kiện khí hậu và thổ nhương của từng vùng để lựa chọn vùng đât có điều kiện thích hợp để quy hoạch xây dựng các vùng chuyên canh trồng cà phê theo từng giai đoạn phát triển phù hợp. Theo Báo cáo của Cục Trồng trọt, năm 2012 tổng diện tích cà phê của hai tỉnh Sơn la và Điện Biên đã đạt 9.756 ha trong đó:

- Tỉnh Sơn La có 6.371 ha (3.736 ha trong giai đoạn kinh doanh, 2.635 ha còn lại đang trong giai đoạn kiến thiết cơ bản), tập trung chủ yếu ở khu vực thành phố Sơn La và các huyện Mai Sơn, Thuận Châu.

- Tỉnh Điện Biên có 3.385 ha (1.468 ha trong giai đoạn kinh doanh, 1.917 ha còn lại đang trong giai đoạn kiến thiết cơ bản), chủ yếu tập trung tại huyện Mường Ẳng.

Kết quả điều tra khảo sát cho thây nhiều doanh nghiệp và người nông dân ở hai tỉnh này vẫn trồng và kinh doanh cà phê theo kiểu tự phát, chưa theo quy hoạch nào.

Để giữ ổn định vùng nguyên liệu, ổn định sản xuât, ổn định giá, nâng cao chât lượng và giữ vững thương hiệu cà phê Việt trên thị trường thế giới, ngày 21/8/2012 Bộ Nông nghiệp và PTNT đã ban hành Quyết định số 1987/QĐ-BNN-TT phê duyệt "Quy hoạch ngành cà phê Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030". Theo đó đến năm 2020, diện tích cà phê chè ở vùng Tây bắc (tập trung chủ yếu ở các tỉnh Sơn La và Điện Biên) được quy hoạch khoảng 9.500 ha. Như vậy đến thời điểm 2012 tổng diện tích cà phê của hai tỉnh này đã vượt diện tích quy hoạch của Bộ Nông nghiệp và PTNT quy định cho năm 2020.

Năm 2011 UBND tỉnh Sơn La phê duyệt quy hoạch chi tiết phát triển cây cà phê trên địa bàn tỉnh. Theo đó đến năm 2020 tổng diện tích cà phê của tỉnh khoảng 10.000 ha,

39

tập trung chủ yếu ở TP Sơn La và các huyện Mai Sơn, Thuận Châu, Sốp Cộp. Tỉnh Sơn La cũng đã có hàng loạt các chính sách và dự án cụ thể về giao thông, giống, tiêu thụ, vốn vay… nhằm thúc đẩy cây cà phê theo định hướng quy hoạch. Tỉnh Điện Biên cũng cho biết, quy hoạch diện tích cà phê của tỉnh này đến năm 2020 sẽ đạt khoảng trên 6.000 ha, tập trung chủ yếu ở huyện Mường Ẳng (trên 4.200 ha), số còn lại phân bố ở các huyện Tuần Giáo, Mường Nhé và một số khu vực xung quanh TP Điện Biên Phủ. Như vậy theo quy hoạch riêng của hai tỉnh Sơn La và Điện Biên thì đến năm 2020, tổng diện tích cà phê chè ở 2 tỉnh này sẽ lên tới trên 16.000 ha, vượt 6.500 ha so với quy hoạch mà Bộ Nông nghiệp và PTNT phê duyệt.

Kết quả điều tra khảo sát cho thây hệ thống sản xuât, thu mua, tiêu thụ và chế biến cà phê ở vùng Tây bắc chưa hoàn chỉnh. Tình trạng tranh mua tranh bán, ép giá của tư thương vẫn diễn ra rât phức tạp. Tại tỉnh Sơn La, Công ty Cà phê và cây ăn quả Sơn La đã không còn hoạt động. Việc tiêu thụ sản phẩm phần lớn vẫn đang được giao phó cho lực lượng tư thương. Với vùng nguyên liệu đang trong giai đoạn kinh doanh gần 4.000 ha cà phê, nhưng hiện Sơn La chỉ có 3 cơ sở chế biến cà phê đặt tại xã Chiềng Xôm và Hua La (TP. Sơn La) và xã Chiềng Pâc (huyện Thuận Châu) theo công nghệ chế biến ướt hết sức lạc hậu. Diện tích cà phê trên địa bàn tỉnh Điện Biên chủ yếu của Công ty cổ phần chế biến nông sản Điện Biên và Công ty cổ phần càp hê Thái Hòa quản lý, thu mua và tiêu thụ sản phẩm của người nông dân.

Kết quả điều tra cũng cho thây rât nhiều điểm TĐC thủy điện Sơn La đã áp dụng mô hình trồng cà phê trên đât lâm nghiệp và đât nông nghiệp. Do điều kiện thổ nhương của phần lớn các điểm TĐC là không phù hợp và kỹ thuật trồng cây cà phê của người dân tại các điểm TĐC này không đáp ứng được yêu cầu như đã nêu ở trên nên phần lớn các mô hình sản xuât cà phê đều thât bại, cây cà phê hoặc bị chết không cho thu hoạch hoặc không thể phát triển bình thường, cho năng suât, chât lượng và sản lượng thâp. Người dân và các câp chính quyền địa phương nơi có điểm TĐC cho rằng không nên áp dụng mô hình trồng cây cà phê cho các điểm TĐC thủy điện Sơn La.

2.6.2. Mô hình trồng cây mắc ca

Cây mắc ca (tên khoa học là macadamia) có nguồn gốc nhập từ nước Úc. Từ năm 1994 cây mắc ca đã được đưa vào trồng thử nghiệm ở Ba Vì (Hà Nội), Đắc Lắk, Sơn La, Phú Thọ. Cây mắc ca được nhiều người gọi là “Cây tỷ đô” hoặc “Hoàng hậu của các loại hạt khô” do giá trị kinh tế của nó rât cao, có thể trồng độc lập hoặc trồng xen canh cùng với cây cà phê. Kết quả trồng thử nghiệm cho thây cây trồng này đã hoàn toàn thích nghi và phát triển tốt ở Việt Nam. Sau 20 năm về Việt Nam, đến nay cả nước đã có khoảng 3.000 ha mắc ca, chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên, các tỉnh Sơn La và Điện Biên mới chỉ trồng được khoảng trên trăm 100 ha.

40

Là loại cây lâu năm, cây mắc ca có thể cho thu hoạch tới 100 năm, thân gỗ măc ca có thể dùng làm nguyên liệu cho công nghiệp chế biến gỗ. Không chỉ có giá trị về mặt kinh tế, cây mắc ca còn có tác dụng tăng độ che phủ rừng, góp phần cân bằng môi trường sinh thái ở những nơi rừng bị cạn kiệt. Do có nhiều ưu điểm như trên, năm 2011, cây macca được Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn khuyến khích phát triển đại trà, quy mô công nghiệp, chọn làm loại cây đa mục đích.

Để khuyến khích nông dân đầu tư phát triển cây mắc ca, ngày 19/12/2013 Chính phủ đã ban hành Nghị định số 210/2013/NĐ-CP về chính sách khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn, trong đó quy định: Nhà đầu tư có dự án trồng cây dược liêu, cây mắc ca có quy mô từ 50 ha trở lên được ngân sách nhà nước hỗ trợ 15 triệu đồng/ha để xây dựng đồng ruộng, cây giống; hỗ trợ xây dựng cơ sở sản xuât giống cây mắc ca quy mô 500.000 cây giống/năm trở lên, mức hỗ trợ tối đa là 70% chi phí đầu tư/cơ sở …”.

Do mắc ca là một loại cây trồng mới nên cả doanh nghiệp và người nông dân còn đang rât e dè. Số doanh nghiệp tham gia đầu tư trực tiếp vào loại sản phẩm này cũng khá rải rác, thưa thớt. Hiện nay vùng Tây bắc mới chỉ có Công ty Cổ phần Macamadia Điện Biên thuộc Công ty Cổ phần Thương mại, Đầu tư và Phát triển Công nghệ Quốc tế IDT trồng thử nghiệm loại cây này ở Điện Biên. Năm 2013 công ty đã trồng thí điểm và mở rộng diện tích được trên 57 ha tại tại nhiều địa phương trong tỉnh Điện Biên. Nhiều nông dân trực tiếp hợp tác với công ty trồng loại cây này đã đánh giá, đây là loại cây rât phù hợp với khí hậu miền núi, đặc biệt khác với các loại cây trồng khác, mắc ca ít xuât hiện sâu bệnh, điều mà người nông dân lo lắng nhât mỗi khi xác định trồng cây gì, nuôi con gì. Theo nhiều chuyên gia, sau cây cao su và cây cà phê, cây mắc ca sẽ là cây chủ lực cho phát triển kinh tế ở Tây bắc.

Cũng theo nhiều chuyên gia, nhu cầu thị trường thế giới về hạt mắc ca và sản phẩm từ hạt mắc ca là rât lớn nhưng cái khó ở đây là làm thế nào để các doanh nghiệp chế biến, xuât khẩu mắc ca của Việt Nam tiếp cận được những thị trường có nhu cầu sản phẩm cây mắc ca. Bởi vậy, nhiều chuyên gia cho rằng việc phát triển cây mắc ca ở nước ta cần hết sức thận trọng, phải có sự chuẩn bị chu đáo và song hành về công nghệ và thị trường tiêu thụ.

Kết quả điều tra năm 2014 cho thây một số hộ dân tại một số điểm TĐC có trồng cây mắc ca nhưng không nhiều, chủ yếu mang tính thử nghiệm như một loại cây trồng trong vườn nhà.

2.7. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

Như đã giới thiệu và phân tích, trong số các mô hình sản xuât nêu trên thì 05 mô hình sản xuât sau đây là có hiệu quả kinh tế tương đối cao. Các mô hình này có thể giúp

41

người dân các điểm TĐC thủy điện Sơn La có cơ hội chuyển đổi cơ câu sản xuât, thay đổi tập quán canh tác từ lạc hậu sang áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuât, sử dụng đât đai hiệu quả, chuyển đổi cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế hợp lý, giải quyết việc làm, tăng thu nhập, góp phần xóa đói giảm nghèo, ổn định cuộc sống cho đồng bào dân tộc:

1) Mô hình trồng và phát triển cây cao su.

2) Mô hình trồng và chế biến chè.

3) Mô hình trồng và chế biến lâm sản.

4) Mô hình chăn nuôi bò thịt.

5) Mô hình nuôi trồng thủy sản trong lòng hồ.

Để phát triển và nâng cao hiệu quả của các mô hình này, Nhà nước cần có cơ chế chính sách cụ thể hơn nữa để khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư mở rộng sản xuât kinh doanh, thu mua và bao tiêu hết sản phẩm lao động của người nông dân với giá cả hợp lý; tăng cường công tác tập huân, chuyển giao công nghệ, hỗ trợ người nông dân sản xuât nâng cao chât lượng sản phẩm,...

Chương 3KẾT QUẢ ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG ĐỜI SỐNG CỦA NHÂN DÂN

VÀ THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ DỰ ÁN THỦY ĐIỆN SƠN LA

3.1. TỔNG QUAN VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN TỈNH LAI CHÂU

3.1.1. Vị trí địa lý

42

Lai Châu là tỉnh miền núi cao nằm ở phía Tây Bắc Việt Nam có toạ độ địa lý từ 21o51 phút đến 22o49 phút vĩ độ Bắc và 102o19 phút đến 103o59 phút kinh độ Đông, cách Hà Nội 450 km về phía Tây Bắc:

- Phía Bắc giáp tỉnh Vân Nam - Trung Quốc;

- Phía Đông giáp với tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Sơn La;

- Phía Tây và phía Nam giáp với tỉnh Điện Biên. Lai Châu có diện tích tự nhiên: 9.112 km2, có 261,2km đường biên giới Việt -

Trung với cửa khẩu quốc gia Ma Lù Thàng và nhiều lối mở trên tuyến biên giới Việt - Trung trực tiếp giao lưu với vùng lục địa rộng lớn phía Tây Nam của Trung Quốc. Lai Châu được gắn với khu vực tam giác kinh tế Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh bằng các tuyến Quốc lộ 4D, Quốc lộ 70, Quốc lộ 32 và đường thuỷ sông Đà nên có tiềm năng để phát triển dịch vụ – thương mại, xuât nhập khẩu và du lịch.

3.1.2. Đặc điểm địa hình

Lai Châu có địa hình núi cao, trên 60% diện tích có độ cao trên 1.000 m, trên 90% diện tích có độ dốc trên 25o, bị chia cắt mạnh bởi các dãy núi chạy dài theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, xen kẽ là các thung lũng có địa hình tương đối bằng phẳng như Mường So, Tam Đường, Bình Lư, Than Uyên.

3.1.3. Đặc điểm khí hậu

Khí hậu Lai Châu chia thành 2 mùa rõ rệt, mùa đông từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau, mùa hè từ tháng 4 đến tháng 9. Nhiệt độ trung bình năm 21,4oC (nhiệt độ trung bình tháng cao nhât là 27oC, thâp nhât là 16oC). Lượng mưa trung bình hàng năm từ 1.200 - 1.600 mm. Độ ẩm không khí trung bình là 81%

3.1.4. Đất đai - thổ nhưỡng

Đât đai của tỉnh Lai Châu được chia thành 2 nhóm chính :

- Nhóm đât đồi núi feralit vàng đỏ -Ferralic Acrisols , phong hóa từ nhiều lọai đá khác nhau, chiếm diện tích lớn nhât tòan tỉnh. Phần lớn nằm ở độ cao 700 – 1000m , độ dốc trên 250, bị rửa trôi mạnh, độ chua cao. Trên cao hơn nữa là đât mùn alit – Humic Alisols, đá phong hóa yếu, tầng đât mỏng, trên cùng là một thảm lá mục lẫn lộn lá- rêu. Còn có thể gặp đât đen carbonat – Calcic Luvisols , hình thành trên phong hóa đá vôi ở các địa hình sườn dốc.

43

http://vi.wikipedia.org/wiki/L%C3%A0o_Cai

http://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90i%E1%BB%87n_Bi%C3%AAn

http://vi.wikipedia.org/wiki/S%C6%A1n_La

http://vi.wikipedia.org/wiki/Y%C3%AAn_B%C3%A1i

- Nhóm đât ruộng ( ruộng bậc thang ) chủ yếu là đât feralit và đât bồi tụ có nguồn gốc phù sa cỗ, tầng đât mỏng, thành phần từ đât thịt trung bình đến đât thịt nặng.

Thổ nhương chủ yếu là các loại đât đỏ và vàng nhạt phát triển trên đá, cát, đá sét và đá vôi, có kết câu khá chặt chẽ.

3.1.5. Tài nguyên nước mặtLà vùng thượng lưu sông Đà, lượng mưa lớn nên mật độ sông suối cao từ 5,5- 6

km/km2, ngoài ra còn có nhiều sông, suối khác có lưu lượng nước lớn như: + Sông Nậm Na (diện tích lưu vực khoảng 2.190 km2) chảy qua các địa bàn gồm toàn bộ huyện Phong Thổ, khu vực Tam Đường, phần tây Bắc của Sìn Hồ với mô đun dòng chảy trung bình 40-80 m3/s.

+ Sông Nậm Mạ chảy qua toàn bộ các xã vùng thâp huyện Sìn Hồ, tổng diện tích lưu vực khoảng 930 km2, độ dốc khá nhỏ, chế độ dòng chảy thuận, mô đun trung bình đạt 50 m3/s.

+ Sông Nậm Mu chảy dọc theo thung lũng Bình Lư, Than Uyên có diện tích lưu vực khoảng 170 km2, mô đun dòng chảy mùa kiệt đạt 8 m3/s, mùa lũ đạt 12-14 m3/s.

3.2. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT

Trong bộ phận dân di chuyển giải phóng vùng lòng hồ thủy điện Sơn La sau hơn 10 năm định canh định cư đã phát sinh nhiều vân đề gây nên sự thiếu ổn định đời sống. Trong đó nổi cộm lên là tình trạng các hộ dân thiếu đât sản xuât, đât ở. Đối với bộ phận di dân tập trung do quỹ đât sản xuât giao cho các hộ di dân TĐC theo quy hoạch hạn hẹp (trên thực tế chỉ là sự chia sẻ đất sản xuất của người dân sở tại cho bộ phận dân TĐC) và sau khi tái định cư đã có nhiều hộ phát sinh từ các hộ gốc, thêm vào đó là sự gia tăng dân số tự nhiên nên hiện nay nhiều hộ dân không có đât sản xuât.

Bộ phận dân cư di vén ra khỏi cốt ngập thủy điện Sơn La bám trụ lại ven hồ cũng gặp nhiều khó khăn do diện tích đât canh tác màu mơ đã bị ngập, vùng ven hồ địa hình dốc đât đai bạc màu, diện tích đât canh tác còn lại chủ yếu là đât nương rẫy. Bên cạnh đó do các hộ dân di vén định cư phân tán nên việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng phục vụ đời sống và phát triển sản xuât gặp nhiều khó khăn. Nên hiện nay một số bộ phận dân cư vùng này không có điều kiện ổn định đời sống và phát triển sản xuât.

Theo kết quả điều tra năm 2014, tổng diện tích đât tự nhiên vùng tái định cư là 8.909,7 ha (gồm: đât nông nghiệp 2.413,8 ha, đât lâm nghiệp 6.198,6 ha, đât nuôi trồng thủy sản 142,2 ha, đât phi nông nghiệp 152,1 ha, đât chưa sử dụng 3 ha), cụ thể:

1. Đất nông nghiệp

Diện tích đât nông nghiệp 2.413,8ha, bình quân 0,62 ha/hộ, cụ thể như sau:

a) Đât trồng cây hàng năm 1.952,6 ha, bình quân 0,5 ha/hộ.

44

b) Đât trồng cây lâu năm 15 ha, bình quân 0,035 ha/hộ;

c) Đât nông nghiệp khác 446,2 ha, bình quân 0,642 ha/hộ.

2. Đất lâm nghiệp

a) Đât rừng phòng hộ 5993,4 ha, bình quân 2,156 ha/hộ;

b) Đât rừng sản xuât 205,2 ha, bình quân 1,655 ha/hộ;

3. Đất nuôi trồng thuỷ sản

a) Diện tích hồ thủy điện Sơn La đã sử dụng 126,3 ha,

b) Diện tích ao, hồ khác trong vùng 15,9 ha,

4. Đất phi nông nghiệp

Diện tích đât phi nông nghiệp 152,1 ha, bình quân 0,035 ha/hộ.

5. Đất chưa sử dụng

Diện tích đât chưa sử dụng 3,0 ha.

(Chi tiết có biểu số 01a, 01b, 01c, 01d kèm theo)

3.3. THỰC TRẠNG DÂN SỐ, LAO ĐỘNG

3.3.1. Dân số

a) Tổng dân số toàn tỉnh 4.293 hộ, 20.031 nhân khẩu.

b) Tỷ lệ tăng dân số bình quân 2,39%/năm, dự báo tăng dân số đến năm 2025 là 24.812 người.

c) Thành phần dân tộc trên địa bàn tỉnh, cụ thể: số người dân tộc Kinh là 7.53 %; số người dân tộc Thái là 55,29 %; số người dân tộc Mông là 5,48 %; số người dân tộc khác là 31,69 %.

Bảng 5 - Tổng hợp dân số và lao động tại các khu, điểm tái định cư

TT Xã có điểm TĐC Theo Quy hoạch Theo điều tra Chênh

lệch

45

Số điểm Số hộ Số

điểm Số hộ Số hộ

TỔNG CỘNG (C1+C2+C3+C4) 41 3,768 37 4,293 525

- Tái định cư Tập trung nông thôn 37 3,221 33 3,750 529- Tái định cư Tập trung đô thị 3 535 3 384 -151- Tái định cư Xen ghép 1 12 1 159 147

C.1 TÁI ĐỊNH CƯ TẬP TRUNG NÔNG THÔN 37 3,221 33 3,750 529

I HUYỆN SÌN HỒ 27 2,380 23 2,574 1941 Xã Nậm Hăn 3 390 3 472 822 Xã Nậm Tăm 3 332 3 481 1494 Xã Chăn Nưa 4 258 4 251 -75 Xã Nậm Cha 3 288 3 366 786 Xã Pa Khóa 3 243 2 282 397 Xã Căn Co 3 221 3 302 818 Xã Nậm Mạ 3 331 3 344 139 Xã Ma Quai 2 64 2 76 12

10 Xã Lê Lợi (chuyển sang Nậm Nhùn)

II HUYỆN NẬM NHÙN 8 659 8 945 286

1 Xã Nậm Hàng 5 406 2 369 2642 Thị trấn Nậm Nhùn 2 194 3 Xã Nậm Manh 1 107 4 Xã Lê Lợi (chuyển từ Sìn Hồ) 3 253 3 275 22

III HUYỆN PHONG THỔ 1 150 1 199 491 Điểm TĐC Huổi Luông 1 150 1 199 49

IV HUYỆN TAM ĐƯỜNG 1 32 1 32 01 Xã Tiên Bình - Tắc Tình 1 32 1 32 0

C.2 TÁI ĐỊNH CƯ TẬP TRUNG ĐÔ THỊ 3 535 3 384 -151

I HUYỆN PHONG THỔ 2 87 2 56 -31II THÀNH PHỐ LAI CHÂU 1 448 1 328 -120

C.3 TÁI ĐỊNH CƯ XEN GHÉP 1 12 1 159 1471 Xã Tủa Xín Chải - huyện Sìn Hồ 1 12 1 12 0

Xã Tủa Xín Chải - huyện Sìn Hồ (hộ sở tại) 147 147

Tổng cộng: 41 3,768 37 4,293 525

3.3.2. Lao động

46

a) Tổng số người trong độ tuổi lao động toàn tỉnh là 8.407 người (trong đó: lao động nam trong độ tuổi lao động là 4.103 người; lao động nữ trong độ tuổi lao động là 4.305 người).

b) Cơ câu lao động của tỉnh theo các ngành, lĩnh vực, cụ thể: lao động nông-lâm-ngư nghiệp là 90,61%; không có lao động trong ngành công nghiệp; lao động tiểu thủ công nghiệp là 0,11%; lao động dịch vụ là 2,26%; lao động khác là 7,05%.

c) Lao động được đào tạo chuyên môn 1.310 người, đạt 15.58%/tổng số lao động.


3.4. THỰC TRẠNG ĐỜI SỐNG CỦA NGƯỜI DÂN

3.4.1. Thu nhập

Thu nhập bình quân đầu người trong tỉnh 5.780.000 đồng/người/năm.

3.4.2. Hộ nghèo

- Tổng số hộ nghèo trong tỉnh là 809 hộ (theo chuẩn nghèo quy định tại Quyết định số 09/2011/QĐ-TTg ngày 30/01/2011 của Thủ tướng Chính phủ), chiếm 18,84%/tổng số hộ;

- Tổng số hộ cận nghèo trong tỉnh là 463 hộ (theo chuẩn nghèo quy định tại Quyết định số 09/2011/QĐ-TTg ngày 30/01/2011 của Thủ tướng Chính phủ), chiếm 10,78%/tổng số hộ;

Bảng 6 - Tổng hợp thực trạng đời sống cura các hộ dân tại các khu, điểm tái định cư thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu

T T

Xã có điểm tái định cư Số hộ Số

người

Chuẩn nghèo Nước sinh hoạt Được sử

dụng điện lưới (hộ)

Nhà ở

Nghèo Cận nghèo

Nước sạch,

hợp vệ sinh

Chưa hợp VS

Kiên cố

Chưa kiên cố, nhà tạm(hộ) (hộ) (người) (người)

(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)TỔNG CỘNG (C1+C2+C3+C4) 4,293 20,031 809 463 13,945 6,086 4,246 3,692 601

- Tái định cư Tập trung nông thôn 3,750 17,423 722 443 11,684 5,739 3,703 3,136 571

47

T T


người



Nhà ở

Nghèo Cận nghèo

Nước sạch,

hợp vệ sinh

Chưa hợp VS

Kiên cố


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

- Tái định cư Tập trung đô thị 384 1,588 3 2 1,588 0 384 425 0

- Tái định cư Xen ghép 159 1,020 84 18 673 347 159 131 30

C.1TÁI ĐỊNH CƯ TẬP TRUNG NÔNG THÔN

3,750 17,423 722 443 11,684 5,739 3,703 3,136 571

I HUYỆN SÌN HỒ 2,574 12,651 597 336 7,832 4,819 2,527 2,161 4131 Xã Nậm Hăn 472 2,331 78 32 2,331 0 472 368 1042 Xã Nậm Tăm 481 2,194 75 85 1,783 411 477 408 734 Xã Chăn Nưa 251 1,194 42 55 1,123 71 234 207 445 Xã Nậm Cha 366 1,827 148 27 528 1,299 340 323 436 Xã Pa Khóa 282 1,432 62 40 280 1,152 282 233 497 Xã Căn Co 302 1,475 96 37 1,475 302 256 468 Xã Nậm Mạ 344 1,754 96 60 1,754 344 295 499 Xã Ma Quai 76 444 312 132 76 71 5

II HUYỆN NẬM NHÙN 945 3,726 89 46 3,389 337 945 762 140

1 Xã Nậm Hàng 369 1,222 18 10 1,222 0 369 332 372 Xã Lê Lợi 275 1,247 38 36 1,247 0 275 234 413 Xã Nậm Manh 107 530 28 0 530 0 107 71 364 Xã Nậm Nhùn 194 727 5 0 390 337 194 125 26

III HUYỆN PHONG THỔ 199 854 33 61 271 583 199 183 16

1 Điểm TĐC Huổi Luông 199 854 33 61 271 583 199 183 16

IV HUYỆN TAM ĐƯỜNG 32 192 3 0 192 0 32 30 2

1 Xã Tiên Bình - Tắc Tình 32 192 3 0 192 0 32 30 2

C.2TÁI ĐỊNH CƯ TẬP TRUNG ĐÔ THỊ

384 1,588 3 2 1,588 0 384 425 0

I HUYỆN PHONG THỔ 56 179 0 0 179 0 56 56 0

1 Xã Pa So Phong Thổ 56 179 0 0 179 0 56 56 0

1.1 Điểm TĐC Pa So 1 21 67 0 0 67 0 21 21 0

48

T T


người



Nhà ở

Nghèo Cận nghèo

Nước sạch,

hợp vệ sinh

Chưa hợp VS

Kiên cố


(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9) (10) (11)

1.2 Điểm TĐC Pa So 2 35 112 0 0 112 0 35 35 0

II THỊ XÃ LAI CHÂU 328 1,409 3 2 1,409 0 328 369 0

1 Xã thị xã Lai Châu 328 1,409 3 2 1,409 0 328 369 0

C.3 TÁI ĐỊNH CƯ XEN GHÉP 159 1,020 84 18 673 347 159 131 30

1 Xã Tủa Xín Chải - huyện Sìn Hồ 12 85 4 6 55 30 12 11 1

Xã Tủa Xín Chải - huyện Sìn Hồ (sở tại)

147 935 80 12 618 317 147 120 29

3.4.3. Nhà ở

Tổng số 4.294 nhà ở (trong đó: 3.509 nhà kiên cố đạt tiêu chuẩn của Bộ Xây dựng; 527 nhà chưa đạt tiêu chuẩn của Bộ Xây dựng; 258 nhà tạm).

3.4.4. Sử dụng nước sinh hoạt

Trong tổng số 20.031 nhân khẩu đang sống trong các điểm TĐC:

- Số người được dùng nước sạch chỉ có 632 người, chiếm 3,16 % tổng số dân.

- Số người được dùng nước hợp vệ sinh 13.313 người, chiếm 66,46 % tổng số dân.

- Số người chưa được dùng nước sạch và nước hợp vệ sinh 6086 người, chiếm 30,38 % tổng số dân.

3.4.5. Sử dụng điện sinh hoạt

Số hộ được sử dụng điện lưới quốc gia 4.246 hộ, chiếm 98,91%/tổng số hộ .


3.5. THỰC TRẠNG SẢN XUẤT

3.5.1. Trồng trọt

49

a) Cây lương thực: Tổng diện tích 1.939,46 ha, trong đó diện tích trồng lúa 947,02 ha, năng suât bình quân 25,58 tạ/ha, sản lượng 2.422,25 tân. Diện tích trồng ngô 633,04 ha, năng suât bình quân 46,85 tạ/ha, sản lượng 2.966.01 tân. Diện tích trồng sắn 357,90 ha, năng suât bình quân 54,54 tạ/ha, sản lượng 1.952,15 tân. Ngoài ra diện tích cây lương thực khác 1,5 ha là đỗ tương.

b) Cây ăn quả: Tổng diện tích 17 ha, trong đó diện tích trồng xoài 14,3 ha, năng suât bình quân 72,87 tạ/ha, sản lượng 104,21 tân. Diện tích trồng nhãn 0,1 ha, năng suât bình quân 30 tạ/ha, sản lượng 0,3 tân. Diện tích trồng cây ăn quả khác 2,6 ha.

c) Cây công nghiệp : Tổng diện tích 1.082,02 ha, trong đó diện tích trồng cà phê 0,4 ha, năng suât bình quân 60 tạ/ha, sản lượng 2,4 tân. Diện tích trồng mía 2,27 ha, năng suât bình quân 130,81 tạ/ha, sản lượng đạt 29,72 tân. Diện tích trồng cao su 1.069 ha chưa đến thời kỳ thu hoạch. Diện tích trông cây công nghiệp khác 10.35 ha, năng suât bình quân 18,03 tạ/ha, sản lượng 17,40 tân.

Năm 2013 sản lượng lương thực có hạt của vùng tái định cư trên địa bàn tỉnh 5.388,26 tân. So với cả nước, sản lượng lương thực có hạt bình quân đầu người của vùng tái định cư tỉnh chưa cao. Do đât trồng cây lương thực trên sườn đồi núi dốc, cần có giải pháp định canh, nhằm chống xói mòn, rửa trôi đât, tăng năng suât chât lượng cây trồng.

+ Vùng cây ăn quả chưa được trồng tập trung chưa có mô hình phát triển, chủ yếu là trồng rải rác ở các hộ gia đình. Năm 2013 tổng diện tích cây ăn quả vùng tái định cư đạt 17 ha, sản lượng quả đạt hơn 100 tân.

+ Đã và đang hình thành các vùng sản xuât cây công nghiệp tập trung và gắn với cây công nghiệp chế biến.

- Vùng mía nguyên liệu tập trung phát triển tại huyện Sìn Hồ để cung câp nguyên liệu cho các nhà máy mía đường. Năm 2013 diện tích mía của vùng tái định cư là 2,27 ha, sản lượng 29,72 tân.

- Vùng trồng cây cao su đang được hình thành và phát triển với diện tích lớn tại các huyện Sìn Hồ, Nậm Nhùn, tạo công ăn việc làm cho vùng dân tái định cư. Tuy nhiên hiện tại những diện tích đã trồng chưa có thu hoạch nên còn trong thời gian thử nghiệm.

3.5.2. Chăn nuôi

Giá trị sản xuât chăn nuôi của các hộ đã tăng đáng kể, giá trị sản xuât của ngành chăn nuôi chủ yếu do chăn nuôi gia súc quyết định chủ yếu ở 4 loài vật nuôi (trâu, bò, lợn, dê) chiếm tỷ trọng chủ yếu trong ngành chăn nuôi.

Đàn trâu có 6.142 con, đàn bò có 1.115 con, đàn dê có 1.765 con, đàn lợn có 11.940 con. Số lượng đàn gia súc không ngừng tăng theo các năm là kinh tế mũi nhọn giúp bà con vùng di dân tái định cư phát triển thoát đói nghèo, dựa trên điều kiện nơi mình sinh sống. Bên cạnh đó đàn gia cầm (gà, vịt ngan) cũng không ngừng tăng lên theo hàng năm, theo số liệu điều tra năm 2013 số con gia cầm 46.191. Nhiều hộ đã áp dụng được khoa học vào chăn nuôi, xây dựng hầm khí bioga, tận dụng được chât thải của vật

50

nuôi làm chât đốt mà tránh được ô nhiễm môi trường. Vân đề khó khăn ở đây là bà con vùng tái định cư thiếu vốn, giống để chăn nuôi, một số nơi đã xảy ra dịch bệnh làm chết gia cầm thiệt hại đến kinh tế của bà con. Những năm tiếp theo chăn nuôi của tỉnh Lai Châu nói chung, của vùng tái định cư nói riêng phải chuyển mạnh theo hướng đầu tư theo chiều sâu, nâng cao chât lượng đàn gia súc, gia cầm và đa dạng hóa sản phẩm chăn nuôi, tăng quy mô hàng hóa trong cơ câu phát triển. Sự chuyển biến trong tích cực chăn nuôi thể hiện rõ qua việc đẩy mạnh áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ, đặc biệt là khâu giống, một số giống mới phải đưa vào như bò lai Sind, dê bách thảo, lợn hướng nạc được đưa vào sản xuât, các giống gia cầm như gà Tam Hoàng, vịt siêu trứng, vịt siêu thịt, ngan Pháp… được nhân rộng, nhât là giống gà thả vườn.

3.5.3. Lâm nghiệp

Công tác quản lý, bảo vệ và phát triển vốn rừng đã được đặt ra ngay từ những năm đầu của thập kỷ 90 một cách chú trọng hơn những thời kỳ trước. Trong chỉ đạo, tỉnh đã triển khai nhiều biện pháp nhằm thực hiện tốt Luật bảo vệ và phát triển rừng theo các dự án 219, 327, 661. Chương trình trồng mới 5 triệu ha rừng của Chính phủ đã có chuyển biến rõ nét từ lâm nghiệp nhà nước với các nông lâm trường quốc doanh độc quyền quản lý kinh doanh rừng sang lâm trường xã hội, đã giao khoán đât rừng đến các hộ gia đình, xây dựng vốn rừng đầu vào và đầu ra cho các hộ gia đình. Hệ thống rừng trồng, vườn ươm được xây dựng, củng cố.

Tổng diện tích rừng trong địa bàn tái định cư cụ thể như sau: Diện tích trồng rừng và chăm sóc rừng 187 ha, diện tích khoanh nuôi bảo vệ rừng 5.510,11 ha. Từ điều trên ta thây vùng tái định cư rât có tiềm năng về rừng cần phải có những chính sách phù hợp thì mới có thể phát huy được thế mạnh về rừng, đặc biệt là rừng phòng hộ, rừng đầu nguồn sông Đà duy trì nguồn nước cho hồ thủy điện Sơn La.

3.5.4. Nuôi trồng thủy sản

Với lợi thế từ hồ thủy điện Sơn La vùng dân tái định cư đã phát huy những ưu thế trong việc đánh bắt khai thác cá trong lòng hồ tạo công ăn việc làm và thu nhập thêm cho người dân. Hiện tại sản lượng đánh bắt cá tự nhiên 107,2 tân với 154 người tham gia. Bên cạnh đó sản lượng nuôi và đánh bắt trong các ao hồ khác cũng chiếm một tỷ trọng lớn, sản lượng dự kiến 4,1 tân, sản lượng đánh bắt cá trong năm 7,23 tân với 83 người tham gia. Tuy nhiên do đầu tư còn hạn chế, chưa đưa được mô hình nuôi cá lồng vào cho người dân và tình hình dịch bệnh cá chưa được khống chế nên sản xuât cá lồng chưa được phát triển. Gần đây tỉnh đã chú trọng đầu tư bằng nhiều nguồn vốn và hướng dẫn kỹ thuật đầu tư nuôi cá lồng nên dự kiến năng suât cá sẽ tăng thêm. Nếu đầu tư đảm bảo về vốn và kỹ thuật, hạn chế được dịch bệnh, mỗi lồng cá có thể đem lại thu nhập từ 3,5 đến 3,9 triệu đồng/năm.

Vùng tái định cư có ưu thế về mặt nước để phát triển thủy sản cả nuôi trồng và đánh bắt đó là một trong những ưu thế để vùng di dân tái định cư đưa ngành thủy sản

51

thành một ngành quan trọng trong cơ câu phát triển nông nghiệp nếu có được những giải pháp đồng bộ về vốn và kỹ thuật cũng như cung câp thức ăn chế biến, sản xuât con giống, phòng trừ dịch bệnh, các phương tiện nuôi đánh bắt thả cá. Đáp ứng những yêu cầu đó ngành thủy sản tỉnh Lai Châu nói chung, cũng như ngành thủy sản vùng tái định cư nói riêng sẽ khắc phục những khó khăn hiện tại để có những bước phát triển mạnh mẽ vững chắc trong thời kỳ năm 2013-2020.

3.5.5. Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ

Công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp trong vùng dự án chưa được đầu tư xây dựng, các cơ sở tiểu thủ công nghiệp được hình thành vẫn còn nhỏ lẻ và mang tính tự phát của các hộ gia đình là chủ yếu như xay xát, công cụ cầm tay, đan lát, dệt thổ cẩm, về hợp tác xã có tổng số 3 hợp tác xã được hình thành với hình thức sản xuât chủ yếu các ngành nông, lâm, thuỷ sản với khoảng 58 lao động tham gia.


3.6. CÁC HÌNH THỨC TỔ CHỨC SẢN XUẤT

3.6.1. Hợp tác xã

Hiện nay trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu có tổng số 3 hợp tác xã. Trong đó:

- Xã Nậm Hàng, huyện Nậm Nhùn có 2 đơn vị với tổng số lao động là 35 người, hình thức sản xuât của 2 đơn vị này là nông, lâm sản. Hai đơn vị này đang hoạt động dần ổn định và bắt đầu có hiệu quả.

- Thị trân Nậm Nhùn, huyện Nậm Nhùn có 1 hợp tác xã với tổng số lao động là 23 người, đây là hợp tác xã vận tải xây dựng và đang hoạt động hiệu quả.

3.6.2. Tổ hợp tác

Hiện nay trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu có 1 tổ hợp tác thuộc phường Đông Phong, thành phố Lai Châu, chuyên về vận tải đang hoạt động có hiệu quả.

3.6.3. Trang trại

Hiện nay trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu chưa được đầu tư để xây dựng thành trang trại.

3.6.4. Doanh nghiệp

Hiện nay trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu đã có 5 doanh nghiệp đóng trên địa bàn huyện Nậm Nhùn và thành phố Lai Châu. Đây đều là các doanh nghiệp vừa và nhỏ hoạt động trong lĩnh vực vận tải và kinh doanh.

52

(Chi tiết có biểu số 05b, 05c, 05d kèm theo).

3.7. THỰC TRẠNG VĂN HOÁ - XÃ HỘI VÀ MÔI TRƯỜNG

3.7.1. Y tế

- Xã đạt tiêu chí Quốc gia về y tế là 11 xã; xã chưa đạt tiêu chí Quốc gia về y tế là 5 xã; tổng số 4 bác sỹ, 78 y tá, y sỹ trên địa bàn /tổng số dân;

- Số người tham gia các loại hình bảo hiểm y tế là 18.103 người, chiếm 90,38 %/tổng số dân của tỉnh.

3.7.2. Giáo dục

- Tổng số trẻ em trên địa bàn tỉnh đến tuổi đi học được đến trường là 3.792 trẻ em, chiếm 100%/tổng số trẻ em đến tuổi đi học và đối với các câp học : Trung học cơ sở là 1.799 học sinh, chiếm100%/tổng số học sinh đã học xong bậc Tiểu học; Trung học phổ thông là 701 học sinh, chiếm 47,2%/tổng số học sinh đã tốt nghiệp Trung học cơ sở;

- Tỷ lệ phổ cập giáo dục: Mầm non là 100 %, Tiểu học là 100 % và Trung học cơ sở là 100 %/tổng số trẻ em trong độ tuổi;

- Tổng số học sinh sau tốt nghiệp Trung học cơ sở 684 học sinh (trong đó: tiếp tục học Trung học phổ thông là 45,2%; tiếp tục học nghề là12,5 %);

- Tổng số trường đạt chuẩn Quốc gia là 7 trường (trong đó: Tỷ lệ trường Mẫu giáo đạt chuẩn quốc gia/tổng số trường Mẫu giáo 16,67%, trường Tiểu học đạt chuẩn quốc gia/tổng số trường tiểu học 4,17%, trường Trung học cơ sở đạt chuẩn quốc gia/tổng số trường trung học 22,22%, trường Trung học phổ thông đạt chuẩn quốc gia/tổng số trường trung học phổ thông 20 %).

3.7.3. Văn hóa

Tổng số có 34 thôn, bản đạt tiêu chuẩn văn hóa trên địa bàn tỉnh, đạt 72,34%/tổng số thôn, bản.

3.7.4. Môi trường

- Số hộ có đủ 3 công trình (nhà tắm, hố xí, bể nước) đạt tiêu chí nông thôn mới là 1.745 hộ, chiếm 40,64%;

- Số hộ có nhà tiêu hợp vệ sinh theo tiêu chí nông thôn mới là 2.179 hộ, chiếm 50,76%;

- Số hộ có cơ sở chăn nuôi hợp vệ sinh là 405 hộ, chiếm 9,43%;

53

- Số hộ chăn nuôi có hầm biogas là 9 hộ, chiếm 0,21%;

- Số thôn, bản trên địa bàn tỉnh có tổ, nhóm thực hiện thu gom và xử lý rác thải là 2 thôn bản, chiếm 0,01%/tổng số thôn, bản của tỉnh;

- Trên địa bàn tỉnh chưa có cơ sở sản xuât, chế biến đạt tiêu chuẩn môi trường/tổng số cơ sở sản xuât.


3.8. THỰC TRẠNG CỞ SỞ HẠ TẦNG

3.8.1. Giao thông

- Đường quốc lộ qua các xã có tổng chiều dài là 0,3 km là quốc lộ 4D. Đường quốc lộ qua vùng tái định cư nằm trên địa bàn thành phố Lai Châu mới thi công đưa vào sử dụng nên còn rât tốt.

- Đường tỉnh lộ qua các xã có tổng chiều dài là 6,0 km thuộc tuyến tỉnh lộ 127; 128. Tât các tuyến đường tỉnh lộ đều đã được đầu tư xây dựng từ lâu đa phần các tuyến đều đã xuống câp, bà con đi lại gặp nhiều khó khăn dù vẫn là đường nhựa nhưng chât lượng đường đã giảm đi rât nhiều do quá trình sử dụng và thời gian đã khá dài.

- Đường huyện lộ qua các xã có tổng chiều dài là 11,0 km. Hiện trên vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu có 1 tuyến huyện lộ nằm trên huyện Sìn Hồ. Hiện trạng của các công trình này cũng đang trong tình trạng xuống câp rõ rệt, do đã sử dụng trong thời gian dài nhưng lại không được đầu tư tu sửa nâng câp. Đây là tình trạng chung của đại bộ phận các công trình giao thông trên địa bàn.

54

Ảnh : Đường vào bản Bình Luông tại khu TĐC của huyện Tam Đường

- Đường giao thông liên xã có tổng chiều dài là 92,2 km (trong đó: đạt tiêu chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 13,6 km, chưa đạt 78,6 km). Hiện nay các tuyến đường liên xã có tới hơn 20% là đã đạt tiêu chí nông thôn mới nhưng thực chât một số lượng không nhỏ các công trình đã đạt này cũng đã bắt đầu hiện tượng hư hỏng cần đầu tư sửa chữa để tránh bị hỏng hóc hoàn toàn phải làm lại mới hoàn toàn. Về khả năng lưu thông của nhưng tuyến đường này là vẫn khá tốt. Nó góp phần vào việc lưu thông đi lại hàng ngày của người dân và cũng giúp việc trao đổi mua bán hàng hóa được thuận lợi.

55

Ảnh : Đường vào điểm TĐC của xã Nậm Manh, huyện Nậm Nhùn

Ảnh : Đường giao thông giữa các thôn bản tại khu TĐC của huyện Phong Thổ

- Đường giao thông nội thôn (bản) có tổng chiều dài là 76,37km (trong đó: đạt tiêu chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 38,3 km, chưa đạt 53,65 km). Đường giao thông nội

56

bản gồm đường trục chính hoặc đường vào bản và đường ngõ xóm hay các nhánh trong từng bản, là đường mà hàng ngày người dân đi lại. Theo số liệu thống kê có tới hơn 50% tuyến đường này đã được đầu tư để đạt tiêu chí nông thôn mới. Phần lớn nguồn vốn đầu tư xây dựng là từ giai đoạn di dân, một phần là do chính người dân góp và để xây dựng chương trình nông thôn mới theo chủ trương của Đảng và Nhà nước đề ra. Nó góp phần làm bộ mặt nông thôn được khang trang hơn, giúp cuộc sống của bà con được tốt lên. Nhưng hiện nay những tuyến đường trục chính hoặc vào bản được đầu tư xây dựng từ giai đoạn trước đã bắt đầu xuống câp. Nguyên nhân một phần là do thiên tai mưa bão, gây sạt lở, hay trôi mât một số đoạn đường, phần là vì nhiều xe tải trọng lớn, quá tải vào thu mua nông sản cho bà con đã gây nên tình trạng này. Những công trình chưa đạt tiêu chí nông thôn mới có 3 loại : loại 1 là đường câp phối nhưng ở địa hình đồi núi lâu ngày đã bị trôi lớp bề mặt nhiều gây khó khăn cho bà con khi đi lại vào lúc trời mưa, loại 2 là đường có tỷ lệ đá 4x6 hay còn to hơn trên mặt đường, đường mâp mô đi lại rât nguy hiểm, loại 3 là đường đât mưa thì lầy lội, nắng thì bụi bặm cần xóa bỏ loại đường này trong tương lai.

Ảnh : Đường giao thông tại bản Pa Kéo khu TĐC thị trấn Nậm Nhùn

- Đường giao thông trục chính nội đồng có tổng chiều dài là 15,6km (trong đó : chưa có đoạn nào đạt tiêu chuẩn nông thôn mới). Đường nội đồng là tuyến đường cực kỳ quan trọng, nó vừa là con đường hàng ngày để bàn con đi làm và cũng sẽ là con đường để thương lái vào tận nơi thu mua sản phẩm nếu đi lại dễ dàng và vào được tận nơi. Ngoài ra

57

đây cũng có thể là đường đi sang các bản lân cận hay xã khác. Vì vậy những tuyến đường này chắc chắn không thể thiếu trong các mục tiêu về nông thôn mới.

(Chi tiết có biểu số 07b, 07c, 07d kèm theo)

3.8.2. Thuỷ lợi

Trên vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu có tổng số 13 công trình thủy lợi, tưới cho 530,8 ha với tổng chiều dài là 78,4km (trong đó: đạt tiêu chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 29,8 km; chưa đạt tiêu chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 48,6 km).

Đa phần những công trình thủy lợi trên địa bàn đều phục vụ tưới lúa, các công trình chưa đạt về tiêu chí nông thôn mới còn cao (chiếm tới hơn 70% tổng số công trình), tuy nhiên những công trình này vẫn có có thể đáp ứng được phần nào nhu cầu tưới của đồng ruộng. Vì là công trình tạm nên khả năng thât thoát lượng nước đáng kể tùy theo các mùa trong năm.


3.8.3. Nước sinh hoạt

a) Nước sinh hoạt nông thôn

Hiện nay trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu hầu hết tât cả các khu điểm tập trung nông thôn hay xen ghép đều đã có công trình nước sinh hoạt cho nhân dân sử dụng. Theo kết quả khảo sát có tổng số 23 công trình nước sinh hoạt câp cho 17.755 người (trong đó: đạt tiêu chuẩn nước sạch theo quy chuẩn Quốc gia là 3 công trình, câp cho 2.042 người; đạt tiêu chuẩn nước hợp vệ sinh là 16 công trình, câp cho 12.723 người; chưa đạt tiêu chuẩn nước hợp vệ sinh là 5 công trình, câp cho 2.991 người). Các công trình nước sinh hoạt trên ở khu vực nông thôn hầu hết không có sự quản lý hay có một khoản thu phí nào để duy tu bảo dương nên hầu hết đã bị xuống câp, chât lượng nước không đảm bảo để người dân sử dụng. Nhiều nơi bà con đã tự kéo nước ở các khe suối về mà không cần qua bât kỳ một khâu xử lý nào nên rât có hại cho sức khỏe. Hiện nay hầu hết các công trình không vận hành được do các vùng này địa hình đồi núi, thường xuyên có lũ quét, sau mỗi mùa mưa bão nguồn nước thường bị mât do sạt lở lại phải thay đổi vị trí nguồn nước.

b) Nước sinh hoạt đô thị

Theo quy hoạch trên vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu hiện có 2 khu đô thị là phường Đông Phong thành phố Lai Châu có 2 tổ tái định cư đô thị là tổ 25 và tổ 26. Khu thứ 2 là khu thị trân Phong Thổ, huyện Phong Thổ.

Tổng số có 2 công trình nước sinh hoạt trên 2 khu vực nói trên câp cho 349 người. Hiện 2 công trình này đều là các công trình nước sạch đô thị tại các thị trân và thành phố nói trên được sự quản lý các cơ quan có chuyên môn đóng trên địa bàn. Do rât nhiều yếu tố trong quá trình sử dụng và vận hành nên chât lượng nước vẫn chưa được đảm bảo là

58

nước sạch hoàn toàn. (trong đó : đạt tiêu chuẩn nước sạch theo quy chuẩn Quốc gia câp cho 1.409 người; đạt tiêu chuẩn nước hợp vệ sinh câp cho 1.033 người).

(Chi tiết có biểu số 09b, 09c, 09d kèm theo)

3.8.4. Điện

Trên khu vực tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu hiện nay hầu hết các khu điểm từ tập trung nông thôn, đô thị hay các hộ ở xen ghép vào các bản, tiểu khu đều đã được sử dụng điện lưới quốc gia. Tính trên tổng địa bàn vùng tái định cư có tồng cộng : 9,6 km đường dây cao áp (35KV), 90,48 km đường dây hạ áp (0.4KV), 40 trạm biến áp, 4273 công tơ điện cho hộ sử dụng, 98.91% hộ sử dụng điện thường xuyên an toàn từ các nguồn điện/tổng số hộ sử dụng điện. Nhiệm vụ câp điện sinh hoạt cho nơi ở mới đến nay đã đáp ứng được đại bộ phận các hộ theo quy hoạch tổng thể. Từng bước các hệ thống điện đều do điện lực của từng địa phương lắp đặt và quán lý cho từng khu điểm đầy đủ. Trong quá trình sinh sống trên nơi ở mới dân số hiện nay đang tăng lên nhanh chóng đã phát sinh thêm nhiều hộ mới khiến nhiều công trình điện sinh hoạt đang trong tình trạng quá tải hay có hiện tượng mât điện, chập cháy công tơ, cầu chì, cầu dao hoặc điện yếu. Đường dây do điện lực lắp đặt đã không đủ phục vụ nhân dân. Nên đã có nhiều người tự kéo điện về nhà mình hay tự lắp đặt điện không đúng tiêu chuẩn khiến cho hệ thống điện trở nên không an toàn gây nguy hiểm khi sử dụng.


3.8.5. Trường học

- Hầu hết các điểm tái định cư của các khu điểm thuộc vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu đều đã có hạng mục trường mầm non hay mẫu giáo với tổng số trường Mầm non (Mẫu giáo) trên toàn địa bàn là 38 trường, diện tích xây dựng 14.608,2 m2 (trong đó: đạt chuẩn Quốc gia 19 trường, diện tích xây dựng 4.717,8 m2; chưa đạt chuẩn Quốc gia 19 trường, diện tích xây dựng 9.890 m2). Đa số các điểm trường Mầm non (Mẫu giáo) trên địa bàn hiện đang hoạt động khá tốt và ổn định. Chỉ còn một số trường hiện vẫn đang là công trình tạm cần đầu tư xây dựng nâng câp để giúp các em học tập tốt hơn. Ngoài ra cũng có một số điểm trường đang có hiện tượng lún nền, hay hư hỏng mái trần, rạn nứt trụ, tường...vv.. đều đã được chúng tôi tập hợp và lập báo cáo đề xuât sửa chữa nâng câp.

- Tổng số trường Tiểu học trên toàn địa bàn tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu là 24 trường, diện tích xây dựng 25.611 m2 (trong đó: đạt chuẩn Quốc gia 14 trường, diện tích xây dựng 12.035m2; chưa đạt chuẩn Quốc gia 10 trường, diện tích xây dựng 13.576 m2). Cũng giống như các điểm trường Mầm non (Mẫu giáo), các điểm trường Tiểu học cũng được đầu tư xây dựng khá đầy đủ. Khoảng 63% các điểm tái định cư đã có hạng mục này và khoảng 47% số trường này đã đạt chuẩn quốc gia về diện tích xây dựng và đang được sử dụng khá ổn định đảm bảo cho các con em đến trường học tập phát triển nền giáo dục ở những nơi khó khăn.

59

- Tổng số trường Trung học cơ sở trên vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu là 9 trường, diện tích xây dựng 26.800 m2 (trong đó: đạt chuẩn Quốc gia 4 trường, diện tích xây dựng 14.400 m2; chưa đạt chuẩn Quốc gia 5 trường, diện tích xây dựng 12.400 m2). Những trường chưa có diện tích xây dựng đạt chuẩn quốc hầu hết vẫn đang sử dụng được và là nhà câp 4 mái ngói cần đầu tư xây dựng mới để đảm bảo cho quá trình học tập của con em được tốt hơn. Còn những trường đã đạt tuy đang hoạt động tốt nhưng về tương lai cần mở rộng và xây dựng thêm để đáp ứng nhu cầu học tập ngày càng tăng.

- Tổng số nhà công vụ cho giáo viên 3 nhà, diện tích xây dựng 396 m2. Hiện số nhà công vụ này vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu sinh hoạt cho giáo viên. Vẫn là nhà câp 4 không đầy đủ tiện nghi.

- Tổng số nhà bán trú cho học sinh 2 nhà, diện tích xây dựng 170 m2. Công trình nhà bán trú hiện nay tương đối ổn định và sử dụng được lâu dài.


3.8.6. Trạm y tế xã

Tổng số trạm y tế xã trên toàn địa bàn là 14 trạm, diện tích xây dựng 6.062 m2

(trong đó: đạt chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 07 trạm, diện tích xây dựng 3.850 m2; chưa đạt chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 07 trạm, diện tích xây dựng1.160 m 2). Tât cả các xã trên toàn địa bàn tái định cư thủy điện Sơn La của tỉnh Lai Châu đều đã có trạm y tế và đang đáp ứng được phần lớn nhu cầu khám chữa bệnh của nhân dân dù cơ sở hạ tầng nhiều nơi còn xuống câp. Có nhiều trạm diện tích xây dựng chỉ khoảng 70-80 m2 rât chật hẹp, hầu hết những trạm y tế đạt chuẩn quốc gia đều được đầu tư xây dựng từ nguồn vốn tái định cư thủy điện Sơn La. Các trạm y tế này hiện đang hoạt động rât tốt, đều là những khu nhà kiên cố với đầy đủ các cơ sở vật chât đạt chuẩn để khám chữa bệnh.


3.8.7. Nhà văn hóa

Trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu có tổng số 04 nhà văn hóa xã, diện tích xây dựng là 900 m2 và 38 nhà văn hóa thôn, diện tích xây dựng là 3.911 m2. Trong đó : đạt chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 02 nhà văn hóa xã, diện tích xây dựng 350 m2 và 21 nhà văn hóa thôn, diện tích xây dựng 2.010 m2; chưa đạt chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 02 nhà văn hóa xã, diện tích xây dựng 550m 2 và 17 nhà văn hóa thôn, diện tích xây dựng 1.901 m2.

Nhà văn hóa xã : Đa phần là các nhà văn hóa dù đạt tiêu chí nông thôn mới, về kết câu vẫn còn chắc chắn, nhưng đã xây dựng từ lâu nên nội thât, trần nhà, tường đã có hiện tượng hư hỏng bong tróc lớp vữa trát hay các thiết bị phụ trợ đều đã xuống câp. Chỉ có một số nơi mới được đầu tư từ nguồn vốn tái định cư hay một số nguồn vốn khác là có hiện trạng mới và khang trang đảm bảo cho nhân dân sinh hoạt cộng đồng.

Nhà văn hoá thôn : Đa phần được đầu tư từ nguồn vốn tái định cư có thiết kế theo

60

mẫu tiêu chuẩn. Hiện tại hầu hết đều đang hoạt động tốt có đầy đủ các trang thiết bị theo tiêu chuẩn của nhà văn hoá bản như : loa, đài, bàn ghế, phông và băng rôn..vv.. Tuy nhiên một số nơi do chât lượng xây dựng kém đã có hiện tượng xuống câp như: nứt tường, hỏng trần, lún nền nhà..vv...Ngoài ra có bản thì nhà văn hoá lại không được trang bị đầy đủ các trang thiết bị phụ trợ như đã nói ở trên. Tât cả nhưng thiếu sót này, chúng tôi đã tập hợp đầy đủ để cho vào mục kiến nghị và đề xuât đầu tư tiếp theo.


3.8.8. Sân thể thao

Hiện tại trên địa bàn vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu chưa có khu điểm nào có sân thể thao.


3.8.9. Bưu điện

- Tổng số trạm bưu điện xã trên toàn địa bàn là 04 trạm, diện tích xây dựng 270 m2

(trong đó: chưa đạt chuẩn theo tiêu chí nông thôn mới là 04 trạm, diện tích xây dựng 270 m2, không có trạm bưu điện nào đạt chuẩn nông thôn mới). Hiện tại những trạm bưu điện dù đạt tiêu chí về nông thôn mới hay chưa đạt đều đang hoạt động bình thường, đáp ứng nhu cầu gửi nhận của nhân dân. Nhưng hiện nay nhu cầu này không còn lớn như trước đây, lý do giờ đây hệ thống cơ sở hạ tầng thông tin truyền thông của các khu vực đã và đang phát triển tốt nên có nhiều hình thức khác thoả mãn nhu cầu này của người dân, việc trao đổi thông tin cá nhân qua bưu điện không còn là duy nhât.

- Tổng số thôn (bản) đã có Internet là 03 thôn (bản). Các thôn (bản) có điểm truy cập được internet hiện nay đa phần đều nằm ở khu trung tâm xã, huyện (thành phố) hay các khu vực có cơ sở hạ tầng tốt, đi lại thuận tiện giúp cho việc lắp đặt hạ tầng hệ thống truyền tải internet tốt. Cơ sở hạ tầng về internet ở các điểm truy cập này khá tốt đảm bảo nhu cầu sử dụng cập nhật thông tin mới nhât của nhân dân.


3.9. TỔNG HỢP, PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KINH TẾ - XÃ HỘI VÙNG TÁI ĐỊNH CƯ THỦY ĐIỆN SƠN LA

3.9.1. Những mặt được

1) Về cơ chế, chính sách: So với nhiều dự án thủy điện, di dân tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu có cơ chế chính sách tương đối toàn diện, đã tập trung giải quyết tốt những vân đề về đời sống, sản xuât cho đồng bào.

Việc Chính phủ cho phép thực hiện chính sách di dân tái định cư thủy điện Sơn La trên cả ba tỉnh nói chung và tỉnh Lai Châu nói riêng theo quy chế đặc thù đã tháo gơ được nhiều khó khăn vướng mắc, đáp ứng phần nào yêu cầu của người dân. Từ đó hỗ trợ đầu

61

tư phát triển toàn diện, bền vững cho các xã có điểm tái định cư và các hộ tái định cư Dự án thuỷ điện Sơn La.

Qua quá trình khảo sát thực địa chúng tôi nhận thây : nhiều điểm tái định cư bà con đã nhận được giây chứng nhận quyền sử dụng đât (đât ở, đât sản xuât, đât rừng..). Điều này giúp bà con an tâm duy trì sản xuât, tăng thu nhập, cải thiện đời sống. Ngoài ra việc hỗ trợ đời sống trên nơi ở mới gồm rât nhiều mục như: lương thực, chât đốt, y tế, giáo dục..vv.. đã giúp bà con yên tâm sinh sống và sản xuât trên vùng đât mới.

Từ những chủ trương chính sách mà chính phủ đã đề ra, tỉnh Lai Châu đã áp dụng một cách linh hoạt và có những thay đổi để phù hợp với đặc thù cho từng vùng tái định cư của thuỷ điện Sơn La. Tỉnh Lai Châu đã được đầu tư và có các phương hướng phát triển tốt, đúng đắn giúp nhân dân nơi đây đang từng bước ổn định cuộc sống.

Ngoài việc đầu tư những công trình thiết yếu phục vụ cộng đồng dân cư, tỉnh còn hỗ trợ hộ dân san nền nhà, tạo điều kiện cho người dân tự dựng nhà. Ở các điểm tái định cư nông thôn đã tập trung quy hoạch đât sản xuât, phương án sản xuât, lắng nghe giải quyết những vân đề về không gian môi trường sống, phong tục tập quán, văn hóa, v.v.

Những công trình từ cá nhân đến tập thể hay xã hội đã đang và sẽ tiếp tục được đầu tư, từ những chính sách đã có và những chính sách được điều chỉnh kịp thời cho phù hợp với địa phương hay thời cuộc mới dẫn thể hiện được tính hiệu quả của nó đem lại bộ mặt khởi sắc cho những vùng đât này.

2) Tổ chức thực hiện các Dự án trên địa bàn: Theo mục I.3 điều 1 của Quyết định số 801/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ : Phê duyệt Quy hoạch tổng thể di dân, tái định cư dự án thủy điện Sơn La. Yêu cầu: Công tác di dân, tái định cư phải được các câp, các ngành, các đoàn thể quần chúng phối hợp chặt chẽ để tổ chức và thực hiện theo phương châm: Trung ương quy định và hướng dẫn cơ chế, chính sách chung; các tỉnh cụ thể hóa và tổ chức triển khai thực hiện. Đến nay tỉnh Lai Châu đã hoàn thành rât tốt nhiệm vụ được giao. Mặc dù còn có rât nhiều khó khăn vướng mắc và với khối lượng công việc rât lớn, đặc biệt là công tác thu hồi, giao đât, bù chênh lệch giá trị đât cho các hộ tái định cư. Song với sự cố gắng, lỗ lực và sự vào cuộc quyết liệt của các câp, các ngành cùng với sự quyết tâm cao của các huyện, thành phố, công tác di dân tái định cư Dự án Thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Tỉnh đã tháo gơ được nhiều tồn tại vướng mắc để thực hiện hoàn thành công tác thu hồi, giao đât sản xuât nông nghiệp, bù chênh giá trị đât cho các hộ tái định cư, góp phần ổn định đời sống và sản xuât cho nhân dân tại các điểm tái định cư trên địa bàn tỉnh.

Tiến độ triển khai các dự án xây dựng kết câu hạ tầng và tiến độ quyết toán vốn bồi thường, hỗ trợ tái định cư đã được đẩy nhanh, đã hoàn thành 77% số dự án phải triển khai thực hiện.

Công tác chỉ đạo điều hành từ tỉnh đến huyện đã có những đổi mới tích cực, Ban Chỉ đạo tái định cư tỉnh tổ chức họp giao ban Thường trực định kỳ mỗi tháng một lần giao nhiệm vụ cụ thể cho các sở, ban, ngành nên các vướng mắc tại cơ sở đã được chỉ đạo tháo gơ kịp thời. Ban Chỉ đạo tái định cư các huyện, thành phố đã họp và phân công

62

nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên phụ trách các tổ thực hiện công tác thu hồi, giao đât, bù chênh giá trị đât.

Thường trực Ban Chỉ đạo và Thường trực UBND tỉnh cùng các sở, ban, ngành đã thường xuyên tổ chức kiểm tra, chỉ đạo tháo gơ các vướng mắc trong công tác di dân, tái định cư Dự án thủy điện Sơn La; vai trò quản lý Nhà nước đối với dự án của các sở đã được quan tâm thường xuyên, đã giúp các Chủ đầu tư tháo gơ vướng mắc để đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án.

Điểm mâu chốt khi triển khai thực hiện dự án lần này là Chính phủ đã kịp thời ban hành nhiều cơ chế, chính sách bồi thường, hỗ trợ di dân TĐC một cách chặt chẽ.

3) Kinh tế - xã hội: Thực hiện mục tiêu của Đảng và Nhà nước giao : di dân, tái định cư phải tạo được các điều kiện để đồng bào tái định cư sớm ổn định chỗ ở và đời sống, trên cơ sở khai thác tiềm năng về tài nguyên và sức lao động, từng bước thay đổi cơ câu kinh tế, phát triển sản xuât, nâng cao thu nhập, cuộc sống vật chât, tinh thần ngày càng tốt hơn nơi ở cũ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường sinh thái. Đến nay nhiệm vụ về phát triển kinh tế cho vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La tỉnh Lai Châu đã cho được kết quả khá tốt. Ổn định chỗ ở và câp đât sản xuât cho bà con: Đât thổ cư mỗi hộ sẽ nhận được khoảng 400 m2, đât sản xuât là hơn 1 ha ngoài ra bà con còn được khoán nuôi trồng hoặc chăm sóc rừng.

Nhiều điểm tái định cư bà con đã nhận được giây chứng nhận quyền sử dụng đât. Những điểm chưa nhận được vẫn có thể yên tâm sinh sống và sản xuât mà mình đang sinh hoạt từ khi di dân đến.Vì tât cả đã có quyết định bằng văn bản pháp quy của Nhà nước cho từng hộ đến người dân.

Từ đó vùng tái định cư đang dần hình thành các tổ chức sản xuât có quy mô như: hợp tác xã, trang trại. Dù số lượng còn rât hạn chế nhưng nó cũng cho thây được sự quyết tâm vươn lên và mong muốn được ổn định cuộc sống nơi ở mới. Từng bước tự nâng cao chât lượng cuộc sống của chính bản thân mình.

Giờ đây khái niệm về vùng tái định cư đã gần như không còn, bà con đang hoà nhập trong cuộc sống nơi ở mới với nhưng người dân sở tại nhanh chóng rât tích cực. Đã có những gia đình mới từ chính sự kết hợp giữa người dân sở tại và tái định cư này. Tỷ lệ tăng dân số của vùng tái định cư là 2,39% đạt được mục tiêu kế hoạch của tỉnh đề ra.

Cơ câu lao động chính hiện nay trên địa bàn chủ yếu lao động trong các ngành nông lâm, ngư nghiệp. Đang có một bộ phận dần chuyển sang các hình thức công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương mại dịch vụ. Với xu hướng chuyển đổi ngành nghề dần thoát khỏi nông nghiệp đang cho thây bộ mặt tích cực nơi vùng đât mới này.

Trong những năm qua trên vùng đât mới tình hình sản xuât của bà con dù đang gặp nhiều khó khăn nhưng cũng đã có bước thay đổi tích cực rõ rệt. Biết được thế mạnh của từng cây trồng của các vùng đât khác nhau và được sự giúp đơ tận tình của các cán bộ khuyến nông bà con đã trồng từng loại cây thích hợp cho vùng đât này. Các giống cây

63

trồng thế mạnh trên các vùng khác nhau trên địa bàn gồm có: Cây ngô, sắn, mía. Những giống cây trồng tốt trên các vùng đât thích hợp đã mang lại sản lượng cao giúp cho bà con yên tâm và tin tưởng tiếp tục cuộc sống nơi đây.

Mặt khác tận dụng lòng hồ thuỷ điện Sơn La để phát triển ngư nghiệp đến nay rât nhiều xã có diện tích lòng hồ đang triển khai các mô hình nuôi cá, vịt trên lòng hồ hay để cho bà còn tự tận dụng đánh bắt cá tự nhiên. Đã mang lại nguồn lợi kinh tế không nhỏ góp phần tăng thu thập cho bà con.

Về mặt cơ sở hạ tầng thực sự đã khởi sắc rõ rệt. Các hạng mục tối thiểu cần phải có cho bà con nơi ở mới tốt hơn là đường giao thông, san nền nhà cho bà con, điện, nước sinh hoạt đều đã được ban ngành các câp tỉnh Lai Châu quyết liệt thực hiện và hoàn thành rât tốt. Đến nay 55% đường vào bản, trục chính hay nội thôn đã đạt tiêu chí nông thôn mới, 100% các hộ theo quyết định có nền nhà ổn định và chỉ có khoảng 10% các hộ hiện nay đang là nhà tạm. Tỷ lệ các hộ có điện lưới quốc gia sinh hoạt hàng ngày 98,91%. Công trình nước sinh hoạt được đầu tư 99,09%, trong đó chỉ có 3,16% số người dân trên toàn địa bàn được sử dụng nước sạch từ các công trình này.

Những hạng mục cũng không thể thiếu được là: Nhà văn hoá, các điểm trường học, thuỷ lợi, trạm y tế, bưu điện, sân thể thao cũng đã được xây dựng gần như đầy đủ. Nhà văn hoá thôn: 38 bản đã có nhà văn hoá cho bà con hoạt động cộng đồng. Trường học: 38 điểm trường Mầm non (Mẫu giáo), 24 điểm trường tiểu học đã có tại các bản đảm bảo điều kiện cho các con em đến trường mỗi ngày.

4) Môi trường sinh thái: Trong mục tiêu của Đảng và Nhà nước nhiệm vụ bảo vệ môi trường sinh thái đứng ngay sau nhiệm vụ quốc phòng, an ninh. Cho thây tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường sinh thái. Triển khai thực hiện nhiệm vụ này này, đến nay tỉnh Lai Châu đang dần từng bước giao đât rừng cho bà con nhân dân trên địa bàn nơi ở mới, để chính những người dân sinh sống nơi đây có thể tự bảo vệ được môi trường sống của mình được tốt hơn, trong sạch hơn. Trong Quyết định số 2009/QĐ-TTG của Thủ tướng Chính phủ : Phê duyệt Quy hoạch tổng thể di dân, tái định cư dự án thủy điện Sơn La. Tỉnh Lai Châu có: 7.015,4 ha đât lâm nghiệp cho toàn khu vực tái định cư thuỷ điện Sơn La. Đến nay Tỉnh đã giao được 6.198,6 ha, hoàn thành được 88,4% số diện tích cần giao, đưa bà con vào việc cùng Nhà nước bảo vệ môi trường sinh thái giúp cuộc sống tốt đẹp hơn.

5) Đời sống vật chất, văn hóa tinh thần của người dân vùng tái định cư: Bắt đầu từ năm 2003 công tác di dân ra khỏi lòng hồ thuỷ điện Sơn La được tiến hành. Trong năm 2010 về cơ bản công tác di dân, đưa bà con đến nơi ở mới của Tỉnh Lai Châu cơ bản đã hoàn thành. Ngay lập tức từ thời điểm di dân và cho đến tận thời điểm hiện tại nhiệm vụ ổn định đời sống cho bà con nơi ở mới luôn được tỉnh Lai Châu quan tâm và thực hiện quyết liệt. Nhằm đảm bảo cho bà con không những có nơi ăn chốn ở và công ăn việc làm ổn định, mà còn giúp cho bà con có được một đời sống tinh thần lành mạnh đầy đủ. Vùng tái định cư đã được đầu tư rât nhiều cơ sở hạ tầng như: Nhà văn hoá, sân thể thao, bưu điện, hạ tầng internet...để giúp cho bà con có những lễ hội giao lưu văn hoá ý nghĩa, nâng

64

cao tinh thần dân tộc đoàn kết anh em. Những buổi sinh hoạt cộng đồng tại các thôn bản thường xuyên được tổ chức. Các thông tin, tình hình thời sự thường xuyên được cập nhật nhờ sự đầu tư xây dựng hạ tầng bưu điện, ineternet đang dần đầy đủ. Nhờ đó đời sống văn hoá tinh thần ngày càng tốt hơn và phong tục tập quán của các dân tộc được duy trì và phát huy mang lại niềm tin cho bà con về nơi ở mới tốt hơn như yêu cầu của Nhà nước đã đề ra.

Về đời sống vật chât của nhân dân vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La tỉnh Lai Châu theo điều tra khảo sát, chúng tôi nhận thây: hiện nay hầu hết các hộ dân trên địa bàn đều có các phương tiện và các thiết bị tiện nghi cơ bản của cuộc sống hiện đại như: xe máy, ti vi, tủ lạnh, điện thoại cá nhân.... nhiều hộ dân có điều kiện còn có thể đầu tư để mua ô tô để mở rộng kinh doanh. Bình quân thu nhập đầu người trong 1 năm khoảng gần 6 triệu đồng.

3.9.2. Những tồn tại và nguyên nhân

Bên cạnh những mặt đã đạt được, những niềm vui lớn nhỏ đã và đang được mang đến cho người dân TĐC như đã nêu ở phần trên, kết quả điều tra khảo sát thực tế đã cho thây công tác di dân và TĐC thủy điện Sơn La trong những năm qua vẫn còn khá nhiều nhược điểm và tồn tại cần khắc phục, người dân nơi đây vẫn còn nhiều băn khoăn lo lắng. Có thể khái quát những khó khăn và tồn tại ở vùng TĐC thủy điện Sơn La thành các nhóm sau đây cùng một số ví dụ điển hình:

1) Về cơ chế, chính sách:

a) Thiếu đất để sản xuất, kinh doanh: Nhiều nơi được giao đât sản xuât nhưng là đât bạc màu, đât xâu nên việc sản xuât nông nghiệp cho năng suât thâp hoặc không canh tác được. Nguyên nhân của tình trạng trên là do nội dung quy hoạch chưa phù hợp với điều kiện tự nhiên, địa hình, các khu vực mà quỹ đât canh tác đã cạn kiệt.

b) Giá đền bù đất tại nhiều điểm TĐC chưa hợp lý và chưa phù hợp với giá cả thị trường: Giá đât thị trường lên tới hàng trăm triệu, nhưng dự án thanh toán bù chênh đât chỉ là 48 triệu đồng/ha. Điều đó cho thây chính sách bồi thường, hỗ trợ di dân thủy điện Sơn La đã có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn chưa theo kịp thực tiễn cuộc sống.

c) Chính sách đền bù và TĐC chưa xét đến lợi thế về vị trí của nơi ở: Chính sách đền bù, di dân và TĐC mới chỉ dừng ở việc đền bù thiệt hại về diện tích đât đang sử dụng và các tài sản trên đât bị thiệt hại trực tiếp. Các thiệt hại gián tiếp và vô hình khác tại nơi ở cũ và nơi ở mới như nguồn thu nhập ổn định, lợi thế từ vị trí sản xuât kinh doanh, đánh bắt cá, khai thác các từ sản phẩm rừng, giá trị văn hoá truyền thống… chưa được xét đến trong các kế hoạch tái định cư. Và đy lại là điểm rât quan trọng đối với đời sống người dân và đồng bào dân tộc.

Việc khôi phục, ổn định lại và nâng cao đời sống, sinh kế của những hộ dân bị ảnh hưởng đòi hỏi thời gian lâu dài. Như vậy chính sách và cơ chế tài chính để hỗ trợ, giải

65

quyết việc làm sau khi tái định cư (bao gồm cả hộ phải di chuyển, TĐC và hộ sở tại bị mât đât) cần phải điều chỉnh cho phù hợp, trong đó cần tính đến khoảng thời gian thực hiện chính sách này để đáp ứng yêu cầu nêu trên.

d) Một số quy định của cơ quan quản lý liên quan đến công tác di dân, TĐC chưa phù hợp hoặc còn chồng chéo nhau: Về nguyên tắc công tác di dân TĐC các dự án thủy lợi, thủy điện trước hết phải đảm bảo ổn định đời sống người dân TĐC nhanh chóng và bền vững cả về sinh kế lẫn môi trường. Tuy nhiên, kết quả điều tra cũng cho thây phía cơ quan quản lý Nhà nước ở các câp địa phương đã có một số quy định không chỉ chồng chéo nhau mà còn thay đổi liên tục, không căn cứ vào các quy định pháp luật khiến cho đời sống của người dân bị xáo trộn. Các địa phương thường không chủ động trong việc chuẩn bị trước quỹ đât tái định cư. Ngay cả khi đã có chủ trương chuẩn bị trước về quỹ đât cho TĐC thì việc triển khai các thủ tục phê duyệt dự án, xây dựng công trình, câp phát vốn cũng kéo dài khiến chủ trương này không phát huy được tác dụng.

2) Tổ chức thực hiện các dự án trên địa bàn:

Theo Ban quản lý Dự án di dân tái định cư công trình Thuỷ điện Sơn La tỉnh Lai Châu, sau hơn 8 năm triển khai thực hiện công tác dân tái định cư, đến nay toàn Tỉnh đã hoàn thành khoảng 88,4% khối lượng công việc.

Nguyên nhân chính là do trong quá trình triển khai thực hiện, một số nhà thầu không đủ năng lực hoàn thành công trình, hoặc lợi dụng ứng vốn trước, nhưng chậm triển khai thi công. Còn một số công trình chờ Chính phủ phê duyệt điều chỉnh bổ sung quy hoạch chi tiết các khu, điểm tái định cư.

Các dự án tái định cư trong quá trình thực hiện đã bộc lộ một số khó khăn, vướng mắc mà trước tiên là về tiến độ lập, thẩm định, phê duyệt quy hoạch. Có thể nói, tiến độ lập, thẩm định phê duyệt quy hoạch chi tiết các khu (điểm) tái định cư diễn ra rât chậm, dẫn đến việc triển khai thực hiện các dự án chi tiết và câp phát vốn gặp rât nhiều khó khăn.

Trên thực tế, một số quy định về thủ tục phê duyệt quy hoạch chi tiết khu (điểm) tái định cư do câp tỉnh ban hành đã yêu cầu phải có chữ ký của từng hộ dân phải di dời, đồng ý đến nơi dự kiến quy hoạch tái định cư. Điều này cũng làm cho công tác di dân tái định cư càng gặp nhiều khó khăn hơn. Tiến độ thẩm định, phê duyệt quy hoạch chi tiết các khu tái định cư thường rât chậm. Nhiều quy hoạch chi tiết đã lập nhưng chưa được hội đồng thẩm định xem xét. Tuy huyện là chủ đầu tư song không ít các huyện còn lúng túng với vân đề mới mẻ này. Đây cũng là vân đề chính sách cần được xem xét, khắc phục. Đó là chưa kể đến năng lực thực hiện di dân, tái định cư của các ban, ngành ở địa phương và các đơn vị tư vân còn nhiều yếu kém, thiếu kinh nghiệm, đặc biệt trong lĩnh vực tái định cư khiến cho tiến độ lập quy hoạch và thẩm định các dự án bị ảnh hưởng. Nhiều đơn vị tư vân được UBND tỉnh lựa chọn chỉ là những đơn vị chuyên về xây dựng cơ sở hạ tầng (giao thông, thuỷ lợi, kiến trúc…) lại am hiểu rât ít về lĩnh vực quy hoạch dân cư, di dân và tái định cư vốn mang đậm tính xã hội. Do đó, các đơn vị này rât lúng

66

túng trong việc lập quy hoạch chi tiết, làm chậm trễ, gây thiệt hại cho người dân khi xây dựng quy hoạch khu tái định cư.

Một số vân đề tồn tại khác nữa là : Trong khi triển khai ở một số khu, điểm tái định cư tình trạng chưa hoàn chỉnh ở một số công trình, một số dự án phát sinh do thay đổi số dân, nhu cầu điều kiện đời sống mới. Việc thanh quyết toán các dự án hoàn thành còn chậm. Do đó, vẫn còn nhiều khu (điểm) đang trong tình trạng cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, đời sống bà con gặp nhiều khó khăn.

3) Kinh tế - xã hội:

Sau hơn 10 năm (bắt đầu từ năm 2003) công tác di dân ra khỏi lòng hồ thuỷ điện Sơn La được tiến hành. Đến nay, hầu hết các khu tái định cư thuỷ điện Sơn La tỉnh Lai Châu được đầu tư xây dựng đồng bộ các công trình hạ tầng, như điện, đường, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa; các hộ dân được bố trí đủ đât sản xuât...Nhìn chung đời sống, sinh hoạt và sản xuât của nhân dân tại các khu, điểm tái định cư từng bước ổn định.

Tuy nhiên, vẫn còn một số vân đề tồn tại trong công tác triển khai và giúp người dân có được cuộc sống tốt đẹp khi đến vùng đât mới ở một số khu, điểm tái định cư như:

Ở một số nơi, việc thu hồi, giao đât sản xuât, câp giây chứng nhận quyền sử dụng đât sản xuât thực hiện chậm.

Nhiều bà con vẫn còn quen với tập tục sản xuât xưa cũ lạc hậu, không thích ứng kịp với nơi ở mới nên gặp rât nhiều khó khăn trong cuộc sống hàng ngày.

Hiện nay, rât nhiều dự án xây dựng hạ tầng sau một thời gian đưa vào sử dụng cũng đang xuống câp, nhât là giao thông, các công trình nước sinh hoạt. Có 30,38% điểm tái định cư đang thiếu nước, mât nước nên người dân phải dùng nước không hợp vệ sinh. Một số điểm tái định cư khi quy hoạch thì có nước, nay nguồn nước đều khô cạn.

Thậm chí, có nơi người dân phá rừng, môi trường bị tác động dẫn đến cạn kiệt nguồn nước. Đây thật sự là vân đề đáng quan tâm, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sản xuât của bà con không chỉ cho vùng di dân vùng tái định cư mà cả những bản sở tại nhượng đât gây một số hiềm khích ảnh hưởng đến tình đoàn kết giữa những hộ di dân và sở tại. Nguyên nhân là nhiều bà con vẫn còn quen với tập tục sản xuât xưa cũ lạc hậu, không thích ứng kịp với nơi ở mới nên gặp rât nhiều khó khăn trong cuộc sống hàng ngày.

Nhiều khu điểm tái định cư lại cho thây thiếu sự đồng bộ về cơ sở hạ tầng và chuyển dịch cơ câu sản xuât phù hợp. Nhiều khu điểm tái định cư thiếu nước phục vụ sản xuât, chưa tìm được cây, con giống thích hợp, bà con thiếu hiểu biết về kỹ thuật sản xuât. Do những thiếu thốn hiện tại nên ở một số nơi lác đác có hộ trở về mảnh đât cũ làm ăn do tiếc mảnh đât còn tốt.

Đây thực sự là những vân đề đáng quan tâm, là những nguyên nhân ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống, sản xuât sự phát triển kinh tế - xã hội của bà con vùng di dân tái định cư.

67

4) Môi trường sinh thái:

Bảo vệ môi trường sinh thái, từng bước phủ xanh đồi núi trọc cho vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La là một trong những nhiệm vụ quan trọng mà Đảng và Nhà nước đặt ra cho dự án tái định cư thuỷ điện Sơn La. Những thành công trong nhiệm vụ này rât đáng khích lệ nhưng không phải không có những mặt tồn tại, những mặt chưa được :

Tồn tại thứ nhât từ chính trong nhận thức của người dân: Nhiều nơi bà con vẫn phá rừng, môi trường bị tác động dẫn đến cạn kiệt nguồn nước, lũ về nhanh hơn sau mưa bão. Nguyên nhân là nhiều bà con vẫn còn quen với tập tục sản xuât xưa cũ lạc hậu, phát nương làm rẫy chứ không canh tác trên một mảnh đât.

Ngoài nguyên nhân tập tục lạc hậu, còn một nguyên khác là: Ở nơi ở cũ bình quân mỗi hộ có từ 3-5 ha đât, nay đến nơi mới mỗi khẩu chỉ được giao 2.000 m2 , mỗi hộ chỉ được hơn 1 ha. Việc giảm diện tích đât canh tác đã ảnh hưởng đến kinh tế gia đình của các hộ tái định cư, cuộc sống không bằng nơi ở cũ. Từ đó nhiều hộ dân đã mở rộng diện tích canh tác của mình bằng cách tự ý khai hoang và các vùng đât không được phép dẫn đến môi trường tự nhiên thay đổi xâu đi.

- Phá rừng gây mất cân bằng sinh thái và cạn kiệt nguồn nước. Như đã nêu ở phần trước, do cuộc sống của nhiều hộ dân TĐC nhât các hộ thuộc nhóm dân tộc thiểu số gặp nhiều khó khăn, nên họ đã tuỳ tiện lên núi phá rừng đầu nguồn để làm rẫy và khai thác lâm sản, tự ý chuyển đổi đât lầm nghiệp thành đât nông nghiệp..Phá rừng đã đưa đến hậu quả là làm cạn kiệt nguồn nước trong mùa khô còn mùa lũ thì nước từ trên núi tràn xuống nhanh hơn với cường độ mạnh hơn đã làm ảnh hưởng lớn đến sản xuât và đời sống của người dân TĐC, làm ảnh hưởng đến quan hệ cộng đồng dân cư nằm trong và ngoài các khu, điểm TĐC.

5) Đời sống vật chất, văn hóa tinh thần của người dân vùng tái định cư:

Dự án di dân tái định cư Thủy điện Sơn La của tỉnh Lai Châu cơ bản đã hoàn thành, các hộ dân đã được đến nơi ở mới, nhưng vẫn còn nhiều vân đề tồn tại, cuộc sống, văn hóa xã hội, tập quán canh tác bị xáo trộn. Không ít người dân vẫn chưa thể ổn định cuộc sống, nhiều người đang có chiều hướng quay về nơi ở cũ, dù đã ngập nhưng họ vẫn tiếp tục sống ven theo lòng hồ.

Mặt tồn tại của việc di dân, thay đổi môi trường sống của người dân là : không phải người nào cũng có thể hoà nhập được với nơi ở mới, nhiều người đã có những tranh châp, mâu thuẫn với dân bản địa gây ra xung đột ảnh hưởng đến an ninh xã hội, từ đó cuộc sống chưa thể ổn định ngay được. Nguyên nhân chủ yếu của vần đề này là: Phần lớn là đồng bào dân tộc thiểu số, bản sắc văn hóa và tập quán canh tác khác nhau, đa phần người dân phải di chuyển đến vùng có điều kiện canh tác, sản xuât khác biệt, việc hướng dẫn chuyển đổi nghề nghiệp còn chậm hay không có hiệu quả do trình độ hận thức người dan còn kém dẫn đến nhiều hộ dân chưa có cuộc sống ổn định, bền vững trên quê hương mới.

68

3.9.3. Kết luận và kiến nghị

Sau hơn 10 năm triển khai (từ năm 2003 đến nay) công tác tái định cư cho các hộ dân phải di dời để lây mặt bằng xây dựng Nhà máy thủy điện Sơn La đã hoàn thành. Hầu hết các khu, điểm TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu đã được đầu tư xây dựng tương đối đồng bộ các công trình hạ tầng cơ sở như điện, đường, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa; hầu hết các hộ dân được bố trí đủ đât sản xuât theo quy định. Nhờ vậy mà đời sống vật chât và tinh thần của đại bộ phận người dân tại các khu, điểm TĐC đã từng bước được ổn định. Hầu hết các hộ dân đều có nơi ở mới khang trang hơn, nhiều hộ đã có cuộc sống tốt đẹp hơn nhiều so với nơi ở cũ.

Kết quả điều tra, khảo sát thực trạng kinh tế - xã hội tại tât cả các điểm TĐC thủy điện Sơn La cho thây vùng này vẫn còn không ít tồn tại liên quan đến cơ chế chính sách, tổ chức thực hiện các dự án, đến ổn định và phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đến môi trường sinh thái. Kết quả điều tra khảo sát cũng cho thây một bộ phận không nhỏ các hộ dân TĐC có đời sống vật chât, văn hoá và tinh thần rât thâp, tỷ lệ hộ đói và nghèo vẫn còn ở mức rât cao.

Do còn những tồn tại của công tác di dân TĐC thủy điện Sơn La trong những năm qua như đã nêu và phân tích tại mục 3.9.2 nên tại nhiều điểm TĐC đang tiềm ẩn nguy cơ làm mât ổn định về mặt kinh tế - chính trị - xã hội. Để khắc phục những tồn tại nêu trên, Nhà nước cần nhanh chóng đầu tư thêm nhiều công trình mới thuộc về cơ sở hạ tầng (kể cả sửa chữa nâng câp các công trình đã có nhưng bị hư hỏng). Người dân vùng TĐC thủy điện Sơn La đang mong chờ Nhà nước ban hành thêm một số chủ trương chính sách mới phù hợp với điều kiện thực tế của vùng TĐC, giúp họ nhanh chóng ổn định sản xuât, nâng cao chât lượng cuộc sống, nhanh chóng ổn định và phát triển kinh tế - xã hội.

69

Phần 2NỘI DUNG ĐỀ ÁN

CHƯƠNG 4CƠ SỞ PHÁP LÝ ĐỂ XÂY DỰNG ĐỀ ÁN VÀ

MỤC TIÊU CỦA ĐỀ ÁN

4.1. SỰ CẦN THIẾT XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

Sau hơn 10 năm triển khai (từ năm 2003 đến nay) công tác tái định cư cho các hộ dân phải di dời để lây mặt bằng xây dựng Nhà máy thủy điện Sơn La đã hoàn thành. Hầu hết các khu, điểm tái định cư thủy điện Sơn La đã được đầu tư xây dựng tương đối đồng bộ các công trình hạ tầng cơ sở như điện, đường, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa; hầu hết các hộ dân được bố trí đủ đât sản xuât theo quy định. Nhờ vậy mà đời sống vật chât và tinh thần của đại bộ phận người dân tại các khu, điểm tái định cư đã từng bước ổn định. Hầu hết các hộ dân đều có nơi ở mới khang trang hơn, nhiều hộ đã có cuộc sống tốt đẹp hơn nhiều so với nơi ở cũ.

Kết quả điều tra, khảo sát thực trạng kinh tế - xã hội tại tât cả các điểm tái định cư thủy điện Sơn La cho thây vùng này vẫn còn không ít tồn tại liên quan đến cơ chế chính sách, tổ chức thực hiện dự án, đến ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, đến môi trường sinh thái. Một bộ phận không nhỏ các hộ dân TĐC đang có đời sống vật chât, văn hoá và tinh thần rât thâp, tỷ lệ hộ đói và nghèo vẫn còn ở mức rât cao. Kết quả điều tra khảo sát thực tế cũng cho thây nguyện vọng của người dân TĐC và của các câp chính quyền đều mong muốn Nhà nước nhanh chóng đầu tư thêm nhiều công trình mới thuộc về cơ sở hạ tầng (kể cả sửa chữa nâng câp các công trình đã có nhưng bị hư hỏng). Họ cũng đang mong chờ Nhà nước ban hành thêm một số chủ trương chính sách mới phù hợp với điều kiện thực tế của vùng tái định cư, giúp họ nhanh chóng ổn định sản xuât, nâng cao chât lượng cuộc sống, nhanh chóng ổn định và phát triển kinh tế - xã hội.

Do còn những tồn tại của công tác di dân tái định cư thủy điện Sơn La trong những năm qua như đã nêu và phân tích ở các phần trên nên tại nhiều điểm tái định cư đang tiềm ẩn nguy cơ làm mât ổn định về mặt kinh tế - chính trị - xã hội. Để khắc phục những tồn tại và hạn chế nêu trên, ngày 27/11/2013 Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 62/2013/QH13 và ngày 18/02/2014 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 11/NQ-CP về chương trình thực hiện Nghị quyết số 62/2013/QH13 về tăng cường công tác quản lý quy hoạch, đầu tư xây dựng, vận hành khai thác công trình thủy điện trong đó có nội dung năm 2014 phải hoàn thành ban hành chính sách ổn định đời sống và sản xuât cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương triển khai thực hiện các phương án hỗ trợ đảm bảo ổn định cuộc sống và sản xuât bền vững, lâu dài cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện.

Vì những lý do nêu trên, để đảm bảo ổn định cuộc sống và sản xuât bền vững lâu dài cho người dân tái định cư dự án thủy điện Sơn La, đáp ứng được mục tiêu của Đảng và Nhà nước là “đảm bảo cuộc sống của người dân tái định cư phải tốt hơn hoặc ít nhât

71

cũng phải bằng nơi ở cũ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội vùng Tây bắc theo hướng công nghiệp hoá và hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, an ninh, quốc phòng và bảo vệ môi trường sinh thái”, việc xây dựng đề án “ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La” là rât cần thiết.

4.2. CĂN CỨ XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

- Nghị quyết số 775/2009/NQ-UBTVQH12 ngày 20/4/2009 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về kết quả giám sát việc thực hiện di dân, tái định cư công trình thuỷ điện Sơn La;

- Quyết định số 02/2007/QĐ-TTg ngày 09/01/2007 về việc ban hành Quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư Dự án thủy điện Sơn La (thay thế các Quyết định số: 459/QĐ-TTg ngày 12/5/2004, 1251/QĐ-TTg ngày 23/11/2004 của Thủ tướng Chính phủ); các Quyết định số: 141/2007/QĐ-TTg ngày 24/8/2007, 31/2008/QĐ-TTg ngày 25/02/2008, 72/2009/QĐ-TTg ngày 04/5/2009, 43/2011/QĐ-TTg ngày 10/8/2011 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Quyết định số 02/2007/QĐ-TTg ngày 09/01/2007 của Thủ tướng Chính phủ;

- Quyết định số 246/QĐ-TTg ngày 29/02/2008 về cơ chế đặc thù về thu hồi đât; giao đât ở, đât sản xuât nông nghiệp cho các hộ dân tái định cư Dự án thủy điện Sơn La; Quyết định số 45/QĐ-TTg ngày 11/01/2010 về sửa đổi, bổ sung Điều 1 Quyết định số 246/QĐ-TTg ngày 29/02/2008 của Thủ tướng Chính phủ;

- Quyết định số 2009/QĐ-TTg ngày 04/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể di dân, tái định cư Dự án thủy điện Sơn La;

- Quyết định số 2107/QĐ-TTg ngày 18/11/2010 về việc ban hành cơ chế quản lý và thực hiện Dự án thủy điện Sơn La (thay thế các Quyết định số: 207/2004/QĐ-TTg ngày 11/12/2004, 11/2007/QĐ-TTg ngày 23/01/2007, 136/2008/QĐ-TTg ngày 09/10/2008 của Thủ tướng Chính phủ);

- Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới;

- Thông báo số 253/TB-VPCP ngày 17/7/2012 của Văn phòng Chính phủ về ý kiến kết luận của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải tại cuộc họp về điều chỉnh, bổ sung Quy hoạch tổng thể và chính sách đặc thù tiếp tục hỗ trợ đầu tư phát triển toàn diện, bền vững sau tái định cư Dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La;

- Thông báo số 350/TB-VPCP ngày 11/10/2012 của Văn phòng Chính phủ về ý kiến kết luận của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải - Trưởng Ban Chỉ đạo Nhà nước Dự án thuỷ điện Sơn La - Lai Châu tại cuộc họp Ban Chỉ đạo ngày 08/10/2012;

- Thông báo số 155/TB-VPCP ngày 05/4/2013 của Văn phòng Chính phủ về kết luận của Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải tại cuộc họp về Đề cương Đề án “Ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La”;

72

- Chiến lược và Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2050 của các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Lai Châu.

4.3. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ ÁN

4.3.1. Mục tiêu chung

- Ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội toàn diện, bền vững cho các xã có điểm tái định cư và các hộ tái định cư dự án thuỷ điện Sơn La sau tái định cư, nhằm đảm bảo an sinh xã hội, ổn định chính trị, kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng vùng Tây bắc theo tinh thần Nghị quyết số 775/2009/NQ-UBTVQH12 ngày 20/4/2009 của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội.

- Phát triển kinh tế - xã hội các xã vùng tái định cư thủy điện Sơn La gắn với Quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng nông thôn mới của từng địa phương.

4.3.2. Mục tiêu cụ thể

- Đến năm 2020 có ít nhât 50% số xã trong vùng tái định cư thủy điện Sơn La đạt chuẩn Quốc gia về nông thôn mới; .

- Đến năm 2025 có ít nhât 80% số xã trong vùng tái định cư thủy điện Sơn La đạt chuẩn Quốc gia về nông thôn mới.

4.4. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG VÀ THỜI GIAN ÁP DỤNG ĐỀ ÁN

4.4.1. Phạm vi áp dụng

Áp dụng cho 16 xã, phường, thị trân (sau đây gọi chung là xã) có điểm tái định cư tập trung, xen ghép Dự án di dân, tái định cư thủy điện Sơn La trên địa bàn các huyện thuộc tỉnh Lai Châu. Cụ thể như sau:

a) Vùng tái định cư đô thị

Gồm 01 phường, 01 thị trân có tiếp nhận các hộ dân thuộc vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La đến tái định cư tập trung hoặc xen ghép:

- Thị trân Phong Thổ (huyện Phong Thổ).

- Phường Đông Phong (thành phố Lai Châu).

b) Vùng tái định cư nông thôn

b.1) Vùng tái định cư nông thôn ven hồ

73

Gồm 10 xã thuộc 02 huyện có một phần diện tích bị ngập trong lòng hồ thuỷ điện Sơn La và có các hộ dân phải di chuyển tái định cư khỏi vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La:

+ Nậm Hăn, Nậm Tăm, Chăn Nưa, Nậm Cha, Pa Khóa, Căn Co, Nậm Mạ, Lùng Thàng và Tủa Sín Chải - huyện Sìn Hồ;

+ Lê Lợi, Nậm Hàng, Nậm Manh, Thị trân Nậm Nhùn - huyện Nậm Nhùn;

b.2) Vùng tái định cư nông thôn di chuyển ra khỏi xã, huyện

Gồm 03 xã thuộc 03 huyện có tiếp nhận các hộ dân thuộc vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La đến tái định cư tập trung hoặc xen ghép,cụ thể như sau:

+ Thị trân Tam Đường - huyện Tam Đường;

+ Thị trân Phong Thổ - huyện Phong Thổ;

+ Phường Đông Phong–Thành phố Lai Châu.

4.4.2. Đối tượng áp dụng

Các tổ chức, cá nhân, hộ tái định cư và hộ sở tại đang sinh sống, sản xuât, kinh doanh trên địa bàn các xã vùng tái định cư thủy điện Sơn La.

2.4.3. Thời gian áp dụng

Đề án ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư dự án thủy điện Sơn La được thực hiện trong 10 năm, dự kiến bắt đầu triển khai thực hiện từ năm 2015.

74

Chương 5

NỘI DUNG ĐỀ ÁN5.1. Phát triển sản xuất

5.1.1. Nông nghiệp

a) Đât sản xuât

- Khai hoang ruộng nước 313 ha ruộng 2 vụ tại các xã Lùng Thàng, Nậm Tăm, Pa Khóa, Chăn Nưa thuộc huyện Sìn Hồ và xã Lê Lợi, Nậm Hàng, Nậm Manh thuộc huyện Nậm Nhùn.

- Cải tạo diện tích đât sản xuât nông nghiệp bạc màu : 80 ha/251 ha, của 231 hộ thuộc xã Nậm Tăm huyện Sìn Hồ, trong đó cải tạo và chuyển đổi cơ câu cây trồng (từ trồng lúa, ngô sang trồng khoai và trồng lạc) cho 30 ha đât cát;

b) Trồng trọt

- Cây lương thực

+ Tăng 1 vụ lên 2 vụ trên ruộng nước 465 ha của 2.890 hộ; dự kiến giá trị sản xuât do tăng vụ đạt 232, 5 triệu đồng/ha/năm;

+ Tăng 2 vụ lên 3 vụ trên ruộng nước 62,9 ha của 1.074 hộ; dự kiến giá trị sản xuât do tăng vụ đạt 31,45 triệu đồng/ha/năm;

- Cây công nghiệp và cây ăn quả

+ Trồng mới hoặc thâm canh cây ăn quả theo qui hoạch và dự án được duyệt 17 ha.

c) Chăn nuôi (gia súc, gia cầm)

- Hỗ trợ phát triển chăn nuôi gia súc đến năm 2025: trâu 18.426 con, cho 3.281 hộ; bò 13.145 con, cho 3.581 hộ; dê 4.680 con, cho 3.581 hộ; lợn 23.880 con, cho 3.581 hộ;

- Hỗ trợ phát triển chăn nuôi gà đồi đến năm 2025 : 76.092 con, cho 3.909 hộ.

5.1.2. Lâm nghiệp

75

- Rà soát qui hoạch, cắm mốc ranh giới 3 loại rừng : diện tích đât rừng 6.198,6 ha, trong đó:

+ Rừng phòng hộ: 5.993,4 ha đât có rừng;

+ Rừng sản xuât: có rừng 205,2 ha.- Trồng và khoanh nuôi bảo vệ rừng phòng hộ 5.993,4 ha.

5.1.3. Thủy sản

- Tổng diện tích nuôi trồng thuỷ sản 142,2 ha, sản lượng 107,2 tân/năm, số lao động tham gia 154 người, trong đó:

+ Diện tích lòng hồ thuỷ điện Sơn La 126,3 ha, sản lượng 107,2 tân/năm, số hộ tham gia 154 người / 75 hộ;

+ Diện tích ao, hồ khác 15,9ha, sản lượng 7,25 tân/năm, số hộ tham gia 83 người/ 41 hộ;

- Bổ sung nguồn lợi thuỷ sản lòng hồ thuỷ điện Sơn La: 1,7 triệu con/năm.

5.1.4. Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp

- Hỗ trợ đầu tư các hợp tác xã và tổ hợp tác tham gia sản xuât các sản phẩm thủ công truyền thống: 3 hợp tác xã; 1 tổ hợp tác.

5.1.5. Các hình thức tổ chức sản xuất

- Hỗ trợ phát triển trang trại: hỗ trợ lãi suât 01 lần (50% lãi suất tiền vay) với mức vay tối đa 500 triệu đồng/trang trại để đầu tư vào sản xuât, kinh doanh. Hỗ trợ kinh phí tham gia các chương trình đào tạo nghề tại địa phương. Ưu tiên tham gia các chương trình đào tạo, tập huân về kỹ năng sản xuât, tổ chức, quản lý sản xuât kinh doanh do các cơ quan chức năng của huyện, tỉnh tổ chức.

- Hỗ trợ phát triển tổ hợp tác: Tư vân, hướng dẫn các hoạt động nhằm tăng cường mối liên kết cộng đồng giữa các tổ hợp tác có chung các hoạt động sản xuât, kinh doanh hay có chung mục tiêu hoạt động như: tổ chức giao lưu, học hỏi kinh nghiệm, chia sẻ thông tin giữa các tổ, từ đó xây dựng mối quan hệ tin cậy lẫn nhau, tạo nên sức mạnh bền vững trong cộng đồng. Hỗ trợ vay vốn dài hạn lãi suât thâp giúp cho tổ hợp tác yên tâm ổn định và phát triển.

76

- Hỗ trợ phát triển hợp tác xã: Bồi dương, đào tạo nghiệp vụ chuyên môn cho các xã viên. Hỗ trợ kinh phí đi lại cho các xã viên tham quan các mô hình kiểu mẫu. UBND câp tỉnh căn cứ vào quỹ đât của địa phương xem xét, quyết định việc giao đât không thu tiền sử dụng đât và câp Giây chứng nhận quyền sử dụng đât cho hợp tác xã. Ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp đối với phần thu nhập từ các hoạt động dịch vụ phục vụ sản xuât, kinh doanh của xã viên theo quy định của pháp luật về thuế. Ưu đãi về vốn cho mọi hoạt động của hợp tác xã có điều kiện phát triển.

- Hỗ trợ 50% lãi suât cho các doanh nghiệp đầu tư phát triển.

5.2. Phát triển y tế, giáo dục, văn hóa, bưu điện

5.2.1. Y tế

a) Củng cố, phát triển hệ thống y tế xã, bản, nâng cao chât lượng các dịch vụ y tế thực hiện bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong vùng Đề án

- Đào tạo con em và cán bộ đang công tác tại các xã trong vùng: 125 người;

- Nâng cao chât lượng y tế, thường xuyên tổ chức các đợt tiêm phòng, phòng dịch trong cộng đồng;

- Tuyên truyền, phổ biến các kiến thức cơ bản về công tác bảo vệ và chăm sóc sức khỏe để người dân thay đổi nhận thức về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ;

- Tuyên truyền và vận động người dân trong vùng tham gia các loại hình bảo hiểm y tế;

- Tuyên truyền giáo dục, chăm sóc sức khỏe, dinh dương cho bà mẹ và trẻ em. Đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm, đến 2025 tỷ lệ suy dinh dương trẻ em dưới 5 tuổi còn 0%.

b) Thực hiện tiêu chí quốc gia về y tế xã

- Sửa chữa, nâng câp 3 trạm y tế xã, diện tích xây dựng 833 m2;

- Đầu tư xây dựng mới 1 trạm y tế xã, diện tích xây dựng 250 m2;

- Cung câp trang thiết bị cơ bản theo danh mục tiêu chí quốc gia cho 16 trạm y tế xã.

- Phân đâu đến năm 2025 có 16 xã đạt tiêu chí quốc gia về y tế, đạt 100% để triển khai các dịch vụ bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân trong vùng.

77

5.2.2. Giáo dục

a) Củng cố, phát triển mạng lưới trường, lớp, các cơ sở giáo dục thuộc các xã vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La

- Giáo dục mầm non:

+ Củng cố 18 lớp mầm non công lập hiện có tại 18 thôn, bản.

+ Thành lập mới 7 lớp mầm non công lập chưa có tại 7 thôn, bản.

- Giáo dục phổ thông:

+ Củng cố 19 trường hiện có tại các xã, thôn, bản (trong đó: 13 trường tiểu học, 6 trường trung học cơ sở).

+ Thành lập mới 03 trường tiểu học tại các xã, thôn, bản chưa có trường.

b) Thực hiện chuẩn quốc gia về giáo dục

- Sửa chữa, nâng câp 37 trường, diện tích xây dựng 17138 m2, trong đó:

+ Trường mẫu giáo: 21 trường, diện tích xây dựng 7380 m2;

+ Trường tiểu học: 13 trường, diện tích xây dựng 5228 m2;

+ Trường trung học cơ sở: 03 trường, diện tích xây dựng 4530 m2;

+ Nhà công vụ cho giáo viên 3 nhà, diện tích xây dựng 396 m2;

- Xây dựng mới 11 trường, diện tích xây dựng 3737 m2, trong đó:

+ Trường mẫu giáo: 8 trường, diện tích xây dựng 2037 m2;

+ Trường tiểu học: 2 trường, diện tích xây dựng 1300 m2;+ Nhà bán trú cho học sinh 1 nhà, diện tích xây dựng 400 m2.

5.2.3. Văn hóa - thể thao

a) Xây dựng đời sống văn hoá - thể thao

- Xây dựng gia đình văn hoá, phân đâu đến năm 2025 có 4.293 hộ gia đình đạt danh hiệu gia đình văn hoá, đạt 100%;

- Xây dựng bản hoặc tổ dân phố văn hóa, phân đâu đến năm 2025 có 63 bản hoặc tổ dân phố, đạt 100%;

- Hỗ trợ xây dựng đội văn nghệ - thể thao thôn bản, phân đâu đến năm 2025 có 37 đội văn nghệ - thể thao;

- Tổ chức tập huân, đào tạo cán bộ làm công tác văn hoá cơ sở, phân đâu đến năm 2025 mở được khoảng 28 lớp tập huân cho 50 lượt cán bộ;

- Tuyên truyền, vận động người dân các dân tộc vùng tái định cư thay đổi tập quán lạc hậu trong việc cưới, việc tang, mê tín dị đoan, ăn ở hợp vệ sinh.

78

b) Bảo tồn, khai thác, phát triển bản sắc văn hoá các dân tộc trong vùng

- Sưu tầm các di sản văn hoá vật thể, phi vật thể của các dân tộc;

- Bảo tồn, trùng tu, phục dựng một số di sản văn hoá tiêu biểu có giá trị phục vụ phát triển du lịch văn hoá;

- Xây dựng một số thiết chế vừa bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc vừa đáp ứng nhu cầu thăm quan, tìm hiểu, nghiên cứu của khách du lịch.

c) Thực hiện chuẩn quốc gia về văn hoá - thể thao

- Sửa chữa, nâng câp 20 nhà văn hoá; diện tích xây dựng 3553 m2, trong đó:

+ Nhà văn hoá thôn, bản 19 nhà; diện tích xây dựng 3353 m2;

+ Nhà văn hoá xã 01 nhà; diện tích xây dựng 200 m2.

- Đầu tư xây dựng mới 35 nhà văn hoá; diện tích xây dựng 17885 m2, trong đó:

+ Nhà văn hoá thôn, bản 30 nhà; diện tích xây dựng 4585 m2;

+ Nhà văn hoá xã 5 nhà; diện tích xây dựng 1200 m2.- Đầu tư, sửa chữa, nâng câp: 8 công trình thể thao (nhà thi đâu, sân thể thao, …),

diện tích xây dựng 12100 m2.

5.2.4. Bưu điện

a) Có điểm phục vụ bưu chính viễn thông

b) Có Internet đến thôn, bản- Đầu tư xây dựng mới 2 bưu điện trung tâm xã diện tích xây dựng 410 m2 ( trong

đó 60 m2 bưu điện xã Nậm Cha – huyện Sìn Hồ và 350 m2 bưu điện xã Tủa Sín Chải – huyện Sìn Hồ)

5.3. Hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật theo tiêu chí nông thôn mới

5.3.1. Giao thông

- Sửa chữa 92,7 km đường giao thông (trong đó: 1,6 km đường xã; 8,5 km đường thôn, 82,6 km đường trục chính nội đồng);

- Nâng câp 253,5 km đường giao thông (trong đó: 142 km đường xã, 96,6 km đường thôn, 14,9 km đường trục chính nội đồng);

- Xây mới 24,6 km đường giao thông (trong đó: 7 km đường xã; 17,4 km đường thôn; 0,3 km kè chống sạt lở; 0,5 km cầu nối 3 xã Nậm Cha - Nậm Mạ - Căn Co );

- Hỗ trợ kinh phí duy tu, bảo dương 92,7 km đường giao thông (trong đó:1,6km đường xã, 8,5 km đường thôn, 82,6 km đường trục chính nội đồng).

5.3.2. Thủy lợi

79

- Sửa chữa 4 công trình, tưới 270 ha, câp nước sinh hoạt cho 150 người;

- Nâng câp 11 công trình, quy mô 24 km, câp nước sinh hoạt cho 1034 người;

- Đầu tư xây dựng mới 8 công trình, tưới 153 ha, câp nước sinh hoạt cho 934 người;

- Hỗ trợ kinh phí duy tu, bảo dương 16 công trình, quy mô 28,2 km.

5.3.3. Nước sinh hoạt

- Sửa chữa 10 công trình, câp nước ổn định cho 1035 hộ;

- Nâng câp 26 công trình, câp bổ sung cho 1061 hộ;

- Đầu tư xây dựng mới 9 công trình, câp cho 440 hộ;

- Hỗ trợ kinh phí duy tu, bảo dương 4 công trình quy mô 7 km.

5.3.4. Điện

- Xây mới 3 công trình quy mô 49 km đường dây hạ áp.

- Hỗ trợ kinh phí duy tu, bảo dương 4 công trình quy mô cho 154 hộ.

5.3.5. Môi trường

- Hỗ trợ xây dựng mới và cải tạo: 1967 nhà tiêu hợp vệ sinh;

- Hỗ trợ xây dựng mới 01 bãi thu gom xử lý rác thải quy mô 2000 m2;

- Hỗ trợ xây dựng mới và sửa chữa, nâng câp 17,5 km rãnh thoát nước thải;

- Hỗ trợ xây dựng mới và sửa chữa, nâng câp 03 nghĩa địa tập trung (trong đó 01 xây mới và 02 nâng câp bê tông).

5.4. Các giải pháp chủ yếu thực hiện

Từ kết quả điều tra thực trạng kinh tế - xã hội và tổng hợp phân tích đánh giá thực trạng kinh tế - xã hội toàn vùng TĐC thủy điện Sơn La, Tỉnh Lai Châu (tại chương 3). Chúng tôi phân chia các khu, điểm TĐC tập chung, xen ghép dự án di dân, TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu thành 3 vùng để đưa ra các giải pháp phù hợp với điều kiện kinh tế của từng vùng.


Gồm 01 phường, 01 thị trân có tiếp nhận các hộ dân thuộc vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La đến tái định cư tập trung hoặc xen ghép:

- Thị trân Phong Thổ (huyện Phong Thổ).

80

- Phường Đông Phong (thành phố Lai Châu).

Bảng 7: Một vài số liệu tổng hợp về thực trạng đời sống của các hộ dân trong vùng TĐC đô thị trên địa bàn tỉnh Lai Châu

T

TXã có điểm tái định cư

Số

hộ

Số

ngườ

i

Chuẩn nghèoNước sinh

hoạtĐượ

c sử

dụng

điện

lưới

(hộ)

Nhà ở

Nghèo

Cận nghè

o

Nước sạch,

hợp vệ sinh

Chưa

hợp VS

Kiên cố

Chưa

kiên cố, nhà tạm(hộ) (hộ)

(người) (người)

I HUYỆN PHONG THỔ 56 179 0 0 179 0 56 56 0

1 TT. Phong Thổ (2 bản) 56 179 0 0 179 0 56 56 0II THÀNH PHỐ LAI CHÂU 328 1.40

9 3 2 1.409 0 328 369 0

1 Phường Đông Phong 328 1.409 3 2 1.409 0 328 36

9 0

Tổng cộng 384 1.588 3 2 1.588 0 384 42

5 0



Gồm 13 xã thuộc 02 huyện có một phần diện tích bị ngập trong lòng hồ thuỷ điện Sơn La và có các hộ dân phải di chuyển tái định cư khỏi vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La:

+ Nậm Hăn, Nậm Tăm, Chăn Nưa, Nậm Cha, Pa Khóa, Căn Co, Nậm Mạ, Lùng Thàng và Tủa Sín Chải - huyện Sìn Hồ;

+ Lê Lợi, Nậm Hàng, Nậm Manh, Thị trân Nậm Nhùn - huyện Nậm Nhùn;

Bảng 8: Một vài số liệu tổng hợp về thực trạng đời sống của các hộ dân trong vùng TĐC nông thôn ven hồ trên địa bàn tỉnh Lai Châu

81

T T


người

Chuẩn nghèo Nước sinh hoạtĐược

sử dụng điện lưới (hộ)

Nhà ở

Nghèo

Cận nghè

o

Nước sạch,

hợp vệ sinh

Chưa hợp VS Kiên

cố

Chưa

kiên cố, nhà tạm(hộ) (hộ)

(người)

(người)

I HUYỆN SÌN HỒ 2.733

12.651 597 336 7.832 4.819 2.52

72.16

1 413

1 Xã Nậm Hăn 472 2.331 78 32 2,331 0 472 368 1042 Xã Nậm Tăm 481 2.194 75 85 1,783 411 477 408 733 Xã Chăn Nưa 251 1.194 42 55 1,123 71 234 207 444 Xã Nậm Cha 366 1.827 148 27 528 1,299 340 323 435 Xã Pa Khóa 282 1.432 62 40 280 1,152 282 233 496 Xã Căn Co 302 1.475 96 37 1,475 302 256 467 Xã Nậm Mạ 344 1.754 96 60 1,754 344 295 498 Xã Ma Quai 76 444 312 132 76 71 59 Xã Tủa Xín Chải 159 1.020 84 18 673 347 159 131 30

II HUYỆN NẬM NHÙN 945 3.726 89 46 3.389 337 945 762 140

1 Xã Nậm Hàng 369 1,222 18 10 1,222 0 369 332 372 Xã Lê Lợi 275 1,247 38 36 1,247 0 275 234 413 Xã Nậm Manh 107 530 28 0 530 0 107 71 36

4 Thị trân Nậm Nhùn 194 727 5 0 390 337 194 125 26

Tổng cộng 3.678

16.377 686 382 11.22

1 5.156 3.472

2.923 553

b.2) Vùng tái định cư nông thôn di chuyển ra khỏi xã, huyệnGồm 02 Thị trân thuộc 02 huyện có tiếp nhận các hộ dân thuộc vùng ngập lòng hồ

thuỷ điện Sơn La đến tái định cư tập trung hoặc xen ghép,cụ thể như sau:+ Thị trân Tam Đường - huyện Tam Đường; + Thị trân Phong Thổ - huyện Phong Thổ;

Bảng 9: Một vài số liệu tổng hợp về thực trạng đời sống của các hộ dân trong vùng TĐC nông thôn di chuyển ra khỏi xã, huyện tỉnh Lai Châu

82

T T


người

Chuẩn nghèo Nước sinh hoạtĐược

sử dụng điện lưới (hộ)

Nhà ở

Nghèo

Cận nghè

o

Nước sạch,

hợp vệ sinh

Chưa hợp VS Kiên

cố

Chưa kiên cố, nhà tạm

(hộ) (hộ)(người

)(người

)

III HUYỆN PHONG THỔ 199 854 33 61 271 583 199 183 16

1Điểm TĐC Huổi Luông (3 bản)

199 854 33 61 271 583 199 183 16

IV HUYỆN TAM ĐƯỜNG 32 192 3 0 192 0 32 30 2

1 Xã Tiên Bình - Tắc Tình 32 192 3 0 192 0 32 30 2

Tổng 231 1.046 36 61 463 583 231 213 18

5.4.1. Đất sản xuất

Diện tích đât sản xuât của các hộ tái định cư đã được chia theo quy hoạch thực tế rât hạn hẹp so với quỹ đât trước khi di dân. Mặt khác diện tích canh tác này trong vùng dự án phần lớn là đât dốc, bạc màu, xa địa bàn khu dân cư,... nên hiệu quả sản xuât chưa cao, chưa đảm bảo được điều kiện ổn định đời sống và phát triển sản xuât. Để giải quyết được vân đề khó khăn này:

- Xây dựng nương định canh với các phương pháp như làm băng cây xanh (theo đường đồng mức ; với các giống cây thường xanh họ đậu hoặc trồng cỏ…), tạo nương bậc thang hoặc kết hợp cả 2 phương pháp trên sẽ tạo nên hệ thống nương cố định có khả năng cải tạo đât, hạn chế rửa trôi xói mòn giúp cho việc thâm canh tăng năng xuât cây trồng góp phần tích cực cho mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững.

- Tăng cường khai hoang ruộng đât (nhât là khai hoang ruộng nước), làm tăng diện tích đât sản xuât nông nghiệp.

- Bổ sung chính sách, quy định cụ thể về sử dụng đât bán ngập để cân đối bố trí đât cho nhân dân phục vụ sản xuât.

- Quy hoạch và cắm mốc lại các loại đât rừng và giao cho nhân dân để nhân dân có đât sản xuât phù hợp với quỹ đât thực tế tại từng địa phương.

83

5.4.2. Sản xuất

- Xây dựng các mô hình sản xuât cho từng loại đât, vùng điển hình của cả khu vực tái định cư, áp dụng tiến bộ kỹ thuật và quy trình sản xuât khoa học, hợp lý đem lại năng suât, chât lượng, hiệu quả kinh tế cao sẽ là biện pháp tuyên truyền hữu hiệu nhât, là động lực thúc đẩy mạnh việc chuyển đổi cơ câu cây trồng vật nuôi, thay đổi tập quán canh tác lạc hậu tạo ra sản phẩm hàng hóa có giá trị kinh tế cao đáp ứng nhu cầu của thị trường tiêu thụ.

- Cần chú trọng sản xuât theo hướng thâm canh, chuyên canh những vùng sản xuât nông nghiệp có hiệu quả, với những vùng đât kém hiệu quả, cần chuyển đổi cây trồng đem lại năng suât cao nhât.

- Tăng cường hoạt động tập huân quy trình kỹ thuật, chuyển giao công nghệ cho nhân dân. Phát triển nhân rộng các mô hình sản xuât đã thực hiện mang lại hiệu quả kinh tế cao trong toàn vùng dự án.

- Khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư vào lĩnh vực sản sản xuât, đầu tư vốn, cung câp giống cây trồng bao tiêu sản phẩm.

- Cần có chính sách hỗ trợ mua cây giống, phân bón cho nhân dân, để giảm bớt gánh nặng về vốn đầu tư cho sản xuât.

1) Xây dựng các phương án tổ chức sản xuất cụ thể và phù hợp với điều kiện của từng khu, điểm TĐC:

- Đối với hộ TĐC nông nghiệp cần xác định rõ loại cây trồng phù hợp với điều kiện thổ nhương và có giá trị kinh tế cao; xác định loại vật nuôi có hiệu quả kinh tế, phù hợp với điều kiện thực tế tại điểm TĐC và nguần cung câp thức ăn. Nghiên cứu chuyển đổi cơ câu cây trồng, vật nuôi gắn với tổ chức lại sản xuât theo hướng phát triển sản xuât là bền vững.

- Đối với hộ TĐC đô thị, chăn nuôi quy mô hộ gia đình vẫn là một trong các hướng sản xuât mang lại hiệu quả kinh tế, giúp giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho người dân. Các cơ quan chuyên môn cần hướng dẫn kỹ thuật giúp các hộ dân TĐC lựa chọn giống vật nuôi xây dựng chuồng trại và xử lý chât thải phù hợp với điều kiện cụ thể của từng hộ gia đình


Gồm 01 phường, 01 thị trân có tiếp nhận các hộ dân thuộc vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La. Tổng số dân trong vùng là 384 hộ với khoảng 1588 nhân khẩu. Tỷ lệ hộ nghèo là 0,78%. Số người được sử dụng điện lưới quốc gia, nước sinh hoạt hợp vệ sinh

84

đạt 100%

Về hạ tầng kỹ thuật các khu điểm TĐC được đầu tư quy hoạch xây dựng tương đối đồng bộ phù hợp với điều kiện cụ thể của từng khu điểm đáp ứng nhu cầu đi lại, sinh hoạt, đời sống của nhân dân; Về đât ở các điểm thuộc vùng TĐC đô thị hầu hết đều được câp bình quân 115m2/hộ. Các hộ dân thuộc vùng TĐC đô thị, người dân ở vùng này ngoài các hộ là cán bộ viên chức nghỉ hưu còn lại đa phần là các hộ thuần túy sản xuât nông nghiệp khi chuyển về đô thị sinh sống đời sống gặp rât nhiều khó khăn do không có đât sản xuât hoặc được câp nhưng ít hơn nơi cũ, hướng dẫn chuyển đổi nghề nghiệp cho các hộ dân phi nông nghiệp còn chậm hoặc chưa được quan tâm đúng mức dẫn đến điều kiện sản xuât cũng như tạo nguồn thu nhập cho người dân còn thâp chưa đủ điều kiện để đảm bảo cuộc sống lâu dài. Để giải quyết được vân đề khó khăn này cần thực hiện các hướng phát triển sản xuât sau đây:

Thành phố Lai Châu ( phường Đông Phong gồm tổ 25 và tổ 26):tập trung đầu tư phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp ( may mặc, giầy da, ...) dịch vụ buôn bán, đào tạo nghề ( lái xe, sửa chữa ôtô, xe máy,...).

Huyện Phong Thổ (thị trân Phong Thổ gồm bản PaSo và bản Hữu Nghị): tập trung đầu tư, phát triển các ngành thủ công truyền thống, đào tạo nghề kinh doanh dịch vụ; chăn nuôi quy mô hộ gia đình.



Gồm 13 xã thuộc 02 huyện có một phần diện tích bị ngập trong lòng hồ thuỷ điện Sơn La và có các hộ dân phải di chuyển tái định cư khỏi vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La. Tổng số dân trong vùng là 3678 hộ với khoảng 16.377 nhân khẩu. Tỷ lệ hộ nghèo là 18,65%. Số người được sử dụng điện lưới quốc gia là 94,4%, nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 68,52%

Hạ tầng kỹ thuật các khu điểm TĐC đã được đầu tư xây dựng tương đối đồng bộ, đến thời điểm hiện tại tuy đã có nhiều công trình bị xuống câp nhưng cơ bản đã đáp ứng được nhu cầu đi lại, sinh hoạt của nhân dân. Về đât ở mỗi hộ bình quân được câp 400m2; về sản xuât còn gặp rât nhiều khó khăn do diện tích đât sản xuât được câp cho các hộ rât hạn hẹp, thường ít hơn so với nơi ở cũ. Kỹ thuật canh tác của bà con còn lạc hậu giống cây lương thực, cây ăn quả cho năng suât thâp, chăn nuôi theo cách tự chăn thả; phương án sản xuât, công tác khai hoang, cải tạo đồng ruộng, công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, các mô hình sản xuât điểm chưa được triển khai rộng rãi nên hiệu quả sản xuât chưa cao. Để giải quyết được vân đề khó khăn này, cần thực hiện các hướng phát triển sản xuât chính sau đây:

Huyện Sìn Hồ (9 xã, 24 điểm TĐC): tập trung đầu tư phát triển các loại cây lương thực, cây ăn quả, chuyển đổi cơ câu cây trồng; chăn nuôi đại gia súc gia cầm, phát triển

85

ngành nghề đánh bắt nuôi trồng thủy sản, khoanh nuôi bảo vệ rừng kết hợp với trồng rừng;

Huyện Nậm Nhùn ( 4 xã, 8 điểm): tập trung đầu tư phát triển các loại cây lương thực, cây ăn quả, chuyển đổi cơ câu cây trồng; chăn nuôi đại gia súc gia cầm, phát triển ngành nghề đánh bắt nuôi trồng thủy sản, khoanh nuôi bảo vệ rừng kết hợp với trồng rừng;

b.2) Vùng tái định cư nông thôn di chuyển ra khỏi xã, huyện

Gồm 02 Thị trân thuộc 02 huyện có tiếp nhận các hộ dân thuộc vùng ngập lòng hồ thuỷ điện Sơn La. Tổng số dân trong vùng là 231 hộ với khoảng 1.046 nhân khẩu. Tỷ lệ hộ nghèo là 15,58%. Số người được sử dụng điện lưới quốc gia là 100%, nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 44,26%

Hạ tầng kỹ thuật các khu điểm TĐC đã được đầu tư xây dựng tương đối đồng bộ, đến thời điểm hiện tại tuy đã có nhiều công trình bị xuống câp nhưng cơ bản đã đáp ứng được nhu cầu đi lại, sinh hoạt của nhân dân. Về đât ở mỗi hộ bình quân được câp 400m2; Tuy có lợi thế hơn so với TĐC ven hồ nhưng việc tận dụng triển khai các lợi thế đó vào thực tiễn sản xuât chưa được triệt để do vẫn còn nhiều yếu tố như người dân vẫn quen với phương thức sản xuât truyền thống, chưa tiếp cận được các phương thức sản xuât hiện đại đòi hỏi phải có trình độ kỹ thuật, biện pháp xử lý thích hợp nên hiệu quả sản xuât chưa cao, chưa đảm bảo được điều kiện ổn định đời sống và phát triển sản xuât theo hướng bền vững. Để giải quyết được vân đề khó khăn này, cần thực hiện các hướng phát triển sản xuât chính sau đây:

Huyện Phong Thổ (thị trân Phong Thổ gồm 3 bản): Tập trung đầu tư phát triển các loại cây lương thực, cây ăn quả, chuyển đổi cơ câu cây trồng; chăn nuôi đại gia súc gia cầm, khoanh nuôi bảo vệ rừng kết hợp với trồng rừng;

Huyện Tam Đường ( thị trân Tam Đường gồm 1 bản): Tập trung đầu tư phát triển các loại cây lương thực, cây ăn quả, chuyển đổi cơ câu cây trồng; chăn nuôi đại gia súc gia cầm. Đào tạo nghề theo hướng phát triển kinh doanh dịch vụ ( buôn bán, du lịch).

2) Tập huấn và chuyển giao công nghệ:

Thường xuyên mở các lớp tập huân và chuyển giao công nghệ sản xuât cho nhân dân, đặc biệt là các biện pháp kỹ thuật khai thác và sử dụng bền vững các loại đât dốc, đât bạc mầu…, xây dựng một số mô hình sản xuât điểm điển hình phù hợp với từng khu điểm TĐC.

Một khi các mô hình sản xuât điểm thành công cùng với các hoạt động nêu trên đem lại hiệu quả kinh tế cao cho người dân TĐC và xã hội thì đây sẽ là biện pháp tuyên truyền hữu hiệu nhât, là động lực thúc đẩy nhanh chóng việc nhân rộng mô hình, thúc

86

đẩy việc chuyển đổi cơ câu cây trồng, vật nuôi và thay đổi tập quán canh tác lạc hậu, góp phần ổn định sản xuât nâng cao đời sống của người dân

3) Chính sách hỗ trợ:

Đồng thời với các chính sách ưu đãi, khuyến khích các thành phần kinh tế tích cực đầu tư vào các lĩnh vực sản xuât, nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ hợp lý về giống, phân bón, thuốc trừ sâu, thức ăn chăn nuôi, các loại vật tư nông nghiệp khác cũng như các hoạt động có liên quan đến quá trình sản xuât, lưu thông và tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp cho người dân vùng TĐC.

5.4.3. Khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công

a) Xây dựng các mô hình sản xuất điểm và chuyển giao khoa học công nghệ: Đề nghị nghiên cứu xây dựng các mô hình sản xuât điển hình trên các địa bàn sau đây:

Dự kiến xây dựng các mô hình sản xuât trên các địa bàn như sau:

- Mô hình canh tác bền vững trên đất dốc: xây dựng mô hình trình diễn canh tác trên nương định canh (nương bậc thang, nương có băng cây xanh chống xói mòn …) điển hình có 2 huyện: Sìn Hồ, Nậm Nhùn. Xây dựng 6 mô hình: 3 mô hình ở Nậm Nhùn, 3 mô hình ở Sìn Hồ.

- Mô hình thâm canh lúa hàng hóa chất lượng cao: xây dựng mô hình thâm canh lúa hàng hóa với các giống lúa chât lượng cao, áp dụng các biện pháp kỹ thuật trong các khâu gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch bảo quản…Dự kiến xây dựng 21 mô hình, quy mô bình quân 3 ha/ mô hình tại 4 huyện là : Nậm Nhùn 5 mô hình, Sìn Hồ 13 mô hình, Phong Thổ 2 mô hình và Tam Đường 1 mô hình.

- Mô hình thâm canh ngô hàng hóa: Xây dựng mô hình thâm canh ngô với các giống ngô năng xuât, chât lượng cao được canh tác trên nương định canh; áp dụng mật độ gieo trồng, chế độ chăm sóc (làm cỏ, bón phân) thu hoạch bảo quản theo đúng quy trình kỹ thuật. Các vùng đât thích hợp để làm mô hình và dự kiến số lượng mô hình này là: 2 mô hình ở Phong Thổ, 1 ở Tam Đường, 8 mô hình ở Nậm Nhùn và 20 mô hình ở Sìn Hồ.

- Mô hình trồng cây 3 vụ : phát triển cây vụ 3 sẽ nâng cao hệ số sử dụng đât tạo việc làm liên tục cho lao động nông nghiệp, có khả năng đưa vào trồng các giống cây có giá trị kinh tế cao. Từ đó nâng cao thu nhập trên 1 đơn vị đât canh tác và góp phần nâng cao mức thu nhập cho hộ sản xuât nông nghiệp đồng thời giảm đi áp lực về nhu cầu đât sản. Xây dựng mô hình phát triển cây vụ 3 sẽ tác động tích cực đến tính năng động trong sản xuât làm thay đổi tập quán canh tác lạc hậu. Dự kiến xây dựng 10 mô hình phát triển cây vụ 3 với quy mô bình quân 3 ha/ mô hình tại huyện Sìn Hồ 5 mô hình, Nậm Nhùn 5 mô hình với chủng loại một số loại cây trồng như khoai lang, sắn dong riềng, rau quả các loại…

87

- Mô hình sản xuất rau quả công nghệ cao: Hiện nay với yêu cầu bảo vệ quyền lợi và sức khỏe người tiêu dùng, các loại sản phẩm nông nghiệp phải đảm bảo các quy định về chât lượng và độ an toàn khi sử dụng. Mặt khác để tăng giá trị các loại sản phẩm nông sản và để người sản xuât tiếp cận với phương pháp sản xuât tiến bộ tạo ra dòng sản phẩm chât lượng cao, an toàn khi sử dụng đặc biệt là sản phẩm rau quả các loại thì việc xây dựng mô hình sản xuât rau quả an toàn đã mang tính câp thiết, tạo tiền đề cho bước phát triển mới theo hướng hiện đại hoá nông nghiệp. Xây dựng mô hình sản xuât rau quả an toàn theo phương pháp trồng trong nhà lưới, trồng trên giá thể, phân bón cho cây được cung câp theo đường ống tưới ẩm, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong danh mục cho phép, nguồn nước tưới là nguồn nước sạch, áp dụng nghiêm ngặt quy trình chăm sóc, thu hoạch bảo quản sản phẩm…Dự kiến xây dựng khoảng 11 mô hình với quy mô 0,5 - 1,0 ha/mô hình tại 5 huyện là: thành phố Lai Châu 1 mô hình, Tam Đường 1 mô hình, Phong Thổ 3 mô hình, Nậm Nhùn 2 mô hình và Sìn Hồ 4 mô hình.

- Mô hình phát triển vườn cây ăn quả chất lượng cao: cây ăn quả các loại đã được chú ý đưa vào ngành trồng trọt trong vùng, tuy nhiên kết quả thu được chưa đáp ứng theo mong đợi, sản lượng bâp bênh, chât lượng sản phẩm kém, do nhiều nguyên nhân trong đó các khâu chọn giống cây, phương thức canh tác, kỹ thuật chăm sóc, thu hoạch bảo quản chưa hợp lý là những nguyên nhân chính dẫn tới thât bại. Trong khi đó nhu cầu sử dụng hoa quả ngày càng lớn, nguồn cung câp chủ yếu từ các vùng miền khác vận chuyển đến với cước phí cao nên giá của quả cây không tương xứng với mức thu nhập của đại bộ phận người dân trong vùng. Do vậy, việc đẩy mạnh phát triển vườn cây ăn quả phát huy tiềm năng lợi thế về đât đai, khí hậu sản xuât quả cây đáp ứng nhu cầu sử dụng của người dân và thị trường là hướng phát triển nông nghiệp bền vững. Trong đó việc xây dựng các mô hình làm thí điểm có hiệu quả, sẽ là động lực cho bà con trong vùng học hỏi và vận dụng, với những phương thức chuyên canh tập trung, các khâu tuyển chọn giống, kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hoạch bảo quản theo đúng quy trình kỹ thuật từ đó chuyển giao cho người dân áp dụng vào sản xuât là rât cần thiết, nó là yếu tổ then chốt đảm bảo sự thành công trong việc đầu tư phát triển. Hiện nay trên địa bàn vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La tỉnh Lai Châu có 2 huyện là: Sìn Hồ, Nậm Nhùn rât thích hợp triển khai các mô hình về phát triển vườn cây ăn quả chất lượng cao. Dự kiến có thể xây dựng 6 mô hình phát triển vườn cây ăn quả chât lượng cao với quy mô bình quân 2 ha/mô hình tại địa bàn của 2 huyện trên, mỗi huyện 3 mô hình.

- Mô hình trang trại vườn rừng Nông - Lâm kết hợp: phát triển trang trại vườn rừng nông – lâm kết hợp không những phủ nhanh đồi núi trọc, cải tạo đât mà còn đem lại hiệu quả kinh tế cao, với đa dạng sản phẩm nông nghiệp mà còn góp phần tích cực phát triển sản xuât nông nghiệp theo hướng bền vững, bảo vệ môi trường sinh thái. Để giúp tạo ra bước phát triển mạnh và đạt được hiệu quả kinh tế cao trong loại hình kinh tế trang trại cần đúc rút kinh nghiệm. Xây dựng mô hình kiểu mẫu tổng hợp phát triển trang trại nông lâm kết hợp làm cơ sở thực tiễn để nhân ra diện rộng để phát huy tối đa tiềm năng lợi thế của vùng. Dự kiến xây dựng 6 mô hình với quy mô bình quân 3ha/ mô hình tại huyện Nậm Nhùn và huyện Sìn Hồ.

- Xây dựng các mô hình chăn nuôi theo quy mô trại chăn nuôi tập trung làm tiền đề cho bước phát triển mới trong ngành chăn nuôi làm thay đổi căn bản phương thức

88

chăn nuôi theo hướng công nghiệp, nâng cao chât lượng và giá trị sản phẩm chăn nuôi. Bên cạnh đó còn góp phần vào việc bố trí sắp xếp lại lao động nông nghiệp trong đó có một bộ phận không nhỏ thoát ly với ruộng đât phát triển kinh tế bằng ngành chăn nuôi chuyên nghiệp. Từ đó đưa chăn nuôi trở thành ngành sản xuât chính chiếm tỷ trọng lớn trong cơ câu ngành nông nghiệp.

Đề xuất các mô hình chăn nuôi theo hình thức trại tập trung công nghiệp cho chất lượng và giá trị sản phẩm cao:

+ Mô hình chăn nuôi trâu bò với phương thức nuôi nhốt tại chuồng trại : dự kiến xây dựng 17 mô hình mỗi mô hình 25 con tại các huyện Sìn Hồ 9 mô hình, Nậm Nhùn 4 mô hình , Phong Thổ 2 mô hình, Tam Đường 2 mô hình.

+ Mô hình trại chăn nuôi lợn tập trung : với hệ thống chuồng trại và hầm Biogas xử lý chât thải, dự kiến xây dựng 32 mô hình với quy mô 150 con/ mô hình, huyện Sìn Hồ 20 mô hình, Nậm Nhùn 8 mô hình, Phong Thổ 3 mô hình, Tam Đường 2 mô hình).

+ Mô hình chăn nuôi gia cầm theo các mục đích hướng thịt, hướng trứng theo phương thức trại chăn nuôi tập trung thâm canh hoặc bán thâm canh cung câp đầy đủ thức ăn và chủ động phòng chống dịch bệnh. Dự kiến xây dựng 50 mô hình với quy mô bình quân 1000 con gia cầm/ mô hình tại các huyện của vùng dự án: huyện Sìn Hồ 25 mô hình, Nậm Nhùn 15 mô hình, Phong Thổ 8 mô hình và huyện Tam Đường 2 mô hình.

Đề xuất các mô hình chăn nuôi theo hình thức tận dụng nguồn thức ăn từ rừng:

+ Mô hình nuôi Dê dưới tán rừng trồng sản xuât, rừng phòng hộ được khoán cho các hộ bảo vệ: lợi dụng khả năng ăn tạp được nhiều loại lá cây của con dê dưới tán rừng trồng thời kỳ rừng khép tán, các loại là cây con trong rừng tự nhiên. Dự kiến xây dựng 4 mô hình với quy mô 50 con /mô hình trong phạm vi 5 ha rừng tại các huyện: huyện Nậm Nhùn 2 mô hình, huyện Sìn Hồ 2 mô hình.

- Xây dựng mô hình nuôi trồng thủy sản, thủy đặc sản: Vùng dự án có tiềm năng rât lớn về phát triển nuôi trồng thủy sản tuy nhiên ngành thủy sản chưa phát huy được lợi thế do trình độ sản xuât thâp, chưa chú trọng đầu tư phát triển, chưa chủ động được nguồn con giống…do đó xây dựng các mô hình nuôi trồng thủy sản áp dụng các biện pháp kỹ thuật phát triển nuôi cá lồng trên hồ thủy điện, phát triển nuôi thủy đặc sản…đạt năng suât và hiệu quả kinh tế cao sẽ có tác động tích cực đến bước chuyển biến và mở đường cho sự phát triển ngành thủy sản vùng dự án. Dự kiến xây dựng 40 mô hình nuôi cá lồng bè với quy mô 150 m3/1 lồng cá/mô hình tại 2 huyện mỗi huyện 20 mô hình: Sìn Hồ, Nậm Nhùn.

b) Tập huấn kỹ thuật:

- Mở lớp bồi dương, tập huân và truyền nghề cho người sản xuât để nâng cao kiến thức, kỹ năng sản xuât, quản lý kinh tế; cho khoảng hơn 6793 người tham gia; Nội dung bồi dương, tập huân nhằm giúp nông dân có thể tự tổ chức và áp dụng quy trình kỹ thuật vào thực tế để phát triển sản xuât, nâng cao sản lượng, giá trị sản phẩm, tăng thu nhập,

89

xoá đói giảm nghèo. Gắn với lý thuyết là các mô hình trình diễn thực tế tại cộng đồng. Việc kết hợp giữa lý thuyết với rèn luyện kỹ năng thao tác cho người sản xuât, vừa phù hợp, dễ hiểu nên nhiều mô hình triển khai được nhiều người dân quan tâm, học tập kinh nghiệm.

- Bên cạnh đó tổ chức tập huân, đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho người hoạt động khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công cho khoảng 1308 người.

- Tại TP.Lai Châu cần phải mở lớp bồi dương, tập huân đào tạo nghề sửa chữa ô tô, xe máy và lái xe.

- Tăng cường cán bộ khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư, khuyến công cho xã: 1 cán bộ/xã.

5.4.4. Thương mại, du lịch, dịch vụ

1) Tăng cường công tác tổ chức quản lý nhà nước về thương mại, du lịch và dịch vụ: Một trong những nguyên nhân cản trở tốc độ phát triển kinh tế - xã hội ở khu vực miền núi nói chung và ở các vùng TĐC thủy điện Sơn La nói riêng là công tác quản lý Nhà nước về thương mại, du lịch và dịch vụ còn yếu, chưa tạo được điều kiện thuận lợi cho người dân có thể tiêu thụ hết và tiêu thụ nhanh chóng các sản phẩm nông nghiệp hàng hoá và dịch vụ do họ sản xuât ra hoặc mua về những thứ họ cần cho sản xuât và đời sống. Tăng cường công tác quản lý nhà nước về thương mại, du lịch và dịch vụ là rât cần thiết. Thường xuyên tuyên truyền, phổ biến sâu rộng cho người dân tại các khu vực có điểm TĐC nói chung, cho bà con tiểu thương và những người hoạt động kinh doanh, thương mại nói riêng châp hành nghiêm chỉnh quy định của các Luật sau:

- Luật Thương mại (Luật số 36/2005/QH11 ngày 14/6/2005). Luật Thương mại cho phép các bên kinh doanh tự do thoả thuận các điều kiện giao dịch, ngăn câm sự gian lận hay lạm quyền và sử dụng quyền lực nhà nước để thực thi các quyền lợi hợp pháp phát sinh từ các thoả thuận nhât trí. Luật thương mại giảm các hàng rào pháp lý đối với các cá nhân hợp tác dựa trên các điều khoản riêng của họ để làm giàu.

- Luật Du lịch (Luật số 44/2005/QH11 ngày 14/6/2005). Công trình thủy điện Sơn La nói chung và các điểm TĐC thủy điện Sơn La là những địa danh có tiềm năng rât lớn để phát triển và kinh doanh du lịch. Châp hành tốt Luật Du Lịch sẽ tạo thêm được nhiều việc làm có thu nhập, nâng cao dân trí, xoá đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chât và tinh thần của người dân, bảo đảm hài hoà giữa kinh tế, xã hội và môi trường, góp phần phát triển kinh tế - xã hội các vùng TĐC.

2) Xây dựng và hoàn thiện hệ thống các cơ chế chính sách: Cho đến nay Nhà

90

nước đã ban hành nhiều chính sách liên quan đến thương mại, du lịch và dịch vụ, trong đó có không ít chính sách trở nên bât cập thậm chí mâu thuẫn đã làm cản trở đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các cơ chế, chính sách ưu đãi nhằm khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư kinh doanh vào lĩnh vực thương mại, du lịch và dịch vụ. Hoàn thiện chính sách tự do lưu thông hàng hoá, tạo lập thị trường thống nhât và thông suốt, gắn liền thị trường của vùng TĐC với thị trường của tỉnh, của vùng, của cả nước và thế giới. Phát triển kinh tế nông thôn miền núi trước hết phải đảm bảo các điều kiện thuận lợi cho người dân mua sắm vật tư sản xuât, và hàng hoá với giá cả phù hợp với mức thu nhập của họ. Do đó cần ưu tiên hình thành các cụm hay các trung tâm kinh tế - thương mại - dịch vụ tại các thị trân, thị tứ. Tạo điều kiện thuận lợi cho mạng lưới chợ nông thôn hình thành mở rộng và phát triển.

3) Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực: Ngoài chính sách có sức hâp dẫn thu hút được nhiều cán bộ có năng lực quản lý Nhà nước về thương mại, du lịch và dịch vụ đến làm việc tại các vùng có điểm TĐC, Nhà nước cần có các chính sách cụ thể và phù hợp để đào tạo nguồn nhân lực tại chỗ về lĩnh vực thương mại, du lịch và dịch vụ, trong đó quan tâm đào tạo nâng cao năng lực và kỹ năng quản lý chợ, về thương mại điện tử, kỹ năng xúc tiến thương mại. Cần quan tâm hơn nữa tới việc đào tạo nghề cho lao động nông thôn, đào tạo nghề gắn với nhu cầu tuyển dụng của các doanh nghiệp, ngành nghề tại các khu, cụm, điểm công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, từng bước nâng cao chât lượng, tính chuyên nghiệp và chuẩn hóa đội ngũ lao động ngành thương mại, dịch vụ nhằm đáp ứng được yêu cầu của hội nhập khu vực và quốc tế.

4) Tổ chức quản lý: Quy hoạch phát triển thương mại, du lịch, dịch vụ trong vùng TĐC phải gắn liền với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội chung của vùng. Các câp, các ngành có liên quan cần tổ chức quản lý và triển khai thực hiện tốt các quy hoạch, kế hoạch, đề án phát triển thương mại, du lịch và dịch vụ đã được thông qua, coi đây là một trong những khâu then chốt, có tính đột phá để phát triển kinh tế - xã hội các vùng có điểm TĐC thủy điện Sơn La.

5.4.5. Đào tạo nghề đối với nông thôn và đô thị

Như đã nêu ở phần đầu, một trong những tồn tại của dự án di dân TĐC thủy điện Sơn La là công tác khuyến nông, khuyến lâm, khuyến ngư..., hướng dẫn chuyển đổi nghề nghiệp và tạo cơ hội việc làm cho các hộ dân bị mât đât sản xuât cũng như các hộ dân phi nông nghiệp ở nhiều khu, điểm TĐC còn chậm hoặc chưa được quan tâm đúng mức. Có nhiều người học xong các khoá đào tạo nghề nhưng vẫn chưa tìm được việc làm phù hợp với nghề đã học, ngược lại có những nghề mới được hình thành sau TĐC và người dân TĐC có thể tham gia nhưng lại chưa được đào tạo (ví dụ như kỹ thuật chăn nuôi gia súc, gia cầm quy mô tập trung hay nuôi thả cá đặc sản trong lòng hồ thủy điện…) dẫn đến hiệu quả sản xuât cũng như nguồn tạo thu nhập cho người dân chưa cao, chưa đảm bảo

91

cuộc sống ổn định bền vững lâu dài trên quê hương mới. Do vậy, đào tạo nghề trong đề án này cần tập trung vào những nội dung chính sau đây:

1) Tổ chức tuyên truyền sâu rộng các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và địa phương về đào tạo nghề phát triển nguồn nhân lực: Sử dụng mọi phương tiện thông tin đại chúng, các tổ chức chính trị - xã hội và các đoàn thể có sẵn ở địa phương cũng như trong các buổi sinh hoạt cộng đồng… để tuyên truyền, phổ biến cho người dân TĐC các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về đào tạo nghề, về vai trò của dạy nghề, học nghề đối với việc giải quyết các vân đề xã hội, tạo việc làm, tăng thu nhập, xóa đói, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế xã hội.

2) Gắn công tác đào tạo với giải quyết việc làm: Các cơ sở đào tạo nghề cho người lao động (được câp phép) phải căn cứ vào điều kiện thực tế của địa phương như các nghề đã có và sẽ phát triển, yêu cầu về trình độ và số lượng lao động của từng nghề nói chung, yêu cầu về số lượng và trình độ chuyên môn của các ngành nghề cần tuyển dụng tại các doanh nghiệp, khu công nghiệp, cụm công nghiệp…nói riêng để mở các lớp đào tạo nghề phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và phù hợp với tiêu chuẩn về tay nghề do các doanh nghiệp quy định. Cần chú trọng đào tạo theo địa chỉ, phù hợp với đặc điểm và điều kiện của từng nhóm đối tượng trên từng địa bàn (tập trung và lưu động). Quan tâm đào tạo nghề tại chỗ cho các đồng bào dân tộc, vùng sâu, vùng xa, lao động nông thôn, người nghèo và các đối tượng đặc thù.

Thường xuyên tổ chức các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn như: khuyến nông, khuyến lâm, khuyến công, khuyến ngư, chuyển giao công nghệ… Rà soát lại hệ thống đào tạo nghề, những nghề không có lợi thế đào tạo thì tăng cường hợp tác; nghề có nhu cầu lớn và có lợi thế thì cần đầu tư mở rộng quy mô, đồng thời phải đổi mới nội dung, chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu của các cơ sở, doanh nghiệp và khả năng vận hành. Bồi dương và phát triển đội ngũ giáo viên, cán bộ quản lý đào tạo hiện có, đào tạo thêm lực lượng mới và thu hút chuyên gia bằng nhiều hình thức mềm dẻo, linh hoạt.

3) Xã hội hoá công tác đào tạo nguồn lực: Khuyến khích các cơ sở dạy nghề tư thục, các cơ sở giáo dục công lập như trường đại học, cao đẳng, trung câp nghề… và các doanh nghiệp, cơ sở sản xuât, kinh doanh, dịch vụ tham gia hoạt động dạy nghề để cung câp nguồn lao động có tay nghề phù hợp với yêu cầu của từng loại công việc. Cần lồng ghép công tác đào tạo nguồn nhân lực với các chương trình dự án trên địa bàn.

4) Hỗ trợ đào tạo nghề để đi xuất khẩu lao động: Xuât khẩu lao động là một hướng quan trọng giải quyết việc làm có thu nhập cao cho người dân TĐC. Nhà nước có chính sách ưu tiên, hỗ trợ đào tạo nghề cho người dân TĐC được tham gia các chương trình xuât khẩu lao động. Để chuẩn bị nhân lực có tay nghề đáp ứng được yêu cầu xuât khẩu lao động, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích các lao động là người dân TĐC đặc biệt là người dân tộc thiểu số vào học ở các trường dạy nghề, trung tâm dạy nghề công

92

lập được học các nghề phù hợp với trình độ, năng lực của bản thân họ và phù hợp với yêu cầu của các doanh nghiệp đang hoạt động xuât khẩu lao động được câp phép và có uy tín để sẵn sàng tham gia vào thị trường xuât khẩu lao động.

5.4. 6. Y tế, giáo dục, văn hóa - thể thao, bưu điện

a) Y tế:

1) Xã hội hoá công tác chăm sóc sức khoẻ nhân dân: Đây là một giải pháp hữu hiệu để đưa nhiều dịch vụ y tế thiết yếu liên quan đến việc bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cho người dân TĐC nhât là cho các hộ nghèo và hộ thuộc diện chính sách, giúp người dân có cơ hội tiếp cận được với y học hiện đại. Ngoài việc tăng cường mạng lưới y tế công lập từ trạm xá xã đến bệnh viện đa khoa tuyến huyện và tuyến tỉnh, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích phát triển các cơ sở y tế bán công hoặc tư nhân với các dịch vụ y tế kỹ thuật cao, đáp ứng yêu cầu khám chữa bệnh của nhân dân, đặc biệt ưu tiên cho các khu điểm TĐC nằm ở các vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Các cơ quan chức năng có trách nhiệm thực hiện nghiêm túc, kịp thời các chính sách về an sinh xã hội, trợ giúp xã hội, chế độ bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thât nghiệp, hỗ trợ khắc phục hậu quả thiên tai,.. đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao và đa dạng của nhân dân trong vùng.

2) Phát triển và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế: Ngoài việc tăng cường đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chât, trang thiết bị y tế cần thiết, đồng bộ và đạt chuẩn cùng với đội ngũ y bác sĩ phù hợp cho các cơ sở y tế từ câp xã đến câp tỉnh, các cơ quan chức năng cần sắp xếp lại bộ máy và đội ngũ cán bộ y tế, điều chỉnh và bổ sung đội ngũ cán bộ chuyên môn hợp lý giữa nơi nhiều và nơi ít trong nội bộ ngành. Phân đâu đến năm 2020 cứ 10.000 dân vùng TĐC có ít nhât 6 bác sĩ, 2 dược sĩ đại học, 100% trạm y tế xã có cán bộ quản lý dược có trình độ từ dược tá trở lên và cơ câu cán bộ y tế tại các cơ sở khám, chữa bệnh phải đảm bảo cứ 01 bác sĩ có 03 điều dương viên.

Ngoài chính sách ưu tiên tiếp nhận nguồn nhân lực y tế có trình độ cao và chuyên môn sâu, các bác sĩ và dược sĩ trình độ đại học hệ chính quy để cung câp cho các cơ sở y tế, các địa phương (tỉnh) có thể liên kết với các trường đại học y - dược để bồi dương nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho các cán bộ y tế đang công tác tại địa phương và đào tạo cán bộ y tế (bác sĩ, dược sĩ, y sỹ) theo hình thức tại chức hoặc cử tuyển, hoặc theo địa chỉ cho con em đồng bào các dân tộc trên địa bàn vùng TĐC.

Nhà nước cần ưu tiên đầu tư cả về nhân lực và vật lực để củng cố, phát triển và nâng cao chât lượng các dịch vụ y tế cho các cơ sở y tế ở thôn, bản và xã. Thường xuyên tổ chức các đợt tiêm phòng, phòng dịch trong cộng đồng. Tuyên truyền, phổ biến các

93

kiến thức cơ bản về công tác bảo vệ và chăm sóc sức khỏe để người dân thay đổi nhận thức về bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khoẻ, vận động người dân tham gia các loại hình bảo hiểm y tế.

Đội ngũ cán bộ y tế ở các câp có trách nhiệm nâng cao y đức và chât lượng khám chữa bệnh, chăm sóc sức khoẻ nhân dân. Các cơ quan chức năng cần tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với các cơ sở y dược (cả công lập và tư nhân) trên địa bàn. Thực hiện hiệu quả các chương trình mục tiêu Quốc gia về y tế.

Cần có chính sách để cán bộ lãnh đạo cơ sở y tế các câp được theo học các lớp về lý luận chính trị, quản lý nhà nước, quản lý bệnh viện phù hợp với từng vị trí lãnh đạo. Thực hiện nghiêm túc chính sách luân chuyển cán bộ quản lý cơ sở y tế các câp và tăng cường cán bộ chuyên môn cho tuyến huyện, đặc biệt đối với cơ sở điều trị.

b) Giáo dục:

1) Giải pháp về chuyên môn để nâng cao chất lượng giáo dục: Các cơ sở giáo dục và đào tạo trong vùng TĐC phải tự rà soát đánh giá chât lượng cán bộ quản lý giáo dục, chât lượng giáo viên và trình độ giáo viên để có kế hoạch đào tạo nâng cao chât lượng cán bộ, giáo viên theo chuẩn quốc gia. Nhà nước cần có chính sách ưu đãi, khuyến khích, tạo điều kiện (kể cả bắt buộc) cho cán bộ, giáo viên trong vùng có điểm TĐC được tiếp tục đào tạo nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, phù hợp với vị trí công tác hiện tại cũng như quy hoạch phát triển trong tương lai.

2) Khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực: Các cơ quan chức năng ở địa phương cần khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để các trường học (từ hệ mầm non đến trung học phổ thông), các trường kỹ thuật và dạy nghề… đã có ở trong vùng để tham gia phát triển giáo dục và đào tạo, nâng cao trình độ dân trí, văn hoá và kỹ năng lao động cho đồng bào TĐC. Nâng cao chât lượng và tỷ lệ lao động qua đào tạo, gắn với điều chỉnh cơ câu đào tạo cho phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động và nhu cầu sử dụng, tăng cường đào tạo thông qua hình thức hợp đồng, hỗ trợ kinh phí đào tạo nghề cho những doanh nghiệp sử dụng lao động địa phương.

3) Đẩy mạnh công tác xã hội hoá giáo dục: Khuyến khích phát triển và đa dạng hình thức đào tạo (công lập, dân lập, tư thục, bán công…), huy động mọi nguồn lực xã hội mở rộng quy mô các trường lớp ở mọi câp học, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người được học tập và xây dựng xã hội học tập, theo tinh thần Nghị quyết số 05/2005/NQ-CP ngày 18/11/2005 của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và thể dục thể thao. Xã hội hoá công tác giáo dục và đào tạo là giải pháp hữu hiệu để nâng cao dân trí, nâng cao chât lượng đào tạo, bảo đảm nguồn nhân lực phù hợp với cơ câu ngành nghề, trình độ phát triển kinh tế và an ninh, quốc phòng; tăng nhanh tỷ

94

lệ đào tạo nghề, đặc biệt là các ngành nghề liên quan đến chuyển dịch cơ câu lao động địa bàn tái định cư, các khu đô thị mới.

c) Văn hóa - thể thao:

1) Tuyên truyền vận động: Các câp, các ngành, các đoàn thể và tổ chức chính trị - xã hội ở từng địa phương có điểm TĐC cần tham gia tích cực vào các hoạt động tuyên truyền, giáo dục pháp luật, góp phần nâng cao nhận thức của mọi tầng lớp nhân dân, phát huy tinh thần chủ động, nỗ lực của người dân, vai trò của cộng đồng trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá của dân tộc mình, xây dựng bản làng văn hoá, xây dựng nông thôn mới. Thực hiện tốt công tác thông tin, truyền thông, nâng cao chât lượng các hoạt động thông tin, báo chí, xuât bản; tăng phủ sóng phát thanh, truyền hình tiếng dân tộc thiểu số tới các vùng sâu, vùng xa, biên giới. . .

2) Đầu tư nguồn nhân lực: Cần có chính sách ưu đãi, khuyến khích, động viên và phát huy năng lực của cán bộ có chuyên môn sâu về văn hoá - thể thao đến công tác và phục vụ lâu dài tại các vùng có điểm TĐC. Tăng cường và phát huy hoạt động của các đội hoạt động chuyên ngành như thông tin lưu động, văn nghệ xung kích, chiếu bóng lưu động... xuống xã, thôn, bản để vừa phục vụ vừa tuyên truyền, đồng thời kèm theo các sinh hoạt văn hóa, văn nghệ, thể thao ở các khu dân cư.

3) Huy động nguồn lực: Nhà nước cần đầu tư 100% kinh phí để xây dựng các trung tâm văn hóa, thể thao xã, nhà văn hóa thôn, sân thể thao câp thôn, ưu tiên vùng có hoàn cảnh đặc biệt, vùng sâu vùng xa, vùng đồng bào dân tộc ít người, vùng TĐC. Ngoài kinh phí của Nhà nước, các câp các ngành của từng địa phương cần tranh thủ mọi khả năng nguồn lực của địa phương mình để hỗ trợ đầu tư phát triển văn hóa - thể thao tại các vùng TĐC. Tiếp tục thực hiện chính sách khuyến khích xã hội hóa và tạo điều kiện để các cá nhân, tổ chức doanh nghiệp đầu tư xây dựng các cơ sở vật chât phục vụ các hoạt động văn hóa, thể thao, vui chơi giải trí trên địa bàn nông thôn theo Nghị định 69/2008/NĐ-CP ngày 30/5/2008 của Chính phủ về chính sách khuyến khích xã hội hóa đối với các hoạt động trong lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể dục thể thao, môi trường.

4) Phát triển nghiên cứu khoa học: Các câp chính quyền địa phương cần dành khoản kinh phí nhât định từ nguồn ngân sách để đầu tư phát triển nghiên cứu khoa học về văn hoá, thể thao trên địa bàn có các điểm TĐC, góp phần xây dựng nền văn hóa lành mạnh, đậm đà bản sắc dân tộc, bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa dân tộc, góp phần phát triển du lịch, nâng cao đời sống tinh thần cho đồng bào các dân tộc, đáp ứng nhu cầu thăm quan, tìm hiểu, nghiên cứu của khách du lịch.

d) Bưu điện và thông tin liên lạc:

95

1) Tuyên truyền nâng cao nhận thức: Tuyên truyền nâng cao nhận thức cho tât cả mọi thành viên trong xã hội về tầm quan trọng của mạng lưới hệ thống bưu chính, viễn thông trong đó các điểm bưu điện là mắt xích không thể thiếu được trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Chính quyền các câp cần bố trí quỹ đât phù hợp với quy hoạch, kế hoạch phát triển các điểm bưu điện văn hoá xã, các trạm thông tin viễn thông, các cột an ten thu phát sóng thông tin,… Mở rộng và phát triển các điểm bưu điện văn hoá xã hiện có. Nhà nước đầu tư toàn bộ kinh phí để xây dựng công trình bưu điện trung tâm xã với trang thiết bị hiện đại phù hợp với trình độ công nghệ của đât nước, ưu tiên vùng có hoàn cảnh đặc biệt, vùng sâu vùng xa, vùng đồng bào dân tộc ít người, vùng tái định cư.

2) Hoàn thiện môi trường pháp lý, tăng cường quản lý Nhà nước: Ngoài chính sách đầu tư xây dựng hệ thống bưu điện và thông tin liên lạc tại các điểm TĐC, Nhà nước cần có chính sách khuyến khích và hỗ trợ và quản lý các hoạt động này trên địa bàn, tạo điều kiện và môi trường hâp dẫn thu hút các tổ chức trong và ngoài nước đầu tư, phát triển cơ sở hạ tầng bưu chính viễn thông và công nghệ thông tin.

3) Phát triển nguồn nhân lực: Ngoài chính sách ưu tiên đào tạo và phát triển nguồn nhân lực tại chỗ về công nghệ thông tin, chính quyền các câp cần có chính sách khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi để các cán bộ có năng lực chuyên môn sâu về lĩnh vực bưu điện và công nghệ thông tin đến công tác lâu dài và phát huy năng lực phục vụ tại các vùng có điểm TĐC. Các trường trung học chuyên nghiệp và dạy nghề ở các địa phương cần đổi mới, nâng cao chât lượng đào tạo về lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông phù hợp với trình độ chung của cả nước. Tạo điều kiện phát triển các loại hình đào tạo phi chính quy, hướng nghiệp thực hành, hỗ trợ các doanh nghiệp phát triển nguồn nhân lực về bưu chính viễn thông và công nghệ thông tin.

4) Xây dựng cơ chế chính sách và thực thi pháp luật: Cùng với việc ban hành các chính sách liên quan đến hoạt động trong lĩnh vực bưu điện và thông tin liên lạc ở các vùng có điểm TĐC, các cơ quan chức năng còn phải tăng cường công tác quản lý nhà nước về các hoạt động này không chỉ nhằm nâng cao chât lượng phục vụ, đáp ứng thông tin nhanh, chính xác, kịp thời đến mọi tầng lớp nhân dân ở các vùng miền và các điểm TĐC mà còn đảm bảo yêu cầu an ninh quốc phòng.

5) Lựa chọn và ưu tiên đầu tư theo lĩnh vực: Tuỳ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng khu, điểm TĐC (vị trí địa lý, điều kiện địa hình, đặc điểm dân cư…) các cơ quan chuyên môn và quản lý lựa chọn các hình thức thông tin liên lạc phù hợp và trình tự ưu tiên đầu tư theo từng lĩnh vực lựa chọn.

5.4.7. Khoa học và công nghệ

1) Đầu tư tập trung vào các đề tài, dự án nghiên cứu khoa học trọng tâm, trọng điểm: Căn cứ vào điều kiện tự nhiên và kết quả điều tra hiện trạng kinh tế - xã hội của

96

vùng TĐC thủy điện Sơn La, các đề tài nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ đề xuât nghiên cứu ứng dụng cho vùng TĐC được Nhà nước đầu tư nên tập trung theo các hướng sau đây:

- Các mô hình và biện pháp kỹ thuật canh tác và khai thác bền vững trên đât dốc, đât bạc màu và đât vùng bán ngập của hồ thủy điện.

- Xây dựng các mô hình quản lý, bảo vệ và khai thác bền vững các loại đât lâm nghiệp và tài nguyên rừng.

- Xây dựng các mô hình sản xuât ứng dụng tiến bộ KHCN trong chăn nuôi gia súc, gia cầm tập trung theo quy mô trang trại và mô hình nuôi trồng thủy sản cao câp trong lòng hồ thủy điện.

- Xây dựng các mô hình sản xuât ứng dụng tiến bộ KHCN để sản xuât cây lương thực, cây thực phẩm và cây công nghiệp hàng hoá chât lượng cao đáp ứng yêu cầu tiêu dùng trong nước và xuât khẩu.

- Các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuât, kinh doanh của một số mô hình có sự liên kết, chia sẻ lợi ích giữa doanh nghiệp với các hộ dân.

- Xây dựng một số mô hình kiểm soát, xử lý các loại chât thải và giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các điểm TĐC.

2) Hỗ trợ tài chính cho việc nhân rộng vào thực tiễn các kết quả đã nghiên cứu ứng dụng thành công: Về mặt định tính, có đủ cơ sở lý luận và thực tiễn để khẳng định nếu được đầu tư đủ kinh phí thì các hướng nghiên cứu cũng như các mô hình nghiên cứu sản xuât thử nghiệm đã đề xuât ở trên chắc chắn sẽ thành công. Nhà nước cần có chính sách phù hợp để khuyến khích, hỗ trợ tài chính cho các tổ chức, cá nhân, cơ quan, doanh nghiệp, các hộ gia đình hoặc nhóm hộ gia đình… triển khai nhân rộng những mô hình đã nghiên cứu ứng dụng thành công phù hợp với điều kiện thực tế của điểm TĐC và của chính doanh nghiệp.

3) Tăng cường tuyên truyền quảng bá rộng rãi các thành tựu khoa học công nghệ trên các phương tiện thông tin đại chúng của tỉnh: Nhờ công tác tuyên truyền này mà người dân vùng Tây bắc nói chung và người dân vùng TĐC nói riêng nắm bắt kịp thời các thành tựu của KHCN ở trong nước và thế giới, những thành quả của KHCN đã nghiên cứu ứng dụng thành công trên địa bàn. Từ đó giúp họ vững tin để tiếp nhận và triển khai vào thực tế các thành tựu KHCN nói trên.

4) Tăng cường sự hợp tác giúp đỡ của các nhà khoa học ở Trung ương và tăng cường hợp tác Quốc tế trong nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ: Đây là một giải pháp rât hiệu quả để huy động mọi nguồn lực tài chính và nguồn lực trí tuệ để phát triển KHCN phục vụ phát triển nông nghiệp nông thôn, phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn các tỉnh và các vùng TĐC.

97

5.4.8. Rà soát quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội các xã vùng tái định cư theo tiêu chí nông thôn mới

Kết quả rà soát sơ bộ về tiêu chí nông thôn mới theo 19 tiêu chí như sau :

- Tiêu chí số 1 : Quy hoạch chung xây dựng nông thôn mới theo quy định, trong khu vực TĐC của thủy điện Sơn La hầu như chưa đạt tiêu chí này

- Tiêu chí số 2 : Giao thông : Tât cả các khu, các điểm đều có đường từ đường vào điểm đến nội bản phục vụ sự lưu thông đi lại hàng ngày, đường đi lên khu sản xuât tuy nhiên theo tiêu chí về nông thôn mới 100% chưa đạt.

- Tiêu chí số 3 : Thủy lợi : Công ttrình thủy lợi tại các khu TĐC đã có đầu tư nhưng chỉ là phục vụ cho các diện tích lúa nước còn những cây trồng khác vẫn chưa được quan tâm nhiều, trong khi sản phẩm ở vùng tái định cư lại là ngô, sắn, rà soát theo tiêu chí nông thôn mới 100% chưa đạt.

- Tiêu chí số 4 : Điện : Hệ thống điện đến nay đã đáp ứng được đại bộ phận các hộ theo quy hoạch tổng thể. Trong quá trình sinh sống trên nơi ở mới dân số hiện nay đang tăng lên nhanh chóng đã phát sinh thêm nhiều hộ mới khiến nhiều công trình điện sinh hoạt đang trong tình trạng quá tải hay có hiện tượng mât điện, chập cháy công tơ, cầu chì, cầu dao hoặc điện yếu. Đường dây do điện lực lắp đặt đã không đủ phục vụ nhân dân. Theo tiêu chí nông thôn mới về hệ thống điện tại các khu, điểm TĐC chỉ đạt 20%.

- Tiêu chí số 5 : Trường học : Hầu hết các điểm tái định cư của các khu điểm thuộc vùng tái định cư thủy điện Sơn La tỉnh Lai Châu đều đã có hạng mục trường học, hiện tại các cơ sở trường học vẫn hoạt động tốt, tuy nhiên theo tiêu chí nông thôn mới chỉ mới 29% số cơ sở đạt tiêu chuẩn.

- Tiêu chí số 6 : Cơ sở vật chât văn hóa : Nhà văn hóa xã, thôn, các khu thể thao và khu công cộng đa phần chưa đạt tiêu chí nông thôn mới.

98

Ảnh : Nhà văn hóa điểm TĐC thuộc thị trấn Tam Đường

- Tiêu chí số 7 : Chợ nông thôn : Là nơi mua bán hàng hoá, nơi giao lưu, gặp gơ, trao đổi hàng hoá của thôn quê. Trong khu vực TĐC thủy điện Sơn La tại tỉnh Lai Châu có xây dựng nhiều chợ nông thôn, trừ chợ của phường Đông Phong có quy mô tương đối còn lại chỉ là dạng chợ cóc, nhỏ lẻ và tự phát tuy nhiên ngay cả chợ của phường Đông Phong cũng chưa đạt tiêu chí nông thôn mới.

Ảnh : Chợ khu TĐC thuộc phường Đông Phong- Tp. Lai Châu

99

Ảnh : Một góc chợ khu TĐC Mai Quai huyện Sìn Hồ chưa hợp vệ sinh môi trường

- Tiêu chí số 8 : Bưu điện : Là điểm phục vụ bưu chính, viễn thông là địa điểm cung ứng dịch vụ bưu chính, dịch vụ viễn thông công cộng, nhận, phát bưu gửi, gồm: bưu cục, ki ốt, đại lý, thùng thư công cộng và hình thức khác thuộc mạng bưu chính công cộng để châp nhận, phát bưu gửi. Hầu hết các khu, điểm TĐC đều ít nhiều có hệ thống bưu điện nhưng cũng chưa đạt tiêu chí nông thôn mới.

- Tiêu chí số 9 : Nhà ở dân cư : Là một trong những tiêu chí quan trọng góp phần làm cho bộ mặt nông thôn thêm khang trang, đổi mới, do đó đang được triển khai thực hiện quyết liệt trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, đây lại là một trong những tiêu chí khó đối với nhiều địa phương, Hầu hết các khu, điểm TĐC đều chưa đạt tiêu chí nông thôn mới.

- Tiêu chí số 10 : Thu nhập : Tăng thu nhập cho nông dân và chuyển đổi cơ câu lao động là mục tiêu rât quan trọng, hiện nay tuyệt đại đa số thu nhập của nông dân rât thâp. Số lượng doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn còn rât khiêm tốn, sự liên kết giữa người sản xuât và các thành phần kinh tế khác ở khu vực nông thôn chưa chặt chẽ. Kinh tế hộ, kinh tế trang trại, hợp tác xã còn nhiều yếu kém vì vậy cũng như đại bộ phận các vùng nông thôn, các khu TĐC của thủy điện Sơn La ở tỉnh Lai Châu chưa đạt tiêu chí nông thôn mới, thực tế mới chỉ đạt thu nhập bình quan đầu người 5-6 triệu/người/năm (theo tiêu chí nông thôn mới là 22 triệu/người/năm).

- Tiêu chí số 11 : Hộ nghèo : Việc xóa đói, giảm nghèo nhằm cải thiện đời sống vật chât và tinh thần cho người nghèo, thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển giữa

100

các vùng, địa bàn và giữa các dân tộc, nhóm dân cư. Hiện nay theo khảo sát việc xóa đói, giảm nghèo ở Lai Châu có nhiều chiều hướng tích cực tuy nhiên

- Tiêu chí số 12 : Cơ câu lao động : Việc chuyển đổi cơ câu lao động của khu vực nông thôn thuộc các khu, điểm TĐC thủy điển Sơn La sang lĩnh vực phi nông nghiệp còn gặp rât nhiều vướng mắc lý do ngay tại các khu vực phi nông nghiệp người dân cũng khá lúng túng vì ngành nghề kinh doanh thì có nhưng không tìm được đầu ra để tiêu thụ sản phẩm.

- Tiêu chí số 13 : Hình thức tổ chức sản xuât : Các tổ hợp tác hoặc hợp tác xã trên địa bàn các khu TĐC của thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu nói chung rât manh mún, chưa hoạt động có hiệu quả.

- Tiêu chí số 14 : Giáo dục : Các khu TĐC của thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu có 22% đạt yêu cầu theo tiêu chí nông thôn mới

- Tiêu chí số 15 : Y tế : Các khu TĐC của thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu có 44,5% đạt yêu cầu theo tiêu chí nông thôn mới.

- Tiêu chí số 16 : Văn hóa : Bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới, quy định: “Xã được công nhận đạt tiêu chí văn hóa khi có từ 70% thôn trở lên được công nhận và giữ vững danh hiệu “Thôn văn hóa” liên tục 05 năm trở lên”. Theo khảo sát tại các khu, điểm TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu đều chưa đạt yêu cầu theo tiêu chí nông thôn mới.

- Tiêu chí số 17 : Môi trường : Theo tiêu chí nông thôn mới thì tỷ lệ hộ được sử dụng nước sạch hợp vệ sinh theo quy chuẩn quốc gia (90%); Các cơ sở sản xuât, kinh doanh đạt tiêu chuẩn về môi trường; Không có các hoạt động gây suy giảm môi trường và có các hoạt động phát triển môi trường xanh, sạch, đẹp; Nghĩa trang được xây dựng theo quy hoạch; Chât thải, nước thải được thu gom và xử lý theo quy định . Tuy nhiên theo khảo sát về tiêu chí môi trường tại các khu, điểm TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu đều chưa đạt yêu cầu theo tiêu chí nông thôn mới.

- Tiêu chí số 18 : Hệ thống tổ chức chính trị xã hội vững mạnh : Theo tiêu chí nông thôn mới thì phải có : Cán bộ xã đạt chuẩn; Có đủ các tổ chức trong hệ thống chính trị cơ sở theo quy định; Đảng bộ, chính quyền xã đạt tiêu chuẩn “trong sạch, vững mạnh”; Các tổ chức đoàn thể chính trị của xã đều đạt danh hiệu tiên tiến trở lên. Tiêu chí môi trường tại các khu, điểm TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu chưa đạt yêu cầu theo tiêu chí nông thôn mới.

- Tiêu chí số 19 : An ninh, trật tự xã hội . Tiêu chí này tại các khu, điểm TĐC thủy điện Sơn La trên địa bàn tỉnh Lai Châu chưa đạt yêu cầu theo tiêu chí nông thôn mới.

Hiện tại các xã có khu, điểm TĐC của thủy điện Sơn La thuộc tỉnh Lai Châu đều đã có đề án xây dựng, phát triển nông thôn mới nhưng việc triển khai thực hiện còn chậm.

101

5.4.9. Cơ chế, chính sách

Như đã nêu ở các phần trước, các chính sách liên quan đến di dân và tái định cư, chính sách xoá đói, giảm nghèo, ổn định và phát triển kinh tế - xã hội các vùng nông thôn miền núi liên tục thay đổi theo hướng ngày một hoàn thiện và phù hợp hơn với yêu cầu của thực tiễn. Tuy nhiên vẫn còn có bât cập và mâu thuẫn trong một số chính sách đã ban hành, và đó chính là một trong những rào cản làm ảnh hưởng lớn đến quá trình ổn định đời sống của người dân và phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương nhât là các vùng TĐC thủy điện Sơn La.

Để khắc phục những tồn tại nêu trên, ngày /12/2014 Chính phủ đã ban hành Quyết định /2014/QĐ-TTg. Theo đó Nhà nước sẽ hỗ trợ cho người dân sau khi đã TĐC (bao gồm định mức hỗ trợ và thời gian hỗ trợ) các loại hỗ trợ sau: i) Hỗ trợ chuyển đổi cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao; ii) Hỗ trợ bảo vệ rừng và phát triển rừng; iii) Hỗ trợ khuyến nông, khuyến công cho xã có điểm tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện; iv) Hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp và việc làm; v) Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu; và vi) Sắp xếp ổn định dân cư vùng tái định cư. Đây là những quy định cơ bản áp dụng chung cho tât cả các vùng TĐC dự án thủy lợi, thủy điện trên phạm vi cả nước.

Quyết định /2014/QĐ-TTg chưa xét đến các yếu tố đặc thù về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, bản sắc văn hóa, điều kiện sản xuât và tập quán canh tác của vùng TĐC mà những yếu tố vừa nêu lại có ảnh hưởng rât lớn đến hiệu quả đầu tư cũng như tốc độ phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Bởi vậy, ngoài việc áp dụng Quyết định /2014/QĐ-TTg nói trên, Nhà nước cần nghiên cứu bổ sung thêm một số cơ chế chính sách liên quan đến những vân đề sau đây đang rât được các câp chính quyền và người dân quan tâm, phù hợp với điều kiện thực tế phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư thủy điện Sơn La:

1) Chính sách liên quan đến khai thác, sử dụng các loại đât: khai hoang phục hoá các diện tích đât trống, đât đồi núi trọc vẫn còn trong vùng và khai thác đât vùng bán ngập của lòng hồ thủy điện để mở rộng sản xuât.

2) Chính sách ưu đãi, khuyến khích các thành phần kinh tế đầu tư vào mọi lĩnh vực từ xây dựng các cơ sở hạ tầng phát triển kinh tế - xã hội, xử lý chât thải và bảo vệ môi trường đến sản xuât, kinh doanh, chuyển giao công nghệ, phân phối, tiêu thụ và lưu thông hàng hóa v.v… trên địa bàn có điểm TĐC.

102

3) Cho phép mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng Quyết định số 990/QĐ-TTg ngày 18/6/2014 của Thủ tướng Chính phủ 2 không chỉ dành riêng cho cây cao su mà còn cho nhiều loại cây trồng khác (cây trồng đã được kiểm nghiệm phù hợp với điều kiện tự nhiên và có hiệu quả quả kinh tế cao) trên toàn bộ địa bàn vùng TĐC thủy điện Sơn La.

4) Chính sách ưu đãi thu hút nguồn nhân lực có chât lượng cao đến làm việc, phục vụ lâu dài tại các vùng có điểm TĐC và chính sách đào tạo, sử dụng nguồn nhân lực tại chỗ đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội các vùng TĐC.

5.4.10. Hỗ trợ hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng theo tiêu chí nông thôn mới

a) Giao thông: Theo Quyết định 491/QĐ-TTg và Thông tư 41/2013/TT), xã đạt tiêu chí về giao thông của nông thôn mới ở vùng TĐC thủy điện Sơn La khi đáp ứng đủ 04 yêu cầu sau:

1) Có 100% đường trục xã, liên xã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa đạt chuẩn theo câp kỹ thuật của Bộ GTVT.

2) Có 50% đường trục thôn xóm được cứng hoá đạt chuẩn theo câp kỹ thuật của Bộ GTVT.

3) Có 100% đường ngõ, xóm được cứng hóa, không lầy lội vào mùa mưa.

4) Có 50% đường trục chính nội đồng được cứng hóa, xe cơ giới đi lại thuận tiện..

Theo Quyết định /2014/QĐ-TTg Nhà nước sẽ đầu tư các loại công trình giao thông sau:

- Xây dựng mới công trình giao thông (nếu có) chưa được đầu tư trong giai đoạn xây dựng khu điểm TĐC để đảm bảo tiêu chí nông thôn mới.

- Nâng câp hoặc sửa chữa, hoặc duy tu bảo dương các công trình giao thông đã được đầu tư xây dựng tại các khu, điểm TĐC. Riêng việc nâng câp đường nội bộ điểm TĐC Nhà nước hướng dẫn kỹ thuật và hỗ trợ vật tư, vật liệu, còn nhân dân đóng góp công sức để thực hiện.

Căn cứ vào kết quả điều tra khảo sát thực tế, kiến nghị của các câp chính quyền và người dân TĐC và quy định tại Quyết định /2014/QĐ-TTg, cơ quan tư vân đề xuât danh mục các công trình và hạng mục công trình giao thông cần được đầu tư đảm bảo tiêu chí nông thôn mới cho từng điểm TĐC, được nêu trong khoản 1 của mục 2.5.3 và trong phụ lục :

2 Quyết định về việc thí điểm cho hộ nông dân góp vốn cổ phần bằng quyền sử dụng đât nông nghiệp để hợp tác đầu tư thực hiện dự án phát triển cây cao su trên địa bàn tỉnh Sơn La.

103

b) Thuỷ lợi: Theo Quyết định 491/QĐ-TTg và Thông tư 41/2013/TT, xã đạt tiêu chí về thủy lợi của nông thôn mới ở vùng TĐC thủy điện Sơn La khi đáp ứng đủ 02 yêu cầu sau:

1) Có 50% km kênh mương do xã quản lý được kiên cố hóa.

2) Có hệ thống thủy lợi cơ bản đáp ứng yêu cầu sản xuât và dân sinh.

Theo Quyết định /2014/QĐ-TTg Nhà nước sẽ đầu tư các loại công trình thủy lợi sau đây:

- Xây dựng mới các công trình thủy lợi (nếu có) chưa được đầu tư trong giai đoạn xây dựng khu điểm TĐC đảm bảo tiêu chí nông thôn mới.

- Nâng câp hoặc sửa chữa, hoặc duy tu bảo dương các công trình thủy lợi đã được đầu tư xây dựng tại các khu, điểm TĐC.

Căn cứ vào kết quả điều tra khảo sát thực tế, kiến nghị của các câp chính quyền và người dân TĐC và quy định tại Quyết định /2014/QĐ-TTg, cơ quan tư vân đề xuât danh mục các công trình và hạng mục công trình thủy lợi cần được đầu tư đảm bảo tiêu chí nông thôn mới cho từng điểm TĐC, được nêu trong khoản 2 của mục 2.5.3 và trong phụ lục số:

c) Nước sinh hoạt: Theo Quyết định 491/QĐ-TTg và Thông tư 41/2013/TT, xã đạt tiêu chí về nước sinh hoạt của nông thôn mới ở vùng TĐC thủy điện Sơn La khi có 70% số hộ dân được sử dụng nước sạch hợp vệ sinh theo Quy chuẩn quốc gia.

Theo Quyết định /2014/QĐ-TTg Nhà nước sẽ đầu tư các loại công trình nước sinh hoạt sau đây:

- Xây dựng mới các công trình nước sinh hoạt (nếu có) chưa được đầu tư trong giai đoạn xây dựng khu điểm TĐC đảm bảo tiêu chí nông thôn mới.

- Nâng câp hoặc sửa chữa, hoặc duy tu bảo dương các công trình nước sinh hoạt đã được đầu tư xây dựng tại các khu, điểm TĐC.

Căn cứ vào kết quả điều tra khảo sát thực tế, kiến nghị của các câp chính quyền và người dân TĐC và quy định tại Quyết định /2014/QĐ-TTg, cơ quan tư vân đề xuât danh mục các công trình và hạng mục công trình nước sinh hoạt cần được đầu tư đảm bảo tiêu chí nông thôn mới cho từng điểm TĐC, được nêu trong khoản 3 của mục 2.5.3 và trong phụ lục số:

104

d) Điện: Theo Quyết định 491/QĐ-TTg và Thông tư 41/2013/TT, xã đạt tiêu chí về điện nông thôn mới ở vùng TĐC thủy điện Sơn La khi đáp ứng đủ 02 yêu cầu sau:

1) Có hệ thống đảm bảo yêu cầu kỹ thuật của ngành điện.

2) Có 95% số hộ sử dụng điện thường xuyên, an toàn từ các nguồn.

Theo Quyết định /2014/QĐ-TTg Nhà nước sẽ đầu tư các loại công trình điện sinh hoạt sau đây:

- Xây dựng mới các công trình điện sinh hoạt (nếu có) chưa được đầu tư trong giai đoạn xây dựng khu điểm TĐC đảm bảo tiêu chí nông thôn mới.

- Nâng câp hoặc sửa chữa, hoặc duy tu bảo dương các công trình điện sinh hoạt đã được đầu tư xây dựng tại các khu, điểm TĐC.

Căn cứ vào kết quả điều tra khảo sát thực tế, kiến nghị của các câp chính quyền và người dân TĐC và quy định tại Quyết định /2014/QĐ-TTg, cơ quan tư vân đề xuât danh mục các công trình và hạng mục công trình điện sinh hoạt cần được đầu tư đảm bảo tiêu chí nông thôn mới cho từng điểm TĐC, được nêu trong khoản 4 của mục 2.5.3 và trong phụ lục số:

e) Môi trường: Theo Quyết định 491/QĐ-TTg và Thông tư 41/2013/TT, xã đạt tiêu chí về môi trường nông thôn mới ở vùng TĐC thủy điện Sơn La khi đáp ứng đủ 05 yêu cầu sau:

1) Có 70% số hộ được sử dụng nước sạch hợp vệ sinh theo Quy chuẩn quốc gia.

2) Có 90% số cơ sở sản xuât - kinh doanh trên địa bàn đạt chuẩn về môi trường. (10% còn lại tuy có vi phạm nhưng đang khắc phục).

3) Đường làng, ngõ xóm, cảnh quan từng hộ xanh - sạch - đẹp, không có hoạt động làm suy giảm môi trường.

4) Nghĩa trang có quy hoạch và quản lý theo quy hoạch.

5) Chât thải, nước thải được thu gom và xử lý theo qui định.

Căn cứ vào kết quả điều tra khảo sát thực tế, kiến nghị của các câp chính quyền và người dân vùng TĐC, cơ quan tư vân đề xuât danh mục các công trình và hạng mục công trình liên quan đến xử lý và giảm thiểu ô nhiễm môi trường cần được đầu tư đảm bảo tiêu chí nông thôn mới cho từng điểm TĐC, được nêu trong khoản 5 của mục 2.5.3 và trong phụ lục số:

5.4.11. Giải pháp vốn

105

Theo Quyết định /2014/QĐ-TTg, nguồn vốn để triển khai thực hiện chính sách ổn định đời sống và sản xuât cho người dân sau tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện gồm ba loại sau: i) Vốn ngân sách Nhà nước; ii) Vốn lồng ghép từ các chương trình, dự án trên địa bàn; và iii) Vốn đầu tư của các doanh nghiệp, tổ chức khác (nếu có).

Căn cứ vào số lượng, tính chât và ước toán kinh phí đầu tư xây dựng các công trình cho vùng TĐC, đề xuât giải pháp vốn để thực hiện đề án như sau:

1) Vốn ngân sách Nhà nước:

Vốn ngân sách Nhà nước bao gồm ngân sách trung ương, ngân sách địa phương, kinh phí lồng ghép từ các chương trình mục tiêu hoặc dự án đầu tư trên địa bàn nhưng lây từ ngân sách Nhà nước. Vốn ngân sách Nhà nước là nguồn lực chủ yếu để thực hiện đề án, bao gồm các công việc chính sau đây:

- Rà soát quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội các xã vùng tái định cư theo tiêu chí nông thôn mới và đầu tư xây dựng công trình theo quy hoạch được duyệt.

- Quy hoạch điều chỉnh sắp xếp lại dân cư và đầu tư xây dựng điểm TĐC tập trung theo tiêu chí nông thôn mới cho các điểm TĐC không có điều ổn định đời sống và sản xuât cho người dân TĐC.

- Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu đảm bảo tiêu chí nông thôn mới (giao thông, thủy lợi, điện sinh hoạt, nước sinh hoạt, trạm y tế, trường học).

- Hỗ trợ sau tái định cư gồm: i) Hỗ trợ chuyển đổi cây trồng, vật nuôi có giá trị kinh tế cao; ii) Hỗ trợ bảo vệ rừng và phát triển rừng; iii) Hỗ trợ khuyến nông, khuyến công cho xã có điểm tái định cư các dự án thủy lợi, thủy điện; iv) Hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp và việc làm (Định mức hỗ trợ và thời gian hỗ trợ của từng công việc cụ thể theo Quyết định /2014/QĐ-TTg.

- Hỗ trợ kinh phí để triển khai thực hiện một số đề tài (hoặc chương trình) khoa học công nghệ và xây dựng một số mô hình sản xuât thử nghiệm trên địa bàn.

2) Vốn lồng ghép từ các chương trình, dự án trên địa bàn (không lấy từ ngân sách Nhà nước):

Đây là nguồn kinh phí do các tổ chức quốc tế hoặc tổ chức chính trị - xã hội trong và ngoài nước tài trợ để thực hiện một số dự án phát triển liên quan đến xóa đói, giảm nghèo, ổn định và nâng cao chât lượng đời sống của người dân, đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng thiết yếu… trên địa bàn.

3) Vốn đầu tư của các doanh nghiệp, tổ chức khác:

106

Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện về cơ chế chính sách và môi trường đầu tư ổn định cho các tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp được đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế - xã hội các khu điểm TĐC. Các công việc sau đây có thể thu hút được vốn đầu tư từ nguồn này:

- Nghiên cứu ứng dụng một số đề tài KHCN, triển khai nhân rộng một số mô hình sản xuât có hiệu quả trên địa bàn (ví dụ các mô hình nuôi trồng thủy sản, mô hình chăn nuôi gia súc gia cầm, mô hình trồng cây công nghiệp, cây lương thực và cây thực phẩm, các loại cây đặc sản có giá trị kinh tế cao; mô hình trồng, quản lý và khai thác rừng nguyên liệu…).

- Đầu tư xây dựng một số công trình hạ tầng thiết yếu như cung câp nước sạch; thu gom, xử lý chât thải và quản lý ô nhiễm môi trường; xây dựng các cơ sở y tế, giáo dục, văn hóa – thể thao, du lịch, thông tin liên lạc….

- Đào tạo nghề và chuyển đổi nghề nghiệp cho người lao động phù hợp với yêu cầu về nhân lực cho doanh nghiệp và địa phương, kể cả đào tạo nghề phục vụ xuât khẩu lao động cho người lao động vùng TĐC có nhu cầu.

Chương 6

NHU CẦU VỐN ĐẦU TƯ, PHÂN KỲ ĐẦU TƯ VÀ HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA ĐỀ ÁN

6.1 CĂN CỨ TÍNH TOÁN NHU CẦU VỐN VÀ NGUỒN VỐN ĐẦU TƯ

- Kết quả điều tra khảo sát hiện trạng đời sống, kinh tế xã hội, kiến nghị của các câp chính quyền và nguyện vọng của người dân tại tât cả các điểm TĐC thủy điện Sơn La do Trường Đại học Thủy lợi tiến hành từ tháng 3 đến tháng 7 năm 2014.

- Quyết định số 634/QĐ-BXD ngày 9/6/2014 của Bộ Xây Dựng về việc công bố suât vốn đầu tư xây dựng công trình và giá xây dựng tổng hợp bộ phận kết câu công trình năm 2013.

- Quyết đinh số 315/QĐ-BGTVT ngày 23/02/2011 của Bộ Giao thông vận tải về việc ban hành Hướng dẫn lựa chọn quy mô kỹ thuật đường giao thông nông thôn phục vụ Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới giao đoạn 2010-2020.

- Nghị đinh số 112/2009/NĐ-CP ngày 14/12/2009 của Chính phủ về Quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình.

- Thông tư số 04/2010/TT-BXD ngày 26/5/2010 của Bộ Xây Dựng hướng dẫn việc lập và quản lý chi phí đầu tư xây dựng công trình.

- Xác định nguồn vốn đầu tư dựa theo Quyết định số 64/2014/QĐ-TTg ngày 18/11/2014 của Thủ tướng Chính phủ.

- Các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành có liên quan.

6.2 TỔNG HỢP NHU CẦU VỐN ĐẦU TƯKết quả tính toán tổng hợp nhu cầu vốn đầu tư thực hiện đề án là 1.293,96 tỷ

đồng, trong đó:- Đầu tư phát triển sản xuât: 207,05 tỷ đồng- Đầu tư phát triển y tế, văn hóa, giáo dục, bưu điện: 100,1 tỷ đồng- Đầu tư hoàn thiện hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật theo tiêu chí nông thôn mới:

986,8 tỷ đồng- Hỗ trợ các hộ phát sinh: 264,5 tỷ đồng

Chi tiết về nhu cầu vốn đầu tư và phân chia nguồn vốn đầu tư được thể hiện trong bảng 7 và trong các phụ lục kèm theo.

Bảng 7 – Tổng hợp nhu cầu đầu tư và tổng vốn đầu tư Đơn vị tính: nghìn đồng

TT Lĩnh vực đầu tư Tổng nhu cầu vốn đầu tư

Nguồn vốn đầu tưNgân sách Nhà nước

Doanh nghiệp, tổ chức

Nhân dân đóng góp

Vốn hợp pháp khác

TỔNG SỐ 1.293.954.117 1.142.141.822 151.812.295 I PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT 207.051.828 159.627.828 47.424.000 1 Phát triển sản xuât nông nghiệp 145.177.080 134.552.080 10.625.000 2 Phát triển sản xuât lâm nghiệp 2.577.348 2.397.348 180.000 3 Phát triển thuỷ sản 25.400.000 16.700.000 8.700.000 4 Phát triển công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp 0 0 5 Hỗ trợ phát triển các hình thức tổ chức sản xuât 1.000.000 1.000.000 6 Hỗ trợ đào tạo nghề 20.379.000 20.379.000 7 Hỗ trợ tập huân kỹ thuật 6.540.000 6.540.000 8 Hỗ trợ các hộ nghèo 5.978.400 5.978.400

II PHÁT TRIỂN Y TẾ, GIÁO DỤC, VĂN HÓA, BƯU ĐIỆN 100.088.295 100.088.295

1 Y tế 6.393.195 6.393.195 2 Giáo dục 46.197.000 46.197.000 3 Văn hóa - thể thao 41.077.500 41.077.500 4 Bưu điện 6.420.600 6.420.600

III HOÀN THIỆN HỆ THỐNG CƠ SỞ HẠ TẦNG KỸ THUẬT THEO TIÊU CHÍ NÔNG THÔN MỚI 986.813.994 982.513.994 4.300.000

1 Giao thông 901.395.234 901.395.234 2 Thủy lợi 23.348.760 23.348.760 3 Nước sinh hoạt 56.770.000 56.770.000 4 Điện 1.000.000 1.000.000 5 Môi trường 4.300.000 4.300.000

109

6.3 PHÂN KỲ ĐẦU TƯ- Giai đoạn từ năm 2015 – 2020: 776,4 triệu đồng.- Giai đoạn từ năm 2021 – 2025: 517,6 triệu đồng.

6.4 ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ MÔI TRƯỜNG6.4.1 Về kinh tế

Đề án giúp các câp chính quyền và người dân vùng TĐC định hướng chuyển dịch cơ câu kinh tế theo hướng tăn tỷ trọng sản xuât công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, xây dựng – dịch vụ. Trong cơ câu ngành nông nghiệp nông thôn và đặc biệt là kinh tế hộ gia đình được định hướng sản xuât là nâng cao chât lượng sản phẩm đáp ứng yêu cầu của thị trường tiêu thụ.

Đề án giúp người dân vùng TĐC nhanh chóng thay đổi từ tập quán canh tác với phương thức sản xuât cũ và lạc hậu để tiếp cận được phương thức sản xuât mới tiến bộ hơn. Họ sẽ chủ động hơn trong lựa chọn phương án sản xuât phù hợp với khả năng của mình và đáp ứng yêu cầu của thị trường tiêu thụ.

Quá trình triển khai thực hiện đề án có thể sẽ xuât hiện thêm nhiều mô hình sản xuât mới phù hợp với tốc độ chuyển dịch cơ câu kinh tế và trình độ sản xuât của người dân trong vùng. Các mô hình sản xuât ngày một đa dạng hơn, phù hợp với sức mua và thị hiếu tiêu dùng. An ninh lương thực được đảm bảo, giao lưu hàng hóa được tăng cường. Nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật – chuyển giao công nghệ phục vụ sản xuât được ứng dụng. Sản xuât phát triển, thị trường tiêu thụ mở rộng sẽ kích thích thêm nhiều ngành nghề mới phát triển liên quan đến sản xuât, chế biến, lưu thông, tiêu thụ sản phẩm và dịch vụ du lịch...

Cùng với cơ chế chính sách thông thoáng phù hợp với đặc thù của vùng TĐC sẽ tạo điều kiện cho các thành phần kinh tế cùng phát triển, nguồn lực xã hội được huy động tốt và có hiệu quả để phát triển kinh tế - xã hội vùng tái đinh cư.

Nếu các nội dung của đề án đã nêu ở phần trên được thực hiện như kế hoạch, dự báo đến năm 2020 cơ câu kinh tế vùng dự án như sau:

- Giá trị sản xuât ngành nông – lâm – thủy sản có tỷ trọng khoảng 37%.- Giá trị sản xuât ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và xây dựng chiếm tỷ

trọng khoảng 25%.- Giá trị các ngành dịch vụ chiếm tỷ trọng khoảng 38%.- Tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm của toàn vùng khoảng 8,5%.- Thu nhập bình quân đầu người khoảng 36 triệu đồng.- Tỷ lệ hộ nghèo còn từ 5,0% đến dưới 10% theo chuẩn nghèo hiện tại.- Thu ngân sách từ các ngành kinh tế trong vùng ước đạt 200 tỷ đồng.

Đề án đã đề xuât xây dựng mới các công trình thuộc về hạ tầng kinh tế - xã hội (công trình) còn thiếu, cải tạo nâng câp và hoàn thiện các công trình đã có tại tât cả các điểm TĐC đảm bảo phù hợp với tiêu chí nông thôn mới. Danh mục và quy mô các công trình trong đề án đã nêu ở phần trên. Các công trình đề xuât trong đề án được thực hiện

110

theo kế hoạch sẽ góp phần rât quan trọng (mang tính quyết định) để ổn định phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương có điểm tái đinh cư và cho chính các điểm tái định cư.6.4.2 Về văn hóa – xã hội

Với việc bố trí, sắp xếp lại dân cư ở những nơi cần thiết không chỉ giúp một bộ phận không nhỏ người dân TĐC có đủ đât ở, đât sản xuât ổn định lâu dài mà còn góp phần giải quyết hoặc ngăn ngừa những bât ổn nảy sinh trong cộng đồng dân cư do thiếu đât sản xuât, đât ở; thiếu cơ sở hạ tầng phục vụ đới sống và sản xuât.

Cùng với việc xây dựng đồng bộ hệ thống cơ sở hạ tầng kinh tế kỹ thuật đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế, nâng cao đời sống vật chât của người dân như đã nêu, các cơ sở hạ tầng văn hóa – xã hội và phúc lợi công cộng được xây dựng hoàn chỉnh phù hợp với yêu cầu của tiêu chí nông thôn mới, phù hợp với phong tục tập quán và bản sắc văn hóa của từng nhóm đồng bào dân tộc góp phần quan trọng nâng cao dân trí, nâng cao chât lượng đời sống văn hóa tinh thần của người dân và quan trọng hơn nữa là góp phần ổn định xã hội, an ninh quốc phòng được đảm bảo.6.4.3 Về văn hóa – xã hội

Thiếu đât sản xuât, thiếu việc làm phù hợp với trình độ và năng lực của người lao động, lao động dư thừa, trình độ dân trí thâp, đói nghèo... là những nguyên nhân trong số rât nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng các chât thải trong sản xuât và sinh hoạt thải tràn nan ra môi trường, là nguyên nhân của tình trạng đốt phá rừng làm nương rẫy, khai thác theo kiểu tận thu và hủy diệt tài nguyên rừng và nguồn lợi thủy sản, là nguyên nhân làm suy giảm chât lượng môi trường.

Đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội đồng bộ trong đó có các công trình liên quan đến môi trường, liên quan đến đào tạo nâng cao trình độ dân trí, nâng cao trình độ văn hóa, tiếp thu khoa học và công nghệ..., bố trí sắp xếp ổn định đời sống phát triển sản xuât mở mang nghành nghề, chuyển đổi nghề nghiệp, tạo thêm nhiều việc làm..., nâng cao đời sống của nhân dân đều là yếu tố rât cơ bản giúp cải thiện và nâng cao chât lượng môi trường sống tại các điểm TĐC.

111

Chương 7KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ

1. Kết luận

Đề án “Ổn định dân cư, phát triển kinh tế -xã hội vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La” xuât phát từ nhu cầu câp thiết của cộng đồng dân cư vùng dự án về việc giải quyết các vân đề tồn tại, khó khăn mà địa phương không đủ điều kiện khả năng thực hiện nhằm sớm thoát khỏi tình trạng khó khăn, chậm phát triển. Các đề xuât trong nội dung đề án vừa là sự mong mỏi của nhân dân các dân tộc vùng dự án đồng thời cũng vừa là thực hiện cụ thể hoá đường lối, chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước trong công cuộc xoá đói giảm nghèo, xây dựng phát triển trên cả nước nói chung và đồng bào các dân tộc vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La nói riêng.

Nội dung đề án được xây dựng trên cơ sở những kết quả điều tra đánh giá về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng dự án thuộc 5 huyện là : Tam Đường, Phong Thổ, Nậm Nhùn, Sìn Hồ và thành phố Lai Châu tính đến thời điểm năm 2014. Trong đó đánh giá, phân tích thực trạng phát triển kinh tế - xã hội vùng dự án, thực trạng về cơ sở hạ tầng; thực trạng về dân số, lao động, việc làm, thu nhập và mức sống của nhân dân. Xu hướng phát triển kinh tế - xã hội vùng dự án; đánh giá hiệu quả các chương trình dự án đầu tư phát triển kinh tế - xã hội vùng dự án. Trong đó đi sâu phân tích đánh giá chương trình dự án “ Di dân, tái định cư thuỷ điện Sơn La”; Chương trình, dự án 134,135, 30a và các chương trình dự án khác.

Trên cơ sở thực trạng về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội vùng dự án xác định các mục tiêu, nhiệm vụ chủ yếu, các giải pháp thực hiện trong thời gian sớm nhât ổn đinh đời sống và phát triển vững chắc kinh tế - xã hội vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La, tập trung nguồn lực ưu tiên đầu tư hỗ trợ phát triển, nâng cao đời sống vật chât, tinh thần cho người dân, rút ngắn và xoá đi khoảng cách chênh lệch về mức sống của nhân dân trong vùng so với các vùng khác trong tỉnh qua đó củng cố thêm niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước.

Qua việc thực hiện các nội dung trong đề án tổng thể vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La sẽ đem lại hiệu quả rõ nét về mọi mặt trong đó giải quyết được các mục tiêu cơ bản như: ổn định địa bàn dân cư vùng dự án; sản xuât phát triển theo hướng đa dạng ngành nghề và sản phẩm hàng hoá, cơ câu kinh tế chuyển dịch theo hướng phát triển công nghiệp, TTCN, XD - dịch vụ; ngành nông nghiệp phát triển theo hướng hiện đại hoá và bền vững; hệ thống cơ sở hạ tầng được củng cố và tăng cường thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển đời sống vật chât, tinh thần của nhân dân nhanh chóng được nâng lên xóa đi khoảng cách chênh lệch về mức sống của nhân dân vùng dự án so với các vùng khác trong tỉnh. Môi trường sinh thái

112

được bảo vệ giảm thiểu nguy cơ ô nhiễm môi trường sống. Tài nguyên rừng được tăng cường bảo vệ và phát triển góp phần tích cực cải thiện điều kiện khí hậu và phòng hộ đầu nguồn công trình hồ thuỷ điện Sơn La.

2. Kiến nghị

Để sớm thực hiện được các mục tiêu, nhiệm vụ của Đề án “Ổn định dân cư, phát triển kinh tế - xã hội vùng tái định cư thuỷ điện Sơn La” thuộc tỉnh Lai Châu; UBND tỉnh Lai Châu kính đề nghị Chính phủ và các Bộ, Ngành Trung ương xem xét thẩm định và phê duyệt đề án để tạo điều kiện cho UBND tỉnh được tổ chức triển khai thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ đã được xác định nhằm phát huy hiệu quả đầu tư và tiếp tục nâng cao niềm tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước.

113

ĐỀ Án xÂy dỰng mÔ hÌnh nÔng thÔn mỚivpubnd.laichau.gov.vn/userfiles/file/minh tien/nam...

Documents