сп. Обектив, бр. 202, 27 септември 2012

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Септември 2012

Ñîôèÿ 1504ï.ê. 146òåë/ôàêñ: (02) 943 48 [email protected]Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà ÌåòîäèåâàÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà ÍèêîëîâàÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâàÀÂÒÎÐÈ: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Ãåíîâåâà Ñîòèðîâà, Èâàí Èãîâ, Ìàðèàí Ãÿóðñêè, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ìèðîñëàâà Òîäîðîâà, Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Òîäîð Ï. Òîäîðîâ, Õðèñòî Õðèñòîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà

ÑÍÈÌÊÀ ÊÎÐÈÖÀ: àðõèâ ÁÕÊ

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð ÊúíåâÇàì.-ïðåäñåäàòåë: Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åìèë Êîåí, Çåëìà Àëìàëåõ, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà , ßíà Áþðåð Òàâàíèå

Думи на редактора

ÎÁÅÊÒÈÂ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ

(4-6) Ïëàòîí å ìîé ïðèÿòåë, íî èñòèíàòà ìè å

ïî-ñêúïà

ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ

(7-9) Íà÷àëî, çàä êîåòî îñòàíà íåðàçáðàíî

ìèíàëî

ÄÈÑÊÓÑÈß

(22-25) Ïî÷òè êàòî â ðîìàí íà Îðóåë

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÑËÀÂÊÀ ÊÓÊÎÂÀ

(26-28) Êàê ñèñòåìàòà çà çàêðèëà íà äåòåòî

óáèâà áàâíî ìëàäèòå õîðà

ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÇÀ ËÃÒÁ

(29-31) Ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå èëè ïðàâî íà

ñúùåñòâóâàíå

ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ

(32-34) ÑÏÈÍ è íàðêîòèöè ïîãóáâàò ðîìèòå â

Ïåùåðà

×ÅÒÅÌ ÀÐÕÈÂÈÒÅ ÍÀ ÄÑ

(40-45) Îáðàçîâàíèå ñ ãðèô „Ñòðîãî ñåêðåòíî”

ÊÈÍÎ

(46-51) Ãîëãîòà íà ïàìåòòà. Ïðàçíè òîâàðíè

âàãîíè (Empty car boxes, Ed Gaffney, 2010)

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐÃ

(52-54) Ñ ìàñòèëî îò ñòàðèÿ âåñòíèê

ÏÎ ÑÂÅÒÀ

(56-57) Äåöà ðèñóâàò óæàñà íà ñèðèéñêèÿ

êîíôëèêò

(28-59) Íåêà ïðàâàòà ñà îñíîâíà òåìà íà

ñðåùàòà ÅÑ- Êèòàé

(59-60) Íåäúãàâè è îáåçïðàâåíè

ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ

(63-111) Íàöèîíàëíî ïðåäñòàâèòåëíî

èçñëåäâàíå: „Ñòåðåîòèïè è ïðåäðàçñúäúöè â

ó÷åáíèöè, ó÷åáíè ïîìàãàëà è îáðàçîâàòåëíè

ïðîãðàìè è ïëàíîâå â ïîäãîòâèòåëíîòî è

îñíîâíîòî îáðàçîâàíèå”

Èçëåçå íîâèÿò áðîé 202 íà ñïèñàíèå „Îáåêòèâ“Â íåãî ÷èòàòåëèòå ìîãàò äà ïðî÷åòàò:- Ìíåíèåòî íà åêñïåðòà çà íîâèÿ Âèñø ñúäåáåí ñúâåò: „Íà÷àëî, çàä êîåòî îñòàíà íåðàçáðàíî ìèíàëî“ – àâòîð å ñúäèÿ Ìèðîñëàâà Òîäîðîâà- Äèñêóñèîíåí êëóá „Îáåêòèâ“ - „Äúðæàâíèÿò àíòèñåìèòèçúì â Áúëãàðèÿ 1941-1944 ã.“ – â ðàçãîâîðà ó÷àñòâàò èñòîðèöèòå îò ÁÀÍ Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ è Íàäÿ Äàíîâà, èêîíîìèñòúò Ðóìåí Àâðàìîâ, àâòîð íà êíèãàòà „Ñïàñåíèå“ èëè ïàäåíèå“- „Ïî÷òè êàòî â ðîìàí íà Îðóåë” - ïñèõîëîãúò Èâàí Èãîâ çà „ñêàíäàëíèÿ“ äîêëàä íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ- ×åòåì àðõèâèòå íà ÄÑ: „Îáðàçîâàíèå ñ ãðèô „ñòðîãî ñåêðåòíî“ – Àíòîàíåòà Íåíêîâà- Ðåöåíçèÿ çà àìåðèêàíñêèÿ äîêóìåíòàëåí ôèëì „Ïðàçíèòå òîâàðíè âàãîíè“ íà Åä Ãàôíè – Òîäîð Ï. Òîäîðîâ- Èíòåãðàöèÿ íà ìàëöèíñòâàòà: „Ñïèí è íàðêîòèöè ïîãóáâàò ðîìèòå â Ïåùåðà” – Õðèñòî Õðèñòîâ- „Ñ ìàñòèëî îò ñòàðèÿ âåñòíèê“ – Òàòÿíà Âàêñáåðã

35ÏÈØÀÒ ÍÈ

ЗА 13-ТЕ ОБВИНЯЕМИ ИСЛЯМСКИ ВОДАЧИ

37ÄÀ ÑÈ ÑÏÎÌÍÈÌ ÊÎÌÓÍÈÇÌÀ

КУЛТУРАТА НА ПАМЕТ ЗА КОМУНИЗМА В ЕВРОПА

44ËÈ×ÍÎ ÌÍÅÍÈÅ

ОТНОВО ЗА ПРОЕКТА ЗА ЗАКОН ЗА ДЕТЕТО: КОЙ ПЕЧЕЛИ ОТ ОТЛАГАНЕТО?

54ÏÎ ÑÂÅÒÀ

МЪЧЕНИЯТА И ЕКЗЕКУЦИИТЕ В СИРИЯ ТРЯБВА ДА СПРАТ

60ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ

ОТВОРЕНО ПИСМО ОТ БЪЛГАРСКИ ЖУРНАЛИСТИ ДО ЗАМЕСТНИК-ПРЕДСЕДАТЕЛЯ НА ЕВРОПЕЙСКАТА КОМИСИЯ Г-ЖА НЕЛИ КРУС

10Êëóá Îáåêòèâ

Държавниятантисемитизъм1940 - 1944 г.

Ñíèìêà: cc Templar1307 / www.flickr.com

Платон е мой приятел, но истината ми е по-скъпаÏðåäè íÿêîëêî ñåäìèöè ïîëó÷èõ ïèñìî îò Öþðèõ. Àâòîðúò çíàåøå çà óñèëèÿòà ìè äà îòêðèÿ õîðà, êîèòî äà æåëàÿò äà ãîâîðÿò çà ïðåæèâÿíîòî è ÷óòîòî ïî ïðîáëåìà ñ áúëãàðñêèòå åâðåè ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ïðåïîðú÷à ìè äà óçíàÿ êàêâî ñå å ñëó÷èëî ñ Àëåêñèñ Âàéñåíáåðã. Îçàäà÷èõ ñå. Ïðî÷óòèÿò ïèàíèñò îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä Çèãè Âàéñåíáåðã, ëåêà ìó ïðúñò, áå îáðàçåö çà êëàâèðíî ìàéñòîðñòâî íà ìîé ïðèÿòåë. Ïðåç 1972 ã. èìàõ ùàñòèåòî äà ñëóøàì ñâåòîâíîèçâåñòíèÿ ïèàíèñò, ïî êîéòî ïîâå÷åòî ìåëîìàíè áÿõìå ëóäè. Ïðèÿòåëÿò ìè äîðè çàìèíà â Ïàðèæ, çà äà ñëåäâà ñâîÿ ó÷èòåë. Íèùî ïîâå÷å çà Àëåêñèñ Âàéñåíáåðã îáà÷å íå çíàåõ.

Çàïî÷íàõ äà ÷åòà è äà ðàçïèòâàì. Ïúðâèÿò ïîïàäíàë ìè òåêñò áå in memoriam. Îòáåëÿçâàéêè êîí÷èíàòà íà ñâåòîâíîèçâåñòíèÿ âèðòóîç â Øâåéöàðèÿ, íàöèîíàëåí âñåêèäíåâíèê ïèøå: „Ãîäèíàòà å 1941-âà. Âîéíà. Òðóäíî å äà ñå îáÿñíè íà åäíî íåâèííî äåòå çàùî òðÿáâà äà ñå áÿãà. Çèãè ïîåìà íà ïúò ñàìî ñ ìàéêà ñè, ïúòíà ÷àíòà, ñàíäúê è âúîáðàæàåìî ïèàíî, êîåòî âèæäà âñåêè ïúò, ùîì çàòâîðè î÷è. Áåãúëöèòå âçåìàò è ñòàð àêîðäåîí. Òîé èì ñïàñÿâà æèâîòà, çàùîòî äîêóìåíòèòå èì ñà ôàëøèâè, êàêòî è âèçèòå çà Èñòàíáóë. Ìàéêà ìó å ðàçïèòâàíà ñ ÷àñîâå, à äâàìàòà ñà íàñòàíåíè â èìïðîâèçèðàí êîíöåíòðàöèîíåí ëàãåð – ïúòÿò îòòàì áèë ñàìî

åäèí – êúì Ïîëøà è ñìúðòòà. Îñòàâàò òàì 3 ìåñåöà“. „Ñëó÷è ñå òàêà – ðàçêàçâà ïðåä æóðíàëèñòà òîé, - íåìñêèÿò îôèöåð, îòãîâàðÿù çà íàøèÿ áóíêåð, ñòðàøíî îáè÷àøå ìóçèêàòà. Íåî÷àêâàíî ñòàðèÿò àêîðäåîí ñå ïðåâúðíà âúâ âúëøåáíà ïðú÷èöà. Ñúùèÿò òîçè îôèöåð åäèí äåí ñå âòóðíà ïðè íàñ, íàáóòà íè â åäèí âàãîí ñ öåëèÿ íè áàãàæ è ïîäèð ïîëîâèí ÷àñ âëàêúò ïðåêîñè ãðàíèöàòà, áåç íèêîé äà íè ïîèñêà äîêóìåíòèòå.“ Îòòîãàâà íàñåòíå Àëåêñèñ Âàéñåíáåðã çàæèâÿâà ïîñëåäîâàòåëíî â Õàéôà, Åðóñàëèì, Áåéðóò, Íþ Éîðê, Ïàðèæ.

Èíòåðâþòî å äàäåíî ïðåäè 12 ãîäèíè. Â íåãî Åìàíóèë Ïàâëîâ, èìåòî ïîä êîåòî Âàéñåíáåðã å èçïúëíèë ïúðâèÿ ñè ñîëîâ êîíöåðò íà 10-ãîäèøíà âúçðàñò â Áúëãàðèÿ, ñúîáùàâà îùå íåùî ìíîãî âàæíî. Òî å ñâúðçàíî ñ ãîñòóâàíåòî ìó äåñåòèëåòèÿ ïî-êúñíî â êîìóíèñòè÷åñêà Áúëãàðèÿ. Äîøúë å „ñ ëè÷íàòà ïðîòåêöèÿ íà Ïàí÷î Âëàäèãåðîâ“.

Â îñòàíàëèòå ïóáëèêàöèè, ñâúðçàíè ñ êîí÷èíàòà íà ãîëåìèÿ ïèàíèñò, ñå ïîâòàðÿò òåçè äâà êëþ÷îâè çà ìåí ôàêòà. Áÿãñòâîòî íà Åìàíóèë Ïàâëîâ ñ áàùà Ïàóë Âàéñåíáåðã îò Ñîôèÿ è ïîïàäàíåòî â êîíöåíòðàöèîíåí ëàãåð ïðåç 1941-âà. È äðóãèÿò ôàêò - èìåòî íà Ïàí÷î Âëàäèãåðîâ, îòêðèë çà ìóçèêàëíîòî èçêóñòâî ìàëêèÿ òàëàíò. Åäâà

Юлиана Методиева,главен редактор

Обектив | Брой 202

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

4

10-ãîäèøåí ãî êà÷èë íà ñöåíàòà çà ïúðâèÿ ìó ñîëîâ êîíöåðò. È çà äâàìàòà âåëèêè ìóçèêàíòè çíàåõ, ÷å ñà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä. Íåäîóìåíèåòî ìè ñå ïðîáóæäàøå âñå ïîâå÷å îò èíôîðìàöèîííàòà ìúãëà â áúëãàðñêèòå ïóáëèêàöèè, ñâúðçàíè è ñ äâàìàòà. Ñÿêàø íà íèêîãî íå ïðàâÿò âïå÷àòëåíèå äóìèòå çà ðåïðåñèèòå, êîèòî ìàéêà è ñèí ñà èçïèòâàëè ïðåç îíàçè ãîäèíà, ïîäòèêíàëà ãè äà áÿãàò ñ åäíà ïúòíà ÷àíòà è ñòàð àêîðäåîí. Ñÿêàø Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è àíòèåâðåéñêèòå ïîãðîìè ñå ñëó÷âàò èçâúí Áúëãàðèÿ, à áèòèåòî íà ìóçèêàíòà Âàéñåíáåðã å ïðàøàñàë àëáóì ñúñ ñïîìåíè, ÷èèòî èçæúëòåëè ñòðàíèöè íèêîé íÿìà îõîòà äà îòãðúùà.

À è çàùî çà êîìïîçèòîðà íà „Ðàïñîäèÿ Âàðäàð“ ñå êàçâà íÿêàê ñ íåäîìëúâêè „ðîäåí â Öþðèõ â ñåìåéñòâî íà èíòåëåêòóàëöè“. Òóê-òàì ñå ñïîìåíàâà áúëãàðî-åâðåéñêèÿò ìó ïðîèçõîä. Ïàí÷î Âëàäèãåðîâ å ìóçèöèðàë â Deutshes Theatre ïðè Ìàêñ Ðàéíõàðä, êîãàòî çàïî÷âàò ãîíåíèÿòà íà åâðåèòå îò íàöèñòèòå ïðåç 30-òå ãîäèíè. Çàâðúùà ñå â Áúëãàðèÿ. Ïî âðåìåòî íà öàð Áîðèñ ²²² å íàïèñàë îïåðàòà „Öàð Êàëîÿí“ è ïðî÷óòèÿ áàëåò „Ëåãåíäà çà åçåðîòî“. Ìåæäó âñè÷êèòå ñè ñâåòîâíè èçÿâè óñïÿâà äà îòêðèå ãåíèÿ íà ìàëêèÿ Âàéñåíáåðã, ïðèåë êàêòî ñòîòèöè äðóãè åâðåè õðèñòèÿíñêî èìå. Âåðîÿòíî ìó ïîìàãà äà ñå ñïàñè îò ðàñèñòêèòå èçäåâàòåëñòâà. Ïîêðîâèòåëñòâà ãî è ïî-íàòàòúê, êîãàòî å â èçãíàíèå.

Ðàçïèòâàõ ìóçèêîâåäè, èñòîðèöè. Äðàìàòè÷íèÿò åâðåéñêè ñåãìåíò îò áèîãðàôèÿòà íà äâàìàòà ïðî÷óòè ìóçèêàíòè áå ñèëíî ðåäóöèðàí. Íà âúïðîñà ìè çàùî ïðåäè äà èçáÿãà îò êîíöåíòðàöèîííèÿ ëàãåð Âàéñåíáåðã å ñâèðèë íà ïèàíî ñ èìåòî Åìàíóèë Ïàâëîâ, íèêîé íÿìàøå ïðåäñòàâà. Íÿêîè ïî-âåùè ïîçíàâà÷è îò ñòàðîòî ïîêîëåíèå ìè êàçâàõà ìíîãîçíà÷èòåëíî: çàùîòî íà åâðåèòå èì ñëàãàõà æúëòè çâåçäè è ãè èçñåëâàõà îò Ñîôèÿ, Ïëåâåí, Øóìåí. Ïðàùàõà ãè â ëàãåðè - Ãîðíà Äæóìàÿ, Ñîìîâèò, Äåäåàãà÷.

Ïðåäè 70 ãîäèíè â Áúëãàðèÿ æèâîòúò å áèë òàêúâ, ÷å áëèçî 40-õèëÿäíàòà åâðåéñêà îáùíîñò îò ñòàðèòå è íîâîïðèñúåäèíåíèòå çåìè å áèëà ïîäëîæåíà íà ãîíåíèÿ, óíèæåíèÿ, ïëÿ÷êîñâàíå, ëèøàâàíå îò ãðàæäàíñêè ïðàâà. Àíòèåâðåéñêèòå çàêîíè íàñúð÷àâàëè íàöèîíàëèñòè, áðàííèöè, ïðîíîíñèðàíè ôàøèñòè, âîéíèöè äà ãðàáÿò è íàñèëâàò áåççàùèòíîòî åâðåéñêî íàñåëåíèå.

Êîãàòî çàïî÷íàëè ïðåç 1943-òà äà äåïîðòèðàò åâðåèòå çà Òðåáëèíêà îò Ãîðíà Äæóìàÿ íàïðèìåð, òå ñà ïðåæèâÿâàëè òîâà: „Òàéíà è ôîðìåíà ïîëèöèÿ, òàêà ñúùî è âîéñêàòà, âúîðúæåíà äî çúáè, ïîäêàðâà òóé åâðåéñêî ñòàäî, îòíàñÿéêè ñå êúì íåãî íàé-áåç÷îâåøêè. Âñè÷êî òóé ïîäñêàçâàøå çà ñòðàäàíèÿòà, êîèòî ùå ñå óâåëè÷àâàò îùå ñ âëèçàíåòî èì â òþòþíåâèÿ ñêëàä áåç ðàçëèêà íà ïîë. Â ñòàèòå äî áîëíèòå äåöà îò ìàãàðåøêà êàøëèöà ñå èçëàãàõà îò çàðàçÿâàíå è îñòàíàëèòå çäðàâè. Íà 1000 äóøè, à íà ìåñòà è íà 1500 äóøè, ñå ïàäàøå ïî åäíà ÷åøìà. Ñúùîòî ñòàâàøå è ñ êëîçåòèòå, êîèòî ñå ïàäàõà íà 300 äî 500 äóøè. Â íÿêîè îò ñêëàäîâåòå íå÷èñòîòèèòå îò åäíè÷êèÿ êëîçåò ñà èçòè÷àëè íà äâîðà, òàêà ÷å ïðåñòîÿò òàì å áèë íåâúçìîæåí. Õðàíà ñà ïîëó÷èëè ïî 150-300 ãðàìà õëÿá è äâà ïúòè íà äåí ÷îðáà, îáèêíîâåíî ïîìèåíà âîäà.“ [1]

Îò òîçè àä ìàëöèíà ñà óñïåëè äà ñå ñïàñÿò. Ðàçïðàâÿõà ìè çà åäèí åâðåèí, êîéòî ñâèðåë íà óêðèòà íåçíàéíî êàê öèãóëêà. Ñâèðåë, çà äà ñòàíå æèâîòúò â ëàãåðà â íÿêàêâà ñòåïåí ïîíîñèì. Ïðåç 1941-âà êàçâàò ðåæèìúò áèë ïî-ëåê, íî íå çíàÿ äàëè å áèëî òàêà. Çà ùàñòèå, Àëåêñèñ Âàéñåíáåðã óñïÿë äà ñå èçìúêíå æèâ. Èçáÿãàë ñ ìàéêà ñè íà 14-ãîäèøíà âúçðàñò îò ëàãåðà, îò êîéòî ïî äóìèòå ìó ïúòÿò áèë ñàìî åäèí – „êúì Ïîëøà, êúì ñìúðòòà“. Ñ åäíà ïúòíà ÷àíòà, ñàíäúê è ñòàð àêîðäåîí.

Êàêâà å áèëà èñòèíàòà çà áúëãàðèòå è åâðåèòå ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà?

Çà áúëãàðèòå ÿ ïèøàò áúëãàðñêèòå èñòîðèöè. Çà äà ñúçäàäàò èñòîðèÿòà íà Áúëãàðèÿ, è äî äíåñ çà òàçè èñòèíà äîìèíèðà ïàòðèîòè÷íàòà òåçà. Òàçè, êîÿòî âêëþ÷âà è ñòðàäàíèÿòà íà ñúãðàæäàíèòå íè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä, íå ñå ðàçêàçâà. Èñòîðèöèòå îáè÷àò è äíåñ äà îïèñâàò è òåîðåòèçèðàò çà Áúëãàðèÿ åòíè÷åñêè, ðîäîëþáèâî, èäåîëîãè÷åñêè. Ðàçêàçâàò ïàòåòè÷íè è âúîäóøåâèòåëíè íåùà.

Èñòîðè÷åñêèòå òîìîâå ñà èçïúëíåíè ñ óñïåøíè áèòêè íà âîéñêèòå íè, ìîäåðíèçàöèîííèòå ïðîåêòè íà ìîíàðõèñòè è ôàøèñòè, êóëòóðàòà. Îïèñâàò

[1] Âæ. Íàòàí Ãðèíáåðã, „Äîêóìåíòè“, ñòð.85

5

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

ñå ïîñòèæåíèÿòà íà èçêóñòâîòî íè, ïðåäñòàâÿíî ïî âðåìå íà Òðåòèÿ ðàéõ â ñâåòîâíèòå ãàëåðèè è ìóçèêàëíè ñàëîíè.

Ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà è äåéñòâàùîòî äúðæàâíî àíòèñåìèòñêî çàêîíîäàòåëñòâî, ïðèåòî ïðåäè ñòðàíàòà íè äà ñòàíå ñúþçíèê íà íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ, åâðåèòå ñà çàæèâåëè â ñòðàõ äà íå ãè ñïîëåòè çëîòî, ñëó÷âàùî ñå ñ åâðåéñêèòå îáùíîñòè â çàïàäíîåâðîïåéñêèòå ñòðàíè êàòî Ôðàíöèÿ. Îöåëÿâàëè ñà, êàêòî ìîãàò. Íÿêîè ñà ñå àäàïòèðàëè ïðåç ëè÷íèòå ñè âðúçêè ñ öàðñêîòî ñåìåéñòâî è äâîðöîâèÿ êðúã. Äðóãè, ïðîòèâ âîëÿòà ñè, ñå àñèìèëèðàëè, ñêëþ÷âàëè ãðàæäàíñêè áðàêîâå ñ õðèñòèÿíè. Íå âëèçàëè â ñèíàãîãà, ïðåñòðóâàëè ñå, ÷å ïî÷èòàò öúðêâàòà íè, áîÿäèñâàëè âåëèêäåíñêè ÿéöà. Ïðåñòàâàëè ñà äà ãîâîðÿò íà ìàé÷èí åçèê (îñâåí ó äîìà), êîåòî å áèëî íåïîíîñèìî. Ñëó÷àÿò ñ Ïàí÷î Âëàäèãåðîâ å ñðåä àáñîëþòíèòå èçêëþ÷åíèÿ. Òîé å ïðèíàäëåæàë êúì íàé-òúíêàòà ïðîñëîéêà åâðåéñêè èíòåëåêòóàëöè, ïîùàäåíè îò ðàñèñòêèÿ äóõ, ïðåâçåë âèñîêèòå åòàæè íà âëàñòòà, ó÷èëèùàòà,

âåñòíèöèòå ïî âðåìå íà Òðåòîòî áúëãàðñêî öàðñòâî. Íàïðàâèë å êàðèåðà áëàãîäàðåíèå íà ìîãúùèÿ ñè òàëàíò. Äà ñìÿòàìå, ÷å ñâåòîâíî ïðèçíàòàòà ìóçèêà íà êîìïîçèòîðà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä å áëåñòÿùà çàñëóãà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà è äóõîâíîñò, å òâúðäå îïðîñòåíî è ñàìîõâàëíî. Çàùîòî åäíîçíà÷íèÿò ïðî÷èò íà èñòîðèÿòà íèêîãà íå å äîâåæäàë äî ïðîäóêòèâåí ðåçóëòàò.

Ðàçáèðà ñå, òðÿáâà äà ñïîìåíà è îùå åäèí ïîêúðòèòåëåí ôàêò. Êîãàòî 12 ãîäèíè ïðåäè ñìúðòòà ñè Àëåêñèñ Âàéñåíáåðã äàâà öèòèðàíîòî âå÷å èíòåðâþ, ðåäàêöèÿòà ñëàãà çàãëàâèå „Èñêàì äà îñòàíà â áúëãàðñêàòà çåìÿ“. Íàé-âåðîÿòíî çàãëàâèåòî å âäúõíîâåíî îò î÷åâèäíàòà ëþáîâ íà âåëèêèÿ ïèàíèñò êúì ðîäíîòî ìó ìÿñòî. Êàêâèòî è çëîùàñòíè îáñòîÿòåëñòâà äà ñà ãî ïðåâúðíàëè â èçãíàíèê.

Çàãëàâèåòî „Ïëàòîí å ìîé ïðèÿòåë, íî èñòèíàòà ìè å ïî-ñêúïà” å ïðî÷óò èçðàç íà Ñîêðàò, îòêðèë ïúòÿ íà åâðèñòè÷íàòà ôèëîñîôèÿ.

6


Íîâèÿò Âèñø ñúäåáåí ñúâåò âå÷å å ôàêò. Ïî ïðîìåíåíà ïðîöåäóðà áåøå âúçïðîèçâåäåí ñòàðèÿò ìîäåë – îðãàíúò ïàê âêëþ÷âà 25 ÷ëåíîâå, 22-ìà îò êîèòî ñå îòêúñâàò çà ïåò ãîäèíè îò îñíîâíàòà ñè òðóäîâà ôóíêöèÿ, çà äà ñòàíàò àäìèíèñòðàòîðè. Óïðàâëåíèåòî íà ñúäà, âñå òàêà è íåçàâèñèìî îò ïðåïîðúêèòå çà ãàðàíòèðàíå íà ñïðàâåäëèâ ïðîöåñ è íåçàâèñèìîñò, íå å ðàçäåëåíî îò òîâà íà ïðîêóðàòóðàòà, ïîðàäè êîåòî è îòíîâî ðåøåíèÿòà çà

ïðîôåñèîíàëíàòà êàðèåðà íà ñúäèè è ïðåäñåäàòåëè íà ñúäèëèùà ùå ñå âçåìàò è ñ ó÷àñòèåòî íà äðóãèòå äâå ìàãèñòðàòñêè ïðîôåñèè – ïðîêóðîðè è ñëåäîâàòåëè. Çàòîâà ïðåäâèäåíàòà ñ èçìåíåíèÿòà íà Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò (ÇÑÂ) ïóáëè÷íîñò íà èçáîðà íà ÷ëåíîâåòå íà ÂÑÑ îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå è îò ñúäåáíàòà âëàñò ñúçäàâàøå ïî-ñêîðî ðèñê, îòêîëêîòî ñèãóðíîñò, çàùîòî ìîæåøå äà ñå ïðåâúðíå â ïðèâèäíîñò íà äåìîêðàòè÷åí

Начало, зад което остана

неразбрано минало

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА

7

Мирослава Тодорова

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА

8

ïðîöåñ. À ïðèâèäíîñòòà îòêëîíÿâà âíèìàíèåòî îò ñúùåñòâåíèòå ïðîáëåìè è èìà åäíà åäèíñòâåíà çàäà÷à – äà âúçïðåïÿòñòâà ëåñíîòî èì äîêàçâàíå.

Íèòî ïóáëèêóâàíèòå êîíöåïöèè, íèòî äàííèòå çà èìóùåñòâåíèÿ, ïðîôåñèîíàëíèÿ è ñîöèàëíèÿ ñòàòóñ íà âñåêè îò íîìèíèðàíèòå çà ÷ëåíîâå íà ÂÑÑ äîâåäîõà äî ðåàëèçèðàíå íà öåëòà íà çàêîíà. Ïðåäíàçíà÷åíèåòî íà íîâèÿ ðåãëàìåíò ïî Çàêîíà çà ñúäåáíàòà âëàñò áåøå íà ïðàêòèêà êàíäèäàòèòå äà ïðèäîáèÿò ïóáëè÷íîñò – äà áúäàò îáåêò íà ôîêóñèðàíå íà îáùåñòâåíî âíèìàâèå è îáñúæäàíå. Åäèíñòâåíèÿò îïèò äà ñå ïîñòèãíå òîâà áåøå ÷ðåç çàäàäåíèòå âúïðîñè îò 4 íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè äî íîìèíèðàíèòå çà ÷ëåíîâå íà ÂÑÑ îò êâîòàòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Âúïðîñèòå áÿõà êîíêðåòíè – ÷àñò îò òÿõ çàñÿãàõà ôàêòè îò áèîãðàôèÿòà íà êàíäèäàòèòå, à äðóãà – èçèñêâàõà îöåíú÷íè îòãîâîðè, êîèòî áèõà ïîçâîëèëè äà áúäå ïðîâåðåíà êîìïåòåíòíîñòòà èì. Çàùîòî íå å äîñòàòú÷íî çà ÷ëåíîâåòå íà ÂÑÑ äà èìàò ñàìî áàçèñíà ãðàìîòíîñò çà ñòðóêòóðàòà íà ñúäåáíàòà âëàñò èëè çà ïúðâîñòåïåííèòå é ïðîáëåìè. Ðåçîíúò äà áúäàò ïîñòàâÿíè òúêìî îñòðî ôîêóñèðàíè âúïðîñè íà íîìèíèðàíèòå îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå å â òîâà, ÷å ðîëÿòà íà ïàðëàìåíòàðíàòà êâîòà íà ÂÑÑ å äà íå äîïóñêà êàïñóëèðàíå íà ñúäåáíàòà âëàñò, íî â íèêîé ñëó÷àé îáà÷å òîâà äà íå å çà ñìåòêà íà íåçàâèñèìîñòòà. Îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ñå èçèñêâà äà ïîåìå îòãîâîðíîñòòà äà èçëú÷è 11 ÷ëåíîâå íà ÂÑÑ, êîèòî èìàò ñïîñîáíîñòè äà âíåñàò äðóãà åêñïåðòíà ãëåäíà òî÷êà â òåõíîëîãè÷íèÿ ïðîöåñ ïî àäìèíèñòðèðàíå íà ñúäåáíàòà âëàñò. Òàêà çàëîæåíàòà êîíñòèòóöèîííà êîíöåïöèÿ íà ìîäåëà íà ÂÑÑ íå å áåçïðîáëåìíà, çàùîòî äîïóñêà ñåðèîçíàòà îïàñíîñò îò ïîëèòèçèðàíå íà îðãàíà, â ñëó÷àé ÷å íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè íå èçõîäÿò îò ÿñíè ïðèíöèïíè ïîçèöèè. Èìà è îïàñíîñò âìåñòî äà ñå ðåøàò ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò, òÿ äà áúäå èíôåêòèðàíà ñ âñè÷êè ñåðèîçíè ïðîáëåìè íà ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà è ñ íåïðîçðà÷íèÿ ìåõàíèçúì çà âçèìàíå íà ðåøåíèÿ. Êîìèñèÿòà çà äåìîêðàöèÿ ÷ðåç ïðàâî íà Ñúâåòà íà Åâðîïà[1] íåêîëêîêðàòíî å èçðàçÿâàëà îïàñåíèÿ, ÷å ìîäåëúò íà áúëãàðñêèÿ

ÂÑÑ êðèå ðèñêîâå ñúäåáíàòà ñèñòåìà äà áúäå íåäîïóñòèìî ïîëèòèçèðàíà.

Íà ïðàêòèêà êîíñòèòóèðàíåòî íà ÂÑÑ ñáúäíà âñè÷êè ïðåäâàðèòåëíè ïðèòåñíåíèÿ, ÷å ôîðìàòà íå å ãàðàíöèÿ çà ãåíåðèðàíå íà íîâî ñúäúðæàíèå. Ïðîöåñúò ïî íîìèíèðàíåòî íà ÷ëåíîâåòå íà ÂÑÑ îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îñòàíà íàïúëíî çàêðèò, êàòî îáñòîÿòåëñòâàòà, ïðè êîèòî îòäåëíèòå ïàðòèè ñà ñå ñïðåëè íà ïðåäëîæåíèòå þðèñòè, íå áÿõà ñúîáùåíè. Èçñëóøâàíèÿòà ïðåìèíàõà ïî-ñêîðî ðèòóàëíî ôîðìàëíî, à äîêëàäúò íà Êîìèñèÿòà ïî ïðàâíè âúïðîñè, êîÿòî òðÿáâàøå äà îáîáùè è äà ïðåäñòàâè ñúùåñòâåíàòà ÷àñò îò ïðåäñòàâÿíåòî íà êàíäèäàòèòå, íå ñúäúðæàøå íèêàêúâ àíàëèç íà èäåèòå, íèòî îöåíêà íà ïîêàçàíèòå ñïîñîáíîñòè çà àäìèíèñòðèðàíå. Â òîçè âèä äîêëàäúò íå äàäå âúçìîæíîñò äà ñå ðàçáåðå äàëè ñàìèòå äåïóòàòè ðàçáèðàò êàêâè ñà ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è êàê îöåíÿâàò ïðåäëîæåíèòå ðåøåíèÿ. Çàêëþ÷åíèÿòà ìó ñå ñâåäîõà äî êîíñòàòàöèÿòà, ÷å íðàâñòâåíèòå è ïðîôåñèîíàëíèòå êà÷åñòâà íà íîìèíèðàíèòå íå ñà áèëè îñïîðåíè, ò.å. îïðîâåðãàíè. Àáñóðäíî å äà ñå ïðåäïîñòàâÿ, ÷å åêñïåðòíèÿò èçáîð, êîéòî èçèñêâà ïðîâåðêà íà êâàëèôèöèðàíè óìåíèÿ, å òúðïèìî äà ñå çàùèòàâà ñ ëèïñàòà íà îòïðàâåíè óïðåöè îò êîìïðîìàòåí òèï. Â òîçè ñìèñúë è èçñëóøâàíåòî, è äîêëàäúò íà ïðàâíàòà êîìèñèÿ îò âúíøíà ñòðàíà íå óáåäèõà, ÷å âñè÷êè íîìèíèðàíè, à âïîñëåäñòâèå è âñè÷êè èçáðàíè çà ÷ëåíîâå íà ÂÑÑ, îòãîâàðÿò íà èçêëþ÷èòåëíîòî êîíñòèòóöèîííî èçèñêâàíå – äà ïðèòåæàâàò “âèñîêè” ïðîôåñèîíàëíè è ìîðàëíè êà÷åñòâà.

Â êðàéíà ñìåòêà íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè èçáðàõà 11 îò âñè÷êèòå 17 íîìèíèðàíè, êîèòî ñïîðåä äîêëàäà åäíàêâî îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíèÿòà çà ÷ëåíîâå íà ÂÑÑ. Ñ íàé-ìíîãî ãëàñîâå áåøå èçáðàíà äåïóòàòêàòà îò ÃÅÐÁ Þëèÿíà Êîëåâà. Â ñòàíîâèùå ¹ 10 íà Êîíñóëòàòèâíèÿ ñúâåò íà åâðîïåéñêèòå ñúäèè, ïîñâåòåíî íà ñòàíäàðòèòå, ïðè êîèòî ñå èçèñêâà äà áúäàò êîíñòðóèðàíè è äà ôóíêöèîíèðàò ñúäåáíèòå ñúâåòè, çà äà å çàùèòåí îáùåñòâåíèÿò èíòåðåñ, ñå ïðåïîðú÷âà íà äúðæàâèòå-÷ëåíêè íà Ñúâåòà íà Åâðîïà äà ñúçäàäàò çàêîíîâè ãàðàíöèè, ÷å àêòèâíè ïîëèòèöè è äîðè ñëóæèòåëè â àäìèíèñòðàöèÿòà íà äðóãèòå âëàñòè íÿìà äà âëèçàò â óïðàâëåíèåòî íà ñúäåáíàòà âëàñò.

[1] Êîìèñèÿòà çà äåìîêðàöèÿ ÷ðåç ïðàâî å èçâåñòíà îùå è êàòî Âåíåöèàíñêà êîìèñèÿ – êîíñóëòàòèâåí îðãàí íà Ñúâåòà íà Åâðîïà.


КЪСОТО СЪЕДИНЕНИЕ МИРОСЛАВА ТОДОРОВА

9

Íåñúìíåíî êîíñòðóèðàíåòî íà ïàðëàìåíòàðíàòà êâîòà íîñè äîñòîâåðíà èíôîðìàöèÿ çà òîâà êàêâà å äåéñòâèòåëíàòà âîëÿ íà ïîëèòè÷åñêèòå ñèëè ÷åñòíî äà äåôèíèðàò ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà âëàñò è äà òúðñÿò ïðîçðà÷íî òÿõíîòî ðàçðåøàâàíå â ðàìêèòå íà êîìïåòåíòíîñòòà ñè. Ôàêòè÷åñêîòî ñúñòîÿíèå íå ìîæå äà áúäå èçáåãíàòî, íî íå å îñíîâàíèå çà ðàçìèâàíå íà îòãîâîðíîñòòà èëè ïúê çà áåçäåéñòâèå íà ìàãèñòðàòèòå.

Èçëú÷âàíåòî íà ÷ëåíîâåòå íà ÂÑÑ îò ñúäåáíàòà, ïðîêóðîðñêàòà è ñëåäîâàòåëñêàòà êâîòè ñúùî ïîêàçà íÿêîè ñúùåñòâåíè ïðîöåñè çà ñúñòîÿíèåòî íà òðèòå ìàãèñòðàòñêèòå ïðîôåñèè. Íà îáùîòî äåëåãàòñêî ñúáðàíèå íà ñúäèèòå áÿõà ãëàñóâàíè èçáîðíè ïðàâèëà. Äîêîëêîòî ÇÑÂ íå ñúäúðæà ðåãëàìåíò, èçðàáîòâàíåòî íà èçáîðíà ïðîöåäóðà ñå íàëàãàøå, çà äà ñå ãàðàíòèðà ëåãèòèìíàòà óáåäèòåëíîñò íà ðåçóëòàòèòå îò ãëàñóâàíåòî. Ñúäèèòå íà ïðèíöèïà íà ñàìîóïðàâëåíèåòî, áåç àäìèíèñòðàòèâíà èíèöèàòèâà èëè íàìåñà, ïðåäëîæèõà ïðàâèëà, êîèòî áÿõà ïðèåòè. Ðàçáèðà ñå, òàçè äåéíîñò ïîðàäè ñâîåòî ïúðâîïðîõîäñòâî ïîãúëíà âðåìå è ñå îòðàçè íà ïðîäúëæèòåëíîñòòà íà ñúáðàíèåòî (áëèçî 24-÷àñîâà), íî óòâúðæäàâàíåòî íà äåìîêðàòè÷íèòå ïðîöåäóðè èçèñêâà è ïðîìÿíà íà ìàíòàëèòåòà, è òåõíîëîãè÷åí ïðîöåñ. Íîâèíèòå îò ñúáðàíèåòî íà ñúäèèòå ñà, ÷å òî íå áåøå ôîðìàëíî è âúïðåêè çàëîæåíèòå â ÇÑÂ ïðîáëåìè, êîèòî ðàçêîëåáàâàò ìîòèâàöèÿòà íà ïðèâúðçàíèòå êúì ðàáîòàòà ñè ñúäèè, èìàøå äîñòàòú÷íî çäðàâà êîíêóðåíöèÿ,

çàùîòî êîëåãè, êîèòî îò ãîäèíè ñà àíãàæèðàíè ñúñ ñúäåáíàòà ðåôîðìà ñ êîíêðåòåí ïðèíîñ äîñåãà, ñå âêëþ÷èõà â íàäïðåâàðàòà. Ïðîêóðîðñêîòî è ñëåäîâàòåëñêîòî ñúáðàíèå ïðîòåêîõà öåíòðàëèçèðàíî è äî ãîëÿìà ñòåïåí ïðåäñêàçóåìî åêñïåäèòèâíî. Ñðàâíåíèåòî ïîêàçâà, ÷å çà ðàçëèêà îò ñúñòàâà íà îáùîòî äåëåãàòñêî ñúáðàíèå íà ñúäèèòå, òîâà íà ïðîêóðîðèòå áåøå ñúñ ñèëíî èçðàçåí àäìèíèñòðàòèâåí ïðîôèë – âêëþ÷âàøå ðúêîâîäèòåëèòå íà ïðîêóðàòóðè è òåõíèòå çàìåñòíèöè áåç èçêëþ÷åíèå. Çà ñâîè ïðåäñòàâèòåëè ïðîêóðîðèòå èçáðàõà è äâàìà çàìåñòíèê-ãëàâíè ïðîêóðîðè.

Â ðåçþìå òîâà å êàðòèíàòà íà íà÷àëîòî íà íîâèÿ ÂÑÑ, îáðåìåíåíî ñ âñè÷êè íåðåøåíè ïðîáëåìè îò ìèíàëîòî. Ñèòóàöèÿòà íåñúìíåíî íå å ëåñíà – çàëîæåíèòå îòâúí ñòðóêòóðíè è èíñòèòóöèîíàëíè ïðîáëåìè íà ñúäåáíàòà âëàñò ÿ äåñòàáèëèçèðàò îòâúòðå. Âúïðåêè ÷å ïîëèòè÷åñêèòå ïàðòèè ñúçäàäîõà ïîðåäíèòå òðóäíîñòè ïðåä ñàìîóïðàâëåíèåòî íà ñúäåáíàòà âëàñò è âúïðåêè ñúñòîÿíèåòî íà ìàãèñòðàòóðàòà, êîÿòî íóæäàåéêè ñå îò ñúùåñòâåíà ðåôîðìà, î÷åâèäíî ñàìà ïî ñåáå ñè íå áè ìîãëà äà å åäèíåí ìîùåí ðåôîðìàòîð, íîâèÿò ÂÑÑ âå÷å îáåêòèâíî íå áè ìîãúë äà áúäå êàòî ñòàðèÿ. Ïðåæèâÿíèòå ñêàíäàëè è âúòðåøíè áóíòîâå áÿõà äîñòàòú÷íî èçîáëè÷èòåëíè â äúëáî÷èíà, ñúïðîòèâàòà íà ñúäèèòå ñðåùó îïèòà íà èçïúëíèòåëíàòà âëàñò äà ñå ìåñè ïî äåëà å ôàêò, ïîâèøåíàòà îáùåñòâåíà ÷óâñòâèòåëíîñò – ñúùî.

Мирослава Тодорова е председател на Съюза на съдиите в България (ССБ). Тя е носител на наградата „Човек на годината” на БХК (2011).

Разговора води Антоанета Ненкова

УЧАСТНИЦИ

Държавният антисемитизъм 1940-1944 г.

10


НАДЯ ДАНОВА – историк, занимаващ се с история на балканските народи през 18 и 19 векРУМЕН АВРАМОВ – икономист и историк, занимаващ се с икономика на междуетническите отношения, в частност с държавния антисемитизъм 1940-1944 г.НИКОЛАЙ ПОППЕТРОВ – историк, занимаващ се с българска политическа история през първата половина на 20 век

11

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Èìà âñè÷êè áåëåçè íà

ОБЕКТИВ: Какъв сегмент от българската история е периодът 1940-1944 г.? Какви са основните белези на стопанския, политическия, социалния и духовния живот тогава?

ОБЕКТИВ: А как се вписва на този фон държавният антисемитизъм?

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Òîâà å òåìà, êîÿòî íå ìîæå äà ñå ðàçãëåæäà áåç âðúçêà ñ âîåííèÿ êîíòåêñò, ñúñ ñúþçà

ñ Ãåðìàíèÿ, ñ „íàöèîíàëíèòå èäåàëè”, ïðîïîâÿäâàíè îò êàçèîííèòå îðãàíèçàöèè è îò äúðæàâíàòà ïðîïàãàíäíà ìàøèíà. Äúðæàâíèÿò àíòèñåìèòèçúì îò íà÷àëîòî íà 40-òå ãîäèíè íà 20 âåê å ñúùåñòâåí ñòðàíè÷åí åôåêò, öåíà çà ïðåñëåäâàíîòî õèìåðè÷íî „îáåäèíåíèå“ íà Áúëãàðèÿ. Òàçè öåíà íå òðÿáâà äà ñå ïðåíåáðåãâà, îùå ïî-ìàëêî äà ñå íóëèðà. Íî íå áèâà äà ñå çàáðàâÿò è ìåñòíèòå êîðåíè íà àíòèñåìèòèçìà, êîèòî äîðè äà íå ñà òîëêîâà äúëáîêè êîëêîòî â ñúñåäíè ñòðàíè, áåç ñúìíåíèå ñà íàëèöå.

áåçïàðòèåí àâòîðèòàðåí ðåæèì, íàïðàâëÿâàíî ñòîïàíñòâî â áúëãàðñêè óñëîâèÿ. Ñëåä èçáóõâàíåòî íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà ñå ïðîÿâÿâàò âúíøíè ôàêòîðè, âëèÿåùè âúðõó èêîíîìè÷åñêîòî è ïîëèòè÷åñêîòî ðàçâèòèå.

Îò ãëåäíà òî÷êà íà ñúâðåìåííàòà ïàðàäèãìà, ÷å äåìîêðàöèÿòà å îñíîâíî áëàãî, ñòðàíèòå íà òîçè ïåðèîä ñà ïî-òúìíè, íî îò ãëåäíà òî÷êà íà îáùåñòâåíè íàãëàñè ñëåä Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà òîâà å ðåæèì, êîéòî ñúçäàâà íÿêàêâà ñòàáèëíîñò.

12

КЛУБ ОБЕКТИВ


ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Òÿ ñå èçñëåäâà îò ìíîãî ãîäèíè, îò ðàçëè÷íè ãëåäíè òî÷êè, ñ ðàçëè÷íè àêöåíòè. Ïðåç òîâà âðåìå áå íàòðóïàíà áîãàòà ôàêòîëîãèÿ. Ñåãà ñúñ ñèãóðíîñò çíàåì ïîâå÷å, îòêîëêîòî ïðåäè

20-30-40 ãîäèíè. Îñòàíàëîòî, ðàçáèðà ñå, å âúïðîñ íà èíòåðïðåòàöèÿ. Êàêòî âèíàãè â èñòîðèÿòà, åäíè è ñúùè äîêóìåíòè è ôàêòè ñå ÷åòàò ïî ðàçëè÷åí íà÷èí.

ОБЕКТИВ: Избистриха ли се контурите на съдбата на евреите през периода 1940-1944 г.?

ОБЕКТИВ: Г-жо Данова, какъв е ходът на дебата по еврейската тема сред българските автори след 9 септември до днес?

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Â ìîé äîêëàä, èçíåñåí íà êîíôåðåíöèÿ, îðãàíèçèðàíà îò Ìþíõåíñêèÿ óíèâåðñèòåò íà òåìà „Êóëòóðà íà ñïîìíÿíåòî è ïîëèòèêà íà èñòîðèÿòà íà îêóïàöèÿòà íà Ãúðöèÿ 1941-1944 ã.”, ôîêóñèðàõ âíèìàíèåòî âúðõó çíàíèåòî è ñïîìåíà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, îñúùåñòâåíà â íà÷àëîòî íà ì. ìàðò 1943 ã. îò áúëãàðñêèòå îêóïàöèîííè âëàñòè. Îïèòàõ ñå äà î÷åðòàÿ ïðèñúñòâèåòî íà òàçè òåìà â áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ, ìåìîàðèñòèêà è ïóáëè÷íî ïðîñòðàíñòâî è êîíñòàòèðàõ, ÷å òÿ íàèñòèíà ïðèñúñòâà, íî â ïðèãëóøåí âèä, äîêàòî èçöÿëî äîìèíèðà íàñòîé÷èâàòà òåçà çà „ñïàñåíèåòî” íà áúëãàðñêèòå åâðåè. Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò ïðåäñòàâèòåëèòå íà àêàäåìè÷íèòå ñðåäè è íà áúëãàðñêàòà îáùåñòâåíîñò

проявяват изключителна селективност

ïî îòíîøåíèå íà òåìàòà „Áúëãàðèÿ è Õîëîêîñòà”, êàòî ðîëÿòà íà „ñïàñèòåë” ñå ïðèïèñâà áèëî íà öÿëîòî áúëãàðñêî îáùåñòâî, áèëî íà ëèäåðèòå.

Íà ïðàêòèêà îùå íåïîñðåäñòâåíî ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. â Ñîôèÿ ñå ïîÿâÿâà ïóáëèêàöèÿòà íà Íàòàí Ãðèíáåðã (1945 ã.), êîÿòî ñúäúðæà äîêóìåíòè îò àðõèâà íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè è îò êîÿòî ÷îâåê ìîæå äà íàó÷è êàêâî å ñòàíàëî ñ åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Åãåéñêà Òðàêèÿ. Ìîæå äà ñå óçíàå êàê å çàìèñëåíà è îðãàíèçèðàíà àêöèÿòà, ïðîâåäåíà ïðåç ìåñåö ìàðò 1943 ã., êàêòî è êîè ñà áèëè îñíîâíèòå ó÷àñòíèöè â íåÿ. Íÿêîëêî ãîäèíè ïî-êúñíî (1961 ã.) Ãðèíáåðã ïóáëèêóâà â Òåë Àâèâ äðóãî äîêóìåíòàëíî èçäàíèå, â êîåòî ñà âêëþ÷åíè íåìñêè äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ òåçè ñúáèòèÿ. Îò òîâà èçäàíèå ìîæå äà ñå ðàçáåðå êàêúâ å áèë íàòèñêúò, óïðàæíåí âúðõó Áúëãàðèÿ âúâ âðúçêà ñ âçåìàíåòî íà ðåøåíèÿòà ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ. Ãðèíáåðã íàñòîÿâà, ÷å Áîðèñ ²²² íîñè âèíàòà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå è îíåâèíÿâà áúëãàðñêèÿ íàðîä. Â òàçè ïóáëèêàöèÿ íà Ãðèíáåðã ñå î÷åðòàâàò äâåòå çàùèòíè òåçè, êîèòî ïî-íàòàòúê ïðèñúñòâàò

13

ДЪРЖАВНИЯТ АНТИСЕМИТИЗЪМ 1940-1944 Г.

ó ãîëÿìà ÷àñò îò áúëãàðñêèòå èñòîðèöè. Îò åäíà ñòðàíà ñå î÷åðòàâà òâúðäåíèåòî, ÷å Áúëãàðèÿ íå å èìàëà âúçìîæíîñò äà âçåìà ñàìîñòîÿòåëíè ðåøåíèÿ è ÷å å äåéñòâàëà ïîä íàòèñê. Äðóãàòà òåçà å, ÷å òåçè òåðèòîðèè íå ñà áèëè àíåêñèðàíè è Áúëãàðèÿ íå å ìîãëà äà âçåìà ñàìîñòîÿòåëíî ðåøåíèÿ ïî îòíîøåíèå íà òÿõíîòî íàñåëåíèå. Ãðèíáåðã î÷åðòàâà òåçè äâå òåçè, êàòî èçêàçâà íåñúãëàñèåòî ñè ñ òÿõ.

Â äåéñòâèòåëíîñò äíåñ â áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ ñúùåñòâóâàò äâà ïàðàëåëíè ðàçêàçà – òîçè çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Åãåéñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ ïðåç ìàðò 1943 ã. è äðóãèÿò, îòõâúðëÿù ñúó÷àñòèåòî íà Áúëãàðèÿ â òîâà ïðåñòúïëåíèå. Íàé-ÿðêèÿò ïðåäñòàâèòåë íà ïúðâèÿ ðàçêàç å Èë÷î Äèìèòðîâ (1983, 1986, 1998), ñïîðåä êîãîòî „íîâèòå çåìè”, „ìàêàð è ìåæäóíàðîäíî íåïðèçíàòè, áÿõà ÷àñò îò áúëãàðñêàòà äúðæàâíà òåðèòîðèÿ. Â òÿõ áå âúâåäåíî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî. Óñòàíîâåíè áÿõà îðãàíè íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíà âëàñò – â êóëòóðàòà, ïðîñâåòàòà, ñòîïàíñòâîòî, ïðàâîñúäèåòî, ïîëèöèÿòà, àðìèÿòà, êàêòî è íà áúëãàðñêàòà öúðêâà. Ñàìàòà ñïîãîäáà ñå ñêëþ÷è îò áúëãàðñêèòå âëàñòè, à íå îò îêóïàöèîííèòå. Èçïúëíåíèåòî é ñå ïîå îò áúëãàðñêèòå âëàñòè, íå îò ãåðìàíñêèòå. Àêöèÿòà ïî èçñåëâàíåòî ñå ïëàíèðà è ïðîâåäå ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Íåãîâèòå ïðåäñòàâèòåëè ðúêîâîäåõà èçïúëíåíèåòî ñ ïîìîùòà íà ïîëèöèÿ è âîéñêà. Ïðåâîçúò ñå èçâúðøè ñ áúëãàðñêèòå äúðæàâíè æåëåçíèöè. Êîëêîòî è äà äåéñòâàøå ïîä ïðèíóäà, áúëãàðñêàòà äúðæàâà íîñè öÿëàòà îòãîâîðíîñò çà ïðåäïðèåòîòî çëîäåÿíèå”. Ñïîðåä Èë÷î Äèìèòðîâ îñíîâíàòà âèíà çà ñëó÷èëîòî ñå íîñè Áîðèñ ²²².

Â ïî-íîâî âðåìå (2004 ã.) ïîäîáíî òâúðäåíèå ñðåùàìå â êíèãàòà íà Èâàí Õàäæèéñêè, ïîñâåòåíà íà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ. Àâòîðúò ïîä÷åðòàâà, ÷å „ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ ïî òîâà âðåìå å ðåøàâàíà îò áúëãàðñêàòà âèñøà è ìåñòíà àäìèíèñòðàöèÿ”. Òîé ñå îáÿâÿâà êàòåãîðè÷íî ñðåùó îíåâèíÿâàíåòî íà Áîðèñ ²²² è Ôèëîâ ñ òâúðäåíèåòî, ÷å òå ñà äåéñòâàëè ïîä ÷óæä íàòèñê â èçïúëíåíèå íà ÷óæäà âîëÿ è ðåøåíèÿ. Íàñòîÿâà, ÷å â îêóïèðàíèòå ðàéîíè ñà äåéñòâàëè áúëãàðñêè çàêîíè è ðàçïîðåäáè.

Ïàðàëåëíî ñ òåçè ïóáëèêàöèè ñðåä ÷àñò îò èñòîðèöèòå ïðîäúëæàâà äà äîìèíèðà ìíåíèåòî, ÷å Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, îòêúäåòî ïî÷òè âñè÷êè åâðåè ñà äåïîðòèðàíè è èçáèòè, ñà îêóïèðàíè, íî íå è àíåêñèðàíè, ò.å. òåçè çåìè íå ìîæå äà ñå ñìÿòàò çà ÷àñò îò Áúëãàðèÿ, ÷å òå ñà ñàìî ôîðìàëíî îêóïèðàíè îò Áúëãàðèÿ, òúé êàòî âñúùíîñò ñà ïîä êîìàíäâàíåòî íà ãåðìàíñêèòå ïîëèòè÷åñêè è âîåííè âëàñòè, ÷å òúé êàòî åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ íå ñà áúëãàðñêè ãðàæäàíè, íå å áèëî âúçìîæíî äà ñå íàïðàâè íèùî çà òÿõíîòî ñïàñåíèå. Ïðîÿâÿâà ñå òåíäåíöèÿòà çà îíåâèíÿâàíå íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà ñ îïðàâäàíèåòî çà „ñèëíèÿ íàòèñê îòâúí” èëè àðãóìåíòà çà èçèñêâàíèÿòà íà „íàöèîíàëíèòå èíòåðåñè”. Î÷åâèäíî å òðóäíî äà ñè ïðåäñòàâèì âúçìîæíîñòòà çà êàêúâòî è äà áèëî äèàëîã ìåæäó òåçè äâà ðàçêàçà. Çà ñúæàëåíèå, ïðîòåêëèòå ïðåç ïîñëåäíàòà ãîäèíà íàääóìâàíèÿ â ìåäèèòå ñúñ ñêîïñêèòå èñòîðèöè è ïîëèòèöè âúâ âðúçêà ñ ôèëìà „Òðåòî ïîëóâðåìå” åäâà ëè äîïðèíàñÿò çà ñïîêîéíîòî äîáëèæàâàíå äî òàçè áîëåçíåíà òåìà.

14



ОБЕКТИВ: Тоест това, което ни казвате дотук, е, че от 1945 г. досега темата за съдбата на евреите „припламва” и „гасне”. Коя тема доминира – за „спасението“ или за „падението“?

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà ïðèñúñòâà â èñòîðèîãðàôèÿòà è èíòåðåñóâàùèòå ñå áèõà ìîãëè, àêî æåëàÿò, äà ïîëó÷àò äîñòàòú÷íî ïúëíà èíôîðìàöèÿ çà êîíêðåòíèòå ôàêòè è íÿìàìå îñíîâàíèå äà ñìÿòàìå, ÷å òîâà å òåìà–òàáó. Òÿ îáà÷å î÷åâèäíî å ñðåä òåìèòå, âúðõó êîèòî, ïî äóìèòå íà Ìàðê Ôåðî, å õâúðëåíî ñâåíëèâîòî áóëî íà „ìúë÷àíèåòî”, çàêðèâàùî „ñåìåéíèòå òàéíè, êàêâèòî èìà âñÿêà èíñòèòóöèÿ è âñÿêà íàöèÿ”. Êîéòî èñêà, èìà îòêúäå äà ïîëó÷è èíôîðìàöèÿ, à êîéòî íå æåëàå, ñè çàòâàðÿ î÷èòå çà ñëó÷èëîòî ñå.

Ìíîãî õîðà ó íàñ, ïîðàäè íåïîçíàâàíå íà èñòîðè÷åñêèòå èçâîðè ñìÿòàò, ÷å Áúëãàðèÿ íå íîñè îòãîâîðíîñò çà ñëó÷èëîòî ñå â Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ. Ïî ðàçëè÷íè ïîâîäè ã-í Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ ñå äîêîñâà äî òàçè òåìà (2004). Òîâà, êîåòî òîé

„çàêîâàâà” ïî òîçè âúïðîñ – çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà, å è ìîå óáåæäåíèå. Òîãàâà â „íîâèòå çåìè” å âúâåäåíî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî.

В депортацията участват българската полиция и българската администрация

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Àêî òâúðäèì, ÷å â èñòîðèÿòà íÿêîè íåùà ìîãàò äà ñå èíñòðóìåíòàëèçèðàò îò ïîëèòè÷åñêèòå ñèëè è îáùåñòâåíîòî ìíåíèå, òî òîâà å òèïè÷íî èíñòðóìåíòàëèçèðàíà òåìà. Íèå ÿ èíñòðóìåíòàëèçèðàìå, çà äà ïîêàæåì íà ñâåòîâíîòî îáùåñòâåíî ìíåíèå êàêâè âèñîêè íðàâñòâåíè äîñòîÿíèÿ èìà áúëãàðñêèÿò íàðîä.

ОБЕКТИВ: Такъв пример ни бе даден и съвсем наскоро – при посещението на българското правителство в Израел в началото на септември премиерът Бойко Борисов заяви, че сме спасили всички български евреи. Как коментирате неговото изказване?

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Òèïè÷åí ïðèìåð íà èíñòðóìåíòàëèçèðàíå íà èñòîðèÿòà! Òàêà áåøå è ïî âðåìåòî íà ñîöèàëèçìà, íî íå ñàìî ñ ó÷àñòèåòî íà ÖÊ íà ïàðòèÿòà, à ñ ó÷àñòèåòî íà äîñòà õîðà, êîèòî ñå „ñëàãàõà” íà ðåæèìà è åäèí îò „ñïàñèòåëèòå” áåøå ïðåâúðíàò â ëåãåíäà. Òîâà áåøå äðóãàðÿò Òîäîð Æèâêîâ. Íÿêîè àâòîðè óïîòðåáÿâàò èçðàçà „ïîëèòèêà íà èñòîðèÿòà”.

Íèå ãîâîðèì, ÷å ñìå ãè ñïàñèëè. Íî îò êàêâî? Áúëãàðèÿ å åäèíñòâåíàòà ñòðàíà, â êîÿòî íÿìà ôàøèñòêè ðåæèì â ÷èñòèÿ ñìèñúë íà äóìàòà. Ó íàñ èìà åäíîïàðòèéíî óïðàâëåíèå, êîåòî íå å ôàøèñòêî. Óïðàâëÿâà ìîíàðõúò. Òîãàâà íèå íå

ñìå ãè ñïàñèëè. Òåçè, êîèòî óíèùîæàâàò åâðåèòå, ñà àíòèñåìèòñêèÿò âîåíåí è ôàøèñòêè ðåæèì â Ðóìúíèÿ, àíòèñåìèòñêèÿò ðåæèì â Óíãàðèÿ, àíòèñåìèòñêèÿò è àáñîëþòíî êñåíîôîáñêè ðåæèì íà Àíòå Ïàâåëè÷, êîéòî èçâúðøâà ãåíîöèä, Ñëîâàêèÿ, êîÿòî å â ðúöåòå íà ãåðìàíöèòå, çàùîòî ïî÷òè å îáãðàäåíà îò òÿõíà òåðèòîðèÿ.

Ние сме единственият свободен съюзник на Германия,

ñ èçêëþ÷åíèå íà Èòàëèÿ. Òàì æåðòâèòå ñðåä åâðåèòå ïî âðåìåòî íà Ìóñîëèíè ñà ìàëêî. Íå ãîâîðÿ çà âðåìåòî, êîãàòî èäâà ãåðìàíñêàòà îêóïàöèÿ.

15

Íèå êàçâàìå, ÷å ñìå ñïàñèëè åâðåèòå îò ôàøèñòêèòå ëàãåðè íà ñìúðòòà, íî íàøåòî îáùåñòâî å äîïóñíàëî åâðåèòå äà áúäàò ëèøåíè îò ãðàæäàíñêè ïðàâà – äà íå ìîãàò äà èçëèçàò îò æèëèùàòà ñè, äà íîñÿò çâåçäè, äà íå ìîãàò äà óïðàæíÿâàò îïðåäåëåíè ïðîôåñèè. Êàçâàìå, ÷å íå ñìå ãè ïðàòèëè â ëàãåðèòå íà ñìúðòòà. Ïðåç 1933 ã. è â Ãåðìàíèÿ îùå íå ãè ïðàùàò â òàêèâà ëàãåðè. Òîâà ñòàâà âúçìîæíî ïîñòåïåííî, áàâíî, ñëåä íþðíáåðãñêèòå çàêîíè. Â êðàÿ íà 30-òå ãîäèíè è äî êúì 1942 ã. âñå îùå èìà åâðåéñêè êíèæàðíèöè â Ãåðìàíèÿ. Íèå ïîäìèíàâàìå òîçè àñïåêò è êàçâàìå: „Íèå ãè ñïàñèõìå, çàùîòî èíà÷å âñè÷êèòå ùÿõà äà îòèäàò íà çàêîëåíèå”.

Íå èñêàì äà ïðàâÿ ïàðàëåë ñ „âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ”, íî òîãàâà èìàøå ëè áóíòîâå ñðåùó íåãî? Èìàøå êîíñåíñóñ. Ïðåäñòàâèòåëèòå íà áèâøèòå ïîëèòè÷åñêè ñèëè, ñ êîèòî ïîääúðæàõ âðúçêà, íàïðèìåð îòåöïàèñèåâöè, áÿõà â èçêëþ÷èòåëåí êîíñåíñóñ ñ ðåæèìà íà Òîäîð Æèâêîâ ïî „âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ”.

Èìà è ÷èñòî ñïåêóëàòèâåí åëåìåíò ïðè ïðåñëåäâàíåòî – äàëè ìîæåì äà âçåìåì íåùî, äàëè ìîæåì äà çàåìåì ñòîïàíñêè ïîçèöèè. Äîñòà ñà ôàêòîðèòå, êîèòî áèõà ìîãëè äà âëèÿÿò âúðõó ñúäáàòà íà åäíî ìàëöèíñòâî.


ОБЕКТИВ: Беше споменат изразът „политика на историята”. Г-н Аврамов, съгласен ли сте с него?

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Ñïîìåíàòèòå äâå ïóáëèêàöèè íà Íàòàí Ãðèíáåðã ñà ïîêàçàòåëíè çà åâîëþöèÿòà â îòíîøåíèåòî êúì òåìàòà. Ïúðâàòà ìó êíèãà îò 1945 ã. å âñúùíîñò ñúáðàí ïîìîùåí ìàòåðèàë â ïîäêðåïà íà VII ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä, ó÷ðåäåí äà ðàçñëåäâà äåÿíèÿòà íà „àíòèñåìèòèòå“ â Áúëãàðèÿ (òàêîâà å ïðèåëîòî ïóáëè÷íîñò íàçâàíèå òîãàâà), òîåñò òîâà å êíèãà â ïîìîù íà îáâèíåíèåòî. Òîãàâà ñà ñúäåíè ÷èíîâíèöè îò Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè è êðúãúò, ãðàâèòèðàù îêîëî íåãî, òàêà ÷å âúïðîñúò çà ðîëÿòà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà â Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ å íåçàîáèêîëèì. Òàì èçîáùî íå ïðèñúñòâà ìîòèâúò çà „ñïàñåíèåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè“. Ñúâñåì íàêðàòêî ñå ãîâîðè êàêâî ñòàâà íà 24 ìàé 1943 ã. ïðè èçñåëâàíåòî îò Ñîôèÿ è çà íÿêîè îò ñúïúòñòâàùèòå ãî ïðîòåñòè. À â êíèãàòà îò 1961 ã. âå÷å ñå ñúäúðæà òåçàòà çà ñïàñèòåëíàòà ðîëÿ íà áúëãàðñêèÿ íàðîä, êàòî óäàðåíèåòî å ïîñòàâåíî âúðõó çàñëóãèòå íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ è äðóãè îðãàíèçàöèè. Çà ñìåòêà íà òîâà ïî÷òè å èç÷åçíàë ðàçêàçúò çà Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ. Òàçè ïðîìÿíà â àêöåíòèòå îòðàçÿâà ðàçâèòèåòî íà

идеологизираната интерпретация на събитията в самата България след 1945 г.

Ñëåäâàùà èëè ïî-ñêîðî ïàðàëåëíà ëèíèÿ íà èíñòðóìåíòàëèçèðàíå íà èñòîðèÿòà å â ïðèïèñâàíàòà (ñ î÷åâèäíè íîòêè íà àïîëîãåòèêà) ðîëÿ íà Áîðèñ ²²². Òîé å âåëè÷àí îò áúëãàðñêàòà ïîëèòè÷åñêà åìèãðàöèÿ è îò íÿêîè ñðåäè â îáùíîñòòà íà æèâååùèòå â Èçðàåë åâðåè îò Áúëãàðèÿ.

Íåçàâèñèìî îò èçòúêâàíèòå ãëàâíè ãåðîè, ñ ãîäèíèòå ðàçêàçúò çà „ñïàñåíèåòî“ ñå ïðåâúðíà â îñíîâåí ìîòèâ, èçïîëçâàí (è ñïîíòàííî òúðñåí îò õîðàòà) çà ïðåäèçâèêâàíå íà ïîëîæèòåëíè åìîöèè, çà óêðåïâàíå íà íàöèîíàëíîòî ñàìî÷óâñòâèå è çà ñóáëèìèðàíå íà íàöèîíàëíè êîìïëåêñè. Òîçè ðàçêàç å ïðàâèëíî ïîäðåäåí è êàòî ÷å ëè äàâà âñåêèìó ïðàâîòî äà ñå ÷óâñòâà ãîðä îò åäíî áëàãîðîäíî äåÿíèå. À âñúùíîñò íèêîé îò íàñ íå çíàå êàê áè ðåàãèðàë â îíåçè îáñòîÿòåëñòâà. Ñåãà å äîáðå èçâåñòíî, ÷å ïðåäè 70 ãîäèíè ñëó÷èëîòî ñå äîáðî å ðåçóëòàò îò ïóáëè÷íàòà ïîçèöèÿ íà øåïà èçòúêíàòè ëè÷íîñòè è îò íàïðàâåíîòî îò îñòàíàëè àíîíèìíè õîðà, ïðîÿâèëè ïî÷òåíîñò ñðåä ìîðå îò áåçðàçëè÷èå.

Îñâåí òîâà, ñòàíàëîòî ó íàñ å ïðåäñòàâÿíî êàòî óíèêàëíî, êîåòî íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà. Â Ðóìúíèÿ

16



íàïðèìåð, àíòèñåìèòèçìúò å ñèëåí è íàñòúïàòåëåí. Òàì òîé íÿìà íóæäà îò ãåðìàíñêî ïîäòèêâàíå, çà äà ñå ðàçâèõðè. Íî íå íàâñÿêúäå å òàêà. Â Èòàëèÿ àíòèñåìèòèçìúò íå å ÷àñò îò ôàøèñòêàòà èäåîëîãèÿ è çà äåïîðòèðàíå íà åâðåèòå âúîáùå íå ñòàâà äóìà. Â Óíãàðèÿ ìåñòíèòå åâðåè ñà ñðàâíèòåëíî çàùèòåíè, êàòî íà ãåðìàíöèòå ñà ïðåäàäåíè è

ñëåä òîâà äåïîðòèðàíè åâðåèòå ñ ÷óæäî (èëè áåç) ãðàæäàíñòâî: òî÷íî êàêòî ñòàâà â „íîâèòå áúëãàðñêè çåìè“ (Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ). Åäâà ñëåä êàòî ïðåç ìàðò-àïðèë 1944 ã. Óíãàðèÿ å îêóïèðàíà îò Ãåðìàíèÿ ñå îðãàíèçèðà ìàñîâàòà äåïîðòàöèÿ íà óíãàðñêè åâðåè ñ ó÷àñòèåòî íà ìåñòíàòà àäìèíèñòðàöèÿ.

ОБЕКТИВ: Г-жо Данова, кой е вашият контрааргумент срещу тази уютна теза?

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Ñúùåñòâóâàò ôàêòè è äîêóìåíòè. Ñúùåñòâóâàò èìåíàòà íà õîðàòà ñ òåõíèòå ðîæäåíè äàòè è ïðîôåñèè, êîèòî ñòîÿò çàä ÷èñëîòî 11 383, èçïèñàíî íà âúçïîìåíàòåëíàòà ïëî÷à ïðåä Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. Çà âñÿêî îò ñåëèùàòà âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ èìà äúëãè ñïèñúöè íà õîðà, êîèòî ïðåäñòàâèòåëè íà

áúëãàðñêèòå âëàñòè ñà „âäèãíàëè” è èçïðàòèëè êúì êîíöåíòðàöèîííèòå ëàãåðè.

Íèêîãà íÿìà äà çàáðàâÿ èñòîðèÿòà íà ìàëêèÿ Èñàê.Èñàê å îò âëàêîâåòå, òîâàðåíè â Ñêîïèå. Òîãàâà òîé å íÿìàë îùå ãîäèíêà. Â ñïèñúêà ñðåùó íåãîâîòî èìå áåøå çàïèñàíî „íóëà ãîäèíè”.

ОБЕКТИВ: Г-н Аврамов, във вашето изследване за държавния антисемитизъм в България през 1940-1944 г. твърдите, че икономиката е едно от полетата, които разкриват мотивацията, движещите сили и последиците на антисемитската политика.

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Èêîíîìèêàòà å ñúñ ñèãóðíîñò åäèí îò ìîòèâèòå. Öÿëàòà èäåîëîãè÷åñêà îáîñíîâêà, êîÿòî ñòîè çàä Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà îò 1941 ã. è çàä ïîñëåäâàëèòå àíòèñåìèòñêè íàðåäáè îò îíåçè ãîäèíè íå êðèå, ÷å

еврейското малцинство е третирано като вредно,

êàòî îáùíîñò, êîÿòî èãðàå íåãàòèâíà ðîëÿ çà áúëãàðñêîòî ñòîïàíñêî ðàçâèòèå.

Ïúðâèÿò åòàï â çàêîíîäàòåëíèòå ìåðêè çàáðàíÿâà íà åâðåèòå äà óïðàæíÿâàò îïðåäåëåí êðúã ïðîôåñèè è çàíÿòèÿ, âúâåæäà îãðàíè÷åíèÿ çà ïðàêòèêóâàíåòî íà ñâîáîäíè ïðîôåñèè. Òîâà âîäè äî ïðèíóäèòåëíî ïðåêðàòÿâàíå íà äåéíîñòòà è äî ïðåõâúðëÿíå èìóùåñòâîòî â ìíîæåñòâî ôèðìè îò åâðåèòå íà áúëãàðè. Ñúùåâðåìåííî, åâðåèòå ñà ïðèíóäåíè â êà÷åñòâîòî ñè íà ôèçè÷åñêè ëèöà äà äåêëàðèðàò äâèæèìîñòèòå è íåäâèæèìîñòèòå ñè è äà ïðåäàäàò „èçëèøúöèòå“. Åñòåñòâåíî, â õîäà íà âñè÷êè òåçè ïðîöåäóðè ñå ñúçäàâàò âúçìîæíîñòè çà ñïåêóëà,

17

ðåêåò, ãðàáåæ, èêîíîìè÷åñêî ìàðîäåðñòâî.

Èêîíîìè÷åñêèÿò íàòèñê ñå óñèëâà ìíîãîêðàòíî ñëåä ñðåäàòà íà 1942 ã., êîãàòî áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî âëèçà â ïðåãîâîðè ñ Ãåðìàíèÿ çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò ñòðàíàòà è å ñúçäàäåíî Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Â êðàÿ íà àâãóñò 1942 ã. êðúãúò íà çàáðàíåíèòå äåéíîñòè ñå ðàçøèðÿâà ÷óâñòâèòåëíî. Ðåñòðèêöèèòå âúðõó ñòîïàíñêàòà äåéíîñò íà åâðåèòå ñòàâàò ìíîãî ïî-îæåñòî÷åíè, àêöèîíåðíàòà è åäíîëè÷íàòà èì ñîáñòâåíîñò å „ïîáúëãàðåíà“ (êàêòî ñå êàçâà òîãàâà – „àðèçèðàíà“). Òîâà ñå îñúùåñòâÿâà ÷ðåç ðàçëè÷íè ìåõàíèçìè êàòî áèâøèòå èì êîíêóðåíòè ñå àêòèâèçèðàò, çà äà ïðèäîáèÿò ïðèíóäèòåëíî ïðåäëàãàíîòî çà ïðîäàí îãðîìíî êîëè÷åñòâî àêòèâè.

Â ðàìêèòå íà òàçè âòîðà ôàçà å è îíîâà, êîåòî ñå ñëó÷âà â Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ. Òàì ñúùèòå òåçè ðàçïîðåäáè ñà ïðèëîæåíè ñ ïúëíà ñèëà, êàòî âå÷å ñòàâà âúïðîñ çà ïîáúëãàðÿâàíå ëè÷íîòî èìóùåñòâî íà ñìúðòíèöè. Âïå÷àòëÿâàùî å

настървеното нахвърляне върху тази собственост

íå ñàìî îò ÷àñòíè ëèöà, íî è îò äúðæàâíè èíñòèòóöèè, íåïðàâèòåëñòâåíè è áëàãîòâîðèòåëíè îðãàíèçàöèè (äîðè ×åðâåíèÿ êðúñò). Îðãàíèçèðàò ñå ñòîòèöè òúðãîâå çà çàêóïóâàíå íà âåùèòå, êúäåòî ñå ñòè÷àò ïðåäñòàâèòåëè íà îôèöèàëíè âåäîìñòâà è ìíîæåñòâà îò „îáèêíîâåíè ãðàæäàíè“, ïåòèìíè äà ïðèäîáèÿò íà áåçöåíèöà èçëàãàíèòå âåùè è ïîêúùíèíà. Â „íîâèòå çåìè“ ñå îðãàíèçèðàò äîðè çàòâîðåíè òúðãîâå, èçêëþ÷èòåëíî çà ìåñòíèòå áúëãàðñêè ÷èíîâíèöè.

À íå òðÿáâà äà ñå çàáðàâÿ è ÷å åäèí îò íàé-ãîëåìèòå õèùíèöè å äúðæàâàòà, êîÿòî ùåäðî ñå „îáëàæâà” ñ åâðåéñêèòå êàïèòàëè. Ìíîãî îò ãîëåìèòå ïðåäïðèÿòèÿ ñòàâàò äúðæàâíà ñîáñòâåíîñò. Òå èëè íå íàìèðàò ñîáñòâåíèê è ïîïàäàò â äúðæàâíè ðúöå, èëè ïðàâèòåëñòâîòî ïðîñòî ãè íàöèîíàëèçèðà (èçêóïóâàéêè àêöèèòå), òúé êàòî ãè å íàìåðèëî çà àïåòèòíè àêòèâè è çà ïîëå, â êîåòî àäìèíèñòðàöèÿòà ùå ìîæå ñâîáîäíî äà ñå ðàçïîðåæäà.

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Îùå â êðàÿ íà 20-òå

ãîäèíè íà 20 âåê, êîãàòî õîðàòà íà Êðóì Ìèòàêîâ (Ñúþç íà áúëãàðèòå/Ñúþç íà áúëãàðèòå ôàøèñòè - íàöèîíàëèñòè÷åñêà îðãàíèçàöèÿ, âúçíèêíàëà îò îðãàíèçàöèÿ íà âîåííîïëåííèöè è çàëîæíèöè ïðåç Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà) îòðè÷àò Íüîéñêèÿ äîãîâîð, ñå ïîñòàâÿ òåìàòà çà îãðàáâàíåòî îò ñâåòîâíèÿ êàïèòàë íà ñòîïàíñòâàòà íà äúðæàâè êàòî Áúëãàðèÿ. Òàì ôèãóðèðà è òåìàòà çà ñâåòîâíèÿ åâðåéñêè êàïèòàë. Òîâà, ÷å åâðåèòå ñà ãðàáèòåëè è ñà âèíîâíè, íå å èçìèñëåíî îò Õèòëåð ïðåç 1933 ã. Òî ñúùåñòâóâà ïðåç 20-òå ãîäèíè â Áúëãàðèÿ è íå êàòî ïðîäóêò íà ãåðìàíñêî âëèÿíèå.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Òàçè òåìà ñå ÷óâà îùå â êðàÿ íà 19 âåê.

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Äà, íî â êðàÿ íà 20-òå ãîäèíè âå÷å çâó÷è ïî÷òè êàòî ìàðêñè÷åñêà òðàêòîâêà – áåçîòå÷åñòâåíèÿò åäúð êàïèòàë, ñâúðçàí ñ ìåæäóíàðîäíîòî åâðåéñòâî è ñ ìàñîíñòâîòî, èçâúðøâà ñâåòîâåí çàãîâîð, â êîéòî æåðòâè ñà äúðæàâè êàòî Áúëãàðèÿ. Íüîéñêèÿò äîãîâîð, ñïîðåä òåçè òâúðäåíèÿ, å ïðîäóêò íà òîçè ëèáåðàëíî-ìàñîíñêè è ñâåòîâåí åâðåéñêè çàãîâîð, íî íåùàòà ñå ñâúðçâàò ñ áîëøåâèçìà – ðúêîâîäíèÿò åëèò íà áîëøåâèêèòå å îò åâðåè. Ïî-íàòàòúê òîâà å òåìàòà, êîÿòî ùå äîâåäå òåçè õîðà äî àíòèêîìóíèçìà è äî ñèìïàòèÿ êúì ðåæèìà íà Õèòëåð. Âàñèë Ìèòàêîâ, ïðàâîñúäåí ìèíèñòúð ïðåç 1938-1942 ã., êàçâà: „Íèå æèâååì â íàé-ñëàâíàòà åïîõà – åïîõàòà íà Õèòëåð, êîéòî äîíåñå ñïðàâåäëèâîñò íà Åâðîïà!” Õèòëåð „äàâà” íà Áúëãàðèÿ Áåëîìîðèåòî, Ìàêåäîíèÿ è Äîáðóäæà è òîãàâà çà Ìèòàêîâ Õèòëåð ñå ïðåâðúùà â èêîíà. Ñúùîòî ãî ïðàâè è ïðîôåñîðúò-þðèñò Ëþáîìèð Âëàäèêèí, íî ïðè íåãî íåùàòà ñà ìàëêî ïî-ñëîæíè. Íåãîâèÿò àíòèñåìèòèçúì å ñ ãåðìàíñêà ôðàçåîëîãèÿ.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Â êðàÿ íà 19 âåê òåìàòà çà „âðåäíàòà ðîëÿ íà åâðåèòå” ïðèñúñòâà â òåêñòîâåòå è íà õîðà ñ ëåâè óáåæäåíèÿ. Òàêà Èëèÿ Éîâ÷åâ ãîâîðè, ÷å „èäâàò åâðåèòå è ùå íè èçêóïÿò çåìÿòà”. Òâúðäè ñå, ÷å åâðåèòå ñà ìåæäóíàðîäíèÿò êàïèòàë, êîéòî åêñïëîàòèðà ðàáîòíèöèòå.

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Â êðàÿ íà 19 âåê ñòàðèÿò Âëàäèêèí, Íèêîëà Éîíêîâ ñúùî èìà â ñâîÿòà ïóáëèöèñòèêà íÿêàêâè àíòèñåìèòñêè çàáåæêè. Ïðåç


18



1942 ã. Âëàäèêèí â èäåîëîãè÷åñêàòà áèîãðàôèÿ íà Õèòëåð êàçâà, ÷å åâðåèíúò å êàòî çìèÿòà è êúäåòî

ãî âèäèø, òðÿáâà äà ìó ñòúï÷åø ãëàâàòà, çà äà íå òå óõàïå.

ОБЕКТИВ: Все пак, в хода на разговора ни нека уточним къде са началото и краят на държавния антисемитизъм?

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Íà÷àëîòî å Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà, ÷èèòî ïðîåêò ñå îáñúæäà ïðåç åñåíòà íà 1940 ã., çà äà âëåçå â ñèëà â êðàÿ íà ÿíóàðè 1941 ã. Àíòèñåìèòèçìúò âå÷å å äúðæàâåí, òúé êàòî çà íåãî ñå êîâàò çàêîíè. Êðàÿò å ïðåç àâãóñò è íà÷àëîòî íà ñåïòåìâðè 1944 ã., êîãàòî çàïî÷âàò äà ñå ïðèåìàò çàêîíè è ðàçïîðåäáè, êîèòî ïîñòåïåííî (ïî-ðàäèêàëíî îò îêòîìâðè íàòàòúê) îòìåíÿò àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Ñèìâîëè÷åí àêò

â òîâà îòíîøåíèå å ïðèñúäàòà íà VII ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä îò 2 àïðèë 1945 ã. Ïàðàäîêñàëíî å, ÷å Äèìèòúð Ïåøåâ, êîéòî å ñúäåí îò äðóã ñúñòàâ, ïîëó÷àâà 15-ãîäèøíà ïðèñúäà, òîëêîâà êîëêîòî è ßðîñëàâ Êàëèöèí – åäíà îò êëþ÷îâèòå ôèãóðè â Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Êàòî öÿëî, ïîëîâèíàòà îò îáâèíÿåìèòå îò VII ñúñòàâ ñà îñúäåíè óñëîâíî èëè ñà îïðàâäàíè, ò.å. íå èçëåæàâàò íàêàçàíèå.

ОБЕКТИВ: А защо, г-н Аврамов, във вашето изследване „Спасение“ или падение“ по темата за държавния антисемитизъм в България отделяте специално внимание на една папка с надпис „Ходатайства” от архивите на някогашното Комисарство по еврейските въпроси? За лицемерието на държавната машина ли намеквате?

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Ïàïêàòà „Õîäàòàéñòâî” îò àðõèâà íà Êîìèñàðñòâîòî îñâåòëÿâà èíòèìíèòå íà÷èíè, ïî êîèòî ñå ïðèëàãà âñÿêî çàêîíîäàòåëñòâî â Áúëãàðèÿ, ïðîÿâèòå íà ñèìïàòèÿ èëè àíòèïàòèÿ îò èçïúëíèòåëèòå íà çàêîíèòå, èçïîëçâàíåòî íà ðàçïîðåäáèòå èì çà ëè÷íà îáëàãà.

Ïàïêàòà å íàáîð îò äîêóìåíòè, çàïàçèëè ñëåäè îò íàìåñè ïðè îñúùåñòâÿâàíåòî íà àíòèñåìèòñêèòå ìåðêè. Ñåãà òåçè íåùà ñå ñëó÷âàò ïî òåëåôîíà, âúâ âèðòóàëíîòî ïðîñòðàíñòâî èëè ïî ìíîãî äðóãè íà÷èíè, êàòî ðÿäêî îñòàâàò „ìàòåðèàëíè“ ñâèäåòåëñòâà. Íî òîãàâà êóëòóðàòà íà êîðóïöèÿòà è õîäàòàéñòâîòî å ðàçëè÷íà. Ìíîçèíà ñà ñìÿòàëè,

÷å èìàò ïðàâà âúðõó îíîâà, êîåòî ñå ðàçïðîäàâà, ïèñàëè ñà áåç ñâÿí èñêàíèÿòà ñè (íàé-÷åñòî çà êâàðòèðè è íàçíà÷åíèÿ) êúì Áåëåâ è êúì äðóãè ëèöà â Êîìèñàðñòâîòî âúðõó ãúðáà èëè íà ëèöåòî íà âèçèòíàòà ñè êàðòè÷êà. Óñïåõúò å ðàçëè÷åí, íî âñè÷êî çàïàçåíî ãîâîðè êàê ðàçíîëèê êðúã îò „åëèòèòå“ (ñðåä òÿõ ñðåùíàõ ãëàâàòà íà Ïðàâîñëàâíà öúðêâà ïî îíîâà âðåìå, äåïóòàòè, ÷èíîâíèöè, ïðîôåñîð…) ïðèåìà, ÷å å â ðåäà íà íåùàòà äà ñå îáúðíå êúì åäíà âúïèþùî ðåïðåñèâíà èíñòèòóöèÿ, çà äà ïîëó÷è ëè÷íè îáëàãè èëè êëèåíòåëèñòêè óñëóãè.Â ïàïêàòà èìà õîäàòàéñòâà è â ïîëçà íà åâðåèòå, íàé-âå÷å ïî ïîâîä òåõíè èñêàíèÿ îò ìàé-þíè 1943

19

ã. äà áúäàò èçñåëåíè â ãðàäîâå, êúäåòî èìàò áëèçêè èëè ïðèÿòåëè. Òóê âñè÷êî å ñëó÷àéíîñò è çàâèñè îò äîáðàòà âîëÿ íà ÷èíîâíèöèòå îò Êîìèñàðñòâîòî. Äâàìà èëè òðèìà îò òÿõ ñà áèëè îâëàñòåíè äà ðàçðåøàâàò åâåíòóàëíî íîâî ìåñòîæèòåëñòâî. Íå

áèõ íàðåêúë òåõíèòå ðåøåíèÿ áëàãîäåÿíèå èëè õóìàííà ïîñòúïêà, çàùîòî â íèòî åäèí îò ñëó÷àèòå íå ïðîëè÷àâà íåñúãëàñèå ñúñ ñàìèÿ ïðèíöèï íà ãîíåíèåòî èëè ñ ïîãàçâàíåòî íà ãðàæäàíñêèòå ïðàâà.

ОБЕКТИВ: Нека в края на разговора ни дадем отговор на въпроса спаси ли България всичките си евреи? Вече уточнихме, че според българския премиер се е случило само спасението.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Ñïîðåä ìåí ïîäõîäÿùàòà äóìà å „îöåëÿâàíå”. Ïúðâèÿò áúëãàðñêè òåêñò, â êîéòî âèäÿõ äóìàòà „ñïàñåíèå” (ïîñòàâåíà â êàâè÷êè), áåøå â òåêñò íà Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ â ïðåäãîâîðà êúì ñïîìåíèòå íà Äèìèòúð Ïåøåâ (2004) è àç ñúì íàïúëíî ñúãëàñíà ñ àâòîðà. Ðóìåí Àâðàìîâ ÿ ïîñòàâè â çàãëàâèåòî íà êíèãàòà ñè (2012), ñ êîåòî ïðåäèçâèêà áóðíè ðåàêöèè.

Ìíîãî õîðà ïðîñòî íå çíàÿò çà òîâà, êîåòî ñå å ñëó÷èëî ñ åâðåèòå â Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà

Ìàêåäîíèÿ. Íå ñå çíàå è òîâà êàê òî÷íî è îò êîãî å îñúùåñòâåíà äåïîðòàöèÿòà. Äâàìàòà ñ Ðóìåí Àâðàìîâ ïîäãîòâÿìå ïóáëèêàöèÿ íà äîêóìåíòè çà ñëó÷èëîòî ñå â íà÷àëîòî íà ìàðò 1943 ã. â îêóïèðàíèòå îò Áúëãàðèÿ òåðèòîðèè. Òîâà ùå áúäàò ïðåäñòàâèòåëíè äîêóìåíòè, òúé êàòî ñòàâà äóìà çà åäèí îãðîìåí ìàñèâ îò ìàòåðèàëè, ñúõðàíÿâàíè â áúëãàðñêèòå àðõèâè. Äîêóìåíòèòå ðàçêðèâàò îðãàíèçèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî íà äåïîðòàöèÿòà îò áúëãàðñêèòå âëàñòè. Êîéòî èñêà, ùå ìîæå äà ïðî÷åòå.

ОБЕКТИВ: За държавата е удобно да се скрие зад обществото. Г-жо Данова, вие пишете, че българската държава като носител на отговорността за депортацията трябва да стане мотора на дописването на темата. Очаквате ли това да се случи?

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Ïðåäëîæèõìå íà Öåíòðàëíèÿ äúðæàâåí àðõèâ äà ïóáëèêóâà ñáîðíèê ñ äîêóìåíòè îò Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè, Áúëãàðñêàòà íàðîäíà áàíêà, Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúíøíèòå ðàáîòè, Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî, Áúëãàðñêàòà öúðêâà è äð., òúé êàòî òåçè äîêóìåíòè ñå ñúõðàíÿâàò èìåííî â ÖÄÀ. Áåøå íè îòêàçàíî. Íî

òå, âñå ïàê, ùå èçëÿçàò. Ïîäãîòâÿìå äâà òîìà, êîåòî å ìàëêà, íî ïðåäñòàâèòåëíà ÷àñò îò ñúõðàíÿâàíàòà â àðõèâà äîêóìåíòàöèÿ çà äåïîðòàöèÿòà.

ÀÍÒÎÀÍÅÒÀ ÍÅÍÊÎÂÀ: Ñàìî ïðåäè äíè ïðåìèåðúò Áîðèñîâ êàçâà: „Ñïàñåíèåòî íà åâðåèòå”.

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Ïðåìèåðúò ñúñ ñèãóðíîñò íÿìà


20



îñîáåíè ïîçíàíèÿ â ìàòåðèÿòà, à è íå å èçâåñòåí ñ ÷óâñòâèòåëíîñò êúì èñòîðè÷åñêèòå íþàíñè. Íî ïî-âàæíîòî å, ÷å òîé å ïîðåäíèÿò ïîëèòèê, êîéòî íàëàãà äúðæàâíà ïîëèòèêà ïî âúïðîñà. Òîâà, êàêòî â êîìóíèñòè÷åñêèòå âðåìåíà, âîäè äî ôîðìóëèðàíåòî íà åäèíñòâåíî ïðàâèëíà äúðæàâíà èñòîðè÷åñêà èñòèíà. Â ìîìåíòà òÿ ñå ôîðìóëèðà îò ëèöåòî Ñïàñ Òàøåâ, êîéòî áåçî÷ëèâî è ãðóáèÿíñêè ìàíèïóëèðà ìèíàëîòî, íàëàãàéêè âúçìîæíî íàé-áåçñìèñëåíàòà ëèíÿ: äà ñå îòðè÷àò íåîñïîðèìè ôàêòè. Òîâà íåèçáåæíî ùå ñå îáúðíå ñðåùó Áúëãàðèÿ.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Áèõìå ìîãëè äà ïîãëåäíåì êàêâî ñå ñëó÷è âúâ Ôðàíöèÿ. Äî 1995 ã. ôðåíñêàòà äúðæàâà îòêàçâà äà ïîåìå îòãîâîðíîñò çà äåïîðòèðàíèòå åâðåè ïî âðåìå íà ðåæèìà íà Âèøè. Åäâà â êðàÿ íà 20 âåê Æàê Øèðàê ïîåìà îòãîâîðíîñòòà è çàÿâÿâà, ÷å ôðåíñêàòà ñòðàíà íîñè îòãîâîðíîñò, òúé êàòî äåïîðòàöèÿòà å îñúùåñòâåíà îò ôðàíöóçè. Ñëåä òîâà ïàê íàñòúïâà îòíîâî ìúë÷àíèå. Òàçè ãîäèíà, êîãàòî áå èçáðàí íîâèÿò ôðåíñêè ïðåçèäåíò, âñè÷êè î÷àêâàõà äà âèäÿò êàêâà ïîçèöèÿ ùå çàåìå òîé ïî òîçè âúïðîñ. Ôðàíñîà Îëàíä ñúùî ïîå îòãîâîðíîñòòà çà ñëó÷èëîòî ñå ñ åâðåèòå âúâ Ôðàíöèÿ.

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Ïðèìåðúò ñ Ôðàíöèÿ å äâóñìèñëåí. Îò åäíà ñòðàíà, òóê ñòàâà äóìà çà ñõîäíà ñ íàøàòà ñèòóàöèÿ – çà äåïîðòàöèÿòà íà îêîëî 13 õèëÿäè åâðåè áåç ãðàæäàíñòâî (êàêâèòî ñà òåçè îò Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ), ñúáðàíè íà çèìíèÿ êîëîäðóì â Ïàðèæ. Îò äðóãà ñòðàíà îáà÷å, äà íå çàáðàâÿìå, ÷å âúâ Ôðàíöèÿ àâòîðèòå íà òîâà ïðåñòúïëåíèå äîðè íå áÿõà ïðåñëåäâàíè. „Ôðåíñêèÿò Áåëåâ”, øåôúò íà òÿõíîòî Êîìèñàðñòâî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè, äîæèâÿâà ñïîêîéíî ñâîÿ êðàé â Èñïàíèÿ (â êðàÿ íà 70-òå ãîäèíè), îòêúäåòî íèêîãà íå áå ïîèñêàíî äà áúäå åêñòðàäèðàí. Íà÷àëíèêúò íà ïîëèöèÿòà â Ïàðèæ, êîéòî å áèë áëèçúê ñ Ôðàíñîà Ìèòåðàí, å ðåàáèëèòèðàí â êðàÿ íà 50-òå ãîäèíè, à îïèò çà ïðîöåñ ñðåùó íåãî áå íàïðàâåí åäâà â êðàÿ íà 90-òå ãîäèíè. (Ïðåäè ïðîöåñà òîé å óáèò îò ïñèõè÷åñêè íåóðàâíîâåñåí ÷îâåê.) Âúâ âñÿêî åäíî îò òåçè îòíîøåíèÿ ïðèìåðúò íà Ôðàíöèÿ íå å íàé-äîáðèÿò. È âñå ïàê, ñëåä 50 ãîäèíè, êàêòî ñïîìåíà Íàäÿ Äàíîâà, ôðåíñêàòà äúðæàâà íàìåðè ñèëè äà ñå èçâèíè, ïðåïîòâúðæäàâàéêè ñúâñåì íåîòäàâíà, ÷å òîâà å „çëîäåÿíèå, èçâúðøåíî âúâ Ôðàíöèÿ îò Ôðàíöèÿ“.

ОБЕКТИВ: А кой е най-добрият пример в поемането на отговорността?

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Ñèãóðíî Ãåðìàíèÿ. Òå ñè ïðèçíàõà ïðåñòúïëåíèåòî. Äîðè ïðåç 90-òå ãîäèíè ïðèçíàõà, ÷å ãåðìàíñêèÿò Âåðìàõò å èçâúðøèë ïðåñòúïëåíèÿ íà Èçòî÷íèÿ ôðîíò. Àêî íàøèòå âîéñêè ñà èçâúðøèëè íÿêàêâî ïðåñòúïëåíèå, íèêîãà íÿìà äà ãî ïðèçíàÿò. Òîâà îáà÷å íå ïðå÷è íà ãåðìàíöèòå äà èçäàâàò áèîãðàôèè íà Õèòëåð è äà èçñëåäâàò íåãî è ðåæèìà ìó. Òîåñò ìîæå äà èìà íÿêîëêî ãëåäíè òî÷êè çà åäíî óïðàâëåíèå.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Ìíîãî îò ó÷àñòíèöèòå â äåïîðòàöèÿòà îòêàçâàò äà ïðèçíàÿò, ÷å å èìàëî îáãàçÿâàíå. Åäèí êàçâà, ÷å å èìàëî îáãàçÿâàíå íà ãðèçà÷èòå â ëàãåðèòå.

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Åäèí ïðèìåð: ïðåç 1999 ã. øâåéöàðöèòå âúçñòàíîâèõà ïðàâàòà íà øâåéöàðñêè ãðàíè÷åí îôèöåð îò ðàéîíà Ñàí Ãàëåí, êîéòî íå èçïúëíÿâà ðàçïîðåäáèòå äà íå ñå äîïóñêàò áÿãàùè åâðåè îò äðóãè ñòðàíè äà ïðåìèíàâàò â Øâåéöàðèÿ. Òîé ãè äîïóñêà è òå âëèçàò íà òåðèòîðèÿòà íà Øâåéöàðèÿ. Çàòîâà å íàêàçàí, ðàçæàëâàí, ãëîáåí, îòíåòà ìó å ïåíñèÿòà è ïðàâîòî äà ðàáîòè íà äúðæàâíà ðàáîòà. Ãîäèíè íàðåä ñå âîäÿò ïðîöåñè äà ìó ñå âúçñòàíîâÿò ïðàâàòà, íî òå ñà ìó âúçñòàíîâåíè ïîñìúðòíî åäâà â 1999 ã.

Çàòîâà ñïîðåä ìåí ïî òåçè âúïðîñè òðÿáâà äà èìà äåáàò, à íå ñàìî äà ñå êîìåíòèðà âèíîâåí ëè å öàð Áîðèñ ²²², èëè íå. Èëè äàëè ó÷àñòâàò êîìóíèñòèòå,

21

èëè íå? Çíàåì, ÷å ðàäèîñòàíöèÿ „Õðèñòî Áîòåâ”, ñóáñèäèðàíà îò ñúâåòñêèòå âëàñòè, âîäè áîðáà ñðåùó áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî è Õèòëåð. Òÿ èìà îêîëî 20 ïðåäàâàíèÿ â çàùèòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè, êîèòî çàïî÷âàò îò íîåìâðè 1941 ã., êîãàòî ñúäáàòà èì âñå îùå íå å òîëêîâà òåæêà. Òîâà ñà ôàêòèòå íà èñòîðèÿòà. Ðàçáèðà ñå, ïîâå÷å îò âåðîÿòíî å, ÷å öàð Áîðèñ ãè å ñïàñèë, çàùîòî íÿìà êîé äðóã äà ñïðå òîâà íåùî â éåðàðõè÷åñêàòà ñòðóêòóðà íà àâòîðèòàðíàòà äúðæàâà. Â ñúùîòî âðåìå òîé å è ÷îâåêúò, äîïóñíàë äà ñå ïðèåìå Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Âñå ïàê åâðåèòå ó íàñ ñà îöåëåëè, çàùîòî îáùàòà àòìîñôåðà å áëàãîïðèÿòñòâàëà òîâà. Ãîëåìè ñà çàñëóãèòå íà Äèìèòúð Ïåøåâ è õîðàòà, êîèòî ñà ãî ïîäêðåïèëè. Â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî å èìàëî õîðà, êîèòî ñà áèëè ïðîòèâ ãîíåíèÿòà ñðåùó åâðåèòå. Àç íå áèõ ïðèåëà èçðàçà, êîéòî óïîòðåáÿâà ã-í Ðóìåí Àâðàìîâ, ÷å „îöåëÿâàíåòî èì å ðåçóëòàò íà åëèòàðíà èãðà”. Ñìÿòàì, ÷å çà îöåëÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè äåéñòâèòåëíî å èìàëî ïîäõîäÿùà àòìîñôåðà.

В българското общество несъмнено е съществувал антисемитизъм,

ïî÷èâàù ìåæäó äðóãîòî è íà ðåëèãèîçíà îñíîâà, íî å ñúùåñòâóâàëî è ñú÷óâñòâèå êúì ïðåñëåäâàíèòå åâðåè, êîåòî çàåäíî ñ îñòàíàëèòå ôàêòîðè å èçèãðàëî ðîëÿ â êðèòè÷íèÿ ìîìåíò. Íÿêàê ñè ñìå ñêëîííè äà îìàëîâàæàâàìå ðîëÿòà íà îáùèÿ õîä íà ñúáèòèÿòà ïî òîâà âðåìå è îñîáåíî âîåííèòå íåóñïåõè íà Òðåòèÿ Ðàéõ.

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè èìà èãðà. Ñàìèÿò ìîíàðõ èãðàå. Òîé ìîæå äà èíèöèèðà èëè äà ñïðå ñúáèòèÿòà. Èìåííî ñúáèòèÿòà ïðåç ïåðèîäà ìàðò – ìàé 1943 ã. ïîêàçâàò íåãîâàòà ðîëÿ. Â íåãîâèòå äåéñòâèÿ èìà êîëåáëèâîñò, ñòðåìåæ îòãîâîðíîñòòà äà ñå ïðåõâúðëè íà äðóã. Íî òàêàâà å îáñòàíîâêàòà òîãàâà â Áúëãàðèÿ.

Ñòðàøíîòî íà èñòîðèÿòà å, ÷å ðàçëè÷íè ôàêòîðè ìîãàò äà âëèÿÿò âúðõó ñúäáàòà íà åäíî ìàëöèíñòâî èëè äîðè íà ïî-ãîëÿìà ìàñà îò õîðà.

ÐÓÌÅÍ ÀÂÐÀÌÎÂ: Èìà íåùî êðàéíî íåìîðàëíî â

äåëåíèåòî íà „ñïàñåíèòå íàøè” è „äðóãèòå”. Òîâà, ÷å åäíè îöåëÿâàò, îçíà÷àâà ëè, ÷å „äðóãèòå“ ñà ëåãèòèìíî èçïðàòåíè íà ñìúðò, ÷å ñà ïî-ìàëîöåííà ãðóïà? Òîâà äåëåíèå å ïðåçðèòåëíî çà ÷îâåøêàòà ëè÷íîñò.

Áúëãàðñêàòà äúðæàâà å äëúæíà äà ñå èçâèíè, ìàêàð ÷å èçâèíåíèÿòà èìàò ñàìî ñèìâîëè÷åí õàðàêòåð. Òÿ òðÿáâà äà ãî íàïðàâè óáåäåíî, íå ïîä íàòèñê, à áåçóñëîâíî, ñ äîñòîéíñòâî, â ïúëåí îáåì. Äëúæíà å ñúùî äà ñúäåéñòâà çà ðàçêðèâàíå íà öÿëàòà èñòîðè÷åñêà ôàêòîëîãèÿ âúâ âñè÷êèòå é - êðàñèâè è ìåðçêè - ñòðàíè. Áåç äà ÿ îïëèòà â êîíþíêòóðíè ñìåòêè, ñâúðçàíè ñ ðåãèîíàëíî-ìàõëåíñêè âúíøíîïîëèòè÷åñêè ñúîáðàæåíèÿ, íàöèîíàëèñòè÷åñêè è ïîïóëèñòêè áåñîâå.

ÍÈÊÎËÀÉ ÏÎÏÏÅÒÐÎÂ: Ñìÿòàì, ÷å âúïðîñúò ïúðâî òðÿáâà äà ñå ðåøè íà ïðîôåñèîíàëíî íèâî ó íàñ. Ìîÿòà ïðåïîðúêà êúì äúðæàâàòà å äà íå ñè êóïóâà èñòîðèöè. Âðåìåííèòå ãëàñîâå ñà ìíîãî îïàñíè. Ñòàíàëîòî ïðåç 1941-1943 ã. ñúùî å âðåìåíåí ãëàñ. Ñòàíàëîòî â ïåðèîäà 1985-1989 ã. ñ „âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ” ñúùî áåøå âðåìåíåí ãëàñ. Äúðæàâàòà íå áèâà äà ñëóøà òàêèâà ãëàñîâå! Òÿ òðÿáâà äà èçïîëçâà êîìïåòåíòíè ìíåíèÿ, à íå ãëàñîâå, êîèòî ñå õàðåñâàò â ìîìåíòà. Ñ äåêðåòè íå ñå ïèøå èñòîðèÿ! Àêî äúðæàâàòà ìèñëè çà âúçïðîèçâîäñòâîòî ñè â ïàìåòòà íà õîðàòà â áúäåùå, íå áè òðÿáâàëî äà ìàíèïóëèðà èñòîðèÿòà.

ÍÀÄß ÄÀÍÎÂÀ: Ïðåç 19 âåê äåéöèòå íà Áúëãàðñêîòî ïðîñâåùåíèå âúçïðèåìàò ìíîãî îò ïðèíöèïèòå íà Åâðîïåéñêîòî ïðîñâåùåíèå è ãè ïðèëàãàò òâîð÷åñêè ïðè íàøèòå óñëîâèÿ. Âúçïðèåìà ñå ìàêñèìàòà „Îïîçíàé ñåáå ñè”, êîÿòî å íàñëåäåíà îò àíòè÷íîñòòà, íî â èäåéíàòà ñèñòåìà íà Ïðîñâåùåíèåòî äîáèâà ñìèñúë ïðåäèìíî â åòè÷åí ïëàí. Áúëãàðñêîòî ïðîñâåùåíèå òðàíñôîðìèðà òàçè ìàêñèìà â ïðèçèâà „Îïîçíàé íàðîäà ñè, çà äà ìîæåø äà âúðâèø íàïðåä”. Ñìÿòàì, ÷å íèå äåéñòâèòåëíî òðÿáâà äà îïîçíàåì âúçìîæíî íàé-òî÷íî è ïîäðîáíî îíîâà, êîåòî ñå å ñëó÷èëî ïðåç ìàðò 1943 ã. â Åãåéñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è òî ïî íèêàêúâ íà÷èí íå ïîìðà÷àâà ñâåòëèÿ ïîäâèã íà Äèìèòúð Ïåøåâ è ïîäêðåïèëèòå ãî áúëãàðñêè ãðàæäàíè. Òîâà çíàíèå ùå íè ïîìîãíå äà îïîçíàåì ñåáå ñè, äà çíàåì êàêâî ïðåäñòàâëÿâàìå êàòî îáùåñòâî, çà äà ìîæåì äà âúðâèì äîñòîéíî íàïðåä.


ДИСКУСИЯ


22

Почти като в роман на Оруел

Иван Игов

Сюжетът

Ñðåäàòà íà ëÿòîòî íà 2012 ãîäèíà. Îëèìïèàäàòà â Ëîíäîí å ñâúðøèëà, ïàðëàìåíòúò å âúâ âàêàíöèÿ, áúëãàðñêèÿò „õàéëàéô“ å çà÷åçíàë îò Ñîôèÿ è ïðîñòî íÿìà çà êàêâî äà ñå ïèøå îò æóðíàëèñòè÷åñêîòî áðàòñòâî. Èçîáùî, íàñòàíàëà å åæåãîäíàòà ìåäèéíà ñóøà.

Â ñúùîòî âðåìå, ñòàðîòî ðúêîâîäñòâî íà Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿòà, òúêìî ïðåäè äà ñè õîäè (äâå ãîäèíè ñëåä êàòî ìó å èçòåêúë ìàíäàòúò), ðåøàâà äà ïóáëèêóâà íà ñàéòà ñè åäíî èçñëåäâàíå, íàïðàâåíî ãîäèíà ïðåäè òîâà ñ ìàëêî åâðîïåéñêè ïàðè, íàðå÷åíî ñ äúëãîòî èìå „Ñòåðåîòèïè è ïðåäðàçñúäúöè â ó÷åáíèöè, ó÷åáíè ïîìàãàëà è îáðàçîâàòåëíè ïðîãðàìè è ïëàíîâå â ïîäãîòâèòåëíîòî è îñíîâíîòî îáðàçîâàíèå”. Òàì èìà èíòåðåñíè íåùà çà ó÷åáíèöèòå, ïîìàãàëàòà è ïðîñòîòèèòå â òÿõ è òå íå îñòàâàò íåçàáåëÿçàíè îò „èçãëàäíÿëîòî“ áðàòñòâî. Òàêà ïàê ëúñíàõà ÷àëãà òåêñòîâåòå, ñèëèêîíîâèòå çàäà÷è è àíàëèçèòå

ãëàâîáëúñêàíèöè. Äîòóê íèùî ñòðàøíî. ×åòå íàðîäúò íà ïëàæà è ñå ñìåå, íî è ñå ÷óäè êàê ùå îáÿñíÿâà íà äåöàòà ñè îòíîâî íàïèñàíîòî â ó÷åáíèöèòå íàåñåí.

Íî èìà åäíè õîðà, çà êîèòî òåçè ïèñàíèÿ íèêàê íå ñà ñìåøíè, çàùîòî ìîãàò ïðÿêî äà èì áðúêíàò â äæîáà. È òîâà ñà èçäàòåëèòå. Çàùîòî òå ïîâå÷å îò 10 ãîäèíè „âúðòÿò“ åäíè è ñúùè ó÷åáíèöè, áåç íèùî äà âëàãàò çà òîâà. Àêî òðÿáâà äà ìàõíàò ãëóïîñòèòå îò òÿõ, ùå òðÿáâà äà ïëàùàò îòíîâî íà àâòîðè, ðåäàêòîðè, ðåöåíçåíòè, çà íîâè ïå÷àòíè ïëàêè, äà ÷àêàò óòâúðæäàâàíå, äà ïðàâÿò ñåìèíàðè ñ ó÷èòåëèòå... Ïðåäñòàâÿòå ëè ñè êîëêî êàõúðè è õàð÷îâå? Çàòîâà è íå îñòàâàò áåçìúëâíè. Â ãíåâíî îòêðèòî ïèñìî ïðåäñåäàòåëêàòà íà áîðäà íà äèðåêòîðèòå íà èçäàòåëñòâî „Ïðîñâåòà“ Éîàíà Òîìîâà íàïàäà äîêëàäà ñ ðåòîðè÷íèÿ âúïðîñ: „È Áîòåâ ëè äà èçâàäèì îò ó÷åáíèöèòå?“.

Òîçè âúïðîñ îòåêâà êàòî áîìáà â èíòåðíåò ïðîñòðàíñòâîòî è îò âúïðîñ êîé çíàå êàê ñå

23

ïðåâðúùà â òâúðäåíèå: „Èñêàò äà ìàõàò Áîòåâ îò ó÷åáíèöèòå!“ È òîâà íåâÿðíî òâúðäåíèå, ïîâòîðåíî õèëÿäè ïúòè, ñå ïðåâðúùà â èñòèíà. Íàä 30 000 äóøè ñå âêëþ÷âàò â ïðîòåñòà â ñîöèàëíèòå ìðåæè, ÌÎÌÍ è ìèíèñòúðúò íà îáðàçîâàíèåòî ñïåøíî äàâàò ïðåñêîíôåðåíöèè, ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò (ïî äóìèòå íà Ñåðãåé Èãíàòîâ) çàÿâÿâà, ÷å ëèòåðàòóðàòà å âúïðîñ „íà íàöèîíàëíà ñèãóðíîñò“, áëèçêèÿò äî ïðàâèòåëñòâîòî (è äîêàçàí àãåíò íà åäíè äðóãè ñëóæáè) ïðîô. Áîæèäàð Äèìèòðîâ íàïðàâî çàÿâÿâà, ÷å íàïðàâèëèòå èçñëåäâàíåòî ñà øåïà ïðåäàòåëè, ïëàòåíè îò ÷óæäî ðàçóçíàâàíå, êîèòî òðÿáâà äà áúäàò îçàïòÿâàíè, óâîëíÿâàíè è çàêëåéìåíè (àêî íå ìîãàò äà ãè îñúäÿò ïî áúðçàòà ïðîöåäóðà). Íÿêîëêî âåñòíèêà è èíòåðíåò ñàéòà ïîáúðçàõà äà ïóáëèêóâàò èìåíàòà è äîðè àäðåñèòå íà íàïðàâèëèòå èçñëåäâàíåòî, çà äà ìîãàò „áóäíè ãðàæäàíè“ äà ãè ïîñåòÿò è äà èì ïîèñêàò ñìåòêà…

Êàòî çà êàïàê íîâîòî ðúêîâîäñòâî íà ÊÇÄ ñâàëÿ äîêëàäà îò ñàéòà ñè è ñ òîâà ñïîìàãà ñïåêóëàöèèòå è íåäîêàçàíèòå òâúðäåíèÿ äà ñå ïðåâúðíàò â ðåàëíîñò.

Истината

Ñëàâà Áîãó, òÿ ëåñíî ìîæå äà áúäå ïðîâåðåíà, ñòèãà íÿêîé äà èñêà äà ñå ïîðîâè è ïðî÷åòå: Åäèí îò êîëåãèòå, èçñëåäâàë ñúäúðæàíèåòî â ó÷åáíèöèòå, îòêðèâà â ó÷åáíèê ïî áúëãàðñêè åçèê íà „Ïðîñâåòà“, ãðàìàòè÷íî óïðàæíåíèå, â êîåòî ñå èçèñêâà äà ñå àíàëèçèðà èçâàäåíîòî îò ñòèõîòâîðåíèåòî íà Áîòåâ „Íà ïðîùàâàíå“ èçðå÷åíèå: „Äà ãëåäà òóð÷èí, ÷å áåñíåé íàä áàùèíî ìè îãíèùå“. Çàêëþ÷åíèåòî å, ÷å íå å êîðåêòíî äà ñå äàâà çà àíàëèç ÷àñò îò ëèòåðàòóðíî ïðîèçâåäåíèå, ïðè òîâà åìîöèîíàëíî íàòîâàðåíî, èçâúí êîíòåêñòà, çàùîòî ìîæå äà çàñåãíå ÷óâñòâàòà íà äåöàòà îò äðóã åòíè÷åñêè ïðîèçõîä. Ïúðâî ñòàâà äóìà çà äåöà è âòîðî çà ãðàìàòèêà. Êîé, êîãà è êúäå å èñêàë äà áúäàò ìàõàíè ïðîèçâåäåíèÿ íà Áîòåâ è êîéòî è äà áèëî äðóã îò áúëãàðñêèòå êëàñèöè? Êîéòî òâúðäè îáðàòíîòî, ìîëÿ íåêà ïðîñòî ïðî÷åòå ìàòåðèàëà âíèìàòåëíî.

Ïîäîáíè ñà ñëó÷àèòå è ñ äðóãèòå öèòèðàíè „áåçîáðàçèÿ“ îò äîêëàäà çà ó÷åáíèöèòå. Íî äîðè äà äîïóñíåì, ÷å íÿêîé îò êîëåãèòå å äàë ñïîðíî ìíåíèå, êàòî òîâà, ÷å Ëåâñêè çà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ

å áèë ïðåñòúïíèê (êîåòî ñè å ñàìàòà èñòèíà), è òîâà òðÿáâà äà áúäå îáÿñíåíî íà äåöàòà. È êàêâî ñëåäâà îò åäíî åêñïåðòíî ìíåíèå? Àâòîìàòè÷íà ïðîìÿíà íà èñòîðèÿòà è ó÷åáíîòî ñúäúðæàíèå? Íåùî òàêîâà èçëåçå îò äóìèòå íà Ñåðãåé Èãíàòîâ, çàáðàâÿéêè, ÷å âñÿêà ïðîìÿíà â ó÷åáíèê ìîæå äà ñòàíå ñàìî ñ íåãîâ ïîäïèñ. È äàëè äíåñ â Áúëãàðèÿ íèêîé íÿìà ïðàâî íà äðóãî ìíåíèå, ðàçëè÷íî îò îáùîïðèåòîòî?

Â îíåçè äíè íà èçìèñëåíèÿ ñêàíäàë àç îïðåäåëåíî ñå ÷óâñòâàõ êàòî â „1984 ãîäèíà“. Ñÿêàø íèêîé íèùî íå áå ïðî÷åë, íå áå ïîæåëàë äà ðàçáåðå è âñåêè ñî÷åøå ñ ïðúñò åäíè õîðà, êîèòî äîáðîñúâåñòíî ñè áÿõà ñâúðøèëè ðàáîòàòà ñ èäåÿòà äà íàïðàâÿò îáðàçîâàíèåòî è äåöàòà íè ïî-äîáðè. Çàùîòî èìåííî íà òÿõ ùå èì ñå íàëîæè äà æèâåÿò â áúäåùå ñ ìíîãî ðàçëè÷èÿ è íèå òðÿáâà äà ãè ïîäãîòâèì çà òîâà. Íî çà ñúæàëåíèå íàøèÿò íàöèîíàëèçúì è ïàòðèîòèçúì ñå å âïåðèë â ìèíàëîòî è ñÿêàø áúäåùåòî íå ãî èíòåðåñóâà. À èñòèíàòà ïðîñòî áå ïðåíàïèñàíà.

Това което остана в мъглата

Êàêòî âèíàãè ñëåä åäíà ïîäîáíî øóìîòåâèöà, íåùàòà ñå çàáðàâÿò. Çíàåòå êàêâî ñå êàçâà: „Âñÿêî ÷óäî çà òðè äíè“, „Áèòèÿò áèò, …“ è òàêà íàòàòúê. Çà ñúæàëåíèå, èçâîäèòå îò äîêëàäà è ïàðàëåëíèòå èçñëåäâàíèÿ áÿõà ïîêðèòè è îáåçñìèñëåíè. Èçäàòåëñòâàòà ñè çàïàçèõà ïðèõîäèòå, à Ìèíèñòåðñòâîòî íà îáðàçîâàíèåòî è ìèíèñòúðúò – ñïîêîéñòâèåòî. (Âïðî÷åì íå áåøå ëè èìåííî Èãíàòîâ ÷îâåêúò, êîéòî ïðåäè ïî÷òè òðè ãîäèíè ñå ïàëåøå êàê ùå ìàõà ãëóïîñòèòå îò ó÷åáíèöèòå?)

Ñàìî ÷å íà ìåí ìè îìðúçíà äà ìúë÷à è äà æèâåÿ â ìèíàëîòî. Àç è ìîÿò êîëåãà îò ÍÁÓ Ìåòîäè Êîðàëîâ, íàïðàâèõìå îò èìåòî íà Äðóæåñòâîòî íà ïñèõîëîçèòå ïàðàëåëíî èçñëåäâàíå (â ðàìêèòå íà ïðîåêòà) íà íàãëàñèòå íà ó÷èòåëèòå è ó÷åíèöèòå ïî îòíîøåíèå íà äèñêðèìèíàöèÿòà â ó÷èëèùå (âæ. èçñëåäâàíåòî â ðóáðèêàòà “Äîêóìåíòè”). Èçïîëçâàõìå êàêòî àíêåòè, òàêà è ôîêóñ ãðóïè. Äîïèòàõìå ñå äî íàä 1 300 äóøè â öÿëàòà ñòðàíà. Îòêðèõìå íåùà, êîèòî íàèñòèíà ñà ïðèòåñíèòåëíè è äîðè íàïðàâî ñòðàøíè. Òîãàâà, â êðàÿ íà 2011 ã., ñå ïîÿâè ìèæàâ èíòåðåñ êúì äîêëàäà íè, à â ÌÎÌÍ ïðîñòî ãî ïîêðèõà. Íî êîãàòî áå ðàçäóõàí ñêàíäàëúò, èçïîëçâàõà ìîìåíòà, çà äà êîìïðîìåòèðàò è òåçè

24


ðåçóëòàòè.

Êàêâî áå êîìïðîìåòèðàíî è çàáðàâåíî? Íà ïúðâî ìÿñòî ôàêòúò, ÷å íàøåòî îáðàçîâàíèå å ñòåðèëíî ïî îòíîøåíèå íà ðàçëè÷èÿòà. Ñòàâà äóìà çà øåñòòå îñíîâíè ïðèçíàêà íà äèñêðèìèíàöèÿ – ïî ïîë, âúçðàñò, åòíè÷åñêà èëè ïîëèòè÷åñêà ïðèíàäëåæíîñò, ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ è óâðåæäàíèÿ. Çà òÿõ ñå ãîâîðè èëè ñ íåäîìëúâêè, èëè èçîáùî ñà çàáðàâåíè. Çà ñåêñóàëíîñòòà åäíî ìîìè÷åíöå áóêâàëíî íè êàçà: „Íå ãîâîðÿò íàïðàâî, à íàîêîëî çà òîâà, à àêî ïèòàìå çà íåùî, íè ãîíÿò îò ÷àñ”. È òîâà âúâ âúçðàñòòà íà ïóáåðòåòà, êîãàòî èíòåðåñúò êúì ïîëà è ñåêñóàëíîñòòà å íàé-ñèëåí?!

Çà íàé-ùåêîòëèâèÿ ïðîáëåì – åòíè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò, ñúùî íå ñå ãîâîðè äîñòàòú÷íî. Äåöàòà ïî÷òè íèùî íå çíàÿò çà ïðîèçõîäà íà åòíîñèòå, òåõíèòå êóëòóðàëíè è ðåëèãèîçíè îñîáåíîñòè. Â ñúùîòî âðåìå ñïîíòàííî, îùå â íàé-ðàííà âúçðàñò, ïîä âúçäåéñòâèåòî íà ñðåäàòà è ñåìåéñòâîòî ñå ôîðìèðàò ïúðâèòå äèñêðèìèíàöèîííè íàãëàñè. Â äåòñêàòà ãðàäèíà áúëãàð÷åòàòà âå÷å ñà óáåäåíè, ÷å „Öèãàíèòå ñà ìðúñíè è êðàäàò“, à çà öèãàí÷åòàòà „Áúëãàðèòå ñà ïî-ëîøè õîðà, çàùîòî íå ñà ñú÷óâñòâåíè“. Îñîáåí å ïðîáëåìúò çà äåöàòà îò òóðñêè ïðîèçõîä. Âêúùè èì êàçâàò, ÷å òå ñà ðàçëè÷íè îò îíåçè òóðöè, çàùîòî òîãàâà å èìàëî „äðóãà äúðæàâà è äðóã öàð“ (ïî äóìèòå íà åäíî ìîìè÷åíöå îò ãðàä ñúñ ñìåñåíî íàñåëåíèå) , à â ó÷èëèùå òîâà íå ñå îáÿñíÿâà è ïîäêðåïÿ. Çà ïîâå÷åòî îò áúëãàð÷åòàòà òå ñà ñè ñúùèòå îíåçè, êîèòî ñà „íè íàñèëâàëè è ðîáåëè“. Â ðåçóëòàò – äåöàòà îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä òðóäíî èçãðàæäàò ñòàáèëíà ñàìîîöåíêà çà ñåáå ñè è ñâîÿ ïðîèçõîä, ñ âñè÷êè ïðîèçòè÷àùè ïî-êúñíî ïðîáëåìè. À ñëåä òîâà ñå ÷óäèì çàùî òàêà è íå óñïÿâàìå ñ èíòåãðàöèÿòà íà ìàëöèíñòâàòà.

Íà âòîðî ìÿñòî òîâà å ïðåòðóïàíàòà è íåñúîáðàçåíàòà ñ âúçðàñòîâîòî ðàçâèòèå ó÷åáíà ïðîãðàìà è ñúäúðæàíèå. Ïî÷òè 60% îò ó÷èòåëèòå ñà ñúãëàñíè ñ òîâà, êîåòî êàêòî è äà ãî ïîãëåäíåø å äèñêðèìèíàöèÿ ïî âúçðàñò. Íå ìîæåø äà èçèñêâàø îò ìàëêî äåòå, êîåòî íå å äîñòèãíàëî ñúîòâåòíàòà ñòåïåí íà óìñòâåíî ðàçâèòèå, íåùà, êîèòî íÿìà êàê äà ðàçáåðå è óñâîè (íåèçâåñòíèòå ÷èñëà â ïúðâè êëàñ, íàïðèìåð). Äåöàòà íè ñà ïðèíóäåíè äà çóáðÿò,

äà ó÷àò âå÷åð è ïðåç ïî÷èâíèòå äíè ñ ðîäèòåëèòå ñè è òàêà ïîñòåïåííî è ñúâñåì çàêîíîìåðíî íàìðàçâàò ó÷èëèùåòî.

Çíàåòå ëè êàêâî ïðàâÿò äåöàòà íè â òàêà ïðîïàãàíäèðàíèòå ïðåäó÷èëèùíè êëàñîâå? Àìè ñúùîòî, êîåòî è â ïúðâè è âòîðè êëàñ. Â ðåçóëòàò: „Íàé-ìðàçÿ äà ðàáîòèì ñ òåòðàäêèòå. Òå ñà òúïè. Îáè÷àì äà ñè èãðàÿ.“ (ìîìè÷åíöå îò ñîôèéñêà äåòñêà ãðàäèíà). Îòëè÷åí íà÷èí äà íàìðàçèø ó÷èëèùåòî, îùå ïðåäè äà ñè ãî çàïî÷íàë.

Íà òðåòî ìÿñòî íåïîäãîòâåíèòå äà ðàáîòÿò ñ ðàçëè÷èÿòà ó÷èòåëè. Áÿõìå øîêèðàíè îò ôàêòà, ÷å 52% îò ó÷èòåëèòå ñà óáåäåíè â íÿêàêâà ñòåïåí, ÷å äåöàòà îò òóðñêè, ðîìñêè è áúëãàðñêè åòíè÷åñêè ïðîèçõîä ñå ðàçëè÷àâàò ïî ñïîñîáíîñòè. Òîâà äèðåêòíî íè âðúùà âúâ âðåìåòî íà åâãåíèêàòà è àïàðòåéäà. À 80% â ðàçëè÷íà ñòåïåí ñà ñèãóðíè, ÷å ðîìèòå íå áèõà ìîãëè äà áúäàò ïðèîáùåíè. Ïðè òàêèâà íàãëàñè ñðåä ó÷èòåëèòå, êàê î÷àêâàìå äà ñå ñëó÷âà ïðîìÿíàòà! È íå áèõ êàçàë, ÷å òåçè íàãëàñè ñà ñëó÷àéíè èëè ÷å ó÷èòåëèòå íè ñà ëîøè õîðà. Òå ñà ïðèäîáèòè îò áåçïîìîùíîñò. Êîé ãè å ó÷èë äà ðàáîòÿò ñ ðàçëè÷èÿòà? Íèêîé, âñåêè ñå îïðàâÿ ñàì è êàêòî ìîæå. À ñàìî ïðåç òàçè ãîäèíà èìà 73 ìèëèîíà ëåâà çà ïðåêâàëèôèêàöèÿ è îáó÷åíèå íà ó÷èòåëè. Ìèñëèòå ëè, ÷å íÿêîé èçïîëçâà òåçè ïàðè çà òîâà, çà êîåòî ãîâîðèì?

Íà ÷åòâúðòî ìÿñòî (íî íå è ïî âàæíîñò) å óæàñÿâàùàòà ó÷èëèùíà ñðåäà. Îò ãîäèíè íà íèêîãî ñÿêàø íå ìó ïðàâè âïå÷àòëåíèå ìÿñòîòî, êúäåòî èçïðàùàìå äåöàòà ñè âñÿêà ñóòðèí, îñîáåíî â ãîëåìèòå ãðàäîâå – â ñãðàäà, ñòðîåíà çà 300 – 500 äåöà, ó÷àò ïî 1000 – 1500 íà äâóñìåíåí ðåæèì è íàòúïêàíè êàòî ñàðäåëè â êëàñ. Äâóñìåííèÿò ðåæèì îãðàáâà ïîâå÷å îò ãîäèíà è òðè ìåñåöà îò îáðàçîâàíèåòî èì (çàðàäè 40-ìèíóòíèòå ÷àñîâå), à ñèñòåìàòà íà ÑÎÓ íàáëúñêâà â åäíà ñãðàäà äåöà îò 5 äî 19 ã. âúçðàñò ñ âñè÷êèòå ïîñëåäñòâèÿ îò òîâà. Â ñúùîòî âðåìå äåìîãðàôñêàòà âúëíà ñàìî ïðåç òàçè ãîäèíà å äîâåëà â ó÷èëèùå íîâè 1500 äåöà (500 îò êîèòî â Ñîôèÿ), à íå å ïîñòðîåíî íèòî åäíî íîâî ó÷èëèùå . Çàòîâà òðÿáâà ëè äà ñå ó÷óäâàìå, ÷å íèå èìàìå åäèí îò íàé-âèñîêèòå â Åâðîïà ïðîöåíòè íà íàñèëèå ìåæäó äåöà (25-27% ïî ðàçëè÷íè èçñëåäâàíèÿ), õðîíè÷íà çàáîëåâàåìîñò è äîðè

ДИСКУСИЯ

25

ñàìîóáèéñòâà.

Íî âñè÷êè òåçè èçâîäè, à è îùå ìíîãî äðóãè, ïîòúíàõà â áåçäíàòà íà ïàòðèîòàðñêîòî ìíîãîñëîâèå. Ñåãà íèêîé íå ñå ÷óâñòâà çàäúëæåí äà ïðàâè êàêâîòî è äà áèëî, çàùîòî òå ñà ÷àñò îò åäèí „ñêàíäàëåí“ äîêëàä è ïðàâåíè îò õîðà, „îò êîèòî èìàõ äàëíîâèäíîñòòà äà ñå îñâîáîäÿ ïðåäè âðåìå“ (ïî äóìèòå íà Ñåðãåé Èãíàòîâ).

Çíàì, ÷å òàçè ñòàòèÿ íÿìà äà ïðåäèçâèêà ñïîíòàííà

ðåàêöèÿ â ñîöèàëíèòå ìðåæè, íèòî ùå íàêàðà õîðàòà â ðúêîâîäñòâîòî íà ÌÎÌÍ (ïîâå÷åòî îò òÿõ ñúâñåì ñëó÷àéíî ïîïàäíàëè â îáðàçîâàíèåòî è ïîëèòèêàòà) äà ñâúðøàò íåùî. Íåùàòà ùå ñå ñëó÷àò çà ñúæàëåíèå è áåç òÿõ è áåç íàñ, íî ïî òðóäíèÿ íà÷èí. Ïðîñòî ìëàäèòå è êàäúðíè áúëãàðè ùå ïðîäúëæàâàò äà „ãëàñóâàò ñ êðàêàòà ñè“. Ñïîìíåòå ñè ñàìî êîëêî ïîâå÷å ñà íåçàåòèòå ìåñòà â Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò òàçè ãîäèíà …

Иван Игов е психолог и преподавател по психология. Автор на изследвания, статии, книги, учебници, програми за обучение.

ПОЧТИ КАТО В РОМАН НА ОРУЕЛ

КОЛОНКАТА НА СЛАВКА КУКОВА


Как системата за закрила на детето убива бавно младите хора?

Ïðåç àâãóñò áÿõ âúâ Âàðíà çà ñåäìèöà. Ñðåùíàõ ñëó÷àéíî è ïî äðóã ïîâîä äâàìà ìëàäè õîðà, êîèòî ðàáîòåõà ñ äåöà ñúñ ñïåöèàëíè íóæäè. Ðàçãîâîðèòå ñ òÿõ ìå íàêàðàõà äà ìèñëÿ äîñòà è äà îòêðèâàì îòíîâî ñëåäèòå íà ñàáîòàæà â ñèñòåìàòà, êîÿòî íå èñêà äà ñå ïðîìåíè, à äàâà îôèöèàëíè çíàöè â îáðàòíàòà ïîñîêà.

С.

Ñ. å ìîìè÷å íà 24 ãîäèíè. Çàâúðøâà ñïåöèàëíà ïåäàãîãèêà è ñîöèàëíè äåéíîñòè â Òúðíîâñêèÿ óíèâåðñèòåò è ìå÷òàå äà îñíîâå êîìóíà íà íàðêîçàâèñèìè â íåèçïîëçâàíî ó÷èëèùå êðàé Òúðãîâèùå. Èíà÷å ñåìåéñòâîòî é èìà äâå êíèæàðíèöè, â êîèòî íå ñå ïðîäàâàò áåñòñåëúðè, à êà÷åñòâåíà õóäîæåñòâåíà ëèòåðàòóðà, êîÿòî òå ïîäáèðàò ñàìè. Ñ. ïðîäàâà â åäíà îò òÿõ. Áèëà å ãîäèíè íàðåä äîáðîâîëêà çà ×åðâåíèÿ êðúñò.

Òîâà ëÿòî å áèëà íà ñòàæ â åäèí îò ïðîáëåìíèòå äîìîâå çà äåöà îò 7 äî 18 ã. â öåíòúðà íà Âàðíà. Ñïðèÿòåëèëà ñå ñ äåöàòà, îïèòàëà ñå äà íàïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî, çà äà ãè îïîçíàå è äà èì áúäå ìàêñèìàëíî ïîëåçíà. Òîâà áèëî çàáåëÿçàíî îò ïåðñîíàëà â äîìà, êîéòî êàòåãîðè÷íî íå îäîáðèë

òîçè ïîäõîä êúì äåöàòà. Ñ. ïîëó÷èëà âúçìîæíîñòòà çà òîçè ñòàæ ñ âðúçêè. Ïîíåæå èíà÷å âúíøíèòå õîðà, êàòî íåÿ, òàì ñà íåæåëàíè. Íå áèëà äîïóñíàòà äî äîêóìåíòè, çà äà ñå çàïîçíàå ñ ëè÷íèòå èñòîðèè íà äåöàòà, êîåòî, ðàçáèðà ñå, ïðå÷åëî íà ðàáîòàòà é ñ òÿõ. Áèëà ñâèäåòåë íà ãðóáî, îáèäíî è íå÷îâåøêî îòíîøåíèå îò ñòðàíà íà âúçïèòàòåëèòå êúì äåöàòà. Îñîáåíî êúì îíåçè, çà êîèòî å èçâåñòíî, ÷å ñà áèëè æåðòâà íà íàñèëèå, âêëþ÷èòåëíî è ñåêñóàëíî.

Ñ. ñå ó÷óäâà, ÷å íîùíèòå âúçïèòàòåëè ïðè ìîìè÷åòàòà ñà ìúæå. Âúçìóùàâà ñå, ÷å íèêîé îò ïåðñîíàëà íå çàùèòàâà ïî-ìàëêèòå äåöà îò ãðóáè ïîäõâúðëÿíèÿ îò ìîì÷åòàòà îò êâàðòàëà, êîèòî âñÿêà âå÷åð èãðàÿò ôóòáîë â äâîðà íà äîìà. Èçóìåíà å îò òîâà, ÷å âñè÷êè îòãîâîðíè îðãàíè âúâ Âàðíà çíàÿò çà ïðîáëåìèòå â äîìà, íî íèêîãà íå ñà íàëàãàëè ñàíêöèè íà ïåðñîíàëà è íèêîãà íå ñà ñå îïèòâàëè äà íàïðàâÿò íåùî ñìèñëåíî çà äåöàòà òàì.

Ïðàâè é âïå÷àòëåíèå, ÷å íèêîé íå çàïèñâà â êíèãàòà çà ïîñåòèòåëè íà äîìà íåéíîòî ïðèñúñòâèå. Ñìÿòà, ÷å òîâà å òàêà, çàùîòî â ñëó÷àé, ÷å ïîæåëàå äà îòïðàâè ñèãíàë, íÿìà äà ìîæå äà äîêàæå, ÷å å ïîñåùàâàëà äîìà è äàííèòå, êîèòî ùå èçíåñå, ùå çàãóáÿò äîêàçàòåëñòâåíàòà ñè ñèëà. Ñëåä ñòàæà òÿ íå ïîëó÷àâà è äîêóìåíò, ÷å ãî å ïðîâåëà â äîìà, ïîä ïðåäëîã, ÷å äèðåêòîðêàòà âñå å ìíîãî çàåòà.

Âñúùíîñò Ñ. ðÿäêî âèæäà äèðåêòîðêàòà íà ðàáîòà çà òåçè äâà ìåñåöà – òÿ å â îòïóñê, â áîëíè÷íè,

26

27

â êîìàíäèðîâêà, íî êîãàòî å òàì, íå ïðîïóñêà âúçìîæíîñò äà çàáðàíè íåùî íà Ñ. Êàòî òîâà äà ñå êà÷âà íà âòîðèÿ åòàæ, êúäåòî ñà äåöàòà ñ ïî-ñåðèîçíè ïðîáëåìè è êîèòî èìàò èñòèíñêà íóæäà îò ïîìîù. Íà òÿõ èì å çàáðàíåíî äà óêðàñÿâàò ñòåíèòå ñè ñúñ ñíèìêè è êàðòèíêè, êàêòî è äà èìàò âàæíè çà òÿõ âåùè. Åñòåñòâåíî Ñ. èñêà äà äàäå êíèãè íà äåöàòà, íî ñå îêàçâà, ÷å òîâà íå ìîæå äà ñòàíå, àêî íå å „ñïîíñîð” íà äîìà. Òÿ íå èñêà äà å „ñïîíñîð” íà äîìà, à ñàìî äà äàäå êíèãè íà äåöàòà, çà äà íå ïðåêàðâàò öÿëîòî ñè âðåìå â ñêóêà. Êàòî ðåøàâà äà íå ñòàâà ñïîíñîð, çàïî÷âà äà ÷åòå íà äåöàòà è ãîâîðè ñ òÿõ çà ïðî÷åòåíîòî. Òå õàðåñâàò òîâà, íî äèðåêòîðêàòà âëèçà íà ïîñåùåíèå â òîâà çàíèìàíèå è ãî ïðåêúñâà ïîä ïðåäëîã, ÷å å ïðîäúëæèëî äîñòàòú÷íî è ÷å äåöàòà âå÷å ìîãàò äà èãðàÿò!

Âèíàãè êîãàòî Ñ. ãîâîðè ñ äåöàòà, òå ÿ ïèòàò äàëè ùå êàæå îíîâà, êîåòî òå é ñïîäåëÿò, íà äèðåêòîðêàòà è ñå ñúìíÿâàò ìíîãî ïðåäè äà é ñå äîâåðÿò. Âñè÷êî òîâà îãîð÷àâà ìíîãî Ñ. È ÿ ìîòèâèðà îùå ïîâå÷å äà ðàáîòè ñ òÿõ. Òÿ èñêà äà ïîñòúïè íà ðàáîòà â äîìà ñëåä êàòî çàâúðøè è âå÷å å ïîäàëà äîêóìåíòè. Âÿðâà, ÷å òàêà çà äåöàòà ùå èìà ïîíå åäèí ÷îâåê, ñ êîãîòî òå äà ñå ÷óâñòâàò ïðèåòè, äà óñåùàò ãðèæàòà, íàñî÷åíà êúì òÿõ è äà èçãðàäÿò îòíîøåíèÿ íà äîâåðèå è ïðèÿòåëñòâî. Ïîíåæå ïîçíàâàì äîìà è äîðè êîíêðåòíè äåöà, çà êîèòî ãîâîðèì, ñå îïèòâàì äà íàêàðàì Ñ. èëè äà ïîäàäå ñèãíàë çà âñè÷êî, êîåòî ìè ðàçêàçâà, èëè äà ðàáîòè ñ êîíêðåòíè äåöà îò äîìà, íî èçâúí ñàìèÿ äîì. Çàùîòî èíà÷å ùå ïðåãîðè ñêîðî, à å ïðåêàëåíî öåííà, çà äà ñè ãî ïîçâîëè. Òÿ çâó÷è íåñèãóðíà îòíîñíî ñèãíàëà, çàùîòî ïîäîçèðà, ÷å òîâà ùå ïðåêúñíå âðúçêàòà é ñ äåöàòà, êîÿòî òÿ òîëêîâà âðåìå å ãðàäèëà, à èíà÷å èñêà äà „ñïàñè” âúçìîæíî íàé-ìíîãî äåöà è é ñå ñòðóâà íåäîñòàòú÷íî äà ðàáîòè ñàìî ñ åäíî-äâå. Ðàçáèðà ñå, âèæäà â òîâà êàóçà, êîÿòî ñè çàñëóæàâà.

Л.

Ë. èäâà îò Ðóñå, çà äà ïîìîãíå íà ïðèÿòåëêà äà îòêðèå ïúðâàòà ñè ñàìîñòîÿòåëíà èçëîæáà íà 17 ãîäèíè. Òîé ñâèðè íà êèòàðà íà îòêðèâàíåòî è ñëåä

òîâà ñè ãîâîðèì. Îêàçâà ñå ïñèõîëîã, íà 27 ãîäèíè. Ðàáîòè â ó÷èëèùå, â êîåòî ñà èíòåãðèðàíè ìíîãî äåöà ñúñ ñïåöèàëíè íóæäè. Çàâúðøèë å ñúùî â Òúðíîâî. Êàçâà, ÷å íèêîé òàì íå ãî å ïîäãîòâÿë äà ðàáîòè ñ òàêèâà äåöà è îñîáåíî ñ äåöà, êîèòî èìàò ñïåöèàëíè íóæäè è æèâåÿò â äîì. Íî â ó÷èëèùåòî ñå íàëàãà äà ðàáîòè ïðåäèìíî ñ òàêèâà. Ïèòàì ãî äàëè ñå ïîëçâàò îáó÷èòåëíè èãðà÷êè, êîèòî äàäîõìå â ó÷èëèùåòî ïðåäè 5 ãîäèíè. Òîé ìè êàçâà, ïúðâî, ÷å èãðàòà íå ñå öåíè êàòî ìåòîä çà òåðàïèÿ ñ äåöà è ÷å èãðà÷êè íå å âèæäàë. Äîðè êîëåãèòå ìó, êîèòî âèæäàëè, ÷å òîé ïîëçâà îáîðóäâàíåòî, äàðåíî íà ó÷èëèùåòî çà ðàáîòà ñ äåöà, ìó êàçâàëè, ÷å òðÿáâà äà ãî ïàçè. Ñòîðèëî ìó ñå îñîáåíî, íî ñëåä âðåìå ðàçáðàë, ÷å ïî âðåìå íà ïðîâåðêè ñå öåíè òîâà îáîðóäâàíåòî äà å êðàñèâî è íîâî è íèêîé íå ñå èíòåðåñóâà äàëè ñ íåãî ñå ðàáîòè. Ë. èìà ñåðèîçåí ïðîáëåì ñ òîâà, ÷å íÿìà îò êîãî äà ó÷è è ÷å íèêîé íå ãî ïîäêðåïÿ äà ðàáîòè íàèñòèíà ñ äåöàòà. Òîé, ñúùî êàòî Ñ., òàéíî ñå îïèòâà äà íàïðàâè íåùî ïîëåçíî çà òÿõ, êîãàòî íå áèâà ñëåäåí. Çà ðàçëèêà îò Ñ. îáà÷å, òîé âå÷å ìèñëè çà òîâà äà íàïóñíå è äà ðàáîòè â åêèï, îò êîéòî ìîæå äà ïîëó÷àâà ïîäêðåïà è ñ êîéòî ùå ñïîäåëÿ îáùè öåííîñòè. Äîêàòî ãîâîðèì ñ íåãî, åäíà æåíà, êîÿòî ñëóøà, èñêà òåëåôîííèÿ ìè íîìåð è ìå ïèòà äàëè èñêàì äà çíàì ïîâå÷å çà îñèíîâÿâàíèÿòà. Èñêà äà ãîâîðè ñ ìåí íàñàìå íÿêîé äåí.

Òåçè ðàçãîâîðè ìå íàêàðàõà äà ñå çàïèòàì êàêâî ñå å ñëó÷èëî çà ïîñëåäíèòå ãîäèíè, òà äîðè íà åäíî îòêðèâàíå íà èçëîæáà ìîãà äà âèäÿ òðèìà äóøè îò ðàçëè÷íè ãðàäîâå, êîèòî äà ñà òàêà ìîòèâèðàíè äà ðàáîòÿò ñ ïðîáëåìíè äåöà? Åäèí âúçìîæåí îòãîâîð å, ÷å îáùåñòâåíîòî âíèìàíèå, ñðåäñòâàòà, îðãàíèçàöèèòå è èíñòèòóöèèòå ñå ôîêóñèðàõà äîñòà âúðõó òåçè äåöà. Òàêà âñå ïîâå÷å ìëàäè õîðà ðàçáèðàò çà òÿõ è èñêàò äà áúäàò ïîëåçíè. Äðóã âúçìîæåí îòãîâîð å, ÷å ñàìèòå ìëàäè õîðà ñà èìàëè ïðîáëåìíè ïåðèîäè è ñïåöèàëíè íóæäè è òîâà ãè êàðà äà ñå ïîñâåòÿò íà ðåøåíèÿòà. Ñèãóðíî èìà è ìíîãî äðóãè âúçìîæíîñòè.

Âúâ âñåêè ñëó÷àé îáà÷å ñè ìèñëÿ, ÷å èìàò ñúùèÿ åíòóñèàçúì, âÿðà, ðåøèòåëíîñò, æåëàíèå çà ïðîìÿíà, êàêâèòî èìàõ àç ïðåäè ãîäèíè. Äîêàòî ãîâîðÿ ñ òÿõ, ñè äàâàì ñìåòêà, ÷å ãè õàðåñâàì ìíîãî, ÷å ñå âúçõèùàâàì íà ðåøåíèåòî èì äà ñå ïîñâåòÿò íà

КОЛОНКАТА НА СЛАВКА КУКОВА


äåöà, ÷å ñà ðàçëè÷íè. Â ñúùîòî âðåìå âèæäàì êàê ñèñòåìàòà èìà íóæäà òî÷íî îò òîâà – ìëàäè õîðà, êîèòî äà äàäàò âñè÷êî îò ñåáå ñè ñ ïúðâîíà÷àëíàòà èäåÿ è åíåðãèÿ çà ïðîìÿíà è ñëåä ãîäèíè äà ñå ïðåâúðíàò ïðîñòî â ÷àñò îò ñòàòóêâîòî, êîåòî òå íåóñåòíî ùå çàïî÷íàò äà ïðåäñòàâëÿâàò ïîðàäè òîâà, ÷å ùå ñà ìàëöèíñòâî. Ò.å. ñèñòåìàòà ñå õðàíè âèíàãè îò åíåðãèÿòà íà ìëàäîñòòà, çà äà çàïàçè ñåáå ñè. Îïèòâàì ñå äà êàæà íà Ñ. è Ë. äà ïðîáâàò äà ïðàâÿò ïðîñòè è ïðàãìàòè÷íè íåùà çà íÿêîëêî äåöà è èçâúí èíñòèòóöèîíàëíèÿ ìîäåë, çàùîòî ñàìî ïîäîáíè

äåéñòâèÿ ìîãàò ïîñòåïåííî äà èçñóøàò æèâèòåëíèòå ñèëè íà èíñòèòóöèèòå è äà ñúçäàäàò ôóíêöèîíèðàùà àëòåðíàòèâà. È ÷å â ïðîòèâåí ñëó÷àé Ñ. è Ë. ïðîñòî ùå óäúëæàò àãîíèÿòà íà óæ ðåôîðìàòîðñêèÿ ïðîöåñ. Íî òå èñêàò äà ñå ó÷àò, èñêàò äà ïîìàãàò íà ìíîãî äåöà, ìîæå áè äîðè èìàò íóæäà è îò ñèãóðíîñòòà íà èíñòèòóöèÿòà ïî íÿêàêúâ íà÷èí. Èíòåðåñíî äàëè âñå ïàê òåçè îòðåçâÿâàùè ðàçãîâîðè ùå íè íàêàðàò äà ñå ïðîìåíèì âçàèìíî, òàêà ÷å ñàìàòà ñèñòåìà äà óñåòè òîâà?

Славка Кукова е юрист, изследовател на детски институции. Участва в разработване на законодателство и политики, свързани със защита правата на децата.

28

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ

29

Свобода на изразяванеили право на съществуване

Радослав Стоянов

Òðÿáâà ëè ÷îâåê äà áúäå ñåáå ñè? Ìîæå ëè âúëêúò äà ñìåíè íðàâà ñè? Òðÿáâà ëè äà ñå ñðàìóâàìå, ÷å íå ñìå êàòî äðóãèòå? Ëåñíî ìîæåì äà ñå äîñåòèì êàê ùå îòãîâîðÿò íà òåçè åñåíöèàëèñòêè âúïðîñè ïîâå÷åòî õîðà. Çàùîòî õîðàòà îáè÷àò äðàìàòè÷íèòå ñ ôèëîñîôñêàòà ñè âñåîáõâàòíîñò ôîðìóëè çà òîâà êàê å „ïðàâèëíî“ äà æèâååì. Â ñúùîòî âðåìå èìà êóïèùà ñèòóàöèè îò ðåàëíèÿ æèâîò, êîèòî, àêî ïîñî÷èì êàòî ïðèìåð, áúðçî áèõà áèëè îáÿâåíè çà ðåçîííè èçêëþ÷åíèÿ îò òåçè ïðàâèëà. Ïðè òîâà îò ñúùèòå õîðà, êîèòî ãè èçêàçâàò.

Åäíà òàêàâà ñèòóàöèÿ å êàçóñúò äà áúäåø ãåé. ×å è äà òè ëè÷è. Íåùî ñìÿòàíî ñúñ ñèãóðíîñò çà ìíîãî ëîøî îò ïîâå÷åòî áúëãàðè. Çàùî? „Çàùîòî - îáÿñíÿâà íè ñå - å ëîøî, íåìîðàëíî è âúîáùå íåïðèåìëèâî äà ïàðàäèðàø ñ òîâà ñ êîãî ñè ëÿãàø.“ Íî êîé âúîáùå ãîâîðè çà òîâà ñ êîãî îáè÷à äà ñè ëÿãà!? È òóê çàïî÷âà åäèí äúëúã ðàçãîâîð, â êîéòî âñÿêà ñëåäâàùà èíôîðìàöèÿ, îáðàçîâàùà çà òîâà ùî å òî äà ñè õîìîñåêñóàëåí, ñðåùà íîâè è íîâè êîíòðààðãóìåíòè, ìú÷åùè ñå âñÿ÷åñêè äà îáÿâÿò çà âèíîâåí äðúçíàëèÿ äà å ðàçëè÷åí. È äà ìó ïðåäïèøàò ìåðêè äà ñå „ïîïðàâè“. Òîâà å åäèí åæåäíåâåí ðàçãîâîð çà ìíîãî íåõåòåðîñåêñóàëíè õîðà â Áúëãàðèÿ. Çà íÿêîè å è íåùî ïîâå÷å îò ðàçãîâîð.

Ðàäî, ìîé ñúèìåííèê, å ñèìïàòè÷íî ìîì÷å îò Ñîôèÿ, êîåòî å ãåé. È íà êîåòî òîâà ìó ëè÷è. Çàùî? Çàùîòî ïðîñòî å òàêà. Ïî íÿêàêâà âñå îùå íåïîíÿòíà çà íàñ ïðè÷èíà ÷îâåøêàòà öèâèëèçàöèÿ íÿìà îáùîïðèåò ñòàíäàðò çà ìúæåñòâåíîñò è æåíñòâåíîñò. Àêî îáèêîëèòå çåìíîòî êúëáî îò òóê äî Ïîëèíåçèÿ, ùå

îòêðèåòå, ÷å èìà ðàçëè÷íè ðàçáèðàíèÿ è ôîðìè íà èçðàçÿâàíå íà òåçè äâå êàòåãîðèè, ðàçëè÷íè àðøèíè, ðàçëè÷íè áåëåçè è ìíîãî îò òÿõ ïî íèùî íå ñúâïàäàò ñ íàøåòî ðàçáèðàíå çà òîâà ùî å òî ìúæåñòâåíî è æåíñòâåíî. Íî äóìàòà áåøå çà Ðàäî.

Ðàäî å ñèìïàòè÷íî ìîì÷å îò Ñîôèÿ. È å ãåé. È ìó ëè÷è. Íà 30 þíè òàçè ãîäèíà Ðàäî äîéäå íà Ñîôèÿ ïðàéä 2012 – íàé-ìàñîâîòî ïðàâîçàùèòíî ñúáèòèå â Áúëãàðèÿ, êîåòî ñúáðà íàä 1 300 õîìî-, áè-, õåòåðî- è òðàíññåêñóàëíè áúëãàðè, êîèòî íå ñå ïðèìèðÿâàò ñ îòõâúðëÿíåòî íà ñìÿòàíèòå çà „íåòðàäèöèîííè“ ôîðìè íà ïîëîâà îðèåíòàöèÿ, ïîëîâà èäåíòè÷íîñò è èçðàçÿâàíå íà ïîëà. Íå çíàÿ äàëè Ðàäî å äîøúë íà ïàðàäà òî÷íî ñ òàçè èäåÿ – äà áúäå ãîðä, âìåñòî äà ñå ñðàìóâà. Âàæíîòî å, ÷å å äîøúë. È ÷å íà ïúò çà â êúùè å áèë íàïàäíàò. Â ãðúá. Îò òðèìà. Ïîâàëåí. Ðèòàí â êîðåìà. Áåç äà ìó áúäå êàçàíî íåùî. Òèõî è õëàäíîêðúâíî. Áåç äà èìà âðàãîâå (çà êîèòî äà ìó å èçâåñòíî). Ìîæå áè çàùîòî å ãåé. È ìó ëè÷è.

Ïðèáèðàë ñå ñ ìåòðîòî îò ïðàéäà. Â áëèçîñò äî ìåòðîñòàíöèÿ „Îïúë÷åíñêà“ (ïúðâîíà÷àëíî ïîãðåøíî å îáÿâåíî, ÷å ñòàíöèÿòà å „Ñåðäèêà“) å áèë ïîâàëåí íà çåìÿòà îò íàïàäàòåë â ãðúá. Ïðèáëèæàâàò îùå äâàìà. Çàïî÷âàò äà ãî ðèòàò, à Ðàäî âèêà çà ïîìîù. Íàáëèçî îáà÷å íÿìà æèâà äóøà. Ñàìî ïðåìèíàâàùè êîëè. Ðàäî ñå ìîëè äà ñïðàò. Èìà òåæêà ôîðìà íà äèàáåò è õîäè ñ ïîìïà íà êîðåìà, çàêðåïåíà ñ àáîêàò. Ñòðàõ ãî å, ÷å àêî ãî ðèòíàò â àáîêàòà, ìîæå äà ñòàíå íåùî ìíîãî ñåðèîçíî. Óñïÿâà äà ñå èçìúêíå è èçòè÷âà äî áëèçúê ñâåòîôàð. Â òîâà âðåìå øîôüîðè îò ïðåìèíàâàùè àâòîìîáèëè ñïèðàò è çàïî÷âàò äà

30

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ

âèêàò ïî íàïàäàòåëèòå, êîèòî ñúâñåì ñïîêîéíî è áåç ïðèòåñíåíèÿ áàâíî ñè òðúãâàò îò ìÿñòîòî íà èíöèäåíòà. Åäâà òîãàâà åäíà æåíà èäâà äà ïîìîãíå íà Ðàäî.

Òîâà íå ìó ñå ñëó÷âà çà ïúðâè ïúò. È òîé å íàÿñíî çàùî ìó ñå å ñëó÷èëî. Íàÿñíî å è ÷å íÿìà ñìèñúë äà ïîäàâà æàëáà â ïîëèöèÿòà – íàáëèçî íÿìà êàìåðè; íÿìà ñâèäåòåëè, îñòàíàëè íà ìÿñòîòî, òîé òàêà è íå å âèäÿë íàïàäàòåëèòå ñè ÿñíî. Âúîáùå øàíñúò äà áúäàò îòêðèòè è ïîäâåäåíè ïîä îòãîâîðíîñò å íèùîæåí è ñàìî áè àíãàæèðàë ðåñóðñà íà ïîëèöèÿòà. Îñâåí òîâà áè íàòîâàðèë æåðòâàòà ñ äîïúëíèòåëíî åìîöèîíàëíî òåãëî, êîåòî íå å ðàçóìíà öåíà, ïðåäâèä øàíñîâåòå çà óñïåõ íà ðàçñëåäâàíåòî.

Хулигани!

„Õóëèãàíñòâî“ å ïîíÿòèå, êîåòî íåèçìåííî ìè íàïîìíÿ íà ëþáèìèÿ íà ìèëèîíè äåöà ïåðñîíàæ Õúêúëáåðè Ôèí – íÿêàêúâ êàëïàçàíèí ñúñ ñâîåîáðàçåí ÷àð. Íî ïîíÿòèåòî õóëèãàíñòâî å è ðåëèêò â áúëãàðñêîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî. Òîâà å ïîíÿòèåòî, ïîä ÷èéòî ÷àäúð ÷åñòî ïúòè ñå ìàñêèðàò ïðåñòúïíè äåÿíèÿ, ìîòèâèðàíè îò îìðàçà êúì äàäåíà ãðóïà – åòíè÷åñêà, ðåëèãèîçíà, ñåêñóàëíà, ïîëèòè÷åñêà. Òîâà ïîíÿòèå ïîçâîëÿâà ïðèñúäàòà íà èçâúðøèòåëÿ äà å ïî-ãîëÿìà, òúé êàòî ïîä íåãî ñå èìà ïðåäâèä îñîáåí âðåäîíîñåí õàðàêòåð íà äåÿíèåòî. Â ñëó÷àÿ – ÷å îáåêò íà àòàêà äå ôàêòî å öÿëà ãðóïà.

Òîçè òåêñò â çàêîíà îáà÷å íå ïîðèöàâà èçâúðøèòåëÿ çà íåùî êîíêðåòíî. Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å òîé äîáðå çíàå, ÷å å íåðåäíî äà íàïàäà õîðà èëè äà ïîâðåæäà èìóùåñòâîòî èì. Ñàìî ÷å, êîãàòî õîðà íàïàäàò äðóãè çàðàäè âÿðàòà, åòíîñà èëè íà÷èíà, ïî êîéòî æåðòâàòà èçðàçÿâà ïîëà ñè, òå ãî ïðàâÿò, çàùîòî ïðèåìàò òîçè ìîòèâ çà îïðàâäàâàù äåéñòâèÿòà èì.

Áúëãàðñêîòî íàêàçàòåëíî ïðàâî ïðèçíàâà êàòî îñíîâà çà ïðåñòúïíè äåÿíèÿ íåùà êàòî åòíîñà, âÿðàòà è äîðè ïîëèòè÷åñêàòà ïðèíàäëåæíîñò, íî íå è ïîëîâàòà (ñåêñóàëíà) îðèåíòàöèÿ, êîÿòî å ñúùî òîëêîâà èìàíåíòíà õàðàêòåðèñòèêà íà ëè÷íîñòòà. Òàêà ìíîãî õîðà, êîèòî áèõà íàïàäíàëè íÿêîãî, çàùîòî å èëè çàùîòî òå ñà ðåøèëè, ÷å å ãåé, ëåñáèéêà èëè òðàíññåêñóàëåí ÷îâåê, âñå îùå

íàìèðàò îïðàâäàíèå ïðåä ñåáå ñè äà âúðøàò òîâà.

Ìíîãî çàïàäíè äúðæàâè, â òîâà ÷èñëî ðåäèöà ùàòè â ÑÀÙ, èìàò èçðè÷íà ðàçïîðåäáà â íàêàçàòåëíèÿ ñè çàêîí, ïðèçíàâàùà, ÷å õîðà ìîãàò äà áúäàò îáåêò íà àòàêà ñàìî çàðàäè òîâà êàêâà å èëè ñå å ìèñëåëî, ÷å å, ñåêñóàëíàòà èì îðèåíòàöèÿ. Òåçè ïðåñòúïëåíèÿ ñà ñ ïî-ãîëÿìà îïàñíîñò îò îáèêíîâåíèòå, çàùîòî àòàêóâàò íå îòäåëíàòà ëè÷íîñò, à ïðèíàäëåæíîñòòà é êúì öÿëà îáùíîñò. Òå ñà ñèìâîëíè ïðåñòúïëåíèÿ, êàçâàùè íà öÿëà ãðóïà îò õîðà „Íåæåëàíè ñòå è âñåêè îò âàñ ìîæå äà å íà ìÿñòîòî íà æåðòâàòà, çàùîòî âñåêè îò âàñ íîñè ïðè÷èíàòà çà íàñèëèåòî“. Òîâà ñúçäàâà ïðåäïîñòàâêè äðóãè õîðà îò ñúùàòà îáùíîñò äà áúäàò íàïàäíàòè, äà ïðåæèâåÿò ñòðåñà è ñòðàõà îò î÷àêâàíåòî äà ñòàíàò æåðòâè, êàêòî è äà íàñòðîè ãðóïè â îáùåñòâîòî åäíà ñðåùó äðóãà. Íåãàòèâíèòå ïîñëåäñòâèÿ îò òàêà ìîòèâèðàíèòå ïðåñòúïëåíèÿ ñà ïî-ãîëåìè, ñëåäîâàòåëíî è íàêàçàíèåòî å ïî-òåæêî.

Ó íàñ òåçè ïîïóëÿðíî íàðè÷àíè „ïðåñòúïëåíèÿ îò îìðàçà“ íà îñíîâàòà íà ñåêñóàëíà îðèåíòàöèÿ ñà ÷àñò îò íîâèÿ ïðîåêò çà Íàêàçàòåëåí êîäåêñ, ïóáëèêóâàí çà îáñúæäàíå íà ñàéòà íà Ïðàâîñúäíîòî ìèíèñòåðñòâî. Òîé îáà÷å òåïúðâà ùå ñå ðàçãëåæäà â ïàðëàìåíòà, êîåòî ïúê îçíà÷àâà, ÷å íå ñå çíàå â êàêúâ âèä ùå èçëåçå îò òàì. Ñ îñíîâàíèå àêöåíòèðàì íà òîâà, ïðåäâèä íèùîæíîòî è íåàäåêâàòíî ïðèñúñòâèå íà ïðîáëåìèòå íà íåõåòåðîñåêñóàëíèòå è òðàíñïîëîâèòå õîðà â áúëãàðñêàòà ïîëèòèêà è îáùåñòâåí äåáàò âúîáùå. Íî äîðè òîçè òåêñò äà ñòàíå çàêîí íàÿâå, è äîðè òîãàâà Ðàäî ïàê äà å íàïàäíàò, íå å ÿñíî äàëè òîé ùå ñå ïðåñòðàøè äà ñúîáùè â ïîëèöèÿòà, î÷àêâàéêè îò íåéíèòå ñëóæèòåëè ñúùî õîìîôîáíî è íåàäåêâàòíî ïîâåäåíèå. Î÷àêâàíåòî å íå çà äðóãî, à çàùîòî ËÃÁÒ õîðàòà ó íàñ ñà ñâèêíàëè äà ñå îòíàñÿò òàêà ñ òÿõ. Ñâèêíàëè ñà äà íå âÿðâàò. Ñâèêíàëè ñà äà áúäàò ìðàçåíè.

Да бъдеш себе си

Äà áúäåø ñåáå ñè å ëåñíî èëè ïúê ñêó÷íî çà ïîâå÷åòî õîðà. Äà áúäåø ñåáå ñè çà ìíîãî ËÃÁÒ õîðà ìîæå äà å âñåêèäíåâåí êîøìàð è òîðìîç – îò ñúñåäèòå, íà ðàáîòà, â ó÷èëèùíèÿ êîðèäîð. Êóëòóðàòà íà íåâåæåñòâîòî ñå îïèòâà äà íàëîæè ñòàíäàðòèçèðàíè ïðåäñòàâè çà òîâà êàêúâ òðÿáâà


Радослав Стоянов е студент по психология в Нов български университет. Активист и автор на блог по проблемите на ЛГБТ хората.

31

äà å ÷îâåê è êàê òðÿáâà äà ïðîòè÷à æèâîòúò ìó. Ìîðàëíèÿò òîðìîç îò áëèçêèòå ìîæå äà å æåñòîê è ôàòàëåí. Íåñëó÷àéíî ñòàòèñòèêàòà â ÑÀÙ ñî÷è íåõåòåðîñåêñóàëíèòå þíîøè êàòî ãðóïà, íåïðîïîðöèîíàëíî ñèëíî çàñåãíàòà îò îïèòè è óñïåøíî ðåàëèçèðàíè ñàìîóáèéñòâà. Íî äîêàòî íÿêîè ãåé ìúæå è æåíè ìîãàò äà ñå ïðèêðèÿò è äà îïàçÿò â òàéíà èäåíòè÷íîñòòà ñè, ìíîãî ìîì÷åòà, êàòî Ðàäî, íÿìàò òîçè èçáîð. Çàùîòî „èì ëè÷è“. Òå íÿìà êúäå äà èçáÿãàò. È îùå ïî-ëîøîòî å, ÷å ÷åñòî ïúòè ñà îáåêò íà òîðìîç è îáâèíåíèÿ äîðè îò äðóãè ãåé õîðà. Îáâèíåíèÿ çà òîâà, ÷å „ïàðàäèðàò“ è òàêà íîñÿò íåãàòèâè íà öÿëàòà îáùíîñò. Íî äà âèíèø æåðòâàòà çà äåÿíèÿòà íà íàñèëíèêà, äà ðåêðèìèíèðàø ñ îáâèíåíèåòî, ÷å äåéñòâèÿòà ñà ïðîâîêèðàíè, å ãðîçíà è íèõèëèñòè÷íà äåìàãîãèÿ, òúðñåùà ïðîáëåìà íà ãðåøíîòî ìÿñòî.

Äà íå áúäåø ñòåðåîòèïíî ìúæåñòâåí èëè ñòåðåîòèïíî æåíñòâåí íå å èçáîð èëè ìîäà. Òî å èíòåãðàëíà ÷àñò îò ïîëà íà ëè÷íîñòòà, êîéòî èìà ìíîãî èçìåðåíèÿ è ïðîÿâëåíèÿ. Æåíñòâåíèòå ìîì÷åòà, íà êîèòî „èì ëè÷è“, ñà òàêèâà íå çàùîòî ñà èçáðàëè (êîé ðàçóìåí ÷îâåê áè èçáðàë òîâà!?), à çàùîòî ñà ñè òàêèâà. Êàêòî âèñîêèòå õîðà ñà âèñîêè, à ðóñèòå – ðóñè. Òåçè ìîäåëè íà ïîâåäåíèå ñå êîíòðîëèðàò îò êîíêðåòíè ìîçú÷íè ñòðóêòóðè è îòðàçÿâàò åñòåñòâîòî íà òåçè õîðà – òîâà êàêâè ñà òå ïî ïðèðîäà. Íî äîðè òîâà äà íå å òàêà, äîðè òîâà äà áå òÿõíà ïðèùÿâêà, òî íå îïðàâäàâà îìðàçàòà è íàñèëèåòî. Ðåëèãèÿòà, íàïðèìåð, íå å íåùî ñ êîåòî ÷îâåê ñå ðàæäà. Íî å âñåïðèçíàòî íåëåãèòèìíî îñíîâàíèå çà íåãàòèâíî îòíîøåíèå êúì äðóãèÿ.

Òúé ÷å êîãàòî ãîâîðèì çà òîâà åäèí ãåé ÷îâåê äà áúäå îòêðèò è íåñòàíäàðòåí, íèå íå ãîâîðèì çà ñâîáîäà íà èçðàçÿâàíå. Ãîâîðèì çà ñâîáîäàòà äà ñúùåñòâóâàø. Çàùîòî òè íÿìà êàê äà ñúùåñòâóâàø äðóãîÿ÷å. Èëè òðÿáâà äà ñúùåñòâóâàø òàêà, èëè äà íå ñúùåñòâóâàø.

Äíè ñëåä ïðàéäà ïîëó÷èõ îáàæäàíå îò ÑÄÂÐ. Íàó÷èëè îò ìåäèèòå çà íàïàäåíèåòî è ñå ïî÷óâñòâàëè äëúæíè äà ñå ñàìîñåçèðàò, òúé êàòî Ðàäî îòêàçà äà ïîäàäå æàëáà. Îòíå èì äâà äíè, çà äà ñòèãíàò äî íàøèòå èçâîäè – íà ìåí è Ðàäî, ÷å îáñòîÿòåëñòâàòà ñà îáåçñúð÷àâàùè ïî îòíîøåíèå íà åâåíòóàëåí óñïåõ íà ðàçñëåäâàíåòî, à òî ñàìî ùå ïîäëîæè æåðòâàòà íà äîïúëíèòåëåí ñòðåñ.

Îñòàâà ÷óâñòâîòî çà ïîáåäà íà íåñïðàâåäëèâîñòòà. È çà áåçñèëèå. Íÿìàøå äà ñìå òîëêîâà áåçñèëíè, àêî òîçè ïðîáëåì ñå àäðåñèðàøå îò ïîëèòèöèòå è èíñòèòóöèèòå. Íî â Áúëãàðèÿ ãåé âúïðîñúò å íåùî, òðàäèöèîííî ìèñëåíî êàòî „æúëòèíà“ çà êëþêàðñêèòå èçäàíèÿ è ëîñò çà êîìïðîìàòè ñðåùó íåóäîáíè õîðà. Â ñúçíàíèåòî íà áúëãàðñêèÿ ïîëèòèê ãåé õîðàòà íå ñà íèòî ãðàæäàíè, íèòî äàíúêîïëàòöè, íèòî åëåêòîðàò. Íà òîçè ôîí ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè â ÑÀÙ è Âåëèêîáðèòàíèÿ òåêàò îñîáåíî ìàñîâè êàìïàíèè ñðåùó ó÷èëèùíèÿ òîðìîç è ñàìîóáèéñòâîòî ñðåä ãåé þíîøèòå. Ôëàãìàíè â òåçè êàìïàíèè ñà çâåçäè êàòî ïåâèöàòà Ëåéäè Ãàãà è àêòüîðúò Äàíèåë Ðàäêëèô. Ñîôèÿ ïðàéä ïúê íå ñå âúçïðèåìà êàòî îïèò çà ôîêóñ âúðõó òàêèâà è ïîäîáíè ïðîáëåìè, à ñå äàâà øèðîêà ìåäèéíà èçÿâà íà íåäîáðîñúâåñòíè ïðîðîöè íà ïàòðèîòàðñêîòî è ðåëèãèîçíîòî íåâåæåñòâî, êîèòî ïðåäåôèíèðàò ñúáèòèåòî êàòî „ìîðàëíà äåãðàäàöèÿ“ èëè „ñîäîìñêè ãðÿõ“ áåç âñÿêàêâà âðúçêà ñúñ çäðàâèÿ ðàçóì è ðåàëíîñòòà çà òîâà øåñòâèå.

Îñòàâà íè äà áúäåì àêòèâèñòè íà åæåäíåâíî íèâî. Äà íå ìúë÷èì. Äà âúçðàçÿâàìå, êîãàòî ÷óåì êîëåãàòà îò ñúñåäíîòî áþðî äà êëåâåòè ãåé õîðàòà. Äà âúçðàçÿâàìå, êîãàòî ó÷èòåëêàòà íà äåòåòî íè ìó ïðàâè çàáåëåæêà, ÷å ñå äúðæè „íå ïî ìúæêè/æåíñêè“. Äà âúçðàçÿâàìå, êîãàòî íÿêîé êîìåíòèðà ãåé õîðàòà çàä ãúðáà èì. È äà ñå íàäÿâàìå, ÷å ñëó÷àè êàòî íà Ðàäî ùå èìà âñå ïî-ìàëêî.

СВОБОДА НА ИЗРАЗЯВАНЕ ИЛИ ПРАВО НА СЪЩЕСТВУВАНЕ

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

СПИН и наркотиципогубват ромите в Пещера

Христо Христов

Æàíà Äåìèðîâà, çäðàâåí ìåäèàòîð: Над 100 души заразени със СПИН

Ïî íåîôèöèàëíè äàííè â Ïåùåðà èìà íàä 100 äóøè, çàðàçåíè ñúñ ÑÏÈÍ è â äâàòà ðîìñêè êâàðòàëà. Ïî÷òè âñè÷êè óïîòðåáÿâàò íàðêîòèöè âåíîçíî. Îôèöèàëíî ÕÈÂ ïîçèòèâíèòå ñà 22-ìà. Ìåæäó òÿõ èìà è æåíè. Ãðàäúò å îãíèùå íà ÑÏÈÍ è ðàçïðîñòðàíåíèå íà íàðêîòèöè. Ðîìñêîòî íàñåëåíèå èçïèòâà êðàéíà íåîáõîäèìîñò îò ìåòàäîíîâ öåíòúð ñ ìåäèöèíñêè ñëóæèòåëè, çàùîòî 98% îò ÕÈÂ ïîçèòèâíèòå ñè èíæåêòèðàò íàðêîòèöè. Èìà íóæäà îò íåïðåêúñíàòî ïðîâåæäàíå íà èçñëåäâàíèÿ, ëå÷åíèå, ïðåâåíöèÿ.

Ìåòàäîíîâ öåíòúð èìà â Ïàçàðäæèê, êîéòî íå å ïîëåçåí çà ïåùåðöè. Ïúðâî, çàùîòî òðÿáâà äà ïúòóâàò äî òàì âñåêè äåí è òîâà ñòðóâà ïî 10 ëâ. íà ÷îâåê. Âòîðî, îòíåìà öÿë äåí, à íÿêîè õîðà õîäÿò íà ðàáîòà. Äðóãè ñà áåçðàáîòíè. Òðåòî, â Ïàçàðäæèê íÿìàò òàêèâà ïðîáëåìè, êàêâèòî èìàìå íèå â Ïåùåðà. Òóê ïðîáëåìúò å ìíîãî ïî-ãîëÿì è íèêîé íå ñå èíòåðåñóâà îò íåãî. Òåçè õîðà ÷àêàò, çà äà ñå çàïèøàò â ìåòàäîíîâà ïðîãðàìà. Çà ñúæàëåíèå, òîâà íå ñå ñëó÷âà! Íÿêîè ñà ïðàâèëè ìíîãîêðàòíè èçñëåäâàíèÿ, ñàìî è ñàìî äà èì áúäå îáúðíàòî âíèìàíèå. Çà ñúæàëåíèå, ðåçóëòàòèòå ñà çàäúðæàíè ñ ìåñåöè. Çà òîâà ðèñêîâèòå õîðà íÿìàò äîâåðèå íà íèêîãî. Òîâà ñúùî å ïðîáëåì. Ìíîãî íàðêîçàâèñèìè ñå ëåêóâàò ñàìè, êàòî ñå èíæåêòèðàò ñúñ Ñóáèòåêñ è íå ðàç÷èòàò íà ïîìîù è ïîäêðåïà. Òîâà ëåêàðñòâî ñå âíàñÿ íåëåãàëíî îò Ôðàíöèÿ è õîðàòà ñå

ïðèíóæäàâàò äà ñè ãî êóïÿò ïî 5 ëâ. çà õàï÷å. Íÿìà ìåòàäîí – ëåêóâàò ñå ñúñ Ñóáèòåêñ!

Ïî÷òè âñè÷êè íàðêîìàíè ñà áîëíè îò õåïàòèò Ñ è ñà â òåæêî ôèíàíñîâî ïîëîæåíèå. Îñâåí òîâà 99% îò òÿõ ñà íåîñèãóðåíè è íÿìàò ëè÷åí ëåêàð. Ôèíàíñîâîòî ïîëîæåíèå íå èì ïîçâîëÿâà íîðìàëåí íà÷èí íà æèâîò, ïúê çà ëå÷åíèå è ïúòóâàíå èçîáùî íå ìîæå äà ñå ãîâîðè. Òå ïðåäïî÷èòàò, âìåñòî äà äàâàò ïàðè çà ïúò, çà äà ñå ëåêóâàò, äà ñè âçåìàò õàï÷åòî, êîåòî ùå ïîñðåùíå íóæäèòå íà îðãàíèçìà, ìàêàð è áàâíî äà óìèðàò.

Àêî èìàìå ìåòàäîíîâ öåíòúð, õîðàòà ùå áúäàò îáñëóæâàíè ïîñòîÿííî, íÿìà äà ñå íàëàãà äà ãè èçâîçâàìå äî Ïàçàðäæèê ñ ëåêè êîëè. Ùå ñå ïðàâÿò íåïðåêúñíàòè èçñëåäâàíèÿ. Ùå ìîæåì äà ãè íàñòàíèì â áîëíèöà. Ïàðàëåëíî ñ òîâà ùå ñå îáúðíå âíèìàíèå íà ïðåâåíöèÿòà.

Þêñåë ßøàðîâ, ìåñòåí àêòèâèñò: 5 години чакат благословията на Глобалния фонд за борба със СПИН

Ïðîáëåìúò ñúñ ÑÏÈÍ è íàðêîìàíèÿòà â Ïåùåðà ñúùåñòâóâà îò áëèçî 8 ãîäèíè. Ãîëåìèÿò áðîé íàðêîçàâèñèìè å ÿñíà ïðåäïîñòàâêà çà ãîëåìèÿ áðîé çàðàçåíè ñúñ ÑÏÈÍ. Ïîäàäîõ ïèñìåí ñèãíàë äî äúðæàâíèòå èíñòèòóöèè. Îò Ãëîáàëíèÿ ôîíä çà áîðáà ñúñ ÑÏÈÍ îáåùàõà, ÷å ùå ðàçêðèÿò Ìåòàäîíîâ öåíòúð çà ëå÷åíèå íà íàðêîìàíè.

32


33

Îòòîãàâà èçìèíàõà ïåò ãîäèíè, ðåçóëòàò íèêàêúâ. Ïîñëåäñòâèÿòà ïðåç òåçè ãîäèíè îò áîëåñòòà ñà 10 ïî÷èíàëè ìëàäåæè. Îñòàâà íåÿñíî îùå êîëêî õîðà è ñåìåéñòâà ñà çàðàçåíè. Îñíîâíèÿò ïðîáëåì å, ÷å çàðàçåíèòå íå ñà çäðàâíî îñèãóðåíè – îòêàçâàò èì ñå çäðàâíè óñëóãè è ëå÷åíèå. Ïîëó÷èõìå ðàçáèðàíå îò îáùèíàòà è ïîäïèñàõìå äîãîâîð çà ïîìåùåíèå, êúäåòî äà ñå ïîìåùàâà Ìåòàäîíîâèÿò öåíòúð. Ñêëþ÷åí å è äîãîâîð ñ ÄÊÖ-Ïåùåðà çà îñèãóðÿâàíå íà ñïåöèàëèñòè. Îñòàâà ñàìî ôîíäúò äà ñè ñâúðøè ðàáîòàòà. Íî îùå íÿìà ðåçóëòàòè, à ïðîáëåìúò ñå ðàçðàñòâà ñ âñåêè èçìèíàë äåí.

Драма достойна за филм

Âúçðàñòíè ðîäèòåëè îïëàêâàò ñúäáàòà ñè. ×åòèðèìà ñèíà è ÷åòèðèìàòà íàðêîìàíè, à äâàìà ïî÷èíàëè îò ÑÏÈÍ. Åäèíèÿò èçäúõâà â çàòâîðà, äðóãèÿò âêúùè. À îñòàíàëèòå äâàìà ñàìè ñå áîðÿò ñ ïîðîêà. Ãëåäàò ñíèìêè íà ïî÷èíàëèòå ìîì÷åòà è íå ìîãàò äà ñïðàò ñúëçèòå ñè.

„Õðèñòî å òðåòèÿò íè ñèí, ïî÷èíàë å â çàòâîðà íà 29 ãîäèíè. Áèë å íàðêîìàí. Âëåçå â Ïàçàðäæèøêèÿ çàòâîð ïðåç 2008 ã. Çàêàðàõ ãî ñ êîëàòà, çà äà íå èäâàò ïîëèöàèòå âêúùè äà ãî èçêàðâàò ñ áåëåçíèöè è äà âèäÿò êîìøèèòå. Âúðíàõà ãî â çàêîâàí êîâ÷åã.” Ïëà÷å áàé Àíãåë è ðàçêàçâà.

„Åäíà íåäåëÿ, ïðåç íîåìâðè 2011 ã., îòèäîõìå íà ñâèæäàíå è çàáåëÿçàõìå, ÷å íå å äîáðå. Íî òîé íå ñå îïëàêâàøå – íèùî íå ñïîäåëè. Íà äðóãèÿ äåí ãî ïðåìåñòèõà â ëå÷åáíèöàòà íà Öåíòðàëíèÿ ñîôèéñêè çàòâîð. Â ñðÿäà, íà 25 íîåìâðè, å ïî÷èíàë. Íèå ðàçáðàõìå çà ñìúðòòà äâà äíè ïî-êúñíî. Îòêàðàõà òðóïà ìó â Àëåêñàíäðîâñêà áîëíèöà è òàì ãî äúðæàõà â õëàäèëíèê öÿëà ñåäìèöà. Íå èñêàõà äà íè ãî äàäàò, èñêàõà äà ãî èçãîðÿò. Ïîìèñëèõìå, ÷å â çàòâîðà ùå ñå èçëåêóâà è ùå ñå âúðíå æèâ. Íî è òàì èìà íàðêîòèöè è ÑÏÈÍ... Óìðÿ! Îñòàâè åäíî äåòå.”

„Èâàí å âòîðèÿò ñèí, ïî÷èíà íà 31 ã., âêúùè. 6 ìåñåöà, ñëåä êàòî ñè îòèäå áðàò ìó. Ïîãóáè ãî òàçè áîëåñò. Íå ãî ëåêóâàõà. Ñàìî ìó äàäîõà ïðîòîêîëà, â êîéòî ïèøå, ÷å å çàðàçåí è ïîâå÷å íå ãî ïîòúðñèõà. Òåçè íàðêîòèöè ìó äîíåñîõà ÑÏÈÍ. Îñòàâè äâå äå÷èöà. Êîãàòî ðàçáðà, ÷å å áîëåí, ñå çàòâîðè â ñåáå ñè. Íå ñïîäåëÿøå ñ íèêîãî. Íå ïîêàçâàøå, ÷å ñòðàäà, íå ñå ñòðàõóâàøå, ÷å ùå óìðå. Ñàìî ìè êàçâàøå:

Ìàéêî, âñè÷êî ñè å íîðìàëíî, êîëêîòî æèâåÿ òîëêîâà. Íåêà ïîíå äà ñè âçåìà îò æèâîòà, êàêâîòî ìîãà.” Íàðåæäà âúçðàñòíàòà ìàéêà.

Борба с порока

Êîñòàäèí Âåñåëîâ, íà 32 ã. Íàé-ãîëåìèÿò îò ÷åòèðèìàòà áðàòÿ â ñåìåéñòâîòî. Ñåìååí ñ åäèí ñèí íà 14 ã., æåíà ìó íå ãî èçîñòàâÿ è ìó äàâà êóðàæ äà ñå ïðåáîðè ñ ïîðîêà.

Êîñòàäèí çàïî÷âà äà ñå ëåêóâà ñëåä 14 ãîäèíè óïîòðåáà íà õåðîèí. Çàïî÷íàë äà ñå èíæåêòèðà îùå êîãàòî ñå å îæåíèë. È òàêà äî ïðåäè 2 ãîäèíè. Íå

Ñíèìêà: cc Codefor / www.flickr.com

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

34


Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.

èñêà åäèíñòâåíàòà ìó ðîæáà äà òðúãíå ïî íåãîâèÿ ïúò. Çàïî÷âà áîðáà ñúñ çàâèñèìîñòòà. Íàé-íàïðåä âçåìà óñïîêîèòåëíè. Ïèå ãè åäèí ìåñåö, íî íÿìà åôåêò. Ïîñëå ïåò ìåñåöà íå ïèå íèùî è êàðà íà ìóñêóëè. Íî è òîâà íå ìó ïîìàãà. Ôèçè÷åñêàòà çàâèñèìîñò ãî èçìú÷âà. Ðåøàâà äà ñå çàïèøå â Ìåòàäîíîâà ïðîãðàìà, íî ìó îòêàçâàò. Ïðèíóæäàâà ñå äà ñå çàïèøå â ÷àñòíà êëèíèêà. Òàì äâå ãîäèíè Êîñòàäèí ñè ïëàùà çà ëå÷åíèåòî ïî 200 ëåâà íà ìåñåö, çà äà ñå èçëåêóâà. Âñÿêà ñåäìèöà ïúòóâà äî Ïëîâäèâ, çà äà ïîëó÷è ìåòàäîí. Òîâà ìó íîñè îùå ðàçõîäè. Òîé è æåíà ìó ñà áåçðàáîòíè, à ñèíúò èì å ó÷åíèê â ãèìíàçèÿ. Ïàðèòå íå ñòèãàò çà íèùî. Âñè÷êî, êîåòî èçêàðâàò, îòèâà çà ëå÷åíèå è ïúòíè äî Ïëîâäèâ. “Íå ñå èçäúðæà... Íå ìîãà äà ãëåäàì êàê ñèíúò ìè å ëèøåí çàðàäè ìåí. Îòèäîõ íà ðàáîòà â Ãåðìàíèÿ. Âçåõ ñ ìåí è ïî-ìàëêèÿ ìè áðàò. È òîé ñå ëåêóâà îò åäíà ãîäèíà. Íî òîé å ïî-äîáðå. Èçïðàùàì ïàðè íà æåíàòà, òÿ îòèâà, âçèìà ìåòàäîíà è ìè ãî èçïðàùà â Ãåðìàíèÿ. Òîâà æèâîò ëè å?... Êúñíî ñå óñåòèõ. Ìíîãî âðåìå çàãóáèõ. Íî íÿìà äà ñå ïðåäàì!” - êàçâà Êîñòàäèí.

Не се ли страхуваш, че и синът ти ще тръгне по твоя път?

- Ñòðàõ ìå å... Àç çàòîâà ñè äîéäîõ ñåãà, èñêàì äà ãî âçåìà ñ ìåí â Ãåðìàíèÿ. Òóê å îïàñíî. Íàðêîòèöèòå ñà íàâñÿêúäå. Â êâàðòàëà ñå ïðîäàâàò êàòî õëÿá. Çàðàçåíè ñúñ ÑÏÈÍ æèâåÿò ñïîêîéíî, ïîâå÷åòî îò òÿõ íå çíàÿò, ÷å ñà áîëíè.Едва ли си пример за сина ти, какво му говориш?

- Íå ñúì äîáúð ïðèìåð, çàùîòî ñúì íàðêîìàí, íî ñå ëåêóâàì. Àç ñúì äîáúð áàùà è ïîëàãàì ãðèæè äà å äîáðå. Ëîø ïðèìåð ñúì. Äà! Íî òîé çíàå, ÷å òîâà å ãðåøêà è íå òðÿáâà äà ñå ó÷è îò ìåí.

Ти ли си причината, за да тръгнат и другите ти братя по

твоя път?

- Íå ñúì çíàåë, ÷å è òå ñå äðîãèðàò. Âñåêè ñå êðèåøå åäèí îò äðóã. Ïîñëå ðàçáðàõìå, íî áåøå êúñíî çà Èâàí è çà Õðèñòî.

Когато гледаш сълзите в очите на тези възрастни хора,

какво чувстваш?

- Íå ìîãà äà îïèøà êàêâî ïðåæèâÿâàì, íî çíàì, ÷å êàêâîòî è äà êàæà å âå÷å êúñíî çà ïî÷èíàëèòå ìè äâàìà áðàòÿ. Ñåãà èñêàì àç äà ñå èçëåêóâàì è ìàëêèÿò ìè áðàò Ñòåôàí íèêîãà äà íå ïèïà íàðêîòèöè.

За какво съжаляваш?

- Çà òîâà, ÷å áðàòÿòà ìè ïî÷èíàõà ìëàäè è íå îò íåùî äðóãî, à îò ÑÏÈÍ. Ñúæàëÿâàì çà ìîèòå èçãóáåíè 14 ãîäèíè. Ìîèòå ðîäèòåëè ñå ëèøèõà îò äâå äåöà, íî îò íàñ íÿìà äà ãè ëèøèì!

Хората в риск зад кадър

• Æåíà, êîÿòî å ÕÈÂ ïîçèòèâíà, èñêà ñàìà äà õîäè â áîëíèöà, äà íÿìà íèêîé îêîëî íåÿ, çàùîòî ñå ïðèòåñíÿâà íÿêîé äà íå ðàçáåðå. Íàìèðà ïàðè è îòèâà äî èíôåêöèîçíàòà áîëíèöà, èçñëåäâàò ÿ è ñëåä 10 äåíà íÿìà ñ êàêâî äà ïúòóâà äî Ïëîâäèâ, çà äà ñè âçåìå ðåçóëòàòà. Êàçâà, ÷å ùå îòëîæè âðåìåííî ëå÷åíèåòî ñè, äîêàòî íàìåðè ïàðè. Òÿ å áåçðàáîòíà, ìúæúò é ñúùî. È äâàìàòà íå ñà çäðàâíî îñèãóðåíè, èìàò 2 äåöà.

• Ìëàä ìúæ ñ õåïàòèò Ñ è öèðîçà íà ÷åðíèÿ äðîá, óïîòðåáÿâàù Ñóáèòåêñ. Èñêà äà ñïðå ëåêàðñòâîòî è äà ñå çàïèøå â ìåòàäîíîâà ïðîãðàìà. Èìà è çäðàâíè îñèãóðîâêè, íî íå ðàáîòè, æåíåí å ñ 3 äåöà. Íàñî÷åí å êúì òåðåííèòå ðàáîòíèöè íà Ôîíäàöèÿ ÈÃÀ – Ïàçàðäæèê íî îòêàçà ñ òâúðäåíèåòî, ÷å ñà ãî ëúãàëè ìíîãîêðàòíî. Â ìîìåíòà å íà ëåãëî.

• Ìëàä ìúæ, êîéòî ñè èíæåêòèðà íàðêîòèöè è å ÕÈÂ ïîçèòèâåí, â ìîìåíòà å â ãîðàòà íà ðàáîòà. Èçêàðâà ïàðè çà ïðåõðàíà, âìåñòî äà ñå ëåêóâà. Æèâåå â ìàëêî æèëèùå ñ ìíîãî õîðà - íÿìà íà êîãî äà ðàç÷èòà, îñâåí íà ñåáå ñè. Êàçâà, ÷å èñêà äà ñå èçëåêóâà, íî ìó å íåâúçìîæíî äà ïúòóâà äî Ïàçàðäæèê çà ìåòàäîí, à ïîñëå çà ëå÷åíèå â Ïëîâäèâ. Îòêàçà ñå.

35

ПИШАТ НИ

Геновева Сотирова

За 13-те обвиняеми ислямски водачи

Èñêàì äà ñïîäåëÿ òðåâîãàòà ñè îò íàðàñòâàùîòî åòíè÷åñêî íàïðåæåíèå â ñòðàíàòà. Ïî ïîâîä èçëåçëèòå ñúîáùåíèÿ â ñòðàíàòà, ÷å èìà îáâèíåíè èñëÿìñêè âîäà÷è çà ïðîïîâÿäâàíå íà àíòèäåìîêðàòè÷íà èäåîëîãèÿ, èçðàçÿâàùà ñå â ïðîòèâîïîñòàâÿíå íà ïðèíöèïèòå íà äåìîêðàöèÿ, ðàçäåëåíèå íà âëàñòèòå, ëèáåðàëèçúì, äúðæàâíîñò è âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà, îñíîâíè ÷îâåøêè ïðàâà êàòî ðàâåíñòâî íà ìúæåòå è æåíèòå è ðåëèãèîçíà ñâîáîäà ÷ðåç ïðîïîâÿäâàíå íà ñåëàôèòñêè èñëÿì è óñòàíîâÿâàíå íà øåðèàòñêà äúðæàâà, êîèòî, çàáåëåæåòå, ñà ñëóæèòåëè íà Ãëàâíîòî ìþôòèéñòâî.

Íåêà çàïî÷íåì îò ïðîòèâîïîñòàâÿíåòî íà ïðèíöèïèòå íà äåìîêðàöèÿòà. Òîâà íå îòãîâàðÿ íà èñòèíàòà, íàïðîòèâ - Èñëÿìúò íå ó÷è íà ðàçðóøàâàíå íà ðåäà â äúðæàâàòà, à ó÷è, ÷å ìþñþëìàíèíúò òðÿáâà äà óâàæàâà ðåäà. Òîâà âêëþ÷âà è óâàæåíèå êúì ïðèíöèïèòå íà ðàçäåëåíèå íà âëàñòèòå, äåìîêðàöèÿòà è ñïàçâàíåòî íà çàêîíèòå íà äàäåíà äúðæàâà. Â Êîðàíà èìà àéåò, â êîéòî èçðè÷íî å êàçàíî, ÷å Àëëàõ íå îáè÷à ñååùèòå ðàçâàëà, ò. å. õîðàòà, êîèòî íå óâàæàâàò ðåäà â îáùåñòâîòî è âñåëåíàòà êàòî öÿëî.

Ìîãà îòêðèòî äà çàÿâÿ, ÷å ïðàâîòî èì íà ðåëèãèîçíà ñâîáîäà è ñâîáîäà íà ìèñúëòà å íàðóøåíî çà òîâà, ÷å òå íå ìîãàò äà ïðîïîâÿäâàò ðåëèãèÿòà ñè.

Îòíîñíî øåðèàòñêàòà äúðæàâà - òÿ å áèëà îñíîâàíà îò Ïðàòåíèêà íè ïðåäè 1400 ãîäèíè. Â èñëÿìñêàòà èñòîðèÿ èìà ìíîãî ïðèìåðè çà ñïðàâåäëèâè âëàäåòåëè. Íî öåëòà íà òåçè ñïîìåíè å ìþñþëìàíèòå äà ñòàâàò ïî-ñúñòðàäàòåëíè è ëþáÿùè,

äà áúäàò èñêðåíè â îòíîøåíèÿòà ñè ñ õîðàòà (íåçàâèñèìî îò ðåëèãèÿ, öâÿò íà êîæàòà, ïîë).

Èñêàì äà êàæà è íÿêîëêî äóìè çà ÷àñò îò îáâèíÿåìèòå. Ñåìåéñòâî Ãîðåëñêè ïîçíàâàì îò ãîäèíè. Íà òåõíèòå ëåêöèè ñå ãîâîðÿò ñàìî çà îñíîâèòå íà Èñëÿìà. Íåêà ïîÿñíÿ çà íåçíàåùèòå - îñíîâèòå íà Èñëÿìà ñà ÏÅÒ. Ïúðâî: Íÿìà äðóã Áîã îñâåí Àëëàõ è Ìîõàììåä (ñ.à.ñ.) å íåãîâ Ïðàòåíèê. Âòîðî: Çàäúëæåíèå íà âñåêè ìþñþëìàíèí å äà êëàíÿ ïåòêðàòíàòà ìîëèòâà (íàìàç). Òðåòî: Äà ñå ïîñòè ïî âðåìå íà ìåñåö Ðàìàäàí (äà ñå ñïàçâà îðó÷ (ãîâååíå). ×åòâúðòî: Äà ñå õîäè íà ïîêëîíåíèåòî Õàäæ â Ìåêà (âñåêè, êîéòî ìîæå äà ñè ïîçâîëè). Ïåòî: Äà ñå ðàçäàâà ìèëîñòèíÿ „çåêÿò”.

Íà âñè÷êè ëåêöèè, íà êîèòî ñúì ïðèñúñòâàëà - áèëî îò ñåìåéñòâî Ãîðåñêè èëè íà íÿêîè îò îáâèíÿåìèòå îò Ñìîëÿíñêèÿ ðåãèîí - êàòî Íåäæìè Äúáîâ èëè íà ìåñòíèòå èìàìè òàì, ñå ðàçÿñíÿâàò ñàìî è åäèíñòâåíî îñíîâèòå íà ðåëèãèÿòà!

Íàñêîðî ïðèñúñòâàõ íà Êîðàí êóðñ â Ðóäîçåì, êúäåòî åäèíèÿò îò èìàìèòå å èìåííî åäèí îò îáâèíÿåìèòå – èìàì Õàéðè Øåðèôîâ. Òàì ðàçãîâàðÿõ ñ ìåñòíèòå ïðåïîäàâàòåëêè (åäíà îò êîèòî áå è íåãîâàòà ñúïðóãà). Íÿìàøå äóìè, ñ êîèòî íÿêîé äà íàïðàâè äàæå è ìàëúê îïèò äà íàïèøà òåçè ðåäîâå, íÿìàøå è íàé-ìàëúê ïîäòèê êúì íåùî, êîåòî å îñúäèòåëíî â íàøàòà äúðæàâà. Òàì ñå ãîâîðåøå îòíîâî çà îñíîâèòå íà Èñëÿìà, ãîâîðåøå ñå çà Êîðàíà, çà Õàäèñè, çà Ôèêõ, çà ëþáîâòà íà

36


Ñíèìêà: Scott/ www.flickr.com

ПИШАТ НИ

ìþñþëìàíèòå è çà ìíîãî äðóãè ïîó÷èòåëíè íåùà.

Îïèòâàì ñå äà ðàçáåðà – òîâà, ÷å âÿðâàì â Àëëàõ è íåãîâèÿ Ïðàòåíèê, ïðàâè ëè ìå âðàã íà ìîÿòà äúðæàâà? Íå ìèñëÿ… Òîâà ÷å ìå ó÷àò êàê äà âçåìàì ïðàâèëíî ðèòóàëíîòî îáìèâàíå (àáòåñò) èëè äà âÿðâàì, ÷å íåùàñòèÿòà â æèâîòà ìè ñà ñàìî, çà äà ìå íàïðàâÿò ïî-ñèëíà, ïî-ìúäðà è ïî-ñúñòðàäàòåëíà, ïðàâè ëè ìå àíòèäåìîêðàòè÷íà? Íå ìèñëÿ…

Íàâñÿêúäå ñà ìå ó÷èëè, ÷å äúðæàâàòà ìè å ïîâåðåíà è çà òîâà äàëè ñúì ñè ïëàùàëà äàíúöèòå, èëè ñúì ñè âúðøèëà ðàáîòàòà ùå áúäà ïèòàíà îò ìîÿ Ñúçäàòåë.

Êàòî áèâø ðàçñëåäâàù ïîëèöàé èìàì íÿêîè âúïðîñèòåëíè îêîëî âîäåíåòî íà ðàçñëåäâàíåòî:

Çàùî íå ñà âçåòè åêñïåðòèçèòå íà íÿêîè îò âåùèòå ëèöà, êàòî íàïðèìåð çàìåñòíèê–ãëàâíèÿ ìþôòèÿ Ìþìþí Áèðàëè?

Çàùî èìà ïîêàçàíèÿ, âçåòè íàñèëà - èñêàì äà îòáåëåæà, ÷å òîâà ñà ñúùåñòâåíè ïðîöåñóàëíè íàðóøåíèÿ?

Çàùî ñå èçïîëçâà ìíåíèåòî íà ñàìî åäèí àðàáèñò (Êèðÿê Öîíåâ), çà êîãîòî å âèäíî, ÷å å íà òàêîâà ìíåíèå, íà êàêâîòî å è óïðàâëÿâàùàòà âëàñò?

Èìàì è äðóãè âúïðîñè êúì íàøàòà ìàøèíà íà ïðàâîñúäèåòî:

Çàùî îòêëîíÿâàò âíèìàíèåòî îò ðåçèëà ñ áðàòÿ Ãàëåâè, êîèòî çà ìåí ñà ïî-ãîëåìè òåðîðèñòè è ñïîðåä ìåí íàïðàâî ñà ñå áîðèëè çà ïðîìÿíà íà îáùåñòâåíèÿ ðåä, áèäåéêè ìåñòíèòå äåðèáåè?

Âúïðåêè îñúäèòåëíàòà ïðèñúäà óñïÿõà äà èçáÿãàò ñ äúðæàâíè ïðîòåêöèè. Çàäàâàì ñè ìíîãî âúïðîñè, çà ñúæàëåíèå, áåç îòãîâîð.

Геновева Сотирова е завършила право. Доскоро е била разследващ полицай.

Ñíèìêà: àðõèâ ÁÕÊ

37

ДА СИ СПОМНИМ КОМУНИЗМА

Мариан Гяурски

Културата на памет за комунизма в Европа

Òåêñòúò, êîéòî ïðåäñòàâÿì íà âàøåòî âíèìàíèå, å ïîñâåòåí íà ïàìåòòà çà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè â Åâðîïà è êàê òå ñå ðàçãëåæäàò â ïîñòêîìóíèñòè÷åñêèòå äúðæàâè-÷ëåíêè íà Åâðîïåéñêèÿ ñúþç. Ùå ñå ñïðà âúðõó êóëòóðàòà íà ïàìåò â ñëåäíèòå äúðæàâè-÷ëåíêè: Ãåðìàíèÿ, ×åõèÿ, Ñëîâàêèÿ, Óíãàðèÿ, Ñëîâåíèÿ è Ðóìúíèÿ. Ïðèáàëòèéñêèòå äúðæàâè (Ëèòâà, Ëàòâèÿ è Åñòîíèÿ) ùå ãè ïðîïóñíà ïîðàäè åäíà ïðîñòà ïðè÷èíà. Òåçè äúðæàâè ñà àíåêñèðàíè îò Ñúâåòñêèÿ ñúþç è ñúùåñòâóâàò êàòî ñúâåòñêè ñîöèàëèñòè÷åñêè ðåïóáëèêè, êîåòî îò ñâîÿ ñòðàíà ïðåäîïðåäåëÿ è ïî-ðàçëè÷íîòî èì îòíîøåíèå êúì áëèçêîòî èì ìèíàëî.

Ãëàâíèòå ìåðêè, êîèòî äúðæàâèòå îò Åâðîïåéñêèÿ ñúþç ïðåäïðèåìàò çà ñïðàâÿíåòî ñ òîòàëèòàðíîòî ìèíàëî ñà òðè:

1) Ñïðàâåäëèâîñò çà æåðòâèòå. Òåçè ìåðêè âêëþ÷âàò ïàêåò îò çàêîíîâè ïðîìåíè êàòî ïîëèòè÷åñêà ðåàáèëèòàöèÿ, îáåçùåòåíèÿ è âúçñòàíîâÿâàíå íà ñîáñòâåíîñòòà íà ðåïðåñèðàíèòå.

2) Ñïðàâåäëèâîñò çà èçâúðøèòåëèòå. Òîâà ñà ñúäåáíè ïðîöåñè ñðåùó èçâúðøèòåëèòå íà

ïîëèòè÷åñêè ðåïðåñèè ïî âðåìå íà òîòàëèòàðíèÿ ïåðèîä.

3) Ðàçêðèâàíå íà àðõèâèòå. Ñúçäàâàíå íà ñïåöèàëèçèðàíè èíñòèòóöèè, êîèòî äà îñèãóðÿâàò äîñòúï äî äîêóìåíòèòå íà ðåïðåñèâíèòå îðãàíè íà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè.

Ðàçêðèâàíåòî íà àðõèâèòå íà òîòàëèòàðíèòå òàéíè ñëóæáè â åâðîïåéñêèòå ïîñòêîìóíèñòè÷åñêè îáùåñòâà ñå âúçëàãà íà äúðæàâíè èíñòèòóöèè. Òå ñà íàòîâàðåíè ñúñ çàäà÷èòå äà íàïðàâÿò òàéíàòà äîêóìåíòàöèÿ íà ðåïðåñèâíèòå îðãàíè äîñòúïíè çà ãðàæäàíèòå, íî ñúùî òàêà è äà àíàëèçèðàò îñíîâíèòå õàðàêòåðèñòèêè íà êîìóíèñòè÷åñêèòå ðåæèìè.

Â íÿêîè ïîñòêîìóíèñòè÷åñêè äúðæàâè èíñòèòóöèèòå ñú÷åòàâàò â ñåáå ñè è äâàòà àñïåêòà (ðàçêðèâàíå è èçñëåäâàíå), äîêàòî â äðóãè ñå ñúçäàâàò îòäåëíè èíñòèòóöèè, êîèòî îáà÷å òÿñíî ñè ñúòðóäíè÷àò. Ïðèìåðè çà äúðæàâè, â êîèòî èíñòèòóöèÿòà å åäíà, ñú÷åòàâàùà ðàçêðèâàíå è èçñëåäâàíå, ñà: Ãåðìàíèÿ, Ïîëøà, Ñëîâàêèÿ, Ñëîâåíèÿ è Óíãàðèÿ. Äúðæàâè ñ äâå èíñòèòóöèè ñà: ×åõèÿ è Ðóìúíèÿ.

Държавни политики за архивите на тоталитарните тайни служби на бившите

комунистически държави - членки на Европейския съюз


38


Ñåãà ñ ïî íÿêîëêî äóìè ùå îïèøà äåéíîñòòà íà âñÿêà èíñòèòóöèÿ îò ãîðåïîñî÷åíèòå äúðæàâè. Çàïî÷âàì ñ ïúðâàòà ãðóïà – äúðæàâèòå ñ åäíà èíñòèòóöèÿ.

1) Ãåðìàíèÿ – Ôåäåðàëíà êîìèñèÿ èëè ôåäåðàëåí êîìèñàð çà àðõèâèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò íà áèâøàòà Ãåðìàíñêà äåìîêðàòè÷íà ðåïóáëèêà. Òàçè èíñòèòóöèÿ èçïúëíÿâà ÷åòèðè îñíîâíè äåéíîñòè:1. Ñúõðàíÿâàíå è ïîääúðæàíå íà àðõèâà íà ÙÀÇÈ.2. Ïðåäîñòàâÿíå íà èíôîðìàöèÿ îò àðõèâà íà

îáùåñòâîòî.3. Ïðîâåæäà èñòîðè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ.4. Ãðàæäàíñêî îáðàçîâàíèå (èçëîæáè,

îáðàçîâàòåëíè ìàòåðèàëè è ïðîãðàìè çà îáó÷åíèå íà ó÷èòåëè).

2) Ïîëøà – Ïîëñêèÿò èíñòèòóò çà íàöèîíàëíà ïàìåò ñå çàíèìàâà ñ äîêóìåíòàëíîòî íàñëåäñòâî íà íàöèçìà è êîìóíèçìà. Èíñòèòóòúò ðàáîòè â òðè îñíîâíè íàïðàâëåíèÿ.1. Ñúõðàíÿâà, ðàçïðîñòðàíÿâà è ïóáëèêóâà

äîêóìåíòèòå íà ðåïðåñèâíèòå òîòàëèòàðíè ñëóæáè.

2. Èçâúðøâà ñúäåáíî ïðåñëåäâàíå íà ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ïîëñêàòà íàöèÿ.

3. Ïóáëè÷íî îáðàçîâàíèå. Èçñëåäâà öÿëîñòíî íàé-íîâàòà èñòîðèÿ íà Ïîëøà ÷ðåç ðàçëè÷íè èçñëåäîâàòåëñêè ïðîåêòè, îðãàíèçèðàíå íà ñðåùè, êîíôåðåíöèè è ñåìèíàðè ñ íàó÷íà è îáðàçîâàòåëíà íàñî÷åíîñò.

4. Ëóñòðàöèÿ. Èíñòèòóòúò èìà ñïåöèàëåí îôèñ, êîéòî ïðîó÷âà âñåêè êàíäèäàò çà äúðæàâíà ñëóæáà, ÷ðåç êîåòî ñå ôèëòðèðàò âñè÷êè êàíäèäàòè, ðàáîòèëè çà ðåïðåñèâíèòå òîòàëèòàðíè ñëóæáè.

3) Ñëîâàêèÿ – Ñëîâàøêèÿò íàöèîíàëåí èíñòèòóò çà ïàìåò èìà çà çàäà÷à ðàçêðèâàíåòî íà äîêóìåíòèòå, ñâúðçàíè ñ äåéíîñòòà íà îðãàíèòå íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò îò 1939 äî 1989 ã., è èçâúðøâà ïúëíè è áåçïðèñòðàñòíè èçñëåäâàíèÿ íà ïåðèîäà ÷ðåç àíàëèçèðàíå íà ïðè÷èíèòå çà ïîÿâàòà íà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè è òÿõíàòà èäåîëîãèÿ.Îñíîâíèòå äåéíîñòè íà ñëîâàøêèÿ èíñòèòóò ñà:1. Îïîâåñòÿâàíå íà äîêóìåíòèòå íà òîòàëèòàðíèòå

òàéíè ñëóæáè ïðåä îáùåñòâîòî.2. Ñèñòåìàòè÷íî íàòðóïâàíå è åêñïåðòíî

îáðàáîòâàíå íà âñè÷êè âèäîâå èíôîðìàöèÿ,

çàïèñè è äîêóìåíòè, îòíàñÿùè ñå äî ïåðèîäà íà ïîòèñíè÷åñòâîòî.

3. Ñúòðóäíè÷åñòâî ñúñ ñðîäíè èíñòèòóöèè â Ñëîâàøêàòà ðåïóáëèêà è â ÷óæáèíà, ïðåäèìíî ñ àðõèâè, ìóçåè, áèáëèîòåêè, õîðà îò ñúïðîòèâàòà, îöåëåëèòå îò êîíöåíòðàöèîííèòå ëàãåðè ïîä ôîðìàòà íà èçñëåäîâàòåëñêè ïðîåêòè.

4. Îáðàçîâàòåëíè äåéíîñòè – ðàáîòà ñ ó÷èëèùà è óíèâåðñèòåòè è îêàçâàíå ìåòîäè÷åñêà ïîìîù íà ó÷èòåëèòå â ñðåäíèòå ó÷èëèùà.

5. Ïîïóëÿðèçèðàíå – ïðåäñòàâÿíå ïðåä îáùåñòâåíîñòòà íà ðåçóëòàòèòå îò äåéíîñòòà ñè è ïîïóëÿðèçèðàíå íà èíôîðìàöèÿ çà ïåðèîäà íà ñëîâàøêàòà èñòîðèÿ îò 1939 äà 1989 ã. ÷ðåç ïóáëèêàöèè, îðãàíèçèðàíå íà èçëîæáè, ñåìèíàðè, êîíôåðåíöèè è äèñêóñèîííè ôîðóìè.

4) Ñëîâåíèÿ – Ñëîâåíñêèÿò èçñëåäîâàòåëñêè öåíòúð çà íàöèîíàëíî ïîìèðåíèå å íàòîâàðåí ñúñ çàäà÷àòà ÷ðåç îáåêòèâíîòî ïðîó÷âàíå íà èñòîðè÷åñêèòå ôàêòè îò òîòàëèòàðíîòî ìèíàëî íà ñòðàíàòà äà ïîäãîòâè ïî÷âàòà çà íàöèîíàëíî ïîìèðåíèå. Ïðàâèòåëñòâîòî íà Ðåïóáëèêà Ñëîâåíèÿ ñúçäàâà èíñòèòóòà ñ öåë äà ðåàëèçèðà îáùåñòâåíèÿ èíòåðåñ â îáëàñòòà íà íàóêàòà, îáðàçîâàíèåòî è êóëòóðàòà.

Öåíòúðúò îñúùåñòâÿâà ìàùàáíà èçñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò, êîÿòî âêëþ÷âà ïðîó÷âàíå íà ðàçëè÷íè ôîðìè íà íàñèëèå è íàðóøàâàíå íà îñíîâíèòå ÷îâåøêè ïðàâà è ñâîáîäè, êîèòî ñà áèëè ïðåäèçâèêàíè îò òîòàëèòàðíèòå ñèñòåìè â Ñëîâåíèÿ ïðåç 20 âåê; ñúáèðàíå íà ñâèäåòåëñòâà çà ïîëèòè÷åñêè çàòâîðíèöè, äåïîðòèðàíè, äèñèäåíòè è äðóãè æåðòâè íà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè è òåõíèòå áëèçêè ÷ðåç ìåòîäèòå íà óñòíàòà èñòîðèÿ è èçïîëçâàíå íà âèäåî, àóäèî è êîìïþòúðíà òåõíèêà; èçãðàæäàíå íà áàçà äàííè è áèáëèîòåêà; îðãàíèçèðàíå íà êîíôåðåíöèè, êîíñóëòàöèè è ëåêöèè îòíîñíî íàñèëèåòî íà òîòàëèòàðíèòå ñèñòåìè è íàðóøàâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà ïðåç 20 âåê; ñúòðóäíè÷åñòâî ñ îáðàçîâàòåëíèòå èíñòèòóöèè è ïîâèøàâàíå íà èíôîðìèðàíîñòòà íà ó÷åíèöèòå îò íà÷àëíèòå è ñðåäíèòå ó÷èëèùà âúâ âðúçêà ñ íàðóøàâàíå íà îñíîâíèòå ÷îâåøêè ïðàâà è ñâîáîäè â Ñëîâåíèÿ ïðåç 20 âåê; îðãàíèçèðàíè ïîñåùåíèÿ íà ìàñîâè ãðîáîâå, êîíöåíòðàöèîííè ëàãåðè è äðóãè ìåñòà, ñâúðçàíè ñ íàñèëèåòî íà òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà.

39

КУЛТУРАТА НА ПАМЕТ ЗА КОМУНИЗМА В ЕВРОПА

Öåíòúðúò çà íàöèîíàëíî ïîìèðåíèå íå ïðèòåæàâà àðõèâ, à ðàáîòè ñ äîêóìåíòèòå, êîèòî ñå ñúõðàíÿâàò â äðóãèòå äúðæàâíè àðõèâîõðàíèëèùà íà òåðèòîðèÿòà íà ñòðàíàòà. Öåíòúðúò âñå îùå íå ìîæå äà ñå ñïðàâè ñ ãîëåìèÿ ïðîáëåì, ÷å àðõèâèòå çà äåéíîñòòà íà áèâøàòà þãîñëàâñêà òàéíà ñëóæáà â Ñëîâåíèÿ UDBA â ìîìåíòà ñå íàìèðàò â Ñúðáèÿ.

5) Óíãàðèÿ – Èñòîðè÷åñêè àðõèâè íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò. Òàçè äúðæàâíà èíñòèòóöèÿ ñúõðàíÿâà è îáðàáîòâà äîêóìåíòèòå íà áèâøèòå óíãàðñêè êîìóíèñòè÷åñêè îðãàíèçàöèè çà ñèãóðíîñò, äàòèðàùè îò ïåðèîäà ìåæäó 1944 è 1990 ã.

Îñíîâíèòå çàäà÷è íà Èñòîðè÷åñêèòå àðõèâè ñà ñëåäíèòå:1. Ñúõðàíÿâàíå íà àðõèâèòå íà êîìóíèñòè÷åñêèòå

ñëóæáè çà ñèãóðíîñò.2. Ãàðàíòèðàíå íà ïðàâîòî íà óíãàðñêèòå ãðàæäàíè

íà çàïîçíàâàíå ñ òåõíèòå ëè÷íè äîñèåòà.3. Óïðàæíÿâàíå íà èçñëåäîâàòåëñêà äåéíîñò ñ

àðõèâèòå íà òîòàëèòàðíèòå ñèëîâè ñòðóêòóðè.

Èñòîðè÷åñêèòå àðõèâè ðàçïîëàãàò ñúñ ñïåöèàëèçèðàí îòäåë çà íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ. Èçñëåäâàíèÿòà ñà ôîêóñèðàíè âúðõó êîìóíèñòè÷åñêèÿ ïåðèîä è ôóíêöèîíèðàíåòî íà ïîëèòè÷åñêàòà ïîëèöèÿ â Óíãàðèÿ, êàêòî è âúðõó ïðîó÷âàíå íà âðúçêàòà ìåæäó êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ, äúðæàâíèòå îðãàíè è ñèëèòå çà ñèãóðíîñò. Ðåçóëòàòèòå îò òåçè èçñëåäâàíèÿ ñå ïóáëèêóâàò âúâ âèä íà ìîíîãðàôèè, ñòàòèè è äîêóìåíòàëíè ñáîðíèöè.

Èíñòèòóöèÿòà ñúùî òàêà îðãàíèçèðà íàöèîíàëíè è ìåæäóíàðîäíè êîíôåðåíöèè è ñåìèíàðè ñ èçÿâåíè ñïåöèàëèñòè â îáëàñòòà íà èñòîðèÿòà è îáùåñòâåíèòå íàóêè.

Èñòîðè÷åñêèòå àðõèâè îðãàíèçèðàò îáðàçîâàòåëíè èçëîæáè è ëåêöèè çà ó÷åíèöè è ñòóäåíòè. Èíòåðåñíà èíèöèàòèâà íà Èñòîðè÷åñêèòå àðõèâè íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò å èçíàñÿíåòî íà ïîðåäèöà îò ëåêöèè, îçàãëàâåíè „Èñòîðè÷åñêî êàôåíå”, êîèòî ñå ïðîâåæäàò âñåêè âòîðè ÷åòâúðòúê îò ìåñåöà. Ëåêöèèòå ñà ïîñâåòåíè íà ðàçëè÷íè àñïåêòè îò äåéíîñòòà íà óíãàðñêèòå òîòàëèòàðíè ñëóæáè è ñà îòâîðåíè çà ïîñåòèòåëè è ãîñòè.

Äúðæàâèòå îò âòîðàòà ãðóïà èìàò ïî äâå äúðæàâíè èíñòèòóöèè, íàòîâàðåíè äà ñå çàíèìàâàò ñ íàñëåäñòâîòî íà òîòàëèòàðíèòå òàéíè ñëóæáè.

1) ×åõèÿ – Ñ äîêóìåíòèòå íà òîòàëèòàðíèòå ñëóæáè çà ñèãóðíîñò îïåðèðàò äâå ñòðóêòóðè, êîèòî îáà÷å ñà â òÿñíà âðúçêà ïî ìåæäó ñè. Òîâà ñà Èíñòèòóòúò çà èçñëåäâàíå íà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè è Àðõèâúò íà ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò. Àðõèâúò ñå óïðàâëÿâà ïðÿêî îò Èíñòèòóòà. Íåãîâàòà îñíîâíà çàäà÷à å äà ñå ãðèæè çà äîñòúïà äî äîêóìåíòèòå íà òîòàëèòàðíàòà ïîëèòè÷åñêà ïîëèöèÿ. Ñúùî òàêà Àðõèâúò ïðåäîñòàâÿ ìàòåðèàëè çà èíñòèòóöèèòå, çàíèìàâàùè ñå ñúñ ñúäåáíî ïðîèçâîäñòâî è ñ ðàçñëåäâàíå íà íàêàçàòåëíè äåëà.

Îñíîâíèòå çàäà÷è íà Èíñòèòóòà çà èçñëåäâàíå íà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè ñà:1. Îáåêòèâíî ïðîó÷âàíå è îöåíêà íà ò.íàð. ïåðèîä

íà íåñâîáîäàòà (1938-1945 è 1948-1989) è èçñëåäâàíå íà àíòèäåìîêðàòè÷íèòå è ïðåñòúïíè ïðîÿâè íà äúðæàâíèòå îðãàíè çà ñèãóðíîñò.

2. Îñèãóðÿâàíå è äîñòúï äî ïóáëè÷íè äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ âðåìåòî íà íåñâîáîäàòà è äåéíîñòòà íà ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò è ôîðìèòå íà ïðåñëåäâàíå.

3. Äèãèòàëèçàöèÿ íà âñè÷êè äîêóìåíòè.4. Çàïîçíàâàíå íà îáùåñòâåíîñòòà ñ ðåçóëòàòèòå îò

äåéíîñòòà íà Èíñòèòóòà, è íàé-âå÷å ïóáëèêóâàíå íà èíôîðìàöèÿ çà òîòàëèòàðíèÿ ïåðèîä ÷ðåç èçäàâàíå è ðàçïðîñòðàíåíèå íà ïóáëèêàöèè, îðãàíèçèðàíå íà èçëîæáè, ñåìèíàðè, ïðîôåñèîíàëíè êîíôåðåíöèè è äèñêóñèè.

5. Ñúòðóäíè÷åñòâî ñ íàó÷íè, êóëòóðíè, îáðàçîâàòåëíè è äðóãè èíñòèòóöèè ñ öåë îáìåí íà èíôîðìàöèÿ è îïèò âúâ âðúçêà ñúñ ñïåöèàëèçèðàíè èñòîðè÷åñêè âúïðîñè.

2) Ðóìúíèÿ – Àðõèâèòå íà ðóìúíñêèòå òîòàëèòàðíè ñëóæáè ñå ñúõðàíÿâàò îò Íàöèîíàëíèÿ ñúâåò çà èçñëåäâàíå íà àðõèâèòå íà Ñåêóðèòàòå. Òÿ ïðåäîñòàâÿ íà ãðàæäàíèòå íà Ðóìúíèÿ öÿëàòà èíôîðìàöèÿ, ñúáèðàíà çà òÿõ îò ðåïðåñèâíèòå îðãàíè íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì.

Îñâåí òàçè ñâîÿ äåéíîñò Àðõèâèòå ðåàëèçèðàò è ðàçëè÷íè âèäîâå îáðàçîâàòåëíà äåéíîñò êàòî èçëîæáè, êîíôåðåíöèè è ñåìèíàðè. Ñúùî òàêà

40



òå ðàáîòÿò è ïî åâðîïåéñêè ïðîåêòè è èçäàâàò ìîíîãðàôèè, äîêóìåíòàëíè ñáîðíèöè è àíòîëîãèè, ïîñâåòåíè íà òåìàòà çà Ñåêóðèòàòå.

Â Ðóìúíèÿ ñúùåñòâóâà è äðóãà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî ñå çàíèìàâà ñ äîêóìåíòàëíîòî íàñëåäñòâî íà Ñåêóðèòàòå. Òîâà å Èíñòèòóòúò çà ðàçñëåäâàíå íà êîìóíèñòè÷åñêèòå ïðåñòúïëåíèÿ è ïàìåòòà çà ðóìúíñêîòî èçãíàíèå. Èíñòèòóòúò å ñ íàó÷íî-îáðàçîâàòåëíà íàñî÷åíîñò è ïðåñëåäâà ñëåäíèòå êîíêðåòíè öåëè:1. Àíàëèçèðà ñúùíîñòòà è ïîñëåäèöèòå îò

òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì â Ðóìúíèÿ â ïåðèîäà – 1945-1989 ã.

2. Ñúáèðà äàííè, äîêóìåíòè è ñâèäåòåëñòâà ïî îòíîøåíèå íà âñè÷êè äåéñòâèÿ, êîèòî ñà äîâåëè äî íàðóøàâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è ñâîáîäè ïî âðåìå íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì.

3. Èçÿñíÿâà èíòåëåêòóàëíèòå èçòî÷íèöè íà êîìóíèñòè÷åñêàòà äîêòðèíà, ãåíåçèñà íà òîòàëèòàðíî ìèñëåíå è ïðàêòèêè, ñòðóêòóðèòå íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ è íà Ñåêóðèòàòå, êàêòî è íà äðóãèòå ðåïðåñèâíè ìåõàíèçìè â ñîöèàëèñòè÷åñêà Ðóìúíèÿ.

4. Äàâà ïóáëè÷íîñò íà àêòîâå íà íàñèëèå, çëîóïîòðåáè è ïðåñòúïëåíèÿ, èçâúðøåíè ïîä ïðÿêîòî ðúêîâîäñòâî íà êîìóíèñòè÷åñêàòà ïàðòèÿ.

5. Îðãàíèçèðà ìåìîðèàëíè èçëîæáè è îáùåñòâåíè äåáàòè îòíîñíî ìÿñòîòî íà ïàìåòòà íà êîìóíèçìà â ðàìêèòå íà ðóìúíñêàòà êóëòóðà.

6. Ïîäêðåïÿ íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ â Ðóìúíèÿ è â ÷óæáèíà, ñâúðçàíè ñ ïåðèîäà íà òîòàëèòàðèçìà.

7. Ôèíàíñèðà ðåäàêòèðàíåòî è ïóáëèêóâàíåòî íà ìåìîàðè, êíèãè, ñòóäèè, ñòàòèè, êîðåñïîíäåíöèÿ, ôîòîãðàôñêè è âèäåî ìàòåðèàëè, ñáèðêè îò äîêóìåíòè è ôîòîãðàôñêè àëáóìè, çàñÿãàùè æåðòâèòå íà òåðîðà.

Ñëåä êàòî âèäÿõìå ñ êîëêî ðàçíîñòðàííà äåéíîñò ñå çàíèìàâàò òåçè èíñòèòóöèè çàêîíîìåðíî âúçíèêâà âúïðîñúò: Êúäå ñå íàìèðà Áúëãàðèÿ? Íà òîçè åòàï òÿ íå ïîïàäà â íèòî åäíà îò äâåòå ãðóïè, òúé êàòî áúëãàðñêàòà Êîìèñèÿ ïî äîñèåòàòà èçâúðøâà ñàìî ðàçêðèâàíå íà äîêóìåíòèòå, íî íå ãè èçñëåäâà. Â Áúëãàðèÿ íå ñúùåñòâóâà è äðóãà äúðæàâíà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî äà èçñëåäâà, àíàëèçèðà è äà èíôîðìèðà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî çà ñúùíîñòòà íà ðåïðåñèâíèòå îðãàíè íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì.

Îïèñàíèòå èíñòèòóöèè â Åâðîïà, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñ òàçè äåéíîñò, ïðåäñòàâëÿâàò äîáðå îðãàíèçèðàíè íàó÷íè èíñòèòóòè, êîèòî, îñâåí ñúõðàíÿâàíåòî íà àðõèâèòå, ñúäåéñòâàò çà îñìèñëÿíåòî íà òîòàëèòàðíèòå ðåæèìè îò ñúîòâåòíèòå îáùåñòâà. Èìåííî òóê å è ãîëÿìàòà ðàçëèêà ñ Áúëãàðèÿ. Íèå âñå îùå íÿìàìå äúðæàâíà èíñòèòóöèÿ, êîÿòî äà ðàáîòè çà îñìèñëÿíåòî íà òîòàëèòàðíèÿ ðåæèì è çà íåãîâîòî ïúëíîöåííî èíòåãðèðàíå â êîíòåêñòà íà îáùîåâðîïåéñêîòî ðàçáèðàíå çà èñòîðè÷åñêîòî íàñëåäñòâî íà êîìóíèñòè÷åñêèòå äèêòàòóðè è çà îáùåñòâåíàòà ïàìåò çà òÿõ.

Мариан Гяурски е историк. Докторант в Историческия факултет на СУ „Св. Климент Охридски” с тема на дисертацията „Спортът като политика и пропаганда в България (1944-1971)”.

41

Образование с гриф „Строго секретно”

Антоанета Ненкова

Ó÷åíè÷êà âëÿçëà â àãåíòóðíà ñïðàâêà, çàùîòî îòêàçàëà äà íàïðàâè ðàçáîð íà Áîòåâî ñòèõîòâîðåíèå. È ïð., è ïð. ... 1 500 íåëåïè è áåçóìíè ñòðàíèöè, íàïèñàíè îò àïàðàòà íà ÄÑ çà áúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå ïðåç 1944-1989 ã.

Íàä 1 500 ñòðàíèöè - òîâà å àðõèâúò, êîéòî ïðåãëåæäà Êîìèñèÿòà çà ðàçêðèâàíå íà äîêóìåíòèòå è çà îáÿâÿâàíå íà ïðèíàäëåæíîñò íà áúëãàðñêè ãðàæäàíè êúì ÄÑ.

Êàêâî ïèøå ÄÑ çà „îïåðàòèâíàòà îáñòàíîâêà” â áúëãàðñêèòå ó÷èëèùà è óíèâåðñèòåòè?

„Ñëóøàéòå „Ãëàñúò íà Àìåðèêà” - òîâà å íàäïèñ îò 1946 ã. âúðõó êàòåäðà â Ïúðâà äåâè÷åñêà ãèìíàçèÿ, ðåãèñòðèðàò ÄÑ àðõèâèòå. È îùå: „Â ×åòâúðòà ìúæêà ãèìíàçèÿ ïî ñòåíèòå íà êëîçåòèòå ñà íàïèñàíè ñëåäíèòå ëîçóíãè: „Äîëó ïàëà÷úò Äèìèòðîâ. Äà æèâåå Ã. Ì. Äèìèòðîâ”. Ó÷åíè÷êàòà Íåäÿëêà Êðàëåâà ïîïàäà â àãåíòóðíà ñïðàâêà, çàùîòî îòêàçâà äà

ЧЕТЕМ АРХИВИТЕ НА ДС

Ñíèìêà: àðõèâ ÁÕÊ

42

íàïðàâè ðàçáîð íà ñòèõîòâîðåíèå íà Áîòåâ. À Ãåîðãè Ãî÷åâ, ñòóäåíò ïî ïðàâî, å íàáåëÿçàí çà „ïðîôèëàêòèêà” çàðàäè „ðàçíè âèöîâå ïî àäðåñ íà âèäíè äåéöè íà ÑÑÑÐ è áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî”.

Просветата – в периферията на ОФ

Ïî òîçè íà÷èí - ïðåäèìíî ñ „âðàæåñêè êîìåíòàðè, ïîçèâè, íàäïèñè ïî ñòåíèòå è õóëèãàíñêè ïðîÿâè â ó÷èëèùå”, å ïðåäñòàâåíà ïðîñâåòàòà â àðõèâèòå íà ÄÑ â ïúðâèòå ãîäèíè ñëåä 9 ñåïòåìâðè. Â íà÷àëîòî ñëåä óñòàíîâÿâàíåòî íà ÎÔ âëàñòòà ó÷åáíèÿò ïðîöåñ èçîáùî íå å ïðèîðèòåò çà óïðàâëÿâàùèòå. Çà ñìåòêà íà òîâà îò÷åòèòå íà ÄÑ ñà íàáúáíàëè îò ñâåäåíèÿ çà îïîçèöèîííî íàñòðîåíè ó÷åíèöè, ñòóäåíòè è ïðåïîäàâàòåëè - ïîñòîÿíåí îáåêò íà ñëóæáèòå çà ñèãóðíîñò.

Îò ñàìîòî ñúçäàâàíå íà ÄÑ ïðåç 1944 ã. èìà îòäåëè, êîèòî íàáëþäàâàò ìëàäåæòà è èíòåëèãåíöèÿòà. Ïðåç 1967 ã. å ñúçäàäåíî è ïðîñëîâóòîòî Øåñòî óïðàâëåíèå íà ÄÑ, ÷èÿòî îñíîâíà çàäà÷à å ðàçðàáîòêà, îò÷åò è äîêëàäâàíå çà îáñòàíîâêàòà â ó÷èëèùàòà è óíèâåðñèòåòèòå. Èçïèñâàò ñå õèëÿäè ñòðàíèöè ñïðàâêè, èíôîðìàöèè è äîêëàäíè çàïèñêè çà „îáåêòèòå íà îáñëóæâàíå”.

Ухо във всеки факултет

Ñðåä ïî-èíòåðåñíèòå àðõèâíè äîêóìåíòè çà àïàðàòà îò îïåðàòèâíè ðàáîòíèöè, àãåíòè, ñåêðåòíè ñúòðóäíèöè å åäèí „Îò÷åò çà ðàáîòàòà íà îòäåëåíèå „À” ïðè Äèðåêöèÿ íà Íàðîäíàòà ìèëèöèÿ çà 1946 ã.”.

Ñïîðåä òîâà äîêóìåíòàëíî ñâèäåòåëñòâî â îñíîâíèòå, ñðåäíèòå è âèñøèòå ó÷èëèùà â ñòîëèöàòà èìà 319 èíôîðìàòîðè. Òå ñà ñâúðøèëè „äîáðà ðàáîòà” çà îò÷åòíèÿ ïåðèîä: „Èíôîðìàòîðèòå äàâàõà âñåêè ìåñåö äîêëàäè çà ôàøèñòêè ïðîÿâè â ó÷èëèùàòà. Ïðåäñòàâèõà ñïèñúê íà ó÷åíèöè–ôàøèñòè, êîèòî íå òðÿáâà äà ñå äîïóñíàò âúâ âèñøèòå ó÷åáíè çàâåäåíèÿ. Ñïèñúêúò å çà 584 ôàøèñòè.”

Â ïî÷òè âñè÷êè ôàêóëòåòè íà óíèâåðñèòåòèòå äåéñòâàò ñåêðåòíè ñúòðóäíèöè, êîèòî ñâîåâðåìåííî „äîíàñÿò çà äåéíîñòòà íà âðàæåñêèòå åëåìåíòè”. Ìíîãî÷èñëåíèÿò èíôîðìàòîðñêè êàäúð âñå ïîâå÷å ùÿë äà ñå ðàçðàñòâà, ïîðàäè êîåòî ñå íàëàãàëî

„äîïúëâàíå íà ùàòíèÿ êàäúð”, å çàêëþ÷èòåëíàòà ïðåïîðúêà.

”Всред средношколската младеж”

”Îðãàíèçàöèîííîòî è ïîëèòè÷åñêîòî ñúñòîÿíèå íà ñðåäíîøêîëöèòå è ñòóäåíòèòå” å ïîñòîÿííà òåìà íà íàáëþäåíèåòî íà ÄÑ. Îò ãîäèøåí äîêëàä îò 1947 ã. íàó÷àâàìå, ÷å â Íàöèîíàëíàòà áðèãàäà ñà âçåëè ó÷àñòèå íàä 100 000 ìëàäåæè.

“Âðàæåñêèòå åëåìåíòè” âåäíàãà ñå ïðîÿâèëè, êàòî íà Õàèíáîàç ñêúñàëè òåëåôîííàòà æèöà ìåæäó äâà îòðÿäà. Èçâåñòíà ÷àñò îò “áóðæîàçíàòà ìëàäåæ” îïèñâàëà â ïèñìà äî ñâîèòå áëèçêè áðèãàäèòå “êàòî ëàãåðè è êàçàðìè”. Ñïîðåä äîêëàäà îòíîøåíèåòî íà ñðåäíîøêîëöèòå êúì ó÷åáíèòå çàíèìàíèÿ ïðåç ó÷åáíàòà ãîäèíà áèëî “ñëàáî çàäîâîëèòåëíî”, à ó÷åíèöèòå îò Ïúðâà òúðãîâñêà ãèìíàçèÿ ñå ðàäâàëè ìíîãî ïðè ïîñðåùàíåòî íà ì. Òèòî, çàùîòî íà òîçè äåí íÿìàëî äà ó÷àò.

Áåëåæêèòå çà óíèâåðñèòåòñêàòà ìëàäåæ ñà “ïî-îáåçïîêîèòåëíè”. Îò 34 500 ñòóäåíòè â Ñîôèÿ îêîëî 5 000 äóøè å áðîÿò íà “çëîñòíèòå, ôàøèñòêè àíòèíàðîäíè åëåìåíòè, êîèòî ñà êîíöåíòðèðàíè â Ïîëèòåõíèêàòà, Ìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåò, Ñòîïàíñêèÿ ôàêóëòåò è Þðèä. ôàêóëòåò”. Ãîëÿìà ÷àñò îò ñòóäåíòèòå ïîñåùàâàò ðåäîâíî ëåêöèèòå, íî èìà è “äåçèíòåðåñèðàíè êàòî ñòóäåíòèòå þðèñòè è ñòîïàíîâúäè”.

По линия “Художници, музиканти, артисти”

Íà êîìóíèñòè, áåçïàðòèéíè è âðàæåñêè åëåìåíòè ñà ãðóïèðàíè è õóäîæíèöèòå, ìóçèêàíòèòå è àðòèñòèòå. Âúïðåêè ÷å õóäîæíèöèòå ïîäêðåïèëè àêöèÿòà çà èçäèãàíå íà ïàìåòíèê íà ×åðâåíàòà àðìèÿ è “ïî÷òè âñè÷êè ïîäïèñàëè àäðåñà äî äð. Ñòàëèí”, áîëøèíñòâîòî “íå ñà îùå óêðåïíàëè èäåéíî”, îò÷èòà àãåíòóðíàòà ìðåæà. Âðàæäåáíî íàñòðîåíè êúì ÎÔ ñà Èëèÿ Áåøêîâ, ïðîô. Íèêîëà Ìàðèíîâ, Ñò. Ðàéíîâ è äð. “Ïàñèâíî îòðèöàòåëíà ïîçèöèÿ” å çàåë õóäîæíèêúò Áîðèñ Àíãåëóøåâ.

Ïî ëèíèÿ íà ìóçèêàíòèòå ñå ïîñî÷âà: “Çàñåãà îáñëóæâàìå ñàìî Íàðîäíàòà ôèëõàðìîíèÿ. Îò 110 ìóçèêàíòè 15 ñà êîìóíèñòè, à âðàæåñêè

ЧЕТЕМ АРХИВИТЕ НА ДС


43

íàñòðîåíè ñà 37. Ãëàâíèÿò äèðèãåíò Ñàøî Ïîïîâ íå å ïðèîáùåí çäðàâî êúì ÎÔ.” Íàé-óñïîêîèòåëíî èçãëåæäà “ïîëèòè÷åñêîòî ñúñòîÿíèå íà àðòèñòèòå”. Ðúêîâîäñòâîòî íà Ñúþçà íà òåàòðàëíèòå ñëóæèòåëè å â ðúöåòå íà êîìóíèñòèòå: “Ïðåäñåäàòåëÿò, ïîäïðåäñåäàòåëèòå...”

СУ - “обект на обслужване”

Ñðåä ñïåöèàëíèòå “îáåêòè íà îáñëóæâàíå” îò ÄÑ å Ñîôèéñêèÿò äúðæàâåí óíèâåðñèòåò. Ñïðàâêà ñ ãðèô “Ñòðîãî ñåêðåòíî” íà ÄÑ îò 1960 ã. îïèñâà ðàáîòàòà ïî “îáåêòà”. Ïîëèòè÷åñêàòà îðèåíòàöèÿ íà ïðåïîäàâàòåëèòå è ñòóäåíòèòå îòíîâî å ïúðâàòà õàðàêòåðèñòèêà, êîÿòî èíòåðåñóâà àãåíòóðàòà, êîìåíòèðà ä-ð Îðõàí Èñìàèëîâ.

Ïðèìåðè çà âðàæåñêà äåéíîñò ñà Ãàðî Àëåêñàíäðîâ, ²²² êóðñ àíãëèéñêà ôèëîëîãèÿ, êîéòî “ñå ïîäãîòâÿë äà èçìåíè íà Ðîäèíàòà”, êàêòî è ñòóäåíòèòå Äèìèòúð Åíèêèåâ è Ñòîÿí Ñòîÿíîâ. Òå ïúê ïðàâåëè “îñòðè âðàæåñêè èçêàçâàíèÿ ïî àäðåñ íà Ïàðòèÿòà è ïðàâèòåëñòâîòî.” Ñðåä ñòóäåíòèòå èíòåðåñ çà îðãàíèòå íà ÄÑ ñà íàé-âå÷å îíåçè, êîèòî ñëåäâàò çàïàäíè ôèëîëîãèè, òúé êàòî çíàåëè åçèöè è óñòàíîâÿâàëè âðúçêè ñ ïðåäñòàâèòåëè íà êàïèòàëèñòè÷åñêè ñòðàíè èëè ïîääúðæàëè “ïèñìåíè âðúçêè â ÷óæáèíà”.

Западните филолози – враг №1

“Âðàãúò â Ñîôèéñêèÿ äúðæàâåí óíèâåðñèòåò” ìîæåë äà ïðîâåæäà âðàæåñêà ïðîïàãàíäà, äà áúäå â óñëóãà íà ÷óæäè ðàçóçíàâàíèÿ, äà íàñúð÷àâà óâëå÷åíèå ïî çàïàäíèÿ ñòèë íà æèâîò, êîåòî åñêàëèðàëî - ïîäðàæàíèå â îáëè÷àíå, ïðè÷åñêè, ìóçèêà. Ìîæåëî äà ñå ïðîâåæäà è “âðåäèòåëñòâî êàòî ñå ñúçäàâàò íåïîäãîòâåíè êàäðè çà íàøèÿ ñòîïàíñêè è êóëòóðåí æèâîò”, å çàïèñàíî ñúùî â ñòðîãî ñåêðåòíàòà ñïðàâêà çà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò îò 1960 ã.

Àâòîðúò íà ñïðàâêàòà îáîáùàâà, ÷å âðúçêèòå íà ÄÑ ñúñ “ñòóäåíòèòå è ïðîôåñîðñêî-ïðåïîäàâàòåëñêèÿ àïàðàò” ñå ðàçøèðÿâàò: “Ïîíàñòîÿùåì ïîääúðæàìå âðúçêè ñ ïîâå÷å îò 25 äóøè. Òîÿ êîíòàêò îò äåí íà äåí ñå óâåëè÷àâà. Ïîääúðæà ñå áëèçêà âðúçêà ñ íÿêîè çàì.-ðåêòîðè è äåêàíèòå íà ôàêóëòåòè.” Î÷àêâàíèÿòà ñà çà îùå “êà÷åñòâåíà àãåíòóðà èç ñðåäèòå íà ïðîôåñîðñêèÿ êàäúð”.

Диверсията на чужденците

Ïîñëåäíèÿò äîêóìåíò â “õðîíèêàòà” íà ÄÑ çà îáðàçîâàíèåòî å îò 1985 ã. Òîâà å îò÷åò çà ðàáîòàòà íà ²² îòäåë ïðè Øåñòî óïðàâëåíèå íà ÄÑ ñ ãðèô “Ñòðîãî ñåêðåòíî”. Ñâåäåíèåòî ðàçïëèòà “ïîäðèâíàòà äåéíîñò íà ïðîòèâíèêà” ñðåä ñòóäåíòèòå è ïðåïîäàâàòåëèòå ïî ëèíèÿ íà ìåæäóíàðîäíèÿ îáìåí. Îò÷èòà ñå, ÷å ïðåç 1984 ã. ðàñòå êîëè÷åñòâîòî íà èçïðàùàíàòà çàïàäíà ëèòåðàòóðà, ìàãíåòîôîííè è âèäåîçàïèñè ñ “ðàçëîæèòåëíî ñúäúðæàíèå”.

Íàé-ìàñîâàòà ôîðìà íà âðàæåñêà äåéíîñò áèëà “èäåîëîãè÷åñêàòà äèâåðñèÿ” íà ñòóäåíòè, àñïèðàíòè è ñïåöèàëèçàíòè îò ÑÀÙ, Àíãëèÿ, ÔÐÃ, ßïîíèÿ è äðóãè. ×óæäåíöèòå “êëåâåòÿò” ñîöäåéñòâèòåëíîñòòà è âúçõâàëÿâàò Çàïàäà. Ïîçâîëÿâàò ñè äà ïîïóëÿðèçèðàò “âðàæåñêèòå ðàäèîöåíòðàëè”. Ïðîÿâÿâàò “ñòðåìåæ êúì èçó÷àâàíå ïðîáëåìèòå íà ìàëöèíñòâàòà â ÍÐÁ è âëèÿÿò ðàçëîæèòåëíî íà îòäåëíè ìëàäåæè è äåâîéêè”. Íàêðàòêî, àðõèâèòå ñâèäåòåëñòâàò, ÷å îò 1944 äî 1989 ã. ÄÑ ñå çàíèìàâà íå ñ îáðàçîâàíèåòî êàòî ó÷åáåí ïðîöåñ, à ïðåäèìíî ñ õîðàòà, êîèòî ðàáîòÿò â ïðîñâåòíàòà ñôåðà. Èíòåëèãåíöèÿòà å ñ÷èòàíà çà ïîòåíöèàëíî îïàñíà. Òîâà ïðàâè ó÷èòåëèòå, ñòóäåíòèòå, ïðåïîäàâàòåëèòå è öÿëàòà àêàäåìè÷íà îáùíîñò ïîñòîÿíåí îáåêò íà “îáñëóæâàíå”îò ñòðàíà íà ÄÑ.

Òåêñòúò å ïóáëèêóâàí â ñàéòà íà „Äíåâíèê”.

Антоанета Ненкова е член на БХК, журналист, сътрудник на „Дойче веле”. Води рубриката „Клуб Обектив” в сп.”Обектив”.

ОБРАЗОВАНИЕ С ГРИФ „СТРОГО СЕКРЕТНО”

Отново за проекта за Закон за детето:

кой печели от отлагането?

Анета Генова

Â êðàÿ íà þíè ñòàíà ÿñíî, ÷å ïðîåêòúò çà íîâ Çàêîí çà äåòåòî íÿìà äà áúäå âíåñåí â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå äî êðàÿ íà ìàíäàòà íà ñåãàøíîòî ïðàâèòåëñòâî. Îòëàãàíåòî áåøå ìîòèâèðàíî ñ íåîáõîäèìîñòòà îò ñåðèîçíè ðåôîðìè, êîèòî ñåãàøíîòî ïðàâèòåëñòâî íÿìà äà óñïåå äà îñúùåñòâè. Çàä òîâà îáà÷å ñå ÷åòå ñòðàõ îò äðóãî – ìíîãîòî ãëàñîâå ñðåùó çàêîíîïðîåêòà äà íå ñå ïðåâúðíàò â ãëàñîâå ñðåùó óïðàâëÿâàùàòà ñåãà ïàðòèÿ ïðè ñëåäâàùèòå èçáîðè. È âìåñòî äà áúäåì ñâèäåòåëè íà óñèëèå äà ñå ïðåîäîëåå ñòðàõúò íà õîðàòà è äà ñå ïîêàæå âîëÿ çà ïðîìÿíà îùå ñåãà â íåâðàëãè÷íèòå òî÷êè íà ñèñòåìàòà çà çàêðèëà íà äåòåòî, ñòàíàõìå ñâèäåòåëè íà „çàìèòàíå” íà ïðîáëåìà. Íÿìà çàêîíîïðîåêò, íÿìà ïðîáëåì. Íî äàëè? È êîé ïå÷åëè îò îòëàãàíåòî íà äåáàòà – äåöàòà, ïðàâèòåëñòâîòî, íèå?

Íåêà ñå âúðíåì ìàëêî íàçàä è ñè ñïîìíèì êàêâî ñå ñëó÷è è êàêâî – íå. Ñëó÷è ñå òîâà, ÷å â

îáùåñòâåíîòî ïðîñòðàíñòâî, êàòî ìðúñíè ðèçè ñå ðàçâÿõà ïúðâè÷íè ñòðàõîâå. Ñòðàõîâå, êîèòî ïðîòèâíèöèòå íà ïðåäëîæåíèòå òåêñòîâå íå ïðîñòî èçðàçÿâàõà, à íàñàæäàõà ñòðàñòíî â ìàñîâîòî ñúçíàíèå. Ïðîåêòúò áåøå íàðî÷åí, ÷å íàñúð÷àâà îòíåìàíåòî íà äåöàòà îò ðîäèòåëèòå èì, åäâà ëè íå òÿõíîòî „íàöèîíàëèçèðàíå”, ïðè òîâà áåç ïîâîä, ïðîèçâîëíî. ×åòîõ ìíîãî ïúòè òåêñòîâåòå è íèòî âåäíúæ íå âèäÿõ òàêàâà îïàñíîñò. Íî ñòðàõîâåòå áÿõà äîáðå íàñî÷åíî îðúæèå è ïîïàäíàõà ïðàâî â öåëòà. Èçòîðìîçåíèÿò áúëãàðñêè ðîäèòåë, îñòàíàë íàñàìå ñúñ ñåáå ñè, è áåç òîâà ÷åñòî ñå ïèòà äàëè å äîáúð áàùà èëè äîáðà ìàéêà è ïî÷òè ñúùî òîëêîâà ÷åñòî ñè êàçâà, ÷å ìîæå áè íå å. È êàê áè ìîãúë, êîãàòî, ïðèòèñíàò îò ãðèæèòå çà îñèãóðÿâàíå íà íàé-íàñúùíèòå ïîòðåáíîñòè íà äåòåòî ñè, âñå íå óñïÿâà äà îòäåëè öÿëîòî âðåìå, êîåòî ÷óâñòâà, ÷å òî çàñëóæàâà, äà íå ãîâîðèì çà õèëÿäèòå ìàòåðèàëíè íåùà, êîèòî ñâåòúò íàîêîëî ïðåäëàãà (è àãðåñèâíî ðåêëàìèðà) è êîèòî, â íîðìàëíèÿ ñëó÷àé, íå ñà òàêà

ЛИЧНО МНЕНИЕ


44

Ñíèìêà: Belzie / www.flickr.com

ëåñíî äîñòúïíè. Âèíàãè èìà îãðàíè÷åíèÿ, âèíàãè èìà íîâè æåëàíèÿ. È â òîçè íå òîëêîâà õèòðîóìíî, íî ïúê äîñòà óñïåøíî êîíñòðóèðàí ïúçåë, ñúñòàâåí îò ñòðàõ è âèíà, ñÿêàø íàðî÷íî (à ìîæå áè èìåííî íàðî÷íî) ñà èçïóñíàòè íÿêîè îñîáåíî âàæíè åëåìåíòè, êîèòî, àêî áÿõà íàëè÷íè è ïîñòàâåíè íà ïðàâèëíèòå ñè ìåñòà, ùÿõà äà ðàçêðèÿò åäíà ñúâñåì äðóãà êàðòèíà.

Ïúðâî, ðîäèòåëèòå. Ìíîãî îò òÿõ ñà âñúùíîñò äîñòàòú÷íî äîáðè ðîäèòåëè. Íèêîå çàêîíîäàòåëñòâî íÿìà äà ïîñòàâè íåèçïúëíèìîòî èçèñêâàíå çà èäåàëíîñò êúì òÿõ. Ùå èçèñêâà îáà÷å äà íå ñå âðåäè, äà íå ñå óïðàæíÿâà íàñèëèå. Ñúùîòî èçèñêâàøå çàêîíîïðîåêòúò, êàêòî âïðî÷åì ãî èçèñêâà è ñåãà äåéñòâàùèÿò çàêîí. È êàòî ãîâîðèì çà òîâà êàêâî èçèñêâà çàêîíúò ñåãà, íå ìîãà äà íå ñïîìåíà, ÷å è ñåãà å çàêîííî äà áúäå èçâåäåíî äåòå îò ñåìåéñòâîòî ìó, àêî ðîäèòåëÿò íå èçïúëíÿâà ñâîèòå ôóíêöèè è âðåäè íà äåòåòî ñè. È ñåãà ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè îò îòäåëèòå çà çàêðèëà íà äåòåòî ñà äëúæíè äà ïðîâåðÿò âñåêè ñèãíàë, â êîéòî ñå ñúäúðæàò äàííè çà íàñèëèå íàä äåòå, íåçàâèñèìî îò ôîðìàòà ìó. È ñåãà ñà äëúæíè äà âçåìàò ó÷àñòèå âúâ âñÿêà ñúäåáíà ïðîöåäóðà, â êîÿòî èíòåðåñèòå íà äåòå ñà çàñåãíàòè. È ìîæå áè òî÷íî ñåãà å âðåìå äà ñïîìåíà îùå åäíà ïðåìúë÷àíà ÷àñòèöà îò ïúçåëà – íàñèëèåòî âèíàãè âðåäè. Îñîáåíî ìíîãî òî âðåäè íà äåöàòà. Òÿõíàòà ïñèõèêà å êðåõêà, ÷óïëèâà äîðè, áèõ êàçàëà. Íàñèëèåòî, â êîåòî äåöàòà ñà çàñòàâåíè äà æèâåÿò, óâðåæäà æèâîòà èì ïî ìíîãî, ðàçëè÷íè, íî âèíàãè òúæíè íà÷èíè. Íÿêîè äåöà íå îöåëÿâàò ôèçè÷åñêè. Äðóãè îöåëÿâàò, íî â æèâîòà èì îñòàâà òðóäíî çàëè÷èìà ñëåäà. Ôèçè÷åñêî íàñèëèå, ñåêñóàëíî íàñèëèå, åìîöèîíàëíî íàñèëèå. Èìà ãî â ìíîãî ñåìåéñòâà. Òî ñå ïðèêðèâà ïîä ðàçëè÷íè ôîðìè è ïîíÿêîãà äåöàòà òàêà ñâèêâàò ñ íåãî, ÷å òî èì èçãëåæäà êàòî íîðìà.

Åäíî îò íåùàòà, êîèòî çàêîíîïðîåêòúò ñå îïèòâàøå äà íàïðàâè, áåøå äà ïîäêðåïè ðîäèòåëèòå äà áúäàò äîñòàòú÷íî äîáðè ðîäèòåëè, íåçàâèñèìî îò âúçìîæíèòå æèòåéñêè êðèçè. Äðóãîòî – äà íàñúð÷è ñïåöèàëèñòèòå äà ðàçïîçíàâàò, íàçîâàâàò è ïîñòàâÿò „íà ñâåòëî” íàñèëèåòî ñïðÿìî äåöà, äà èçèñêâàò ïðîìÿíà íà ñåìåéíàòà ñèñòåìà, òàêà ÷å íàñèëèåòî äà ñïðå. À àêî íå – äà ïîìîãíàò íà äåòåòî äà ðàçáåðå, ÷å íàñèëèåòî íå å íîðìà. Òîâà, ÷å òàçè öåë íà çàêîíîïðîåêòà íå ñå ðàçáðà èëè, àêî ñå ðàçáðà,

ïðåäèçâèêà ñòðàõ, íå å èçíåíàäà. Íå å èçíåíàäà è ëèïñàòà íà äîñòàòú÷íî è ðàçáèðàåìà èíôîðìàöèÿ, êîÿòî íà äîñòúïåí åçèê äà ðàçêðèå ñúùèíñêèÿ ñìèñúë íà ñåãà äåéñòâàùèÿ çàêîí è íà íîâîòî â çàêîíîïðîåêòà. Çàä åäíà òàêàâà ïîïóëÿðèçàòîðñêà ðàáîòà òðÿáâà äà çàñòàíàò îòäåëèòå çà çàêðèëà íà äåòåòî. À õîðàòà â òÿõ íå áèõà ìîãëè äà íàïðàâÿò òîâà. Òå ñà õîðà â ðèñê. Íå ñå ïðèòåñíÿâàì äà ãî òâúðäÿ. Çàêîíúò èì å îòðåäèë òâúðäå âàæíà ðîëÿ, çà äà ìîæåì äà ñè ïîçâîëèì äà ñå äúðæèì òàêà, ñÿêàø ïðîáëåìèòå èì íå ñúùåñòâóâàò. Îòäåëèòå ôóíêöèîíèðàò âå÷å ìíîãî ãîäèíè. Â òÿõ ðàáîòÿò ðàçëè÷íè õîðà. Íÿêîè îò òÿõ èìàò ïîäõîäÿùî îáðàçîâàíèå, ìíîãî äðóãè – íå. Íÿìàò è äîïúëíèòåëíà êâàëèôèêàöèÿ, ïîíå ïîâå÷åòî îò òÿõ. Íå ÷å íå èñêàò, íàïðîòèâ. Íî íÿìà íèòî âðåìå, íèòî ïúê ìíîãî âúçìîæíîñòè çà òîâà. Ðàáîòàòà èì ñ äåöà å îñíîâàíà â åäíè ñëó÷àè íà ïðîôåñèîíàëíè çíàíèÿ, íî â ìíîãî äðóãè – íà æèòåéñêà „èíòóèöèÿ”, çàä êîåòî âñúùíîñò ÷åñòî ñå êðèÿò òåæêè ïðåäðàçñúäúöè, ñòðàõîâå è òðàâìè. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè òåçè õîðà ñà íèñêî ïëàòåíè, çëå ìîòèâèðàíè è ìíîãî, àìà íàèñòèíà ìíîãî, ïðåòîâàðåíè. Íî òå èìàò ñåðèîçíè ôóíêöèè.

Äà âçåìåì çà ïðèìåð åäèí „îáèêíîâåí” ðàçâîä, ïðè êîéòî ñå ðåøàâà è ñúäáàòà íà åäíî èëè ïîâå÷å äåöà. Ñîöèàëíèÿò ðàáîòíèê ùå îòèäå â äîìà íà ðàçâåæäàùèòå ñå, ùå ïðîó÷è (èëè ïîíå ùå å äëúæåí äà ïðîó÷è) âñåêè àñïåêò îò æèâîòà èì, îòíîøåíèåòî èì êúì äåòåòî, ùå ãîâîðè ñúñ ñàìîòî äåòå è ùå ïðåäñòàâè ïðåä ñúäà ñòàíîâèùåòî ñè êîå å íàé-äîáðå çà íåãî, çà äåòåòî. Â îáèêíîâåíèÿ ñëó÷àé ùå ñå ñïðàâè çàäîâîëèòåëíî. Ðîäèòåëèòå ùå èìàò ãîð÷èâî óñåùàíå çà òîçè åïèçîä, à äåòåòî ìîæå è äà íå ðàçáåðå êîé èëè ïî-ñêîðî êîÿ å òàçè „ëåëè÷êà”, êîÿòî ïèòà òîëêîâà ìíîãî íåùà, èëè ìîæå áè äîðè ùå èçòëàñêà ñïîìåíà çà òàçè ñðåùà îò ñúçíàíèåòî ñè êàòî îñîáåíî íåïðèÿòåí è ñëåä ãîäèíè íÿìà äà ñè ñïîìíÿ çà íåÿ. Íî àêî â ñåìåéñòâîòî èìà íàñèëèå, ñîöèàëíèÿò ðàáîòíèê ùå áúäå, ìåêî êàçàíî, çàòðóäíåí. Òîé (âñúùíîñò ïî ïðàâèëî – òÿ) ùå áúäå çàïëàøåí(à) îò àãðåñèâíèÿ ðîäèòåë, àêî íå è îò äâàìàòà. Ìîæå áè ùå áúäå ìàíèïóëèðàí(à). Ùå áúäå ïîäëîæåí(à) íà åìîöèîíàëåí íàòèñê. È ïîíåæå íÿìà ñóïåðâèçèÿ, íèòî ïúê îáó÷åíèå â óìåíèÿ äà ñå ñïðàâÿ ñ òîâà, êîåòî ïî ïðèðîäàòà ñè å íàñèëèå è ñðåùó íåãî (íåÿ), ìíîãî å âåðîÿòíî äà çàáðàâè ñúùíîñòòà íà çàäà÷àòà ñè. À òÿ å äà áúäå

45

çàñòúïíèê íà äåòåòî. Äà ÷óå ãëàñà ìó è äà ïîìîãíå òîçè ãëàñ äà íå áúäå ìàíèïóëèðàí è çàãëóøàâàí, à äà ñòèãíå äî îíåçè, êîèòî ñà ïðèçâàíè äà âúçäàäàò ñïðàâåäëèâîñò. Àêî ïúê äåòåòî å áèëî ïîäëîæåíî íà îñîáåíî òåæêî íàñèëèå, ñîöèàëíèÿò ðàáîòíèê ùå áúäå îùå ïî-òåæêî ïðåäèçâèêàí. Ùå ñå íàëîæè äà ñúïðåæèâåå òåæêè ìîìåíòè â áëèçîñò äî áîëêàòà, äà ñúïðåæèâÿâà íåùà, êîèòî íèêîå ÷îâåøêî ñúùåñòâî íå òðÿáâà äà ïðåæèâÿâà – íåùà êàòî íàðóøàâàíå íà òåëåñíèÿ èíòåãðèòåò, íàâëèçàíå â èíòèìíîòî ïðîñòðàíñòâî, çëîóïîòðåáè îò âñÿêàêâî åñòåñòâî. Ùå ìîæå ëè? Îòãîâîðúò íå å åäíîçíà÷åí, íî èñòèíàòà å, ÷å ÷åñòî ñïîíòàííàòà ÷îâåøêà ðåàêöèÿ å îòðè÷àíå. Àêî ñîöèàëíèÿò ðàáîòíèê íÿìà ìåõàíèçìè çà ñïðàâÿíå ñúñ ñòðåñà, àêî å îñòàâåí íà ñåáå ñè ïðåä ëèöåòî íà áîëêàòà, òîé (òÿ) íÿìà äà å ïîëåçåí íà íèêîãî. Àêî íå å íàó÷åí êàê äà ðàçïîçíàå íàñèëèåòî, àêî íÿìà ÷óâñòâèòåëíîñò êúì íåãî, å âúçìîæíî äà ïðåöåíè „ïî èíòóèöèÿ”, ÷å íàñèëèåòî å îáè÷àéíîòî ëèöå íà ðåàëíîñòòà è äà íå âèäè ïðîáëåì òàì, äà ñè êàæå, ÷å äåòåòî „ñàìî ñè å âèíîâíî” èëè ïúê èçöÿëî äà îòðå÷å âúçìîæíîñòòà íàñèëèåòî èçîáùî äà ñå ñëó÷è. Àêî ïúê íÿìà è åäèííè ñòàíäàðòè çà ðàáîòà íà ñîöèàëíèòå ðàáîòíèöè, íÿìà êàê äà ñå ïðåöåíè äàëè òîçè åêñïåðò íàèñòèíà å èçïúëíèë çàäà÷àòà ñè. Íî çàêîíúò âúçëàãà íà ïëåùèòå èìåííî íà òîçè ÷îâåê – ñîöèàëíèÿ ðàáîòíèê - öÿëàòà òåæåñò ïî ðàçáèðàíåòî íà ñèòóàöèÿòà íà äåòåòî â êîíôëèêò, íà äåòåòî, ïîñòðàäàëî îò íàñèëèå èëè ïðåñòúïëåíèå. È ñúäúò, êîéòî å êðàåí ïîòðåáèòåë, òàêà äà ñå êàæå, íà èçâîäèòå íà òîçè ñîöèàëåí ðàáîòíèê ïðèåìà íà äîâåðèå îíîâà, êîåòî òîé (òÿ) êàçâà. Áåç îãëåä íà îáó÷åíèåòî èëè ëèïñàòà ìó, áåç çíàíèå çà ìîòèâèðàíîñòòà èëè ëèïñàòà è áåç ïðåäñòàâà çà íàñèëèåòî èëè ìàíèïóëàöèèòå, íà êîèòî ñàìèÿò ñîöèàëåí ðàáîòíèê å áèë ïîäëîæåí.

Êúäå îñòàíà äåòåòî? Ïðàâèëíî, çàãóáè ñå. Òàêà ñòàíà è â äåáàòà ïî ïîâîä íà çàêîíîïðîåêòà. Òàêàâà å è ðåàëíîñòòà. Ãëàñúò íà äåòåòî íåïðåêúñíàòî ïîòúâà, ãóáè ñå, çàìåñòâà ñå îò äðóãè, ïî-ìîùíè

ãëàñîâå. Òâúðäå ìàëêî ñà õîðàòà, êîèòî ñ âíèìàíèå è òúðïåíèå ñÿäàò ñ äåòåòî è íà íåãîâèÿ åçèê ãîâîðÿò çà îíîâà, êîåòî ãî èíòåðåñóâà – íåãî, äåòåòî. Êîèòî ïå÷åëÿò äîâåðèå è ñå ïðåâðúùàò â îïîðà. Êîèòî ñúóìÿâàò äà ìó ïîêàæàò, ÷å òî å âàæíî. ×å å ëè÷íîñò. È àêî â äåáàòà íå ñå ñëó÷è äà ñå ãîâîðè îòêðèòî çà ïðîáëåìèòå íà ñèñòåìàòà çà çàêðèëà íà äåòåòî è íå ñå íàïðàâè êðà÷êà êúì èçãðàæäàíå íà ñâîáîäíà îò íåâåæåñòâî, ìàíèïóëàöèÿ è íàñèëèå ñèñòåìà, êúäåòî õîðàòà, êîèòî íàèñòèíà óìåÿò äà ãîâîðÿò ñ äåöàòà, ñà äîáðå äîøëè è ñà öåíåíè, òî òîâà å ïðîáëåì, êîéòî íÿìà äà ñå ðåøè ñ îòëàãàíå íà äåáàòà. Ãóáåùèòå îò òàçè ëèïñà ñìå âñè÷êè. Àêî íå çà äðóãî, òî çàùîòî äåöàòà, ïîëó÷èëè ïîñëàíèå, ÷å òå íå ñà ëè÷íîñòè, ÷å òå íå ñà íÿêîè, êîèòî èìàò çíà÷åíèå íàèñòèíà, ïîðàñòâàò. È ñå ïðåâðúùàò âúâ âúçðàñòíè, êîèòî íå çíàÿò, ÷å ñà óíèêàëíè è öåííè çà ñâåòà. Êîèòî íå çíàÿò, ÷å îò òÿõ íåùî çàâèñè, êîèòî íå òúðñÿò ïðîìÿíà. Òå, áåçñïîðíî, ñà óäîáíè íà íÿêîãî è íÿêîé óäîáíî ùå çëîóïîòðåáÿâà ñ òÿõ, ùå ãè ïðåâúðíå â èíåðòíà ìàñà èçáèðàòåëè èëè ïîòðåáèòåëè. Íàèñòèíà ëè èñêàìå òîâà? Åäâà ëè.

Çà òîâà ìè ñå èñêà äà ïðîäúëæèì äà ãîâîðèì. Íî íå ñ åçèêà íà ñòðàõà, à ñ åçèêà íà ðàçóìà. È äà òúðñèì íà÷èíè îùå ñåãà äà çàïî÷íå ïðîìÿíàòà. Åäíî îò ìåñòàòà, êúäåòî òÿ ìîæå äà çàïî÷íå îùå ñåãà, áåç äà ñå ÷àêà ïðîìÿíà â çàêîíà, ñà îòäåëèòå çà çàêðèëà íà äåòåòî. È àêî èìà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ òàêàâà ïðîìÿíà äà çàïî÷íå, ñè ìèñëÿ, ÷å ïúçåëúò ìîæå äà ñå ïîäðåäè ïî ìàëêî ïî-ðàçëè÷åí íà÷èí è ñòðàõîâåòå äà íàìàëåÿò. Òîãàâà îòëàãàíåòî ìîæå è äà ïðèäîáèå ñìèñúë. Ìîæå äà äîéäå ðåä, íàïðèìåð, íà ðàçãîâîðà çà ñïåöèàëèçèðàíèòå ñúäåáíè ñúñòàâè èëè ïúê çà íóæäàòà îò äîâåðèå ïðè ðàáîòàòà ñ äåöà è ñåìåéñòâà â êðèçà – âñå òåìè, êîèòî îñòàíàõà íà çàäåí ïëàí äî ñåãà.

Èíàê îòëàãàíåòî å ïðîñòî ïîïóëèñòêè õîä, â êîéòî ïå÷åëèâøè âñúùíîñò íÿìà.

Анета Генова е адвокат в Българския хелзинкски комитет. Специализирала в борбата срещу домашното насилие, а след 2005 г. – в работа с хора от уязвими групи, основно хора с ментални проблеми (възрастни и деца). През 2010 г. е координатор за Българския хелзинкски комитет в процеса на проверката на институциите за деца с интелектуални затруднения, проведена съвместно с прокуратурата.

ЛИЧНО МНЕНИЕ

46


КИНО

Голотата на паметта

Тодор П. Тодоров

Èñòîðèÿòà èìà ìíîãî ñòðàíè. Îïèñâàíåòî íà ôèãóðàòà é èçèñêâà äðóãà, íåïðàâèëíà ãåîìåòðèÿ. Òÿ íå å æåëåçîïúòíà ðåëñà, êîÿòî òðúãâà îò èçâåñòíà òî÷êà â ìèíàëîòî è âúðâè óñòðåìíî êúì äðóãà. Ïî é ïîäõîæäàò ìíîãîòî âëàêîâè êîìïîçèöèè, êîèòî òðúãâàò îò ðàçëè÷íè ìåñòà è, çà ðàçëèêà îò ôèëìà íà Åä Ãàôíè, íå âèíàãè ñòèãàò äî åäíî è ñúùî ìÿñòî. „Ïðàçíè òîâàðíè âàãîíè“ íå å ôèëì çà îíåçè, êîèòî îáè÷àò èñòîðèÿòà, ñåðâèðàíà ñòóäåíà. Íèòî êàòî ìîíîëèòåí ïàìåòíèê, íèòî êàòî çàìðúçíàë â ãåðîè÷íà ïîçà ôîñèë. ×îâåøêà, òâúðäå ÷îâåøêà å ãîëÿìàòà èñòîðèÿ â òîçè ôèëì.

Ïðè ïðèáëèæàâàíå íà îêóëÿðà êúì ãîëåìèòå ðàçêàçè íà èñòîðèÿòà, íà íåéíèòå ìèòîâå, òå ñå ðàçïàäàò íà ìèêðîñþæåòè, íà ìíîæåñòâî åêçèñòåíöèàëíè, æèòåéñêè äðàìè ñ âñè÷êèòå èì ïðîòèâîðå÷èÿ, âúçëè è âíåçàïíîñòè. Ñ íåçàâúðøåíîñòòà è íåîïðåäåëåíîñòòà èì. Òúêìî òîâà ïðåäëàãà ôèëìúò íà Ãàôíè, åäíî òàêîâà ïðèáëèæàâàíå è îòðåçâÿâàíå íà èñòîðè÷åñêèÿ ïîãëåä. Òî ñòàâà â íÿêîëêî ñòúïêè. È íà íÿêîëêî ðàçëè÷íè ðàâíèùà. Ïúðâî å êîíòåêñòúò: âúçõîäúò íà íàöèîíàëñîöèàëèçìà, ðàñîâàòà äîêòðèíà, àíòèñåìèòèçìúò, Õèòëåð, öàð Áîðèñ III è áúëãàðî-ãåðìàíñêèòå îòíîøåíèÿ. È

ПРАЗНИ ТОВАРНИ ВАГОНИ (EMPTY CAR BOXES, Ed Gaffney, 2010)

47

Ñíèìêè: ëè÷åí àðõèâ

КИНО


48

ðàçáèðà ñå, ëàãåðèòå. Òåõíîëîãèÿòà íà ìàñîâàòà ñìúðò è íåéíàòà ëåäåíà, íî, óâè, î÷åâèäíî ÷îâåøêà ðàöèîíàëíîñò. Ïîñëå ñà ïðåñëåäâàíèÿòà, óíèæåíèÿòà, ãðàáåæúò. È îñêâåðíÿâàíåòî. Ñëåäâàò äâåòå íàé-âàæíè ÷àñòè íà ôèëìà: äåïîðòèðàíåòî è óíèùîæàâàíåòî íà 11 393 äóøè îò Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ, ïîñëåäâàíî îò ñïàñÿâàíåòî íà îêîëî 50 õèëÿäè áúëãàðñêè åâðåè. Â òîâà îòíîøåíèå ôèëìúò íå ïðåäëàãà íèùî èçêëþ÷èòåëíî íîâî èëè íåïîçíàòî. Ôàêòèòå ñà, îáùî âçåòî, èçâåñòíè, íî íå òå ñà öåíòðàëíîòî â ëåíòàòà, à òåçèòå, êîèòî òå ïðàâÿò âúçìîæíè. È ïîäðîáíîñòèòå, äåòàéëèòå. Òîâà å ôèëì íà òâúðäåíèÿòà, íå íà öèôðèòå. Ïðè òîâà ñòàâà äóìà íå ñàìî çà òâúðäåíèÿ, êîèòî ïðîñòî ðåêîíñòðóèðàò èëè äåêîíñòðóèðàò (ìèòîâåòå, èñòîðèÿòà), êîåòî òå íåñúìíåíî âúðøàò, íî ñúùî çà àêòóàëíè òâúðäåíèÿ è òåçè, êîèòî ìîáèëèçèðàò ñúçíàíèå. Òâúðäåíèÿ, êîèòî íîñÿò ãðàæäàíñêà, ñîöèàëíà ïîçèöèÿ. Â òîçè ñìèñúë ôèëìúò ïîçâîëÿâà äà áúäå ãëåäàí íà íÿêîëêî ðàâíèùà:

êàòî èñòîðè÷åñêî èçñëåäâàíå è êðèòèêà, êàòî äîêóìåíòàëèñòèêà íà ïàìåòòà è äåòàéëà, è íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî - êàòî ïîëèòè÷åñêî êèíî.

Äåïîðòèðàíåòî è óáèéñòâîòî íà åâðåèòå îò Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ, êàêòî è áåç÷èíñòâàòà, èçâúðøåíè îò áúëãàðñêèòå âëàñòè â îêóïèðàíèòå çåìè, ñà ïîñî÷åíè ñ òðåçâîñò è ÿñíîòà, òàêà, êàêòî ñå ñúîáùàâàò ôàêòè îò ïîäîáíà ñåðèîçíîñò. Áåç èçëèøíà èíòåðïðåòàöèÿ, áåç êîìïðîìèñ. Òúêìî òîçè äèðåêòåí, èç÷èñòåí ïîãëåä êúì ìèíàëîòî, îñîáåíî êúì òîâà ìèíàëî, å íåùî, êîåòî ÷åñòî ëèïñâà òóê íà ñúçíàíèåòî, êîåòî ñìå ñè âìåíèëè èëè ñìå îñòàâèëè äà íè âìåíÿò çà èñòîðèÿòà. Ìîæå áè çàùîòî å òåæêî, ìîæå áè çàùîòî èçèñêâà óñèëèå. Â èíòåðâþ ñ Ãàáðèåë Õèðøìàí, ãëàâåí ðåäàêòîð íà „Ñîôèÿ åõî“, Ãàôíè îòêàçâà ñàìîäîâîëñòâîòî íà ôàêòèòå, „èãðàòà íà áëàãîïðèÿòíèòå öèôðè“, ñÿíêàòà íà ñïàñåíèåòî, êîÿòî êîìôîðòíî ïîêðèâà äåéñòâèòåëíèÿ õîä íà èñòîðèÿòà. Ïðè ñïîìåíàâàíåòî íà äîáðå ïîçíàòèÿ

äîâîä, áðîÿ íà îöåëåëèòå, òîé ðåàãèðà òàêà:„Òîâà å àðãóìåíò áåç ðåàëíî ðàçãðàíè÷åíèå íà ôàêòèòå. Íå ìèñëÿ, ÷å èìà íÿêàêâî óáåäèòåëíî îïðàâäàíèå çà îòäåëÿíåòî íà ãðúöêèòå èëè ìàêåäîíñêèòå åâðåè, îò åäíà ñòðàíà, è íåèçêàçàíîòî òâúðäåíèå, ÷å òå ñà íÿêàê ïî-ïîäõîäÿùè çà ñìúðò â Òðåáëèíêà. Òâúðäåíèÿòà íà áúëãàðñêèòå âëàñòè, ÷å íå ñà ìîãëè äà ïðåäîòâðàòÿò òîâà (óíèùîæåíèåòî èçâúí ãðàíèöèòå íà ñúùèíñêà Áúëãàðèÿ), ñà ïðàçíè ïðèêàçêè. Íèêîé íÿìà äà îñúäè Áúëãàðèÿ çà êîåòî è äà å îò òåçè ïðåñòúïëåíèÿ ïðåç 2010 ã., íî âúïðåêè òîâà òå ÑÀ ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî.“[1]

Ãðàáåæèòå, óíèæåíèåòî, îñêâåðíÿâàíåòî è óíèùîæàâàíåòî íà ñèíàãîãèòå, ïðåâðúùàíåòî èì â õëåáàðíèöè è áàêàëèè, êàêòî è îêîí÷àòåëíîòî óáèéñòâî íà öåëè ñåìåéñòâà, öåëè ðîäîâå, öåëè ÷îâå÷åñòâà, ñà ïðåäàäåíè âúâ ôèëìà â íÿêàêâà ãîëîòà. Ãîëîòàòà íà ïàìåòòà. Ôàêòèòå ñà ïðåâåäåíè

â ñïîìåíè, ñòàòèñòèêàòà å ñâåäåíà äî äåòàéë. Íà òàçè òåðèòîðèÿ èíòåðïðåòàöèÿòà, áðèêîëàæà íà èñòîðèÿòà èçãóáâà ñìèñúë. Â ïîðåäèöà îò èíòåðâþòà ñ îöåëåëèòå, ñúñ ñâèäåòåëèòå, ïðåâúðíàëè ñå â èñòîðèöè íà ñúáèòèÿòà, ñå îòâàðÿ åäèí âõîä êúì æèâàòà ïàìåò íà èñòîðèÿòà. Òàì íÿìà îòãîâîðè, íÿìà îáÿñíåíèÿ. Íÿìà ïðîøêà. Èìà ãî ñàìî ìàëêîòî ìîìè÷åíöå ïðåä âëàêà çà Òðåáëèíêà, ñåìåéñòâàòà, ñúñåäèòå, ïðèÿòåëèòå, ñòðàõúò. Âñè÷êî èìà èìå, âñè÷êî èìà ëèöå. Ñàáè ×èìèíî, îöåëÿë îò Êàâàëà, ïðàâè ñïèñúê íà æåðòâèòå îò ñâîÿ êðàé. Íà öÿëàòà èçãóáåíà åâðåéñêà îáùíîñò â Êàâàëà. Ïî åäíà ñòðàíèöà çà âñåêè. Ïî àçáó÷åí ðåä. Íåùî êàòî ðîäîñëîâíî äúðâî. Ãåíåàëîãèÿ íà îòñúñòâèåòî. Êîãàòî ìîæå, äîáàâÿ è ñíèìêè.

Âàæíà ÷àñò îò êèíåìàòîãðàôèÿòà íà ôèëìà å è ôîòîãðàôèÿòà. Çàùîòî ôîòîãðàôèÿòà å îñîáåí âèä ïàìåò – òÿ ïðèäàâà íà áàíàëíîòî, íà ìèìîëåòíîòî è íåçíà÷èòåëíîòî äðóãà ñòîéíîñò, äðóãî çíà÷åíèå. Âúâ ôèëìà ñíèìêèòå ñà âàæíè ïî äâå ïðè÷èíè, òúé êàòî ñà ïîëçâàíè äâà òèïà ôîòîãðàôèè. Äîêóìåíòàëíèòå

ГОЛОТАТА НА ПАМЕТТА

49

http://www.librev.com/index.php/--/1659-2012-06-26-20-11-30

КИНО


50

àðõèâíè ñíèìêè ó÷àñòâàò â èñòîðè÷åñêèÿ ðàçêàç. Âàãîíèòå íà ÁÄÆ äî Òðåáëèíêà, îôèöèàëíèòå ëèöà, âîéíèöèòå, ÷èíîâíèöèòå, ïîëèòèöèòå è ò.í. Òå äàâàò îáðàç íà îíîâà, êîåòî Õàíà Àðåíò íàðè÷à „áàíàëíîñòòà íà çëîòî“. Àäìèíèñòðàòèâíèÿò àïàðàò, áþðîêðàöèÿòà, îõðàíàòà, ñòðåëî÷íèöèòå – óæàñúò, ðàçäðîáåí äî âñåêèäíåâíè çàäúëæåíèÿ, äîêóìåíòè, ïðîôåñèè. È ñíèìêè. Öÿëàòà ôàáðèêà, öÿëàòà èíäóñòðèÿ íà ñìúðòòà. Áåç ãåðîèçúì, áåç ïîçè. Ïðîñòî ìåõàíèçìúò íà èçëè÷àâàíåòî. Èìà îáà÷å è äðóãè ôîòîãðàôèè, òå èäâàò îò ñåìåéíèÿ àëáóì, îò ëè÷íèÿ àðõèâ è ïðàâÿò âúçìîæåí äðóã ðàçêàç, êîíòðàïóíêò íà ïúðâèÿ. Òîâà å äîêóìåíòàëèñòèêàòà íà äåòàéëà, íà ÷àñòíîòî. Òîâà å äðóãàòà èñòîðèÿ. Äà, ôîòîãðàôèÿòà âúâ ôèëìà å âàæíà.

Íî íå ñàìî ñìúðòòà è óíèùîæåíèåòî å öåíòðàëíà òåìà íà ôèëìà. Èñòîðèÿòà èìà è äðóãà ñòðàíà, à Ãàôíè îáè÷à äà ñå âðúùà êúì òîçè ìîòèâ. Ñ óáèéñòâîòî íà Àâåë, êàçâà ìúäðîñòòà íà þäåèòå, íå ñàìî å ñëîæåí êðàé íà åäèí æèâîò, íî å

çàëè÷åíî îò èñòîðèÿòà è öÿëîòî ìó ïîòîìñòâî, öÿëîòî ÷îâå÷åñòâî, íèêîãà íåïðîèçõîäèëî îò ñâîÿ ïðàîòåö. Çàùîòî, êàêòî îò Àäàìîâîòî êîëÿíî òðúãâà ÷îâåøêèÿò ðîä, òàêà è âñÿêî ñåìåéñòâî, âñåêè ðîä, âñÿêà ÷îâåøêà äóøà äîðè å íà÷àëî íà íîâî ÷îâå÷åñòâî. Çàòîâà è óáèéñòâîòî íèêîãà íå å â åäèíñòâåíî ÷èñëî – êîéòî óáèâà ÷îâåê, óáèâà öÿëà âñåëåíà. Êîãàòî æåðòâèòå ñà õèëÿäè, çàëè÷åíèòå ñâåòîâå ñà áåçáðîé. Çëîòî å áåçãðàíè÷íî. Êàêòî è âèíàòà. Òóê íå ìîæå äà èìà ñìåòêè, öèôðè, âúçðàæåíèÿ. Èñòîðèÿòà å òàêàâà, êàêâàòî å, âñå åäíî íè êàçâà Ãàôíè, èñêàìå èëè íå, òÿ ñè îñòàâà íàøåòî åäèíñòâåíî ìèíàëî. Íî èñòîðèÿòà íå å ñàìî ìèíàëî, òÿ å è ïðîëîãúò íà áúäåùåòî. Îò äðóãàòà ñòðàíà å ÷óäîòî íà æèâîòà. ×åñòâàíåòî íà æèâîòà. Ôèëìúò íè ïîêàçâà è òîâà. Àêî íÿêîé íå å óáåäåí, ÷å Àâåëîâàòà ñìúðò å ñúùåâðåìåííî è ñìúðòòà íà öÿëîòî ÷îâå÷åñòâî, òî å äîñòàòú÷íî äà âèäè ñåìåéñòâîòî íà áúëãàðñêèÿ ðàâèí Õàèì Àñà îò Ïëîâäèâ, êîéòî îñòàâà æèâ ñëåä âîéíàòà, íî ãóáè öÿëîòî ñè ñåìåéñòâî, âñè÷êè. Ñåãà ñåìåéñòâîòî ìó å ìíîãîëþäíî, âñÿêî ïîêîëåíèå äàâà íîâè êëîíîâå è êîãàòî ñå ñúáèðàò, òå íàèñòèíà ñà åäíî ìàëêî ÷îâå÷åñòâî. Êîãàòî âèæäàìå ñåìåéíàòà èì ôîòîãðàôèÿ – âñè÷êè äåöà, áðàòÿ, ñåñòðè, ïëåìåííèöè, âñè÷êè åäèí äî äðóã â íÿêîëêî ðåäèöè – äà, òîãàâà ñúùî óñåùàìå íåìèÿ âèê íà îíîâà, êîåòî íå å áèëî. Ïðèñúñòâèåòî íà îòñúñòâèåòî è îòñúñòâèåòî íà ïðèñúñòâèåòî, ïî äóìèòå îò ôèëìà. Íî òîâà å è ÷åñòâàíåòî íà æèâîòà, òðèóìôúò íà æèâîòà. Çàùîòî æèâîòúò å ñâåùåí, çàùîòî å ÷óäî. Çàòîâà ñå ñúáèðàò ñåìåéñòâî Õàèì, çàòîâà âäèãàò ÷àøèòå ñè.

Èñòîðèÿòà èìà ìíîãî ñòðàíè, íèêîãà íå å ÷åðíîáÿëà è òúêìî òîâà ïðàâè ñëó÷àÿ íà Áúëãàðèÿ òîëêîâà èíòåðåñåí, òâúðäè Åä Ãàôíè. Íåãîâèÿò ôèëì å ôèëì çà ñìúðòòà, çà âèíàòà, çà íåîáðàòèìîñòòà, íî è çà æèâîòà, íåãîâàòà íåïðåäâèäèìîñò, ñëîæíîñò è ñìàéâàùàòà ìó ÷óäíîñò. Òîâà å ôèëì, êîéòî îòêàçâà ãîëåìèòå ìèòîâå, âúðâè ñðåùó òÿõ è çíàå çàùî ãî ïðàâè. Òàêúâ å ñëó÷àÿò ñ îíåçè, êîèòî ñïàñèõà 50 000 äóøè. Ðîëÿòà íà öàð Áîðèñ â òîâà îòíîøåíèå, ñïîðåä ôèëìà, å ïðîòèâîðå÷èâà, ÷îâåøêà, ìîæå áè äðàìàòè÷íà, íî â íèêàêúâ ñëó÷àé íå íîñè îòãîâîðíîñòòà çà ñïàñåíèåòî íà òåçè õîðà. Äà, âÿðíî å, ÷å ñëåä êàòî ïîäïèñâà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà, ñ êîéòî, íàìèðàéêè ñå â ÿñíî ñúçíàíèå è äîáðî çäðàâå, èçïðàùà 11 393 äóøè íà ñìúðò, ïîñëå ñïèðà äåïîðòèðàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè, è

ГОЛОТАТА НА ПАМЕТТА

51

òîâà ôèëìúò íå íè ñïåñòÿâà, íî òî íå å äîñòàòú÷íî. Ïàê ùå êàæà, òîâà íå å ôèëì íà ôàêòèòå, à ôèëì íà òâúðäåíèÿòà, íà ïîçèöèèòå. Òîé äàâà åäíîçíà÷åí îòãîâîð íà âúïðîñà „Êîé ñïàñè áúëãàðñêèòå åâðåè?“ è òîâà å íàé-ñèëíàòà ìó òåçà. Òÿ å è ïîëèòè÷åñêà ïîçèöèÿ. Ëèöàòà íà âñè÷êè îíåçè, êîèòî ñïàñèõà åâðåèòå, íå ìîãàò äà áúäàò ïîêàçàíè â òîçè ôèëì. Ïîâå÷åòî îò òÿõ ùå îñòàíàò âñòðàíè îò èñòîðèÿòà. Òóê ñà, ðàçáèðà ñå, Äèìèòúð Ïåøåâ, Äèìî Êàçàñîâ, ìèòðîïîëèò Ñòåôàí, ìèòðîïîëèò Êèðèë è Ïåòêî Ñòàéíîâ. Íî ñúùåñòâåíîòî âíóøåíèå íà ôèëìà å, ÷å ñïàñåíèåòî íå áè áèëî âúçìîæíî áåç ñúïðîòèâàòà

íà öÿëàòà áúëãàðñêà îáùåñòâåíîñò òîãàâà. Áúëãàðñêèòå ïèñàòåëè, öúðêîâíèöè, äåïóòàòè, ïðîôåñèîíàëíè ñäðóæåíèÿ, ãðàæäàíè, âñè÷êè ñîöèàëíè ãðóïè, âñè÷êè çàåäíî. Åòî òàêà, íè êàçâà ôèëìúò. Îáùåñòâåíà ñúïðîòèâà è ñîëèäàðíîñò. Çàêëþ÷åíèåòî íà ãåðìàíöèòå å, ÷å ðàñîâàòà äîêòðèíà å íåïðèëîæèìà â Áúëãàðèÿ, ïîðàäè ìàíòàëèòåòà íà áúëãàðèòå. À êàê ñàìî çâó÷è òîâà äíåñ!

Åòî òàêà, êàçâàì àç, åòî òàêà èñòîðèÿòà, íàé-áåçóòåøíàòà èñòîðèÿ å è íàé-ãîëÿìàòà íè íàäåæäà.

Тодор П. Тодоров е доктор по философия, главен асистент в катедра „История на философията“ във Философския факултет на СУ „Св. Климент Охридски”. Специализира в Томас институт, Кьолн, Германия. Член е на Асоциация на писателите в България.

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ


52

С мастило от стария вестник

Íÿìà íèùî ïî-ïîó÷èòåëíî îò ñòàðèòå âåñòíèöè, àêî ñå íàëàãà äà ðåçþìèðàø áåçñèëèåòî. Åäíà íîâèíà çà Ñèðèÿ îò ïðîëåòòà íà 2011, íàïðèìåð, å àáñîëþòíî ñúùàòà êàòî òàçè îò äíåñ. È ïðåç ïðîëåòòà íà 2011, è ïðåç åñåíòà íà 2012 ïèøå åäíî è ñúùî: ÷å â Ñèðèÿ ñå èçâúðøâà óæàñíî íàñèëèå, êîåòî íå ìîæå äà áúäå ñïðÿíî îò äèïëîìàöèÿòà è íå ìîæå äà áúäå îñúäåíî â ñúäåáåí ïðîöåñ.

Ðàçëè÷íè ñà åäèíñòâåíî ïðèìåðèòå – ïðåç ïðîëåòòà íà 2011 ã. ñå òâúðäè, ÷å â Ñèðèÿ ñà óáèòè öåëè 5 000 öèâèëíè, êîåòî ñå îïðåäåëÿ êàòî áåçïðåöåäåíòåí ôàêò, èçèñêâàù íåçàáàâíà ìåæäóíàðîäíà íàìåñà. Ïðåç åñåíòà íà 2012 ïèøå, ÷å æåðòâèòå ñà 39 000, êîåòî îòíîâî å áåçïðåöåäåíòåí ôàêò, èçèñêâàù íåçàáàâíà ìåæäóíàðîäíà íàìåñà. Å, ñåãà èìà è íåùî íîâî, íàèñòèíà: ïðåç òàçè åñåí ñå ãîâîðè è çà ìèëèîí è ïîëîâèíà áåæàíöè, çà êàêâèòî íèùî íå ïèøåøå ìèíàëàòà ïðîëåò.

Âåñòíèöè ñ ïîäîáíè íîâèíè ñå èçäàâàõà è ïðåç 90-òå ãîäèíè. Ïðåç 1991 ïèøåøå, ÷å Ñëîáîäàí Ìèëîøåâè÷ íå ìîæå äà áúäå ñïðÿí îò äèïëîìàöèÿòà, ìàêàð ÷å æåðòâèòå íà ïîëèòèêàòà ìó íàðàñòâàò ñ âñåêè èçìèíàë äåí. È àáñîëþòíî ñúùîòî ãî ïèøåøå ïðåç 1999 ã. çà ñúùèÿ ÷îâåê. Ñàìî ïðèìåðèòå ñ æåðòâèòå áÿõà ðàçëè÷íè – ïúðâî áÿõà õúðâàòè, à íàêðàÿ – êîñîâàðè. Ïúðâî áÿõà ñòîòèöè, íàêðàÿ ñòàíàõà äåñåòêè õèëÿäè.

Ñúùîòî ñå ñëó÷è ñ Ðóàíäà, êúäåòî áåçäåéñòâèåòî íà

ìåæäóíàðîäíàòà îáùíîñò ïîçâîëè èçòðåáâàíåòî íà áëèçî åäèí ìèëèîí òóòñè. Ïîäîáíà å ñèòóàöèÿòà ñ ×å÷åíèÿ, Ñåâåðíà Êîðåÿ, Ñóäàí èëè Áóðìà.

Ñåãà å íàðåä Ñèðèÿ – ïîðåäíîòî ìÿñòî, â êîåòî óñèëèÿòà íà ïî-äåìîêðàòè÷íèÿ ñâÿò äà ñå íàìåñè ñ äèïëîìàöèÿ, âîåííà ñèëà èëè ïðàâîñúäèå ñå ïðîâàëÿò. Â îñíîâàòà è íà òðèòå ïðåïÿòñòâèÿ ñòîè Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò íà ÎÎÍ – îðãàí, êîéòî âçèìà ðåøåíèÿòà ñè ñ êîíñåíñóñ, àïðèîðè áëîêèðàí îò Ðóñèÿ è Êèòàé. Ïîñëåäíèÿò ôàêò å äàëå÷ ïî-ñúùåñòâåí äîðè è îò êîíêðåòíèÿ ïðîâàë â Ñèðèÿ. Ïðîñòî Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò å ñ âúðçàíè ðúöå îùå îò ñàìîòî ñè ñúçäàâàíå. Îùå òîãàâà, ïðè ñôîðìèðàíåòî íà íîâàòà îðãàíèçàöèÿ, ïîëèòèöè è àíàëèçàòîðè îòáåëÿçâàò, ÷å îðãàí, â êîéòî òîòàëèòàðíèÿò ÑÑÑÐ èìà ïðàâî íà âåòî íàä âñÿêî ðåøåíèå, íàäàëè ùå ñïîìîãíå çà óòâúðæäàâàíåòî íà ñâîáîäàòà è äåìîêðàöèÿòà â ñâåòà. Òåçè îïàñåíèÿ /ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ/ ñå îïðàâäàâàò âå÷å ïîâå÷å îò ïîëîâèí âåê. È íÿìà íóæäà îò âòîðà Áîñíà, Ðóàíäà èëè Ñèðèÿ, çà äà ïðåäâèäèì, ÷å ñèòóàöèÿòà ùå ñå âúçïðîèçâåæäà ñ âñåêè ñëåäâàù êîíôëèêò. Ìåñòàòà ïî ñâåòà, êîèòî ñå íóæäàÿò îò ìåæäóíàðîäíà íàìåñà äàëå÷ íå ñà ñàìî ìåñòàòà, íà êîèòî èìà êðúâîïðîëèòèÿ. Îò íàìåñà è ïðîìÿíà èìà íóæäà ñàìàòà îðãàíèçàöèÿ, ïðèçâàíà ñ íåïîñòèæèì êîíñåíñóñ äà ïàçè ìèðà.

Êîëêîòî è äà ïðèëè÷à íà äåñåòêè äðóãè ìåæäóíàðîäíè ïðîâàëè, ñëó÷àÿò ñúñ Ñèðèÿ ñúäúðæà

è åäíà îñîáåíîñò, êîÿòî íå ñå ñðåùà äðóãàäå â èñòîðèÿòà. Òÿ å â òîâà, ÷å ñèðèéñêèÿò êîíôëèêò å ïúðâèÿò ñ ïîäîáåí ìàùàá è ïðîäúëæèòåëíîñò, êîéòî ñå ñëó÷âà âúâ âðåìåòî íà Ìåæäóíàðîäíèÿ íàêàçàòåëåí ñúä. Ðàçáèðà ñå, â äåñåòãîäèøíàòà èñòîðèÿ íà òîçè ïúðâè ïîñòîÿíåí ìåæäóíàðîäåí ñúäåáåí îðãàí ñå ñëó÷èõà è ðåäèöà äðóãè êîíôëèêòè, êàòî òåçè â Ñóäàí, Óãàíäà, Êîíãî èëè Ëèáèÿ, íî ñèðèéñêèÿò ñå îòëè÷àâà îò òÿõ êàêòî ïî ðàçìàõ è ïðîäúëæèòåëíîñò íà ñïîíñîðèðàíîòî îò äúðæàâàòà íàñèëèå, òàêà è ñ íàñòîé÷èâîòî ñè ìåäèéíî ïðèñúñòâèå.

Êàòî ìíîãî äðóãè àâòîðèòàðíè ðåæèìè Ñèðèÿ íå å ïîäïèñâàëà Óñòàâà íà Ìåæäóíàðîäíèÿ íàêàçàòåëåí ñúä è ïðè òîâà ïîëîæåíèå òîçè ñúä íå ìîæå äà ñå ñàìîñåçèðà çà ïðåñòúïëåíèÿòà, èçâúðøåíè â òàçè ñòðàíà. Ðàçñëåäâàíåòî å âúçìîæíî ñàìî ïðè äâå óñëîâèÿ: èëè äà ãî èçèñêà ñàìîòî ïðàâèòåëñòâî íà Áàøàð Àñàä /êîåòî å õèïîòåçà îò ñâåòà íà ïðèêàçíîòî/, èëè äà ãî èçèñêà Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò.

Ïîñëåäíîòî óòî÷íåíèå å îñîáåíî âàæíî, ïîíåæå ñòàâà äóìà çà ñúä, êîéòî ÍÅ Å îðãàí íà ÎÎÍ, êàêâîòî è äðóãî äà ïèøå áúëãàðñêàòà ïðåñà. Óñòàâúò íà ñúäà áåøå îáñúæäàí ïðåäè 15 ãîäèíè è ó÷àñòèåòî íà Ñúâåòà çà ñèãóðíîñò â æèâîòà íà íîâèÿ ñúäåáåí îðãàí áåøå ïðåäìåò íà îæåñòî÷åíè ñïîðîâå. Ðåäèöà þðèñòè ïðåäóïðåæäàâàõà, ÷å òîâà ó÷àñòèå íÿìà äà äîâåäå äî íèùî ðàáîòåùî è, àêî ñúäèì ïî Ñèðèÿ, ïîçíàõà. Ñåãà Ðóñèÿ è Êèòàé ñïèðàò âêëþ÷èòåëíî è âúçìîæíîñòòà ÌÍÑ äà ðàçñëåäâà ïðåñòúïëåíèÿòà â Ñèðèÿ, óïðàâëÿâàíà îò òåõíèÿ ñúþçíèê.

Âñúùíîñò îò ïåòòå äúðæàâè – ïîñòîÿííè ÷ëåíîâå íà Ñúâåòà çà ñèãóðíîñò – öåëè òðè íå ïðèçíàâàò þðèñäèêöèÿòà íà ÌÍÑ, íî âúïðåêè òîâà Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò èìà ïðàâîìîùèÿ, ñâúðçàíè ñ òîçè ñúä. Íà äâà ïúòè òåçè ïðàâîìîùèÿ äîðè ïðîðàáîòèõà â ïîëçà íà ïðàâîñúäèåòî, íî òîâà áÿõà âñå ñëó÷àè, â êîèòî ïðîáëåìèòå áÿõà ïîðîäåíè ïîâå÷å îò Êèòàé è ÑÀÙ, îòêîëêîòî îò Ðóñèÿ. Êèòàé íàïðèìåð áåøå óáåäåí äà ïîäêðåïè äâå îñíîâîïîëàãàùè äåëà íà ÌÍÑ – çà ïðåñòúïëåíèÿ â Ñóäàí è â Ëèáèÿ. À ÑÀÙ áÿõà óáåäåíè â íåùî äàëå÷ ïî-òðóäíî: äà ãëàñóâàò èçîáùî. Âàøèíãòîí íå ïðèçíàâà ÌÍÑ.

Ùî ñå îòíàñÿ äî îïèòà äà ñå ïðåêðàòè èëè îãðàíè÷è íàñèëèåòî â Ñèðèÿ, Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò íå ïðîñòî ñå ïîêàçà íåñïîñîáåí äà äåéñòâà, íî äîðè è äà ïèøå. Çà ãîäèíà è ïîëîâèíà æåñòîêè êðúâîïðîëèòèÿ Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò å ðåàãèðàë ñ ðåçîëþöèÿ ñàìî âåäíúæ, è òî ñ âïå÷àòëÿâàùî ìåêè äóìè, áåç çàïëàõè çà êàêâèòî è äà áèëî ñàíêöèè êúì ðåæèìà.

Òàêàâà å ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò èñòîðèÿòà íà òîçè îðãàí. Ñúâåòúò çà ñèãóðíîñò íå å ðåàãèðàë íà îñíîâíèòå êîíôëèêòè íà âòîðàòà ïîëîâèíà íà 20-è âåê: íèòî èìà ðåçîëþöèÿ çà èíâàçèÿòà â ×åõîñëîâàêèÿ ïðåç 1968, íèòî èìà ðåçîëþöèÿ çà èíâàçèÿòà â Àôãàíèñòàí ïðåç 1979. È òîâà ìúë÷àíèå ñå îòíàñÿ äî îðãàíèçàöèÿ, ïðî÷óòà ñ ëþáîâòà ñè êúì ïèñàíåòî íà äîêóìåíòè è ñòàíîâèùà. À êàêâî äà ãîâîðèì çà ïðåäïîëîæåíèåòî íè, ÷å òÿ áè ñëåäâàëî è äà äåéñòâà.

53

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

Мъченията и екзекуциите трябва да спрат

ПО СВЕТА

Сирия

Рубриката води Марта Методиева

Âúîðúæåíè îïîçèöèîííè ãðóïèðîâêè ñà ìàëòðåòèðàëè çàäúðæàíè è ñà èçâúðøâàëè åêçåêóöèè áåç ñúäåáíà ïðèñúäà â Àëåïî, Ëàòàêèÿ è Èäëèá, îïîâåñòè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ ñëåä ïîñåùåíèÿ â îáëàñòòà Àëåïî. Â êîíòåêñòà íà âúîðúæåí êîíôëèêò, ìú÷åíèÿòà è åêçåêóöèèòå áåç ïðèñúäà íà çàäúðæàíè ñà âîåííè ïðåñòúïëåíèÿ è ìîãàò äà ïðåäñòàâëÿâàò ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ÷îâå÷åñòâîòî, àêî ñà ñèñòåìàòè÷íè.

Îïîçèöèîííèòå ëèäåðè ñà èçðàçèëè âîëÿòà è ðåøèìîñòòà ñè ïðåä ÕÐÓ äà ñïàçâàò ÷îâåøêèòå ïðàâà. Òå êàçâàò, ÷å ñà âçåëè ìåðêè äà ñïðàò çëîóïîòðåáèòå, íî ÕÐÓ èçðàçè ñåðèîçíà çàãðèæåíîñò îò èçÿâëåíèÿ íà íÿêîè îïîçèöèîííè ëèäåðè, êîèòî òîëåðèðàò è äîðè ïîîùðÿâàò åêçåêóöèèòå áåç ñúä. Ïîïèòàíè çà äîêàçàòåëñòâàòà çà åêçåêóöèè áåç ïðèñúäà, òðèìà îïîçèöèîííè ëèäåðè êàçâàò, ÷å óáèòèòå ñà ñè ãî çàñëóæàâàëè è ñàìî íàé-ëîøèòå ïðåñòúïíèöè ñà áèëè åêçåêóòèðàíè.

„Äåêëàðàöèèòå îò îïîçèöèîííè ãðóïè, ÷å èñêàò äà ñïàçâàò ÷îâåøêèòå ïðàâà, ñà âàæíè, íî èñòèíñêàòà ïðîâåðêà å êàê ñå äúðæàò îïîçèöèîííèòå ñèëè, êàçà Íàäèì Õóðè, çàìåñòíèê-äèðåêòîð íà ÕÐÓ çà Áëèçêèÿ Èçòîê. - Ïîäïîìàãàùèòå ñèðèéñêàòà

îïîçèöèÿ èìàò îñîáåíà îòãîâîðíîñò çà îñúæäàíå íà çëîóïîòðåáèòå.”

Âîåííèòå è öèâèëíèòå ëèäåðè íà îïîçèöèÿòà òðÿáâà íåçàáàâíî äà âçåìàò âñè÷êè ìåðêè çà ïðåêðàòÿâàíå íà ìú÷åíèÿòà è åêçåêóöèèòå, âêëþ÷èòåëíî äà çàêëåéìÿò è çàáðàíÿò òàêèâà ïðàêòèêè, ïðîäúëæàâà ÕÐÓ. Òå òðÿáâà äà ðàçñëåäâàò çëîóïîòðåáèòå, äà ïîòúðñÿò îòãîâîðíîñò íà èçâúðøèòåëèòå â ñúçâó÷èå ñ ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî è äà ïîêàíÿò ïðèçíàòè ìåæäóíàðîäíè íàáëþäàòåëè äà ïîñåòÿò âñè÷êè ìåñòà çà çàäúðæàíå ïîä òåõåí êîíòðîë. Èíèöèàòèâèòå âúîðúæåíèòå ãðóïèðîâêè äà ïðèåìàò è íàëàãàò êîäîâå íà ïîâåäåíèå çà ñïàçâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà è ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî òðÿáâà äà áúäàò îêóðàæàâàíè.

Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ ïðåäñòàâè ðàçêðèòèÿòà îò ðàçñëåäâàíåòî ñè çàåäíî ñ ïîäðîáíè ïðåïîðúêè ïî âðåìå íà ñðåùè ñ îïîçèöèîííè ëèäåðè â ñåâåðåí Àëåïî íà 21 àâãóñò 2012 ã. Â ïèñìåí îòãîâîð âîåííèÿò ñúâåò íà îáëàñòòà Àëåïî çàÿâè, ÷å â ñâåòëèíàòà íà ðàçêðèòèÿòà, îáâúðçàíîñòòà ñ õóìàíèòàðíîòî ïðàâî è ÷îâåøêèòå ïðàâà íà ãðóïèðîâêèòå íà Ñâîáîäíàòà ñèðèéñêà àðìèÿ ñà ïîäíîâåíè, ÷å å çàäåéñòâàí ïðîöåñ íà

54


55

ПО СВЕТА

óñòàíîâÿâàíå íà ñïåöèàëíè êîìèòåòè çà ïðåãëåä íà óñëîâèÿòà è ïðàêòèêèòå ïðè çàäúðæàíå, è ÷å ùå ñå ïîòúðñè îòãîâîðíîñò îò òåçè, êîèòî íàðóøàâàò „ïðåïîðúêèòå”.

Äúðæàâèòå, êîèòî ôèíàíñèðàò èëè ñíàáäÿâàò îïîçèöèîííèòå ãðóïèðîâêè ñ îðúæèå, òðÿáâà äà èçïðàòÿò ÿñåí ñèãíàë, ÷å î÷àêâàò îïîçèöèÿòà äà ñïàçâà ÷îâåøêèòå ïðàâà ñïîðåä ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî, êàçà ÕÐÓ.

Îðãàíèçàöèÿòà å äîêóìåíòèðàëà ïîâå÷å îò äóçèíà íåçàêîííè åêçåêóöèè îò îïîçèöèîííèòå ñèëè. Äâàìà áîéöè îò Ñâîáîäíàòà ñèðèéñêà àðìèÿ, îò áàòàëüîíà íà Àíñàð Ìîõàìåä â Ëàòàêèÿ, ðàçêàçàõà íà ÕÐÓ, ÷å ñëåä êàòî òÿõíàòà ÷àñò íàïàäíàëà ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå â Õàôà ïðåç þíè 2012 ã., ÷åòèðèìà äóøè áèëè åêçåêóòèðàíè. Äâàìà íåçàáàâíî, à äðóãèòå ñëåä ïðîöåñ.

Øåñòèìà îò 12-òå çàäúðæàíè, èíòåðâþèðàíè îò ÕÐÓ â äâå ðúêîâîäåíè îò îïîçèöèÿòà çàâåäåíèÿ çà çàäúðæàíå, ðàçêàçàõà, ÷å áîéöè îò Ñâîáîäíàòà ñèðèéñêà àðìèÿ è íàäçèðàòåëèòå â öåíòðîâåòå ãè èçòåçàâàëè, âêëþ÷èòåëíî ñ áîé ïî ïåòèòå. Èçãëåæäà çëîóïîòðåáèòå è íàñèëèåòî ïðåîáëàäàâàò â íà÷àëíèòå åòàïè íà çàäúðæàíå, ïðåäè çàòâîðíèöèòå äà áúäàò ïðåäàäåíè íà öèâèëíè îïîçèöèîííè âëàñòè.

Çàðàäè íåñúîòâåòñòâèÿ â ðàçêàçèòå è âèäèìè íàðàíÿâàíèÿ, ñâúðçàíè ñ ìú÷åíèÿòà, ÕÐÓ èìà îñíîâàíèÿ äà âÿðâà, ÷å áîéöèòå è çàòâîðíè÷åñêèòå âëàñòè ñà èçòåçàâàëè èëè ìàëòðåòèðàëè ïîíå íÿêîè îò øåñòèìàòà çàäúðæàíè, êîèòî ïðè èíòåðâþòàòà ñà îòðåêëè, ÷å ñà áèëè èçâúðøåíè çëîóïîòðåáè ñðåùó òÿõ.

„Ñàìèð”, êîãîòî Ñâîáîäíàòà ñèðèéñêà àðìèÿ àðåñòóâà â íà÷àëîòî íà àâãóñò, ðàçêàçà ñëåäíîòî: ”Ñâîáîäíàòà ñèðèéñêà àðìèÿ ìå çàëîâè è ïúðâî ìå çàâåäîõà â òÿõíàòà áàçà. Ïðåêàðàõ íîùòà òàì çàåäíî

ñ îùå åäèí çàòâîðíèê. Ìíîãî ìå áèõà ñ äúðâåíà áóõàëêà ïî ïåòèòå. Òîâà ïðîäúëæè îêîëî äâà ÷àñà. Ïúðâî îòêàçàõ äà ïðèçíàÿ, íî ñëåä òîâà òðÿáâàøå. Ùîì ïðèçíàõ, ñïðÿõà äà ìå áèÿò.”

Ìåñòíèòå îïîçèöèîííè âëàñòè çàÿâèõà ïðåä ÕÐÓ, ÷å ñà íàçíà÷èëè ñúäåáíè ñúâåòè, êîèòî äà ðàçãëåæäàò îáâèíåíèÿòà ñðåùó çàäúðæàíèòå è äà èçäàâàò ïðèñúäè. Â íÿêîè ãðàäîâå òåçè ñúâåòè ðàç÷èòàò èçêëþ÷èòåëíî íà Øåðèàòà. Â äðóãè ñå ïîçîâàâàò íà íåãî ñàìî çà ãðàæäàíñêè âúïðîñè, íî ïðè ïðåñòúïëåíèÿ âñå îùå ñå ïðèäúðæàò êúì ñèðèéñêîòî êðèìèíàëíî çàêîíîäàòåëñòâî. Ðàçêàçèòå íà çàäúðæàíèòå è ÷ëåíîâåòå íà ñúäåáíèòå ñúâåòè çà ïðîöåñèòå ïîêàçâàò, ÷å íå ñå ñïàçâàò ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè çà ÷åñòåí ïðîöåñ, âêëþ÷èòåëíî ïðàâîòî íà þðèäè÷åñêî ïðåäñòàâÿíå è âúçìîæíîñòòà äà ñå ïîäãîòâè íå÷èÿ çàùèòà è äà ñå ðàçãëåäàò âñè÷êè äîêàçàòåëñòâà è ñâèäåòåëñòâà ñðåùó îáâèíÿåìèòå.

Âñè÷êè âúîðúæåíè ñèëè, ó÷àñòâàùè â ñòúëêíîâåíèÿòà, âêëþ÷èòåëíî íå äúðæàâíè âúîðúæåíè ãðóïèðîâêè, òðÿáâà äà ñïàçâàò ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî. Ñâîáîäíàòà ñèðèéñêà àðìèÿ, ïîíå íà ìåñòàòà, êúäåòî ÕÐÓ å íàïðàâèëà èçñëåäâàíåòî ñè, èçãëåæäà ñïîñîáíà äà îñèãóðè çà÷èòàíå íà ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî ñúñ ñâîèòå ñèëè, áëàãîäàðåíèå íà íåéíàòà îðãàíèçàöèÿ è êîíòðîë. Îïðåäåëåí áðîé äúðæàâè îêàçâàò íà âúîðúæåíèòå îïîçèöèîííè ãðóïèðîâêè â Ñèðèÿ ôèíàíñîâà è âîåííà ïîäêðåïà. Ñïîðåä ìåäèéíè äîêëàäè è èíòåðâþòà ñúñ ñèðèéñêè îïîçèöèîííè àêòèâèñòè Ñàóäèòñêà Àðàáèÿ, Êàòàð è Òóðöèÿ àêòèâíî ïîìàãàò íà íÿêîëêî âúîðúæåíè ãðóïèðîâêè. ÑÀÙ, Âåëèêîáðèòàíèÿ è Ôðàíöèÿ è ñúùî ñà çàÿâèëè ïîäêðåïà íà âúîðúæåíèòå ãðóïèðîâêè ñ íåïðè÷èíÿâàùè ñìúðò ñðåäñòâà. ÕÐÓ ïîäêàíè ñòðàíèòå, êîèòî ïîääúðæàò îïîçèöèîííèòå ãðóïèðîâêè, ïóáëè÷íî äà çàêëåéìÿò çëîóïîòðåáèòå èì ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà è ìåæäóíàðîäíîòî õóìàíèòàðíî ïðàâî.

ПО СВЕТА

ПО СВЕТА

56

Дeца рисуват ужаса на сирийския конфликт

Íå å íîðìàëíî äåöà äà ðèñóâàò òàíêîâå, ñíàðÿäè è ãðàíàòîìåòè, äà íå ãîâîðèì çà îêúðâàâåíî ëèöå èëè ðúêà. Íî êîãàòî íåîòäàâíà äàäîõ ëèñòîâå è ïàñòåëè íà ñèðèéñêè äåöà, ïîòúðñèëè óáåæèùå â Ëèâàí, ñå îêàçà, ÷å ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà âèæäàëè óæàñè, êîèòî íèòîå åäíî äåòå íå áèâà äà âèæäà. Òåçè äåöàòà è ðîäèòåëèòå èì ñà ñðåä 50-òå ñåìåéñòâà, ïîòúðñèëè ïîäñëîí â äæàìèÿ â Àðñàë, áëèçî äî ñèðèéñêàòà ãðàíèöà.

Íàäæèá, çåìåäåëñêè ðàáîòíèê îò àë Êóñàéð, áëèçî äî Õîìñ, ìè ðàçêàçà èñòîðèÿòà ñè. Òîé ïðèñòèãíàë â Àðñàë ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè â íà÷àëîòî íà àâãóñò 2012 ã.: „Êîãàòî ñèðèéñêàòà àðìèÿ íàïàäíà àë Êóñàéð, áîìáàðäèðà íàøèÿ êâàðòàë è âèäÿõìå âîéíèöè äà ñòðåëÿò ïî õîðàòà íà óëèöàòà. Ãðàáíàõìå äåöàòà è ïîáÿãíàõìå. Íå çíàåõ êúäå äà îòèäåì, ÷óõìå ñòðåëáà è ñå óïëàøèõìå. Ñòèãíàõìå äî ïîëåòî èçâúí ãðàäà

è îñòàíàõìå òàì 10 äíè, ïîä äúðâåòàòà. Êîãàòî ñå ñåòÿ çà ñëó÷èëîòî ñå, ñå ÷óâñòâàì ìíîãî çëå. Èìàì áúáðå÷íà áîëåñò è àêî ìîæåõ äà ðàáîòÿ òóê, çà äà ïîëó÷àâàì ïàðè, ùÿõ, íî íå ìîãà. Áëàãîäàðÿ íà Áîãà, ÷å èìàìå äîáðè âçàèìîîòíîøåíèÿ ñ äðóãè ñèðèéñêè ñåìåéñòâà è ñè ïîìàãàìå. Æåíà ìè å áðåìåííà â øåñòèÿ ìåñåö. Íóæäàå ñå îò ñåêöèî, êîåòî ñòðóâà îêîëî 800 000 ëèáèéñêè ëèðè (îêîëî 530 äîëàðà), íî àç íÿìàì ïàðèòå... Äåöàòà ìè òðúãíàõà íà ó÷èëèùå ïðåäè ãîäèíà è ïîëîâèíà, íî íå çíàì äàëè ùå ìîãàò äà ó÷àò è òóê – êàçàõà ìè äà ÷àêàì. Èíôîðìèðàõà ìå, ÷å èìà íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè, êîèòî ìîãàò äà íè ïîìîãíàò, íî íå âèæäàìå íèêàêâà ïîìîù.”

Äðóãè áåæàíöè áèëè íàñòàíåíè â ó÷èëèùà, çàòâîðåíè ïðåç ëÿòîòî. Íî êîãàòî çàïî÷íàëà ó÷åáíàòà ãîäèíà, èì êàçàëè äà íàïóñíàò. Íÿìà


БЛОГ – ДЕТСКИ РИСУНКИ ОПИСВАТ УЖАСА НА СИРИЙСКИЯ КОНФЛИКТ

57

ПО СВЕТА

äîñòàòú÷íî æèëèùà, à îò Ñèðèÿ ïðîäúëæàâàò äà ïðèèæäàò õîðà. Íå å ÿñíî êúäå ùå îòèäàò, âúïðåêè óñèëèÿòà íà ìåñòíèòå è ìåæäóíàðîäíèòå îðãàíèçàöèè äà èì ïîìîãíàò.

Ëèâàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî òðÿáâà äà áúäå ïîõâàëåíî çà îïèòà äà ïîäñëîíè ïðîêóäåíèòå. Ñïîðåä ïîñëåäíèòå äàííè íà Àãåíöèÿòà çà áåæàíöèòå êúì ÎÎÍ, ðåãèñòðèðàíèòå èëè ÷àêàùèòå ðåãèñòðàöèÿ ñà áëèçî 65 000 äóøè. Èñòèíñêèÿò èì áðîé îáà÷å ìîæå äà å ìíîãî ïî-ãîëÿì.

Â äóõà íà ñîëèäàðíîñòòà è ñïîäåëåíàòà îòãîâîðíîñò ìåæäóíàðîäíàòà îáùíîñò òðÿáâà äà íàïðàâè ïîâå÷å, çà äà ïîäêðåïè Ëèâàí è ñúñåäíèòå äúðæàâè, êîèòî ïðèåìàò ñèðèéñêè áåæàíöè. Äî êðàÿ íà àâãóñò ñà äàðåíè ñàìî îêîëî åäíà òðåòà îò íåîáõîäèìèòå ñðåäñòâà, çà êîèòî å ïîìîëèëà Àãåíöèÿòà çà

áåæàíöèòå êúì ÎÎÍ.

Áåç àäåêâàòíî ôèíàíñèðàíå, èçáÿãàëèòå îò íàñèëèåòî â Ñèðèÿ ùå îñòàíàò áåç íåîáõîäèìàòà çàêðèëà, â ìèçåðíè óñëîâèÿ. Òîâà ïîäêëàæäà íåäîâîëñòâî è â íÿêîè ñëó÷àè íàñèëèå, êàêòî íåîòäàâíà ñå ñëó÷è â áåæàíñêèÿ ëàãåð â Éîðäàíèÿ Çààòàðè. Äåöàòà ùå áúäàò îñòàâåíè áåç øàíñ äà èãðàÿò è äà çàáðàâÿò ïðåæèâåíèÿ óæàñ. Áåç øàíñ äà çàïî÷íàò îòíîâî ó÷èëèùå èëè äà ïîëó÷àò àäåêâàòíà ïñèõî-ñîöèàëíà ïîäêðåïà.

Íÿêîëêîòî ëèñòà õàðòèÿ è ïàñòåëè ìîæå äà ñà èì ïîìîãíàëè çà ìàëêî äà çàáðàâÿò ïîòèñêàùàòà ñðåäà, â êîÿòî æèâåÿò. Òå îáà÷å íå ìîãàò äà çàìåñòÿò ìåæäóíàðîäíàòà ïîìîù, îò êîÿòî èìàò íóæäà òåçè äåöà è ñåìåéñòâàòà èì.

ПО СВЕТА

58

Нека правата са основна тема на срещата ЕС – Китай

Åâðîïåéñêèÿò ñúþç òðÿáâà äà èçïîëçâà ïðåäñòîÿùàòà ñðåùà ñ Êèòàé, çà äà ïîêàæå íîâîòî ñè îáâúðçâàíå ñúñ çàùèòàòà è ðàçïðîñòðàíåíèåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà ïî ñâåòà, îáÿâè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Ñðåùàòà ÅÑ – Êèòàé áå íàñðî÷åíà çà 20 ñåïòåìâðè â Áðþêñåë. Ïðåç þíè 2012 ã. åâðîïåéñêèòå âúíøíè ìèíèñòðè îáåùàõà, ÷å ÅÑ „àêòèâíî ùå îáñúäè ïðîáëåìèòå âúâ âñè÷êè ïîäõîäÿùè ôîðìè â äâóñòðàíåí äèàëîã, âêëþ÷èòåëíî íà íàé-âèñîêî íèâî”.

„Êèòàé ÷åñòî å êàòî ëàêìóñ çà âîëÿòà íà äðóãèòå ïðàâèòåëñòâà äà ãîâîðÿò çà ÷îâåøêèòå ïðàâà, - êàçà Ñîôè Ðè÷àðäñúí, äèðåêòîð çà Êèòàé. - Ïðåäñòîÿùàòà ñðåùà ïðåäëàãà èäåàëíà âúçìîæíîñò äà ñå ïðîìåíè ïîñîêàòà íà ìúë÷àíèåòî è ñäúðæàíîñòòà íà ÅÑ ñïðÿìî ñïîäåëÿíåòî íà çàãðèæåíîñòòà çà ÷îâåøêèòå ïðàâà ñ êèòàéñêèòå äúðæàâíè ïðåäñòàâèòåëè.”

Ïðåç 2012 ã. Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ ïðîäúëæè äà äîêóìåíòèðà ñåðèîçíè çëîóïîòðåáè ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà â Êèòàé. Òå âêëþ÷âàò íàðàñòâàùè îãðàíè÷åíèÿ íà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíåòî, ïðèäâèæâàíåòî è ðåëèãèÿòà çà òèáåòöèòå, íà êîèòî âåðîÿòíî ñå äúëæàò âúëíàòà îò àêòîâå íà ñàìîíàðàíÿâàíå, íàñèëñòâåíîòî âðúùàíå íà ïîâå÷å îò 4000 êà÷èíñêè áåæàíöè îò Þíàí â êîíôëèêòíàòà çîíà â Ñåâåðíà Áèðìà, êàêòî è ïðèåìàíåòî íà âòîðè Íàöèîíàëåí ïëàí çà äåéñòâèå ïî ÷îâåøêèòå ïðàâà. Òîçè ïëàí çíà÷èòåëíî îòñëàáâà ïðåäèøíèòå àíãàæèìåíòè êúì ñïàçâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Íàëèöå å îáåçïîêîèòåëíî óâåëè÷àâàíå íà âúòðåøíèòå ñèëè çà ñèãóðíîñò è áåçêîíòðîëíàòà èì âëàñò.

Â èñòîðè÷åñêè ïëàí Åâðîïåéñêèÿò ñúþç íå å ïîêàçàë àêòèâíà çàãðèæåíîñò çà ñïàçâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà â Êèòàé. Èçðàçÿâàë å ïðèòåñíåíèÿ ñàìî êîãàòî ìíîçèíñòâîòî ñòðàíè-÷ëåíêè ñà ñå ñúãëàñèëè äà ãî íàïðàâÿò. À òåõíèòå ïîçèöèè ÷åñòî ñà ïîâëèÿíè îò íåæåëàíèåòî èì äà ðèñêóâàò èêîíîìè÷åñêèòå

ñè âðúçêè ñ Êèòàé. Ïðåäè ïîñëåäíàòà ñðåùà íà ÅÑ è Êèòàé ïðåç ôåâðóàðè 2012 ã., ÕÐÓ ïîäêàíè ÅÑ äà ïîâäèãíå íÿêîëêî ïðîáëåìà. Íÿìà äîêàçàòåëñòâà, ÷å òåçè ñòúïêè ñà íàïðàâåíè. Ïðåç ìàé 2012 ã. ÅÑ îðãàíèçèðà 31-àòà ñè êðúãëà ìàñà çà ÷îâåøêèòå ïðàâà ñ Êèòàé. Ìàêàð êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà íå îòìåíè ðÿçêî òàçè ñðåùà, êàêòî ñå ñëó÷è ïðåç 2011 ã., òÿ çà ïîðåäåí ïúò íå óñïÿ äà îïðåäåëè òî÷êèòå, êîèòî Ïåêèí òðÿáâà äà èçïúëíè, çà äà ó÷àñòâà â ïðåäñòîÿùèòå äèñêóñèè. Îùå ïîâå÷å, ÷å êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî ìíîãîêðàòíî å çàÿâÿâàëî, ÷å ñðåùèòå òðÿáâà ñà ñàìî âåäíúæ ãîäèøíî, à íå äâà ïúòè, êàêòî äîñåãà.

Â íÿêîè ñëó÷àè ÅÑ å ïðåäëîæèë äèðåêòåí ïîäõîä êúì ÷àñò îò ïðîáëåìèòå ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà. Íà þíñêàòà ñåñèÿ íà Ñúâåòà ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà, åâðîïåéñêè äèïëîìàòè íàïðàâèõà îñòðî èçÿâëåíèå ñïîðåä ÷ëåí 4. Òå èçðàçèõà çàãðèæåíîñò çà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå, ïðîèçâîëíîòî çàäúðæàíå, ïðàâàòà íà ìàëöèíñòâàòà, ïðèáÿãâàíåòî äî ñìúðòíî íàêàçàíèå è íàñèëñòâåíèòå èç÷åçâàíèÿ. Íà 25 þíè 2012 ã. áå ïðèåòà ñòðàòåãè÷åñêà ðàìêà è ïëàí çà äåéñòâèå íà ÅÑ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è äåìîêðàöèÿòà. Âúíøíèòå ìèíèñòðè îò ñòðàíèòå-÷ëåíêè çàÿâèõà, ÷å ÷îâåøêèòå ïðàâà, äåìîêðàöèÿòà è âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà ùå áúäàò ðàçïðîñòðàíÿâàíè „âúâ âñè÷êè îáëàñòè íà âúíøíèòå äåéñòâèÿ íà ÅÑ, áåç èçêëþ÷åíèå” è ÷å ÅÑ ùå „ïîñòàâè ÷îâåøêèòå ïðàâà â öåíòúðà íà îòíîøåíèÿòà ñè ñ âñè÷êè òðåòè äúðæàâè, âêëþ÷èòåëíî ñòðàòåãè÷åñêèòå ïàðòíüîðè”. Â ñúùîòî âðåìå ÕÐÓ çàÿâè, ÷å ïðîâåðêàòà íà òîâà îáâúðçâàíå ùå áúäå äàëè ÅÑ ùå èçïúëíè îáåùàíèåòî ñè äà „çàñòàíå íàïúëíî çàä àäâîêàòèòå çà ñâîáîäà, äåìîêðàöèÿ è ïðàâà ïî ñâåòà”.

Íà 26 þíè îáà÷å, ñëåä ïðèêëþ÷âàíåòî íà Òðåòèÿ ñòðàòåãè÷åñêè äèàëîã íà ÅÑ è Êèòàé íà âèñîêî íèâî, ñúâìåñòíîòî êîìþíèêå îò íåãî íå çàñåãíà ïî íèêàêúâ íà÷èí ÷îâåøêèòå ïðàâà. Â ïóáëè÷íèòå


59

ПО СВЕТА

Недъгави и обезправени

Óñèëèÿòà íà äúðæàâàòà äà îãðàíè÷è äîñòúïà äî ãëàñóâàíå áåëÿçàõà èçáîðèòå â ÑÀÙ òàçè ãîäèíà. Îò íà÷àëîòî íà 2011 ã. çàêîíîäàòåëèòå â 41 ùàòà ñà ïðîêàðàëè ïîíå 180 çàêîíà, êîèòî ùå çàòðóäíÿò ðåãèñòðèðàíåòî èëè ãëàñóâàíåòî. Íàé-ìàëêî 25 çàêîíà è äâà èçïúëíèòåëíè àêòà ñà âëåçëè â ñèëà, çàñÿãàéêè 19 ùàòà. Òå âêëþ÷âàò çàêîíè, èçèñêâàùè äîêàçàòåëñòâî çà ãðàæäàíñòâî èëè èäåíòèôèêàöèîííà ñíèìêà, çà äà ñå ðåãèñòðèðàø èëè äà ãëàñóâàø; îãðàíè÷àâàíå íà âúçìîæíîñòèòå çà ðåãèñòðàöèÿ çà ãëàñóâàíå; íàìàëÿâàíå íà ðàííîòî è îòñúñòâàùîòî ãëàñóâàíå.

Àìåðèêàíñêîòî ìèíèñòåðñòâî íà ïðàâîñúäèåòî è àäâîêàòè îñïîðèõà òåçè çàêîíè ñ ìîòèâèòå, ÷å íàðóøàâàò Àêòà çà ïðàâîòî íà ãëàñóâàíå è Íàöèîíàëíèÿ àêò çà ðåãèñòðàöèÿ íà ãëàñîïîäàâàòåëèòå. Òå ñå çàãðèæåíè îò äèñêðèìèíàöèîííèÿ åôåêò âúðõó õîðàòà ñ íèñúê äîõîä, ðàñîâèòå è åòíè÷åñêèòå ìàëöèíñòâà. Íî òîâà, êîåòî íå ñå ñïîìåíàâà â ìåäèèòå è èçãëåæäà íå òðåâîæè ìíîãî íèòî ïîääðúæíèöèòå, íèòî ïðîòèâíèöèòå íà òåçè çàêîíè, å äèñêðèìèíàöèÿòà íà åäíî îò íàé-ãîëåìèòå ìàëöèíñòâà â ñòðàíàòà: õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ.

Íàé-ìàëêî 36 ìèëèîíà äóøè â ÑÀÙ ñà ñ óâðåæäàíèÿ – ïîâå÷å îò 11% îò íàñåëåíèåòî. Íèâàòà íà áåçðàáîòèöà ñðåä òÿõ ñà ìíîãî ïî-âèñîêè, îòêîëêîòî ñðåä çäðàâèòå õîðà. Ñïîðåä Àìåðèêàíñêîòî áþðî ïî ïðåáðîÿâàíå 1/3 îò õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ â òðóäîñïîñîáíà âúçðàñò (21-64-ãîäèøíè) ñà áåçðàáîòíè, à 27% æèâåÿò ïîä ïðàãà íà áåäíîñò – äâîéíî ïîâå÷å îò õîðàòà áåç óâðåæäàíèÿ.

Ìíîãî õîðà ñ óâðåæäàíèÿ âå÷å ñðåùàò ôèçè÷åñêè è äðóãè áàðèåðè, êîãàòî ñå îïèòâàò äà óïðàæíÿò èçáèðàòåëíîòî ñè ïðàâî. Ôåäåðàëíè çàêîíè êàòî Àêòà çà àìåðèêàíñêèòå ãðàæäàíè ñ óâðåæäàíèÿ è Àêòà çà ïîìàãàíå íà Àìåðèêà äà ãëàñóâà èçèñêâàò äîñòúïíè ñèñòåìè çà ãëàñóâàíå, çà äà îñèãóðÿò âúçìîæíîñò è ó÷àñòèå çà õîðàòà ñ ôèçè÷åñêè è çðèòåëíè ïðîáëåìè. Íî ñïîðåä ïðîó÷âàíå íà àìåðèêàíñêîòî ïðàâèòåëñòâî îò 2009 ã. ïîâå÷å îò 2/3 îò ìåñòàòà çà ãëàñóâàíå íå ñà íàïúëíî äîñòúïíè; ïî÷òè 25% íå ñà èìàëè ðàâåí äîñòúï äî òàéíî è íåçàâèñèìî ãëàñîïîäàâàíå è ãëàñóâàíå â èçáîðåí ùàá, ñìÿòàíè çà „áåëåã çà åôåêòèâíî è èíôîðìèðàíî èçáèðàòåëíî ïðàâî”, êàêòî îòáåëÿçâà åêñïåðòúò Ìàéêúë Óîòúðñòîóí.

ñè èçêàçâàíèÿ âúðõîâíèÿò ïðåäñòàâèòåë íà Ñúþçà ïî âúïðîñèòå íà âúíøíèòå ðàáîòè è ïîëèòèêàòà íà ñèãóðíîñò Êàòðèí Àøòúí îòáåëÿçà „äîáðà îáìÿíà íà ãëåäèùàòà íè çà ïðîáëåìèòå ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà”. „Çàíèìàõìå ñå ñ îòäåëíè ïðàâà, çàùèòàòà íà óÿçâèìè ãðóïè, âàæíîñòòà îò âúðõîâåíñòâî íà çàêîíà”, êàçà òÿ, íî íå äàäå íèêàêâè ïîäðîáíîñòè êîè êîíêðåòíè ïðîáëåìè è ñëó÷àè ñà áèëè ðàçãëåäàíè, íèòî èçÿñíè êàêâè äðóãè ñòúïêè ìîãàò äà áúäàò ïðåäëîæåíè çà ïî-äîáðà çàùèòà íà ÷îâåøêèòå ïðàâà.

„Ïðè òîëêîâà ïðîáëåìè, âúðõîâíèÿò ïðåäñòàâèòåë Àøòúí èìà ãîëÿì èçáîð êîè îò òÿõ äà îáñúäè ñ ïðåäñòàâèòåëèòå íà êèòàéñêîòî ïðàâèòåëñòâî, êàçà Ðè÷àðäñúí. – Ìîæå äà ñå ñïðå íà ñàìîíàðàíÿâàùèòå ñå òèáåòöè, íà ïðîäúëæàâàùîòî ïðåñëåäâàíå íà çàùèòíèöè íà ÷îâåøêèòå ïðàâà èëè íà íàñèëñòâåíîòî âðúùàíå íà áåæàíöè îò Áèðìà â åäíà êîíôëèêòíà çîíà. Êëþ÷úò å äà ñå äåìîíñòðèðà, ÷å íîâàòà ïîëèòèêà í ÅÑ ñè å ïîñòàâèëà ñåðèîçíè öåëè.”

ПО СВЕТА

60

Марта Методиева е преподавател по латински в НБУ. Води рубриката “По света”. Член на Управителния съвет на БХК.


Ñúùåñòâóâàò çàêîíè, êîèòî ìîãàò äà îãðàíè÷àò ïðàâîòî íà õîðà ñ ìåíòàëíè è ïñèõî-ñîöèàëíè ïðîáëåìè äà ãëàñóâàò, àêî ñúäúò ãè å îïðåäåëèë êàòî „óìñòâåíî íåêîìïåòåíòíè”. Òîâà å ïîçâîëåíî â 39 àìåðèêàíñêè ùàòà ñïîðåä ïðîó÷âàíå, ïóáëèêóâàíî ïðåäè èçáîðèòå îò 2008 ã.

Âúâ Âèðäæèíèÿ íàïðèìåð ïðåäñòàâèòåëè íà ïðåäèçáîðíè ùàáîâå îòêàçâàò äà îñèãóðÿò áþëåòèíè çà îòñúñòâàùî ãëàñóâàíå çà õîðà â äúðæàâíè ïñèõèàòðèè, ïîçîâàâàéêè ñå íà çàêîí, ñïîðåä êîéòî áþëåòèíè ñå äàâàò ñàìî íà õîðà áåç ôèçè÷åñêè óâðåæäàíèÿ. Îò ïðîó÷âàíå â áîëíè÷íè çàâåäåíèÿ âúâ Ôèëàäåëôèÿ ïðåç 2008 ã. ñòàâà ÿñíî, ÷å ïåðñîíàëúò ïî ñâîÿ ïðåöåíêà îòêàçâà íà ïàöèåíòèòå ïðàâîòî äà ãëàñóâàò, âúïðåêè ÷å çàêîíîäàòåëñòâîòî íà Ïåíñèëâàíèÿ íå èçèñêâà îöåíêà äàëè èçáèðàòåëèòå ñà êîìïåòåíòíè äà ãëàñóâàò.

Õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ãëàñóâàò çíà÷èòåëíî ïî-ìàëêî îò õîðàòà áåç çäðàâîñëîâíè ïðîáëåìè. Ñïîðåä ïðîó÷âàíå îò 2012 ã. àìåðèêàíöèòå ñ óâðåæäàíèÿ ãëàñóâàò 11% ïî-ìàëêî îò îñòàíàëèòå õîðà, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å íàä 3 ìèëèîíà äóøè îñòàâàò „âñòðàíè” íà èçáîðíèÿ ïðîöåñ. Â òîçè êîíòåêñò çàêîíîâèòå îãðàíè÷åíèÿ çàñòðàøàâàò ïîëèòè÷åñêàòà àêòèâíîñò è ãëàñóâàíåòî íà õîðà ñ óâðåæäàíèÿ.

Ïðåäñòàâåòå ñè çàêîíè, êîèòî èçèñêâàò äîêàçàòåëñòâî çà ãðàæäàíñòâî èëè èäåíòèôèêàöèîííà ñíèìêà, çà äà ñå ðåãèñòðèðàø èëè äà ãëàñóâàø. Âúðõîâíèÿò ñúä å áèë ïðåäåëíî

ÿñåí, ÷å ùàòîâåòå, êîèòî èñêàò èçäàäåíè îò ïðàâèòåëñòâîòî äîêóìåíòè çà ãëàñóâàíå, ãè îñèãóðÿâàò áåçïëàòíî çà áåäíèòå ãëàñîïîäàâàòåëè. Íî è òóê õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ ñà èçïðàâåíè ïðåä ïðîáëåì. Çàùîòî òå ïî-÷åñòî æèâåÿò â áåäíîñò è îñèãóðÿâàíåòî íà íåîáõîäèìèòå äîêóìåíòè çà ñíèìêà çà ñàìîëè÷íîñò ìîæå äà ñå îêàæå òðóäíî (ñâèäåòåëñòâîòî çà ðàæäàíå ñòðóâà 15-25 äîëàðà). Îñâåí òîâà ìíîãî õîðà ñ óâðåæäàíèÿ íå øîôèðàò è òðÿáâà äà ðàç÷èòàò íà ÷ëåíîâå îò ñåìåéñòâîòî ñè, àñèñòåíòè èëè îáùåñòâåí ïðåâîç çà òðàíñïîðòèðàíå. Òåçè ïðîáëåìè ñå îòíàñÿò ïðåäèìíî çà õîðà â ñåëñêèòå îáëàñòè.

Âìåñòî äà óçàêîíÿâàò íà÷èíè çà îòíåìàíå íà èçáèðàòåëíèòå ïðàâà, ùàòñêèòå ïðàâèòåëñòâà òðÿáâà äà èçìèñëÿò èíèöèàòèâè, êîèòî äà îñèãóðÿò äîñòúï íà âñè÷êè ñúçíàòåëíè àìåðèêàíñêè ãðàæäàíè, âêëþ÷èòåëíî íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ, äà ñå ðåãèñòðèðàò çà ãëàñóâàíå, äà îòèäàò äî èçáîðíèòå ùàáîâå è äà ïóñíàò áþëåòèíèòå ñè. Ùàòîâåòå òðÿáâà äà íàïðàâÿò èíôîðìàöèÿòà çà èçáîðíèÿ ïðîöåñ è êàíäèäàòèòå äîñòúïíà çà âñè÷êè õîðà ñ óâðåæäàíèÿ, èçïîëçâàéêè ïðîñò åçèê, âèçóàëíà ïîìîù èëè óñòíè èíñòðóêöèè, êàêòî è îáó÷àâàéêè íàáëþäàòåëè, êîèòî äà äàâàò òàçè èíôîðìàöèÿ.

Òåçè ñòúïêè ùå ïîìîãíàò íà õîðàòà ñ óâðåæäàíèÿ äà íàïðàâÿò èíôîðìèðàí èçáîð è äà èçïðàòÿò ÿñíî ïîñëàíèå, ÷å æåëàÿò äà ñà ÷àñò îò ïîëèòè÷åñêèÿ æèâîò è èìàò äóìàòà çà òîâà êîé äà ïðåäñòàâëÿâà èíòåðåñèòå èì.

ДОКУМЕНТИ

61

Отворено писмо

от български журналисти до заместник-председателя на Европейската комисия

г-жа Нели Крус

Óâàæàåìà ã-æî Êðóñ,

Íèå, ãðóïà áúëãàðñêè æóðíàëèñòè, î÷àêâàìå ñ íàäåæäà Âàøåòî ïîñåùåíèå â Ñîôèÿ. Ïðèåõìå ñ íàäåæäà è äóìèòå âè, ÷å ñâîáîäàòà íà ìåäèèòå â Áúëãàðèÿ å ëè÷åí ïðèîðèòåò çà Âàñ, êàêòî è çàÿâëåíèåòî Âè, ÷å âíèìàòåëíî ùå ñëåäèòå ñèòóàöèÿòà ó íàñ. Ñìÿòàìå, ÷å å èçêëþ÷èòåëíî âàæíî äà ïîëó÷èòå èíôîðìàöèÿ îò ïúðâà ðúêà çà èñòèíñêèòå óñëîâèÿ, ïðè êîèòî ðàáîòÿò áúëãàðñêèòå æóðíàëèñòè. Çàòîâà èñêàìå ïóáëè÷íà ñðåùà ñ âàñ è ñå íàäÿâàìå äà óñïååòå äà âìåñòèòå â íàòîâàðåíàòà ñè ïðîãðàìà òàêúâ àíãàæèìåíò.

Ñìÿòàìå, ÷å îò ñðåùèòå âè ñ ïðåäñòàâèòåëè íà èíñòèòóöèèòå èëè íà äâàòà èçäàòåëñêè ñúþçà, íÿìà äà íàó÷èòå äîñòàòú÷íî çà ïîëèòè÷åñêàòà çàâèñèìîñò, êîðïîðàòèâíèÿ è ïîëèòè÷åñêè êîíòðîë íàä èíôîðìàöèÿòà, êàêòî è çà ñëó÷àèòå íà ôèçè÷åñêî íàñèëèå íàä æóðíàëèñòè, êîèòî âëàñòèòå íà ïðàêòèêà íå ðàçñëåäâàò.

Áúëãàðñêèÿò ïå÷àò å çàëîæíèê íà âîéíàòà ìåæäó äâàòà èçäàòåëñêè ñúþçà. Ãîëÿìà ÷àñò îò àíàëèçèòå, êîìåíòàðèòå è ðàçñëåäâàíèÿòà öåëÿò åäèíñòâåíî äà ðàçîáëè÷àò äðóãàòà ñòðàíà è íå ñëóæàò íà èíòåðåñèòå íà ÷èòàòåëèòå. Åïèçîäè÷íèòå ñëó÷àè íà ñìåëè ïîçèöèè ñúùî ÷åñòî ñà â êîíòåêñòà íà òàçè âîéíà. Íåçàâèñèìè ãëàñîâå èçâúí òàçè ñõåìà ïúê ïîïàäàò ïîä óäàðèòå è íà äâåòå ñòðàíè. Â ñúùîòî

âðåìå êîíöåíòðàöèÿòà íà ñîáñòâåíîñò â ìåäèèòå ÷ðåç ïîñòàâåíè ëèöà çàåìà çàñòðàøèòåëíè ðàçìåðè.

È òîâà íå å ïðîñòî ñóáåêòèâíî óñåùàíå íà æóðíàëèñòèòå. Ïðåç 2011 è 2012 ã. ðåäèöà àâòîðèòåòíè ìåæäóíàðîäíè èíñòèòóöèè è îðãàíèçàöèè îòïðàâèõà èçêëþ÷èòåëíî ñåðèîçíè êðèòèêè êúì ìåäèéíàòà ñðåäà ó íàñ: IREX, Free-dom House, Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè, SEEMO, Îðãàíèçàöèÿòà çà ñèãóðíîñò è ñúòðóäíè÷åñòâî â Åâðîïà, Ïàðëàìåíòàðíàòà àñàìáëåÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà, Äúðæàâíèÿò äåïàðòàìåíò íà ÑÀÙ, Ïðîçðà÷íîñò áåç ãðàíèöè. Â äîêëàäà „Çàñòðàøåíèòå ñâîáîäà è ïëóðàëèçúì íà ìåäèèòå” ôîíäàöèÿ „Ìåäèéíà äåìîêðàöèÿ” êàðòîãðàôèðà ïðîáëåìèòå íà áúëãàðñêèòå ìåäèè êàòî ïîñòàâè ïîëèòè÷åñêàòà çàâèñèìîñò íà ïúðâî ìÿñòî, ñëåäâàíà îò îãðàíè÷åí ïëóðàëèçúì, èêîíîìè÷åñêè çàâèñèìîñòè, íàñèëèå íàä æóðíàëèñòè, âëîøàâàíå íà êà÷åñòâîòî íà ìåäèéíîòî ñúäúðæàíèå è íàëè÷èå íà òâúðäå íèñêè ïðîôåñèîíàëíè ñòàíäàðòè.

Òîâà íå å ïðîñòî ïðîáëåì íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, à íà öåëèÿ Åâðîïåéñêè ñúþç, çàùîòî ñà ïîñòàâåíè ïîä âúïðîñ íå ñàìî åâðîïåéñêèòå öåííîñòè, à è åâðîïåéñêèòå ïàðè. Ïîñëåäíèÿò ïðèìåð å ñëó÷àÿò ñ 25-ãîäèøíà áèâøà ñëóæèòåëêà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çåìåäåëèåòî, êîÿòî ïîëó÷àâà 50 õèë. åâðî, çà äà ñúçäàäå Facebook è Twitter ïðîôèëè íà Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè. Îáè÷àéíà ïðàêòèêà

62

ДОКУМЕНТИ


íå ñàìî íà òîâà âåäîìñòâî å äà èçïîëçâàò ïàðèòå çà ïîïóëÿðèçèðàíå íà îïåðàòèâíèòå ïðîãðàìè êàòî íà÷èí äà ñè êóïÿò ìåäèåí êîìôîðò, òúé êàòî â óñëîâèÿòà íà êðèçà è íàìàëÿâàùè ïðèõîäè îò ðåêëàìà, èíñòèòóöèîíàëíèòå ðåêëàìîäàòåëè ñà îñíîâåí èçòî÷íèê íà ïðèõîäè çà ãîëåìèòå ìåäèè.

Óâàæàåìà, ã-æî Êðóñ,

Íèå, ãðóïà óòâúðäåíè áúëãàðñêè æóðíàëèñòè, èñêàìå

äà ñå ñðåùíåì ñ Âàñ, çà äà ïîëó÷èòå äîñòîâåðíà èíôîðìàöèÿ çà ïîëîæåíèåòî íà æóðíàëèñòèòå â Áúëãàðèÿ, äà ïðåäëîæèì ðåøåíèÿ è äà ÷óåì Âàøàòà ïîçèöèÿ. Ñèòóàöèÿòà íà ìåäèèòå ó íàñ å çàïëàõà íå ñàìî çà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî, íî è çà öåëèÿ Åâðîïåéñêè ñúþç. Ñèòóàöèÿòà â Áúëãàðèÿ çàñëóæàâà íå ïî ìàëêî âíèìàíèå îò òàçè â Óíãàðèÿ, êîãàòî ÅÑ (è ëè÷íî Âèå) ñå íàìåñè è èçðàçè ïîçèöèÿ ïðîòèâ îïèòèòå çà îãðàíè÷àâàíå íà ìåäèéíàòà ñâîáîäà. Ðàç÷èòàìå òîâà äà ñå ñëó÷è è ó íàñ.

Ñ óâàæåíèå:(ïî àçáó÷åí ðåä)

Àäåëèíà ÌàðèíèÀíòîàíåòà ÖîíåâàÀñåí ÃåíîâÀñåí ÉîðäàíîâÀñîöèàöèÿ íà åâðîïåéñêèòå æóðíàëèñòè – ÁúëãàðèÿÀòàíàñ ×îáàíîâÂëàäèìèð Éîí÷åâÄàíèåëà Ãîð÷åâàÅäâèí ÑóãàðåâÈâàí ÁàêàëîâÈâàí ÁåäðîâÈâî ÈíäæåâÈðåí ÔèëåâàÈðèíà ÍåäåâàÊîíñòàíòèí ÏàâëîâËèäèÿ ÏàâëîâàËèëè ÌàðèíêîâàÌèðåëà ÂåñåëèíîâàÏåòüî ÖåêîâÏëàìåí Äàðàê÷èåâÏîëèíà ÏàóíîâàÐàëèöà Êîâà÷åâàÐîñåí ÁîñåâÐóìÿíà ×åðâåíêîâàÑèëâèÿ ÂåëèêîâàÑòîÿíà ÃåîðãèåâàÒîíè Ôèëèïîâ, Ä-ðÖâåòîçàð ÒîìîâÖåíòúð çà ðàçâèòèå íà ìåäèèòåÞëèÿíà Ìåòîäèåâàßñåí Áîÿäæèåâ

63

ДОКУМЕНТИ

� � � � � ��

� � � � � �Solidar ity ��

64

ДОКУМЕНТИ


� � � � � ��

�� ! "Solidar ity #� � � ! "

20.05-

-

- 980

- 132

-

-

-

-

- SPSS 15.0

65

ДОКУМЕНТИ

$ % & ' & ($ % & ' & $ & & ) $ & * + , -

./ / 0 1 2 3 4Solidar ity 5/ 0 1 2 3 4

I. -

4,69%

31 – 19,9%

41 – 40,82 %

51 – 28,47 %

6,12 %

0,2

0,4

9,6

19,1

69,7

0,3

6 7 89 : 8

; 8 < 6 =7 6 => 6 =

66

ДОКУМЕНТИ


? @ A B A C? @ A B A ? A A D ? A E F G H

IJ J K L M N OSolidar ity PJ K L M N O

20.05-

-

- 980

- 132

-

-

-

-

- SPSS 15.0

67

ДОКУМЕНТИ

Q R S T S UQ R S T S Q S S V Q S W X Y Z

[\ \ ] ^ _ ` aSolidar ity b\ ] ^ _ ` a

0,7

- 2,0

67,2

- 25,0

2,7

2,3

16,0

- 41,2

- 38,8

4,0

16,1

37,9

8,4

5,6

3,1

4,6

2,0

2,1

2,0

0,2

1,6

1,9

1,5

5,7

3,3

3,9

cd ecc

68

ДОКУМЕНТИ


f g h i h jf g h i h f h h k f h l m n o

pq q r s t u vSolidar ity wq r s t u v

10

89,6

9,2

1,2

11

58,3

39,4

2,3

12

16,8

38,2

24,4

20,5

x

69

ДОКУМЕНТИ

y z { | { }y z { | { y { { ~ y { � � � �

� � � � � � �Solidar ity ��

II.

19,69 24,08 38,06 12,86 4,59

12,65 19,90 41,12 19,90 5,61

34,80 40,10 19,08 2,65 0,82

38,16 31,12 5,20 2,24 2,14

32,96 26,02 26,73 9,49 2,96

70

ДОКУМЕНТИ


� � � � � ��

�� Solidar ity ��

-

- – -

-

-

- . -

- –

–

- -

-

71

ДОКУМЕНТИ

� � � � � � � � � � � � � ¡ � � ¢ £ ¤ ¥

¦§ § ¨ © ª « ¬Solidar ity § ¨ © ª « ¬

-

-

–

-

- -

),

-

-

- ,

-

-

72

ДОКУМЕНТИ


® ¯ ° ± ° ²® ¯ ° ± ° ® ° ° ³ ® ° ´ µ ¶ ·

¸ ¸ ¹ º » ¼ ½Solidar ity ¾¸ ¹ º » ¼ ½

,

¿ À ¿ Á ¿ Â ¿

31-45 46-60

17,4 16,7 19,1 12,2

32,6 24,7 25,2 19,5

4,34 4,1 3,1 0

26,1 5,9 6,7 9,7

21,8 10,6 12,4 12,1

12,4 18,2

19,4 26,3

4,7 3,3

17,1 5,7

13,9 12,2

9,1 20,1 18,4

9,1 28,1 28,6

9,5 4,3 3,8

2,6 6,2 9,6

4,4 12,4 14,6

73

ДОКУМЕНТИ

Ã Ä Å Æ Å ÇÃ Ä Å Æ Å Ã Å Å È Ã Å É Ê Ë Ì

Í ÍÎ Î Ï Ð Ñ Ò ÓSolidar ity ÔÎ Ï Ð Ñ Ò Ó

– ––––––

Õ Ö Õ × Õ Ø Õ Ù Õ

19,2 19,7 6,7 26,7 20,0 29,5 7,7 36,8

42,6 28,1 11,1 35,5 20,0 0 20,4 37,4

4,9 4,2 0 6,8 5,0 4,8 5,1 1,8

8,5 11,2 4,4 15,6 15,0 15,3 7,8 5,3

18,2 11,3 6,7 15,5 10,0 28,5 7,7 19,7

74

ДОКУМЕНТИ


Ú Û Ü Ý Ü ÞÚ Û Ü Ý Ü Ú Ü Ü ß Ú Ü à á â ã

ä åæ æ ç è é ê ëSolidar ity ìæ ç è é ê ë

í2.1.

60,20 20,40 11,42 4,40 2,01

63,60 16,50 11,70 3,67 2,65

59,28 16,42 15,10 5,70 1,49

57,75 19,59 13,57 5,70 1,90

75,91 11,12 6,22 2,35 2,45

75

ДОКУМЕНТИ

î ï ð ñ ð òî ï ð ñ ð î ð ð ó î ð ô õ ö ÷

ø ùú ú û ü ý þ ÿSolidar ity �ú û ü ý þ ÿ

-

-

-

- -

- -

-

-

-

76

ДОКУМЕНТИ


� � � � � ��

� � � � � � �Solidar ity � � � � � �

2.2.

31- 46-

4,3 5,3 7,1 6,2

2,2 6,4 6,6 6,3

4,3 6,7 7,7 6,3

5,5 8,1 7,8 6,2

6,5 5,7 3,6 12,3

2.3.

6,1 13,3

6,3 10,1

6,9 13,3

7,1 17,7

4,2 15,5

2.4.

� � � � � � � �8,9 9,8 3,1

7,6 9,3 2,9

8,1 9,9 3,9

5,7 9,7 6,1

12,6 5,9 3,1

77

ДОКУМЕНТИ

� � � � � �� ! "

# $% % & ' ( ) *Solidar ity +% & ' ( ) *

2.5.

,-./0 ,0 -0 . 1,2 2,8 0 4,4 10,0 6,8 5,1 3,6

3,5 0 0 0 5,0 9,5 5,1 5,4

4,6 0 6,6 13,3 5,0 0 7,7 5,4

8,5 4,2 4,4 14,4 10,0 0 10,3 3,3

4,6 3,2 0 2,2 5,0 4,8 10,2 3,6

78

ДОКУМЕНТИ


1 2 3 4 3 51 2 3 4 3 1 3 3 6 1 3 7 8 9 :

; <= = > ? @ A BSolidar ity C= > ? @ A B

33,27 21,63 31,32 15,00 7,10

18,98 15,91 26,84 23,98 12,76

24,18 16,75 23,88 22,65 10,20

71,33 11,83 7,76 3,68 3,27

45,41 18,88 15,71 11,02 6,93

30,10 15,91 18,27 16,63 12,34

79

ДОКУМЕНТИ

D E F G F HD E F G F D F F I D F J K L M

N N O P Q R SSolidar ity TN O P Q R S

-

-

-

-

-

31-45 46-60

56,5 34,0 28,8 40,6

37,0 18,4 18,7 25,0

43,4 25,1 20,5 37,5

76,1 74,0 71,8 68,8

54,3 48,3 42,1 43,7

30,1 32,3 27,8 28,1

27,9 24,3 43,3

16,5 8,6 29,1

27,2 11,9 33,7

67,1 77,9 68,3

43,0 40,4 51,3

27,8 30,5 31,0

80

ДОКУМЕНТИ


U V W X W YU V W X W U W W Z U W [ \ ] ^

_ `a a b c d e fSolidar ity ga b c d e f

92,44 3,98 1,93 0,41 0,21

87,44 8,57 2,44 1,20 0,50

87,55 8,36 2,44 1,20 0,20

91,73 4,49 1,73 0,51 0,12

90,81 4,89 2,34 0,41 0,20

83,37 7,34 2,65 0,91 0h

35,4 64,8 42,2 40,0 30,0 23,8 38,5 42,9

8,4 61,8 22,2 6,7 5,0 33,3 25,6 42,8

8,6 70,4 35,6 13,3 5,0 38,1 25,6 46,4

64,6 85,9 73,3 71,1 50,0 38,1 74,4 58,9

52,4 70,4 57,7 46,6 35,0 23,8 23,1 48,2

18,3 56,3 28,9 15,6 10,0 33,3 35,9 28,6

81

ДОКУМЕНТИ

i j k l k mi j k l k i k k n i k o p q r

s tu u v w x y zSolidar ity {u v w x y z

-

-

-

-

-

-

-

31-45 46-60

2,2 1,2 3,2 6,2

6,5 1,6 3,4 6,3

6,5 1,5 3,4 3,1

6,5 1,2 2,6 6,2

4,3 2,5 3,5 6,3

6,5 2,4 4,4 3,1

4.3.

2,5 2,3

2,9 2,5

2,8 2,4

2,1 6,4

2,8 4,4

82

ДОКУМЕНТИ


| } ~ � ~ �| } ~ � ~ | ~ ~ � | ~ � � � �

� � � � � � �Solidar ity ��

3,4 4,5

-

1,8 1,9 3,4

1,9 3,0 2,9

3,8 2,4 2,3

1,3 1,9 2,9

1,9 2,0 4,3

3,2 3,8 3,9

3,3 4,2 0 0 0 14,3 5,1 1,8

4,6 1,4 0 0 0 4,8 5,2 0

4,6 1,4 0 3,2 0 0 2,6 0

2,4 2,8 0 0 5,0 9,5 2,6 1,9

4,9 1,4 0 0 5,0 9,5 2,6 1,8

7,1 4,3 0 4,4 0 4,8 5,1 1,9

83

ДОКУМЕНТИ

� � � � � ��

� �� Solidar ity ��

- -

12,14 28,47 33,26 15,1 8,47

2,55 10,51 33,27 30,31 18,27

8,16 24,69 21,84 22,85 5,71

24,69 35,2 22,65 9,69 2,24

1,63 5,61 30,51 32,04 26,02

-

-

–

-

-

¡ ¢ ¡ £ ¡ ¤ ¡¥¥

84

ДОКУМЕНТИ


¦ § ¨ © ¨ ª¦ § ¨ © ¨ ¦ ¨ ¨ « ¦ ¨ ¬ ® ¯

° °± ± ² ³ ´ µ ¶Solidar ity ·± ² ³ ´ µ ¶

-

31-45 46-60

37,3 40,8 40,9 28,1

6,5 13,7 13,4 12,5

21,8 36,2 31,8 28,2

54,4 64,4 58,6 43,8

6,5 5,9 8,5 3,1

-

)

26,5 51,8 36,6

8,8 17,5 10,4

42,4 43,1 19,1

66,5 69,3 50,1

7,6 8,9 4,6

85

ДОКУМЕНТИ

¸ ¹ º » º ¼¸ ¹ º » º ¸ º º ½ ¸ º ¾ ¿ À Á

Â ÃÄ Ä Å Æ Ç È ÉSolidar ity ÊÄ Å Æ Ç È É

Ë- 41,43 17,96 22,45 13,67 3,57

14,18 14,49 23,38 26,53 20,1

16,93 15,41 22,65 20,71 22,44

37,35 15,2 21,12 12,55 12,76

28,78 17,14 25,92 15,92 11,12

48,06 13,78 18,16 12,14 7,35

15,81 13,98 36,42 18,26 14,59

25,10 15,92 23,88 21,02 12,96

71,22 12,24 9,59 3,63 2,24

86

ДОКУМЕНТИ


Ì Í Î Ï Î ÐÌ Í Î Ï Î Ì Î Î Ñ Ì Î Ò Ó Ô Õ

Ö ×Ø Ø Ù Ú Û Ü ÝSolidar ity ÞØ Ù Ú Û Ü Ý

-

-

-

-

-

-

- - –

ß

87

ДОКУМЕНТИ

à á â ã â äà á â ã â à â â å à â æ ç è é

ê ëì ì í î ï ð ñSolidar ity òì í î ï ð ñ

-

- -

31-45 46-60

- 13,4 14,3 21,9 26,9

47,8 35,7 46,6 46,3

39,1 34,4 30,0 29,3

23,9 24,3 25,7 29,3

32,6 23,9 19,6 16,8

17,3 17,5 20,0 34,1

45,6 29,8 33,5 31,7

36,9 33,0 33,9 41,4

15,3 5,1 5,5 4,8

- 23,3 16,5

48,8 46,4

35,6 31,9

20,9 26,0

29,7 26,7

20,1 19,2

38,3 31,6

31,1 34,4

4,5 6,2

- 17,5 13,3

47,8 53,2

33,2 33,4

25,5 20,0

27,1 24,3

17,9 10,1

22,9 31,1

34,2 33,3

5,4 15,5

88

ДОКУМЕНТИ


ó ô õ ö õ ÷ó ô õ ö õ ó õ õ ø ó õ ù ú û ü

ý þÿ ÿ � � � � �Solidar ity �ÿ � � � � �

- 20,1 14,3 18,1

34,1 51,2 46,7

34,8 33,9 29,8

18,8 31,0 23,2

18,2 33,1 26,3

18,3 21,8 18,6

25,3 30,7 38,2

31,0 37,9 32,1

2,7 7,8 5,3

-18,2 19,7 4,4 19,9 5,5 38,1 23,1 23,2

51,3 40,8 39,9 55,5 40,0 48,1 59,0 42,8

31,7 25,3 40,0 26,6 30,0 42,9 38,5 17,8

25,6 19,7 19,9 20,0 20,0 30,1 33,3 21,4

28,1 30,0 15,5 26,6 30,0 9,5 35,9 26,8

24,3 18,3 11,1 11,1 15,0 14,3 28,1 16,1

36,5 33,8 37,7 28,9 55,0 27,6 53,8 37,4

37,7 23,9 28,8 22,2 10,0 28,5 48,7 35,7

11,0 0 2,2 8,8 5,0 14,3 7,7 5,3

89

ДОКУМЕНТИ

� � � � � � � � � � � � � � � � �

� � � � � � �Solidar ity ��

�30,82 34,69 26,84 5,92 1,53

63,88 22,76 10,2 1,13 0,92

76,63 18,67 4,49 0 0

73,78 14,69 9,09 1,23 0,41

(

90

ДОКУМЕНТИ


� � � � � �� !

" #$ $ % & ' ( )Solidar ity *$ % & ' ( )

-

- -

- -

-

- -

-

-

-

31-45 46-60

26,1 36,5 34,7 25,0

17,4 15,3 11,9 6,2

10,9 4,8 4,1 0

91

ДОКУМЕНТИ

+ , - . - /+ , - . - + - - 0 + - 1 2 3 4

5 67 7 8 9 : ; <Solidar ity =7 8 9 : ; <

8,7 9,9 12,2 18,7

46,4 34,1

15,5 13,1

7,8 4,1

10,1 11,6

36,1 15,9 34,8

11,9 0 12,1

6,9 0 5,8

21,3 15,8 8,3

36,1 38,1 26,6 20,0 30,0 71,1 40,930,

4

12,1 11,2 2,2 10,1 5,0 19,0 10,215,

8

6,9 5,6 2,2 6,6 10,0 4,8 10,3 3,6

22,8 5,6 6,6 10,1 5,0 19,1 12,8 5,4

92

ДОКУМЕНТИ


> ? @ A @ B> ? @ A @ > @ @ C > @ D E F G

H H I J K L MSolidar ity NH I J K L M

93

ДОКУМЕНТИ

O P Q R Q SO P Q R Q O Q Q T O Q U V W X

Y Z[ [ \ ] ^ _S̀olidar ity a[ \ ] ^ _ `

III.

-

-

-

–

94

ДОКУМЕНТИ


b c d e d fb c d e d b d d g b d h i j k

l mn n o p q r sSolidar ity tn o p q r s

-

-

-

-

-

-

-

-

-

95

ДОКУМЕНТИ

u v w x w yu v w x w u w w z u w { | } ~


-

-

-

- -

- -

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

96

ДОКУМЕНТИ


� � � � � ��


-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

- - -

98

ДОКУМЕНТИ


® ¯ ° ¯ ± ® ¯ ° ¯ ¯ ¯ ² ¯ ³ ´ µ ¶

· ¸¹ ¹ º » ¼ ½ ¾Solidar ity ¿¹ º » ¼ ½ ¾

-

-

-

-

99

ДОКУМЕНТИ

À Á Â Ã Â ÄÀ Á Â Ã Â À Â Â Å À Â Æ Ç È É

Ê Ê Ë Ì Í Î ÏSolidar ity ÐÊ Ë Ì Í Î Ï

IV

–

2- –

- -

- –

-

26.09 -

100

ДОКУМЕНТИ


Ñ Ò Ó Ô Ó ÕÑ Ò Ó Ô Ó Ñ Ó Ó Ö Ñ Ó × Ø Ù Ú

Û ÜÝ Ý Þ ß à á âSolidar ity ãÝ Þ ß à á â

1.

- -

-

-

,

, ,

-

ó

-

- ,

101

ДОКУМЕНТИ

ä å æ ç æ èä å æ ç æ ä æ æ é ä æ ê ë ì í

î ïð ð ñ ò ó ô õSolidar ity öð ñ ò ó ô õ

(2- -

- -

-

)

,

-

-

,

-

- )

,

-

102

ДОКУМЕНТИ


÷ ø ù ú ù û÷ ø ù ú ù ÷ ù ù ü ÷ ù ý þ ÿ �

� � � � � � �Solidar ity ��

-

-

-

(6- -

-

–

-

-

103

ДОКУМЕНТИ

� � ��


- -

-

-

-

-

(134-

104

ДОКУМЕНТИ


� � � � � �� ! " # $

% &' ' ( ) * + ,Solidar ity -' ( ) * + ,

-

-

- -

105

ДОКУМЕНТИ

. / 0 1 0 2. / 0 1 0 . 0 0 3 . 0 4 5 6 7

8 9: : ; < = > ?Solidar ity @: ; < = > ?

?

-

-

-

106

ДОКУМЕНТИ


A B C D C EA B C D C A C C F A C G H I J

K KL L M N O P QSolidar ity RL M N O P Q

-

-

–

-

- -

107

ДОКУМЕНТИ

S T U V U WS T U V U S U U X S U Y Z [ \

] ^_ _ ` a b c dSolidar ity e_ ` a b c d

:

- -

-

-

–

-

–

108

ДОКУМЕНТИ


f g h i h jf g h i h f h h k f h l m n o

p qr r s t u v wSolidar ity xr s t u v w

–

-

-

-

- -

-

V

109

ДОКУМЕНТИ

y z { | { }y z { | { y { { ~ y { � � � �

� � � � � � �Solidar ity ��

1.

4-

-

2. -

-

-

-

–

110

ДОКУМЕНТИ


� � � � � ��


3. - .

4.

5.

6.

На 30 септември се навършват 4 години от жестокото убийство на Михаил Стоянов в Борисовата градина в София. Студентът по медицина беше убит на 30 септември 2008 г. Михаил е бил нападнат, тъй като убийците му мислели, че е хомосексуален. До днес срещу двамата заподозрени за бруталното убийство няма внесен обвинителен акт в съда, а преди няколко месеца самите те, до онзи момент под домашен арест, бяха пуснати под гаранция, тъй като максималният период на задържане преди съдебен процес бе изтекъл.

На 30 септември 2012 г., в 14 ч. граждани се събраха при езерото “Ариана”, за да поднесат цветя на мястото, където е бил убит Михаил. Очите им бяха завързани с черни ленти, символизиращи слепотата на българското правосъдие за престъпленията от омраза, основана на (предполагаема) сексуална ориентация. Акцията се координира от Младежка ЛГБТ организация “Действие” и Български хелзинкски комитет (БХК).

сп. Обектив, бр. 202, 27 септември 2012

Documents