сп. "Обектив", бр. 215

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Ноември 2013

Думи на редактора

Ñîôèÿ 1504ï.ê. 146òåë/ôàêñ: (02) 943 48 [email protected]Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà ÌåòîäèåâàÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà ÍèêîëîâàÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâàÀÂÒÎÐÈ: Àëáåíà Òîäîðîâà, Áîðèñëàâ Äè÷åâ, Âàíÿ Êúíåâà, Èâà Ðàéíîâà, Çåëìà Àëìàëåõ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèòêî Íîâêîâ, Íèÿ Êèðÿêîâà, Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ, Ðóñëàí Òðàä, Õðèñòî Õðèñòîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà

Ñíèìêà êîðèöà: Ãåîðãè Êîæóõàðîâ

Èçëåçå íîâèÿò áðîé íà ñï.Îáåêòèâ

Â íåãî ìîæå äà ïðî÷åòå:• Êðàéíî äåñíèÿò âúçõîä – äèñêóñèîíåí êëóá „Îáåêòèâ“ ñ

ó÷àñòèåòî íà ïðîêóðîðà Âèêòîð Òàð÷åâ, ïñèõîëîãúò îò ÁÀÍ Àíòîàíåòà Õðèñòîâà, áëîãúðà Âèêòîð Ëèëîâ – ðàçãîâîðúò âîäè Àíòîàíåòà Íåíêîâà

• Ñèðèÿ. Ïðîâàëúò íà åäíà èäåÿ èëè çàùî áÿãàò áåæàíöèòå – Âàíÿ Êúíåâà

• „Ïàòðóëè“ îò íàöèîíàëèñòè? Òîâà å ñðúáñêî-àðèéñêè ñþæåò – Òàòÿíà Âàêñáåðã

• Áîðáàòà ñðåùó ñëîâîòî íà îìðàçà – Êðàñèìèð Êúíåâ• Âúçìîæíîñòòà – äà-íå – Ìèòêî Íîâêîâ• Íàóêà è öåíçóðà: Íàöèÿòà êàòî ïåïåðóäà îò õåðáàðèé,,

íàöèÿòà êàòî æèâ îðãàíèçúì àíêåòà ïî ñêàíäàëíèÿ ñëó÷àé ñ êíèãàòà „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ“ ñ èñòîðèöè, êíèãîèçäàòåëè, ñîöèîëîçè

• Ñòóäåíòñêàòà îêóïàöèÿ â î÷èòå íà åäèí õîíîðóâàí ïðåïîäàâàòåë – Àëáåíà Òîäîðîâà

• ÄÀÍÑ ñòàâà îïàñåí ìàñòîäîíò, à ïàðëàìåíòàðíèÿò êîíòðîë îòñëàáâà – èíòåðâþ ñ áèâøèÿ çàì.ìèíèñòúð íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Âåñåëèí Âó÷êîâ

ÎÁÅÊÒÈÂ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ

(4-5) Íåóäúðæèìàòà ìåäèéíà êàðèåðà

íà áúëãàðñêèÿ íåîôàøèçúì

ÃÎÐÅÙÈ ÒÎ×ÊÈ

(16-19) Ñèðèÿ: Ïðîâàëúò íà åäíà èäåÿ

èëè çàùî áÿãàò áåæàíöèòå

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐÃ

(20-21) „Ïàòðóëè“ îò íàöèîíàëèñòè?

Òîâà å ñðúáñêî-àðèéñêè ñþæåò

ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ

(22-25) Áîðáàòà ñðåùó ñëîâîòî íà

îìðàçà â Áúëãàðèÿ

ÑÂÎÁÎÄÀ ÍÀ ÈÇÐÀÇßÂÀÍÅ

(27-28) Âúçìîæíîñòòà-äà-íå

ÍÀÓÊÀ È ÖÅÍÇÓÐÀ

(29-32) „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ”: Íàöèÿòà

êàòî ïåïåðóäà îò õåðáàðèé, íàöèÿòà

êàòî æèâ îðãàíèçúì

ËÈ×ÍÎ ÇÀ ÏÐÎÒÅÑÒÈÒÅ

(37-38) Ñòóäåíòñêàòà îêóïàöèÿ â î÷èòå

íà åäèí õîíîðóâàí ïðåïîäàâàòåë

ÈÍÒÅÐÂÞ

(39-41) Âåñåëèí Âó÷êîâ: ÄÀÍÑ ñòàâà

îïàñåí ìàñòîäîíò, à ïàðëàìåíòàðíèÿò

êîíòðîë îòñëàáâà

ÏÎ ÑÂÅÒÀ

(58) Ëèáèÿ: Ìèëèöèèòå óáèâàò

íåâúîðúæåíè ïðîòåñòèðàùè

(59-61) Ãëîáàëíàòà çàïëàõà îò

Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò çà

ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî

ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ

(62-63) Ïðåïîäàâàòåëè êúì ìåäèèòå:

Íå ðàçïðîñòðàíÿâàéòå âèðóñà íà

íàñèëèåòî è îìðàçàòà

(64-65) Àíòèñåìèòèçìúò îñòàâà òðåâîãà

çà Á’íåé Á’ðèò Èíòåðíåøúíúë

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÊÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ.

Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð ÊúíåâÇàì.-ïðåäñåäàòåë: Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà×ëåíîâå: Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Èëèàíà Ñàâîâà, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Êðàñèìèð Êúíåâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ßíà Áþðåð Òàâàíèå

26ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÁÅÆÀÍÖÈÒÅ

„Случаят „Телиш“: Кой има мотив, средство и възможност

33ÁÕÊ Â ÌÅÄÈÈÒÅ

Словото на омразата вирее в почвата на глухите

42ÄÀ ÎÏÎÇÍÀÅÌ ÌÈÍÀËÎÒÎ ÑÈ

Въпросът за поданството като елемент от стратегията на „окончателното решение“

47ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ

В гетото на дявола

50ÊÀÌÏÀÍÈß ÍÀ ÀÌÍÅÑÒÈ ÈÍÒÅÐÍÅØÚÍÚË

Когато писмата променят съдби

55ÏÎ ÑÂÅÒÀ

Иран: Афганистанските бежанци и мигранти се сблъскват със злоупотреби

6ÊËÓÁ ÎÁÅÊÒÈÂ

Крайно десният възход

Ñíèìêà: Àðõèâ ÁÕÊ

Юлиана Методиева,главен редактор

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Неудържимата медийна кариера на българския неофашизъм

Ïðåäè ïî-ìàëêî îò ìåñåö çâúííàõ íà Âèêòîð Íèêîëàåâ îò Íîâà òåëåâèçèÿ. Ñ Âèêòîð ñå çíàåì îòäàâíà, õàðåñâàì îòíîøåíèåòî ìó êúì „ïðîáëåìíèòå ìàëöèíñòâà“. Êàòî ðåïîðòåð â ÁÍÐ òîé òúðñåøå êîëåãèòå ìè çà ïðåäàâàíèÿ, íàðè÷àíè ñ íåÿñíîòî îïðåäåëåíèå „ãðàæäàíñêè“. Ðàçêàçàõ ìó çà ïîäìîëíàòà èíäîêòðèíàöèÿ íà çðèòåëÿ ïðåç óæ íåâèííèòå îáðàçè íà íåîôàøèñò÷åòàòà îò Ëóêîâ ìàðø, ïîêàçàíè â íîâèÿ ôèëì „Â òúðñåíå íà Ñïèñàðåâñêè“ íà Àäåëà Ïååâà òóê è òóê. Ìèñëåõ ñè, ÷å â „Çäðàâåé, Áúëãàðèÿ“, êîåòî òîé è Àíè Öîëîâà îòñêîðî âîäÿò, ìîæå äà ñå

íàïðàâè òåìà çà áåçîòãîâîðíîñòòà, ñàìîçàáëóäèòå è òúíêîòî ÷óâñòâî çà êîìåðñèÿ íà òâîðöèòå íè â êîíòåêñòà íà ðàçöúôòÿâàùèÿ áúëãàðñêè íàöèîíàëôàøèçúì. Âèêòîð ñå çàïàëè. Â ðàçêàçà ìè èìàøå è ñâèäåòåëñòâà çà ñèìïòîìàòè÷íèòå áóðíè ðúêîïëÿñêàíèÿ ïî âðåìå íà ïðåìèåðàòà â Äîìà íà êèíîòî ïî àäðåñ íà åäèí îò ãåðîèòå íà ôèëìà „Â òúðñåíå íà Ñïèñàðåâñêè“, Áîÿí Ðàñàòå.

Íîâà òåëåâèçèÿ íå ñå îòçîâà íà èäåÿòà ìè. Âåðîÿòíî ïðîäóöåíòèòå è ðåäàêòîðèòå ñà ÿ íàìåðèëè çà ìàðãèíàëíà, êàêòî ïî ïðàâèëî

4

Обектив | Брой 215

ñ÷èòàò ïðàâîçàùèòíèöèòå çà ìàðãèíàëè è ãè âêëþ÷âàò â „òðåòèÿ ñïèñúê“. Íî çà òîâà ïîñëå. Íåçàâèñèìî, ÷å å êîïðîäóöåíò íà ôèëìà íà Àäåëà Ïååâà, îáùåñòâåíèÿò îïåðàòîð ÁÍÒ ðåàãèðà ìúëíèåíîñíî, êàòî äàäå âúçìîæíîñò â ïðåñòèæíàòà ñè ðóáðèêà „Äåíÿò çàïî÷âà ñ Êóëòóðà“ äà ñå ÷óÿò ïðåäóïðåæäåíèÿòà ìè òóê. Â õîäà íà ïðåäàâàíåòî ëèòåðàòóðíèÿò êðèòèê Ãåîðãè Àíãåëîâ ìå ïîïèòà âíèìàòåëíî, äàëè íå å ïî-äîáðå äà ñå çíàå êàêâî ñà íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå äâèæåíèÿ, îòêîëêîòî èíôîðìàöèîííî äà áúäàò íåãëèæèðàíè. Òîâà áåøå êëþ÷îâ âúïðîñ. Îòãîâîðúò ìó ñå òúðñè è äíåñ.

Êîðïîðàòèâíèòå ìåäèè ôëèðòóâàò îòäàâíà ñ íåîíàöèîíàëèñòèòå Áîÿí Ðàñàòå, Êðàñèìèð Êàðàêà÷àíîâ è Àíãåë Äæàìáàçêè, íåçàâèñèìî ôàøèçîèäíèòå èì êîíöåïöèè. Íåùî ïîâå÷å. Ðàñàòå áåøå âîäåù íà ïðåäàâàíåòî „Ãâàðäèÿ“ â åäíà òåëåâèçèÿ, êàòî èçëú÷âàøå â ðàìêèòå íà íàäïèñèòå 24 ñåêóíäåí êàäúð ñúñ çíàìåòî íà Òðåòèÿ ðàéõ è ïðå÷óïåíèÿ êðúñò. Äæàìáàçêè è Êàðàêà÷àíîâ ïúê ñà ëþáèìè ñúáåñåäíèöè íà Íîâà òâ, áÒÂ, òâ7 íà òåìà ðîìè , ðîìñêè ôîíäàöèè, äåìîãðàôñêà êðèçà, óáèéñòâà è êðàæáè ïî ñåëàòà, íàñàæäàéêè îò ñúðöå àíòèöèãàíèçúì è âåðñêà íåòúðïèìîñò. Åäíà îò ïîïóëÿðíèòå âîäåùè - Àíè Öîëîâà, è ðåïîðòåðêàòà Ìèðîëþáà Áåíàòîâà íå ìîãàò äà áúäàò óïðåêíàòè â ëèïñà íà ïðîôåñèîíàëèçúì. Íî ïðè ïî-âçèñêàòåëåí ïîãëåä âåäíàãà ìîæå äà ñå êîíñòàòèðà, ÷å âúçãëåäèòå èì çà åòíè÷åñêàòà èíòåãðàöèÿ è ðåëèãèîçíàòà òúðïèìîñò ñúâïàäàò ñ ïàòðèîòàðñêàòà èäåîëîãèÿ íà ÂÌÐÎ èëè íà Áîæèäàð Äèìèòðîâ. È íå ñà ñàìî òåçè äàìè íà ïðîôåñèÿòà. Æóðíàëèñòè îò ìåéíñòðèéìà ãîäèíè íàðåä áÿõà îêóðàæàâàíè â ïðàêòèêóâàíå íà íåòîëåðàíòíîñò è îò ïðîêóðàòóðàòà, êîÿòî øèêàëêàâåøå ñ òúðñåíå íà íàêàçàòåëíàòà îòãîâîðíîñò çà ðàçïðîñòðàíåíèå íà ðàñèçúì, åòíè÷åñêà íåòîëåðàíòíîñò è êñåíîôîáèÿ. Èíà÷å êàçàíî, ïîñòêîìóíèñòè÷åñêîòî îáðàçîâàíèå, íåïðèçíàòèòå ïðåäðàçñúäúöè, íåõèãèåíè÷íàòà åòíîöåíòðè÷íà ñðåäà, â êîÿòî æóðíàëèñòèòå âîäÿò ïðåäàâàíèÿ èëè ïèøàò ñòàòèèòå ñè, äîâåäå äî áåçìåòåæíîòî ïðåáèâàâàíå â ïóáëè÷íîñòòà íà êâàçèíàöèîíàëèñòè÷åñêè äâèæåíèÿ è áóêâàëíî ôàøèñòêè ïàðòèè.

Â òàçè ìåäèéíà ñðåäà ñå ñëó÷èõà ïîêóøåíèåòî íà

áúëãàðñêîòî ìîìè÷å Âèêòîðèÿ, áåæàíñêàòà âúëíà îò Ñèðèÿ è âçðèâúò îò ðàñèñòêè èçñòúïëåíèÿ, äîâåëè äî ó÷ðåäÿâàíå íà íîâà íàöèîíàëèñòè÷åñêà ïàðòèÿ. Ìîæå äà ñå êàæå, ÷å íàñòúïè èñòèíñêèÿò çâåçäåí ìèã íà ìîì÷åòàòà ñ áîìáåðè, ÷åðíî ïîëî è íåçäðàâ áëÿñúê â î÷èòå. Øåôúò íà ÌÂÐ ñå îêàçà ïî-òúðñåí çà èíòåðâþòà îò Àíäæåëèíà Äæîëè, à „àðàáñêà Ñîôèÿ“ ñå ïðåâúðíà â çëàòíà íèøà çà ðåïîðòåðñêà íàõîä÷èâîñò ñ äèñêðèìèíàöèîííè ïîñëàíèÿ. Êðóïíè ïëàíîâå íà àôãàíèñòàíñêè èìèãðàíòè, àëæèðöè, ñèðèéöè, íà ñìóãëèòå ñòàðè òúðãîâöè îò áóë. „Ìàðèÿ Ëóèçà” èëè „Ïèðîòñêà“ çàëÿõà çðèòåëèòå, êàòî âíåñîõà òðàéíî óñåùàíå çà îìðàçà è ñòðàõ ñðåä åòíè÷åñêèòå áúëãàðè. Ìîãà äà ïðåäïîëàãàì ùàñòèåòî íà Áîÿí Ðàñàòå, ïîìðà÷åíî ñàìî îò ïðåâúçõîæäàùàòà ãî ìåäèéíà ñåêñàïèëíîñò íà ëèäåðà íà „Íàöèîíàëíî ñïàñåíèå íà Áúëãàðèÿ“ Ñèìåîí Êîñòàäèíîâ. Òåëåâèçèîííèòå ïðîãðàìè „Äîáúð äåí, Áúëãàðèÿ“, „Âñÿêà íåäåëÿ“, „Òàçè ñóòðèí“, ñóòðåøíèòå áëîêîâå íà òâ7, „Ðåôåðåíäóì“, „Òàçè íåäåëÿ“, „Íàñàìå ñ Êàðáîâñêè“, øîóòî íà Ðîñåí Ïåòðîâ ñå ñêúñàõà äà êàíÿò âñè÷êè ëèäåðè è êàíäèäàò ëèäåðè, ÷ëåíîâå è ñèìïàòèçàíòè íà ñòàðè è íîâè ôàøèñòêè îáðàçóâàíèÿ, áèÿ÷èòå îò „ãðàæäàíñêè ïàòðóëè“ , íàìðúùåíè è ñâèðåïè ñêèíõåäñ. Â èìåòî íà èíôîðìèðàíîñòòà íà îáùåñòâîòî ìåäèèòå íà ïðàêòèêà ëåãèòèìèðàõà áåçïðîáëåìíî áúëãàðñêèÿ íåîôàøèçúì è àãðåñèâíèòå íàìåðåíèÿ äà áúäå „ïðî÷èñòåíà“ Áúëãàðèÿ îò „íèñøèòå“ õîðà.

Íàïîñëåäúê âñå ïî-óñèëåíî ñå ãîâîðè çà òðèòå ñïèñúêà: â åäèíèÿ ñà âêëþ÷åíè õîðà, çà êîèòî âèíàãè ñå ïèøå ïðîòèâ. Âòîðèÿò ñúäúðæà èìåíà íà õîðà, çà êîèòî ñå ãîâîðè ïîëîæèòåëíî. Òðåòèÿò ñïèñúê å íàé-õóáàâ: â íåãî ñà èìåíàòà íà òàêèâà, çà êîèòî íèêîãà íå ñå ïèøå è íèêúäå íå ñå êàíÿò. Çàñåãà å èçâåñòíî, ÷å òàì ôèãóðèðàò ïðàâîçàùèòíèöè è õîðà îò ìàëöèíñòâàòà, êàêòî è íåóäîáíè ñ ïîäðèâíèÿ ñè äèñêóðñ èíòåëåêòóàëöè. À â íåãî áè òðÿáâàëî äà ñå îíåçè ñ êðèìèíàëíî äîñèå, èçäèðâàíè îò ïîëèöèÿòà, õîðà ñ ïðèñúäè çà èçâúðøåíè òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ, íîñèòåëè íà ñëîâî íà îìðàçàòà. Ìèñëÿ ñè, äàëè ïúê íå å ïî-åôèêàñíî çà äåìîêðàòè÷íîòî çäðàâå íà îáùåñòâîòî íè â òîçè ñïèñúê äà ñà Áîÿí Ðàñàòå çàåäíî ñ âñè÷êè ÿâíè è ïîòåíöèàëíè „÷èñòà÷è“ íà íàöèÿòà?

5


Разговора води Антоанета Ненкова, кореспондент на радио „Дойче веле” в София

УЧАСТНИЦИ

ВИКТОР ТАРЧЕВ – прокурордоц. АНТОАНЕТА ХРИСТОВА – директор на Института за изследване на населението и човека към БАНВИКТОР ЛИЛОВ – издател, член на Гражданския съвет на Реформаторския блок, музикален мениджър

Крайно десният възход

6


Унгарският философ Миклош Тамаш говори за „крайно дясно въстание“ на средното съсловие в Източна Европа. През лятото: жителите на две села в Румъния, например, подпалиха къщи на роми. В едно селце в източна Унгария неизвестни лица застреляха 45-годишна ромка и раниха опасно 13-годишната й дъщеря - четвърто поредно убийство за тази година.

В Чехия, Словакия и България, сочат наблюдателите, расте броят на случаите на атаки срещу роми. Има ли основание да се говори за по-брутална от всякога вълна на националистически погроми в Източна Европа?

7

ÂÈÊÒÎÐ ËÈËÎÂ: Îïðåäåëåíî èìà òàêàâà òåíäåíöèÿ. Ìîæå áè â Ðóìúíèÿ íåùàòà íå ñà òîëêîâà ÿñíî èçðàçåíè, êàêòî áÿõà ïðåäè 7-8 ãîäèíè, êîãàòî áåøå èçêëþ÷åíî äà ñå ãîâîðè çà âñÿêà òåìà, ñâúðçàíà êîíêðåòíî ñ ðîìñêîòî ìàëöèíñòâî. Ïðåäè 10 ãîäèíè â ×åõèÿ èìàøå òåíäåíöèÿ íà êîíñîëèäèðàíå íà èäåîëîãèèòå íà êðàéíèÿ åêñòðåìèçúì, íî ñåãà òÿ å îò÷åòëèâà. Äðóãî å âå÷å ñúñòîÿíèåòî íà ñàìèòå îáùåñòâà. Íÿêîè îò òÿõ íàïðàâèõà óñïåøåí ïðåõîä îò ïîñòñîöèàëèñòè÷åñêî â ñúâðåìåííî îáùåñòâî, äîêàòî äðóãè íå ñå ñïðàâèõà, êàêòî Áúëãàðèÿ. Íèå ñìå â èçêóñòâåíî ñúñòîÿíèå íà ïðåõîä, íà „ïåðåñòðîéêà”, êîåòî îùå ïîâå÷å èçîñòðÿ òåíäåíöèÿòà. Äîêàòî â Ðóìúíèÿ è Áúëãàðèÿ ïðîöåñèòå ñà ñõîäíè, òî â ×åõèÿ èìà íÿêàêâà ñòåïåí íà ïðàâîâà äúðæàâà è äåìîêðàòè÷íè öåííîñòè, êîèòî áèõà ãàðàíòèðàëè èçîëàöèÿòà íà ïîäîáíà òåíäåíöèÿ íà êîíñîëèäèðàíå íà ïàíåâðîïåéñêè åêñòðåìèçúì.

В Европа

Íî îñíîâíàòà ïðè÷èíà çà óëòðàíàöèîíàëèñòè÷åñêàòà âúëíà äíåñ å â ëèïñàòà íà âèçèÿ ó èçòî÷íîåâðîïåéñêèòå îáùåñòâà çà ñîáñòâåíîòî èì áúäåùå, à òî å ñâúðçàíî ñ ðåøàâàíåòî íà ïðîáëåìà ñ äåêëàñàöèÿòà íà ìàëöèíñòâàòà, ñ íåñëó÷èëàòà ñå êóëòóðíà, ñîöèàëíà è ïîëèòè÷åñêà èíòåãðàöèÿ.

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Â òàçè äèñêóñèÿ âçåìàì ó÷àñòèå êàòî ïðîêóðîð, êàòî ìàãèñòðàò, ðàçáèðà ñå, íî ùå èçðàçÿâàì ëè÷íî ìíåíèå, äîêîëêîòî íå ñúì èçðè÷íî íàòîâàðåí îò ïðîêóðàòóðàòà çà äðóãî. Âúïðîñúò çà íàðàñòâàùàòà õîìîôîáèÿ å ãëîáàëåí. Ïðåç òàçè ãîäèíà â Ìîñêâà ñå ïðîâåäå êîíôåðåíöèÿ íà Ìåæäóíàðîäíàòà àñîöèàöèÿ íà ïðîêóðîðèòå. Â ðå÷òà ñè ïðè îòêðèâàíåòî íà êîíôåðåíöèÿòà äîñêîðîøíèÿò ïðåçèäåíò, ã-í Õàìèëòúí, ãîâîðè çà âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà è ðîëÿòà íà ïðîêóðîðà, êàòî îáúðíà âíèìàíèå, ÷å èìà èçêëþ÷èòåëíà âðúçêà ìåæäó âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà è ñïàçâàíåòî íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Ïîä÷åðòà, ÷å â ãîäèíèòå íà çàñèëâàùà ñå õîìîôîáèÿ ïðîêóðîðúò îñîáåíî ñòðèêòíî òðÿáâà äà ñëåäè çà ñïàçâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è äà ñå ðàçãðàíè÷àâà îò âñÿêàêâè ôîðìè íè äèñêðèìèíàöèÿ.

КЛУБ ОБЕКТИВ


8

КРАЙНО ДЕСНИЯТ ВЪЗХОД

Към европейския контекст да добавим и българския „пейзаж”: петима бяха зверски пребити от неонацисти в трамвая, на път за митинга в защита на чужденците от дома за временно настаняване в Бусманци. Броени дни след това пред президентството около 20 неонацисти с бухалки нападнаха роми. Появи се клип в интернет как общинари от Стара Загора празнуват рождения ден на Хитлер на 20 април. Къде е България?

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Îòãîâîðúò íà âúïðîñà å êîìïëåêñåí. Ïúðâèÿò îòãîâîð å ñâúðçàí ñ íèâàòà íà àâòîðèòàðèçúì â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî - ïî äàííè îò ìîå èçñëåäâàíå çà „ëÿâî” è „äÿñíî” êàòî öåííîñòè â Áúëãàðèÿ, â êîåòî òúðñÿ ïñèõîëîãèÿòà íà ïðåæèâÿâàíåòî. Çàùî àâòîðèòàðèçúì? Çàùîòî èìà âðúçêà ìåæäó íåãî è íàöèîíàëèçìà? Àâòîðèòàðèçìúò èìà òðè ñúñòàâíè ÷àñòè êàòî ïðåæèâÿâàíå.

Ïúðâàòà ÷àñò å àâòîðèòàðíî ïîä÷èíåíèå. Òîâà îçíà÷àâà ÷îâåê äà õàðåñâà ñâîÿ àâòîðèòåò, ëè÷íîñò, ëèäåð. Êàçâà, ÷å òîé å âåëèê, ïðèåìà íåãîâèòå öåííîñòè è èäåè è å íàïúëíî ïîä÷èíåí íà íåãîâèòå èçèñêâàíèÿ, óáåæäåíèÿ è ðàìêè, â êîèòî ãî ïîñòàâÿ.

Âòîðàòà õàðàêòåðèñòèêà å àâòîðèòàðíà àãðåñèÿ. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å êîãàòî ÷îâåê èìà ìíåíèå, äî òàêàâà ñòåïåí âÿðâà â íåãî, ÷å å ãîòîâ äà íàïàäíå äðóãèÿ, äà íå ÷óå ïðîòèâîïîëîæíîòî ìíåíèå. Äèàëîã íå ñå ïîëó÷àâà ìåæäó õîðàòà ñ âèñîêè õàðàêòåðèñòèêè íà àâòîðèòàðèçúì.

Òðåòàòà õàðàêòåðèñòèêà å êîíâåíöèîíàëèçúì. ×îâåê ïðèåìà ðàìêèòå íà ñîöèàëíèòå íîðìè è èì ñå ïîä÷èíÿâà áåçïðåêîñëîâíî.

Ó áúëãàðèíà „äðåìå” óëòðàíàöèîíàëèñòúò?!

Ïðåñå÷íàòà òî÷êà íà àâòîðèòàðèçìà ñ íàöèîíàëèçìà å äèðåêòíà. Ëè÷íîñòíàòà õàðàêòåðèñòèêà, êîÿòî ëåæè â îñíîâàòà íà íàöèîíàëèçìà è íà àãðåñèâíèòå ïðîÿâè íà íàöèîíàëèçúì, å ôîðìèðàíî äúëãè ãîäèíè ïîâåäåíèå â ðàìêèòå íà àâòîðèòàðèçìà (â åäíà äúðæàâà èëè åäíà ñîöèàëíà ãðóïà).

Ãîëÿìà áåøå ìîÿòà èçíåíàäà, êîãàòî âèäÿõ, ÷å ïðè 80 òî÷êè ñðåäíà ñòîéíîñò íà ñêàëàòà çà îïðåäåëÿíå íà àâòîðèòàðèçúì, âñè÷êè èçñëåäâàíè ëèöà â Áúëãàðèÿ èìàò ñòîéíîñòè íàä 120.

Искате да кажете, че у всеки българин „дреме” по един ултранационалист?!

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Àáñîëþòíî!

ÂÈÊÒÎÐ ËÈËÎÂ: Òîâà å ïðîáëåì, ÿðêî èçðàçåí íàïîñëåäúê. Òîçè êóëòóðåí ôåíîìåí íå ñå îãðàíè÷àâà îò öåííîñòíà ñèñòåìà, òîé òúðïè ñîáñòâåíî ðàçâèòèå. Àêî íèå êàòî îáùåñòâî íÿìàìå

èìóííà ñèñòåìà ñðåùó ðàçâèòèåòî íà òîçè ôåíîìåí, ðèñêóâàìå äà áúäåì óäàâåíè îò íåãî.

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Àâòîðèòàðèçìúò å äèðåêòíî ñâúðçàí ñ íàöèîíàëèçìà, çàùîòî îáèêíîâåíî õîðàòà, êîèòî âÿðâàò åäèíñòâåíî è ñàìî íà ñîáñòâåíàòà ñè


ïðåäñòàâà çà öåííîñòè, çà îöåëÿâàíå, çà ñîáñòâåíèÿ ñè ëèäåð, çà ñîáñòâåíàòà ñè ãðóïà, òîâà îçíà÷àâà, ÷å òå íå ìîãàò äà íàïðàâÿò êðà÷êàòà êúì ðàçáèðàíå íà äðóãèÿ, íà ðàçëè÷èåòî. Òîâà ñúçäàâà ïðîáëåì â åäíà êóëòóðà, â åäíî îáùåñòâî. Îò òåçè äàííè ñå âèæäà, ÷å â Áúëãàðèÿ äèàëîãúò è êîìóíèêàöèÿòà ñà ïðåäïîëîæåíè íà ìíîãî íèñêî íèâî. Èçèñêâà ñå ñúçíàòåëíî, öåëåíàñî÷åíî âîëåâî óñèëèå, çà äà ñå ïîñòèãíå äèàëîã, ðàçáèðàíå è ïðèåìàíå íà ðàçëè÷èåòî, ïîâå÷å â ñðàâíåíèå ñ äðóãè îáùåñòâà, êúäåòî êóëòóðàòà íà ðàçáèðàíåòî è äèàëîãà, àêî ùåòå – è íà áåçðàçëè÷èåòî êúì äðóãîñòòòà, å â ìíîãî ïî-ãîëÿìà ñòåïåí îòêîëêîòî ïðè íàñ. Òîâà áåøå çà ïñèõîëîãèÿòà íà âðúçêàòà „ëè÷íîñò è íàöèîíàëèçúì”.

Ñîöèîëîãèÿòà íà íàöèîíàëèçìà å ïðîáëåì íà äúðæàâàòà. Çà ïåðèîäà íà ïðåõîäà, â êîéòî âñå îùå ñìå äúëáîêî ïîòîïåíè, àêî ñè ïðåäñòàâèì íàöèîíàëèçìà â êîîðäèíàòíà ñèñòåìà „ëÿâî-äÿñíî”, òî òîé å êðàéíàòà ÷àñò íà äÿñíàòà èäåîëîãèÿ. Ñïîðåä òåîðèÿòà àâòîðèòàðèçìúò ñå ðàçâèâà êàòî èäåîëîãèÿ â êðàéíî äÿñíîòî è â êðàéíî ëÿâîòî. Ïðîáëåìúò íà Áúëãàðèÿ å, ÷å ó íàñ òåçè ïîíÿòèÿ êàòî öåííîñòè ñà ñìåñåíè, íåèçÿñíåíè. Èìàìå åòèêåòè, êîèòî íå ñà ïúëíè ñúñ ñúäúðæàíèå. Êîîðäèíàòèòå ñà èçêðèâåíè, ïîðàäè êîåòî íàöèîíàëèñòè÷íîòî ïîâåäåíèå è àãðåñèÿòà ñà ôîðìà íà çàùèòíî ñïðàâÿíå íà âñåêè ÷îâåê ñúñ ñèñòåìàòà, â êîÿòî ñå íàìèðà (îöåëÿâàíå), à íå òîëêîâà èçðàç íà èäåîëîãèÿ. Òîåñò èäåîëîãèÿòà å èçïóñíàëà íàöèîíàëèçìà êàòî ïîëå, êîåòî ìîæå äà

áúäå êîíòðîëèðàíî, äîêàòî â äðóãèòå äúðæàâè òàçè èäåîëîãèÿ å êîíòðîëèðàíà.

Íà òðåòî ìÿñòî, âñè÷êè æèâååì ìíîãî áåäíî. Àëèåíàöèÿòà, òîåñò îò÷óæäåíèåòî åäèí îò äðóã â íàøàòà äúðæàâà å ìíîãî ñèëíî, çàùîòî â ïåðèîäà íà ïðåõîäà áúëãàðèíúò íå óñïÿ äà ïðèïîçíàå äúðæàâàòà è íèòî åäíî ñâîå ïðàâèòåëñòâî êàòî ñâîå ïðàâèòåëñòâî. Ôîðìèðàéêè áàðèåðàòà „íèå - âèå”, òîåñò âèå ñòå äúðæàâàòà, à íèå ñìå óïðàâëÿâàíèòå, ñå ñúçäàâà îò÷óæäåíèå â îáùåñòâîòî. Ïðè íåãî ÷îâåê ñå çàòâàðÿ â ðàìêèòå íà êúùàòà è íà ñåìåéñòâîòî ñè, ðàçâèâà àãðåñèÿ êúì äðóãèòå, êîèòî ìó ïðå÷àò, è ñå îïèòâà äà îöåëåå â ðàìêèòå íà òåçè íåãàòèâíè ïðåæèâÿâàíèÿ.

Áåäíîñòòà è ìàíèïóëàöèÿòà ÷ðåç íåçíàíèå èëè ÷ðåç ïñåâäîçíàíèå îáúðêà õîðàòà â öåííîñòèòå èì çà ëÿâî è äÿñíî. È äåöàòà, è âúçðàñòíèòå âëÿçîõà â àâòîðèòàðíèòå íàãëàñè, êîèòî îáõâàíàõà íàñåëåíèåòî êàòî áîëåñò. Òîâà ïðåäïîëàãà, ÷å ó íàñ ñå î÷àêâà äà èìàìå íàöèîíàëèñòè÷íè ïðîÿâè. Áàçàòà å çà ìíîãî ïî-âèñîêà ñòåïåí íà ïðîÿâëåíèå.

Èçñëåäâàíèÿ íà ìîè êîëåãè, îùå êîãàòî áÿõìå Èíñòèòóò ïî ïñèõîëîãèÿ ïðè ÁÀÍ â íà÷àëîòî íà ïðåõîäà, ïîêàçàõà, ÷å ìåæäó ìàëöèíñòâà è ìíîçèíñòâî ó íàñ íÿìà íàïðåæåíèå, òîåñò íÿìà áàçà äà ñòàíå êîíôëèêò. Ïîëèòèöèòå è ñîöèàëíèòå ïðîöåñè èíäóöèðàõà áàçàòà. Âúïðåêè òîâà íèå âñå îùå äúðæèì äà íå ñå ñëó÷âàò ãðóáè íåùà ïî óëèöèòå.

9


Доц. Антоанета Христова очерта психолого-социално-икономическата почва, която прави възможно наличието на агресивния национализъм. Да добавим и политиката.

Къде е властта?

ÂÈÊÒÎÐ ËÈËÎÂ: Èìàøå êîíñåíñóñ îêîëî äåìîêðàòè÷íèòå öåííîñòè â íà÷àëîòî íà ïðåõîäà. Òîé áåøå ìàñîâî ïîäêðåïåí, íî çàöèêëÿíåòî íà ïðåõîäà, áåç îáùåñòâîòî íè äà èìà öåë,

ïîñòåïåííî èçïðàçíè îò ñúäúðæàíèå êîíñåíñóñà îò äåìîêðàòè÷íè öåííîñòè è ÷îâåøêè ïðàâà. Íàìèðàìå ñå òî÷íî â òàêàâà ñèòóàöèÿ. Àêî äîáàâèì êúì ëÿâîòî è äÿñíîòî „ñâîáîäà” è „íåñâîáîäà”, âèæäàìå, ÷å åêñòðåìèçìúò êàòî èäåîëîãè÷åñêà îáîñíîâêà îòèâà îòâúä ëÿâîòî è äÿñíîòî è îòèâà â ïîñîêà


10

êúì „íåñâîáîäà” êàòî æåëàíèå çà çàïàçâàíå íà íÿêàêâà ñèãóðíîñò. Òîåñò áèõìå æåðòâàëè ñâîáîäàòà ñè, çà äà èìà ñèãóðíîñò. Ìîæå áè æåëàíèåòî íà ïîëèòèöèòå å äà çàïàçÿò ïîëèòè÷åñêàòà ñè âëàñò, æåðòâàéêè âñè÷êî îñòàíàëî (êàòî èäåîëîãèÿ, ñòåïåí íà ñâîáîäà).

Òîåñò, ñêëîííè ñìå äà æåðòâàìå öåííîñòèòå íà äåìîêðàöèÿòà, çà äà ãàðàíòèðàìå ïðîäúëæàâàíåòî íà óïðàæíÿâàíåòî íà âëàñò, çà äà ñúçäàâàìå

óñåùàíåòî, ÷å íåùî ñå ñëó÷âà, ÷å íèå ðàáîòèì çà îáùåñòâåíèòå ïðèîðèòåòè. Àêî íÿìà ïóáëè÷åí êîíòðîë íà òîçè ôåíîìåí, òîé ùå ïîëó÷è ïîòåíöèàë äà ñå ðàçâèâà. Òðàäèöèîííàòà òîëåðàíòíîñò åäâà ëè ùå ïðîäúëæè äà ôóíêöèîíèðà êàòî çàùèòåí ìåõàíèçúì è ùå ñå ïðåâúðíå â íåùî áåçñìèñëåíî, êîåòî çàñëóæàâà äà áúäå ïîäèãðàâàíî. Òàêà ìíîãî õîðà ùå áúäàò ïðèíóäåíè äà çàìåíÿò ñîáñòâåíèòå ñè öåííîñòè ñ íåùî äðóãî.

ОБЕКТИВ: Къде е властта? Наблюдателите твърдят, че ако властите разследват случаи на насилие срещу роми и бежанци, то това разследване се прави бавно, което води до усещане за ненаказуемост. След побоя в трамвая, когато неонацисти пребиха с метални тръби пет души, тръгнали на митинг за защита на бежанци, бившият вътрешен министър Цветан Цветанов нарече това хулиганска проява и сбиване между ляв и десен екстремизъм. Адекватни ли са реакциите на властта, когато става дума за агресивен национализъм?

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Íå áèõ ìîãúë äà êîìåíòèðàì èçÿâëåíèÿòà íà âúòðåøíèÿ ìèíèñòúð, êîèòî öèòèðàõòå, çàùîòî íå ãè ïîçíàâàì. Íå âÿðâàì

ïðîêóðàòóðàòà äà ðàáîòè áàâíî èëè áúðçî ïî îïðåäåëåíè äåëà, ñàìî çàùîòî ïîñòðàäàëèÿò å ðîì èëè áúëãàðèí. Âïå÷àòëåíèÿòà ìè ñà, ÷å ïîâå÷åòî îò ìîèòå êîëåãè ðàáîòÿò êà÷åñòâåíî è â ñðîê. Ðåàêöèÿòà íå ñàìî íà âëàñòòà å âàæíà. Íà 16 íîåìâðè áåøå Ìåæäóíàðîäíèÿò äåí íà òîëåðàíòíîñòòà. Àç îáà÷å íèêúäå íå âèäÿõ òîâà äà áúäå îòáåëÿçàíî, îïîâåñòåíî. Ìåäèèòå ñúùî íå ãî îòáåëÿçàõà, íî ïúê îòáåëÿçàõà ôóòáîëíàòà ñðåùà ìåæäó ÖÑÊÀ è Ëåâñêè.



11


ОБЕКТИВ: Отбеляза го само „петата власт” – гражданската журналистика.

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Âúâ Âàøèíãòîí èìà êðúñòîâèùå íà èìåòî íà Äèìèòúð Ïåøåâ. È òîçè ôàêò íå âèäÿõ äà å îòðàçåí, à ñïîðåä ìåí òîâà ñà âàæíè íåùà. Ñïîðåä ìåí âñè÷êè èíñòèòóöèè â äúðæàâàòà òðÿáâà äà óòâúðæäàâàò òàçè öåííîñò, êîÿòî å è ëåãàëíî çàêðåïåíà. Â Êîíñòèòóöèÿòà, ÷ë. 6 êàçâà, ÷å âñè÷êè õîðà ñå ðàæäàò ñâîáîäíè è âñè÷êè ãðàæäàíè ñà ðàâíè ïðåä çàêîíà, êàòî íå ñå äîïóñêàò íèêàêâè îãðàíè÷åíèÿ íà ïðàâàòà èëè ïðèâèëåãèè, îñíîâàíè

íà ðàñà, íàðîäíîñò, åòíè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ïîë, ïðîèçõîä, ðåëèãèÿ, îáðàçîâàíèå, óáåæäåíèÿ, ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ëè÷íî è îáùåñòâåíî ïîëîæåíèå èëè èìóùåñòâåíî ñúñòîÿíèå. Â ÷ë. 11 å çàïèñàíî, ÷å íå ìîãàò äà ñå îáðàçóâàò ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè íà åòíè÷åñêà, ðàñîâà èëè âåðñêà îñíîâà, êàêòî è ïàðòèè, êîèòî ñè ïîñòàâÿò çà öåë íàñèëñòâåíî çàâçåìàíå íà äúðæàâíàòà âëàñò.

Да посочим и ролята на гражданския сектор. Знаете, че 120 известни журналисти и общественици подадоха сигнал до главния прокурор да бъде спряна съдебната регистрация на новата Националистическа партия на България. Какво е последното развитие?

Гражданите срещу вълната

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Íå ìîãà äà êàæà. Ãëàâíèÿò ïðîêóðîð çàÿâè, ÷å ïðîêóðàòóðàòà ùå ñå çàïîçíàå ñ âñè÷êè ôàêòè ïî ñëó÷àÿ è ùå èçðàçè àäåêâàòíî ñòàíîâèùå â ïðîöåñà ïî ðåãèñòðàöèÿòà íà ïàðòèÿòà. Çàÿâè îùå, ÷å àêî ïàðòèÿòà áúäå ðåãèñòðèðàíà, ïðîêóðàòóðàòà ùå ïðåöåíè äàëè äà óïðàæíè

ïðàâîìîùèÿòà ñè ïî Êîíñòèòóöèÿ. Òóê èñêàì äà ïîä÷åðòàÿ, ÷å Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ÷èÿòî ïðàêòèêà å çàäúëæèòåëíà çà íàñ ìàãèñòðàòèòå, íà îñíîâàíèå ÷ë. 46, ò. 1 îò ÅÊÇÏ×ÎÑ, ñúâñåì ñêîðî ïîñòàíîâè ïî äåëîòî „Âîíà ñðåùó Óíãàðèÿ”, ÷å åçèêúò íà îìðàçàòà íå ñå ïîëçâà îò çàùèòàòà íà Êîíâåíöèÿòà, à ñäðóæàâàíåòî íå ìîæå äà ñå îñíîâàâà íà ðàñèñòêà îñíîâà.


12

Ще ви припомня и друг косвен сигнал на гражданското общество до прокуратурата. Гражданската инициатива „Да спрем неонацизма в България” поиска предприемането на необходимите мерки за наказание на неонацистките погроми. Когато такъв сигнал стигне до прокуратурата, обичайно каква е реакцията?

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Áè òðÿáâàëî äà ñå ðåàãèðà íåçàáàâíî. Ïðîêóðîðúò ñå çàïîçíàâà ñ ìàòåðèàëèòå ïî ïðåïèñêàòà è ïðåöåíÿâà äàëè äà îáðàçóâà äîñúäåáíî ïðîèçâîäñòâî, èëè äà âúçëîæè ïðîâåðêà, êîÿòî äà ñå èçâúðøè îò êîìïåòåíòíèòå îðãàíè. Íàêàçàòåëíèÿò êîäåêñ å ïðåäâèäèë ìåõàíèçìè çà çàùèòà, âêëþ÷èòåëíî â ãëàâà ïúðâà îò îñîáåíàòà ÷àñò, êîÿòî ðåãëàìåíòèðà ïðåñòúïëåíèÿòà ïðîòèâ ðåïóáëèêàòà. Ò.å. çàêîíîäàòåëÿò å ðåøèë, ÷å òàêèâà ïðîÿâè çàñÿãàò óñòîèòå íà äúðæàâàòà. Çàùèòíè ìåõàíèçìè ñà ïðåäâèäåíè, ðàçáèðà ñå, è â äðóãè ãëàâè è ðàçäåëè.

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Êîãàòî èìà íàðóøåíèå íà ðàâíîïîñòàâåíîñòòà íà ãðàæäàíèòå è ðàçëè÷íèòå ãðóïè, åñòåñòâåíî å äà ñå òúðñè âèíîâíèêúò. Ïðîáëåìúò å â ñòåðåîòèïà äà äîïóñêàìå ðàçëè÷íè ãðóïè â îáùåñòâîòî äà ñå ÷óâñòâàò íåñïðàâåäëèâî ïîñòàâåíè è íåñïðàâåäëèâî îáãðèæåíè îò äúðæàâàòà. Çà ìåí â îñíîâàòà íà âèíàòà ñà ïîëèòèöèòå è öÿëàòà èñòîðèÿ íà ïîëèòè÷åñêàòà êëàñà â Áúëãàðèÿ (ïî îòíîøåíèå íà ìíîçèíñòâà-ìàëöèíñòâî; ïî îòíîøåíèå íà ñîöèàëíèòå ïîëèòèêè, îáðàçîâàòåëíèòå ïîëèòèêè êúì ìàëöèíñòâàòà). Ôîðìàëíîòî íàêàçàíèå íå ìîæå äà êîðèãèðà ïðîáëåìà.

Законът

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Ïî äåôèíèöèÿ ïðàâîâàòà äúðæàâà íå å äúðæàâà, â êîÿòî ñàìî ñå ñïàçâà çàêîíúò.

Òîâà íå å äîñòàòú÷íî åäíà äúðæàâà äà ñå íàðå÷å ïðàâîâà. Â íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ ñà ñå âúðøåëè áåç÷åò çâåðñòâà âúç îñíîâà íà çàêîíà. Ïðàâîâàòà äúðæàâà å íåùî ïîâå÷å îò äúðæàâàòà íà çàêîííîñòòà. Ïðàâîâàòà äúðæàâà èçèñêâà çàêîíèòå â íåÿ äà çà÷èòàò îñíîâíèòå ïðàâà íà ÷îâåêà, äà ñà ñúçäàäåíè â èíòåðåñ íà îáùåñòâîòî. Êîãàòî îáùåñòâîòî ïðèäîáèå óñåùàíåòî, ÷å æèâåå äå ôàêòî â ïðàâîâà äúðæàâà è òàçè äúðæàâà äå þðå å òàêàâà, ìîæå áè íåòîëåðàíòíîñòòà ùå íàìàëåå. Ëåãèòèìíîñòòà íà äúðæàâíàòà âëàñò å ñâúðçàíà ñ ïðàâàòà íà ÷îâåêà.

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Ïðè÷èíàòà çà ðàçäåëåíèåòî â îáùåñòâîòî å, ÷å ñòèãíàõìå äî ôàçàòà äà ñå ìðàçèì – îò åäíà ñòðàíà, òåçè, êîèòî ñå ÷óâñòâàò èçïîëçâàíè ïî âðåìå íà ïðåõîäà, à òî äðóãà ñòðàíà, òåçè, êîèòî ñà ñå äîêîñíàëè äî âëàñòòà è ïî íÿêàêúâ íà÷èí ñà ñå „îáëàæèëè” îò íåÿ (çà íàñ òå ñà ÷àñò îò âèíîâíèòå, êîèòî ñà äîïóñíàëè äà ñòèãíåì äî òóê); äðóãèòå ñà êîðïîðàòèâíèòå, îíåçè, â ÷èèòî ðúöå å ôèíàíñîâîòî ïðåðàçïðåäåëÿíå; òðåòàòà ÷àñò ñà ìåäèèòå. Âñè÷êè òå ñà åäíàêâî ãðåøíè çà îñòàíàëèòå, êîèòî ñà îò äðóãàòà ñòðàíà íà áàðèåðàòà.

Â òàçè êàðòèíà, â êîÿòî èìà òîòàëíà äåâàëâàöèÿ íà âñè÷êî ñëó÷èëî ñå â ñèñòåìàòà, èìà íåùî, êîåòî áè ìîãëî äà áúäå ðåøåíèå çà íåùàñòíàòà íè äúðæàâà – òîòàëíîòî ïðåñòðóêòóðèðàíå íà îñíîâíèÿ çàêîí íà äúðæàâàòà, òîòàëíà ïðîìÿíà íà îñíîâíè åëåìåíòè â Êîíñòèòóöèÿòà.



ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Â ìîìåíòà â ñòðàíàòà âëèçàò õîðà, èçêëþ÷èòåëíî ðàçëè÷íè ïî êóëòóðà è îáðàçîâàíèå, ïî ñòåðåîòèïè íà ìèñëåíå, ïî íà÷èí íà ïîâåäåíèå. Òå ïðåäèçâèêâàò ñòðàõ ó òîçè, êîéòî íå ãè ïîçíàâà. À çíàåì, ÷å áåæàíöèòå â Ãåðìàíèÿ, Ôðàíöèÿ, Èòàëèÿ, ðàçëè÷íè îò ìåñòíàòà êóëòóðà, ñúçäàâàò îñîáåíà ñðåäà, ñîöèàëíà ïðîñëîéêà, êîÿòî ïðîèçâåæäà ïðîáëåìè. Äúðæàâàòà òðÿáâà äà ìèñëè êàê äà ñå ñïðàâè ñ ïðîáëåìèòå, êîèòî ïðîèçâåæäà òàçè ñîöèàëíà ãðóïà.

Áúëãàðèÿ å ïúëíà ñ ïðîáëåìè ñòðàíà. Íà ôîíà íà íåðåøåíèòå íè ïðîáëåìè, ïðèáàâÿéêè îùå åäíà ïðîñëîéêà, êîÿòî ïðîèçâåæäà ïðîáëåìè, åñòåñòâåíî å ÷îâåê, êîéòî íå ïîçíàâà òàçè ñîöèàëíà ñðåäà, äà

ñè êàæå: „Áîæå, êàêâî ñòàâà?!”. Ïðèáàâÿìå è îùå åäèí ìèíóñ – íèå ñìå äåöàòà, òðóäíî ïðèïîçíàòè îò Åâðîïà. Íå ñìå ðàâíîïîñòàâåíè. Çàòîâà èñêàìå Åâðîïà äà íè ïîìîãíå äà ñå ñïðàâèì ñ òåçè õîðà, äà íè äàäå ïàðè, åêñïåðòè. Ïðàâèòåëñòâîòî ïðàâè íåùî, íî âñå îùå íå ñìå âèäåëè åôåêòà îò òîâà. Òðÿáâàøå ìíîãî ïî-îòäàâíà äà óñåòèì ïðèñúñòâèåòî íà Åâðîïà â ïîäêðåïà íà Áúëãàðèÿ çà ñïðàâÿíå ñ áåæàíöèòå.

Òóê èäâà ïðîáëåìúò íà öÿëàòà ñèñòåìà, â êîÿòî ñå íàìèðàìå. Íèêîé íå íè îáãðèæâà – íèòî äúðæàâàòà, íèòî Åâðîïà. Ñàìè ñìå ñðåùó âñè÷êè, ñàìè ñðåùó ðàçëè÷èåòî, êîåòî íå ïîçíàâàìå. Îò òóê ñëåäâà ñòðàõ è î÷àêâàíå íà ïðîáëåìè.È òîçè ñòðàõ ïîíÿêîãà èçáóõâà è â àãðåñèÿ.

13


Да уточним пак в края на разговора: кое днес е особено проблематичното в крайнодясното – пълзящата агресия, бруталността?

Експертите казват, че подобна вълна от расистко насилие е имало в началото на 90-те години, но днес тя е много по-широка и по-брутална.

Медиите

ÂÈÊÒÎÐ ËÈËÎÂ: Òîâà å åäèí îò ïðîáëåìèòå. Îòñúñòâàò êðèòåðèè, ïî êîèòî ìîæåì äà èäåíòèôèöèðàìå ðå÷òà íà îìðàçàòà. À òÿ ïîñòàâÿ ïîä âúïðîñ öåííîñòèòå, êîèòî ñà çàëîæåíè â Êîíñòèòóöèÿòà è êîèòî ñà äàëè íà÷àëîòî íà èçãðàæäàíåòî íà äúðæàâàòà íà áàçàòà íà íÿêàêâè äåìîêðàòè÷íè ïðèíöèïè. Òåçè êðèòåðèè â ìîìåíòà èëè ñà çàíåìàðåíè, èëè îòñúñòâàò â îáùåñòâåíèòå ìåäèè, ôèíàíñèðàíè ñ íàøèòå äàíúöè, êîèòî áè òðÿáâàëî äà ñúáëþäàâàò òåçè êðèòåðèè è äà àëàðìèðàò, êîãàòî òå ñå íàðóøàâàò.

Íàáëþäàâàìå ïðåáèâàíèÿ, ïîáîèùà ñ ìåòàëíè ïðúòîâå, óáèéñòâà. È ìåäèèòå íå çàáåëÿçâàò. Íåùî ïîâå÷å, äîðè ðåêëàìèðàò êðàéíî äåñíè èäåè ÷ðåç ïðèñúñòâèåòî íà ïðåäñòàâèòåëè íà òåçè òå÷åíèÿ â ìåäèèòå. Òîâà íà ïðàêòèêà å ñàíêöèîíèðàíå íà íàñèëèåòî. Àêî àç ñúì

ïðèâúðæåíèê íà ïîäîáíà ïðåäñòàâà çà ñâåòà è ÷óÿ ïðåäñòàâèòåëè íà ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè, êîèòî ñúì èäåíòèôèöèðàë êàòî àâòîðèòåòè, äà áúäàò ïðåäñòàâåíè ïóáëè÷íî â ìåäèè (÷àñòíè èëè îáùåñòâåíè), çà ìåí òîâà å äîñòàòú÷åí ñèãíàë, ÷å èìàì ïðàâî äà èçâúðøâàì íà ïðàêòèêà îíîâà, êîåòî òå êàçâàò íà äóìè. Òîâà å ïîñëàíèåòî.

Àíòîàíåòà Õðèñòîâà: Êàêâî ñå ïîëó÷àâà â ìîìåíòà â ìåäèèòå? Òå ñà ïðèïîçíàëè ñâîèòå õîðà êàòî ãîâîðèòåëè. Åäíè ïðåäñòàâÿò äåñíèöàòà, äðóãèòå – äðóãà ãðóïà. Âñÿêà îò ìåäèèòå èìà ñâîé ñïèñúê, êàíÿò ñå îïðåäåëåíè õîðà – åäíè ïîñòîÿííî, äðóãè â êðàåí ñëó÷àé, òðåòè âúîáùå íå ñå äîïóñêàò, çàùîòî ñà ïðèïîçíàòè êàòî „îò äðóãàòà ñòðàíà”. Òàêà àáñîëþòíî èçêóñòâåíî ñå ñúçäàâà ðàçäåëåíèå ìåæäó õîðàòà, âìåñòî äà ñå ïîëó÷è äèàëîã ìåæäó äâåòå ñòðàíè. Òàêèâà ñà íàãëàñèòå. Òîâà å ïðîÿâëåíèåòî íà àâòîðèòàðèçìà.


14

Лекарството

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Àç ñúì óáåäåí, ÷å èìà èíñòèòóöèè, êîèòî êîíòðîëèðàò òåçè ïðîöåñè. Ïðîêóðàòóðàòà ïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî, çà äà ñè âúðøè êà÷åñòâåíî ðàáîòàòà. Ïðîêóðàòóðàòà îáà÷å ðåàãèðà òîãàâà, êîãàòî èìà èçâúðøåíî ïðåñòúïëåíèå. À ïðåñòúïëåíèå å òîâà, êîåòî å çàïèñàíî â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ. Òîâà, ÷å åäíî äåÿíèå íå å ïðåñòúïíî, íå îçíà÷àâà, ÷å íå å ìîðàëíî óêîðèìî. Çàòîâà íå òðÿáâà äà ñå èñêà ïðîêóðàòóðàòà äà ðåàãèðà êàòî „ïåíêåëåð”. Êîãàòî èìà ðàñèñòêè è êñåíîôîáñêè èçêàçâàíèÿ, êîèòî íå ñà ïðåñòúïëåíèå, è ïðîêóðàòóðàòà ñå ïðîèçíåñå, ÷å íå ñà ïðåñòúïëåíèå, íèå íå òðÿáâà äà ñè çàòâàðÿìå î÷èòå è äà ñè êàçâàìå, ÷å òîâà å íîðìàëíî. Íå ìîæå äà áúäå ìîðàëíî ñòèìóëèðàíî ïîâåäåíèå, êîåòî ñå îñíîâàâà íà äèñêðèìèíàöèîííà îñíîâà. Çàòîâà „ëåêàðñòâîòî” íå òðÿáâà äà ñå òúðñè ñàìî â ïðîêóðàòóðàòà, à è â íàãëàñèòå íà îáùåñòâîòî.

Íî å ôàêò, ÷å Íàêàçàòåëíèÿò êîäåêñ å ïðåäâèäèë ìåõàíèçìè çà çàùèòà íà îáùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ îò îïàñíè òåíäåíöèè è ïðîÿâè íà íàñèëè å è àãðåñèÿ íà ðàñîâà è åòíè÷åñêà îñíîâà.

Èñêàì äà ïîä÷åðòàÿ, ÷å èìà ñúùåñòâåíà ðàçëèêà ìåæäó ïðåñòúïëåíèÿòà ïðîòèâ ðàâåíñòâîòî íà ãðàæäàíèòå è òåçè ñðåùó ðåäà è ñïîêîéñòâèåòî, êàêâîòî å õóëèãàíñòâîòî. Ðàçëèêè èìà â íàñîêàòà íà äåÿíèåòî, â ñàìîòî äåÿíèå, â ìîòèâà äîðè. Ñïîðåä ñúäåáíàòà ïðàêòèêà ìîòèâúò íà õóëèãàíñêèòå ïðîÿâè å ñâúðçàí ñ æåëàíèåòî íà ëè÷íîñòòà äà èçÿâè ñåáå ñè, äà ïîêàæå, ÷å å íàä çàêîíà, ÷å íå óâàæàâà ïðèíöèïèòå íà îáùåñòâîòî. Àêî èìà ïðè÷èíåíà òåëåñíà ïîâðåäà, òÿ íå å ìîòèâèðàíà ëè÷íî. Äååöúò ïðàâè òîâà, çà äà ïîêàæå, ÷å íå ñå ñúîáðàçÿâà ñ îáùåñòâåíèÿ ðåä è ÷å òîé å íàä íåãî. Ïðè ïðåñòúïëåíèÿòà ïðîòèâ ðàâåíñòâîòî íà ãðàæäàíèòå, êàêâîòî å òîâà ïî ÷ë. 162 îò ÍÊ, ìîòèâàöèÿòà ìîæå äà áúäå äðóãà – ðàñîâî èëè íàöèîíàëèñòè÷åñêè îáóñëîâåíà. Òðÿáâà äà ñå ïðàâè ìíîãî âíèìàòåëåí àíàëèç íà ìîòèâà íà ïðîÿâàòà. Àêî åäíà òåëåñíà ïîâðåäà å ìîòèâèðàíà ðàñîâî èëè êñåíîôîáñêè,

òàêàâà ïðîÿâà íå ìîæå äà áúäå êâàëèôèöèðàíà êàòî õóëèãàíñêà. Ðàçáèðà ñå èìà âúïðîñè, êîèòî ñà äèñêóñèîííè, êàòî íàïðèìåð ìîæå ëè äà èìà ñúâêóïíîñò ìåæäó ïðåñòúïëåíèå ïî ÷ë. 162 è õóëèãàíñòâî, àêî – äà, â êîè ñëó÷àè, èçêëþ÷âàò ëè ñå ñúñòàâèòå, ìîòèâúò ïðè ïðåñòúïëåíèåòî ïî ÷ë. 162 ìîæå ëè äà íå áúäå ðàñîâî èëè íàöèîíàëèñòè÷åñêè îáóñëîâåí è ò.í. Òåçè âúïðîñè òðÿáâà äà ñà ïðåäìåò íà ïðîôåñèîíàëíà äèñêóñèÿ, íàé-ìàëêîòî, çà äà ïîä÷åðòàåì àíãàæèðàíîñòòà ñè êúì ïðîáëåìà.

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Ôàêòúò ÷å èìà îòêëîíåíèÿ â îáùåñòâåíèòå îòíîøåíèÿ íå áèâà äà íè ñòðÿñêà, çàùîòî å ÷àñò îò êàðòèíàòà íà îáùåñòâîòî, îòêàêòî ñâÿò ñâåòóâà. Ïðîáëåìúò å, àêî òå ñå óâåëè÷àâàò, ïîðàäè ëèïñàòà íà ïîëèòèêà è íà óñåùàíå çà ñïðàâåäëèâîñò. Òîâà å âàëèäíî íå ñàìî çà Áúëãàðèÿ, à çà ïî÷òè âñè÷êè äúðæàâè â ìîìåíòà. Êðèçàòà ñå ïðåæèâÿâà âúâ âñè÷êè îáùåñòâà. Íàâñÿêúäå âèæäàìå óâåëè÷àâàíå íà ÷åñòîòàòà íà ïîÿâà íà òåçè îòêëîíåíèÿ.

Êîíòðîëúò âúðõó íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå ïàðòèè íå ìîæå äà áúäå òîòàëåí. Âúâ âñÿêà äúðæàâà èìà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè. Âúïðîñúò å äà áúäàò êîíòðîëèðàíè èäåîëîãè÷åñêè è ñîöèàëíî îò èíñòèòóöèèòå. Èìàìå ëè îáà÷å â Áúëãàðèÿ èíñòèòóöèè, êîèòî äà êîíòðîëèðàò òîâà? Ñïîðåä ìåí íÿìàìå.

Åäíî îò ëåêàðñòâàòà ñðåùó êðàéíèÿ íàöèîíàëèçúì è àâòîðèòàðèçìà å â îáðàçîâàíèåòî – â ó÷èëèùàòà ìîæå äà ñå âúâåäå òåõíîëîãèÿ, ñ êîÿòî äà ñå îáó÷àâàò è äèñöèïëèíèðàò äåöàòà êúì ïî-ãîëÿìà îòâîðåíîñò, êúì ïî-ãîëÿìà äèàëîãè÷íîñò, çà äà ìîãàò äà ÷óâàò äðóãàòà ãëåäíà òî÷êà, ñ êîåòî äà ñå íàìàëÿâà ðèñêúò îò çàñèëâàíåòî íà àâòîðèòàðíèòå íàãëàñè â ïî-êúñíà âúçðàñò.

Áúëãàðèíúò å èçêëþ÷èòåëíî àâòîðèòàðåí ïî ñâîÿòà ñúùíîñò. Òîâà îçíà÷àâà, ÷å äúðæè íà ñâîåòî ìíåíèå, ÷å íå äîïóñêà äðóãèÿ, ÷å ñå äðàçíè îò ðàçëè÷íîòî ìíåíèå íà äðóãèÿ, ÷å ñå ïîä÷èíÿâà íà àâòîðèòåòèòå. Ñ òîâà ñå îáÿñíÿâà, ÷å íèå âèíàãè

И къде е лекарството срещу агресивния неонацизъм?



15

òúðñèì õàðèçìàòè÷íèÿ ëèäåð, êîéòî äà íè ñïàñè, íî íå äúðæàâàòà èëè èíñòèòóöèÿòà. Áúëãàðèíúò ñå ïîä÷èíÿâà íà ïðàâèëàòà, ñòðàõ ãî å äà òðúãíå ñðåùó òÿõ. Òîé âÿðâà â ñåáå ñè, â òîâà, êîåòî ñìÿòà çà ïðàâèëíî, íî íå äîïóñêà, ÷å äðóãèÿò ìîæå äà èìà ñâîÿ ãëåäíà òî÷êà, íå ìó ðàçðåøàâà äà èìà òîâà ïðàâî. Íå ïàòðóëè, à ïðåîáðúùàíå íà ïîëèòèêàòà

ÂÈÊÒÎÐ ÒÀÐ×ÅÂ: Ñìÿòàì, ÷å âñè÷êè äúðæàâíè îðãàíè òðÿáâà äà ñè âúðøàò ðàáîòàòà. Ïðîêóðàòóðàòà òðÿáâà äà ïðåöåíÿâà ñúîáðàçíî âúòðåøíîòî ñè óáåæäåíèå è çàêîíà (âñè÷êè ôàêòè ïî äåëîòî).

ÂÈÊÒÎÐ ËÈËÎÂ: Îáùåñòâîòî òðÿáâà ñ ïîñòîÿíñòâî äà ïðèåìà ñáîðà îò ðàçëè÷íè „áèëêè”.

Åäèí îò êëþ÷îâèòå âúïðîñè å çà îáðàçîâàíèåòî – äåöàòà äà ñå íàó÷àò, ÷å èìà ðàçëè÷íè õîðà, ÷å âñè÷êè èìàò ïðàâî äà ñúùåñòâóâàò, ÷å âñåêè èìà ñâîé ïîãëåä âúðõó ñâåòà. Ó÷èëèùàòà òðÿáâà äà ñïðàò äà ïðîèçâåæäàò õîðà áåç ñàìî÷óâñòâèå, çàùîòî ëèïñàòà íà ñàìî÷óâñòâèå ñúçäàâà êîìïåíñàòîðåí ìåõàíèçúì íà ïðèåìàíå íà àâòîðèòàðíèÿ ìîäåë, òîåñò ëè÷íîòî ìíåíèå ùå áúäå çàìåñòåíî îò ìíåíèåòî íà àâòîðèòåòà, êîéòî ùå êàæå êàêâî äà ñå ïðàâè.

Îáùåñòâîòî òðÿáâà äà èçðàáîòè íàáîð îò „ëåêàðñòâà”, çà äà ñå ïðåäïàçèì. Èíà÷å ñàìî ñúñ ñðåäñòâàòà íà ïðàâîñúäèåòî íÿìà äà óñïååì. Ïðàâîñúäèåòî íå ìîæå äà êîðèãèðà ñðåäàòà. Ìîæå ñàìî äà ñàíêöèîíèðà ïðîÿâèòå, è òî ñàìî âúðõà íà àéñáåðãà. Ïîäâîäíàòà ÷àñò íà àéñáåðãà ùå ïðîäúëæàâà äà ïðîèçâåæäà òîçè ìîäåë íà ïîâåäåíèå.

Çàòîâà ñå âðúùàì êúì æåëàíèåòî çà ïðåó÷ðåäÿâàíå íà äúðæàâàòà ñ íîâ êîíñòèòóöèîíåí ðåä. Â åäíà íîâà Êîíñòèòóöèÿ òðÿáâà äà ñå çàëîæàò òåçè öåííîñòè êàòî àáñîëþòíî âîäåùè, çà äà ñå ïðåäïàçè îáùåñòâîòî îò åêñòðåìèçìè. Òå ìîãàò äà âúçíèêíàò êàêòî â ëÿâî, òàêà è â äÿñíî. Èäåîëîãè÷åñêàòà ôîðìà íÿìà çíà÷åíèå. Òå âúçíèêâàò è ñå ðàçâèâàò,

àêî èìà ñðåäà çà òÿõ.

Òàêà áèõà ñå ðåøèëè ïðîáëåìèòå ñ áåæàíöèòå, ñ ðåëèãèîçíèòå ðàçëè÷èÿ, ñ íåàäåêâàòíîòî âúçïðèåìàíå íà ðåëèãèîçíè ìàëöèíñòâà â Áúëãàðèÿ. Àêî íå ñïðåì íåãàòèâíàòà òåíäåíöèÿ, ùå ñå ñàìîðàçðóøèì êàòî îáùåñòâî.

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÕÐÈÑÒÎÂÀ: Òîåñò âàæíîòî å ó íàñ òåíäåíöèÿòà íà íåðàçóìíîòî ïîëèòè÷åñêî ïîâåäåíèå äà ñå îáúðíå. Íî çàñåãà íå âèæäàì òàêàâà òåíäåíöèÿ.

ÂÈÊÒÎÐ ËÈËÎÂ: Ñìÿòàì, ÷å èìà èçêëþ÷èòåëíà ðåçèñòåíòíîñò ó õîðàòà, êîèòî áè òðÿáâàëî äà âçåìàò ïîëèòè÷åñêèòå ðåøåíèÿ. Òàçè ðåçèñòåíòíîñò âîäè äî óâåëè÷àâàíå íà õàîñà â îáùåñòâîòî è äàâà âúçìîæíîñò îòêëîíåíèÿòà äà ñå óâåëè÷àâàò äî òàêàâà ñòåïåí, ÷å äà ñå ïðåâúðíàò â íîðìà. Òðÿáâà äà ñïðåì òàçè òåíäåíöèÿ. Ñàìèòå íèå òðÿáâà äà äîíåñåì ïðîìÿíàòà. Àêî íÿìà îáùè äåéñòâèÿ, ðèñêóâàìå ïàòðóëèòå íà Ðàñàòå äà ïðîäúëæàò äà ïàòðóëèðàò, íåîôèöèàëíî ñàíêöèîíèðàíè, çàùîòî íÿìà êîé äà ãè ñïðå.

Íå âèæäàì ñèãíàëè îò õîðàòà, êîèòî âçåìàò ïîëèòè÷åñêè ðåøåíèÿ, ÷å ñà ãîòîâè äà îòñòúïÿò êðà÷êà íàçàä è äà ñå ðàçäåëÿò ñ âëàñòòà ñè â èìåòî íà îáùåñòâåíîòî áëàãî, â èìåòî íà çàïàçâàíåòî íà öåííîñòèòå, îêîëî êîèòî óæ ñìå ñå îáåäèíèëè êàòî îáùåñòâî. Çà ñúæàëåíèå êúì äíåøíà äàòà äúðæàâàòà íè èçãëåæäà êàòî ïðàçíà êîíñòðóêöèÿ, ñàìî ñ ôàñàäåí âèä íà ïðàâîâà äúðæàâà è äåìîêðàöèÿ, à âçåìàùèòå ïîëèòè÷åñêèòå ðåøåíèÿ (çàä ôàñàäàòà) – õîðà áåç îãðàíè÷åíèÿ è ãîòîâè äà æåðòâàò âñè÷êî â èìåòî íà ïîñòèãàíåòî íà òåõíèòå ëè÷íè öåëè. Çàòîâà íå ñúì îïòèìèñò, à ñèëíî ïðèòåñíåí. Íå âÿðâàì îáùåñòâîòî íè äà èìà äîñòàòú÷íî èìóííè ñèëè, çà äà ñå ïðåäïàçè îò òàçè ñèòóàöèÿ. Òî òðóäíî èäåíòèôèöèðà ïðè÷èíèòå çà òîâà. Íåîáõîäèìî å âðúùàíåòî íà ìîðàëíèòå êàòåãîðèè.

ÎÁÅÊÒÈÂ: Ìèíîðíà òî÷êà íà äíåøíèÿ ðàçãîâîð!



ГОРЕЩИ ТОЧКИ

16

Сирия: Провалът на една идея или защо бягат бежанците

Ваня Кънева


17

Ïðåç èçìèíàëàòà ñåäìèöà èìàøå äâå âàæíè ðàçâèòèÿ ïî îòíîøåíèå íà ñèðèéñêèÿ êîíôëèêò. Ïúðâî, áåøå îáÿâåíà äàòàòà íà âòîðàòà ìèðíà êîíôåðåíöèÿ â Æåíåâà - 22 ÿíóàðè. Âòîðî, ôîðìèðà ñå íîâà – ïîðåäíà, êîàëèöèÿ îò áóíòîâíè÷åñêè ãðóïè, êîèòî ñà ñðåä íàé-íåñúãëàñíèòå äà ïðåãîâàðÿò êàêòî ñ ðåæèìà, òàêà è ñ îñòàíàëàòà îïîçèöèÿ. Íî êàêâî âñúùíîñò îçíà÷àâàò òåçè ñúáèòèÿ? È êàêâî èçîáùî ñå ñëó÷âà â Ñèðèÿ? Ïðåäè íÿêîëêî ñåäìèöè ÷óõ ñðàâíèòåëíî äîáðå îáðàçîâàí è ñëåäÿù íîâèíèòå ÷îâåê äà êàçâà ïî îòíîøåíèå íà ñèðèéñêèòå áåæàíöè: “Êàêúâ ÷àê ïúê òîëêîâà å òîçè êîíôëèêò â Ñèðèÿ? Îò êàêâî ïúê òîëêîâà áÿãàò?”. Åòî îò êàêâî.

Ïðîòåñòèòå, êîèòî èçáóõíàõà â Ñèðèÿ ïðåç ìàðò 2011 ã. áÿõà ïîäáóäåíè îò ìåñòíè ñúáèòèÿ - àðåñòà è èçìú÷âàíåòî íà ãðóïà ìëàäåæè, íàïèñàëè àíòèïðàâèòåëñòâåíè ëîçóíãè íà ó÷èëèùíà ñòåíà â þæíèÿ ãðàä Äåðàà, è êúðâàâîòî ïîòóøàâàíå íà ïîñëåäâàëèÿ ãè ïðîòåñò îò ñòðàíà íà ñèëèòå çà ñèãóðíîñò, äîâåëî äà ðàçðàñòâàíå íà ïðîòåñòèòå â öÿëàòà ñòðàíà. Ñúùåâðåìåííî îáà÷å òå áÿõà âäúõíîâåíè îò ò.íàð. Àðàáñêà ïðîëåò è óñïåõèòå íà óëè÷íèòå ïðîòåñòè â äðóãè äúðæàâè êàòî Åãèïåò è Òóíèñ. Èçòîùåíè îò äåñåòèëåòèÿ æèâîò â óñëîâèÿòà íà íåäåìîêðàòè÷åí è òîòàëèòàðåí ðåæèì, îïðåäåëÿí êàòî åäèí îò íàé-ñåðèîçíèòå íàðóøèòåëè íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà â ñâåòà, ñèðèéöèòå ñúçðÿõà ñâîÿ ìîìåíò è èçëÿçîõà íà óëèöàòà ñ èñêàíå çà îñòàâêà íà ïðåçèäåíòà Áàøàð àë Àñàä è äåìîêðàòèçèðàíå íà ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà. Ùîì íÿêîëêî ñåäìèöè ìèðíè ïðîòåñòè ìîæåõà äà ïîâàëÿò Ìóáàðàê, çàùî íå è Àñàä?

×óäíî äàëè âñè÷êè òåçè õîðà áèõà èçëåçëè, àêî çíàåõà â êàêâî ùå ñå ïðåâúðíå Ñèðèÿ â ñëåäâàùèòå äâå ãîäèíè. Íî çà òîâà ïî-êúñíî. Íà ïúðâî âðåìå ñå îêàçà, ÷å ñèðèéñêèÿò ðåæèì íÿìà íèêàêâî íàìåðåíèå äà ñäàäå âëàñòòà, íèòî äà òîëåðèðà íåñúãëàñíèòå ñ íåÿ. Îò ñàìîòî íà÷àëî ìèðíèòå ïðîòåñòè áÿõà ïîñðåùíàòè ñ íàñèëèå îò ñòðàíà íà àðìèÿòà, êîÿòî ñè ïîçâîëÿâàøå íå ñàìî äà íàïàäà è ðàçãîíâà ïðîòåñòèðàùèòå, íî è äà ñòðåëÿ ñðåùó òÿõ. Â îïèò äà çàäóøàò ïðîòåñòà â ñàìîòî ìó íà÷àëî, âëàñòòà èçïðàòè òàíêîâå è òåæêà àðòèëåðèÿ â Äåðàà ñàìî íÿêîëêî äíè ñëåä íà÷àëîòî íà äåìîíñòðàöèèòå. Äðóãè ãðàäîâå ñ ïî-èçðàçåíè ïðîòåñòè áÿõà

ïîäëàãàíè çà íàêàçàíèå íà áîìáàðäèðîâêè è ðàêåòåí îãúí, âêëþ÷èòåëíî â æèëèùíè êâàðòàëè.

Íàñèëèåòî ïîðàæäà íàñèëèå è òàêà ìèðíàòà ãðàæäàíñêà ñúïðîòèâà ñðåùó ðåæèìà ïðèäîáè ïî-ðàäèêàëåí õàðàêòåð. Áúðçî çàïî÷íàõà äà íèêíàò âúîðúæåíè îòðÿäè è ãðóïè áóíòîâíèöè, êîèòî âå÷å íå âÿðâàõà â ìèðíè ðåøåíèÿ è áÿõà ãîòîâè äà îòãîâîðÿò íà Àñàä ñ íåãîâèòå ñîáñòâåíè ìåòîäè. Ñðåä òÿõ ñå ïîÿâèõà è ãè ïîâåäîõà îôèöåðè, äåçåðòèðàëè îò àðìèÿòà, à ãðóïè, æåñòîêî ðåïðåñèðàíè îò ðåæèìà â ìèíàëîòî êàòî Ìþñþëìàíñêîòî áðàòñòâî, èçïëóâàõà íà ïîâúðõíîñòòà è ïîïúëíèõà ðåäèöèòå èì, íàðåä ñ ðàçî÷àðîâàíèòå ìèðíî ïðîòåñòèðàùè.

Çà ðàäîñò íà áóíòîâíèöèòå, òå ñúâñåì íå áÿõà ñàìè â æåëàíèåòî ñè äà âèäÿò êðàÿ íà ñèðèéñêèÿ ðåæèì. Îùå ïðåäè Äæîðäæ Áóø äà âêëþ÷è Ñèðèÿ â “îñòà íà çëîòî”, Àñàä áåøå îñòàíàë ñ ìàëêî ïðèÿòåëè íà ìåæäóíàðîäíàòà ñöåíà è îñâåí Ðóñèÿ, Èðàí è â ïî-ìàëêà ñòåïåí Êèòàé, ïîäêðåïàòà íà ìåæäóíàðîäíàòà îáùíîñò áåøå çà âúñòàíèöèòå. Äúðæàâèòå, êàêòî îò Çàïàäà, òàêà è îò Áëèçêèÿ èçòîê - â ëèöåòî íàé-âå÷å íà Òóðöèÿ, Ñàóäèòñêà Àðàáèÿ, ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ - ïîáúðçàõà äà îñúäÿò íàñèëèåòî íàä ïðîòåñòèðàùèòå.

Ñëåä íåóñïåøíèòå îïèòè äà áúäàò íàëîæåíè ñàíêöèè îò Ñúâåòà çà ñèãóðíîñò íà ÎÎÍ, òå áúðçî íàñî÷èõà âíèìàíèåòî ñè äà ïîìîãíàò íà ñèðèéñêàòà îïîçèöèÿ, â òîâà ÷èñëî íà íîâîñôîðìèðàíàòà ïðåç àâãóñò 2011 ã. Ñâîáîäíà ñèðèéñêà àðìèÿ (ÑÑÀ), ñúñòàâåíà ãëàâíî îò áèâøè âîéíèöè è äîáðîâîëöè îò ìåñòíè âúîðúæåíè ãðóïè. Ïàðàëåëíî ñ òîâà ñå ôîðìèðà Ñèðèéñêèÿò íàöèîíàëåí ñúâåò (ÑÍÑ), ãðàæäàíñêà êîàëèöèÿ îò îïîçèöèîííè ãðóïè, ñ èäåÿòà äà îáåäèíè ñèðèéñêàòà îïîçèöèÿ è äà ñòàíå íåèí ëåãèòèìåí ïðåäñòàâèòåë ïðåä ìåæäóíàðîäíàòà îáùíîñò. Òå ñúùî â íà÷àëîòî ïîëó÷àâàõà çíà÷èòåëíè ñðåäñòâà îò äúðæàâèòå - ïðîòèâíèöè íà ðåæèìà.

Òóê îáà÷å çàïî÷íàõà ïðîâàëèòå. Êàêòî ÑÍÑ, òàêà è ðúêîâîäñòâîòî íà ÑÑÀ íå óñïÿõà äà ïîñòèãíàò íèòî ïúëíîòî îáåäèíåíèå íà îïîçèöèÿòà, íèòî îïåðàòèâåí êîíòðîë íàä òîâà, êîåòî ñå ñëó÷âàøå â Ñèðèÿ. Âìåñòî â åäèííà áîéíà ñèëà, ÑÑÀ çàïî÷íà äà ôóíêöèîíèðà ïîâå÷å êàòî õëàáàâà ìðåæà îò ìåñòíè

СИРИЯ: ПРОВАЛЪТ НА ЕДНА ИДЕЯ ИЛИ ЗАЩО ...


îòðÿäè, êîèòî óæ áè òðÿáâàëî äà êîîðäèíèðàò äåéñòâèÿòà ñè, íî âñúùíîñò èìàò ðàçëè÷íè öåëè, èäåíòè÷íîñòè è ìåòîäè è ñðåä êîèòî êîíêóðåíöèÿòà çà ðåñóðñè è âúîðúæåíèå âçåìà ïðåâåñ íàä êîîïåðàöèÿòà â èìåòî íà îáùè èäåè. Â ìîìåíòà òÿ å ìíîãî ìàëêî ïîâå÷å îò êàíàë çà äîñòàâÿíå íà ÷óæäî ôèíàíñèðàíå è ïðåâîçè íà îðúæèå äî îòäåëíè êîìàíäèðè. Ñúùîòî âàæè è çà ÑÍÑ, êîéòî, áèäåéêè ñúñòàâåí íàé-âå÷å îò íàöèîíàëèñòêè è óìåðåíè èñëÿìèñòêè ôîðìàöèè, íå âêëþ÷âà â ñúñòàâà ñè ïî-ðàäèêàëíèòå èñëÿìèñòè, êþðäñêèòå áóíòîâíèöè è ëÿâàòà îïîçèöèÿ â ëèöåòî íà Íàöèîíàëíèÿ êîìèòåò çà êîîðäèíàöèÿ, ñúþç íà 16 ëåâè ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè, òðè êþðäñêè ïîëèòè÷åñêè ïàðòèè è íåçàâèñèìè ïîëèòè÷åñêè è ìëàäåæêè ãðàæäàíñêè àêòèâèñòè ñúñ çíà÷èòåëíà ïîäêðåïà â ñòðàíàòà.

Ïðè ëèïñàòà íà ïîëèòè÷åñêî ëèäåðñòâî îáùàòà âèçèÿ âñå ïîâå÷å çàïî÷íà äà îòñòúïâà ìÿñòî íà ðàçêúñâàíå è ôðàãìåíòàöèÿ. Íàðîèõà ñå ìíîæåñòâî îïîçèöèîííè ãðóïè, êîèòî íå ïðèçíàâàõà àâòîðèòåòà íèòî íà ÑÍÑ, íèòî íà ÑÑÀ, â òîâà ÷èñëî äæèõàäèñòêè ãðóïè è ÷óæäåñòðàííè áîéöè, ïðèïîçíàëè Ñèðèÿ êàòî ñëåäâàùèÿ òåðåí íà íÿêàêúâ “ñáëúñúê íà öèâèëèçàöèèòå”, ðîäåí îò áîëíèòå èì ãëàâè. Ãðóïèðîâêè, èçïîëçâàùè áåç êîëåáàíèå ìåòîäè, âêëþ÷âàùè áåçðàçáîðíî óáèâàíå è íàñèëèå íàä öèâèëíè, êàêòî â ñëó÷àÿ ñúñ ñàìîóáèéñòâåíèòå àòåíòàòè â àë Íóñðà, åäíà îò íàé-ãîëåìèòå äæèõàäèñòêè áðèãàäè, ïðåç ìàé 2012 ã. â Äàìàñê, îòíåëè æèâîòà íà 55 äóøè. Â íÿêîè ðàéîíè, îñâåí ñðåùó ðåæèìà, áóíòîâíè÷åñêèòå ãðóïè â Ñèðèÿ çàïî÷íàõà äà âîþâàò çà òåðèòîðèÿ è ïîìåæäó ñè, ïîñòàâÿéêè ìåñòíîòî íàñåëåíèå ìåæäó ÷óêà è íàêîâàëíÿòà.

Âèæäàéêè, ÷å ðàçäåëåíèåòî â ðåäèöèòå íà áóíòîâíèöèòå ïðàâè ïîáåäàòà èì íàä àðìèÿòà íà Àñàä ïî-ìàëêî âåðîÿòíà, áåøå íàïðàâåí íîâ îïèò çà îáåäèíåíèå íà îïîçèöèîííèòå ñèëè ñ îáðàçóâàíàòà ïðåç íîåìâðè 2012 ã. â Êàòàð íîâà Íàöèîíàëíà êîàëèöèÿ íà ñèðèéñêèòå ðåâîëþöèîííè è îïîçèöèîííè ñèëè, âêëþ÷âàùà êàêòî äîñåãà ñúùåñòâóâàùèòå îáåäèíåíèÿ, òàêà è äðóãè îïîçèöèîííè ãðóïè. Íàöèîíàëíàòà êîàëèöèÿ áúðçî ñå ïðåâúðíà â ìÿñòî íà íàäåæäàòà çà åäèííà îïîçèöèÿ è ïîëó÷è øèðîêî ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàíèå êàòî åäèíñòâåí ëåãèòèìåí ïðåäñòàâèòåë

íà ñèðèéñêèÿ íàðîä; è ñúùî òîëêîâà áúðçî ñå ðàçáðà, ÷å ùå áúäå ïîðåäíèÿò ïðîâàë, íåóñïÿâàéêè íèòî äà ñúñòàâè ñòðàòåãèÿ çà ïðåõîäà, íèòî äà ïîñòàâè ìåñòíèòå ñòðóêòóðè ïîä ñâîé êîíòðîë, íèòî äà ñôîðìèðà àëòåðíàòèâíî ïðàâèòåëñòâî è äà àäìèíèñòðèðà îáëàñòèòå, äúðæàíè îò îïîçèöèÿòà, íèòî äîðè äà ñå ïðåâúðíå â ïðîâîäíèê è êîîðäèíàòîð íà ôèíàíñîâà è âîåííà ïîìîù. Ïúðâèÿò ïðåçèäåíò, Ìîàç àë Õàòèá, ïîäàäå îñòàâêà ñàìî ÷åòèðè ìåñåöà ñëåä ñúçäàâàíåòî è ñå îïëàêà îò âúòðåøíè ðàçäåëåíèÿ è âúíøíà íàìåñà.

Ïðîëèôåðàöèÿòà íà ðàçëè÷íè îïîçèöèîííè ãðóïè å ïîäïîìîãíàòà îò ôàêòà, ÷å äúðæàâèòå ïîääðúæíèöè íà îïîçèöèÿòà íàñî÷èõà ïîäêðåïàòà ñè - êàêòî âîåííà, òàêà è ôèíàíñîâà è õóìàíèòàðíà, êúì îòäåëíèòå ãðóïè, ïðåäïî÷èòàíè îò òÿõ, ñ öåë êàêòî äîñòèãàíåòî íà ìåñòà èçâúí êîíòðîëà íà Íàöèîíàëíàòà êîàëèöèÿ, òàêà è íàëàãàíåòî íà ñîáñòâåíèòå ñè èíòåðåñè è ðàçáèðàíèÿ çà òîâà êîé òðÿáâà äà óïðàâëÿâà Ñèðèÿ. Ïðè ëèïñà íà êîîðäèíèðàí ïðîöåñ è àòìîñôåðà íà ïîäîçðèòåëíîñò åäèí êúì äðóã îò ñòðàíà íà âåëèêèòå ñèëè, ñå ñòèãíà äî ñèòóàöèÿ, â êîÿòî åäèí çàïî÷íà äà íàëèâà ïàðè è ðåñóðñ â åäíî, à äðóã - â äðóãî, êîåòî äîïúëíèòåëíî èçîñòðè ðàçäåëÿíåòî ìåæäó ðàçëè÷íèòå ïðåäñòàâèòåëè íà ñèðèéñêàòà îïîçèöèÿ. Òàçè ôðàãìåíòàöèÿ ïðîäúëæàâà äî äåí äíåøåí - êàêòî êàçàõìå â íà÷àëîòî, ñàìî ìèíàëàòà ñåäìèöà áåøå îáÿâåí ïîðåäíèÿò ñúþç íà áóíòîâíè÷åñêè ãðóïè, íåïðèçíàâàùè àâòîðèòåòà íà Íàöèîíàëíàòà êîàëèöèÿ.

Íàöèîíàëíàòà êîàëèöèÿ å òàçè, êîÿòî áè òðÿáâàëî äà ó÷àñòâà â ìèðíàòà êîíôåðåíöèÿ â Æåíåâà ïðåç ÿíóàðè. Òÿ îáà÷å å ïîñòàâèëà òâúðäîòî óñëîâèå, ÷å ùå äîéäå ñàìî àêî ðàçãîâîðèòå ñå ôîêóñèðàò âúðõó òîâà êàê Àñàä ùå ñå îòòåãëè, à íå äàëè èçîáùî ùå ãî íàïðàâè. Èçîáùî íå å ÿñíî äàëè ñèðèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñå å ñúãëàñèëî íà òîâà, îñîáåíî ïðè ïîëîæåíèå, ÷å ïîñòèãíà çíà÷èòåëåí íàïðåäúê íà áîéíîòî ïîëå ïðåç ïîñëåäíèòå ñåäìèöè. Ñ äðóãè äóìè, äàëè êîíôåðåíöèÿ èçîáùî ùå èìà è, àêî èìà, äàëè ùå äîâåäå äî êàêâîòî è äà áèëî ïîâå÷å îò ïúðâàòà êîíôåðåíöèÿ (êîÿòî íå ïîñòèãíà íèùî), å íàïúëíî íåÿñíî. Äîðè è Àñàä äà ñå îòòåãëè, ñúçäàëàòà ñå ñèòóàöèÿ îçíà÷àâà, ÷å ãðàæäàíñêàòà âîéíà â ñòðàíàòà ìíîãî ëåñíî ìîæå äà ïðîäúëæè

18

ГОРЕЩИ ТОЧКИ


ïîðàäè ðàäèêàëíî ðàçëè÷íèòå âèçèè çà ðàçâèòèåòî, öàðÿùè ñðåä ðàçëè÷íèòå îïîçèöèîííè ãðóïè. Ñàìî åäíà ìíîãî ñåðèîçíà ñòðàòåãèÿ çà äåìîêðàòè÷íîòî ðåøàâàíå íà êîíôëèêòíè âúçãëåäè ìîæå äà ñïîìîãíå òîâà äà íå ñå ñëó÷è, íî ñåãàøíèòå ëèäåðè ñà òâúðäå ñëàáè è ðàçäåëåíè ïîìåæäó ñè äà ñúçäàäàò òàêàâà. Âåäíúæ îïèòàëè äà ãîâîðÿò ÷ðåç äóëàòà íà îðúæèÿòà, õîðàòà ñòàâàò ïî-íåñãîâîð÷èâè - åôåêòúò íà íàñèëèåòî âúðõó ÷îâåøêàòà ïñèõèêà ìîæå äà âòâúðäè ïîçèöèÿòà íà îïîíåíòèòå íà äîãîâîðåíè ðåøåíèÿ.

Òîâà íè âîäè äî íàé-âàæíîòî: äåéñòâèòåëíîñòòà â Ñèðèÿ äíåñ. Ãðàæäàíñêàòà âîéíà äîòóê îòíå æèâîòà íà ïîâå÷å îò 100 000 äóøè, ñðåä êîèòî íàé-ìàëêî 11 000 äåöà. Ñïîðåä äàííè íà ÎÎÍ ïîëîâèíàòà îò íàñåëåíèåòî íà ñòðàíàòà æèâåå â çîíè, çàñåãíàòè îò êîíôëèêòà – 9,3 ìèëèîíà äóøè, ïîëîâèíàòà îò êîèòî äåöà. Òîâà îçíà÷àâà âñåêèäíåâåí æèâîò âúâ âîåííà çîíà, íà ìåñòà ïîä íåïðåêúñíàò îáñòðåë è áîìáàðäèðîâêè êàêòî îò ñòðàíà íà àðìèÿòà, òàêà è îò áóíòîâíè÷åñêèòå ãðóïè. Öèâèëíîòî íàñåëåíèå íà Ñèðèÿ æèâåå â ïîñòîÿííà íåñèãóðíîñò è å çàêëåùåíî ìåæäó, îò åäíà ñòðàíà, ìàñîâè êëàíåòà è çâåðñòâà îò ñòðàíà íà àðìèÿòà è ïðîïðàâèòåëñòâåíè ìèëèöèè, êàòî òîâà èçâúðøåíî â Õóëà ïðåç ìàé 2012 ã. îò åäíà òàêàâà (íàðè÷àíà Àë øàáèõà), è àòàêàòà ñ õèìè÷åñêî îðúæèå ïðåç àâãóñò òàçè ãîäèíà, è îò äðóãà ñòðàíà, íàðàñòâàùîòî áåççàêîíèå â ðàéîíèòå, äúðæàíè îò áóíòîâíèöèòå, êúäåòî â îòñúñòâèåòî íà äúðæàâíà âëàñò ïðåñòúïíîñòòà ðàñòå, à èêîíîìè÷åñêàòà ñèòóàöèÿ å ìðà÷íà. Â ïîñëåäíàòà ãîäèíà ñèðèéñêàòà èêîíîìèêà ñå å ñâèëà ñ ïîâå÷å îò 30%, ïåòðîëíèÿò ñåêòîð å â çàñòîé è ñå íàáëþäàâà ðÿçúê ñïàä â ïðîèçâîäñòâîòî íà õðàíà è â ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî, êîåòî ñå äúëæè êàêòî íà íåäîñòèã íà

ðàáîòíà ðúêà, òàêà è íà òîâà, ÷å âîþâàùèòå ãðóïè óíèùîæàâàò ïîñåâè êàòî íàêàçàíèå çà “íåëîÿëíè” åëåìåíòè. Òîâà, êîìáèíèðàíî ñ èçòè÷àíåòî íà êàïèòàëè è ïðåóñòàíîâÿâàíåòî íà ãîëÿìà ÷àñò îò èíäóñòðèàëíîòî ïðîèçâîäñòâî, îçíà÷àâà, ÷å ñòðàíàòà å èçïðàâåíà íà ðúáà íà ãëàäà. Ïðåç èçìèíàëèÿ ìåñåö çàïî÷íà è åïèäåìèÿ îò ïîëèîìèåëèò, òåæêî äåòñêî çàáîëÿâàíå ñ èçêëþ÷èòåëíî ñåðèîçíè ïîñëåäèöè. Åäíî îò âñåêè ïåò ó÷èëèùà å óíèùîæåíî è ïîâå÷å îò 2 ìèëèîíà äåöà áÿõà ïðèíóäåíè äà ñïðàò äà õîäÿò íà ó÷èëèùå òàçè ó÷åáíà ãîäèíà.

Õóìàíèòàðíèòå àãåíöèè êàòî ÓÍÈÖÅÔ îïðåäåëÿò ïîëîæåíèåòî êàòî êðèòè÷íî – 3-òî íèâî ïî ñêàëà îò åäíî äî òðè, òîåñò ùåòèòå îò âîéíàòà ñà ñðàâíèìè ñ òåçè, íàíåñåíè îò òàéôóíà Õàéÿí, îïóñòîøèë Ôèëèïèíèòå ïðåäè íÿêîëêî ñåäìèöè. Ïîíå áóðÿòà - îïðåäåëÿíà êàòî íàé-ìîùíàòà, ðåãèñòðèðàíà íÿêîãà íà ñóøà - òðàÿ äåí è èìàøå îáîçðèì êðàé, çà ðàçëèêà îò âîéíàòà. Çà ñâåäåíèå, â ìîìåíòà â ñâåòà íÿìà äðóãè õóìàíèòàðíè êðèçè îò 3-òî íèâî.

Çà ïîâå÷åòî ñèðèéöè èäåÿòà çà ìèðà ñå îòäàëå÷àâà âñå ïîâå÷å è îòñòúïâà ìÿñòî íà áåçèçõîäèöà. ×óäíî ëè å, ÷å ïðè òîâà ïîëîæåíèå ïîâå÷å îò 2 ìèëèîíà äóøè ñà íàïóñíàëè ñòðàíàòà? Íàé-ìàëêî 900 000 îò òÿõ ñà äåöà ïîä 11-ãîäèøíà âúçðàñò. Ïîâå÷åòî îò òÿõ æèâåÿò â òåæêè óñëîâèÿ â áåæàíñêè ëàãåðè â Òóðöèÿ, Ëèâàí, Éîðäàíèÿ è Èðàê – äúðæàâè, ïðèåëè ïî íÿêîëêîñòîòèí õèëÿäè äóøè. Íå÷îâåøêî è íåïðèñòîéíî å äîðè äà ñå ãîâîðè çà íÿêîëêîòî õèëÿäè äóøè, äîñòèãíàëè Áúëãàðèÿ, êàòî çà áðåìå è òåæåñò çà îáùåñòâîòî. À äà ñå ãîâîðè çà çàòâàðÿíå íà ãðàíèöàòà è îò âèñîêè òðèáóíè äà ñå ïðîïàãàíäèðà îìðàçà è êñåíîôîáèÿ å íå ñàìî ñðàìíî – ÷óäîâèùíî å.

Ваня Кънева е специалист по политиката на Близкия изток, завършила Школата по ориенталски и африкански изследвания към Лондонския университет. Работи в УНИЦЕФ.

19

СИРИЯ: ПРОВАЛЪТ НА ЕДНА ИДЕЯ ИЛИ ЗАЩО ...


КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

Êñåíîôîáñêèòå áàíäè, êîèòî ïðîâåðÿâàò áåæàíöèòå è ðîìèòå íà Æåíñêèÿ ïàçàð, ñà çàêúñíÿëî îáùåñòâåíî áåäñòâèå, à íå íåùî èçíåíàäâàùî. Ïðåäè äà ñå ïîÿâÿò, èìàøå ïîíå 20 ãîäèíè òúðïèìîñò êúì âñè÷êî, íà êîåòî òå äíåñ ñà èçðàçèòåëè.

Ïúðâî ñå òúðïÿõà àíòèñåìèòñêèòå êíèãè, ïîñëå ñòàíà ïîíîñèìî äà ñå èçðè÷àò êñåíîôîáñêè äóìè, à íàêðàÿ äîéäå è íàé-áëàãîäàòíèÿò åïèçîä îò ðàçâèòèåòî íà íàöèîíàëèçìà: òîé ñòàíà ïðèåìëèâ äîðè çà äåìîêðàòè÷íèòå ïàðòèè, îêàçà ñå ïðèþòåí äîðè â äåìîêðàòè÷íèòå ðåäàêöèè íà ïðîôåñèîíàëíè èçäàíèÿ (÷ðåç ôîðóìèòå).

Â íàâå÷åðèåòî íà 2013 ã. â Áúëãàðèÿ âå÷å íÿìàøå íèòî åäíî îáùåñòâåíî ïðîñòðàíñòâî, êîåòî äà ñå å îãðàäèëî îò íàöèîíàëèçìà, äà ìó å ïîêàçàëî, ÷å íÿìà äà ãî òúðïè íà ñâîÿ òåðèòîðèÿ. Ïðàâîçàùèòíèòå îðãàíèçàöèè íå ãè áðîèì, çàùîòî áèòêàòà ñ îáùåñòâåíè ðèñêîâå è áåç òîâà å îñíîâíàòà èì äåéíîñò. Íî íà ôîíà íà ðàñòÿùàòà ïðèåìëèâîñò íà íàöèîíàëèçìà â ñòðàíàòà ïðàâîçàùèòíàòà îáùíîñò äíåñ èçãëåæäà ïî-ñêîðî ìàðãèíàëèçèðàíà, îòêîëêîòî íàòîâàðåíà ñ ëèäåðñêèòå ôóíêöèè, êîèòî é ñå ïîëàãàò â òðàäèöèîííèòå äåìîêðàöèè.

Èñòîðè÷åñêèÿò îïèò íà òðè äúðæàâè (Ãåðìàíèÿ, Ðóàíäà, Þãîñëàâèÿ) ïîêàçâà, ÷å êñåíîôîáñêèòå áàíäè ñ áóõàëêè ñå ïîÿâÿâàò íà óëèöèòå åäâà ñëåä êàòî âå÷å ñå å ïðîÿâèëî è å áèëî ïîñðåùíàòî ñ

òèøèíà ñëîâîòî íà îìðàçàòà. Íàé-ñèëíèÿò è áëèçúê ïðèìåð çà òîâà å ñúñåäíà Ñúðáèÿ – ñòðàíà, â êîÿòî íàöèîíàëèñòè÷åñêèòå ïîñëàíèÿ òðúãâàò îò ïèñàòåëè è èñòîðèöè (Ìåìîðàíäóì íà Ñðúáñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå, 1986 ã.), ïîñðåùàò ñå âúçòîðæåíî îò ïî-ïîïóëÿðíèòå ìåäèè , èçëèçàò îò „åëèòíèòå“ îáùíîñòè è ñå íàñòàíÿâàò ñðåä øèðîêè ñëîåâå îò íàñåëåíèåòî, à ìåæäóâðåìåííî äîâåæäàò äî åìèãðàöèÿ èëè ìàðãèíàëèçàöèÿ ãëàñîâåòå íà ðàçóìà. Ïúðâèòå ñðúáñêè áàíäè îò òèïà íà äíåøíèòå áúëãàðñêè „ãðàæäàíñêè ïàòðóëè“ âúçíèêâàò ÷åòèðè-ïåò ãîäèíè ïî-êúñíî. Îùå ãîäèíà ïî-êúñíî çàïî÷âà âîéíàòà.

Ìåæäó äíåøíà Áúëãàðèÿ è òîãàâàøíà Ñúðáèÿ èìà, ðàçáèðà ñå, îãðîìíà ðàçëèêà, íî íàáëþäåíèåòî ñè ñòðóâà çàðàäè ìíîãîòî èçíåíàäàíè áúëãàðè, êîèòî íå óñïÿâàò äà ñè îáÿñíÿò îòêúäå ñà ñå âçåëè òîëêîâà ìíîãî íàöèñòè â Ñîôèÿ. Àìè âçåëè ñà ñå îò äóìèòå, êîèòî íèêîé íå ñìåòíà çà íóæíî äà ñïèðà ãîäèíè íàðåä. Ïî îòíîøåíèå íà äóìèòå (à íå íà âîéíèòå) Ñúðáèÿ è Áúëãàðèÿ ñà ëèêà-ïðèëèêà – âñå ñòàâà äóìà çà îíåïðàâäàí íàðîä, íàïàäíàò îò âðàæäåáíè åòíîñè è ðåëèãèè; íàðîä, êîéòî íåïðåìåííî ùå áúäå óíèùîæåí èëè â íàé-äîáðèÿ ñëó÷àé – ïðåòîïåí; íàðîä, êîéòî íåïðåêúñíàòî å íå÷èÿ æåðòâà, à âñå áèâà èçêàðâàí âèíîâíèê.

Ùî ñå îòíàñÿ äî áàíäèòå, â Ñúðáèÿ òå ñà íÿêîëêî, êàòî îñíîâíèòå ñà ñôîðìèðàíè ïðåç 1990 ã. - ãîäèíà ïðåäè äà çàïî÷íå âîéíàòà. Òîâà ñà íàïðèìåð „Òèãðèòå“ íà Æåëêî Ðàæíÿòîâè÷ – Àðêàí, ÷èåòî

„Патрули“ от националисти?

Това е сръбско-арийски сюжет

20


КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на Радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

îôèöèàëíî èìå å äðóãî: Ñðúáñêà äîáðîâîëñêà ãâàðäèÿ. Ãðóïàòà å ñúçäàäåíà îò óëòðàðàäèêàëíàòà ÷àñò íà „óëòðàñèòå“ íà ôóòáîëíèÿ îòáîð „Öðâåíà çâåçäà“ è îáÿâÿâà, ÷å ùå çàùèòàâà ñðúáñêèÿ íàðîä îò âñÿêàêâè âúòðåøíè çàïëàõè, â òîâà ÷èñëî îò „ìþñþëìàíñêîòî íàøåñòâèå“ è îò „õúðâàòñêèòå óñòàøè“. Êàêòî áåøå äîêàçàíî îò Òðèáóíàëà çà áèâøà Þãîñëàâèÿ, „Òèãðèòå“ ñà ôèíàíñèðàíè îò òîãàâàøíèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò íà Ñúðáèÿ. Òÿõíàòà îñíîâíà ôóíêöèÿ â ïðåäâîåííèòå ìåñåöè å äà ïðåìèíàâàò äåìîíñòðàòèâíî ïðåç ñåëà è ãðàäîâå ñúñ ñìåñåíî íàñåëåíèå, êàòî ñ òîâà ïðåäèçâèêâàò ñòðàõ ñðåä íå-ñúðáèòå. Â ñòîëèöàòà îáà÷å íå ñà ðàçãëåæäàíè ñúñ ñòðàõ – ìíîãî áåëãðàäñêè èíòåëåêòóàëöè îïðåäåëÿò „Òèãðèòå“ êàòî èäèîòè èëè îáèêíîâåíè êîíòðàáàíäèñòè, íà êîèòî íå ñè ñòðóâà äà ñå îáðúùà âíèìàíèå.

Ïî-êúñíî „Òèãðèòå“ - ñðåä êîèòî äåéñòâèòåëíî èìà êîíòðàáàíäèñòè è èäèîòè, íî ñúùî è ðåöèäèâèñòè, ïóñíàòè îò çàòâîðà, áèâøè ñïîðòèñòè è áèâøè ïîëèöàè – äúðïàò ïúðâèÿ ñïóñúê â áîñíåíñêàòà âîéíà /1992 ã./ è çà åäíî ëÿòî óáèâàò íÿêîëêî õèëÿäè äóøè. Ïîñëå åäèí îò òÿõ óáèâà è ïðåìèåðà-äåìîêðàò Çîðàí Äæèíäæè÷. Íî òîâà å âå÷å äðóãà èñòîðèÿ.

„Òèãðèòå“ ñà ïðî÷óòè êàòî îñíîâíîòî ïàðàâîåííî ôîðìèðîâàíèå íà ïðåäâîåííà Þãîñëàâèÿ, íî çà áúëãàðñêàòà ïóáëèêà å êúäå-êúäå ïî-âàæíà åäíà äðóãà ãðóïà îò òèïà íà äíåøíèòå „ïàòðóëè“ - òîâà å Ñðúáñêàòà ãâàðäèÿ (äà, äóìàòà îòíîâî å „ãâàðäèÿ“). Óíèêàëíîòî â íåÿ å òîâà, ÷å å ñúçäàäåíà íå îò ñåðòèôèöèðàíè ïðåñòúïíèöè êàòî Àðêàí, à îò ïîëèòèê íà öèâèëíèÿ ñâÿò, ïðè òîâà ïðèíàäëåæàù êúì äåìîêðàòè÷íèÿ ñïåêòúð – Âóê Äðàøêîâè÷. Ñðúáñêàòà ãâàðäèÿ å ñúçäàäåíà ïðåç 1991 ã., íÿêîëêî ìåñåöà ïðåäè âîéíàòà, êàòî ïîìîùíî ôîðìèðîâàíèå íà ïàðòèÿòà Ñðúáñêî äâèæåíèå çà îáíîâëåíèå. Íåãîâà öåë å äà çàùèòàâà „ñðúáñêîñòòà“. Ó÷àñòíèöèòå ñå îáó÷àâàò â äâà òðåíèðîâú÷íè ëàãåðà.

Çà Äðàøêîâè÷ è íåãîâèÿ îïèò ñ áóõàëêèòå íå ñå ãîâîðè êîé çíàå êîëêî ÷åñòî. Êàêòî â Áúëãàðèÿ, òàêà è â Ñúðáèÿ, ìàñîâî ñå ñìÿòà, ÷å èìà è äîáðè íàöèîíàëèñòè, è ÷å Äðàøêîâè÷ å îò òÿõ. Âèíàòà çà þãîñëàâñêèòå âîéíè áåøå ñ ðàäîñò õâúðëåíà âúðõó âúîðúæåíè ðàäèêàëè è „èäèîòè“, äîêàòî „äåìîêðàòèòå“ èçâåñòíî âðåìå áÿõà æàëåíè, à äåìîêðàòè÷íî íàñî÷åíèòå èì ïèñòîëåòè - çàáðàâÿíè. Ïðåäè äà ïðàâè ãâàðäèè Äðàøêîâè÷ áåøå ïèñàòåë – åäèí îò îíåçè, êîèòî ïèøåõà çà îíåïðàâäàíèÿ ñðúáñêè íàðîä. Ïî-êúñíî ïúê ñòàíà è ãåðîé, çàùîòî îãëàâè âñåíàðîäíîòî äâèæåíèå çà ñâàëÿíå îò âëàñò íà Ñëîáîäàí Ìèëîøåâè÷.

Êîëêîòî è äàëå÷å äà ñå íàìèðà îò Åâðîïà, Ðóàíäà ñúùî äàâà ïîâîä çà ðàçìèñúë íà âñåêè ïîïàäíàë íà ñîôèéñêè „ãðàæäàíñêè ïàòðóëè“. Â òàçè ñòðàíà ïðîòè÷à ÷åòèðèãîäèøåí ïðîöåñ (1990-1994) íà ñâèêâàíå ñ äóìèòå íà îìðàçàòà, ïðåäè êìåòîâåòå äà ôîðìèðàò ãðóïè äîáðîâîëöè è äà èì ðàçäàäàò îðúæèå (â ðóàíäèéñêèÿ ñëó÷àé – ìà÷åòå). Âîäåùà ðîëÿ â òîâà „ñâèêâàíå“ èãðàÿò âåñòíèê „Êàíãóðà“ („Ïðîáóæäàíå“) è äâå ðàäèîñòàíöèè. Ïîíå äâàìà àâòîðè – Ñàìàíòà Ïàóúð è Ôèëèï Ãóðåâè÷ – òâúðäÿò, ÷å äî ãåíîöèäà íå áè ìîãëî äà ñå ñòèãíå, áåç ïîâñåìåñòíàòà òúðïèìîñò íà ðóàíäèéñêîòî îáùåñòâî êúì äóìèòå, ïðåäøåñòâàëè îðãàíèçèðàíåòî íà äîáðîâîëöè ïî îáùèíèòå.

Èñòèíñêèÿò ïîâîä çà èçíåíàäà îò òîâà, êîåòî ñòàâà â Áúëãàðèÿ, èçîáùî íå ñà ïàòðóëèòå íà Ðàñàòå, íàöèîíàëèñòèòå ïî ðàäèîòî è òåëåâèçèÿòà èëè òðèòå íàöèñòêè ìèòèíãà. Òîâà ñà âñå çàêîíîìåðíè ñëåäñòâèÿ íà íàäèãàùà ñå êñåíîôîáèÿ, ñ êîÿòî äåìîêðàòè÷íèòå îáùíîñòè èçáÿãâàò äà ñå êîíôðîíòèðàò è íå îáè÷àò äà èçîëèðàò â ïîëàãàùîòî é ñå ìàðãèíàëíî ìÿñòî. Èçíåíàäâàùîòî å â òîâà, ÷å äíåøíîòî îáùåñòâî å ïðèíóäåíî äà íàó÷àâà àçáó÷íè èñòèíè ñëåä áëèçî ÷åòâúðò âåê íåõàéñòâî è ÷å ñå ÷óäè êàê äà ñå áîðè ñ íåãàòèâíè ÿâëåíèÿ, êîëêîòî è îòäàâíà äà å îòêðèòà âñúùíîñò òîïëàòà âîäà.

21


МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА

Красимир Кънев

Борбата срещу словото на омраза в България

Çà ÁÕÊ, îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî ïîâå÷å îò äâå äåñåòèëåòèÿ ñå ïðîòèâîïîñòàâÿ ñðåùó ïóáëè÷íîòî ñëîâî íà îìðàçàòà, äíåøíîòî ìó ðàçâèõðÿíå íå ìîæå äà íå ïðåäèçâèêà ôðóñòðàöèÿ. Òî îáà÷å, îò äðóãà ñòðàíà, íå å íåùî, êîåòî ìîæå äà íè èçíåíàäà ïðåäâèä ðàçâèòèÿòà îò ïîñëåäíèòå ãîäèíè è å ìîæå áè è ïîâîä äà ïîòúðñèì ïî-äúëáîêèòå ïðè÷èíè çà íåãîâîòî øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèå, êàêòî è äà ñå âãëåäàìå â òðóäíîñòèòå ïðåä áîðáàòà ñ íåãî.

Ïðåäè âñè÷êî, êîãàòî ãîâîðèì çà „ñëîâî íà îìðàçà“, ñëåäâà ÿñíî äà çàÿâèì, ÷å âñÿêàêâî ïóáëè÷íî ïîäáóæäàíå êúì îìðàçà, äèñêðèìèíàöèÿ è íàñèëèå å íåïðèåìëèâî. Òî å óâðåæäàùî êàêòî ñïðÿìî ãðóïàòà êàòî öÿëî, òàêà è ñïðÿìî âñåêè ÷îâåê, êîéòî ïðèíàäëåæè êúì íåÿ. Íåïðèåìëèâî å äà ñå âèêà êàêòî „öèãàíèòå íà ñàïóí“, òàêà è „÷åðâåíè áîêëóöè“. Íî íå â åäíàêâà ñòåïåí. Çàùîòî â åäèíèÿ ñëó÷àé (ñ åòíè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò) ñå çàñÿãà ñúðöåâèíàòà íà ÷îâåøêàòà èäåíòè÷íîñò, äîêàòî â äðóãèÿ ñëó÷àé ñå âèçèðà íåéíàòà ïåðèôåðèÿ. Ñòàâà äóìà, ðàçáèðà ñå, çà îáùèÿ ñëó÷àé; ÿñíî å, ÷å çà íÿêîè õîðà ïîëèòè÷åñêèòå óáåæäåíèÿ ìîãàò äà ñà òîëêîâà òÿñíî ñâúðçàíè ñ òÿõíàòà èäåíòè÷íîñò, êîëêîòî è òåõíèÿò åòíîñ, àêî íå è ïîâå÷å. Çà òîâà,

÷èé åòíîñ å ïî-äîáúð îáà÷å, íå ìîæå äà èìà ðàçóìåí îáùåñòâåí äåáàò. Çà ïîëèòè÷åñêèòå óáåæäåíèÿ – ìîæå. Òîâà å ìîæå áè åäèíñòâåíàòà ðàöèîíàëíà ïðè÷èíà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî äíåñ äà çàùèòàâà îò äèñêðèìèíàöèÿ ðàñàòà è åòíîñà ïî-ñòðîãî, îòêîëêîòî ïîëèòè÷åñêèòå èëè äðóãè óáåæäåíèÿ.

Áîðáàòà ñúñ ñëîâîòî íà îìðàçà ó íàñ ñå âîäè ïî äâà îñíîâíè íà÷èíà: ÷ðåç ñèñòåìàòà íà ïðàâîñúäèå è ÷ðåç ó÷àñòèå â ïóáëè÷íèÿ äåáàò. Çà ñúæàëåíèå, â Áúëãàðèÿ è äâåòå ñôåðè èìàò ñâîèòå ñåðèîçíè äåôèöèòè. Îáùîòî è çà åäíàòà, è çà äðóãàòà å, ÷å ôóíêöèîíèðàò â åäèí áàëêàíñêè êóëòóðåí êîíòåêñò, â êîéòî åòíè÷åñêàòà è ðåëèãèîçíàòà îìðàçà, ïðåäðàçñúäúöè è ïðîòèâîïîñòàâÿíå ñà äîìèíèðàëè èñòîðè÷åñêè íå ñàìî ïóáëè÷íàòà ñôåðà íà èçðàçÿâàíå, íî è èíñòèòóöèîíàëíîòî èçãðàæäàíå. Òåõíèÿò åôåêò âúðõó ôîðìèðàíåòî íà ëè÷íèòå, ãðóïîâèòå è íàöèîíàëíèòå èäåíòè÷íîñòè å äîìèíèðàù è òâúðäå óñòîé÷èâ. Êúì òåçè ôàêòîðè ñëåäâà äà ñå äîáàâÿò äåôèöèòèòå íà íàøàòà ïîëèòè÷åñêà èñòîðèÿ, â êîÿòî ïåðèîäèòå íà èñòèíñêî äåìîêðàòè÷íî ðàçâèòèå ñà ïî-ñêîðî èçëèçàùè èçâúí íîðìàòà âðåìåâè àíêëàâè; åäíà äåìîãðàôñêà ñòðóêòóðà, â êîÿòî ïðåîáëàäàâà âúçðàñòíîòî

22



íàñåëåíèå ñ äîìèíèðàùè êîíñåðâàòèâíè íàãëàñè; ëèïñàòà íà òðàäèöèè íà ìóëòèêóëòóðåí ãðàäñêè æèâîò è ëîøîòî îáðàçîâàíèå.

Правосъдието

Ïðàâîñúäèåòî è íåãîâèòå àêòüîðè, ðàçáèðà ñå, íå ìîãàò äà îñòàíàò èçâúí âëèÿíèåòî íà òåçè ôàêòîðè. Ïðåç ïîñëåäíèòå äâå äåñåòèëåòèÿ òî ñå îêàçâàøå äîñòà ÷åñòî ìåæäó ñöèëàòà íà âúðõîâåíñòâîòî íà ïðàâîòî è õàðèáäàòà íà ïîëèòè÷åñêàòà öåëåñúîáðàçíîñò. Â ãîäèíèòå íà äåìîêðàòè÷íèÿ ïðåõîä òî, êàêòî è ïîëèöèÿòà, áÿõà òâúðäå ÷åñòî óïîòðåáÿâàíè ïîëèòè÷åñêè è ñèëíî ïîäàòëèâè íà êîðóïöèÿ è íåïîòèçúì. Íèñêîòî îáùåñòâåíî äîâåðèå â ïðàâîñúäèåòî îùå ïîâå÷å çàñèëâàøå è ïðîäúëæàâà äà çàñèëâà íàïúíèòå ìó äà òúðñè ëåãèòèìíîñò ÷ðåç ïðèñïîñîáÿâàíå êúì äîìèíèðàùè îáùåñòâåíè íàãëàñè, îñîáåíî êîãàòî ñà íàñî÷åíè êúì äèñêðèìèíèðàíå íà îáùåñòâåíî îòõâúðëåíè è ïîëèòè÷åñêè íåçíà÷èìè ãðóïè â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî.

Â ïîäîáíà îáùåñòâåíà è èíñòèòóöèîíàëíà ñðåäà å ìíîãî òðóäíî äà ñå ðàç÷èòà íà ñèñòåìàòà íà ïðàâîñúäèåòî â áîðáàòà ñðåùó ñëîâîòî íà îìðàçà, îñîáåíî êîãàòî íåãîâ èçòî÷íèê ñà îòíîñèòåëíî âëèÿòåëíè ïîëèòè÷åñêè êðúãîâå. Ìîæå áè ó÷åáíèêàðñêè ïðèìåð â òàçè íàñîêà å âúçõîäúò è âíåäðÿâàíåòî â áúëãàðñêàòà ïîëèòèêà íà ïàðòèÿ „Àòàêà“, åäíà ôîðìàöèÿ îò íåîòîòàëèòàðåí òèï. Òî ñòàíà ïðè áåçäåéñòâèåòî íà îðãàíèòå íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå, áåçäåéñòâèå ïðåä ëèöåòî íà îòêðèòè è ôëàãðàíòíè íàðóøåíèÿ íà çàêîíà â ñèòóàöèè íà ÿâíî ïîäáóæäàíå êúì åòíè÷åñêà è ðåëèãèîçíà îìðàçà, äèñêðèìèíàöèÿ è íàñèëèå îò ñòðàíà íà íåéíèòå àêòèâèñòè. Òàêà áå äîïóñíàòî îáùåñòâåíàòà àòìîñôåðà äà áúäå îòðîâåíà îò òåõíèòå ôèëèïèêè, êîèòî ñå ëååõà êàêòî îò îñíîâíè ìåäèè, òàêà è îò òðèáóíàòà íà ïàðëàìåíòà. Ìîæå áè íàé-äðàñòè÷íèÿò ñëó÷àé íà áåçäåéñòâèå íà ïðîêóðàòóðàòà áå âúâ âðúçêà ñ íàïàäåíèåòî îò àêòèâèñòè íà „Àòàêà” íàä ìþñþëìàíè ïî âðåìå íà ïåòú÷íà ìîëèòâà â ñîôèéñêàòà äæàìèÿ Áàíÿ áàøú ïðåç àïðèë 2011 ã. Ïî òîçè ñëó÷àé è äî äíåñ íÿìà âíåñåí îáâèíèòåëåí àêò çà ïðåñòúïëåíèå îò îìðàçà è åäâà ëè ìîæåì äà î÷àêâàìå òîâà äà ñòàíå çàíàïðåä. Ïðîêóðàòóðàòà, ñëåäâàéêè äîêòðèíàòà çà „ôîðìàëíèÿ” õàðàêòåð

íà ïóáëè÷íîòî ïîäáóæäàíå êúì îìðàçà è íàñèëèå, îòêàçà äà êîíñòèòóèðà êàòî æåðòâà ïî äåëîòî ìþñþëìàíèí, êîéòî ïî âðåìå íà íàïàäåíèåòî ñå íàìèðàøå â äæàìèÿòà. Òîåñò, ñïîðåä íåÿ è ïðîòèâíî íà ïðàêòèêàòà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà, â ñëó÷àÿ íå å íàëèöå èíäèâèäóàëèçèðàí óâðåæäàù ðåçóëòàò.

Îðãàíèòå íà ïðàâîñúäèåòî ïðîäúëæàâàò äà áåçäåéñòâàò è äíåñ, êîãàòî ïóáëè÷íàòà ñðåäà ñå òðîâè îò êñåíîôîáñêèòå ìàíòðè ñïðÿìî áåæàíöèòå íà ãðóïè, êîèòî, çà ðàçëèêà îò „Àòàêà“, íå ñå ïðèòåñíÿâàò îòêðèòî äà ñå íàðåêàò íåîíàöèñòêè. Òåçè ïîñëàíèÿ ñå èçëú÷âàò â ãëåäàíî âðåìå îò îñíîâíè òåëåâèçèîííè êàíàëè, äåÿíèÿòà ïîïàäàò ïåðôåêòíî â ñúñòàâèòå íà ÷ë. 162 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, à äîêàçâàíåòî èì íå ïðåäèçâèêâà íèêàêâè òðóäíîñòè, îñâåí åâåíòóàëíè îáâèíåíèÿ â äåôèöèò íà ïàòðèîòèçúì. Òîçè îáà÷å å ãðåõúò íà ãðåõîâåòå â Áúëãàðèÿ, íåùî, êîåòî ñòîè íàä âúðõîâåíñòâîòî íà ïðàâîòî äîðè â ïðàêòèêàòà íà òàêèâà ïðàâîðàçäàâàòåëíè èíñòèòóöèè êàòî Êîíñòèòóöèîííèÿ ñúä.

Çàâèñèìîñòòà íà ñèñòåìàòà íà ïðàâîñúäèå îò äðóãèòå âëàñòè è îò îáùåñòâåíèòå íàãëàñè ñå ïðîÿâè è â ðåøåíèÿòà íà ãðàæäàíñêèòå ñúäèëèùà ïî äåëà ñðåùó ëèäåðà íà „Àòàêà” Âîëåí Ñèäåðîâ, îáðàçóâàíè ïî ïîâîä íà íåãîâè ïóáëè÷íè èçêàçâàíèÿ, ïîäáóæäàùè êúì îìðàçà è äèñêðèìèíàöèÿ ñïðÿìî åòíè÷åñêè è ðåëèãèîçíè ìàëöèíñòâà. Ñúäèëèùàòà ïðèåìàõà, ÷å ñ òÿõ òîé å óïðàæíèë ñâîåòî ïðàâî íà ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå. Òàêà, çà ðàçëèêà îò ñëó÷àèòå íà îáèäà è êëåâåòà ìåæäó ÷àñòíè ëèöà, â êîèòî ñúäèëèùàòà îáùî âçåòî óñïÿâàò äà áàëàíñèðàò ïðàâîòî íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà ëè÷íèÿ è ñåìåéíèÿ æèâîò, òå ñå ïðîâàëèõà â òàçè ñè ôóíêöèÿ, êîãàòî ñòàâà äóìà çà ïóáëè÷íî íàñàæäàíå íà îìðàçà è äèñêðèìèíàöèÿ, ÷èéòî èçòî÷íèê å äåïóòàò â ïàðëàìåíòà.

Çà ñúæàëåíèå, òúðñåíåòî íà ïðàâîñúäèå îò æåðòâèòå íà ñëîâîòî íà îìðàçà ÷ðåç àëòåðíàòèâíàòà ïðîöåäóðà, òàçè ïðåä Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ (ÊÇÄ), çàñåãà íå äàâà ïî-äîáðè ðåçóëòàòè. Îñíîâíàòà ïðè÷èíà çà òîâà å âèñîêàòà ñòåïåí íà ïîëèòè÷åñêà çàâèñèìîñò íà ñúñòàâà íà òîçè îðãàí. Òîé ñå ôîðìèðà îò ëèöà, êîèòî ïî÷òè

23



24

áåç èçêëþ÷åíèå ñà ïîëèòè÷åñêè íàçíà÷åíöè. Ïîëèòè÷åñêàòà ëîÿëíîñò ïðè òÿõíîòî íàçíà÷àâàíå äîìèíèðà íàä èçèñêâàíåòî çà åêñïåðòíîñò. Òîâà ïðîëè÷à îñîáåíî ÿðêî ïðè ïîñëåäíàòà ïðîìÿíà íà ñúñòàâà íà ÊÇÄ, êîãàòî âñè÷êè ïàðëàìåíòàðíî ïðåäñòàâåíè ñèëè, âêëþ÷èòåëíî ïàðòèÿ „Àòàêà”, ïîëó÷èõà êâîòè â ñúñòàâà íà êîìèñèÿòà. Ïîðàäè òîâà íå å çà ó÷óäâàíå, ÷å ÊÇÄ å âúâ âèñîêà ñòåïåí íåàäåêâàòíà ïðè ðàçãëåæäàíå íà äåëà çà ïîäáóæäàíå êúì åòíè÷åñêà äèñêðèìèíàöèÿ è òîðìîç îò ñòðàíà íà âëèÿòåëíè ïîëèòèöè.

Медиите

Ìåñòíè è ìåæäóíàðîäíè íàáëþäàòåëè íà ñâîáîäàòà íà ìåäèèòå â Áúëãàðèÿ âå÷å íÿêîëêî ïîðåäíè ãîäèíè îòáåëÿçâàò ñèñòåìíè ïðîáëåìè, ñâúðçàíè ñ ïîä÷èíÿâàíåòî èì íà êîðïîðàòèâíè èíòåðåñè, çàñèëâàùàòà ñå çàâèñèìîñò îò èçòî÷íèöè íà ôèíàíñèðàíå, ñâúðçàíè ñ ïðàâèòåëñòâîòî, ïðåíàñèòåíîñòòà íà ìåäèéíèÿ ïàçàð è èçïîëçâàíåòî íà ìåäèèòå çà ïîëèòè÷åñêè öåëè. Îòáåëÿçâàò ñå è ïðîöåñèòå íà ïðåîðèåíòèðàíå íà ìåäèéíàòà ñðåäà êúì çàáàâíî-ðàçâëåêàòåëíèòå æàíðîâå è ìàðãèíàëèçèðàíåòî íà ïóáëèöèñòèêàòà, òîâà êîåòî íÿêîè íàáëþäàòåëè íàðåêîõà ÷àëãèçèðàíå íà ïóáëè÷íàòà ñôåðà. Ìåäèèòå ïðîãðåñèâíî ïðåñòàâàò äà áúäàò òîâà, çà êîåòî ñà ïðèçâàíè – ãåíåðàòîðè íà ïðîñâåòåí, ðàöèîíàëåí è âêëþ÷âàù îáùåñòâåí äåáàò ñ âúâëè÷àíå íà êîìóíèêàòèâíî êîìïåòåíòíè ñóáåêòè.

Íàðåä ñ òîâà, ïðåç ïîñëåäíîòî äåñåòèëåòèå â Áúëãàðèÿ ñå ðàçâè ñâîåîáðàçåí ïàðòèéíî-ìåäèåí è áèçíåñ êîðïîðàòèâèçúì. Òåëåâèçèÿ ÑÊÀÒ è òåëåâèçèÿ „Àëôà“, åäíàòà îáâúðçàíà ñ ïàðòèÿ ÍÔÑÁ, à äðóãàòà – ñ ïàðòèÿ „Àòàêà“, ñå ôîðìèðàõà êàòî ïðîïàãàíäíè ðóïîðè, àíàëîçè íà êîèòî ìîãàò äà ñå îòêðèÿò ñàìî â ðàííèòå ãîäèíè íà òîòàëèòàðíèÿ êîìóíèñòè÷åñêè ðåæèì. Òå íå ñà ìåäèè â ñîáñòâåíèÿ ñìèñúë íà äóìàòà, çàùîòî íÿìàò â íèêàêúâ ñìèñúë êàêâàòî è äà áèëî ïîñðåäíè÷åñêà ðîëÿ. Â ïðîäúëæåíèå íà ãîäèíè îò òÿõ ñå ëåå, åäèíñòâåíî ñ ïðîïàãàíäíà öåë, ñâîáîäíî è íåîáåçïîêîÿâàíî ñëîâî íà îìðàçà, ÷èéòî îáåêò ñà íàé-ðàçëè÷íè ãðóïè – ðîìèòå, ìþñþëìàíèòå, áåæàíöèòå, õîìîñåêñóàëíèòå. Ñèñòåìíèòå íàïàäêè íàä òåçè áåççàùèòíè è îáùåñòâåíî îòõâúðëåíè õîðà

íà ïðàêòèêà ôîðìèðàò ñìèñúëà íà ñúùåñòâóâàíåòî íà òåçè äâå ìåäèè. Íî íèòî ïðîêóðàòóðàòà, íèòî ìåäèéíèòå ðåãóëàòîðè íå íàïðàâèõà äîðè áåãúë îïèò äà ñàíêöèîíèðàò òàçè äåéíîñò.

Èçâúí ïàðòèéíî îáâúðçàíèòå òåëåâèçèè, â óñëîâèÿòà íà ïðåíàñèòåíîñò íà ìåäèéíèÿ ïàçàð è ñâðúõïðåäëàãàíå íà èíôîðìàöèîííè ïðîäóêòè, ïðîèçâåæäàíè ñúñ ñêðîìíè ôèíàíñîâè ñðåäñòâà, áúëãàðñêèòå ìåäèè ñòàâàò íåèçáåæíî ïîäàòëèâè íà ñåíçàöèîíàëèçìà è íà íàé-ïðèìèòèâíèòå îáùåñòâåíè íàñòðîåíèÿ. Êúì òîâà ñëåäâà äà ñå äîáàâÿò ëèïñàòà íà òðàäèöèè íà íåçàâèñèìà è ïðîôåñèîíàëíà æóðíàëèñòèêà, êàêòî è ëîøîòî îáðàçîâàíèå. Ïðîäóöèðàíåòî íà îáùåñòâåí äåáàò, âêëþ÷èòåëíî îò ãîëåìèòå ìåäèè, ñå ñâåæäà äî èäåíòèôèöèðàíå íà òîâà êîé ïî êàêúâ âúïðîñ å ãîâîðèë ïóáëè÷íî è â êàêâà ñòåïåí òîâà ïóáëè÷íî ãîâîðåíå áè áèëî çàíèìàòåëíî çà òÿõíàòà àóäèòîðèÿ. Ïî÷òè íèêàêúâ îïèò íå ñå ïðàâè äà ñå îöåíè êîìïåòåíòíîñòòà íà ãîâîðèòåëÿ, êàêòî è åâåíòóàëíèÿò åôåêò îò íåãîâîòî ãîâîðåíå âúðõó ãðóïè, êîèòî íå ñà ïðåäñòàâåíè â äåáàòà. Îòòóê ïðîèçòè÷à ìàñîâîòî êàíåíå â ñòóäèàòà íà õîðà, êîèòî ñà âèðóëåíòíè ãåíåðàòîðè íà ñëîâî íà îìðàçà. Òå ñà àêòèâíè, ãîâîðÿò ïðîâîêàòèâíî, ïîñëàíèåòî èì å ïðîñòî è ñå ïðèõâàùà ëåñíî è áúðçî îò àóäèòîðèÿòà.

Ìîÿò îïèò îò ó÷àñòèÿ â ïðåäàâàíèÿ íà ãîëåìè ìåäèè çàåäíî ñ õîðà, ÷èåòî îñíîâíî ïîñëàíèå å ïîäáóæäàíå êúì ðàñèñòêà è êñåíîôîáñêà îìðàçà, äèñêðèìèíàöèÿ è íàñèëèå å èçêëþ÷èòåëíî íåãàòèâåí, ïîðàäè êîåòî àç ïðåñòàíàõ äà ñå ñúãëàñÿâàì äà ó÷àñòâàì â ïîäîáíè ôîðìàòè. Â êîìóíèêàòèâíèÿ ïðîöåñ èçîáùî è îñîáåíî êîãàòî òîé å ñèëíî îãðàíè÷åí âúâ âðåìåòî ðàâíèùåòî íà åäèí ðàäèî èëè òåëåâèçèîíåí äåáàò íåèçáåæíî ñå çàäàâà îò ó÷àñòíèöèòå ñ íàé-íèñêà êîìóíèêàòèâíà êîìïåòåíòíîñò. Êîãàòî íàñðåùà âè å ÷îâåê, êîéòî íå îòèâà ïî-äàëå÷ îò òîâà äà íàðè÷à èìèãðàíòèòå „ìàéìóíè“ èëè „ãëàâîðåçè“, åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà „ïðåñòúïíèöè“, à âàñ – ñúó÷àñòíèê â ïðåñòúïëåíèå, âèå íå ìîæåòå äà íå ñëåçåòå äî òîâà íèâî è äà íå çàïî÷íåòå äà ñå îïðàâäàâàòå, êàêòî è äà ñå îïèòàòå äà îáÿñíèòå çàùî òå íå ñà „ìàéìóíè“. È íà ïðàêòèêà ðèñêúò äåáàòúò äà ïðåìèíå â îáñúæäàíå íà òîâà òå ìàéìóíè ëè ñà èëè íå, à âèå ñúó÷àñòíèê ëè ñòå èëè



25

Красимир Кънев е социолог, автор на книгите “Свобода на изразяване” и “Защита от изтезания”. Публикува в българския и в чуждестранния печат. Председател на БХК.

íå ñòå, å ìíîãî ãîëÿì. È äà íå îñòàíå âðåìå çà äðóãî.

Ãîëÿìàòà ÷àñò îò áúëãàðñêèòå æóðíàëèñòè è ðåäàêòîðè íå âëàäåÿò åäíî êëþ÷îâî óìåíèå – äà òúðñÿò íåîáõîäèìàòà ìÿðà íà êîíñåíñóñà ìåæäó ó÷àñòíèöèòå, êîÿòî äà áàëàíñèðà ìåæäó äâàòà îñíîâíè èíòåðåñà íà îáùåñòâåíèÿ äåáàò – íåãîâàòà ðàöèîíàëíîñò è òîâà òîé âñå ïàê äà áúäå ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà ðàçëè÷íè ìíåíèÿ. Òîâà ñå îòíàñÿ îñîáåíî çà ïóáëèöèñòè÷íèòå ïðåäàâàíèÿ ïî åëåêòðîííèòå ìåäèè, êúäåòî âðåìåòî å ìíîãî êðàòêî. Êîãàòî â òàêàâà ñèòóàöèÿ êîíñåíñóñúò å ìèíèìàëåí, äåáàòúò å íåèçáåæíî áåäåí. È íÿìà êàê äà íå å, àêî òðÿáâà äà ñå îáÿñíÿâà òå ìàéìóíè ëè ñà èëè íå ñà. Äîêàòî îáÿñíèì, âðåìåòî ìèíàâà.

Ðàöèîíàëíîñòòà íà ìåäèéíèÿ äåáàò å ïðÿêî ñâúðçàíà ñ êîìóíèêàòèâíàòà êîìïåòåíòíîñò íà ó÷àñòíèöèòå â íåãî, òîåñò, ñ òÿõíîòî ïîçíàâàíå íà òåìàòà, ñúñ ñïîñîáíîñòòà èì äà àðòèêóëèðàò ñâîèòå

ìèñëè è äà ñõâàùàò àäåêâàòíî ïðîòèâíàòà ãëåäíà òî÷êà. Æóðíàëèñòè÷åñêèÿò ïðîôåñèîíàëèçúì ñå ñúñòîè â ñïîñîáíîñòòà äà ñå èçñëåäâà è óñòàíîâè òàçè êîìïåòåíòíîñò ó ïîòåíöèàëíèÿ ó÷àñòíèê. Òîâà èçèñêâà ñúùî òàêà ñåðèîçíà ïðåäâàðèòåëíà ïîäãîòîâêà â åêèï, êîåòî â íåäîôèíàíñèðàíèòå áúëãàðñêè ìåäèè å òðóäíî äà ñå îñèãóðè. Ïðè ëèïñà íà òàêàâà ïîäãîòîâêà, ðèñêúò äåáàòúò äà ìèíå â îáÿñíåíèå íà áàçèñíè ïîíÿòèÿ è äà íå ñå ñòèãíå èçîáùî äî ôîðìóëèðàíå íà ðåøåíèÿ å ìíîãî ãîëÿì.

È íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî ñðåä äåôèöèòèòå íà áúëãàðñêàòà æóðíàëèñòèêà å ïðîáëåìúò ñ îòãîâîðíîñòòà. Òîâà íà êîãî åäèí æóðíàëèñò ùå äàäå òðèáóíà â ñâîÿòà ìåäèÿ, îñîáåíî êîãàòî ñòàâà äóìà çà ãëåäàíî/ñëóøàíî ïðåäàâàíå, å îò êëþ÷îâî çíà÷åíèå çà òîâà êàê ñå îôîðìÿ îáùåñòâåíèÿò äåáàò è êàêâè âíóøåíèÿ ïðîèçòè÷àò îò íåãî, êîèòî âëèÿÿò âúðõó èíäèâèäóàëíèÿ è ãðóïîâèÿ ïîëèòè÷åñêè è ìîðàëåí èçáîð.

Ïðîâàëèòå íà áúëãàðñêîòî ïðàâîñúäèå äà ñå ñïðàâè ñúñ ñëîâîòî íà îìðàçà â ìîìåíòà ñà ïðåäìåò íà îêîëî åäíà äóçèíà äåëà ñðåùó Áúëãàðèÿ â Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã (ÅÑÏ×). Ïðåç ìàðò 2012 ã. ïî äåëîòî „Àêñó ñðåùó Òóðöèÿ” Ãîëÿìàòà êàìàðà ïðèå, ÷å îòäåëíèÿò ÷ëåí íà ãðóïàòà, êîÿòî å îáåêò íà ðàñèñòêî ñëîâî íà îìðàçà, å ïîòåíöèàëíà æåðòâà íà íàðóøåíèå íà íåãîâîòî/íåéíîòî ïðàâî íà ëè÷åí æèâîò íåçàâèñèìî îò òîâà, ÷å íå å âèçèðàí ëè÷íî. Ïî Àêñó ÅÑÏ× íå íàìåðè íàðóøåíèå âúç îñíîâà íà êîíêðåòíèòå ôàêòè ïî äåëîòî, íî òîâà íå ïðàâè ïðàâíèÿ ïðèíöèï, êîéòî Ñúäúò óñòàíîâè, ïî-ìàëêî âàëèäåí. Ðàçãëåæäàíåòî íà äåëàòà ñðåùó Áúëãàðèÿ ïðåäñòîè, à åôåêòèòå îò åâåíòóàëíèòå îñúäèòåëíè ðåøåíèÿ ùå ñå ïðîÿâÿâàò ãîäèíè ñëåä êàòî òå áúäàò îáÿâåíè.

Èçêàçâàíå íà êîíôåðåíöèÿòà „Ðå÷òà íà îìðàçàòà è ðîëÿòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî”, 28 íîåìâðè, Ñîôèÿ.


ПРАВА НА БЕЖАНЦИТЕ

26

Руслан Трад

Случаят „Телиш”: Кой има мотив, средство и възможностÎò äâå ñåäìèöè íàñàì â ïëåâåíñêîòî ñåëî Òåëèø ñå ðàçãîðÿõà ïðîòåñòè, ñâúðçàíè ñ èçãðàæäàíåòî íà áåæàíñêè ëàãåð íà òåðèòîðèÿòà íà ñåëèùåòî. Áèâøåòî ðàêåòíî ïîäåëåíèå â Òåëèø å ÷àñò îò ñïèñúêà, ïðåäîñòàâåí íà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà áåæàíöèòå, ñ 26 âîåííè ðàéîíà, êîèòî ìîãàò äà ñå èçïîëçâàò çà íàñòàíÿâàíå íà áåæàíöè. È â àòìîñôåðàòà íà íàðàñòâàùî íàïðåæåíèåòî è çàñèëâàíå íà êðàéíîäåñíèòå ôðàêöèè ïî óëèöèòå íà Ñîôèÿ, äåìîíñòðàöèèòå â Òåëèø äàäîõà ïîâîä çà ïðèòåñíåíèå, ÷å è äðóãè ñåëèùà ìîãàò äà áúäàò íàñòðîåíè ñðåùó èçãðàæäàíåòî íà ëàãåðè.

Íà 22 íîåìâðè äåìîíñòðàíòèòå ïðèåõà äåêëàðàöèÿ, êîÿòî ùå èçïðàòÿò äî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ, ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è îìáóäñìàíà. Òîâà ñúîáùè çà ÁÒÀ Íåëè Äàêîâà - êìåò íà ñåëîòî.

Â òîâà ïîëîæåíèå âåäíàãà âúçíèêâà âúïðîñúò – êîé ìîæå äà ïðåäèçâèêâà ïðîòåñòèòå è çàùî æèòåëèòå íà Òåëèø ñà ïðîòèâ èçãðàæäàíåòî íà ëàãåð çà áåæàíöè?

Çà ñúæàëåíèå èíôîðìàöèÿòà å ìàëêî. Íà ïðúâ ïîãëåä ìîæå äà ñå êàæå – õîðàòà ñà íåäîâîëíè îò ôàêòà, ÷å äî òÿõ ùå æèâåÿò ÷óæäåíöè, äîøëè îò ðàçëè÷íè äúðæàâè. Ìíåíèÿ íà èíòåðâþèðàíè îò ìåäèèòå âàðèðàò îò „âúçìîæíîñò çà êðàæáè“ äî „òå ñà ïîâå÷å îò íàñ è ùå íè ïðåòîïÿò“. Ñòèãíà ñå äîðè äà èçÿâëåíèÿ, ÷å çàðàäè òîâà, ÷å áåæàíöèòå ïàëèëè êëîíè, âúçäóõúò ñå çàìúðñÿâàë.

È òóê çàïî÷âàò ïðåäïîëîæåíèÿòà êîé ìîæå äà ïîäêëàæäà ïðîòåñòèòå, èçïîëçâàéêè ñòðàõîâåòå íà ìåñòíèòå. Ñïîðåä ìåñòíè æóðíàëèñòè âúçìîæåí âàðèàíò å ñòðóêòóðè íà ÍÔÑÁ äà ñòîÿò çàä

äåìîíñòðàöèèòå. Òðàäèöèîííî òàçè ïàðòèÿ å áëèçêà ñ âîåííèòå, à â ñ. Òåëèø èìà ãîëåìè ñïîðîâå îêîëî ðàêåòíîòî ïîäåëåíèå. Áèâøèòå âîåííè íåäîâîëñòâàò îò ãîäèíè, ÷å òîâà ìÿñòî çàïàäà, ÷å ëèïñâàò ïàðè è ÷å â êðàéíà ñìåòêà òîâà óäðÿ ïî ñèãóðíîñòòà íà äúðæàâàòà. Òåçè âèæäàíèÿ íà âåòåðàíèòå ñà ïîäêðåïåíè îò ãðóïè êàòî ÍÔÑÁ, êîèòî èçïîëçâàò ìîìåíòà, çà äà íàòðóïàò ïîäêðåïà ñðåä íàñåëåíèåòî.

Îò äðóãà ñòðàíà, ÍÔÑÁ, ñïîðåä ìåñòíè, ñà áëèçêè äî ÃÅÐÁ. Ñúçäàâà ìíîãî âúïðîñè ïðèñúñòâèåòî íà äåïóòàòà îò ÃÅÐÁ Ïëàìåí Òà÷åâ, êîéòî, ñïîðåä ñèãíàëè, ñíàáäÿâà äåìîíñòðàíòèòå ñ õðàíè è íàïèòêè. Ìîæåì ëè äà îïðåäåëèì òîâà êàòî ïðåäèçáîðíà êàìïàíèÿ? Îáñòàíîâêàòà ñúçäàâà ìíîæåñòâî ïèòàíèÿ, ÷èèòî îòãîâîðè ñÿêàø âñå îùå ñå ïàçÿò â òàéíà.

Ïðè âñè÷êè ïîëîæåíèÿ ëèïñàòà íà ðàçÿñíåíèå îò ñòðàíà íà èíñòèòóöèèòå ïî âúïðîñè êàòî êàêâî ïðåäñòàâëÿâà çàòâîðåíèÿò òèï ëàãåð, êîè õîðà ùå ïðèñòèãíàò â Òåëèø, êîëêî ùå å òî÷íî òåõíèÿò áðîé – ïðåäèçâèêâà îïàñåíèÿ ñðåä ìåñòíîòî íàñåëåíèå, à òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà áèâà èçïîëçâàíî îò ïîëèòè÷åñêè ñèëè, çà äà ïîäñèãóðÿò ïîäêðåïà ïðè èçáîðè. Èìà è îùå íåùî – íàáëèçî ùå ïðåìèíàâà „Þæåí ïîòîê“. Ñïîðåä íÿêîè âúïðîñèòå ñà ñâúðçàíè.

Ñúùåñòâóâà è âúïðîñúò çàùî ìàñîâî, êàêòî ìåäèè, òàêà è èíñòèòóöèè, èãíîðèðàò ãîòîâíîñòòà íà ñåâåðîçàïàäíîòî ñåëî Îõðèä äà ïðèåìà áåæàíöè èëè ïúê ñå ïðîïóñêàò ïîëîæèòåëíèòå ïðèìåðè êàòî ñåëî Êîâà÷åâöè.

18 íîåìâðè 2013 ã.

Руслан Трат е председател на Форум за арабска култура, блогър, завършва “Връзки с обществеността” във ФЖМК.


СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ

Митко Новков

27

Възможността-да-не

Ñïåöèôèêàòà íà âúçìîæíîñòòà-äà-íå å ðàçãëåäàíà âçèñêàòåëíî îò Äàðèí Òåíåâ â ðåñïåêòèðàùèòå ìó „îïèòè“ âúðõó ôèëîñîôèÿòà íà Æàê Äåðèäà „Îòêëîíåíèÿ“. Âúçìîæíîñòòà-äà-íå å ìîäàëíîñò íà êàòåãîðèÿòà „âúçìîæíîñò“ (ìàêàð ÷å, àêî ãîâîðèì stricto facto, ãîðíàòà ôðàçà å ÷èñòà òàâòîëîãèÿ), êîÿòî ÿ ðàçøèðÿâà îòâúä ÄÀ-òî è ÍÅ-òî, âúâåæäàéêè òðåòà îïöèÿ – ÄÀ ÍÅ-òî. Åäíî íåùî ìîæå äà áúäå íàïðàâåíî è íå ìîæå äà áúäå íàïðàâåíî – òîâà å òðèâèàëíèÿò ñëó÷àé íà êàòåãîðèÿòà âúçìîæíîñò, îïèðàù äî ôîðìàëíàòà ëîãèêà íà Àðèñòîòåë è äî „èëè/èëè“ íà Êèðêåãîð. Íî èìà îùå åäíà îïöèÿ – êîãàòî åäíî íåùî ìîæå äà áúäå íàïðàâåíî, íî âúïðåêè òîâà íå ñå ïðàâè, ñïåñòÿâà ñå. È òàêà, âìåñòî „èëè/èëè“ ïîëó÷àâàìå „èëè/èëè-è“.

Äà îáÿñíÿ, ïîíåæå ñòàíà ñëîæíî: Ãåîðãè Ãîñïîäèíîâ â åäíà ñðåùà ñ íåãî, îðãàíèçèðàíà îò Ëþäìèëà Ìèíäîâà â Èíñòèòóòà ïî áàëêàíèñòèêà íà ÁÀÍ, ðàçêàçà êàê å îòêàçàë íÿêîëêî ïúòè íà íàñòîÿòåëíèòå ïîêàíè íà åäíî ïðåäàâàíå – èçêëþ÷èòåëíî ïîïóëÿðíî, ñ ïðî÷óò ïî íàøèòå øèðèíè âîäåù, äà ó÷àñòâà â íåãî. Èìà âúçìîæíîñò, íî íå – îòêàçâà, ïðåöåíÿâà, ÷å ìÿñòîòî ìó íå å òàì è àêî ñå ïîÿâè çàåäíî ñ òîçè âîäåù íà åêðàíà, ùå ëåãèòèìèðà òåëåâèçèîííèòå ìó ïðàêòèêè, íå îñîáåíî ÷èòàâè è ÷èñòîñúðäå÷íè. Âúçìîæíîñò-äà-íå. Â íîâèÿ ðîìàí íà Êåðàíà Àíãåëîâà „Ñëúí÷îãëåäè çà Ìàðèÿ“ ñå íàòúêâàìå íà ïîäîáíà ñèòóàöèÿ: Ìàðèÿ, êîÿòî å ôîòîãðàôêà âúâ âåñòíèê, ïðàâè øîêèðàùà ñ òðàãèçìà ñè ñíèìêà íà ìúæ, çàãóáèë æåíà ñè ïðè àòåíòàòà â Ñàðàôîâî. Ñíèìêàòà å èçïîâåäíà, îò÷àÿíèåòî è çàãóáàòà ñòðóÿò îò î÷èòå íà ìúæà, ãëàâíàòà ðåäàêòîðêà ÿ õàðåñâà è ÿ èñêà, çà äà èëþñòðèðà ñ íåÿ èçìèíàëèòå 40 äåíà îò óæàñà â Áóðãàñ. Ìàðèÿ îáà÷å îòêàçâà, ñìÿòà çà íåðåäíî äà óïîòðåáè òðàãåäèÿòà íà ñúïðóãà çà ïîêàç, êîéòî å

äàëå÷ îò ñú÷óâñòâèåòî, à òúðñè íàé-âå÷å ñåíçàöèÿòà. Âúçìîæíîñò-äà-íå.

Ñåòèõ ñå çà òàçè âúçìîæíîñò-äà-íå, êîãàòî íà èçëèçàíå îò ïîäëåçà íà Ðåêòîðàòà äâå ìëàäè÷êè äåâîéêè ìè ïúõíàõà â ðúêàòà ò.íàð. „Âåñòíèê çà ìåòðîòî“, èçäàíèå íà áúëãàðñêèòå ïàðëàìåíòàðíè íàöèñòè. (Èìà è èçâúíïàðëàìåíòàðíè áúëãàðñêè íàöèñòè, òå ïúê ñå ñàìîíàçíà÷èõà äà „ïàòðóëèðàò“ îêîëî Õàëèòå. Ùå ïåðèôðàçèðàì ïî îòíîøåíèå íà òÿõ åäèí âúïðîñ, çàäàäåí îò Óèëÿì Ãîäóèí, áàùàòà íà Ìåðè Øåëè: À êîé ùå ïàòðóëèðà çà ïàòðóëèðàùèòå?) Åäèí âåñòíèê ÷èñòà èçìàìà, îòêðîâåíà ôàëøèôèêàöèÿ, íàãëî ìåíòå – ëúæå êàòî äúðò àòàêèñò, ÷å å íà ìåòðîòî, òà ñå íàëîæè óïðàâàòà íà ïúòíîòî ñúîðúæåíèå îôèöèàëíî äà îïðîâåðãàâà íàõàëíîòî øàðëàòàíñòâî. À âåñòíèêúò, ñúùèÿò êàòî èçäàòåëèòå ñè – ïúëåí ñ äîíîñè è êëåâåòè. Ñàìî êàòî ìó âèäÿõ çàãëàâèåòî, ãî çàõâúðëèõ íà äîñòà ñîëèäíàòà êóï÷èíà ñ îìåðçåíèå. Òîåñò íå ãî âçåõ, ìàêàð äà ìîæåõ – âúçìîæíîñò-äà-íå. È ðåøèõ äà ïîîñòàíà è ïîãëåäàì – êîëêî ÷îâåêà ùå ïîñòúïÿò êàòî ìåí? Íå áÿõà, çà ñúæàëåíèå, ìíîãî – çà äåñåòèíàòà ìèíóòè, ïðåç êîèòî íàáëþäàâàõ, ñàìî 5-6, âñè÷êè îñòàíàëè ìèíóâà÷è ÷èííî ñè ãî ïðèáðàõà. Ñ äðóãè äóìè, âìåñòî äà ñå âúçïîëçâàò îò âúçìîæíîñòòà-äà-íå ïðèáèðàò ïàðöàëà, òå – íàïðîòèâ, äîðè ãî ðàçëèñòâàõà. Âñå åäíî äà ðàçëèñòâàø òîàëåòíà õàðòèÿ. È äà öàïàø íå ñàìî ïðúñòèòå, íî è ãëàâàòà ñè...

Åòî çà åäíà òàêàâà âúçìîæíîñò-äà-íå êîïíåÿ â áúëãàðñêèòå ìåäèè. Âúçìîæíîñò, êîÿòî íîðâåæêèòå èì êîëåãè íàïðèìåð îò âñè÷êè èçäàíèÿ – ïå÷àòíè è åëåêòðîííè, ðåøàâàò äà ñïàçâàò ïî âðåìå íà ñúäåáíèÿ ïðîöåñ ñðåùó äåñíèÿ èçâåðã, èçòðåáèë òîëêîâà íåâèííè ìëàäè æèâîòè íà îñòðîâ Þòüîÿ.


СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ

28

Íèêàêâè îòðàçÿâàíèÿ íà ïëåäîàðèèòå è ðàñèñòêèòå ìó èçñòúïëåíèÿ, ïúëíî çàòúìíåíèå. Ìîãàò, íî îòêàçâàò – âúçìîæíîñò-äà-íå. Ñ åäèíñòâåíîòî îñíîâàíèå – íà ÷óäîâèùàòà íå áèâà äà ñå äàâà òðèáóíà, íåêà ñàìîòíè òúíàò â ñâîÿòà ÷óäîâèùíîñò. À òóê êàêâî? Òóê, âåäíàãà ñëåä êàòî ñå ðàçáðà çà áåçóìíàòà èäåÿ íà õèëàâîòî èçâúíïàðëàìåíòàðíî íàöè, îòâñÿêúäå ñå çàíàäïðåâàðâàõà äà ãî êàíÿò â ñòóäèÿ è ïî ñòðàíèöè íà âåñòíèöè. Îòòàì ïúê òîé îòíîâî ëúæåøå (èçãëåæäà, òðÿáâà äà ñìåíèì ïîãîâîðêàòà è îòñåãà íàòàòúê äà êàçâàìå: Ëúæå êàòî áúëãàðñêè íàöèîíàëèñò!), ÷å ïîëèöèÿòà áèëà ðàçðåøèëà àêöèÿòà. Åñòåñòâåíî, ïîëèöèÿòà îïðîâåðãà, íî òîâà çà áúëãàðñêèòå ìåäèè êàòî ÷å ëè íå áåøå íîâèíà è îò îïðîâåðæåíèåòî íèùî

íå ïîñëåäâà, íàöèòî ïðîäúëæè äà ñå ïîÿâÿâà ïî ìåäèèòå. Çà ðàçëèêà îò íîðâåæêèòå èì êîëåãè, áúëãàðñêèòå æóðíàëèñòè íÿìàò èäåÿ, ÷å ìîãàò äà èçïîëçâàò è âúçìîæíîñòòà-äà-íå äàâàò ìåãäàí çà ñëîâî íà ÷îâåêîíåíàâèñòíèöè. Ñÿêàø îáðàòíî – êîëêîòî ïî-÷îâåêîíåíàâèñòíî å ñëîâîòî, òîëêîâà ïî-äîáðå çà òÿõ. À, áå, ñêàíäàë äà ñòàâà, êàêâî ïúê?...

Âúçìîæíîñòòà-äà-íå å âúçìîæíîñò äà íå áúäåø ïîäëåö è ãëóïàê. Çà æàëîñò, áúëãàðñêèòå ìåäèè íå èçïîëçâàò òàçè âúçìîæíîñò. È ïîðàäè òîâà â îãðîìíàòà ñè ÷àñò ñà òàêèâà, êàêâèòî ñà – ïîäëè è ãëóïàâè...

Митко Новков е литературен критик, публицист, журналист. Автор на няколко книги и много публикации. Носител на журналистическата награда „Паница”, на приза „Златен будилник” на програма „Христо Ботев” на БНР и на други отличия.


НАУКА И ЦЕНЗУРА

29

Юлиана Методиева

„Турците в България”: Нацията като пеперуда от хербарий,

нацията като жив организъмÍà 14 íîåìâðè áúëãàðñêè èñòîðèöè äàâàò ñïåöèàëíà ïðåñêîíôåðåíöèÿ (âæ. òóê). Íà íåÿ ïðîô. Èëèÿ Òîäåâ – äèðåêòîð íà Èíñòèòóòà çà èñòîðè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ ïðè ÁÀÍ, ä-ð Äèìèòúð Õðèñòîâ, ä-ð Êðúñòüî Éîðäàíîâ – ñúòðóäíèöè íà èíñòèòóòà, ïðîô. Åâãåíè Ñà÷åâ, èçíàñÿò îïðîâåðæåíèÿ îòíîñíî íÿêîè òâúðäåíèÿ â êíèãàòà „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ”(âæ. Îáåêòèâ, áð. 210). Íàëè÷èåòî íà „ñêàíäàëíè” ìîìåíòè å íàêàðàëî òåçè ó÷åíè, çàåäíî ñ èñòîðèêà Äèìèòúð Äèìèòðîâ îò ÒÀÍÃÐÀ ÒàíÍàêÐà, äà ñå îáúðíàò ñ îôèöèàëíî ïèñìî äî ïðåçèäåíòà Ïëåâíåëèåâ, òîãàâàøíèÿ ïðåäñåäàòåë íà ïàðëàìåíòà è äåïóòàò îò ïëåâåíñêèÿ ðåãèîí Öåöêà Öà÷åâà è äî ïðåäñåäàòåëÿ íà ÁÀÍ àêàä. Ñòåôàí Âîäåíè÷àðîâ. Íà ïóáëèêàòà ñå ñúîáùàâàò è öèòàòè îò îôèöèàëíèòå îòãîâîðè. Öâåòëèí Éîâ÷åâ, â ðîëÿòà ñè íà íà÷àëíèê íà êàáèíåòà íà ïðåçèäåíòà, îòãîâîðèë, ÷å „íÿìà ñâåäåíèÿ”, ïîòâúðæäàâàùè ñêàíäàëíèòå òâúðäåíèÿ. È îùå: ñ òåçè øîêèðàùè òâúðäåíèÿ „íå ìîæå ïî íèêàêúâ íà÷èí äà ñå ñâúðæå öåëèÿò àâòîðñêè êîëåêòèâ è êîíêðåòíî èçñëåäîâàòåëè, ÷àñò îò êîèòî ñúùî èìàò âðúçêà ñ Áúëãàðñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå”. Êàòî ïðîô. Éîðäàíêà Áèáèíà, íàïðèìåð (áåë. ðåä.).

Îñâåí òåçè âèñîêîïîñòàâåíè àäðåñàòè ó÷åíèòå ñà ïîòúðñèëè ìíåíèÿòà íà Âîåííîèñòîðè÷åñêèÿ ìóçåé â Ïëåâåí, êàêòî è íà Íàöèîíàëíèÿ èñòîðè÷åñêè ìóçåé. Àêòèâíîñòòà íà èñòîðèöèòå îáà÷å íå ñâúðøâà äîòóê. Ñàìèÿò Èëèÿ Òîäåâ òðúãâà ïî ñòúïêèòå íà øîêèðàùîòî òâúðäåíèå â êíèãàòà „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ” (âæ. „Ïðàõ ïðè ïðàõòà”, ñòð. 20), çà äà îïðîâåðãàå àâòîðèòå: „Åäèí àíåêäîò ñå ïðåâðúùà â òâúðäåíèå, ïðåäñòàâåíî êàòî „ìàëêî èçâåñòåí ôàêò”.

Ñìÿòàéêè, ÷å êíèãàòà „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ” îïðåäåëåíî íàñàæäà îìðàçà è íå ïðîñòî èçîïà÷àâà èñòîðèÿòà, à ïî ñâîåìó ïðåäñòàâëÿâà çàïëàõà çà íàöèîíàëíàòà ñèãóðíîñò, äèðåêòîðúò íà Èñòîðè÷åñêèÿ èíñòèòóò ïðè ÁÀÍ, ñäðóæåíèåòî ÒÀÍÃÐÀ ÒàíÍàêÐà íàñòîÿâà: „Òîâà å ïîðóãàòåëñòâî íà áúëãàðñêàòà êóëòóðà è àïåëèðàìå ÄÀÍÑ äà ñå ñàìîñåçèðà, çàùîòî òîâà èçäàíèå ñëóæè öåëåíàñî÷åíî íà èíòåðåñèòå íà ÷óæäè öåíòðîâå, êîèòî ðàçðàáîòâàò òåîðèè è óñëîâèÿ çà ôîðìèðàíå íà ïîìàøêà ðåïóáëèêà” å îáÿñíåíèåòî íà ïðîô. Åâãåíè Ñà÷åâ.„Îáåêòèâ” ñå îáúðíà êúì èçäàòåëè, èñòîðèöè, ñîöèîëîçè, ìåäèéíè åêñïåðòè ñ âúïðîñà



30

Íåäîïóñòèìî å â åäíà äúðæàâà, ïðåòåíäèðàùà äà å ÷ëåí íà åâðîïåéñêàòà äåìîêðàòè÷íà îáùíîñò, äà ñå îòïðàâÿò ïðèçèâè çà íàìåñà íà ðåïðåñèâíè îðãàíè ïî ïîâîä èçäàäåíà êíèãà íà èñòîðè÷åñêà òåìàòèêà. Ïîçàòà íà îáâèíèòåëè, çàåòà îò õîðà, êîèòî ñè ïðèñâîÿâàò ïðàâîòî äà äåëÿò õîðàòà íà áúëãàðè è “àíòèáúëãàðè”, å óäîáíà, íî å èçöÿëî ãíèëà è ïîäñòðåêàâà êúì íåòúðïèìîñò è íàñàæäàíå íà îìðàçà êúì äðóãîòî ìíåíèå.

Íàó÷íèòå ñïîðîâå íå ñå ðåøàâàò îò ÄÀÍÑ èëè äðóãè ñèëîâè îðãàíè, à â ðàìêèòå íà òîëåðàíòåí äèàëîã è îáìåí íà ìíåíèÿ â ðàâíîïîñòàâåíè äèñêóñèè.

Ïî òîçè ïîâîä èñêàì äà çàïèòàì - àíòèáúëãàðèí ëè å ïðîô. Ïëàìåí Öâåòêîâ, êîéòî â êíèãàòà ñè “Èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ” îïèñà ñëó÷àè íà íàñèëèå íàä ïîìàöè ïðåç Áàëêàíñêàòà âîéíà, êîèòî ñà áèëè ïðèíóæäàâàíè äà ïðèåìàò õðèñòèÿíñòâîòî ïîä ãðóá íàòèñê è íåêà ãî êàæåì - ñ èçäåâàòåëñòâà?!

Àíòèáúëãàðèí ëè å Çàõàðè Ñòîÿíîâ, êîéòî â “Çàïèñêè ïî áúëãàðñêèòå âúñòàíèÿ” ïèñà, ÷å íÿìà ñëó÷àé ñëåä Àïðèëñêîòî âúñòàíèå ÷åòíèê èëè âúñòàíèê äà å ïðåäàäåí îò òóð÷èí, à âñè÷êè ïðåäàòåëñòâà, âêëþ÷èòåëíî óáèéñòâîòî íà Ãåîðãè Áåíêîâñêè, ñà äåëî íà ðîäíè áðàòÿ-áúëãàðè?!

Àíòèáúëãàðè ëè ñà îíåçè èñòîðèöè, êîèòî ïîñî÷âàò, ÷å êëàíåòî â Áàòàê å äåëî ïðåäè âñè÷êî íà ïîìàøêîòî íàñåëåíèå îò Ðîäîïèòå (îáëàñòòà Òàìðúø) ñ ó÷àñòèåòî íà ìàëúê áðîé òóðöè?!

Çàêëåéìÿâàíåòî ñ åòèêåòà “àíòèáúëãàðè”

áåøå èçïîëçâàíî è ïî àäðåñ íà õîðà, êîèòî ñå îïèòâàõà äà ïîòúðñÿò öÿëàòà èñòèíà çà ó÷àñòòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â Áúëãàðèÿ â ãîäèíèòå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà.Ñúñ çàêëåéìÿâàíèÿ, çàïëàõè è íàñúñêâàíèÿ íå ñå âîäè íàó÷åí ñïîð è â òîçè ñïîð íÿìàò ìÿñòî ïðèçèâèòå çà ðàçïðàâà ñ äðóãîÿ÷å ìèñëåùèòå ïî åäèí ÷èñòî íàó÷åí âúïðîñ.

Ãåîðãè Ëîçàíîâ, ìåäèåí åêñïåðò:

Åäíî ìíåíèå, çà äà ñå çàùèòè, ñå îáðúùà êúì ñèëîâà èíñòèòóöèÿ! Ñàìîòî òîâà ñòàâà åäíîâðåìåííî îïàñíî è íåâÿðíî. Îïàñíî, çàùîòî íàïóñêà òåðèòîðèÿòà íà íàóêàòà èëè íà æóðíàëèñòèêàòà, êúäåòî å ìÿñòîòî íà ìíåíèÿòà, è çàïî÷âà äà òúðñè ôèçè÷åñêî âúçìåçäèå. À íåâÿðíî, çàùîòî ÿâíî ìó ëèïñâà ñîáñòâåíè àðãóìåíòè, à òðÿáâà äà ïîëçâà òåçè íà ñèëàòà. Ñòîÿ íà òâúðäàòà ïîçèöèÿ, ÷å â äåìîêðàòè÷íàòà äúðæàâà âñÿêî ìíåíèå ìîæå äà áúäå èçêàçàíî, ñòèãà äà íå ïîäòèêâà èëè îíåâèíÿâà íàñèëèå è äà íå ñå ãàâðè ñ íàöèîíàëíèòå ñèìâîëè – õèìí, ãåðá, çíàìå. Àêî íå ïðèåìàø åäíî ìíåíèå, ðàáîòàòà íå å äà ãî ñïðåø. À äà ãî îáîðèø.

Éîðäàíêà Áèáèíà, èñòîðèê:

Íå ñúì î÷àêâàëà òîâà îò êîëåãè, ñ êîèòî ñå ïîçíàâàìå îòäàâíà! Ìîðàëúò å äåôèöèò â äíåøíî âðåìå. ßâíî íÿêîé èìà íóæäà îò íîâî ðàçäóõâàíå íà íåùàòà.

Äîðîòåÿ Ìîíîâà, èçä. „Ïàðàäîêñ”:

„Как ще коментирате искането на български историци Държавната агенция за национална сигурност (ДАНС) да се самосезира относно книгата „Турците в България”?

Ïóáëèêóâàìå îòãîâîðèòå. Íÿêîè îò òÿõ ïîëó÷èõìå ïî ïîùàòà, äðóãè – â òåëåôîííè èíòåðâþòà:Áîðèñëàâ Äè÷åâ, èñòîðèê:



31

Êàê ìîæå äà ñå ñåçèðà ÄÀÍÑ çà êíèãà? Íàâðåìåòî èñêàõìå ïðîêóðàòóðàòà äà ñå ïðîèçíåñå çà ôàøèñòêàòà ëèòåðàòóðà íà èçäàòåëñòâî „Æàð”, çàùîòî ïîïóëÿðèçèðàíåòî íà ôàøèçúì å çàáðàíåíî â Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Êíèãàòà å áàâíà ìåäèÿ. Àç èçðàçÿâàì ñåáå ñè ÷ðåç êíèãèòå, êîèòî ïóáëèêóâàì. Èçäàòåëèòå ïðàâèì êíèãè, íå ðàçñëåäâàùà æóðíàëèñòèêà. Çàùî ñå íàñúñêâàò õîðàòà ñðåùó êíèæíî äåëî! Òîâà å àáñóðäíî!

Ðóìÿíà Õðèñòèäè, èñòîðèê:

Êàòåãîðè÷íî íå ïðèåìàì! Êàòî êîëåãà èìàì èçâåñòíè íåñúãëàñèÿ. Èìàì ïðîáëåì ñ èçòî÷íèöèòå, ñ òîâà êàê ñå áîðàâè ñ èçâîðîâàòà áàçà. Íî äà ñå ñåçèðà ÄÀÍÑ – òîâà å íàïúëíî íåóìåñòíî çà àêàäåìè÷íèòå ñïîðîâå.

Ñâåòëîçàð Æåëåâ, èçä. „Êîëèáðè”:

Àáñîëþòíî áåçóìíî å äà ñå ñåçèðà Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò. Íà êàêâà áàçà, ïðåñòúïëåíèå ëè å èçâúðøåíî! Òàçè êíèãà íå ïîäòèêâà êúì íàñèëèå, íà êàêâîòî äíåñ ñìå ñâèäåòåëè. Åâòèíà, ôàëøèâà çàãðèæåíîñò. Ïðîáëåìè ñ ôàêòèòå è êàê çà ñå áîðàâè ñ èçâîðîâàòà áàçà ìîãàò äà ñå îáñúæäàò ñàìî â ðàìêèòå íà íàó÷íà äèñêóñèÿ ìåæäó èñòîðèöè.

Èâàí Ïåòðîâ, èçä. „Àáàãàð”:

Áåãëî ïîçíàâàì êíèãàòà. Õîðà îò ÒÀÍÃÐÀ ÒàíÍàêÐà (Ìèòêî Äèìèòðîâ) ìè å êàçâàë, ÷å ñúäúðæàëà ãëóïîñòè çà ïîìàøêèÿ åòíîñ. ×óâàë ñúì è çà ïèòàíå îò òóðñêîòî ïîñîëñòâî. Àç ñúì ïàòðèîò, íî äúðæà ïðåäè âñè÷êî íà Êîíñòèòóöèÿòà. Èìà çàêîí çà ïèñìåíîòî ñëîâî. Âñåêè èìà ïðàâî äà ïèøå êàêâîòî èñêà, ñòèãà äà íå ïðèçîâàâà êúì íàñèëèå.

Ëþáåí Êîçàðåâ, èçä. „Èçòîê-Çàïàä”:

Íå ïîçíàâàì êíèãàòà.Èçäàòåëñòâî „Øàëîì“ îòêàçâàò êîìåíòàð ïî

âúïðîñà ñ êíèãàòà “Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ”, çà êîÿòî å ïîäàäåí ñèãíàë â ÄÀÍÑ.

Ìèëà Ìèíåâà, ñîöèîëîã:

Ðåàêöèÿòà íà áúëãàðñêè èñòîðèöè ñðåùó èçñëåäâàíèÿ, êîèòî ñà âñòðàíè îò äîìèíèðàùèÿ íàöèîíàëèñòè÷åñêè äèñêóðñ, åäâà ëè âå÷å èçíåíàäâà íÿêîãî. Áèòêàòà çà „òóðñêîòî ðîáñòâî”, àòàêàòà ñðåùó „ìèòà Áàòàê” çàäúðæàõà ìåäèéíîòî âíèìàíèå äàëå÷ ïî-äúëãî îò ïîñëåäíèÿ ñëó÷àé – êðèòèêàòà íà „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ”. Êíèãàòà å íåùî êàòî ïðîäúëæåíèå, ñïîðåä ñàìèÿ ñúñòàâèòåë Àíòîíè Ãåîðãèåâ, „Ïúòåâîäèòåë çà îñìàíñêà Áúëãàðèÿ”, êîÿòî íå óñïÿ äà ïðåäèçâèêà ïðåñêîíôåðåíöèÿ íà èñòîðèöè. È äâåòå, îòíîâî ïî äóìèòå íà àâòîðà, ñëåäâàò ñõîäíà ñòðàòåãèÿ – ïðåäñòàâÿò îñìàíñêîòî íàñëåäñòâî êàòî îáùî, à òóðöèòå êàòî åäíè îò íàñ. Àêî íàèñòèíà ïîìíèì äóìèòå íà Ëåâñêè, òðÿáâà äà îïðåäåëèì ïîäîáíà ñòðàòåãèÿ êàòî íàöèîíàëèñòè÷åñêà â îíçè âúçðîæäåíñêè ñìèñúë, ñïîðåä êîéòî íàöèÿòà å ïðîåêò íå ïî åòíè÷åñêî èçðàâÿíå íà îáùîòî ìèíàëî, à ïî êîíñòðóèðàíå íà êîëåêòèâíî ïîëèòè÷åñêî áúäåùå.

Èìåííî â ïîäîáíà ïåðñïåêòèâà ìè ñå ñòðóâà èíòåðåñíî äà ïîìèñëèì ñèìïòîì íà êàêâî å îòáðàíàòà íà êîíñåðâàòèâíèÿ èñòîðè÷åñêè ðàçêàç, êîéòî âèæäà åòíè÷åñêè, à íå ïîëèòè÷åñêè ïðîåêò. Òîçè êîíñåðâàòèâåí ðàçêàç ñå å ïðåâúðíàë â „çäðàâ ðàçóì” çà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, ïðîñòî çàùîòî ñå ïðîèçâåæäà è âúçïðîèçâåæäà äîñòàòú÷íî äúëãî, çà äà èçãëåæäà êàòî ïî÷òè ïðèðîäåí ôåíîìåí. Åäâà ëè å ñëó÷àéíî óñòîé÷èâîòî ñâúðçâàíå íà íàöèÿòà ñ êðúâòà, îòêðèâàíåòî é â ãåíèòå (âèæ: Äè÷åâ, È. 2012. Äîáðîâîëåöúò-ãåíåòèê íà áàëêàíñêèÿ ãåíåòè÷åí ôðîíò, â: ÑåìèíàðÁÃ, áð. 7). Åòíèçèðàíåòî íà íàöèîíàëíîòî òå÷å åäíîâðåìåííî ñ ãðàäåíåòî íà èíñòèòóöèèòå íà ìîäåðíàòà íàöèîíàëíà äúðæàâà è ñ óñèëèåòî ïî õîìîãåíèçèðàíå íà íàñåëåíèÿòà â åäèí íàðîä. Íÿêúäå â íà÷àëîòî íà 90-òå èìàøå èçâåñòíà íàäåæäà â ïóáëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî çà îòêðèâàíå íà íîâ îáù ïîëèòè÷åñêè ïðîåêò. Òÿ áåøå óñïîðåäíà íà ðàçïàäà íà äúðæàâàòà, íà êðèòèêàòà íà íàöèîíàëíîòî â ñîöèàëíèòå



32

íàóêè, íà î÷àêâàíåòî, ÷å íàöèîíàëíèòå äúðæàâè ñè îòèâàò ïîä íàòèñêà íà ãëîáàëèçàöèÿòà, íà îòêðèâàíåòî íà ïðàâîòî äà áúäåø ðàçëè÷åí. Ñëåä âëèçàíåòî íà Áúëãàðèÿ â ÅÑ ñòàíà ñúâúðøåíî ÿñíî, ÷å íàöèîíàëèçìúò íå ñè å îòèøúë è íÿìà íèêàêâî íàìåðåíèå äà ñè òðúãâà îò òåðåíà íà ñîöèàëíîòî âúîáðàæåíèå íèòî òóê, íèòî â Åâðîïà. Òðúãíà ñè äúðæàâàòà, îñòàíà ñè ðîäèíàòà. Äúðæàâàòà ñå îòòåãëè áàâíî, íî ñèãóðíî îò ïðåðàçïðåäåëèòåëíèòå ñè ôóíêöèè, êàêòî è îò àíãàæèìåíòà ñè äà ãàðàíòèðà ðàâåí äîñòúï äî ïóáëè÷íè óñëóãè íà ñîáñòâåíàòà ñè òåðèòîðèÿ; ãðàæäàíñòâîòî îò ñúäáà ñå ïðåâúðíà â ñëó÷àéíîñò – äíåñ ñúì òóê, óòðå – êúäåòî ìè âèäÿò î÷èòå. Íàêðàòêî, ïîëèòè÷åñêîòî, ò.å. ïóáëè÷íèÿò äåáàò âúðõó îáùîòî íè áúäåùå, áåøå ïîäêîïàíî. Íà òîçè ôîí ñå âúçðîäè êîíñåðâàòèâíèÿò ðàçêàç, êîéòî åòíèçèðà è åñòåòèçèðà íàöèîíàëíàòà èñòîðèÿ. Òîé êîëåêöèîíèðà ïàð÷åòà îò íàöèîíàëíè ìèòîâå êàòî ïåïåðóäè, çàáîäåíè ñ êàðôè÷êà; êàçàíî ïî äðóã íà÷èí, äúðæè ñå ñ íàöèÿòà êàòî ñ ìúðòâà ìàòåðèÿ. Íàöèîíàëíîòî ñïèðà äà áúäå åçèê, íà êîéòî äà ãîâîðèì ïîëèòè÷åñêè è íåïðåêúñíàòî äà ïðîìåíÿìå, çàùîòî ãî èçïîëçâàìå, à ñòàâà ìóçååí åêñïîíàò, êîéòî äà ñúçåðöàâàìå ñ ãîðäîñò. Èìåííî êàòî óðåäíèöè íà ìóçåè ðåàãèðàò êîíñåðâàòèâíèòå èñòîðèöè ñðåùó âñåêè îïèò çà ñúâðåìåííà èíòåðïðåòàöèÿ, êîÿòî ñè ïîçâîëÿâà äà ñúæèâè íàöèîíàëíèÿ îòëîìúê. Òúêìî èç÷åçâàíåòî íà òàçè óïîòðåáà íà íàöèîíàëíîòî êàòî ïîëèòè÷åñêè åçèê – êàòî æèâ åçèê, íà êîéòî ñå êàðàìå êàêâî êîëåêòèâíî áúäåùå èñêàìå – óñèëâà êîíñåðâàòèâíèÿ ðàçêàç äî ïðèðîäåí ôåíîìåí, áëîêèðà øàíñà äà ñå

ïîðîäÿò ñúâðåìåííè, ïîçèòèâíè ðàçêàçè çà íàöèîíàëíîòî êàòî ïðîåêò. È ïàðàäîêñàëíî ñå ïðåâðúùà â õðàíèòåëåí áóëüîí çà ðàäèêàëíè íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè. Òå ïîâòàðÿò åòíèêî-åñòåòè÷åñêèòå ðàçêàçè êàòî êðèòèêà êúì ñúâðåìåííîòî ïîëèòè÷åñêî è ïå÷åëÿò ïîïóëÿðíîñò, çàùîòî ñå äâèæàò â ðàìêèòå íà äîìèíèðàùèÿ êîíñåðâàòèâåí äèñêóðñ çà íàöèîíàëíîòî. „Îáè÷àì ðîäèíàòà, íå îáè÷àì äúðæàâàòà ñè” å ïîïóëÿðíèÿò èçðàç íà „ñëàáèÿ íàöèîíàëèçúì”, ñïîðåä îïðåäåëåíèåòî íà Ìàðèÿ Òîäîðîâà, êîéòî óñïÿâà åäèíñòâåíî äà èçãîâîðè êðèòèêà, çàïàçâàéêè ñòàòóêâîòî.

Îáâèíåíèåòî êúì „Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ”, ÷å å ïîëèòè÷åñêà êíèãà, å îáâèíåíèå, êîåòî ñè ñòðóâà äà ïðèåìåì ñåðèîçíî. Òÿ å ïîëèòè÷åñêà, çàùîòî ñè ïîçâîëÿâà äà ïðåèíòåðïðåòèðà íàöèîíàëíîòî, èçâúí äîìèíèðàùèÿ êîíñåðâàòèâåí ðàçêàç. Ïîëèòè÷åñêà å, äîêîëêîòî ïîêàçâà åäíà ëèáåðàëíà, à íå åòíè÷åñêà, âèçèÿ çà íàöèîíàëíàòà îáùíîñò. Ïîëèòè÷åñêà å, çàùîòî èçïîëçâà åçèêà íà íàöèîíàëíîòî, çà äà ãîâîðè çà êîëåêòèâíèÿ íè æèâîò äíåñ. Òÿ å ñèìïòîì (ñúâñåì íå åäèíñòâåíèÿ òåçè äíè), ÷å ñå ïîÿâÿâà íîâà íàãëàñà â áúëãàðñêîòî ïóáëè÷íî ïðîñòðàíñòâî, íàãëàñà äà òúðñèì äíåøíèÿ ñìèñúë íà òîâà äà æèâååì çàåäíî. Íàãëàñà, êîÿòî ñúæèâÿâà íàöèîíàëíîòî è ãî ïîëèòèçèðà; êîÿòî ìèíàâà íå ïðåç ãðàæäàíñêè ïàòðóëè è ïîâòàðÿíå íà êîíñåðâàòèâíè ìàíòðè, à ïðåç ðàçðóøàâàíåòî íà ìóçåéíèòå åêñïîíàòè, ñðåä êîèòî ñòàòóêâîòî ñå ÷óâñòâà äîáðå.


БХК В МЕДИИТЕ

33

Словото на омразата вирее в почвата на глухите

Радослав Стоянов

Òâúðäÿ, ÷å íå ìîæå äà âèðåå ñëîâî íà îìðàçàòà òàì, êúäåòî õîðàòà ãî ÷óâàò. Àêî òî âèðåå, çíà÷è õîðàòà ñà ãëóõè çà íåãî – íå ãî îò÷èòàò èëè íå ãî ðàçïîçíàâàò êàòî ñëîâî íà îìðàçàòà. Òàçè ãëóõîòà ñå èçðàçÿâà âêëþ÷èòåëíî è â ëåãèòèìàöèÿ íà òîâà ñëîâî è ðåêðèìèíàöèÿ íà òåçè, êîèòî ãî ðàçîáëè÷àâàò.

Òâúðäÿ, ÷å òúêìî òàêàâà ðåêðèìèíàöèÿ âúðøè äîêòîðúò ïî ïîëèòîëîãèÿ Êàëîÿí Ìåòîäèåâ, áèâø ëèäåð íà ìëàäåæêîòî ÑÄÑ, â äîïèñêàòà ñè „Ñëîâîòî íà îìðàçàòà“ âúâ âåñòíèê „Ïðåñà“, áðîé 305 (656 îò 08.11.2013). Âïå÷àòëÿâàùî å êàê â òîëêîâà ìàëêî ìÿñòî àâòîðúò å èçðåêúë òîëêîâà ìíîãî èçîïà÷åíèÿ è íåèñòèíè. Íî êàòî âçåìåì ïðåäâèä, ÷å òå íå èñêàò îáîñíîâêà è ôàêòè, çàùîòî ñà ïðîñòî òâúðäåíèÿ áåç ïî÷âà, ùå ðàçáåðåì êàê å ñòàíàë òîçè òðèê. Íå ìîæåì îáà÷å äà ïîäìèíåì áåçêðèòè÷íî åäíè òàêèâà îáâèíåíèÿ, ïúê äîðè è áåçïî÷âåíè.

Ïúðâîòî, êîåòî ïðàâè âïå÷àòëåíèå, å êàê Ìåòîäèåâ áåçêðèòè÷íî âúçïðèåìà è âúçïðîèçâåæäà òåçàòà çà „ñèòóàöèÿ“ (ðàçáèðàé, ïðîáëåì) îêîëî „íåëåãàëíèòå èìèãðàíòè“. Íèìà íàèñòèíà èìàìå òàêàâà ñèòóàöèÿ? Êàê Ìåòîäèåâ ðàçáðà òîâà – îò íÿêàêâà îôèöèàëíà ñòàòèñòèêà èëè îò „Àòàêà” è „ÂÌÐÎ-ÁÍÄ”? Çàùîòî òå çàïî÷íàõà äà ãîâîðÿò ñòðàòåãè÷åñêè îáìèñëåíî çà „íåëåãàëíè èìèãðàíòè“, ñî÷åéêè ãðóïèòå, ñúáèðàùè ñå â ðàéîíà íà Áàíÿ Áàøè – äæàìèÿòà ñðåùó Öåíòðàëíèòå õàëè. Íî êàê Ìåòîäèåâ è

êîìïàíèÿ ðàçáðàõà, ÷å õîðàòà òàì ñà èìèãðàíòè, à íå, íàïðèìåð, áåæàíöè èëè ëèöà ñ õóìàíèòàðåí ñòàòóò? Èëè ëåãàëíè èìèãðàíòè? Ìíîãî ïðîñòî – íå ñà ðàçáðàëè. Äî ìèíàëèÿ óèêåíä òîçè âúïðîñ íå ñúùåñòâóâàøå. Òîé ãðúìíà ñïîíòàííî è ñå ïîÿâè îò íèùîòî. Íå å ïðîäóêò íà íÿêàêúâ èçäúðæàí è ïðîôåñèîíàëåí àíàëèç, ïðîó÷âàíå èëè òåðåííà ðàáîòà íà åêñïåðòè; à íà íîâãîâîð – êîäèðàíî ãîâîðåíå íà êðàéíàòà äåñíèöà, êîåòî äà ìîáèëèçèðà åëåêòîðàòà é. Íî çà òîâà – ñëåä ìàëêî.

Ñåòíå Ìåòîäèåâ êðèòèêóâà ïîÿâèëè ñå, ñïîðåä íåãî, ìíåíèÿ, „êîèòî íÿìàò îáùî ñ äåìîêðàòè÷íèÿ ïîëèòè÷åñêè äåáàò“ è ñî÷è êàòî òàêèâà òåçè ìíåíèÿ, êîèòî ñå ïðîòèâîïîñòàâÿò íà ñëîâîòî íà îìðàçàòà. Íå ñúì ïîëèòîëîã, êàòî Ìåòîäèåâ, è íå çíàÿ â äåòàéëè êàêâî èçó÷àâàò ïîëèòîëîçèòå, íî ïúê çíàì, ÷å ñúãëàñíî ïðàêòèêàòà íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà ïðîïîâÿäâàùîòî îìðàçà ìåæäó ãðóïè â îáùåñòâîòî ñëîâî å èçâúí „äåìîêðàòè÷íèÿ ïîëèòè÷åñêè äåáàò“ è ïîðàäè òîâà – íåçàùèòåíî. Òîâà ìåæäóíàðîäíî ïðàâíî ïîëîæåíèå, îáåêòèâèðàíî è âúâ âñè÷êè äðóãè ìåæäóíàðîäíè äîãîâîðè ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà, îáâúðçâàùè ñòðàíàòà íè, îñâåí Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ, ñå îòðàçÿâà è îò íàêàçàòåëíèÿ íè çàêîí, è îò Êîíñòèòóöèÿòà íè. Âñå ñè ìèñëÿ, ÷å ïîëèòîëîçèòå áè òðÿáâàëî äà ãè ó÷àò íà òîâà. À Ìåòîäèåâ çàùèòàâà îò êðèòèêà ñëîâî, êîåòî íå å ÷àñò îò „äåìîêðàòè÷íèÿ



34

ïîëèòè÷åñêè äåáàò“, ðåêðèìèíèðàéêè èìåííî êðèòèêàòà ìó êàòî ÷óæäà çà äåìîêðàòè÷íèÿ ïîëèòè÷åñêè äåáàò. Ìíîãî éåçóèòñêî, íàèñòèíà.

Âñè÷êî òîâà å ãàðíèðàíî ñ äðàìàòè÷íàòà êîíñòàòàöèÿ, ÷å òàçè êðèòèêà ñðåùó ñëîâîòî íà îìðàçàòà å „ëèáåðàëíà ïîñòàíîâêà“. Òî÷êà. È òóê òðÿáâà äà ïîäðàçáèðàìå, ÷å ùîì íà íåùî ìó å ñëîæåí åòèêåòà „ëèáåðàëíî“, òî å ëîøî è íåëåãèòèìíî. À îùå ïî-ëîøî áèëî, ÷å ñå íàëàãà „ïîëèòè÷åñêè êîðåêòíîòî ãîâîðåíå“. Àç ïðèíöèïíî èìàì ïðîáëåì ñ ïîíÿòèåòî „ïîëèòè÷åñêè êîðåêòíî“, íàé-ìàëêî ïîðàäè ëèïñàòà íà êîíñåíñóñíà äåôèíèöèÿ çà íåãî, íî è çàùîòî, ñïîðåä ìåí, òàêîâà íåùî íÿìà. Èìà „êîðåêòíî“ ãîâîðåíå è òî å ëåãèòèìíà ÷àñò îò äåìîêðàòè÷íèÿ îáùåñòâåí äåáàò, çàùîòî äåìîêðàòè÷íèÿò äåáàò áè òðÿáâàëî äà å îñíîâàí íà óâàæåíèå, ðàâíîïîñòàâåíîñò è ðàâíîöåííîñò íà ó÷àñòíèöèòå â íåãî. È òîâà å ëîøî? Ìåòîäèåâ êàçâà „äà“.

Èçëîæåíèåòî íà Ìåòîäèåâ å ïðîïèòî ñúñ ñïîìåíàòèÿ íîâãîâîð – åäíî êîäèðàíî ãîâîðåíå, êàêòî êàçâà Ñòåíëè Ôèø, êîåòî ïðåâðúùà ôàíàòèçìà è íåâåæåñòâîòî â ìîðàëíè öåííîñòè, à êðèòèêàòà èì áèâà ðåêðèìèíèðàíà êàòî àãðåñèÿ è ñðåäíîâåêîâíî öåíçîðñòâî.

Ñðåäíîâåêîâåí öåíçîð, ïèøå Ìåòîäèåâ, áèë


Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò (ÁÕÊ). Çàùî? Àâòîðúò âñúùíîñò íèêúäå íå ñïîìåíàâà êîíêðåòíî. Çà ÷èòàòåëèòå, êîèòî íå ñà ñëåäèëè ñúáèòèÿòà îò ìèíàëàòà ñåäìèöà, ùå êàæà, ÷å òîé âåðîÿòíî âèçèðà ñèãíàëà íà îðãàíèçàöèÿòà äî ïðîêóðàòóðàòà ñðåùó ïðèçèâèòå íà „ÂÌÐÎ-ÁÍÄ”, „Ñäðóæåíèå íà áúëãàðñêèòå ôóòáîëíè ïðèâúðæåíèöè” è äðóãè ôîðìàëíè è íåôîðìàëíè ãðóïè îò 3 íîåìâðè ãðàæäàíèòå äà ñå âúîðúæàâàò ñðåùó „íåëåãàëíèòå èìèãðàíòè“ è ãðàäúò äà áúäå „èç÷èñòåí” îò òÿõ. Ñëåä êîåòî ïðåç ñåäìèöàòà ïîñëåäâàõà ïîíå ïåò íàïàäåíèÿ íàä ÷óæäåíöè è áúëãàðñêè ãðàæäàíè îò ìàëöèíñòâàòà â ñòîëèöàòà.

Ìåòîäèåâ îáà÷å íå ñïèðà ñàìî äî ñðàâíåíèåòî ñúñ „ñðåäíîâåêîâåí öåíçîð”, àìè ÷åðòàå è õóäîæåñòâåíè ñú÷èíåíèÿ çà ïðèòèñêàíå íà „ïîëèòèöè, æóðíàëèñòè, óíèâåðñèòåòñêè ïðåïîäàâàòåëè, àíàëèçàòîðè è öåëè ãðóïè“. Êîè, êúäå, êîãà, êàê – íå å ÿñíî. Âúïðîñúò å äà ñå çàäåéñòâà êîäèðàíîòî ãîâîðåíå, êîåòî äà îáâèíè „îáâèíèòåëÿ”.

Íàöèîíàëèñòè÷åñêèÿò åêñòðåìèçúì, ìàñêèðàí (â òîí ñ êîäèðàíîòî ãîâîðåíå) êàòî „ïàòðèîòèçúì“ è „ðîäîëþáèå“, àäðåñèðàù íÿêàêúâ óæ ðåàëåí ïðîáëåì (ïðèïèñàí íà åäèí-åäèíñòâåí, äåéñòâèòåëíî, òåæúê è íåïðîñòèì ñëó÷àé – íàïàäåíèåòî íàä Âèêòîðèÿ), ïî òðàäèöèÿ ðàáîòè ñ ôàíòàçìè – ôàáðèêóâàíåòî íà ïðîáëåìè è âðàãîâå, îò êîèòî óæ òðÿáâà äà ñå îòáðàíÿâàìå; è çàòîâà íàïàäàìå. Íèêîãà â íà÷àëîòî íå ñå ãîâîðè çà ðåàëíàòà ìèøåíà. Íèêîãà íå ñå åêñïëèöèðà èçíà÷àëíî çà êàêâî èäå ðå÷. Íî ïóáëèêàòà òðÿáâà äà ñå ïîäãîòâè, íàïðåæåíèåòî äà ñå íàãíåòè. Äà ñå âíóøè ïðîáëåì, àãðåñèÿ, âðàã. È òîâà ñòàâà ñ íÿêîé ñãîäåí ñëó÷àé. Ñãîäåí ñëó÷àé, êàêúâòî äàäå óáèéñòâîòî íà Åðíñò ôîí Ðàò. Ùå áúäå ëè îöåëÿëàòà Âèêòîðèÿ áúëãàðñêèÿò Åðíñò ôîí Ðàò?

„Ïðèòèñêàíå“, „èçêðèâÿâàíå“, „ïîäìîëíè ïðîöåñè“, „ôàíàòèçúì“ – êëþ÷îâè äóìè, óïîòðåáåíè â èçëîæåíèåòî íà Ìåòîäèåâ, áåç àðãóìåíòàöèÿ èëè ïî÷âà, òúðñåùè äà îáâèíÿò òåçè, êîèòî òúðñÿò ïðèëàãàíåòî íà çàêîíà – íàöèîíàëåí è ìåæäóíàðîäåí. Íåùî ïîâå÷å – àâòîðúò èìïëèöèòíî ïðèïèñâà ìèòè÷íè ñâîéñòâà íà ÁÕÊ äà äèêòóâà íà ïðîêóðàòóðàòà êàêâî ïîñëåäíàòà äà âúðøè (â êîíòåêñòà íà äîñúäåáíîòî ïðîèçâîäñòâî


35

ñðåùó Àíãåë Äæàìáàçêè è „äðóãè íåèçâåñòíè èçâúðøèòåëè“, êàêòî îïîâåñòè äúðæàâíîòî îáâèíåíèå).

Äàëè îáà÷å Ìåòîäèåâ âèæäà ïðîáëåì è â ñàìèòå çàêîíè – íå ñòàâà ÿñíî. Òîé íå ïîäåìà òàêàâà äèñêóñèÿ; îãðàíè÷àâà ñå äà îáâèíè ÁÕÊ â öåíçîðñòâî. Àìà, ÷å òîâà òàêà íàðå÷åíî îò íåãî „öåíçîðñòâî“ å âñúùíîñò íàëàãàíå íà çàêîíà è ñòàíäàðòèòå èìåííî íà äåìîêðàòè÷íèÿ îáùåñòâåí äåáàò, ïðèíîñ â êîéòî ñëîâîòî íà îìðàçàòà íå ìîæå äà èìà, Ìåòîäèåâ íå îáñúæäà; èëè íå ðàçáèðà; èëè ðàçáèðà, íî íå ïðèçíàâà. „Ðàñèçìúò è êñåíîôîáèÿòà ñà ïðåêè íàðóøåíèÿ íà ïðèíöèïèòå íà ñâîáîäà, äåìîêðàöèÿ, çà÷èòàíå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è îñíîâíèòå ñâîáîäè, êàêòî è íà ïðèíöèïà íà ïðàâîâàòà äúðæàâà“, ïèøå â Ðàìêîâî ðåøåíèå 2008/913/ÏÂÐ íà Ñúâåòà íà ÅÑ, êîåòî å ÷àñò îò çàêîíîäàòåëñòâîòî íè.

Íàìåñòî äà ñå çàãðèæè çàùî â äåìîêðàòè÷íèÿ îáùåñòâåí äåáàò Êåâîðê Êåâîðêÿí ñè ïîçâîëÿâà äà íàðè÷à õîðà „ïîëó÷îâåöè“, „æèâîòíè“ è „áîêëóöè“ ñàìî çàðàäè ðàçëè÷íèÿ èì îò áúëãàðîíîðìàòèâíèÿ ïðîèçõîä; èëè çà òîâà, ÷å ïðîêóðàòóðàòà ïðèëàãà äâîåí ñòàíäàðò, êàòî ãîíè Äæàìáàçêè, íî íå „Àòàêà”; èëè çà òîâà, ÷å íà ôóòáîëíèòå ñòàäèîíè ÷åòåì „Ñìúðò çà áåæàíöèòå“; Ìåòîäèåâ ñå å íàåë äà îáâèíÿâà õîðàòà, áîðåùè ñå ñðåùó âñè÷êè òåçè øèðîêî òîëåðèðàíè íåçàêîííè ïðîÿâè.

Íàêðàÿ íå ìîãà äà íå îòáåëåæà ñòðàííàòà óïîòðåáà íà „ñëîâî íà îìðàçàòà“, êîÿòî Ìåòîäèåâ ïîëçâà. ÁÕÊ, êàçâà òîé, äúðæè òàêîâà ñëîâî ïðîòèâ Äúðæàâíà ñèãóðíîñò. Îñúæäàíåòî íà åäèí ïðåñòúïåí àïàðàò çà äúðæàâíà ðåïðåñèÿ â óñëîâèÿòà íà òîòàëèòàðèçúì íå å „ñëîâî íà îìðàçàòà“. „Ñëîâî íà îìðàçàòà“ å ïîíÿòèå, êîåòî „îáõâàùà âñè÷êè èçðàçíè ôîðìè, ðàçïðîñòðàíÿâàùè, ïîäáóæäàùè êúì, óëåñíÿâàùè èëè îïðàâäàâàùè ðàñîâàòà íåíàâèñò, êñåíîôîáèÿòà è àíòèñåìèòèçìà èëè äðóãè ôîðìè íà íåíàâèñò, îñíîâàíè íà íåòîëåðàíòíîñò, âêë.: íåòîëåðàíòíîñò, àôèøèðàíà êàòî àãðåñèâåí íàöèîíàëèçúì è åòíîöåíòðèçúì, äèñêðèìèíàöèÿ è âðàæäåáíîñò ñðåùó ìàëöèíñòâà, ïðåñåëíèöè è õîðà ñ èìèãðàíòñêè ïðîèçõîä“ (Ïðåïîðúêà ¹ R(97)20 íà Êîìèòåòà íà ìèíèñòðèòå äî äúðæàâèòå ÷ëåíêè íà Ñúâåòà íà Åâðîïà îòíîñíî „ðå÷òà íà îìðàçàòà”).

Ïðåç ïîñëåäíàòà ñåäìèöà ìåäèèòå ñà ïðåèçïúëíåíè ñ íîâèíè çà áåæàíöèòå è äðóãèòå ìèãðàíòè ó íàñ. Âúïðîñ íà çäðàâ ðàçóì å äà îöåíÿâàìå êðèòè÷íî ïîäíåñåíàòà íè èíôîðìàöèÿ è ðåàëíàòà êàðòèíà. Êàêòî è ïîëèòè÷åñêèòå ïîñëàíèÿ. Ùå îòêëèêíåì ëè íà èìïëèöèòíèÿ ïðèçèâ íà Ìåòîäèåâ äà îñòàíåì ãëóõè îáà÷å? Àç ìèñëÿ, ÷å å âúïðîñ íà ñúçíàòåëåí èçáîð.

Òåêñòúò å ïóáëèêóâàí âúâ â. „Ïðåñà”.

***

Íà 3 íîåìâðè 2013 ã., óèêåíäúò ñëåä æåñòîêî íàïàäåíèå íàä 20-ãîäèøíàòà ìàãàçèíåðêà Âèêòîðèÿ â Ñîôèÿ îò ñòðàíà íà àëæèðñêè èìèãðàíò íà èìå Ôóäàò Àáäóë Êàäåð, íÿêîëêî íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè è îðãàíèçàöèè, êàêòî è âîäåíè îò Åëåíà Âàòàøêà ôóòáîëíè ïðèâúðæåíèöè, îðãàíèçèðàõà ïóáëè÷íî ñúáðàíèå, íà êîåòî çàãîâîðèõà íà áàçà íà òîçè íåùàñòåí ñëó÷àé çà „èìèãðàíòñêè ïðîáëåì“ è ïðèçîâàõà ãðàæäàíèòå äà ñå âúîðúæàâàò, çà äà ñå ñàìîçàùèòàâàò ñðåùó èìèãðàíòèòå (âíóøàâàéêè, ÷å ïîñëåäíèòå èçâúðøâàò íÿêàêâî ìàñîâî íàïàäåíèå ñðåùó áúëãàðñêîòî ãðàæäàíñòâî). Â îòãîâîð íà òàçè ÿðîñòíà åêñïëîàòàöèÿ íà êñåíîôîáñêà ðåòîðèêà, Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò (ÁÕÊ) èçïðàòè íà ãëàâíèÿ ïðîêóðîð Ñîòèð Öàöàðîâ ñèãíàë.

Íà 8 íîåìâðè 2013 ã. íà ñòðàíèöèòå íà â. „Ïðåñà“ áå ïóáëèêóâàíî åäíî ñòðàøíî îáâèíåíèå ñðåùó ÁÕÊ – íàé-ãîëÿìàòà áúëãàðñêà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ. Òîâà îáâèíåíèå äîéäå îò ïîëèòîëîãà Êàëîÿí Ìåòîäèåâ è ãëàñè, ÷å ÁÕÊ å „ñðåäíîâåêîâåí öåíçîð“. Çàùî? Çàðàäè ñïîìåíàòèÿ ñèãíàë.

Íàñòîÿùàòà ñòàòèÿ å ïðàâî íà îòãîâîð ïî ñìèñúëà íà åäíî äîñòà ïëàâàùî è õëúçãàâî ðàçáèðàíå çà òîâà ïîíÿòèå. Òÿ ñå çàáàâè íåèìîâåðíî ìíîãî – áåøå èçïðàòåíà íà ðåäàêöèÿòà íà „Ïðåñà“ íà 11 íîåìâðè, à áå ïóáëèêóâàíà íà 24 íîåìâðè – ïî÷òè äâå ñåäìèöè ïî-êúñíî. Òîâà ñòðàííî çàáàâÿíå èäâà íà ôîíà íà ñèëíî âëîøåíàòà ìåäèéíà îáñòàíîâêà ïðåç ïîñëåäíèòå ñåäìèöè, îáðàçóâàëà ñå ñëåä íàïàäåíèåòî íàä Âèêòîðèÿ. Îáñòàíîâêà, â êîÿòî ìåäèèòå – è ïå÷àòíè, è åëåêòðîííè – ìàñîâî äàâàò øèðîêà òðèáóíà íà íîñèòåëèòå íà



36

êñåíîôîáñêî ñëîâî è öåííîñòè, êàòî ÷åñòî íå ñå ðàçãðàíè÷àâàò îò òÿõ. Íåùî ïîâå÷å – áúëãàðñêèòå ìåäèè íå ïðåäîñòàâÿò ïðîïîðöèîíàëíà òðèáóíà íà êðèòèöèòå íà êñåíîôîáñêîòî ñëîâî è öåííîñòè – ïðàâîçàùèòíèöè, ïðåäñòàâèòåëè íà óÿçâèìè îáùíîñòè, ïîëèòèöè.

Äåéñòâèòåëíî, â. „Ïðåñà“ ïóáëèêóâà òîçè òåêñò. Íî íå ñàìî ñëåä äâóñåäìè÷íî çàêúñíåíèå, íî è ñàìî â åëåêòðîííîòî ñè èçäàíèå; à íå â åëåêòðîííîòî è ïå÷àòíîòî, êàêòî ìàòåðèàëà íà ïîëèòîëîãà Ìåòîäèåâ. Ïèøà âñè÷êî òîâà îò îãîð÷åíèå. Îãîð÷åíèå, ÷å áúëãàðñêèòå ìåäèè ñå îêàçâàò êðàéíî òðîìàâè, íåîðèåíòèðàíè, áèõ êàçàë äîðè ìàñîâî íåàäåêâàòíè

â ñúçäàëàòà ñå àòìîñôåðà íà áåçî÷ëèâ ïîëèòè÷åñêè îïîðòþíèçúì, åêñïëîàòèðàù íàé-áåçöåðåìîííî è íååòè÷íî êñåíîôîáñêèòå íàñòðîåíèÿ.

Ñ ðåäêè ñâåòëè èçêëþ÷åíèÿ áúëãàðñêèòå ìåäèè îòêàçâàò – êúäå àêòèâíî, êúäå ïàñèâíî – äà ðåàãèðàò êàòî àäåêâàòíè è îòãîâîðíè ìåäèè. Çà òÿõ íå å ïðîáëåì äà ðàçïðîñòðàíÿâàò êñåíîôîáñêîòî ñëîâî è öåííîñòè, íî å ïðîáëåì äà äàäàò àêî íå ïî-ãîëÿìà, òî ïîíå ïðîïîðöèîíàëíà òðèáóíà íà êðèòèêàòà íà òîâà ñëîâî è öåííîñòè. Êúäå å ïðîáëåìúò ñ ìåäèéíàòà ñðåäà? Îáðàçîâàòåëåí ëè å? Èëè ïîëèòè÷åñêè? Èëè èêîíîìè÷åñêè? Àç íÿìàì îòãîâîð íà òîçè âúïðîñ. Çàñåãà.


Радослав Стоянов е студент по психология в НБУ и активист за равните права на лесбийките, гейовете, бисексуалните и транссексуалните хора (ЛГБТ). Той е жалбоподател по дела в обществен интерес, свързани с дискриминацията срещу ЛГБТ хората, етнически, религиозни и възрастови малцинства. Част от екипа на БХК.

ЛИЧНО ЗА ПРОТЕСТИТЕ

Студентската окупация в очите на един

хоноруван преподавател

Албена Тодорова

37


Êîãàòî ñòóäåíòèòå ñ íÿêîëêî äîáðå îðãàíèçèðàíè àêöèè çàÿâèõà ïîçèöèÿòà ñè ñïðÿìî íàñòîÿùîòî ïðàâèòåëñòâî è ñïðÿìî ëèïñàòà íà ìîðàë â ïîëèòèêàòà (äóìè, ïðîäúëæàâàùè äà ïðèñúñòâàò â äåêëàðàöèèòå èì) è ñòèãíàõà äî îêóïàöèÿ íà Ðåêòîðàòà, ñ ó÷óäâàíå âèäÿõ èç ïðîôèëèòå íà ìíîçèíà ìîè ïðèÿòåëè äóìèòå „êàê ìè ñå ùå è àç äà ñúì ñòóäåíò ñåãà, äà ñå ðàçõîäÿ èç òèõèÿ ðåêòîðàò, äà îáñúæäàì èäåèòå ñè ñ âäúõíîâåíèå” è äðóãè. Â îáùåñòâî, êúäåòî ïîëèòè÷åñêèÿò êðúã íå å ïðèïîçíàò êàòî ðåàëåí óïðàâëÿâàù îò ãðàæäàíèòå, à ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî íå å è íà éîòà áëèçêî äî ïîçèöèÿòà íà ñóâåðåí â î÷èòå íà ïðàâèòåëñòâà íàðåä è êúäåòî åäèíñòâåíî ñóïåðãåðîèòå è ñóïåðçëîäåèòå ãðàäÿò æèâîòà ñè âúðõó ïðèíöèïè, îêóïàöèÿòà íà ñòóäåíòèòå èçïúêíà êàòî åäèíñòâåíî ðàáîòåùî êîï÷å â àñàíñüîð.

Ãîòîâíîñòòà íà âñè÷êè äà áúäàò ñòóäåíòè èìåííî â íàñòîÿùèÿ ìîìåíò íå å íåîáÿñíèìà, íî êðèå ïîäâîäíèÿ êàìúê íà íåðàçáèðàíåòî. Îêóïàöèÿòà å æåñò, è â æåñòà íà ìëàäèòå, àìáèöèîçíèòå è íåïîêâàðåíèòå (êàêòî èçãëåæäàò Ðàíîáóäíèòå â î÷èòå íà ãîëÿìà ÷àñò îò õîðàòà, êîèòî ãè ïîäêðåïÿò) å íîðìàëíî äà âèæäàìå åäèíñòâåíî æåñò. Àëà íà ïîäîáíî å ñïîñîáåí âñåêè; âñåêè èìà ñâîáîäàòà äà èçðàçè ãðàæäàíñêàòà ñè ïîçèöèÿ â åæåäíåâèåòî ñè è òîâà íå áèâà äà å ïîâîä çà ó÷óäâàíå èëè ïðåõëàñâàíå, à ïî-ñêîðî äà ñòàíå íîðìà, äà ñïðå äà áúäå âúçïðèåìàíî êàòî ïîçà è äà äîáèå ñòàòóòà íà íåîáõîäèìîñò.

Ñòóäåíòèòå íàïðàâèõà íàé-òðóäíèÿ è íàé-ëåñíèÿ èçáîð – äà áúäàò âåðíè íà ïðèíöèïèòå ñè. Äíåñ ïúëíàòà îêóïàöèÿ å âäèãíàòà, à îáùèòå ñúáðàíèÿ è äðóãèòå äåéíîñòè íà îêóïèðàùèòå ñòóäåíòè ñà ïðåìåñòåíè â Àóëà Ìàãíà. Òå îáà÷å îñòàâàò íà òîïà íà óñòàòà, ïîíåæå åäíà îò öåëèòå èì å – äà óâëåêàò êîëêîòî å âúçìîæíî ïîâå÷å îò íàñ çà êàóçàòà ñè. Òàçè öåë íÿìà äîñòèãàíå, èìà ìåæäèííè ñïèðêè è îò÷óïåí äîëåí êðàé íà îïèñàíèåòî íà ñïèðêèòå, òîëêîâà. Âåðîÿòíî òîâà å ïðè÷èíàòà òå äà èçáåðàò óâåëè÷àâàíåòî íà áðîÿ è ðàäèêàëèçèðàíåòî íà èçðàçíèòå ñðåäñòâà íà àêöèèòå, íàñî÷åíè êúì

îáùåñòâîòî, ðàçòúëêóâàíî îò íÿêîè êàòî “îòêàçâàíå” èëè “ñâèâàíå íà çíàìåíàòà”.Ñòóäåíòèòå íàïðàâèõà è ïðîäúëæàâàò äà ïðàâÿò îùå íåùî, çà êîåòî çàñëóæàâàò âúçõèùåíèå – ñú÷åòàâàò èçâúíðåäíàòà ñèòóàöèÿ íà îêóïàöèÿòà ñ åæåäíåâíèòå ñè çàäà÷è. Êîëåãèòå-îêóïàíòè, êîèòî ïîçíàâàì, íå ñïðÿõà äà ó÷àò, íå ñïðÿõà äà õîäÿò íà ðàáîòà, íå ñïðÿõà äà ïîìàãàò íà ðîäèòåëèòå ñè, íàïðîòèâ. Âñåêè, êîéòî å èìàë èëè èìà äîñòúï äî òåðèòîðèÿòà íà îêóïàöèÿ, å èçðàçÿâàë âúçõèùåíèåòî ñè îò äîáðàòà èì îðãàíèçàöèÿ. Òàçè îðãàíèçàöèÿ èäâà îò âñåêè åäèí îò ó÷àñòíèöèòå, îò óñèëèÿòà íà âñåêè åäèí äà ðàçãúðíå ìàêñèìàëíî êàïàöèòåòà ñè.Ïîçâîëèõà ìè äà ñå âêëþ÷à â åäíà îò ñðåùèòå íà ðàáîòíèòå ãðóïè è â ÷àñò îò ïîñëåäâàùè äèñêóñèè. Âúïðîñèòå, êîèòî îáñúæäàõìå, èçèñêâàõà âèñîêî íèâî íà åêñïåðòíîñò; ïîíàñÿõà äèñêóñèè; íÿìàõà åäèíñòâåí âåðåí îòãîâîð. Òîâà, êîåòî ìå ïîðàçè è íå ñïèðà äà ìå âúëíóâà è äíåñ, å ïðîñòè÷êîòî æåëàíèå íà êîëåãèòå äà íàïðàâÿò îò åäíà ñ÷óïåíà, íåïîïðàâèìà â ñîáñòâåíèòå íè î÷è ñèòóàöèÿ ñðåäà çà ñâîáîäíî, ñïîêîéíî, ñìèñëåíî âèðååíå è ðàçâèòèå.

Ìíîãî ñúùåñòâåíî ìè ñå ñòðóâà óñèëèåòî çà çàåäíîñò, êîåòî íàìèðà èçðàç â íåïðåñòàííîòî ñïîäåëÿíå âúâ ôåéñáóê ñòðàíèöàòà íà Ðàíîáóäíèòå ñòóäåíòè íà ñíèìêè è âèäåî êëèïîâå îò êîëåãè ïî öåëèÿ ñâÿò. Òî ìèíàâà äàëå÷ îòâúä æåëàíèåòî çà óòâúðæäàâàíå öåííîñòòà íà ñîáñòâåíàòà ïîçèöèÿ. Òîâà óñèëèå å îïèò äà ñå ñâúðæàò ñêúñàíèòå âðúçêè ìåæäó õîðàòà, êîèòî íÿêîãà ñà èñêàëè èëè èñêàò äà ïðîìåíÿò íåùàòà êúì ïî-äîáðî, êîëêîòî è îïàñíî äà çâó÷àò òåçè äóìè, èçðå÷åíè èçâúí âñÿêàêúâ êîíòåêñò è äèñêóñèÿ.

Èìà ìíîãî ãîëÿì ìåäèåí è îáùåñòâåí ãëàä è èíòåðåñ ïî òåìàòà çà ñòóäåíòñêàòà îêóïàöèÿ. Ãîëÿìà ÷àñò îò èñòèíñêàòà ñèëà íà Ðàíîáóäíèòå ñòóäåíòè ùå îñòàíå íåïîíÿòíà çà øèðîêàòà ïóáëèêà. Äàíî íåïîíÿòíà íå ñå îêàæå ñèíîíèì íà íåðåàëèçèðàíà. Çàùîòî òîâà å ïîòåíöèàëúò äà îáåäèíÿâàò õîðàòà, êîèòî óìåÿò è îáè÷àò, çà êàóçè, êîèòî ñà öåííè çà âñåêè åäèí îò íàñ è çà öÿëîòî íè îáùåñòâî.

ЛИЧНО ЗА ПРОТЕСТИТЕ

38

Албена Тодорова е хоноруван преподавател в СУ “Св. Климент Охридски” и преводач, специалност “Японистика”, докторант, стипендиант на Токийския унверситет в периода 2010-2011. Този текст няма нищо общо с официалната позиция на която и да е институция, за която авторът е работил някога.


Веселин

Вучков:

ДАНС става опасен мастодонт, а парламентарният контрол

отслабва

Въпросите зададе Ива Райнова Снимка: Личен архив

Веселин Вучков е народен представител от ГЕРБ, зам.-министър на вътрешните работи в правителството 2009-2013 г.


Как ще коментирате увеличението на бюджета за

подслушвания?

Óâåëè÷åíèåòî íà áþäæåòà å àêîðä îò åäíà öÿëîñòíà ïîëèòèêà. Íà ôîíà íà âñåîáùèòå îáâèíåíèÿ ñðåùó ïðåäèøíîòî ïðàâèòåëñòâî ïî òåìàòà „Ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà”, íîâèòå óïðàâëÿâàùè ñå îïèòàõà äà çàìàñêèðàò ïîëèòèêà, êîÿòî îáà÷å îòâåæäà â ìíîãî ïî-òðåâîæíè èçìåðåíèÿ. Òîâà ñòàíà ÷ðåç ðåäèöà ïðîìåíè îò þíè íàñàì, â òîâà ÷èñëî è ãëàñóâàíåòî íà 50 ìëí. ëåâà çà 2014 ã. Ñòàâà êðèñòàëíî ÿñíî êàêâè ñà áèëè íàìåðåíèÿòà èì. Ùå èçáðîÿ íÿêîëêî ñúáèòèÿ. Ïúðâî, Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“ áåøå ïðåâúðíàòà â åäèí ìíîãîôóíêöèîíàëåí ìàñòîäîíò, êîéòî, ïî àáñîëþòíî íåäîïóñòèì íà÷èí, çàáðàíåí äîðè â åâðîïåéñêè çàêîíîäàòåëñòâà è êîíñòèòóöèè êàòî â Ãåðìàíèÿ, ñú÷åòà êîíòðàðàçóçíàâàòåëíà äåéíîñò – íàïðèìåð, öèâèëíî è âîåííî êîíòðàðàçóçíàâàíå, êîåòî ñè å â ÄÀÍÑ, ðàçñëåäâàíå ïî ïðàâèëàòà íà Íàêàçàòåëíî-ïðîöåñóàëíèÿ êîäåêñ, âúçìîæíîñò çà çàäúðæàíå íà ãðàæäàíè, çà ïðåòúðñâàíå íà æèëèùà. Íàðåä ñ âñè÷êî îñòàíàëî îáà÷å, íåùî, íà êîåòî ìè îáúðíàõà âíèìàíèå ãðàæäàíèòå - â ÄÀÍÑ ñå çàïàçè ñîáñòâåíî çâåíî çà ïîäñëóøâàíå è ïðîñëåäÿâàíå. Òî ñå ðàçðàñòâà è êàäðîâî, è òåõíè÷åñêè. Òî áå èçãðàäåíî ïðåç 2008 ã., êîãàòî ñå ñúçäàäå è ÄÀÍÑ. Íà ìíîãî âèñîêè çàïëàòè áÿõà íàçíà÷åíè ñëóæèòåëè îò ÌÂÐ è òàêà ñå èçòî÷è êàäðîâèÿò ðåñóðñ îò âúòðåøíîòî ìèíèñòåðñòâî. Ñëåä òîâà, ïðåç þëè, â ñèëà îò 9 àâãóñò, áå ïðîìåíåí çàêîíúò çà ÑÐÑ. Îñíîâåí ãîâîðèòåë áåøå Õðèñòî Áèñåðîâ. Ñïîìíÿòå ñè çíàìåíèòàòà ðåïëèêà „Áîëè ëè âè, êàòî âè âàäÿò çúáèòå?”. Òàì ìàíòðàòà áåøå: „Èçâåæäàìå ÑÄÎÒÎ îò ÌÂÐ“. Îùå òîãàâà â ïëåíàðíà çàëà êàçàõ, ÷å ïî ïðèíöèï íÿìà íèùî ëîøî â òîâà äà ñå ñúçäàäå íåçàâèñèìà, èçâåäåíà îò çàÿâèòåëèòå àãåíöèÿ çà ïîäñëóøâàíå, êîÿòî òåõíè÷åñêè ùå ïîäñëóøâà è ùå ïðîñëåäÿâà õîðà, êîãàòî èìà ñúäåáíî ðåøåíèå. Ñàìî ÷å íèêîé íå îòãîâîðè íà âúïðîñà çàùî çàïàçèõà òàçè äèðåêöèÿ â ÄÀÍÑ. Òîåñò, ïðîìÿíàòà ñå îòðàçè åäèíñòâåíî íà ÌÂÐ – èçãðàäè ñå òàçè ïðîñëîâóòà Äúðæàâíà àãåíöèÿ „Òåõíè÷åñêè îïåðàöèè”. Äðóã å ïðîáëåìúò, ÷å âñè÷êè ïîäçàêîíîâè àêòîâå, êîèòî òðÿáâàøå äà ñúïúòñòâàò ïðîìåíèòå â çàêîíà çà ÑÐÑ, áÿõà çàáàâåíè, à íàé-âàæíèÿò îò òÿõ – òîçè çà ïðèíöèïà íà ôèíàíñîâî îáâúðçâàíå – èçîáùî

íå å èçëÿçúë. Êàòî ïîñëåäñòâèå îò âñè÷êî òîâà, ñåãà èçâåäíúæ â ïðîåêòîçàêîíà çà áþäæåòà çà 2014 ã. ñå ïîÿâè àáñîëþòíî íåîáÿñíèìîòî ÷èñëî 50 ìëí. ëåâà çà ÄÀÒÎ. Ïîâòàðÿì, íà ôîíà íà äîñåãàøíèòå ðàçõîäè çà ïîäñëóøâàíèÿ â ÌÂÐ, îêîëî 20 ìëí. ëåâà ïî ïðîãðàìíèÿ áþäæåò íà âúòðåøíîòî ìèíèñòåðñòâî, ñåãà èçâåäíúæ íîâàòà äúðæàâíà àãåíöèÿ, êîÿòî óæ òðÿáâàøå äà îãðàíè÷è ïîäñëóøâàíèÿòà, èìà äâà è ïîëîâèíà ïúòè ïî-ãîëÿì áþäæåò. Òîâà å àáñîëþòíî íåîáÿñíèìî çà ìåí è äîðè å íà ãðàíèöàòà íà ñêàíäàëíîòî. Íèêîé íå ïîñî÷è óáåäèòåëåí àðãóìåíò. Åäèí äåïóòàò ñïîìåíà, ÷å ùåëè äà ïðàâÿò íîâà ñãðàäà çà êîíòðîëíè ìåõàíèçìè, êîåòî å ñìåøíî. Òîâà ñà ñúùèòå õîðà, ñúùàòà òåõíèêà, ðàáîòÿò íà ñúùîòî ìÿñòî, ñ åäèíñòâåíàòà ðàçëèêà, ÷å ïðîìåíèõà âõîäà – íå îòêúì óëèöà „6-òè ñåïòåìâðè”, à îòêúì óëèöà „Ãóðêî”. Íàé-ñêàíäàëíîòî îò âñè÷êî å, ÷å òå ñå îòêàçâàò îò ïðèíöèïà çà ôèíàíñîâàòà îáâúðçàíîñò, êîéòî å çàïèñàí â ïðîìåíåíèÿ çàêîí. Òîé ãëàñè, ÷å òîçè, êîéòî èñêà ÑÐÑ – ïðîêóðàòóðà, ÌÂÐ, ñëóæáà „Âîåííà ïîëèöèÿ“ – òðÿáâà ïðåäâàðèòåëíî äà ïëàùà íà ÄÀÒÎ. Ñåãà èçâåäíúæ, òîâà ñòàíà ÿñíî è íà ïàðëàìåíòàðíè êîìèñèè è íà äðóãè çàñåäàíèÿ, òå ñå îòêàçàõà îò òîçè ïðèíöèï. Ñëåä ïúðâè ÿíóàðè íÿìà äà äåéñòâà òîçè ïðèíöèï íà ôèíàíñîâà îáâúðçàíîñò, à òîâà å íàé-ðàçóìíàòà ñïèðà÷êà ïðåä óâåëè÷àâàíåòî íà áðîÿ íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Òàêà ÷å íîâèòå óïðàâëÿâàùè íè ñòîâàðèõà åäíà ïîðåäèöà îò ãëàâîáëúñêàíèöè. Íå ÷å ïî âðåìåòî íà ÃÅÐÁ íÿìàøå ãðåøêè â òîâà îòíîøåíèå. Íå ÷å êîãàòî àç áÿõ âúâ âúòðåøíîòî ìèíèñòåðñòâî íå òðÿáâàøå äà ñå ñúçäàäå ïî-åôåêòèâåí ìåõàíèçúì çà ñïèðàíåòî íà íàðàñòâàùèÿ îáåì ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Íî âúâ âñåêè ñëó÷àé ïî âðåìåòî íà ÃÅÐÁ ñå õàð÷åõà 20 ìëí. ëåâà ãîäèøíî, à ñåãà çà ïîäñëóøâàíå è ïðîñëåäÿâàíå ùå ñå õàð÷àò 50 ìëí. ëåâà ãîäèøíî íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà. Ïðè ïîëîæåíèå, ÷å öåëèÿò áþäæåò íà âúíøíîòî íè ðàçóçíàâàíå ùå áúäå 16 ìèëèîíà è ïîëîâèíà, îñîáåíî â òàçè òðåâîæíà îáñòàíîâêà.

Увеличаването на бюджета гарантира ли в по-голяма степен

правата на гражданите срещу незаконно подслушване?

Âñúùíîñò òîçè âúïðîñ îïèðà äî âúïðîñà çà ãàðàíöèè ñðåùó çëîóïîòðåáà. Òîâà å äðóãàòà

ИНТЕРВЮ

40


ïðîìÿíà, êîÿòî íèå ïîäêðåïèõìå, âúïðåêè ÷å âñè÷êè òåçè ïðîìåíè ãóáÿò ñâîÿòà ìîðàëíà ëåãèòèìíîñò, çàðàäè òîâà, ÷å îñíîâåí òåõåí ãîâîðèòåë áåøå Õðèñòî Áèñåðîâ. Íî òîãàâà ñå ñúçäàäå åäíî íåçàâèñèìî áþðî çà êîíòðîë íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Àç ó÷àñòâàì â ïàðëàìåíòàðíàòà êîìèñèÿ çà êîíòðîë íàä ñåêðåòíèòå ñëóæáè, êîÿòî âñúùíîñò ùå ïðåäëîæè íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äà èçáåðå ÷ëåíîâåòå. Òîâà ùå ñòàíå íà 4 äåêåìâðè ñëåäîáåä. Îòïðàâÿì ïðèçèâ êúì Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò è äðóãè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè äà èçïðàòÿò ïðåäâàðèòåëíè âúïðîñè, êîèòî äà çàäàäåì íà êàíäèäàòèòå çà ÷ëåíîâå. Òîâà áþðî å íàòîâàðåíî ñ ìíîãî íàäåæäè. Íî âñå ïàê, çà äà íå áúäåì ïðåêàëåíî ãîëåìè îïòèìèñòè, íåêà âèäèì äîãîäèíà, êàòî ñå óòâúðäè, êàêâà ðàáîòà ùå ñâúðøè. Çà ìåí ïî-òðåâîæíîòî å, ÷å ïàðëàìåíòàðíèÿò êîíòðîë â ïðîãðàìà åëåêòðîííè ñúîáùåíèÿ è ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà å ìíîãî çàíèæåí. Â ïðåäèøíèÿ ïàðëàìåíò çà ïúðâè ïúò ñå ñúçäàäå åäíà ñïåöèàëíà ïîäêîìèñèÿ êúì ïðàâíàòà êîìèñèÿ îò ïåòèìà äóøè, êîÿòî ñå çàíèìàâàøå ñàìî ñ ïðîáëåìèòå íà ÑÐÑ-òàòà è åëåêòðîííèòå ñúîáùåíèÿ. Òÿ ãîäèøíî ïðåäëàãàøå íà ïàðëàìåíòàðíàòà çàëà äîêëàä çà ñúñòîÿíèåòî íà ïðîáëåìà ÑÐÑ. Ïúðâèÿò òàêúâ äîêëàä áåøå ïðåç 2010 ã. Òîâà áåøå èñòîðè÷åñêè ïðîáèâ, çàùîòî äîòîãàâà íÿìàõìå íèêàêâè ÷èñëà è íèêàêâà ñòàòèñòèêà. Àç ëè÷íî ìíîãî íàñòîÿâàõ äà ñå ñúçäàäå òàêúâ ðåãëàìåíò. À ñåãà â íîâèÿ ïàðëàìåíò èçâåäíúæ òàçè ïîäêîìèñèÿ áåøå ëèêâèäèðàíà. Ñúçäàäå ñå åäíà ìåãàêîìèñèÿ íà÷åëî ñ ãîñïîäèí Äúáîâ, êîÿòî êîíòðîëèðà âñè÷êè ñåêðåòíè ñëóæáè – ÄÀÍÑ, âîåííî ðàçóçíàâàíå, öèâèëíî ðàçóçíàâàíå, ÄÈÊÑÈ, ÄÀÒÎ è äðóãè. È íàðåä ñ âñè÷êè òåçè íåùà, êîèòî íè îòíåìàò ñòðàøíî ìíîãî åíåðãèÿ, íàêðàÿ íÿêàê ñè ìåæäó ðåäîâåòå ñå çàíèìàâàìå è ñ êîíòðîë íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà è åëåêòðîííèòå ñúîáùåíèÿ. Òîâà å ïúëíî íåãëèæèðàíå íà ïàðëàìåíòàðíèÿ êîíòðîë. Ñÿêàø, ñúçäàâàéêè òîâà áþðî, íèå èççåìâàìå ôóíêöèèòå íà ïàðëàìåíòàðíèÿ êîíòðîë. Äà âè

êàæà ÷åñòíî, àç ñúì ñêåïòè÷åí êúì òàêà íàðå÷åíèòå íåçàâèñèìè êîìèñèè. Â ìîìåíòà, â êîéòî áúäàò èçáðàíè „íåçàâèñèìè” àãåíöèè, êîìèñèè è áþðà, òå òðúãâàò ïî ñîáñòâåí ïúò. È, îñîáåíî êîãàòî ñå ñìåíÿ ïîëèòè÷åñêàòà âëàñò, ñòàâàò íàé-ãúâêàâèòå è ïðàâèëíî îðèåíòèðàíè. Íå èñêàì äà îáðè÷àì íà ïðîâàë áúäåùîòî áþðî, íî çà ìåí íàé-ñåðèîçíàòà ôîðìà íà êîíòðîë, òîâà å ïàðëàìåíòàðíèÿò êîíòðîë. Òðÿáâàøå è â òîçè ïàðëàìåíò äà èìà êëàñè÷åñêà êîìèñèÿ è ïîäêîìèñèÿ, êîèòî äà ñå çàíèìàâàò ñàìî ñ âúïðîñà çà ÑÐÑ è åëåêòðîííè ñúîáùåíèÿ. Îò ìàé ìåñåö ñúì äåïóòàò, íî íèòî âåäíúæ â òàçè ïàðëàìåíòàðíà êîìèñèÿ íå ñìå ñå çàíèìàâàëè ïîäðîáíî è åäíîçíà÷íî ñ òåìàòà çà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà. Åäèíñòâåíî, ÷å ñåãà ùå ïðîâåäåì åäíà ïðîöåäóðà ïî èçáîð íà ÷ëåíîâå íà áþðîòî çà ÑÐÑ. È îùå åäíà ãîëÿìà îïàñíîñò èìà – çà ìèíàëàòà 2012 ã. äà îñòàíåì áåç äîêëàä çà ñúñòîÿíèåòî íà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà íà íèâî ïàðëàìåíò, êîéòî ñå èçèñêâà îò çàêîíà. Íÿêàê ñè òàêà ñå èçòúëêóâà îò ðúêîâîäñòâîòî íà òàçè ïàðëàìåíòàðíà êîìèñèÿ, íà÷åëî ñ ãîñïîäèí Äúáîâ, ÷å, ùîì ùå ñúçäàâàìå íîâî áþðî, íå òðÿáâà äà ïîäãîòâÿìå äîêëàä çà 2012 ã. À å õóáàâî äà èìà òàêèâà ïåðèîäè÷íè ãîäèøíè äîêëàäè, çàùîòî òå ïîêàçâàò òåíäåíöèÿòà. Ñàìî ÷ðåç òÿõ ìîæåì äà íàïðàâèì ñåðèîçåí àíàëèç.

Има ли данни за частни организации, извършващи

подслушвания?

Äîêàòî áÿõ âúâ âúòðåøíîòî ìèíèñòåðñòâî, íå ñúì èìàë êîíêðåòíè äàííè. Íå èçêëþ÷âàì äà èìà íàèñòèíà òàêèâà çâåíà ñ ÷àñòíè êàïèòàëè, êîèòî äà ñå îïèòâàò äà ïðîíèêâàò â òàéíèòå íà äðóãè çâåíà ïî íàé-ðàçëè÷íè ñúîáðàæåíèÿ – ïî áèçíåñ ñúîáðàæåíèÿ, ïî êîíêóðåíòíè ñúîáðàæåíèÿ, äîðè íàìåñà â ëè÷íèÿ æèâîò. Íå áèõ èçêëþ÷èë òîâà, íî àç êîíêðåòíè äàííè íÿìàì. Ïî-âàæíîòî å, ÷å òðÿáâà äà äåéñòâàò òåêñòîâåòå â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, êîèòî çàáðàíÿâàò òîâà. Çà æàëîñò, íÿìàìå ìíîãî çàïèñàíè ïîäîáíè äåëà è äîñúäåáíè ïðîèçâîäñòâà.

ДАНС СТАВА ОПАСЕН МАСТОДОНТ...

41


„ДА ОПОЗНАЕМ МИНАЛОТО СИ“

Въпросът за поданството като елемент от стратегията на „окончателното решение“

Борислав Дичев

Âúïðîñúò çà ïîäàíñòâîòî è íåãîâîòî èçñëåäâàíå ñà âàæíè åëåìåíòè ïðè èçÿñíÿâàíåòî íà èñòîðè÷åñêèòå îáñòîÿòåëñòâà îêîëî ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â Áúëãàðèÿ â ïåðèîäà 1940-1943 ã. Òåçè îáñòîÿòåëñòâà, âêëþ÷âàùè ïðèëàãàíåòî íà ðàçëè÷íèòå çàêîíîäàòåëíè è àäìèíèñòðàòèâíè àêòîâå íà îôèöèàëíàòà âëàñò, îïðåäåëÿùè íàñîêèòå íà íåéíàòà àíòèñåìèòñêà ïîëèòèêà â ïåðèîäà 1941-1944 ã., íàëàãàò ïî-çàäúëáî÷åíî èçñëåäâàíå íà åäèí êëþ÷îâ åëåìåíò â òàçè ïîëèòèêà, êàêúâòî ñå ÿâÿâà âúïðîñúò çà áúëãàðñêîòî ïîäàíñòâî è íåãîâîòî ïðàâíî ðåãëàìåíòèðàíå.

Ìàêàð è îáåêò íà åïèçîäè÷íî è êðàòêîòðàéíî îòáåëÿçâàíå ïðè ïðîäúëæàâàùèÿ ïîâå÷å îò äâå äåñåòèëåòèÿ èíòåíçèâåí íàó÷åí è îáùåñòâåí äåáàò çà ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, âúïðîñúò çà ïîäàíñòâîòî íå ïîëó÷è ïîëàãàùîòî ìó ñå ñúîáðàçíî íåãîâàòà âàæíîñò ðàçøèðåíî èçñëåäâàíå è íàó÷íà îöåíêà.

Êàêòî ïðåç äðàìàòè÷íèÿ ìàðò íà 1943 ã., êîãàòî îôèöèàëíàòà âëàñò å îáÿñíÿâàëà â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äåéñòâèÿòà ñè ïî îòíîøåíèå íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè ñ ìîòèâà çà íåïðèòåæàâàíî îò òîâà íàñåëåíèå áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, òàêà è äíåñ îò ðàçëè÷íè ìåñòà ñå ïîâòàðÿ ñúùèÿò äîâîä - òåçè õîðà ñà äåïîðòèðàíè, çàùîòî íå ïðèòåæàâàëè áúëãàðñêî ïîäàíñòâî è ñëåäîâàòåëíî íå ñà áúëãàðñêè ãðàæäàíè. Äðóã îñòàâà âúïðîñúò êàê è ïîðàäè

êàêâè ïðè÷èíè åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò ò.íàð. íîâîïðèñúåäèíåíè çåìè å ëèøåíî èçîáùî îò âúçìîæíîñòòà äà ïîëó÷è íå ñàìî áúëãàðñêî, íî å ïîñòàâåíî â íåâúçìîæíîñò äà çàïàçè ñòàðîòî ñè èëè äà ïðèåìå äðóãî ïîäàíñòâî.

Ïðè èçñëåäâàíå çíà÷åíèåòî íà âúïðîñà çà ïîäàíñòâîòî è íåãîâîòî ðåãëàìåíòèðàíå ïî îòíîøåíèå íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â íîâîïðèñúåäèíåíèòå êúì Áúëãàðèÿ ïðåç 1941 ã. çåìè, å íåîáõîäèìî äà ñå íàïðàâè ñúïîñòàâêà ñ òðåòèðàíåòî íà íàñåëåíèåòî îò âúçâúðíàòèòå ïðåç åñåíòà íà 1940 ã. êúì ìàéêàòà - Îòå÷åñòâî òåðèòîðèè â Þæíà Äîáðóäæà. Ïðåç 1940 ã. Þæíà Äîáðóäæà ñå îçíà÷àâà êàòî íîâîïðèñúåäèíåíà òåðèòîðèÿ, ñúùîòî îïðåäåëåíèå ïðåç 1941 ã. ñå äàâà è íà Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè. Âúðõó òåçè òåðèòîðèè ñå ïðèëàãà áúëãàðñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî è íîðìàòèâíèòå àêòîâå íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò, ò. å. äúðæàâíàòà âëàñò ðàçïðîñòèðà ñóâåðåíèòåòà ñè âúðõó òåçè çåìè.

Çà óðåæäàíå íà âúïðîñà ñ ïîäàíñòâîòî íà íàñåëåíèåòî âúâ âúçâúðíàòàòà êúì Áúëãàðèÿ âñëåäñòâèå íà ìåæäóäúðæàâíî ñïîðàçóìåíèå ñ Ðóìúíèÿ Þæíà Äîáðóäæà ÕÕV ÎÍÑ ïðèåìà ñïåöèàëåí Çàêîí çà óðåæäàíå ïîäàíñòâîòî â Äîáðóäæà. (óòâúðäåí ñ öàðñêè óêàç ¹ 260, ïóáëèêóâàí â Äúðæàâåí âåñòíèê, áð. 263/21.ÕI.1940 ã.)

Äóõúò è òåõíîëîãèÿòà íà ïðèëàãàíåòî íà òîçè çàêîí ñå îñíîâàâàò íà ïðèíöèïà íà àâòîìàòè÷íîòî è


ВЪПРОСЪТ ЗА ПОДАНСТВОТО КАТО ЕЛЕМЕНТ ...

43

âñåîáõâàòíîòî ìó ïðèëîæåíèå âúðõó âñè÷êè áèâøè ðóìúíñêè ïîäàíèöè îò áúëãàðñêè è íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä, èìàùè ñâîåòî ìåñòîæèòåëñòâî â ìîìåíòà íà âúçâðúùàíåòî íà Þæíà Äîáðóäæà êúì Áúëãàðèÿ. Ïðàâîòî íà âñè÷êè áèâøè ðóìúíñêè ïîäàíèöè îò Þæíà Äîáðóäæà çà ïîëó÷àâàíå àâòîìàòè÷íî íà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî ñå óðåæäà â ÷ë. 1 íà çàêîíà, ñïîðåä êîéòî îò 15.IÕ.1940 ã. ñòàâàò áúëãàðñêè ïîäàíèöè âñè÷êè ðóìúíñêè ïîäàíèöè îò íåðóìúíñêè ïðîèçõîä, êîèòî íà òîçè äåí ñà èìàëè ìåñòîæèòåëñòâîòî ñè â çåìèòå, îòñòúïåíè îò Ðóìúíèÿ íà Áúëãàðèÿ ïî ñèëàòà íà Êðàéîâñêèÿ äîãîâîð îò 7 ñåïòåìâðè ñ. ã.

Ïî ñèëàòà íà ÷ë. 1 îò çàêîíà íå ñå ïðàâè êàêâîòî è äà áèëî îãðàíè÷åíèå ïðè ïîëó÷àâàíåòî íà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, îñíîâàíî íà åòíè÷åñêè èëè âåðñêè ïðîèçõîä. Áúëãàðñêî ïîäàíñòâî ïîëó÷àâàò îñâåí ëèöàòà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä è âñè÷êè îñòàíàëè, íàñåëÿâàùè òåðèòîðèÿòà íà Þæíà Äîáðóäæà â òîçè ìîìåíò - òóðöè, ãúðöè, åâðåè, òàòàðè, öèãàíè è ïð. Íàä 500 ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä, æèâååùè â Äîáðè÷ è Ñèëèñòðà êúì 7.IÕ.1940 ã., ïîëó÷àâàò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî. Îñíîâîïîëàãàùî óñëîâèå çà ïîëó÷àâàíå íà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî å ëèöàòà äà ñà èìàëè ñâîåòî ìåñòîæèòåëñòâî íà òåðèòîðèÿòà íà Þæíà Äîáðóäæà êúì äàòàòà íà äîãîâîðà çà âúçâðúùàíåòî é îò Ðóìúíèÿ íà Áúëãàðèÿ - ò. å. 7.IÕ.1940 ã.

Ïî ñòå÷åíèå íà âúòðåøíè è âúíøíè ïîëèòè÷åñêè îáñòîÿòåëñòâà, åäíîâðåìåííî ñ ïðèåìàíåòî íà Çàêîíà çà ïîäàíñòâîòî â Äîáðóäæà ñå âíàñÿò, ðàçãëåæäàò è ïðèåìàò Çàêîíúò çà áúëãàðñêîòî ïîäàíñòâî è Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà. Çàêîíúò çà áúëãàðñêîòî ïîäàíñòâî çàìåíÿ ñòàðèÿ Çàêîí çà ïîäàíñòâîòî îò 1904 ã.

Íîâèÿò Çàêîí çà áúëãàðñêîòî ïîäàíñòâî (óòâúðäåí ñ öàðñêè óêàç ¹ 275, ïóáëèêóâàí â Äúðæàâåí âåñòíèê, áð. 288/20.ÕII.1940 ã.) ðåãëàìåíòèðà óñëîâèÿòà çà ïðèäîáèâàíå èëè ëèøàâàíå îò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, êàòî âíàñÿ ñúùåñòâåíî íîâ åëåìåíò ïðè ïðîèçâîäñòâîòî íà ëèøàâàíå îò ïîäàíñòâî - ïîäàíñòâîòî ñå ñ÷èòà çà çàãóáåíî ïðè èçñåëâàíå îò ñòðàíàòà è òîçè àêò âëèçà â ñèëà â ìîìåíòà íà íàïóñêàíåòî íà äúðæàâíàòà òåðèòîðèÿ. Â ÷ë. 21. íà çàêîíà å ïðåäâèäåíî ëèøàâàíå îò áúëãàðñêî

ïîäàíñòâî íà ëèöà êàêòî îò áúëãàðñêè, òàêà è îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä, “àêî ñ äåëàòà ñè ñà ñå ïîêàçàëè íåäîñòîéíè è îïàñíè çà áúëãàðñêàòà äúðæàâíà ñèãóðíîñò è îáùåñòâåíèÿ ðåä”. Âàæíî óòî÷íåíèå â çàêîíà å ïîëîæåíèåòî, ÷å ñúïðóãàòà è íåïúëíîëåòíèòå äåöà íà ëèøåíèÿ îò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî çàïàçâàò ïîäàíñòâîòî ñè.

Ñïîðåä ðàçïîðåäáèòå íà íîâèÿ Çàêîí çà áúëãàðñêîòî ïîäàíñòâî ëèøàâàíåòî îò ïîäàíñòâî ñòàâà ïî ðåøåíèå íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ïî ìîòèâèðàí äîêëàä íà ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî ñ óêàç, êîéòî ñå îáíàðîäâà â Äúðæàâåí âåñòíèê. (÷ë. 43), êàòî ïðåäâàðèòåëíî ñå âçåìå ìíåíèåòî íà ñúçäàäåíèÿ ïî ñèëàòà íà òîçè çàêîí Ñúâåò ïî ïîäàíñòâîòî, êîéòî å ñúâåùàòåëåí îðãàí.

Ðåãëàìåíòèðàíèòå â çàêîíà óñëîâèÿ è ïðîöåäóðè ïî ïðèäîáèâàíå, çàãóáâàíå èëè ëèøàâàíå îò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî è òÿõíîòî ïðèëîæåíèå èìàò ñòðîãî èíäèâèäóàëåí õàðàêòåð - ò.å., çà ðàçëèêà îò Çàêîíà çà ïîäàíñòâîòî â Äîáðóäæà, ïðèëîæåíèåòî èì ñå îòíàñÿ äî êîíêðåòíè ñëó÷àè è ëèöà è íå ïðåäâèæäà àâòîìàòè÷íî äåéñòâèå ïðè ïðèäîáèâàíå íà ïîäàíñòâî îò êîìïàêòíè ãðóïè îò íàñåëåíèå, êîåòî ïî ñèëàòà íà ïðèñúåäèíÿâàíå íà íîâè òåðèòîðèè êúì äàäåíà ñòðàíà ñòàâàò ïî ïðàâî ïîäàíèöè íà òàçè ñòðàíà, îñâåí àêî íå æåëàÿò äà ïîëçâàò îïöèè çà çàïàçâàíå íà ñòàðîòî ñè ïîäàíñòâî.

Ïðèåòèÿò â Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà ÷ë. 21 (á.à.), çàáðàíÿâàù ïðèåìàíåòî íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä, ñúùî èìà õàðàêòåð íà èíäèâèäóàëíî ïðèëîæåíèå çà âñåêè îòäåëåí ñëó÷àé è äåéñòâà ïî âðåìå, êîãàòî áúëãàðñêàòà äúðæàâà íå å ïîñòàâåíà â óñëîâèÿòà íà ïðèäîáèâàíå íà íîâè òåðèòîðèè è ïî ïðåçóìïöèÿ êàñàå ëèöà, èäâàùè îò ÷óæáèíà è æåëàåùè äà ïðèåìàò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî.

Ñ ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ êúì Òðèñòðàííèÿ ïàêò è ïîñëåäâàëèÿ ðàçãðîì íà Ãúðöèÿ è Þãîñëàâèÿ ïðåç àïðèë 1941 ã. êúì áúëãàðñêàòà äúðæàâíà òåðèòîðèÿ ñà ïðèñúåäèíåíè Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè. Âúïðîñúò çà ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ å óðåäåí ñ ïðîòîêîë çà ñïîðàçóìåíèå ìåæäó Áúëãàðèÿ, îò åäíà ñòðàíà, è Ãåðìàíèÿ è Èòàëèÿ, îò äðóãà, â äåíÿ íà ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ



44

êúì Òðèñòðàííèÿ ïàêò (1 ìàðò 1941 ã.). Ïðè ïîäïèñâàíåòî íà ïðîòîêîëà çà ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ êúì ïàêòà íå ñå ïîâäèãàò è íå ñå îáñúæäàò êàêâèòî è äà áèëî âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ ïðîìåíè â òåðèòîðèàëíîòî ñòàòóêâî â Þãîñëàâñêà Ìàêåäîíèÿ - ïî òîâà âðåìå Ãåðìàíèÿ óïðàæíÿâà ñèëåí íàòèñê âúðõó Þãîñëàâèÿ ñ öåë äà ÿ ïðèíóäè äà ñå ïðèñúåäèíè êúì ñèëèòå íà Îñòà. Ðåøåíèåòî çà ïðèñúåäèíÿâàíå íà Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè êúì Áúëãàðèÿ å â ðåçóëòàò íà èçâúðøåíèÿ íà 27 ìàðò 1941 ã. ïðåâðàò â Þãîñëàâèÿ è ïîñëåäâàëèÿ ðàçãðîì íà ñòðàíàòà ïðåç àïðèë 1941 ã. Ñëåä êàòî þãîñëàâñêàòà äúðæàâà ïðåñòàâà äà ñúùåñòâóâà, íà ñðåùà ìåæäó öàð Áîðèñ, Õèòëåð, Ðèáåíòðîï è ãðàô ×àíî íà 17 àïðèë 1941 ã. å ïîñòèãíàòî ñúãëàñèå áúëãàðñêè âîéñêè è ãðàæäàíñêà àäìèíèñòðàöèÿ äà çàåìàò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè.

Ñúñ çàåìàíåòî íà òåðèòîðèèòå âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Çàïàäíèòå ïîêðàéíèíè íàöèîíàëíîòî îáåäèíåíèå å ïðîâúçãëàñåíî çà “îêîí÷àòåëíî è çàâèíàãè”. Âúðõó òåçè òåðèòîðèè âåäíàãà ñå ðàçïðîñòèðà èçöÿëî äåéñòâèåòî íà áúëãàðñêèòå çàêîíè è àäìèíèñòðàòèâíèòå àêòîâå íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò. Èçãðàäåíè ñà îðãàíèòå íà ñúäåáíàòà è èçïúëíèòåëíàòà âëàñò - îáëàñòíè è îêîëèéñêè ñúäèëèùà, êìåòñòâà, îáëàñòíè è îêîëèéñêè óïðàâèòåëíè òåëà, ïîëèöåéñêèòå îáëàñòíè è îêîëèéñêè óïðàâëåíèÿ. Èçãðàæäàò ñå è îðãàíèòå íà âîåííîàäìèíèñòðàòèâíàòà âëàñò. Â àäìèíèñòðàòèâíî îòíîøåíèå è ïðè ïðèëîæåíèåòî íà çàêîíîâèòå è ïîäçàêîíîâèòå àêòîâå íîâîïðèñúåäèíåíèòå çåìè ñå îçíà÷àâàò áåçóñëîâíî êàòî ÷àñò îò áúëãàðñêàòà äúðæàâà - Öàðñòâî Áúëãàðèÿ.

Ñ ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà íîâèòå çåìè æèâååùîòî òàì åâðåéñêî íàñåëåíèå ïîïàäà ïîä ðàçïîðåäáèòå íà àíòèñåìèòñêèòå çàêîíè, ïðèëàãàíè â ñòàðèòå ïðåäåëè íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ - Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà, Çàêîíà çà îáëàãàíå ñ 20% äàíúê âúðõó èìóùåñòâàòà íà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä, Çàêîíà çà áîðáà ïðîòèâ ñïåêóëàòà ñ íåäâèæèìè èìîòè è äð. Äî óðåæäàíå íà âúïðîñà ñ ïîäàíñòâîòî íà íàñåëåíèåòî â íîâèòå çåìè ëèöàòà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä ïîëó÷àâàò ëè÷íè êàðòè ñúñ çåëåí öâÿò, à òåçè íà åâðåèòå ñà ñúñ ñèí öâÿò è ñ îçíà÷åíî

ïîäàíñòâî, ïðèòåæàâàíî ïðåäè ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà òåçè çåìè êúì Áúëãàðèÿ.

Êðàÿò íà 1941 è íà÷àëîòî íà 1942 ã. áåëåæè íîâ òðàãè÷åí åòàï â ñúäáàòà íà åâðåèòå â öÿëà Åâðîïà. Ðåøåíèÿòà, ïðèåòè îò ðúêîâîäñòâîòî íà Òðåòèÿ Ðàéõ íà ïå÷àëíî èçâåñòíàòà êîíôåðåíöèÿ âúâ Ãðîñåí àì âàí Çåå, Áåðëèí, ïðåäñòàâÿíè êàòî “îêîí÷àòåëíî ðåøåíèå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ”, ôàêòè÷åñêè ïðåäñòàâëÿâàò ïðîãðàìà çà èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò öÿëà Åâðîïà â ò. íàð. Èçòî÷íè òåðèòîðèè íà Ðàéõà, êúäåòî âñúùíîñò ñå ïîäãîòâÿ ôèçè÷åñêîòî èì óíèùîæåíèå.

Áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî èìà èíôîðìàöèÿ çà íàìåðåíèåòî íà íàöèñòèòå äà èçñåëÿò åâðåèòå îò îêóïèðàíèòå è ñàòåëèòíèòå íà Ãåðìàíèÿ äúðæàâè íà òåðèòîðèÿòà íà Ïîëøà, ïðåâúðíàòà îò ãåðìàíöèòå â ãåíåðàëãóáåðíàòîðñòâî. Èíôîðìàöèÿ çà íàìåðåíèÿòà íà íàöèñòêîòî ðúêîâîäñòâî ïî îòíîøåíèå íà åâðåèòå â Åâðîïà å ïîäàäåíà ïðåç íîåìâðè 1941 ã., êîãàòî íà 26-òè ñ.ì. â ðàçãîâîð ñ áúëãàðñêèÿ âúíøåí ìèíèñòúð Èâàí Ïîïîâ ðàéõñìèíèñòúðúò íà âúíøíèòå ðàáîòè íà Ðàéõà, Éîàõèì ôîí Ðèáåíòðîï, ñúîáùàâà, ÷å çà åâðåèòå íÿìà ìÿñòî â íîâà Åâðîïà è ÷å òîâà áèëî íåîòìåííîòî ðåøåíèå íà Àäîëô Õèòëåð.

Êîíôåðåíöèÿòà îò Ãðîñåí àì âàí Çåå (20.ÕII.1941 ã. - 20.I.1942 ã.), íà êîÿòî ïðèñúñòâàò ïðåäñòàâèòåëè íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò îò ñàòåëèòíèòå íà Ãåðìàíèÿ äúðæàâè, óòî÷íÿâà â äåòàéëè çàêîíîäàòåëíèòå è àäìèíèñòðàòèâíèòå àêòîâå, êîèòî âñÿêà åäíà îò òåçè äúðæàâè òðÿáâà äà ïðèåìå ñ îãëåä ïðèâåæäàíå â èçïúëíåíèå íà âçåòîòî ðåøåíèå çà èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå, ôîðìóëèðàíî êàòî “îêîí÷àòåëíî ðåøåíèå”. Áúëãàðñêàòà ñòðàíà å ïðåäñòàâåíà îò þðèñêîíñóëòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå (ÌÂÐÍÇ) Àëåêñàíäúð Áåëåâ, êîéòî å çàïîçíàò ïîäðîáíî ñ òåõíîëîãèÿòà ïî ïúëíîòî èçîëèðàíå íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò îáùåñòâåíî-èêîíîìè÷åñêèÿ æèâîò, êîåòî â êðàéíà ñìåòêà òðÿáâà äà äîâåäå äî èçñåëâàíåòî èì îò ñòðàíàòà, â êîÿòî æèâåÿò. Òîâà ñ ïúëíà ñèëà ñå îòíàñÿ êàêòî çà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå, æèâååùî â ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ, òàêà è çà åâðåèòå îò íîâîïðèñúåäèíåíèòå ïðåç 1941 ã. çåìè. Ïðè îñúùåñòâÿâàíåòî íà òàçè äåçèíòåãðàöèîííà


45

ïîëèòèêà âàæíî ìÿñòî å îòäåëåíî íà âúïðîñà çà ïîäàíñòâîòî íà ïîäëåæàùîòî íà èçñåëâàíå åâðåéñêî íàñåëåíèå - ïî îòíîøåíèå íà åâðåèòå îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ ñå ïðåäâèæäàò àäìèíèñòðàòèâíè àêòîâå çà ëèøàâàíåòî èì îò ïîäàíñòâî, êîèòî ñà â íàðóøåíèå íà ðåãëàìåíòèðàíèòå îò Çàêîíà çà áúëãàðñêîòî ïîäàíñòâî ïðîöåäóðè çà òîâà ëèøàâàíå, à çà åâðåèòå îò íîâèòå çåìè - ëèøàâàíå îò âúçìîæíîñòòà äà ïðèäîáèÿò áúëãàðñêî èëè êàêâîòî è äà áèëî äðóãî ïîäàíñòâî.

Ïðåç ïðîëåòòà íà 1942 ã. ñå ïðèñòúïâà êúì óðåæäàíå íà âúïðîñà çà ïîäàíñòâîòî íà íàñåëåíèåòî îò íîâîïðèñúåäèíåíèòå ïðåç 1941 ã. êúì Áúëãàðèÿ çåìè. Çà öåëòà ñúñ çàïîâåä íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ ïðîô. Áîãäàí Ôèëîâ å ñúçäàäåíà êîìèñèÿ ïîä ïðåäñåäàòåëñòâîòî íà þðèñêîíñóëòà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúíøíèòå ðàáîòè è èçïîâåäàíèÿòà ä-ð Áîãäàí Êåñÿêîâ, êîÿòî â çàñåäàíèÿ íà 19, 26 è 28 ìàé 1942 ã. îáñúæäà âúïðîñà çà äàâàíå ïîäàíñòâî íà æèòåëèòå â íîâîïðèñúåäèíåíèòå çåìè. Â îñíîâàòà íà çàêëþ÷åíèÿòà ñè êîìèñèÿòà ïðèåìà ïðèíöèïà íà óñåäíàëîñò êàòî îïðåäåëÿù ïðè ïðèåìàíåòî íà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî îò òàìîøíîòî íàñåëåíèå - ò.å. èçèñêâà ñå òîâà íàñåëåíèå äà å èìàëî êúì 6.IV.1941 ã. ìåñòîæèòåëñòâîòî ñè â òåçè çåìè.

Ïî îòíîøåíèå íà íàñåëåíèåòî îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä â íîâèòå çåìè ñå ïðèåìà, ÷å òî ïðåäñòàâëÿâà “íåáëàãîíàäåæäåí åëåìåíò” è êîìèñèÿòà ïðåïîðú÷âà äà ñå äàäå âúçìîæíîñò íà ëèöàòà, êîèòî íå æåëàÿò äà ïîëó÷àò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, äà çàïàçÿò ñòàðîòî ñè þãîñëàâñêî èëè ãðúöêî ïîäàíñòâî, êàòî â òàêúâ ñëó÷àé òå ñà çàäúëæåíè â îïðåäåëåí ñðîê äà íàïóñíàò ïðåäåëèòå íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ.

Íà ëèöàòà, êîèòî íå æåëàÿò äà ïðèåìàò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, îñâåí ÷å ìîãàò äà çàïàçÿò ñòàðîòî ñè ïîäàíñòâî, èì ñå äàâà âúçìîæíîñò äà ïðèäîáèÿò è íîâî òàêîâà íà ñúþçíà èëè íåóòðàëíà äúðæàâà - ïðåäèìíî òóðñêî, øâåéöàðñêî, èñïàíñêî è ïð. È â òîçè ñëó÷àé òåçè ëèöà ñúùî òðÿáâà äà íàïóñíàò íîâèòå çåìè â îïðåäåëåí ñðîê.

Ñïåöèàëíî ïî îòíîøåíèå íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå

îò íîâèòå çåìè ñå ïðåïîðú÷âà íà òîâà íàñåëåíèå äà íå ñå ïðèçíàâà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî. Ñïîðåä êîìèñèÿòà òîâà ðåøåíèå å “â ñúãëàñèå è ñúñ Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà”.

Â ñïåöèàëåí äîêëàä äî Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò îòíîñíî ïðîåêòà çà Íàðåäáà çà ïîäàíñòâîòî â íîâèòå çåìè ìèíèñòúðúò íà ïðàâîñúäèåòî ä-ð Êîíñòàíòèí Ïàðòîâ ñúùî ïîñî÷âà, ÷å îñíîâíî óñëîâèå çà ïðèäîáèâàíå íà ïîäàíñòâî îò íàñåëåíèåòî â íîâèòå çåìè å èçèñêâàíåòî çà ìåñòîæèòåëñòâî íà òîâà íàñåëåíèå â òåçè çåìè â ìîìåíòà íà âëèçàíåòî â ñèëà íà íàðåäáàòà. Â äîêëàäà ñå èçòúêâà, ÷å ïðèåìàíåòî íà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî îò òàìîøíîòî íàñåëåíèå îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä å çàäúëæèòåëíî.

Çàëàãàíåòî íà ïðèíöèïà çà âñåîáõâàòíî è àâòîìàòè÷íî äåéñòâèå íà Íàðåäáàòà çà ïîäàíñòâîòî â íîâèòå çåìè å â ñúîòâåòñòâèå ñ ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàòè ïðàâíè àêòîâå è ïðèåìàíåòî íà ïîäàíñòâîòî íà äúðæàâàòà-ïðèîáðåòàòåë íà òåçè çåìè îò çàâàðåíîòî òàì íàñåëåíèå óòâúðæäàâà è óêðåïâà ïðîìÿíàòà íà äúðæàâíèÿ ñóâåðåíèòåò âúðõó íîâîïðèñúåäèíåíèòå òåðèòîðèè, ïèøå â äîêëàäà ñè ìèíèñòúðúò íà ïðàâîñúäèåòî.

„Òîâà íà÷àëî, äîáèëî ïðèçíàíèå â ìåæäóíàðîäíîòî ÷àñòíî ïðàâî íà åäíî îò íàé-ñïðàâåäëèâèòå â ïîäîáíè ñëó÷àè, äúðæè ñìåòêà è ñå îñëàíÿ íà ñúùåñòâóâàùàòà, òâúðäå ðåàëíà âðúçêà, êîÿòî ñâúðçâà ëè÷íîñòòà ñ äàäåíà òåðèòîðèÿ. Ïðîìÿíàòà â ïîäàíñòâîòî íà íàñåëåíèåòî, óñòàíîâåíî íà ìåñòîæèòåëñòâî â îñâîáîäåíèòå çåìè, ñå ñâúðçâà ïî òîçè íà÷èí ñ íàñòúïèëàòà ïðîìÿíà íà äúðæàâíèÿ ñóâåðåíèòåò â òåçè çåìè.”

Â òîçè äîêëàä íà ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî, çà ðàçëèêà îò äîêëàäà íà Êîìèñèÿòà ïî óðåæäàíå íà ïîäàíñòâîòî â íîâèòå çåìè, èçîáùî íå ñå ñïîìåíàâà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â òåçè çåìè. Â ïóáëèêóâàíàòà íà 10 þíè 1942 ã. â áð. 124 íà Äúðæàâåí âåñòíèê Íàðåäáà çà ïîäàíñòâîòî â îñâîáîäåíèòå ïðåç 1941 ã. çåìè îáà÷å åâðåéñêîòî íàñåëåíèå å èçêëþ÷åíî îò äåéñòâèåòî íà íàðåäàòà ñúñ ñïåöèàëíà çàáåëåæêà êúì ÷ë. 4, óðåæäàù ïîäàíñòâîòî íà ëèöàòà îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä, èìàùè ìåñòîæèòåëñòâîòî ñè â òåçè çåìè:


ВЪПРОСЪТ ЗА ПОДАНСТВОТО КАТО ЕЛЕМЕНТ ...


46

„×ë. 4. Âñè÷êè þãîñëàâñêè è ãðúöêè ïîäàíèöè îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä, êîèòî â äåíÿ íà âëèçàíå íà òàçè íàðåäáà â ñèëà èìàò ìåñòîæèòåëñòâîòî ñè â îñâîáîäåíèòå ïðåç 1941 ã. çåìè, ñòàâàò áúëãàðñêè ïîäàíèöè, îñâåí àêî äî 1 àïðèë 1943 ã. èçÿâÿò æåëàíèå äà çàïàçÿò äîñåãàøíîòî ñè ïîäàíñòâî èëè äà ïðèäîáèÿò äðóãî ÷óæäî ïîäàíñòâî è â ñúùèÿ ñðîê ñå èçñåëÿò îò ïðåäåëèòå íà Öàðñòâîòî.

Òàçè íàðåäáà íå ñå îòíàñÿ äî ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä; îìúæåíèòå æåíè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñëåäâàò ïîäàíñòâîòî íà ìúæà ñè.”

Êàêòî å âèäíî, çàáåëåæêàòà â ÷ë. 4 îòíîñíî åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â íîâèòå çåìè ãî èçêëþ÷âà â íàðóøåíèå êàêòî íà ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàòè ïðàâíè àêòîâå è íîðìè, êúì êîèòî Áúëãàðèÿ å ñòðàíà, òàêà è íà âúòðåøíîòî çàêîíîäàòåëñòâî, îò çàêîííèòå ìó ïðàâà äà ïîëó÷è áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, äà çàïàçè ñòàðîòî ñè èëè äà ïîëó÷è ïîäàíñòâî íà äðóãà äúðæàâà.

Çà ïðèëîæåíèåòî íà Íàðåäáàòà çà ïîäàíñòâîòî â íîâèòå çåìè äî ïîëèöåéñêèòå è îáùèíñêèòå âëàñòè â íîâèòå çåìè ñà ðàçïðàòåíè óêàçàíèÿ åâðåèòå äà áúäàò ðåãèñòðèðàíè ñúñ ñòàðîòî ñè ïîäàíñòâî, îòáåëÿçâàíî êàòî “áèâøå þãîñëàâñêî èëè ãðúöêî ïîäàíñòâî” è äà áúäàò òðåòèðàíè êàòî íåðåäîâíè ÷óæäåíöè áåç äîêóìåíòè.

Îñâåí òîâà îò åâðåèòå ñå èçèñêâà äà çàïëàùàò ìåñå÷íà òàêñà îò 230 ëåâà çà ïðîäúëæàâàíå ñðîêà íà ïðåáèâàâàíåòî íà ïîñòîÿííîòî ñè ìåñòîæèòåëñòâî.

Ëèøàâàíåòî îò ïðàâîòî äà ïîëó÷àò áúëãàðñêî, äà çàïàçÿò ñòàðîòî ñè èëè äà ïîëó÷àò äðóãî ïîäàíñòâî, ïðèíóæäàâà åâðåèòå îò íîâèòå çåìè äà ñå îáúðíàò ñ ïðîòåñòíè èçëîæåíèÿ äî öåíòðàëíèòå âëàñòè â Ñîôèÿ. Â òåçè èçëîæåíèÿ åâðåéñêàòà îáùíîñò ïîñî÷âà ïîãàçâàíåòî íà ïðèíöèïà çà óñåäíàëîñò êàòî äàâàù ïðàâî íà ïîäàíñòâî è èçðàçÿâà äúëáîêîòî ñè îãîð÷åíèå îò ëèøàâàíåòî èì îò òîâà ïðàâî.

Îãðàíè÷èòåëíèòå ìåðêè ñïðÿìî åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò íîâèòå çåìè, âêëþ÷èòåëíî ëèøàâàíåòî èì îò âúçìîæíîñòòà äà ïîëó÷àò êàêâîòî è äà å ïîäàíñòâî, ñå ñõâàùà îò íÿêîè ïî-äàëíîâèäíè êðúãîâå êàòî çëîâåù ïðåäâåñòíèê íà íîâè, ïî-ðåïðåñèâíè äåéñòâèÿ îò ñòðàíà íà âëàñòèòå ñïðÿìî òîâà íàñåëåíèå. Íàñòúïèëèòå ñúáèòèÿ â íà÷àëîòî íà 1943 ã. ïîòâúðæäàâàò òåçè îïàñåíèÿ.

Îñòàâÿíåòî íà åâðåèòå îò íîâèòå çåìè áåç ïîäàíñòâî å ÷àñò îò çàêîíîäàòåëíèòå è àäìèíèñòðàòèâíèòå ìåðêè, ïðåäïðèåòè îò áúëãàðñêèòå âëàñòè â èçïúëíåíèå íà âçåòîòî è ñúãëàñóâàíî ñ ãåðìàíñêèòå âëàñòè ðåøåíèå çà èçñåëâàíå íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò íîâèòå çåìè è îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ è ïðåäñòàâëÿâà âàæåí åëåìåíò îò ïëàíà çà ò. íàð. èçñåëâàíå â èçòî÷íè òåðèòîðèè íà ãåðìàíñêèÿ Ðàéõ, êúäåòî ïîïàäàò â íàöèñòêèòå ëàãåðè íà ñìúðòòà.

Çàáåëåæêà: Èçïîëçâàíè ñà ìàòåðèàëè îò „Äîêóìåíòàëåí ñáîðíèê çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Ïèðîò – 1943“, ñúñò. Íàäÿ Äàíîâà, Ðóìåí Àâðàìîâ.

Борислав Дичев е историк и филолог. Автор на книгите “Генерал Георги Тановски” (2003) и “Говори Лондон” (2004) и на множество публикации. Акцент в работата му са войните за национално обединение 1912-1918 и Втората световна война.


ПРАВА НА МАЛЦИНСТВАТА

В гетото на дявола

„Êàçìåðà” – êâàðòàëúò, çàáðàâåí îò Áîã, ñå íàìèðà â êðàÿ íà Êàçàíëúê, áëèçî äî îêîëîâðúñòíèÿ ïúò çà Ñîôèÿ. Çà äà âëåçåø â ãåòîòî, òðÿáâà ïåøà äà ïðåñå÷åø ìàãèñòðàëàòà è äà ïðåñêî÷èø ìàíòèíåëèòå, çàùîòî íÿìà ïåøåõîäíà ïúòåêà èëè ìîñò çà áåçîïàñíî ïðåìèíàâàíå. È òàêà âñåêèäíåâíî æèâîòúò íà ñòîòèöè õîðà å èçëîæåí íà îïàñíîñò. Ïðîáëåìèòå íà ðîìèòå îò ãåòîòî íå ñâúðøâàò òóê.

Áëèçî 80 ñåìåéñòâà æèâåÿò â íå÷îâåøêà ìèçåðèÿ. Òîâà ñà áëèçî 300 äóøè, îêîëî 40 êúùè. Îùå ñ âëèçàíåòî â ãåòîòî ëúõâà óæàñíà ìèðèçìà íà îáîðñêà òîð. Âåäíàãà ñëåä ìèðèçìàòà â ïîëåçðåíèåòî èçïúêâàò è êóïèùàòà ñ æèâîòèíñêè èçïðàæíåíèÿ. Ïåéçàæúò ñå äîïúëâà è ñ äðóãè êóïèùà ñ áèòîâè îòïàäúöè. Ìíîãî ïðàõ è òåñíè óëè÷êè. Â õëàäíèòå íîåìâðèéñêè äíè îùå ùúêàò ìóõè.

Ïîâå÷å îò ìåñåö ðîìèòå æèâåÿò áåç òîê è âîäà è îïàñíîñòòà îò áóì íà åïèäåìèè è çàðàçè íàðàñòâà ñ âñåêè äåí. Õîðàòà íîñÿò âîäà íà ðúêà îò ìðúñíè êàíàëè çà áèòîâè íóæäè, ïðåíàñÿò âîäà çà ïèåíå îò ñúñåäíèÿ ðîìñêè êâàðòàë ñ òóáè, æèâåÿò íà òúìíî ñ ìàëêè äåöà, êîèòî òúíàò â ìèçåðèÿ.

„Êàçìåðà“ å íåçàêîíåí è íÿìà íèêàêâà âúçìîæíîñò òàì äà áúäàò ïðîêàðàíè íèòî åëåêòðè÷åñòâî, íèòî âîäà.

Îáùèíàòà çàãîâîðè çà ñúáàðÿíå íà íåçàêîííèòå ïîñòðîéêè íà ðîìèòå è ñå êàíè äà óïðàæíÿâà âñåêèäíåâåí êîíòðîë êàêâî ïðàâÿò ðîìèòå â êâàðòàëà.

Äî ïðåäè åäèí ìåñåö ðîìèòå ñà èìàëè òîê, áëàãîäàðåíèå íà áèçíåñìåí, êîéòî èìà áàçà â òîçè êâàðòàë. Òîé èì å äàâàë íà äîáðîâîëíè íà÷àëà òîê, íî ñïðÿë çàðàäè íåïðèÿòíîñò ñ ìåñòíèòå âëàñòè. Ñåãà â êâàðòàëà öàðÿò õàîñ è ñòðàõ, ÷å ðîìèòå ìîæå äà îñòàíàò íà óëèöàòà ïðåäè çèìàòà.

Забравените

Àíòîí Òîäîðîâ, 57 ã., ñåìååí, ñ 8 äåöà, 28 âíóöè è ïðàâíóöè

Êâàðòàë „Êàðìåí” ñå ïðåíàñåëè, íÿìà êúäå äà ñå æèâåå òàì, çàòîâà äîéäîõìå òóê. Äîêàòî Äæåíãèñ íè äàâàøå òîê, äîáðå áåøå. Å, íà ïðîìèøëåíè öåíè ïëàùàõìå, àìà êàòî íÿìàìå èçáîð, ïëàùàõìå

47

Христо Христов


48

êèëîâàò ÷àñ ïî 25 ñòîòèíêè. Íå ñå æèâåå íà òúìíî. Íàâúí òúìíî, âúòðå òúìíî. Âîäà íÿìà... Ìàëêè äåöà èìà, ðàçáîëÿâàò ñå, âúçðàñòíè õîðà áîëíè. Íÿìà êàê äà ñå êúïåì, äà ñå ïåðåì, íÿìà âîäà çà ïèåíå, ùå íè õâàíàò áîëåñòè. Íèå ñå äâèæèì ïî öåíòúðà, ùå çàðàçèì áúëãàðèòå è ÷àê òîãàâà ùå íè îáúðíàò âíèìàíèå. Ëÿòîòî ïèòàø ëè êàê ñìå èçêàðàëè áåç âîäà â æåãèòå. Õîäèì ïî ìðúñíèÿ êàíàë äà íàëèâàìå çà ïðàíå è ñúäîâå, äà êúïåì äåöàòà – ìðúñíà, ÷åðíà âîäà... Òàêà ïðåäè íÿêîëêî ìåñåöà îæàäíÿõà çà âîäè÷êà äâåòå ìè âíó÷åòà- ìàëêè äåöà íà ïî 4-5 ãîäèíêè îòèâàò äà ïèÿò îò êàíàëà. Åäíîòî ïàäíà âúòðå è ïî÷èíà, äðóãîòî îöåëÿ ïî ÷óäî. Çíàåø ëè êàêâà òðàãåäèÿ å?... Íå ñòèãà, ÷å íÿìàìå ðàáîòà, íå äàâàò ïîìîùè, ãëàä, ìèçåðèÿ, ÷å è îòãîðå ïîãðåáåíèÿ äà ïðàâèì. Èçïðàòèõìå æàëáè äî ðàçíè ìèíèñòåðñòâà – íÿìà îòãîâîð.

Ïëàìåí Ñòåôàíîâ, 42 ã., ñåìååí ñ 4 äåöà

Äîêàòî ñà áèëè òóê êàðàêà÷àíèòå å èìàëî òîê. Çàùî óïëàøèõà Äæåíãèñ äà íå íè äàâà òîê. Äðóãàòà ÷àñò íà êâàðòàëà êàê âçèìàò òîê îò áàé Ìèòüî? Çàùî íå çàáðàíÿò íà íåãî äà íå äàâà òîê íà äðóãèòå. À âîäà íÿìà îò ãîäèíè - ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè. Ñ òóáè âëà÷èì âîäà îò êúùèòå íà õîðàòà â äðóãèÿ êâàðòàë. Âîäà âëà÷åõìå, ÷å ìîæåì äà õîäèì, àìà òîê îòêúäå äà âëà÷èì? Íè òåëåâèçèÿ ãëåäàìå, íè íîâèíè ïî ðàäèî – íå çíàåì êàêâî ñòàâà â ñòðàíàòà. Òåëåôîíè íå ìîæåì äà çàðåæäàìå, íà ÷îâåê çëå äà ìó ñòàíå, íå ìîæå äà çâúííåì íà Áúðçà ïîìîù.

Äèìèòúð Ðîçîâ, 30 ã., ñåìååí ñ 2 äåöà

Íà åäíî ñúáèðàíå â öúðêâàòà â “Êàðìåí” êìåòèöàòà êàçà ïðåä âñè÷êè è íà ãëàñ, ÷å æèâååì êàòî æèâîòíè. Äà, êàòî íÿìàìå ðåãèñòðàöèÿ, íÿìàìå ëè÷íè êàðòè, íå ïîëó÷àâàìå ïîìîùè – íèå ñìå æèâîòíè. Ïðè ïðåäèøíèÿ êìåò íè ðåãèñòðèðàõà òóê íà àäðåñ. Åòî âèæ â òàçè ëè÷íà êàðòà êàêâî ïèøå: ì. Êàçìåðà 1, à ñåãà íå èñêà äà íè ðåãèñòðèðà. Êàê ñòàâà òîâà, íå çíàì. Íèå íå ñìå õîðà è òîâà å. Â êàêâî ñìå òåæåñò íà äúðæàâàòà, êàòî âñå åäíî íè íÿìà. Ïîìîùè íå âçèìàìå, ÷èñòîòàòà íå âëèçà òóê, ïîëèöèÿ íå èäâà. Èçêàðâàìå ñè ïðåõðàíàòà, êàòî õîäèì ïî êîíòåéíåðèòå äà ñúáèðàìå îòïàäúöè. Èçêàðâàìå ïî

5 ëåâà íà äåí çà õëÿá. Ñåãà ùåëè äà áóòàò è êúùèòå. Àç èìàì åäíà ñòàÿ è â íåÿ æèâåÿ ñ äâåòå äåöà. Êàòî ÿ áóòíå êúäå äà îòèäà. Îò 10 ãîäèíè æèâååì òóê.

Äàíèåëà Êîåâà, çàì.-êìåò íà îáùèíà Êàçàíëúê

Ìîæåì äà îñèãóðèì àãðåãàò çà òîê è ÷åøìà çà ðîìèòå â „Êàçìåðà”

Ìàõàëàòà â „Êàçìåðà” íÿìà äà ñå ðàçøèðÿâà ñ ïîâå÷å êúùè, íèòî ùå ñå ïðåêàðâàò òîê è âîäà. Òîâà íå å æèëèùíà òåðèòîðèÿ, à ìåðà - ìÿñòî çà îòãëåæäàíå íà æèâîòíè, è íå å ïðåäíàçíà÷åíà çà ñòðîåæ íà êúùè. Çà äà ñòàíå òîâà, òðÿáâà äà ñå èçâúðâè ìíîãî äúëúã ïúò çà óçàêîíÿâàíå è âêàðâàíå â ðåãóëàöèÿ. Òîâà ñúùî ñòðóâà ìíîãî ïàðè, êîèòî îáùèíàòà íå ìîæå äà îñèãóðè. À çàùî îáùèíàòà äà ñå çàíèìàâà ñ „Êàçìåðà”? Äàéòå ìè íÿêàêâî îñíîâàíèå çàùî äà ãî ïðàâè?

Èìàìå äâà êâàðòàëà áëèçî äî öåíòúðà - „Êóìàòà” è „Êðàéðå÷åí”, êîèòî íå ìîæåì äà âêàðàìå â ðåãóëàöèÿ - íÿìàò êàíàëèçàöèÿ. Íèå, ãîäèíè íàðåä ñå ìú÷èì äà ïðåêàðàìå è íå óñïÿâàìå, êàìî ëè äà íàïðàâèì òîâà â „Êàçìåðà”.

Òàì ïîñòîÿííî ñå ñòðîè. Çà äà íå ñå ñòèãíå äî ñúáàðÿíå íà ïîñòðîéêè ïðåäè íà÷àëîòî íà çèìàòà, ñïåöèàëèñòè îò Îáùèíà Êàçàíëúê ùå çàñíåìàò ïîëîæåíèåòî â ìîìåíòà è åæåäíåâíî ùå èçâúðøâàò êîíòðîë. Êàòåãîðè÷íî íÿìà äà ñå ïîçâîëè ðàçøèðÿâàíå íà ìàõàëàòà. Ïëþñ òîâà çåìÿòà íå å ñàìî îáùèíñêà, çåìåäåëñêà, à èìà è ÷àñòíà çåìÿ.

Ðîìñêàòà ìàõàëà â ìåñòíîñòòà „Êàçìåðà” å íåçàêîííà. Íÿìà íèêàêâè îñíîâàíèÿ íà êúùèòå äà áúäàò ïîäàäåíè åë.çàõðàíâàíå è âîäà, äîðè íàïðîòèâ, ïîëçâàíåòî íà òîê äîñåãà îò ÷àñòåí òðàôîïîñò å áèëî ïðîòèâîçàêîííî.

Òîâà, êîåòî ìîæå äà íàïðàâè îáùèíà Êàçàíëúê, å äà ïðåäîñòàâè àãðåãàò íà áåíçèí èëè äèçåë, êîéòî äà îñèãóðÿâà åëåêòðè÷åñòâî çà ðîìñêèòå êúùè â êâ. „Êàçìåðà”. Òîâà ãî îáñúäèõìå íà ñðåùà â îáùèíà Êàçàíëúê ñ êìåòà Ãàëèíà Ñòîÿíîâà, ïðåäñòàâèòåëè íà ÈÂÍ è ÂèÊ, ñ ðîìñêè àêòèâèñòè.

ПРАВА НА МАЛЦИНСТВАТА


В ГЕТОТО НА ДЯВОЛА

49

Âîäà çà ñúùåñòâóâàùèòå âå÷å êúùè ùå áúäå îñèãóðåíà ÷ðåç îòêëîíÿâàíå íà òðúáà è îòêðèâàíå íà ïàðòèäà. Ùå ñå ïîñòàâè âîäîìåð, íî ïðè åäíî óñëîâèå: òðÿáâà äà èìà ÷îâåê, êîéòî äà íîñè îòãîâîðíîñò çà âîäîìåðà è ïëàùàíåòî íà ñìåòêèòå. Òðÿáâà õîðàòà â êâàðòàëà äà ñå ðàçáåðàò êàê ùå ñúáèðàò ïàðè äà ñè ïëàùàò ñìåòêèòå. Ïî ñúùèÿ íà÷èí òðÿáâà äà ñå ïðîöåäèðà è çà àãðåãàòà. Òàì òðÿáâà äà ñå íàïðàâè ìíîãî äîáðà îðãàíèçàöèÿ çà ðàáîòà. Îñâåí ÷å íÿêîé òðÿáâà äà íîñè îòãîâîðíîñò çà àãðåãàòà, òðÿáâà äà ñå ñúõðàíÿâà è äà áúäå ïîñòàâåí íà ïîäõîäÿùî ìÿñòî. Òðÿáâà äà ñå èçðàáîòè ñõåìà çà ïëàùàíå íà ñìåòêèòå, íÿêîé òðÿáâà äà ãî îáñëóæâà – äà êóïóâà íàôòà è äà çàðåæäà, äà ñå ïóñêà è ñïèðà. Òðÿáâà äà ñå ïðåêàðàò êàáåëè. Òîâà ñà âñå âàæíè íåùà, êîèòî òðÿáâà äà ñå íàïðàâÿò. Íî õîðàòà îò êâàðòàëà íå ìîãàò äà ñå îðãàíèçèðàò. Êîãàòî ñà ãîòîâè, íåêà äà äîéäàò è äà ïðåäïðèåìåì äåéñòâèÿ.

Äåíèñëàâ Ñåðáåçîâ, áèçíåñìåí

Най-мизерното гето

Äàâàõ èì òîê, çàùîòî òîëêîâà ìíîãî õîðà íå ìîæå äà æèâåÿò â òúìíî. Â êîé âåê ñìå? Òîâà å íàé-ìèçåðíîòî ãåòî. Êàê õîðàòà äà æèâåÿò áåç âîäà è òîê? Èìà ìàëêè äåöà, èìà ó÷åíèöè, æåíè. Â ãåòîòî íå âëèçàò êîëè íà ÷èñòîòàòà, íå âëèçà Áúðçà ïîìîù, íÿìà óëè÷íî îñâåòëåíèå. Íîðìàëíî å äà òúíàò â ìèçåðèÿ. Íåçàêîííî æèâåÿò, íî ìîðàëúò íå ðàçðåøàâà òàêàâà ìèçåðèÿ. Òå ïîñòîÿííî ñà ïðè ìåí, êàêâèòî ïðîáëåìè èìàò, èäâàò ïðè ìåí.Ñåãà èì êà÷èõ åäíà óëè÷íà ëàìïà äà ñâåòè – íå âèæäàò âå÷åð êúäå õîäÿò. Äàâàõ èì òîê è ñè ïëàùàõà ðåäîâíî ñìåòêèòå. Çíàì, ÷å å íåçàêîííî, íî íÿìàøå äðóãà àëòåðíàòèâà. Ïðåäëîæèõ íà ìîå èìå äà îòêðèåì ïàðòèäè çà òîê è äà âêëþ÷èì âñè÷êè êúùè – ÈÂÍ îòêàçâà. Ñåãà íåêà äà äàäàò àãðåãàò. Àç ùå ïîìàãàì äà ìó íàìåðèì ìÿñòî, êúäåòî äà ãî ñëîæèì è äà ñå ñúõðàíÿâà äîáðå. Ñúãëàñåí ñúì è íà ìîå èìå äà ñå îòêðèå ïàðòèäà çà âîäà. Êàêâîòî ìîãà ùå íàïðàâÿ.

Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.


КАМПАНИЯ НА АМНЕСТИ ИНТЕРНЕШЪНЪЛ

50

Когато писмата променят съдби

Ния Кирякова

×åñòî ïîãàçâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà å ïëîä íà êîëåêòèâíîòî áåçäåéñòâèå íà íàáëþäàòåëèòå ìíîãî ïîâå÷å, îòêîëêîòî íà åäèíè÷íèòå äåéñòâèÿ íà ïîãàçâàùèòå.

Êîãàòî ñèñòåìàòà îòêàçâà ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ íà äðúçíàëèÿ äà èçêàæå íåóäîáíî ìíåíèå; êîãàòî ñëóæèòåëèòå íà ðåäà ïðîèçâîëíî èçìú÷âàò,

èçíàñèëâàò è äîðè îòâëè÷àò íÿêîãî çàðàäè ïîëà íà òîçè, êîãîòî îáè÷à, èëè ïðîñòî çà äà ñè íàáàâÿò íåîáõîäèìè ëúæëèâè ñàìîïðèçíàíèÿ; êîãàòî äúðæàâàòà íàñèëñòâåíî èçñåëâà õèëÿäè ñåìåéñòâà, ðàçðóøàâà äîìîâåòå èì, à ïîñëå òîðìîçè ñòàíàëèòå áåçäîìíè, òîãàâà îòãîâîðíîñòòà çà ñïðàâåäëèâîñò íå å â ðúöåòå íà èçâúðøèòåëèòå íà íàðóøåíèÿòà, à íà öÿëîòî ãëîáàëíî îáùåñòâî.


51

КОГАТО ПИСМАТА ПРОМЕНЯТ СЪДБИ

Â òàêèâà ñëó÷àè ÷åñòî å äîñòàòú÷íî äà êàæåì íà âëàñòòà, ÷å âèæäàìå íåñïðàâåäëèâîñòòà, ÷å íå ñìå çàáðàâèëè ïîñòðàäàëèòå, ÷å íÿìà äà ñìå ìúë÷àëèâè ñúó÷àñòíèöè.

Ïðèìåðè? Êàðòàì Éîãà, àêòèâèñò çà ïðàâàòà íà êîðåííîòî íàñåëåíèå â Èíäèÿ, áåøå îñâîáîäåí ïî-ðàíî òàçè ãîäèíà, ñëåä êàòî áåøå ïðåêàðàë 29 ìåñåöà â çàòâîðà. Ïðåç íîåìâðè àêòèâèñòêàòà çà ïðàâîòî íà æèëèùå Éîðì Áîïà áåøå îñâîáîäåíà ïîä ãàðàíöèÿ, ñëåä êàòî 13 000 äóøè ïèñàõà äî âëàñòèòå â Êàìáîäæà â ïðîòåñò ñðåùó íåñúñòîÿòåëíèòå îáâèíåíèÿ, ïîâäèãíàòè ñðåùó íåÿ, ñàìî çà äà ÿ ñïëàøàò.

Ìèñëåíèòå ãðàíèöè, êîèòî ïîëèòèêàòà å íà÷åðòàëà ïî çåìíîòî êúëáî, íå ñà èçâèíåíèå çà áåçäåéñòâèå – íåçàêîííè åâèêöèè ñå äîïóñêàò è â Íèãåðèÿ, è â Êàìáîäæà, è â Áúëãàðèÿ; çàòâîðíèöè íà ñúâåñòòà èìà è â Áàõðåéí, è â Ìèàíìàð, è â Òóíèñ, õîìîôîáñêîòî íàñèëèå å ôàêò è â Áåëàðóñ, è â Áúëãàðèÿ.

Åäíî ïèñìî ìîæå äà áúäå èãíîðèðàíî, íî õèëÿäè ïèñìà, ïðèçîâàâàùè çà óâàæàâàíå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà, íå ìîãàò äà ñå îòõâúðëÿò òàêà ëåñíî.

Âèå ùå íàïèøåòå ëè ñâîèòå Ïèñìà çà ïðàâà?

„Ïèñìà çà ïðàâà” å ìåæäóíàðîäíà åæåãîäíà êàìïàíèÿ íà ïðàâîçàùèòíàòà îðãàíèçàöèÿ Àìíåñòè Èíòåðíåøúíúë (Amnesty International). Òàçè ãîäèíà òÿ ñå ïðîâåæäà ìåæäó 6 è 16 äåêåìâðè – äíèòå

îêîëî Ìåæäóíàðîäíèÿ äåí íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, îòáåëÿçâàí íà 10 äåêåìâðè.

Îò äâàíàäåñåò ãîäèíè íàñàì, âñåêè äåêåìâðè ñòîòèöè õèëÿäè õîðà ïî ñâåòà ïèøàò äî íÿêîãî, êîãîòî íèêîãà íå ñà ñðåùàëè. Òå ïðàùàò ïèñìà â ñîëèäàðíîñò ñ õîðà, ÷èèòî ÷îâåøêè ïðàâà ñà áèëè ïîòúïêàíè.

Õîðà îò ïîíå 77 äúðæàâè ó÷àñòâàõà â „Ïèñìà çà ïðàâà” 2012. Õîðà îò Èñëàíäèÿ äî Èíäèÿ, îò Áàðáàäîñ äî Áóðêèíà Ôàñî èçïðàòèõà ðåêîðäíèòå 1,9 ìèëèîíà ïèñìà, SMS ñúîáùåíèÿ, ïîäïèñè, òóèòîâå è êàðòè÷êè.

Òàçè ãîäèíà êàçóñèòå ñà äâàíàäåñåò, à çàñåãíàòèòå ïðàâà âàðèðàò îò ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå è ïðàâîòî íà æèëèùå äî ïðàâîòî íà çàùèòåíîñò îò äèñêðèìèíàöèÿ è ïðåñòúïëåíèÿ îò îìðàçà.

Òàçãîäèøíàòà êàìïàíèÿ â Áúëãàðèÿ ñå êîîðäèíèðà îò Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò. Â íåÿ ùå ñå âêëþ÷àò ó÷åíèöè, ñòóäåíòè, àêòèâèñòè, ñîöèàëíè öåíòðîâå è çàâåäåíèÿ îò öÿëàòà ñòðàíà. Âêëþ÷åòå ñå è Âèå, êàòî ïîñåòèòå èëè îðãàíèçèðàòå ñúáèòèå.

Ñëåäåòå ñòðàíèöàòà íà êàìïàíèÿòà çà ïðåäñòîÿùè ñúáèòèÿ, êàêòî è çà èäåè è ìàòåðèàëè çà Âàøå ñîáñòâåíî ñúáèòèå.

Ïúðâèòå Ïèñìà çà ïðàâà ìîæåòå äà íàïèøåòå îùå íà 3-òè äåêåìâðè ïî âðåìå íà IX ËÃÁÒ Àðò ôåñò â Ñîôèÿ.

Казусите на „Писма за права” 2013 накратко:

Русия

Òðèìàòà îò Áîëîòíàÿ ñà àðåñòóâàíè è ìàëòðåòèðàíè ñëåä ìàñîâè àíòèïðàâèòåëñòâåíè ïðîòåñòè íà 6 ìàé 2012 ã. â íàâå÷åðèåòî íà âñòúïâàíåòî íà Ïóòèí êàòî ïðåçèäåíò çà òðåòè ïúò.


Тунис

Äæàáàð Ìåäæðè å îñúäåí ïðåç ìàðò 2012 ã. íà ñåäåì ãîäèíè è ïîëîâèíà çàðàäè ôåéñáóê ïîñòîâå, â êîèòî ìíåíèåòî ìó çà ðåëèãèÿòà å ñ÷åòåíî çà îáèäíî çà èñëÿìà è ìþñþëìàíèòå è àòàêóâàùî ñâåùåíè öåííîñòè. Çàòâîðíèê íà ñúâåñòòà.


52

Бахрейн

13 êðèòèöè íà ðåæèìà â Áàõðåéí ñà â çàòâîðà îò 2011 ã. íàñàì. Ïðåç íîùòà ñëåä ìàñîâè ìèðíè ïðîòåñòè, âëàñòèòå íàõëóâàò â äîìîâåòå èì è ãè çàäúðæàò. Ìíîãî îò òÿõ ñà èçòåçàâàíè. Ñëåä íåñïðàâåäëèâ

ïðîöåñ ïðåä âîåíåí ñúä òðèíàäåñåòòå àêòèâèñòè ñà îñúäåíè íà ìåæäó ïåò ãîäèíè è äîæèâîòåí çàòâîð. Çàòâîðíèöè íà ñúâåñòòà.

Етиопия

Åñêèíäàð Íåãà å æóðíàëèñò, îñúäåí ïðåç 2011 ã. íà 18 ãîäèíè çàòâîð ïî îáâèíåíèå â òåðîðèçúì, ñëåä êàòî â ñòàòèè è ðå÷è êðèòèêóâà ïðàâèòåëñòâîòî è çàùèòàâà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå. Çàòâîðíèê íà ñúâåñòòà.

Турция

Ïðåç þíè 2013 ã. Õàêàí ßìàí ìèíàâà ïîêðàé ïðîòåñò ñðåùó ïîëèöåéñêàòà áðóòàëíîñò â Èñòàíáóë. Ñëóæèòåëè íà ðåäà ãî õâàùàò

íàñòðàíà, áèÿò ãî ïî ãëàâàòà è èçâàæäàò åäíîòî ìó îêî. Êîãàòî ðåøàâàò, ÷å ñà ãî „äîâúðøèëè”, ãî çàõâúðëÿò â çàïàëåí íàáëèçî îãúí, áåç äà

ïðåäïîëàãàò, ÷å ùå óñïåå äà ñå èçìúêíå ñàì.


53

КОГАТО ПИСМАТА ПРОМЕНЯТ СЪДБИ

Мианмар

Ä-ð Òóí Àóíã å îñúäåí íà 17 ãîäèíè çàòâîð ïî îáâèíåíèå â ïîäêëàæäàíå íà ìåòåæè. Ïî âðåìå íà ðàçìèðèöè, ïëàìíàëè ïðåç 2012 ã. ìåæäó áóäèñòè è ìþñþëìàíè, òîé ñå îïèòàë äà óñïîêîè òúëïàòà è äà ïðåäîòâðàòè íàñèëèå è ñáëúñúöè. Çàòâîðíèê íà ñúâåñòòà.

Камбоджа

Éîðì Áîïà å àêòèâèñò çà ïðàâîòî íà æèëèùå íà îáùíîñòòà é â Ïíîì Ïåí. Õèëÿäè õîðà îò îáùíîñòòà íà åçåðîòî Áîåóíã Êàê ñà ïðèíóæäàâàíè äà

íàïóñêàò äîìîâåòå ñè îò 2007 ã. íàñàì, êîãàòî ïðàâèòåëñòâîòî äàâà çåìÿòà ïîä àðåíäà íà ôèðìà çà áëàãîóñòðéñòâî. Éîðì Áîïà å â çàòâîðà îò 4

ñåïòåìâðè 2012 ã. ñ ïðèñúäà çà ïëàíèðàíå íà íàïàäåíèå. Ïî äåëîòî òàêà è íå ñà ïðåäñòàâåíè êàêâèòî è äà áèëî äîêàçàòåëñòâà ñðåùó íåÿ. Áåç íàìåñàòà âè

òÿ ùå å â çàòâîðà ïîíå äî ñåïòåìâðè 2014 ã. Çàòâîðíèê íà ñúâåñòòà.

Нигерия

2 237 äîìàêèíñòâà îò îáùíîñòòà â èçòî÷íà Áàäèà ñà èçãîíåíè, à äîìîâåòå èì ðàçðóøåíè îò âëàñòèòå, íå ñà ïîëó÷èëè êîìïåíñàöèÿ èëè äðóãè äîìîâå. Âëàñòèòå ñå âðúùàò, çà äà òîðìîçÿò îñòàíàëèòå íàîêîëî áåçäîìíè è àðåñòóâàò ïåòèìà, êîèòî ñòðîÿëè âîäåí ðåçåðâîàð, ïî-êúñíî ãè îñâîáîäèëè.

Палестина

Ñåëî Íàáè ñàëåõ ïðîòåñòèðà ìèðíî ñðåùó ðåïðåñèè îòñòðàíà íà èçðàåëñêàòà àðìèÿ, íàñòúïâàùà ñ öåë èçãðàæäàíå è îõðàíÿâàíå íà

íåçàêîííîòî ñåëèùå â Halamish. Ïàëåñòèíöèòå â íàñåëåíîòî ìÿñòî âå÷å íÿìàò äîñòúï äî èçòî÷íèêà íà âîäà. Óáèòè ñà äâàìà è ñà ðàíåíè ñòîòèöè. Àðìèÿòà çàïëàøâà ñåëÿíèòå ïî ðàçëè÷íè íà÷èíè, âêë. ñúñ ñúëçîòâîðåí

ãàç, èçñòðåëâàí â äîìîâåòå èì.



54

Мексико

Ìèðèàì Ëîïåç å îòâëå÷åíà ñëåä êàòî îñòàâèëà äåöàòà ñè íà ó÷èëèùå. Âúâ âîåííè áàðàêè å áèëà èçìú÷âàíà è èçíàñèëâàíà, äîêàòî íå ïîäïèøå ñàìîïðèçíàíèÿ çà ó÷àòèå â íàðêîïðåñòúïëåíèÿ. Íèêîé íå å ïîäâåäåí ïîä îòãîâîðíîñò çà ìú÷åíèÿòà íà Ìèðèàì Ëîïåç, ìàêàð ÷å å èäåíòèôèöèðàëà èçâúðøèòåëèòå. Îò 2006 ã. íàñàì ñèãíàëèòå çà èçòåçàíèÿ â Ìåêñèêî ñà ñêî÷èëè ñ 500% ñïîðåä ïðàâîçàùèòíàòà îðãàíèçàöèÿ Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Ïðèñúäèòå ïî òàêèâà ñëó÷àè ñà ðÿäêîñò.

Хондурас

Êîìèòåò íà áëèçêèòå íà çàäúðæàíè èëè èç÷åçíàëè õîðà â Õîíäóðàñ – Êîìèòåòúò å âîäåùà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ â Õîíäóðàñ. Áîðè ñå

çà ñïðàâåäëèâîñò â ñëó÷àè íà ïîãàçåíè ÷îâåøêè ïðàâà îò ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò è ñëóæèòåëèòå íà ðåäà è â ñëó÷àèòå íà èç÷åíàëè õîðà ïðåç 80-òå ãîäèíè íà XX âåê. Â ïîñëåäíî âðåìå ÷ëåíîâåòå íà êîìèòåòà ñà

çàïëàøâàíè ñúñ ñìúðò è ñåêñóàëíî íàñèëèå, ïðåñëåäâàíè è íàïàäàíè. Âúïðåêè îïàñíîñòòà, êîìèòåòúò ïðîäúëæàâà ñâîÿòà ðàáîòà – ïîäêðåïè ãè.

Беларус

Ñëóæèòåëè íà ðåäà èçâåëè Èõàð Öèõàíþê îò áîëíè÷íàòà ìó ñòàÿ, êúäåòî ñå ëåêóâàë ñòîìàøíà ÿçâà. Îòâåëè ãî â ó÷àñòúê, êúäåòî ãî áèëè, âêëþ÷èòåëíî â êîðåìà. Èíöèäåíòúò ñå ñëó÷èë ñêîðî ñëåä êàòî Èõàð Öèõàíþê îïèòàë äà ðåãèñòðèðà Öåíòúð çà ÷îâåøêè ïðàâà „Ëàìáäà”, îðãàíèçàöèÿ, êîÿòî çàùèòàâà ïðàâàòà íà ëåñáèéêè, ãåé ìúæå, áèñåêñóàëíè, òðàíñïîëîâè è èíòåðñåêñóàëíè õîðà â Áåëàðóñ. Äî ìîìåíòà íèêîé íå å ïîäâåäåí ïîä íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò.


Афганистанските бежанци и мигранти се сблъскват

със злоупотреби

ПО СВЕТА

Иран

55

Èðàíñêàòà ïîëèòèêà êúì àôãàíèñòàíñêèòå áåæàíöè è ìèãðèðàùî íàñåëåíèå íàðóøàâà ïðàâíèòå çàäúëæåíèÿ íà ñòðàíàòà äà çàùèòàâà òàçè óÿçâèìà ãðóïà îò çëîóïîòðåáè, îáÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ â ñêîðîøåí äîêëàä. Èðàíñêèòå âëàñòè äåïîðòèðàò õèëÿäè àôãàíèñòàíöè ïðîèçâîëíî, áåç äà èì äàâàò âúçìîæíîñò äà äîêàæàò, ÷å èìàò ïðàâîòî äà îñòàíàò â Èðàí èëè äà ïîäàäàò ìîëáà çà óáåæèùå.

Äîêëàäúò îò 124 ñòðàíèöè „Íåêàíåíè ãîñòè: íàðóøàâàíåòî îò ñòðàíà íà Èðàí íà ïðàâàòà íà àôãàíèñòàíñêèòå áåæàíöè è èìèãðàíòè” äîêóìåíòèðà êàê êîìïðîìåòèðàíàòà èðàíñêà ñèñòåìà çà äàâàíå íà óáåæèùå âîäè äî ïðîöåñè íà çàäúðæàíå è äåïîðòèðàíå áåç ïðîöåñ èëè âúçìîæíîñò çà ïðàâíî îáæàëâàíå. Â ïîñëåäíèòå ãîäèíè èðàíñêèòå âëàñòè èìàò îãðàíè÷åíè ïðàâíè êàíàëè çà àôãàíèñòàíöè, êîèòî äà èñêàò áåæàíñêè èëè äðóã èìèãðàöèîíåí ñòàòóò â Èðàí, äîðè êîãàòî óñëîâèÿòà â Àôãàíèñòàí ñà ñå âëîøèëè. Òåçè ïîëèòèêè ïðåäñòàâëÿâàò ñåðèîçåí ðèñê çà ïðàâàòà è ñèãóðíîñòòà íà ïî÷òè åäèí ìèëèîí àôãàíèñòàíöè, êîèòî Èðàí ïðèïîçíàâà êàòî áåæàíöè, è ñòîòèöè õèëÿäè äðóãè, êîèòî ñà èçáÿãàëè îò âîéíàòà è íåñèãóðíîñòòà â Àôãàíèñòàí. Ïðàêòèêèòå ñúùî òàêà

íàðóøàâàò çàäúëæåíèÿòà íà Èðàí ñïîðåä Êîíâåíöèÿ 1951 çà áåæàíöèòå.

„Èðàí äåïîðòèðà õèëÿäè àôãàíèñòàíöè â äúðæàâà, êúäåòî îïàñíîñòòà å êàêòî ðåàëíà, òàêà è ñåðèîçíà, êàçà Äæî Ñòîðê, çàìåñòíèê-äèðåêòîð çà Áëèçêèÿ Èçòîê. - Èðàí å äëúæåí äà ÷óå èñêàíèÿòà íà òåçè õîðà, à íå äà ãè ãîíè è çàõâúðëÿ îáðàòíî â ãðàíèöèòå íà Àôãàíèñòàí.” ÕÐÓ å äîêóìåíòèðàëà íàðóøåíèÿ, âêëþ÷èòåëíî ôèçè÷åñêà çëîóïîòðåáà, çàäúðæàíå â íå÷îâåøêè óñëîâèÿ, íàñèëñòâåíî ïëàùàíå çà òðàíñïîðò è íàñòàíÿâàíå â ëàãåðè çà äåïîðòàöèÿ, íàñèëñòâåí òðóä è íàñèëñòâåíî ðàçäåëÿíå íà ñåìåéñòâà. ÕÐÓ å îñîáåíî çàãðèæåíà çà çëîóïîòðåáèòå íà èðàíñêèòå ñèëè çà ñèãóðíîñò ñðåùó ìèãðèðàùè äåöà, êîèòî ïúòóâàò áåç ðîäèòåëè èëè äðóãè õîðà, êîèòî äà ñå ãðèæàò çà òÿõ, è ñðåùó çíà÷èòåëíà ÷àñò îò àôãàíèñòàíñêèòå ìèãðèðàùè ðàáîòíèöè è äåïîðòèðàíè.

Èðàíñêèòå âëàñòè îêàçâàò âñå ïî-ãîëÿì íàòèñê âúðõó àôãàíèñòàíöèòå äà íàïóñíàò äúðæàâàòà. Ïðåç þíè 2012 ã. èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî ïðåêðàòè ðåãèñòðàöèÿòà çà ñâîÿ Ïëàí çà ðåãóëèðàíå, êîéòî å ïîçâîëèë íà èçâåñòåí áðîé àôãàíèñòàíöè

Рубриката води Марта Методиева


56

ПО СВЕТА

áåç äîêóìåíòè äà ëåãàëèçèðàò ñòàòóòà ñè è äà ïîëó÷àò îãðàíè÷åíè âèçè. Ïðåç íîåìâðè 2012 ã. èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñúçäàäå ðåãóëàöèÿ, êîÿòî ìó ïîçâîëÿâà äà èçãîíè 1,6 ìèëèîíà ÷óæäåíöè, „ïðåáèâàâàùè íåçàêîííî â Èðàí”, äî êðàÿ íà 2015 ã. Ðåãóëàöèÿòà, îäîáðåíà îò âèöåïðåçèäåíòà, ïîçâîëÿâà íà ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè äà óëåñíÿâà äîáðîâîëíîòî ðåïàòðèðàíå íà äðóãè 200 000 àôãàíèñòàíöè, ïðàâíî êëàñèôèöèðàíè êàòî áåæàíöè, è äà ïðåêðàòè áåæàíñêèÿ ñòàòóò íà äðóãè 700 000 àôãàíèñòàíöè.

Èðàíñêèòå âëàñòè ñà ñå ðàçïîðåäèëè äðóãè 300 000 àôãàíèñòàíöè, êîèòî æèâåÿò â Èðàí ñ âðåìåííè âèçè è âðåìåííî ðàçðåøèòåëíî çà ðàáîòà ñïîðåä ðåãóëàöèîííèÿ ïëàí, äà íàïóñíàò ñòðàíàòà, ñëåä êàòî âèçèòå èì èçòåêàò íà 6 ñåïòåìâðè 2013 ã., áåç øàíñ çà óäúëæàâàíå íà âèçèòå. Êîëêîòî äî òîçè óêàç, èðàíñêèòå âëàñòè âñå îùå íå ñà ïðèëîæèëè ïëàíà ñè çà äåïîðòèðàíå íà òåçè àôãàíèñòàíöè.

Äîêàòî èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî îêàçâà âñå ïî-ñèëåí íàòèñê âúðõó àôãàíèñòàíöèòå äà ñè âúðâÿò, âëîøàâàùàòà ñå èêîíîìè÷åñêà ñèòóàöèÿ è ïðîáëåìèòå ñúñ ñèãóðíîñòòà â Àôãàíèñòàí âîäÿò äî óâåëè÷àâàíå íà îïàñíîñòèòå çà çàâðúùàùèòå ñå. Ïðåç ïúðâèòå øåñò ìåñåöà íà 2013 ã. îò ñòðàíàòà ñà ñå èçñåëèëè íîâè 106 000 äóøè è òàêà îáùèÿò áðîé íà íàïóñêàùèòå ñòðàíàòà äîñòèãà 583 000 äóøè. Íàïàäåíèÿòà íà òàëèáàíèòå è äðóãè áóíòîâíè÷åñêè ãðóïè ñà îñíîâíèÿò ôàêòîð çà 23-ïðîöåíòíîòî íàðàñòâàíå íà öèâèëíèòå æåðòâè ïðåç ïúðâèòå øåñò ìåñåöà íà 2013 ã. â ñðàâíåíèå ñúñ ñúùèÿ ïåðèîä ïðåç 2012 ã. Íàìàëÿâàíåòî íà ìåæäóíàðîäíèòå ïîìîùè çà ðàçâèòèå ïðåäè êðàéíèÿ ñðîê çà ïúëíîòî îòòåãëÿíå íà ìåæäóíàðîäíèòå ñèëè ïðåç äåêåìâðè 2014 ã. ïîâèøàâà èêîíîìè÷åñêà íåñèãóðíîñò.

Èðàíñêèòå çàêîíîâè îãðàíè÷åíèÿ è áþðîêðàòè÷íè ïðåïÿòñòâèÿ îòêàçâàò íà íîâîïðèñòèãíàëèòå àôãàíèñòàíöè âúçìîæíîñòòà äà ïîïúëâàò ôîðìóëÿðè çà áåæàíñêè ñòàòóò èëè äà ñå ðåãèñòðèðàò çà äðóãè ôîðìè íà çàùèòà ñïîðåä ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî è ïðåäâèä óñëîâèÿòà â Àôãàíèñòàí. Èðàíñêèòå ïîëèòèêè íå äàâàò øàíñ çà ïðàâíî îñïîðâàíå íà äåïîðòàöèÿòà è òîâà èçïðàâÿ ñòîòèöè õèëÿäè àôãàíèñòàíöè ïðåä ðèñêà îò ïðåñëåäâàíå èëè çàïëàõà çà æèâîòà èì, êîãàòî ñå âúðíàò â Àôãàíèñòàí, ðàçêðèâà ÕÐÓ.

„Èðàí ïîåìà ñâîÿ äÿë îò áðåìåòî íà ïðèåìàíåòî íà åäíè îò íàé-ãîëåìèòå áåæàíñêè âúëíè ïîâå÷å îò 30 ãîäèíè, íî òðÿáâà äà ñïàçâà è ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà îòíîøåíèå êúì òÿõ, ïîä÷åðòàâà Ñòîðê. - Ìîæå áè â ìîìåíòà â Àôãàíèñòàí å ïî-îïàñíî, îòêîëêîòî, êîãàòî ìíîãî îò òåçè áåæàíöè ñà èçáÿãàëè çà ïðúâ ïúò – ñåãà íå å âðåìåòî Èðàí äà ãè èçïðàùà îáðàòíî â ðîäèíàòà èì.” Èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî òðÿáâà äà îáúðíå âíèìàíèå íà ñåðèîçíèòå ïðîïóñêè â ñèñòåìàòà ñè çà äàâàíå íà óáåæèùå, êîÿòî îòêàçâà íà àôãàíèñòàíöèòå ïðàâîòî äà ïîäàâàò ìîëáè çà áåæàíñêè ñòàòóò, äîïúëâà ÕÐÓ. Ïîíàñòîÿùåì ïîâå÷å îò 800 000 àôãàíèñòàíöè, ïðèçíàòè çà áåæàíöè, ñà ñå ðåãèñòðèðàëè ïðåç 2003 ã. ñïîðåä äúðæàâíàòà ñèñòåìà Àìàéåø - ïðîãðàìà çà ðåãèñòðàöèÿ íà áåæàíöè. Îò òÿõ ñå èçèñêâà äà ïîäíîâÿâàò áåæàíñêèòå ñè ðåãèñòðàöèîííè êàðòè âñÿêà ãîäèíà èëè ðèñêóâàò äà áúäàò äåïîðòèðàíè â Àôãàíèñòàí.

ÕÐÓ å äîêóìåíòèðàëà è ïðîáëåìè â îòíîøåíèåòî íà Èðàí êúì ðåãèñòðèðàíèòå àôãàíèñòàíñêè áåæàíöè. Èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî å óñòàíîâèëî ñëîæåí è îáðåìåíÿâàù ïðîöåñ çà àôãàíèñòàíöèòå, çà äà çàïàçÿò ñòàòóòà ñè ñïîðåä Àìàéåø. Ïðîöåñúò âêëþ÷âà ÷åñòà ïðåðåãèñòðàöèÿ ïðè ñúîòâåòíèòå ïðàâèòåëñòâåíè àãåíöèè, áåç îôèöèàëíà ïîìîù çà îíåçè ñ îãðàíè÷åíà ãðàìîòíîñò, êîèòî ñå áîðÿò äà ðàçáåðàò áþðîêðàòè÷íèòå ïðîöåäóðè, êàêòî è îáðåìåíèòåëíè òàêñè, êîèòî ìíîãî áåäíè áåæàíöè íå ìîãàò äà ñè ïîçâîëÿò. Äåïîðòèðàíèòå àôãàíèñòàíöè îò Èðàí ðàçêàçâàò ïðåä ÕÐÓ, ÷å íàé-ìàëêèòå òåõíè÷åñêè ãðåøêè, âêëþ÷èòåëíî äîïóñíàòè ïî âðåìå íà ðåãèñòðàöèîííèÿ ïðîöåñ, ìîãàò äà íàêàðàò èðàíñêèòå âëàñòè äà ëèøàò çàâèíàãè àôãàíèñòàíöèòå îò áåæàíñêèÿ èì ñòàòóò è ïî ñâîå óñìîòðåíèå äà ãè äåïîðòèðàò. Èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñúùî òàêà å îïðåäåëèëî ãîëåìè ðàéîíè îò Èðàí, ïðåç êîèòî äà ñå ïúòóâà, è „çîíè áåç äîñòúï” çà íåèðàíöè.

Èðàíñêàòà ïîëèöèÿ è ñèëèòå çà ñèãóðíîñò ñúùî òàêà íàðóøàâàò ïðàâàòà íà àôãàíèñòàíöèòå è èçâúðøâàò ñåðèîçíè çëîóïîòðåáè, êîãàòî ãè äåïîðòèðàò. Íÿêîè îò èíòåðâþèðàíèòå àôãàíèñòàíöè ñà ïîëó÷èëè ïðàâåí ñòàòóò êàòî áåæàíöè îò èðàíñêèòå âëàñòè è ìíîãî îò òÿõ ñà ïðåêàðàëè äîñòà ãîäèíè èëè äîðè äåñåòèëåòèÿ â Èðàí. Ïðè âñå òîâà òå êàçâàò, ÷å èðàíñêèòå âëàñòè, êîèòî ñà ãè äåïîðòèðàëè, íå ñà èì


ПО СВЕТА

57

äàëè âðåìå è âúçìîæíîñò äà ñè ïîëó÷àò çàïëàòèòå, äà ñè âçåìàò ëè÷íèòå âåùè èëè äîðè â íÿêîè ñëó÷àè äà ñå ñâúðæàò ñ ÷ëåíîâå íà ñåìåéñòâîòî ñè.

Ïîëèòèêàòà íà èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî êúì àôãàíèñòàíñêèòå èìèãðàíòè ïðåäïîñòàâÿ è äðóãè âèäîâå çëîóïîòðåáè è äèñêðèìèíàöèÿ. Âúïðåêè ÷å èðàíñêèòå âëàñòè ñà ïîëîæèëè óñèëèÿ äà îáðàçîâàò àôãàíèñòàíñêèòå äåöà, ìíîãî îò õîðàòà áåç äîêóìåíòè ñà èçïðàâåíè ïðåä áþðîêðàòè÷íè ïðåïÿòñòâèÿ, êîèòî ïðå÷àò íà äåöàòà èì äà ïîñåùàâàò ó÷èëèùå â íàðóøåíèå íà ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâî. Èðàíñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî îãðàíè÷àâà äîñòúïà äî òðóä íà àôãàíèñòàíñêèòå áåæàíöè è èì ïîçâîëÿâà äà èçâúðøâàò íåãîëÿì áðîé îïàñíè è çëå ïëàòåíè äåéíîñòè, íåçàâèñèìî îò îáðàçîâàíèåòî è óìåíèÿòà èì. Èðàíñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî ñúùî òàêà îòêàçâà èëè ñóðîâî îãðàíè÷àâà ïðàâàòà íà àôãàíèñòàíöèòå çà ãðàæäàíñòâî è âñòúïâàíå â áðàê. Àôãàíèñòàíñêè

ìúæå, êîèòî ñå æåíÿò çà èðàíêè, íå ìîãàò äà êàíäèäàòñòâàò çà èðàíñêî ãðàæäàíñòâî, à äåöàòà îò ïîäîáíè áðàêîâå ñúùî ñðåùàò ñåðèîçíè òðóäíîñòè ïðè òàçè ïðîöåäóðà. Èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå å óñïÿëî äà íàïðàâè è íåîáõîäèìèòå ñòúïêè, çà äà çàùèòè àôãàíèñòàíñêîòî ñè íàñåëåíèå îò ôèçè÷åñêî íàñèëèå, ñâúðçàíî ñ íàäèãàíåòî íà êñåíîôîáñêè íàñòðîåíèÿ â Èðàí èëè äà ïîòúðñè îòãîâîðíîñò íà âèíîâíèòå çà íåãî.

„Èðàí â ìíîãî îòíîøåíèÿ ñå ïðîâàëÿ â ñïàçâàíåòî íà ïðàâàòà íà àôãàíèñòàíöèòå, æèâååùè íà òåðèòîðèÿòà ìó, çàêëþ÷àâà Ñòîðê. - Äîðè èìèãðàíòèòå áåç áåæàíñêè ñòàòóò èìàò ÿñíèòå ïðàâà äà îáðàçîâàò äåöàòà ñè, äà áúäàò çàùèòåíè îò çëîóïîòðåáè è äà èìàò âúçìîæíîñòòà äà ïîèñêàò óáåæèùå, ïðåäè äà áúäàò äåïîðòèðàíè – èðàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî íå ïðàâè íèùî îò èçáðîåíîòî.”

Милициите убиват невъоръжени протестиращи

Либия

Íà 15 íîåìâðè ìèëèöèè îò Ìèñðàòà ñòðåëÿõà ñ ïóøêè è êàðòå÷íèöè ñðåùó ïðîòåñò â Òðèïîëè è óáèõà íÿêîëêî äóøè. Ñòúëêíîâåíèÿòà ìåæäó âúîðúæåíèòå ãðóïèðîâêè è ìèëèöèèòå îñòàâèõà 43-ìà óáèòè è ïîíå 460-ìà ðàíåíè. Äúðæàâíèòå ñèëè çà ñèãóðíîñò íå ñà óñïåëè äà çàùèòÿò ïðîòåñòèðàùèòå

èëè äà àðåñòóâàò è îáåçîðúæàò ìèëèöèèòå.

Ëèáèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî òðÿáâà íåçàáàâíî äà èçïúëíè îáåùàíèåòî ñè äà îáåçîðúæè ìèëèöèèòå è äà ðàçñëåäâà ñúáèòèÿòà, êàêòî è äà ïîòúðñè îòãîâîðíîñò çà àòàêèòå íà ÷ëåíîâåòå íà ìèëèöèèòå,


58

ПО СВЕТА

êàçà Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Ïðàâèòåëñòâîòî ñúùî òàêà òðÿáâà äà îáÿñíè çàùî è ïîëèöèÿòà, è âîåííèòå ñèëè íå ñà ñå íàìåñèëè, äîêàòî óáèéñòâàòà ñà ïðîäúëæàâàëè. „Ëèáèéñêèòå ãðàæäàíè ïëàòèõà ñ æèâîòà ñè çà áåçìèëîñòíèòå äåéñòâèÿ íà ìèëèöèèòå, çàÿâè Ñàðà Ëèé Óèòñúí, äèðåêòîð çà Áëèçêèÿ Èçòîê è Ñåâåðíà Àôðèêà êúì ÕÐÓ. - Ëèáèÿ ñå íóæäàå îò ñèëè çà ñèãóðíîñò, êîèòî íå ñòîÿò áåçäåéíè, äîêàòî ìèëèöèèòå óáèâàò íåâúîðúæåíè ïðîòåñòèðàùè.”

Ìåñòíèÿò ñúâåò íà Òðèïîëè, îòãîâîðåí çà àäìèíèñòðàöèÿòà íà ñòîëèöàòà, ïðèçîâà çà ìèðåí ïðîòåñò íà 15 íîåìâðè 2013 ã. ñðåùó ïðèñúñòâèåòî íà íåçàêîííè âúîðúæåíè ãðóïèðîâêè â Òðèïîëè. Ñïîðåä îðãàíèçàòîðèòå íà ïðîòåñòà õèëÿäè õîðà ñà øåñòâàëè ìèðíî îò ïëîùàä „Àë Êúäñ” êúì êâàðòàëà Ãàðãóð, êúäåòî ìèëèöèè îò Ìèñðàòà îêóïèðàëè äîìîâåòå, ïðèíàäëåæàùè íà áèâøè ñëóæèòåëè íà Êàäàôè. ×ëåíîâå íà òåçè ìèëèöèè ÷åñòî äåéñòâàò ïîä ÷àäúðà íà ïîëèöèÿòà èëè íà âúîðúæåíèòå ñèëè. ÕÐÓ ãîâîðè ñ îñåì ñâèäåòåëè, âêëþ÷èòåëíî ñ ïðîòåñòèðàùè, æóðíàëèñòè è ñòîÿùè íàîêîëî ïî âðåìå íà äåìîíñòðàöèÿòà. Îðãàíèçàöèÿòà ñúùî òàêà ïîñåòè äâå áîëíèöè â Òðèïîëè ïðåç íîùòà íà 15 íîåìâðè è ãîâîðè ñ ìåäèöèíñêèÿ ïåðñîíàë, æåðòâèòå è ñåìåéñòâàòà íà æåðòâèòå. È îñìèíàòà ñâèäåòåëè êàçàõà íà ÕÐÓ, ÷å íå ñà âèäåëè ïðîòåñòèðàùèòå äà íîñÿò îðúæèå â íà÷àëîòî íà äåìîíñòðàöèÿòà. Ñïîðåä òÿõ ìèëèöèèòå îò Ìèñðàòà, ðàçïîëîæåíè â ðàéîíà, ñà îòêðèëè îãúí äèðåêòíî è áåçðàçáîðíî ñðåùó ïðîòåñòèðàùèòå, êîãàòî òå ïðèáëèæèëè äî Ãàðãóð â ðàííèÿ ñëåäîáåä.

Ìîåç, ïðîòåñòèðàù, ïðèñúñòâàë îò íà÷àëîòî íà äåìîíñòðàöèÿòà, êàçà íà ÕÐÓ, ÷å ìèëèöèèòå îò Ìèñðàòà îòêðèëè îãúí ñðåùó äåìîíñòðàíòèòå îò òðè âèëè â Ãàðãóð. Ïðîòåñòèðàùèòå íå èçïîëçâàëè èëè íå çàïëàøâàëè ñ íàñèëèå, à ñêàíäèðàëè: „Òðèïîëè å ñâîáîäåí, ìèëèöèèòå äà ñè âúðâÿò” è „Èñêàìå àðìèÿ, èñêàìå ïîëèöèÿ, â Ëèáèÿ å õàîñ”. Ñïîðåä Ìîåç ïúðâèòå äâå æåðòâè áèëè ìúæå – åäèíèÿò, âúçðàñòåí ÷îâåê â òðàäèöèîííà ëèáèéñêà äðåõà, áèë çàñòðåëÿí è ïî÷èíàë, äðóãèÿò áèë ðàíåí â ðúêàòà è êðàêà. Ñëåä òÿõ èìàëî îùå ïåòèìà ðàíåíè íà òîçè åòàï íà äåìîíñòðàöèÿòà. Îêîëî åäèí ÷àñ ñëåä êàòî ìèëèöèèòå îò Ìèñðàòà îòêðèëè îãúí ïî

òúëïàòà, âúîðúæåíè ìúæå è ÷ëåíîâå íà ðàçëè÷íè áàçèðàíè â Òðèïîëè ìèëèöèè äîøëè äà çàùèòàâàò ïðîòåñòèðàùèòå, çàâúðøâà Ìîåç.

Íå å ÿñíî êîëêî ïðîòåñòèðàùè ñà áèëè óáèòè îò ìèñðàòñêèòå ìèëèöèè ïî âðåìå íà ïúðâîíà÷àëíàòà ñòðåëáà. Ñïîðåä ïðàâèòåëñòâîòî ïðåç ïúðâèÿ äåí ñà çàãèíàëè 43-ìà äóøè, à ñà áèëè ðàíåíè ïîíå 460. Ñðåä 43-òå èìà è õîðà, êîèòî î÷åâèäíî íå ñà ñå âêëþ÷èëè â ïðîòåñòà èëè ñòúëêíîâåíèÿòà – ïîíå äâàìà ìåäèöèíñêè ñëóæèòåëè íà äåæóðñòâî, åäèí æóðíàëèñò è íÿêîëêî ñòóäåíòè – êàêòî è õîðà, äîøëè â ïîäêðåïà íà äåìîíñòðèðàùèòå. Ñïîðåä äúðæàâíàòà íîâèíàðñêà àãåíöèÿ ËÀÍÀ òðèìà ÷ëåíîâå íà ìèëèöèèòå îò Ìèñðàòà ñúùî áèëè óáèòè ïðè ñáëúñúöèòå.

Ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò Çåéäàí êàçàë íà ãëàâíèÿ ïðîêóðîð, ÷å òðÿáâà äà çàïî÷íå ðàçñëåäâàíå, çà äà ñå îïðåäåëÿò îòãîâîðíèòå çà óáèéñòâàòà íà äåìîíñòðàöèÿòà. ÕÐÓ ïðèâåòñòâà òîâà èçÿâëåíèå, íî ïîäêàíè ïðàâèòåëñòâîòî äà äåéñòâà áúðçî, çà äà îáåçîðúæè ìèëèöèèòå, îñîáåíî îòãîâîðíèòå çà íàñèëñòâåíè àòàêè ñðåùó öèâèëíè. Îïèñâàéêè èíöèäåíò, ñâúðçàí ñúñ ñëó÷èëîòî ñå â Òðèïîëè, ñâèäåòåë êàçà íà ÕÐÓ, ÷å íà 16 íîåìâðè âúîðúæåíè ìúæå îò Ìèñðàòà íàõëóëè â ëàãåðà Àë Ôàëà çà èçñåëåíèòå æèòåëè íà Òàâåðãà è îòêðèëè áåçðàçáîðåí îãúí ñðåùó õîðàòà, óáèâàéêè ïîíå åäèí ÷îâåê è îñòàâÿéêè òðèìà ðàíåíè. Òåçè ìèëèöèè è ìåñòíèòå âëàñòè íà Ìèñðàòà çàáðàíèëè íà îêîëî 35 000 äóøè, öÿëîòî íàñåëåíèå íà Òàâåðãà, äà ñå âúðíàò ïî äîìîâåòå ñè â ãðàäà, êîéòî áå íàïúëíî ðàçðóøåí îò ìèñðàòñêèòå ìèëèöèè ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè. Ìèñðàòñêèòå ìèëèöèè îáâèíÿâàò íàñåëåíèåòî íà Òàâåðãà, ÷å å èçâúðøèëî ñåðèîçíè ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó õîðàòà â Ìèñðàòà ïî âðåìå íà áóíòîâåòå ñðåùó Êàäàôè.

„Êàêâî ùå ñòðóâà äà ñå óñìèðÿò íàñèëñòâåíèòå ìèëèöèè, òåðîðèçèðàùè ëèáèéñêèÿ íàðîä?, ïèòà Óèòñúí. - Òâúðäå äúëãî ïðàâèòåëñòâîòî êàçâàøå, ÷å å ìíîãî îïàñíî äà ñå ðàçîðúæàâàò ìèëèöèèòå – ñåãà òðÿáâà äà å ÿñíî, ÷å å òâúðäå îïàñíî òîâà äà íå ñå íàïðàâè.”


Глобалната заплаха от Националната агенция за сигурност

за свободата на словото

ПО СВЕТА

59

Ñëåä ðàçêðèòèÿòà íà Ñíîóäúí ìàùàáúò, â êîéòî ñâðúõíàáëþäåíèåòî îò ñòðàíà íà Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò íàðóøàâà íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà êîìóíèêàöèèòå íè è íà äðóãè àñïåêòè íà æèâîòà íè, äîáè ñúâñåì ÿñíè î÷åðòàíèÿ. Äàëå÷ ïî-ïîäöåíÿâàíà îáà÷å å ãëîáàëíàòà çàïëàõà, êîÿòî ïðåäñòàâëÿâà øïèîíèðàíåòî îò ñòðàíà íà Àãåíöèÿòà çà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå â èíòåðíåò. ßâíî áåçãðàíè÷íîòî íàäíè÷àíå â ëè÷íèòå íè åëåêòðîííè äàííè ñå îñíîâàâà íà îãðàíè÷åíà âèçèÿ çà ïðàâîòî íè íà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò. Êàêòî âå÷å ñúì êàçâàë, ïîäîáíè íàõëóâàíèÿ â ëè÷íîòî ïðîñòðàíñòâî ñà óëåñíÿâàíè îò ðàçëè÷íè ïðîïóñêè â íàñòîÿùîòî àìåðèêàíñêî çàêîíîäàòåëñòâî. Íàïðèìåð, çàêîíúò ïðèçíàâà íåîáõîäèìîñòòà îò ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò â ñúäúðæàíèåòî íà êîìóíèêàöèèòå íè, íî íå è â îíîâà, êîåòî ñå íàðè÷à ìåòàäàííè èëè åëåêòðîííèòå äåòàéëè çà òîâà ñ êîãî îáùóâàìå, êàêâî òúðñèì îíëàéí è êúäå õîäèì. Îñíîâàíèåòî, óêàçàíî â íàðåäáàòà íà Âúðõîâíèÿ àìåðèêàíñêè ñúä ïðåç 1979 ã., å, ÷å íå ìîæåì äà èìàìå ïðåòåíöèè çà íåïðèêîñíîâåíîñò ïðè òåëåôîííèòå íîìåðà, êîèòî íàáèðàìå, çàùîòî ãè ñïîäåëÿìå ñ òåëåôîííàòà êîìïàíèÿ, âúïðåêè ÷å ñúäúò å ìîæåë ñúùî òîëêîâà ëåñíî äà ñå ïðîèçíåñå, ÷å òåëåôîííàòà êîìïàíèÿ èìà ôèäóöèàðíîòî çàäúëæåíèå äà ïàçè ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò íà êëèåíòèòå ñè.

Îñâåí òîâà, ñ äîñòà óÿçâèìî îò ïðàâíà ãëåäíà òî÷êà, Àãåíöèÿòà ïðèåìà, ÷å ïðîñòîòî ñúáèðàíå íà êîìóíèêàöèèòå íè íå íàðóøàâà ëè÷íàòà íè íåïðèêîñíîâåíîñò, äîêàòî íå ñå ñòèãíå äî ïðîâåðÿâàíåòî è ðàçãëåæäàíåòî èì. Êàòî óïîòðåáÿâà óëåñíÿâàùè ìåòàôîðè çà íóæäàòà îò êóïà ñåíî, çà äà íàìåðèì èãëà, Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò ïîòâúðæäàâà, ÷å å ñâîáîäíà íåîáåçïîêîÿâàíà äà íàòðóïâà òàçè êóïà. Ñÿêàø èñêàò äà íè óáåäÿò, ÷å ñëàãàíåòî íà êàìåðè â ñïàëíèòå íè íå å îáåçïîêîèòåëíî, äîêàòî íèêîé íå ãëåäà çàñíåòèÿ

ìàòåðèàë.

È çà îùå ïî-ãîëÿì ïîòðåñ íà öåëèÿ ñâÿò, àìåðèêàíñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî íå ïðèçíàâà ïðàâîòî íà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò íà íåàìåðèêàíöè èçâúí ÑÀÙ, âúïðåêè ÷å ìíîãî îò òåõíèòå êîìóíèêàöèè ìèíàâàò ïðåç ÑÀÙ è àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî èìà êàïàöèòåòà äà ñúáèðà êàêâîòî ìó ïîïàäíå. Íàïîñëåäúê çíà÷èòåëíî âíèìàíèå áå îáúðíàòî íà ìîíèòîðèíãà îò ñòðàíà íà ÍÀÑÀ íà ìîáèëíèÿ òåëåôîí íà ãåðìàíñêèÿ êàíöëåð Àíãåëà Ìåðêåë. Íî ñïîðåä ñúùåñòâóâàùîòî àìåðèêàíñêî çàêîíîäàòåëñòâî àãåíöèÿòà ìîæå ñâîáîäíî äà øïèîíèðà è îáèêíîâåíè ÷óæäåíöè, êîèòî æèâåÿò èçâúí ÑÀÙ. È ìîæå äà ñúáèðà íå ñàìî òåõíèòå ìåòàäàííè, íî è ñúäúðæàíèåòî íà òåõíèòå êîìóíèêàöèè – âêëþ÷èòåëíî òåëåôîííè ðàçãîâîðè, èìåéëè è ñìñ-è. Êîìóíèêàöèèòå ìåæäó àìåðèêàíñêèòå ãðàæäàíè è ÷óæäåíöè ñà ñúùî óÿçâèìè, ñòèãà ñàìî âúïðîñíèÿò àìåðèêàíñêè ãðàæäàíèí äà å ñìÿòàí çà „îáåêò” íà íàáëþäåíèå.Òîâà ïîâñåìåñòíî íåñïàçâàíå íà åëåêòðîííàòà íåïðèêîñíîâåíîñò èìà îñîáåíî ïðèòåñíèòåëíè ïðîÿâëåíèÿ ïî îòíîøåíèå íà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå. Îò÷àñòè òîâà å çàùîòî ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò è ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå ñà òÿñíî ñâúðçàíè. Ìíîãî ïî-âåðîÿòíî å õîðàòà äà ãîâîðÿò íåïðèêðèòî, àêî ìîãàò äà ñà ñèãóðíè, ÷å âîäÿò ÷àñòåí ðàçãîâîð. Íåçàâèñèìî äàëè ñòàâà âúïðîñ çà êëèåíò, êîéòî ñå äîâåðÿâà íà àäâîêàò, çà ïàöèåíò, êîéòî ãîâîðè ñ ëåêàðÿ ñè, èëè çà èçòî÷íèê, êîéòî ãîâîðè ñ æóðíàëèñò, öåëîñòòà íà ãîâîðåíåòî ñòðàäà, êîãàòî ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò å çàñòðàøåíà.

Íî ðàçïðîñòèðàíåòî íà äåéíîñòòà íà ÍÀÑÀ çàñòðàøàâà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî è ïî ïî-äèðåêòíè íà÷èíè. Ïîìèñëåòå çà îáè÷àéíàòà ñèòóàöèÿ, â êîÿòî åäíî ðåïðåñèâíî ïðàâèòåëñòâî êàòî êèòàéñêîòî ïîèñêà îò íÿêîÿ èíòåðíåò êîìïàíèÿ èíôîðìàöèÿ çà äàäåí


60

ПО СВЕТА

ïîòðåáèòåë. Íàé-èçâåñòíîòî èñêàíå îò òîçè âèä ñå îòíàñÿ äî êèòàéñêèÿ æóðíàëèñò Øè Òàî, êîéòî òúêìî èçëåæà îñåìãîäèøíàòà ñè ïðèñúäà çà „îãëàñÿâàíå íà äúðæàâíè òàéíè”, ñëåä êàòî èçïðàòèë íà åäíà ïðàâîçàùèòíà îðãàíèçàöèÿ èíôîðìàöèÿ çà ìåäèéíè îãðàíè÷åíèÿ îêîëî îòáåëÿçâàíåòî íà 15-ãîäèøíèíàòà îò áóíòà íà ïëîùàä Òÿíàíìúí è ïîñëåäâàëàòà êúðâàâà ðàçïðàâà îò ñòðàíà íà ïðàâèòåëñòâîòî. Ïî ìîëáà íà Êèòàé Yahoo ïðåäàë èìåéëèòå íà Øè è òîâà äîïðèíåñëî çà îñúæäàíåòî ìó.

Åäíà îò íàé-äîáðèòå çàùèòè ñðåùó ïîäîáíè èñêàíèÿ å èíòåðíåò êîìïàíèèòå äà ñúõðàíÿâàò èíôîðìàöèÿòà íà ïîòðåáèòåëèòå ñè â ñúðâúðè, íàìèðàùè ñå èçâúí ñúîòâåòíàòà äúðæàâà. Ïîäîáåí ïîäõîä îáà÷å íå å íàïúëíî ñèãóðåí – ïðàâèòåëñòâàòà èìàò ìíîãî íà÷èíè äà îêàçâàò íàòèñê âúðõó èíòåðíåò êîìïàíèèòå äà ñúäåéñòâàò – íî ìîæå äà ïîìîãíå çà îòêëîíÿâàíå íà òàêèâà ìîëáè. Ïîíàñòîÿùåì àìåðèêàíñêèòå èíòåðíåò êîìïàíèè ðåøàâàò äà âðúùàò â ñúðâúðè â ÑÀÙ ïî-ãîëÿìà ÷àñò îò èíôîðìàöèÿòà íà ïîòðåáèòåëè â ÷óæäè äúðæàâè. Íî ñëåä ðàçêðèòèÿòà çà íàáëþäåíèÿòà íà ÍÀÑÀ ìíîãî äúðæàâè çàÿâèõà, ÷å ìîãàò äà èçèñêàò îò èíòåðíåò êîìïàíèèòå äà ïàçÿò äàííèòå çà ãðàæäàíèòå èì íà ñúðâúðè â ñîáñòâåíèòå èì ãðàíèöè. Àêî òîâà ñòàíå ñòàíäàðòíà ïðàêòèêà, ùå å ïî-ëåñíî çà ðåïðåñèâíèòå ïðàâèòåëñòâà äà èçâúðøâàò ìîíèòîðèíã íà èíòåðíåò êîìóíèêàöèèòå. Àêî àìåðèêàíñêèòå ãàðàíöèè çà ëè÷íà íåïðèêîñíîâåíîñò ñà ñëàáè, òî òå íå ñà ìíîãî ïî-äîáðè â äîñòà äðóãè äúðæàâè. Íàïðèìåð, äîêàòî èçðàçÿâàò ãíåâà ñè ñðåùó íàäíè÷àíåòî íà ÍÀÑÀ, ìíîãî àêòèâèñòè çà ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò â Áðàçèëèÿ ñå ïðîòèâîïîñòàâÿò íà ïðåäëîæåíîòî îò ñîáñòâåíîòî èì ïðàâèòåëñòâî èçèñêâàíå äàííèòå äà ñå ñúõðàíÿâàò â òåðèòîðèÿòà íà äúðæàâàòà, çàùîòî ñå ñòðàõóâàò, ÷å áðàçèëñêèòå çàêîíè çà çàùèòà íà äàííèòå ñà íåàäåêâàòíè.

Îùå ïîâå÷å, êàêòî ïîêàçâà ñëó÷àÿ íà Øè Òàî, äàâàíåòî íà ëåñåí äîñòúï íà ïðàâèòåëñòâàòà äî èíôîðìàöèÿ çà ïîòðåáèòåëèòå ìîæå äà èìà äàäå âúçìîæíîñò íå ñàìî äà íàðóøàò ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò, íî è äà ïîòèñíàò êðèòèêàòà è äà èçêîðåíÿò íåñúãëàñèåòî. Ïîíÿêîãà àíîíèìíîñòòà å íàé-äîáðàòà çàùèòà ñðåùó öåíçóðàòà, íî îôèöèàëíèÿò äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ çà ïîòðåáèòåëèòå ÿ çàòðóäíÿâà. Íàñòîÿùèòå ïðåäëîæåíèÿ äà ñå ïðîìåíè íà÷èíúò, ïî êîéòî Èíòåðíåò ñå ðåãóëèðà, ìîãàò äà óëåñíÿò óñèëèÿòà íà ÷óæäèòå ïðàâèòåëñòâà äà ñúáèðàò èíôîðìàöèÿ çà åëåêòðîííèòå äåéíîñòè

íà ñîáñòâåíèòå èì ãðàæäàíè. Èíòåðíåò ñå óïðàâëÿâà íàé-âå÷å ñ íåôîðìàëíè äîãîâîðêè çà ñúòðóäíè÷åñòâî ñðåä ìíîãîáðîéíèòå îáùåñòâåíè è ÷àñòíè êîìïàíèè, íî åäíà îðãàíèçàöèÿ, áàçèðàíà â ÑÀÙ, Èíòåðíåò êîðïîðàöèÿ çà âïèñàíè èìåíà è íîìåðà, å îòãîâîðíà, îñâåí âñè÷êî îñòàíàëî, è çà êîîðäèíèðàíåòî íà âïèñâàíåòî íà óíèêàëíè èäåíòèôèêàòîðè, êîèòî ïîçâîëÿâàò íà êîìïþòðèòå ïî ñâåòà äà ñå îòêðèâàò è ðàçïîçíàâàò åäèí äðóã. Áîðäúò íà äèðåêòîðèòå, êîéòî óïðàâëÿâà òàçè êîðïîðàöèÿ, å ÷àñòåí, íî Àìåðèêàíñêèÿò òúðãîâñêè äåïàðòàìåíò èìà ãîëÿìî ó÷àñòèå â ìåíèäæìúíòà ìó.

Âåðîÿòíî èçãëåæäà íåíîðìàëíî, ÷å àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî èìà òàêîâà âëèÿíèå âúðõó ãëîáàëíà ìðåæà êàòî èíòåðíåò è ñåãà, êîãàòî ÑÀÙ ñå ïðîÿâèõà êàòî íåáëàãîíàäåæäåí ïàçèòåë íà ëè÷íàòà íè íåïðèêîñíîâåíîñò, èìà ïîäíîâåíè ïðèçèâè íàñòîÿùàòà ñèñòåìà äà ñå çàìåíè ñ Àãåíöèÿ êúì ÎÎÍ, êàòî íàïðèìåð Ìåæäóíàðîäíèÿ ñúâåò çà ìåæäóíàðîäíè òåëåêîìóíèêàöèè. Íî ìàëöèíà âÿðâàò, ÷å òàêàâà ñèñòåìà áè çàùèòèëà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî â èíòåðíåò, çàùîòî âåðîÿòíî ùå ñå îáúðíå êúì ïðàâèòåëñòâàòà, êîèòî èñêàò äà äàäàò ïúðâåíñòâî íà íàöèîíàëíèÿ ñóâåðåíèòåò íàä ñâîáîäíèÿ ïîòîê íà èíôîðìàöèÿ è èäåè. Ïî-ãîëåìèÿò íàöèîíàëåí êîíòðîë ùå óëåñíè ïðàâèòåëñòâàòà äà wall-âàò íàöèîíàëíèòå èíòåðíåòè, êàêòî Êèòàé ñå îïèòà äà íàïðàâè ñúñ ñâîÿòà Great Firewall, à Èðàí çàïëàøè äà ñòîðè ñ åäíà „íàöèîíàëíà èíôîðìàöèîííà ìðåæà”, êàòî ïîçâîëè öåíçóðàòà è îòñëàáè ìîùíèÿ ïîòåíöèàë íà êèáåðïðîñòðàíñòâîòî äà ñâúðçâà õîðàòà ïî ñâåòà.

Åëåêòðîííîòî øïèîíèðàíå íà ÍÀÑÀ äîïðèíåñå ìíîãî è çà äèñêðåäèòèðàíåòî íà ðåïóòàöèÿòà íà àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî êàòî ïðèçíàò ïîáîðíèê çà èíòåðíåò ñâîáîäà. Íàé-âå÷å ïî âðåìåòî íà áèâøèÿ äúðæàâåí ñåêðåòàð Õèëàðè Êëèíòúí, ÑÀÙ ðåäîâíî êðèòèêóâàõà äúðæàâèòå çà àðåñòèòå íà äèñèäåíòñêè íàñòðîåíè áëîãúðè èëè ïîòðåáèòåëè íà ñîöèàëíèòå ìåäèè. Íî äíåñ, âúïðåêè ÷å ÑÀÙ ïðîäúëæàâàò äà çàùèòàâàò ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå è âúâ âèðòóàëíîòî, è â ðåàëíîòî ïðîñòðàíñòâî, äîáðàòà ïðàêòèêà ëåñíî ñå çàñåí÷âà îò áåçðàçëè÷èåòî íà Âàøèíãòîí êúì íåïðèêîñíîâåíîñòòà íà èíòåðíåò. Ðåïóòàöèÿòà íà Àìåðèêà êàòî ñúáëþäàâàùà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî ñå êîìïðîìåòèðà îùå ïîâå÷å, êîãàòî àäìèíèñòðàöèÿòà íà Îáàìà ñå îïèòà äà åêñòðàäèðà è ïðåñëåäâà Åäóàðä Ñíîóäúí çà âåðîÿòíî íàðóøåíèå íà ñèãóðíîñòòà, êîåòî


ПО СВЕТА

61

ìíîçèíà ïðèåìàò êàòî çàêîííî ðàçîáëè÷àâàíå.

Îñâåí Èíòåðíåò ïîòðåáèòåëèòå, îíåçè, êîèòî íàé-âåðîÿòíî ñå ÷óâñòâàò â ðèñê îò ïðåíåáðåãâàíåòî îò ñòðàíà íà Âàøèíãòîí íà ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò, ñà àìåðèêàíñêèòå èíòåðíåò êîìïàíèè. Êîìïàíèè êàòî Ãóãúë è Ôåéñáóê ñà íåñúìíåíî óæàñåíè, ÷å ïîòðåáèòåëèòå â äðóãèòå äúðæàâè ùå çàïî÷íàò äà òúðñÿò íåàìåðèêàíñêè àëòåðíàòèâè, çà äà èçáåãíàò øïèîíèðàíåòî íà äàííèòå èì îò ÍÀÑÀ. Ãåðìàíñêàòà ôåäåðàöèÿ íà æóðíàëèñòèòå íàïðèìåð íàñêîðî ïðåäóïðåäè ÷ëåíîâåòå ñè äà íå èçïîëçâàò àìåðèêàíñêè èíòåðíåò êîìïàíèè çà èìåéëè èëè òúðñåíå çàðàäè íàáëþäåíèåòî îò ñòðàíà íà ÍÀÑÀ, à Äîé÷å Òåëåêîì êàçà, ÷å ðàáîòè çà ïðåäïàçâàíå îò íåíàëîæèòåëíî âëèçàíå íà åëåêòðîííè ñúîáùåíèÿ â ÑÀÙ. Ïî òîçè íà÷èí èíòåðíåò êîìïàíèèòå ìîãàò äà ñòàíàò ìîùíà ñèëà, êîÿòî äà ïðèòèñíå àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ðåôîðìèðà çàêîíèòå ñè çà íàáëþäåíèå.

Èìà, ðàçáèðà ñå, èðîíèÿ â ïðîòåñòèòå íà êîìïàíèè, êîèòî ñúáèðàò ìèëèîíè îò åêñïëîàòèðàíåòî íà îíëàéí äåéíîñòèòå íà êëèåíòèòå ñè çà êîìåðñèàëíè öåëè. Íî áåç ïðèíóäèòåëíàòà ñèëà íà äúðæàâàòà, ÷àñòíèòå êîìïàíèè èìàò ïî-ìàëúê êàïàöèòåò äà âðåäÿò è çà ðàçëèêà îò ïðàâèòåëñòâàòà, òå ñå èçïðàâÿò ïîíå ïðåä òåîðåòè÷åí êîíêóðåíòåí íàòèñê äà óâàæàâàò óñåùàíåòî çà äîïóñòèìè ãðàíèöè íà ñâîèòå êëèåíòè.

Âåðîÿòíî å îáúðêâàùî, ÷å ñàìèòå àìåðèêàíöè èçãëåæäàò äúëáîêî íåîáåçïîêîåíè îò ðàçêðèòèÿòà çà ÍÀÑÀ. Íî òîâà ïðèåìàíå íà íåùàòà íå ñå ñïîäåëÿ îò ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò îñòàíàëèÿ ñâÿò, êúäåòî ÷åñòî ñïîìåíèòå çà ñëó÷àè, â êîèòî äúðæàâàòà å çëîóïîòðåáèëà ñ äîñòúïà äî ëè÷íèÿ æèâîò, ñà ïî-ïðåñíè. Òîçè ÷óæäåñòðàíåí ñòðàõ, ïðåíåñåí îò àìåðèêàíñêèòå èíòåðíåò êîìïàíèè, êîèòî çàâèñÿò îò ãëîáàëíàòà ïîòðåáèòåëñêà ìàñà, å âåðîÿòíî íàé-äîáðîòî, íà êîåòî ìîæåì äà ñå íàäÿâàìå, çà äà ïðåîäîëååì îòíîñèòåëíîòî áåçðàçëè÷èå íà àìåðèêàíñêîòî îáùåñòâî.

Ïðè âåðîÿòíîòî ìîòî íà ÍÀÑÀ „Àêî å äîñòúïíî, âçåìè ãî”, ÷îâåê îñòàâà ñ âïå÷àòëåíèåòî, ÷å àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî íèêîãà íå å ïðàâèëî îñíîâåí àíàëèç íà ðàçõîäèòå è ïå÷àëáèòå îò íàáëþäåíèåòî, èçâúðøâàíî îò Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò. Îò ñòðàíàòà íà ðàçõîäèòå òðÿáâà äà ñå ñëîæè íå ïðîñòî íàâëèçàíåòî â íåïðèêîñíîâåíîñòòà íè, íî è âðåäàòà, êîÿòî òî ïðè÷èíÿâà íà áåçïðåïÿòñòâåíèÿ ïîòîê íà èíôîðìàöèÿ â èíòåðíåò. Àìåðèêàíöèòå ìîæå è äà ïîäöåíÿâàò ëè÷íàòà íåïðèêîñíîâåíîñò, íî ÿâíî ðàçáèðàò âàæíîñòòà íà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå. Îò ñòðàíà íà ïå÷àëáèòå å, ÷å ÍÀÑÀ íå óñïÿ äà ïîêàæå, ÷å ìàñîâîòî íàáëþäåíèå íà åëåêòðîííèòå êîìóíèêàöèè çíà÷èòåëíî å óâåëè÷èëî íàðî÷åíîòî åëåêòðîííî íàáëþäåíèå – ôîêóñèðàíî âúðõó îïðåäåëåíè èíäèâèäè, êîèòî ìîæå äà ñå äîêàæå, ÷å ïðåäñòàâëÿâàò çàïëàõà – êîåòî òðÿáâà äà å ÷àñò îò âñÿêî àíòèòåðîðèñòè÷íî óñèëèå. Àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî ñðåùíà òðóäíîñòè äà èçìèñëè íÿêàêúâ òåðîðèñòè÷åí çàãîâîð, êîéòî íå áè áèë ñïðÿí, àêî íå áåøå ìàñîâîòî ñúáèðàíå íà äàííè îò êîìóíèêàöèèòå íè.

Ïðåç ñåïòåìâðè ïîïèòàõ ñúâåòíèêà íà Áåëèÿ äîì, Êàòðèí Ðþìëåð, çà òàçè ëèïñà íà ÿâíà ïîëçà. Òÿ ñå ïîçîâà íà àðãóìåíòà, ÷å èíôîðìàöèÿòà, ñúáðàíà îò íàáëþäåíèåòî, å ÷àñò îò „ìîçàéêàòà” íà íàó÷åíîòî ñ äðóãè ñðåäñòâà. Íî òîâà áåøå ñúùàòà îáîñíîâêà – ñúùàòà äóìà – èçïîëçâàíà îò àäìèíèñòðàöèÿòà íà Áóø, çà äà îïðàâäàå àðåñòóâàíåòî çà ðàçïèò íà õîðà, êîèòî èçãëåæäà íå ìîãàò äà ïðåäëîæàò ñúîòâåòíàòà èíôîðìàöèÿ.

Îáàìà ñïðÿ íÿêîè îò íàé-ëîøèòå ïðàêòèêè çà ñïðàâÿíå ñ òåðîðèçìà íà Áóø, íî ñåãà òðÿáâà äà îòèäå îòâúä åâòèíèòå óâåðåíèÿ, êîèòî íè ïðåäëîæè ñëåä ïúðâèòå ðàçêðèòèÿ íà Ñíîóäúí â Íàöèîíàëíàòà àãåíöèÿ çà ñèãóðíîñò. Àêî ÑÀÙ èñêàò äà çàïàçÿò èíòåðíåò êàòî æèçíåíîâàæíà è ñâîáîäíà ìðåæà çà ñâúðçâàíå íà õîðàòà ïî ñâåòà, ùå òðÿáâà äà ðåôîðìèðà ñâîÿòà ñîáñòâåíà ïîëèòèêà çà íàáëþäåíèå, çà äà ñúáëþäàâà íåïðèêîñíîâåíîñòòà íå ñàìî íà àìåðèêàíöèòå, íî è íà âñè÷êè õîðà ïî ñâåòà.

Марта Методиева е преподавател по латински в НГДЕК и в СУ “Св. Климент Охридски”. Член на УС на БХК. От 12 години води рубриката “По света”.


ДОКУМЕНТИ

62

Преподаватели към медиите: Не разпространявайте вируса на насилието

и омразата

Óâàæàåìè äàìè è ãîñïîäà æóðíàëèñòè,

Â ïîñëåäíèòå íÿêîëêî ìåñåöà â ñòðàíàòà ñå íàáëþäàâà òðåâîæíî íàäèãàíå íà íàöèîíàëèñòè÷åñêà è íåîôàøèñòêà âúëíà, ñâúðçàíî ñ èçîñòðÿíåòî íà ïðîáëåìèòå ñ áåæàíñêàòà êðèçà. Òîçè áóì íà åçèêà íà îìðàçàòà âñúùíîñò å äîáðå çàìàñêèðàí îïèò çà îòêëîíÿâàíå íà îáùåñòâåíîòî âíèìàíèå îò äðóãè ñúùåñòâåíè ïðîáëåìè íà îáùåñòâîòî: íåðåãëàìåíòèðàíîòî ïðåïëèòàíå ìåæäó äúðæàâåí àïàðàò è èêîíîìè÷åñêè èíòåðåñè, êîìïðîìåòèðàíèÿ â î÷èòå íà ãðàæäàíèòå è íåðàáîòåù ïàðëàìåíò è ìàðèîíåòíîòî ïðàâèòåëñòâî íà Ïëàìåí Îðåøàðñêè. Õîðúò îò “íàöèîíàëèñòè” ñåå ñåìåíàòà íà ÷îâåêîíåíàâèñòíà èäåîëîãèÿ, îòïðàâÿ çàïëàõè çà ñàìîðàçïðàâà è ïðîâîêèðà ðåàëíè ïîñåãàòåëñòâà âúðõó æèâîòà íà ïðåáèâàâàùè â ñòðàíàòà ÷óæäåíöè è áúëãàðñêè ãðàæäàíè, íà êîèòî ñìå ñâèäåòåëè â ïîñëåäíèòå äíè.

Äúëã íà âñè÷êè íàñ å äà îãðàíè÷èì ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà âèðóñà íà íàñèëèåòî è îìðàçàòà. Çàòîâà ïðèçîâàâàìå âñè÷êè áúëãàðñêè ìåäèè, è îñîáåíî åëåêòðîííèòå, êîèòî äîñòèãàò äî íàé-ìíîãî áúëãàðñêè ãðàæäàíè, äà íå ñå ïðåâðúùàò â òðèáóíà íà ïðåäñòàâèòåëè íà íåîôàøèñòêè “íàöèîíàëèñòè÷åñêè” ôîðìàöèè, òúé êàòî â îñíîâàòà íà òÿõíàòà èäåîëîãèÿ ëåæè ãðóïîâîòî íàñèëèå íàä åòíè÷åñêè è ñîöèàëíè ãðóïè è ðàçïðîñòðàíÿâàíåòî íà íåíàâèñò è íåòúðïèìîñò êúì ðàçëè÷íèòå. Ïîäîáíà èäåîëîãèÿ ðóøè óñòîèòå íà ïðàâîâàòà äúðæàâà è äåìîêðàòè÷íîòî îáùåñòâî, êîèòî ñå îñíîâàâàò íà ñâîáîäàòà è ðàâíîïðàâèåòî.

Îòãîâîðíàòà æóðíàëèñòèêà èçèñêâà îòðàçÿâàíå íà ïðîòèâîðå÷èâèòå è òðåâîæíè ïðîöåñè â îáùåñòâîòî. Íî ìåäèéíîòî âíèìàíèå êúì íåîôàøèñòêè îðãàíèçàöèè íå ïðåäñòàâëÿâà ïðîÿâà íà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî. Äàâàíåòî íà òðèáóíà íà åçèêà íà îìðàçàòà ñ ìîòèâà çà ïðåäñòàâÿíå íà “âñè÷êè ãëåäíè òî÷êè” ñúçíàòåëíî èëè íåñúçíàòåëíî ïîäïîìàãà ðàçïðîñòðàíÿâàíåòî íà îïàñíà îáùåñòâåíà çàðàçà, êîÿòî âå÷å ïðåðàñòâà â îòêðèòî íàñèëèå è ñàìîðàçïðàâà.

Ïðèçîâàâàìå îòíîâî: ÍÅ ÕÐÀÍÅÒÅ ÍÅÎÔÀØÈÇÌÀ – ÏËÎÄÎÂÅÒÅ ÌÓ ÓÁÈÂÀÒ!

Ето и пълният текст на отвореното писмо до медиите

и подписалите го към 10 часа на 17 ноември:


ДОКУМЕНТИ

63

1. Àëáåíà Òàíåâà, äîö. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 2. Àëáåíà Õðàíîâà, ïðîô. äôí., ÔÈÔ, ÏÓ. 3. Àëåêñàíäðà Ñîñêîâà, äîö. ä-ð, ÔÌÈ, ÑÓ 4. Àëåêñàíäúð Êúíåâ, ïðîô. äôí, ÔÔ, ÑÓ 5. Àìåëèÿ Ëè÷åâà, ïðîô. ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ 6. Àíãåë Àíãåëîâ, ïðîô. äí, ÔÈ, ÞÇÓ 7. Àíòîàí Áîæèíîâ, õîí. àñ., ÔÆÌÊ, ÑÓ; ÍÁÓ 8. Àíòîíè Ñòîèëîâ, äîö. ä-ð, ÔëÔ, ÞÇÓ 9. Àíòîàíåòà Äîí÷åâà, àñ. ä-ð, ÈÔÔ, ÏÓ 10. Àòàíàñ Òåðçèéñêè, ãë. àñ. ä-ð, ÕÔ, ÏÓ 11. Áîæèäàð Êóí÷åâ, ïðîô. ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ 12. Áîðèñ Âóí÷åâ, äîö. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 13. Âàëåíòèíà Ãåîðãèåâà, ãë.àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 14. Âåëèñëàâà Ïåòðîâà, ãë.àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 15. Âåñåëà ×åðãîâà, ãë.àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 16. Âåñåëèí Òîí÷åâ, äîö. ä-ð, ÈÔÕ - ÁÀÍ, õîí. ïðåï.

ÔÕÔ, ÑÓ 17. Âèîëåòà Äå÷åâà, ïðîô. ä-ð, ÍÁÓ 18. Âëàäèñëàâ Ãîñïîäèíîâ, äîö. ä-ð, ÔÏ, ÑÓ 19. Ãåîðãè Äèìèòðîâ, ïðîô. äñí, ÔÔ, ÑÓ 20. Ãåîðãè Êàïðèåâ, ïðîô. äôí, ÔÔ, ÑÓ 21. Ãåîðãè Íÿãîëîâ, ãë. àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 22. Ãåîðãè Ôîòåâ, ïðîô. äôí, ÍÁÓ 23. Ãåðãàíà Äèíåâà, àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 24. Äåë÷î Èë÷åâ, ãë.àñ., äåïàðòàìåíò Ñïîðò, ÑÓ 25. Äèàíà Âúðãîëîìîâà, àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ 26. Äèëÿí Íèêîë÷åâ, äîö., ÁãÔ, ÑÓ 27. Åëåíà Äæàìáàçîâà, äîö., ÔÍÏÏ, ÑÓ 28. Åëèöà Äóáàðîâà-Ïåòêîâà, ãë.àñ. ä-ð, ÍÁÓ 29. Åìèëèÿ Ñëàâîâà, ãë. àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 30. Æþñòèí Òîìñ, õîí. ïðåï., Ìàñîâè êîìóíèêàöèè,

ÍÁÓ 31. Èâàí Áèëÿðñêè, ïðîô. äèí, ÁÀÍ; ÂÑÓ

32. Èâàí Ñòàíåâ, ãë. àñ., Ô-òåò Ïðèðîäíè íàóêè è îáðàçîâàíèå, Ðóñåíñêè ó-òåò

33. Èâàí ×àëúêîâ, äîö. ä-ð, ÔÈÔ, ÑÓ 34. Èëèàíà Ìèð÷åâà, äîö. ä-ð, ÔÍÏÏ, ÑÓ 35. Êàëèí ßíàêèåâ, ïðîô. äôí, ÔÔ, ÑÓ 36. Êîëüî Êîåâ, ïðîô. äñí, ÍÁÓ 37. Ëèëèÿ Èëèåâà, ïðîô., ÞÇÓ; Óíèâåðñèòåò

Ëþáëÿíà 38. Ëèëÿíà Äåÿíîâà, ïðîô. äñí, ÔÔ, ÑÓ 39. Ëèëÿíà Òàáàêîâà, ãë.àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ 40. Ìàéÿ Ãðåêîâà, ïðîô. äñí, ÔÔ, ÑÓ 41. Ìàéÿ Ñòîéíåâà, ïðîô. ä-ð, ÁèîÔ, ÑÓ 42. Ìàðèÿ Åíäðåâà, ãë.àñ. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 43. Ìàðèÿ Ñòàìáîëèåâà, äîö. ä-ð, ÍÁÓ 44. Ìèëà Ìèíåâà, ãë.àñ., ÔÔ, ÑÓ 45. Ìèëåíà Ìèëåíîâà, ãë.àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ 46. Ìèðÿíà ßíàêèåâà, äîö. ä-ð, ÈË, ÁÀÍ; ÔÑëÔ, ÑÓ 47. Ìèòêî Íîâêîâ, õîí. ïðåï., ÍÀÒÔÈÇ; ÑÓ 48. Íåâåíà Ïàíîâà, äîö. ä-ð, ÔÊÍÔ, ÑÓ 49. Íåëè Îãíÿíîâà, ïðîô äïí, ÔÔ, ÑÓ 50. Íåëè Õðèñòîâà, ïðîô., ÃÃÔ, ÑÓ 51. Íîðà Ãîëåøåâñêà, õîí.àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ; ÔÈ, ÞÇÓ 52. Îëåã Ãåîðãèåâ, ïðîô. äôí, ÔÔ, ÑÓ 53. Ïåòÿ Êàáàê÷èåâà, äîö. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 54. Ïëàìåí Öâåòêîâ, ïðîô. äèí, ÔÁÎ, ÍÁÓ 55. Ðîñèöà Ãðàäåâà, äîö. ä-ð, äåïàðòàìåíò Èñòîðèÿ è

Öèâèëèçàöèÿ, ÀÓÁ; ÁÀÍ 56. Ðóæà Ñìèëîâà, ãë.àñ. ä-ð, ÔÔ, ÑÓ 57. Ñëàâà ßíàêèåâà, õîí.àñ., ÔÔ, ÑÓ 58. Ñâåòëàíà Èâàíîâà, äîö. ä-ð, ÈÔ, ÑÓ 59. Ñòåôàí Èâàí÷åâ, õîí. àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ; ÏÓ 60. Òàòÿíà Äðîíçèíà, ïðîô., ÔÔ, ÑÓ 61. Òåîäîðà Öàíêîâà, õîí.àñ. ä-ð, ÔÑëÔ, ÑÓ 62. ßíà Øèøêîâà, õîí.àñ., ÔÊÍÔ, ÑÓ

Óíèâåðñèòåòñêè ïðåïîäàâàòåëè, ïîäïèñàëè Îòâîðåíîòî ïèñìî äî áúëãàðñêèòå åëåêòðîííè ìåäèè äî òîçè ìîìåíò:


ДОКУМЕНТИ

64

Антисемитизмът остава тревога за Б’ней Б’рит Интернешънъл

Çàñèëâàíåòî íà àíòèñåìèòèçìà, êñåíîôîáèÿòà è åçèêà íà îìðàçàòà íå ñàìî â Åâðîïà, íî è â ñâåòà, çà æàëîñò, áÿõà â öåíòúðà íà åäèí èçÿùíî çàìèñëåí ïðàçíèê – îòáåëÿçâàíåòî íà 170-àòà ãîäèøíèíà íà Á’íåé Á’ðèò Èíòåðíåøúíúë â çàëà „Éåðóñàëèì” â Áåò ÀÌ â Ñîôèÿ.

Á’íåé Á’ðèò Èíòåðíåøúíúë å íàé-ñòàðàòà åâðåéñêà îðãàíèçàöèÿ â ñâåòà, îñíîâàíà íà 13 îêòîìâðè 1843 ã. â Íþ Éîðê. Ãîðäîñò çà íàñ å, ÷å òàçè îðãàíèçàöèÿ å ñúçäàäåíà â ÑÀÙ ïðåäè ïî÷òè 200 ãîäèíè, êàçà â ïðèâåòñòâèåòî í.ïð. Ìàðñè Ðèéñ, ïîñëàíèê íà Ùàòèòå â Ñîôèÿ. Òÿ ïîñî÷è, ÷å å çàñòðàøèòåëíî ñúçäàâàíåòî íà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè, âêëþ÷èòåëíî è â Áúëãàðèÿ. Äåéíîñòòà íà îðãàíèçàöèÿòà çà òåçè âå÷å äîñòà ãîäèíè íå íàìàëÿâà àêòóàëíîñòòà é êàòî áîðáà ñðåùó àíòèñåìèòèçìà, êñåíîôîáèÿòà è îìðàçàòà êúì ðàçëè÷íèÿ. Ãîñïîæà Åðèêà Âàí Ãåëäåð, çàì.-ïðåäñåäàòåë íà Á’íåé Á’ðèò – Åâðîïà, ïðèïîìíè, ÷å îðãàíèçàöèÿòà å ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàòà è å àñîöèèðàíà êúì ÎÎÍ, Ñúâåòà íà Åâðîïà, ÞÍÅÑÊÎ. Òÿ ñúùî îòáåëÿçà ñðàìíèÿ ôàêò, ÷å äåí ïðåäè ïðàçíèêà â çàëà „Éåðóñàëèì” å ôîðìèðàíà íîâà íàöèîíàëèñòè÷åñêà ïàðòèÿ â Áúëãàðèÿ (9 íîåìâðè – á. à.). Áèõìå äîáàâèëè, ÷å äàòàòà ñúâïàäà ñúñ 75-àòà ãîäèøíèíà îò çëîâåùàòà Êðèñòàëíà íîù. È äîêàòî â Áðþêñåë åâðîïåéñêèòå èíñòèòóöèè, íà÷åëî ñ ëèäåðèòå íà ÅÑ, îòáåëÿçàõà òîâà çëîâåùî ñúáèòèå â èñòîðèÿòà íà Åâðîïà, â Áúëãàðèÿ ñìå

ñâèäåòåëè íà ñúçäàâàíåòî íà ïàðòèÿ, èçäèãàùà îòíîâî íåîíàöèñòêà ïðîãðàìà è ëîçóíãè. Ãîñïîæà Åðèêà Âàí Ãåëäåð äàäå ïðèìåðè çà íàäèãàùèÿ ñå îòíîâî àíòèñåìèòèçúì â Åâðîïà è ñúñ ñëó÷âàùîòî ñå â ñòðàíè êàòî Óíãàðèÿ è Ãúðöèÿ, ñòðàíè-÷ëåíêè íà ÅÑ, êúäåòî îïðåäåëåíî íàöèñòêè ïàðòèè ñà â ïàðëàìåíòà è îòêðèòî âîäÿò êñåíîôîáñêà ïîëèòèêà, íàñî÷åíà êúì ìàëöèíñòâàòà è ìèãðàíòèòå. Âñè÷êî òîâà ïîñòàâÿ îòíîâî âàæíè îòãîâîðíîñòè ïðåä îðãàíèçàöèè êàòî Á’íåé Á’ðèò, êàòåãîðè÷íà áåøå òÿ. Îò ñâîÿ ñòðàíà í.ïð. Øàóë-Êàìèñà Ðàç, ïîñëàíèê íà äúðæàâàòà Èçðàåë â Ñîôèÿ, ñúîáùè òúæíàòà êîíñòàòàöèÿ, ÷å â ïîñëåäíèòå ãîäèíè àíòèñåìèòèçìúò ñå èçìåðâà ñ 30% óâåëè÷åíèå â Åâðîïà è ñâåòà. Òîé ïðèïîìíè, ÷å åäíà îò íàé-ãîëåìèòå çàïëàõè çà íàðîäà íà Èçðàåë, à è íà åâðåèòå êàòî îáùíîñòè ïî ñâåòà, å Èðàí è êðàéíèòå äâèæåíèÿ â Àðàáñêèòå ñòðàíè, êîèòî îòðè÷àò Õîëîêîñòà, íî íå îòìèíà è ñëó÷âàùîòî ñå â Åâðîïà. Òîé å óáåäåí, ÷å Èçðàåë è îðãàíèçàöèè êàòî Á’íåé Á’ðèò íÿìà äà äîïóñíàò, êàêâàòî è äà å çàïëàõà ñðåùó åâðåéñêèÿ íàðîä. Â ïðèâåòñòâèÿòà íà òðèìàòà äèïëîìàòè èìàøå âúëíóâàùè äóìè çà îðãàíèçàöèÿòà è â ÷àñòíîñò Ñîôèéñêàòà ëîæà „Êàðìåë” 3355 íà Á’íåé Á’ðèò, ñúçäàäåíà ïðåäè 115 ãîäèíè ïðåç 1898 ã. Ïðåçèäåíòúò é Ñîëîìîí Áàëè ïðèâåòñòâà â íà÷àëîòî íà òúðæåñòâîòî–êîíöåðò ïðèñúñòâàùèòå ÷ëåíîâå íà îðãàíèçàöèÿòà, ãîñòè è ïðèÿòåëè ñ ãîäèøíèíàòà, êàòî ñúùî ïîä÷åðòà òåìàòà çà íàäèãàùèÿ ñå àíòèñåìèòèçúì,

Ния Кирякова


ДОКУМЕНТИ

65

âêëþ÷èòåëíî è â Áúëãàðèÿ. Îò ãîäèíè òîé, êàêòî è êîëåãèòå ìó îò Á’íåé Á’ðèò, ïðåäóïðåæäàâàò áúëãàðñêèòå èíñòèòóöèè çà ñëó÷âàùîòî ñå, êîåòî å è ïðîòèâîçàêîííî, è ïîäîáíà äåéíîñò å íå ñàìî ïðîòèâîêîíñòèòóöèîííà, íî è èçðè÷íî ñåçèðàíà â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ íà äúðæàâàòà íè. Êîíöåðòúò íà òðèîòî îò åëèòíè áúëãàðñêè ìóçèêàíòè – ïðîôåñîðè Ìàéåð Ôðàíê, ïèàíî, Éîñèô Ðàäèîíîâ, öèãóëêà, è Àíàòîëèé Êðúñòåâ, âèîëîí÷åëî, áåøå íà ñâåòîâíî íèâî è êàòî èçáîð íà ïðîèçâåäåíèÿ, è êàòî èçïúëíåíèå. Ïîêëîí êúì ãîëåìè êîìïîçèòîðè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä êàòî Ìåíäåëñîí, Áëîõ, Ïàí÷î Âëàäèãåðîâ, Êðàéñëåð è íå ñàìî, çàùîòî âñå ïàê ãîëÿìàòà ìóçèêà å áèëà è å ñúùåñòâåíà ÷àñò îò åâðåéñêàòà êóëòóðà â õèëÿäîëåòíàòà é èñòîðèÿ.

È åäèí ìàëúê äåòàéë îò òúðæåñòâîòî, îðãàíèçèðàíî ïî ïðîåêò „Ìîñòîâå íà òîëåðàíòíîñòòà” – ãîñïîæà Ìàðñè Ðèéñ ïîçäðàâè âñåêè åäèí, ïðèñúñòâàë êàòî ÷àñò îò ñåìåéñòâîòî íà îðãàíèçàöèÿ êàòî Á’íåé Á’ðèò. Îðãàíèçàöèÿòà å àíãàæèðàíà ñ ðàçëè÷íè îáùåñòâåíè è ñîöèàëíè óñëóãè, â òîâà

÷èñëî ïîïóëÿðèçèðàíå íà åâðåéñêèòå ïðàâà è äúðæàâàòà Èçðàåë, ïîäïîìàãàíå íà áîëíèöè è æåðòâè íà ïðèðîäíè áåäñòâèÿ, ïðåäîñòàâÿíå íà ñòèïåíäèè íà åâðåéñêè ñòóäåíòè, ïîääúðæàíå íà åâòèíè ñòóäåíòñêè êâàðòèðè è ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà àíòèñåìèòèçìà ÷ðåç ñâîÿ Öåíòúð çà ÷îâåøêè ïðàâà è îáùåñòâåíà ïîëèòèêà. Ñúñ ñâîèòå 200 000 ÷ëåíîâå è ïîääðúæíèöè, Á’íåé Á’ðèò Èíòåðíåøúíúë ïðèñúñòâà â ïîâå÷å îò 50 ñòðàíè ïî ñâåòà è ñïîìàãà çà äîáðóâàíåòî íà ìåñòíèòå åâðåè.

Á’íåé Á’ðèò å åâðåéñêà îðãàíèçàöèÿ ñ øèðîêà ïðîãðàìà îò õóìàíèòàðíè, îáðàçîâàòåëíè, îáùåñòâåíè äåéíîñòè, ìëàäåæêè è áëàãîòâîðèòåëíè ïðîåêòè. Á’íåé Á’ðèò - Åâðîïà îáåäèíÿâà âñè÷êè ëîæè íà òåðèòîðèÿòà íà Åâðîïà.

Ñîôèéñêàòà ëîæà „Êàðìåë” å áèëà çàêðèòà ïðåç 1941 ã. ïî ñèëàòà íà Çàêîíà çà Çàùèòà íà íàöèÿòà. Âúçñòàíîâåíà å ïðåç 1944 ã. è îòíîâî å ðàçïóñíàòà ñ âñè÷êè îñòàíàëè îáùåñòâåíè îðãàíèçàöèè, êîèòî íå ñà ÷ëåíóâàëè â ÎÔ. Âúçñòàíîâåíà å ïðåç 1992 ã.


сп. "Обектив", бр. 215

Documents