ታሪኽ ኣይንረስE፡ ጉEዞና ክቐንE ተኽሎም ንርኣዮ (Eዚ ጽሑፍ’ዚ፣ ኣብ ሜዳ ኤርትራ ተጋዳላይ ተ.ሓ.ኤ. ኣብ ዝነበርክሉ Eዋን፣ ከምU’ውን ተ.ሓ.ኤ. ድሕሪ ምብትታና ኣብ ዝሰዓበ መድረኽ ካብ ዘዋህለልክዎ ውልቃዊ ትEዝብቲ ምርኩስ ብምግባር ዘዳለኽዎ Eዩ። ኣብዚ ኣርEስቲ’ዚ ካባይ ንላEሊ ኣፍልጦን ደቂቕ ትEዝብትን ዘለዎም ሰባት ከምዘይስኣኑ Eኣምን። ኩልና Eቲ ንፈልጦ ሓቂ Eንተንገልጽ ድማ፣ ልቦና ተካEቲ ወለዶታት ክንደይ ኮን ምሃብተመ Eብል።) መቕድም፣- ሓደ ዘሕፍር ተግባር ክርEዩ ወይ ብወረ ክሰምU ከለው፣ “ወይ ጉድ….! ኣንታ መን ክሓፍረሎም’ዩ!” Iሎም ኣብ ክንዲ’ቶም ዝወዓልዎ ሰባት ብሕፍረት ኣብ ጽፍሮም ዝኣትው ወረጃታት ኣለው። ብርግጽ ድማ ገለ ገለ ነውርታት ኣይኮነን’ዶ ንዝወዓሎ ንሰማዓይ Eኳ ዘሕፍር Eዩ። ብሕልፊ Eቲ ሕስረት Eናተደጋገመ፣ “Eከለ Eምበር ከምዚ ገይሩ፣ Eከለ Eምበር ከምዚ Iሉ” ክብሃል ከሎ ምሒር ዘሸቚርር Eዩ። ጉድ ክንሰምE Eድመ ሂቡና፣ EናሻE ጉድ EናሰማEናን Eናተዓዘብናን ንነብር ኣሎና። Eንሓንሳብ ፍሽኽ Iልና ንሓልፎ። Eንሓንሳብ ግን፣ “ዝብEስ ኣብ ዘይፈልጥዎ ዓዲ ከይዱ ቆርበት ኣንጽፉለይ በለ” ዝዓይነቱ ምውርዛይ ይኸውን Eሞ፣ ትፈልጦ ክትገልጽ ትድረኸሉ Eዋን ኣሎ። Eቲ ምንታይሲ፣ ወዮም ኣበሳOም ከዊሎም፣ ብጹኣን መሲሎም፣ ኣብ መድረኽ ዝቐርቡ፣ ንዘይፈልጥዎም ከየደናገሩ ስለትስከፍ። ጽሑፈይ ነቶም ምሉE Eምሮም ኣብ ደምበ ክድዓትን Eሱብነትን ዘብለዩ የግዳስ ገና ዘይበለየሎም ገለ ወገናትና ዝምልከት ምዃኑ ኣይሰሓትኩሞን። ካብቲ Eድመ ዝሃቦ ገዲም ተጋዳላይን ካልE ዜጋን፣ በዞም ሰባት Eዚኣቶም ዳግም ክደናገር ዝኽEል ዘሎ ኣይመስለንን። ምኽንያቱ ልቦና ዘለዎ ሓንሳብ Eዩ ዝEሾ። Eንተኾነ ግዳ፣ ኣብ ቃልሲ ንሓርነት ብዛEባ ዝተሰግረ ፖለቲካዊ ሕልኽላኻት ዘይፈልጡ ንኣሽቱን ንጹሃትን ኣሕዋት ኣለውና። Eዞም ምሉE Eምሮም ኣብ ደምበ ክድዓት ዝተመራስሑ ሰባት፣ ኣብ ቅድሚ’ዚ መንEሰይ ወለዶ ጨለ መደረ ከይለምዱ Eምበኣር፣ ነቲ ክትዛረበሉ ዘሐፍር ውልቃዊ ታሪኾምን ፖለቲካዊ ግደOምን ምግላጽ ግድን ኣድላዪ ይገብሮ። Eዞም ሕጂ “ተቓወምቲ Iና” Iሎም ኣብ ትሕቲ’ቲ ጽላል ወያነ ኣብ ኣዲስ-ኣበባ ከምU’ውን ኣብ ካልOት ጎረባብቲ ሃገራት ከውደኽድኹ EንEዘቦም ዘሎና፣ ብልክE Eንታዎት Eዮም? ሓደ ብሓደ ድሕረ ባይታOም Eንታይ ይመስል? ኣብ Eዋን ቃልሲ’ኸ Eንታይ ግደ ነይሩዎም? መንEሰይ ወለዶ ኣዳቒቑ ክፈልጦ ዝግባE Eዩ። ፖለቲካዊ ተቓውሞ ካብ Eላማን ራEይን ስለዝብገስ፣ ምድንጋር ከይፈጥር፣ ቅድም ቀዳድም፣ ተቓውሞ ናይዞም ሰባት’ዚኣቶም ፖለቲካዊ ተቓውሞ ከምዘይኮነ ምብራህ ኣገዳሲ Eዩ። ምኽንያቱ፣ Eዞም ሰባት’ዚኣቶም ሓደ ብሓደ በዓል መን Eዮም? Iልካ Eንተፈቲሽካ፣ ብምሉOም ኣብ ሃገራዊ ቃልሲ ንናጽነት ኤርትራ ብዝተፈላለየ መልክE ተቐልቂሎም ዝኸሰሩ፣ ዝተሳEሩ፣ ኣብ ትሕቲ ጸላI ዝተምበርከኹ፣ መጋበርያ ዝኾኑ፣ ብሉል ታሪኽ ዘለዎም ሰባት Eዮም። ብሓጺሩ፣ ዛጊት ንነብሶም ተቓወምቲ ኣጠሚቖም

1

ክተኣኻኸቡ ዝረኣናዮም ኩሎም፣ Eቶም ዝጠፈሹን ዝነደዩን ባEታታት ጥራይ Eዮም። ካልOት ሓደስቲ ኣይረኣናን። ናይዞም ሰባት Eዚኣቶም ተቓውሞ ከኣ፣ ካብ ዝኸሓነ ቂምታ፣ ቅርሕንቲን ቅብጸትን ዝብገስ ብምዃኑ ፖለቲካዊ ተቓውሞ ክበሃል ኣይከኣልን። ምኽንያቱ ብኸምዚ ዓይነት ስምIት’ዚ ተደሪኽኻ፣ ጥUይ ፖለቲካዊ ስራሕ ክስራሕ ከምዘይክኣል ፍሉጥ Eዩ። Eዞም ሰባት Eዚኣቶም፣ ብምኽንያት ተደጋጋሚ ፍሽለቶምን ንድየቶምን ብምረትን ነብሰ-ምትሓትን ምሒር ዝቐርዓኑ Eዮም። ኣIንቶም ሓቂ ከይርI ብመጋረጃ ጽልI ዝተጎልበበ Eዩ። ኣብ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ፣ ዝነበርና ኩልና ተጋደልቲ ከምEንዝክሮ፣ ገለ ካብዚኣቶም፣ “ብሻEብያ ካብ ዝመጽE ናጽነት መግዛEቲ ይሓይሽ” Iሎም ዝባኖም ቀሊOም ተምበርካኺ መንፈስ ዝነዝሑ ዝነበሩ Eዮም። ኣብ ፖለቲካ ከምዚ ዝኣመሰለ ጥሩፍ ስምIታት ሓድሽ ኣይኮነን። ፖለቲካዊ ፍሽለት ናብ Eብዳን ስለዘምርሕ፣ ዝኸሰረን ዝተሳEረን ኣEምሮU ስሒቱ ከEበድብድ ምርኣይ ዘገርም ኣይኮነን። ኣብ ከምዚ ዓይነት ኩነት ዝወደቐ ፖለቲከኛ’የ በሃሊ፣ ክውንነት ክቕበል የጸግሞ Eዩ። ነቲ ኣብ ባይታ ዘሎ ክውን ሓቂ ተረዲU፣ ኣካይዳU ኣሪሙ ኣብ ቅኑE መስመር ዝምለስ ዝወሓደ Eዩ። ብዙሓት፣ ተስፋ ቈሪጾም ካብቲ ቃልሲ ብምግላል፣ ጸግOም ሒዞም፣ ግዜOምን ጉልበቶምን ናብ ካልE ውልቃዊ ዋኒኖም ዘውEልዎ ኣለው። Eዚ፣ ብኻልE መዳይ ክውንነት ምቕባል Eዩ። ክንደይ ዓሻ ድማ ኣሎ፣ ኣብ ክንዲ ጸግU ዝሕዝ፣ ኣንጻር ክውንነት ደው ብምባል፣ ኣብ ዝተሓተ ደረጃ ሕስረትን Eሱብነትን ወሪዱ ክቡር ግዜUን ኣEምሮUን ጉልበቱን ዘባኽን። ጀብሃ ተሳIራ ካብ ሜዳ ኤርትራ ካብ EትወጽE ኣስታት 28 ዓመት ኮይኑ ኣሎ። ዳርጋ ክንዲ’ቲ ብረታዊ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝወሰዶ ዓመታት ምዃኑ Eዩ። Eዞም ሰባት Eዚኣቶም፣ ካብ ሽU ኣትሒዞም ካብ ሃገራዊ ቃልሲ ዝዀብለሉ Eዮም። ነቲ ዝተፈጥረ ሓድሽ ክውንነት ተቐቢሎም ኣብ ሃገራዊ መስመር ተጸምቢሮም ግደOም ከበርክቱ ትብዓት ኣየጥረዩን። ከም ብዙሓት ካልOት Eውን ጸግOም ኣይሓዙን። ኣብ ክንድU፣ ምስ ዝመጸ ንሃገር ዝጻባE ግዳማዊ ሓይሊ EናተጸግUን ኣብ Eግሩ Eናሰገዱን፣ ኣብ መዲናታት ጎረባብቲ ሃገራት ክዛውኑ፣ EናተጸዋውU በብዓይነቱ ኪዳናት ክምስርቱን ነዊሕ ከይጸንሑ ክፈናጥሑን Eድመና ምሉE ተዓዚብና። ኣብዚ 28 ዓመታት Eንታይ ዘሪEኩም Eንታይ ሓፊስኩም ዝብል ለባም ሓታቲ Eንተዝረኽቡ፣ Eንታይ መልሲ ኮን ምሃቡ? ጽልI ዘሪOም ውርደት ክሓፍሱ Eምበር ካልE ኣይረኣናን። ኣነ ርግጸኛ Eየ ምስ ነብሶምን ሕልናOምን Eውን ሰላም ዘለዎም ሰባት ኣይኮኑን። ምህርቶም፣ ውርደት ጥራይ Eናኾነ ግን፣ ነውራም ተግባሮም ይቕጽልዎ ኣለዉ። ሕጂ’ውን ፖለቲካዊ ሩካን ምግምዳሕ ኣይገደፉን። Eቲ ዝኸፍA ከኣ፣ ኣብ Eግሪ ጸላEቲ Eናሰገዱ መሳርሒ ግዳማዊ ተጻብO ብምዃን ክብረት ህዝቢን ሃገርን የዋርዱ ምህላዎም Eዩ። Eዞም ሰባት Eዚኣቶም፣ ኣብ ፖለቲካዊ ታሪኽ ህዝቢ ኤርትራ ዝውክልዎ ነናቶም ፍሉጥ መስመር ኣለዎም። ናይ ወገንነት፣ ክድዓት፣ ሃሱስነት፣ ኩርኩርነት፣ Eሱብነት፣ መስመር Eዮም ዝውክሉ። ነዚ ንምርዳE ምEንቲ ክሕግዝ ናይ ገለ ካብኣቶም ድሕረ ባይታ ተመሊስካ ምፍታሽ ኣገዳሲ Eዩ። ካብ 1981 ማለት ተ.ሓ.ኤ. ካብ Eትብተን ንድሓር ጥራይ ዘይኮነ ቅድሚU ኣብ ዝነበረ መድረኽ፣ ተራ ናይዞም ሰባት Eዚኣቶምን ዝውክልዎ ፍሉጥ መስመርን ሓደ ብሓደ ምርኣዩ፣ ብU ኣቢልካ ድማ ነቲ ብሰንኪ Eዞም ሰባት Eዚኣቶም ዝተኸስረ ወርቃዊ ግዜን ዝባኸነ ገዚፍ ሃገራዊ ዓቕሚን፣ (Eምብዛ

2

ዘሕዝን Eኳ Eንተኾነ) ከም ታሪኽ ምፍላጡ ንተካEቲ ወለዶታት ጠቓሚ ኣስተምህሮ Eዩ።

1. ተጻባIን ወገናዊን መስመር ዓብደላ Eድሪስ ብንEስነቱ ኣብ ቃልሲ ንሃገራዊ ናጽነት ዝተሰለፈ ዓብደላ Eድሪስ፣ ኣብ ካልኣይ ወይ ሳልሳይ ዙርያ ኣብ ሶርያ Eዩ ተዓሊሙ። ኣብ 1967 ኣቢሉ ድማ ንሜዳ ኣትዩ። ዓብደላ ፈለማ ኣብ 5ይቲ ክፍሊ ተ.ሓ.ኤ. Eዩ ተመዲቡ። ኩልና ገዳይም ተጋደልቲ ከምEንፈልጦ፣ 5ይቲ ክፍሊ ከም ውጽIት ናይቲ ኣብ ላEለዋይ ባይቶ ተ.ሓ.ኤ. ዝነበረ ቁርቁስ፣ በቲ ናይ ሽU ፖለቲካ ንደቂ ከበሳ ተባሂላ ዝቘመት ክፍሊ Eያ። ኣብቲ Eዋን’ቲ ዝነበረ መምርሒ (ኣብ ወረቐት ዝሰፈረ ማለት Eዩ) ነፍሲ ወከፍ ክፍሊ፣ ኣባላታ ሓደ ሲሶ ደቂ ዞባኣ ኪኾኑ፣ Eቶም ካልOት ግን ተወልድቲ ካልE ከባቢታት ኪኾኑ ዝብል Eዩ። ግን ብግብሪ ከምU ኣይተሰርሓሉን። ኣቋውማ ናይተን ክፍልታት ወገናዊ Eዩ ነይሩ። ኣብቲ መድረኽ’ቲ Eድሪስ ገላውዴዎስ ን5ይቲ ክፍሊ ብመገዲ 2ይቲ ክፍሊ ክቈጻጸራ Eዩ ዝፍትን ነይሩ። 5ይቲ ክፍሊ ዓቕሚ ስለዘይነበራ 2ይቲ ክፍሊ Eያ ትምውላ ዝነበረት። Eቲ ድሓር ብዙሓት ተጋደልቲ ቀቲሉ ተባሂሉ ዝኽሰስ ምክትል ወልዳይ ካሕሳይ ዝነበረ ሕሻል ንኣብነት ካብ 2ይቲ ክፍሊ ዝመጸ Eዩ። ብሓጺሩ ን5ይቲ ክፍሊ መቐጸልታ 2ይቲ ክፍሊ ንምግባራ Eዩ ዝፍተን ነይሩ። ኣብ 5ይቲ ክፍሊ ዝነበረ ዓብደላ Eድሪስ፣ ስለስቲAን ክፍልታት ማለት 3ይቲ፣ 4ይቲን 5ይቲን ሰሚረን ን”ዋሕዳ ስላስያ” ኣብ ዘቘማሉ ጉባኤ ዓንሰባ፣ ኣባል መሪሕነት ስሉሳዊ ሓድነት ኮይኑ ምምራጹ ዝፍለጥ Eዩ። ካብቲ Eዋን’ቲ ኣትሒዙ ድማ Eዩ፣ ወገናዊን ትሕተ ሃገራዊን ኣመለኻኽታU፣ ልEሊ ኹሉ ድማ ናይ Eሱብነት ባህርያቱ ክግሃድ ዝጀመረ። ነዚ ዘረጋግጽ ጭቡጥ መርትO ኣሎ። ድሕሪ ምቛም ግዝያዊ መሪሕነት ሱሉሳዊ ሓድነት፣ ካብቶም ኣብ ጉባኤ ዓንሰባ ዝተመርጹ ኣባላት መሪሕነት፣ Uማሮ፣ Iሳይያስ፣ ኣቡጥያራ፣ ንሱዳን ብምኻድ፣ ነቲ ዝተወስደ ናይ ስምረት ስጉምቲ ደገፍ ንምርካብ ንሓደ ሽዱሽተ ወርሒ ዝኣክል ኣብ ሱዳን ኣኼባታት Eናካየዱ የጓሳጉሱ ነይሮም Eዮም። ዓብደላ Eድሪስ ጎስጓስ ከካይድ ዝመዘዞ ኣይነበረን። ይኹን’ምበር ደድሕሪOም፣ ብሕማም ኣመሳሚሱ ንሱዳን ብምኻድ፣ ኣንጻሮም ከጎሳጒስ ጀሚሩ። ምስተን ዘይሰመራ ወገናት ማለት 1ይቲን 2ይቲን ክፍልታት ኪዳን መስሪቱ፣ ንባEሉ ኣብ ውሽጢ ስሉሳዊ ሓድነት Eናሃለወ፣ ኣንጻር መሪሕነት ስሉሳዊ ሓድነት ክንቀሳቐስ ተራEዩ። ዓብደላ Eድሪስ፣ ከም ጉሉሕ ፖለቲካዊ ባEታ ዝተቐልቀለሉ፣ ኣብቲ ብድፍIት መሰረታውያን ተጋደልቲ ሓሙሽተAን ክፍልታት ተ.ሓ.ኤ. ዝሰመራሉ ጉባኤ ኣዶብሓ Eዩ። ኣብ መስርሕ’ቲ ጉባኤ፣ Eቲ ኣቐዲሙ ዝሰመረ ሓይሊ፣ ማለት ስሉሳዊ ሓድነት (ዋሕዳ ሰላስያ) ብርUይ ኣብ ክልተ Eዩ ተገዚU። ዓብደላ Eድሪስ ዝነበሮ ሓደ ወገን ምስ ርEይቶ 1ይቲን 2ይቲን ክፍሊ ወጊኑ። ኣብU ዝተጋህደ ገዛዛI ውዲትን ጸይቂን ላEለዋይ መሪሕነት ተ.ሓ.ኤ. ገዲፍና ግን፣ ኣብቲ ጉባኤ ሓድሽ ኪዳን ተመስሪቱ፣ ዓብደላ Eድሪስ ድማ ወተሃደራዊ ሓላፊ ኮይኑ ብጉባኤ ተመሪጹ። ሓዮቲ Eውን ናይ ጸጥታ ሓላፊ ኮይኑ ተመዚዙ ክልቲOም ወሰንቲ ቦታታት ሒዞም።

3

1.1. ጉባኤ ኣዶብሓን ዘስዓቦ ቅልውላውን ጉባኤ ኣዶብሓ፣ ቅንEና ዘይነበሮ ውዲታዊ ጉባኤ ብምንባሩ ብU ንብU Eዩ ፈሺሉ። ቅያዳ ኣልዓማ ኣብ ከቢድ ፖለቲካዊ ቅልውላው ኣትያ፣ ኣብ ሜዳ ብዙሕ ሕንፍሽፍሽ ተፈጢሩ። ከም ውጽIቱ ቅትለትን ማEሰርቲን ተጋደልቲ በዚሑ። ሓያሎ ንሃገራዊ ናጽነት ክቃለሱ ዝመጹ ንጹሃት ተጋደልቲ፣ በቲ ዝተፈጥረ ጸገማት ተስፋ ቈሪጾም ካብ ሜዳ ክሃድሙ ተራEዮም። Eቲ Eዋን’ቲ፣ ከም በዓል ኪዳነ ክፍሉን ወልዳይ ግደይን ዝኣመሰሉ ንለውጢ ዝቃለሱ ዝነበሩ ተጋደልቲ ዝተቐንጸልሉ፣ ስርያ ኣዲስ-ኣበባ ተባሂሎም ዝፍለጡ ሓደስቲ ተጋደልቲ ብEኩብ ዝተረሽረሽሉ ሕማቕ Eዋን Eዩ። ወልዳይ ኣብ ከሰላ ኣባል ቅያዳ ሰውርያ ዝነበረ Eዩ። ኪዳነ ድማ ኣብ ከሰላ ኣብ ቤት ጽሕፈት ዜና ይሰርሕ ነይሩ። ክልቲOም ንጡፋት ኣባላት Eዮም ዝነበሩ። ብፍላይ ኪዳነ ሓደ ካብ ብሉጻት ተማሃሮ ዩኒቨርሲቲ ናይቲ ግዜ’ቲ ዝነበረ፣ በሊሕ ሰብ Eዩ። ገለ ካብቲ ንሱ ዝጽሕፎ ዝነበረ ጽሑፋትን ናብ ፈለጥቱ ዝሰዶ ዝነበረ ደብዳበታትን ኣብ ሕቡራት መንግስታት ኣመሪካ ተሰኒዱ ዝጸንሐ ኣሎ። ሓደ ኣመሪካዊ ጋዜጠኛ፣ ኣብቲ Eዋን’ቲ፣ ንኪዳነ ክፍሉ ኣብ ከሰላ ረኺቡ ቃለ-መጠይቕ ኣካይድሉ ነይሩ። ብድሕሪU ነዊሕ ኣይጸንሐን ኪዳነ ተቐቲሉ። “ኪዳነ ክፍሉ ምስተቐትለ ድሕሪU ብዛEባ ሰውራ ኤርትራ ተስፋ ቈሪጸ” ይብል፣ Eቲ ጋዜጠኛ ኣብ ዝገበሮ ቃለ-መጠይቕ። ወልዳይን ኪዳነን ኣብቲ ናይ ምEራም ምንቅስቓስ ልUል ግደ ዝነበሮም ኮይኖም፣ ቅትለት ናይዞም ክልተ ሰባት፣ ሓደ መርኣያ ናይቲ መሪሕነት ጀብሃ ኣብ ልEሊ ደለይቲ ለውጢ ዝፍጽሞ ዝነበረ ብዙሕ ቅንጸላታት Eዩ። Eቲ ቅልውላው ድማ ኣብ መወዳEታ ምፍላይ ህዝባዊ ሓይልታት ሓርነት ኤርትራ ኣኸቲሉ። 1.2 ወሳኒ ተራ ዓብደላ ሓደ ካብ ጠንቅታት ዘሕዝን ታሪኽ ጀብሃ ኣብ 1970፣ ህዝባዊ ሓይልታት ካብ ጀብሃ ተፈልዩ፣ ቀዳማይ ወገን ብስዱሕ Iላ ኣብ ዝተቐልቀለሉ Eዋን፣ ዓብደላ Eድሪስ ወተሃደራዊ ሓላፊ ኮይኑ ኣብ ኣከለጉዛይ Eዩ ዝነበረ። ነተን ኣብ ከባቢU ዝነበራ ኣሃዱታት ድማ፣ ኣንጻር’ቲ ዝተፈንጨለ ሓይሊ ናይ ቅንጸላ ስጉምቲ ክወስዳ ተሪር ትEዛዝ ሂቡ። ይኹን’ምበር Eቶም ተጋደልቲ፣ ዓብደላ ዝሃቦም ትEዛዝ ክፍጽሙ ሕልናOም ኣይገበረሎምን። “ከመይ ጌርና ኣብ ልEሊ ኣሕዋትና ጥይት ንትኩስ” Iሎም ኣትሪሮም ስለዝተቓወምዎ Eኩይ ትEዛዝ ዓብደላ Eድሪስ ኣይተተግበረን። ካብዚ ሓቂ’ዚ Eንግንዘቦ፣ ዓብደላ Eድሪስ፣ ካብ ፈለማ ናይ ቅንጸላ፣ ጎነጽን ዓመጽን መስመር ይኽተል ምንባሩ Eዩ። Eቲ ዝኸፍA ድማ ኣመለኻኽታU፣ ካብ ሓልዮት ንውድባዊ ጥምረት ዝብገስ ዘይኮነ ካብ ድሑር፣ ትሕተ-ሃገራዊ፣ ጸቢብን ወገናዊን ኣተሓሳስባ ዝምንጩ ምዃኑ Eዩ።

ሓቀኛ ስምIትን ኣተሓሳስባን ዓብደላ Eድሪስ ከምዚ ዝተጠቕሰ ጸቢብን ወገናዊን ኮይኑ፣ Eቲ ግርምቢጥ ዓብደላ ኣባል ሰልፊ Eዮ (ለበር ፓርቲ) Eዩ ነይሩ። ሰልፊ Eዮ ኣብ 1968 ኣብ ውሽጢ ጀብሃ ዝተመስረተ፣ ማርክሳዊ መስመር ዝኽተል ሰልፊ Eዩ። ዓብደላ ከኣ፣ በቲ ሓደ ወገን ምስ Eላማታት ናይቲ ሰልፊ ዘይከይድ ትሕተ-ሃገራዊን ወገናዊን ስምIታት ሒዙ፣ በቲ ካልE ማርክሳዊ ኮይኑ፣ ኣብ ክልተ ዝተፈናተተን

4

ኣንጻራዊን መስመር ረጊጹ ይጓዓዝ ነይሩ። ክንዲ ዝዀነ፣ ሓያሎ ካብ ኣባላት ሰልፊ Eዮ፣ ማርክሳዊ ገስጋሲ ባህግታት Eኳ Eንተነበሮም፣ ከም በዓል ዓብደላ Eድሪስ ዝኣመሰሉ ብትሕተ-ሃገራዊን ቀቢላውን ኣተሓሳስባ ንድሕሪት ዝጎትዎም ኣድሓርሓርቲ ባEታታት ሒዞም ኣብ ዝበጽሕዎ ኣይነበሮምን። ሓደ ካብ ጠንቅታት ዘሕዝን ታሪኽ ጀብሃ ንሱ Eዩ። Eቲ ለበር ፓርቲ ናይ ብሓቂ ከምቲ ሓደ ገስጋሲ ሰልፊ ኪዄኖ ዝግብO፣ Eላማታቱ ንምEዋት ብንጹር ፕሮግራምን ትብዓትን Eናተመርሐ ክጓዓዝ ክIሉ ነይሩ Eንተዝኸውን፣ ናይ ጀብሃ ታሪኽ ፍጹም ካልE መልክE ምሓዘ። ንዓብደላ ኣብ መሪሕነቱ ሒዙ ዝኸይድ ሰልፊ ግን፣ ብፍጹም ገስጋሲ ክኸውን ኣይክEልን Eዩ። ሰልፊ Eዮ ጀብሃ Eምበኣር፣ ጽላሎቱ ኣብ ማርክሰነት፣ ቀንዲ ህላወU ኣብቲ ዓቃባዊ ወይ መስፍናዊ ዓለም Eዩ ነይሩ። ድሕሪU ዝቐጸለ ታሪኽ፣ ዓብደላ Eድሪስ ኣባል ሰውራዊ ባይቶ ተ.ሓ.ኤ. ኮይኑ ወሳኒ ተራ ዝተጻወተሉ Eዩ። ብግብሪ ኣቦ-መንበር ጀብሃ ንሱ Eዩ ነይሩ Eንተተባህለ Eውን ነቲ ሓቂ ከምዘለዎ ምምስካር Eምበር ምግናን ኣይኮነን። ምኽንያቱ ኣብ ኩሉ ናይ ጀብሃ ውሳነታት ወሳኒ ተራ Eዩ ነይሩዎ። ኣብ ገርግር ሱዳን፣ ሓይሊ ኣኪቡን ንተጋደልቲ ኣጎስጒሱን ንሻEብያ ከጥፍE ጓህሪ ኲናት ሓድሕድ ክውልE ዝተሃንደደ ብቐንዱ ወተሃደራዊ ሓላፊ ዓብደላ Eድሪስ Eዩ። ግን ኣይተዓወተን። ኣብቲ ውግE ንባEሉ ተወጊU፣ Eቲ ስርሒት ድማ ብዘሕፍር መልክE ፈሺሉዎ። ኣብዚ ናይ ገረግር ሱዳን ፍጻመ፣ ወተሃደራዊ ምርጫ ከምዘይሰርሕ ተረጋጊጹ Eዩ። ምኽንያቱ ኣብU ዝተሳተፈ ሓይሊ ናይ ጀብሃ ምስ ሻEብያ ብምንጽጻር ቀሊል ኣይነበረን። ደምሳሲ ክኸውን ዝተሓስበ ብርቱE ውግE Eዩ ነይሩ። መሪሕነት ጀብሃ ንሓቂ ክቕበል ትብዓት Eንተዝነብሮ፣ ድሕሪ’ዚ ውግE’ዚ፣ ኣብ ክንዲ ናብ ምቕንጻል ናብ ፖለቲካዊ ፍታሕ ብምድፋE ንኹሉ ሃገራዊ ሓይሊ ንምስማር ክሰርሕ ምተገብA። ከምU ዝዓይነቱ ናይ ለባማት ምርጫ Eንተዝወስድ ነይሩ፣ ሃገር Eምብዛ ምረብሐት። Eንተኾነ ከምቲ “ዓሻስ ክሳብ ገበጣ ዝውዳE ይጻወት” ዝበሃል፣ ዓብደላ Eድሪስ፣ ድሕሪ’ዚ ዓቢይን ዘሕፍርን ፍሽለት Eውን ናይ ቅንጸላ ኣተሓሳስባU ኣይቀየረን። ኣብ መሪሕነት ተ.ሓ.ኤ. ዝነበረ ንሻEብያ ናይ ምጥፋE ድሌትን ኣተሓሳስባን ዝያዳ ድርኺት ካብ ዝፈጥረሉ ዝነበረ ረቛሒታት ሓደ፣ Eዚ ካብ ወገናዊ ኣተሓሳስባ ዝመንጨወ ውልቃዊ ጽልIን ቅርሕንቲን ዓብደላ Eድሪስ Eዩ Eንተተባህለ ኣይተጋነነን። 1.3 ዋሕዚ ሓድሽ ሓይሊን ስግኣት ዓብደላ Eድሪስን ካብ 1973 ክሳብ 1975 ዓ.ም. ኣብ ዝነበረ መድረኽ፣ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ብሓደስቲ ተጋደልቲ Eናተዓብለለ Eዩ መጺU። Eዞም ተጋደልቲ Eዚኣቶም ብሓያል ሃገራዊ ስምIት ንናጽነት ክቃለሱ ዝመጹ፣ ኣብ ዝኾነ ድሑር ፖለቲካ ዘይተመራስሑ ንጹሃት መንEሰያት Eዮም። ብዘይካ መስዋEቲ ከፊልካ ናጽነት ኤርትራ ምምጻE ድማ፣ ካልE ድጉል ተጻባI Eላማን ድርኺትን ኣይነበሮምን። ይኹን Eምበር፣ Eዚ ምEባለታት’ዚ ንዓብደላ Eድሪስ ኣይተበርሆን። ካብቲ ድሑርን ወገናዊን ኣጠማምታU ዝብገስ፣ ነዞም ሓደስቲ ተጋደልቲ ፍጹም ኣይፈተዎምን። ብዓይኒ ጽልIን ስግኣትን Eዩ ጠሚትዎም። ከም ንኣሽቱ ኣሕዋቱ፣ ከም ወገኑን ጸግUን ኣይርኣዮምን። ምኽንያቱ፣ Eዞም ሓደስቲ ተጋደልቲ መብዛሕትOም ተማሃሮ Eዮም። ብዙሓት ካብኣቶም ድማ ደቂ ከበሳ። ዓብደላ Eድሪስ፣ ምምጻE ናይዚ ሓድሽ ሓይሊ ከቢድ ጥርጣረን ፍርሒን Eዩ ኣሕዲሩሉ። Eዚ ፍርሒን ስግኣትን’ዚ ድማ፣ ናብ ክቱር ጽልI ኣድሂብሉ። Eዚ ሓድሽ ሓይሊ ብሸነኹ፣ ንወገናዊን ድሑርን ኣተሓሳስባ ዓብደላ

5

Eድሪስ ቀልጢፉ ቆብ ስለዘበሎ፣ ንዓብደላ ከም መራሒ ክቕበሎ ኣይከኣለን። ዓብዳላ፣ ከም ግብረ-መልሲ ናይ ኣመላኻኽታU በዚ ሓድሽ ሓይሊ ኣዝዩ ዝተጸልA ሰብ ክኸውን ግዜ ኣይወሰደን። ዓብደላ ሰፊሕን ንኹሉ ሃገራዊን ዝሓቊፍ ኣመለኻኽታ Eንተዝነበሮ፣ Eቲ ተጋዳላይ ንEU ብፍሉይነት ዘጽልE ምኽንያት ኣይምነበሮን። ኣብ ጀብሃ ምጽE ዝበለ ሓድሽ ተጋዳላይ ግን፣ ብዛEባ ውሽጣዊ ፖለቲካ ጀብሃ መጀመርታ ዝሰምO ዘረባ፣ “ዓብደላ Eድሪስ ኣድሓርሓሪ Eዩ፣ ባዓስ Eዩ” ዝብል ምንባሩ፣ ኣብ ተ.ሓ.ኤ. ዝነበርና ኩልና ኣጸቢቕና Eንፈልጦ Eዩ። ናብቲ ድሕሪU ዝቐጸለ ኣካይዳ ምስ Eንምለስ፣ ዓብደላ ኩሉ ሳE ኣብ ልEሊ ህዝባዊ ሓይልታት ጥሩፍ ዝኾነ መርገጺ ሒዙ Eዩ ዝኸይድ ነይሩ። “ህዝባዊ ሓይልታት ካብ ሜዳ ኤርትራ ክትጠፍE ኣለዋ” ዝብል ጥሩፍን ተጻባIን መርገጺU፣ ፍጹም ተለዊጡ ወይ ለዚቡ ኣይፈልጥን። ኣብ ውሽጢ መሪሕነት ጀብሃ ከኣ፣ ዓብደላ ንናይ ሕሩይ ተድላ (ወዲ ተላ) Eሽልነትን ሕንቃቐን ክጻወሮ ዝኽEል ኣይነበረን። በዚ ድማ ኣብ ውሽጢ ጀብሃ ንሕሩይ ከም መቐናቕንቱ ጠሚቱ ኣንጻሩ ይሰርሕ ነበረ። ንሕሩይ ካብ ፈለማ ኣይተቐበሎን። ብሓቂ Eውን (ጸኒሕና ክንመጾ Iና) ሕሩይ ክትቅበሎ ትኽEል ዓይነት ሰብ ኣይኮነን። 1.4 ካልኣይ ጉባኤ ጀብሃን ውዲታት ዓብደላን ኣብ 2ይ ጉባኤ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ፣ ኣብ ውድባዊ ፕሮግራም ብዙሕ ለውጢ Eዩ መጺU። ኣብ መንጎ Eቲ 1ይን 2ይን ጉባኤ ብዙሕ ፍልልያት Eዩ ነይሩ። ኣብ 2ይ ጉባኤ፣ ሰልፊ Eዮ (ለበር ፓርቲ) ዋላ ካብ ገዛE ፕሮግራሙ ኣንሳሒቡ ክበሃል ይከኣል Eዩ። ገለ ገለ ካብቲ ዘሰሓሕብ ዝነበረ ነጥብታት ንምዝካር፣ ኣብ ፕሮግራም ናይቲ ቀዳማይ ጉባኤ፣ ኣብ ሕቶ ቋንቋታት፣ ትግርኛን ዓረብን ወግዓውያን ቋንቋታት ኮይነን፣ ናይ ኩለን ቋንቋታት ኤርትራ መስልን ማEርነትን ክሕሎ ዝብል ነጥቢ ነይሩ Eዩ። Eዚ ነጥቢ’ዚ ድሓር በቶም ዓቃባውያን ወገናት፣ ከም ኣንጻር ዓረብ ዝቐንA ውዲት Eዩ ተራEዩ። “EዚAን ቋንቋታት ኣይኮናን ዲያለክትስ Eየን” ዝብል ምጉት ኣምጺOም። ከም ውጽIት ናይዚ ኣመለኻኽታ’ዚ፣ ኩሉ ተጋዳላይ ጀብሃ ከምዝዝከሮ፣ ድሕሪ 2ይ ውድባዊ ጉባኤ፣ ኣብ 1975 ኣብቲ ውድብ ዝነበረ ንመምሃሪ ተባሂሉ ዝተዳለወ ናይ ትግረ መጻሕፍቲ ተቓጺሉ Eዩ። ኣብ መዓስከር ሳዋ ዝነበሩ መማህራን፣ ካልኣይ ቋንቋ ናይ ኤርትራ ትግረ’ዩ ብዝብል ገርሃዊ ኣተሓሳስባ Eዮም ብትግረ መምሃሪ መጻሕፍቲ ኣዳልዮም። Eዚ ምስተሰምA፣ ኣብ ኣኼባ ፈጻሚት ሽማግለ ጀብሃ “ናይ ትግረ መጻሕፍቲ ክጸሓፍ የብሉን” ዝብል ውሳነ ሓሊፉ ከምዝቃጸል ተገይሩ። Eቲ ውሳነ ኣብ ገለ መራሕቲ ጀብሃ ዝነበረ ናይ መንነት ቅልውላው ዘንጸባርቕ Eዩ ነይሩ። ብዘይካ’ዚ ናይ ቋንቋታት ጉዳይ፣ ኣብ ካልኣይ ጉባኤ ጀብሃ ኣካታI ዝነበረ ኣርEስቲ፣ ንዝምድና ሰውራ ኤርትራን ሃገራት ዓረብን ዝምልከት ኣርEስቲ Eዩ። ኣብቲ ቀዳማይ ጉባኤ ዝጸደቐ ፕሮግራም፣ ንሃገራት ዓረብ ክጠቅስ Eንከሎ “ዓረባዊ ዓለም” (Arab World) Eዩ ዝብል ነይሩ። ምስ ዓረባዊ ዓለም ዘሎና ታሪኻዊ፣ ባህላዊ ጂOግራፍያዊ ምትEስሳር ምድልዳል ዝብል ፕሮግራም Eዩ ነይሩ። ኣብ ካልኣይ ጉባኤ ግን Eዚ ኣገላልጻ’ዚ፣ ካብ ዓረብነት ከም ምርሓቕ Eዩ ተወሲዱ። Eቲ ዝምድና ጥቡቕ ምዃኑ ብዘመልክት ካልE ቃል ማለት ብ“ኣልUማ ኣልዓረቢያ” ከምዝትካE ድማ ተገይሩ። “ናብ ዓረብ ዝቐረብና Iና” ዝዓይነቱ ኣቀራርባ Eዩ። Eዚ Eውን ምስቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ኣብ ገለ መራሕቲ ጀብሃ ዝነበረ ናይ መንነት ቅልውላውን ሕማምን

6

ዝተኣሳሰረ Eዩ። ብርግጽ ድማ፣ ዘይኮንካዮ ክትከውን ምፍታን፣ ብዘይካ ሕማም ካልE ክበሃል ኣይከኣልን። ከምቲ ኣቐዲመ ዝጠቐስክዎ ለበር ፓርቲ ኣብዚ ጉባኤ’ዚ ከምቲ ትጽቢት ዝግበረሉ ዓቢ ተራ ክጻወት ኣይከኣለን። ከም ውጽIት ድኻም ናይቲ ሰልፊ ድማ፣ ኣብዚ 2ይ ጉባኤ፣ ዓብደላ ኣቦ-መንበር ክኸውን ንሕጸ ቀሪቡ። ዓብደላ ግን ጎራሕ ፖለቲከኛ ስለዝኾነ፣ ነቲ ሕጸ ኣይተቐበሎን። ኣብቶም ተጋደልቲ ተቐባልነቱ ገምጊሙ፣ ንሱ ኣብ ቅድሚት ክመጽE Eዋኑ ከምዘይኮነ ኣረጋጊጹ ይፈልጥ ነይሩ Eዩ። ኣብ ቅድሚት EንተመጺU፣ በቲ ሓድሽ ሓይሊ ጽሉE ምስ ምዃኑ ብቐጥታ ክጥቃE ምዃኑ ኣይሰሓቶን። ስለዚ፣ “ኣሕመድ ናስር ኣለኩም ኣቦ መንበር ክኸውን ዝኽEል” ዝብል ሓሳብ ኣቕሪቡ። ኣሕመድ ናስር ኣብ ቀዳማይ ጉባኤ ኣብ ዝተመርጸ ወተሃደራዊ ሽማግለ ምስU Eዩ ነይሩ። ጽቡቕ ገይሩ’ዩ ዝፈልጦ። ንመሪሕነት ብቑE ሰብ ከምዘይኮነ Eናፈለጠ ከኣ፣ ኣቦመንበር ክኸውን ሓጽይዎ። ብድሕሪት ኮይኑ ከም ድላዩ ክቈጻጸሮን ክጠዋውዮን ከምዝኽEል ኣይሰሓቶን። በዚ ድማ ንኣሕመድ ኣብ ቅድሚት ኣምጺU፣ ንሱ ነታ ወተሃደራዊ ሽማግለ ሒዙ ክጸንሕ መሪጹ። ብዝኾነ ኣብዚ ካልኣይ ጉባኤ፣ ኣሕመድ ኣቦመንበር ኮይኑ፣ ሕሩይ ተድላ ካብ መሪሕነት ተኣልዩ። ኣብ ውድባዊ ቅርጺ ምልውዋጥ ተገይሩ፣ 9 ዝኣባላታ ፈጻሚት ሽማግለ ተመሪጾም። 1.5. ጽልዋታት ወጻI ኣብ መስርሕ 2ይ ጉባኤ ተ.ሓ.ኤ.፣ ሓደ ኣብ ታሪኽ ከይተጠቕሰ ክሕልፍ ዘይግብO መስደመም ተርEዩ ነይሩ Eዩ። ናይ ኣባላት ሰልፊ በዓስ Iራቕ ምትEትታው። ኣቡል ዓላ ዝበሃል Iራቓዊ ወኪል ሰልፊ በዓስ፣ ከም ተዓዛቢ ክሳተፍ መጺU ነይሩ። ብግብሪ ግን ተዓዛቢ ጥራይ ኣይነበረን። ኣብ መስርሕ’ቲ ጉባኤ ሰባት EናጸውA፣ ጉጅለታት Eናኣከበ ከዘራርብ ይውEልን ነቲ ጉባኤ ብግዳም ኮይኑ ክዝውሮን ድማ ይጽEር ነይሩ። ኣብቲ ጉባኤ ብዘይካ ኣቡል ዓላ፣ ጃEፈር ኣልኣሳድ ዝበሃል ሓደ ኤርትራዊ ወዲ ናራ “ዓረብ Eየ፣ ኣባል በዓስ Eየ” ዝብል Eውን ካብ Iራቕ ክሳተፍ መጺU ነይሩ። ናይ በዓስ ፕሮግራም ሒዙ Eዩ መጺU። ነቲ ፕሮግራም ኣብቲ ጉባኤ ዘርጊሕዎ። ኣብ መሪሕነት Eውን ክምረጽ ፈቲኑ ነይሩ። ግን ኣይሰለጦን። ምትEትታው ሰልፊ በዓስ Iራቕ፣ ኣብ ፖለቲካ ጀብሃ Eምበኣር ክሳብ ክንድU ዓቢ Eዩ ነይሩ። Eዚ ከምዚ ዓይነቱ ምትEትታውን ጽልዋታትን ሓይልታት ወጻI ከኣ፣ ሓደ ቀንዲ ፖለቲካዊ ድኻማት ጀብሃ Eዩ ነይሩ። 1.6 ድሕሪ 2ይ ጉባኤ ኣቐዲመ ከምዝጠቐስክዎ፣ 2ይ ጉባኤ ተ.ሓ.ኤ. ብዙሕ ጸገማት ዝነበሮ Eዩ። ክንዲ ዝኾነ ፖለቲካዊ ኩነታት ጀብሃ ድሕሪቲ ጉባኤ መሊሱ EናኸፍA ከይዱ Eምበር ኣይጥዓየን። Eቲ ሓድሽ ሓይሊ ነቲ ዓቃባዊ ሓይሊ ይቕበሎ ኣይነበረን። Eቲ ዓቃባዊ ወገን Eውን ከምU ኣብ ልEሊ Eቲ ሓድሽ ሓይሊ ጥUይ ኣጠማምታ ኣይነበሮን። ድሕሪ’ዚ ጉባኤ’ዚ፣ ኣብ ሜዳ ወሳኒ ተራ ሒዙ ዝቐጸለ ዓብደላ Eድሪስ Eዩ። ኣቦ መንበር ኣሕመድ ናስር Eኳ Eንተኾነ፣ ኣሕመድ ግን ኣብ ሜዳ ዳርጋ ኣይነበረን። ካብ 1975 ክሳብ 1981 ኣሕመድ ኣብ ሜዳ ዝተራEየለን ተደማሚረን ካብ ኣዋርሕ ዝሓልፋ

7

ኣይኮናን። ካብ ግዳም ንኣኼባታት ተጸዊU ንሜዳ ክመጽE ከሎ፣ ቀልጢፉ ምEንቲ ክምለስ ኩሉ ሳE መምለሲ ዝኾኖ ቆጸራታት ገዲፉ ምስ መጸ Eዩ። ድሕሪ ኣኼባ ድማ፣ “ከምዚኣ ዝኣመሰለት ቆጸራ ኣላትኒ” Iሉ ይኸይድ። ኣብ ሜዳ ዝነበረ ቤት ጽሕፈት ኣቦ-መንበር፣ ምክትል ኣቦመንበር ዝነበረ Iብራሂም ቶቲል Eዩ ዘካይዶ ነይሩ። ኣብቲ ውድብ ዝለዓለ ስልጣን ዝነበሮ ግን ዓብደላ Eድሪስ Eዩ። ብኻልE ኣዘራርባ፣ መራሒ ናይ ጀብሃ ኣሕመድ ናስር ዘይኮነ ዓብደላ Eድሪስ Eዩ ነይሩ። ብዓንተቦU Eውን፣ ነዚ ገምጊሙ Eዩ ንኣሕመድ ናስር ኣብ ቅድሚት ኣምጺEዎ። ዓብደላ ብግብሪ Eቲ ቀንዲ መራሒ ናይ ጀብሃ ይኹን Eምበር፣ ብሓደስቲ ተጋደልቲ ብፍላይ ኣብ ሰራዊት ኣዝዩ ዝተጸልAን ዝተፈንፈነን ሰብ Eዩ ነይሩ። ዓብደላ ጸረ-ስምረት፣ ጸረ-ሓድነት ወገናዊ ሰብ ምዃኑ ኩሉ Eዩ ዝፈልጥ። ኣብ ርEሲ’ዚ፣ ኣብ መፋርቕ 1975 ምስ ጉጅለ ሳልሕ ሳበ ኣብ ባቕዳድን በይሩትን ርክባት ምግባሩ ተጋዳላይ ኣይተቐበሎን። ድሕሪU፣ ኣሕመድ ናስርን ካልOትን ኣብ መስከረም 1975 ነቲ ስምምE ኣብ ካርቱም ክታሞም ኣንቢሮምሉ። ነቲ ዝፈርምዎ ስምምE ግን ኣብ ሜዳ ዝነበረ ተጋዳላይ ፍጹም ኣይተቐበሎን። ተጋዳላይ ጀብሃ ምስ ሻEብያ ብዛEባ ዝግበር ርክባት ጥራይ Eዩ ክሰምE ዝደሊ ነይሩ። ብኣንጻሩ ዓብደላ ምስ ሻEብያ ልዝብ ክግበር ድሌት ኣይነበሮን። ኣብ ተጋደልቲ ናይ ጀብሃ ዝነበረ ስምIት የንብቦ ስለዝነበረ፣ ኣናብባU ድማ ወገናዊ ብምንባሩ፣ ነቲ ኣብ ተጋደልቲ ዝነበረ ናይ ስምረት ጠለብ ክደፍኣሉ ይደሊ ኣይነበረን። ከም ውጽIት ናይዚ ኣብ መሰረታውያን ተጋደልቲን መሪሕነትን ዝነበረ ዝተፈላለየ ባህግን ድሌትን፣ ኩሉ ኣድህቦ መሪሕነት ጀብሃ ኣብ ክንዲ ናብ ውሽጣዊ ፖለቲካዊ ስራሕ ናብ ደገ Eዩ ኮይኑ። ብፍላይ ድማ ዓብደላ Eድሪስ ውጽIት ጉባኤ ንፈተውቲ ሃገራት ንምግላጽን ካልEን ብዝብል ምስምሳት ናይ ሜዳ ስርሑ ጠንጢኑ ኣብ ደገ ኰለል ዝብለሉ Eዋን ብዙሕ Eዩ ነይሩ። 1.7 ምትፍናን ዓብደላን መሰረታትን ብዝሒ ናይቲ ኣብ ሜዳ ዝነበረ ሓድሽ ሓይሊ፣ ካብቲ ናይ ቅድም ኣባል ጀብሃ ኣዝዩ ዝተዓጻጸፈ Eዩ ነይሩ። መራሕቲ ጀብሃ ነዚ ከምዚ ዝኣመሰለ ሓድሽን ውUይን ሓይሊ ብሃገራዊ መስመር ክውድብዎ ክIሎም ነይሮም Eንተዝኾኑ፣ ኩነታት ጀብሃ ፈጺሙ ምተቐየረ፣ ዓቢይን ኣወንታዊን ለውጢ ድማ ክመጽE ምኸኣለ። መሪሕነት ጀብሃ ግን፣ (ብሕልፊ ከኣ ዓብደላ Eድሪስ)፣ ካብ ፈለማ ብስግኣትን ፍርሒን ዝኣክል ምስዚ ሓድሽ ሓይሊ ክቀራረቡ ኣይደለዩን። ኣብ ትሕቲ ምምሕዳሮም Eናሃለወ ከምዘይናቶም Eዮም ዝጥምትዎ ነይሮም። ኣብዚ ሓድሽ ሓይሊ ዘካይድዎ ሓያል ፖለቲካዊ ስራሕ ኣይነበረን። Eዚ ሓድሽ ሓይሊ ብወገኑ፣ መንEሰይ ብምዃኑ፣ ኣብቲ ሕብረተሰብ ዝነበረ ምክፍፋል ኮነ ኣብ መሪሕነት ጀብሃ ብዛEባ ዝነበረ ጸገማት ዓሚቚ ፍልጠት ኣይነበሮን። ኣብቲ ውድብ ለውጢ ክመጽE ከምዘለዎ ግን ይኣምን ነይሩ። ለውጢ ክብል ከሎ፣ ነቲ ላEሊ ላEሊ ዝርEዮ ዝነበረ ጸገማት ንምEራም Eምበር፣ ካልE ኣይነበረን። ምኽንያቱ Eቲ ሱር ዝስደደ ድሑርን ክፍወስ ዘይክEልን ጸገማት ናይቲ ውድብ ኣጸቢቑ ይፈልጦን ይርድOን ኣይነበረን። ንኹሉ ዘሳትፍ ኣብ ማEርነት ዝተመርኰሰ ኣከያይዳ ክህሉ ጥራይ Eዩ ዝጠልብ ነይሩ። ንጹህ ዝኾነ ጠለብ። የግዳስ በዓል ዓብደላ ነዚ ቅኑE ጠለብ ናይዚ ሓድሽ ሓይሊ ከም ተጻብO Eዮም ጠሚቶሞ። ብፍላይ ዓብደላ Eዞም ሓደስቲ ተጋደልቲ መብዛሕትOም ደቂ ከበሳ ብምንባሮም ጠለባቶም ይብርሆ ኣይነበረን። ንሳቶም ከኣ፣ ንኽፉE ኣተሓሳስባUን ተግባራቱን ተዓዚቦም፣ “Eዚ ሰብ’ዚ ኣድሓርሓሪ Eዩ” ይብልዎ ነይሮም። ንዓብደላ ምሒር ብምጽላE ንሕሩይ (ወዲ ተላ) ከም ኣማራጺ ዝርEይሉ

8

ኩነታት Eውን ነይሩ። ምኽንያቱ ሕሩይ ኣብ ወጻI Eዩ ዝነበረ። ብወረ Eንተዘይኮይኑ ድማ ብቐረባ ይፈልጥዎ ኣይነበሩን። Eዚ ኣብ ጀብሃ ዝነበረ ሓድሽ ሓይሊ፣ ኣንጻር ጸላI ክገጥም ልUል ድሌትን ወኒን Eዩ ነይሩዎ። ምስ ተጋዳላይ ሻEብያ ስምረት ክግበር Eሞ፣ ኩሉ ሃገራዊ ሓይሊ ብሓባር ኣንጻር ጸላI ክገጥም ልUል ባህጊ ነይሩዎ። ካብዚ ዝተበገሰ ኣብ ኣኼባታት ተጋደልቲ ተ.ሓ.ኤ.፣ ጉዳይ ስምረት፣ ዓቢ ሕቶ Eዩ ነይሩ። ሓደ ካብቲ ጸገም Eቲ ተጋዳላይ ነቲ ጸረ-ሓድነት መርገጺ ናይ መሪሕነቱ ኣጸቢቑ ይፈልጦ ኣይነበረን። ኣብ ሕቶ ሃገራዊ ሓድነት ብዛEባ ዝነበረ መርገጺን ርEይቶን ናይቲ ውድብ ኣነጺሩ ዝገልጸሉ ኣካል Eውን ኣይነበረን። Eቶም ላEለዎት መራሕቲ ዝበሃሉ፣ ኣብ Eለታዊ ህይወት ናይቲ ተጋዳላይ ንጡፋት ኣይነበሩን። ብግብሪ መራሒ ናይቲ ውድብን ሰራዊትን ዓብደላ Eድሪስ Eኳ Eንተኾነ፣ ንሱ ግን ብዘይካ፣ ኣብ ረሳሕ ፖለቲካ ጥሒሉ ሰባት ክጎጃጅልን ተንኰላት ክኣልምን፣ ከም ወተሃደራዊ ሓላፊ ዝሕንጽጾ ስትራተጂን ብቐጻሊ ዘሰላስሎ ወተሃደራዊ ስርሒታትን ዳርጋ ኣይነበረን። Eቶም ዝካየዱ ዝነበሩ ውግኣት መብዛሕትOም ብተበግሶ ናይተን ኣሃዱታት ዝፍጸሙ Eዮም ነይሮም። ብሓጺሩ ጀብሃ ኣዝዩ ዝተወደበን ዝተወሃሃደን ፖለቲካዊን ወተሃደራዊን ንጥፈታት ኣይነበራን። ብውሽጣዊ ፖለቲካዊ ቅልውላው Eትሕመስ ውድብ Eያ ነይራ። 1.8 ዝሩግ ውድባዊ ሃዋህው ጀብሃ ኣብ ከምዚ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ዝሩግ ሃዋህው Eናሃለወት፣ ኣብ ልEሊ ተጋደልቲ ዝፍጸም ዝነበረ ምምሕዳራዊ በዳላት ማEለያ ኣይነበሮን። ኣብ Eለታዊ ህይወት ናይተን ኣሃዱታት ብቀለልቲ ጉዳያት ዝተላEለ ብዙሕ ጸገማትን ግርጭታትን Eዩ ዝኽሰት ዝነበረ። Eቲ ግርጭት ዝበዝሕ ግዜ ኣብ መንጎ Eቶም ገዳይምን ሓደስቲን Eዩ ዘጋጥም። ንኣብነት ሕቶ ምብላE ስጋ ይመጽE። Eዚ ንምክፍፋል ምኽንያት ይኸውን። ካልE ከምU ዝኣመሰለ ብዙሕ ደቀቕቲ ጉዳያት Eናጓሃረ ዓቢ ምጉጅጃል ይፈጥር። ዝኣልዮ መሪሕነት ስለዘይረክብ ድማ፣ ዝበዝሕ Eዋን ሃይማኖታዊ መልክE ይሕዝ። ላEለዋይ መሪሕነት ኣብ ንጡፍ ኣመራርሓን ቁጽጽርን ስለዘይነበረ፣ ኣብ መንጎ ተጋደልቲን ታሕተዎት መራሕትን ዝፍጠር ግጭታት Eውን ንጹር ናይ ኣፈታትሓ ስርዓት ኣይነበሮን። ከም ውጽIቱ ድማ ሰባት ብዘይፈጸምዎ በደል ወተሃደራዊ ትEዛዝ ጥሒስኩም Eናተባህሉ ይEሰሩን ብዙሕ ግፍIታት ይወርዶምን ነበረ። ናብ ዓብደላ Eድሪስ ምስEንምለስ፣ ዓብደላ ምስ ጉጅለ ሳበ ኣብ ባቕዳድን በይሩትን ርክብ ድሕሪ ምክያዱ፣ ምስ ጉጅለ ሳበ ዝተበጽሐ ስምምE፣ ተጋዳላይ ኣይተቐበሎን። ብዛEባ’ቲ ስምምE ንተጋደልቲ ንምግላጽ ኣኼባታት ኣብ ዝካየደሉ ዝነበረ ድማ ብርቱE ተቓውሞ ተላIሉ። ኣብቲ Eዋን’ቲ ዓብደላ፣ ኣብ ሰራየ ምምሕዳር 9 Eዩ ኣኼባ ኣካይዱ። ኣብቲ ኣኼባ፣ ተጋደልቲ “ስለምንታይ ምስ ሳበ ትራኸቡ? ስለምንታይ’ከ ካብ ሜዳ ወከልቲ ዘይከዱ? Eዚ ውዲት Eዩ” Iሎም ኣንጸርጺሮም። ዓብደላ ከመኻኒ Eኳ Eንተፈተነ፣ Eቶም ተጋደልቲ ብመልስታቱ ኣይዓገቡን። Eቲ ኣኼባ ናብ Eግርግር ተቐይሩ። ኣብ መወዳEታ ንዓብደላ ኣኽቢቦም ኣሲሮሞ። ድሓር ግን ኣብU ዝነበሩ ካድረታት ነቲ ነገር ኣዘሓሒሎም ከምዝለቀቕ ገይሮሞ። ንሳቶም Eንተዘየገላግልዎ፣ ምናልባት Eቶም ተጋደልቲ ምስቲ ዝነበሮም ሕርቃን ምቐተልዎ ነይሮም። ዓብደላ Eድሪስ ድሕሪ’ዚ ፍጻመ’ዚ ምሒር ሰንቢዱን ርIዱን Eዩ። ኣብ ርEስ’ቲ ካብ ቅድም

9

ኣትሒዙ ኣብ ልEሊ Eዚ ሓድሽ ሓይሊ ዝነበሮ ጽልI፣ Eዚ ምስተወሰኾ፣ Eዚ ሓይሊ’ዚ ንህይወቱ Eውን ሓደገኛ ምዃኑ ገሚቱ፣ ጽልUን ስግኣቱን ዝያዳ ዓሪጉ። 1.8 ምንቅስቓስ ፋሉልን ናይ ቅንጸላ ስጉምቲን ድሕሪ’ዚ Eርግርግር’ዚ፣ ሰውራዊ ባይቶ ተ.ሓ.ኤ. ኣብ ሓምለ 1976፣ ሳልሳይ ኣኼባU ኣብ ዘካየደሉ፣ Eንጽርጽሮት ተጋደልቲ ኣብ ግምት ብምEታው፣ ነቲ ምስ ሳበ ዝተገብረ ስምምE ንምምኽናይ፣ “ሻEብያ ኣብ ክልተ ተመቒላ Eያ፣ ስለዚ ድማ ምስ ክልቲOም ወገናት Iና ክንላዘብ ዘለና” ዝብል መግለጺ ኣውጺU። Eቲ መግለጺ ነቲ ተቓውሞ መሊሱ ጓህሪ ወሲኹሉ Eምበር ኣይዝሓሎን። Eዚ ተቓውሞ’ዚን ቅድሚU ክውህለል ዝጸንሐ ምረት ናይ ተጋደልቲን ተደማሚሩ ድማ Eዩ፣ ንምንቅስቓስ ፋሉል ዝወለደ። ናይ ፋሉል ምንቅስቓስ ምስ ተላEለ፣ ዓብደላ Eድሪስ ነግ ፈረግ ኣይበለን። ብቐጥታ ናይ ቅንጸላ ስጉምቲ ክውሰድ Eዩ ኣዚዙ። ቀዳመይቲ ግዳይ ናይቲ ቅንጸላ ዝኾነት ከኣ ቦጦሎኒ 149 Eያ ነይራ። Eቲ ቀዳማይ መጥቃEቲ ኣብ ልEሊኣ Eዩ ተወሲዱ። 261 ትበሃል ናይ ስIድ ሳልሕ ቦጦሎኒ Eውን ተመሳሳሊ Eድል ኣጋጢሙዋ። ካልOት ሓያሎ ኣሃዱታት Eውን ቀይዲ በቲኸን ተባሂለን መጥቃEቲ ዝተፈጸመለን ነይረን። ከም ሳEቤን ናይቲ ዝተወስደ ቀንጻሊ ስጉምቲ፣ ኣብቲ ውግE ዝስዋE ተሰዊU፣ ብኣሽሓት ዝቚጸሩ ተጋደልቲ ድማ ንስደት ናብ ሱዳን ኣምሪሖም። ኣስታት 1200 ዝኾኑ ተጋደልቲ፣ ምስ ምሉE Eጥቆም ካብ ጀብሃ ተፈልዮም ናብ ሻEብያ ተጸምቢሮም። ገለ ከኣ፣ ናብ ጀብሃ ተመሊሶም መቕጻEቶም ዝተቐበሉ ነይሮም። ድሕሪ’ዚ፣ ብዓንተቦኣ ኣብ ሕምርግርግ ዝነበረት ጀብሃ በዚ ውሽጣዊ ግጭት’ዚ ዝያዳ ተሓሚሳ። መሪሕነት ጀብሃ ነቲ ዝተፈጥረ ሕንፍሽፍሽ ክኣልዮ ኣይከኣለን። ሕንፍሽፍሽ ናይ ጀብሃ ድማ ንዓብደላ Eድሪስ ምቹE ኣጋጣሚ ኮይኑዎ። ኣብ ውሽጢ’ቲ Eግርግር፣ ነቶም ስግኣት ዝኸንዎ ንምጥፋE ነታ ፍልጥቲ ናይ ምቕንጻል መስመሩ ሒዙ ቀጺሉ። ሕሩይ ተድላ ባይሩ ኣብቲ Eዋን’ቲ ኣብ ሱዳን Eዩ ዝነበረ። Eቲ ናይ ፋሉል ምንቅስቓስ ሕሩይ ኣለዓIልዎ ተባሂሉ Eውን ይሕመ ነይሩ። ግን Eቲ ሓቂ ከምU ኣይኮነን። ሕሩይ ምስ ምንቅስቓስ ፋሉል ቀጥታዊ ርክብ ኣይነበሮን። Eቲ ተቓውሞ ብፍኑው ዝተላEለ ናይ መሰረታውያን ተጋደልቲ ተቓውሞ Eዩ። ርግጽ Eዩ ገለ ምስ ወዲ ተላ ርክብ ዝነበሮም 40 ወይ 50 ዝኾኑ “ማርክሳዊ ጉጅለ” ወይ “ማጉ” ተባሂሎም ዝፍለጡ ሰባት ኣብቲ ተቓውሞ ነይሮም Eዮም። ግን ንሳቶም ነቲ ተቓውሞ ክመርሕዎ ይኹን ከማEዝንዎ ዝኽEሉ ኣይነበሩን። Eዘን ቀይዲ በቲኸን ተባሂለን ፋሉል ዝተጸውዓ ኣሃዱታት፣ ነቲ ምንቅስቓስ ምስ ኣልዓላ፣ ኣብ መጀመርታ ኣዋርሕ 1977 ኣብ ቃቕብዳ ኣኼባ ገይረን መሪሕነት Eውን ክመርጻ ፈቲነን ነይረን Eየን። ግን ካብ ፈለማ ውዳበን ናይ ሓባር ርEይቶን ስለዘይነበረን ክሰልጠን ኣይከኣለን። Eቲ ብፍኑው ዝተላEለ ተቓውሞ፣ ክትጥርንፎ ኣብ ዘይክኣለ ደረጃ በጺሑ፣ ዝርግርግ ዝበለ ሃዋህው Eዩ ተፈጢሩ። ኣብቲ Eዋን’ቲ፣ “ኣንቢብካ ኣሕልፍ!” Eናተባህለ ዝሰጋገር፣ መን ከምዝጽሕፎ ዘይፍለጥ ጽሑፋት ይዝርጋሕ ምንባሩ ዝዝከር Eዩ። መን ከምዘበገሶ ዘይፍለጥ ዝተፈላለየ ንጥፈታት Eውን ይካየድ ነይሩ። ንኣብነት ብሸነኽ ኣከለ ጉዛይ ሓንቲ ጋንታ ነይራ፣ ጥርዓናት ናይ ተጋደልቲ ጥራይ EትEክብ። “ከምዚ ተበዲለ፣ ከምዚ ገይሮሙኒ” ናይ ዝብሉ ሰባት ጉዳያት Eትምዝግብ። ዝመዘዛ ኣካል ዝነበረ ኣይመስለንን። ነቲ ዝነበረ ጸገማት ናብ መሪሕነት ንምብጻሕ Iላ ዘንቀለቶ፣ ናይ ገዛE ርEሳ ተበግሶ Eዩ ክኸውን ዝኽEል።

10

ኣብ 1976-77 ኣብ ጀብሃ ዝተኸስተ ሕንፍሽፍሽ፣ ተጋዳላይ ንኣመራርሓ ጀብሃ ስለዘይተቐበሎን ግብራዊ መሪሕነት ኣብ ባይታ ስለዘይነበረን ዘጋጠመ Eዩ። Eቲ ተጋዳላይ መብዛሕትU ሓድሽ Eዩ። ናይ ሓደ ዓመት ክልተ ዓመት ተሞኩሮ ዝነበሮ መንEሰይ Eዩ። ኣብ ርEሲU ርሱን ናይ ቃልሲ መንፈስን ስምIትን Eዩ ነይሩዎ። ከምዚ ዝኣመሰለ ሓድሽን ስምIታውን ሓይሊ ዝመርሖን ዝውድቦን ብቑE ኣካል ምስዝስEን ክፍጠር ዝኽEል ሕንፍሽፍሽ ንምግማቱ ኣየጸግምን። 1.9 ዘይቅዱው መሪሕነት Eዚ ናይ መሰረታውያን ተጋደልቲ ፍኑው ምልEዓላት Eናሃለወ፣ መሪሕነት Eውን ንባEሉ ምቅዳው ኣይነበሮን። ኣብ መሪሕነት ጀብሃ ንዓብደላ Eድሪስ ዘይቅበሉ ወገናት ነይሮም Eዮም። ዓብደላ ነዚኣቶም ናይ የማን ሓይልታት Eዩ ዝብሎም። Iብራሂም Eድሪስ (ወዲ Eድሪስ መሓመድ ኣደም) ድሓር ኣባል ሰውራዊ ባይቶ ኮይኑ፣ ኣብ 2ይ ጉባኤ ኣመሓዳሪ ባርካ ዝኾነ ሓደ ካብOም Eዩ። ካልOት Eውን ነይሮም። Eዚ ከምዚ Iሉ Eንከሎ ሳልሕ ሳበ Eውን፣ ኣብ ልEሊ ጀብሃ ናቱ ውዲታት ነይሩዎ። ሳበ ካብ ሻEብያ ምስ ተፈለየ ብዋጋ ጀብሃ Eዩ ክዓቢ ፈቲኑ። ነቲ ዓቃባዊ ወገን ናይ ጀብሃ ማለት ንከም በዓል Uመር መሓመድን ስIድ ሑሴንን ክኸስቦም Eዩ ዝጽEር ነይሩ። Uመር መሓመድ ኣብ 1973 ኣብ ኣስመራ ንሓደ ጀነራል ክቕትል ዝተወግA ፍሉጥ ተጋዳላይ Eዩ። ስIድ ሑሴን ድማ፣ ኣብ 1956 ኣብ ውግE ስወዝ ካናል ኣብ ጎድኒ ሰራዊት ግብጺ ተሰሊፉ ዝተዋግA፣ ሓደ ካብቶም ኣብ ምምስራት ጀብሃ ዝተዋስU ናይ ካይሮ ተማሃራይ ኮይኑ፣ ኣብ 1963 ኣብ መEርፎ ነፈርቲ ኣስመራ ምስ ገለ ተጋደልቲ ኮይኑ ሓንቲ ስርሒት ክፍጽም ኣብ ዝፈተንሉ ተታሒዙ ዝተኣስረ፣ ድሓር ኣብ 1975 ካብ ቤት ማEሰርቲ ዝወጸ ገዲም ተጋዳላይ Eዩ። ኣብቲ ዝነበረ ሕንፍሽፍሽ Eዚኣቶም ምስ ሳበ ብምትሕብባር ካብ ጀብሃ ናይ ምፍላይ ፈተነ ገይሮም ነይሮም። ኣብ ደንከል ሓደ ወተሃደራዊ ጉጅለ ክምስርቱ Eውን ፈቲኖም። ኣባል ሰውራዊ ባይቶ ዓሊ Iሳቕ፣ ምስOም ከምዘሎ መሲሉ ንተግባሮም ክከታተል ድሕሪ ምጽናሕ ንጀብሃ ምስ ሓበረ ከኣ፣ ኣሃዱታት ተዳልየን ጸኒሐን ደምሲሰንOም። ገለ ዓቃባውያን መራሕቲ ጀብሃ፣ “Eዚ ኣብ ውሽጥና ዘሎ ሓድሽ ሓይሊ ናይ ቀደም ጀብሃ ኣይኮነን። ብኮምኒስት ዝተዓብለለ Eዩ። ስለዚ ምስ ሳበ ምምሕዛው ይሓይሽ። ንሳበ ኣንጻር ሻEብያ ክንጥቀመሉ ንኽEል Iና” Eናበሉ ንሳበ ክኸስብዎ ክፍትኑ ከለው፣ ሳበ ብወገኑ ናይ ጀብሃ ድኻማትን ሕንፍሽፍሽን መዝሚዙ ካብ ውሽጢ ጀብሃ ንገሊOም መራሕቲ ከሲቡ ክዓቢ Eዩ ዝህቅን ነይሩ። በዚ ድማ በዓል ዓብደላ Eድሪስ ንገለ ኣባላት መሪሕነት ክሳብ ምEሳር በጺሖም። ጃEፈር ኣልኣሰድ ሓደ ካብቶም ሽU ዝተኣስሩ Eዩ። በዓል ዓብደላ Eድሪስ ነቲ ዝወሰድዎ ስጉምቲ ኣብ ተጋደልቲ ቀሪቦም ከመኽንይሉ ከለው፣ “ጀብሃ Eቲ ቅኑE መስመር ሒዛ Eንከላ፣ ብጥሩፋት የማናውያንን ጸጋማውያንን ሓይልታት ትጥቃE ኣላ” Eዮም ዝብሉ ነይሮም። 1.10 ዓብደላን ጸረ-ስምረት ውዲታቱን ዓብደላ ከም ወተሃደራዊ ሓላፊ፣ ኣብ ውሽጢ ጀብሃ ኣብ ልEሊ ዝነበሩ ተቐናቐንቱ፣ ናይ ሓይሊ ስጉምቲታት Eናወሰደ ኣብ ዝቕጽለሉ ዝነበረ፣ ብኣንጻር ድሌት ናይ

11

መብዛሕትOም መሰረታት፣ ኣንጻር ሓድነት ደው ምስ በለ Eዩ ነይሩ። ምስ ህዝባዊ ግንባር ስምረት ዝበሃል ነገር ክሰምE ይደሊ ኣይነበረን። ኣብ ሚያዝያ 1977 ኣቢሉ ኣብ ዛግር ምስ ህዝባዊ ግንባር ናይ መሪሕነት ርክብ ተገይሩ ነይሩ። ኣብቲ ርክብ ቶቲልን ተስፋማርያምን ተሳቲፎም ነይሮም። ብድሕሪU መሪሕነት ናይ ሻEብያ ንሃዋሻይት መጺOም፣ ኣብ Eውን ርክብ ተገይሩ። ቅድሚ’ዚ ርክባት’ዚ፣ ብደረጃ ሰልፊታት ኣብ ዓደን ዝተገብረ፣ ብዙሕ ዘይሰለጠ ርክብ ነይሩ Eዩ። ዋላ Eኳ ዓብደላ Eድሪስ ኣንጻር ስምረት ይሰርሕ Eንተነበረ፣ Eቲ ርክባትሲ ይካየድ ነይሩ Eዩ። ከም ውጽIቱ Eውን ስምምE 20 ጥቅምቲ መጺU። በቲ ስምምE መሰረት ከኣ፣ ናይ ሓባር ወተሃደራዊ ስርሒት ምክያድ ተጀሚሩ። ናይ ባረንቱ መጥቃEቲ ብሓባር ተፈቲኑ፣ ኣይሰለጠን። Eዚ ኹሉ ናብ ስምረት ዝደፍE ስጉምቲታት Eናተወስደ፣ ዓብደላ ነቲ መስርሕ ክEንቅጽ ዘይፍንቅሎ Eምኒ ኣይነበረን። ምኽንያቱ Eቲ ኣብ ጀብሃ ዝተፈጥረ ንስምረት ዝጠልብ ገዚፍ ሓይሊ ኣንጻረይ Eዩ ዝብል ግምት Eዩ ነይሩዎ። ሰውራ ኤርትራ ብሰንኪ ምትEትታው ሕብረት ሶቭየት ካብ ብዙሕ ከባቢታት ሃገር ኣዝሊቑ፣ ህዝባዊ ግንባር ንሳሕል ጀብሃ ንባርካ ደጀን ገይሮም ክንቀሳቐሱ ኣብ ዝጀመርሉ ግዜ፣ ብኣንጻር ዓንቃጺ ተራ ዓብደላ Eድሪስ Eቲ ናይ ስምረት መስርሕ ጽቡቕ Eዩ ዝስጉም ነይሩ። ድሕሪ 1978 ናይ ክልቲU ውድባት ላEለዋይ ፖለቲካዊ መሪሕነት ቈይሙ፣ ናይ ሓባር ሽማግለታትን ፖለቲካዊን ወተሃደራዊን መደባትን ምሕንጻጽን ምትግባርን ተጀሚሩ ነይሩ። ደረጃ ብደረጃ ሰራዊት ናይ ክልቲU ውድባት ብምውህሃድ ናይ ሓባር ሰራዊት ንምቛም ድማ፣ ጀብሃ ኣወዳድባ ሰራዊታ በቲ ናይ ህዝባዊ ግንባር ቅርጺ ክትቅይሮ ስምምE ተበጺሑስ፣ ካብ ጀብሃ ክልተ ብርጌዳት ንሳሕል ብምኻድ ኣብ ጎድኒ ሰራዊት ህ.ግ. ክስለፋ፣ ካብ ሻEብያ ድማ ብተመሳሳሊ ክልተ ብርጌዳት ናብ ባርካ ኪኸዳ ተመዲቡ። ነዚ መስርሕ’ዚ ንምትግባርን ምEባለU ንምክትታልን ከኣ ወተሃደራዊ ርክባትን ቆጸራታትን ይግበር ነይሩ። ኣብቲ ቀዳማይ ቆጸራ ዓብደላ Eድሪስ ሓንቲ ምኽንያት ፈጢሩ ኣይተረኽበን። ብዝከኣሎ መጠን፣ ነቲ መስርሕ ንምፍሻል Eዩ ዝጽEር ነይሩ። ብሓጺሩ ነቲ ስምረት ፈጺሙ ኣይደለዮን። ምኽንያት ከኣ ነይሩዎ Eዩ። ዓብደላ ነቲ ኣብ ትሕቲU ዝነበረ ሰራዊት ብወገናዊ ኣመለኻኽታ ይጥምቶ ስለዝነበረ ፈጺሙ ይኣምኖ ኣይነበረን። ንዝበዝሐ ተጋዳላይ ጀብሃ ከም Eቑር ናይ ሻEብያ ሓይሊ Eዩ ዝርEዮ ነይሩ። ካብዚ ብምብጋስ “Eንተድኣ ሓድነት መጺU ንሕና ቦታ ኣይክህልወናን Eዩ” ዝብል ከቢድ ስግኣት ነይሩዎ Eዩ። ካብዚ ኣመለኻኽታ’ዚ ነቒሉ፣ ተ.ሓ.ኤ. ተሳIራ ካብ ሜዳ ዝወጻትሉ ናይ 1981 ደምዳሚ ውግE ሓድሕድ ደይ መደይ Iሉ ዝወልO፣ ወተሃደራዊ መራሒ ዓብደላ Eድሪስ Eዩ። Eቲ ኣብ ሰሜን ደንከል ከባቢ Iንገል ኣብ ስነ 1980 ዓ.ም. ብኣሃዱታት ጀብሃ፣ ኣብ ልEሊ ሓይልታት ህዝባዊ ግንባር ዝተወስደ መጥቃEቲ ዓብደላ ብፍላጥ ዝኣዘዞ Eዩ። ሓሰን ከሊፋን ደጊጋን Eውን ምስU ነይሮም Eዮም። Eቲ ግጭት ናይ ኣጋጣሚ ኣይነበረን። ብፍላጥ ዝተወልA Eዩ። ምኽንያቱ ሽU ብዛEባ መስርሕ ምውህሃድ ሰራዊት ንምዝርራብ ቆጸራ ተታሒዙ ነይሩ። Eቲ ርክብ ተኻይዱ Eንተዝኸውን፣ መስርሕ ስምረት ንድሕሪት ኣብ ዘይምለሰሉ ደረጃ ምተሰጋገረ፣ ሓይሊ ሰውራ ኤርትራ ድማ Eምብዛ ምበርትA ነይሩ። ከምዚ ዓይነት ምEባለ ግን ንዓብደላ ዘቕስን ኣይነበረን። በዚ ምEባለታት’ዚ ተሰናቢዱ ድማ Eዩ፣ ነዚ ናይ ደንከል ግጭት ዝወልA። ኣብቲ መጥቃEቲ ኣሃዱታት ተ.ሓ.ኤ. ንገለ ኣሃዱታት ህዝባዊ ግንባር ኣጥቂAን ከቢድ ማህሰይቲ ኣውሪደናለን። ድሕሪ’ዚ ሓይልታት ሻEብያ ተወዳዲበን ብምምጻE ጸረ-

12

መጥቃEቲ ኣካይደን። ዓብደላ ነቲ ጽቡቕ ዝስጉም ዝነበረ ናይ ስምረት መስርሕ ዝEንቅፍ ኩነታት ስለዝተፈጥረ ባህጉ ሰሚሩሉ። “ሻEብያ ውግE ስለዝኸፈተትልና፣ ሓይልታትና ክንEከበን ኣለና” ዝብል ምኽንያት ድማ ኣምጺU። በዚ ኣመሳሚሱ፣ Eተን ኣብ ድፋዓት ሰሜናዊ ምብራቕ ሳሕል ኣብ ጎድኒ ሓይልታት ህ.ግ. ዓሪደን ዝነበራ ኣሃዱታት ተ.ሓ.ኤ. Eርድታተን ገዲፈን ክወጻ መምርሒ ሂቡ። ኣብU ከይተሓጽረ፣ ንሓይልታት ህ.ግ. ብድሕሪት ናይ ምጥቃE ስጉምቲ ክውሰድ ኣዚዙ። ተ.ሓ.ኤ.ን ህ.ግ.ን ድማ ናብቲ ምድምሳስ ጀብሃ ዘኸተለ ሰፊሕ ውግE ኣትየን። Eቲ ዘገርም ኣብቲ ግዜ’ቲ ውሽጣዊ ሕንፍሽፍሽን ዝርገትን ተ.ሓ.ኤ. ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ በጺሑ፣ ጀብሃ ኣይኮነን ንመጥቃEቲ ንምክልኻል ዝኸውን ዓቕሚን ሃዋህውን ኣይነበራን። ውሽጣዊ ፖለቲካዊ ኩነታት ጀብሃ ኣዝዩ ሕማቕ Eዩ ነይሩ። ዓብደላ ነዚ ውግE’ዚ ምስ ወልA ምኽንያት ፈጢሩ ብU ንብU ንደገ Eዩ ከይዱ። ነቲ ተጋዳላይ ኣብ ውግE ጠቢሱ ንሱ ሃዲሙ። ኣብ ክንድU ንቶቲል፣ መልኣከን Iብራሂም መሓመድ ዓሊን ወተሃደራዊ ሽማግለ ኮይኖም ነቲ ውግE ከካይድዎ ብመሪሕነት ከምዝወከሉ ገይሩ። Eቶም ኣዘዝቲ ሰራዊት ማለት መራሕቲ ብርጌዳትን ካልOትን ነዚኣቶም፣ “መራሕቲ ቀይሕ መስቀል” ዝብል ስም Eዮም ኣጥቢቖምሎም። “EዚOም ሲቪል Eዮም ከመይ ጌሮም ይመርሑና” ዝብል ስምIት ስለዝሓደሮም። ብግብሪ Eውን Eታ ሽማግለ ኣብቲ ውግE ኣየድምAትን። Eቲ ውግE Eናቐጸለ Eንከሎ፣ መሪሕነት ጀብሃ ሓንሳብ ገምጋም ኣካዪዱ ነይሩ። Eቲ ገምጋም ቀምሽ ኣደይ ሓንኲሉኒ ዝዓይነቱ Eምበር ትርጉም ኣይነበሮን። መሪሕነት ንሓድሕዳ ኣብ ምጥቕቓE Eያ ኣትያ። ኣብ ዝተሳEረ ሓይሊ ዝፍጠር ባህርያዊ ተርEዮ ድማ Eዩ። ብዝኾነ ድሕሪ’ቲ ገምጋም፣ ዝጸንሐ ጌጋታት ንምEራም ብኣቦ መንበር ጀብሃ ኣሕመድ ናስር ዝምEከል ወተሃደራዊ መሪሕነት ይቑም ተባሂሉ። ብኻልE ኣዘራርባ ዓብደላ ክመርሕ ማለት Eምበር፣ ኣሕመድ ናስር ክመርሕ ከምዘይክEል ፍሉጥ Eዩ ነይሩ። ስለዚ ለውጢ ዘምጽE ውሳነ ኣይነበረን። ዝዓሰወ Eንጌራ ኣብ ሓድሽ መሶብ Eዩ። ብዓንተቦU ብቑE ወተሃደራዊ ኣመራርሓ ኣይነበረን፣ ድሕሪU’ውን ዝመጸ ለውጢ ኣይነበረን። ጀብሃ ክዋጋE ዝኽEል ዓቕሚ ኣይነበራን። Eቲ ተጋዳላይ ነቲ ውግE ፈጺሙ ኣይኣመነሉን። ፖለቲካዊ ቅልውላው ጀብሃ ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ Eዩ በጺሑ። ኣብቲ ሰራዊት ናይ ምውጋE ወኒ ይኹን ሞራል ፈጺሙ ኣይነበረን። ስለዚ ድማ ነዊሕ ኣይጸንሐን፣ ኣብቲ ዝቐጸለ ውግE ጀብሃ ብምልኣታ ተጸሪጋ ሱዳን ኣትያ። ጠንቂ ውድቀት ጀብሃ Eምበኣር ብቐንዱ ውሽጣዊ ፖለቲካዊ ቅልውላውን ስEነት መሪሕነትን Eዩ ነይሩ።

2. ቅድሚ ስEረት ዝተጋህደ ተንበርካኽነት Eቲ ድሓር ኣብ ገለ መራሕቲ ጀብሃ ዝተጋህደ፣ ተንበርካኺ መንፈስን ሃገራዊ Eላማ ክሒድካ Eግሪ ጸላEቲ ናይ ምስዓም ዘሕፍር ተግባርን፣ ገና ጀብሃ ካብ ሜዳ ኤርትራ ቅድሚ ምጽራጋ ዝተቐላቐለ ምዃኑ ኩሉ ተጋዳላይ ተ.ሓ.ኤ. ነበር ዝዝክሮን ዝምስክሮን Eዩ። ድሕሪ ምብትታን ተ.ሓ.ኤ. ከኣ ን28 ዓመታት ክቕጽል ንርI ኣሎና። ሓደ ካብ ዓበይቲ ጸገማት ሰልፊ Eዮ፣ ናጽነት ናይ ኣተሓሳስባ ዘይነበሮ ሰልፊ ምዃኑ Eዩ። ናይ ጀብሃ ለበር ፓርቲ ብኣተሓሳስባ ገስገስቲ ሰልፊታት ዓረባዊ ዓለም ኣጸቢቑ ዝተጸልወ Eዩ ነይሩ። በዚ ድማ መራሕቲ ጀብሃ፣ ምስ ከም በዓል ጆርጅ ሓበሽን

13

ሃዋትማን ዝኣመሰሉ ናይ ሰውራ ፍልስጤም መራሕቲ ክራኸቡ ከለው ንነብሶም ከም ተማሃሮ Eዮም ዝቘጽሩዋ ነይሮም። ነዞም “ገስገስቲ ሓይልታት Iና” ዝብሉ ዓረባውያን፣ ከም ዓበይቲ ሰውራውያን መራሕቲ Eናጠመቱ፣ ነብሶም ደቃቕ ኮይና Eያ ትስምOም ዝነበረት። Eዞም ገስገስቲ Iና ዝብሉ ሓይልታት ዓረብ፣ ኣብቲ Eዋን’ቲ፣ ምስ ሕብረት ሶቭየት ጥቡቕ ርክብ Eዩ ነይሩዎም። በዚ ድማ፣ “ሶቭየት ኣብ Iትዮጵያ ትገብሮ ዘላ ምትEትታው ኣንጻር ሃጸይነት ኮይኑ ንረብሓ ገስገስቲ ሓይልታት Eምበር ኣንጻር ረብሓ ሰውራ ኤርትራ ኣይኮነን” ይብሉ ነይሮም። ንነብሶም ከም ተማሃሮ ዝወስድዋ መራሕቲ ለበር ፓርቲ ተጋድሎ ሓርነት ኤርትራ ከኣ፣ ሃገራዊ ረብሓOም ዘንጊOም ከይተመራመሩን ከየመዛዘኑን ነዚ መርገጺ’ዚ ከምዘለዎ ክጎስምዎ ፈቲኖም። ከይሓፈሩ ድማ ኣብ ውሽጢ ተጋደልቶም፣ “ኣብ Iትዮጵያ ናይ የማንን ጸጋምን ሓይልታት ኣለው። ምስቲ ጸጋማይ ደሞክራሲያዊ ሓይሊ ክንዛተ ንኽEል Iና” ዝብል ሕልና ዘEርብ መርዛም ጎስጓሳት ክነዝሑ ጀሚሮም። ዘተ ምግባር ጸገም ኣይምኾነን። ሻEብያ Eውን ምስ ደርግ ትዛተ ነይራ Eያ። ሻEብያ ግን ዋላ ትዛተ Eምበር፣ ከምዚ ዝዓይነቱ ሃገራዊ ረብሓታት ኣሕሊፉ ዝህብ መርገጺ ኣይነበራን። ናይ መራሕቲ ጀብሃ መርገጺ፣ ብቕሉE ናይ ምንብርካኽ ኣንፈት ዝሓዘ Eዩ ነይሩ። “ደርግ ፋሺታዊ ኣይኮነን። ፋሺስታዊ Eንተዝኸውን ምስ ሶቭየት ኣይምተጸግAን። ሶቭየት ሕብረት መራሒት ዴሳዊ ደምበ Eያ። ስትራተጂያዊት መሓዛና Eያ። ሕብረት ሶቭየት ኣብ Iትዮጵያ ትገብሮ ዘላ ምትEትታው፣ ኣንጻር ሃጸይነት ዝቐንA’ዩ። ኣብ ውሽጢ ስርዓት ደርግ ንዘሎ ጸጋማዊ ሓይሊ ንምድልዳል Eዩ። ንሱ Eንተሓይሉ ከምዚ ኪኸውን Eዩ’ዶ….ከምቲ ክኸውን’ዩ” በቃ መትሓዚ ዘይብሉ ሃለውለው ናይ ፖለቲካ Eዩ ነይሩ፣ ኣብ ውሽጢ ጀብሃ። ሶቭየታውያን ድማ፣ ነዚ ሰንኰፍ መርገጺ ጀብሃ ተጠቒሞምሉ Eዮም። ንመራሕቲ ጀብሃ፣ “ሻEብያ መሓዝትኩም ኪኾኑ ኣይክEሉን Eዮም። ትምክሕታውያን (ሾቨኒስትስ) Eዮም። ንስኹም Iኹም ገስገስቲ” ይብልዎም። ገስገስቲ Iና ዝብሉ ሰልፊታት ዓረባዊ ዓለም Eውን ከምU ይደግምሎም። ንሳቶም ከኣ፣ ነዚ ናብ ምንባርካኽ ዝደፍE ናEዳ ኣብ ክንዲ ብነቐፌታዊ ዓይኒ ጠሚቶም ዝመራመሩሉን ዝብድህዎን፣ ተተቐቢሎም ንርEሶም ናብ ሃለውሳ ኣትዮም ነቲ ተጋዳላይ ከህውትትዎ ይፍትኑ ነይሮም። ኣብ 1978 ሻEብያ ኣብ በርሊን ዘተ Eናካየደት ከላ፣ መራሕቲ ጀብሃ Eውን ብመገዲ “ኣፍሮ ኤሽያ ሶሊዳሪቲ” ንሞስኮ ከይዶም ርክባት ይገብሩ ነይሮም Eዮም። ድሕሪU Eውን ኣብ 1980 ተመሳሳሊ ርክባት ይፈታትኑ ነይሮም። ኩሉ’ዚ ርክባት’ዚ ግን፣ በዚ ዝተጠቕሰ ተምበርካኺ መንፈስ ዝተጸልወ Eዩ ነይሩ። ኣብ 1979 ንኣብነት ናብ ገዳይም ተጋደልቲ ማለት ናብ መራሕቲ ሓይልታትን ቦጦሎኒታትን ካልOትን ዝቐንA ናይ ካድር ትምህርቲ ተኻይዱ ነይሩ። ኣብቲ ትምህርቲ፣ ከም መቐጸልታ ናይቲ ኣብ ጀብሃ ዝኣተወ ፖለቲካዊ ሃለውለው፣ ሓደ ካብቲ ብዙሕ ክትE ዘለዓዓለን ዘሰሓሓበን ጉዳያት ንባህርይ ስርዓት ደርግ ዝምልከት ሕቶ Eዩ ነይሩ። “ደርግ ፋሺስታዊ ኣይኮነን” ተባሂሉ። Eቶም ተጋደልቲ “ከምU Eንተኾይኑ ስለምንታይ ንዋጋE ኣለና?” ዝብል በዳሂ ሕቶ ኣልIሎም። “ሰውራዊ ደሞክራሲያዊ ስርዓት Eዩ፣ ግን ናይ ንUስ ብርጅዋ ካEባዊ ዝኾነ ጠባይ Eውን ኣለዎ። ስለዚ ናብቲ ኪኸይድ ይኽEል ናብቲ፣ ናበይ ገጹ ከምዝኸይድ ኣንፈቱ ብሕጂ ዝርA ስለዝኾነ፣ ንሕና ቃልስና ክንቅጽል ኣለና” ዝብል ብዙሕ ናይ ህውተታ ትንታነታት ቀሪቡ። ኣዝዩ ዘሕዝንን ዘሕፍርን Eዩ። ብኸምዚ ዓይነት ህውቱት ፖለቲካ፣ ንሃገራዊ ናጽነት ክቃለስ፣ መስዋEቲ ክኽፈል ድልው ንዝኾነ ሰብ መንፈሱ ክትሰብሮ ብሓቂ ዘጒሂ Eዩ። ብኸምዚ ዓይነት ፖለቲካ ሰብ ጎስጒስካ ንውግE ከተዳሉ ዝከኣል ኣይኮነን። Eዚ ትንታነታት’ዚ፣ ምናልባት ኣብ ዩኒቨርሲቲ ኮፍ

14

Iልካ፣ ኣብ ባይዛንታዊ ክትE ኣቲኻ ክትመራመረሉ (ብረይን ስቶርም ክትገብረሉ) ትኽEል ትኸውን። ብግብሪ ኣብ ናይ ቃልሲ ባይታ፣ ኣብ ብርቱE ዓውደ ኲናት Eናሃለኻ ግን፣ ብዘይካ ተንበርካኽነት ምዂስኳስ ካልE ክኸውን ኣይክEልን። ዋላ ኣብ ጽሑፋት ናይቲ ሰልፊ፣ ብዛEባ ስርዓት ደርግ ዝቐርብ ዝነበረ ገምጋማትን ትንታነታትን EንተርIኻዮ፣ ንሃገራዊ ረብሓ ኤርትራውያን ዝሃሲ፣ ኣዝዩ ሓደገኛ Eዩ ዝነበረ። 2.1 ቀዳምነት ንግዳማዊ ጸግI ፖለቲካ መሪሕነት ጀብሃ ኩሉ ሳE ግርምቢጥ Eዩ። ኣብ መሪሕነት ጀብሃ፣ Eቲ ናይ ደገ ዲፕሎማሲያዊ ንጥፈት ካብ ዝግባE ንላEሊ Eዩ ሚዛን ዝወሃቦ ነይሩ። ብኣንጻሩ ኣብ ሜዳ ዝካየድ ናይ ተጋደልቲ ንጥፈት Eቲ ዝግባE ሚዛን ይወሃቦ ኣይነበረን። ናብ ውሽጢ ዘተኰረ ኣሰራርሓን ኣተሓሳስባን ኣይነበረን። ሓደ ካብ መሰረታዊ ድኻማት ናይ ጀብሃ ከኣ፣ ንግዳማዊ ጸግI ቀዳምነት ምሃብ Eዩ። መራሕቲ ጀብሃ ኣብ ገዛE ርEሶምን ኣብ ዓቕሚ ህዝቢን ተጋዳላይን ምትEምማን ኣይነበሮምን። ኣብ ጀብሃ ኣብ ነብስኻ ምምርኳስ፣ ብውሽጣዊ ዓቕመይ ክገብር ይኽEል’የ ምባል ከም ሓሳብ ድኹም Eዩ ነይሩ። በዚ ድማ፣ ካብቲ ኣብ ሜዳ ዝካየድ ዝነበረ ግብራዊ ቃልሲ ንላEሊ፣ Eቲ ምስ ካልOት ሃገራትን መንግስታትን ዝግበር ርክባትን ግዳማዊ ደገፍ ናይ ምንዳይ Eማምን ዝያዳ ሚዛን ይወሃቦ ምንባሩ ኩሉ ተጋዳላይ ተ.ሓ.ኤ. ዝምስክሮ Eዩ። ግዳማዊ ንጥፈታት ከም ኣዝዩ ወሳኒ ጉዳይ ንኽርA ዝደረኸ ካልE ምኽንያት፣ ኣብ መንጎ መራሕቲ ጀብሃ ዝነበረ ገንዘብ ናይ ምቁጽጻር ውድድር Eዩ። ምኽንያቱ ገንዘብ ዝተቘጻጸረ ሰብ ኣብ ፖለቲካ ናይ ጀብሃ ዓቢ ጽልዋ ክፈጥር ተኽEሎ ነይሩዎ። ኣብቲ Eዋን’ቲ፣ ኣብ ጀብሃ ንስድራቤት ስውኣት ምርዳE፣ ደበስ ምሃብ፣ ንተጋደልቲ Eረፍቲ Eናበልካ ገንዘብ ሂብካ ንዓዶም ከምዝበጽሑ ምግባር ልሙድ Eዩ ነይሩ። ስለዚ ገንዘብ Eናሃብካ ነቲ ናተይ Eትብሎ ወገን ምሓዝ ጽልዋኻ ኣብቲ ውድብ Eተስፍሓሉ ኣገዳሲ ፖለቲካዊ ጸወታ Eዩ ነይሩ። በዚ ድማ Eዮም፣ ኩሎም መራሕቲ ጀብሃ ነቲ ናይ ወጻI ንጥፈት ካብቲ ናይ ሜዳ ንጥፈታት ንላEሊ ኣቓልቦ ዝገብሩሉን ዝጓየዩሉን ዝነበሩ። Eቶም መራሕቲ ንባEሎም ምስ ሓዳሮም ኣብ ደገ Eዮም ዝነብሩ ነይሮም። ብሓጺሩ ደጀን ናይ ጀብሃ ከሰላ Eያ ዝነበረት። ዋላ ኣብ ውሽጢ ኤርትራ ደጀን Eንተነይሩ፣ ካብ ዶብ ከሰላ ዝርሕቕ ኣይነበረን። ብወተሃደራዊ ዓይኒ ክትጥምቶ Eንከለኻ፣ ባርካ ጎልጎል ስለዝኾነ ደጀን ክትምስርተሉ ዝከኣል ኣይኮነን። መከላኸሊ ዘይብሉ፣ ጸላI ብቐሊሉ ክበጽሖ ዝኽEል ቦታ Eዩ። ኣብቲ ፈለማ ምናልባት ጸላI ሓይሉ ውሱን ስለዝነበረ ክበጽሖ ኣይክEልን ነይሩ ይኸውን። ካብ 1978 ንድሓር ግን ኣብ ባርካ ደጀን ክትገብር Iልካ ምሕሳብ ወተሃደራዊ Eሽነት ወይ Eውን ነቲ ኣብ ሜዳ ብተጋደልቲ ዝካየድ ዝነበረ ቃልሲ ኣትሒትካ ካብ ምርኣይ ዝብገስ ጥራይ Eዩ። ካብU ንላEሊ ዝምረጽ ካልE ከባቢታት ብዙሕ ነይሩ Eዩ። ግን Eቶም መራሕቲ ካብ ከሰላ ክርሕቁ ስለዘይደልዩ፣ ደጀን ናይ ጀብሃ መዋEሉ ምስ ከሰላ ኣብ ዝዳወበ መሬት ኤርትራ Eዩ ነይሩ። ኣብ ግዜ ምዝላቕ ሓደ ካብቲ ምስ ሻEብያ ዘሰሓሕብ ዝነበረ፣ “ደጀን ሰውራ ኤርትራ ኣበይ ይኹን?” ዝብል ሕቶ Eዩ ነይሩ። ሻEብያ ካብ በዓል ዴባ ከርከበት ንንየው ክሳብ ሳሕል ደጀን ንግበር ክትብል ከላ፣ ጀብሃ Eቲ ደጀን ምስ ከሰላ ኣብ ዝዳወብ መሬት ባርካ ክኸውን Eያ ትከራኸር ነይራ። ድሕሪ ክንደይ ክትE ድማ Eዩ ኣብ መወዳEታ Eቲ ቀንዲ ደጀን ኣብ ሳሕል ክኸውን ኣብ ስምምE ዝተበጽሐ።

15

3. ወዲ ተላን ሕልማዊ ዓለሙን ኣብ 1971 ቀዳማይ ጉባኤ ናይ ጀብሃ ክግበር Eንከሎ ዝተቐልቀለ ሓደ ካልE መገረም ወይ መስሓቕ ፖለቲካዊ ገጸ-ባህርይ (ካራከተር) ሕሩይ ተድላ ባይሩ (ወዲ ተላ) Eዩ። ሕሩይ ኣብ መፋርቕ 1960ታት ኣቦ መንበር “ማሕበር Iትዮጵያውያን ተማሃሮ ኣብ ኤውሮጳ” Eዩ ነይሩ። ኣብ 1966 ኣቢሎም፣ ኣብ ኤውሮጳ ዝነበሩ ኤርትራውያን ተማሃሮ፣ ሕሩይ ናብ ሃገራዊ መስመር ክኣቱ፣ ንናጽነት ኤርትራ ክቃለስ ምIዶም፣ “ናይ ኤርትራውያን ማሕበር ነቚም” Iሎም ሓቲቶሞ ነይሮም። ሕሩይ ግን ንሓሳቦም ኣይተቐበሎን። ምኽንያቱ ኣብቲ ግዜ’ቲ፣ ብዛEባ ዓባይ Iትዮጵያ ይሓስብ ብምንባሩ፣ ኤርትራ ንEU ኣዝያ ንEሽቶ Eያ ዝነበረት። ክንዲ ዝኾነ ነቶም ኤርትራውያን፣ “Eዚ ጸቢብ ብሄራውነት Eዩ፣ ድሑር ኣተሓሳስባ Eዩ” Iሉ ነጺግዎም። ድሓር ግን፣ ኣብ 1967 ኣቢሉ፣ ኣቦU ተድላ ባይሩ፣ ንIትዮጵያ ገዲፉ ናብ ጀብሃ ምስተጸምበረ፣ መርገጺU ለዊጡ። ኣብ ደማስቆ ናብ ዝርከብ ቤት ጽሕፈት ጀብሃ ክቀላቐል ጀሚሩ። “ንሰብ ክቡር ዝገብሮ፣ ሞያU Eምበር ካብ ፍሉጥ ቤተሰብ ምውላዱ ኣይኮነን” ዝብል ጥቕሲ ኣሎ። ወዲ ተላ ምሉE EድመU ነዚ ሓቂ’ዚ ዘይተገንዘቦ ሰብ Eዩ። ካብ መራሕ መንግስቲ ኤርትራ ዝነበረ ተድላ ባይሩ ብምውላዱ ጥራይ፣ መራሒ ክኸውን ከምዝግብO ዝኣመነ፣ ብዛEባ ነብሱ Eምብዛ ዝተጋነነ ኣጠማምታ ዘለዎ፣ ብነብሱ ምሒር ዝተመሰጠ፣ ብጽኑE ሕማም ህርፋነ ስልጣን (Megalomania) ዝተለኽፈ ሰብ Eዩ። ኣብቲ Eዋን’ቲ “ኣነ ገስጋሲ Eየ፣ ማOይስት Eየ” ዝብል ዝነበረ ሕሩይ፣ ኣብ ፖለቲካ ናይ ጀብሃ Iዱ ዝሓወሰ፣ ኣብ 1971 ኣብ መዓስከር ዓዋተ ኣብ ዝተገብረ ንቐዳማይ ጉባኤ ጀብሃ መቀራረቢ ዋEላ Eዩ። Eቲ ፍጻመ፣ ሰልፊ Eዮ (ለበር ፓርቲ) ንመጀመርታ ግዜ ኣብ ፖለቲካ ጀብሃ ዓቢ ተራ ዝተጻወተሉ መድረኽ Eዩ። ቅድሚ’ቲ ጉባኤ፣ Eቶም ኣባላት ለበር ፓርቲ፣ ሕሩይ ምስOም ኣባል ሰልፊ ክኸውን ሓቲቶሞ ነይሮም። ወዲ ተላ ግን፣ ነብሱ ክንዲ Eምባ ስለዝወስዳ፣ ካብ ደገ ብምምጽUን “ቀለም ዝጸገብኩ Eየ” በሃሊ ብምዃኑን፣ ነቶም ዝሓተትዎ ሰባት ብንEቀት፣ ከክንዲ ግዛE ዝኸውን ትርጉም ዘይብሉ ክልሰ ሓሳባዊ ሕቶታት ኣቕሪቡሎም። ሓደ ካብቲ ብዙሕ ሕቶታቱ፣ “ኣብ መንጎ ሞስኮን ቤጂንን ኣብ ዘሎ ስነሓሳባዊ ፍልልይ መርገጺኹም Eንታይ Eዩ?” ዝብል ኮይኑ፣ በዛ ነጥቢ Eዚኣ ንነዊሕ ተኻቲEዎም። Eቶም ዝተኻትEዎ ሰባት ዝንዓቑ ኣይነበሩን። ብፍላይ ኣዜን ያሲን ብትምህርቱን ፖለቲካዊ ብስለቱን ካብU ዝሓየለ ሰብ Eዩ ነይሩ። ኣዜን ግን ብኣንጻር ወዲ ተላ፣ ነብሱ ኣትሒቱ ዝርI ዋE-ዋE ዘይብል ብዛEባ Eንታይነቱ ድምጺ ዘይገብር ህዱE ሰብ Eዩ። ብዝኾነ በዓል ኣዜን ያሲን ብክልሰ ሓሳብ ካብU ንላEሊ ብምንባሮም፣ ኣፉ ዘEጹ መልሲ ሂቦሞ። ኣብ መወዳEታ “ኣነ በዚ ኣይዓግብን Eየ፣ ገና መጽናEቲ ክገብር Eየ” Iሉ ነቲ ዘቕረብሉ ናይ ኣባልነት Eድመ ኣይተቐበሎን።። Eዚ ይኹን Eምበር፣ Eቶም ኣባላት ለበር ፓርቲ ኣብቲ ጉባኤ ንወዲ ተላ ከም ሓድሽን ጸግI ዘይነበሮን ሰብ መጠን ኣሰናዳI ሽማግለ ክኸውን ሓርዮሞ። ወዲ ተላ፣

16

Eቶም ኣባላት ፓርቲ፣ ኣብቲ ጉባኤ ዝነበሮም ንጡፍ ተራ ምስተዓዘበ፣ “ጽልዋ Eባ ኣለዎም Eዩ” Iሉ ስለዝሓሰበ፣ “ኣባልኩም ክኸውን ኣEትውኒ” Iሉ ተመሊሱ ለሚንዎም። ብኽብረት ዝተሓሰሞ ኣባልነት ድሓር ብልማኖ ረኺብዎ። ንሳቶም ድማ ኣይነጸግዎን፣ ኣባል ለበር ፓርቲ ክኸውን ተቐቢሎሞ። ምኽንያቱ ንሳቶም Eውን ከምU ዝኣመስለ ምሁር፣ ወዲ ከበሳ ጽልዋ ክህልዎ ይኽEል ዝብልዎ ሰብ ይደልዩ ነይሮም Eዮም። ሓደ ካብ ድኻማት ናይ ለበር ፓርቲ Eዚ ኣተሓሳስባ’ዚ Eዩ። Eቲ ሰልፊ መን’ዩ ኣባሉ ዝኸውን ዝመምየሉ ደቂቕ መምዘኒታት ናይ ብቕዓት፣ ሃገራውነት ኮነ ተወፋይነት ኣይነበሮን። “ጽልዋ ኣለዎም” ዝበሃሉ ሰባት ብቐጥታ Eዩ ዝቕበሎም ነይሩ። በዚ ድማ ንሕሩይ Eንታይነቱ ከይፈለጡ ኣባሎም ገይሮሞ ጥራይ ዘይኮነ፣ ኣቦ መንበር ኣሰናዳIት ሽማግለ ክኸውን ሓርዮሞ። ብዘይካU ንIብራሂም Eድሪስ (ወዱ ንEድሪስ መሓመድ ኣደም ኣቦ መንበር ላEለዋይ ባይቶ) Eውን ኣሰናዳIት ሽማግለ ኪኸውን ሓርዮሞ። ንሱ Eውን ተማሃራይ ኮይኑ ከም ወዲ ተላ “ወዲ ዓበይቲ Eየ” በሃላይ Eዩ። ካብዚ ከምEንግንዘቦ፣ Eቲ ሰልፊ ኣብቲ Eዋን’ቲ፣ ካብቲ ዝነበረ ያታዊ መስፍናዊ ኣተሓሳስባ ወጺU፣ ሱር በተኽ ለውጢ ናይ ምምጻE ድሌት ይኹን ዓቕሚ ኣይነበሮን። ነቲ ዝጸንሖ ኣረጊት መስፍናዊ ኣተሓሳስባን ነቲ ሓድሽ ገስጋሲ ኣመለኻኽታን ኣተዓሪቑ ብሓባር ሓቚፉዎም ክኸይድ Eዩ ዝፍትን ነይሩ። ነቲ ሰልፊ ኣብ መወዳEታ ኣማህሚኑ ዘፍሸሎ Eውን Eዚ ድኽመት Eዚ Eዩ። ከም ሰውራዊ ሰልፊ መጠን ሰውራዊ ፖለቲካን ናይ ለውጢ ኣከያይዳን ኣብ ክንዲ ዝኽተል፣ ምስቲ ዓቃባዊ ኣረኣEያ ተሳንዩ ክኸይድ Eዩ ፈቲኑ። ብመንጽር ሕድገታት ተራEዩ፣ ኣብ ንጹር መትከላት ዝተመርኰሰ ሕድገታት ይገብር ነይሩ Eንተዝኸውን ኣይምሃሰየን። ነቶም ኣድሓርሓሪ መስመር ዝውክሉ ባEታታት ኣብ መሪሕነት ናይቲ ሰልፊ ወሳኒ ቦታ ሂብካ ንቕድሚት ክትምርሽን ኣድማI ስራሕ ክትሰርሕን ግን ዝከኣል ኣይነበረን። ኣይተኻEለን ድማ። ብዝኾነ ወዲ ተላ፣ ኣብ ርEሲ’ቲ ብዛEባ ነብሱ ዝነበሮ ዝተጋነነ ኣጠማምታ፣ ምጽE ከይበለ ማለት ተጋዳላይ ከይኮነ ፖለቲከኛ Eዩ ኮይኑ። ኣቦ መንበር ኣሰናዳIት ሽማግለ ኮይኑ ምምራጹ ድማ፣ ኣብ ልEሊ ነብሱ ንዝነበሮ ግጉይ ስEሊ ዝያዳ ኣጋዲድዎ። Eቲ ናቱ ጸይቂታት ድማ ካብታ ኣሰናዳIት ሽማግለ Eዩ ዝጅምር። ብU ንብU ምስ Iብራሂም Eድሪስ (ወዲ Eድሪስ መሓመድ ኣድም) ውዲት ይገብር። በቲ ዝረኸብዎ Eድል ተጠቒሞም፣ ንነብሶምን ኣቦታቶምን ኣብ ስልጣን ከምጽU ናይ ወራዙት ውEል ገይሮም፣ ይሰማምU። ናይ ክልተ ስድራቤታት ኪዳን ይምስርቱ። ካብኣቶምሲ ያI፣ ከምቲ ኣብ ገለ መስፍናውያን ስርዓታት EንEዘቦ ናይ ስድራቤታት ፖለቲካ ምዃኑ Eዩ። Eድሪስ መሓመድ ኣደም ኣብቲ ግዜ’ቲ፣ መርገጺU ላንጋ ላንጋ Eዩ ዝነበረ። ኣብ መንጎ ቅያዳ ኣልዓማን Uበልን። Uበል ናይ ደቂ ባርካ ናይ በንዓምር ምንቅስቓስ Eዩ። ስለዚ Eድሪስ ናብU ክዛዙ ይደሊ ነይሩ። Uበል ስለዝፈሸለ ግን ናብ ቦታ ቀደሙ፣ ናብ ጀብሃ ተመሊሱ። Iብራሂም Eድሪስ ምስ ወዲ ተላ ድሕሪ ምስምምU፣ ናብቲ ኣብ ሱዳን ዝነበረ ኣቦU ደብዳበ ይሰድድ። ትሕዝቶ ናይቲ ዝለኣኾ ደብዳበ፣ “ምስ ሕሩይ ኣብ ሓደ ስምምE በጺሕና ኣሎና። ንስኻ (Eድሪስ) ኣቦመንበር ክትከውን፣ ተድላ ባይሩ ድማ ምክትልካ ክኸውን። ሕሩይ ፖለቲካዊ ሓላፊ፣ ኣነ ከኣ ወጻI ጉዳያት ክንሕዝ Iና። ስለዚ ኣብቲ ጉባኤ ክትመጽE ኣለካ” ዝብል Eዩ። Eታ ደብዳበ Uበላውያን ካብ ሓደ ተማሃራይ ምስ ረኸብዋ፣ ኣባዚሖም ኣብ ካርቱም ዘርጊሖማ። ምኽንያቱ Eድሪስ መሓመድ ኣደም ከዲUና Iሎም ይሓስቡ ስለዝነበሩ። Eተን ወረቓቕቲ ምስ ተዘርግሓ ኣባላት ለበር ፓርቲ፣ ጀብሃ ከይትኸፍE Iሎም ተጓይዮም Eዮም ኣኪቦመን። ንሕሩይ

17

ስለምንታይ ከምU ተሰማሚEካ Iሎም ምስ ሓተትዎ፣ ብዙሕ ምኽንያታት ኣምጺU ኣመሳሚሱ። ትርር Iሉ ዝበድሆ ሰብ ድማ ኣይረኸበን። ከምቲ ህጻን ካብ ኣቦU ንላEሊ ሓያል ወይ ፈላጥ ሰብ ዘሎ ዘይመስሎ፣ ሕሩይ ተድላ ባይሩ Eውን ብዛEባ ኣቦU ዘለዎ መረዳEታ ልክE ከም ናይ ህጻን Eዩ። ብዛEባ ታሪኽ ናይ ኣቦU ብዙሕ ዝዛረብን ዘህተፍትፍ ምዃኑ ድማ ሓደ ካብ ዘስልኪ ባህርያቱ Eዩ። ቀቅድሚ’ቲ ጉባኤ ብዛEባ ኣቦU ብዙሕ Eዩ ጎስጒሱ። ኣብቲ ጉባኤ Eውን፣ ታሪኽ ናይ ኣቦU ኣልIሉ ከምU ብዙሕ ኣህተፍቲፉ። ኣቦU ደሞክራት ምንባሩን ንመስል ህዝቢ ኤርትራ ከምEተቓለሰን ከረድE ፈቲኑ። ኣቦU ኣብ ፖለቲካ 40ታትን 50ታትን ዝነበሮ ኣሉታዊ ተራ ኩሉ ስለዝፈልጦ ግዳ፣ ንዘረባ ሕሩይ ዝተቐበሎ ሰብ ኣይነበረን። ካድረታት ቅጭ መጺEዎም። ዓቢ ናይ ኣEምሮ ሕማም ከምዘለዎ Eናተፈልጠ ግን ከም ወኪል ናይ ከበሳ ጠሚቶም ኣብ ምድላው ጉባኤ ዓቢ ተራ ሂቦሞ። ሰነዳት ናይቲ ጉባኤ ባEሉ Eዩ ጽሒፍዎ። Eቲ ዘገርም ብቋንቋ ትግርኛ ወይ ዓረብ ዘይኮነ ብቋንቋ Eንግሊዝ Eዩ ጽሒፍዎ። ኣብቲ ጉባኤ ገለ 600 ዝኾኑ ተጋደልቲ Eዮም ነይሮም። Eንግሊዝ ዘይሰምE ብዙሕ Eዩ። ሽU በዓል ኣዜን ናብ ዓረብ ክትርጉምዎ ትIቦም። ኣቦU ተድላ ባይሩ Eውን ኣብቲ ጉባኤ “ብጥEና ምኽንያት ክመጽE ኣይከኣልኩን” Iሉ፣ ንጉባኤኛታት ዝንበበሎም ነዊሕ ወረቐት ሰዲዱ ነይሩ። ንሱ ኣብ መልEኽቱ፣ ክምረጽ ድሌት ከምዘይብሉ Eዩ ገሊጹ። ንEግረ መገድና ሓደ ከይተጠቕሰ ክሕለፍ ዘይግብO ንኹሎም ጉባኤኛታት ዘገረመ ጉዳይ ከነልEል። ወዲ ተላ ንሜዳ ናብቲ ጉባኤ ክመጽE Eንከሎ፣ ሓንቲ “ዓርከይ Eያ” ዝብላ ጓለንስተይቲ (ሕጂ ሰበይቱ ዘላ) ሒዙ Eዩ መጺU። ኣብቲ Eዋን’ቲ ኣብ ሜዳ ከምU ዝዓይነቱ ባህርያት ኣይነበረን። Eቶም ተጋደልቲ ኣዝዩ ገሪምዎም Eዩ። Eቲ ጉባኤ Eናተገብረ Eንከሎ ወዲ ተላ ምስኣ Eዩ ዝድቅስ ነይሩ። ኣቕቲሩ ስለዝትንስE ድማ፣ Eቶም ጉባኤኛታት ይEዘብዎ ነይሮም። ወዲ ተላ፣ ገድሊ Eንታይ ማለት ምዃኑ ስለዘይፈልጥ፣ ባህሊ ተጋደልቲ Eውን ይርድO ስለዘይነበረ፣ ብተግባራቱ ፍጹም ይስከፍ ኣይነበረን። 3.1 ንጉባኤ ዘሸገረ ወጥሪ ኣብ መስርሕ ቀዳማይ ጉባኤ ጀብሃ፣ ለበር ፓርቲ፣ ፈለማ ንኣዜን ያሲን Eዩ ናይ ወጻI ጉዳይ ሓላፊ ክኸውን ከም ሕጹይ ኣቕሪብዎ። ሕሩይ ተድላ ከኣ፣ “Eዚ ፍጹም ክኸውን ዘይክEል Eዩ” Iሉ ኣትሪሩ ተቓዊሙ። “ወጻI ጉዳይ Iብራሂም Eድሪስ Eዩ ክኸውን ዘለዎ። ንኣዜን ያሲን Eንተጌርኩሞ፣ Eድሪስ መሓመድ ኣደም ኣይክቕበሎን Eዩ፣ ‘ክስሕብ Eየ’ ወይ ‘ሪዛይን ክገብር’የ” ክብል ይኽEል Eዩ” Iሉ ድማ ከፈራርሖም ፈቲኑ። “ከመይ ጌርካ ትፈልጥ?” Eንተበልዎ፣ “በቃ ፈሊጠ ኣለኹ፣ ወጻI ጉዳይ Iብራሂም Eምበር ካልE ክኸውን የብሉን” ኣብ ዝብል ምጉቱ ይነቅጽ። ኣባላት ለበር ፓርቲ ግን፣ “ኣቦU (Eድሪስ መሓመድ ኣደም) ኣቦመንር ክኸውን ስለዝኾነ፣ Iብራሂም ናይ ወጻI ሓላፊ ክኸውን ኣይክEልን Eዩ” Iሎም ወሲኖም። ኣብቲ ጉባኤ ከኣ፣ ኣዜን ያሲን ናይ ወጻI ጉዳይ ሓላፊ ክኸውን ተመሪጹ። ዓብደላ Eድሪስ ወተሃደራዊ ሓላፊ ኪኸውን Eንከሎ፣ ወዲ ተላ ድማ ናይ ፖለቲካ ሓላፊ ኮይኑ ተመሪጹ። ኣብቲ ምርጫ Iብራሂም ከም ምርቋሕ ተረቚሑ ነይሩ። ግን ኣይተዓወተን።

18

Eቲ ውጽIት ከምዚ ዝተጠቕሰ ምስ ኮነ፣ ወዲ ተላ ኣቐዲሙ ከምዘተንብሆ፣ Eድሪስ መሓመድ ኣደም ተንሲU ብቑጥA ተዛሪቡ። “Eዚ ገይርኩሞ ዘለኹም ንዓይ ኣይርድኣንን Eዩ፣ Eዚ ምርጫ’ዚ ከመይ ገይሩ Eዩ ዝግበር ዘሎ ኣይፈልጥን Eየ። ዘይንፈልጦ ብድሕሪት ካልE ኣካል ኣሎ ማለት Eዩ። (ለበር ፓርቲ ንምባል Eዩ) ስለዚ ኣነ ካብዚ ምርጫ ስሒበ ኣለኹ” Iሉ ወጺU። ወዱ ስለዘይተመርጸ። Eቲ ጉባኤ በዛ ጉዳይ Eዚኣ ኣብ ወጥሪ ኣትዩ፣ ንEድሪስ መሓመድ ኣደም ንምልማን ንክልተ መዓልቲ ጠጠው Iሉ። ለበር ፓርቲ ናይ ብሓቂ ሓሞት ዝነበሮ ሰልፊ Eንተዝነብር፣ “ኪድ ባEልኻ ትፈልጥ!” ክብሎ ይኽEል ነይሩ Eዩ። ግን ከምU ዝዓይነቱ ድፍረትን ተሪር መርገጺን ዝነበሮ ሰልፊ ኣይነበረን። ብጸግኖ ጸጋግኖ ድማ፣ Eቲ ጉባኤ ከምዝቕጽል ተገይሩ። ኣብቲ Eዋን’ቲ ክሳብ ሕጂ ዝዝከራ ክልተ ገባር ዝተዛረብወን ዘረባታት ኣለዋ። ሓደ ካብOም፣ “Uፍ Iልካ ግዓት ኣይተብስልን Iኻ” ትብል ናይ ትግረ ምስላ መሲሉ፣ “ብለምኖ ለማምኖስ Eንታይ Iና ንገብር ዘለና” Iሉዎም። ሓደ ድማ “ብዓንተቦU ጓል ቅንፍዝ ብዘይ Eሾኽ ኣይትውለድን Eያ Eንዶ ኣይተባህለን” Iሉ መሲሉሎም። Eቲ በዳሂ ኣረኣEያ ካብዞም ገባር Eዩ ተሰሚU። ካብቶም ካድራት ኣይተሰምAን። ናይ Eድሪስ መሓመድ ኣደም ምጉት ኣዝዩ መስደመም Eዩ ነይሩ። “ንIብራሂም ወደይ ናይ ወጻI ጉዳይ ሓላፊ ምግባርሲ Eንታይ ጸገም ኣለዎ? Eዚ Eኮ ዋላ ኣብ ዴሳውያን ይኹና ማሕበርነታውያን ሰልፍታት ዝዝውተር Eዩ። ንኣብነት ቡርቂባ ናይ ቱኒዝያ መራሒ ንወዱ ናይ ወጻI ጉዳይ ሚኒስተር Eንድዩ ገይሩዎ” ዝብል Eዩ ነይሩ Eድሪስ ዘቕረቦ ምጉት። ብዝኾነ ኣብ መወዳEታ ኣዜን ያሲን ባEሉ፣ “ኣነ ምስ ሸኽ Iብራሂም ውልቃዊ ምስሕሓብ የብለይን፣ ምEንቲ ሓድነት ናይዚ ውድብ ከኣ ስሒበ ኣለኹ” Iሉ ካብቲ ሓላፍነት ተኣልዩ። Iብራሂም ግን ንቦታU ኣይተክOን። ኣብ ክንድU ሳልሕ Eያይ ነቲ ሓላፍነት ከምዝሕዞ ተገይሩ። ኣዜን ኣብ ታሕተዋይ ኣካል ናይቲ ፈጻሚ ሽማግለ ናይ ዜና ሓላፊ ኮይኑ። ኣቃውማ ናይቲ ሰውራዊ ባይቶ ሕልኽልኽ ዝበለ Eዩ ነይሩ። ወዲ ተላ ካብ ገለ ናይ Eንግሊዝ ጽሑፋት ከምዘለዎ ቀዲሑ ዘምጽO Eዩ። ኣብ ላEሊ ኣቦ መንበር ኣሎ። ብትሕቲU ቀዳማይ ምክትል ኣቦ መንበርን ናይ ፖለቲካ ሓላፊን ኣሎ። ወዲ ተላ ምዃኑ Eዩ። ምስዚ ቀዳማይ ምክትል ኣቦመንበር ዝሰርሑ፣ ሰለስተ ሰባት Eዮም ተመዲቦም። ካልኣይ ምክትል ኣቦመንበር ወተሃደራዊ ሓላፊ Eዩ። ዓብደላ Eድሪስ ምዃኑ Eዩ። ምስU Eውን ሰለስተ ሰባት ነይሮም። ሓደ ካብOም ኣሕመድ ናስር Eዩ። ምስቲ ናይ ወጻI ጉዳይ ሓላፊ ማለት ሳልሕ Eያይ Eውን ሰለስተ ሰባት ነይሮም። ኩሉ ኹላ 13 ዝኣባላቱ ሰውራዊ ባይቶ ኪቐውም ከሎ፣ ኣብ ትሕቲ ሰውራዊ ባይቶ ከኣ 19 ዝኣባላታ ፈጻሚት ሽማግለ Eያ ተመሪጻ። ጀብሃ፣ በዚ ሕልኽላኽ ኣቃውማ መሪሕነት ንሰለስተ ዓመት መመላEታ ተሳቕያ Eያ። 3.2 ምልሶት ወዲ ተላ ሕሩይ ተድላ ባይሩ ኣብ ቀዳማይ ጉባኤ ተ.ሓ.ኤ. ምክትል ኣቦ መንበርን ናይ ፖለቲካ ሓላፊን ኮይኑ ድሕሪ ምምራጹ፣ ንወጻI ከይዱ ክሳብ 1974 ንሜዳ ኣይተመልሰን። “ምክትል ኣቦመንበር ናይ ጀብሃ Eየ” Eናበለ ፈቖድU ኰለል ክብል Eዩ ግዜU ዘሕልፎ ነይሩ። ምናልባት ሓደ ክልተ ግዜ ቅልቅል Iሉ ተመሊሱ Eንተዘይኮይኑ፣ ገጽ ሜዳ ርEይዎ ኣይፈልጥን። ወዲ ተላ ኣብ ወጻI ኮይኑ፣ Eንታይ

19

ይግበር ነይሩ Eውን ዝፈልጥ ኣይነበረን። ኣቦ-መንበር ኮይኑ ዝተመርጸ Eድሪስ መሓመድ ኣደም ንባEሉ፣ ድሕሪ’ቲ ጉባኤ ንሜዳ ገጹ ኣይተቐልቀለን። ወተሃደራዊ ሓላፊ ዓብደላ Eድሪስ Eውን Eንተኾነ፣ ካብOም ድኣ ይሓይሽ ቅሩብ ይመላለስ ነይሩ Eምበር፣ ዳርጋ ዝበዝሕ ግዜU ኣብ ደገ Eዩ ዘሕልፎ ነይሩ። ሕሩይ ኣብ 1971 ኣብ ቀዳማይ ውድባዊ ጉባኤ ተሳቲፉ ንወጻI ድሕሪ ምኻዱ፣ ጀብሃ ብብዙሓት ሓደስቲ ተጋደልቲ ኣብ ዝተዓበለለትሉ Eዋን፣ ማለት ኣብ መወዳEታ 1974 Eዩ ናብ ሜዳ ኤርትራ ተቐልቂሉ። ኣብ በቕሊ ተወጢሑ ንከበሳ ብምውጻE ድማ፣ ኣብ ሃዘጋ Eንዳ ራEሲ ሰፊሩ። ኣብU ቤት ጽሕፈት ገይሩ። ዊስኪ Eናጨለጠ ሓደ ክልተ ወርሒ ዝኸውን ተቐሚጡ። መብዛሕትOም Eቶም ሽU ዝቐረብዎ ካደረታት ጀብሃ፣ ኣተሓሳስባU መዚኖም ንIቖሞ Eዮም። ቁምነገር ዘለዎ ሰብ ከምዘይኮነ ቀልጢፎም ገምጊሞሞ። Eቲ ሓድሽ ተጋዳላይ ግን ብወረ ከም ኣባል መሪሕነት ጥራይ Eዩ ዝፈልጦ ነይሩ። ብዛEባ ዓቕሙን ብቕዓቱን ኣፍልጦ ኣይነበሮን። ከም ሓደ ምሁር መራሒ Eዩ ዝርድO ነይሩ። ኣባላት ሰልፊን ካድረታትን ጀብሃ ግን ኣጸቢቖም ስለዝመዘንዎ፣ ኣብ ካልኣይ ጉባኤ ኣብ መሪሕነት ከየምጽEዎ ወሲኖም። ይኹን’ምበር ኣብ መሪሕነት ናይቲ ሰልፊ ጸገም ነይሩ Eዩ። ኣብ ሰነ 1974 Eቲ ሰልፊ ኣብ ከሰላ ቀዳማይ ጉባኤU ኣብ ዘካየደሉ፣ ኣብ ልEሊ ሕሩይ Eቃበታት Eኳ Eንተነበሮ፣ ድሕሪ ብዙሕ ክትE ኣብ መሪሕነት ኣEትዮዎ Eዩ። ስለዚ ሕሩይ ኣብ መሪሕነት ናይቲ ግንባር ይEቶ’ዶ ኣይEቶ? ክበሃል ከሎ፣ ድሮ ኣብ መሪሕነት ናይቲ ሰልፊ ኣትዩ ነይሩ Eዩ። Eቲ ጽቡቕ ነገር ግን ኣብቲ 2ይ ጉባኤ ኣብ መሪሕነት ናይቲ ውድብ ማለት ኣብ ሰውራዊ ባይቶ ከይመጽE Eቲ ሰልፊ ወሲኑ። ሕሩይ ኣብዚ 2ይ ጉባኤ ካብ መሪሕነት ናይቲ ግንባር ይተኣለ Eምበር፣ ኣባል ፖለቲካዊ ቤት ጽሕፈት ናይቲ ፓርቲ ኮይኑ’ዩ ቀጺሉ። Eቲ ዘገርም ምስቲ ኩሉ ሰብ ዝEዘቦ ዝነበረ ሃለውለዋቱ፣ ኣብ ሓምለ 1976 ኣብ ዝተገብረ ጉባኤ ናይቲ ሰልፊ Eውን፣ Eንደገና ኣባል መሪሕነት ክኸውን መሪጾሞ። ኣብዚ ናይ 1976 ጉባኤ Eቶም ኣባላት ሰልፊ ንሕሩይ ኣብ መሪሕነቶም ዘEተውዎ ምኽንያት፣ “ምናልባት ኣብቲ ሓድሽ ሓይሊ ጽልዋ ይህልዎ ይኸውን” Iሎም ስለዝገመቱ Eዮም። ንሱ Eቲ ጉባኤ Eናተኻየደ Eንከሎ፣ ኣብዚ ሓድሽ ሓይሊ ማጉ (ማርክሳዊ ጉጅለ) ዝተባህለ ምትEኽኻብ ከምዘሎ ሓበሬታ ኣሎኒ፣ ዝብል ጸብጻብ ኣቕሪቡ ነይሩ። Eቲ ጉጅለ ንሱ ባEሉ ዝወደቦ ውሑዳት ሰባት ዝሓዘ ግምት ዘይወሃቦ ጉጅለ Eዩ ነይሩ። ወዲ ተላ ከኣ ባEሉ ወዳቢ ባEሉ ጸብጻብ ኣቕራቢ ብምዃን ኣብቲ ምርጫ ንኽኣቱ ተጠቒምሉ። ወዲ ተላ ኣብዚ ጉባኤ’ዚ Eውን ከም ልማዱ፣ ንጉባኤኛታት “ሓደ ሓድሽ ሓሳብ ሒዘልኩም መጺA ኣለኹ” Eዩ Iሉዎም። “ናይ ስደት መንግስቲ ከነቕውም Iና፣ ሻEብያ Eንተተሳተፈቶ ጽቡቕ፣ Eንተዘይኮነ በይንና ከነቚሞ Iና” ዝብል ድንቂ ሓሳብ። ከምዚ ሕጂ ዝብሎ ዘሎ ሃለውለው Eዩ። ምስቲ ሽU ዝነበረ ክውንነት ዘይከይድ፣ ክልሰ ሓሳባዊ ህውተታ ስለዝነበረ ድማ ዝሰምO ሰብ ኣይነበረን። Eቶም ካድረታት ነጺጎሞ። ወዲ ተላ ኣብ ዘለዎ ቁም ነገር ምዝራብ ኣይከኣልን Eዩ። ኣብ ሕልምታት Eዩ ዝነብር። ቅድሚU Eውን፣ ኣብ 1972 “ስትራተጂ ንሓርነት” ዝብል ሓደ ሰነድ ኣቕሪቡ ነይሩ። Eቲ ዘቕረቦ ሰነድ ከመይ ጌርካ ብቐሊሉ ንኤርትራ ሓራ ትገብራ ዘርI ንድፊ Eዩ። ብሃጠው ቀጠው ዝተመልA ሰነድ Eዩ። Eቲ ሰነድ ክሳብ ሕጂ ምስ ገሊOም ከይሃለወ ኣይተረፍን። መጀመርታ ከመይ ጌርካ ነቲ ናብ ዝተፈላለየ ኩርናዓት ኤርትራ ዝዝርጋሕ ጽርግያታት ትቖርጾ፦ ካብU ቀጺልካ ከመይ ጌርካ መገዲ ባጽE በቲኽኻ፣ ንኣስመራ ተኽብባ፦ ድሕሪU ከመይ ጌርካ ግዝያዊ መንግስቲ ተቐውም

20

ዝዓይነቱ ዋላሓንቲ ወተሃደራዊን ፖለቲካውን Eንዶ ዘይብሉ ሕልማዊ ሓሳባት ዝሓዘ ሰነድ Eዩ። ቅድም ቀዳድም ወዲ ተላ ብዛEባ ውትህድርና ዝፈልጦ ነገር የብሉን። ንሜዳ ድማ ሳሕቲ ከም ቱሪስት Eዩ ዝቕልቀል ነይሩ። ናብራ ገድሊ Eንታይ Eዩ? ተጋዳላይ Eንታይ’ዩ? ውግE Eንታይ’ዩ? ዓቕሚ ጸላI ክሳብ ክንደይ Eዩ? ዋላሓንቲ ዝፈልጦ ነገር ኣይነበሮን። ግን ኩሉ ሳE ብነብሱ ስለዝምሰጥ፣ በቲ ዘቕረቦ ሰነድ ምሒር Eዩ ተሓቢኑ። ዋላ Eቶም ዘርኣዮም ሰባት ብኣተሓሳስባU Eንተንዓቕዎ፣ ንሱ ግን ንቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዓቢ ኣበርክቶ ዝገበረ ኮይኑ Eዩ ተሰሚEዎ። ድሕሪ ናይ 1976 ጉባኤ ለበር ፓርቲ፣ ኩነታት ጀብሃ EናኸፍA Eዩ ከይዱ። ነዊሕ ኣይጸንሐን ከኣ Eቲ ሕንፍሽፍሽ ናይ ፋሉል ምንቅስቓስ ኣስIቡ። ጸገማትን ሕልኽላኻትን ጀብሃ Eናዓበየ ምስ ከደ ድማ፣ ወዲ ተላ ክጻወሮ ይኽEል ስለዘይነበረ፣ ሃዲሙ ንደገ ምስ ከደ ብU ገይሩ ኣይተመልሰን።

4. “ዓወትና ግድን ክኸውን ናይ ግድን ድዩ?” ዘይትርሳE ጥቕሲ ኣቐዲሙ ከምEተገልጸ፣ መሪሕነት ተ.ሓ.ኤ.፣ ነቶም ሃረርታ ናጽነት ደሪኽዎም፣ መስዋEቲ ክኽፍሉ ናብ ደምበU ዝተጸምበሩ ሃገራውያን መንEሰያት፣ ብዓንተቦU ብዓይኒ ጽልI ስለዝጠመቶም፣ ኣብ ልEሊOም ዘካይዶ ሓያልን ጸላዊን ፖለቲካዊ ስራሕ ኣይነበረን። Eቲ መሪሕነት ካብቲ ዝብድሆ ዝነበረ ሓድሽ ሓይሊ ክሃድም ጥራይ Eዩ ግዜU ዘሕልፎ ነይሩ። በዚ ድማ፣ ፖለቲካዊን ወተሃደራዊን ስትራተጂ ሓንጺጹ፣ ብስርዓት ወዲቡ ኣንጻር ጸላI ከቃልሶም ኣይከኣለን። ብሓጺሩ መሪሕነት ጀብሃ፣ ዓቢ ሃገራዊ ዓቕሚ ዘባኸነ ልሙስ መሪሕነት Eዩ። ነቲ ኣብ መሪሕነት ጀብሃ ዝነበረ፣ ፍጹም ልUምነትን ድኻምን ዘይፈልጡ ሰባት፣ ኣብቲ ውድብ ቅሩብ ሓሳብካ ንኽትገልጽ ዘፍቅድ ደሞክራሲያዊ ሃዋህው ከምዝነበረ ገይሮም ይርድEዎ ይኾኑ። የግዳስ Eቲ ኣብU ዝነበረ ሃዋህው መርኣያ ግሉጽነትን ደሞክራሲን ዘይኮነ መርኣያ ስንፍናን ልምሰትን ናይቲ ውድብ Eዩ። Eቲ መሪሕነት ንጹር ፖለቲካዊ መስመር ከይሓዘ፣ በብዝመጸ ሓሳባት EናተገፍA፣ ኣብ ድንጉር ሃዋህው Eዩ ዘEገንግን ነይሩ። ከምዚ ዓይነት ኣከያይዳ ሒዝካ ድማ ክትEወት ዝሕሰብ ኣይኮነን። ከም መርኣያ ድኻም ናይቲ ውድብ፣ ኣብ ጀብሃ ዝEቈር ምስጢር ኣይነበረን። ሓደ ኣብ ኲናት ዝርከብ ውድብ፣ ምስጢር ናይ ምEቃብ ባህሊ ክህልዎ ዝግባE Eዩ። ኣብ ጀብሃ ግን ከምU ዝበሃል ነገር ኣይነበረን። ዲሲፕሊን ኣዝዩ ዝሉቕ Eዩ። ውሽጣዊ ኩነታት ጀብሃ ዝኾነ መልክE ናይ ደሞክራሲ ኣይነበሮን። በዚ ድላይካ ትዛረብ፣ በቲ ካልE ድማ ብዝጠቅምን ዘይጠቅምን ጉዳያት ብህልኽ ሰባት ይEሰሩን ይቕተሉን ነይሮም። ኩሉ’ዚ መትሓዚ ዘይብሉ ፍኑውነት መርኣያ ውድባዊ ድኻም Eምበር መርኣያ ደሞክራሲ ኣይነበረን። ሕግን ስርዓትን ኮነ ኣባላትካ ዝምርሕሉ ዲሲፕሊን ኣብ ዘይብሉ ድማ፣ ኣይኮነን ኲናት ከተካይድ፣ ዝኾነ ካልE ቀሊል Eማም Eውን ክትፍጽም ዝከኣል ኣይኮነን። ኣብ ወተሃደራዊ መዳይ Eንተመጺኻ Eውን፣ ጀብሃ ንጸላI Eትምክተሉ ፍሉጥ ወተሃደራዊ ስትራተጂ ኣይነበራን። ዝተወሃሃደን ቀጻልነት ዘለዎን ወተሃደራዊ ንጥፈታት

21

ተካይድ ኣይነበረትን። ኣብ ገሊU ዝካየድ ውግኣት፣ ናይተን ኣበየ ከባቢU ዝነበራ ሓይልታት በይናዊ ተበግሶ Eዩ ነይሩ። ንኣብነት ኣብ ግዜ ምዝላቕ ኣብ ከባቢ መረብ ዝተኻየደ ውግE ነይሩ። ሓይልታት ጀብሃ ንወርሒ መመላEታ ኣበርቲAን መኪተን Eየን። ገለ ወተሃደራዊ ኣጽዋር፣ መካይንን ታንክታትን Eውን ማሪኸን። Eዚ ፍጻመ’ዚ፣ ብጀብሃ ካብ ዝተኻየደ መኸተ Eቲ ዝሓሸ Eዩ። ኣብ ከባቢ Oምሓጀር Eውን ድሓን መኸተ ተኻይዱ ነይሩ። ድሕሪU ግን ብጀብሃ ዝተኻየደ ዝጠቅም መኸተ ኣይነበረን። ድሕሪ’ዚ ሓጺር ግጥም፣ ጀብሃ ብU ኣቢላ Eያ ፋሕፋሕ Iላ። ዋላ Eቲ ምንስሓብ Eውን ውዱብ ኣይነበረን። ዛሕዛሕ Eዩ። ምኽንያቱ መሪሕነት የለን፣ ዘወሃህድ የለን፣ ብኸመይ Eቲ ወራር ይምከት? ኣበይ ቦታ Eንታይ ይግበር? ዝኾነ ወተሃደራዊ ውጥን ኣይነበረን። Iብራሂም መሓመድ ዓሊ፣ ኣብ ሰራዊት ጀብሃ ሓደ ፍቱው ሰብ Eዩ ነይሩ። ምስ ዓብደላ Eድሪስ ድማ ኣንጻር Eዮም ነይሮም። Iብራሂም ዝሓሸ ኣመለኻኽታ፣ ኣብ ማርክሳዊ ስነ-ሓሳብ ብመጠኑ Eምነት ዝነበሮ ሰብ Eዩ። Eቲ ካድር ኮነ Eቲ ተጋዳላይ ንዓብደላ Eድሪስ ከም ሓደ ኣድሓርሓሪ ሰብ ክጥምቶ Eንከሎ፣ ብኣንጻሩ ንIብራሂም ከም ሓደ ገስጋሲ መራሒ Eዩ ዝርEዮ ነይሩ። ኣብ ልEሊU ዳርጋ Eውር Eምነት ዝነበሮም ካድረታት ነይሮም Eዮም። ብሓቂ ድማ ኣብ ዝጠቅምን ዘይጠቅምን ጉዳያት ምትEትታው ዝገብር ዓይነት ሰብ ኣይነበረን። Iብራሂም፣ ኣብ 1979 ኣብ ኣኼባ ዝተዛረባ፣ ተጋደልቲ ወትሩ ዝዝክሩዋ ዘይርትሳE ዘረባ ኣላ። Iብራሂም “ቃልስና ነዊሕ Eዩ፣ ዓወትና ናይ ግድን Eዩ ዝብል ጭርሖ ኣለና፦ ግን ዓወትና ናይ ግድን ክኸውን ግድን ድዩ?” ዝብል ሕቶ ብምልዓል፣ “ንዓወት ዘብቅE ኣሰራርሓን ኣወዳድባን Eንተለና ጥራይ Eዩ ዓወትና ግድን ዝኸውን Eምበር፣ Eላማና ቅኑE ስለዝኾነ ጥራይ ቃልስና ክEወት ይኽEል Eዩ ማለት ኣይኮነን። ዘይብቑዓት Eንተዄንና ክንEወት ኣይንኽEልን Iና። ጀብሃ ኣብዚ Eዋንዚ ኣብ መካነክ-ረውሕ Eያ ዘላ፣ ጋም ማን Eያ ትብል ዘላ” Iሉ ተዛሪቡ። ኣብቲ Eዋን’ቲ ንዝነበረ ኩነታት ጀብሃ ብልክE Eተንጸባርቕ መግለጺት Eያ። Iብራሂም ግን ነዛ ርEይቶ’ዚኣ ድሕሪ ምዝራቡ፣ ነቲ ዝነበረ ድንጉር ሃዋሃው ንምቕያር ዝገበሮ ነገር ኣይነበረን። ነቲ ጀብሃ ዝነበረቶ ተስፋ ዝተሳEኖ ሃዋህው ንምልዋጥ ኣብ ዝግበር ቃልሲ ክመራሳሕ ክጨማለቕ ክጓነጽ ኣይደለየን። ከምU ዓይነት ሰብ Eውን ኣይነበረን። ኣብቲ ዝቐጸለ ኩነታት Eውን ተራ ኣይነበሮን። ልክE ከም ጲላጦስ Iዱ ሕጹብ Eዩ ነይሩ። ብሓጺሩ ኩነታት ጀብሃ ኣብ 1979 ናይ ዲሞራላይዘሽን ኩነታት Eዩ ነይሩ። ዓብደላ ድማ ንውሽጣዊ ኩነታት ጀብሃ ከEሪ ድሌት ኮነ ሓሳብ ኣይነበሮን። ንሱ ሓንቲ ሓሳቡ፣ Eቲ ምስ ሻEብያ ዝካየድ ዝነበረ ናይ ሓድነት መስርሕ ከምዘይEወት ምግባር ጥራይ Eዩ። ነዛ Eላማ’ዚኣ ድግድጊት ተዓጢቑ ሒዙዋ። ኣብ መወዳEታ ድማ ተዓዊቱላ። ብኣንጻር ዓብደላ Eድሪስ፣ Eቲ ካልE ሰብ፣ ተራ ተጋዳላይ ይኹን ካድር፣ ኣብቲ ውድብ ዝነበረ ሕንፍሽፍሽን ልምሰትን ክEረ ካብ ልቢ Eዩ ዝምነ ነይሩ። ገለ ጽገናታትን ለውጢን ክግበር ከምዘለዎ ድማ ይሰማማE ነይሩ። Eንታይ ክግበር ይከኣል ግን ብንጹር ይፈልጥ ኣይነበረን። መሪሕነት ጀብሃ ከምቲ ኣቐዲሙ ዝተጠቕሰ ብግብሪ ህላወ ኣይነበሮን። ካብU ዝገደደ ጸገም ድማ፣ ኣብቲ ውድብ መሪሕነት ከምዘየለ ዝፈልጥ ዳርጋ ኣይነበረን። Eቲ ዝበዝሕ ተጋዳላይ መሪሕነት ዘሎ Eዩ ዝመስሎ ነይሩ። ብሓጺሩ ናይ ምኽርዛዝን ልምሰትን Eዋን Eዩ። ካልE ኣብ ፖለቲካ ናይ ጀብሃ ዓቢ Eንቅፋት ዝኸውን ዝነበረ ኣተሓሳስባ፣ ናይ Eርቂን ዋጋ Eዳጋን (ኮምፕሮማይዝ)

22

ኣተሓሳስባ Eዩ። Eዚ ኣመለኻኽታ’ዚ፣ ኣብ ገለ Eዋን ጽቡቕ Eኳ Eንተኾነ፣ ኣብ ከምቲ ጀብሃ ዝነበረቶ ሕንፉሽን ልሙስን ሃዋህው ግን ክሰርሕ ዝኽEል ኣይኮነን። ጀብሃ ሱር በተኽ ለውጢ ብምምጻE ጥራይ Eያ ክትEረ ትኽEል ዝነበረት። የግዳስ ኣብቶም ደለይቲ ለውጢ ከምU ዝዓይነቱ መሰረታዊ ለውጢ ናይ ምምጻE ሓሳብን ቅሩብነትን ኣይነበረን። ከም ውጽIቱ ድማ፣ “ጀብሃ ኣደ ሰውራ Eያ፣ ናይ ሓድነት ሕላገት Eያ፣ ደሞክራቲክ Eያ፣ ናይ ሻEብያ ኣቃውማ ሰክታርያን Eዩ” Eናተባህለ ብዘይ ቁም ነገር ሓሽውየ ጥራይ ኮይኑ። Eዚ ህውተታ’ዚ ድማ፣ መወዳEታU ንጀብሃ ብዓባያ ለኪምዋ ጠፊU። ኣብ ጀብሃ ዝነበረ ዓቕሚ ቀሊል ኣይነበረን። ኣብቲ ውድብ ንሃገራዊ ናጽነት ክጋደሉ Iሎም ብልUል ወኒን ስምIትን ብንጽህና ዝመጹ ኣሽሓት መንEሰያት Eዮም ነይሮም። ግን ሓያልን ውፉይን መሪሕነት ኣይረኸቡን። መሪሕነት ክኸውን ዝኽEልን ዝግብOን ሰብ ስለዝተሳEነ ኣይኮነን። Eቲ ክመርሕ ዝኽEል ግን Eድል ኣይረኸበን። ኣቦ-መንበር ጀብሃ ኣሕመድ ናስር ኣዝዩ ድኹም ሰብ Eዩ ነይሩ። ዓብደላ ብፍላጥ Eዩ ንEU ኣብ ቅድሚት ኣቐሚጡ ነቲ ውድብ ከም ድላዩ ዝገናዘየሉ ዝነበረ። ኣዜን ያሲን፣ ጥUይ ሰብ Eኳ Eንተነበረ፣ ነብሱ ዝገትE ሰላማዊ ሰብ Eዩ ነይሩ። ምሁር Eዩ፣ ክትንትን ይኽEል፣ ክጽሕፍ ይኽEል። ግን ኣብ ግብራዊ ቃልሲ ኣትዩ ክጓነጽ፣ ላEልን ታሕትን ክብል ዝኽEል ኣይነበረን። ተስፋማርያም ከኣ ካብ ኣዜን ዝገደደ። ንሱ’ውን ክጽሕፍ ክትንትን Eንተዘይኮይኑ ክመርሕ ዝኽEል ዓይነት ሰብ ኣይነበረን። ካብቶም ዝነበሩ መራሕቲ ንዓብደላ ቅሩብ ክብድህዎ ዝኽEሉ Iብራሂም ቶቲልን መልኣከ ተኽለን Eዮም ነይሮም። ንሳቶም Eውን ነቲ ተራ ኣይበቕEዎን።

5. ጀብሃ ኣብ ስደት ኣቐዲመ ከምዝገለጽክዎ፣ መሪሕነት ጀብሃ፣ ብሰንኪ’ቲ ኣብ ሓድሕዱ ዝነበሮ ናይ ስልጣን ውድድርን ድኹም ፖለቲካዊን ወተሃደራዊን ኣመራርሓን ውዳበን “ዓወትና ናይ ግድን Eዩ” Iሉ Eናጨርሐ ተሳIሩ። ኣሽሓት ብንጽህና ንሃገራዊ ናጽነት ክቃለሱ ዝመጹ መንEሰያት ተጋደልቲ ለኪሙ ድማ ተበታቲኑ። ጀብሃ ሱዳን ድሕሪ ምEታዋ ድሕሪ ቅሩብ ሰሙናት ሱዳናውያን፣ “ወይ ርሓቑልና ወይ ብረትኩም ኣውርዱልና… ክንዲዚ ዝኣክል Eጡቕ ሓይሊ ኣብ ውሽጢ መሬትና ከነስፍር ኣይንኽEልን Iና” Iሎም። ሓቆም Eዮም። ኣስታት 15 ሺሕ ዝኸውን ተጋዳላይ Eዩ ነይሩ። ምስ መዓት ጋEልገልጠሙ፣ ኣብ ከባቢ ከሰላ Eዩ ሰፊሩ። መራሕቲ ጀብሃ ክገብርዎ ዝኽEሉ ነገር ኣይነበረን። ኣብ ሽU በጺሖም በዓል ዓብደላ Eድሪስ Eቲ ናይ ምምራሕ ሓላፍነት፣ ንኣሕመድ ናስር Eዮም ረጥሪጦምሉ። ኣሕመድ ናስር ከኣ፣ ኣይኮነን’ዶ ኣብ ከምU ዝዓይነቱ ናይ ሕንፍሽፍሽ Eዋን፣ ኣብ ንቡር ግዜ Eውን ክመርሕ ብቕዓት ዝነበሮ ሰብ ኣይኮነን። ዋላ ነቲ ሰነዳት ናይቲ ውድብ Eውን ክEቅቦ ኣይከኣለን። ዳርጋ ኩሉ ስነዳት ናይቲ ውድብ ድማ ብትEዛዙ ተቓጺሉ። ብዙሕ ብረትን ንብረትን ናይቲ ውድብ መንግስቲ ሱዳን ወሲድዎ። ኣብ ሱዳን ምስተኣትወ፣ ፈጻሚት ሽማግለ ጀብሃ፣ “ፈሺልና Iና፦ ናይቲ ፍሽለት ተሓተትቲ ድማ ካልE ዘይኮነ ብቐንዱ ባEላትና Iና” ዝብል ናይ ንስሓ ኣዋጅ ኣውጺኣ። በብቕሩብ ድማ ፋሕ-ፋሕ ምባል ተጀሚሩ። ገሊOም መራሕቲ፣ ምስ ገለ ብረት ዝዓጠቑ ተጋደልቲ ካብ ከባቢ ከሰላ ርሒቖም። ግን ካብ መሬት ሱዳን

23

ኣይወጹን። “ንሜዳ ተመሊስና ነይርና” ክብሉ ይስምU Eኳ Eንተኾኑ፣ ዶብ ሱዳን ሰጊሮም መሬት ኤርትራ ኣይረገጹን። ንሜዳ ክምለሱ ድሌት ኮነ ትብዓት ኣይነበሮምን። ካልOት ዝበዝሑ ተጋደልቲ ድማ ናብ ኮረኮንን ታህዳይን ከይዶም። ሓያሎ ካልOት ከኣ፣ ብረቶም ኣውሪዶም፣ ፋሕ ፋሕ Iሎም። ልክE ኣብዚ ግዜ’ዚ፣ ዓብደላ Eድሪስ ተፈልዩ በይኑ ናቱ ጉጅለ ከምዝመስረተ ወረታት ክናፈስ ጀሚሩ። “ተፈንጪሉ ድዩ?” Eንተበልካ “ኣይተፈጨለን ኣሎ” ይበሃል። ግን ብግብሪ ናቱ ጉጅለ ከቕውም Eዩ ዝፈታትን ነይሩ። ብድሕሪ’ዚ ኣባላት ሰውራዊ ባይቶ፣ ናብቲ ዓብደላ ዝነበሮ ቦታ ከይዶም ምስU ናይ Eርቂ ኣኼባ ገይሮም። ኣብ መዓስከር ጉጅለ ዓብደላ ድማ፣ 6ይ ኣኼባ ሰውራዊ ባይቶ ተኻይዱ። ኣብቲ ኣኼባ፣ “Eታ ዝጸንሐት ፈጻሚት ሽማግለ ክትሰርሕ ኣይከኣለትን። ጠንቂ ናይቲ ፍሽለት ንሳ Eያ፣ ስለዚ Eዛ ፈጻሚት ሽማግለ’ዚኣ ስለዝፈሸለት ክትቅየር ጥራይ Eዩ ዘለዋ” ብዝብል ምኽንያት ዓብደላ ክወዳደሩኒ ይኽEሉ Eዮም ዝበሎም፣ ከም በዓል መልኣከ፣ ቶቲል፣ ተስፋማርያም፣ ዓብደላ ሱሌማን ካብታ ፈጻሚት ሽማግለ ከምዝEለዩ ገበረ። ኣብ ክንድOም ካልOት ሓደስቲ ተመሪጾም። ኣሕመድ ግን “ኣይጓዳEን Eዩ” ስለዝተባህለ፣ ኣብቲ መሪሕነት ቀጺሉ። ደጊጋ Eውን ከምU “ኣይጓዳEን Eዩ” ተባሂሉ ኣብቲ መሪሕነት ቀጺሉ። ካልOት ግን ኩሎም ሓደስቲ Eዮም። ምክትል ናይ ኣሕመድ ናስር ዶክተር ሃብተ ኮይኑ። ተስፋይ ተኽለ፣ ናይ ጸጥታ፣ ሳልሕ Eያይ ወጻI ጉዳይ፣ ዮሃንስ ዘርEማርያም ሓላፊ ዜና ኮይኖም። ወተሃደራዊ ሓላፊ ድማ፣ ኣብ ክንዲ ዓብደላ Eድሪስ፣ ሑሴን ከሊፋ ከምዝኸውን ተገይሩ። ዓብደላ ብመደብ ዝገበሮ Eዩ። ኣብታ ካብ 1969 ጀሚሩ ዘይለቐቓ መንበሩ፣ ናቱ ሰብ Eዩ ኣቐሚጡ። Eቲ ምርጫ “Eከለ ናተይ፣ Eከለ ናትካ” Eናተባህለ ብዋጋ Eዳጋ Eዩ ተኻይዱ። ድሕሪ’ዚ 6ይ ኣኼባ ሰውራዊ ባይቶ፣ ንተጋደልቲ ሰሚናራት ይካየደሎም Eሞ፣ ድሕሪU ጉባኤ ክግበር ተባሂሉ። በቲ ውሳነ መሰረት ውድባዊ ሰሚናራት ክካየድ ጀሚሩ። ግን ኣብቶም ተጋደልቲ Eምነት ዝበሃል ኣይነበረን። ኣብ ኮረኮንን ታህዳይን ዝነበሩ ተጋደልቲ ንኣብነት፣ ምትEምማን ስለዘይነበሮም፣ ናብቲ ዝካየድ ሰሚናራት ብዘይ ብረት ኣይንኣቱን Iና Iሎም ተቓዊሞም። ብዝኾነ Eቲ ሰሚናራት ዘምጽO ፍረ ኣይነበረን። ጀብሃ ካብ ዝርግርግ ናብ ዝበኣሰ ሕምርግርግ Eያ ተመርሕ ዝነበረት። ኣብቲ ግዜ’ቲ ንጀብሃ ንምድሓን ሓደ ናይ ስUድያ ልUኽ ንሱዳን መጺU ነይሩ። “ብሃብረ” ዝበሃል ኣብ ትካል ጸጥታ ስUድያ ናይ ቀርኒ ኣፍሪቃ ሓላፊ Eዩ። ብሃብረ ንዓብደላ ከም ወተሃደራዊ መራሒ Eዩ ዝፈልጦ። ኣብ ልEሊU ድማ ዝተጋነነ ትጽቢት ነይሩዎ። ዓብደላ “15 ሺሕ ኣባላት ዘለውዎ ሓደ Eስላማዊ ሰራዊት ክምስርት ይኽEል Eዩ” ዝብል Eምነት ነይሩዎ። ዓብደላ Eውን ካብ ሱEድያ ሓገዝ Eንተረኺቡ፣ ንሻEብያ ዝወዳደር ሰራዊት ክምስርት ከምዝኽEል ይገልጸሉ ነይሩ። ኣብ ከምዚ ዓይነት ሃዋህው፣ መሪሕነት ጀብሃ ኣብ ስለስተ ተጎጃጂሉ Eዩ ዝኸይድ ነይሩ። በዓል መልኣከ፣ ቶቲል፣ ተስፋማርያም ሓደ ጉጅለ Eዮም። ዓብደላ ናቱ ጉጅለ ነይሩዎ። ኣብቲ ሓደ ድማ ኣሕመድ ናስርን Iብራሂም መሓመድ ዓሊን ዝነብርዎም Eቶም ዝበዝሑ ነይሮም። ኣሕመድ ናስር ዝነበሮ ጉጅለ ቲያር፣ ካልኣይ ጉጅለ ዓብደላ፣ Eቲ ሳልሳይ ከኣ Eቲ ድሓር ሳግም ተባሂሉ ዝተጸውA ጉጅለ በትን ምዃኖም Eዩ። ትያር ንነብሶም ኣብ ማEከል ኣቐሚጦም፣ ነዞም ክልተ ጉጅለታት ናይ የማንን ጸጋምን ጥሩፋት Eዮም ዝብልዎም ነይሮም። “ትያር ኣልዓም፣ ንጀብሃ ንውክል፣ ንለበር ፓርቲ ንውክል ንሕና Iና” ድማ ይብሉ ነይሮም።

24

5.1 ምትፍናን ዓብደላን መልኣከን መልኣከ ተኽለ፣ ከም ሰብ ብኹሉ ባህርያቱን ጠባዩን ኣንጻር ወዲ ተላ Eዩ። መልኣከ ናይ ብሓቂ ተጋዳላይ Eዩ። ከም ኩሎም ናይ ሽU መንEሰያት ብንጽህና ካብ ዩኒቨርሲቲ ንሃገራዊ ናጽነት ክጋደል ዝመጸ Eዩ። ኣዝዩ ተዋጋኣይ ድማ Eዩ። ብኣንጻር ብዙሓት ናይ ጀብሃ መራሕቲ፣ መልኣከ ንነብሱ ብቐዳምነት ከም ተጋዳላይ Eዩ ዝርEያ። ኣብ 1975 ኣብ ጉባኤ ንመሪሕነት ክምረጽ Eንከሎ፣ ናይ 4 ዓመት ተሞኩሮ ነይሩዎ። ሽU ናይ ጸጥታ ሓላፊ ኮይኑ ተመሪጹ። ሕሩይ ተድላ፣ ንመንፍዓትን ተቐባልነትን መልኣከ ተኽለ ምስተዓዘበ ካብ ፈለማ ኣይፈተዎን። ወዲ ተላ ንነብሱ ከም ወኪል ናይ ከበሳ ይሓስባ ስለዝነበረ መልኣከ ከይወዳደሮ ከም ተቓናቓኒU ብምጥማት፣ ካብ ፈለማ ከጥቅO Eዩ ዝፍትን ነይሩ። መልኣከ ብወገኑ ንናይ ወዲተላ ሕንቃቐ ይቕበሎ ኣይነበረን። በዚ ድማ መልኣከ ብግስ ከይበለ፣ Iላማ መጥቃEቲ ወዲተላን ዓብደላ Eድሪስን Eዩ ኮይኑ። መልኣከ ኣብ ተጋዳላይ ተ.ሓ.ኤ. ከም ናይ ለውጢ መራሒ ክርA ዝጀመረ ዝያዳ ድሕሪ ናይ ፋሉል ምንቅስቓስ Eዩ። ቅድሚU ግን ናይ ጸጥታ ሓላፊ ብምንባሩ፣ ኩሉ ሰብ ከም ተኸላኻሊ መሪሕነት Eናጠመተ ይፈርሖ Eዩ ዝነበረ። መልኣከ ኣብ መሪሕነት ድሕሪ ምምጽU ፍልልያቱ ምስ ዓብደላ ቀስ Eናበለ ክዓቢ ድሕሪ ምጽናሕ፣ ኣብ 1979 ዝያዳ ጎሊሑ ክርA ጀሚሩ። ኣብዚ ዝተጠቕሰ Eዋን፣ ኣብ መንጎ ቤት ጽሕፈት ጸጥታን ወተሃደራዊ ቤት ጽሕፈትን ዝነበረ ፍልልይ ዝያዳ Eናተጋህደ፣ ኣብቲ ውድብ Eውን ይንጸባረቕ ነይሩ። በዚ ድማ ዓብደላ ንመልኣከ ከም ሓደ ካብ መሪሕነት ክEለ ዘለዎ ሰብ ክቖጽሮ ጀሚሩ። ሓደ ካብቲ ዝፈላለዮም ነጥቢ ኣብ ጉዳይ ሓድነት ዝነበሮም ኣረኣEያ Eዩ። መልኣከ ተኽለ ድሕሪ 1978 ንጉዳይ ሓድነት ምስ ህዝባዊ ግንባር ኣበርቲU ዝደፍኣሉ ዝነበረ ሰብ Eዩ። ንብዙሕ ተግባራት ዓብደላ Eድሪስ ድማ ይቃወሞ ነይሩ። በዚ ድማ ብ1980 ኣብ ዝተኻየደ 3ይ ጉባኤ ለበር ፓርቲ፣ ኣብ መሪሕነት ካልOት ክምረጹ ከለው መልኣከ ደይ መደይ Iልካ ከምዘይምረጽ ተገብረ። በዓል ዓብደላ ከቕርብዎ ኣይደለዩን። ንሱ Eውን ብዙሕ ዝደልዮ ዝነበረ ኣይመስልን። ፍልልያት ዓብደላን መልኣከን ኣብ ዝለዓለ ጥርዙ ዝበጽሐ ኣብ ውግE ሓድሕድ Eዩ። ኣብቲ Eዋን’ቲ ፍጹም ምርድዳE ዝበሃል ኣይነበሮምን። ጀብሃ ሱዳን ምስ ኣተወተ ድማ፣ ዓብደላ ንመልኣከ ምጥፋE ቀዳማይ EላማU ገይሩ’ዩ ወሲድዎ። ኣብቲ ግዜ’ቲ መልኣከ፣ ተጋደልቲ ፋሕ-ፋሕ ከይብሉ ክጠራንፍ፣ ኣጽዋር ብመንግስቲ ሱዳን ከይውሰድ ክሓብE Eዩ ዝፈታትን ነይሩ። በዓል ዓብደላ ግን፣ Eቲ ዝተፈጥረ ጸገም ከይዓጠጦም፣ ነዚ ሰብ’ዚ ከመይ ገይሮም የጥፍEዎ ጥራይ Eዮም ውዲት ዝኣልሙ ነይሮም። ብቐጻሊ ይተናዀልዎ ምንባሮም ርUይ ስለዝነበረ፣ ኣብ ልEሊU ዝኾነ ነገር ክፍጽሙ ከምዝኽEሉ ካብ ግምት ወጻI ኣይነበረን። ብድሕሪU ተመኽልዮም ድማ፣ ፈለማ ነተን ዝሓብAን ብረት ወሲዶመን። መልኣከ ድማ ንባEሉ ሓደ ጸገም ነይሩዎ። ንነብሱ ከም ተጋዳላይ Eምበር ከም መራሒ ኣይጥምታን Eዩ ነይሩ።

25

ኣብ ኮረኮንን ታህዳይን ዝነበሩ ተጋደልቲ “ብረት ከይሓዝና ናብቲ ኣብ መዓስከር ዓብደላ ዝካየድ ውድባዊ ሰሚናር ኣይንኸይድን Iና” ምባሎም ኣቐዲመ ጠቒሰዮ ኣለኹ። ሽU በዓል ዶክተር ሃብተ መጺOም ንመልኣከ ተኽለ “ንስኻ Iኻ ተተባብOም ዘሎኻ” Iሎሞ። ብዙሕ ዘይምርድዳE ተፈጢሩ። ኣብ ከምዚ ዓይነት ግርጭት ዝተባልሓሉ Eዋን፣ መልኣከ ኣብቲ ንሳቶም ዝዓድምዎ ኣኼባ ዘኽይድ ኣይነበሮን። ግን ንሱ ብዙሕ ኣይተገደሰሎምን። ዝኾነ ይኹን Iሉ ከይዱ። Eቲ ፈጻሚ ሽማግለ ብዛEባ’ዚ ጉዳይ’ዚ ኣብ ክልተ Eዩ ተመቒሉ ነይሩ። ገሊOም Eቶም ተጋደልቲ ብረት ክዓጥቁ ኣለዎም ዝብሉ፣ ገሊOም ብረት ክዓጥቁ የብሎምን ዝብሉ። በዛ ነጥቢ’ዚኣ ድማ Eቲ ዝነበረ ግርጭት ዝያዳ ጉሂሩ። ዓብደላ፣ Eዛ ኣጋጣሚ Eዚኣ Eልዋ ንምግባር Eዩ ተጠቒሙላ። ነቲ ብዓንተቦU Eውን ብዓይኒ ስግኣት ዝርEዮ ዝነበረ መልኣከ ተኽለ፣ ምስ ሓደ ካልኣዩ ኣብ ሩባ ኮፍ Iሎም EናEለሉ ከለው፣ ሰዓብቱ ልIኹ ተዂሲ ከፊቱሎም። መልኣከ ተሰዊU፣ Eቲ ምስU ዝነበሮ ሰብ ተወጊU። ኣብቲ ዝተኸፍተ ተዂሲ፣ ናይ ስIድ ሳልሕ ኣውቲስታ ዝነበረ Eውን ተቐቲሉ። ስIድ ሳልሕ ኣብቲ ከባቢ Eዩ ነይሩ። ንሱ Eውን ተማሪኹ፣ ተኣሲሩ። Eቲ ስጉምቲ ናይ ፈራሓት Eዩ ነይሩ። ተስፋይ ደጊጋን ኣቦ መንበር ጀብሃ ኣሕመድ ናስርን Eውን ተኣሲሮም። ቶቲል ኣብቲ ግዜ Eቲ ኣብ ከሰላ ስለዝነበረ Eምበር ንEU Eውን ኣይምገደፉዎን። ኣዜን ያሲን Eውን ምስ ቶቲል ኣብ ከሰላ Eዩ ነይሩ። ገለ ሰባት ከም በዓል ደንጉስ ኣረይ ኣብ ልEሊ ቶቲል ዝኾነ ስጉምቲ ከይውስድ ብምጥንቃቕ፣ ነቲ ኩነታት ቀቢላዊ መልክE Eኳ ከትሕዝዎ ፈቲኖም Eንተነበሩ፣ ንቶቲል Eውን ካብ ከሰላ ምስ መጸ ኣይገደፍዎን። ኣሲሮሞ። በዚ ድማ ዳርጋ ኩላ መሪሕነት ጀብሃ ብዓብደላ Eድሪስ ተኣሲራ። ብዙሓት ዝተኣስሩ ካልOት ካድረታት Eውን ነይሮም። 5.2 ድሕሪ Eልዋ ዓብደላ ወገናዊን ቀንጻሊን ናይ ጀብሃ ታሪኹ፣ ብ25 መጋቢት 1982 ኣብ ራሳይ ዝተባህለ ኣብ ዶብ ሱዳን ዝርከብ ቦታ ብዝፈጸሞ ኩዴታ Eዩ ዛዚምዎ። ንመልኣከ ተኽለ ቀንጺሉ ንመብዛሕትኣ ኣባል መሪሕነት ድሕሪ ምEሳሩ ድማ፣ ባEሉ ኣቦመንበር ኮይኑ። ብድሕሪ’ዚ ሰሚናራት ከምዝካየድ ገይሩ፣ ኣዋጃት ኣውጺU። “ጀብሃ ተረጋጊኣ፣ ኣብቲ ቅኑEን መበቈላውን መስመራ ተመሊሳ ኣላ። ንሕና Eቲ መሰረት Eዩ ዘገድስና። ጸገም ናይ ጀብሃ ንሳቶም Eዮም ነይሮም። ብቐደሙ Eውን ቢቢሲ ዝጸውዓቶም (ዓወታት ምስ ተሰምA ዝመጹ) Eዮም። ሕጂ Eውን ድሓን ቢቢሲ ምስ ጸውዓቶም ዝመጹ ካልOት ክህልው Eዮም” ዝብል ጎስጓስ ድማ ከካይድ ጀሚሩ። Eዚ ጭርቃን’ዚ ኣብ ጀብሃ ልሙድ Eዩ ዝነበረ። Eቲ ሓድሽ ሓይሊ ነቶም ገዳይም “ዘይ ቡን ትሰትዩ Eምበር Eንታይ ትገብሩ ነይርኩም?” Eዩ ዝብሎም ዝነበረ። ንሶም ድማ፣ ነቶም ድሓር ዝመጹ “ቢቢሲ ዝጸውዓቶም” Eናበሉ ይጨርቅሎም። ዓብደላ ዝቕንጸል ቀንጺሉ ዝEሰር ኣሲሩ፣ መሪሕነቱ ንምርጋE ኣብ ዝጽEረሉ ዝነበረ፣ ብኣንጻሩ ናይ ተጋደልቲ ተቓውሞ ኣብ ልEሊ ዓብደላ EናበርትA Eዩ ከይዱ። ኣብ ኮረኮንን ታህዳይን ዝነበሩ ተጋደልቲ ብምሉOም ኣንጻር ዓብደላ ደው Iሎም። ኣብቲ Eዋን’ቲ ዶክተር ሃብተ ኣብ ጉጅለ ዓብደላ ምክትል ኣቦመንበር Eዩ ነይሩ። ነቶም ተጋደልቲ ንምትህድዳE ድማ ምስ ስዩምን ካልOትን ናብ ኮረኮን ተላIኾም። ንሳቶም ነቲ ተጋዳላይ ብቐሊሉ ዘተሃዳድEዎ Eዩ መሲልዎም ነይሩ። ኣብU ዝነበረ ስምIት ግን ካብ ትጽቢቶም ወጻI ኮይኑ ጸኒሕዎም። Eቶም ተጋደልቲ ምስቲ ዝነበሮም ሕርቃን ዘይቀተልዎም Eድል Eዮም ገይሮም። ካብቲ ተጋዳላይ ሃዲሞም፣

26

ኣብ መዓስከር ናይ ሱዳን ክሳብ ዝEቈቡ Eዮም ኮይኖም። “ነዚ ሒዝኩም ትመጹና። Eዚ ኹሉ ሰብ ቀቢርኩም፣ ቅትለታት ተፈጺሙ፣ ብዙሕ ሰብ ተኣሲሩስ ያI፣ ንድሕነት ጀብሃ ክንብል ምስ ዓብደላ ክንቅጽል” ብምባል Eቲ ተጋዳላይ ብዙሕ ኣንጸርጺሩ። ዓብደላ ብዓንተቦU ብተጋዳላይ ኣዝዩ ጽሉE ሰብ Eዩ። ዶክተር ሃብተ ተቓውሞ ናይቶም ተጋደልቲ ምስ ርኣየ ምሒር ሰንቢዱ። Eቶም ተጋደልቲ ንዶክተር ሃብተ፣ ኣንጻር’ቲ ብዓብደላ ዝተኻየደ ኩዴታ ኣዋጅ ከውጽE ኣገዲዶሞ። “ሕራይ Iሉ” ኣንጻር ዓብደላ ኣዋጅ ኣውጺU፣ ፈሪሙ። ስለዝፈርሐ ግን፣ “በጃኻትኩም ኣነ ካርቱም ከይበጻሕኩ ከይተውጽUዎ” Iሉ ለሚንዎም። ብድሕሪ’ዚ Eቲ ሰራዊት ናቱ ኣኼባታት ቀጺሉ፣ ግዝያዊ ሽማግለ መሪጹ። ብU ንብU ድማ ኣብ መንጎ’ቲ ግዝያዊ ሽማግለ ናይ ሰራዊትን ኣባላት ሰውራዊ ባይቶን ምፍጣጥ ተጀሚሩ። ንሳቶም “ንሕና ሕጋዊ መሪሕነት Iና” ክብሉ ከለው፣ Eቶም ሽማግለ ናይ ሰራዊት ድማ “ከም ሕጋውያን መራሕቲ ኣይንፈልጠኩምን Iና” Iሎሞም። የግዳስ ብውዲት ተረፍ መረፍ ኣባላት ሰውራዊ ባይቶ፣ ኣብ መንጎ Eታ ናይ ሰራዊት ሽማግለ Eውን ምክፍፋል ኣጋጢሙ፣ ኣብ ክልተ ተገሚዓ። ክሳብ ምትዃስ Eውን ተበጺሑ። ሱዳናውያን መጺOም ኣብ መንጎOም ናይ ጸጥታ ዞባ ብምፍላይ፣ ነተን መዓስከራት ኣብ ክልተ መቒሎመን። Eቲ ዝበዝሐ ድሓር ሳግም ዝተባህለ ኣንጻር’ቲ መሪሕነት ጠጠው ክብል ከሎ፣ ገለ ውሑዳት ድማ ምስቲ መሪሕነት ወጊኖም። ኣብ ውሽጢ ከምዚ ዝኣመሰለ ምEባለታት ተስፋምህረት ዝሓዞም ውሑዳት ተጋደልቲ ዝርከብዎ ሓደ ንጹል ሓይሊ ነይሩ Eዩ። ተስፋምህረት ጀብሃ ንሱዳን ክትኣቱ ኸላ ምስ ውሑዳት ሰዓብቱ ኣብ ጋሽ Eዩ ተሪፉ። በዓል ዓብደላ Eድሪስ ነዚ ምስርኣዩ ክልተ ጋንታ ዝኸውን ሰራዊት ኣዋጺOም፣ ንጋሽ ከEትው ፈቲኖም ነይሮም። “ቱምሳሕ ዝመርሖ ናይ ደባይ ኣሃዱታት ክንምስርት Iና” Eዮም Iሎም። ቱምሳሕ ናብU ምስ ከደ ግን፣ በዓል ተስፋምህረት ቀቲሎሞ። ንጠንቂ ናይቲ ቕትለት ብዝምልከት ብልክE ዝፈልጦ Eኳ Eንተዘይብለይ፣ ከም ግምተይ ሕነ ናይ መልኣከ Eዩ ዝመስል። (ኣብቲ ድሓር ዝቐጸለ ምEባለታት ተስፋምህረት ምስ በዓል ዓብደላ ርክብ ዘይብሉ፣ ኣብ ከባቢ ጋሽ ከምዞም ናይ ውግE ጎይቶት (ዎርሎርድ) ኮይኑ በይኑ Eዩ ተሪፉ። መርገጺU ዝያዳ ናብ ጉጅለ ትያር ዝዛዘወ Eዩ ነይሩ። ድሓር ግን ምስ ትያር Eውን ተባቲኹ፣ ምስ ሳበ ኮይኑ። ካብ ሳበ ተፈልዩ Eውን መሊሱ ምስ ጃስር ኮይኑ። ነዊሕ ጸኒሑ ድማ ምስ ሻEብያ ርክብ ጀሚሩ። ፈለማ ሻEብያ ኣይነጸግዎን። ከምዝዝከር ኣብ 2ይ ጉባኤ ህ.ግ. ጉጅለ ጃስር ወኪል ሰዲዶም ነይሮም Eዮም። ጸኒሑ ግን ተስፋምህረት መገዱ ስለዘይቕንA ምስ ሻEብያ ተገራጭዩ። ስጉምቲ ተወሲዱሉ። መዓስከሩ ተደምሲሱ። ኣብቲ መዓስከር ኣሲሩዎም ዝጸንሐ ናይ Eንዳ ትያር ኣባላት ተፈቲሖም። ተስፋምህረት ከኣ ኣብ ከባቢ ተከዘ ኮይኑ ክቃወም ኣብ ዝፈተነሉ ተቐቲሉ።) ኣብ 1983 ዓብደላ ነቶም ኣብ መዓስከሩ ኣሲሩዎም ዝነበረ መራሕቲን ካድረታትን ፈቲሕዎም። ኣብቲ Eዋን’ቲ ሳግም ምስ ሻEብያ ርክብ ጀሚሮም ነይሮም። ኣባላት ቲያር ድማ ካብ ማEሰርቲ ዓብደላ ምስ ተፈትሑ ብቐጥታ ምስ ሳበ ተጸጊOም። ቲያር፣ “ንሕና ገስገስቲ ሓይልታት ስለዝኾንና፣ የማናውያን በዓል ዓብደላ የጥቅUና ስለዘለው፣ ገለ ኣድሓርሓርቲ ሃገራት ዓረብ Eውን ኣንጻርና ደው ስለዝበላ፣ ምስ ሳበ ተጸጊEና ክንጸንሕ መሪጽና” Iሎም Eዮም ኣዊጆም። ድሕሪ ገለ Eዋን፣ ሳበ ምስU ዝተርፉ ኣትሪፉ፣ ዝEሰር ምስ ኣሰረሎም ካብU ወጺOም። በዚ ተስፋ ቈሪጾም ድማ፣ ክሳብ ኣብ Eግሪ ጸላI ምስጋድ በጺሖም። ምስ ደርግ ኣብ ከሰላ ርክባት ጀሚሮም። መንግስቲ

27

ሱዳን ከኣ ምናልባት ነዚ ዝፈለጠ ይመስል፣ ካብ ሳበ ድሕሪ ምፍላዮም ኣሲርዎም ነይሩ Eዩ። ኣብ መወዳEታ ከኣ ካብታ ሃገር ጠሪዝዎም። ኣብዚ ናይ Eግርግርን ሕንፍሽፍን መስርሕ’ዚ ብዙሓት ሓለፍቲን ካድረታትን ጀብሃ ተቐቲሎም Eዮም። መልኣከ፣ ስIድ ሳልሕ፣ ወልደዳዊት፣ ሓንገላ፣ ዓብደላ ጸጋይ፣ ወዲ ሓሰብን ካልOትን። ዝበዝሕ ካብዚ ቅትለታት’ዚ ናይ ዓብደላ ስጉምቲ Eዩ ነይሩ። ገሊU ድማ ብኻልOት ዝተፈጸመ ክኸውን ይኽEል። 5.3 ዝባኑ ዝቐልA ተንበርካኽነት ጀብሃ ኣብ ሜዳ ኤርትራ Eንከላ ዝተቐላቐለ ተንበርካኺ መንፈስ፣ ተበታቲና ሱዳን ድሕሪ ምEታዋ፣ Eናዓበየ ብምኻድ ኣብ ዘሕፍር ደረጃ ሕስረት Eዩ ኣንቈልቊሉ። ኣብ መፋርቕ 80ታት ድማ፣ ብፍላይ ዓብደላ Eድሪስ፣ ተጋዳላይ ጀብሃ ብዙሕ መስዋEቲ ዝኸፈለሉ ሃገራዊ Eላማ ክሒዱ፣ Eግሪ ደመኛታት ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ብምስዓም፣ ምስ ስርዓት ደርግ ተኸታታሊ ርክባት ብምክያድ፣ ናብ ሓሙሻይ መስርE ተለዊጡ፣ ዝባኑ ቀሊU ኣብ ሕሱር ንጥፈታት Eሱብነትን ሃሱስነትን ክዋፈር ጀሚሩ። ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ምስ ስርዓት ደርግ ናይ ሓፋራት ርክብ ዝጀመረ ኣብ መፋርቕ 1985 Eዩ። ኣብቲ Eዋን’ቲ፣ ዓሊ Eድሪስ ልባብ ዝተባህለ ተጋዳላይ ተ.ሓ.ኤ. ዝነበረ ድሓር ኣብ ሰራዊት ስርዓት ደርግ ዝተሰለፈ፣ ኣብ ከባቢ ኣቑርደት ኮይኑ፣ ካብ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ተወኪሉ ምስ ዝመጸ መሓመድ ኣደም ሙሳ ርክባት ከምዝጀማመረ፣ ሰነዳት ስርዓት ደርግ የረጋግጽ። ኣብቲ ቀዳማይ ርክብ፣ ካብ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ዝተላEከ መሓመድ ኣደም ሙሳ፣ “ክሳብ ሕጂ ዘካየድናዮ ቃልሲ ፍረ ኣይረኣናሉን። ኣነ ብዝተኻEለኒ መጠን ነቶም ኣብ ሱዳን ዘለው መራሕቲ ጀብሃ ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ ርክባት ክምስርቱ ከEምኖም ክጽEር’የ” Iሉ ከምዝኸደ፣ በዚ ድማ ኣብ መንጎ ስርዓት ደርግን ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስን ፈላሚ ናይ ርክብ መስመር ከምEተኸፈተ ኣብ ሰነዳት ስርዓት ደርግ ሰፊሩ ይርከብ። Eዚ ብታሕተዋይ ወኪል ስርዓት ደርግ ምስ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ዝጀመረ ርክብ Eናሰፍሐ ድሕሪ ምኻዱ፣ ኣብ ግዜ ስርዓት ደርግ፣ ኣማኻሪ ኣመሓዳሪ ኤርትራ ኮይኑ ዝሰርሕ ዝነበረ Eጀል ዓብዱራሕማን ነቲ ርክባት ከምዝቐጸሎ ይፍለጥ። Eጀል ዓብዱራሕማን ናብ ኣባል ማEከላይ ሽማግለ Iሰፓን ጸሓፊ ፓርቲ ኣብ ኤርትራን ዝነበረ ተፈራ ወንዴ ነዚ ኣመልኪቱ ዝሰዶ ዝነበረ መልEኽቲታት ተሰኒዱ ኣሎ። Eጀል ዓብዱራሕማን ኣብ ሓደ ካብ መልEኽትታቱ፣ ‘ካባይ ዝሕተት ዓቢ ሓላፍነት ብምግንዛብ፣ ንጉጀለ ዓብደላ Eድሪስ ምስ መንግስቲ ንምቅርራብ ክሰርሕ ጸኒሐ። በዚ ከኣ ን5 ለካቲት 1986 ኣብ ከባቢ ኣቑርደት ምስ ዓብደላ Eድሪስ ክንራኸብ ተሰማሚEና ነይርና። Eንተኾነ፣ ዓብደላ Eድሪስ ክመጽE ኣይከኣለን። ምስቲ ዝለኣኾ ወኪል ግን ተራኺብና ተመያይጥና” ይብል Eሞ፣ ኣብቲ Eዋን’ቲ ባይቶ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ኣኼባ ከምዝነበሮ፣ ስለዚ ድማ Eቲ ባይቶ ንሓላፊ ወተሃደራዊ ጎስጓሳትን ኣባል ሰውራዊ ባይቶን ናይቲ ጉጅለ ሓምድ ማሕሙድ ሓምድ ዓሊ፣ ንዓብደላ Eድሪስ ወኪሉ ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ ክራኸብ ስልጣነ ከምዝሃቦ መልEኽቲ Eጀል ዓብዱራሕማን ይሕብር።

28

ኣብቲ ርክብ ወኪል ዓብደላ Eድሪስ ሓምድ ማሕሙድ፣ “ኣብ ጎላጒል ባርካ ን25 ዓመታት ብዘይ ፍረ ዝዀብለልናዮ ይኣኽለና። ካብ ዓሰብ ክሳብ Oምሓጀር ኣብ Eንቈጻጸረሉ ዝነበርና Eዋን፣ ሃገርና ናጽነት ክትረክብ Eያ ዝብል ግጉይ ኣተሓሳስባ ነይሩና። ሕጂ ግን ኣብ ክንዲ ኣብ ቀጻሊ ኲናት ምንባር ምስ Iትዮጵያ ብሰላምን ብሓባር ምንባር ዝሓሸ ምዃኑ ተረዲUና ኣሎ። ስለዚ Eቲ ቅድም Eንጠልቦ ዝነበርና ሕቶ ናጽነት ሕጂ ክንጸቕጠሉ ኣይንደልን። ህዝብና ሰላም ምEንቲ ክረክብ ኣብዚ ሕቶ’ዚ ዝነበረና መርገጺ ከነፍኲሶ ድልዋት Iና። ናትናን ናይ መንግስቲ Iትዮጵያን ቀዳማይ ጸላI ሻEብያ Eዩ። ሻEብያ ንምጥፋE ምስ መንግስቲ Iትዮጵያ ክንተሓጋገዝ ድልዋት Iና። መንግስቲ Iትዮጵያ ድማ ኣድላዪ ደገፍ ክገብረልና ንሓትት” ከምዝበለ Eጀል ዓብዱራሕማን ኣብቲ ናብ ተፈራ ወንዴ ዝሰደዶ መልEኽቲ ብንጹር ኣስፊርዎ ይርከብ። Eዚ ብወኪል ዓብደላ Eድሪስ ምስ ስርዓት ደርግ ኣብ ዝተገብረ ርክብ ዝቐረበ ርEይቶ፣ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ነቲ መበገሲ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ዝኾነ ሕቶ ሃገራዊ ናጽነትን ብምርጥራጥ፣ ናብ Iድካ ምሃብን ምኽዳEን ከምዝበጽሐ ጥራይ ዘይኮነ፣ ካብ ዝኽሓነ ጽልIን ቅርሕንቲን ተበጊሱ፣ መሳርሒ ጸላI ኮይኑ ኲናት ሓድሕድ ክውልE ከምEተዓጥቀ ዘረድE Eዩ። መልEኽቲ Eጀል ዓብዱራሕማን ኣብ ርEሲ’ዚ፣ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ካብ Iትዮጵያ ዝደልዮ ደገፍ፣ ኣጽዋር፣ ስንቂን መድሃኒትን ምዃኑ ብምሕባር፣ Eቲ ጉጅለ ኣብ ከባቢ ከርከበትን ሂምቦልን ደጀን ዝኾኖ ቦታ ኣብ ምርካብ መንግስቲ Iትዮጵያ ክተሓባበሮ ምሕታቱ ይገልጽ። Eጀል ዓብዱራሕማን ኣስIቡ፣ “ካብቲ ዝገበርናዮ ዝርርብ፣ ጀብሃ ምስ መንግስቲ ንምትሕግጋዝ፣ ንኹሉ ሽግራት ብሰላም ንምፍታሕን ንሻEብያ ንምጥፋEን ድልው ምህላው Iና ተረዲEና። ስለዚ Eቲ ጠሊቦሞ ዘለው ሓገዝ ኣብ ዝቐልጠፈ ግዜ Eንተተዋህቦም ጽቡቕ Eዩ ዝብል ርEይቶ ኣሎኒ” ይብል። ድሕሪ’ዚ ርክብ’ዚ፣ ከም መተኣማመኒ ናይቲ ኣብ መንጎ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስን ስርዓት ደርግን፣ ካብ ቀዳማይ ጸሓፊ Iሰፓ ኣብ ከረን ሙሴ በኺት፣ ብመገዲ መሓመድ ኣደም ሙሳ፣ ንጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ብኣማIት ዝቚጸር ቦምባታት Iድን ኣርፒጂን፣ ኣስታት 15,000 ጠያይት ካላሽንን ኤም-14ን፣ 275 ፈኰስቲ ብረታትን ሸጓጉጥን ምስ Eጥቁን ብራሾታቱን፣ ፒ-33 ሬድዮታት ርክብ፣ 250 ባኮ ባተሪ፣ 150 ኩንታል ሽኮር፣ 10 ጽEነት ኣግማል ዝተፈላለየ ዓይነት መድሃኒት፣ 100 ኩንታል ሓርጭ ፊኖ፣ 4 ካርቶን ቆጽሊ ሻሂ ከምEተዋህበ ሰነዳት ስርዓት ደርግ የረጋግጽ። ነዚ ንብረት’ዚ ንምርኽኻብ መሓመድ ኣደም ሙሳ ሓደ ግዜ ምስ ዓብደላ Eድሪስ ከረን ኣትዮም ከምዝነበሩ Eውን ይሕብር። Eቲ ኣብ መንጎ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስን ወከልቲ ስርዓት ደርግን ዝካየድ ዝነበረ ርክብ “ፍሉይ ፕሮጀክት ኣውራጃታት ጋሽን ባርካን” ተባሂሉ Eዩ ኣብ ሰነዳት ጸላI ዝምዝገብ ነይሩ። ሓላፊ ናይዚ ፕሮጀክት’ዚ፣ “ንኩነታት ጉጅለታት ጀብሃ ዝምልከት ሓበሬታ” ብዝብል ኣርEስቲ፣ ናብ ማEከላይ ቤት ጽሕፈት Iሰፓ ብቐጻሊ ጸብጻባት የቕርብ ነበረ። ስርዓት ደርግ ምስ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ዝግበር ርክባት ብምሕያል፣ ንሰውራ ኤርትራ ዝገማምE ኩነት ክፈጥር ልUል ድሌት Eዩ ነይሩዎ። ኣብ ከረን ሓላፊ ክፍሊ ስለያ Iትዮጵያ ዝነበረ ጣናው ተፈሪ፣ ናብ ሓላፊ ድህንነትን ስለያን ኣብ ኤርትራ ሻለቃ ግዛው ተፈሪ ዝለኣኾ ምስጢራዊ ጸብጻብ፣ ዓብደላ Eድሪስ ኣስመራ በጺሑ ምስ ላEለዎት ሓለፍቲ ከምEተራኸበ፣ ኣብዚ ርክብ’ዚ መንግስቲ Iትዮጵያ ንኹሉ ጠለባት ከማልኣሎም ኣብ ስምምE ከምዝበጽሐ፣ ዓብደላ Eድሪስ ብወገኑ ነቲ

29

ብመንግስቲ Iትዮጵያ ዝተዋህቦ Eማም ክፍጽም ድልው ምዃኑ ብምርግጋጽ፣ ሓደ ናይ መራኸቢ መስመር ተኸፊቱ፣ መዓልታዊ ናይ ሓበሬታ ምልውዋጥ ክህሉ ከምEተሰማምA ይገልጽ። ኣብ ታሕሳስ 1988 ሻለቃ ግዛው ተፈሪ፣ ናብ ሓላፊ ድህንነትን ስለያን Iትዮጵያ ጀነራል ተስፋይ ወልደስላሰ ኣብ ዝለኣኾ ጸብጻብ፣ ጀነራል ረጋሳ ጂማ ንወኪል ዓብደላ Eድሪስ ሓምድ ኣድም ገብራይ ኣብ ኣቑርደት መምርሒታት ስራሕ ገዲፉሉ ከምዝኸደ ይሕብር። ረጋሳ ጂማ ዝገደፎ መምርሒታት፣ ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ፣ “ንEለታዊ ምንቅስቓስ ሰራዊት ህ.ግ. ዝምልከት ሓበሬታታት ብቐጻሊ ናብ መንግስቲ ከቕርብ፣ ኣብ መስመራት መጓዓዝያ ህ.ግ. ፈንጂታት ዝቐብሩ ሰባት ክምልምል፣ ንኣሽቱ ወተሃደራዊ ስርሒታት ንምክያድ ዘኽEሎ ዓቕሚ ሰብ ከዳሉ፣ ኣብ ውሽጢ ህ.ግ. ናብ ዝርከቡ Eስላም መልEኽቲታት Eናሰደደ Iዶም ንሰራዊት Iትዮጵያ ክህቡ ከተባብE” ዝብል Eቲ ጉጅለ ኣብ ሃሱሳዊ ንጥፈታት ክዋፈር ዝEዝዝ ነጥቢታት ይርከቦ። ኣብ ግንቦት 1989 ካብ ሰልፊን መንግስቲን ስርዓት ደርግ ዝተላEኩ ወኪላት ኣብ ካርቱም ምስ ዓብደላ Eድሪስ ተራኺቦም ስምምE ከምዝፈረሙ ዝገልጽ ሰነድ Eውን ኣሎ። Eቲ ስምምE ዓብደላ Eድሪስ ራስ ገዝ (ርEሰ-ምምሕዳር) ከምEተቐበለ የነጽር። ኣብ ሕዳር 1989 Eውን ጉጅለ ዓብደላ Eድሪስ ምስ ስርዓት ደርግ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ተራኺቡ ምንባሩ ዝገልጽ ወግዓዊ ሰነዳት ኣሎ። ብወገናዊን ተጻባIን መስመሩ ንጀብሃ ኣብ ምብትታን ብምውዳቕ፣ ንሰውራ ኤርትራ ዓቢ ሃስያ ዘውረደሉ ዓብደላ Eድሪስ Eምበኣር፣ መወዳEታU ብዘሕፍር መልክE ኣብ Eግሪ ጸላEቲ ህዝቢ ኤርትራ ደኒኑ፣ መጋበርያ ኮይኑ፣ ቃልሲ ህዝቢ ኤርትራ ንናጽነት ንምሕንኳል ዝከኣሎ ጻEርታት ኣካይዱ Eዩ። ክሰልጦ ግን ኣይከኣለን።

6. ወዲተላ’ኸ Eንታይ ኮነ? ኣቐዲሙ ከምEተጠቕሰ ሕሩይ ተድላ ኣብ ጀብሃ ግምት ዝህቦ ሰብ ስIኑ፣ ተስፋ ቈሪጹ፣ ንወጻI ምስ ከደ ኣይተመልሰን። ኣብ 1979 ከኣ፣ ነተን ሰነዳት ናይ ለበር ፓርቲ ሒዙ ንባቕዳድ ከይዱ። “ከምዚ ዝዓይነቱ ፕሮግራም ዘለዎ ውድብ ኣሎ” Iሉ ድማ፣ በተን ሰነዳት፣ ዓሰርተታት ኣሽሓት ዲናር ከምዝተቐበለ ይፍለጥ። በቲ ግዜቲ ብዙሕ ገንዘብ Eዩ። ንሰን ሒዙ ናብ ካርቱም መጺU። በተን ገንዘብ ዝሰርሖ ፖለቲካ ግን ኣይነበረን። ምስ ኣEሩኽቱ ኣብ ሰግሬቶታት Eዩ ዝውEል ነይሩ። ኣብ መስተን ካልE Eውልናን Eዩ ኣጥፊUወን። ነዚ ኣነዋሪ ተግባር ምስ ፈለጠ፣ ለበር ፓርቲ ንወዲ ተላ ንሞት Eዩ ፈሪድዎ። Eተን ገንዘብ ምስተወድኣ ድማ ወዲ ተላ ንስዊድን ኣምሪሑ። ጀብሃ ኣብ 1981 ፋሕፋሕ Iላ ሱዳን ምስኣተወት፣ ወዲ ተላ ኩነታት ንምፍላጥ ናብ ሱዳን መጺU ነይሩ። ምስ ምብትታን ጀብሃ ድማ፣ Eቶም ተኣሲሮም ዝነብሩ ማጉ ተባሂሎም ዝፍለጡ ውሑዳት ጉጅለ ስለዝተፈትሑ ክረኽቦም ፈቲኑ። ንሳቶም ግን ኣይተቐበልዎን። ምስU ብቐጥታ ኣብ ጎንጺ Eዮም ኣትዮም። ካብቶም ኣብ ሱዳን ዝጸንሕዎ ተጋደልቲ ሚዛን ሂቡ ዝስEቦ ሰብ ኣይረኸበን። ሽU ከምቲ ኣመሉ ሓደ ወረቐት ጽሒፉ። ኣብ ኤርትራ “Eርቂ ናይ ማሕበረ-ሃይማኖታዊ ጉጅለታት የድሊ ኣሎ”

30

ዝብል ብዙሕ ሃለውለው ዝሓዘ ጽሑፍ ዘርጊሑ። ትሕዝቶU፣ “ኤርትራ ክልተ ማሕበረ ሃይማኖታዊ ጉጅለታት Eዩ ዘለዋ። Eስላምን ክርስትያንን። ስለዚ ኣብ መንጎ ክልቲOም Eርቂ ክግበር ኣለዎ” ዝዓይነቱ ዘይብሱልን ኣፍልጦ ሕብረተሰብ ኤርትራ ዘይብሉን ትንታነ Eዩ። ሕሩይ ብዓንተቦU ኣፍልጦU ብዛEባ ኤርትራ ጥምዓዊ Eዩ። ሕብረተሰብ ኤርትራ ናይ ብሓቂ Eንታይ ይመስል? Eንታይ’ዩ ስምIቱ ዝፈልጦ ነገር ኣይነበሮን። ከም ኩሉ’ቲ ዝሓለፈ ሃለውለዋቱ ድማ፣ Eቲ ሽU ዝዘርግሖ ጽሑፍ Eውን ተገዲሱ ዘንብቦ ኣይረኸበን። ድሕሪ’ዚ ወዲ ተላ ምስ ልጅና ሰውርያ ኪዳን ክገብር ፈቲኑ ነይሩ። ኣብU Eውን ኣይሰለጦን። ኩሉ ጠንጢኑ ድማ ንስዊድኑ ተመሊሱ። ካብU ንድሓር ካብ ፖለቲካ ዓለም ጠቕሊሉ ተፋንዩ ይኸውን ዝብል ትጽቢት Eዩ ነይሩ። ብዙሕ ክንቀሳቐስ ኣይተራEየን። ኣብ 1988 ሰራዊት ህዝባዊ ግንባር ንናደው Eዝ ድሕሪ ምድምሳሱ ግን፣ ኣጽቂጡ ዝነበረ ሕሩይ “ናጽነት ቀሪባ Eያ” ግዲ Iሉ፣ ዳግም ናብ መድረኽ ፖለቲካ ተቐልቂሉ። ናጽነት ምስ ተረጋገጸ ገለ ስልጣን Eንተረኸብኩ Iሉ፣ “ኤርትራዊ ደሞክራሲያዊ ምንቅስቓስ (I.ዲ.ኤም) ናይ ዝብሃል ውድብ መራሒ Eየ” ክብል ጀሚሩ። ሰለስተ ኣርባEተ ዝኾኑ ሰባት ሒዙ ምስ ሻEብያ ርክባት ጀሚሩ። ሰሚናራት ዓዲሙ ድማ፣ “ኣብዚ Eዋን’ዚ ኩሉ ሃገራዊ ንሻEብያ ክድግፍ ኣለዎ፣ ኩሉ ኤርትራዊ ክሓብር ኣለዎ” ዝብል ካልE ሓድሽ ሃለውለው ኣምጺU። ሻEብያ Eውን ኣይነጸገቶን፣ ምስ ሰለስተ ኣርባEተ ዝኾኑ ኣባላቱ ከም ፖለቲካዊ ጉጅለ ተቐቢላቶ። ነዊሕ ከይጸንሐ ከኣ፣ “I.ዲ.ኤም ምስ ሻEብያ ተጸንቢሩ” ዝብል ወረ ተሰሚU። ንወዲ ተላ ፖለቲካ ጸወታ Eዩ፣ ንግዲ Eዩ፣ ካልE ካብU ንላEሊ ዝኸይድ Eላማ የብሉን። ሕሩይ Eቶም ውሑዳት ሰዓብቱ ሒዙ ምስ ሻEብያ ምስ ተጸንበረ Eውን Eንተኾነ ካብቲ ሕልማዊ ዓለሙ ኣይተናገፈን። Eቲ ዘገርም ኣብ ሻEብያ ምጽE ምስ በለ ንመራሕቲ ህ.ግ.፣ “ብስመይ ነዞም ምሊሻ ስርናይ ብመገዲ ድምጺ ሓፋሽ ጻውIት ክገብረሎም” Iሉ ሓቲትዎም። “ወዲ ተድላ ባይሩ ምስ ሻEብያ ኣሎ EንተሰሚOም፣ ኩሎም ንጸላI ራሕሪሖም ናብ ሻEብያ ክመጹ Eዮም” ዝብል ሕልሚ Eዩ ሓሊሙ። ድሕሪ ናጽነት፣ ሕሩይ ኣብ ፖለቲካ ኤርትራ ዝኾነ ንጥፈት ኣይነበሮን። ኣባል ሃገራዊ ባይቶ ግን ነይሩ። ከም ቀደሙ ኣብ መስተ ተኣሊኹ ካብ ምውዓል ሓሊፉ ግዳ ዘበርከቶ ስራሕ ኣይነበረን። ጸኒሑ ንግዲ ፈቲኑ። ንሓደ ሱዳናዊ ድማ፣ “ብሓባር ፋብሪካ ነቚም” Iሉ ብዙሕ ገንዘብ ኣደናጊርዎ። Eዚ ሱዳናዊ ቅድም ካብቶም ጸጋማውያን ሓይልታት ናይ ሱዳን ኮይኑ ኣብ ፖለቲካ ዝነጥፍ ዝነበረ ሰብ Eዩ። ብU Eዮም ተላልዮም። ሕሩይ ኣብ ካርቱም ኣብ ገዝOም Eዩ ዝድቅስ ነይሩ። ስድራቤቱ ይፈልጦም፣ ይፈልጥዎ፣ ጽቡቕ ዝምድና Eዩ ነይሩዎም። Eቶም ገዛ ርኹባት Eዮም። ኣብቲ ግዜ’ቲ ኣብ ሱዳንን ግብጺን ፋብሪካታት ነይሩዎም። Eቲ ሱዳናዊ ድሕሪ ናጽነት ኣብ ኤርትራ ወፍሪ ክገብር ይደሊ ስለዝነበረ ናብ ኣስመራ ምስ መጸ ንሕሩይ ረኺብዎ። ሓሳቡ ምስ ኣካፈሎ ድማ፣ ሕሩይ ብሓንሳብ ኴንና ንስራሕ Iሉዎ። ሕሩይ ገንዘብ ኣይነበሮን። Eቲ ሱዳናዊ ከኣ ብEምነት ገንዘቡ ኣፍሲሱ። ወዲ ተላ ወኪል ኮይኑ ሳንቲም ከይሓወሰ ብገንዘብ ናይቲ ሱዳናዊ ከመይ ዝበለ ፋብሪካ ኣስሪሑ። ድሓር ኣብ መወዳEታ ነቲ ሱዳናዊ ጠሊሙ፣ “Eቲ ፋብሪካ ናይ በይነይ” Iሉ ሞጒትዎ። ክንደይ ወጠጥ ተፈጢሩ። ኣብ ቤትፍርዲ ኰለል ኮይኑ። Eቲ ፋብሪካ ብU ኣቢሉ ዋላሓንቲ ከይሰርሐ ደስኪሉ ተሪፉ።

31

ድሕሪU፣ ሕሩይ ናብታ ክጽገም Eንከሎ መEቈቢቱ ዝኾነት ስዊድን ተመሊሱ ነይሩ። ቅሩብ ምስ ጸንሐ ግን፣ ኣብ 2000 ዓ.ም. ካልE ዝምዝመዝ Eድል ተኸሲትሉ። ምስቲ ኣብ ልEሊ ኤርትራ ወራር ዝኣወጀ ወያነ ገለ መኽሰብ Eንተረኽበ Iሉ ርክባት ጀሚሩ። ወያነ ንወዲ ተላ ከም ሰብ ክትመዝኖ ዘጸግማ ኣይኮነን። ምኽንያቱ ወዲ ተላ፣ ሚዛን ዘይብሉ ሰብ ምዃኑ ክትፈልጦ ግዜ ዝወስድ ኣይኮነን። መራሕቲ ወያነ ግን ኣንጻር ሻEብያ ዝጉስጉሰሎም ዝኾነ ብገንዘብ ክEደግን ክEዘብን ዝኽEል ኤርትራዊ ይደልዩ ስለዝነበሩ ተቐቢሎሞ። ኣጋግይዎም ክበሃል ኣይከኣልን። “ወዲ ተድላ ባይሩ Eዩ Eሞ፣ ኮን ዶኾን ንገለ ሰባት ይጸሉ” Iሎም ሓሲቦም ይኾኑ። ሕሩይ ከኣ ገንዘብ Eዩ ዘገድሶ። ካልE ዘገድሶ ነገር የለን። ኣብ ሓደ ቃለ-መጠይቕ፣ “21 ሚልዮን ዶላር ሓገዝ Eንተረኺብና ንመንግስቲ ሻEብያ ክንዓልዎ ንኽEል Iና” ክብል ተሰሚU። በቃ ንመንግስቲ ኤርትራ ክንድU ተሚንዎ። ቅድሚ ወዲ ተላ Eውን Eቶም ካልOት ጉጅለታት ተረፍ መረፍ ጀብሃ ምስ ወያነ ርክባት ጀሚሮም ነይሮም Eዮም። ኩሎም’ቶም ኣብ ፖለቲካ ኤርትራ ነድዮም ዝተረፉ ጉጅለታት፣ ኣብ ኣዲስኣበባ ተራኺቦም። ሕሩይን ዓብደላን ዳግም ተራኺቦም። “ሓድሽ ኪዳን መስሪትና” ድማ Iሎም። ሓዲOም ኣቦመንበር ሓዲOም ጸሓፊ ኮይኖም። ዓመት ኣይጸንሑን፣ ንሕሩይ ጉሒፎሞ። በዚ ተስፋ ምስ ቈረጸ፣ ካልE ሃለውለው ትንታነ ኣምጺU። “ናይ ዓዲ ስትራተጂ ዝበሃል፣ ሓድሽ ፖለቲካዊ ምህዞ ፈጢረ ኣለኹ፣ ናብ ዓዲ ናብቲ መበቈላዊ ምሕደራና ክንምለስ ኣለና” ክብል ተሰሚU።

7. ደርፊ ወልዴሱስ ዓማር Eዞም Eምሮም ምሉE ኣብ ደምበ ክድዓትን Eሱብነትን ዘባኽኑ ሕጂ ድማ ኣብ ኣዲስ-ኣበባ ወዛሕዛሕ ክብሉ EንርEዮም ዘሎና ሰባት ሓደ ብሓደ Eንድሕሪ ርIናዮም ድሕረ-ባይታOም ተመሳሳሊ Eዩ። ናይ ንድየት፣ ፍሽለት፣ ስEረት፣ ተንበርካኽነት፣ ወገንነት ታሪኽ ዘለዎም፣ ኮታ ኣሎ ዝበሃል ናይ ፖለቲካ ሕስረት ዝተሰከሙ ሰባት Eዮም። ካብ ዓብደላን ወዲ ተላን ቅሩብ ፍልይ ዝበለ ወልዴሱስ ዓማር Eዩ። ሕጂ ናይ ሓደ ጉጅለ ኣቦ-መንበር Eየ ዝብል ዘሎ Eዩ። ወልዴሱስ ዓማር፣ ስዩም፣ ወልደዳዊት ዳርጋ ሓደ Eዩ ባህርያቶም። ዝፈላለዩ ዓይነት ኣይኮኑን። ከምዚ ብፍላጥ ኣብተን ጉጅለታት ፋሕ ዝበሉ Eዮም ዝመስሉ Eምበር ብዙሕ ፍሉይነት ዘለዎም ኣይኮኑን። ወልደዳዊት ምስ Eንዳ ዓብደላ Eዩ ነይሩ። ድሓር በታ ጉጅለ ናይ ዓብደላ ኣብ ከሰላ ተቐቲሉ። ስዩም ድማ ኣብ ጉጅለ ቲያር ነይሩ። ወልዴሱስ ዓማር ምሉE EድመU ብIሳይያስ ኣፈወርቂ Eናተዛረበ ዘሕለፎ ሰብ Eዩ። ቀጻሊ ብዛEባ ሓደ ሰብ ክትዛረብን ብEU ክትሓስብን ሕማም Eምበር ካልE ክኸውን ኣይክEልን። ወልዴሱስ “ንIሳይያስ ኣብ ጀብሃ ዝወደክብዎ ኣነ Eየ” በሃላይ Eዩ። “ብሓንሳብ ተማሃሮ ከለና ኣነ ወዲ ኸረን ስለዝነበርኩ ምስ ጀብሃ ምትEስሳር ስለዝነበረኒ ባEለይ Eየ ወዲበዮ” ትብል መዝሙሩ ምሉE EድመU ዘሚሩዋ። ገለ ካብቲ Eላላቱ፣ “ምስ Iሳይያስ መማህርቲ ከለና፣ ሚኪኤል ጋብር ዝበሃል መማህርትና ነይሩ። Iሳያይስ ንሜዳ ኣብ ዝወጻሉ ግዜ ሚኪኤል ጋብር ሓደ ትንቢት ተነብዩ ነይሩ። Eዚ ወዲ’ዚ (Iሳይያስ ማለቱ’ዩ) ወይ ንጀብሃ ክመቕላ Eዩ፣ ወይ ናብ Iትዮጵያ ተመሊሱ ክኣቱ Eዩ Iሉ ነይሩ። ከምታ ዝበላ ድማ ንጀብሃ ገማሚEዋ” ይብል ዛንታ ወልዴሱስ

32

ዓማር። ሕሉፍ ሓሊፉ ወልዴሱስ ዓማር ነዚ ሃለውለው ዛንታU’ዚ፣ ንMA ኣብ ዝጸሓፎ መጽሓፍ ኣስፊሩዎ ኣሎ። Eቲ ዘገርም Iሳይያስ ንሜዳ ክወጽE ከሎ ወልዴሱስ ዓማር ኣይወጸን። ንነብሱ ግን ከም ንIስይያስ ናብ ሜዳ ዘሰለፈ ገዲም ተጋዳላይ Eዩ ዝወስዳ። Eዞም ኩሎም መማህርቱ፣ ንሜዳ ክወጹ ከለው፣ ወልዴሱስ ትምህርቱ ወዲU ኣብ ጋዜጣ Ethiopian Herald Eዩ ስራሕ ጀሚሩ። ኣብቲ ገድላዊ ታሪኹ፣ ንሜዳ ዘይመውጽIU ምኽንያት፣ ምስ ጸገም ጥEና ዝተኣሳሰረ ምኳኑ ዝገልጽ ርEሱ ዝኸኣለ ሃለውለው ዛንታ ኣለዎ። ኣብ 1976 ናብ ጀብሃ ክመጽE ከሎ Eውን ክጋደል Iሉ ኣይመጸን። ንወጻI ክሓልፍ Iሉ Eዩ መጺU። ግን ጀብሃ “ጋዜጠኛ Eዩ፣ ክEለት ናይ Eንግሊዝ ኣለዎ” Iላ፣ ኣብ ወጻI ኣብ ዝነበረ ቤት ጽሕፈታ ኣብ በይሩት መዲባቶ። ሓደ ካብ ድኻማት ጀብሃ ከምዚ ዓይነት ኣመዳድባ Eዩ ነይሩ። ንፍሉጣት ሰባት ወይ ደቂ ዓበይቲ Eትብሎም ብኽፍሊ ታEሊም፣ ብመሳርE ከይሓለፉ፣ ኣብ ናይ ሓላፍነት ቦታ Eያ ተቐምጦም ነይራ። Eዚ ድማ ነቶም ሰባት የጋግዮም። ብዛEባ ነብሶም ዝተጋነነ መረዳEታ ከምዝሕዙ ይገብሮም። ወልዴሱስ ዓማር ውጽIት ናይ ከምዚ ዝኣመሰለ ግጉይ ኣሰራርሓ Eዩ። ወልዴሱስ ኣብ ግዜ ኲናት ሓድሕድ፣ ኣንጻር Iሳይያስ ብዙሕ ትንታነታት ዝጸሓፈ ሰብ Eዩ። ሕሉፍ ሓሊፉ ንኣተዓባብያ Iሳያይስ Eናጠቐሰ ብዛEባ Iሳይያስ ስነ-ኣEምሮኣዊ ትንታነት ይገብር ነይሩ። “Iሳይያስ ኣተዓባብያU በዲልዎ Eዩ፣ ኣንጻር Eስላም፣ ኣንጻር ዓረብ ጽልI ከምዘሕድር ገይሩዎ’ዩ” ዝብል ጽሑፋት Eዩ ዝዝርግሕ ነይሩ። ቀጻሊ ብዛEባ Iሳይያስ Eዩ ዝዛረብን ዝጽሕፍን። ካልE ኣርEስቲ የብሉን። ጸማም ሓደ ደርፉ ከምዝበሃል፣ ክሳብ ሕጂ Eታ ፍልጥቲ ደርፉ ንሳ Eያ። ወልዴሱስ ዓማር፣ ኣብዚ ቀረባ ግዜ ኣብ ቴለቪዥን Iትዮጵያ ቀሪቡ ቃለ-መጠይቕ ክገብር ከሎ፣ “47 ዓመት Eየ ተጋዲለ” ክብል ተሰሚU። Eቲ ዝፈልጦ ሰብ ስሒቑ። Eቲ ዘይፈልጦ ግን ተገሪሙ ይኸውን። ወልዴሱስ፣ ኣብ ሜዳ ንሓንቲ መዓልቲ Eውን ትኹን ከምዘይተጋደለ፣ ብሜዳ ጥራይ ከምዝሓለፈ ኩልና ተጋደልቲ ጀብሃ ንፈልጦ Iና። ጀብሃ ምስተበተነት ከኣ፣ “ኣባል ቲያር Eየ” ይበል Eምበር፣ ሰራሕተኛ ናይ UNHCR Eዩ ነይሩ። ምሉE EድመU ንፖለቲካ ኣብ ትርፊ ግዜU ጥራይ Eዩ ዝነጥፈሉ ነይሩ። ንሱ Eውን ውልቃዊ ጥቕሚ ንምርካብ። ካብU ሓሊፉ ኣብ ህዝባዊ ቃልሲ ዘበርከቶ ግደ ኣይነበሮን። ግን ንነብሱ ብረታዊ ቃልሲ ጅምር ካብ ዘብል ኣትሒዙ ከምEተጋደለ Eዩ ዝኣምን። ክሳብ ሕጂ ድማ ዋላ ናጽነት መጺኣ ከላ “ንናጽነት ይጋደል ኣለኹ” ይብለና ኣሎ።

8. Eናሓደራ ዝጫጭሓ ጉጅለታት Eዞም “ተቓወምቲ Iና” ዝብሉ ዘለው ወገናት፣ ካበይ ዝመጹ Eዮም? Eንታይ ስለዝኾኑ Eዮም ዝቃወሙ ዘለው? ንዝብል ሕቶ Eምበኣር፣ Eዚ ዝዘርዘርክዎ ድሕረ-ባይታOም ጽቡቕ ገይሩ ዝምልሶ Eዩ። ኣመጻጽኣ ናይተን ዘቘምወን ኣብ ፖለቲካዊ ንግዲ ዝነጥፋ ዘለዋ ጉጅለታት ክትጸውየሉ Eንተፈተንካ መትሓዚ የብሉን። ደቂቕ ዝርዝራቱ ገዲፍና ግን ንምጥቕላል ብኸምዚ ዝስEብ ክንገልጾ ንኽEል።

33

ኣብ 1976 Uስማን ሳልሕ ሳበ፣ ካብ ሻEብያ ምስ ተፈልየ ናቱ ውድብ ኣቚሙ። ኣንጻር ሻEብያ ድማ ምስ ጀብሃ ኪዳን ክምስርት ፈታቲኑ። ኣብ 1978፣ ጀብሃ ኣብ ልEሊ ሳበ ስጉምቲ ወሲዳ። ደፊኣ ንሱዳን ኣEትያቶ። ብድሕሪU ሳበ ኣብ ክልተ ተመቒሉ። ካብU Eንዳ ዓጂብ ዝበሃሉ መሰረቶም Uበል ደቂ በንዓምር ወጺOም፣ “ልጅና ሰውርያ” ተባሂሎም፣ ናይ በዓስ ጽልዋ ዝነበራ ውድብ ፈጢሮም። ኣብ ከሰላ ቤት ጽሕፈት ከፊቶም ድማ ካብ ባቕዳድ ክምወሉ ጀሚሮም። Eንተድኣ ካብ ባቕዳድ ገንዘብ ደንጉዩዎም ጸጥ Eዮም ዝብሉ። Eንድሕሪ ናይ ባቕዳድ ገንዘብ መጺAን ድማ፣ ኣብ ቤት ጽሕፈቶም ብዙሕ ናይ መካይን ምንቅስቓሳት ይርA። ሳበ ድማ ከምOም በቲ ፍሉጥ ወገናዊን ሃይማኖታዊን ፖለቲካU ገንዘብ ምምEራር ቀጺሉ። “ኣብ ሱዳን ንስደተኛታት ኤርትራውያን ዘገልግል ቤት ትምህርቲ፣ ሕክምና፣ ናይ ረድኤት ትካል” ኣለኒ Eናበለ ካብ ሱEድያን ገለ ናይ ኸሊጅ ሃገራትን ቅሩብ ቅሩብ ሓገዛት Eናረኸበ ፖለቲካዊ ንግዱ የካይድ ነይሩ። EዚOምን ካብOምን ዝፈረዩ ጉጅለታትን ሓደ ደምበ Eዮም። ጀብሃ ኣብ ኲናት ሓድሕድ 1981 ተሳIራ፣ ሱዳን ምስ ኣተወት፣ ብU ንብU ኣብ ሰለስተ ጉጅለታት Eያ ተመቒላ። ሳግም ንሜዳ ስለዝተመልሰ ካብቲ ዝቐጸለ ሓሽውየ ወጺU፣ ኣብ ሃገራዊ መስመሩ ኣትዩ። ቲያርን Eንዳ ዓብደላን ተሪፎም። ኣብ መንጎ’ዚ መስርሕ’ዚ ስሉሳዊ ሓድነት ጌርካ፣ ንሻEብያ ዝወዳደር ሓይሊ ንምፍጣር ብስUድያ ዝተፈታተነ ሃይማኖታዊ Eላማታት ዝሓዘ ጻEርታት ተኻይዱ ነይሩ። ጸጥታ ናይ ሱዳን Eውን Iድ ነይሩዎም። ግን ኣይሰርሐን። ቲያር ናብ ሳበ ኣትዮም Eንደገና ድሕሪ ሓደ ዓመት፣ ገለ ካብ ኣባላቶም ኣብ Eንዳ ሳበ ኣትሪፎም ተፈልዮም። Eቲ ምስ ሳበ ዝተረፈ ጉጅለ ንባEሉ ኣብ ክልተ ተመቒሉ። Eንዳ ጃስርን ሳበን ተባሂሎም። ጉጅለ Eንዳ ዓብደላ Eውን ንባEሉ ተመቓቒሉ። ሓደስቲ ጉጅለታት Eናፈጠርካ፣ ኣብ ባቕዳድ፣ ደማስቆ፣ ሃገራት ወሽመጥ ዓረብ Eናዘርካ ገንዘብ ምምEራር ድማ ልሙድ ፖለቲካዊ ንግዲ ኮይኑ። ጀብሃ ዓባይ ዘፍረየተን ትካላት ፖለቲካዊ ንግዲ Eናበርከታ ከይደን። ከምዚ Eናበላ ድማ ኣብ መፋርቕ 1980ታት 14 ወይ 15 ጉጅለታት በጺሐን ነይረን። Eዘን ናይ ሕጂ ጉጅለታት ከኣ፣ መቐጸልታAን ኮይነን ብዝሐን ናብ 60 ተገማጊመን ኣለዋ። ዳርጋ መብዛሕትAን Eዘን ሕጂ ተቓወምቲ Iና ዝብላ ጉጅለታት Eምበኣር፣ ሰራውረን ሰውራ ኤርትራ Eዩ። ኣብ ስውራ ኤርትራ ብሰንኪ ጉድለት ብቕዓትን ካልE ግEዘያቶምን ነድዮም ብዝተረፉ ባEታታት ዝተጠፍጠፋ Eየን። ኣብU ዘይነበሩ ገለ ውሑዳት ምስAን ዝኣተው ክህልዉ ይኽEሉ ይኾኑ። መብዛሕትOም ግን ካብዚ ዘሕፍር ናይ ንድየት ፖለቲካ’ዚ ዝተፈጥሩ Eዮም። Eንተ ኣብ ቲያር፣ Eንተ ኣብ ጉጅለ ዓብደላ፣ Eንተ ኣብ ካልE ክፋል ናይ ጀብሃን Eንዳ ሳበን ዝነበሩ Eዮም። በዓል ዶክተር ሃብተ፣ ተስፋይ ደጊጋ ናይ ጀብሃ ካድረታት ዝነበሩ Eዮም። ዮሃንስ ዘርEማርያም ኣብ ሮማ ቤት ጽሕፈት ጀብሃ ክሳብ 10 ሺሕ ዶላር ወርሓዊ ባጀት Eናፈሰሰሉ፣ ብልUል ሕንቃቐ ኣብ ሆቴል Eናተቐመጠ፣ ወኪል ኮይኑ ዝሰርሕ ዝነበረ ሰብ Eዩ። መቸስ ኣብ ጀብሃ ይኹን ኣብ Eንዳ ሳበ፣ Oዲት ከይተገብረ ዝጠፍA ዝነበረ ገንዘብ ብሚልዮናት ዝግመት Eዩ። Eዚ ሕጂ ብማEከናት ዜና Iትዮጵያ ክዛረብ EንሰምO መንግስትኣብ ኣስመሮም፣ ንኣብነት Eንዳ ቲያር Eዩ ነይሩ። ሃንጀማ ዝበሃል Eውን ኣሎ። ቅድም ኣብ ጀብሃ ሓኪም ጋንታ ዝነበረ። ድሓር ወያነ ኣብ ውግE በለሳ ዝማረኸቶ። ኣEሚና ተጋዳላይ ናታ ገይራቶ ነይራ። ክሳብ 1990 ድማ ተጋዳላይ ወያነ Eዩ ነይሩ። ድሓር ኣብ 1990 ኣብ ድምሓኤ ኣትዩ። ተወልደን ኣማኑኤል መንግስቱን ዝብልዎም Eውን ኣለው። ተወልደ ሕጂ ኣቦ መንበር ናይ ሓንቲ ጉጅለ ገይሮሞ ኣለው። ምስU ካልE

34

ዓብደላ ዝበሃል Eውን ኣሎ። Eዚኣቶም ኣብ 1985 ካብ ሳግም ተፈልዮም ናብ ወያነ ዝኸዱ Eዮም። Eቶም ካብ ሳግም ዝተፈልዩ፣ ናብ ወያነ ምስኣተው ከም ባክተርያ ተራቢሖም ኣብ ክልተ ሰለስተ ጉጅለታት ተመቓቒሎም Eዮም። ኣብዚ መወዳEታ Eዋን ከኣ፣ ካብ መሪሕነት ህ.ግ. ብዝተፈላለየ ምኽንያታት ኰርዮም ዝዀብለሉ ከም በዓል መስፍን ሓጎስ፣ ኣድሓኖምን ገብረማርያምን ዓብደላ ኣደምን ዝኣመሰሉ ተወሲኾሞም ይርከቡ። ዓብደላ Eድሪስ ኣብዚ ሕጂ Eዋን ብጽኑE ሓሚሙ ዓራት ሒዙ Eዩ ዝርከብ። ኣብ ዓራት Eንከሎ ግን ኣቦመንበር ናይ ሓንቲ ውድብ Eዩ ዘሎ። ሑሴን ከሊፋ ምስU ኣሎ። Eንዳ ቲያር ድሕሪ ኣኼባ ጎንደር Eንደገና ኣብ ክልተ ጉጅለ ተመቒሎም Eዮም። በዓል ስዩምን ኣሕመድ ናስርን። ዶክተር በየነ ናይ በዓል ኣሕመድ ናስር Eዩ። ጸኒሑ ዓብደላ ኣደም ምስOም ኣትዩ። ንነብሶም ካብዚ ረሳሕ ናይ ምክፍፋል ፖለቲካ ዘየድሓኑ “ሃገራዊ ድሕነት” Eትብሃል ጉጅለ ኣቚሞም። ኣየነይቲ ጉጅለ ካበይ ወጺኣ፣ ምስ መን ተሓዊሳ፣ ድሓር ከመይ ተፈንጪላ ክትስEሎ Eንተፈቲንካ ኣዝዩ ዘገርም ስEሊ Eዩ ዝህበካ። መወዳEታ ዘይብሉ ሕልኽላኽ ሓረግ Eዩ። ንኣብነት ቲያር ጥራይ Eንተወሰድና፣ ካብ ጀብሃ ምስ ወጹ ኣብ ሳበ ኣትዮም። ካብ ሳበ ወጺOም፣ ቀጺሎም ድሕሪ ናይ ጎንደር ኣኼባ ኣብ ክልተ ተመቒሎም። ጸኒሖም ምስ በዓል ዓብደላ ኣደም ተራኺቦም። ሃንጀማ Eውን ምስOም ኣትዩ። በዓል ዓብደላ Eድሪስ Eውን ከምU፣ ኣብ ናይ ጅዳ ስምምE ኣብቲ ስሉሳዊ ሓድነት ዝበሃል ኣትዮም። ካብU መሊሶም ተፈንጪሎም። ዓብደላ ወጺU። ገሊOም ኣብU ተሪፎም ስሙር ውድብ ተባሂሎም። Eንዳ ጀላኒ ድማ ኣብ ክልተ ተመቒሎም። ሳበ ንባEሉ ኣብ ክልተ ተመቒሉ። በቃ! ፖለቲካዊ ንድየትን ጥፍሽናን ዝፈጠሮ መስርሕ ምርባሕ ጉጅለታት መወዳEታ ዘይብሉ Eዩ ኮይኑ። Eዚ ናይ ምምቕቓል መስርሕ Eናኸደ ወዲ ተላ Eውን መስሓቕ ቲያትሩ ኣየቋረጾን። ሓደ Eዋን “ንሸውዓተ ጉጅለታት ኣስሚረ” Iሉ ክጅሃር ተሰሚU ነይሩ። Eቶም ኣስሚረዮም ዝበሎም ግን ጉጅለታት ክትብሎም Eውን ዝከኣል ኣይኮነን። ውልቀሰባት Eዮም። “ኣነ Eየ ሕጋዊ መራሒኹም” ምስ በሎም፣ ንሳቶም Eውን ኣባሪሮሞ። ኣብዚ መጨረሽታ ብዙሓት ጉጅለታት ኪዳን ክንምስርት Iሎም ኣብ ኣዲስ ኣበባ ኣብ ዝገበርዎ ጉባኤ፣ ወዲ ተላ ገለ Eንተተመርጸ Iሉ መጺU ከም ተዓዛቢ ተሳቲፉ ነይሩ። ኣብ ማEከናት ዜና ወያነ Eውን ቃለ-መጠይቕ ኣካይዱ። ክሳብ ሕጂ Eሽላዊ ኣተሓሳስባU ከምዘይቀየረ ድማ ኣብቲ ቃለመጠይቕ ተጋሂዱ። ወዲ ተላ ክሳብ ሕጂ ናይ ቆልዓ ኣተሓሳስባ ኣይገደፎን። ኣብቲ ቃለ-መጠይቕ ንመን ተድንቕ ምስተባህለ፣ “ኣነ ነቦይ Eየ ዘድንቕ፣ ንሱ Eዩ ናተይ ኣብነት (ሄሮ)” ክብል ተሰሚU። “Eቲ ዝበለጸ ግዜ ኣብ ኤርትራ፣ ኣቦይ ኣብ ስልጣን ዝነበረሉ Eዋን Eዩ” ክብል ፍጹም ኣይሓፈረን። ኣብ ክንድU ሰብ ሓፊሩሉ። ሎሚ ኩሎም Eዞም ሰባት’ዚኣቶም ሸምጊሎም Eዮም። “ሽማግለን ፎኪስን የጥፍE” ይብሉ ኣቦታት፣ ኣብዚ Eድመ’ዚ፣ ኣብ ከምዚ ዝዓይነቱ ሕስረት ክወድቁ፣ ኣዝዩ ዘሕዝንን ዘሕፍርን Eዩ። ኣብ ትሕቲ ወያነ “ሕቡር” ዝተባህለ ካብቶም ላEለዎት Eኳ ዘይኮነ ካብቶም ማEከሎት ካድራት ናይ ወያነ Eዩ ዝቈጻጸሮምን ዘመሓድሮምን። ወያነ ነዞም ሰባት ንመቐለ ከምዝነግዱን፣ ኣብ ቤት ትምህርቲ ዓይደር ከምዝበጽሑን ብምግባር፣ ብዓይኒ ሕነ ምፍዳይ ጠሚታ፣ ኣብ መቓብር ናይቶም ብነፈርቲ ኤርትራ ተቐቲሎም Eትብሎም ቆልU Eምባባ ከንብሩ ምEዛዛ፣ ክሳብ ክንደይ ንሰብኣዊ ክብረቶም ዘዋርድ ምዃኑ ዝኾነ ተዓዛቢ ዝግምቶ Eዩ። ንሳቶም ግን ብዘይካ ብጽልI፣

35

36

ብሰብኣዊ ክብረት ሓሲቦም ኣይፈልጡን። ብጽልIን ቅርሕንቲን ዝዓበደ፣ Eሱብ ኮይኑ፣ Eግሪ ጸላEቲ ምስዓም ዘሕፍሮ ኣይኮነን። Eቲ ዝፈልጦም Eዩ “ኣንታ ሎሚ’ኸ መን ክሓፍረሎም Eዩ” Eናበለ ኣብ ክንድOም ዝሽቑረር ዘሎ። በቲ ሓደ ወገን ከኣ የደንግጹኻ። “Eንታይ ገዲስዎም ዘይEርፉ” ትብል። ሓንቲ ሃገራዊት፣ ኣብ ሓደ ኣጋጣሚ ንገለ ካብዞም ሰባት’ዚኣቶም ክምድሩ ምስ ሰምዓቶም፣ “ኣንታ ንስኻትኩም ድኣ Eንታይ መንግስቲ ክትግልብጡ! ቀደም ኣብ ውUይ Eድመኹም ዘየድምዓኩም’ዶ ሕጂ ከተድምU፦ ሬሳኹም ካብ ምርሓቕሲ ዓዲ ምምላስ’ዶ ኣይምሓሸኩምን” Iላቶም። ንምጥቕላል Eምበኣር ሕስረት ናይዞም ሰባት Eዚኣቶም ዓስቢ ሕሉፍን ሕማቕን ታሪኾም Eዩ። ብሰንኪ ጉድለት ብቕዓቶም፣ ተንኰለኛ ባህርያቶም፣ ናይ ስልጣን ስስAOም፣ Eሸልነቶም፣ ወገናዊ ኣተሓሳስባOም፣ ኣብ ፖለቲካ ኤርትራ ንባEሎም ነድዮም ብምትራፍ፣ ኣብ ቃልሲ ንናጽነት ተኣምር ክሰርሕ ዝኽEል ዝነበረ ዓቢ ሃገራዊ ዓቕሚ ዘባኸኑ፣ ውድብ ለኪሞም ዝጠፍU፣ ብግዜን Eድልን ህዝቢ ዝተጣልU፣ ኣብ ትሕቲ ጸላEቲ ብምስጋድ ክብረት ሃገርን ህዝቢ ዘዋረዱ ገበነኛታት Eዮም። ዘይፈለጠ Eንተሎ ጽቡቕ ገይሩ ክፈልጦም!!!