сп. Обектив, бр. 205, декември 2012 г

МЕСЕЧНО ИЗДАНИЕ НА БЪЛГАРСКИ ХЕЛЗИНКСКИ КОМИТЕТ

Декември 2012

Думи на редактора

Ñîôèÿ 1504ï.ê. 146òåë/ôàêñ: (02) 943 48 [email protected]Ñîôèÿ 1504, óë. Âúðáèöà ¹7

ÃËÀÂÅÍ ÐÅÄÀÊÒÎÐ: Þëèàíà ÌåòîäèåâàÐÅÄÀÊÒÎÐ: Æàíà ÍèêîëîâàÏÐÅÄÏÅ×ÀÒ: Äîíêà Ìàíãà÷åâàÀÂÒÎÐÈ: Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äèìèòðèíà ×åðíåâà, Åëèöà Ãåðãèíîâà, Eìèë Êîåí, Èâàí Õàäæèéñêè, Éîðäàíêà Áèáèíà, Íàäÿ Äàíîâà, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàòÿíà Âàêñáåðã, Õðèñòî Õðèñòîâ, Þëèàíà Ìåòîäèåâà, ßíà Áþðåð Òàâàíèå

Ñíèìêà êîðèöà: Âåðà Ãîöåâà

ÁÚËÃÀÐÑÊÈ ÕÅËÇÈÍÑÊÈ ÊÎÌÈÒÅÒ Å ÍÅÇÀÂÈÑÈÌÀ ÍÅÏÐÀÂÈÒÅËÑÒÂÅÍÀ ÎÐÃÀÍÈÇÀÖÈß ÇÀ ÇÀÙÈÒÀ ÍÀ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ. Îáðàçóâàí å íà 14 þëè 1992 ã.

Ïðåäñåäàòåë: Êðàñèìèð ÊúíåâÇàì.-ïðåäñåäàòåë: Ìàðãàðèòà Èëèåâà×ëåíîâå: Àíåòà Ãåíîâà, Àíòîàíåòà Íåíêîâà, Âàñèë ×àïðàçîâ, Âúëêî Ñòàíåâ, Ãåîðãè Áàíêîâ, Ãåîðãè Òîøåâ, Äàíèåëà Ôúðòóíîâà, Äåñèñëàâà Ïåòðîâà, Äåñèñëàâà Ñèìåîíîâà, Äèìèòðèíà Ïåòðîâà, Äèìèòúð Êàìáóðîâ, Åìèë Êîåí, Çåëìà Àëìàëåõ, Èëèàíà Ñàâîâà, Éîíêî Ãðîçåâ, Êàëèíà Áîçåâà, Êèðèë Èâàíîâ, Ìàðãàðèòà Èëèåâà, Ìàðòà Ìåòîäèåâà, Ïëàìåí Áîãîåâ, Ðàäîñò Íèêîëàåâà, Ðàìàäàí Êåõàéîâ, Ñëàâêà Êóêîâà, Òàíÿ Ìàðèí÷åøêà, Þëèàíà Ìåòîäèåâà , ßíà Áþðåð Òàâàíèå

Èçëåçå íîâèÿò áðîé íà ñï. Îáåêòèâ. Â íåãî ìîæå äà ïðî÷åòåòå:• ßíà ÁþðåðÒàâàíèå: „Òè ñè ÷îâåêúò íà ãîäèíàòà“.

Ïîäðîáíîñòè çà ïðåñòèæíèòå íàãðàäè íà ÁÕÊ çà 2012; êîè ñà ïðèçüîðèòå; êîé ãðàáíà ñúðöàòà íà ïóáëèêàòà; çàùî æóðíàëèñòèòå ñà âúâ ôîêóñà íà ãðàæäàíñêèòå íîìèíàöèè

• Êëóá Îáåêòèâ: „Â Åâðîïà èëè â Ñðåäíîâåêîâèåòî“ – äèñêóñèÿ çà èçòåçàíèÿòà ñ ó÷àñòèåòî íà çàì.-ìèíèñòúðà íà ÌÂÐ Âåñåëèí Âó÷êîâ, àäâ. Äàíèåëà Äîêîâñêà; Êðàñèìèð Êúíåâ – ïðåäñåäàòåë íà ÁÕÊ; ïðåäñòàâèòåë íà îìáóäñìàíà íà ÐÁúëãàðèÿ

• Õðèñòî Õðèñòîâ: „Ïîïóëÿðíàòà ðåæèñüîðêà Ìàëèíà Ïåòðîâà ñå ãðèæè çà 4 äåöà-ñèðàöè“

• Åëèöà Ãåðãèíîâà: „Äîæèâîòíèÿò çàòâîð áåç çàìÿíà, ñïðàâåäëèâîñòòà è æåñòîêîñòòà“

• Äèìèòðèíà ×åðíåâà: „ Îò 1926 ã. äîñåãà áúëãàðñêàòà ñòàòèñòèêà íå å ïóáëèêóâàëà îôèöèàëíè äàííè çà áðîÿ íà ïîìàöèòå“ – èíòåðâþ ñ åêñïåðòà Ìèõàèë Èâàíîâ

• Äåñèñëàâà Ïåòðîâà: „Ïî äîêóìåíòè“ – ïðî÷èò íà èçêëþ÷èòåëíî èíòåðåñíîòî èçñëåäâàíå íà ôîíäàöèÿ Áèëèòèñ çà ïðàâàòà íà ËÃÒÁ

• Òàòÿíà Âàêñáåðã: „Ïàëåñòèíà èëè êîãî îáè÷à ÅÑ“• Ñëàâêà Êóêîâà: „Äâå èñòîðèè ïðîòèâ ñòðàõ è íåâåæåñòâî“

×ÎÂÅÊ ÍÀ ÃÎÄÈÍÀÒÀ

(4-11) Òè ñè ÷îâåêúò íà ãîäèíàòà

ÎÁÅÊÒÈÂ ÎÏÐÎÂÅÐÃÀÂÀ

(12-15) Àíòèêîìóíèçìúò, ïðåâúðíàò â

êëèøå, ñòàâà äîñàäåí

ÏÐÀÂÀ ÍÀ ÄÅÖÀÒÀ

(16-18) Çàåäíî ñ ïðàâåíåòî íà ôèëìè

Ìàëèíà Ïåòðîâà ñå ãðèæè çà 4 äåöà-

ñèðàöè

ÇÀÒÂÎÐÅÍÈ ÈÍÑÒÈÒÓÖÈÈ

(29-32) Äîæèâîòíèÿò çàòâîð áåç çàìÿíà,

ñïðàâåäëèâîñòòà è æåñòîêîñòòà

ÌÍÅÍÈÅÒÎ ÍÀ ÅÊÑÏÅÐÒÀ

(36-40) Ìèõàèë Èâàíîâ: Îò 1926 ã. äîñåãà

áúëãàðñêàòà ñòàòèñòèêà íå å ïóáëèêóâàëà

îôèöèàëíè äàííè çà áðîÿ íà ïîìàöèòå

ÏÓÁËÈ×ÍÎÑÒ ÇÀ ËÃÒÁ

(41-42) Ïî äîêóìåíòè

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÒÀÒßÍÀ ÂÀÊÑÁÅÐÃ

(43-44) Ïàëåñòèíà èëè êîãî îáè÷à ÅÑ

ÊÎËÎÍÊÀÒÀ ÍÀ ÑËÀÂÊÀ ÊÓÊÎÂÀ

(48-49) Äâå èñòîðèè ïðîòèâ ñòðàõ è

íåâåæåñòâî

ÏÎ ÑÂÅÒÀ

(52-53) ÅÑ: Óñòàíîâåòå êîíòðîë âúðõó

òúðãîâèÿòà ñ òåõíîëîãèè çà èíòåðíåò

íàáëþäåíèå

(56-57) Èðàê: Çàùèòåòå ïàëåñòèíöèòå â

èðàêñêèòå çàòâîðè

ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ

(58-79) Äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò

Áåëîìîðèåòî, Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è

Ïèðîòñêî è ñïàñÿâàíåòî íà åâðåèòå îò

Äóïíèöà è Êþñòåíäèë

(95-99) Ðàçìèñëè çà è ïî ïîâîä íà

êíèãàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ „Ñïàñåíèå” è

ïàäåíèå”

33ÅÂÐÎÏÅÉÑÊÈ ÑÚÄ ÏÎ ÏÐÀÂÀÒÀ ÍÀ ×ÎÂÅÊÀ

България бе осъдена за изтезание на заподозрян в съучастие в убийството на Андрей Луканов

45ÈÍÒÅÃÐÀÖÈß ÍÀ ÌÀËÖÈÍÑÒÂÀÒÀ

Бутането на ромските къщи в Мъглиж – политически предизборен пиар?

50ÊÍÈÃÈ

“Турците в България”: Един портрет на “Различния Свой”

53ÏÎ ÑÂÅÒÀ

Бразилия: Русеф трябва да заклейми репресивното поведение на Русия

55ÏÎ ÑÂÅÒÀ

Смъртоносно забавяне на нигерийските деца

80ÄÎÊÓÌÅÍÒÈ

Проф. Надя Данова :„България и Холокостът: състояние и проучване на проблема и задачи“

Ñíèìêà: Àðõèâ ÁÕÊ

19Êëóá Îáåêòèâ

В Европа или в Средновековието(За изтезанията в България)

Ти си човекът на годината

Яна Бюрер Тавание

Обектив | Брой 205

444

Êîé ñïå÷åëè? Òè.

“Ïðîòåñòèðàùèÿò íà Îðëîâ ìîñò” áå îòëè÷åí ñ ãîëÿìàòà íàãðàäà “×îâåê íà ãîäèíàòà” 2012 â ãîäèøíèòå íàãðàäè íà Áúëãàðñêèÿ õåëçèíêñêè êîìèòåò çà ïðèíîñ êúì ïðàâàòà íà ÷îâåêà è ïðàâîçàùèòíîñòòà.

Íàãðàäèòå áÿõà âðú÷åíè íà 10 äåêåìâðè, Ìåæäóíàðîäíèÿ äåí íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, íà òúðæåñòâåíà öåðåìîíèÿ â Ñîôèÿ.

Òîâà å ïåòàòà ãîäèíà íà íàãðàäèòå è ïúðâàòà, â êîÿòî íÿìàøå ñòàòóåòêà. Âìåñòî òîâà ÁÕÊ êóïè øåñò ñèòèëàéòà (ìàëêè áèëáîðäîâå), êîèòî ðàçïîëîæè çà äâå ñåäìèöè â ðàéîíà íà Îðëîâ ìîñò.

“Ïðîòåñòèðàùèÿò íà Îðëîâ ìîñò å ×îâåêúò íà òàçè ãîäèíà. Òîçè ÷îâåê ñå ìîáèëèçèðà ñðåùó åäíî äúðæàâíî óïðàâëåíèå, êîåòî çëîóïîòðåáÿâà ñ îáùåñòâåíàòà âëàñò â ÷àñòíè èíòåðåñè è çëîóïîòðåáÿâà ñúñ ñâîÿ ñóâåðåí – ãðàæäàíèòå, êàòî ñè ïîçâîëÿâà äà âçèìà ïîëèòè÷åñêè è çàêîíîäàòåëíè ðåøåíèÿ îò íåãîâî èìå, íå â íåãîâ èíòåðåñ, è òàêà îïîðî÷àâà ñàìèÿ áàçèñ íà ïðåäñòàâèòåëíàòà äåìîêðàöèÿ – ïðèåìàíèòå îò íàñ, íàðîäà, ÷ðåç ïàðëàìåíòà íè, çàêîíè”, êàçà àäâîêàò Ìàðãàðèòà Èëèåâà, äèðåêòîð íà ïðàâíàòà ïðîãðàìà íà ÁÕÊ è ïðåäñåäàòåë íà æóðèòî íà “×îâåê íà ãîäèíàòà”, ïðè âðú÷âàíåòî íà íàãðàäàòà.

“Ïðîòåñòèðàùèÿò íà Îðëîâ ìîñò ïîêàçà íà òîâà íå÷åñòíî óïðàâëåíèå, ÷å Çàêîíúò íå å íåãîâà èãðà÷êà – èíñòðóìåíò çà òúðãóâàíå ñ áîãàòèòå, à íàøèÿò ñòúëá ñðåùó èçðàæäàíåòî íà ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà â åêñïëîàòàöèÿ íà îáùèòå áëàãà îò ñòðàíà íà ìàëöèíñòâî èíñòèòóöèîíàëíî è ôèíàíñîâî îâëàñòåíè èãðà÷è, ëèøåíè îò ìîðàëíî óâàæåíèå êúì ïðàâîïîðÿäúêà – çà ñìåòêà íà âñè÷êè íàñ. Ïðîòåñòèðàùèÿò íà Îðëîâ ìîñò ïðèïîìíè íà ñàìîçàáðàâèëèòå ñå, ïðåäïîëàãàùè ñå áåçíàêàçàíè âðåìåííè îáèòàòåëè íà íàøèòå èíñòèòóöèè, ÷å âëàñòòà ïðîèçòè÷à îò íàñ”, äîáàâè Ìàðãàðèòà Èëèåâà.

Òàçè ãîäèíà çà çàùèòà íà îáùåñòâåíèÿ èíòåðåñ, ñâúðçàí ñ îïàçâàíåòî íà ïðèðîäàòà è ïðàâîâàòà äúðæàâà, îñâåí ïðîòåñòèðàùèòå íà Îðëîâ ìîñò, áÿõà íîìèíèðàíè îùå “Çà Âèòîøà”; Òîìà Áåëåâ; Òèõîìèðà Ìåòîäèåâà-Òèõè÷à; ñäðóæåíèå “Âàðíà äèøà”; Èâàí Ñòàí÷îâ; Àëåêñàíäúð Äóí÷åâ, Ñâèëåí Îâ÷àðîâ è Âåñåëèí Ïàñêàëåâ; Äèìèòúð Âîåâ (ïîñìúðòíî). Òàçè íàãðàäà å çà âñè÷êè òÿõ.

Òàçè íàãðàäà å è çà òåá.

Äîðè äà íå ñè áèë íà Îðëîâ ìîñò.

Òàçè íàãðàäà å çà õîðàòà, êîèòî íîñÿò íåïðèìèðèìîñòòà â ñúðöàòà ñè. Çà ïðîìåíÿùèòå, çà ïîâÿðâàëèòå â ñåáå ñè, çà ïðîòåñòèðàùèòå: íå ñàìî îíåçè, êîèòî ñà áèëè, à è îíåçè, êîèòî ùå áúäàò.

Îñâåí ãîëÿìàòà íàãðàäà “×îâåê íà ãîäèíàòà”, æóðèòî îïðåäåëè è äâå ïîäãëàñíè, êàêòî è òðè ñïåöèàëíè íàãðàäè. Àñîöèàöèÿòà íà eâðîïåéñêèòå æóðíàëèñòè - Áúëãàðèÿ è Òîìà Áåëåâ áÿõà îòëè÷åíè ñ äâåòå âòîðè íàãðàäè. Ðîñåí Áîñåâ îò “Êàïèòàë” âçå ïðèçà çà öÿëîñòåí ïðèíîñ êúì çàùèòàòà è óòâúðæäàâàíåòî íà ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Áúëãàðèÿ. Ñïàñ Ñïàñîâ (êîðåñïîíäåíò íà “Äíåâíèê” è “Êàïèòàë” âúâ Âàðíà) âçå ñïåöèàëíàòà íàãðàäà çà æóðíàëèñòè÷åñêà äîáëåñò. Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ áåøå îáÿâåí çà “Àêòèâèñò íà ãîäèíàòà”. Íà öåðåìîíèÿòà áå îáÿâåí è íîñèòåëÿò íà Íàãðàäàòà íà ïóáëèêàòà – ñúáðàëèÿò íàé-ìíîãî ãëàñîâå ïðè îíëàéí ãëàñóâàíåòî íà ñàéòà humanoftheyear.org. Òîâà å íåçàâèñèìèÿò ñàéò çà ðàçñëåäâàùà æóðíàëèñòèêà “Áèâîëú”.

Òîâà, ÷å â òàçãîäèøíèòå íàãðàäè èìà òîëêîâà ìíîãî íàãðàäåíè æóðíàëèñòè, å è õóáàâî (çàùîòî òóê íÿìà äîñòàòú÷íî êà÷åñòâåíè íàãðàäè çà æóðíàëèñòèêà), è ñòðàøíî. Íî å ïî-ñêîðî ñòðàøíî. Çàùîòî êàçâà ìíîãî çà ñúñòîÿíèåòî íà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå â Áúëãàðèÿ.

Ïðîòåñòèðàùèòå. Íà óëèöàòà èëè â ìåäèèòå. ×åñòíèòå. Ñìåëèòå. Òîâà ñà ãîëåìèòå ïîáåäèòåëè òàçè ãîäèíà. Âñúùíîñò âèíàãè.

555

ПЪРВА НАГРАДА: Протестиращите на Орлов мост

Íà 13 þíè íàä 2 000 ãðàæäàíè èçëÿçîõà íà óëèöàòà, çà äà ñå ïðîòèâîïîñòàâÿò íà ïðîìåíèòå â Çàêîíà çà ãîðèòå. Òå ïðîòåñòèðàõà ñðåùó òîâà, ÷å íîðìàòèâíèòå ïîïðàâêè, ïðèåòè â íåïðîçðà÷íè èíòåðåñè, ïîçâîëÿâàò ðàçãðàáâàíå íà åäèí îò ïîñëåäíèòå îáùåñòâåíè ðåñóðñè – ïðèðîäíèòå òåðèòîðèè, ÷å ëîáèñòêèÿò çàêîí öåëè íåñúðàçìåðíî óëåñíÿâàíå íà áèçíåñà íà çèìíèÿ òóðèçúì, â óùúðá íà íàé-âàæíîòî íè îáùî áëàãî – æèâàòà ïðèðîäà. Òîâà áå ìàñèâíà ãðàæäàíñêà ìîáèëèçàöèÿ çà êîðåêöèÿ íà ïðåâðàòíîòî óïðàæíÿâàíå íà çàêîíîäàòåëíà âëàñò, íå â îáùåñòâåí, à â ÷àñòåí èíòåðåñ; ïî ñúùåñòâî, êîíñòèòóöèîíåí ïðîòåñò çà ñïàçâàíå íà îáùåñòâåíèÿ äîãîâîð. Ñëåä òðèäíåâíèÿ þíñêè ôëàøìîá íà Îðëîâ ìîñò ïðåçèäåíòúò Ðîñåí Ïëåâíåëèåâ íàëîæè âåòî âúðõó Çàêîíà çà ãîðèòå, çàùîòî áèë ïðèåò â “óñëîâèÿòà íà äåôèöèò íà äèàëîã ñ îáùåñòâîòî”. Íî ãðàæäàíèòå íå ñïðÿõà äîòàì. Òå ïðîäúëæèõà äà ñå ñàìîîðãàíèçèðàò è

НАГРАДЕНИТЕ


6

*Öèòàòèòå ñà îò íîìèíèðàëèÿ ñúîòâåòíàòà ëè÷íîñò/îðãàíèçàöèÿ/îáùíîñò

íå îòñòúïèõà ïðåä èíñòèòóöèèòå, êàòî èçëèçàõà íà óëèöàòà îòíîâî è îòíîâî, è íàñòîÿâàõà äà ñå ïðåðàçãëåäàò è äîãîâîðêèòå ñúñ çëîóïîòðåáÿâàùèÿ êîíöåñèîíåð “Âèòîøà ñêè” ÀÄ. Ãðàæäàíèòå âúðíàõà ïîðî÷íèòå „ïðàâèëà” â ïëåíàðíàòà çàëà è ïðèíóäèõà èçêðèâèëèÿ ñå ïàðëàìåíò äà ãè ïîïðàâè, ñ êîåòî íè íàïîìíèõà, ÷å íèå ñìå äúðæàâàòà.

“Ïðîòåñòèðàùèòå íà Îðëîâ ìîñò” íå ñà àíîíèìåí Õ è íå ñà “åêîëîçè” – åòèêåò, çàëåïåí èì îò ïðîäàæíè ìåäèè ñ öåë äà ñå îìàëîâàæè èñòèíàòà. Òå ñà ãðàæäàíè ñ ëèöà – ñòóäåíòè, æóðíàëèñòè, äèçàéíåðè, ïèñàòåëè, àäâîêàòè, ñêèîðè, ïðåâîäà÷è, ëåêàðè, àðõèòåêòè, ìàéêè, áàùè, äåöà, âåòåðèíàðè, õåòåðîñåêñóàëíè, õîìîñåêñóàëíè, ôåíîâå íà îïåðàòà…, òâîè ïðèÿòåëè, ìîè ïðèÿòåëè, õîðà ñ ìîðàë, ÷îâåöè. “Ïðîòåñòèðàùèòå íà Îðëîâ ìîñò” ñìå íèå ñàìèòå è ïðîìÿíàòà èäâà îò íàñ.”*

Ñíèìêè: Àðõèâ ÁÕÊ

ВТОРА НАГРАДА: Асоциация на европейските журналисти – България

Àñîöèàöèÿòà íà åâðîïåéñêèòå æóðíàëèñòè (ÀÅÆ) â Áúëãàðèÿ å ÷ëåí íà ìåæäóíàðîäíàòà Àñîöèàöèÿ íà åâðîïåéñêèòå æóðíàëèñòè (www.aej.org), îáåäèíÿâàùà ïðîôåñèîíàëèñòè îò 30 åâðîïåéñêè äúðæàâè. ÀÅÆ - Áúëãàðèÿ ñàìà îïðåäåëÿ öåëòà ñè òàêà: “Èñêàìå æóðíàëèñòèòå â Áúëãàðèÿ äà ðàáîòÿò ñúñ ñàìî÷óâñòâèå, ìåäèèòå äà áúäàò ñèëà çà ïðîìÿíà, à íîâèòå òåõíîëîãèè äà íå íè ïðåâðúùàò â àêòèâíè ôîðóìèñòè, à â àêòèâíè ãðàæäàíè”.

Àñîöèàöèÿòà îñúùåñòâÿâà ìíîãîáðîéíè äåéíîñòè â ïîëçà íà æóðíàëèñòèêàòà, âêëþ÷èòåëíî ïëàòôîðìà çà ñúáèðàíå íà äàííè çà íóæäèòå íà æóðíàëèñòè÷åñêè ðàçñëåäâàíèÿ è ãðàæäàíñêè èíèöèàòèâè. Âñåêè ìåñåö àñîöèàöèÿòà ïóáëèêóâà êëàñàöèÿ çà êà÷åñòâåíà è ïñåâäîæóðíàëèñòèêà. Ïðåç 2012 ã. ÀÅÆ ìíîãîêðàòíî å ñèãíàëèçèðàëà çà íååòè÷íî ïîâåäåíèå, çà ïîäáóæäàíå êúì ìåæäóåòíè÷åñêà îìðàçà è äèñêðèìèíàöèÿ, êàêòî è çà íàòèñê, îêàçâàí âúðõó æóðíàëèñòè. Äåéíîñòèòå íà Àñîöèàöèÿòà ñà â çàùèòà íà ñâîáîäàòà íà èçðàçÿâàíå, íà ìåäèéíàòà íåçàâèñèìîñò, íà ïðàâîòî íè êàòî ãðàæäàíè äà ïîëó÷àâàìå èíôîðìàöèÿ, êîÿòî å ÷èñòà, íåìàíèïóëèðàíà è îáñëóæâà íàñ, îáùåñòâåíèÿ èíòåðåñ, à íå ÷àñòíèòå, ïîëèòè÷åñêè èëè êîðïîðàòèâíè, èíòåðåñè íà îòäåëíè ëèöà.

“Çàðàäè äåìîíñòðèðàíàòà íåïîêîëåáèìîñò â ïðîâåæäàíåòî íà àíêåòà çà ñâîáîäàòà íà ñëîâîòî âúâ âðåìå íà çàñèëåí ïîëèòè÷åñêè è èêîíîìè÷åñêè íàòèñê íàä áúëãàðñêàòà æóðíàëèñòèêà, êàêòî è çàðàäè öÿëîñòíèÿ ïðèíîñ íà îðãàíèçàöèÿòà â îòñòîÿâàíåòî íà ñâîáîäàòà è ïëóðàëèçìà â áúëãàðñêàòà ìåäèéíà ñðåäà.”

ВТОРА НАГРАДА: Тома Белев

Â íà÷àëîòî íà 90-òå ãîäèíè Òîìà Áåëåâ ðàáîòè êàòî ñúâåòíèê ïî îêîëíàòà ñðåäà êúì áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò, ïðåäè äà ñå ïðèñúåäèíè êúì äúðæàâíàòà àäìèíèñòðàöèÿ ïî ãîðèòå, êúäåòî ðàáîòàòà ìó å ñâúðçàíà ñúñ çàùèòåíèòå òåðèòîðèè. Ïðåç 1997 ã. òîé å óâîëíåí îò ãîðñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ. Ìåæäó

1997 è 1999 ã. Áåëåâ ðàáîòè â íåïðàâèòåëñòâåíàòà îðãàíèçàöèÿ “Çåëåíè Áàëêàíè”, êàòî ñå çàíèìàâà ñ ïîëèòèêèòå è çàêîíîäàòåëñòâîòî çà îïàçâàíå íà ãîðèòå è çàùèòåíèòå òåðèòîðèè. Ïðåç 1999 ã., ñëåä ïðîìÿíà â ïðàâèòåëñòâîòî è ðúêîâîäñòâîòî íà ãîðñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ, Áåëåâ ñòàâà ðúêîâîäèòåë íà Ïðèðîäåí ïàðê Âèòîøà, ïîçèöèÿ, êîÿòî òîé çàïàçâà äî êðàÿ íà ôåâðóàðè 2012 ã., êîãàòî ïîëèòè÷åñêè è ôèíàíñîâè èíòåðåñè óñïÿâàò äà ãî ñâàëÿò îò ïîñòà. Áúëãàðñêèÿò ïðèðîäîçàùèòíèê å âîäåù ÷ëåí íà êîàëèöèÿòà “Çà äà îñòàíå ïðèðîäà â Áúëãàðèÿ”, êîÿòî îáõâàùà áëèçî 50 íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè è ãðàæäàíñêè ãðóïè, êîèòî ñå áîðÿò ñðåùó çàïëàõèòå çà çàùèòåíèòå òåðèòîðèè â ñòðàíàòà. Òîé å èãðàë âàæíà ðîëÿ íàé-ïðÿêî â çàùèòà íà äâå îò íàé-ãîëåìèòå çàùèòåíè òåðèòîðèè â Áúëãàðèÿ – ïðèðîäíèòå ïàðêîâå Ñòðàíäæà è Âèòîøà. Òàçè ãîäèíà òîé áåøå íàãðàäåí îò WWF çà íåãîâîòî ëèäåðñòâî è èçêëþ÷èòåëåí àíãàæèìåíò êúì ðàçâèòèåòî íà ãðàæäàíñêîòî çåëåíî äâèæåíèå â ñòðàíàòà. Ïðåç 2012 ã. Áåëåâ êàòåãîðè÷íî è àêòèâíî ñå âêëþ÷è â íàðàñòâàùèòå äåáàòè îêîëî Çàêîíà çà ãîðèòå, àðãóìåíòèðàíî ïðåäñòàâè êîíêðåòíèòå çàïëàõè è ïðåäëîæè ðåøåíèÿ íà ïðîáëåìà.

“Ñëåä îòñòðàíÿâàíåòî ìó îò ïîñòà ïîðàäè èêîíîìè÷åñêè è ïîëèòè÷åñêè èíòåðåñè è ïîÿâèëèòå ñå ïðîâîêàöèè â ìåäèèòå Òîìà Áåëåâ ñå ïðåâúðíà â åñòåñòâåí ëèäåð íà íåïðàâèòåëñòâåíèÿ ñåêòîð, åäèí îò âîäåùèòå ôàêòîðè â áèòêàòà çà îïàçâàíåòî íà áúëãàðñêàòà ïðèðîäà.”

7

СПЕЦИАЛНА НАГРАДА ЗА ЦЯЛОСТЕН ПРИНОС: Росен Босев

Ðîñåí Áîñåâ å ÷àñò îò åêèïà íà â. “Êàïèòàë” îò 2005 ã. Òðè ïúòè å ïîëó÷àâàë íàãðàäàòà íà “Ïðîãðàìà äîñòúï äî èíôîðìàöèÿ” çà èçïîëçâàíå íà Çàêîíà çà äîñòúï äî îáùåñòâåíà èíôîðìàöèÿ (ÇÄÎÈ). Áîñåâ å åäèí îò íàé-àêòèâíèòå æóðíàëèñòè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè, ÷èèòî ðàçñëåäâàíèÿ è ïóáëèêàöèè ñå îñíîâàâàò íà äàííè, ïîëó÷åíè ïðè èçïîëçâàíå íà ÇÄÎÈ. Òåìèòå, êîèòî òîé ïîêðèâà, ñà ñâúðçàíè ñ ïðîáëåìèòå íà ïðàâîñúäèåòî; èíòåðåñóâà ñå îò ïåíèòåíöèàðíàòà ïîëèòèêà, ïðåñëåäâàíåòî íà ïðåñòúïëåíèÿòà îò îìðàçà, íàðóøàâàíåòî íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Íåãîâè òåêñòîâå ñà ïóáëèêóâàíè âúâ ôðåíñêèÿ âåñòíèê Courrier International è ïîðòóãàëñêèÿ Expresso.

“Çàðàäè èçêëþ÷èòåëíèòå ìó òåêñòîâå, ïîñâåòåíè íà ïðîáëåìèòå íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà, ïðàâîîõðàíèòåëíèòå îðãàíè è ÷îâåøêèòå ïðàâà êàòî öÿëî. Ðîñåí Áîñåâ å åäèí îò íàé-äîáðèòå è ñìåëè áúëãàðñêè æóðíàëèñòè.”

СПЕЦИАЛНА НАГРАДА “АКТИВИСТ НА ГОДИНАТА”: Радослав Стоянов

Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ å ïðàâîçàùèòíèê ñ êà÷åñòâåíî, çðÿëî è àêòèâíî ïóáëè÷íî çàñòúïíè÷åñòâî çà ïðàâà íà ÷îâåêà, íàé-âå÷å, íî íå åäèíñòâåíî íà ËÃÁÒ îáùíîñòòà (ëåñáèéêè, ãåé, áèñåêñóàëíè è òðàíññåêñóàëíè); ñ ïîä÷åðòàíî ïðàâîçàùèòåí àíàëèç íà ïðîáëåìèòå è çàäúëáî÷åíî, êóëòèâèðàíî ãîâîðåíå. Äåéíî èçïîëçâà è ïðàâíè ñðåäñòâà – âîäè ðåäèöà äåëà â Êîìèñèÿòà çà çàùèòà îò äèñêðèìèíàöèÿ.

Ïðåç 2012 ã. Ñòîÿíîâ å ÷ëåí íà îðãàíèçàöèîííèÿ êîìèòåò íà Ñîôèÿ ïðàéä è ó÷àñòâà àêòèâíî â ìåäèéíè äåáàòè çà ïðîáëåìèòå íà ËÃÁÒ õîðàòà â Áúëãàðèÿ. È òàçè ãîäèíà òîé ïðîäúëæàâà äà ñèãíàëèçèðà ñðåùó ìåäèè, áèçíåñè è èíñòèòóöèè, êîèòî ñè ïîçâîëÿâàò äà ïîòúïêâàò ïðàâàòà íà ÷îâåêà. Òàçè ãîäèíà òîé å åäèí îò ïîäàëèòå æàëáà ñðåùó Ñòîëè÷íà îáùèíà çàðàäè ïëàíèðàíîòî êàìåííî îãðàæäåíèå, äúëãî äâà êèëîìåòðà, êîåòî äà îãðàíè÷àâà äîñòúïà íà æèâååùèòå â ðîìñêèÿ

êâàðòàë “Ôàêóëòåòà” äî Çàïàäíèÿ ïàðê. Ïðåç 2012 ã. òîé ïîäêðåïÿ ñúáèòèÿ, ñâúðçàíè ñ èñêàíåòî çà ñïðàâåäëèâîñò çà æåñòîêîòî õîìîôîáñêî óáèéñòâî íà ñòóäåíòà Ìèõàèë Ñòîÿíîâ â Áîðèñîâàòà ãðàäèíà â Ñîôèÿ. Ñúùî òàêà òîé âîäè ëè÷åí áëîã http://stalik.wordpress.com, êúäåòî àêòèâíî ïèøå íà òåìè, ñâúðçàíè ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà.

“Åäèí ìëàä ÷îâåê, êîéòî íàèñòèíà ïðàâè ìíîãî çà ËÁÃÒ îáùíîñòòà ïî ñìèñëåí è äîñòîåí íà÷èí, íàé-âå÷å ÷ðåç ïðîñâåòà.”

СПЕЦИАЛНА НАГРАДА ЗА ЖУРНАЛИСТИЧЕСКА ДОБЛЕСТ: Спас Спасов

Ñïàñ Ñïàñîâ e êîðåñïîíäåíò íà “Äíåâíèê” è “Êàïèòàë” âúâ Âàðíà. Àâòîð å íà âàæíè, â îáùåñòâåí èíòåðåñ, æóðíàëèñòè÷åñêè ìàòåðèàëè ñðåùó ðàñèçìà. Òàçè ãîäèíà òîé èçïðàòè ñèãíàë äî ãëàâíèÿ ïðîêóðîð íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ âúâ âðúçêà ñ ðàñèñòêîòî âåðáàëíî íàñèëèå â ñòàòèÿòà “Áîêëóöè” íà Êåâîðê Êåâîðêÿí, êàòî çàÿâè, ÷å ìúë÷àíèåòî ñëåä ïîäîáíè òåêñòîâå å ïúëíî ñ òðåâîãà, ñ óíèæåíèå è ÷å å îïàñíî… è ÷å ðàíî èëè êúñíî òîâà ìúë÷àíèå ùå íè çàòðóïà. Òîé å è æóðíàëèñòúò, ïóáëèêóâàë êðèòè÷íè ìàòåðèàëè çà “Àëåÿ Ïúðâà”, íà öåíàòà íà çàïëàõè ñðåùó ëè÷íîñòòà ìó îò ñòðàíà íà çàñåãíàòàòà ãðóïèðîâêà ÒÈÌ.

“Íîìèíèðàì Ñïàñ Ñïàñîâ çàðàäè æóðíàëèñòè÷åñêàòà ÷åñò, ñ êîÿòî îòñòîÿâà âúðõîâåíñòâîòî íà çàêîíà, çàùèòàòà îò ðàñèñòêà ïðîïàãàíäà íà îìðàçàòà è ïðàâîòî íà îáùåñòâåíîñòòà íà èíôîðìàöèÿ çà èíòåðåñèòå, êîèòî ñòîÿò çàä ðåøåíèÿòà íà èíñòèòóöèèòå.”

НАГРАДА НА ПУБЛИКАТА: „Биволъ”

„Áèâîëú” å íåçàâèñèì ñàéò çà ðàçñëåäâàùà æóðíàëèñòèêà, ñúçäàäåí îò Àñåí Éîðäàíîâ è Àòàíàñ ×îáàíîâ. Îñíîâàòåëèòå ìó âÿðâàò, ÷å “â äíåøíèÿ ñâÿò íà ìàñèðàíà è ÷åñòî ìàíèïóëèðàùà èíôîðìàöèÿ ðîãàòà íà „Áèâîëú” ùå íè ïîìîãíàò äà ñòèãíåì äî èñòèíàòà”. Â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ Wikile-aks ñàéòúò ïóáëèêóâà ñåêðåòíè ãðàìè ñ äîêëàäè íà


8

äèïëîìàòè çà ïîëèòè÷åñêèÿ ïåéçàæ â Áúëãàðèÿ, à òàêà ñúùî è æóðíàëèñòè÷åñêè ðàçñëåäâàíèÿ è àíàëèçè, êàñàåùè çàãëóøàâàíè îò öåíçóðàòà îáùåñòâåíîçíà÷èìè âúïðîñè.

“Íîìèíèðàì íåçàâèñèìèÿ ñàéò „Áèâîëú”, çàùîòî òîé å åäíà äîñòîéíà èíòåðíåò ïëàòôîðìà, â êîÿòî ñâîáîäàòà äà èçêàçâàø èñòèíàòà, íåçàâèñèìî îò íåéíèòå ëèöà, å ïðèîðèòåò.”

СПЕЦИАЛНА ГРАМОТА “ЛИЧНА ПРАВОЗАЩИТНА СМЕЛОСТ”: Бояна Петкова

Áîÿíà Ïåòêîâà å îñíîâàòåë íà “Ìàêîâå çà Ìåðè” - ôîíäàöèÿ â ïîäêðåïà íà ðîäèòåëè, ÷èeòî äåòå å ïî÷èíàëî â óòðîáàòà èëè â ïúðâèòå ÷àñîâå, äíè è ñåäìèöè ñëåä ðàæäàíåòî. Êðúùàâàéêè ôîíäàöèÿòà íà ñâîÿòà ìúðòâîðîäåíà âòîðà äúùåðÿ, Áîÿíà íàìèðà âúòðåøíàòà ñèëà äà ïîâåäå êàìïàíèÿ çà ïðîìÿíà íà àáñóðäíîòî è æåñòîêî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî, ñïîðåä êîåòî ìúðòâîðîäåíèòå áåáåòà ñå òðåòèðàò êàòî “áèîëîãè÷íè îòïàäúöè” è ñå èçãàðÿò íà åêàðèñàæ çàåäíî ñ áîëíè÷íèòå áîêëóöè. Îñâåí ÷å ñå áîðè çà åñòåñòâåíîòî ïðàâî íà ðîäèòåëèòå äà ïîãðåáàò èëè êðåìèðàò áåáåòî ñè, “Ìàêîâå çà Ìåðè” èì îêàçâà è ïñèõîëîãè÷åñêà ïîäêðåïà â ïðîöåñà íà ñêúðáåíå. Íå íà ïîñëåäíî ìÿñòî, ôîíäàöèÿòà ñè ïîñòàâÿ çà öåë äà ðàáîòè è çà ïðåâåíöèÿ íà èíòðàóòåðèííàòà è íåîíàòàëíà ñìúðòíîñò â Áúëãàðèÿ.

“Áîÿíà Ïåòêîâà å èçóìèòåëåí áîåö.”

СПЕЦИАЛНА ГРАМОТА “ЗАЩИТНИЦИ НА НАЙ-УЯЗВИМИТЕ”: Сюзана Мюсър и адв. Тони Владимирова

Ñþçàíà Ìþñúð e æåíàòà, ïðîïúòóâàëà õèëÿäè êèëîìåòðè, çà äà îñèíîâè îò Äîìà çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè â Ïëåâåí ìîìè÷åíöå, ðîäåíî ñúñ ñèíäðîì íà Äàóí è èçîñòàâåíî ïðåç 2002 ã. íà 10-äíåâíà âúçðàñò. Çà äåâåòòå è ïîëîâèíà ãîäèíè, ïðåêàðàíè â èíñòèòóöèÿòà, äåòåòî äîñòèãà òåãëî îò åäâà 4,830 êã è âèñî÷èíà îò ñàìî 74 ñì. Íå ãîâîðè,

íå ìîæå äà ñåäè, äîðè íå ïëà÷å. Âå÷å â íîâèÿ ñè äîì, îáãðàäåíî ñ ãðèæè è ëþáîâ, ìîìè÷åíöåòî ñå ïðèó÷âà êúì ñàìîñòîÿòåëíî õðàíåíå, èçðè÷à ïúðâèòå ñè äóìè, ïðàâè îïèòè äà õîäè è çà ïúðâè ïúò ïðèåìà è èíèöèèðà ïðèâúðçàíîñò êúì áëèçêèòå ñè. ×ðåç áëîãà ñè, theblessingofverity.com, êîéòî èìà îãðîìíà ïîñåùàåìîñò, Ñþçàíà Ìþñúð ñå çàñòúïâà çà öåííîñòòà íà äåöàòà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè è îòâàðÿ ñúðöàòà íà ìíîãî ñåìåéñòâà çà îñèíîâÿâàíå íà òàêèâà äåöà.

Àäâ. Òîíè Âëàäèìèðîâà ïúê å ÷îâåêúò, àëàðìèðàë çà ñëó÷âàùîòî ñå â Äîìà çà ìåäèêî-ñîöèàëíè ãðèæè â Ïëåâåí. Èìåííî áëàãîäàðåíèå íà íåéíèÿ ñèãíàë ïðåç àïðèë 2012 ã. Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî ïðàâè ïðîâåðêà â äîìà, â ðåçóëòàò íà êîÿòî äúëãîãîäèøíàòà äèðåêòîðêà íà çàâåäåíèåòî å óâîëíåíà.

“Òåçè äâå æåíè ñà ñå ïîñâåòèëè äà ñå áîðÿò çà áëàãîñúñòîÿíèåòî íà äåöàòà îò ïëåâåíñêèÿ äîì, íàáèðàò ñðåäñòâà çà ìåäèöèíñêè ïðîöåäóðè íà

9

äåöà îò äîìà, çàñòúïâàò ñå çà èçîñòàâåíèòå äåöà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè, êîèòî ñà ïîñëåäíè íà îïàøêàòà çà îñèíîâÿâàíèÿ.”

ВСИЧКИ НОМИНИРАНИ

Îò 1 äî 31 îêòîìâðè 2012 ã. íà ñàéòà humanofthe-year.org âñåêè ìîæåøå äà íîìèíèðà ÷îâåê, îðãàíèçàöèÿ èëè îáùíîñò - çàðàäè êîíêðåòíè ïðàâîçàùèòíè ïîñòúïêè, èçâúðøåíè â ïåðèîäà íîåìâðè 2011 – îêòîìâðè 2012 ã. Æóðèòî äîïóñíà âñè÷êè íîìèíàöèè, êîèòî íå ñà â ðàçðåç ñ ïóáëèêóâàíèòå íà ñàéòà êðèòåðèè.

Äîïóñíàòèòå íîìèíàöèè çà ãðàæäàíè, ãðóïè è îðãàíèçàöèè áÿõà 32. Tå ïðåäñòàâëÿâàò õîðà, àêòèâíè â ðåäèöà ðàçëè÷íè ñôåðè. Íîìèíàöèèòå ñà èíäèâèäóàëíè è ãðóïîâè. Èçìåæäó òÿõ æóðèòî èçáðà íîñèòåë íà íàãðàäàòà “×îâåê íà ãîäèíàòà” 2012, äâàìà ïîäãëàñíèêà, òðè ñïåöèàëíè íàãðàäè; à ïóáëèêàòà îïðåäåëè ñâîÿ èçáðàíèê ñ îíëàéí âîò.

Íîìèíèðàíèòå çà 2012 ã. ñà:

Ïðîòåñòèðàùèòå íà Îðëîâ ìîñò; “Çà Âèòîøà”; Òîìà Áåëåâ; Òèõîìèðà Ìåòîäèåâà-Òèõè÷à; ñäðóæåíèå “Âàðíà äèøà”; Èâàí Ñòàí÷îâ; Àëåêñàíäúð Äóí÷åâ, Ñâèëåí Îâ÷àðîâ è Âåñåëèí Ïàñêàëåâ; Äèìèòúð Âîåâ (ïîñìúðòíî) – âñè÷êè, çà çàùèòà íà îáùåñòâåíèÿ èíòåðåñ, ñâúðçàí ñ îïàçâàíåòî íà ïðèðîäàòà è ïðàâîâàòà äúðæàâà.

Õîðàòà íà ñëîâîòî - æóðíàëèñòèòå Ðîñåí Áîñåâ è Ñïàñ Ñïàñîâ; ñàéòúò “Áèâîëú”; ïëàòôîðìàòà “Ãíåâíè ìëàäè õîðà”; Àñîöèàöèÿòà íà åâðîïåéñêèòå æóðíàëèñòè - Áúëãàðèÿ; áëîãúðúò Ìàãäàëèíà Ãåíîâà; ïðåäàâàíåòî “Ãîñïîäàðè íà åôèðà”.

Ñäðóæåíèå “Åñòåñòâåíî”, Îëãà Äóêàò - çà çàùèòà ïðàâàòà íà ðîäèëêèòå; Áîÿíà Ïåòêîâà - çà êàìïàíèÿòà é ñðåùó òîâà, ÷å â Áúëãàðèÿ ìúðòâîðîäåíèòå áåáåòà ñå òðåòèðàò êàòî “áèîëîãè÷íè îòïàäúöè”.


10

Ìàðêî Ìàðêîâ – ðàäåòåë çà âèäèìîñòòà íà ëåñáèéêèòå, ãåé, áèñåêñóàëíèòå è òðàíññåêñóàëíèòå (ËÃÁÒ) õîðà è Ðàäîñëàâ Ñòîÿíîâ - ËÃÁÒ çàñòúïíèê è àêòèâèñò çà ïðàâîçàùèòíè êàóçè, îòâúä òàçè îáùíîñò.

Àëåêñàíäúð Ìèëàíîâ - çàðàäè ïîäêðåïàòà íà äåöà áåç ðîäèòåëè è íà ïðèåìíè ñåìåéñòâà; Ñóçàíà Ìþñåð è àäâ. Òîíè Âëàäèìèðîâà – çà áîðáàòà èì çà áëàãîòî íà äåöàòà â èíñòèòóöèèòå è çà íàìèðàíå íà ñåìåéñòâà çà òåçè èçîñòàâåíè äåöà ñúñ ñïåöèàëíè ïîòðåáíîñòè.

Õðèñòèíà Ñòîÿíîâà - ìàéêà íà Ìèõàèë Ñòîÿíîâ, óáèòèÿ îò õîìîôîáè ïðåäè 4 ãîäèíè â Áîðèñîâàòà ãðàäèíà â Ñîôèÿ ñòóäåíò ïî ìåäèöèíà, íîìèíèðàíà çàðàäè ëè÷íàòà ñè áèòêà çà ïðàâîñúäèå âå÷å òîëêîâà ãîäèíè.

Äåíèöà Ñà÷åâà - çàðàäè äåéíîñòòà ñè â ïîäêðåïà ïðàâàòà íà ñèðèéñêèòå áåæàíöè â Áúëãàðèÿ.

Äîêòîð Àøðàô Àë-Õàäæóäæ - çà ïîêàçàíàòà ñìåëîñò è íåïðèìèðèìîñò ïî âðåìå íà ñúäåáíàòà ìó áèòêà ñðåùó ìú÷èòåëèòå îò Ëèáèÿ.

Animal Rescue Sofia - çà äåéíîñòè â çàùèòà íà æèâîòíèòå îò æåñòîêîñòè è áåäñòâèÿ.

Èíèöèàòèâà çà ïðîçðà÷íè ñúäåáíè íàçíà÷åíèÿ - çàðàäè ñòðåìåæà äà óòâúðäè ïðèíöèïèòå íà îáåêòèâíîñò è ÷åñòíîñò â ïðîöåäóðèòå çà ñåëåêòèðàíå íà ðúêîâîäèòåëè â ñúäåáíàòà ñèñòåìà.

Ñäðóæåíèå “Áóëîçíà åïèäåðìîëèçà Áúëãàðèÿ” - çà çàùèòà ïðàâàòà íà ïàöèåíòèòå ñ òîâà ðÿäêî çàáîëÿâàíå.

Äîö. Ïëàìåí Ìèòåâ - çà ïðîèçíåñåíàòà ñìåëà, êðèòè÷íà ñðåùó âëàñòòà, ðå÷ ïðè îòêðèâàíåòî íà àêàäåìè÷íàòà ãîäèíà â Èñòîðè÷åñêèÿ ôàêóëòåò íà Ñîôèéñêèÿ óíèâåðñèòåò.

Äàíèåëà Áîæèíîâà - çà ïîïóëÿðèçèðàíå íà ðåôåðåíäóìà êàòî íà÷èí íà âçåìàíå íà ðåøåíèÿ ïî âúïðîñè ñúñ ñåðèîçíî åêîëîãè÷íî è ñîöèàëíî çíà÷åíèå.

Êàìïàíèÿ “Àç äúðæà íà ñåáå ñè” íà Ñäðóæåíèå ÃËÎÓ - çàðàäè îâëàñòÿâàíå íà ìëàäè õîðà ÷ðåç îáó÷åíèÿ ïî ïðàâà íà ÷îâåêà, òîëåðàíòíîñò, ïðåâåíöèÿ íà òðàôèê è íàñèëèå.

Îìáóäñìàíúò Êîíñòàíòèí Ïåí÷åâ (íîìèíàöèÿòà áå îòòåãëåíà îò ñàìèÿ íåãî).

Âñè÷êè íîìèíàöèè, ñ ïúëíèòå èì ïðîôèëè, ùå íàìåðèòå íà humanoftheyear.org.

СТАТИСТИКА

Êàêòî âñÿêà ãîäèíà, âñåêè ìîæåøå äà íîìèíèðà ÷îâåê, ãðóïà èëè îðãàíèçàöèÿ, íà áàçàòà íà ïóáëè÷íèòå êðèòåðèè. Äîïóñíàòèòå íîìèíàöèè áÿõà 32. Òúðñåíèòå ïîñòúïêè òðÿáâàøå (àëòåðíàòèâíî) äà ñà ñ îñîáåí ãðàäèâåí ïîòåíöèàë, äà áúäàò ïðåöåäåíò â ïðàâîçàùèòíàòà ñôåðà, äà ñà îðèãèíàëíè è òâîð÷åñêè. Ãëàñîâåòå, äàäåíè íà ñàéòà çà íàãðàäàòà íà ïóáëèêàòà, ñà áëèçî 7 500. Îáùèÿò áðîé íà ïîñåùåíèÿòà íà ñàéòà humanoftheyear.org è ñâúðçàíèòå ñ íåãî ñòðàíèöè âúâ ôåéñáóê çà 2012 ã. ñà íàä 183 000 (ïðè 150 000 ìèíàëàòà ãîäèíà è 15 000 ïðåç 2009 ã.).

Яна Бюрер Тавание е член на журито на наградите “Човек на годината” 2012 г. и директор на програма “Кампании и комуникации” на БХК.

11

Юлиана Методиева,главен редактор


„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Антикомунизмът, превърнат в клише, става досаден

Òî÷íî ïðåäè Êîëåäà ñå ïîÿâè íà ïàçàðà íîâàòà êíèãà íà Ðóæà Ëàçàðîâà “Îðãàíúò íà ìúë÷àíèåòî”. Íå áèõ ñå çàíèìàâàëà ñ ðåöåíçèðàíå íà ïîðåäíàòà òâîðáà íà æèâååùàòà îò áëèçî äâàäåñåò ãîäèíè â Ïàðèæ ñðàâíèòåëíî ìëàäà ïèñàòåëêà, àêî òÿ íå ñúäúðæàøå ìíîãî ñåðèîçíè ïðîáëåìè. Ïðîáëåìèòå íà óòâúðäåíèòå øàáëîíè, ñòåðåîòèïè è îòêðîâåíè ñèìïëèôèêàöèè â ëèòåðàòóðíèòå è ïóáëèöèñòè÷íèòå ÷åòèâà çà êîìóíèçìà. ”Áàíàíèòå – ïèøå îùå â ñàìîòî íà÷àëî òÿ – èäâàõà îò “÷óæáèíà”, à äóìàòà, êîÿòî ñâúðçâàõ âåäíàãà ñ “÷óæáèíà”, áåøå “ñâîáîäà”. Ïî-íàòàòúê àâòîðêàòà îïèñâà êàê ïðè ÷åòåíå íà äèñèäåíòñêà ëèòåðàòóðà “àðåñòóâàõà è ðàçïèòâàõà èëè òå çàòâàðÿõà â çàòâîð”; êàêúâ å áèë äåêîðúò íà æèâååíåòî íè – “ñòàíäàðòåí àïàðòàìåíò â ñòàíäàðòåí ñîöèàëèñòè÷åñêè áëîê è ñúùî òàêàâà ìåáåëèðîâêà, â êîéòî æèâåÿò òðè áåçöâåòíè æèâîòà, áåçâêóñíè è âöåïåíåíè îò ñòðàõ”; êàê æèâîòúò íà

÷ëåíîâåòå íà ïàðòèÿòà “áåøå ëèøåí îò òðóäíîñòè, òå ÿäÿõà ïî-äîáðå îò íàñ, ïðèòåæàâàõà ïîâå÷å ïðåäìåòè, ïúòóâàõà ïî-ëåñíî â ÷óæáèíà”. Â “Îðãàíúò íà ìúë÷àíèåòî” èçîáèëñòâàò è êëèøåòàòà çà èíòèìíîñòòà – “ëþáîâòà íå áåøå ñðåä öåííîñòèòå íà ðåæèìà, íå ñå òîëåðèðàøå ìíîãî-ìíîãî, çàìåñòåíà áåøå îò öåííîñòòà íà äðóãàðñòâîòî. Õîðàòà ñå áÿõà íàó÷èëè äà êðèÿò, èçìèñëÿõà íÿêàêâà ëúæà, íå ñå öåëóâàõà íà óëèöàòà... îòâúä Ñòåíàòà ëþáîâòà ëèïñâàøå êàòî äàäåíîñò è êàòî äóìà. Òÿ áåøå èç÷åçíàëà… áÿõà ÿ çàìåíèëè ñ îäè, âúçõâàëÿâàùè âîæäîâåòå íà íàðîäà, ëþáîâòà êúì Ïàðòèÿòà, êúì òðóäà è ÷åðâåíîòî çíàìå”.

Ðóæà Ëàçàðîâà íå çà ïðúâ ïúò ïðîäàâà íà êíèæíèÿ ïàçàð ñþæåòè çà ñîöèàëèçìà è êîìóíèçìà íà ÍÐÁ (âæ. Îáåêòèâ, áð. 288). Åìèãðàíòèòå íè îò Ôðàíöèÿ, Õîëàíäèÿ, Ãåðìàíèÿ èëè Êàíàäà îáè÷àò

12

äà ïóáëèêóâàò òàêèâà ïðîñòè÷êè ÷åòèâà çà êîìóíèñòè÷åñêà Áúëãàðèÿ. Ïîçíàâàì íå ìàëêî òåõíè ïóáëèêàöèè, êíèãè, íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ. Çâó÷àò êàòî àëèáè çà àâòîðèòå ñè, èçáðàëè äà æèâåÿò „â ïî-äîáðèÿ“ ñâÿò. Ìèñëåíåòî èì å â ÷åðíî è áÿëî, åäíîîáðàçíî è óíèëî çâó÷àò ñõåìèòå îò åäíà êâàçèëèòåðàòóðíà õðàíà, êîÿòî ìîæå äà ñå ïîãëúùà â äâèæåíèå è äà áúäå çàáðàâÿíà ìèãíîâåíî. (Â ñëó÷àÿ ñ “Îðãàíúò íà ìúë÷àíèåòî” å ïðèáàâåí çà âêóñ è ùèïêà êîíöëàãåðè, åâðåè è ñìúðòîíîñíàòà áîëåñò ðàê, íî òîâà å äðóãà òåìà.) Òàêà „ïîëèòè÷åñêè êîðåêòíî“ è áåç íþàíñè ñå ïèøåøå ïðåç 90-òå ãîäèíè. Òîãàâà ãëàäúò çà íåìàíèïóëèðàíà èíôîðìàöèÿ ñëåä ïîëîâèíâåêîâíèÿ ïåðèîä íà öåíçóðèðàíå ñòèìóëèðàøå êàêòî ïðîôåñèîíàëíè èñòîðèöè, ïèñàòåëè, òàêà è æóðíàëèñòè äà ðàçêàçâàò èñòîðèè çà êîìóíèñòè÷åñêè òåðîð, çà ëàãåðèòå è Äúðæàâíà ñèãóðíîñò, áåç äà ñå óñåòÿò êàê ïîïàäàò â íîâà, ïîñòêîìóíèñòè÷åñêà êîíþíêòóðà. Ïî ïîâîä ïóáëè÷íîòî íåãëèæèðàíå íà èñòèíñêàòà ñëîæíîñò, íà ïîëóòîíîâåòå è äîðè çàãàäêèòå íà ïåðèîäèòå è ëè÷íîñòèòå îò ìèíàëîòî, èñòîðèêúò Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ ïèøå: “Îòðè÷àíåòî íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ íàöèîíàëèçúì (è âúçðîäèòåëíèÿ ïðîöåñ) èìàò çà àíòèïîä îìàëîâàæàâàíåòî íà áóðæîàçíèÿ íàöèîíàëèçúì (è ãóçíîòî çàîáèêàëÿíå íà àíòèñåìèòèçìà íàïðèìåð). Òàçè íåçäðàâà àòìîñôåðà íà êîíþíêòóðíîñò è áåçïðèíöèïíîñò è ïîëèòè÷åñêî ìàðîäåðñòâî ëåãèòèìèðà õèòëåðèñòêè ïî ñâîÿòà ñúùíîñò òåêñòîâå, îïóñèòå íà Íèêîëà Ì. Íèêîëîâ”.[1]

Âïðî÷åì, íå ñå îïèòâàéòå äà ñïîðèòå ñ õîðà, êîèòî ñè âàäÿò õëÿáà ñ àíòèêîìóíèçúì íà õîëàíäñêèÿ, íåìñêèÿ èëè ôðåíñêèÿ ïàçàð. Ùå âè çàëåÿò ñ äîêàçàòåëñòâà çà áðîÿ íà æåðòâèòå îò Áåëåíå è Êóöèÿí, çà äèêòàòóðàòà íà Òîäîð Æèâêîâ, çà âñåìîãúùàòà ðúêà íà ÊÃÁ/Ìîñêâà, çà ðåïðåñèâíàòà çëîâåùîñò íà òàéíèòå ñëóæáè. È ùå áúäàò ïðàâè, ðàçáèðà ñå, ñòèãà ñàìî äà íå âúðòÿò äî âòðúñâàíå òàçè ïëî÷à. Çàùîòî å ñêó÷íî è äîñàäíî äà ñå ïðîäàâà åäèí è ñúù ïðîäóêò âå÷å 22 ãîäèíè. À çà äà íå ïîïàäíà ïîä ïðèöåëà íà åìèãðàíòñêàòà àìáèöèÿ äà ñå ïðåäñòàâÿ êîìóíèçìúò ïî ñòåðåîòèïèòå è

êàíîíà íà êðúãîâå êàêòî èçâúí ñòðàíàòà, òàêà è â íåÿ, ùå ðàçêàæà äâå èñòîðèè.

Маргарит или как Държавна сигурност убиваше хора

Áîðÿíà ñå îáúðíà êúì ìåí ïðåäè äâå ãîäèíè. Èñêàøå äà èçäèðÿ êàêâî ñå å ñëó÷èëî ñ áèîëîãè÷íèÿ é áàùà, èç÷åçíàë ïðåç 1986-òà ãîäèíà, êîãàòî íåéíàòà ìàéêà ÿ íîñåëà â óòðîáàòà ñè. Âðåìåòî çà ðàçñëåäâàíå ìè áåøå ìàëêî, ìàéêàòà (ëåêà é ïðúñò) áîëåäóâàøå îò ðàê, òàéíàòà íà îíîâà, êîåòî áå ñúñèïàëî æèâîòà é òðÿáâàøå äà áúäå ðàçãàäàíà. Îòèäîõ â Ñîôèéñêèÿ çàòâîð, êúäåòî çà ïðúâ ïúò áå îòâîðåíî äîñèåòî íà çàòâîðíèê ïî äåëîòî íà Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ¹ 32/1985, “Äâóëè÷íèê”. Èç÷åòîõ ëèñòîâå îòíîñíî îáâèíåíèåòî â øïèîíàæ (ðàçãëàñÿâàíå íà äúðæàâíà òàéíà) íà ñòàðøè ëåéòåíàíò Äèìèòðîâ. Èñêàëè ñà íàé-ñòðîãà ïðèñúäà ïî ÷ë. 310, àë. I, ÷ë. 110, ÷ë. 104 îò ÍÊ íà ÍÐÁ, êîåòî îçíà÷àâà ñìúðò. Ïàïêàòà ñúäúðæàøå è æàëáàòà íà Ìàðãàðèò çà ïîìèëâàíå äî ïðåäñåäàòåëÿ íà Äúðæàâíèÿ ñúâåò íà ÍÐÁ Òîäîð Æèâêîâ. Íà íåÿ áå íàíåñåíà ðåçîëþöèÿ – îòêàç: „Íå íàìåðè îñíîâàíèå äà çàìåíè íàëîæåíîòî îò ñúäà ñìúðòíî íàêàçàíèå“. Ñëåäâàøå ïîäïèñúò íà Òîäîð Æèâêîâ, êîåòî ãî ïðåâðúùàøå â óáèåö. Íàäçèðàòåëÿò (ïîñëå ìó ðàçáðàõ èìåòî) íàïèñâà „Çàïîâåäòà ïðèâåäîõ â èçïúëíåíèå”. Ñáúðêàíèÿò ïðàâîïèñ ìè ïîäåéñòâà òî÷íî òîëêîâà çëå, êîëêîòî ñïèñúêúò íà âåùèòå, îñòàíàëè ñëåä ñìúðòòà íà Ìàðãàðèò: ñïèñàíèå “Ïàðàëåëè”, áîêñåðêè, íîêòîðåçà÷êà. Ìèëåòè Îðåøàðñêè, áèâøèÿò äèðåêòîð íà Ãëàâíà äèðåêöèÿ çà èçòúðïÿâàíå íà íàêàçàíèÿòà, ìè ðàçêàçà êàêâî ñå å ñëó÷âàëî ñëåä èçïúëíÿâàíåòî íà ïðèñúäèòå. “Ðàçõâúðëÿëè ñà òåëàòà íà ïîëèòè÷åñêèòå çàòâîðíèöè ïî ãîëèòå ïîëåòà íàîêîëî, äà ãè îãëîçãàò êó÷åòàòà. Ïèåëè ðàêèÿ, çà äà íå ïîìíÿò êàê ðàçñòðåëâàëè õîðà”. À ãåíåðàë Ïåòúð Âàñèëåâ, íÿêîãàøåí ñëóæèòåë â Ñîôèéñêèÿ çàòâîð, ÷îâåê, ðîäåí â ñúùàòà ãîäèíà, êîãàòî ñúì ñå ðîäèëà àç, ìè êàçà:”Íå, íÿìàò ãðîá. Íå èñêàõà äà ñå ñúáèðàò áëèçêèòå èì, çà äà íå ïðàâÿò äåìîíñòðàòèâíè ïîêëîíåíèÿ”. Êúäå ñúõðàíÿâàòå ïðàõà íà ïîêîéíèöèòå òîãàâà”, äúðæàõ äà ðàçêðèÿ äîêðàé äåòàéëèòå çà ñìúðòòà íà áàùàòà íà Áîðÿíà. “Àìè” – ìàõíà íåîïðåäåëåíî ñ ðúêà ãåíåðàëúò.

[1] Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ, “Clio ex Machina. Çà ïóáëè÷íàòà óïîòðåáà íà èñòîðèÿòà â ïðåõîäíî âðåìå”, ñá. Èñòîðè÷åñêàòà íàóêà â Áúëãàðèÿ, Èíñòèòóò ïî èñòîðèÿ, ÁÀÍ, 2006.

13

„ОБЕКТИВ“ ОПРОВЕРГАВА

Ãîäèíàòà íà èçïúëíåíèå íà åêçåêóöèÿòà íà Ìàðãàðèò, îáâèíåí â øïèîíàæ, å ôåâðóàðè 1987. Òîãàâà ïåðåñòðîéêàòà áåøå â ñâîÿ ïèê. Èìàõ ùàñòèåòî âå÷å äà íå ñëóøàì ñàìî Ãàëèíà Âèøíåâñêà ñ íåéíîòî ïðåêðàñíî “Áàþ-áàé – áàþøêà-áàé”, à Ïèíê Ôëîéä è Ëåä Öåïåëèí. Ìàñîâèÿò èçáîð íà ïîêîëåíèåòî ìè áåøå õèïè êóëòóðàòà, çàïàäíèòå åçèöè, ôèëìúò “×îâåê îò ìðàìîð” íà Àíæåë Âàéäà. Ìàðãàðèò å çíàåë îòëè÷íî íåìñêè, àíãëèéñêè. Èñêàë å äà èçáÿãà, äà ñå ìàõíå îò Áúëãàðèÿ è äà ñòàíå æóðíàëèñò â ðàäèî „Ñâîáîäíà Åâðîïà”. Õîäèë ñ íàäåæäà äà ìó ïîìîãíàò â àìåðèêàíñêîòî è àíãëèéñêîòî ïîñîëñòâà. Îò Äúðæàâíà ñèãóðíîñò ìó ïðàâÿò ðàçðàáîòêà Ì-Ïèðèí, çíàÿò âñÿêà íåãîâà ñòúïêà, óñòðîéâàò êàïàí è ãî çàëàâÿò. Íàìèðàò â êâàðòèðàòà ìó “ïèùîâè” – ëåêöèèòå ìó îò Øóìåíñêèÿ óíèâåðñèòåò, êîèòî ñïîðåä ÄÑ ñúäúðæàò äúðæàâíà òàéíà çà ðàêåòèòå ÑÑ. Òàêà ùå êàæå è Ñîôèéñêèÿò âîåíåí ñúä. Ñúäåáíèÿò ìó ïðîöåñ å êàòî ïî ó÷åáíèê ïî íàêàçàòåëíî ïðàâî: ðàçïèò íà ñâèäåòåëè, àäâîêàòñêè ïëåäîàðèè, âåùè ëèöà, ïðîêóðîð, ïðîèçíàñÿíå íà ïðèñúäà. Êîìóíèñòè÷åñêàòà äúðæàâà ñðåùó ÷îâåêà ñúñ ñðåäñòâàòà íà çàêîíà… Âïðî÷åì, ðàçïèòèòå ìó ñà çàñíåòè íà VHS è ñà íàäëåæíî àðõèâèðàíè â Äåëî çà îïåðàòèâíî ïðîñëåäÿâàíå (ÄÎÏ). Ãëåäàõìå ñ Áîðÿíà çà ïðúò ïúò êàñåòèòå â Êîìèñèÿòà ïî äîñèåòà. Õîðàòà îêîëî íàñ ñå âúëíóâàõà êîëêî ñè ïðèëè÷àò áàùà è äúùåðÿ. Çà äåéíîñò ïî çàëàâÿíåòî íà îáåêò “Äâóëè÷íèê” àãåíò Ãåîðãèåâ ïîïúëâà ðàçïèñêà, ÷å å ïîëó÷èë ñóìàòà îò 70 (ñëîâîì – ñåäåìäåñåò) ëåâà.

Çàãàäêà çà ìåí îñòàíà îáñòîÿòåëñòâîòî: 26-ãîäèøíèÿò Ìàðãàðèò å áèë ÇÊÏ× â ðàêåòíîòî îòäåëåíèå êðàé Ñîôèÿ. Èñêàë å äà ñòàíå ðàçóçíàâà÷ êúì Ïúðâî ãëàâíî óïðàâëåíèå íà ÄÑ. Íà èçïèòà íå å ïîëó÷èë íàé-äîáðàòà îöåíêà, ñëåä êîåòî ñå ðàäèêàëèçèðàë. Ñëåäîâàòåëíî, ïðåäè äà ìó óñòðîÿò àêòèâíîòî ìåðîïðèÿòèå, å áèë „òåõåí“.

Баща ми, офицерът от царските военноморски сили

Ìè÷ìàí Âòîðè ðàíã Áîðèñ Ìàðêîâ ñå çàâðúùà ïðåç 1945 ã. â Áúëãàðèÿ ñëåä ïëåííè÷åñòâî â àíãëèéñêè ëàãåð êðàé Ëþáåê. Íà 23 ãîäèíè ñå äèïëîìèðàë êàòî îòëè÷íèê íà âèïóñê 63-òè íà ÂÍÂÓ, à ïîðàäè âëàäååíå íà íåìñêè åçèê ãî èçïðàòèëè ñòàæàíò â

ãåðìàíñêàòà ìàðèíà. Áèë å âúâ Ôèíëàíäèÿ, Ôðàíöèÿ, Èòàëèÿ. Â àðõèâà ìó îòêðèõ îïèñàíèå íà òîçè ñòàæ, íå îñîáåíî ïîçíàò çà èñòîðèöèòå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ïðåä Äúðæàâíà ñèãóðíîñò òàòêî ïèøå, ÷å íå ñàìî å èçó÷àâàë, íî è å ðàçóçíàâàë ãåðìàíñêàòà ïîäâîäíè÷àðñêà òåõíèêà. Ïî âðåìå íà äåñàíòà íàä Ëàìàíøà å áèë çàåäíî ñúñ ñèíà íà ãðîñàäìèðàë è ãëàâíîêîìàíäâàù ãåðìàíñêèòå âîåííîìîðñêè ñèëè Êàðë Äüîíèö. Ñèíúò íà Äüîíèö å çàãèíàë, à çà áàùà ìè çàâèíàãè îñòàíà óæàñíèÿò ñïîìåí îò çâóêà, ïîëó÷àâàù ñå îò ïðîñòúðãâàíåòî íà ïîäâîäíèöà â ñòîìàíàòà íà ìèíèòå. Íà ëþáèìèòå ñè ñèìôîíè÷íè êîíöåðòè â çàëà Áúëãàðèÿ èçáÿãâàøå äà âçåìà ìåñòà ïîä áàëêîíà. Òÿãîñòíîòî óñåùàíå îò çàòâîðåíîòî ïðîñòðàíñòâî îñòàíà çàâèíàãè.

Íà 28 ãîäèíè ãî óâîëíÿâàò îò âîéñêàòà. Â ïðåäëîæåíèåòî çà òîâà î.ð. Âàñèë Èâàíîâ Âàñèëåâ îòáåëÿçâà: ”çà ïðîÿâåíà ôàøèñòêà äåéíîñò”. Ôàøèñòêàòà äåéíîñò ïðåç 1948 ãîäèíà íà òàòêî ñå å ñúñòîÿëà âúâ ôàêòà, ÷å èìàë “îòðèöàòåëíî îòíîøåíèå êúì ìåðîïðèÿòèÿòà íà ÎÔ âëàñò. Äâèæè ñå â ðåàêöèîííà ñðåäà. Ïðåäâèä ãîðåèçëîæåíîòî, ïðåäëàãàì ëèöåòî äà áúäå âúäâîðåíî íà íîâî ìåñòîæèòåëñòâî”. Â ïîâåäåíèåòî ñè áàùà ìè å ïðîÿâèë îùå íåùî íåäîïóñòèìî: ïî âðåìå íà ó÷åíèå âúâ Âàðíà, êúäåòî å ïðåïîäàâàë ìàøèííà òåõíèêà, èçâåë ìîðÿöèòå íàâúí äà ÷åòàò ìîëèòâàòà. Ñúùî òàêà ïÿë öàðñêèÿ õèìí â ðåñòîðàíò “Ìîðñêî îêî”. Âñè÷êî òîâà îòêðèõ â Äåëî ¹ 12 555 çà îïåðàòèâíî íàáëþäåíèå (ÄÎÍ) ñ êîäîâîòî èìå “Ìîðÿêà”, êîåòî å îáðàçóâàíî ïðåç 1956 ã. Ñâàëåí å îò îò÷åò ïðåç àïðèë 1989 ã. Ïðåç öÿëîòî âðåìå, ïèøå â äîñèåòî ìó, ñå îñúùåñòâÿâàò àãåíòóðíè ìåðîïðèÿòèÿ îò ðàçëè÷íè îôèöåðè íà ÄÑ – Âòîðî ãëàâíî óïðàâëåíèå. Èìà äàííè çà íåãî â ÈÑÊÐÀ (èíôîðìàöèîííà ñèñòåìà íà êîíòðàðàçóçíàâàíåòî), ïðèëàãàò Ì-Âèõðåí (ïðîñëåäÿâàíå íà ëè÷íàòà êîðåñïîíäåíöèÿ, òåëåôîíè). Â åäèí îò îò÷åòèòå íà ÷åíãåòàòà ïèøå “îáåêòúò íà ÄÎÍ “Ìîðÿêà” çíàå, ÷å å ïîä íàáëþäåíèå”.

Áåç äà ïîñòúïâà â ÁÊÏ êàðèåðàòà íà áàùà ìè âêëþ÷âàøå ïðîåêòèðàíå íà êëþ÷îâèòå îáåêòè íà Êîìèòåòà çà îòäèõ è òóðèçúì – õîòåëè â Çëàòíè ïÿñúöè, Ñëúí÷åâ áðÿã, Ñàíäàíñêè. Ïðåç 70-òå ãîäèíè íÿêàê ìó ïîòðúãíà. Îò íåçíà÷èòåëíàòà ïðîåêòàíòñêà îðãàíèçàöèÿ, êúäåòî çà äåñåòèíà ãîäèíè áå íàìåðèë


14

ðàáîòà, ñÿêàø ãî çàáåëÿçàõà. Áåøå íåñðàâíèì ñïåöèàëèñò, èçïèñâàù ñè îò öåëèÿ ñâÿò ëèòåðàòóðà ïî îòîïëèòåëíà òåõíèêà. Ïîìíÿ, ÷å ïðåç 1979 ã., ïðåäè äà çàìèíå çà ßïîíèÿ çà èçãðàæäàíå íà õîòåë Âèòîøà, áåøå ñïå÷åëèë ñðåùó êîíêóðåíòíàòà àâñòðèéñêà ôèðìà îãðîìíà ñóìà çà Áúëãàðèÿ. “Íå èì ñå äàäîõìå”, ëàêîíè÷íî êàçà íà ñåìåéñòâîòî íè òàòêî, à Äúðæàâíà ñèãóðíîñò áå ïðåñíèìàëà öÿëàòà ïðîåêòîñìåòíà äîêóìåíòàöèÿ, ñ êîÿòî áúëãàðñêèÿò êîëåêòèâ çàìèíà çà Òîêèî.

Çàùî íå ñà ãî íàïðàâèëè àãåíò íà ÄÑ? Çàùî íå ñà ãî âåðáóâàëè? Îñâåí öàðñêîòî ìó ìèíàëî, òîé èìàøå îùå åäíî óòåæíÿâàùî îáñòîÿòåëñòâî – ñúïðóãàòà ìó. Ìîÿòà ìàéêà áåøå àðìåíêà, îò “áîðæóàçåí ïðîèçõîä”, êàêòî ïèøåøå â äîñèåòî. Êîãàòî ðàçïèòâàõ íà êàêâî ñå äúëæè “ãðåøêàòà”, êîÿòî ñëóæáèòå ñà äîïóñíàëè ñ áàùà ìè, ìè îòãîâàðÿõà: èçêëþ÷åíèå å, çà äà ñå ïîòâúðäè ïðàâèëîòî. Äðóãè ñìÿòàõà, ÷å íå å áèëî íåîáõîäèìî äà ãî ïðàâÿò

àãåíò, òîé ïàê èì å áèë ïîëåçåí. Òðåòè êàçâàõà, ÷å ïðåâúçõîäñòâîòî íà áàùà ìè íàä ÷åíãåòàòà ãè å êîìïëåêñèðàëî. Ïúê è, îáÿñíÿâàõà ìè, ëè÷íîñò êàòî íåãî íå ìîæå äà ïèøå äîíîñè – çà äà ãè ïèøåø, òðÿáâà äà ìîæåø äà ïðåìèíàâàø îòâúä ïðàãà íà ÷îâå÷íîñòòà.

Êàêâîòî è äà å îáÿñíåíèåòî, çà êîìóíèñòè÷åñêîòî íè ìèíàëî íå ñå ïèøå ëåñíî. Ñúâñåì íå å äîñòàòú÷íî äà ñè æèâÿëà ñîöèàëèçìà, çà äà ïðîäàâàø ïîçíàíèå çà íåãî. Ðèñêúò äà ïîïàäíåø â ïëîñêèòå êëèøåòà å îãðîìåí. Ðàçáèðà ñå, èíòåðåñíî å çà êîãî ïèøåø èëè ñíèìàø. Íàïðèìåð, ôðåíñêàòà, êàíàäñêàòà èëè õîëàíäñêàòà ïóáëèêà ñà äîñòàòú÷íî ìúðçåëèâè äà óçíàÿò êàêúâ íàèñòèíà áåøå æèâîòúò â Èçòî÷íà Åâðîïà äî ïàäàíåòî íà Áåðëèíñêàòà ñòåíà. Íà áúëãàðñêàòà ïóáëèêà îáà÷å å íåëåïî äà ñå ïðîäàâàò ìèñëè îò âòîðà ðúêà, êàêâèòî ìèñëè íåñúìíåíî ïðîèçâåæäà ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ ïèñàòåëñêàòà íè åìèãðàöèÿ.

15

АНТИКОМУНИЗМЪТ, ПРЕВЪРНАТ В КЛИШЕ

Христо Христов

Êîãàòî ëèïñâàò òîïëèíàòà è óþòúò íà ñåìåéíèÿ äîì, êîãàòî âðåìåòî ñ ìàé÷èíèòå ëàñêè è íåæíèòå äóìè “ìèëî äåòå” ñà íåïîçíàòè. Êîãàòî íåæíèòå äåòñêè î÷è ñà èçïúëíåíè ñúñ ñúëçè è íÿìà êîé äà òå ãóøíå... Èìà áîëêà!... Ìàëèíà çàæèâÿ ñ òÿõ. Òå ñà íåéíèòå äåöà, à òÿ – ìàéêà.

“Òå ñà ìîèòå äåöà, êàêâîòî è äà å èçëÿçëî îò òÿõ. Àç ãè ðàçáèðàì, ñú÷óâñòâàì èì è ãè æàëÿ. Íÿìàò êîé äðóã äà ãè ïîæàëè. Íèå ùå ïîñðåùàìå çàåäíî Êîëåäà è Íîâà ãîäèíà.

Ùå èì ïîæåëàÿ òîâà, çà êîåòî îò ìàëêè âñè÷êè äåöà îò äîìîâåòå íàé-ìíîãî ìå÷òàÿò: äà èìàò äîì è íÿêîé, êîéòî äà ãè îáè÷à!”

Ìàëèíà Ïåòðîâà å áúëãàðñêà àêòðèñà, ñöåíàðèñò è

ðåæèñüîð. Ðîäåíà íà 3 ñåïòåìâðè 1950 ã. â Áóðãàñ. Çàâúðøèëà Êèíîðåæèñóðà âúâ ÂÈÒÈÇ “Êðúñòüî Ñàðàôîâ”. Àâòîð å íà 11 äîêóìåíòàëíè è äâà èãðàëíè ôèëìà. Íÿêîè ñà íàãðàæäàâàíè, äðóãè íå ñà áèëè äîïóñêàíè äî ïóáëè÷íè ïðîæåêöèè ïðåç 80-òåãîäèíè. Èãðàëíèòå ñà “Ïúòåøåñòâèåòî” (ñ Èñêðà Éîñèôîâà, 1980) è “Ñèíúò íà Ìàðèÿ” (1983), à ñðåä äîêóìåíòàëíèòå ñà “Òåòåâåíñêà 24”, “Ôåðìàòà”, “Ïàíòåîíúò”, “Âèíîâíè íÿìà”, “Ñúðöåòî óìèðà ïîñëåäíî”, “Áàëêàíñêè óðîöè ïî èñòîðèÿ” è äðóãè.

Ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ñå çàíèìàâà ñ áëàãîòâîðèòåëíà äåéíîñò. Ìàëèíà Ïåòðîâà å ïðåäñåäàòåë íà Ôîíäàöèÿ “Óòðå”, êîÿòî ðàáîòè ñ äåöà â íåðàâíîñòîéíî ïîëîæåíèå. Òÿ å ïúðâèÿò ëàóðåàò íà Íàãðàäàòà çà ãðàæäàíñêà äîáëåñò “Ïàíèöà”.

Заедно с правенето на филми Малина Петрова се грижи за 4 деца-сираци

П РА В АНА ДЕЦАТА


Да има на кого да кажеш „мамо”!

Òàíÿ Äèìèòðîâà, 30 ã.: Ìàìî, îáè÷àì òå!

Ðîäåíà ñúì â Òîïîëîâãðàä 1982 ã. Ñëåä ðàæäàíåòî ìè ìàéêà ìè ìå îñòàâèëà â áîëíèöàòà çà îñèíîâÿâàíå. Îò Òîïîëîâãðàä íà 2,5 ã. ìå ïðåìåñòèëè â Áóðãàñ è òàêà äî 6-ãîäèøíà âúçðàñò, êîãàòî ìå ïðåõâúðëèõà â äîìà “Ðàí Áîñèëåê” â Ñîôèÿ. Ïðåç 1990 ã. ìå îñèíîâÿâà åäíî ðîìñêî ñåìåéñòâî. Æèâÿõìå çàåäíî äî 1994 ã. È äâàìàòà ìè îñèíîâèòåëè ïî÷èíàõà. Åäèí ñëåä äðóã... Îñòàíàõ ïàê ñàìà. Íÿìàøå êîé äà ñå ãðèæè çà ìåí è ïàê ìå âúðíàõà â äîìà “Ðàí Áîñèëåê” è òàêà äî 2000-òà ãîäèíà. Çàïî÷íàõ äà ó÷à çàäî÷íî â ñëàäêàðñêèÿ òåõíèêóì è äà ðàáîòÿ åäíîâðåìåííî, çàùîòî íÿìàøå êúäå äà æèâåÿ. Ñëåä çàâúðøâàíåòî ñå çàïî÷íà ñ òúðñåíåòî íà êâàðòèðè è ñåðèîçíà ðàáîòà. Ñåãà ðàáîòÿ â ÷àñòíà äåòñêà ãðàäèíà è æèâåÿ ñàìà íà êâàðòèðà. Íÿìàì áëèçêè è ðîäíèíè, íÿìàì ïðèÿòåë. Òðóäíî ìè å è âñå ìèñëÿ êàê äà ñå ñïðàâÿ. Ìàëèíà ÿ ïîçíàâàì îò 15 ãîäèíè. Áëàãîäàðÿ é, ÷å ÿ ïîçíàâàì. Òÿ ìè å êàòî âòîðà ìàéêà. Âèíàãè, êîãàòî ñå îáðúùàì êúì íåÿ çà ïîìîù, ïîëó÷àâàì ïîäêðåïà. Òÿ ìå ó÷è êàê äà ñå áîðÿ ñ æèâîòà è äà ñå ñïðàâÿì ñ òåæêèòå ñèòóàöèè. Ìíîãî æåñòîâå, ìíîãî èçíåíàäè, ïðåêðàñíè íåùà ïîëó÷èõ îò íåÿ, à êîëêî ìèãîâå... Óñïÿõ äà ñå ñòàáèëèçèðàì è çàïî÷íàõ ñàìà äà âúðâÿ ïî ïúòÿ ñè. Èìàì ñè êó÷åíöå, òîé ìè å ïðèÿòåë. Èìàì íóæäà äà ñå ãðèæà çà íÿêîãî. Èñêàì äà ñè èìàì áëèçúê ÷îâåê, íî çàñåãà íÿìàì. Íÿìàì ñè ñîáñòâåí äîì è æèâåÿ â ïîñòîÿíåí ñòðàõ. Íÿìàì ñâîáîäíî âðåìå. Õîäÿ íà ðàáîòà, ñëåä ðàáîòà âêúùè. Ìå÷òàÿ... äà ñè íàìåðÿ ðàáîòà è äà ðàáîòÿ ñ äåöà, äà îáùóâàì ñ õîðà. Äà ñè èìàì ñîáñòâåí äîì...

Íå ñå ñúðäÿ íà ðîäèòåëèòå ìè, ÷å ñà ìå äàëè çà îñèíîâÿâàíå. Äîáðå ñà íàïðàâèëè. Çíàåø, ÷å ðîìèòå òðóäíî îñòàâÿò äåöàòà ñè. Òå ñúñ ñèãóðíîñò ñà èìàëè ïðè÷èíè äà ãî íàïðàâÿò. Å, çíàì ðîìñêè åçèê è ìîèòå îñèíîâèòåëè ìå íàó÷èõà çà òðè ãîäèíè. Áÿõà ìíîãî äîáðè õîðà. Çà ìåí íå å âàæíî êîé ìå å ðîäèë, à êîé ìå îòãëåäàë. Çà ìåí Ìàëèíà ìè å ìàéêà. Ìàìî, îáè÷àì òå!

Ïîæåëàâàì ñè çà Êîëåäà è Íîâà ãîäèíà íîâà, ïî-äîáðà ðàáîòà è ñîáñòâåí äîì, çà äà ñúì ïîäãîòâåíà

çà ñåìåéñòâî. Òúðñÿ ÷îâåêà, íà êîãîòî äà ïîäïðà ãëàâà!

Èöî Ñàøîâ, 22 ã.: Ìàéêà ìè è áàùà ìè âåäíúæ íå ìå ïîòúðñèõà

Ðîäåí ñúì â Ñîôèÿ. Ïî íåÿñíè ïðè÷èíè ðîäèòåëèòå ìè ìå èçîñòàâèëè. Áèë ñúì íà äâå ãîäèíêè, êîãàòî ïîïàäíàõ â äåòñêà ãðàäèíà çà äåöà êàòî ìåí â Äðàãàëåâöè. Ïðåç 1997 ã., 7-ãîäèøåí, âëÿçîõ â äîìà “Ðàí Áîñèëåê”. È òàêà äî 16-òàòà ãîäèíà, êîãàòî çà ïðúâ ïúò âèäÿõ áàùà ìè. Íàëîæè ñå äà ñå ñðåùíåì, çà äà ñè èçêàðàì ëè÷íàòà êàðòà. Êàçà ìè, ÷å ñúì áèë áîëåí è íå ñà èìàëè ïàðè äà ìå îòãëåäàò - çàòîâà ìå îñòàâèëè â äîì. Èìàò 11 äåöà, ñàìî ìåí ñà îñòàâèëè â äîì, à äðóãèòå ñè ãè ãëåäàò! Íå ïîçíàâàì äðóãèòå ñè áðàòÿ è ñåñòðè... Çàâúðøèõ ñëàäêàðñêèÿ òåõíèêóì íà 20 ãîäèíè è èçëÿçîõ ñ ïðèÿòåëè îò äîìà íà êâàðòèðà. Ñëåä âðåìå òå ñòàíàõà ñòóäåíòè è àç îñòàíàõ ñàì. Îòíîâî ñè íàåõ êâàðòèðà è çàæèâÿõ ñàì. Îòêàêòî çàïî÷íàõ ðàáîòà â “Áèëà”, âå÷å æèâåÿ ñ åäíî áëèçêî ñåìåéñòâî. Ïëàùàì íà ìåñåö ïî 250 ëâ. çà íàåì, ðàçõîäè è õðàíà.

Ñ Ìàëèíà ñå ñðåùíàõ ïðåç 1999 ã. Ó÷àñòâàõ â ïðîåêò ñ ðàçíè äåéíîñòè. Îãðîìíà ëþáîâ âëàãà â òîâà, êîåòî ïðàâè. Óñëóæëèâà, òúðñè ïàðè è ïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî äà ñìå çàåäíî. À êîãàòî ñìå çàåäíî, âèíàãè å âúëíóâàùî. Ñ íåÿ å ìíîãî ïðèÿòíî. Àç ñúì ìíîãî ùàñòëèâ, ÷å ÿ ïîçíàâàì, çàùîòî ïîêðàé íåÿ ñå çàïîçíàõ ñ õîðà, êîèòî ìè ïîìàãàò è ïîäêðåïÿò. Íå ñúì ñàìîòåí è íèùî íå ìè ëèïñâà. Ùàñòëèâ ñúì çàñåãà. Èìàë ñúì òðóäíîñòè, íî ñúì ñå ïðåáîðèë ñàì ñ òÿõ, áåç íÿêîé äðóã äà ìå ïîáóòâà.

Ìå÷òàÿ äà ñå ðåàëèçèðàì â ïðîôåñèÿòà – äà ðàáîòÿ â ñëàäêàðñêè öåõ, äà ïðàâÿ òîðòè è åêëåðè. Õàðåñâà ìè òàçè ïðîôåñèÿ è ùå ñå ÷óâñòâàì äîáðå â òàêàâà ñðåäà. Èìàì íÿêàêâè äðóãè öåëè, íî ãè ïîñòèãàì ïî íÿêàêúâ íà÷èí. Òåæè ìè è ìå èçìú÷âà òîâà, ÷å ìàéêà ìè è áàùà ìè âåäíúæ íå ìå ïîòúðñèõà. Íî ñå ðàäâàì, ÷å ïîíå âåäíúæ âèäÿõ áàùà ìè. Èñêà ìè ñå äà âèäÿ è ðîäíàòà ìè ìàéêà, ïîíå äà âèäÿ êàê èçãëåæäà. Èìà õîðà, êîèòî çàìåñòâàò èñòèíñêèòå ìè ðîäèòåëè, íî ñúðöåòî íÿêàê ìèñëè çà òÿõ. Áëàãîäàðåí ñúì íà Ìàëèíà, ÷å èìàì òåçè õîðà äî ìåí. Òÿ ñàìàòà äàâà âñè÷êî îò ñåáå ñè çà íàñ. Åäèíñòâåíîòî íåùî,

17

çà êîåòî ìèñëÿ â áúäåùå, å åäíà æåíà, êîÿòî å â ÷óæáèíà, è ìèñëÿ äà îòèäà ïðè íåÿ.

Ïåòúð Äèíåâ, 22 ã.: Èìàì ñåìåéñòâî, íî òîâà å áîëíà òåìà...

Ðîäåí ñúì íà 25 ìàðò 1990 ã. â Ñîôèÿ. Ïîïàäíàõ â äîì çà ñèðàöè íà 7-ãîäèøíà âúçðàñò çàåäíî ñ äðóãèòå ìè äâàìà áðàòÿ è åäíà ñåñòðà. Èìàì ðîäèòåëè, òå ñå ðàçâåäîõà, êîãàòî ïîñòúïèõìå â äîìà. Áàùà ìè ïî÷èíà ïðåäè 2 ãîäèíè.

Æèâîòúò ìè ïðåìèíà ïðåç äîñòà ïðåìåæäèÿ, íî â äîìà ñà ìè åäíè îò íàé-õóáàâèòå ãîäèíè. Òàì ñå çàïîçíàõ ñ ìíîãî õîðà è çàâúðçàõ ìíîãî âðúçêè, ïðåîòêðèõ ñåáå ñè è èçðàñíàõ.

Ñåãà ñëåäâàì è ðàáîòÿ. Ó÷à â êîëåæà ïî òåëåêîìóíèêàöèè è ïîùè. Ðàáîòÿ â ìàãàçèí çà àëêîõîë è öèãàðè íà ìåòðîñòàíöèÿ „Êîíñòàíòèí Âåëè÷êîâ”.

Íÿìàì ïúðâè äåòñêè ñïîìåí. Â ñúçíàíèåòî ìè ñå ïîÿâÿâà ñàìî åäíà êàðòèíà íà ñåìåéñòâîòî ìè. Èìàì ñåìåéñòâî, íî òîâà å áîëíà òåìà...

Æèâåÿ íà îáùåæèòèå â Ñòóäåíòñêèÿ ãðàä. Èìà äîñòà õîðà, ñ êîèòî ìîæåòå äà ñè êàæåòå ïî íåùî, íî èìà è òàêèâà, äåòî ñà „õâàíàëè Ãîñïîä çà øëèôåðà” è ñè ìèñëÿò, ÷å öÿëà Áúëãàðèÿ èì å äëúæíà. Ïîíå èìàì èçáîð ñ êîãî äà îáùóâàì. Íÿìàì ñè ãàäæå. Èìàì òðèìà ïðèÿòåëè, íà êîèòî ìîãà äà ñå äîâåðÿ 100 ïðîöåíòà. Æèâîòúò ïðîìåíè õîðàòà è íå ñå äîâåðÿâàì ëåñíî.

Çà Êîëåäà? - Àìè ïîæåëàâàì ñè íàé-âå÷å äà ñúì çäðàâ è äà ñå êóïîíÿñâà. Ïúê çà ïîäàðúê - íå èñêàì!

Ñ Ìàëèíà ñå çàïîçíàõìå, êîãàòî áÿõ íà 10, ìîæå è ïî-ìàëúê äà ñúì áèë. Èìàøå êðúæîöè è òÿ ñ íåéíè ïîçíàòè è ïðèÿòåëè íè çàáàâëÿâàõà è íè îáó÷àâàõà. Â ãîòâàðñòâî, øèâà÷åñòâî è äðóãè óìåíèÿ. Çà ìåí ëè÷íî Ìàëèíà å åäèí ïðåêðàñåí ÷îâåê, êîéòî å

îòâîðåí çà âñè÷êî è çà âñè÷êè. ×îâåê ñ àìáèöèè... Ìàëèíà ïðîñòî çà ìåí å êàòî âòîðà ìàéêà. Ìàëêî èëè ìíîãî ñúì èçðàñíàë ñ íåÿ. Óìåå äà ðàáîòè ñ äåöà, êàêòî è äà ïðàâè ôèëìè.

Çàñåãà ñå ñïðàâÿì ñ æèâîòà, çà â áúäåùå íå ìèñëÿ...

Íÿìàì ïëàíîâå, íå ñúì ìèñëèë.

Âàëåðè Àíãåëîâ, 24 ã.: Íÿìàì ïëàíîâå çà áúäåùåòî è íå ìå÷òàÿ

Ðîäåí ñúì â ïåðíèøêî ñåëî. Îò ìàëúê ñúì èçîñòàâåí â äîì çà ñèðàöè. Èçðàñíàë ñúì ïî äîìîâåòå â Ñîôèÿ. Íÿìàì áëèçêè, íå ñå ñðåùàì ñ ðîäèòåëè. Òàêà ìè ïðåìèíàõà ãîäèíèòå ïî äîìîâåòå. Ñåãà æèâåÿ íà ñâîáîäåí íàåì ñ âúçðàñòåí ÷îâåê – ïîäåëÿìå ñè ðàçõîäèòå. Áëàãîäàðåíèå íà Ìàëèíà ñå íàñòàíèõ ïðè íåãî. Âå÷å òðè ìåñåöà ñúì òàì. Ðàáîòÿ â ñòðîèòåëñòâîòî. Íå å ìíîãî ïëàòåíà ðàáîòà, íî ïîíå å ïîñòîÿííà. Îïèòâàì ñå äîïúëíèòåëíî äà èçêàðâàì íÿêàêâè ïàðè. Ïîìàãàì â åäíà öèðêîâà øêîëà - îçâó÷àâàì ìåðîïðèÿòèÿ. Ñåãà ïî ïðàçíèöèòå ùå èìà ðàáîòà. Ðàáîòåõ êàòî äèäæåé â åäèí êëóá. Òîâà å ðàáîòàòà, êîÿòî îáè÷àì, íî ñå ñêàðàõìå ñ øåôà è âå÷å íå ðàáîòÿ òàì. Èñêàì äà ãîâîðÿ ñ íåãî äà ìå âúðíå ïîíå äâà äåíà â ñåäìèöàòà äà ðàáîòÿ. Òîâà îáè÷àì äà ïðàâÿ. Êàêâè ìå÷òè? Íÿìàì ïëàíîâå çà áúäåùåòî è íå ìå÷òàÿ. Êàêâîòî äîéäå, òîâà å... æèâîòúò å òàêúâ, ÷å ÷îâåê íå çíàå óòðå êàêâî ùå ñòàíå.

Æèâåÿ çà êóïîíà, îáè÷àì êóïîíà. Àç ñúì ÷îâåê íà æèâîòà è çàáàâëåíèÿòà. Å, íå âñåêè äåí å êóïîí, çàùîòî õîäÿ è íà ðàáîòà. Ñëåä ðàáîòà â êâàðòèðàòà, ïîñëå ïàê íà ðàáîòà... Æèâîòúò å ïàðè: èìàø ïàðè - æèâååø, íÿìàø ïàðè - òðàåø è ÷àêàø çàïëàòàòà. Çà ñåìåéñòâî íå ñè ìèñëÿ. Èñêàì äà èìàì ÷îâåê äî ñåáå ñè, íî âðåìåòî ùå ïîêàæå. Íÿìàì ïðèÿòåëêà. Òîâà å àíãàæèìåíò êúì äðóã ÷îâåê. Àç îòñêîðî æèâåÿ ñàì è ñå îïèòâàì äà ñå ñïðàâÿ ñ æèâîòà. Áëàãîäàðåíèå íà Ìàëèíà ñúì íà êâàðòèðà è ñå îïèòâàì äà ñå ñïðàâÿ ñ îòãîâîðíîñòèòå.

Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.

ПРАВА НА ДЕЦАТА


18

Разговора води Антоанета Ненкова, кореспондент на радио „Дойче веле” в София

УЧАСТНИЦИ

адв. ДАНИЕЛА ДОКОВСКА – председател на ВАСВЕСЕЛИН ВУЧКОВ – заместник-министър на вътрешните работиЛЮБОМИР КРИЛЧЕВ – заместник-директор на Национален превантивен механизъм към омбудсмана на Република БългарияКРАСИМИР КЪНЕВ – председател на БХК

В Европа или в Средновековието(За изтезанията в България)

19

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Áúëãàðñêèÿò Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íå ñúîòâåòñòâà èçöÿëî íà Êîíâåíöèÿòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà. Äåôèíèöèÿòà „èçòåçàíèå” ïî ÷ë. 1 îò Êîíâåíöèÿòà âêëþ÷âà íå ñàìî ïðè÷èíÿâàíåòî íà ôèçè÷åñêè, íî è íà ïñèõè÷åñêè ñòðàäàíèÿ. Áúëãàðñêèÿò Íàêàçàòåëåí êîäåêñ âúçâåæäà â ïðåñòúïëåíèå îñíîâíî òåëåñíèòå ïîâðåäè. Èìà òåêñò â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ, ñïîðåä êîéòî å ïðåñòúïëåíèå èçòðúãâàíåòî íà ïîêàçàíèÿ èëè îáÿñíåíèÿ ïî íåïîçâîëåí íà÷èí, íî òîé íå å

Как българският закон определя епизод като този, който ще ви разкажа: затворник в български затвор е наказан с „щракане“ на белезници. Фиксиран е за рамката на леглото от охраната и това е продължило 9 дни. Примерът е реален и ще ни помогне да разберем що е изтезание според българския закон.

äîñòàòú÷íî êîíêðåòåí è ïúëåí ñ îãëåä íà ÷ë. 1 îò Êîíâåíöèÿòà, êîÿòî Áúëãàðèÿ îòäàâíà ðàòèôèöèðà.

Êîãàòî ñå ïðèñúåäèíèõìå êúì Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà è îñíîâíèòå ñâîáîäè, íèå ãî íàïðàâèõìå, áåç ïðåäè òîâà äà ñìå ñúçäàëè îðãàí, êîéòî äà ïðåöåíè ñúîòâåòñòâèåòî íà çàêîíîäàòåëñòâîòî íè ñúñ ñòàíäàðòèòå íà Êîíâåíöèÿòà. Ñëåäâàøå äà ïðèâåäåì çàêîíîäàòåëñòâîòî â ñúîòâåòñòâèå ñ Êîíâåíöèÿòà è òîãàâà äà ñå ïðèñúåäèíèì êúì íåÿ. Â íÿêîè ñòðàíè èìà è îðãàíè çà òåêóù êîíòðîë – äàëè çàêîíîäàòåëñòâîòî, êîåòî ñå ïðèåìà, ñúîòâåòñòâà íà ìåæäóíàðîäíèòå ñòàíäàðòè. Ó íàñ íÿìà è òàêúâ îðãàí. Àíàëîãè÷íî ñòîè âúïðîñúò ñ Êîíâåíöèÿòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà. Ïðåç 1993 ã. Áúëãàðèÿ îòòåãëè âñè÷êè ðåçåðâè, íî òîâà íå äîâåäå äî ïðîìåíè â Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ. Ñåãà, êîãàòî ñå ñúçäàâà íîâ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ, äúðæàâàòà òðÿáâà äà îòãîâîðè íà òåçè èçèñêâàíèÿ.

Бургаският и Варненският затвор дадоха повод наскоро Комитетът против изтезанията да отправи критики относно наказателната политика в България и практиките й.Кое, освен Доклада на Комитета против изтезанията към Съвета на Европа, извади на повърхността проблема с изтезанията в България?

В затвора - бой зад завесите

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Ïðåç ïîñëåäíèòå äâå ãîäèíè è

ïîëîâèíà èìàìå ñúñðåäîòî÷àâàíå íà ìåæäóíàðîäíî âíèìàíèå âúðõó òîçè ïðîáëåì â Áúëãàðèÿ. Îò åäíà ñòðàíà èìàìå òðåâîæíèòå êîíñòàòàöèè íà Åâðîïåéñêèÿ êîìèòåò ñðåùó èçòåçàíèÿòà çà Âàðíåíñêèÿ è Áóðãàñêèÿ çàòâîð îò 4 äåêåìâðè 2012 ã., â êîèòî òîé óñòàíîâÿâà ñèñòåìíî ìàëòðåòèðàíå. Â Áóðãàñêèÿ çàòâîð íàïðèìåð ëèøåíèòå îò ñâîáîäà ñà âêàðâàíè îò íàäçèðàòåëèòå ïîä íÿêàêâè ñòúëáè çàä íÿêàêâà çàâåñà è òàì ãè áèÿò.

Ñúùèÿ äåí, êîãàòî áå îïîâåñòåí òîçè äîêëàä, ÅÑÏ×


20

КЛУБ ОБЕКТИВ

îáÿâè ðåøåíèåòî ñè ïî äåëîòî „Ëåíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ”. Òî çà ïðúâ ïúò, â ðåøåíèÿ ñðåùó Áúëãàðèÿ, óñòàíîâè êàòî îñíîâíî íàðóøåíèå íà Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ ïî äåëîòî èçòåçàíèå – ïî âðåìå íà ïîëèöåéñêî çàäúðæàíå ñ öåë èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ. Îñâåí òîâà îò ðåøåíèåòî ñòàâà ÿñíî, ÷å ïúðâîèíñòàíöèîííèÿò ñúä îñúæäà ÷îâåêà íà áàçàòà íà ïîêàçàíèÿòà, èçòðúãíàòè ñ èçòåçàíèÿ. Äîáðå, ÷å Àïåëàòèâíèÿò ñúä ãî îïðàâäà è Âúðõîâíèÿò êàñàöèîíåí ñúä ïîòâúðæäàâà òîâà. Ìèñëÿ, ÷å ãîëÿìà ÷àñò îò õîðàòà, êîèòî áèâàò îñúæäàíè ó íàñ, íå îòèâàò ïî-íàãîðå îò ïúðâà èíñòàíöèÿ. Íàïðàâèõìå èçñëåäâàíå ïðåç 2001 ã., ñïîðåä êîåòî ïîâå÷å îò 80% îò íàêàçàòåëíèòå äåëà ïðèêëþ÷âàõà íà ïúðâà èíñòàíöèÿ. Äðóãî èçñëåäâàíå ïðåç 2005 ã. ïîêàçà, ÷å òîçè äÿë å íàìàëÿë, íî ïàê îñòàâà äîñòà âèñîê. Îòòîãàâà äîñåãà íå ñà ïðàâåíè ïîäîáíè èçñëåäâàíèÿ. Âúçíèêâà âúïðîñúò – êîëêî ëè äóøè â Áúëãàðèÿ ñå îñúæäàò ïî ïîêàçàíèÿ, èçòðúãíàòè ñ èçòåçàíèå?

Ãîâîðåéêè çà ìåæäóíàðîäíî âíèìàíèå, èìàõìå è ïðåïîðúêèòå íà Êîìèòåòà ñðåùó èçòåçàíèÿòà íà ÎÎÍ îò äåêåìâðè 2011 ã. Â òÿõ çà ïîðåäåí ïúò ñå êàçâà, ÷å Áúëãàðèÿ íå å âúâåëà â íàêàçàòåëíîòî ñè çàêîíîäàòåëñòâî îïðåäåëåíèåòî â ÷ë. 1 îò Êîíâåíöèÿòà âúâ âñè÷êèòå ìó àñïåêòè.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Àç íå áèõ ìîãëà äà ïîñî÷à êîíêðåòíè ÷èñëà – åìïèðèêàòà òðÿáâà äà ñå íàáåðå ÷ðåç ñúîòâåòíè èçñëåäâàíèÿ, íî èìà ñëó÷àè íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå ïî âðåìå íà ðàçñëåäâàíèÿ, èçâúðøâàíè îò ïîëèöèÿòà.

Òîâà å ìíîãî îïàñíî, çàùîòî ïðåç 2010 ã. óïðàâëÿâàùîòî ìíîçèíñòâî èçìåíè ÍÏÊ òàêà, ÷å ïîêàçàíèÿòà, ñíåòè îò ðàçñëåäâàùèÿ ïîëèöàé, ìîãàò äà ñå ïîëçâàò îò ñúäà ïðè ïîñòàíîâÿâàíå íà ïðèñúäàòà. Òîâà ñúçäàâà îãðîìåí ðèñê îò ñúäåáíè ãðåøêè.

Ó íàñ âúïðîñúò çà èçòåçàíèÿòà íàé-÷åñòî ñå ïîñòàâÿ âúâ âðúçêà ñ ïîëèöåéñêîòî íàñèëèå. Òàêîâà íàñèëèå èìà âúâ âñÿêà äúðæàâà. Ïðîáëåìúò å êàê äúðæàâàòà ñå îòíàñÿ êúì íåãî. Äúðæàâàòà òðÿáâà äà íàïðàâè âñè÷êî âúçìîæíî, çà äà áúäàò åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíè èçâúðøèòåëèòå íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå, äà ïîêàæå, ÷å ïðåñòúïíèöèòå íÿìàò ìÿñòî â ïîëèöèÿòà. Êîãàòî äîêàçàòåëñòâà ñå ñúáèðàò ïî

ïðåñòúïåí íà÷èí, òîâà íåèçáåæíî òðÿáâà äà äîâåäå äî íàêàçàòåëíà îòãîâîðíîñò íà èçâúðøèòåëÿ. Áúëãàðèÿ êàòî äúðæàâà å óÿçâèìà òî÷íî â òîâà îòíîøåíèå. Íèå èìàìå ñëó÷àè íà ïîëèöåéñêî íàñèëèå êàêòî ïî âðåìå íà ðàçñëåäâàíåòî, òàêà è ïðè ïðîâåæäàíåòî íà ïîëèöåéñêè îïåðàöèè. Ãîëåìèÿò ïðîáëåì å, ÷å íå ñå ïðåñëåäâàò èçâúðøèòåëèòå íà òîâà íàñèëèå. Íàòúêâàìå ñå íà ñëó÷àè, êîãàòî ïîëèöèÿòà ïðèêðèâà èçâúðøèòåëèòå.

Êîíêðåòåí ïðèìåð å ñëó÷àÿò â Êúðäæàëè. Âúîðúæåíè ëèöà íàõëóâàò âå÷åðòà â æèëèùåòî íà ñåìåéñòâî Ìóñòàôîâè â Êúðäæàëè, ðàçáèâàò âðàòàòà, óïðàæíÿâàò íàñèëèå ñïðÿìî õîðà, íàíàñÿò òåëåñíè ïîâðåäè. Ïîëèöèÿòà îòèâà ïðåäè ïðîêóðàòóðàòà, ïðàâè íÿêàêâî êâàçèðàçñëåäâàíå è ñå îêàçâà, ÷å íÿìà íèêàêâî íàðóøåíèå íà çàêîíà. Íå çíàì äàëè ïîñòðàäàëèòå ùå èìàò ìîðàëíè ñèëè äà ïðîäúëæàò äà ñå áîðÿò è äà ñòèãíàò äî ñúäà â Ñòðàñáóðã, êîéòî íåñúìíåíî ùå äîêàæå òÿõíàòà ïðàâîòà.

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Íå çíàì êîíêðåòèêàòà. Ïî òîçè ïîâîä âåðîÿòíî ñå âîäè ðàçñëåäâàíå.

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Ïî òîçè ñëó÷àé îìáóäñìàíúò èçëåçå ñúñ ñòàíîâèùå. Ïðîêóðàòóðàòà îòêàçà äà ñå îáðàçóâà ïðîèçâîäñòâî. Ñúäúò ïðèåìà íàðóøåíèå íà ÷ë. 3 - íååôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå. Íèå ñúùî êîíñòàòèðàõìå íååôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå, íî íå ñìå ðàçñëåäâàù îðãàí. Ã-æà Àéñåë Ìóñòàôîâà, â ÷èÿòî êúùà íàõëó ïîëèöèÿòà, ïîäàäå æàëáà ïðè

21

В ЕВРОПА ИЛИ В СРЕДНОВЕКОВИЕТО

îìáóäñìàíà. Íàïðàâåíè áÿõà íÿêîëêî ïðîâåðêè ñ êàêâà äîêóìåíòàöèÿ å èçâúðøåíî âëèçàíåòî. Îêàçà ñå, ÷å íÿìà çàïîâåä îò ïðîêóðàòóðàòà, íå ñà èçãîòâåíè íèêàêâè ïðîòîêîëè, íÿìà ïîåìíè ëèöà, à òîâà ñå ïðèðàâíÿâà íà ëèïñàòà íà äîêàçàòåëñòâà. Ìèíèñòåðñòâîòî èçëåçå ñúñ ñòàíîâèùå, ÷å íÿìà ïðåâèøàâàíå íà ïðàâà.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Ëè÷íî ìèíèñòúð Öâåòàíîâ, îùå ïðåäè äà áúäå îáðàçóâàíî íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî, îïîâåñòè ïðåä ìåäèèòå, ÷å ïîëèöàèòå íå ñà èçâúðøèëè ïðåñòúïëåíèå. Çàòîâà ñìÿòàì, ÷å ÌÂÐ ïðèêðèâà ïðåñòúïëåíèÿ íà ñâîè ñëóæèòåëè.

Г-н Вучков, дали промяната в закона ще е бариера пред подобни случаи?

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Çà äà âèäèì äàëè ùå å áàðèåðà, òðÿáâà äà ìèíå, ñïîðåä ìåí, ãîäèíà – ãîäèíà è ïîëîâèíà. Íèå ñëåäèì ñèòóàöèÿòà îò 1 þëè ò.ã., êîãàòî âëÿçîõà â ñèëà òåçè ïðîìåíè.

Ñòðóâà ìè ñå, ÷å íàõâúðëÿõìå íÿêîëêî òåìè, ñâúðçàíè ïîìåæäó ñè, íî âñÿêà åäíà å îòäåëíà ñàìà çà ñåáå ñè. Ìîìåíòúò çà ðàçãîâîð å óäà÷åí, çàùîòî çíàåì, ÷å ñìå â ñúñòîÿíèå íà ïîñòìîíèòîðèíã ïî ëèíèÿ íà Ñúâåòà íà Åâðîïà. Ïðîâåðÿâàò íè âåäíúæ ãîäèøíî. Òóê áåøå ã-í Õîëîâàòè, êîéòî ïðåç àïðèë 2010 ã. ïîäãîòâè ðåçîëþöèÿ íà ÏÀÑÅ. Â ÌÂÐ ñå îòíåñîõìå ìíîãî âíèìàòåëíî êúì íåÿ ñ îãëåä íà ñòúïêèòå, êîèòî òðÿáâà äà ïðåäïðèåìåì. Òðÿáâà äà ñå ïðåäïðèåìàò è ñòúïêè îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî, îò äåïóòàòèòå è ò.í. Ïðåäñòîè äà ñå ãëåäà ïðîåêòúò íà äîêëàäà. Çàìèíàõà íÿêîëêî äåïóòàòè. Ìîæå áè ïðåç ÿíóàðè 2013 ã. ùå ñå ãëàñóâà ñëåäâàùàòà ðåçîëþöèÿ.

Èìà ïðîáëåìè ïî îòíîøåíèå ïðåâèøàâàíåòî íà ïîëèöåéñêè ïðàâîìîùèÿ – ïðè óïîòðåáà íà ôèçè÷åñêà ñèëà è ïîìîùíè ñðåäñòâà ïî Çàêîíà çà ÌÂÐ. Ïî òåëåâèçèÿòà ñìå ñâèêíàëè äà âèæäàìå „áàðåòèòå” – çâåíà çà çàäúðæàíå â íÿêîëêî ñòðóêòóðè íà âúòðåøíîòî ìèíèñòåðñòâî. Äàëè òðÿáâà äà ñå ïîäêðåïÿ òåíäåíöèÿòà çà óâåëè÷àâàíå èëè íàìàëÿâàíå áðîÿ íà òåçè ñòðóêòóðè? Àç ñúì êàòåãîðè÷åí, ÷å òðÿáâà äà ñå íàìàëÿâàò. Òåçè çâåíà óïðàæíÿâàò ïîëèöåéñêè ïðàâîìîùèÿ.

Ïðîáëåìè ñ íàñèëèå ñà êîíñòàòèðàíè â ïîëèöåéñêèòå ìåñòà çà çàäúðæàíå äî 24 ÷àñà. Òå

ñà èçâúíïðîöåñóàëíè, èçâúí ÍÏÊ. Ïîìåùåíèÿòà ñà êúì ðàéîííèòå ïîëèöåéñêè óïðàâëåíèÿ. Èìà ãè íàâñÿêúäå â ñòðàíàòà.

Ñëåäñòâåíèòå èçîëàòîðè ñà äðóã òèï. Ìíîãî ÷åñòî òå ñúùî ñå íàìèðàò â ðàéîííèòå ïîëèöåéñêè óïðàâëåíèÿ, íî íå ñà êúì ÌÂÐ. Òå ñå àäìèíèñòðèðàò îò Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî. Íÿêîãà áÿõà êúì ñëåäñòâèåòî. Â òÿõ ïîëèöàé íå ìîæå äà âëåçå, áåç äà å ïðèäðóæåí îò ïðåäñòàâèòåë íà Ãëàâíà äèðåêöèÿ „Îõðàíà” êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî.

Äðóã ïðîáëåì å ñ ïîêàçàíèÿòà, äàäåíè ïî íàñèëñòâåí íà÷èí. Òå íå ìîãàò äà ñå èçïîëçâàò êàòî äîêàçàòåëñòâåíî ñðåäñòâî. Îò äðóãà ñòðàíà òîâà å ïðåñòúïíî äåÿíèå. Äàëè ÍÊ òðÿáâà äà ñå ïðîìåíè â òîâà îòíîøåíèå, òðÿáâà äà ñå ïðîèçíåñàò ñïåöèàëèñòè ïî íàêàçàòåëíî ïðàâî.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Â öÿëàòà ìè ïðàêòèêà íå ñúì âèäÿëà íèòî åäíî äåëî ñðåùó ëèöå, êîåòî å èçòðúãíàëî ïîêàçàíèÿ èëè îáÿñíåíèÿ ïî íàñèëñòâåí íà÷èí. Òîâà äåÿíèå íà ïðàêòèêà íå ñå ïðåñëåäâà.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Õîäÿ ÷åñòî â ÷óæáèíà â ìåñòàòà çà ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Íàïðèìåð â áèâøèÿ Ñúâåòñêè ñúþç ïî÷òè íàâñÿêúäå èìàøå îáîñîáåíè èíñòèòóöèè çà èçòúðïÿâàíå íà íàêàçàíèÿòà îò ñëóæèòåëè íà ÌÂÐ. Ïðè÷èíàòà - àêî ãè ñìåñÿò ñ îáèêíîâåíèòå çàòâîðíèöè, ùå èìà ïðîáëåìè. È òîâà å îñíîâàòåëíà ïðè÷èíà. Ïèòàë ñúì ãëàâíèÿ äèðåêòîð íà Ãëàâíà äèðåêöèÿ „Èçïúëíåíèå íà íàêàçàíèÿòà”


22


êúäå ñà òåçè ìåñòà â Áúëãàðèÿ. Òîé êàçà, ÷å ó íàñ òàêèâà îñúäåíè õîðà íÿìà èëè ñà ìíîãî ìàëêî.

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Òðÿáâà äà ïðîâåðèì äàëè èìà òàêèâà äåëà. Îïèðàìå äî âúïðîñà êàê ñå ðåàãèðà îò äúðæàâàòà ñðåùó îïëàêâàíèÿ çà ïîëèöåéñêî íàñèëèå. Àäâ. Ìàðãàðèòà Èëèåâà íàïðàâè äîêëàä – â íàä 30 äåëà, â êîèòî å êîíñòàòèðàíî ïðåâèøåíî ïðàâîìîùèå îò ïîëèöèÿòà, êàòî ÷åðâåíà íèøêà íàâñÿêúäå ñå ïðîêàðâà, ÷å íÿìà åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå.

Голямото наливане на милиони

Ñìÿòàì, ÷å ïîçèöèÿòà íà ÍÏÊ å ïðàâèëíà. Ïðàâèõìå êðúãëè ìàñè ïî òîçè âúïðîñ. Îò ïúðâàòà êðúãëà ìàñà ïðåç ìàé 2011 ã. äî ïðîìÿíàòà â çàêîíà èçìèíà òî÷íî åäíà ãîäèíà. Ñúáðàëè ñìå öÿëàòà èíôîðìàöèÿ. Èìà íàáëþäåíèÿ ïî ëèíèÿ íà „Îòâîðåíî îáùåñòâî”. Òàêèâà òâúðäåíèÿ îáà÷å íå òðÿáâà äà ñå ðàçñëåäâàò îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè. Èìàøå ïåðèîä, êîãàòî òàêèâà ïðåñòúïëåíèÿ îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè òðÿáâàøå äà ñå ðàçñëåäâàò îò äîçíàòåëè îò ïîëèöèÿòà, êîåòî áåøå ïúëåí àáñóðä. Â ìîìåíòà ñïîðåä ÍÏÊ òàêîâà òâúðäåíèå òðÿáâà äà ñå ðàçñëåäâà îò ñëåäîâàòåë, òîåñò ìàãèñòðàò èçâúí ÌÂÐ. Íî äàëè íå òðÿáâà äà ñå ñòðóêòóðèðàò ñïåöèàëèçèðàíè ñëåäîâàòåëè è òîçè ïðîáëåì äà ñå âçåìå íà ïåðñîíàëåí îò÷åò îò ñëåäñòâèåòî? Òîçè âúïðîñ òðÿáâà äà ñå ïîñòàâè ïðåä áúäåùèÿ ãëàâåí ïðîêóðîð. Èìàìå íîâ äèðåêòîð íà Íàöèîíàëíîòî ñëåäñòâèå. Ìîæå áè òðÿáâà äà èìà ìàëêè çâåíà íà

îêðúæíî èëè íàöèîíàëíî íèâî ñúñ ñëåäîâàòåëè, êîèòî äà ðàçñëåäâàò (à íå äà ïðàâÿò ïðîâåðêè) òâúðäåíèÿ çà ïðåâèøåíè ïîëèöåéñêè ïðàâîìîùèÿ.

Ïúðâèÿò ïîäçàêîíîâ àêò, êîéòî ðàçðàáîòèõìå ïðåç àâãóñò 2009 ã. â ÌÂÐ, áåøå Èíñòðóêöèÿ çà ðåäà çà çàäúðæàíå è íàñòàíÿâàíå íà ëèöà â îáåêòè íà ÌÂÐ îò 15.09.2009 ã. Áåøå îïèñàíî êàê äà áúäàò îáîðóäâàíè òåçè ïîìåùåíèÿ çà ïîëèöåéñêîòî çàäúðæàíå, äîðè êàêâî å çàáðàíåíî äà èìà íà ñòåíàòà (çà äà íÿìà íå ñàìî ôèçè÷åñêî, íî è ïñèõè÷åñêî âúçäåéñòâèå). Ïîìîãíà íè „Îòâîðåíî îáùåñòâî”. Ñëåä òîâà òðÿáâàøå äà ïðèâåäåì ïîìåùåíèÿòà â ñúîòâåòñòâèå ñ òàçè íàðåäáà. Èíâåñòèöèÿòà áåøå îò íÿêîëêî ìèëèîíà ëåâà. Íàïðàâèõìå ïðîãðàìà íà òðè åòàïà: ïúðâè åòàï – 2010 è 2011 ã.; âòîðè åòàï – 2012 ã.; òðåòè åòàï – 2013 ã. Çàïî÷íàõìå äà ðåìîíòèðàìå ïîìåùåíèÿòà ñúñ ñîáñòâåí êàïèòàë. Áè òðÿáâàëî â òîâà îòíîøåíèå äà ñå àíãàæèðà ïîâå÷å áþäæåòúò, à íå ñàìî äà ñå çàäåëÿò ñðåäñòâà îò ïåðîòî „Êàïèòàëîâè ðàçõîäè” íà ÌÂÐ, çàùîòî òîâà íå å ïðîáëåì ñàìî íà ÌÂÐ, à ïðàâîçàùèòåí ïðîáëåì. Çà 2011 ã. çàäåëèõìå 1 ìëí. ëâ. çà 10 ñãðàäè (5 â îáëàñòíè äèðåêöèè è 5 â ÐÏÓ); 2012 ã. – 1 ìëí. 129 õèë. ëâ. çà 11 ñãðàäè â 6 îáëàñòíè äèðåêöèè. Íàé-õóáàâèòå ñà â Ñàìîêîâ è Áîòåâãðàä. Äî êðàÿ íà òàçè ãîäèíà ùå ðåìîíòèðàìå îùå â Áóðãàñ, Ïîìîðèå, Êàðíîáàò, Öàðåâî, Âàðíà, Ðóñå, Ñëèâåí (åäíî ÐÏÓ). Çà 2013 ã. ñìå çàäåëèëè 660 õèë. ëâ. çà ðåìîíò íà ñãðàäè â Êþñòåíäèë, Ñëèâåí, Ñìîëÿí, Òúðãîâèùå, Øóìåí è ßìáîë.

Има ли ефект от наливането на милиони в модерни помещения?

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Ìîæå áè èìà ïðîáëåìè â ìåñòàòà çà çàäúðæàíå, íî îñíîâíàòà êðèòèêà å íàñî÷åíà êúì ïðåâèøåíèòå ïîëèöåéñêè ïðàâîìîùèÿ ïðè çàäúðæàíåòî íà ëèöà. Òîâà áåøå ÿñíî ïîä÷åðòàíî â èçâîäèòå íà ïðîåêòà çà ãðàæäàíñêîòî íàáëþäåíèå, êîéòî ñå îñúùåñòâÿâàøå îò „Îòâîðåíî îáùåñòâî”.

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Ìåñòàòà çà 24-÷àñîâî çàäúðæàíå ñà íàïðàâåíè äîáðå, âàíäàëîóñòîé÷èâè ñà (õîðàòà íå ìîãàò äà ñå íàðàíÿò, íèòî äà íàðàíÿò íÿêîé äðóã). Îáîñîáåíè ñà ìåñòàòà çà ðàçïèòâàíå íà çàäúðæàíèòå ëèöà, çà ðàçïîçíàâàíå.

23


ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Íå áèâà äà ñå ñòèãíå äî ïîëîæåíèåòî, êîãàòî âñåêè ïîëèöàé, ñðåùó êîãîòî èìà äèñöèïëèíàðíà ïðîâåðêà, äà êàæå: „Äà, íî òÿ å ñúâñåì öåëåíàñî÷åíà, çà äà ìå îìàñêàðè, çàùîòî íÿêîé âèñøåñòîÿù ñå å îáàäèë”. Àêî íà òàêèâà ìàòåðèàëè èìà íàøà ðåçîëþöèÿ, âåäíàãà ùå êàæàò, ÷å èìà óïðàæíåíî âëèÿíèå îò ãîðåñòîÿù îðãàí. Èìàìå ïîäîáíè ñëó÷àè íàïîñëåäúê ïîêðàé Âåíåòà Ìàðêîâñêà.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Çà êàêâè äèñöèïëèíàðíè íàêàçàíèÿ ãîâîðèì, êîãàòî å èçâúðøåíî ïðåñòúïëåíèå?! Íàíàñÿíåòî íà òåëåñíà ïîâðåäà îò äëúæíîñòíî ëèöå å ïðåñòúïëåíèå. Çàêîíîäàòåëÿò çàâèøè íàêàçàíèÿòà, êîãàòî íÿêîé íàíåñå òåëåñíà ïîâðåäà íà ïîëèöàé. Çàâèøèõà ñå è íàêàçàíèÿòà, êîãàòî ñå íàíåñå òåëåñíà ïîâðåäà îò ïîëèöàé, íî òàêèâà äåëà íÿìà! Êîãàòî ïðè èíöèäåíò áúäàò ïîâèêàíè ïîëèöàè è ñå îêàæå, ÷å èíöèäåíòúò å íèùîæåí, èçâåäíúæ âúçíèêâà äåëî çà õóëèãàíñòâî, ïîíåæå íÿêîé å îáèæäàë ïîëèöàèòå è èì å îêàçâàë ñúïðîòèâà, íå å èçïúëíèë ïîëèöåéñêî ðàçïîðåæäàíå èëè ñå å îïèòàë äà ïîïðå÷è íà ïîëèöàÿ äà èçïúëíè çàäúëæåíèÿòà ñè. Òàêà èçêóñòâåíî ñå îáðàçóâàò äåëà, çàùîòî ïîëèöàèòå ñâèäåòåëñòâàò åäèí çà äðóã. Íàêðàÿ ïîëèöàèòå ñå îêàçâàò ïîñòðàäàëè, à èíöèäåíòúò, çà êîéòî ñà áèëè ïîâèêàíè, âúîáùå íå ñå óñòàíîâÿâà.

Çàùî ñå íàëàãàò äèñöèïëèíàðíè íàêàçàíèÿ íà ïîëèöàèòå, êîãàòî ñà èçâúðøèëè ïðåñòúïëåíèå? Äèñöèïëèíàðíàòà îòãîâîðíîñò íå èçêëþ÷âà íàêàçàòåëíàòà. Àêî óñòàíîâèòå îñúùåñòâåíî íàñèëèå îò äëúæíîñòíî ëèöå, òðÿáâà âåäíàãà äà èçïðàòèòå ìàòåðèàëèòå íà ïðîêóðàòóðàòà è òÿ äà îáðàçóâà ïðîèçâîäñòâî.

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Òàêà ñå ïðàâè.

Плодовете на отровеното дърво

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Êîãàòî ñå èçòðúãâàò ïîêàçàíèÿ ÷ðåç íàñèëèå, íàøèÿò ÍÏÊ, êàêòî è ïðîöåñóàëíèòå êîäåêñè íà âñè÷êè öèâèëèçîâàíè äúðæàâè, íå äîïóñêà òåçè ïîêàçàíèÿ äà ñå ïîëçâàò îò ñúäà ïðè ïîñòàíîâÿâàíå íà ïðèñúäà. Â àíãëîñàêñîíñêàòà äîêòðèíà òàêèâà ïîêàçàíèÿ ñå íàðè÷àò „ïëîäîâåòå íà îòðîâåíîòî äúðâî”. Â Áúëãàðèÿ, àêî ñå êîíñòàòèðà íåïðàâîìåðåí

íàòèñê îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåë çà èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ, ñúäúò ìîæå è äà îïðàâäàå ïîäñúäèìèÿ, íî òîâà íÿìà íèêàêâè ïîñëåäèöè çà îíçè, êîéòî å óïðàæíèë íàñèëèåòî. Íÿìà ïîñëåäèöè è êîãàòî Ñúäúò â Ñòðàñáóðã îñúäè äúðæàâàòà çà íàñèëñòâåíî èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ. À â òàêèâà ñëó÷àè ïðîêóðîðúò ïðîñòî òðÿáâà äà ñè âçåìå ìàòåðèàëèòå îò äåëîòî è äà îáðàçóâà ïðîèçâîäñòâî.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Èìàëî å íàêàçàòåëíî ïðîèçâîäñòâî ñðåùó ïîëèöàè çà íàíàñÿíå íà òåëåñíà ïîâðåäà, íî å îñòàâåí äà èçòå÷å äàâíîñòíèÿò ñðîê.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Ó íàñ íàêàçàòåëíîòî çàêîíîäàòåëñòâî îñíîâíî ñå ïðàâè îò ïîëèöèÿòà. Ðåôîðìàòà â ÍÏÊ ïðåç 2010 ã. áå íàïðàâåíà ñ ãîðåùàòà ïîäêðåïà íà ïîëèöèÿòà. Çàâèøèõà ñå ìàñà íàêàçàíèÿ, ñàìî çà äà ìîæå ïîëèöèÿòà äà èçïîëçâà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà – íÿêîè îò âíîñèòåëèòå ñè ãî ïðèçíàõà. Ñàíêöèÿòà çà èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ îáà÷å íå áå çàâèøåíà!

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Íèñêà å ñàíêöèÿòà çà íàíàñÿíå íà òåëåñíà ïîâðåäà, íî ñàíêöèÿòà çà íàñèëñòâåíî èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ å âèñîêà – îò òðè äî äåñåò ãîäèíè ëèøàâàíå îò ñâîáîäà (÷ë. 287).

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Íî ïî ÷ë. 287 îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ íÿìà äåëà.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Âúïðîñúò çà äàâíîñòòà å åäèíèÿò îò âúïðîñèòå. Èçòåçàíèåòî å ìíîãî ñåðèîçíî ïðåñòúïëåíèå. Êîíâåíöèÿòà ñðåùó èçòåçàíèÿòà èñêà óñòàíîâÿâàíå äîðè íà óíèâåðñàëíà þðèñäèêöèÿ – àêî íÿêîé â Óðóãâàé èçòåçàâà äðóã â Óðóãâàé, Áúëãàðèÿ òðÿáâà äà å â ñúñòîÿíèå äà óñòàíîâè þðèñäèêöèÿ è äà ãî ïðåñëåäâà.

È ïî äåëîòî „Ëåíåâ”, è â ïðåïîðúêèòå íà Êîìèòåòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà ñå êàçâà – çà èçòåçàíèÿ íå òðÿáâà äà èìà íèêàêâà äàâíîñò.

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Òåçè ïîñòàíîâêè òðÿáâà äà ñå ïðåäñòàâÿò íà âíèìàíèåòî íà ðàáîòíàòà ãðóïà, êîÿòî ðàçðàáîòâà òîçè âúïðîñ.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Çàùî Êîíâåíöèÿòà ïðåäâèæäà äà íÿìà äàâíîñò çà èçòåçàíèÿ? Çàùîòî


24


ñå èìà ïðåäâèä, ÷å êîãàòî âëàñòòà èçòåçàâà, òÿ íÿìà äà ïðåñëåäâà ñâîèòå ñëóæèòåëè. Îáèêíîâåíî ìèíàâà äúëãî âðåìå, ïðåäè äà ïàäíå ðåæèìúò, êîéòî èçâúðøâà èçòåçàíèÿòà. Çàòîâà ñòðåìåæúò å äà íå ñå äîïóñíå âëàñòíèöèòå, êîèòî ñà èçâúðøâàëè èçòåçàíèÿ, äà ïðåêëóäèðàò ñ äàâíîñò ñîáñòâåíèòå ñè ïðåñòúïëåíèÿ. Â òîçè ñìèñúë èçòåçàíèåòî å ïðåñòúïëåíèå ñ ìåæäóíàðîäíî çíà÷åíèå.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Íèòî åäíî îò ðåøåíèÿòà (çà ïîëèöåéñêî íàñèëèå), ïî êîèòî ñå å ïðîèçíåñúë Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà â Ñòðàñáóðã, íå å èçïúëíåíî. Êîìèòåòúò íà ìèíèñòðèòå äîñåãà ãè íàáëþäàâà çà èçïúëíåíèå, à íÿêîè îò òÿõ ñòîÿò çà èçïúëíåíèå îò 2000 ã. Òàêúâ å ñëó÷àÿò íàïðèìåð ñ ðåøåíèåòî ïî äåëîòî „Âåëèêîâà ñðåùó Áúëãàðèÿ” – òàì èìà óáèò ÷îâåê â ïîëèöåéñêè ó÷àñòúê è êîìèòåòúò èñêà äåëîòî äà ñå âúçîáíîâè. Íî ñëó÷àÿò å ñòàíàë ïðåç 1994 ã.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Äàâíîñòòà å 30 ãîäèíè.

Êîãàòî ñå ïîëó÷è îñúäèòåëíî ðåøåíèå íà Ñúäà â Ñòðàñáóðã, äúðæàâàòà å äëúæíà äà ãî èçïúëíè íåçàáàâíî, íî è äà ãî ïðåâåäå è ðàçïðîñòðàíè. Çàäúëæåíèåòî å íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà

ïðàâîñúäèåòî. Òîâà îáà÷å íå ñå ïðàâè ïî âñè÷êè äåëà. Îñâåí òîâà ïðåâîäèòå ñà ìíîãî ëîøè, ïîíÿêîãà íå ìîæå äà ñå ðàçáåðå ñìèñúëúò. Ðåøåíèÿòà íà Ñúäà â Ñòðàñáóðã íå ñå àíàëèçèðàò íèòî â ìèíèñòåðñòâîòî, íèòî âúâ Âèñøèÿ ñúäåáåí ñúâåò. Íå ñå òúðñè ïúðâîèçòî÷íèêúò çà îñúäèòåëíîòî ðåøåíèå.

Гласът от Европа

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Èìà 34 ñïå÷åëåíè äåëà ñðåùó Áúëãàðèÿ âúâ âðúçêà ñ ïðåâèøåíè ïîëèöåéñêè ïðàâîìîùèÿ. Âñÿêà ñåäìèöà ïðåâåæäàìå ïàðè, ñóìèòå âå÷å ñòàíàõà ãîëåìè. Ïî-âàæíîòî îáà÷å å, êàòî ñå êîíñòàòèðà, ÷å èìà ñèñòåìåí ïðîáëåì, äà ñå ïîòúðñè ñúîòâåòíî ðåøåíèå – áèëî äà ñå ïðîìåíè çàêîí, áèëî äà ñå ïðîìåíè àäìèíèñòðàòèâíà èëè ñúäåáíà ïðàêòèêà.

Âñÿêî ðåøåíèå ñúäúðæàøå êîíñòàòàöèèòå: „Áúëãàðñêèÿò Çàêîí çà ÌÂÐ ïîçâîëÿâà ïðåêîìåðíà óïîòðåáà íà ñèëà. Íÿìà åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå íà òâúðäåíèÿòà” è ò.í. Íèå ñè âçåõìå ïîóêà îò òåçè íåùà, åäíà ãîäèíà äèñêóòèðàõìå, çà äà ïðîêàðàìå ñòàíäàðòà çà àáñîëþòíà íåîáõîäèìîñò – äà íå ñå ðàçðåøàâà æèâîòîçàñòðàøàâàùà ñèëà, êîãàòî èìà íåíàñèëñòâåíî äåÿíèå.

Какъв е ефектът от въвеждането на този стандарт?

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Àíêåòíàòà êîìèñèÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå èçëåçå ñ äîêëàä çà êîíñòàòèðàíè ñëàáîñòè îòíîñíî ñëó÷àÿ „Ìèðîñëàâà” â Ïåðíèê, ïëåíàðíàòà çàëà ãî ïðèå è íè ãî èçïðàòè. Ïîäãîòâèõìå èçïúëíåíèåòî ñúñ ñðîêîâå è îòãîâîðíèöè. Ïî òîçè ïîâîä íàïðàâèõìå ñåìèíàð â ïîëèöåéñêàòà àêàäåìèÿ. Ñòðóâà ìè ñå, ÷å îò 1 þëè äîñåãà íÿìàìå êîíñòàòèðàí ôðàïèðàù ñëó÷àé. Ìîæå áè ñå äúëæè íà òîâà, ÷å íàïðàâèõìå îáó÷åíèå íà íèçîâè íèâà, íàïðàâèõìå è äâå íàöèîíàëíè ñúâåùàíèÿ, íà êîèòî áÿõ ëåêòîð.

Ëèïñâà âúòðåøåí ìåõàíèçúì, êîéòî äà ôèëòðèðà è

êîìïåíñèðà õîðàòà, ïðåäè äà ñå îáúðíàò êúì ñúäà â Ñòðàñáóðã. Ñåãà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî ïðîìåíè çàêîíèòå. Ùå âèäèì äàëè ùå ïðîðàáîòÿò. Íå ñàìî ÌÂÐ å èíñòèòóöèÿòà, êîÿòî ìîæå äà ïðîìåíè íåùàòà.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Ïðîìÿíàòà íà çàêîíîäàòåëñòâîòî çà àáñîëþòíàòà íåîáõîäèìîñò áåøå ïîëîæèòåëíà ïðîìÿíà, íî òåçè äåëà èçèñêâàò è èíäèâèäóàëíè ìåðêè, íå ñàìî îáùè. Âúâ âñè÷êè ñëó÷àè, â êîèòî ñòàâà äóìà çà íàñèëèå îò ñòðàíà íà äúðæàâàòà íàä õîðà, òðÿáâà äà èìà âúçìîæíîñò çà âúçîáíîâÿâàíå íà ïðîèçâîäñòâàòà, êîãàòî èìà îñúäèòåëíî ðåøåíèå

25


íà Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà.

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Âúïðîñúò íå îïèðà ñàìî äî äàâíîñòòà. Âúâåäå ñå íîâî îñíîâàíèå â èíñòèòóòà íà âúçîáíîâÿâàíåòî. Òî áåøå âúâåäåíî èëè 2000 ã., èëè 2006 ã. ñ íîâèÿ ÍÏÊ, êîãàòî Ñúäúò â Ñòðàñáóðã êîíñòàòèðà ñåðèîçíî íàðóøàâàíå íà Êîíâåíöèÿòà,

ñúïðîâîäåíî ñúñ ñúùåñòâåíî íàðóøàâàíå íà ïðîöåñóàëíèòå ïðàâèëà. Ëþáîïèòíî å äàëè èìà óïðàæíåíî òàêîâà íîâî âúçîáíîâÿâàíå.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Íÿìà, çàùîòî òðÿáâà äà ãî íàïðàâè ãëàâíèÿò ïðîêóðîð, íåãîâà å èíèöèàòèâàòà.

Какво констатират проверките на независимия Националния превантивен механизъм?

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Âúç îñíîâà íà Ôàêóëòàòèâíèÿ ïðîòîêîë êúì Êîíâåíöèÿòà íà ÎÎÍ ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà íèå èìàìå âúçìîæíîñò äà ïðîâåðÿâàìå ìåñòàòà çà 24-÷àñîâî çàäúðæàíå, àðåñòèòå (êîèòî ñà êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî) è çàòâîðèòå. Ìîæåì äà ïðîâåðÿâàìå è îáåêòèòå çà àäìèíèñòðàòèâíî çàäúðæàíå (äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè, ïñèõèàòðè÷íè îòäåëåíèÿ, äîìîâå çà äåöà, ëèøåíè îò ðîäèòåëñêè ãðèæè, äîìîâå çà äåöà ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò, çà âúçðàñòíè õîðà ñ ïñèõè÷åñêè ðàçñòðîéñòâà, ñ äåìåíöèè, ñ óìñòâåíà èçîñòàíàëîñò, çà áåæàíöè, çà èìèãðàíòè è ò.í.). Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò íè ïîìîãíà äà óñòàíîâèì êîëêî ñà íà áðîé. Ñïîðåä ìåí íÿìà äúðæàâà â ñâåòà ñ òîëêîâà èíñòèòóöèè íà ãëàâà îò íàñåëåíèåòî.Òîâà ëÿòî ïîñåòèõìå 133 îáåêòà – 3 äúðæàâíè ïñèõèàòðè÷íè áîëíèöè, 3 ïñèõèàòðè÷íè îòäåëåíèÿ, 20 äîìà çà äåöà, 4 äîìà çà äåöà ñ óâðåæäàíèÿ, 9 äîìà çà âúçðàñòíè ñ ïñèõè÷íè ðàçñòðîéñòâà, 38 çàòâîðà è çàòâîðíè÷åñêè îáùåæèòèÿ, 2 ïîïðàâèòåëíè äîìà, 41 àðåñòè, 12 ìåñòà çà 24-÷àñîâî çàäúðæàíå. Ïðåäìåòúò íà ïðîâåðêèòå áåøå óíèçèòåëíîòî, æåñòîêîòî è íå÷îâåøêîòî îòíîøåíèå.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Çà ñúæàëåíèå âèå îáÿâèõòå äàòèòå íà ïðîâåðêèòå íà èíòåðíåò ñàéòà.

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Òàçè ãîäèíà íàïðàâèõìå ïðîâåðêèòå ïî ãðàôèê. Èçíåíàäâàùèòå ïðîâåðêè íÿìà äà áúäàò îáÿâÿâàíè.

Íàñêîðî áÿõìå â çàòâîðèòå â Áóðãàñ è Âàðíà. Â ìîìåíòà â Áóðãàñêèÿ çàòâîð ãîëÿìà ÷àñò îò ïåðñîíàëà íàïóñêà, äèðåêòîðúò å óâîëíåí (â äîêëàäà ñå ñúäúðæàò äàííè çà êîðóïöèÿ íà íàé-âèñîêî íèâî). Ðàçáðàõìå, ÷å äèðåêòîðúò íà Áóðãàñêèÿ çàòâîð å óâîëíåí, çàùîòî ïðåìåñòèë äâàìà ëèøåíè îò ñâîáîäà îò êîðïóñà íà çàòâîðà â çàòâîðíè÷åñêî îáùåæèòèå. Åäèíèÿò îò íàäçèðàòåëèòå, êîéòî å áèë äèñöèïëèíàðíî óâîëíåí, å âúçñòàíîâåí íà ðàáîòà.

В килията с… хлебарки и дървеници

Â ïðîâåðåíèòå ìåñòà óñòàíîâèõìå ëîøè õèãèåííî-áèòîâè óñëîâèÿ, îñîáåíî â ñïàëíèòå ïîìåùåíèÿ è êóõíèòå. Âèäÿõìå õëåáàðêè è äúðâåíèöè, íàïðèìåð â çàòâîðà â Ëîâå÷. Ëîøîòî å, ÷å àäìèíèñòðàöèÿòà íÿìà ïàðè, çà äà îñèãóðÿâà ïðåïàðàòè çà ïî÷èñòâàíå íà ñïàëíèòå ïîìåùåíèÿ. Óñòàíîâèõìå ïðåíàñåëåíîñò, ñèëíî îãðàíè÷åíè óñëîâèÿ íà òðóä. Âèäÿõìå çàïîâåä îò ã-æà Ìàðãàðèòà Ïîïîâà (êîãàòî å áèëà ìèíèñòúð íà ïðàâîñúäèåòî), ñ êîÿòî â îáùåæèòèÿòà îò îòêðèò òèï ñå îãðàíè÷àâàõà õîðà, èçâúðøèëè îïðåäåëåíè ïðåñòúïëåíèÿ, äà íå èçëèçàò íà ðàáîòà íà âúíøíè îáåêòè.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Òàçè çàïîâåä ïðîòèâîðå÷è íà çàêîíà.

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Íèå ñìå äàëè ïðåïîðúêà äà ñå îòìåíè.


26


Äðóãè êîíñòàòàöèè: ñêúïè òåëåôîííè ðàçãîâîðè, íîâîèçãðàäåíèòå ëàâêè ïðåäëàãàò ñòîêèòå íà âèñîêè

öåíè. Âúâ âðúçêà ñ òîâà èçèñêàõìå äà ïðîâåðèì êàê å áèëà íàïðàâåíà îáùåñòâåíàòà ïîðú÷êà.

Във Варненския затвор доставят риба от Велико Търново!

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Íå êîíñòàòèðàõìå ñëó÷àè íà èçòåçàíèÿ è íàñèëèå, íî èìàøå íàðóøåíèÿ êàòî ëîøî è íåõóìàííî îòíîøåíèå. Ðåãèñòúð íà òàêèâà ñëó÷àè (çà óïîòðåáà íà ñèëà è ïîìîùíè ñðåäñòâà) âèäÿõìå ñàìî â åäíî çàòâîðíè÷åñêî îáùåæèòèå – â Æèòàðîâî.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Â ÷ë. 11 íà Êîíâåíöèÿòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà å çàïèñàíî: „Âñÿêà äúðæàâà – ñòðàíà ïî Êîíâåíöèÿòà, ïðàâè ñèñòåìåí ïðåãëåä íà ïðàâèëàòà, èíñòðóêöèèòå, ìåòîäèòå è ïðàêòèêàòà ïðè ðàçïèò, êàêòî è íà óñëîâèÿòà íà çàäúðæàíåòî è îòíîøåíèåòî êúì ëèöàòà, ïîäëîæåíè íà êàêâàòî è äà å ôîðìà íà çàäúðæàíå èëè ëèøàâàíå îò ñâîáîäà íà òåðèòîðèÿ ïîä íåéíà þðèñäèêöèÿ ñ öåë äà ñå ïðåäîòâðàòÿò êàêâèòî è äà å ñëó÷àè íà èçòåçàíèÿ”.

Êîÿ å òàçè èíñòèòóöèÿ ó íàñ, êîÿòî èçïúëíÿâà çàäúëæåíèÿòà íà äúðæàâàòà ïî òîçè ÷ë. 11? È àêî ñå ïðàâè òàêúâ ñèñòåìåí ïðåãëåä, êàêâè ñà ðåçóëòàòèòå îò íåãî?

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Âåðîÿòíî òîâà ñå ïðàâè îò èíñïåêòîðàòèòå êúì Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Ñèñòåìíèÿò ïðåãëåä òðÿáâà äà ñå ïðàâè îò òîçè, êîéòî ïðàâè ðàçïèòèòå â õîäà íà íàêàçàòåëíîòî ïðîèçâîäñòâî. Áè òðÿáâàëî òîâà äà å ÌÂÐ.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Ìîæå áè â íàøèÿ ðàçãîâîð òðÿáâà äà ñå âêëþ÷è è òåìàòà çà äîæèâîòíèÿ çàòâîð áåç çàìÿíà. Áúëãàðèÿ å åäèíñòâåíàòà äúðæàâà â ñâåòà, â êîÿòî èìà òàêîâà íàêàçàíèå. Ó íàñ ôàêòè÷åñêè èìà òðè âèäà äîæèâîòåí çàòâîð – äîæèâîòåí çàòâîð áåç ïðàâî íà çàìÿíà, äîæèâîòåí çàòâîð è 30 ãîäèíè ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Íàêàçàíèåòî äîæèâîòåí çàòâîð áåç ïðàâî íà çàìÿíà áå âúâåäåíî êàòî âðåìåííà ìÿðêà, êàòî çàìÿíà íà ñìúðòíîòî íàêàçàíèå. Ñåãà ñå ïîçîâàâàò íà îáùåñòâåíîòî ìíåíèå çà òîâà, ÷å òîçè âèä íàêàçàíèå òðÿáâà äà ñå çàïàçè. Óáåäåíà ñúì, ÷å àêî ïîïèòàò îáùåñòâîòî â Áúëãàðèÿ, òî ùå ãëàñóâà è çà ñìúðòíîòî íàêàçàíèå. Îùå ïðåäè 1990 ã. ÷ðåç êðèìèíîëîãè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ ñìå óñòàíîâèëè, ÷å õîðàòà âèíàãè èñêàò ìíîãî òåæêè íàêàçàíèÿ, êîãàòî òîâà íå çàñÿãà ëè÷íî òÿõ èëè òåõíè áëèçêè. Çàêîíúò íå ìîæå äà ñå ñúîáðàçÿâà ñ îáùåñòâåíîòî ìíåíèå, òîé òðÿáâà äà ñúçäàâà ñòàíäàðòè íà ïîâåäåíèå è íà÷èí íà ìèñëåíå. À ó íàñ ìèíèñòúð Öâåòàíîâ ñúáèðà æåðòâèòå îò ïðåñòúïëåíèÿòà ïî òðàíñïîðòà, çà äà ãè ïèòà êàêâè òðÿáâà äà áúäàò íàêàçàíèÿòà çà òåçè ïðåñòúïëåíèÿ. Òîâà å àáñîëþòíî íåäîïóñòèìî â öèâèëèçîâàíèòå äúðæàâè.

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Òîâà íå å ñàìî þðèäè÷åñêè âúïðîñ. Òåìàòà òðÿáâà äà ñå ïîäåìå ïîñòåïåííî è ùå óçðåå. Ñåãà ñå ïèøå íîâèÿò Íàêàçàòåëåí êîäåêñ. Òàì å îòïàäíàëî òîâà íàêàçàíèå, íî íèùî ÷óäíî îòíîâî äà ñå âïèøå â ïðîåêòà. Òóê ãîëÿìà å ðîëÿòà íà íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è ìåäèèòå.

27


Коя е най-важната стъпка, която трябва да направи българската държава, за да се справи с проблема с изтезанията?

ÂÅÑÅËÈÍ ÂÓ×ÊÎÂ: Òðÿáâà äà èìà åôåêòèâíî ðàçñëåäâàíå íà òâúðäåíèÿòà.

Àäâ. ÄÀÍÈÅËÀ ÄÎÊÎÂÑÊÀ: Ñúãëàñíà ñúì ñ òîâà, íî òðÿáâà äà ñå ìèñëè è çà íîðìàòèâíà ïðîìÿíà, çà öÿëîñòíî àäàïòèðàíå íà ÍÊ êúì âñè÷êè ôîðìè íà èçòåçàíèÿòà, êàêòî å ïðåäâèäåíî â ÷ë. 1 íà Êîíâåíöèÿòà.

ËÞÁÎÌÈÐ ÊÐÈË×ÅÂ: Ùå äîïúëíÿ – íåîáõîäèìî å îáó÷åíèå íà ïðàâîçàùèòíèòå è ïðàâîîõðàíèòåëíèòå îðãàíè.

ÊÐÀÑÈÌÈÐ ÊÚÍÅÂ: Â òàçè íàñîêà òðÿáâà äà ñå íàïðàâÿò ÷åòèðè íåùà: ïúðâî – äà ñå âúâåäàò ïîäõîäÿùè ñúñòàâè çà èçòåçàíèå â ÍÊ, çà äà ìîãàò äà áúäàò åôåêòèâíî ïðåñëåäâàíè è íàêàçâàíè èçâúðøèòåëèòå; âòîðî – äà ñå îñèãóðè íåçàâèñèìîñò íà ðàçñëåäâàíèÿòà; òðåòî – äà ñå îñèãóðè íåçàâèñèì âúíøåí ìîíèòîðèíã íà ïîëèöåéñêèòå ìåñòà çà çàäúðæàíå; è ÷åòâúðòî – äà èìà åôåêòèâåí äîñòúï äî ïðàâíà çàùèòà îùå îò ìîìåíòà íà çàäúðæàíåòî, âêëþ÷èòåëíî ÷ðåç ñèñòåìàòà íà áåçïëàòíà ïðàâíà ïîìîù.


28


Доживотният затвор без замяна, справедливостта

и жестокостта

Åëèöà Ãåðãèíîâà

ЗАТВОРЕНИ ИНСТИТУЦИИ

Ìàëêî õîðà èìàò äîñòúï äî âñè÷êè äîæèâîòíî ëèøåíè îò ñâîáîäà â Áúëãàðèÿ. Îùå ïî-ìàëêî ñà òåçè, êîèòî ñà çàñòàâàëè ëèöå â ëèöå ñ ïîâå÷åòî äîæèâîòíè è ñà ñå âçèðàëè â î÷èòå èì íàñàìå. Òîâà, ÷å ñúì åäíà îò òÿõ, ìå àíãàæèðà äà ïîòúðñÿ îòãîâîð íà âúïðîñà çàùî ïðåäëîæåíèåòî çà îòìÿíà íà íàêàçàíèåòî „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà“ ñðåùà òàêàâà ÿðîñòíà ñúïðîòèâà.

Áúðçàì äà óòî÷íÿ, ÷å íå èçëàãàì ðåçóëòàòè îò íàó÷íî èçñëåäâàíå, íå ïðàâÿ ïðîôåñèîíàëåí àíàëèç, íÿìàì ïðåòåíöèè çà áåçïîãðåøíîñò è îðèãèíàëíîñò. Èñêàì ñàìî äà ïðîâîêèðàì ðàçìèñúë, êàòî ñïîäåëÿ ðàçñúæäåíèÿòà ñè íà îáèêíîâåí ÷îâåê, êîãîòî îáà÷å ïðîôåñèÿòà è ñúäáàòà ÷åñòî ñðåùàò è ñ „ïðåñòúïíèöè“, è ñ „æåðòâè“. Çàùîòî íà ïðúâ ïîãëåä âúïðîñúò äà èìà èëè íå äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà å ñâúðçàí è ñëåäâà îò îòãîâîðà íà âúïðîñà ÷èè èíòåðåñè ñà ïðèîðèòåòíè – íà çëîñòîðíèêà èëè íà æåðòâàòà, íà áëèçêèòå è, â ïî-øèðîê ñìèñúë – íà öÿëîòî îáùåñòâî.

Ñïîðåä ìåí òî÷íî òîâà îòúæäåñòâÿâàíå íà äâàòà âúïðîñà å àáñîëþòíî íåòî÷íî è âîäè äî òàêúâ îæåñòî÷åí îòïîð ñðåùó ïîðåäíîòî ïðåäëîæåíèå çà îòïàäàíå íà íàé-òåæêîòî íàêàçàíèå îò Íàêàçàòåëíèÿ êîäåêñ íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, èçäèãíàòî òîçè ïúò îò âèñîòàòà íà ïðåçèäåíòñêàòà èíñòèòóöèÿ â ëèöåòî íà âèöåïðåçèäåíòà.

Ìåõàíèçìúò, ïî êîéòî òàêà ñïîíòàííî ñå ñôîðìèðà ìàñàòà íà íåñúãëàñèåòî â îòãîâîð íà âñÿêà èäåÿ çà õóìàíèçèðàíå íà íàêàçàòåëíàòà ïîëèòèêà, å ñúâñåì ëîãè÷åí - ðàçáèðàåìà ðåàêöèÿ íà îáåçâåðåíè è èçòîðìîçåíè õîðà, æèâååùè â íåñèãóðíîñò, çà êîèòî „äà æèâååø“ å ðàâíîçíà÷íî „äà îöåëÿâàø“. Â íåãî çíà÷èòåëíà ðîëÿ íà êàòàëèçàòîð èãðàÿò è æóðíàëèñòè, êîèòî â åôèð ñ äåòàéëíà îáðàçíîñò ðèñóâàò äåéñòâèòåëíè êàðòèíè íà ãàâðà ñ æèâîòà, çàâúðøâàéêè ðàçêàçà ñè ñ ðåòîðè÷åí âúïðîñ êàòî òîçè: „À âèå áèõòå ëè ïóñíàëè äúùåðÿ ñè âå÷åðíî âðåìå ñ èçâúðøèòåëÿ íà òîâà äåÿíèå, êîãàòî ãî îñâîáîäÿò îò çàòâîðà?!“

29

„Ñòðàõúò å ìàéêà íà æåñòîêîñòòà.“

Ìîíòåí

Ðàçáèðà ñå, îòãîâîðúò å ÍÅ è òîé ïðîèçòè÷à îò ðåæèìà íà çàùèòà, êîéòî ñúçíàíèåòî âêëþ÷âà àâòîìàòè÷íî ïðåä çàïëàõàòà îò çàãóáà íà íàé-öåííîòî. Òîçè âðîäåí èíñòèíêò çà ñàìîñúõðàíåíèå èçèñêâà áåçóñëîâíî ïðåìàõâàíå íà îïàñíîñòòà, à òîâà ìîæå äà ñå ñëó÷è åäèíñòâåíî ñ îêîâàâàíåòî é çàâèíàãè èëè ñ ôàêòè÷åñêîòî é ïðåìàõâàíå. Åòî, ÷å ñòèãíàõìå è äî åñòåñòâåíèÿ ïðîòèâîâåñ íà äåêëàðèðàíàòà îò ã-æà Ìàðãàðèòà Ïîïîâà ðåøèòåëíîñò äà ðàáîòè ñðåùó ñúùåñòâóâàíåòî íà íàêàçàíèåòî „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà“ – âúçîáíîâÿâàíå íà äåáàòà çà ñìúðòíîòî íàêàçàíèå.

Êàòî âñÿêà ìàñà è ìàñàòà, ïîäêðåïÿùà ðåïðåñèâíàòà íàêàçàòåëíà ïîëèòèêà, íå ìîæå äà îñòàíå áåç ëèäåð, êîéòî äà ÿ îñåäëàå è äà âçåìå þçäèòå â ñâîè ðúöå, ïîëó÷àâàéêè åìîöèîíàëíèÿ é çàðÿä. È òúé êàòî òîçè çàðÿä å èçêëþ÷èòåëíî íàñèòåí è ìîùåí, è ã-í Êèðèë Ãóìíåðîâ, êîéòî ïðèïîçíàâà â ñåáå ñè ëèöåòî íà îïîçèöèÿòà íà êàóçàòà íà ã-æà Ïîïîâà, ñè ïîçâîëÿâà äà êâàëèôèöèðà äîðè âèñøèòå åâðîïåéñêè óïðàâíèöè êàòî õîðà, ëèøåíè îò ðàçóì çàðàäè õóìàííèòå èì óáåæäåíèÿ.

Íî íåêà îñòàâèì åìîöèèòå íàñòðàíà, çàùîòî òå íè íîñÿò ïî ïîâúðõíîñòòà, è äà âíèêíåì â ñúùíîñòòà íà ïðîáëåìà, êàòî ðàçãëåäàìå îñíîâíèòå àðãóìåíòè ïðîòèâ îòìÿíàòà íà „äîæèâîòíèÿ çàòâîð áåç çàìÿíà“.

ÏÐÅÂÅÍÖÈßÒÀ. Äà çàïî÷íåì ñ ðàçëèêèòå ìåæäó íàêàçàíèÿòà „äîæèâîòåí çàòâîð“ è „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà“. Ïî íà÷èíà íà èçïúëíåíèå òå ñà èäåíòè÷íè, íÿìà íèêàêâà ðàçëèêà. Äîðè â íÿêîè çàòâîðè, êîãàòî ïîïèòàòå íà÷àëíèêà êîëêî îò äîæèâîòíèòå ñà „áåç çàìÿíà“, ùå âèäèòå, ÷å, çà äà âè îòãîâîðè, ùå èçèñêà ñïðàâêà, çàùîòî çà àäìèíèñòðàöèèòå íà çàòâîðèòå òîçè ôàêò å áåç çíà÷åíèå. Îñâåí òîâà „äîæèâîòíèÿò çàòâîð áåç çàìÿíà“, ñúùî êàòî „äîæèâîòíèÿ çàòâîð“, íå å àáñîëþòíî ôèêñèðàí äî ôèçè÷åñêàòà ñìúðò íà îñúäåíèÿ. È ïðè äâåòå íàêàçàíèÿ å âúçìîæíà ðåäóêöèÿ. Â ïúðâèÿ ñëó÷àé ìåõàíèçìúò å ñàìî åäèí – ïîìèëâàíå îò âèöåïðåçèäåíòà. Âúâ âòîðèÿ ñëó÷àé, îñâåí ïîìèëâàíåòî, å ðåãëàìåíòèðàíà è âúçìîæíîñò çà ñúäåáíà çàìÿíà. Êàêâî ïðåäñòàâëÿâà


ïîìèëâàíåòî? Èñòîðè÷åñêè òîçè èíñòèòóò âîäè íà÷àëîòî ñè îò „âñåâëàñòèåòî íà âñåäúðæåöà“, êîéòî êàòî òàêúâ å èìàë è ïðàâîòî íà ìèëîñò êúì îñúäåíèÿ. Âúïðåêè ÷å â ñúâðåìåííèòå äåìîêðàòè÷íè îáùåñòâà ïðàâîìîùèÿòà íà äúðæàâíèÿ ãëàâà ñà ñèëíî îãðàíè÷åíè, òîâà ïðàâî å çàïàçåíî. Â Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, êúäåòî ïðåçèäåíòúò èìà îñíîâíî ïðåäñòàâèòåëíè ôóíêöèè, èíñòèòóöèÿòà ìó ñúùî å îâëàñòåíà ñ ïðàâîòî äà ïîìèëâà. Îñúùåñòâÿâà ñå îò âèöåïðåçèäåíòà, êîéòî èìà â òîâà ìó êà÷åñòâî ñïåöèàëåí ñúâåùàòåëåí îðãàí – Êîìèñèÿ ïî ïîìèëâàíåòî. Âñÿêà ìîëáà çà ïîìèëâàíå ñå ðàçãëåæäà îò êîìèñèÿòà è ñå äîêëàäâà íà âèöåïðåçèäåíòà ñúñ ñòàíîâèùå. Ñòàíîâèùåòî íà êîìèñèÿòà îáà÷å ïî íèêàêúâ íà÷èí íå îáâúðçâà âèöåïðåçèäåíòà. Íåùî ïîâå÷å, âèöåïðåçèäåíòúò íÿìà çàäúëæåíèå äà ìîòèâèðà ðåøåíèåòî ñè. Ò.å. ïðè åäèíîäóøíî ðåøåíèå íà êîìèñèÿòà, ÷å äàäåíà ìîëáà íå ñëåäâà äà áúäå óâàæåíà, âèöåïðåçèäåíòúò å â ïðàâîòî ñè äà ïîäïèøå óêàç çà ïîìèëâàíå, ïðè òîâà áåç êàêâîòî è äà å çàäúëæåíèå äà ðàçÿñíÿâà çàùî. Ïðàâîòî íà ïîìèëâàíå å óðåäåíî êàòî àáñîëþòíà ñóáåêòèâíà ïðåöåíêà íà åäíî ëèöå. Àêî „áåç çàìÿíà“ áúäå îòìåíåíî, òî çà âñè÷êè äîæèâîòíî îñúäåíè ùå áúäå âúçìîæåí è äðóãèÿò ìåõàíèçúì – ñúäåáíèÿò. Ìàêàð ïðàâíàòà óðåäáà íà ñúäåáíàòà çàìÿíà â ñåãà äåéñòâàùèòå ÍÊ è ÍÏÊ äà å íåïúëíà[1], çàìÿíàòà ïî ñúäåáåí ðåä áåçñïîðíî å ïî-äåìîêðàòè÷íà è ïðîçðà÷íà. Â íåÿ ó÷àñòâà çàäúëæèòåëíî ïðîêóðîð , à ðåøåíèåòî ñå âçèìà îò äâàìà ñúäèè è òðèìà ñúäåáíè çàñåäàòåëè â îêðúæåí ñúä.

„Äîæèâîòíèÿò çàòâîð“ íåïðàâèëíî å íàðè÷àí „äîæèâîòåí çàòâîð ñ ïðàâî íà çàìÿíà“, çàùîòî ïðàâî íà çàìÿíà íå ñúùåñòâóâà. Ïðåäâèäåíà å ïðàâíà âúçìîæíîñò. Â Áúëãàðèÿ äîñåãà ñúäúò å çàìåíèë äîæèâîòíàòà ïðèñúäà ñúñ ñðî÷íà ñàìî íà åäèí ëèøåí îò ñâîáîäà. Â èíòåðåñ íà èñòèíàòà êúì äíåøíà äàòà âñå îùå íå ñà ìíîãî îñúäåíèòå, êîèòî îòãîâàðÿò íà èçèñêâàíåòî äà ñà èçòúðïåëè 20 ãîäèíè îò íàêàçàíèåòî ñè, çà äà èñêàò çàìÿíà íà äîæèâîòíàòà ïðèñúäà ñ òðèäåñåò ãîäèøíî ëèøàâàíå îò ñâîáîäà. Íî ìàêàð è ñ âðåìåòî îòãîâàðÿùèòå ôîðìàëíî íà óñëîâèåòî äà ñå óâåëè÷àâàò, òîâà

[1] Âèæ äèñåðòàöèÿ „Äîæèâîòíèÿò çàòâîð ïî íàêàçàòåëíîòî ïðàâî íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ“, Îðìàíäæèåâà Íåâåíà, íàó÷åí ðúêîâîäèòåë äîö. ä-ð Áîðèñ Âåë÷åâ, Ñîôèÿ, 2012 ã., ñòð. 19


30

íå îçíà÷àâà, ÷å òàçè ïðàâíà âúçìîæíîñò ùå ñå ðåàëèçèðà çà çíà÷èòåëåí áðîé ëèøåíè îò ñâîáîäà. Ñïåêóëàöèÿ å äà ñå òâúðäè, ÷å àêî „äîæèâîòíèÿò çàòâîð áåç çàìÿíà“ áúäå îòìåíåí, óëèöèòå ùå ñå íàïúëíÿò ñ „âñÿêàêâè èçðîäè“.

Ìèñëÿ, ÷å ðàçëèêàòà ìåæäó äâàòà âèäà íàêàçàíèÿ íå å òîëêîâà ñúùåñòâåíà, ÷å îòïàäàíåòî íà åäèíèÿ âèä – òîçè áåç çàìÿíà, äà íàìàëè ïðåâàíòèâíàòà ðîëÿ, êàêâàòî áåçñïîðíî íàêàçàíèÿòà èãðàÿò. Â äîïúëíåíèå – äîêàçàíî å, ÷å íå ñòðîãîñòòà íà ïðåäâèäåíîòî íàêàçàíèå, à íåãîâàòà íåîòâðàòèìîñò èìà ïî-ãîëÿì ïðåâàíòèâåí åôåêò Ò.å. èçâúðøèòåëÿò ìèñëè äàëè äåÿíèåòî è àâòîðñòâîòî ìó ùå áúäàò ðàçêðèòè, äàëè ùå áúäå çàëîâåí è, àêî áúäå çàëîâåí, äàëè îáâèíåíèåòî ùå ðàçïîëàãà ñ äîñòàòú÷íî äîêàçàòåëñòâà, çà äà ìó áúäå íàëîæåíî íàêàçàíèå îò ñúäà. Ñ êàêâî òî÷íî ùå áúäå íàêàçàí – ñ 15, 20 ãîäèíè, äî æèâîò èëè äîæèâîòåí áåç çàìÿíà - å âúïðîñ, êîéòî àíãàæèðà âíèìàíèåòî ìó íà ìíîãî ïî-êúñåí åòàï, ñëåä èçâúðøâàíå íà ïðåñòúïëåíèåòî.Ïðåäâèä èçëîæåíèòå àðãóìåíòè, ñìÿòàì ÷å å íåñåðèîçíî äà ñå òâúðäè, ÷å „äîæèâîòíèÿò çàòâîð áåç çàìÿíà“ òðÿáâà äà îñòàíå â èìåòî íà ïðåâåíöèÿòà.

ÑÏÐÀÂÅÄËÈÂÎÑÒÒÀ. Èçïèñâàíåòî íà òàçè äóìà ïðîâîêèðà íåñúçíàòåëíà óñìèâêà, ïîñëåäâàíà îò òåæêà âúçäèøêà… ñïðàâåäëèâîñò… Çà íèêîãî íå å òàéíà, ÷å çà ñõîäíè äåÿíèÿ, ïðè åäíàêúâ ðåçóëòàò, åäèí èçâúðøèòåë ìîæå äà ïîëó÷è ñðî÷íà ïðèñúäà, äðóã äîæèâîòíà, òðåòè – äîæèâîòíà áåç çàìÿíà. Îïðåäåëÿùèòå ôàêòîðè ñà òîëêîâà ìíîãî, ÷å íÿìà äà ñå îïèòâàì äîðè äà ãè èçáðîÿ. Ñèãóðíà ñúì â åäíî, ÷å íå âñè÷êè îò äîæèâîòíî îñúäåíèòå áåç çàìÿíà ùÿõà äà ïîëó÷àò òàêàâà ïðèñúäà, àêî èìàõà ïðîôåñèîíàëíà çàùèòà, à íå àäâîêàò, êîéòî äà ïðèñúñòâà â ñúäåáíàòà çàëà „ñëóæåáíî“. Èìà äîæèâîòíî îñúäåíè, ÷èèòî ïðèñúäè íå ñà ñòèãíàëè äî òðåòà èíñòàíöèÿ, ïðîñòî çàùîòî îñúäåíèòå íå ñà èìàëè äîñòàòú÷åí êàïàöèòåò äà íàïèøàò æàëáà è äà ÿ ïîäàäàò â ñðîê. Ñúäåáíèòå ðåøåíèÿ, ïîñòàíîâÿâàùè íàé-ñóðîâîòî íàêàçàíèå, ñà äåòàéëíî àíàëèçèðàíè â èçñëåäâàíå íà ä-ð Èâà Ïóøêàðîâà – ïðåäñåäàòåë íà Êîìèñèÿòà çà ïîìèëâàíåòî; ïðåäñòîè ïóáëèêóâàíå íà òðóäà é, çàòîâà àç íÿìà äà ñå âïóñêàì â ïîäðîáíîñòè ïî òåìàòà.

Òóê å ìÿñòîòî äà îòáåëåæèì è ñëó÷àèòå íà äîêàçàíè ñúäåáíè ãðåøêè.

Àç èñêàì îáà÷å äà ðàçãëåäàì ïðîÿâëåíèåòî è îòíîøåíèåòî êúì ñïðàâåäëèâîñòòà íå íà íèâîòî íà ñúäåáíàòà ñèñòåìà, à íà ïî-íèñêî è ïî-øèðîêî íèâî – íà íèâîòî íà îáùåñòâîòî, çàùîòî:

Áåçðàçëè÷èåòî êúì ìàëêîòî çëî, âîäè êúì ãîëÿìîòî çëî

Îáùåñòâåíîòî ÷óâñòâî çà ñïðàâåäëèâîñò ñå èçîñòðÿ, êîãàòî íÿêîé òðÿáâà äà áúäå íàêàçàí. Íî ìîæåøå ëè äà áúäå ïðåäîòâðàòåíî äåÿíèåòî ìó?! Çàùî îáùåñòâîòî ñå àêòèâèçèðà, êîãàòî âå÷å å êúñíî?!

Íàøèòå äåöà ñà íàõðàíåíè. Ïðîáëåìúò, ÷å íå÷èè ÷óæäè ñà ãëàäíè, íå å íàø ïðîáëåì – äà íå ñà ãè ðàæäàëè, êàòî íå ìîãàò äà ãè ãëåäàò… Íàøèòå äåöà ñïÿò â ñòàÿòà ñè â áåçîïàñíîñò. Íå íè å ãðèæà, ÷å â ñúñåäñòâî íÿêîé ñå ãàâðè ñúñ ñâîåòî… Íî âèíîâíè ëè ñà îíåçè ÷óæäèòå èëè íè÷èèòå äåöà? È çàùî èñêàìå âúçìåçäèå çà äåòåòî, êîåòî êðàäå, çà äà îöåëåå, à íå çà òåçè, êîèòî äîïóñêàò òî äà ãëàäóâà? Ñ êàêâî ïðàâî ñúäèì íàñèëâàíèÿ êàòî ñòàíå íàñèëíèê, ñëåä êàòî ñìå ñè çàòâàðÿëè î÷èòå çà óæàñà, êîéòî å ïðåæèâÿâàë, äîêàòî å áèë áåçïîìîùåí?

„Íå ñúäè íèêîãî ïðåäè äà ñè õîäèë ñ ìîêàñèíèòå ìó ïîëîâèí ëóíà.“

Èíäèàíñêà ïîãîâîðêà

È äîêàòî ðåïðåñèâíèÿò ïîäõîä å ðàçáèðàåì äîíÿêúäå çà èçâúðøèòåëèòå íà æåñòîêè óáèéñòâà, çà ìåí å íåîáÿñíèìî â ðàìêèòå íà ñïðàâåäëèâîñòòà çàùî íàïðèìåð åäíî ìàëîëåòíî äåòå áèâà íàñòàíåíî â êîðåêöèîííî çàâåäåíèå (ÂÓÈ), ñëåä êàòî å âëÿçëî â ÷óæäî ìàçå, îòêúäåòî å âçåëî êîìïîò îò êðóøè, çà äà ãî èçÿäå. À êàêúâ äðóã èçáîð å èìàëî òîâà äåòå? Äà îñòàíå ãëàäíî? Êàêâà å íåãîâàòà âèíà, ÷å áàùà ìó å â çàòâîðà è ìàéêà ìó íå ìîæå äà ñå ãðèæè çà íåãî è ïåòòå ìó áðàòÿ è ñåñòðè? Äåòåòî íå å áèëî íàñòàíÿâàíî â ñîöèàëíî çàâåäåíèå. Ò.å. íå å ïîëó÷èëî íèêàêâà ãðèæà, ïðåäè äà áúäå ñàíêöèîíèðàíî çà „ïðîòèâîïðàâíîòî ñè ïîâåäåíèå“[2]. Êàêâî ùå ñòàíå êàòî ïîðàñíå?

[2] Âèæ Ðåøåíèå ¹ 37 íà Ðàéîíåí ñúä Êîòåë îò 29. 06. 2012 ã.

31

ДОЖИВОТНИЯТ ЗЯТВОР БЕЗ ЗАМЯНА,...

Êàêúâ èçáîð ìó îñòàâèõìå?

Ñàìîòî ïîíÿòèå çà ñïðàâåäëèâîñò èçêëþ÷âà èçáèðàòåëíèÿ ïîäõîä – èëè ñìå ñïðàâåäëèâè, èëè íå ñìå.

„Äîæèâîòíèÿò çàòâîð å íàêàçàíèå àáñîëþòíî ïî ñâîÿ õàðàêòåð è âñÿêî àáñîëþòíî íàêàçàíèå ïðåäïîëàãà àáñîëþòíà âèíà, êàêâàòî íÿìà âñúùíîñò.“ Ëàçàð Ãðóåâ, ïðåäñåäàòåë íà Âúðõîâíèÿ êàñàöèîíåí ñúä

ÂÚÇÌÅÇÄÈÅ, êîåòî îáùåñòâîòî äúëæè íà ïî÷åðíåíèòå ìàéêè. Ïðè öÿëîòî ìè óâàæåíèå è ñúïðè÷àñòèå êúì áåçãðàíè÷íàòà èì ìúêà è áîëêà íå âÿðâàì, ÷å ïðîèçíàñÿíåòî íà ïðèñúäà „äîæèâîòåí çàòâîð áåç çàìÿíà“ ùå íàìàëè ïîâå÷å áîëêàòà èì îò „äîæèâîòåí çàòâîð“. Äà, òðóäíî ùå å åäèí äåí ñëåä ïîâå÷å îò 30 ãîäèíè, àêî ïàëà÷úò íà äåòåòî èì áúäå îñâîáîäåí. Íî íÿìà ëè äà èì å òðóäíî äà ñè ïðåäñòàâÿò êàê äîæèâîòíî îñúäåíèÿò áåç çàìÿíà å æèâ âñåêè äåí, íà òîïëî, íàõðàíåí… è ìàéêà ìó ìîæå äà ãî ïðåãúðíå, êîãàòî òÿõíîòî äåòå îòäàâíà å èçÿäåíî îò ÷åðâåè äâà ìåòðà ïîä ñòóäåíàòà çåìÿ…, äîðè ñìúðòíîòî íàêàçàíèå íå ìîæå äà óòîëè æàæäàòà çà âúçìåçäèå, çàùîòî ùå áúäå áúðçà ñìúðò, à íå ìú÷èòåëíà è áàâíà, êàòî òàçè íà æåðòâàòà…, êàêúâòî è ñöåíàðèé äà ñè ïðåäñòàâèì, áîëêàòà îò çàãóáàòà íà íàé-áëèçêèòå íè íèêîãà íå ìîæå äà áúäå êîìïåíñèðàíà, çàùîòî:

„Íèùî íå å ïî-áåçïëîäíî îò æàæäàòà çà îòìúùåíèå.“

Àðèñòîòåë

ÍÅÏÎÏÐÀÂÈÌÎÑÒ… Íåêà çà ìèíóòà ñå çàìèñëèì çà ïðåæèâÿíîòî îò íàñ ñàìèòå çà ïîñëåäíèòå 30 ãîäèíè

(èëè íåêà ñà ïî-ìàëêî çà òåçè, êîèòî 30 ãîäèíè ãè îòâåæäàò â ïðåäðîäèëíèÿ ïåðèîä). Ïðåç êîëêî ìíîãî æèòåéñêè óðîöè è èçïèòàíèÿ ñìå ìèíàëè è êàê âñåêè äåí å îñòàâÿë ñâîÿ îòïå÷àòúê âúðõó íàøàòà ëè÷íîñò. À ìîæåòå ëè äà ïðåäâèäèòå êàêúâ ùå ñòå ñëåä 30 ãîäèíè è àêî ìîæåòå, ãàðàíòèðàòå ëè, ÷å ùå áúäåòå òî÷íî òàêúâ? Ìîæå ëè äà ñòå ñèãóðåí, çà íÿêîé, êîéòî ïî÷òè íå ïîçíàâàòå, ÷å ñëåä 30 ãîäèíè ùå áúäå ñúùèÿ „èçðîä“?

Âúâ âñåêè îò íàñ æèâåÿò è „àíãåëúò“, è „äÿâîëúò“, íî

„Òúìíèíàòà íå ìîæå äà èçãîíè òúìíèíàòà.

Îìðàçàòà íå ìîæå äà ïðîãîíè îìðàçàòà.“ Ìàðòèí Ëóòåð Êèíã

Àêî èñêàìå ñâåòëèíà, òðÿáâà äà îòêðèâàìå è ìúæäóêàùàòà èñêðèöà è â íàé-òúìíàòà äóøà è äà è äàâàìå ñèëà äà ñå ðàçãîðè, çàùîòî âñÿêà çàãàñåíà èñêðèöà ïðàâè ñâåòà íè ïî-òúìåí.

Ïðåìàõâàíåòî íà „áåç çàìÿíà“ ùå çàïàëè ñâåòëèíà â ìíîãî òúìíè òóíåëè…, à ïðè

„Îêî çà îêî, çúá çà çúá – öåëèÿò ñâÿò ùå îñëåïåå.“

Ìàõàòìà Ãàíäè

È íàêðàÿ, íåêà â íàâå÷åðèåòî íà Ðîæäåñòâî ñè ñïîìíèì êàê Èñóñ îòâðúùà íà êðàäåöà, êîéòî å áèë ðàçïúíàò äî íåãî íà êðúñòà: „Èñòèíà òè êàçâàì: äíåñ ùå áúäåø ñ Ìåí â ðàÿ!“.

Íåêà òàçè Êîëåäà áúäåì ïî-äîáðè. Ïðåäè äà ñúäèì, äà ñå îïèòâàìå äà ðàçáèðàìå è àêî ñìå äîñòàòú÷íî ñèëíè - äà ïðîùàâàìå.


Елица Гергинова е юрист, изследовател в Българския хелзинкски комитет, съавтор на доклада „Доживотният затвор без замяна – нечовешко и унизително наказание“, 2010 г.


32

ЕВРОПЕЙСКИ СЪД ПО ПРАВАТА НА ЧОВЕКА

България бе осъдена за изтезание

на заподозрян в съучастие

в убийството на Андрей Луканов

Ñ ðåøåíèå ïî äåëîòî Ëåíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ îò 4 äåêåìâðè 2012 ã. Åâðîïåéñêèÿò ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà (ÅÑÏ×) óñòàíîâè, ÷å Þðèé Ëåíåâ å áèë èçòåçàâàí îò ïîëèöåéñêè ñëóæèòåëè ñ öåë èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ. Òîâà å ïúðâîòî äåëî ñðåùó Áúëãàðèÿ, ïî êîåòî èçòåçàíèåòî å îñíîâíîòî ñðåä âñè÷êè óñòàíîâåíè íàðóøåíèÿ

Æàëáîïîäàòåëÿò, Þðèé Ëåíåâ, å àðåñòóâàí â äîìà ñè íà 1 þíè 1999 ã. Òîé å òðàíñïîðòèðàí ñ ìèêðîáóñ ñ êà÷óëêà íà ãëàâàòà äî Êîïðèâùèöà. Îùå ïî ïúòÿ

å ìàëòðåòèðàí îò ñúïðîâîæäàùèòå ãî ïîëèöàè ñ þìðóöè, òâúðäè ïðåäìåòè, êàêòî è ñ ïðèòèñêàíå íà ãëåçåíèòå íà êðàêàòà ÷ðåç âðàòàòà íà ìèêðîáóñà. Ïî ïúòÿ íÿêîëêî ïúòè ãóáè ñúçíàíèå. Îòêàðàí å âúâ âèëàòà íà ÌÂÐ â Êîïðèâùèöà, êúäåòî èçòåçàíèÿòà ïðîäúëæàâàò îòíîâî ñ êà÷óëêà íà ãëàâàòà. Ïîëèöàèòå çàáèâàò îñòðè ïðåäìåòè ïîä íîêòèòå íà ðúöåòå ìó, ïîñòàâÿò ïðåäìåòè ìåæäó ïðúñòèòå ìó è ãè ñòèñêàò, çà äà ïîëó÷è áîëêè â ñòàâèòå, áèÿò ãî ñ þìðóöè è ðèòíèöè. Ñëåä òîâà Ëåíåâ å ðàçïèòâàí âúâ âèëàòà îò Áîòüî Áîòåâ, òîãàâàøåí íà÷àëíèê

ЕВРОПЕЙСКИ СЪД ПО ПРАВАТА НА ЧОВЕКА

íà îòäåë „Òåæêè ïðåñòúïëåíèÿ ñðåùó ëè÷íîñòòà” â íàöèîíàëíàòà ïîëèöèÿ. Ðàçïèòúò å ñâúðçàí ñ åâåíòóàëíîòî ìó ñúó÷àñòèå â óáèéñòâîòî íà áèâøèÿ ïðåìèåð íà Áúëãàðèÿ Àíäðåé Ëóêàíîâ. Ïî âðåìå íà çàäúðæàíåòî ìó âúâ âèëàòà íà ÌÂÐ ñïðÿìî íåãî ñà èçïîëçâàíè ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, áåç çà òÿõ äà å ïîëó÷åíî ðàçðåøåíèå ïî ïðåäâèäåíèÿ â çàêîíà ðåä.

Ñëåä ðàçïèòà â Êîïðèâùèöà Ëåíåâ å îòâåäåí îáðàòíî â Ñîôèÿ, êúäåòî å çàäúðæàí ïî îáâèíåíèå â ñúó÷àñòèå â óáèéñòâîòî íà Ëóêàíîâ â àðåñòà íà Íàöèîíàëíàòà ñëåäñòâåíà ñëóæáà. Îáâèíåíèåòî ìó å ïðåäÿâåíî ëè÷íî îò ñëåäîâàòåëÿ Áîãäàí Êàðàéîòîâ. Ñúùèÿò äåí å ïðåãëåäàí îò ëåêàðêàòà íà ñëóæáàòà, êîÿòî óñòàíîâÿâà „ìíîæåñòâî êðúâîíàñÿäàíèÿ íà ìèøíèöèòå, ïðåäìèøíèöèòå è êèòêèòå íà äâåòå ðúöå, ðàçêúñíà êîíòóçíà ðàíà íà ëÿâàòà êèòêà è âòîðèÿ ïðúñò íà ëÿâàòà ðúêà, êðúâîíàñÿäàíèÿ íà ëÿâîòî áåäðî è íà äâàòà ãëåçåíà, êðúâîíàñÿäàíèÿ âúðõó ïîäáåäðåíèöàòà íà ëåâèÿ êðàê”. Ñúïðóãàòà è ìàéêàòà íà Ëåíåâ ïîëó÷àâàò ðàçðåøåíèå äà ãî âèäÿò åäâà äâå ñåäìèöè ïî-êúñíî. È äâåòå ñà óæàñåíè îò ãëåäêàòà ñ âñå îùå îáèëíèòå ñëåäè ïî òÿëîòî ìó â ðåçóëòàò îò ìàëòðåòèðàíåòî. Âïîñëåäñòâèå, ïî âðåìå íà çàäúðæàíåòî íà Ëåíåâ å íàïðàâåí íîâ ïðåãëåä è îñâèäåòåëñòâàíå, êîèòî ïîòâúðæäàâàò íàðàíÿâàíèÿòà. Ïîâå÷å èíôîðìàöèÿ çà ôàêòèòå ïî èçòåçàâàíåòî è ðàçïèòèòå íà æàëáîïîäàòåëÿ ìîãàò äà áúäàò íàìåðåíè â íåãîâàòà îðèãèíàëíà æàëáà ïðåä ÅÑÏ× òóê.

Â ðåçóëòàò îò èçòåçàíèÿòà Ëåíåâ äàâà ñàìîèíêðèìèíèðàùè ïîêàçàíèÿ, âúç îñíîâà íà êîèòî å îñúäåí íà äîæèâîòåí çàòâîð çà ñúó÷àñòèå â óáèéñòâîòî íà Àíäðåé Ëóêàíîâ. Âïîñëåäñòâèå îáà÷å òîé, êàêòî è äðóãèòå ñúó÷àñòíèöè, å îïðàâäàí, êàòî ñúäúò îòêàçâà äà çà÷åòå òåçè ïîêàçàíèÿ, çà êîèòî ïðèåìà, ÷å ñà äîáèòè â íàðóøåíèå íà çàêîíà. Ñðåùó ÷àñò îò ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè, êîèòî ñà îòãîâîðíè çà èçòåçàíèÿòà, å ïîâäèãíàòî îáâèíåíèå çà ïðè÷èíÿâàíå íà ëåêà òåëåñíà ïîâðåäà. Áîòüî Áîòåâ íå å ïðèâëå÷åí êàòî îáâèíÿåì. Íà 30 îêòîìâðè 2006 ã. ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè ñà îïðàâäàíè îò Ñîôèéñêèÿ âîåíåí ñúä. Òîé ïðèåìà, ÷å òå ñà èçïîëçâàëè ñèëà çàêîííî ñ öåë äà ïðåîäîëåÿò ñúïðîòèâàòà íà Ëåíåâ ïî âðåìå íà àðåñòà. Ïðèñúäàòà å îáæàëâàíà, íî íà 30 þëè 2007 ã. òÿ å ïîòâúðäåíà

îò Âîåííî-àïåëàòèâíèÿ ñúä, ÷èåòî ðåøåíèå å îêîí÷àòåëíî.

Â ðåøåíèåòî ñè ÅÑÏ× ïðèåìà, ÷å æàëáîïîäàòåëÿò å áèë èçòåçàâàí â íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 îò Åâðîïåéñêàòà êîíâåíöèÿ çà ïðàâàòà íà ÷îâåêà, êîéòî çàáðàíÿâà èçòåçàíèÿòà, íå÷îâåøêîòî è óíèçèòåëíî îòíàñÿíå è íàêàçàíèå. Èçòåçàíèåòî å ïðè÷èíÿâàíå íà ñèëíà áîëêà è ñòðàäàíèå íà ëèöå îò èëè ïî ïîäáóæäàíå, èëè ñ ÿâíîòî èëè ìúë÷àëèâî ñúãëàñèå íà äúðæàâíî èëè äðóãî ïóáëè÷íî äëúæíîñòíî ëèöå ñ åäíà èëè íÿêîëêî öåëè, â ñëó÷àÿ – çà èçòðúãâàíå íà ïîêàçàíèÿ. Â îöåíêàòà ñè íà õàðàêòåðà íà ìàëòðåòèðàíåòî êàòî èçòåçàíèå (çà ðàçëèêà îò íå÷îâåøêîòî èëè óíèçèòåëíî îòíàñÿíå) ÅÑÏ× îáðúùà îñîáåíî âíèìàíèå íà óìèøëåíèòå äåéñòâèÿ íà ïîëèöåéñêèòå ñëóæèòåëè, êîèòî ñà çàáèâàëè òâúðäè ïðåäìåòè ïîä íîêòèòå íà Ëåíåâ è ñà ïðèòèñêàëè ïðúñòèòå ìó. Ñúäúò ñúùî òàêà îáðúùà âíèìàíèå íà íåãîâîòî òðàíñïîðòèðàíå è äúðæàíå ñ êà÷óëêà íà ãëàâàòà â äðàñòè÷íî íàðóøåíèå íà çàêîíà è ñ öåë äà áúäå äåçîðèåíòèðàí â îáñòàíîâêàòà, êàêòî è íà ôàêòà, ÷å òîé å èçòåçàâàí â „ñåêðåòíà áàçà” íà ÌÂÐ â Êîïðèâùèöà. Ñúäúò çàÿâÿâà, ÷å òîé „íå ñå ñúìíÿâà, ÷å ìàëòðåòèðàíåòî, ÷èéòî ðåçóëòàò ñà íàðàíÿâàíèÿòà íà íîêòèòå è ïðúñòèòå íà æàëáîïîäàòåëÿ, å ïðè÷èíåíî ñ öåë äà ñå ñëîìè íåãîâàòà ôèçè÷åñêà è ìîðàëíà ñúïðîòèâà è äà ñå ïðèíóäè òîé êúì ñàìîïðèçíàíèå, êîåòî òîé ïðàâè. Òî ñëåäîâàòåëíî ñëåäâà äà ñå îöåíè êàòî èçòåçàíèå ïî ñìèñúëà íà ÷ëåí 3 îò Êîíâåíöèÿòà” (§117 îò ðåøåíèåòî). Ðåøåíèåòî ïî äåëîòî Ëåíåâ ñðåùó Áúëãàðèÿ å ïúðâîòî, â êîåòî ÅÑÏ× óñòàíîâÿâà èçòåçàíèå êàòî îñíîâíîòî íàðóøåíèå. Â åäèíñòâåíèÿ ïðåäèøåí áúëãàðñêè ñëó÷àé (Áåêèðñêè ñðåùó Áúëãàðèÿ), â êîéòî Ñúäúò óñòàíîâÿâà èçòåçàíèå, îñíîâíîòî íàðóøåíèå å íà ïðàâîòî íà æèâîò ïî ÷ëåí 2 îò ÅÊÏ×.

Íàðåä ñ ìàòåðèàëíî íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 îò Êîíâåíöèÿòà, ÅÑÏ× óñòàíîâÿâà è ðåäèöà äðóãè íàðóøåíèÿ. Òîé óñòàíîâÿâà è ïðîöåñóàëíî íàðóøåíèå íà ÷ëåí 3 ïîðàäè íååôåêòèâíîòî ðàçñëåäâàíå, â ðåçóëòàò îò êîåòî íèòî åäíî îò ëèöàòà, ó÷àñòâàëè â èçòåçàíèåòî íà Ëåíåâ, íå å îñúäåíî. Íåùî ïîâå÷å, Ñúäúò ïðåöåíÿâà, ÷å ïî ñàìèÿ ñè õàðàêòåð íàêàçàòåëíèòå îáâèíåíèÿ ñðåùó òÿõ, êîèòî ïðèêëþ÷âàò ñ òÿõíîòî îïðàâäàâàíå, íå ñà


34

БЪЛГАРИЯ БЕ ОСЪДЕНА ЗА ИЗТЕЗАНИЕ...

íàñî÷åíè êúì îñíîâíîòî, îò êîåòî òîé ñå îïëàêâà – „÷å òîé å áèë ïîäëîæåí óìèøëåíî íà ìàëòðåòèðàíå ñ öåë èçòðúãâàíå íà ñàìîïðèçíàíèå” (§125 îò ðåøåíèåòî). Òîâà ïîâäèãà ñåðèîçíèÿ âúïðîñ ñ ëèïñàòà â áúëãàðñêèÿ Íàêàçàòåëåí êîäåêñ íà ñïåöèàëåí ñúñòàâ çà èçòåçàíèå, çàäúëæåíèå, êîåòî ñòðàíàòà íå èçïúëíÿâà âå÷å íÿêîëêî äåñåòèëåòèÿ. Èçòåçàíèåòî å ìåæäóíàðîäíî ïðåñòúïëåíèå, çà êîåòî Êîíâåíöèÿòà ïðîòèâ èçòåçàíèÿòà íà ÎÎÍ èçèñêâà óñòàíîâÿâàíå íà óíèâåðñàëíà þðèñäèêöèÿ. Òî íå ñëåäâà äà ñå ïîãàñÿâà ïî äàâíîñò.

ÅÑÏ× íàìèðà è íàðóøåíèå íà ÷ëåí 8 îò Êîíâåíöèÿòà ïîðàäè íåäîñòàòúöèòå íà ïðàâíàòà ðàìêà, ïîçâîëÿâàùà ïðîèçâîëíà óïîòðåáà íà ñïåöèàëíè ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà ïî îòíîøåíèå íà æàëáîïîäàòåëÿ. Ñúäúò íàìèðà ñúùî òàêà è íàðóøåíèÿ íà ÷ëåí 13 âúâ âðúçêà ñ ÷ëåíîâå 3 è 8 îò Êîíâåíöèÿòà. Òåçè íàðóøåíèÿ ñà ðåçóëòàò îò íåâúçìîæíîñòòà, ïîðàäè íåäîñòàòúöèòå íà ðàçñëåäâàíåòî è íåàäåêâàòíèòå çàêëþ÷åíèÿ íà áúëãàðñêèòå îðãàíè íà íàêàçàòåëíî ïðàâîðàçäàâàíå,

æàëáîïîäàòåëÿò äà ïîëó÷è îáåçùåòåíèå çà ïðåòúðïåíèòå íàðóøåíèÿ íà ïðàâàòà, ãàðàíòèðàíè â Êîíâåíöèÿòà. Òå ñúùî òàêà ñà ðåçóëòàò îò íåäîñòàòúöèòå íà Çàêîíà çà ñïåöèàëíèòå ðàçóçíàâàòåëíè ñðåäñòâà, êàêòî òîé å äåéñòâàë ïî âðåìå íà ñúáèòèÿòà, êîéòî íå äàâà âúçìîæíîñò íà çàñåãíàòèòå îò íåçàêîííî ïîäñëóøâàíå äà çàùèòÿò ñâîèòå ïðàâà.

Ñúäúò ïðèñúæäà îáåçùåòåíèå íà æàëáîïîäàòåëÿ â ðàçìåð íà 27 000 åâðî çà ïðåòúðïåíè íåèìóùåñòâåíè âðåäè, êàêòî è 4 000 åâðî çà ðàçíîñêè ïî äåëîòî.

Áúëãàðñêèÿò õåëçèíêñêè êîìèòåò ïðåäîñòàâè ïðàâíà ïîìîù íà Þðèé Ëåíåâ â ïðîèçâîäñòâîòî ïðåä Åâðîïåéñêèÿ ñúä ïî ïðàâàòà íà ÷îâåêà.

Íà àäðåñ http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng-press/pages/search.aspx?i=003-4181814-4950089 ìîæåòå äà âèäèòå îôèöèàëíîòî ïðåññúîáùåíèå íà Ñúäà ïî äåëîòî.

35

МНЕНИЕТО НА ЕКСПЕРТА

От 1926 г. досега българската статистика

не е публикувала официални данни за броя на помаците

МИХАИЛ

ИВАНОВ:

Каква е историята на понятието „помаци”, откъде идва то

и кое всъщност е по-използваното название – помаци или

българомохамедани?

Íàçâàíèåòî „ïîìàöè” å øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíî ñðåä ñàìàòà ãðóïà. Ñ äíåøíà äàòà òàçè ãðóïà å îòíîñèòåëíî íåõîìîãåííà è òàì ùå ñðåùíåì õîðà, êîèòî ñå îïðåäåëÿò åòíè÷åñêè êàòî ïîìàöè, ùå ñðåùíåì òàêèâà, êîèòî ñå îïðåäåëÿò êàòî áúëãàðè, è òðåòè, êîèòî ñå îïðåäåëÿò êàòî òóðöè. Â ìèíàëîòî òàçè ãðóïà å áèëà ìíîãî ïî-õîìîãåííà îò ãëåäíà òî÷êà íà íà÷èíà, ïî êîéòî ñàìà íàðè÷à ñåáå ñè. Àêî ñå âúðíåì â XIX âåê, ùå âèäèì, ÷å èçñëåäîâàòåëèòå ñà çàáåëÿçàëè ñúùåñòâóâàíåòî íà òåçè õîðà – òå ñà ìþñþëìàíè, ãîâîðÿò áúëãàðñêè åçèê è ñðåä òÿõ å øèðîêî ðàçïðîñòðàíåí òåðìèíúò „ïîìàöè”.

Ïúðâèÿò, êîéòî ñïîìåíàâà òîâà íàçâàíèå â ïèñìåí òåêñò, å Âàñèë Àïðèëîâ. Ïðåç 1841 ã. â „Äåííèöà íà íîâîáúëãàðñêîòî îáðàçîâàíèå”, ðàçêàçâàéêè çà âúçíèêâàíåòî íà ïúðâèòå ó÷èëèùà, òîé ñïîìåíàâà çà ïîìàöèòå è ïðîÿâÿâà èíòåðåñ êúì òÿõ è ïî-íàòàòúê. Â “Ãîðñêè ïúòíèê” Ðàêîâñêè ñúùî ãè íàðè÷à ïî òîçè íà÷èí – â áåëåæêèòå êúì òåêñòà òîé ïîìåñòâà öÿëà ïîåìà çà þíàêà-ïîìàê è ïîÿñíÿâà, ÷å èìà òàêîâà íàñåëåíèå, ÷å òîâà ñà ìþñþëìàíè, êîèòî ãîâîðÿò áúëãàðñêè åçèê è ñå íàðè÷àò ïîìàöè. Ïðåç öåëèÿ XIX âåê òå áèâàò íàðè÷àíè òàêà îò âñè÷êè èçñëåäîâàòåëè, êîèòî ñå çàíèìàâàò ñ òîçè âúïðîñ. Êúì êðàÿ íà âåêà íÿêîè áúëãàðñêè èçñëåäîâàòåëè çàïî÷âàò äà èçïîëçâàò òåðìèíà „áúëãàðè ìîõàìåäàíè” – Âàñèë Êúí÷îâ å åäèí îò òÿõ. Íî Ëþáîìèð Ìèëåòè÷, êîéòî èçñëåäâà ëîâåøêèòå ïîìàöè, èëè Ñòåôàí


36

ОТ 1926 г. ДОСЕГА БЪЛГАРСКАТА СТАТИСТИКА...

Âåðêîâè÷ ãè íàðè÷àò ïîìàöè. Ïî âðåìå íà ïúðâèòå ïðåáðîÿâàíèÿ ïðåç ÕÕ âåê òå ñúùî áèâàò íàðè÷àíè ïîìàöè. Ïúðâîòî ïðåáðîÿâàíå, êîåòî îò÷èòà åòíîäåìîãðàôñêèÿ ïîêàçàòåë “íàðîäíîñò”, å ïðåç 1900 ã. Èçêëþ÷âàì íàé-ïúðâèòå ïðåáðîÿâàíèÿ, íàïðàâåíè ïî àäìèíèñòðàòèâåí ïúò, êàêòî â Èçòî÷íà Ðóìåëèÿ, òàêà è â Êíÿæåñòâî Áúëãàðèÿ. Ñëåä òîâà ïî âðåìå íà ïðåáðîÿâàíèÿòà ïðåç 1905 ã., 1910 ã., 1920 ã. âñå îùå ñå èçïîëçâà òåðìèíúò „ïîìàöè”. Ïîñòåïåííî ïðåç 20-òå ãîäèíè ñå ïðàâè ïëàâåí ïðåõîä è ïðåç 1926 ã. ñå ïîÿâÿâà ïîíÿòèåòî „áúëãàðîìîõàìåäàíè”, â ñêîáè „ïîìàöè”, çà äà ïðåìèíåì êúì 30-òå ãîäèíè, êîãàòî î÷åâèäíî ñå ïðîìåíÿ îòíîøåíèåòî êúì ñàìàòà åòíîäåìîãðàôñêà ñòàòèñòèêà. Ïðåç 30-òå ãîäèíè èìà âúçõîä íà áúëãàðñêèÿ åòíè÷åñêè íàöèîíàëèçúì è ïðåç 1934 ã. âå÷å íÿìà äàííè çà ïîìàöèòå. Äîêîëêîòî èìà äàííè îò ïðåäèøíè ãîäèíè, òå âå÷å ñà íàðè÷àíè áúëãàðîìîõàìåäàíè è òîâà ñå âúçïðèåìà è îò êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì ñëåä 1944 ã. Òåðìèíúò „áúëãàðîìîõàìåäàíè” å òåðìèí, êîéòî ñå èçïîëçâà è îò äíåøíàòà åòíîäåìîãðàôñêà ñòàòèñòèêà â íåéíèòå îñêúäíè ïóáëèêàöèè – åäèí äîêëàä äî ïðåçèäåíòà Æåëåâ îò Íàöèîíàëíèÿ ñòàòèñòè÷åñêè èíñòèòóò ïðåç 1992 ã. è åäèí òåêñò íà ïðàâèòåëñòâîòî çà êîíñóìàöèÿ â Ñòðàñáóðã, êúäåòî ñå ãîâîðè îòíîâî çà áúëãàðè ìîõàìåäàíè.

Íàïîñëåäúê îòíîâî ñå àêòèâèçèðà äèñêóñèÿòà çà òåõíèÿ ïðîèçõîä. Ñúùåñòâóâàò ìíîãîáðîéíè âåðñèè. Àç íå áèõ íàâëèçàë íàäúëáîêî â òàçè áåçäúííà îáëàñò. Ìîãà äà êàæà, ÷å ïðåç XIX â. èçñëåäîâàòåëèòå, ïîâå÷åòî îò êîèòî íå ñà áúëãàðè, ïðèåìàò, ÷å ñòàâà äóìà çà íàñåëåíèå, êîåòî èìà áúëãàðñêè ïðîèçõîä, íî ÷èèòî íÿêîãàøíè ïðàäåäè ñà ïðèåëè èñëÿìà, òîåñò, ÷å ñòàâà äóìà çà èñëÿìèçèðàíî íàñåëåíèå. Íÿìà íèêàêâî ñúìíåíèå, ÷å òîâà íàñåëåíèå ãîâîðè áúëãàðñêè åçèê. Ïîñòåïåííî ñå ïîÿâÿâàò è äðóãè ãëåäíè òî÷êè.

Êàê ãëåäà íà òîâà íàñåëåíèå îñìàíñêàòà åòíîäåìîãðàôñêà ñòàòèñòèêà? Ïðåç XIX â. çàïî÷âàò ïðåáðîÿâàíèÿ, êàòî â Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ òðàäèöèîííî äåëåíèåòî íà íàñåëåíèåòî å äåëåíèå íà ðåëèãèîçíè îáùíîñòè, êîèòî ñå íàðè÷àò ìèëåòè. Ìèëåòúò íà ìþñþëìàíèòå å äîìèíèðàù â èìïåðèÿòà, òîâà å ìíîçèíñòâîòî. Íàðåä ñ òîâà èìà è ìèëåò íà ïðàâîñëàâíèòå õðèñòèÿíè, ìèëåò íà åâðåèòå, íà àðìåíöèòå, íà ïðîòåñòàíòèòå è ïð. Òàêà ÷å

ïîìàöèòå òàì ñà íåðàçëè÷èìè – òå ñà â ãðóïàòà íà ìþñþëìàíèòå. Èíòåðåñíî å äà ñå îòáåëåæè ïîäõîäúò ïðè àäìèíèñòðàòèâíîòî ïðåáðîÿâàíå, êîåòî Ãàâðèë Êðúñòåâè÷ îðãàíèçèðà íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ó÷ðåäÿâàíåòî íà îáëàñòòà Èçòî÷íà Ðóìåëèÿ, êîÿòî å â ñúñòàâà íà Îñìàíñêàòà èìïåðèÿ. Â ïóáëèêàöèÿòà íà äàííèòå îò ïðåáðîÿâàíåòî, ïîìàöèòå ñà âêëþ÷åíè â ãðóïàòà íà òóðöèòå, íî ïîä íàçâàíèåòî áúëãàðè-ìþñþëìàíè. Òàêà âåðîÿòíî áúëãàðñêàòà óïðàâà ïðàâè êîìïðîìèñ – çàïàçâà ñå îñìàíñêèÿ ïîäõîä ïîìàöèòå äà íå ñå îòäåëÿò îò òóðöèòå, íî âñå ïàê ñå ïîä÷åðòàâà áúëãàðñêèÿò èì ïðîèçõîä. Òîåñò òå ñà â ãðóïàòà íà òóðöèòå – åäè-êîëêî ñè òóðöè, îò êîèòî åäè-êîëêî ñè ñà áúëãàðè-ìþñþëìàíè. Ïî òîçè íà÷èí èìàìå òî÷íè äàííè çà ïîìàøêîòî íàñåëåíèå â Èçòî÷íà Ðóìåëèÿ, êîåòî ïî òîâà âðåìå íàáðîÿâà îêîëî 20 õèëÿäè äóøè.

Òðÿáâà äà êàæåì, ÷å ïîìàöèòå ñà òðóäíà òåìà çà áúëãàðñêàòà åòíîäåìîãðàôñêà ñòàòèñòèêà, â ÷èÿòî 130-ãîäèøíà èñòîðèÿ ñìå ñâèäåòåëè íà òðè âçàèìíî èçêëþ÷âàùè ñå ïîäõîäà:

1. ìàêàð è ìþñþëìàíè, ïîìàöèòå ñà åòíè÷åñêè áúëãàðè è íå òðÿáâà äà áúäàò íàáëþäàâàíè ñàìîñòîÿòåëíî;

2. ïîìàöèòå ñà åòíè÷åñêè áúëãàðè, íî ïðåäñòàâëÿâàò ñïåöèôè÷íà ãðóïà è çàòîâà òðÿáâà äà áúäàò íàáëþäàâàíè ñàìîñòîÿòåëíî;

3. ïîìàöèòå îáðàçóâàò åòíè÷åñêè îáîñîáåíà ãðóïà, êîÿòî òðÿáâà äà áúäå íàáëþäàâàíà êàòî òàêàâà.

Какви данни за помаците дава първото преброяване, което не

е организирано по административен път и което регистрира

етнодемографския показател “народност” – преброяването

през 1900 г.?

Íàøàòà ñòàòèñòèêà ïðèåìà, ÷å ñòàâà äóìà çà íàñåëåíèå, êîåòî å ñ áúëãàðñêè ïðîèçõîä. Ïîäõîäúò å â èçâåñòíà ñòåïåí äâîéíñòâåí – îò åäíà ñòðàíà, çà îòãîâîðèòå íà âúïðîñà êàêâà å íàðîäíîñòòà íà àíêåòèðàíèÿ èìà ïðåäâèäåí îòãîâîð „ïîìàê”, íî êîãàòî ñå ïóáëèêóâàò îôèöèàëíî äàííèòå, áðîÿò íà ïîìàöèòå å äàäåí â ïîäãðàôà íà ãðàôàòà „áúëãàðè”. Ïðè òîâà â óâîäíèÿ òåêñò ñå îáÿñíÿâà, ÷å „ïîìàöèòå, êîèòî, àêî è äà ñïàäàò ïî ìàòåðåí åçèê è íàðîäíîñò êúì áúëãàðèòå, ïîêàçàíè ñà îòäåëíî, çà äà ìîæå äà ñå çíàå ïî-òî÷íî òåõíèÿò áðîé è ìåñòîæèòåëñòâî”. Ñïîðåä ïðåáðîÿâàíåòî îò 1900 ã. îáùèÿò áðîé

37


íà ïîìàöèòå å 20 638 äóøè, êàòî òå ñà 3.22% îò „ìîõàìåäàíèòå” (òàêà å â ïóáëèêàöèÿòà) â Áúëãàðèÿ.

Êàêâî å ñïåöèôè÷íîòî çà òîâà íàñåëåíèå êàòî èäåíòè÷íîñò, êàòî áðîé è êàòî ìèãðàöèîííà äèíàìèêà ïðåç ïåðèîäà ñëåä ïðåáðîÿâàíåòî îò 1900 ã. äî íà÷àëîòî íà êîìóíèñòè÷åñêèÿ ðåæèì?

Èìà ïðîìÿíà â áðîÿ íà ïîìàøêîòî íàñåëåíèå â ðåçóëòàò íà âîéíèòå. Ñëåä Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà ìîæå äà ñå íàïðàâè ðåêàïèòóëàöèÿ, òúé êàòî ñëåä ïðåáðîÿâàíåòî ïðåç 1910 ã. èìàìå ïðèñúåäèíåíè íîâè òåðèòîðèè, êàòî åäíà ãîëÿìà ÷àñò îò òåçè òåðèòîðèè ñà íàñåëåíè ìíîãî êîìïàêòíî ñ ïîìàöè. Ñòàâà äóìà çà Ðîäîïèòå è áåçñïîðíî èìà íàðàñòâàíå íà ïîìàøêîòî íàñåëåíèå. Ïðåç 1910 ã. ïîìàöèòå â Áúëãàðèÿ ñà îêîëî 20 õèëÿäè, êàòî òåõíèÿò áðîé íàðàñòâà äî 87 729 ïðåç 1920 ã. è òå âå÷å ñà 12.7% îò „ìîõàìåäàíèòå” â Áúëãàðèÿ. Ïî-íàòàòúê ïðåç ãîäèíèòå èìà íàðàñòâàíå íà òîâà íàñåëåíèå íà áàçàòà íà åñòåñòâåíèÿ ïðèðàñò. Ñðåä ïîìàöèòå èìà è ìèãðàöèîííà äèíàìèêà, ìàêàð òîçè âúïðîñ äà íå å ïðåäìåò íà òîâà ìè èçñëåäâàíå. Ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ çàïî÷âàò ñèëíî äà ãðàâèòèðàò êúì Òóðöèÿ, òúé êàòî ñîöèàëíî-èêîíîìè÷åñêîòî èì ïîëîæåíèå íå å íèêàê äîáðî. Ïðåç 30-òå ãîäèíè ìèãðàöèÿòà íà ïîìàöèòå îò Ðîäîïèòå å ïî-ñëàáà – âåðîÿòíî èìà è èçâåñòíè îãðàíè÷åíèÿ îò ñòðàíà íà âëàñòèòå – â ñðàâíåíèå ñ ìèãðàöèÿòà íà òóðöèòå, ïðè êîèòî èìà åäèí íåïðåêúñíàò èçñåëíè÷åñêè ïîòîê êúì Òóðöèÿ. Ïðè ïðåáðîÿâàíåòî ïðåç 1934 ã. íàñòúïâàò ðàäèêàëíè ïðîìåíè. Èíôîðìàöèÿ çà ïîìàøêîòî íàñåëåíèå íå ñå ïóáëèêóâà, âêëþ÷èòåëíî è â Ñòàòèñòè÷åñêèÿ ãîäèøíèê. Èìà îáà÷å îñíîâàíèÿ äà ñå ïðåäïîëàãà, ÷å òîçè áðîé å áèë íàáëþäàâàí. Òàêà íàïðèìåð â äîêëàä íà ðàçóçíàâàòåëíèÿ îòäåë íà Ãåíåðàëíèÿ ùàá íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âîéíàòà îò 1947 ã. ñòàâà ÿñíî, ÷å îáùîòî ÷èñëî íà áúëãàðîìîõàìåäàíñêîòî íàñåëåíèå â Áúëãàðèÿ ïðè ïðåáðîÿâàíåòî ïðåç 1934 ã. å 110 322 äóøè.

Çà ìåíå å èíòåðåñåí âúïðîñúò çà òîâà äîêîëêî ãðóïàòà íà òåçè, êîèòî ñà ìþñþëìàíè, íî ãîâîðÿò áúëãàðñêè åçèê, ñå ïðèïîêðèâà ñ îíåçè, êîèòî ïî âðåìå íà ïðåáðîÿâàíèÿòà êàçâàò, ÷å ñà ïîìàöè. Åòî êàêâà å êàðòèíàòà – ïðåç 1900 ã. áúëãàðîåçè÷íèòå ìþñþëìàíè ñà 20 638, à òåçè, êîèòî ñà ñå ñàìîîïðåäåëèëè êàòî ïîìàöè ñà 20 726. Âèæäàòå, ÷å èìà ïðèïîêðèâàíå. Ïî-íàòàòúê ïðåç ãîäèíèòå çàïî÷âà åäíî îòêëîíåíèå â Ñåâåðíà Áúëãàðèÿ,

äîêàòî â Þæíà Áúëãàðèÿ äî ïðåáðîÿâàíåòî ïðåç 1920 ã. (çà êîåòî ðàçïîëàãàìå ñúñ ñúîòâåòíè äàííè) òîâà ïðèïîêðèâàíå ñå çàïàçâà. Ïðåç 1920 ã. â Þæíà Áúëãàðèÿ ïîìàöèòå ñà 83 952, à áúëãàðîåçè÷íèòå ìþñþëìàíè ñà 84 837.

Доколко от данните за проведените преброявания може

да се прави анализ за състоянието на тази група хора и за

спазването на техните права в рамките на комунистическия

режим?

Ñëåä 1944 ã. íèå âëèçàìå â çîíàòà íà çäðà÷à, âëèçàìå â åäíà ìúãëà. Îùå ïðåäè Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà âèæäàìå, ÷å âúîáùå íå ñå ïóáëèêóâàò äàííè çà íàðîäíîñò – êàçàõ âè âå÷å çà ïðåáðîÿâàíåòî îò 1934 ã. – íî â ñúùîòî âðåìå ïðåáðîÿâàíå ïî íàðîäíîñò èìà, çà äà çíàå àäìèíèñòðàöèÿòà è âëàñòòà êàêúâ å áðîÿò íà ðàçëè÷íèòå íàðîäíîñòè. Òîâà å òàêà, çàùîòî ïðåç 1934 ã. ñå ïðîâåæäà åäíà ïîëèòèêà íà ïðîáúëãàðñêà óíèôèêàöèÿ íà íàñåëåíèåòî. Òàçè òåíäåíöèÿ ñå çàïàçâà è ñëåä 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. Íÿìà äà íàìåðèòå ïóáëèêóâàíè äàííè çà òîâà êîëêî ñà ïîìàöèòå èëè áúëãàðîìîõàìåäàíèòå ïðè ïðåáðîÿâàíåòî îò 1946 ã., íî ñå çíàå êîëêî ñà òå. Êàòî øåô íà Íàöèîíàëíàòà ñòàòèñòèêà àêàä. Åâãåíè Ìàòååâ äîêëàäâà ïðåä êîìóíèñòè÷åñêîòî ðúêîâîäñòâî êîëêî ñà òå ïðåç 1946 ã. è ïðåç 1957 ã., êîãàòî å ñëåäâàùîòî ïðåáðîÿâàíå. Åâãåíè Ìàòååâ íàñòîÿâà áúëãàðîìîõàìåäàíèòå äà áúäàò ïðåáðîåíè îòäåëíî, çà äà ìîæå äúðæàâàòà äà ïðîâåæäà àäåêâàòíà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà òåõíèòå ïðîáëåìè. Ïðè ïðåáðîÿâàíåòî îò 1985 ã. âúîáùå íÿìà åòíîäåìîãðàôñêè ïîêàçàòåëè, ïðåç 1975 ã. èìà, íî íå ñà ïóáëèêóâàíè, ïðåç 1965 ã. çíàåì íåùî, íî òî å ñàìî çà âúòðåøíà êîíñóìàöèÿ. Â íà÷àëîòî íà 90-òå ãîäèíè êàòî ñúâåòíèê íà ïðåçèäåíòà Æåëåâ óñòàíîâèõ, ÷å âñúùíîñò åòíîäåìîãðàôñêàòà ñòðóêòóðà íà íàñåëåíèåòî, âêëþ÷èòåëíî êîëè÷åñòâåíèòå õàðàêòåðèñòèêè, îòíàñÿùè ñå äî „áúëãàðîìîõàìåäàíèòå” (êàêòî ñà íàðè÷àíè òå òîãàâà), ñà ñëåäåíè ìíîãî âíèìàòåëíî îò Äúðæàâíà ñèãóðíîñò è ìèëèöèÿòà íà îñíîâàòà íà äàííè îò âñÿêî îêðúæíî óïðàâëåíèå íà ÌÂÐ.

Променят ли се нещата след 1989 г.?

Ïî âðåìå íà ïðåáðîÿâàíåòî ïðåç 1992 ã. õîðàòà áÿõà ïèòàíè çà òÿõíàòà íàðîäíîñò, èìàøå ãîëÿìà ñâîáîäà è âñåêè ìîæåøå äà ñå ñàìîîïðåäåëè,


38

êàêòî íàìåðè çà äîáðå. Îñâåí òîâà ñå òúðñåøå åäíà èç÷åðïàòåëíîñò, ñàìèÿò çàêîí ïðåäïîëàãàøå òàêàâà èç÷åðïàòåëíîñò. Òîãàâà íàøàòà ãðóïà ïî åòíè÷åñêè âúïðîñè â ïðåçèäåíòñòâîòî ðàáîòåøå â íåïîñðåäñòâåíî ñúòðóäíè÷åñòâî ñ Êîìèñèÿòà ïî ïðåáðîÿâàíåòî è ñ Íàöèîíàëíèÿ ñòàòèñòè÷åñêè èíñòèòóò. Êîãàòî ñòàíà äóìà îáà÷å äà ñå îáîáùÿò è äà ñå ïóáëèêóâàò äàííèòå, çàïî÷íàõà êîëåáàíèÿòà. Ðúêîâîäèòåëÿò íà ÍÑÈ ïî îíîâà âðåìå ïðîô. Çàõàðè Êàðàìôèëîâ âñå ïàê èìà êóðàæà äà ïîäãîòâè è äà ïðåäîñòàâè íà ïðåçèäåíòà íà ðåïóáëèêàòà Æåëüî Æåëåâ ñïåöèàëåí äîêëàä, â êîéòî åòíîäåìîãðàôñêèòå ïîêàçàòåëè áÿõà ïðåäñòàâåíè â îáåêòèâíà ñâåòëèíà, íî çà ñúæàëåíèå ñàìî íà áàçàòà íà 2-ïðîöåíòíà èçâàäêà.

Тоест и тези данни останаха забулени в мъгла?

Äà. Áëàãîäàðåíèå íà åäíà íàøà ïóáëèêàöèÿ ñ Èëîíà Òîìîâà äàííèòå îò äîêëàäà íà Çàõàðè Êàðàìôèëîâ áÿõà ïóáëèêóâàíè â ñáîðíèêà „Àñïåêòè íà åòíîêóëòóðíàòà ñèòóàöèÿ â Áúëãàðèÿ”.

Какво сочат тези данни?

Òàçè õîìîãåííîñò – ïîìàöèòå ñà ïðèáëèçèòåëíî òîëêîâà, êîëêîòî å áúëãàðîåçè÷íîòî íàñåëåíèå – âå÷å ÿ íÿìà, âêëþ÷èòåëíî â Þæíà Áúëãàðèÿ. Èìàìå åäíî âåòðèëî, èìàìå åäíî ðàçöåïâàíå â ãðóïàòà. Òîåñò â ïåðèîä îò 72 ãîäèíè – îò 1920 ã. äî 1992 ã. – èìàìå åäíî ðàçãðúùàíå íà íÿêîëêî èäåíòè÷íîñòè. Ñïîðåä äîêëàäà íà ïðîô. Êàðàìôèëîâ íÿêîè îò õîðàòà êàçâàò: „Íèå ñìå åòíè÷åñêè áúëãàðè è ìþñþëìàíè ïî ðåëèãèÿ” – òîâà ñà 78 242 äóøè, êàòî îò òÿõ çà 70 251 äóøè ìàé÷èíèÿò åçèê å áúëãàðñêèÿò. Äðóãè îòãîâàðÿò: „Íèå ñìå åòíè÷åñêè òóðöè”. Òîâà ñà 65 085 äóøè. Òîåñò èìàìå íîâî ÿâëåíèå – ñèëíî èçðàçåíà òóðñêà èäåíòè÷íîñò, êîÿòî ñå ëîêàëèçèðà ãëàâíî â Çàïàäíèòå Ðîäîïè, â îáùèíè êàòî ßêîðóäà, Áåëèöà, Ñàòîâ÷à, Ãúðìåí è ñúùî òàêà â ïîìàøêèòå ñåëà ïî ñêëîíîâåòå íà Ïèðèí íàä Ãîöå Äåë÷åâ. Îñâåí òîâà èìàìå 63 595 äóøè, ÷èèòî ìàé÷èí åçèê å áúëãàðñêèÿò è êîèòî ñà ìþñþëìàíè, íî ñà çàÿâèëè ñïåöèôè÷íà åòíè÷åñêà èäåíòè÷íîñò – ïîìàê (èëè áúëãàðîìîõàìåäàíèí, ìþñþëìàíèí, àõðÿíèí è äð.).

Òàçè êàðòèíà ñå ïîâòàðÿ ïðè ïðåáðîÿâàíåòî îò 2001 ã. Òóê àç ñúì ñèëíî çàòðóäíåí äà íàïðàâÿ òî÷íè êîëè÷åñòâåíè èçâîäè, òúé êàòî íå ñúì çàïîçíàò ñ ïúëíèòå äàííè. Íî òàêà èëè èíà÷å èìà ïóáëèêàöèè,

êîèòî ñà çà âúíøíà óïîòðåáà – íàïðèìåð, äîêëàä íà ïðàâèòåëñòâîòî ïðåä Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ ñðåùó ðàñèçìà è íåòîëåðàíòíîñòòà – êîèòî, ñëåä êàòî ñå ñú÷åòàÿò ñ îôèöèàëíèòå äàííè îò ïðåáðîÿâàíåòî, âîäÿò äî èçâîäà, ÷å åòíè÷åñêîòî âåòðèëî ñå çàïàçâà.

Как стоят нещата при последното преброяване от 2011 г.?

Àç êàòåãîðè÷íî íå ïðèåìàì äà ïðàâÿ êàêâèòî è äà áèëî èçâîäè íà áàçàòà íà ðåçóëòàòèòå îò òîâà ïðåáðîÿâàíå, òúé êàòî òî ñïîðåä ìåíå, ñïåöèàëíî â òîçè êîíòåêñò å èçöÿëî êîìïðîìåòèðàíî. Íà áàçàòà íà çàêîíîâè ðàçïîðåäáè ñå ïîëó÷è òàêà, ÷å ìíîãî ãîëÿìà ÷àñò îò áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå íå îòãîâîðè íà òåçè âúïðîñè. Àç èìàì è ìíîãî âúïðîñè – íàïðèìåð, çàùî å òîëêîâà ãîëÿì ïðîöåíòúò íà íåîòãîâîðèëèòå íà åòíîäåìîãðàôñêèòå âúïðîñè çà âåðîèçïîâåäàíèå, ìàé÷èí åçèê è ðåëèãèÿ íà íîâîðîäåíèòå. Çíà÷è ðîäèòåëèòå ñà êàçàëè çà ñåáå ñè êàêâè ñà, íî çà íîâîðîäåíèòå íå çíàåì íèùî. Îñâåí òîâà å ìíîãî âèñîê ïðîöåíòúò – ïî÷òè äâà ïúòè ïî-ãîëÿì – íà íåîïðåäåëåíîñòòà â Ñìîëåíñêà îáëàñò, â ñðàâíåíèå ñ äðóãèòå îáëàñòè íà Áúëãàðèÿ. Ïðè òîâà ïðåáðîÿâàíå îêîëî 10% â öÿëàòà ñòðàíà íå ñà îòãîâîðèëè íà âúïðîñèòå çà ìàé÷èíèÿ åçèê è çà åòíè÷åñêàòà ãðóïà. Ïðè âåðîèçïîâåäàíèÿòà íåîïðåäåëåíîñòòà å 27%. Òîâà å èçêëþ÷èòåëíî âèñîê ïðîöåíò. Êàê ìîæå äà îöåíèòå êàêâà å ãðóïàòà íà áúëãàðîåçè÷íèòå ìþñëþìàíè ïðè ïîëîæåíèå, ÷å 27% íå ñà ñè êàçàëè ðåëèãèÿòà? Íà âúïðîñà çà âåðîèçïîâåäàíèåòî â Ñìîëåíñêè îêðúã íå ñà îòãîâîðèëè áëèçî 50%, à çà åòíè÷åñêà ãðóïà – ïîâå÷å îò 20%!

Как си обяснявате този висок процент на неопределеност в

Смоленския регион?

Òîâà èçèñêâà ñïåöèàëíî èçñëåäâàíå. Àç ìèñëÿ, ÷å Íàöèîíàëíèÿò ñòàòèñòè÷åñêè èíñòèòóò å çàäúëæåí äà ãî íàïðàâè, çà äà ðàçáåðåì çà êàêâî ñòàâà äóìà. Íî âúâ âñè÷êè ñëó÷àè îêîëî ñàìîòî ïðåáðîÿâàíå ñå ñúçäàäå èçêëþ÷èòåëíî íåçäðàâà àòìîñôåðà, ñúçäàäå ñå íàïðåæåíèå. Ñïîìíåòå ñè, ÷å ÂÌÐÎ îòèäå ïðè ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ Áîéêî Áîðèñîâ è ïîèñêà äà ñå ïðîìåíè ìåòîäèêàòà, â ðåçóëòàò íà êîåòî áå ïîèñêàíà îñòàâêàòà íà ïðåäñåäàòåëÿ íà ÍÑÈ. Íÿêîè îò íàé-äîáðèòå ñïåöèàëèñòè áÿõà óâîëíåíè. Âñè÷êî òîâà ñå îòðàçè íà õîðàòà. Àç èìàì õèïîòåçà, ÷å ñðåä ãðóïàòà íà áúëãàðîåçè÷íèòå ìþñþëìàíè èìà åäíà ãîëÿìà àïàòèÿ è íåäîâåðèå êúì ïðåáðîÿâàíèÿòà.

39

ОТ 1926 г. ДОСЕГА БЪЛГАРСКАТА СТАТИСТИКА...


Îáùî âçåòî òå ðàçñúæäàâàò òàêà – êàêòî è äà ñå ñàìîîïðåäåëèì, òå ùå íè çàïèøàò êàòî áúëãàðè èëè êàòî òóðöè, çàùî òîãàâà äà ãî ïðàâèì.

Защо нарекохте изследването си „Невидимите помаци”?

Âèæäàòå, ÷å ïîìàöèòå êàòî ãðóïà îñòàâàò íåâèäèìè â ïðîäúëæåíèå íà 87 ãîäèíè – îò 1926 ã. äîñåãà. Îò òîãàâà íèå íÿìàìå êàêâèòî è äà áèëî îôèöèàëíè äàííè çà òÿõ îò íàøàòà ñòàòèñòèêà. Ìîæå äà ãè ïðî÷åòåòå â ïóáëèêàöèè íà îòäåëíè àâòîðè, íî îôèöèàëíî òàêèâà äàííè íÿìà. Â òîìîâåòå íà áúëãàðñêàòà íàöèîíàëíà ñòàòèñòèêà òàçè ãðóïà å èç÷åçíàëà çà äîñòà äúëúã ïåðèîä îò âðåìå.

Какво е отношението на тези хора към религията,

различават ли се в това отношение от турците?

Çà ÷àñò îò ïîìàøêîòî íàñåëåíèå ðåëèãèÿòà å ôàêòîð, êîéòî óòâúðæäàâà òÿõíàòà èäåíòè÷íîñò. Òóðöèòå ñà íÿêàê ïî-ñïîêîéíè ñúñ ñâîÿòà èäåíòè÷íîñò, ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè òÿ íå ñå îñïîðâà, òå èìàò ñâîÿ åçèê è ñâîÿòà íåîñïîðâàíà êóëòóðà. Äîêàòî ïðè ïîìàöèòå íå å òàêà, ïðè òÿõ èìà îñïîðâàíå íà èäåíòè÷íîñòòà, çàòîâà òå òúðñÿò ðåëèãèÿòà, êàòî íåùî, âúðõó êîåòî äà ñå îïðàò. Òàêà ÷å ïî ïðèíöèï ñòåïåíòà íà ðåëèãèîçíîñò â Ðîäîïèòå, ñðåä ïîìàøêîòî íàñåëåíèå, âèíàãè å áèëà ïî-âèñîêà, êàêòî ïîêàçâàò è íàøèòå èçñëåäâàíèÿ.

Как гледате на акциите на ДАНС срещу радикалния ислям?

Èçêëþ÷èòåëíî êðèòè÷íî. Àç âå÷å âè êàçàõ, ÷å èìà îò÷óæäàâàíå, òúé êàòî íÿìà ïîëîæèòåëíè ñèãíàëè îò ñòðàíà íà âëàñòòà êúì òåçè íàøè ñúíàðîäíèöè. Íèòî åäíî ïðàâèòåëñòâî â Áúëãàðèÿ â ãîäèíèòå íà ïðåõîäà íå å âúçäåéñòâàëî ïîëîæèòåëíî â òåçè ðàéîíè. Òîâà å åäèíèÿò ôàêòîð. Âòîðèÿò ôàêòîð å âëèÿíèåòî íà ïîïóëèñòêèòå ïàðòèè. Òàêà ÷å òåçè õîðà èçâåäíúæ ñå îêàçàõà â ìåíãåìåòî íà ïîëèòè÷åñêàòà áèòêà ìåæäó ÄÏÑ è ïîïóëèñòêèòå ïàðòèè „Àòàêà”, ÂÌÐÎ, ÐÇÑ, à è â ÃÅÐÁ èìà

ïîïóëèñòêè òåíäåíöèè. Òåçè áèòêè ñå îòðàçÿâàò ìíîãî ñèëíî âúðõó òÿõíàòà èäåíòè÷íîñò. Â èêîíîìè÷åñêè ïëàí òàì ïîëîæåíèåòî ïðîäúëæàâà äà å ìíîãî òåæêî. È íà âñè÷êîòî îòãîðå èìàìå îòðèöàòåëíîòî âúçäåéñòâèå íà ñúâðåìåííèÿ ðåïðåñèâåí àïàðàò. Òîâà, êîåòî ñå ñëó÷è ïðåç ïîñëåäíèòå äâå-òðè ãîäèíè, áÿõà âëèçàíèÿ ïî äîìîâåòå ïî òúìíî. Ñïîìíÿòå ñè, êîãàòî äîâåäîõà êìåòà íà îáùèíà Ãúðìåí â Ñîôèÿ, çà äà íè îáÿñíÿò ïîñëå, ÷å òîé áèë ïîêàíåí ïî òîçè íà÷èí äà ïèå êàôå â ÄÀÍÑ. Ñïîìíÿòå ñè ñúùî ïîêàçíîòî èççåìâàíå íà ëèòåðàòóðà â ðàçëè÷íè ñåëèùà. Èççåõà ëèòåðàòóðà, êîÿòî õîðàòà ñà ñè êóïóâàëè, áèäåéêè ñòóäåíòè â àðàáñêèòå äúðæàâè. „Íåçàêîííà ëèòåðàòóðà”, òîçè òåðìèí å ïàðàäîêñàëåí, íåâåäíúæ ñìå ãîâîðèëè çà òîâà íà ñòðàíèöèòå íà „Îáåêòèâ”. Àêî ïðåãëåäàòå ìîÿòà áèáëèîòåêà, ùå íàìåðèòå ìíîãî êíèãè, êîèòî ñèãóðíî ñúùî áè òðÿáâàëî äà áúäàò èççåòè êàòî „íåçàêîííè”, êàòî ñúäúðæàùè àíòèäåìîêðàòè÷íà èäåîëîãèÿ. Îòêúäå íàêúäå ùå èççåìàø ëèòåðàòóðà, çàùîòî ñðåä íåÿ áè ìîãëî äà ñå ñúäúðæà è íåùî íåçàêîííî? Âñúùíîñò ïðàâèëîòî å ïðè îôèöèàëåí îáèñê äà îòèäåø äà òúðñèø íåùî êîíêðåòíî è, àêî ãî íàìåðèø, äà ãî âçåìåø. Òàêà å ïîíå â ñòàðèòå äåìîêðàöèè, èçãðàäåíè íà áàçàòà íà åâðîïåéñêàòà öåííîñòíà ñèñòåìà. À ñåãà è òîçè ïîêàçåí ïðîöåñ â Ïàçàðäæèê! Ðàçáèðà ñå, íåêà îñòàâèì ñúäúò ñïîêîéíî äà âçåìå ñâîåòî ðåøåíèå, íî ùî ñå îòíàñÿ äî îáâèíåíèåòî, äî òîâà, êîåòî ñà íàïðàâèëè ïðîêóðàòóðàòà è ÄÀÍÑ – îòíîâî èìàìå çàìåñòâàíå, ïîäìÿíà íà èñòèíñêàòà ïîëèòèêà ñ äåìîíñòðàòèâíè ñèëîâè ìåòîäè íà ñïåöèàëíèòå ñëóæáè è ïðîêóðàòóðàòà. Òîâà ìîæå äà äîâåäå äî êîíôðîíòàöèÿ, íî êàòî ìèíèìóì òî çàäúëæèòåëíî âîäè äî îò÷óæäåíèå. Òî âîäè äî âñå ïî-ãîëÿìî îòñëàáâàíå íà áúëãàðñêàòà èäåíòè÷íîñò íà ïîìàöèòå. Òå âñå ïî-ìàëêî è ïî-ìàëêî ÷óâñòâàò òàçè äúðæàâà êàòî ñâîÿ.

Ðàçãîâîðà âîäè

Äèìèòðèíà ×åðíåâà, ðåäàêòîð â Ïîðòàë Êóëòóðà.

Михаил Иванов е преподавател в НБУ по етническа политика и защита правата на човека. Съветник по етническите въпроси на президента Желю Желев (1990–1997) и секретар на Националния съвет по етническите и демографските въпроси към Министерския съвет (2001–2005). Повод за интервюто е неговото изследване “Невидимите помаци”.


40

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ

По документиÏðåäè íÿêîëêî ãîäèíè çà êðàòêî æèâÿõ â Øâåöèÿ. Äúðæàâà, ïîñëóæèëà çà ïðèìåð ïî îòíîøåíèå íà çà÷èòàíå ïðàâàòà íà ÷îâåêà, ðàâíîïîñòàâåíîñò íà ïîëîâåòå... îòòàì èäâà è Íîáåëîâàòà íàãðàäà, ñìÿòàíà çà íàé-ãîëÿìîòî ñâåòîâíî ïðèçíàíèå. Òàì, â ïðèÿòåëñêèÿ ìè êðúã, ñðåùíàõ ìëàäî ñåìåéñòâî. Ñìåñåí áðàê ìåæäó øâåäêà ñ ôåìèíèñòêè óáåæäåíèÿ è áåæàíåö îò Èðàê. Ñúäáàòà ãè ñðåùíàëà „ñëó÷àéíî”, çà äà ãè èçïèòà. Èíòåðåñíè õîðà, ñúñ ñâîáîäíè âúçãëåäè è ãîòîâíîñò çàåäíî äà ïðåîäîëÿâàò íåïðàâäèòå è ïðåäèçâèêàòåëñòâàòà â æèâîòà, ñ êîèòî ñå ñáëúñêâàò. Íå äúëãî ñëåä çàïîçíàíñòâîòî íè èì ñå ðîäè äåòå. Äîðè è â Øâåöèÿ íà äåòå îò ñìåñåí ïðîèçõîä ñå ãëåäà îñîáåíî. Íî íå òîçè ôàêò ïðèòåñíè ïðèÿòåëèòå è ðîäíèíèòå èì. Íàðåêîõà äåòåòî ñè ñ íåóòðàëíîòî èìå Êèäî, îò kid (äåòå íà àíãë.). Îùå ïðåäè ðàæäàíåòî ìó áÿõà òâúðäî ðåøåíè, ÷å òÿõíîòî äåòå íÿìà äà ñòàâà æåðòâà íà ïðåäðàçñúäúöèòå ñïðÿìî ïîëîâåòå. Îáëè÷àõà ãî ñ íåóòðàëíè öâåòîâå, èãðàåøå ñè ñ âñÿêà èãðà÷êà, êúì êîÿòî ïðîÿâåøå èíòåðåñ.

Ïðåç ïúðâàòà ãîäèíà îò æèâîòà íà Êèäî íèêîé íå ðàçáðà êàêúâ å íåãîâèÿò ïîë, äîðè íåãîâèòå áàáè è äÿäîâöè. Òîâà áåøå íàé-äúëáîêî ïàçåíàòà òàéíà. Âñè÷êè (ïðèçíàâàì ñè è àç) ïðàâåõìå îïèòè äà ãàäàåì äàëè å ìîì÷å èëè ìîìè÷å. Ïîíÿêîãà áÿõ ãîòîâà äà ñå îáçàëîæà, ÷å å ìîìè÷åíöå, äðóã ïúò íÿêàêúâ æåñò ìå óáåæäàâàøå â îáðàòíîòî. Âñÿêà ðàçõîäêà, âñÿêî èçëèçàíå çàåäíî ïðåäèçâèêâàõà ðàçãîâîðè. Îáñúæäàõìå äàëè å ðåäíî ïîëúò íà åäíî äåòå äà ñå êðèå, ñìèñúëà íà ïîäîáíî íà÷èíàíèå,

åôåêòà îò ïîäîáåí ñîöèàëåí åêñïåðèìåíò. Êèäî âå÷å å ãîëÿìî ìîì÷å, íà 5 ãîäèíêè. Âå÷å âñè÷êè ñà ñïîêîéíè, çàùîòî ìîãàò äà ãî âêàðàò â ðàìêàòà – ïîë-ìúæêè. Ðàäâà ñå íà ùàñòëèâîòî ñè äåòñòâî è âñåîòäàéíè ðîäèòåëè. Èãðàå ñè ñ êîëè÷êè, ïîñÿãà è êúì êóêëèòå, íî íàé-âå÷å ñå âúëíóâà îò øàðåíèòå áîè÷êè, êîèòî ðàçíàñÿ ïî áåëèòå ëèñòà, ïîíÿêîãà è ïî ñòåíèòå íà êúùàòà. Òîé âñå îùå íå çíàå, à è íå áè ðàçáðàë ñìèñúëà îò íà÷èíàíèåòî íà ðîäèòåëèòå ñè. Åäíî å ñèãóðíî îáà÷å, Êèäî

ще бъде преди всичко себе си,

à ñëåä òîâà, îíîâà êîåòî îáùåñòâîòî î÷àêâà îò íåãî äà áúäå.

Íåñëó÷àéíî âè îòâåäîõ â Øâåöèÿ çà ìîìåíò. Òî÷íî òàì òàçè ãîäèíà ñå ïîÿâè íîâîòî ìåñòîèìåíèå, íåóòðàëíîòî “õåí”, âàðèàíò ìåæäó “òîé” è “òÿ”. Òîâà ìåñòîèìåíèå ïîçâîëÿâà äà ñå ãîâîðè çà íÿêîãî, áåç äà ñå ðàçêðèâà ïîëúò ìó, çàùîòî âúïðîñíèÿò ÷îâåê å òðàíñïîëîâ èëè çàùîòî òàçè èíôîðìàöèÿ ïðîñòî íå å íóæíà.

È äîêàòî ÷îâåêúò è íåãîâàòà ñâîáîäà íà ñàìîîïðåäåëÿíå ñà íà ïî÷èò â Øâåöèÿ, â Áúëãàðèÿ,

преди да си човек, си документи

Èìå, ÅÃÍ, ëè÷íà êàðòà, òðóäîâà è çäðàâíà êíèæêà, áàíêîâà ñìåòêà... - õàðòèè è ïëàñòèêè.

Десислава Петрова

41

Ðàçëè÷íè ñòàòèñòèêè ñî÷àò, ÷å òðàíñïîëîâèòå õîðà ïðåäñòàâëÿâàò ìåæäó 0,2% è 0,4% îò íàñåëåíèåòî íà ñâåòà, èíòåðñåêñóàëíèòå ïîä 0,1%. Â Áúëãàðèÿ å òðóäíî äà ãîâîðèì çà ÷èñëà. Èìà õîðà, êîèòî âñå îùå ñëàãàò ðàâåí çíàê íà òðàíñïîëîâîñò è õîìîñåêñóàëíîñò. Ïîíÿòèåòî èíòåðñåêñóàëíîñò çâó÷è ñòðàííî è äàëå÷íî.

Äà ãî êàæà ïðîñòî: òðàíñïîëîâ å ÷îâåê, ÷èÿòî ïîëîâà èäåíòè÷íîñò è íåéíîòî ïðîÿâëåíèå ñå ðàçëè÷àâàò îò áèîëîãè÷íèÿ ìó ïîë. Èíòåðñåêñóàëåí ÷îâåê ñå ðàæäà ñ ïîëîâè áåëåçè è îò äâàòà ïîëà.

Ðàäâàì ñå, ÷å òàçè ãîäèíà çà ïðúâ ïúò ó÷àñòâàõ â ïî-øèðîêà äèñêóñèÿ ïî òåìàòà â Áúëãàðèÿ. Ðàäâàì ñå ñúùî, ÷å çà ðàçëèêà îò ïðåäè, â äèñêóñèÿòà âçåõà ó÷àñòèå è ñàìèòå „âèíîâíèöè” çà íåÿ. Äîïðèíåñîõà ñúñ ñâîÿ ëè÷åí ïðèìåð è èñòîðèè, îòñòîÿõà ïîçèöèèòå ñè. Ïîâîäúò: Èçñëåäâàíå îòíîñíî ñìÿíàòà íà ïîëà íà òðàíñ è èíòåðñåêñóàëíè õîðà â Áúëãàðèÿ, ïðàâíàòà ðàìêà è ñúäåáíàòà ïðàêòèêà è ñòðàòåãèÿ çà ïîäîáðÿâàíåòî èì.

Îêàçâà ñå, ÷å âúïðåêè øèðîêàòà íåîñâåäîìåíîñò ïî òàçè òåìà è êàòî öÿëî íåãàòèâíîòî îòíîøåíèå è

ïðåìåæäèÿ, ïðåç êîèòî ïðåìèíàâàò òðàíñïîëîâèòå è èíòåðñåêñóàëíèòå õîðà,

имаме добра новина:

áúëãàðñêèòå ñúäèëèùà ñà íà ïðàâ ïúò. Ñúäåáíàòà ïðàêòèêà ñå ðàçâèâà â ïîëîæèòåëíà ïîñîêà îò 2000-òà ãîäèíà íàñàì, êàòî çà ðàçëèêà îò ïðåäè, âå÷å âîäåùî ïðè âçåìàíåòî íà ðåøåíèÿ å ñàìîîïðåäåëÿíåòî íà ëèöåòî, à íå îáùåñòâåíèÿò èíòåðåñ. Äîïèòâàíèÿòà äî 30 ðàéîííè ñúäèëèùà ñà äîâåëè äî 23 îòãîâîðà è 13 ïðåäîñòàâåíè ñúäåáíè ðåøåíèÿ çà ñìÿíà íà ïîëà – 11 îò òÿõ ïîëîæèòåëíè. Íàêðàòêî, â Áúëãàðèÿ îïåðàöèè çà ñìÿíà íà ïîëà ñà ìèñèÿ âúçìîæíà. Ñòèãà äà èìàø ôèíàíñîâà âúçìîæíîñò, âðåìå, äîñòàòú÷íî ñèëà è ðåøèòåëíîñò, çà äà ñå èçïðàâèø ïðåä ïðèÿòåëèòå è ñåìåéñòâîòî ñè, ïðåä ñúäèÿòà, ñåêñîëîãà è õèðóðãà, è íàé-âå÷å ïðåä ñåáå ñè ñ íîâîòî ñè „àç”.

Öÿëàòà äèñêóñèÿ, êàêòî è ïðåïîðúêèòå, ïðîèçëåçëè îò íåÿ, è èçñëåäâàíåòî íà ôîíäàöèÿ „Ðåñóðñåí öåíòúð - Áèëèòèñ” è àäâîêàòñêî ñúäðóæèå “Ãðîçåâ è Äîáðåâà” ìîæåòå äà íàìåðèòå òóê.

Десислава Петрова е координатор „Кампании и комуникации“ на БХК. Активист за правата на човека. Бори се за равни права на българската ЛГБТ общност от 2000 г.


42

ПУБЛИЧНОСТ ЗА ЛГТБ

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

Палестина или кого обича ЕС

Äîðè è íèêîãà äà íå ñòå ÷óâàëè çà Ïàëåñòèíà, áðèòàíñêèÿò âúíøåí ìèíèñòúð íàñêîðî âè å ïðèíóäèë äà ñå âñëóøàòå â òîâà èìå. Íå çà äðóãî, à çàùîòî ïîñòàâè ñòðàííî óñëîâèå íà âúïðîñíàòà Ïàëåñòèíà: àêî èñêàòå äà âè ïðèçíàåì êàòî äúðæàâà, òðÿáâà äà îáåùàåòå, ÷å íÿìà äà ñúäèòå Èçðàåë â Ìåæäóíàðîäíèÿ íàêàçàòåëåí ñúä.

Â òîâà èçðå÷åíèå âñè÷êî å èçâúíðåäíî. Òî íå ìîæå äà ñå ïîâòîðè ïî àäðåñ íà äðóãè ìåñòà ïî ñâåòà â ñúùèÿ êîíòåêñò. Áëàãîäàðåíèå íà áðèòàíñêîòî ïîñëàíèå îáà÷å ñòàíà ÿñíà åäíà íå îñîáåíî âèäèìà òåíäåíöèÿ: Ìåæäóíàðîäíèÿò íàêàçàòåëåí ñúä ñå å ñäîáèë ñ îðåîëà íà ñåðèîçíà èíñòèòóöèÿ. Òàêà èçëèçà, ùîì êàòî ïðèçíàâàíåòî íà öÿëà äúðæàâà îò ñòðàíà íà Âåëèêîòî êðàëñòâî çàâèñè îò îáåùàíèåòî òàçè äúðæàâà ïðîñòî äà íå âíàñÿ èñê â åäíà ñãðàäà â Õàãà.

Âñúùíîñò, ïàëåñòèíñêàòà àâòîíîìèÿ òàêà è íå ðåàãèðà íà òîâà ïðåäëîæåíèå íà Ëîíäîí, êîåòî ïîçâîëè íà áðèòàíñêèÿ ïðåäñòàâèòåë â ÎÎÍ äà ãëàñóâà „âúçäúðæàë ñå“, êîãàòî ñå îáñúæäàøå êîñâåíîòî ïðèçíàâàíå íà Ïàëåñòèíà çà äúðæàâà.

Áëàãîäàðåíèå íà àáñóðäíîòî àíãëèéñêî

ïðåäëîæåíèå îáà÷å ñè ñïîìíèõìå çà ÌÍÑ è ðîëÿòà, êîÿòî òîé áè ìîãúë äà èçèãðàå â ñúâðåìåííàòà ïîëèòèêà.

Âúïðîñúò å òàì, ÷å ïðåäè äà ñå ïðåâúðíå çàîáèêîëíî â äúðæàâà ÷ðåç ãëàñóâàíå â ÎÎÍ, Ïàëåñòèíà íàïðàâè ñúùèÿ îïèò â Ìåæäóíàðîäíèÿ íàêàçàòåëåí ñúä, íî òîçè îïèò íå áåøå óñïåøåí.

Ïðåç ÿíóàðè 2009 ã. ìèíèñòúðúò íà ïðàâîñúäèåòî íà ïàëåñòèíñêàòà àâòîíîìèÿ Àëè Êàøàí ñå îáúðíà êúì ñúäà ñ òâúðäåíèåòî, ÷å „òåðèòîðèÿòà íà Ïàëåñòèíà“ ïðèçíàâà þðèñäèêöèÿòà íà ÌÍÑ. Êàøàí ñå ïîçîâà íà ïðåñòúïëåíèÿ, èçâúðøåíè îò èçðàåëñêè ÷àñòè ñðåùó ïàëåñòèíöè íà òåðèòîðèÿòà íà Ãàçà è ïîèñêà ñúäúò äà ãè ðàçñëåäâà. È ïîíåæå Èçðàåë íå ïðèçíàâà þðèñäèêöèÿòà íà ñúäà, Êàøàí ïðèáåãíà äî åäèí òåêñò îò óñòàâà íà ÌÍÑ, êîéòî äàâà ñëåäíàòà âúçìîæíîñò: „äúðæàâà, êîÿòî íå å ÷ëåí íà Ñòàòóòà“ ìîæå äà ñå îáúðíå êúì ÌÍÑ ñ ìîëáà ñúäúò èçâúíðåäíî äà ðàçñëåäâà êîíêðåòíî ïðåñòúïëåíèå, ñâúðçàíî ñ òåðèòîðèÿòà íà òàçè äúðæàâà èëè ñ íåéíè ãðàæäàíè.

Òðè ãîäèíè ïî-êúñíî ñúäúò îòõâúðëè òîâà èñêàíå, êàòî íàïîìíè, ÷å ñàìî ìåæäóíàðîäíî ïðèçíàòè

43

Татяна Ваксберг е журналист. Автор е на книгата „Милошевич и Трибуналът” и на филма „Технология на злото” за насилствената асимилация на българските турци. Била е кореспондент на радио „Свободна Европа” в Хага и Вашингтон. Има три национални награди за разследваща и аналитична журналистика. От 2009 г. води колонка в сп. „Обектив“.

äúðæàâè ìîãàò äà ñå ïðèñúåäèíÿâàò êúì Ðèìñêèÿ ñòàòóò, ó÷ðåäèë ÌÍÑ. Àêî ñúäúò áåøå ðåøèë îáðàòíîòî, çà Ïàëåñòèíà òîâà ùåøå äà îçíà÷àâà êîñâåíî ïðèçíàâàíå, ÷å òÿ å äúðæàâà.

Â ñâåòëèíàòà íà òîçè ïðèìåð áðèòàíñêîòî àáñóðäíî ïðåäëîæåíèå êúì ïàëåñòèíñêèòå âëàñòè ïðèäîáèâà è äðóã ñìèñúë: äàëè íàèñòèíà Ïàëåñòèíà áè òúðñèëà ñïðàâåäëèâîñò â ñúäà ñåãà, êîãàòî êîñâåíî å ñòàíàëà äúðæàâà, èëè å èçïîëçâàëà òîçè ñúä ñàìî çà äà ïîëó÷è ïðèçíàíèåòî, êîåòî ÎÎÍ è áåç òîâà ñåãà é äàäå? È îùå åäèí âúïðîñ: êàê ùå ïîñòúïè Åâðîïà, àêî ñúäúò âñå ïàê ïðèñòúïè êúì òàêîâà äåëî? È àêî ñòðàíèòå ñà â ñëîæíà ðîëÿ: Èçðàåë, êîéòî íå ïðèçíàâà ÌÍÑ, ïëþñ Ïàëåñòèíà, êîÿòî ãî ïðèçíàâà, íî ïúê íå å ñúâñåì èç÷åðïàòåëíî äúðæàâà.

Ãëàñóâàíåòî â ÎÎÍ ïîêàçà, ÷å ÅÑ äàëå÷ íå å åäèíåí ïî âúïðîñà çà èçðàåëî-ïàëåñòèíñêèÿ êîíôëèêò. Ñúþçúò íå óñïÿ äà èçëåçå ñ îáùà ïîçèöèÿ è âñÿêà îò ñòðàíèòå ÷ëåíêè ãëàñóâà ïî ñîáñòâåíî óñìîòðåíèå.

Äðóãàòà íîâèíà, ñâúðçàíà ñ îòíîøåíèåòî íà ñúþçà êúì òîçè êîíôëèêò, å â òîâà, ÷å ñàìî çà åäíà ãîäèíà ñèìïàòèèòå íà 7 åâðîïåéñêè ñòðàíè ñà ñå ïðèáëèæèëè ìíîãî ïîâå÷å êúì Ïàëåñòèíà, äîêàòî íèòî åäíà åâðîïåéñêà ñòðàíà íå å çàïî÷íàëà äà ïðîÿâÿâà ïîâå÷å ñèìïàòèè êúì Èçðàåë.

Ñúäÿ çà òîâà ïî åäíî ãëàñóâàíå â ÞÍÅÑÊÎ îò 2011 ã. Òîãàâà Ïàëåñòèíñêàòà àâòîíîìèÿ ñå áåøå îáúðíàëà êúì ÞÍÅÑÊÎ ñ ìîëáà äà ÿ ïðèåìå çà ïúëíîïðàâåí ÷ëåí íà îðãàíèçàöèÿòà. Òàçè ìîëáà áåøå ïðèåòà íà 1 íîåìâðè 2011 ã., êàòî âàæíîòî â ñëó÷àÿ å êàê ãëàñóâàõà ñòðàíèòå îò ÅÑ.Ïðåç íîåìâðè 2011 èìà 5 ñòðàíè îò ÅÑ ãëàñóâàëè êàòåãîðè÷íî „íå“ íà íîâèÿ – äúðæàâíè÷åñêè – ïàëåñòèíñêè ñòàòóò. Òîâà ñà áèëè Øâåöèÿ, Õîëàíäèÿ, Ãåðìàíèÿ, ×åõèÿ è Ëèòâà.

Ïðåç òàçè ãîäèíà îò òÿõ å îñòàíàëà ñàìî åäíà äúðæàâà „ïðîòèâ“ „äúðæàâíèÿ“ ñòàòóò íà Ïàëåñòèíà è òîâà å ×åõèÿ.

Øâåöèÿ å èçâúðøèëà íàé-ðÿçúê çàâîé – îò òâúðäî „íå“ å ïðåìèíàëà êúì òâúðäî „çà“. Õîëàíäèÿ, Ãåðìàíèÿ è Ëèòâà ñà ïðîìåíèëè òâúðäî îòðèöàòåëíîòî ñè îòíîøåíèå êúì äúðæàâíîñòòà íà Ïàëåñòèíà â ïîçèöèÿ „âúçäúðæàë ñå“.

Äðóãà ïðîìÿíà ñå çàáåëÿçâà â ãëàñóâàíåòî „âúçäúðæàë ñå“. Îáùî 3 ñòðàíè îò ÅÑ çà åäíà ãîäèíà ñà ïðîìåíèëè òàçè ïîçèöèÿ è ñà ÿ çàìåíèëè ñ ãëàñóâàíå â ïîëçà íà Ïàëåñòèíà. Òàêúâ õîä ñà ïðåäïðèåëè Èòàëèÿ, Äàíèÿ è Ïîðòóãàëèÿ.

Êúì òåçè åâðîïåéñêè äúðæàâè ñå äîáàâÿò è îùå äâå, êîèòî íå ÷ëåíóâàò â ÅÑ, íî çà åäíà ãîäèíà âðåìå ñà çàïî÷íàëè äà ïîäêðåïÿò ïàëåñòèíöèòå – òîâà ñà Øâåéöàðèÿ è Ãðóçèÿ.

Íèòî åäíà äúðæàâà â Åâðîïà íå å èçâúðøèëà ïðîìÿíà â îáðàòíà ïîñîêà. Íÿìà ñòðàíà, êîÿòî äà å áèëà „çà“ äúðæàâíèÿ ñòàòóò íà Ïàëåñòèíà, íî èçâåäíúæ äà ñå å ðàçêîëåáàëà. Îòòóê íàòàòúê ïðîìåíèòå â ÅÑ ìîæå äà ñå ñìÿòàò çà íåñúùåñòâåíè, íåïðåäñòàâèòåëíè èëè âðåìåííè, íî íÿìà êàê äà íå ñå ïðèçíàÿò çà åäíîïîñî÷íè.

Â ñúùîòî âðåìå ÅÑ ïðèçíàâà þðèñäèêöèÿòà íà ÌÍÑ.

Â òîçè êîíòåêñò, àêî ÅÑ èìà íàëåæàùà ðàáîòà â îáëàñòòà íà âúíøíàòà ñè ïîëèòèêà, òÿ, èçãëåæäà, å ñâúðçàíà ñ èçðàáîòâàíå íà åäèííà ïîëèòèêà êúì êîíôëèêòà ìåæäó Èçðàåë è Ïàëåñòèíà. ×ðåç ìåæäóíàðîäíîòî ïðàâîñúäèå, à íå ÷ðåç äèïëîìàöèÿòà èëè âîéíàòà, òîçè ïðîáëåì âå÷å òðîïà íà âðàòàòà íà Áðþêñåë.


44

КОЛОНКАТА НА ТАТЯНА ВАКСБЕРГ

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Бутането на ромските къщи в Мъглиж –

политически предизборен пиар?

Âñè÷êè ðîìè â ìàõàëàòà íà Ìúãëèæ ñà êîðåíÿöè. Íÿìà ïðèøúëöè. Îáâèíåíèÿòà ñðåùó ïðåäèøíèÿ êìåò, ÷å çàñåëâàë ðîìè è äàâàë àäðåñíè ðåãèñòðàöèè, èçãëåæäàò èçìèñëåíè. Íàáëèæàâàò èçáîðè è ðúêîâîäñòâîòî íà îáùèíàòà ïðåäïðèåìà äåéñòâèÿ, çà äà ïîêàæå ñèëíà ïîëèòè÷åñêà âîëÿ ïðåä èçáèðàòåëèòå. Â ñëó÷àÿ ìíîçèíñòâîòî - áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå, èçïèòâà çàäîâîëñòâî îò ïðåäïðèåòèòå ìåðêè. Âúïðåêè íÿêîëêî îòêàçà çà ñðåùà ñ ðúêîâîäñòâîòî íà îáùèíàòà, óñïÿõ äà ñå ñðåùíà ñ åäèí îò îáùèíàðèòå. Îêàçà ñå, ÷å êìåòîâåòå ñà àíãàæèðàíè. Äîðè îáùèíñêèÿò ñúâåòíèê îò ðîìñêè ïðîèçõîä ñè èçêëþ÷è òåëåôîíà â äåíÿ çà ñðåùà. Õîðàòà, ñ êîèòî ñå ñðåùàõ, íå ñìååõà äà ñè ðàçâúðæàò åçèöèòå.Ðàçáðàõ, ÷å òàåí ðîìñêè èíèöèàòèâåí êîìèòåò, áëèçúê äî êìåòà Ãîñïîäèíîâ, âçåë ðåøåíèå è íàïðàâèë ñïèñúê ñ êúùèòå çà áóòàíå. Â ðîìñêàòà ìàõàëà âèäÿõ, ÷å ñà áóòíàòè êúùè áåç íèêàêúâ ðåä è áåç ëîãè÷íà âðúçêà ñ ìîòèâèòå íà îáùèíàòà çà áåçðàçáîðíî ñòðîèòåëñòâî. Áÿõà ñúáîðåíè ïîñòðîéêè ïðåç äâå, òðè êúùè. Òîâà å ïîëèòèêà, êîÿòî îáùèíñêîòî ðúêîâîäñòâî ñè ïðàâè íà ãúðáà íà ðîìèòå.

Христо Христов

45

Ä-ð Äóøî Ãàâàçîâ, çàì.-êìåò íà Îáùèíà Ìúãëèæ: Áèâøèÿò êìåò íàðåäè äà ñå äàâàò àäðåñíè

ðåãèñòðàöèè íà ðîìèòå ñ öåë èçáîðåí òóðèçúì

Êúùèòå ñà ïîñòðîåíè ïðîòèâ çàêîíà. Íå ìîæå âñåêè äà èäâà è äà ñòðîè êúäåòî ñè ïîèñêà! Îò áëèçî 800 äóøè, æèâååùè â ìàõàëàòà, 320 ñà ïðèõîäÿùè îò äðóãè íàñåëåíè ìåñòà. Ñ óñòíè çàïîâåäè êúì ñëóæèòåëèòå íà îáùèíàòà áèâøèÿò êìåò íàðåäè äà ñå äàâàò àäðåñíè ðåãèñòðàöèè íà ðîìèòå ñ öåë èçáîðåí òóðèçúì.

Òîâà ñå ñëó÷âà â ïðîäúëæåíèå íà îñåì ãîäèíè, ïðåç äâàòà ìàíäàòà íà Ñòîé÷î Öîíåâ. 320 äóøè ñà ðåãèñòðèðàíè çà òåçè ãîäèíè.

Òå ñà ïîñòðîèëè êúùè âúðõó çåìÿ íà îáùèíàòà è ñà èçëåçëè ñ 50 ì èçâúí ïàðöåëà. Êàê ñòàâà ëè? - Çàñåëâàò ñå õîðàòà, äàâà èì ñå àäðåñíà ðåãèñòðàöèÿ, íàèìåíóâàò ñå óëèöè â êâàðòàëà. Óãîâîðêàòà å äà ãëàñóâàò çà íåãî. Äàäåíè ñà ïàðöåëè áåç íîòàðèàëåí àêò.

Èìà îêîëî 150 íåçàêîííè ðîìñêè ïîñòðîéêè, áóòíàëè ñìå 32, îñòàâà îùå 120 äà áóòíåì íàïðîëåò. Íàïðàâèõìå ãî ñåãà, çàùîòî âñå íÿêîãà òðÿáâà äà ãî íàïðàâèì. Ïðåöåíèëè ñìå êîè êúùè äà áóòàìå.

ИНТЕГРАЦИЯ НА МАЛЦИНСТВАТА

Ñúîáðàçèõìå ñå â ñåìåéñòâàòà äà íÿìà èíâàëèäè, áîëíè è âúçðàñòíè õîðà.

Íå ìîæå äà ñå ãîâîðè, ÷å ñà áóòíàòè êúùè. Âñè÷êè ïîñòðîéêè ñà êèðïè÷åíè. È äðóãèÿò ïðîáëåì å, ÷å ñà ïîñòðîåíè íà ìåòðè îò ïîäáàëêàíñêèÿ ïúò.

Îáùèíàòà èìà ïðîåêò çà ïîñòðîÿâàíå íà ôîòîâîëòàè÷åí ïàðê íà ÷àñò îò òåðåíà. Òàêà, ÷å ñå íàëàãà äà èç÷èñòèì ìÿñòîòî.

Äðóãèÿò ïðîáëåì å, ÷å ðîìèòå äúëæàò áëèçî 200 õèë. ëåâà çà âîäà íà ÂèÊ. Îò äðóæåñòâîòî èì ñïðÿõà âîäàòà è ñòàíà ñêàíäàë. Çàïî÷íàõìå ïðåãîâîðè, ïðåïèñêè, æàëáè. Ñ òðèñòà çîðà èì ïóñíàõà âîäàòà ïî÷àñîâî. Îò ÂèÊ ïîèñêàõà îáùèíàòà äà ïîåìå îòãîâîðíîñò è äà ïëàòè ñìåòêèòå, çàùîòî ïðåäèøíîòî ðúêîâîäñòâî ðàçðåøè äà ñå ïðåêàðà âîäà â ìàõàëàòà. Íèå íÿìà îòêúäå äà âçåìåì ïàðè è äà ïëàòèì, çàòîâà âñåêè òðÿáâà äà ñè ïëàùà.

Ïðåäóïðåäèëè ñìå ðîìèòå, ÷å ùå áúäàò ïðåìàõíàòè êúùèòå èì. Ïðîâåæäàëè ñìå ìíîãîêðàòíè ñðåùè ñ òÿõ. Íå ñìå ãè èçíåíàäàëè.

Ïðåäîñòàâèõìå èì âúçìîæíîñò äà ãè íàñòàíèì â Ïîìîùíîòî ó÷èëèùå, íî íèêîé íå ïîäàäå ìîëáà. Âñåêè å íàìåðèë íÿêàêúâ íà÷èí äà ñå ïîäñëîíè.

Â ïåðñïåêòèâà èäåÿòà íà íàøåòî îáùèíñêî ðúêîâîäñòâî å äà îñèãóðè 40 ïàðöåëà îò ïî 320 êâ. ì îáùèíñêà çåìÿ, áëèçî äî ìàõàëàòà, íà õîðàòà ñ ïðàâî íà ñòðîåæ.

Â ìîìåíòà âñåêè, êîéòî èñêà äà ïîëó÷è çåìÿ ñ ïðàâî íà ñòðîåæ, ìîæå äà ñè ïîäàäå ìîëáà â îáùèíàòà. Ïðîöåäóðàòà å â îáùèíñêèÿ ñúâåò äà ñå âíåñå ïðåäëîæåíèåòî è äà âçåìå ðåøåíèå çà ïðåäîñòàâÿíå íà ïàðöåëèòå. Ïîñëå ñå îáÿâÿâà òúðã.

Îáùèíàòà èìà íàìåðåíèå äà áúäå ïèëîòíà çà èçãðàæäàíå íà óíèôèöèðàí ðîìñêè êâàðòàë. Èìàìå ïðîåêò çà 200 ìëí. ëåâà çà ïîñòðîÿâàíå íà êúùè çà ðîìèòå.

Òîâà ìîæå äà ñå ñëó÷è â áëèçêîòî áúäåùå, àêî íàìåðèì ôèíàíñèðàíå.

Ñàøî Àíäðååâ, ìåñòåí àêòèâèñò: Èìà áóòíàòè êúùè, ñòðîåíè ïðåäè 20 ãîäèíè

Ðîìèòå áÿõà ïðåäóïðåäåíè, ÷å ùå èì áúäàò áóòíàòè êúùèòå. Èçïðàòåíè ñà ïèñìà, ïðîâåäåíè ñà ìíîãîêðàòíè ñðåùè, íà êîèòî ñà ïðèñúñòâàëè è ðîìñêè àêòèâèñòè. Âàðèàíòúò çà õîðàòà, îñòàíàëè íà óëèöàòà, å Ïîìîùíîòî ó÷èëèùå. Îáùèíàòà ðåøè äà ïðåäîñòàâè âðåìåííî æèëèùà òàì, çà äà èçêàðàò çèìàòà. Íî ðîìèòå íå èçÿâèõà æåëàíèå äà õîäÿò òàì. Õîðàòà, îñòàíàëè áåç æèëèùà, ñà áåäíè è ñà ñâèêíàëè äà æèâåÿò ñðåä îáùíîñòòà, â êúùèòå ñè. Ïîñòîÿííî ñå ñòðîè. Íàñåëåíèåòî ñå ðàçðàñòâà – íîðìàëíî å äà ñå ñòðîè. Íÿìà êúäå äà îòèäàò íà äðóãî ìÿñòî, çàòîâà ñòðîÿò â áëèçîñò äî ðîäíèíè. Ñðåä áóòíàòèòå êúùè èìà íà ïî 20 ãîäèíè. Èìà è ìíîãî ïðèëè÷íè ïîñòðîéêè. Íå âñè÷êè áóòíàòè ñà îò êèðïè÷, èìà è îò òóõëè. Èìà ìíîãî áåäíè õîðà, îñòàíàëè íà óëèöàòà. Òå ñà ñïåñòÿâàëè ìèçåðíè ïàðè, çà äà ñè ïîñòðîÿò ïî åäíà-äâå ñòàè ïðåäè 10-20 ãîäèíè. Ñåãà å íåâúçìîæíî. È äà èì ñå ïðåäîñòàâÿ çåìÿ çà íîâî ñòðîèòåëñòâî, åäâà ëè ùå ñå ñïðàâÿò.

Ìåæäó íåçàêîííèòå êúùè èìà è ãîëåìè ïîñòðîéêè, ìàñèâíè. Íå çíàì õîðàòà êàê ùå ïðåæèâåÿò äà îñòàíàò áåç äîìîâå, â êîèòî ñà äàëè æèâîòà ñè è ïàðèòå ñè. Â äíåøíî âðåìå êîé ìîæå äà ñòðîè?

Òóê ëÿòîòî ñå ðàáîòè òþòþí çà äðåáíè ïàðè. Õîðàòà ñå ñïàñÿâàò, êàòî õîäÿò â Ãúðöèÿ íà ñåçîííà ðàáîòà çà ïî 1 ìåñåö. Ïîñëåäíèÿ ïúò áëèçî 400 äóøè îòèäîõìå äà áåðåì çåëåíà ìàñëèíà. Ëîøè óñëîâèÿ, ñïèì íà ïîëÿíèòå â ïàëàòêè, àìà íÿìà èçáîð.

Íå ìîæàõìå äà ñïðåì áóòàíåòî. Íÿìàìå ïîäêðåïà â îáùèíñêèÿ ñúâåò. Íÿìàìå ïîëèòè÷åñêà êóëòóðà. Èìàìå ìíîãî ìëàäè è îáðàçîâàíè õîðà, íî íÿìàò âúçìîæíîñò çà ðåàëèçàöèÿ. Íå ñìå åäèííè è íå ìîæåì äà ñìå ñè ïîëåçíè. Åäèíñòâåíîòî ìÿñòî çà êîìóíèêàöèÿ å â ìåñòíàòà åâàíãåëñêà öúðêâà. Òîâà å åäèíñòâåíîòî ñðåäèùå â ìàõàëàòà è ðàäîñòíî å, ÷å èìà ìíîãî ìëàäè õîðà. Áèë ñúì åäèí ìàíäàò îáùèíñêè ñúâåòíèê îò 1989 äî 2003 ã. È çíàì, ÷å åäèí ÷îâåê íå å äîñòàòú÷åí, çà äà ôîðìèðà ïîëèòèêà. È ñåãà èìà åäèí îáùèíñêè ñúâåòíèê, íî êàêâî ìîæå äà ïðîìåíè? Àêî ñìå åäèííè, ìîæå äà âëÿçàò 5-6 äóøè â ìåñòíèÿ ïàðëàìåíò. Òîãàâà ìîæå


46

БУТАНЕТО НА РОМСКИТЕ КЪЩИ В МЪГЛИЖ...

äà èìà ïðîìÿíà è äà ñòàíåì ÷àñò îò îáùèíàòà. Âñè÷êî å ïîëèòèêà –òîâà å èñòèíàòà.

Останалите без дом

Àíãåë Òîäîðâ, 39 ã.

Èìàõ åäíà ñòàè÷êà îò êèðïè÷. Êóïèõ ñè ÿ ïðåäè 20 ãîäèíè. Àç ñúì ðîäåí òóê è òóê èçðàñíàõ. 1993 ã. ñå îæåíèõ è ñ æåíà ìè ñè êóïèõìå òàçè êúùè÷êà, çà äà èìà êúäå äà æèâååì. Êîãàòî íè áóòíàõà, áÿõìå â Ãúðöèÿ. Âúðíàõìå ñå è âèäÿõìå, ÷å íÿìàìå êúùà. Äåòåòî ãî íàìåðèõìå íà óëèöàòà. Êàêâè ìúêè ïðåæèâÿõìå... Êúäå äà îòèäåì, êúäå áàãàæà äà ñëîæèì? Ñåãà æèâåÿ òóê, ïðè ëåëÿ ìè, â åäíà ñòàÿ ñ äåöàòà. Âèæ, ïîêðèâúò ïàäà. Çèìàòà êàê ùå èçêàðàìå? Ïîäàäîõìå ìîëáà çà ïàðöåë â îáùèíàòà, êàçàõà íè äà ÷àêàìå.

Ãàëèíà Èâàíîâà, 25 ã.

Èìàõìå ñòàÿ è êîðèäîð. Æèâÿõìå â êúùàòà 10 ãîäèíè. Ñàìè ÿ ïîñòðîèõìå. Èìàõìå ÷åøìà â äâîðà. Íèå ñìå ðîäåíè òóê. Îæåíèõìå ñå è òðÿáâàøå äà îòèäåì íÿêúäå äà æèâååì. Èìàì ÷åòèðè äåöà, õîäÿò íà ó÷èëèùå è äåòñêà ãðàäèíà. Ñåãà ñìå ïðè ñâåêúðâàòà â åäíà ñòàè÷êà. Ìåñòíè ñìå, íå ñìå ïðèøúëöè. Òîâà å ëúæà, ÷å ñìå äîøëè îò äðóãè ñåëà. Ïîäàäîõìå ìîëáà çà ïàðöåë â îáùèíàòà, ÷óäèì ñå

êàê ùå ñòðîèì, îòêúäå ùå âçåìåì ïàðè çà ïàðöåë. Áåçðàáîòíè ñìå.

Ãàëÿ Äîáðåâà, 20 ã.

Èìàì äâå äå÷èöà. Íàïðàâèõìå ñè êúùà ïðåäè òðè ãîäèíè, çàùîòî íÿìàøå êúäå äà æèâååì. Îæåíèõìå ñå è òðÿáâàøå äà ñå îòäåëèì. Àìà åòî, áóòíàõà ÿ. Ñåãà ñ ìúæà ìè è äåöàòà ñìå ïðè ñâåêúðà. Êúùàòà å ñ òðè ñòàè è å ïðåòúïêàíà. Íèå ñìå â åäíà ñòàÿ. ×óäèì ñå ùå èìàìå ëè ïàðè äà êóïèì ïàðöåë îò îáùèíàòà, çà äà ñòðîèì íàíîâî. Àç ñúì ñ äâå ìàëêè äåöà íà 3 ãîäèíêè è åäíî íà 3 ìåñåöà. Íÿìà ïàðè, íÿìà ðàáîòà. Åäâà íàìèðàìå ïàðè çà õëÿá çà äåöàòà, ñåãà è áåç êúùà ñìå. Êàê ñå æèâåå, êîãàòî íå òå èñêàò íèêúäå. Íå äàâàò ðàáîòà, áóòàò íè êúùèòå, íèêúäå íå íè èñêàò. Êúäå äà âúðâèì äà ñå îïëàêâàìå?

Çëàòêà ßíêîâà, 60 ã.

Æèâÿõ â òàçè êúùà 40 ãîäèíè. Ðîäåíà ñúì òóê è îòãëåäàõ â íåÿ 8 äåöà. Èìàõ çàêîííî òîê ñ åëåêòðîìåð, èìàõ âîäà – ïëàùàõ ñìåòêè. Ñåãà ñå îêàçà, ÷å å íåçàêîííà è ÿ áóòíàõà. Æèâåÿ ïðè ñèíà ìè â åäíà ñòàÿ ñ 8 äóøè. Ïðåä çèìà áóòàò êúùèòå íà õîðàòà. Äà ñå ÷óäèì êúäå äà îòèäåì. Äâå ñòàè èìàõ, õóáàâà êúùè÷êà, ñåãà íÿìàì íèùî. Àç ñúì íà 60 ãîäèíè, çà êîãà äà ñòðîÿ è ùå èìàì ëè âðåìå äà æèâåÿ â íîâà êúùà?

Христо Христов е поет, пишещ на ромски език. От 2006 г. е разследващ журналист в БХК. Директор на „Джипси ТВ”. Сценарист на три документални филма.

47

КОЛОНКАТА НА СЛАВКА КУКОВА

Две истории против страх и невежество

Çàðàäè äâå èñòîðèè îò ìåñåö íîåìâðè ñå çàìèñëèõ äîêîëêî å âúçìîæíà ïðîìÿíàòà êúì ïî-äîáúð ñâÿò çà äåöàòà.

Åäíàòà å íà ìîé ïðèÿòåë, íà 41 ã., ó÷èë â ÑÀÙ, êîíñóëòàíò ïî èêîíîìè÷åñêè ïðîåêòè, ôèíàíñèðàíè îò åâðîôîíäîâå, ñåãà ñ äâå äåöà è äîáðà, ðàáîòåùà ñúïðóãà. Åäèí äåí ñå îáàäè äà ìè êàæå êàêâî å âèäÿë íà óëèöàòà. Ïúòóâàë ñúñ ñåìåéñòâîòî ñè çà „Ëþëèí” ñ êîëàòà, âèäÿë ðîìñêà æåíà ñ òðè äåöà, êîèòî ðîâåëè â êîôà çà áîêëóê è ÿäåëè îò íåÿ. Òîé è æåíà ìó ãîâîðèëè ñ òÿõ, êóïèëè èì ìîêðè êúðïè è õðàíà. Îò óøèòå íà åäíîòî äåòå òå÷àëà ãíîé, äðóãîòî äåòå èìàëî èçðàñòúê íà îêîòî, à òðåòîòî ÿäÿëî íåùî òîêó-ùî âçåòî îò êîôàòà. Áèëè äâå ìîì÷åòà è åäíî ìîìè÷å íà âúçðàñò îò 5 äî 9 ã. Ìàéêàòà, ñëåä êàòî èçìèëà ðúöåòå íà äåöàòà ñ ìîêðèòå êúðïè, çàïàëèëà öèãàðà. Êàçàëà, ÷å ñå êàçâà Ðóìÿíà è æèâåå â áàðàêà âúâ “Ôàêóëòåòà”, áåç òîê è òå÷àùà âîäà, èìà è áåáå, à ìúæúò é å â çàòâîðà. Ìîÿò ïðèÿòåë ìè ñå îáàæäà â ïðîäúëæåíèå íà 2 ñåäìèöè 8 ïúòè âúâ âðúçêà ñ òîâà.

Ïúðâî èñêàøå äà ìó êàæà òåçè äåöà ùå ïîëó÷àò ëè ñïåøíà ìåäèöèíñêà ïîìîù, îò êîÿòî ÿâíî èìàò íóæäà. Ïîñëå äà ìó êàæà íÿìà ëè ôîíäàöèÿ, êîÿòî äà ïðàâè òîâà çà òÿõ. Ïîñëå, çà äà ìå ïèòà

ùå îòèäà ëè ñ íåãî äà òúðñèì Ðóìÿíà. Îáÿñíèõ ìó êîÿ ôîíäàöèÿ ðàáîòè âúâ “Ôàêóëòåòà”, ÷å íå ìîæå äà íàìåðè Ðóìÿíà òîêó-òàêà ñðåä 40 000 äóøè, ÷å ìîæå äà ïîäàäå ñèãíàë äî Äèðåêöèÿòà çà ñîöèàëíî ïîäïîìàãàíå è Îòäåëà çà çàêðèëà íà äåòåòî, íî òðÿáâà äà çíàå ïîâå÷å îò òîâà, êîåòî ìè îïèñâà. Òîé ñå îáàäè 5 ïúòè íà Îòäåëà çà çàêðèëà íà äåòåòî, áåøå äîâîëåí îò äèðåêòîðêàòà ìó, êîÿòî ìó êàçàëà ñúùîòî, êîåòî è àç, íî áèëà ñ äîáðî îòíîøåíèå. Îáàäè ñå âúâ ôîíäàöèÿòà è îòòàì ìó êàçàõà, ÷å ùå ìó äàäàò ïðèäðóæèòåë, àêî èñêà äà ïîòúðñè Ðóìÿíà âúâ “Ôàêóëòåòà”. Ïðèÿòåëÿò ìè âèíàãè ñå îáàæäàøå äà ìè ïðåäàäå ðåçóëòàòèòå îò òåçè ðàçãîâîðè ïî òåëåôîíà, íî âñå íàñòîÿâàøå äà îòèäåì çàåäíî âúâ “Ôàêóëòåòà”. Êàçàõ ìó, ÷å çà ìåí åäíî õîäåíå òàì å ïîñëåäâàíî îò íÿêîëêî ìåñåöà ðàáîòà ñëåä ðàçãîâîðè ñ õîðà è íå ìîãà äà ñè ïîçâîëÿ òîâà ñåãà. Òîé î÷åâèäíî íå ñè ïðåäñòàâÿøå êàêâî å ãåòî. Íî çíàåøå, ÷å òðÿáâà äà èäå òàì ñ ìåí, çàùîòî òàêà ùÿë äà ñå ÷óâñòâà ñèãóðåí. Òîé å îáðàçîâàí è èíôîðìèðàí ìúæ, âèñîê 190 ñì, òåæàù 100 êã, æèâååù â êâ. „Èçòîê” â Ñîôèÿ, íî ìå ïèòàøå íåïðåêúñíàòî äàëè ùå áúäå â áåçîïàñíîñò òàì, àêî îòèäå ñàì. 8 ïúòè. Äîðè íå ñå îñìåëè äà ìèíå ñ êîëà ïðåç êâàðòàëà ñàìî çà äà ìîæå äà ñå çàïîçíàå ñ íåãî. Òîâà, ÷å ìó îáÿñíèõ, ÷å ñàìà ñúì õîäèëà â


48

ìíîãî ãåòà â Áúëãàðèÿ, áåç äà ìè ñå å ñëó÷èëî íèùî ëîøî, íå ãî óñïîêîè.

Âòîðàòà èñòîðèÿ å îò ìàéêà ìè, âäîâèöà, íà 72 ã., æèâååùà ñàìà. Åäèí äåí ìè êàçà êàê îòèøëà ïðè ëè÷íèÿ ñè ëåêàð, íî èìàëî îïàøêà, äîðè ïðàâîñòîÿùè. Òÿ áèëà ñàìî çà îôîðìÿíå íà íÿêàêâè äîêóìåíòè, íî òðÿáâàëî äà èç÷àêà êàòî ïðàâîñòîÿùà. Òîãàâà ïðè íåÿ äîøëî åäíî ðîìñêî ìîì÷å íà îêîëî 12-13 ã. è é äàëî ñòîë. Òÿ ãî ïîõâàëèëà è ñåäíàëà äî ìàéêà ìó è ñåñòðè÷êàòà ìó. Ðàçãîâîðèëè ñå. Òÿ ðàçáðàëà êàê ñå êàçâà, êúäå ó÷è, êàêâî ìó õàðåñâà, ãîâîðèëà ñ ìàéêàòà è ñåñòðàòà. Ðåøèëà íà äðóãèÿ äåí äà îòèäå è äà ãî ïîõâàëè ïóáëè÷íî â ó÷èëèùå, çàùîòî âèäÿëà, ÷å ìîì÷åòî ñå âúëíóâà îò òîâà, êîåòî ó÷è è å äîáúð ïî ìàòåìàòèêà. Îòèøëà â ó÷èëèùåòî, â êîåòî íèêîãà íå áèëà âëèçàëà. Îãðàäàòà ìó áèëà çàêëþ÷åíà ñ êàòèíàðè, íå ñå ÷óâàëè ãëàñîâå, íå ñå âèæäàëè õîðà. Ïðåä îãðàäàòà áèëà ïîñðåùàíàòà îò ðîìñêà æåíà, êîÿòî ÷àêàëà äåòåòî ñè è é êàçàëà, ÷å íÿìà äà ÿ ïóñíàò.

Ìàéêà ìè ïî÷àêàëà. Äîøúë îõðàíèòåë è ãðóáî ÿ ïîïèòàë êàêâî èñêà. Ðàçêàçàëà è íà íåãî çàùî èñêà äà âëåçå. Íà íåãî ìó ñå âèäÿëî ïîäîçðèòåëíî íÿêîé äà èäâà äà ïîõâàëè äåòå â êëàñà ìó. Âåäíàãà ñå çàåë äà ÿ ðàçóáåæäàâà, êàòî é êàçàë, ÷å ìíîãî ùå òðÿáâà äà ÷àêà íà ñòóäåíî, çàùîòî ÷àñúò òîêó-ùî áèë çàïî÷íàë, à íå ìîæåëî ñëó÷àéíè õîðà äà âëèçàò â ó÷èëèùåòî. Òÿ çà÷àêàëà. Ñëåä âðåìå îõðàíèòåëÿò ñå ñìèëèë è ÿ ïóñíàë ïîíå â ñãðàäàòà. Ñëåä 15-òèíà ìèíóòè é ïîêàçàë ó÷èòåëêà íà äåòåòî, çà êîåòî òÿ áèëà îòèøëà. Ó÷èòåëêàòà âåäíàãà èçòðúïíàëà è ïèòàëà çà êàêâî ñòàâà äóìà. Ìàéêà ìè ðàçêàçàëà è ó÷èòåëêàòà ñå óñïîêîèëà. Ñëåä òîâà çàâåëà

ìàéêà ìè â ó÷èòåëñêàòà ñòàÿ. Òàì ïàê òðÿáâàëî äà ðàçêàæå çà êàêâî å äîøëà, çà ñå óñïîêîÿò è äðóãèòå ó÷èòåëêè. Íàêðàÿ çâúíåöúò áèë è òÿ âëÿçëà â êëàñà íà äåòåòî. Âñè÷êè áèëè ðîì÷åòà. Êàçàëà êîëêî ÿ å òðîãíàëî òîâà äåòå, ÷å ìó áëàãîäàðè è ÷å ïîæåëàâà íà âñè÷êè äà ñëåäâàò ïðèìåðà ìó. Êëàñíàòà ÿ ïîäêðåïèëà, ìàéêà ìè ðàçäàëà áîíáîíè íà âñè÷êè äåöà. Äåöàòà ñå çàðàäâàëè è ïî÷íàëè äà ðàçïèòâàò äåòåòî çà ñëó÷êàòà. Òî ñå óñìèõâàëî ñêðîìíî. Êëàñíàòà ÿ ïðåãúðíàëà íà òðúãâàíå è äåöàòà âåäíàãà ïðåäïîëîæèëè, ÷å ìàéêà ìè å ìàéêà íà êëàñíàòà, ùîì ñå ïðåãðúùàò. Ó÷èòåëêèòå êàçàëè íà ìàéêà ìè, ÷å òàêîâà íåùî íå èì ñå ñëó÷âàëî è ÿ ïîìîëèëè íå èì ñå ñúðäè, àêî íå ñà áèëè àäåêâàòíè. Òÿ èçëÿçëà îáúðêàíà îò ó÷èëèùåòî, çàùîòî, çà äà ñòèãíå äî äåöàòà, òðÿáâàëî äà ìèíå ïðåç ìíîãî íåâÿðâàùè âúçðàñòíè è äà ïðåîäîëåå òåõíèòå ïðåäðàçñúäúöè è ãðóáî ïîâåäåíèå. Çàìèñëèëà ñå è êàê ëè ñå ÷óâñòâàò äåöàòà âñåêèäíåâíî ñ òàêèâà âúçðàñòíè.

Ðàçêàçàõ íà ìîÿ ïðèÿòåë òàçè èñòîðèÿ, à íà ìàéêà ìè - íåãîâàòà. Òîé ïðîäúëæè äà ìè ñå îáàæäà, çà äà èñêà äà ìó îáåùàÿ ñèãóðíîñò â ãåòîòî è îùå íå å îòèøúë â íåãî. Îñòàâè èñòîðèÿòà íà ìàéêà ìè áåç êîìåíòàð. Òÿ ïúê êàçà, ÷å ÿâíî ìîÿò ïðèÿòåë å æèâÿë ãîäèíè íàðåä äàëå÷ îò ðîìèòå, à ñëåä êàòî å è áàùà, òîâà ùå âîäè äî îùå ïî-ãîëÿìî ðàçäàëå÷àâàíå íà ñâåòîâåòå íà áåäíè è áîãàòè, áúëãàðè è ðîìè. Íàäÿâàì ñå äà íå ñå îêàæå ïðàâà.

Íåêà íè î÷àêâàò âðåìåíà, â êîèòî îáåäèíåíèåòî, âçàèìîïîìîùòà, òîëåðàíòíîñòòà, âçàèìíîòî çà÷èòàíå, îòãîâîðíîòî îòíîøåíèå êúì äðóãèÿ, ðåøèòåëíîñòòà çà îïàçâàíå íà òåçè öåííîñòè ùå âçåìàò ïðåâåñ íàä ñòðàõîâåòå è íåâåæåñòâîòî.

Славка Кукова е юрист, изследовател на детски институции. Участва в разработване на законодателство и политики, свързани със защита правата на децата.

49

Йорданка Бибина

КНИГИ

„Турците в България“:

Един портрет на „Различния Свой“


50

Îò êîðèöàòà íè ãëåäà ñàìàòà Ìëàäîñò ñ ïðèñúùàòà ñè ïðåëåñòíà íåâèííîñò è ÷èñòîòà. Åäíî çåëåíîîêî ìîìè÷å íè ñå óñìèõâà – îòêðèòî, íî è ñ ëåêî çàãàäú÷íà óñìèâêà, íàïîìíÿùà çà óñìèâêàòà íà Ìîíà Ëèçà. Ñÿêàø íè ïðèêàíâà äà âëåçåì â íåéíèÿ ñâÿò, êîéòî íàèñòèíà áúëãàðèíúò âñå îùå íå ïîçíàâà äîáðå - ñâåòúò íà íåãîâèòå ñúãðàæäàíè òóðöè, è äà ðàçáåðå êîè ñà òå, êîãà è êàê ñà äîøëè, çàùî ñà ðàçëè÷íè, à íå åäíîðîäíà ìàñà, êàêâàòî ìîæå áè å íåãîâàòà àáñòðàêòíà ïðåäñòàâà çà “òóð÷èíà” èçîáùî; ïðåç êàêâè æèòåéñêè ïðåâðàòíîñòè ñà ïðåìèíàëè êàòî åäíà îáùíîñò ñ âÿðà, åçèê è êóëòóðà, ðàçëè÷íè îò áúëãàðñêèòå, êàê æèâåÿò äíåñ, êàêâè îáè÷àè èìàò, êàêâî ñëàãàò íà ñîôðàòà ñè, êàêâà ìóçèêà ñëóøàò? Êîëêî ñìå ðàçëè÷íè è êîëêî ñè ïðèëè÷àìå? Â òîçè êîíòåêñò ñáîðíèêúò ñúñ ñòàòèè, èçëÿçúë íà áúëãàðñêè è àíãëèéñêè åçèê – “Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ. Èñòîðèÿ, òðàäèöèè, êóëòóðà”, ñè ïîñòàâÿ òðóäíàòà çàäà÷à äà ïðåäñòàâè “íå â ÷åðíî-áÿëî” ñëîæíàòà èñòîðèÿ íà ñúâìåñòíîòî âåêîâíî ñúæèòåëñòâî ìåæäó áúëãàðè è òóðöè, îáðåìåíåíà îò ìíîæåñòâî ñòåðåîòèïè – íàé-âå÷å íåãàòèâíè, è äà ïðåäèçâèêà ñåðèîçåí äåáàò âúðõó íàøåòî ìèíàëî è íàñòîÿùå. Çàêîíîìåðíî, àâòîðèòå íà îòäåëíèòå ñòàòèè ñà â ìíîçèíñòâîòî ñè ó÷åíè,

ñïåöèàëèñòè â îáëàñòòà íà èñòîðèÿòà è êóëòóðàòà, ôîëêëîðà, ìóçèêàòà, íàêðàòêî - ìàòåðèàëíîòî è íåìàòåðèàëíîòî êóëòóðíî íàñëåäñòâî, åçèêúò è äðóãè ñôåðè, èçñëåäâàùè íàé-âå÷å âñåêèäíåâíèÿ áèò è êóëòóðà - ïðîñòðàíñòâîòî, êúäåòî âñúùíîñò íàé-èíòåíçèâíî ñå å îñúùåñòâÿâàëî îáùóâàíåòî ìåæäó áúëãàðèòå è òóðöèòå ïðåç âåêîâåòå. Çàêîíîìåðíî èëè íå – òàçè êíèãà, èçäúðæàíà â ñïîêîåí, àêàäåìè÷åí è â íèêîé ñëó÷àé íåïîëåìè÷åí òîí, ïîäíåñåíà íà ïîïóëÿðåí, æèâ è äîñòúïåí åçèê, îùå ñ ïðåìèåðàòà ñè ïðåäèçâèêà êðåñëèâèòå íàïàäêè íà íàöèîíàëèñòè÷åñêè ïàðòèè è óñëóæëèâèòå èì ìåäèè, áåçáðîé ïèñàíèÿ íà ôîðóìöè, êîèòî ïîäõâàíàõà ðåôðåíèòå, èçíåñåíè â ìàíèïóëàòèâíè çàãëàâèÿ, áåç î÷åâèäíî äîðè äà ñà ïðî÷åëè ñàìàòà êíèãà. Òàêà, áåç äà ñè ïîñòàâÿ çà öåë, êíèãàòà çà “Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ” ñå ïðåâúðíà è â åäíî îãëåäàëî çà ñàìèòå íàñ – áúëãàðèòå ... Âàæíîòî å îáà÷å áúëãàðñêèÿò ÷èòàòåë äà ïðî÷åòå òàçè êíèãà âíèìàòåëíî è íåïðåäóáåäåíî, çà äà ìîæå äà èçãðàäè ñâîå ñîáñòâåíî ìíåíèå, áàçèðàíî íà çíàíèåòî (à íå íà ïðåäóáåæäåíèÿòà è ñòåðåîòèïèòå) çà ñúáèòèÿòà - ìèíàëè è äíåøíè, è íàé-âå÷å – äà îïîçíàå ïî-äîáðå ñâîèòå ñúãðàæäàíè òóðöè, êîèòî ìîæå è äà ñà ðàçëè÷íè, íî âñå ïàê ñà ñè “ñâîè”.

Доц. д-р Йорданка Бибина е ръководител на секция “Културна история на балканските народи”, Институт по балканистика, БАН. Автор е на голям обем научни публикации в българската и в чуждестранната периодика с тематика турската култура.

“Òóðöèòå â Áúëãàðèÿ”(èçä. Vagabond media, ïîä ðåäàêöèÿòà íà Àíòîíè Ãåîðãèåâ è Äèìàíà Òðúíêîâà, 2012) èçëåçå ïîä àáñîëþòåí îáñòðåë îò íàöèîíàëèñòèòå, ñóòðåøíèòå áëîêîâå íà íàöèîíàëíèòå òåëåâèçèè ïðåãðÿõà îò ñêàíäàëíèòå íåñúãëàñèÿ ñ òåçèòå íà àâòîðèòå. Êàçèîííàòà èñòîðèîãðàôèÿ íà ñâîé ðåä ñå âúçäúðæà äà ñå ïðîèçíåñå çà ñúáèòèåòî, êîåòî Vagabond media ïðåäñòàâè íà áúëãàðñêàòà ïóáëèêà ñëåä “Ïúòåâîäèòåë çà Îñìàíñêà Áúëãàðèÿ” (á.ð.).

51

Установете контрол върху търговията с технологии за интернет наблюдение

ПО СВЕТА

ЕС

52

Åâðîïåéñêèÿò ñúþç òðÿáâà äà óñòàíîâè íîâ òèï êîíòðîë íàä òåõíîëîãèèòå çà èíòåðíåò íàáëþäåíèå, êîèòî ñà ïîçâîëèëè íàðóøåíèÿ íà ÷îâåøêèòå ïðàâà, çàÿâèõà â îáùî èçÿâëåíèå Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ è Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè. Åâðîïåéñêèÿò ïàðëàìåíò ïðèå íîâà ñòðàòåãèÿ çà äèãèòàëíà ñâîáîäà âúâ âúíøíàòà ïîëèòèêà íà ÅÑ ïî âðåìå íà ïëåíåð íà 11 äåêåìâðè.

Ìàðèåòå Øààêå, õîëàíäñêè ÷ëåí íà Åâðîïåéñêèÿ ïàðëàìåíò è äîêëàä÷èê çà Ñòðàòåãèÿòà íà ÅÑ çà äèãèòàëíà ñâîáîäà, ïðåäëîæè êîíòðîë íàä ñðåäñòâàòà çà èíòåðíåò íàáëþäåíèå. Òîâà áå ÷àñò îò êðèòè÷íèÿ äîêëàä çà ðîëÿòà íà åâðîïåéñêèòå èçíîñèòåëè íà äèãèòàëíè òåõíîëîãèè è îòðàæåíèåòî èì âúðõó ÷îâåøêèòå ïðàâà. Ñïîðåä Øààêå òåçè òåõíîëîãèè òðÿáâà äà ñå ðåãóëèðàò, êàêòî „êà÷åñòâîòî íà õðàíàòà, ëåêàðñòâàòà èëè êîíâåíöèîíàëíèòå îðúæèÿ”.

„Åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà õâàëÿò æóðíàëèñòèòå çà òîâà, ÷å ðèñêóâàò æèâîòà ñè äà ïðåäàâàò îíëàéí íîâèíè çà ÷îâåøêèòå ïðàâà îò àâòîðèòàðíè äúðæàâè, íî ïðîïóñêàò äà ðåãóëèðàò åâðîïåéñêèòå êîìïàíèè, êîèòî ñíàáäÿâàò òåçè ðåïðåñèâíè ïðàâèòåëñòâà ñ òåõíîëîãèÿ çà øïèîíèðàíå íà

ñúîòâåòíèòå àêòèâèñòè”, êàçà Ìàòèàñ Øïèëêàìï, ÷ëåí íà áîðäà íà Ðåïîðòåðè áåç ãðàíèöè - Ãåðìàíèÿ. „Íóæäàåì ñå îò ïîâå÷å ïðîçðà÷íîñò çà òîâà êîè êîìïàíèè äîñòàâÿò íà àâòîðèòàðíèòå ïðàâèòåëñòâà òåõíîëîãèè çà öåíçóðèðàíå è íè òðÿáâàò çàêîíè, êîèòî ÿñíî óïðàâëÿâàò òàêúâ âèä òúðãîâèÿ”, äîáàâè òîé.

Âèðòóàëíî íåðåãóëèðàíàòà òúðãîâèÿ íà òåõíèêàòà çà øïèîíèðàíå, êîÿòî ïîçâîëÿâà íà çëîóïîòðåáÿâàùèòå ïðàâèòåëñòâà äà èäåíòèôèöèðàò è íàðî÷âàò êðèòèöè èëè ìåñòíè æóðíàëèñòè, å åäíà îò íàé-ãèáåëíèòå çàïëàõè çà èíòåðíåò ñâîáîäàòà è àêòèâèñòèòå çà ÷îâåøêè ïðàâà, êàçâàò îðãàíèçàöèèòå. Åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà òðÿáâà äà ïðèåìàò õàðìîíèçèðàí ïîäõîä, çà äà êîíòðîëèðàò èçíîñà íà òåõíèêà çà íàáëþäåíèå, ñëåä êàòî òàêàâà ãîëÿìà ÷àñò îò òÿõ èäâàò îò åâðîïåéñêè êîìïàíèè. Ôàêòúò, ÷å ÅÑ å çàáðàíèë åêñïîðòà íà òåõíèêà çà íàáëþäåíèå çà Ñèðèÿ è Èðàí, å åäíî íà÷àëî, íî íå å äîñòàòú÷íî, îòáåëÿçâàò îðãàíèçàöèèòå.

Îíëàéí íàáëþäåíèåòî ïðåäñòàâÿ íàðàñòâàùà çàïëàõà çà æóðíàëèñòèòå, áëîãúðèòå è çàùèòíèöèòå íà ÷îâåøêèòå ïðàâà. Ïðåç 2011 ã. Óèêèëèéêñ ïóáëèêóâà íÿêîëêîñòîòèí äîêóìåíòà, êîèòî ïîêàçâàò


53

îáõâàòà è íèâîòî íà òåõíîëîãèèòå, ïðîäàâàíè íà ìåæäóíàðîäíèòå ïàíàèðè çà òåõíèêà çà íàáëþäåíèå. Ïîñëåäâàë àíàëèç îò Áëóìáúðã, Óîë Ñòðèéò Äæúðíàë è åêñïåðòè ïî ñèãóðíîñòòà êúì òåõíîëîãè÷íèÿ èçñëåäîâàòåëñêè öåíòúð „Ñèòèçúí Ëàá” ðàçêðèâà, ÷å òåõíîëîãèÿòà, óïîòðåáåíà ñðåùó çàïîäîçðåíè äèñèäåíòè è àêòèâèñòè çà ÷îâåøêè ïðàâà â Åãèïåò, Áàõðåéí è Ëèáèÿ, ÷åñòî èäâà îò åâðîïåéñêè êîìïàíèè. Ïîäîáíè ñîôòóåðíè ïðîãðàìè ìîãàò äà îñòàíàò íåçàáåëÿçàíè íà êîìïþòúðà íà æåðòâàòà, îáèêíîâåíî ÷ðåç çàðàçåí ïðèêà÷åí äîêóìåíò èëè ôàëøèâè ñîôòóåðíè úïäåéòè.

Âåäíúæ èíñòàëèðàíè, òåçè òåõíîëîãèè îñèãóðÿâàò íà ïðàâèòåëñòâàòà äîñòúï äî ñúäúðæàíèåòî íà õàðä äðàéâîâå, ïîçâîëÿâàò èì äà ïîëó÷àâàò ïàðîëè è äîðè äà ðàçãëåæäàò ñúäúðæàíèåòî íà êîäèðàíè è-ìåéëè èëè ñúîáùåíèÿ îò ÷àòîâå. Îñâåí òîâà íà

êîìïþòðèòå ìîæå äà áúäàò ïîñòàâÿíè ôàéëîâå áåç çíàíèåòî íà ñîáñòâåíèöèòå èì. Íÿêîè êîìïàíèè îòêðèòî ñå ñâúðçâàò ñ äúðæàâíè ïðåäñòàâèòåëè êàòî àãåíöèè çà ðàçóçíàâàíå è ñèëè çà ñèãóðíîñò, çà äà èì ïðåäëîæàò ñâîèòå òåõíîëîãèè. Íî íå å ÿñíî äàëè òåçè êîìïàíèè îò÷èòàò îòíîøåíèåòî êúì ÷îâåøêèòå ïðàâà íà ïðàâèòåëñòâàòà, ñ êîèòî ðàáîòÿò, êîãàòî èçíàñÿò òåõíèêè çà íàáëþäåíèå ïî ñâåòà.

„Áåçîòãîâîðíî å êîìïàíèèòå äà äîñòàâÿò ìîùíà òåõíèêà çà íàáëþäåíèå íà çëîóïîòðåáÿâàùè ïðàâèòåëñòâà, áåç äà çà÷èòàò îòðàæåíèåòî é âúðõó ÷îâåøêèòå ïðàâà èëè äîðè äàëè å ïîäõîäÿùî äà ñå äîñòàâÿò ïîäîáíè óðåäè è óñëóãè – çàêëþ÷àâà Ñèíòèÿ Óîíã, ñòàðøè èçñëåäîâàòåë íà èíòåðíåò è ÷îâåøêèòå ïðàâà êúì ÕÐÓ. - Åâðîïåéñêèòå ïðàâèòåëñòâà íå òðÿáâà äà îñòàâÿò òåçè ðåøåíèÿ íà ÷àñòíèÿ ñåêòîð. Òå òðÿáâà äà äåéñòâàò, çà äà ðåãóëèðàò òúðãîâèÿòà íà ïîäîáíè òåõíîëîãèè.”

ПО СВЕТА

Русеф трябва да заклейми репресивното поведение

на Русия

Бразилия

Áðàçèëñêèÿò ïðåçèäåíò Äèëìà Ðóñåô òðÿáâà äà èçðàçè çàãðèæåíîñò çà ïîòúïêâàíåòî íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî â Ðóñèÿ, êîãàòî ñå ñðåùíå ñ ïðåçèäåíòà Âëàäèìèð Ïóòèí. Ñðåùàòà å ïðåäâèäåíà

çà 14 äåêåìâðè 2012 ã.

Ðóñèÿ è Áðàçèëèÿ ñà ÷ëåíîâå íà ãðóïàòà äúðæàâè ñ ðàçâèâàùà ñå èêîíîìèêà ÁÐÈÊ (Áðàçèëèÿ, Ðóñèÿ,

ПО СВЕТА

54

Èíäèÿ è Êèòàé), ÷èåòî âëèÿíèå âñå ïîâå÷å íàðàñòâà, äîêàòî ìîùòà íà ÑÀÙ è Çàïàäíà Åâðîïà íàìàëÿâà.

„Áðàçèëèÿ îòäàâíà ñå ðàçäåëè ñ àâòîðèòàðíîòî ñè ìèíàëî, íî òîâà íå ìîæå äà ñå êàæå çà Ðóñèÿ - çàÿâè Õîñå Ìèãåë Âèâàíêî, äèðåêòîð çà ñòðàíèòå îò Þæíà Àìåðèêà êúì Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. - Â Áðàçèëèÿ èìà ñåðèîçíè ïðîáëåìè ñ ÷îâåøêèòå ïðàâà, íî ïðàâèòåëñòâîòî ïðèâåòñòâà äåéíîñòòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Ðóñåô òðÿáâà äà ïîäêàíè Ïóòèí äà íàïðàâè ñúùîòî.”

Êúì êðàÿ íà ïðåçèäåíòñòâîòî íà Äìèòðèé Ìåäâåäåâ Ðóñèÿ ïðåäïðèå íÿêîëêî âàæíè èçáîðíè ðåôîðìè, à Êðåìúë áå èçïðàâåí ïðåä ìàñîâî äâèæåíèå çà ÷åñòíè èçáîðè è ïðåêðàòÿâàíå íà êîðóïöèÿòà. Íî, îòêàêòî Ïóòèí ñå âúðíà êàòî ïðåçèäåíò ïðåç ìàé, ðóñêèÿò ïàðëàìåíò ïðèå ñåðèÿ çàêîíè, êîèòî íàëàãàò íîâè çàáðàíè çà îáùåñòâåíèòå ñúáèðàíèÿ, ôèíàíñîâè ñàíêöèè, ðåêðèìèíàëèçèðàò êëåâåòàòà è ïîñòàâÿò íîâè îãðàíè÷åíèÿ íà èíòåðíåò ñúäúðæàíèåòî.

Ïðåç íîåìâðè âëåçå â ñèëà çàêîí, êîéòî èçèñêâà îò íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè, çàíèìàâàùè ñå ñ àäâîêàòñêà ðàáîòà è ïðèåìàùè ÷óæäåñòðàííî ôèíàíñèðàíå, äà ñå ðåãèñòðèðàò è ïóáëè÷íî äà ñå èäåíòèôèöèðàò êàòî „÷óæäåñòðàííè àãåíòè”, õîä, ÷èÿòî öåë ñïîðåä Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ å äà äåìîíèçèðà íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè â îáùåñòâåíîòî ñúçíàíèå. Äðóã çàêîí, ïðèåò ïðåç îêòîìâðè,

ðàçøèðÿâà äåôèíèöèÿòà íà „ïðåäàòåëñòâî” ïî íà÷èí, êîéòî ìîæå äà êðèìèíàëèçèðà ìåæäóíàðîäíèòå àäâîêàòè çà ÷îâåøêè ïðàâà.

Ïîñëåäâàõà èçÿâëåíèÿ íà ïðàâèòåëñòâîòî ñðåùó íåïðàâèòåëñòâåíèòå îðãàíèçàöèè è ÷óæäåíöèòå. Äúðæàâíè è ïðîêðåìúëñêè íàñòðîåíè èíñòèòóöèè íàñî÷èõà î÷åðíÿùè êàìïàíèè ñðåùó èçÿâåíè íåïðàâèòåëñòâåíè îðãàíèçàöèè. Îôèöèàëíè ëèöà â íÿêîëêî îáëàñòè ñà êàçàëè íà ãðàæäàíñêè ñëóæèòåëè äà íå ñè ñúòðóäíè÷àò ñ ïðåäñòàâèòåëè íà ÷óæäè îðãàíèçàöèè è ñ âúòðåøíè ãðóïè ñ ÷óæäî ôèíàíñèðàíå. Äâå îò ïåâèöèòå îò ôåìèíèñòêàòà ïúíê ãðóïà „Ïóñè Ðàéúò” èçëåæàâàò äâåãîäèøíà ïðèñúäà çà 40-ñåêóíäíà àíòè-Ïóòèí ïðîÿâà â ìîñêîâñêà êàòåäðàëà ïðåç ôåâðóàðè. Â ðóñêèÿ ïàðëàìåíò ùå áúäå ïðèåòî äèñêðèìèíàöèîííî çàêîíîäàòåëñòâî, êîåòî ùå çàáðàíè „ïðîïàãàíäàòà íà õîìîñåêñóàëíîñòòà” ñðåä ìàëîëåòíèòå.

„Ùå å ñåðèîçíà ãðåøêà, àêî ïðåçèäåíòúò Ðóñåô ïðåíåáðåãíå ñëó÷âàùîòî ñå â Ðóñèÿ, òúé êàòî òî íàðóøàâà îñíîâíè ïðèíöèïè íà ÷îâåøêèòå ïðàâà, êîèòî Áðàçèëèÿ å ïðèåëà âúâ âúòðåøíîòî ñè çàêîíîäàòåëñòâî è ñïîðåä çàäúëæåíèÿòà ñè, ïðîèçòè÷àùè îò ìåæäóíàðîäíè ñïîðàçóìåíèÿ – çàêëþ÷àâà Âèâàíêî. - Àêî Áðàçèëèÿ èñêà äà áúäå âçåòà íà ñåðèîçíî êàòî ëèäåð â ãëîáàëíèòå äåëà, íå òðÿáâà äà ñå ñòðàõóâà äà çàùèòàâà òåçè ïðèíöèïè ïðåä ïðàâèòåëñòâà, êîèòî ãè íàðóøàâàò.”


55

ПО СВЕТА

Смъртоносно забавяне за нигерийските деца

Ïðåç þíè, äâå ñåäìèöè ñëåä êàòî ñå âúðíàõ îò Íèãåðèÿ, ïîëó÷èõ ñúîáùåíèå, ÷å îùå åäíî äåòå å ïî÷èíàëî îò îòðàâÿíå ñ îëîâî – 11-òîòî â åäíî è ñúùî ñåìåéñòâî. Ìîãà äà ñè ïðåäñòàâÿ êàðòèíàòà: äåòåòî ñå ñãúð÷âà â êîíâóëñèè; ðîäèòåëèòå ìó ñå âòóðâàò ïo åäâà ïðîõîäèìèÿ ïúò êúì íàé-áëèçêèÿ ãðàä çà ìåäèöèíñêà ïîìîù. Êîãàòî ñòèãàò êëèíèêàòà, îòèâàò â ñïåöèàëíî ïðèãîäåíîòî îòäåëåíèå çà åïèäåìèÿ îò îòðàâÿíå ñ îëîâî – íî å òâúðäå êúñíî. Çà ïîðåäåí ïúò åäíà ïðåäîòâðàòèìà òðàãåäèÿ îòíåìà ìëàä æèâîò.

Îò 2010 ã. íàñàì îáëàñòòà Çàìôàðà, ñåâåðíà Íèãåðèÿ, å çàãóáèëà íàä 400 äåöà, ïî÷èíàëè îò îòðàâÿíå ñ îëîâî. Òîâà å óæàñÿâàù ñòðàíè÷åí åôåêò îò íåìàùàáíîòî äîáèâàíå íà çëàòî. Çà èçêîïàâàíåòî íà ðóäàòà ìåñòíèòå èçïîëçâàò îáèêíîâåíè èíñòðóìåíòè. Ðóäàòà â òàçè ÷àñò íà Íèãåðèÿ ñúäúðæà íå ñàìî çëàòî, íî è îëîâî, è êîãàòî ìèíüîðèòå ðàçöåïâàò è ñòðèâàò ðóäàòà, ñå îòäåëÿ îëîâåí ïðàõ. Ïðåäè õîðàòà äà ðàçáåðàò çà îòðàâÿíåòî ñ îëîâî, òå ïðåíàñÿò ðóäàòà âêúùè, êàòî ïîðúñâàò öåëè æèëèùíè ïðîñòðàíñòâà ñ îëîâåí ïðàõ, êîÿòî òåïúðâà òðÿáâà äà áúäå èç÷èñòåíà. Òàêà, ìàêàð ìèíüîðèòå â òîçè ðàéîí äà ðàáîòÿò äàëå÷ îò ñåëîòî, ïðàõúò ñòîè ïî äðåõèòå èì è êîãàòî ïðåãðúùàò äåöàòà ñè â êðàÿ íà äúëãèÿ äåí, ðúöåòå èì ñå íàïðàøàâàò, à ïðè âñåêè íåèçáåæåí äîñåã íà ðúöåòå ñ óñòàòà, òå ïîãëúùàò òîêñè÷íè êîëè÷åñòâà îëîâî. Ïðè ïîñëåäíîòî íè ïîñåùåíèå â Áàãåãà, íàé-ãîëåìèÿò è çàìúðñåí ãðàä, óñïÿõìå äà èçìåðèì îëîâíèòå íèâà â íÿêîè äîìîâå. Âñè÷êè òå áÿõà îïàñíî âèñîêè, ìíîãî íàä áåçîïàñíàòà ãðàíèöà. Â äîìà íà äåòåòî, ïî÷èíàëî ïðåç þíè, íèâîòî íà îëîâîòî áåøå 60 ïúòè íàä äîïóñòèìîòî. Äîêàòî ðàçãîâàðÿõìå ñ ïðèòåñíåíèòå ðîäèòåëè, äåöàòà ñè èãðàåõà íà çåìÿòà, ñ ðúöå è ëèöà ïîêðèòè ñ îëîâåí ïðàõ.

Çà ðàçëèêà îò ìíîãî íåðåøèìè ñâåòîâíè ïðîáëåìè, çà òîçè èìà ðåøåíèå è ïðåäè 6 ìåñåöà èçãëåæäàøå, ÷å íèãåðèéñêîòî ïðàâèòåëñòâî íàé-íàêðàÿ ùå ïðèñòúïè êúì íåãî. Ïðåç ìàé, ñëåä íÿêîëêî ãîäèíè ìîòàåíå, ïðåçèäåíòúò Äæîíàòàí Ãóäëúê ïîèñêà 4 ìèëèîíà äîëàðà çà ïî÷èñòâàíåòî íà çàìúðñåíèòå äîìîâå è ïðèëàãàíåòî íà ïî-áåçîïàñíè òåõíèêè çà ðóäîäîáèâ.

Ñëåä îïîâåñòÿâàíåòî íà òàçè íîâèíà àìåðèêàíñêàòà êîìïàíèÿ, ðàáîòèëà ñ ìåñòíèÿ íèãåðèéñêè ïåðñîíàë çà ïî÷èñòâàíåòî íà ñåäåì ñåëà â Çàìôàðà, ñå ìîáèëèçèðà äà ïî÷èñòè è Áàãåãà. Îò ñâîÿ ñòðàíà „Ëåêàðè áåç ãðàíèöè” ñå âêëþ÷èõà, çà äà èçëåêóâàò íàé-ìàëêî 1500 äåöà â îáëàñòòà Çàìôàðà, êîèòî ñå íóæäàÿò îò ñïåøíà ìåäèöèíñêà ãðèæà. Òå ÷àêàõà Áàãåãà äà áúäå ïî÷èñòåíà îò îëîâîòî, çà äà ëåêóâàò òàì äåöàòà â áåçîïàñíîñò.

Íî òîãàâà ôèíàíñèðàíåòî íå äîéäå. Øåñò ìåñåöà ïî-êúñíî, ñúùî.

Ñïîðåä àìåðèêàíñêàòà êîìïàíèÿ ïî÷èñòâàíåòî òðÿáâà äà çàïî÷íå â íà÷àëîòî íà ÿíóàðè, àêî èñêàò äà ñâúðøàò ïðåäè äúæäîâíèÿ ñåçîí. Àêî âåäíàãà íå ñå îòïóñíàò ñðåäñòâà, êîìïàíèÿòà ùå òðÿáâà äà ÷àêà äî ñëåäâàùèÿ îêòîìâðè, çà äà ïî÷èñòè Áàãåãà, à çàåäíî ñ íåÿ è äåöàòà, êîèòî ñå íóæäàÿò îò æèâîòîñïàñÿâàùî ëå÷åíèå. Ïîïèòàéòå ñåìåéñòâîòî, êîåòî å çàãóáèëî 11 äåöà, è ùå âè êàæàò, ÷å çà äåòå, îòðîâåíî ñ îëîâî, ÷àêàíåòî å ñìúðòíà ïðèñúäà.

Ïðèçîâàâàì êúì ìàñîâî ïèòàíå êúì ïðåçèäåíòà Äæîíàòàí çàùî íå îòïóñêà îáåùàíèòå ïðåç ìàé ñðåäñòâà çà ïî÷èñòâàíå íà îòðîâíîòî îëîâî â Çàìôàðà. Äåöà óìèðàò, à áåçäåéñòâèåòî íà ïðàâèòåëñòâîòî èçëàãà ìíîãî äðóãè íà ðèñê.

Защитете палестинците в иракските затвори

ПО СВЕТА

ИРАК

56

Èðàêñêèòå âëàñòè òðÿáâà äà ðàçñëåäâàò îáâèíåíèÿòà â ìú÷åíèÿ è íå÷åñòíè ïðîöåñè ñðåùó ïàëåñòèíöè â èðàêñêè çàòâîðè. Â íàñêîðî ïðèêëþ÷èëà êîíôåðåíöèÿ â Áàãäàä, íà êîÿòî ïðèñúñòâàõà èðàêñêèÿò ïðåçèäåíò Äæàëàë Òàëàáàíè è ïàëåñòèíñêèÿò ïðåçèäåíò Ìàõìóä Àááàñ, áÿõà ðàçãëåäàíè ïðèòåñíåíèÿòà çà ïàëåñòèíöè, äúðæàíè â èçðàåëñêè çàòâîðè, íî íå áÿõà îáñúäåíè îáâèíåíèÿòà â ñåðèîçíè çëîóïîòðåáè ñðåùó ïàëåñòèíöè ïîä èðàêñêè íàäçîð.

Èðàêñêèÿò ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåë Íóðè àë Ìàëèêè îòêðè êîíôåðåíöèÿòà â Áàãäàä íà 11 äåêåìâðè 2012 ã. êàòî çàÿâè ïîäêðåïàòà ñè çà „ïðàâàòà íà ïàëåñòèíñêèòå çàòâîðíèöè, êîèòî èçíåìîãâàò â èçðàåëñêè îêóïàöèîííè çàòâîðè”, è êàçà, ÷å Èðàê „å ðåøåí äà áúäå íà÷åëî â óñèëèÿòà äà ñå çàùèòàâàò ÷îâåøêèòå ïðàâà è ñâîáîäè”. Íèòî òîé, íèòî èðàêñêèòå îôèöèàëíè ëèöà êîìåíòèðàõà îáâèíåíèÿòà íà ÷ëåíîâå íà ñåìåéñòâàòà íà çàòâîðíèöè, ÷å èðàêñêèòå ñúäèëèùà ñà îñúäèëè äâàìà ïàëåñòèíöè âúç îñíîâà íà ïðèíóäèòåëíè ïðèçíàíèÿ, êîèòî ìúæåòå ñà ïîâòîðèëè â ñúäà, òâúðäè Õþìàí Ðàéòñ Óî÷. Åäèí îò òÿõ å ïîëó÷èë ñìúðòíà ïðèñúäà è å áèë ïðåõâúðëåí â çàòâîð, êúäåòî ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî îáèêíîâåíî èçâúðøâà åêçåêóöèè.

„Âîëÿòà íà ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ àë Ìàëèêè äà ïîäêðåïÿ ïàëåñòèíñêè çàòâîðíèöè å áðóòàëíà èðîíèÿ ïðè ïîëîæåíèå, ÷å Èðàê ñå ñëàâè ñ ìú÷åíèÿ è ìàëòðåòèðàíå íà çàòâîðíèöè â ñîáñòâåíèòå ñè çàòâîðè, âêëþ÷èòåëíî è íà ïàëåñòèíöè, êîèòî ñå íàìèðàò òàì”, êàçà Äæî Ñòîðê, çàìåñòíèê-äèðåêòîð çà Áëèçêèÿ èçòîê êúì ÕÐÓ. Ñïîðåä íåãî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò òðÿáâà äà íàðåäè íåçàáàâíî ðàçñëåäâàíå íà òâúðäåíèÿòà íà ïàëåñòèíöèòå çà ìú÷åíèÿ è íå÷åñòíè ïðîöåñè è äà ïðåêðàòè ïëàíîâåòå çà åêçåêóòèðàíåòî èì.

Àõìàä Àìåð Àáä àë Êàäèð Ìîõàìåä, 30-ãîäèøåí, å ðîäåí â Èðàê ïàëåñòèíåö, êîéòî ïðåç ìàé 2011ã. å îñúäåí íà ñìúðò. Ñïîðåä ïðèñúäàòà íà Êðèìèíàëíèÿ ñúä íà Ðóñàôà èðàêñêèòå ñèëè çà ñèãóðíîñò ñà àðåñòóâàëè Ìîõàìåä íà 21 þëè 2006 ã. â áàãäàäñêèÿ êâàðòàë àë Çàþíà. Ðîäíèíèòå ìó ðàçêàçâàò, ÷å çà ïðúâ ïúò ïîëó÷àâàò íîâèíè çà ìåñòîíàõîæäåíèåòî ìó åäíà ãîäèíà ïî-êúñíî, êîãàòî åäèí ïîëèöåéñêè îôèöåð ñå ñâúðçâà ñúñ ñåìåéñòâîòî è ãî èíôîðìèðà, ÷å Ìîõàìåä å â çàòâîðà. Èñêà èì 200 äîëàðà, çà äà èì ïîçâîëè äà ãîâîðÿò ñ íåãî.

Ðîäíèíèòå ìó ïîñåùàâàò Ìîõàìåä â öåíòúðà çà çàäúðæàíå íà êâàðòàëà Áàëàäèàò ïðåç àâãóñò 2007 ã. Òå ðàçêàçâàò íà Õþìàí Ðàéòñ Óî÷, ÷å ñà áèëè óæàñåíè


57

ПО СВЕТА

îò „êðàéíî ëîøàòà ôîðìà”, â êîÿòî ãî çàâàðâàò, êàêòî ñå èçðàçÿâà åäèí îò ðîäíèíèòå ìó. Ïî òÿëîòî ìó èìà „áåëåçè îò ìú÷åíèÿ”, âêëþ÷èòåëíî âèäèìè áåëåçè îò èçãàðÿíå. Ìîõàìåä êàçàë íà ñåìåéñòâîòî ñè, ÷å ðàçïèòâàùèòå ïðîáèëè ëÿâàòà ìó ðúêà, ñ÷óïèëè äÿñíîòî ìó ñòúïàëî, çàëèâàëè ãî ñ âðÿë ÷àé è ïîðúñâàëè èçãîðåíèòå ó÷àñòúöè ñúñ ñîë. Çà äà ïðåêðàòè ìú÷åíèÿòà, Ìîõàìåä ïðèçíàë, ÷å å ÷ëåí íà âúîðúæåíà ãðóïèðîâêà, êîÿòî âúçíàìåðÿâàëà äà ïîñòàâÿ åêñïëîçèâè.

Áàãäàäñêèÿò êðèìèíàëåí ñúä îñúæäà Ìîõàìåä íà ñìúðò ñëåä ïðîöåñ, äîâåë äî îáâèíåíèÿ â ñåðèîçíè íàðóøåíèÿ íà ïðàâîòî ìó çà ÷åñòåí ïðîöåñ. Ñïîðåä àäâîêàòèòå íà çàùèòàòà ñâèäåòåëèòå äàëè îáúðêâàùè ïîêàçàíèÿ. Ìîõàìåä îòòåãëÿ ïðèçíàíèåòî ñè â ñúäà, êàòî êàçâà, ÷å å áèëî èçòðúãíàòî ñ ìú÷åíèÿ. Ñúäúò îáðúùà âíèìàíèå íà ìåäèöèíñêè äîêëàä íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà çäðàâåîïàçâàíåòî, êîéòî äîêóìåíòèðà îòãîâàðÿùè íà ìú÷åíèÿòà áåëåçè ïî òÿëîòî ìó.

Ñïîðåä ñúäåáåí äîêóìåíò, ïîëó÷åí îò ÕÐÓ, ñúäúò îñúæäà Ìîõàìåä âúç îñíîâà íà îòòåãëåíîòî ïðèçíàíèå. Ïðåç îêòîìâðè òîé å ïðåõâúðëåí â çàòâîð â Êåìï Äæúñòèñ, èçâåñòåí êàòî ìÿñòî çà èçïúëíåíèå íà ñìúðòíè ïðèñúäè. Ìîõàìåä îñòàâà òàì â î÷àêâàíå íà ðåøåíèå çà ïåòèöèÿòà íà àäâîêàòèòå ìó çà ïîâòîðåí ïðîöåñ çàðàäè ãîëåìèòå íåðåäíîñòè â ñëó÷àÿ ìó.

Ñïîðåä Õþìàí Ðàéòñ Óî÷ Èðàêñêèòå âëàñòè òðÿáâà äà îòìåíÿò ñìúðòíàòà ïðèñúäà è äà èçâúðøàò ïúëíî è íåçàâèñèìî ðàçñëåäâàíå íà îáâèíåíèÿòà â ìú÷åíèå íàä Ìîõàìåä.

Ìàõìóä Ìîõàìåä Êàìàë Àõìàä, 30- ãîäèøåí, å ðîäåí â Èðàê ïàëåñòèíåö, îñúäåí âúç îñíîâà íà ïîâòîðåíî ïðèçíàíèå. Ñïîðåä èçñëåäâàíèòå äîêóìåíòè îñúäåíèÿò å ïðåòúðïÿë ìíîæåñòâî ìú÷åíèÿ ïî âðåìå íà çàäúðæàíåòî ìó.

Àõìàä å ïðèçíàë ÷ëåíñòâîòî ñè âúâ âúîðúæåíàòà ãðóïèðîâêà Òàíòèì àë Òàóèä â àë Äæèõàä ôè Áèëàä àë Ðàôèäàéí, êîÿòî ïðåç 2006 ã. å ïîñòàâÿëà åêñïëîçèâè è å óáèâàëà àìåðèêàíöè. Ïî âðåìå íà ïðîöåñà òîé ïîâòàðÿ ïðèçíàíèåòî ñè, òâúðäåéêè, ÷å å ïîëó÷åíî ñ ìú÷åíèå. Ïðîêóðàòóðàòà íå ïðåäîñòàâÿ íèêàêâè äðóãè äîêàçàòåëñòâà ñðåùó íåãî.

Ñúäúò îñúæäà Àõìàä íà 15 äåêåìâðè 2009 ã. î÷åâèäíî ñàìî âúç îñíîâà íà ïîâòîðåíîòî ìó ïðèçíàíèå. Íà 22 ôåâðóàðè 2010 ã. îáùåñòâåíèÿò ïðîêóðîð âúçðàçÿâà ñðåùó ïðèñúäàòà, êàòî òâúðäè, ÷å äîêàçàòåëñòâàòà ñðåùó Àõìàä ñà íåäîñòàòú÷íè è èñêà äà áúäå îñâîáîäåí. Ñïîðåä ñîáñòâåíîòî „ïðèçíàíèå” íà Àõìàä òîé å ó÷àñòâàë â òåðîðèñòè÷íè àêòîâå ïðåç ôåâðóàðè, ìàðò è îêòîìâðè 2006 ã. – íåùî, êîåòî ïðîêóðîðúò îïðåäåëÿ êàòî íåâúçìîæíî, òúé êàòî òîé å áèë çàäúðæàí îò 25 ÿíóàðè 2005 ã. äî 25 þíè 2006 ã. â çàòâîðà Êåìï Áóêà. Âúïðåêè òîâà êàñàöèîííèÿò ñúä íå îòìåíÿ ïðèñúäàòà.

Ðîäíèíè íà ïàëåñòèíñêè çàòâîðíèöè â èðàêñêè çàòâîðè ìíîãî ïúòè ñà ïðèçîâàâàëè ïðåäñòàâèòåëè íà ïaëåñòèíñêàòà âëàñò äà ñå íàìåñÿò îò òÿõíî èìå â Èðàê. ÕÐÓ íå ìîæà äà ïîòâúðäè äàëè ïàëåñòèíñêèòå âëàñòè ñà ïîèñêàëè âèçèòà çà Ìîõàìåä èëè Àõìàä â ñúîòâåòíèòå öåíòðîâå çà çàäúðæàíå â Èðàê, èëè äàëè ñà èì óðåäèëè àäåêâàòíà ïðàâíà çàùèòà, âúïðåêè èçðè÷íîòî èì çàäúëæåíèå äà ïîñåùàâàò è êîðåñïîíäèðàò ñ ïàëåñòèíöè, íàìèðàùè ñå â ÷óæäåñòðàííè çàòâîðè.

„Êîíôåðåíöèÿòà çà Ìåæäóíàðîäíàòà ñîëèäàðíîñò ñ ïàëåñòèíñêèòå çàòâîðíèöè â èçðàåëñêèòå îêóïàöèîííè çàòâîðè å ÷óäåñíà âúçìîæíîñò çà ïðåäñòàâèòåëèòå íà ïàëåñòèíñêàòà âëàñò äà èçïúëíÿò çàäúëæåíèÿòà êúì ãðàæäàíèòå ñè è äà ãè çàùèòÿò â èðàêñêèòå çàòâîðè. Âñè÷êî ïî-ìàëêî áè áèëî ÷èñòî ëèöåìåðèå. È èðàêñêèòå, è ïàëåñòèíñêèòå âëàñòè òðÿáâà äà ñïàçÿò îáåùàíèÿòà ñè”, çàêëþ÷àâà Ñòîðê.

Ìàðòà Ìåòîäèåâà å ïðåïîäàâàòåë ïî ëàòèíñêè â ÍÁÓ. Âîäè ðóáðèêàòà „Ïî ñâåòà”. ×ëåí íà ÁÕÊ.

ДОКУМЕНТИ


,

. . ,

-

Òðàãè÷íèòå ñúáèòèÿ ñ áúëãàðñêèòå åâðåè ïðåç ìåñåö ìàðò 1943 ã. ñà ïîâîä çà ðàçìèñúë,

îöåíêà è ïðåîöåíêà íà ïîçíàòèòå è íåïîçíàòè èñòîðè÷åñêè ôàêòè îò òîâà âðåìå. Ïîñòîÿííî ñå

÷óâàò ãëàñîâå çà îíåâèíÿâàíå íà âèñøåòî íè äúðæàâíî ðúêîâîäñòâî, ïðåäñòàâëÿâàíî îò öàð

Áîðèñ III, ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ ïðîô. Áîãäàí Ôèëîâ, óïðàâëÿâàùîòî ìíîçèíñòâî â

ïàðëàìåíòà ïî òîâà âðåìå è ò.í. Òîâà ñå äúëæè íà íåïîçíàâàíå íà âàæíè èñòîðè÷åñêè

äîêóìåíòè, ñòðåìåæ çà ñìåê÷àâàíå íà èñòîðè÷åñêàòà îòãîâîðíîñò íà óïðàâëÿâàùèòå ïî òîâà

âðåìå è òÿõíàòà ïîëèòè÷åñêà ðåàáèëèòàöèÿ. Íåîáîñíîâàíî, ïñåâäîíàó÷íî è ïðèñòðàñòíî ñå

ïðàâÿò êîìåíòàðè çà òåçè ñúáèòèÿ ñ áúëãàðñêèòå åâðåè, êàòî ñå âíóøàâà, ÷å ãåðìàíöèòå ñà

âèíîâíè çà òÿõíàòà òðàãè÷íà ó÷àñò, à áúëãàðñêèòå âëàñòè íàé-ìíîãî ñà èçïúëíèòåëè íà ÷óæäà

âîëÿ è ðàçïîðåäáè. Íà 18.10.1942 ã. íåìñêîòî ñïèñàíèå “Das Reich”, áð. 42, “Áàëêàíèòå äíåñ”,

å ïóáëèêóâàíà êàðòà íà Åâðîïà è Áàëêàíèòå, â êîÿòî íîâîîñâîáîäåíèòå è ïðèñúåäèíåíè êúì

Áúëãàðèÿ ïðåç 1941 ã. òåðèòîðèè ñà îáîçíà÷åíè êàòî çåìè ïîä áúëãàðñêà àäìèíèñòðàöèÿ, à íå

îêîí÷àòåëíî ïðèçíàòè â ãðàíèöèòå íà ñòðàíàòà íè. Ïî ïðèíöèï ïî âðåìå íà âîéíà òåðèòîðèè

íå ñå óòâúðæäàâàò, à òîâà ñòàâà ñëåä êðàÿ íà ñúîòâåòíàòà âîéíà. Èñòîðè÷åñêèòå ôàêòè ñà

êàòåãîðè÷íè, ÷å îò ïðîëåòòà íà 1941 ã. äî 9.09.1944 ã. íà òåðèòîðèèòå íà Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ

è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ äåéñòâàò áúëãàðñêèòå çàêîíè è ðàçïîðåäáè

+ HHH- Íà 12 ÿíóàðè 0830 ã- â áðîé 05 íà

“Äúðæàâåí âåñòíèê” å îáíàðîäâàí Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà 'ÇÇÍ(- Òîé ñå ñúñòîè îò 4/

÷ëåíà+ êàòî íàé,ñúùåñòâåíè ñà îãðàíè÷åíèÿòà çà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä îò 04, äî 22,

÷ëåí- Ñïîðåä òîçè çàêîí îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñà ëèöàòà+ íà êîèòî ïîíå åäèí îò ðîäèòåëèòå å

åâðåèí- Âñè÷êè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ áåç îãëåä íà ïîäàíñòâîòî èì+ ñúãëàñíî çàêîíà+ ñà

äëúæíè â åäíîìåñå÷åí ñðîê îò âëèçàíåòî ìó â ñèëà äà îáÿâÿò ïðîèçõîäà ñè â îáùèíñêîòî

óïðàâëåíèå è â ñúîòâåòíîòî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå- Òîâà ñå ïðàâè ñ îãëåä äà ñå îòáåëåæàò â

ðåãèñòðèòå íà Îáùèíàòà+ â ëè÷íàòà êàðòà è â ïîëèöåéñêàòà êàðòîòåêà ëèöàòà îò åâðåéñêè

ïðîèçõîä- '0(

Ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ ñúãëàñíî ÷ë- 10 îò ÇÇÍ+ íå ìîãàò äà áúäàò ïðèåìàíè çà

áúëãàðñêè ïîäàíèöè- Æåíèòå îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñëåäâàò ïîäàíñòâîòî íà ìúæåòå ñè- Íà

ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä å çàáðàíåíî äà áúäàò èçáèðàòåëè èëè èçáèðàåìè+ êàêòî â

ïóáëè÷íî,ïðàâíè èçáîðè+ òàêà è â èçáîðè íà âñÿêàêâè äðóæåñòâà è ñäðóæàâàíèÿ ñ èäåàëíà öåë+

îñâåí àêî èçáîðúò ñå îòíàñÿ äî îðãàíèçàöèè ñàìî íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä- Âñè÷êè ëèöà îò

åâðåéñêè ïðîèçõîä+ çàâàðåíè îò òîçè çàêîí íà èçáîðíè äëúæíîñòè+ êîèòî íå ìîãàò äà çàåìàò

ñúãëàñíî çàêîíà+ ñà äëúæíè äà íàïóñíàò òèÿ äëúæíîñòè â åäíîìåñå÷åí ñðîê îò âëèçàíåòî íà ÇÇÍ

â ñèëà- Ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñà íÿìàëè ïðàâî äà çàåìàò äúðæàâíè+ îáùèíñêè èëè äðóãè

ñëóæáè íà ïóáëè÷íà âëàñò- Íà òÿõ å çàáðàíåíî äà ñå îòêóïóâàò îò âîåííà ñëóæáà+ à ñå ñâèêâàò íà

îáùî îñíîâàíèå+ íî ñëóæàò ñàìî êàòî òðóäîâàöè â îòäåëíè òðóäîâè ãðóïè- Åâðåèòå ñà íÿìàëè

ïðàâî äà ÷ëåíóâàò â îðãàíèçàöèè+ êîèòî ñå íàìèðàò ïîä íàäçîðà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âîéíàòà+

êàêòî è äà âñòúïâàò â áðàê èëè â èçâúíáðà÷íî ñúæèòåëñòâî ñ ëèöà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä- Íà

åâðåèòå å çàáðàíåíî äà äúðæàò ïîä êàêâàòî è äà å ôîðìà çà äîìàøíà ïðèñëóãà ëèöà îò

áúëãàðñêè ïðîèçõîä+ à ïðè êàíäèäàòñòâàíå â ó÷åáíî çàâåäåíèå+ áúëãàðñêî èëè ÷óæäî+

íåïðåäíàçíà÷åíî ñàìî çà åâðåè+ ïðåäèìñòâî ñà èìàëè ëèöà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä- ×ë- 12 îò

ÇÇÍ íàëàãà çàáðàíà íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä äà ïðîìåíÿò ìåñòîæèòåëñòâîòî ñè áåç

ðàçðåøåíèå íà Äèðåêöèÿòà íà ïîëèöèÿòà- Ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä íå ìîãàò äà ïðèòåæàâàò+

58

âëàäåÿò èëè äúðæàò ïîä íàåì+ ëè÷íî èëè ÷ðåç ïîäñòàâåíè ëèöà+ íåïîêðèòè ïîëñêè èìîòè+ à â

ñåëñêèòå îáùèíè+ èçêëþ÷âàéêè êóðîðòíèòå îáùèíè+ è ïîêðèòè èìîòè- Ïðèòåæàòåëèòå îò

åâðåéñêè ïðîèçõîä íà íåïîêðèòè èìîòè ñà áèëè äëúæíè â òðèìåñå÷åí ñðîê äà ãè ïðåäëîæàò çà

ïîêóïêà îò Äúðæàâíèÿ ïîçåìëåí ôîíä- Óïðàæíÿâàíåòî íà ñâîáîäíà ïðîôåñèÿ+ òúðãîâèÿ è

èíäóñòðèÿ îò ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä å äîïóñòèìî çà âñÿêà ñâîáîäíà ïðîôåñèÿ+ òúðãîâèÿ

'èçêëþ÷âàéêè àìáóëàíòíàòà( è èíäóñòðèÿ â òàêúâ ïðîöåíò îò îáùèÿ áðîé íà óïðàæíÿâàùèòå

òàçè ïðîôåñèÿ â öàðñòâîòî+ êàêúâòî å ïðîöåíòúò íà íàñåëåíèåòî îò åâðåéñêè ïðîèçõîä â

ñòðàíàòà- Ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä íå ìîãàò äà ó÷àñòâàò êàòî ïðåäïðèåìà÷è â îáùåñòâåíè

ïðåäïðèÿòèÿ- Íÿêîè îò ðàçïîðåäáèòå íà ÇÇÍ íå ñà áèëè âàëèäíè çà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+

êîèòî ñà áèëè äîáðîâîëöè âúâ âîéíèòå èëè âîåííîèíâàëèäè+ èëè ñà íàãðàäåíè ñ îðäåí çà

õðàáðîñò-

Îò èñòîðè÷åñêà ãëåäíà òî÷êà ìíîãî èíòåðåñíè ñà ïîçèöèèòå íà ðàçëè÷íèòå ñëîåâå â

áúëãàðñêîòî îáùåñòâî è íà ðåäèöà ïðîôåñèîíàëíè è îáùåñòâåíî,ïîëèòè÷åñêè îðãàíèçàöèè-

Íàé,áåëåæèòèòå áúëãàðñêè ïèñàòåëè ïðåç ì- îêòîìâðè 083/ ã- èñêàò îò ïðàâèòåëñòâîòî è

ïàðëàìåíòà+ äà ïîïðå÷àò äà ñå ïðèåìå Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà- Ìîëáàòà å ïîäïèñàíà îò

10 ïèñàòåëè9 Òîäîð Ãåîðãèåâ Âëàéêîâ+ Åëèí Ïåëèí+ Ñòèëèÿí ×èëèíãèðîâ+ Êîíñòàíòèí

Êîíñòàíòèíîâ+ Íèêîëà Ôèëèïîâ+ Ãðèãîð ×åøìåäæèåâ+ Õðèñòî Öàíêîâ 'Äåðèæàí(+ Ëþäìèë

Ñòîÿíîâ+ Ìèíêî Ãåíîâ+ Òðèôîí Êóíåâ+ Åëèñàâåòà Áàãðÿíà+ Ìëàäåí Èñàåâ+ Ïåòúð Ãîðÿíñêè+

Íèêîëàé Ëèëèåâ+ Ìèðîñëàâ Ìèíåâ+ Âëàäèìèð Ðóñàëèåâ+ Èëèÿ Âîëèí+ Äîáðè Á- Ìèòîâ+ Íèêîëà

Äæåðîâ+ Í-Ï- Èêîíîìîâ è Àíà Êàìåíîâà- Ïðåäñåäàòåëÿò íà WWU ÎÍÑ Íèêîëà Ëîãîôåòîâ å

ñëîæèë ðåçîëþöèÿ ñ äàòà 11-0/-083/ ã- íà ïîäàäåíèÿ ïèñàòåëñêè ïðîòåñò9 “Àðõèâà- Âçåõ ñè

áåëåæêà”-

Íà 2/-0/-083/ ã- îêîëî 4/ äóøè òúðãîâñêè ïîìîùíèöè èçïðàùàò ïðîòåñò äî ìèíèñòúð,

ïðåäñåäàòåëÿ ïðîô- Áîãäàí Ôèëîâ+ äî ïðåäñåäàòåëÿ íà WWU ÎÍÑ Íèêîëà Ëîãîôåòîâ+ äî

ìèíèñòúðà íà òúðãîâèÿòà+ ïðîìèøëåíîñòòà è òðóäà ïðîô- Ñëàâ÷î Çàãîðîâ è äî Ñúþçà íà

òúðãîâñêèòå ïîìîùíèöè â Ñîôèÿ äà íå ñå ãëàñóâà ÇÇÍ+ çàùîòî ñå çàñÿãà öÿëîòî åâðåéñòâî è

ñàìèòå òúðãîâñêè ïîìîùíèöè- Íà 2/-0/-083/ ã- Óïðàâèòåëíèÿò ñúâåò íà Ñúþçà íà áúëãàðñêèòå

àäâîêàòè èçïðàùà ïðîòåñò äî ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ñðåùó Çàêîíà çà çàùèòà íà

íàöèÿòà+ êîéòî äðàñòè÷íî íàðóøàâà Òúðíîâñêàòà êîíñòèòóöèÿ- Íèêîëà Áîÿäæèåâ è Íèêîëà

Ðàë÷åâ ïîäïèñâàò ïðîòåñòà îò 3 ñòðàíèöè+ êàòî ïîä÷åðòàâàò àíòèêîíñòèòóöèîííàòà ðîëÿ íà

îáñúæäàíèÿ è ãîòâåí çà ïðèåìàíå îò äåïóòàòèòå ÇÇÍ- Íà 4-00-083/ ã- Óïðàâèòåëíèÿò ñúâåò íà

Áúëãàðñêèÿ ëåêàðñêè ñúþç èçïðàùà ïðîòåñò äî ïðåäñåäàòåëÿ íà WWU ÎÍÑ+ â êîéòî íàñòîÿâà äà

íå áúäàò ïðèëàãàíè ïðåäâèäåíèòå îãðàíè÷åíèÿ â çàêîíîïðîåêòà íà ÇÇÍ ñðåùó áúëãàðñêèòå

ëåêàðè åâðåè- Îò îêîëî 21// áúëãàðñêè ëåêàðè ñàìî 035 äóøè ñà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ êàòî îò

òÿõ ñàìî 63 äóøè ðàáîòÿò â Ñîôèÿ+ à îñòàíàëèòå 61 ëåêàðè åâðåè ñà ïðúñíàòè èç öÿëàòà ñòðàíà-

Ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà áèëè ñåëñêè ó÷àñòúêîâè ëåêàðè è ïðîÿâà íà êðàéíà íåõóìàííîñò ñïðÿìî

áúëãàðñêîòî íàñåëåíèå ùå áúäå ëåêàðèòå åâðåè äà áúäàò îñâîáîäåíè îò äúðæàâíà ñëóæáà+

êîãàòî ïî òîâà âðåìå å èìàëî íåçàåòè ñòîòèöè âàêàíòíè ëåêàðñêè ó÷àñòúêîâè ñëóæáè ïî ñåëàòà-

Íà 01-00-083/ ã- äðóæåñòâîòî “Íîâèòå õóäîæíèöè” â Áúëãàðèÿ ñ ïðåäñåäàòåë Ñòîÿí Ñîòèðîâ è

ñåêðåòàð ñêóëïòîðà Íèêîëàé Øìèðãåëà íàñòîÿâà åíåðãè÷íî ïðåä ðúêîâîäñòâîòî íà Ñúþçà íà

äðóæåñòâàòà íà õóäîæíèöèòå â Áúëãàðèÿ äà íàïðàâè íåîáõîäèìîòî ïðåä ñúîòâåòíèòå âëàñòè+ çà

äà îñòàíàò õóäîæíèöèòå åâðåè â òåõíèòå ðåäîâå+ êîåòî å â èíòåðåñ íà èçêóñòâîòî-

Ïðåç ì- îêòîìâðè 083/ ã- çàïàñíè ïîäîôèöåðè áúëãàðñêè åâðåè+ çàñåëåíè â Ïàëåñòèíà+

èçïðàùàò ïèñìî äî ìèíèñòúðà íà âîéíàòà ãåí- ëåéòåíàíò Òåîäîñèé Äàñêàëîâ+ â êîåòî

äåêëàðèðàò ñâîÿòà îáè÷ è ïðèçíàòåëíîñò êúì ñâîÿòà ðîäèíà Áúëãàðèÿ è ãîòîâíîñò+ àêî ñå

íàëîæè äà èçïúëíÿò ñâîÿ ïàòðèîòè÷åí äúëã-02 Íà 01-00-083/ ã- Öåíòðàëíàòà êîíñèñòîðèÿ íà

åâðåèòå â Áúëãàðèÿ â ãð- Ñîôèÿ èçïðàùà èçëîæåíèå îò 6 ñòðàíèöè äî ïðåäñåäàòåëÿ íà WWU

ÎÍÑ Íèêîëà Ëîãîôåòîâ+ â êîåòî ñå îáÿâÿâà êàòåãîðè÷íî ïðîòèâ ÇÇÍ- Òîçè çàêîíîïðîåêò å áèë

ìíîãî ïî,òåæúê+ ïî,îãðàíè÷èòåëåí è ïî,óíèçèòåëåí çà áúëãàðñêèòå åâðåè îò çàêîíèòå+ êîèòî

ñúùåñòâóâàò â ïîâå÷åòî ñòðàíè ñ ïîäîáíî çàêîíîäàòåëñòâî+ çàùîòî òåõíèòå ïðîòèâîåâðåéñêè

çàêîíè ñà îñâîáîæäàâàëè îò äåéñòâèåòî èì ðåäèöà êàòåãîðèè åâðåè- Öåíòðàëíîòî ðúêîâîäñòâî

íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ àðãóìåíòèðàíî è ìíîãî òî÷íî îòõâúðëÿ ìîòèâèòå+ ïîñî÷åíè â

ïðîåêòîçàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà+ ïîñî÷åíè íà 8-0/-083/ ã- â öåíòðàëíèÿ ïåðèîäè÷åí ïå÷àò-

×ëåí 11 íà ÇÇÍ äàâà ïðàâî íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò äà îãðàíè÷è öÿëîñòíî èëè ÷àñòè÷íî

ñòîïàíñêàòà äåéíîñò íà áúëãàðñêèòå åâðåè- Òåçè ïîñòàíîâêè íà ÇÇÍ ñà íàé,ñòðàøíè+ çàùîòî ñ

ДОКУМЕНТИ

59

ДОКУМЕНТИ


òÿõ ñå çàñÿãàò ïî÷òè âñè÷êè ñòîïàíñêè äåéíîñòè íà åâðåèòå è çàùîòî çàêîíîäàòåëíàòà âëàñò

àáäèêèðà ïðåä èçïúëíèòåëíàòà+ êàòî äàâà ïðàâîòî ñâîáîäíî è áåçêîíòðîëíî äà ïîñÿãà âúðõó

ñòîïàíñêàòà äåéíîñò íà åâðåèòå- Ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè èçöÿëî å ïðåäîñòàâåíà â ðúöåòå

íà àäìèíèñòðàòèâíàòà âëàñò ñúãëàñíî òåêñòà â ÷ë- 11 + ÷å ïîñòàíîâëåíèÿòà íà ÌÑ+ âçåòè ïî òîçè

÷ëåí+ íå ïîäëåæàò íà íèêàêâî îáæàëâàíå-

Â ïîäêðåïà íà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà ñ íåãîâèòå ïðîòèâîåâðåéñêè ðàçïîðåäáè+

êàòåãîðè÷íà ïîçèöèÿ çàåìàò Ñúþçúò íà áúëãàðñêèòå íàöèîíàëíè ëåãèîíè+ Âñåáúëãàðñêèÿò ñúþç

“Îòåö Ïàèñèé”+ Ôåäåðàöèÿòà íà çàïàñíîòî âîéíñòâî â Áúëãàðèÿ+ Áúëãàðñêèÿò òúðãîâñêè ñúþç è

äð- Ñ ïèñìî M914 îò 03-00-083/ ã- äî ïðåäñåäàòåëÿ íà WWU ÎÍÑ è êîïèå äî ìèíèñòúðà íà

âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå+ Ôåäåðàöèÿòà íà çàïàñíîòî âîéíñòâî â Áúëãàðèÿ

íàïúëíî îäîáðÿâà ðàçïîðåäáèòå â ïðîåêòîçàêîíà è íàñòîÿâà çà íàé,ñòðèêòíîòî ïðèëîæåíèå íà

ÇÇÍ-04 Íà 08-00-083/ ã- 37 âèäíè òúðãîâöè îò ãð- Äóïíèöà èçïðàùàò äî ìèíèñòúðà íà

âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå Ïåòúð Ãàáðîâñêè+ êîïèå äî ïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî

ñúáðàíèå è äî öåíòðàëíîòî ðúêîâîäñòâî íà Îáùèÿ ñúþç íà áúëãàðñêèòå òúðãîâöè 'Áúëãàðñêèÿ

òúðãîâñêè ñúþç(+ òåëåãðàìà ñúñ ñëåäíîòî ñúäúðæàíèå9 “Òúðãîâöèòå íà ãðàä Äóïíèöà ïîñðåùàò

Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà ñ äîâîëñòâî- Æåëàåì íåãîâîòî ãëàñóâàíå ÷àñ ïî,ñêîðî-

Èçïúëíåíèåòî â ñìèñúë äà îòãîâàðÿ íàïúëíî íà èíòåðåñèòå íà íàöèÿòà íè”-

Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà îòíåìà ãðàæäàíñêèòå è ëè÷íèòå ïðàâà íà áúëãàðñêèòå

åâðåè â íàðóøåíèå íà Òúðíîâñêàòà êîíñòèòóòöèÿ+ îãðàíè÷àâà òÿõíîòî ìåñòîæèòåëñòâî+ íàëàãà

çàáðàíè çà èìîòèòå íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ çà òÿõíàòà ïðîôåñèîíàëíà è ñòîïàíñêà

äåéíîñò- Íåîôèöèàëíî è äðóãè äóïíèøêè òúðãîâöè ñà ïîäêðåïèëè ïðèåìàíåòî è èçïúëíåíèåòî

íà òîçè çàêîí â íàöèîíàëèñòè÷åñêè äóõ- Ñ òåëåãðàìà M901283 îò 5-01-083/ ã-+ ïîäïèñàíà è

èçïðàòåíà îò Äðóæåñòâîòî íà çàïàñíèòå îôèöåðè â ñ- Ðèëà îò àäâîêàòà Íà÷î Äàñêàëîâ+ ñå

íàñòîÿâà çà ïðåìàõâàíåòî íà ÷ë- 11 îò ÇÇÍ+ à ÷ë- 10 äà îñòàíå êàòî ñå èçìåíè- Òåçè òåëåãðàìè â

ïîäêðåïà íà ïðèåìàíåòî è ïðèëàãàíåòî íà ÇÇÍ ñà èçïðàòåíè îò íàé,âèäíèòå äóïíèøêè

òúðãîâñêè è îáùåñòâåíè äåéöè ïî íàñòîÿâàíå íà ïðàâèòåëñòâîòî è ìåñòíèòå îðãàíè íà âëàñòòà-

Ïî òîçè íà÷èí óïðàâëÿâàùèòå ïî òîâà âðåìå ñúçäàâàò îáñòàíîâêà íà íåòúðïèìîñò êúì åâðåèòå+

êúì îãðàíè÷àâàíå íà òåõíèòå êîíñòèòóöèîííè ïðàâà è ñâîáîäè+ à ïî,êúñíî è êúì òÿõíîòî

äðàñòè÷íî ïðåñëåäâàíå-

Îùå ïðè îáñúæäàíåòî íà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà êàòåãîðè÷íî ïðîòèâ íåãîâîòî

ïðèåìàíå ñå èçêàçâàò äåïóòàòèòå îò ëåâèöàòà Ëþáåí Äþãìåäæèåâ+ ä,ð Íèêîëà Ñàêàðîâ è îò

ëåãàëíàòà áóðæîàçíà îïîçèöèÿ â ëèöåòî íà Ïåòêî Ñòàéíîâ+ Èâàí Â- Ïåòðîâ+ Òîäîð Ïîëÿêîâ è

Íèêîëà Ìóøàíîâ- Ìåæäó ñðåäèòå+ îáÿâèëè ñå â çàùèòà íà åâðåèòå è ïðîòèâ ÇÇÍ+ êàòåãîðè÷íà

ïîçèöèÿ çàåìàò Áúëãàðñêàòà ðàáîòíè÷åñêà ïàðòèÿ 'ÁÐÏ( è Ðàáîòíè÷åñêèÿò ìëàäåæêè ñúþç

'ÐÌÑ(+ êîèòî èìàò çíà÷èòåëíî âëèÿíèå ñðåä ãðàäñêàòà áåäíîòà+ ðàáîòíèöèòå+ çàíàÿò÷èèòå+

èíòåëèãåíöèÿòà è ÷àñò îò íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè- Ñâåòèÿò Ñèíîä íà Áúëãàðñêàòà

ïðàâîñëàâíà öúðêâà íà 04-00-083/ ã- å èçïðàòèë èçëîæåíèå äî ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ ñðåùó

çàêîíîïðîåêòà íà Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà- '1(

Çàêîí çà åäíîêðàòåí äàíúê âúðõó èìóùåñòâàòà íà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä å îáíàðîäâàí

íà 03 þëè 0830 ãîäèíà â áð- 040 íà “Äúðæàâåí âåñòíèê” è ñå ñúñòîè îò 07 ÷ëåíà- Ñ íåãî âñè÷êè

èìóùåñòâà+ ïðèíàäëåæàùè íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ ñå îáëàãàò ñ åäíîêðàòåí äàíúê â

ðàçìåð íà 1/$ âúðõó îáùàòà èì ÷èñòà ñòîéíîñò çà ñúñòîÿíèÿ äî 2 /// /// ëåâà è ñ 14$ , çà

ñúñòîÿíèÿ íàä 2 /// /// ëåâà+ ñ èçêëþ÷åíèå íà èìóùåñòâà+ ÷èÿòî îáùà ñòîéíîñò íå íàäìèíàâà

1// /// ëâ- Èçêëþ÷åíèÿ ïî òîçè çàêîí íå ñå ðàçðåøàâàò çà íèêîé îò åâðåéñêèòå ëèöà- Â

åäíîìåñå÷åí ñðîê îò ïóáëèêóâàíåòî íà òîçè çàêîí âñè÷êè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñà äëúæíè

äà ïîäàäàò äåêëàðàöèÿ â ñúîòâåòíîòî äàíú÷íî óïðàâëåíèå-

Çàêîí ïðîòèâ ñïåêóëàòà ñ íåäâèæèìè èìîòè âëèçà â ñèëà ñ îáíàðîäâàíåòî ìó â

“Äúðæàâåí âåñòíèê”+ áð- 21 îò 02 ôåâðóàðè 0831 ã- Çàêîíúò ñå ñúñòîè îò 2/ ÷ëåíà+ à 6-+ 7- è 8- ÷ëåí

çàñÿãàò ïðÿêî èíòåðåñèòå íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä- Áúëãàðñêèòå åâðåè íå ìîãàò äà

ïðèòåæàâàò íåäâèæèìè èìîòè+ îñâåí çà çàäîâîëÿâàíå íà ëè÷íèòå è íà ñåìåéñòâîòî èì æèëèùíè

íóæäè è çà çàäîâîëÿâÿíå íóæäèòå íà óïðàæíÿâàíîòî îò òÿõ çàíÿòèå- Â åäíîìåñå÷åí ñðîê îò

îáíàðîäâàíå íà òîçè çàêîí âñè÷êè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñà áèëè äëúæíè äà ïðåäñòàâÿò â

ìåñòíîòî äàíú÷íî óïðàâëåíèå ñïèñúê íà íåäâèæèìèòå èìîòè+ êîèòî ïðèòåæàâàò-

Ïðèíàäëåæàùèòå íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä èìîòè+ êîèòî ñà â íàðóøåíèå íà ÷ë- 6 îò òîçè

çàêîí+ ñå îòíåìàò â ïîëçà íà äúðæàâàòà+ ñðåùó çàïëàùàíå öåíàòà èì ïî óñòàíîâåí ðåä- '2(

60

ДОКУМЕНТИ

Çàêîí çà âúçëàãàíå íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò äà âçåìà âñè÷êè ìåðêè çà óðåæäàíå íà

åâðåéñêèÿ âúïðîñ è ñâúðçàíèòå ñ íåãî âúïðîñè è íàðåäáàòà ïî íåãîâîòî ïðèëîæåíèå

à 8 þëè 0831 ã- â “Äúðæàâåí âåñòíèê”+ áð- 037+ ñàìî îò 2 ÷ëåíà- Ñ íåãî

ñå âúçëàãà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò äà âçåìà âñè÷êè ìåðêè è äà èçäàâà îáùè íàðåäáè èëè

îòäåëíè ðàçïîðåæäàíèÿ çà óðåæäàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ è ñâúðçàíèòå ñ íåãî âúïðîñè ñ îãëåä

äà ñå çàñèëÿò è íàïðàâÿò ïî,öåëåñúîáðàçíè è ïî,ðåçóëòàòíè îãðàíè÷åíèÿòà è ìåðêèòå çà ëèöàòà

îò åâðåéñêè ïðîèçõîä è òåõíèòå ïîäñòàâåíè ëèöà èëè óêðèâàòåëè-11 Ñ íàðåäáèòå è

ðàçïîðåæäàíèÿòà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ïî òîçè çàêîí ìîãàò äà ñå èçìåíÿò èëè äîïúëâàò

Çàêîíúò çà çàùèòà íà íàöèÿòà+ Çàêîíúò çà åäíîêðàòíèÿ äàíúê âúðõó èìóùåñòâàòà íà ëèöà îò

åâðåéñêè ïðîèçõîä è ãëàâà âòîðà îò Çàêîíà ïðîòèâ ñïåêóëàòà ñ íåäâèæèìè èìîòè+ à ñúùî è

äðóãè çàêîíè+ àêî òîâà å íåîáõîäèìî çà óðåæäàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ è ñâúðçàíèòå ñ íåãî

âúïðîñè- Íàðåäáèòå è ðàçïîðåæäàíèÿòà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ïî òîçè çàêîí ïîäëåæàò íà

îäîáðåíèå îò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå- Äî îäîáðåíèåòî èì òå èìàò ñèëà íà çàêîí- Òàçè ðàçïîðåäáà

ñå îòíàñÿ è äî èçäàäåíèòå+ äî âëèçàíåòî â ñèëà íà çàêîíà+ íàðåäáè è ðàçïîðåæäàíèÿ íà

Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ïî ìàòåðèèòå íà çàêîíà- Ñ òîçè çàêîí ïî ñúùåñòâî ñå èççåìâàò

çàêîíäàòåëíè ôóíêöèè íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îò èçïúëíèòåëíàòà âëàñò+ ñ êîåòî ãðóáî ñå

íàðóøàâà Òúðíîâñêàòà êîíñòèòóöèÿ-

Íàðåäáàòà+ èçäàäåíà âúç îñíîâà íà Çàêîíà çà âúçëàãàíå íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò äà âçåìà

âñè÷êè ìåðêè çà óðåæäàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ è ñâúðçàíèòå ñ íåãî âúïðîñè+ å îáíàðîäâàíà â áð-

081 íà “Äúðæàâåí âåñòíèê” îò 18 àâãóñò 0831 ã- è èìà ñèëàòà íà çàêîí- Ñúñòîè ñå îò 48 ÷ëåíà è ñå

îòíàñÿ äî ïðèëîæåíèåòî íà âñè÷êè çàêîíè è íàðåäáè+ ïðèåòè äî òîçè ìîìåíò- Ñúãëàñíî ÷ë- 0

ïðè Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå ñå ñúçäàâà Êîìèñàðñòâî çà

åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ(- Ïðèëîæåíèåòî íà âñè÷êè ìåðêè çà ðàçðåøàâàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ

ñå ñúñðåäîòî÷àâà â òîâà êîìèñàðñòâî+ ñ èçêëþ÷åíèå íà òàçè ïî Çàêîíà çà åäíîêðàòíèÿ äàíúê

âúðõó èìóùåñòâàòà íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä è ïî Çàêîíà ïðîòèâ ñïåêóëàòà ñ íåäâèæèìè

èìîòè-13 Êîìèñàðÿò ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè ìîæå äà èñêà îò âñè÷êè âåäîìñòâà äà âçèìàò

íåîáõîäèìèòå ìåðêè çà ïðèëàãàíå íà çàêîíèòå è íàðåäáèòå+ îòíàñÿùè ñå çà åâðåèòå- Çà âñè÷êè

ìåðêè âúâ âðúçêà ñ ïðèëàãàíåòî íà çàêîíèòå è íàðåäáèòå+ óðåæäàùè ïîëîæåíèåòî íà åâðåèòå+ å

íåîáõîäèìî è ñúãëàñèåòî íà êîìèñàðÿ- Ïðåäè äà âçåìå ðåøåíèå ïî âúïðîñè+ çàñÿãàùè äðóãè

âåäîìñòâà+ êîìèñàðÿò âçèìà ïðåäâàðèòåëíî ìíåíèåòî íà ñúîòâåòíîòî âåäîìñòâî- Ïðè êîìèñàðÿ

çà åâðåéñêèòå âúïðîñè èìà ñúâåò+ êîéòî ñå ñúñòîè îò ÷ëåí íà Âúðõîâíèÿ àäìèíèñòðàòèâåí ñúä+

ïîñî÷åí îò ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî+ è ïî åäèí ïðåäñòàâèòåë íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå

ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå+ íà ìèíèñòúðà íà òúðãîâèÿòà+ ïðîìèøëåíîñòòà è òðóäà+ íà

ìèíèñòúðà íà ôèíàíñèòå+ íà óïðàâèòåëÿ íà Íàðîäíàòà áàíêà è íà äèðåêòîðà íà ãðàæäàíñêàòà

ìîáèëèçàöèÿ+ ïîñî÷åíè îò ñúîòâåòíèÿ ìèíèñòúð+ óïðàâèòåë èëè äèðåêòîð è îäîáðåíè îò

Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò- Ñúãëàñíî ÷ë- 3 íà òàçè íàðåäáà+ íàðåäáèòå è çàïîâåäèòå íà êîìèñàðÿ ïî

åâðåéñêèòå âúïðîñè íå ïîäëåæàò íà íèêàêâî îáæàëâàíå- Ïî ñúùåñòâî ñ òîçè ÷ëåí ãðóáî ñå

ïîãàçâà äåéñòâàùàòà ïî òîâà âðåìå Òúðíîâñêà êîíñòèòóöèÿ è ñå äåëåãèðàò ïðàâîìîùèÿ íà åäèí

÷îâåê äà èçäàâà íàðåäáè+ çàïîâåäè è ðàçïîðåæäàíèÿ+ èìàùè ñèëàòà íà çàêîí è êîèòî íå

ïîäëåæàò íà îáæàëâàíå- Òàçè íàðåäáà íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî

çäðàâå+ îäîáðåíà ñ Ïîñòàíîâëåíèå M93456 íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò è îáíàðîäâàíà â “Äúðæàâåí

âåñòíèê”+ áð- 081 îò 18-/7-0831 ã-+ ïðåíåáðåãâà çàêîíîäàòåëíèòå ôóíêöèè íà äåéñòâàùîòî ïî òîâà

âðåìå WWU Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå-

Êîìèñàðÿò ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè ñå íàçíà÷àâà îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò ïî ïðåäëîæåíèå

íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå- Îñòàíàëèÿò ïåðñîíàë íà

Êîìèñàðñòâîòî+ äîêîëêîòî íàðåäáàòà íå ïðåäâèæäà äðóãî+ ñå íàçíà÷àâà îò êîìèñàðÿ- Ïðè

îòñúñòâèå êîìèñàðÿò ïîñî÷âà ñúñ çàïîâåä ñâîÿ çàìåñòíèê è îïðåäåëÿ ïðàâàòà ìó-

Ñúùåñòâóâàùèòå äîòîãàâà â ðàçëè÷íèòå âåäîìñòâà ñëóæáè+ èçâúðøâàùè ðàáîòè âúâ âðúçêà ñ

ðàçðåøàâàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ+ ñå ïðèäàâàò êúì Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè ñ

öåëèÿ ñè ïåðñîíàë è èíâåíòàð- Âñè÷êè ñëóæèòåëè+ êîèòî ïî ùàò ñà íà ñëóæáà ïðè

Êîìèñàðñòâîòî+ ñå ñ÷èòàò äúðæàâíè ñëóæèòåëè ïðè ÌÂÐÍÇ- Íåîáõîäèìèòå ñóìè çà ëè÷íèòå è

âåùåñòâåíè ðàçõîäè â Êîìèñàðñòâîòî çà åâðåéñêèòå âúïðîñè ñå ïðåäâèæäàò â áþäæåòà íà ôîíäà

“Åâðåéñêè îáùèíè”-16 Ñðåäñòâàòà íà ôîíäà “Åâðåéñêè îáùèíè” ñëóæàò çà èçäúðæàíå íà

åâðåéñêèòå îáùèíè è íà÷èíàíèÿòà èì çà ïîäïîìàãàíå íà áåäíè åâðåè è çà íàñòàíÿâàíåòî èì â

ëàãåðè è ñåëèùà- Îò ñðåäñòâàòà íà ôîíäà ñå ïîñðåùàò è ðàçõîäèòå çà ëè÷íèÿ ñúñòàâ è

61

ДОКУМЕНТИ


âåùåñòâåíèòå ðàçõîäè íà Êîìèñàðñòâîòî çà åâðåéñêèòå âúïðîñè+ êàêòî è íà ñúâåòà ïðè

Êîìèñàðñòâîòî- Óïðàâëåíèåòî è ðàçõîäâàíåòî íà ñðåäñòâàòà íà ôîíäà ñòàâà ïî ïðàâèëíèê+

èçðàáîòåí îò êîìèñàðÿ çà åâðåéñêèòå âúïðîñè+ ïðèåò îò ñúâåòà ïðè Êîìèñàðñòâîòî è óòâúðäåí

îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò- Áþäæåòúò íà ôîíäà ñå èçðàáîòâà îò êîìèñàðÿ çà åâðåéñêèòå âúïðîñè+

ïðèåìà ñå îò ñúâåòà ïðè Êîìèñàðñòâîòî è ñå óòâúðæäàâà îò Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò- '3(

Çàêîí çà íàðîäíèÿ çàåì îò 0832 ã- è äðóãè àêòîâå çà

åêñïðîïðèàöèÿ íà åâðåéñêè èìóùåñòâà- Ëèêâèäàöèÿòà íà åâðåéñêèòå ïðåäïðèÿòèÿ å èçïîëçâàíà

îò ïðàâèòåëñòâîòî+ çà äà èççåìå ÷àñò îò òåõíèòå ñðåäñòâà ÷ðåç ò-íàð- “íàðîäåí çàåì” îò 0832 ã-

Ñúãëàñíî çàêîíà çà çàåìà+ ïóáëèêóâàí â “Äúðæàâåí âåñòíèê”+ áð- 65 îò 5-/3-0832 ã-+ ó÷àñòèåòî â

íåãî å çàäúëæèòåëíî çà âñè÷êè ïðåäïðèÿòèÿ+ çà âñè÷êè ôèçè÷åñêè è þðèäè÷åñêè ëèöà+ êàòî çà

îñíîâà íà ó÷àñòèåòî ñå âçåìà îöåíêàòà íà ïðèòåæàâàíèòå îò òÿõ èìîòè- Ñ òîçè çàêîí äúðæàâàòà

ïî òîâà âðåìå öåëè äà ñòàáèëèçèðà ðàçêëàòåíèòå ôèíàíñè+ êàòî ïðàâèòåëñòâîòî å ðàç÷èòàëî äà

ïîëó÷è îêîëî 04,05 ìëðä- ëåâà-

Â “Äúðæàâåí âåñòíèê”+ áð- 013 îò 0/-/5-0831 ã-+ å ïóáëèêóâàíà Íàðåäáà çà ïîäàíñòâîòî â

îñâîáîäåíèòå ïðåç 0830 ã- çåìè- Òÿ ñå ñúñòîè îò 7 ÷ëåíà+ à ñúãëàñíî ÷ë- 0 îò Íàðåäáàòà çà

ïîäàíñòâîòî â îñâîáîäåíèòå ïðåç 0830 ã- çåìè+ âñè÷êè ëèöà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä+ áèâøè

þãîñëàâñêè è ãðúöêè ïîäàíèöè ñòàâàò áúëãàðñêè ïîäàíèöè+ áåç äà ïðàâÿò êàêâèòî è äà áèëî

ïîñòúïêè ïðåä ïîëèöèÿòà- Ñúãëàñíî ÷ë- 2 îò íàðåäáàòà âñè÷êè áåæàíöè èìàò ïðàâî äà ñòàíàò

áúëãàðñêè ïîäàíèöè êàòî ïîäàäàò ìîëáà äî Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî â ñðîê îò 5

ìåñåöà- Ïî ñúùèÿ íà÷èí ìîãàò äà ñòàíàò áúëãàðñêè ïîäàíèöè â ñðîê îò 0 ãîäèíà è âñè÷êè

íîñèòåëè íà “íàíñåíîâè” ïàñïîðòè- Âñåêè çàèíòåðåñîâàí ùå ñå ñ÷èòà äîáèë áúëãàðñêî

ïîäàíñòâî îò äåíÿ íà èçëèçàíåòî íà çàïîâåä çà òîâà íà ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî â “Äúðæàâåí

âåñòíèê”-

ÌÂÐÍÇ 'Öåíòðàëíî óïðàâëåíèå ñëóæáè ïî íàðîäíîñòíèòå ðàáîòè( ñ Îêðúæíî M965/4 îò

17-/6-0831 ã- äî îáëàñòíèòå äèðåêòîðè è äðóãèòå îòãîâîðíè ôàêòîðè äàâà ïúëíè ðàçÿñíåíèÿ ïî

ïðèëîæåíèåòî íà Íàðåäáàòà çà ïîäàíñòâî â îñâîáîäåíèòå ïðåç 0830 ã- çåìè- Â “Äúðæàâåí

âåñòíèê”+ áð-050 îò 13-/6-0831 ã-+ å îáíàðîäâàíî Îêðúæíî M94236 îò 03 þëè ñ-ã- íà

Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî- ÌÂÐÍÇ çàäúëæàâà êìåòîâåòå ïî ìåñòà âíèìàòåëíî äà

ïðîó÷àò íàðåäáàòà çà ïîäàíñòâîòî è îêðúæíîòî è äà îïîâåñòÿò íà íàñåëåíèåòî âñè÷êè

ïîñòàíîâëåíèÿ íà íàðåäáàòà+ çà äà ñå îñèãóðè ïðàâèëíîòî è íàâðåìåííî ïðèëîæåíèå- Ñúãëàñíî

íàðåæäàíå íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî âñè÷êè íåáúëãàðè îò íîâîîñâîáîäåíèòå çåìè+

êîèòî èçÿâÿò æåëàíèå äà çàïàçÿò ñòàðîòî ñè ïîäàíñòâî èëè äà ïðèäîáèÿò íåáúëãàðñêî

ïîäàíñòâî+ òðÿáâà â ñðîê äà íàïóñíàò ñòðàíàòà- Ïî ñèëàòà íà ÷ë- 0 îò íàðåäáàòà ïðèäîáèâàò ïî

ïðàâî áúëãàðñêî ïîäàíñòâî âñè÷êè ëèöà îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä+ þãîñëàâñêè è ãðúöêè ïîäàíèöè+

êîèòî ïî âðåìå íà âëèçàíåòî é â ñèëà ñà çàâàðåíè íà ìåñòîæèòåëñòâî â îñâîáîäåíèòå ïðåç 0830

ã- çåìè èëè â ñòàðèòå ïðåäåëè íà öàðñòâîòî- Îò òîçè òåêñò íà íàðåäáàòà ñå ïîëçâàò ñúùî è

ïðåñåëíèöèòå îò áúëãàðñêè ïðîèçõîä , íàïðèìåð îò Ëåðèí+ Âîäåí+ Äåáúð+ Ñòðóãà+ Ãîñòèâàð+

Òåòîâî+ Êè÷åâî è äð- íàñåëåíè ìåñòà- Ïî ñèëàòà íà ÷ë- 3 îò íàðåäáàòà áúëãàðñêî ïîäàíñòâî

ïðèäîáèâàò ïî ïðàâî è ëèöàòà þãîñëàâñêè è ãðúöêè ïîäàíèöè îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä+ êîèòî

ñà èìàëè ìåñòîæèòåëñòâî â îñâîáîäåíèòå ïðåç 0830 ã- çåìè- Â òàçè íàðåäáà çà ïîäàíñòâîòî å

ïîñî÷åíî ñúùåñòâåíîòî ðàçëè÷èå ìåæäó ëèöàòà þãîñëàâñêè è ãðúöêè ïîäàíèöè+ êîèòî ñà îò

áúëãàðñêè ïðîèçõîä è òåçè+ êîèòî èìàò äðóã íàðîäíîñòåí ïðîèçõîä+ äà çàïàçÿò äîòîãàâàøíîòî

ñè ïîäàíñòâî- Âñè÷êè ëèöà îò íåáúëãàðñêè ïðîèçõîä íå ñà çàäúëæåíè äà ïðèåìàò ïðîìÿíà â

ïîäàíñòâîòî ñè- Òåçè ëèöà ñå ïîëçâàò îò ïðàâîòî äà èçáåðàò â ñðîêà+ ïðåäâèäåí â íàðåäáàòà , 0

àïðèë 0832 ã-+ äàëè äà çàïàçÿò äîòîãàâàøíîòî ñè ïîäàíñòâî 'þãîñëàâñêî èëè ãðúöêî(+ äà

ïðèäîáèÿò ÷óæäî ïîäàíñòâî 'íàïð- òóðñêî+ èòàëèàíñêî è äð- èëè äà ñòàíàò áúëãàðñêè ïîäàíèöè(-

Â ñëó÷àé+ ÷å íå óïðàæíÿò äî òîçè ñðîê ïðàâîòî ñè íà èçáîð+ òå ñòàâàò ïî ïðàâî è áåçóñëîâíî

áúëãàðñêè ïîäàíèöè- Àêî èçÿâÿò æåëàíèå äà çàïàçÿò ñòàðîòî ñè ïîäàíñòâî èëè äà ïðèäîáèÿò

äðóãî ÷óæäî ïîäàíñòâî+ ñìÿòà ñå+ ÷å òå íèêîãà íå ñà áèëè áúëãàðñêè ïîäàíèöè è ñà äëúæíè äî 0

àïðèë 0832 ã- äà íàïóñíàò ïðåäåëèòå íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ- Ñ òàçè íàðåäáà íå ñå çàñÿãàò ëèöàòà+

ìåñòíè æèòåëè â îñâîáîäåíèòå çåìè+ êîèòî èìàò äðóãî ÷óæäî ïîäàíñòâî 'íåþãîñëàâñêî èëè

íåãðúöêî( , íàïð- èòàëèàíñêî+ òóðñêî+ àìåðèêàíñêî è äð- Ñúãëàñíî ÷ë- 3 òàçè ðàçïîðåäáà íå ñå

îòíàñÿ äî ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä- Ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä îò íîâîîñâîáîäåíèòå è

ïðèñúåäèíåíè ïðåç 0830 ã- çåìè êúì ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà ñà ëèøåíè îò ïðàâîòî äà

62

ДОКУМЕНТИ

ñòàíàò áúëãàðñêè èëè ÷óæäè ãðàæäàíè è ïî òîçè íà÷èí èì å îòíåòà âúçìîæíîñòòà äà ïîëó÷àò êàêâîòî è äà áèëî ïîäàíñòâî- Íà 1-/2-0832 ã- ñúñ 016 ÏÌÑ ñå ðåøàâà â ñïîðàçóìåíèå ñ ãåðìàíñêèòå âëàñòè äà áúäàò èçñåëåíè äî 1/ /// åâðåè îò íîâèòå çåìè- Ñ äðóãè 5 ïîñòàíîâëåíèÿ '002+ 003+ 004+ 005+ 006 è 015( íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò îò ñúùàòà äàòà ñå óðåæäàò îðãàíèçàöèîííè è òåõíè÷åñêè âúïðîñè+ ñâúðçàíè ñ èçñåëâàíåòî- Îò 3 äî 0/-/2-0832 ã- ñ ëúæàòà+ ÷å ãè èçñåëâàò â ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ+ ñà âäèãíàòè ïî òúìíî îò äîìîâåòå èì ñ ìàëêî ðú÷åí áàãàæ åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ- Åâðåèòå îò ãðàäîâåòå Äðàìà+ Ñåðåñ+ Êàâàëà+ Çèëÿõîâî+ Ïðàâèùå+ Ñàðà Øàáàí+ êàêòî è îò îñòðîâ Òàñîñ ñà èçïðàòåíè íà âðåìåíåí åòàïåí ëàãåð â ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ- Äåïîðòèðàíèòå åâðåè îò ãðàäîâåòå Êñàíòè+ Ãþìþðäæèíà è Äåäå Àãà÷ ñà íàñòàíåíè íà âðåìåíåí ëàãåð â ãð- Äóïíèöà- Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ( êîìàíäèðîâà êîíòðîëüîðà Ñëàâ÷î Ì- Ïîïîâ â ñ- Ñèìèòëè+ Ãîðíîäæóìàéñêî çà äà îðãàíèçèðà ïðåõâúðëÿíåòî íà èäâàùèòå åâðåè îò Áåëîìîðèåòî ñ äåêîâèëíèòå âëàêîâå íà âëàêîâåòå ñ íîðìàëíà æï ëèíèÿ- Íà 13-/1-0832 ã- òîé çàìèíàâà çà ñ- Ñèìèòëè+ çàïîçíàâà ñå ñ îáñòàíîâêàòà íà ìÿñòî è íàðåæäà äà ñå èçêîïàå åäèí ðîâ+ äúëúã îêîëî 1/ ìåòðà+ êîéòî äà áúäå èçïîëçâàí îò ïðèñòèãàùèòå åâðåè çà îòõîäíî ìÿñòî- Îñèãóðåíè ñà 0/ âîéíèöè çà îõðàíà íà åâðåèòå ñ öåë äà íå áúäå äîïóñíàò êîíòàêò îò òÿõíà ñòðàíà ñ äðóãè ëèöà- Çà ïúðâà ìåäèöèíñêà ïîìîù íà ãàðàòà â ñ- Ñèìèòëè çà ïðèñòèãàùèòå åâðåè îò Á×Ê ñà èçïðàòèëè 0 ìåä- ñåñòðà è ëåêàðÿ åâðåèí ä,ð Éîñèô Êîíôèíî- Êîãàòî ïðèñòèãàò âëàêîâåòå ñ åâðåè+ â ïîìîù å ïðèâëå÷åí è îáùèíñêèÿò ëåêàð+ êîéòî ñúùî å áèë åâðåèí- Ïúðâàòà ãðóïà ñ åâðåè îò Áåëîìîðèåòî ïðèñòèãà íà ãàðà Ñèìèòëè íà 5 ìàðò 0832 ã- Òÿ ñå ñúñòîè îò 834 äóøè+ îò êîèòî 352 îò ãð- Ñÿð 'Ñåðåñ( è 371 äóøè îò ãð- Äðàìà- Åäíà æåíà îò ãð- Ñÿð å ïî÷èíàëà íà ãàðà Ñèìèòëè è ñëåä êàòî ñà èçïúëíåíè âñè÷êè ôîðìàëíîñòè ïî ñìúðòòà é+ å ïîãðåáàíà â ñåëîòî- Íà 6 ìàðò 0832 ã- â ñ- Ñèìèòëè ïðèñòèãà âòîðàòà ãðóïà åâðåè îò Áåëîìîðèåòî- Òÿ ñå ñúñòîè îò 0/35 äóøè , 014 îò ãð- Äðàìà+ îò Äåäå Àãà÷ , 31 è 768 äóøè îò ãð- Ãþìþðäæèíà- Òðåòàòà ãðóïà åâðåè îò Áåëîìîðèåòî ïðèñòèãà íà æï ãàðàòà â ñ- Ñèìèòëè íà 7 ìàðò 0832 ã- Ãðóïàòà ñå ñúñòîè îáùî îò 840 äóøè åâðåè+ îò êîèòî 302 îò ãð- Êàâàëà è 427 îò ãð- Êñàíòè- ×åòâúðòàòà ãðóïà ñ åâðåè îò Áåëîìîðèåòî ïðèñòèãà íà æï ãàðàòà â ñ- Ñèìèòëè íà 8-/2-0832 ã- è ñå ñúñòîè îò 6/1 äóøè åâðåè , âñè÷êè îò ãð- Êàâàëà- Ïåòàòà ãðóïà ñ åâðåè îò Áåëîìîðèåòî ïðèñòèãà â ñ- Ñèìèòëè íà 0/-/2-0832 ã- è ñå ñúñòîè îò 250 äóøè+ îò êîèòî 238 îò ãð- Êàâàëà è 01 äóøè îò Ïðàâèùå- Ïðåç ãàðà Ñèìèòëè ïðåìèíàâàò îáùî 3//4 äóøè åâðåè îò Áåëîìîðèåòî+ îò êîèòî ñàìî åäíà æåíà å ïî÷èíàëà è ïîãðåáàíà â ñåëîòî- Ïðåõâúðëÿíåòî îò äåêîâèëíèòå â íîðìàëíèòå âëàêîâå ñòàâà áåç îñîáåíè èíöèäåíòè è â ïúëåí ðåä- Åâðåèòå îò ãðàäîâåòå Êñàíòè+ Ãþìþðäæèíà è Äåäå Àãà÷ ñà èçïðàòåíè çà ãð- Äóïíèöà+ à òåçè îò ãðàäîâåòå Äðàìà+ Ñåðåñ è Êàâàëà â ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ- Ä,ð Éîñèô Êîíôèíî çàìèíàâà ñ ïîñëåäíàòà ãðóïà çà ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ- Ïîäíà÷àëíèêúò ïðè ÊÅÂ Àòàíàñ Èâàíîâ Îâ÷àðîâ+ êîéòî å îðãàíèçèðàë äåïîðòèðàíåòî+ â ñâîÿ îáù äîêëàä äàâà ìàëêî ïî,ðàçëè÷íè ñâåäåíèÿ+ êàòî ïîñî÷âà+ ÷å íà æï ãàðàòà â ñ- Ñèìèòëè çà ïåò äíè îò 4 äî 8 ìàðò 0832 ã- ñà ïðåòîâàðåíè îáùî 3/28 äóøè åâðåè+ íî â äåéñòâèòåëíîñò òî÷íàòà áðîéêà å 3//4 äóøè+ îò êîèòî 0 æåíà å ïî÷èíàëà-

Ïúëíîìîùíèêúò íà ÊÅÂ çà ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ Èâàí Òåïàâñêè íàñòàíÿâà â òðè ïîìåùåíèÿ 'ïðîãèìíàçèÿòà+ Ñòîïàíñêîòî ó÷èëèùå è òþòþíåâèÿ ñêëàä íà Àíòîí Ðàéíîâ( 1435 åâðåè- Çà òÿõ ñà ñå ãðèæèëè 5,ìà ëåêàðè+ êîèòî ñà áèëè ãðàæäàíñêè ìîáèëèçèðàíè îò Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ(- Çàäúðæàíèòå åâðåè ñà ïîëó÷àâàëè ïî îêîëî 2// ãðàìà õëÿá íà äåí+ äâà ïúòè ïî åäíà ÷îðáà+ íà îêîëî 0/// äóøè å èìàëî ïî åäíà ÷åøìà è ïî åäíà òîàëåòíà íà 2// ÷îâåêà- Áóêâàëíî âñè÷êè åâðåè ñà áèëè áîëíè îò ïðîñòóäà ïðè ïúòóâàíåòî+ íÿêîëêî äóøè ñà ïî÷èíàëè â Ãîðíà Äæóìàÿ- Îõðàíÿâàùèòå âîéíèöè è ïîëèöàè íå ñà ðàçðåøèëè íà ìåñòíèòå åâðåè è ãðàæäàíè äà äàâàò õðàíà è äðåõè íà çàäúðæàíèòå åâðåè îò Áåëîìîðèåòî- Ñ äâå âëàêîâè êîìïîçèöèè íà 07 è 08 ìàðò 0832 ã- çàäúðæàíèòå åâðåè â åòàïíèÿ ëàãåð â ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ , 1435 äóøè+ ñà èçïðàòåíè çà ãðàä Ëîì- Áåëîìîðñêèòå åâðåè ñà ïîëó÷èëè çà ïî ïúò ñóõà õðàíà+ ñòîìíè è áú÷âè ñ âîäà+ êàêòî è êàí÷åòà è êîôè çà òîàëåòíè íóæäè- Òå ñà áèëè íàòîâàðåíè îáùî íà 35 òîâàðíè âàãîíè+ à òðè âàãîíà ñà áèëè ïðåäíàçíà÷åíè çà îõðàíÿâàùèòå ãè ïîëèöàè- Âîäà÷ íà ãðóïàòà å áèë ïîëèöåéñêèÿò êîìàíäèð Âåñåëèí Ñïàñîâ Ñòàìáîëîâ- Íà 6-/2-0832 ã- 768 åâðåè îò ãð- Ãþìþðäæèíà è 31 åâðåè îò ãð- Äåäå Àãà÷+ à íà 7-/2-0832 ã- 427 åâðåè îò ãð- Êñàíòè ñà ïðåâîçåíè äî æï ãàðà Äóïíèöà- '4( Ïî÷òè âñè÷êè åâðåè 'ñ ìàëêè èçêëþ÷åíèÿ( ñà áèëè ëîøî îáëå÷åíè èëè íàïðàâî îêúñàíè- Â ðåäèöà ïî 3 äóøè , íåìîùíè ñòàðöè+ æåíè ñ äåöà+ åäâà ñà ïðèñòúïâàëè ïåøà îò æï ãàðàòà äî

63

ДОКУМЕНТИ


òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà”+ íàìèðàù ñå íà óë- “Êíÿç Áîðèñ” M953 â ïîñîêà îò öåíòúðà íà ãðàä

Äóïíèöà êúì ãîðíèòå êàçàðìè- Åòàïíèÿò ëàãåð â ãð- Äóïíèöà å áèë îðãàíèçèðàí îò Àñåí

Âëàäèìèðîâ Ïàéòàøåâ+ êîéòî å áèë ïîäíà÷àëíèê â ÊÅÂ- Çàäúðæàíèòå 0348 äóøè åâðåè â

òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà” ñà èçïîëçâàëè ÷åøìà è äâå òîàëåòíè+ êîèòî ñà áèëè êðàéíî

íåäîñòàòú÷íè- Çà îõðàíà å íàçíà÷àâàí åäèí êàðàóë îò ïåò ïîñòà âîéíèöè îò ìåñòíèÿ ãàðíèçîí+ à

ïîëèöåéñêàòà îõðàíà å ïîääúðæàíà îò ñòàðøè ïîëèöàÿ Êðóì Ïåòðîâ Êåðåíêîâ è íÿêîëêî

ïîëèöàè+ íåãîâè ïîìîùíèöè- Ïîæàðíàòà îõðàíà å îñèãóðåíà îò ìåñòíàòà êîìàíäà ñ êîìàíäèð

Äèìèòúð Èâàíîâ Ìàíîâ 'Ïàìïóðêî(- Ñàíèòàðíèÿò íàäçîð å èçïúëíÿâàí îò ìåñòíèÿ íà÷àëíèê íà

çäðàâíàòà ñëóæáà â ñúòðóäíè÷åñòâî ñ ëåêàðèòå åâðåè îò ãð- Äóïíèöà9 ä,ð Áóêî Èñàêîâ è ä,ð

Ìîèñ Êàðàäàâèä- Õðàíàòà å áèëà â îãðàíè÷åíî êîëè÷åñòâî îò õëÿá+ ÷àé+ ôàñóë è êàðòîôè-

Óñëîâèÿòà íà æèâîò çà åâðåèòå â òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà” ñà áèëè êðàéíî ìèçåðíè è

íåõèãèåíè÷íè- Ìíîãî îò òÿõ ñà áèëè áîëíè+ ÷åñòî ñå å íàëàãàëî äà áúäàò îáåçâúøàâàíè è çà òàçè

öåë è æåíèòå ñà áèëè îñòðèãàíè- Îò èçòîùåíèå è ãëàä ñà ïî÷èíàëè 4 äóøè+ êîèòî ñà ïîãðåáàíè â

äóïíèøêèòå åâðåéñêè ãðîáèùà- Åâðåéñêàòà îáùèíà â ãðàä Äóïíèöà ñúáèðà çàâèâêè+ äðåõè+

ïîñòåëêè+ ïðèáîðè çà õðàíåíå 'îêîëî 0/ êîëè âåùè è ïðîäóêòè çà õðàíåíå(+ íî ïúëíîìîùíèêúò

íà ÊÅÂ Àñåí Âë- Ïàéòàøåâ íå å ïîçâîëèë íà íèêîãî îò Êîíñèñòîðèÿòà ïðè äóïíèøêàòà åâðåéñêà

îáùèíà äà âëåçå ïðè çàäúðæàíèòå åâðåè è äà ðàçäàäå ñúáðàíèòå ïîìîùè- Òîé å îáèñêèðàë è å

âçåë îò èçïðàòåíèÿ ëåêàð Áåíöèîíîâ 1/ /// ëâ- è ìó å îòãîâîðèë+ ÷å ãè å ïîõàð÷èë çà

ëàãåðíèöèòå-

Âúïðåêè ñòðîãèòå ïîëèöåéñêè ìåðêè+ íàëîæåíè îò îõðàíàòà íà ëàãåðà+ âå÷åðíî âðåìå

ïðåç îãðàäàòà ñúñòðàäàòåëíè äóïíè÷àíè ñà äàâàëè õðàíà+ çàâèâêè è ñòàðè îáóâêè íà

çàäúðæàíèòå åâðåè â òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà”- Èâàí Èëèåâ Êîñòàäèíîâ '078/,0853 ã-+

îáóùàð+ ñîöèàëäåìîêðàò(+ íåãîâàòà æåíà Äåíèöà Ïåòêîâà Èëèåâà '08//,0882 ã-( è òåõíèòå ñèíîâå

Ïåòêî è Âàñèë ñà äàâàëè õëÿá+ êàðòîôè è ñòàðè+ íî ãîäíè çà íîñåíå îáóâêè íà çàäúðæàíèòå

åâðåè- Òåõíèòå ñúñåäè Òîäîð è Èðèíà Íèêîëîâè ñúùî ñà äàâàëè õðàíà è âîäà íà åâðåèòå- Ìíîãî

ñà ïîìàãàëè íà çàäúðæàíèòå åâðåè îò Áåëîìîðèåòî ñ âîäà+ âàðåíè êàðòîôè+ õëÿá è äð-

õðàíèòåëíè ïðîäóêòè ôàìèëèÿ Óøåâè+ ÷èÿòî êúùà å áèëà äî ñãðàäàòà íà òþòþíåâèÿ ñêëàä-

Ìàðèÿ Äèìèòðîâà Óøåâà '0775,0851 ã-(+ íåéíèòå ñèíîâå Êðóì Äèìèòðîâ Óøåâ '08/3,088/ ã-+

ó÷èòåë+ áåçïàðòèåí+ ìíîãî ÷îâå÷åí è ÷åñòåí(+ Áîÿí Äèìèòðîâ Óøåâ '0802,0864 ã-+ âèäåí

òþòþíîòúðãîâåö( è äúùåðÿ é Öâåòà Äèìèòðîâà Óøåâà , Ïàøèíñêà '08/2,0854 ã-+ ó÷èòåëêà(

ìíîãî ñà ðèñêóâàëè+ íî ñà ïîìàãàëè áåçêîðèñòíî íà çàäúðæàíèòå åâðåè- Áëàãîðîäíàòà äåéíîñò

íà ôàìèëèÿ Óøåâè â ïîìîù íà çàäúðæàíèòå åâðåè â òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà” íå ñå å

õàðåñâàëà íà ôàøèçèðàíèòå è àíòèñåìèòñêè íàñòðîåíè åëåìåíòè è åäíà íîù ãðóïà áðàííèöè è

ëåãèîíåðè ñ êàìúíè ñà ñ÷óïèëè ñòúêëàòà íà òÿõíàòà êúùà- '5(

Ïî òîâà âðåìå ïðåäñåäàòåë íà Êîíñèñòîðèÿòà íà äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà å áèë

çàìîæíèÿò òúðãîâåö íà õðàíèòåëíè ñòîêè Ìîèñ Õàäæèäàâèäîâ- ×ðåç íåãîâàòà åíåðãè÷íà íàìåñà

è õîäàòàéñòâî îò ñòðàíà íà äåïóòàòà Äèìèòúð Íèêîëîâ Èêîíîìîâ å îñâîáîäåíî åäíî åâðåéñêî

ñåìåéñòâî îò Ñîôèÿ+ êîåòî ïðåç 0830 ã- å áèëî ìîáèëèçèðàíî â Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ-

Îñâîáîäåíèòå ñà áèëè ìúæ àïòåêàð+ ñúïðóãàòà ìó ñå å êàçâàëà ìàäàì Èíåñ è òåõíèòå äâå

ìîì÷åòà- Äî 8-/8-0833 ã- òå ñå óñòàíîâÿâàò â ãð- Äóïíèöà ïðè ñåìåéñòâîòî íà Ìîèñ

Õàäæèäàâèäîâ+ à ñëåä òîâà ñå çàâðúùàò â Ñîôèÿ- Çàìîæíèòå òúðãîâöè Áóêî Ðåâàõ è Ðàõàìèí

Äàâèäîâ ñà áèëè â ìíîãî áëèçêè îòíîøåíèÿ ñ äåïóòàòà Äèìèòúð Íèêîëîâ Èêîíîìîâ è ñà áèëè

èíôîðìèðàíè îò íåãî çà ìåðêèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî ñïðÿìî åâðåèòå- Íà 12-/2-0832 ã- ëåãèîíåðè

èçïèñâàò ñ òåáåøèð è êàòðàí åâðåéñêè çâåçäè è íàäïèñè âúðõó îãðàäàòà è ñòåíèòå íà äîìà íà

íàðîäíèÿ ïðåäñòàâèòåë Äèìèòúð Í- Èêîíîìîâ êàòî ðåàêöèÿ ñðåùó çàñòúïíè÷åñòâîòî ìó çà

åâðåèòå- Â äåéñòâèòåëíîñò Äèìèòúð Íèêîëîâ Èêîíîìîâ å ïúðâèÿò äåïóòàò+ îò êîãîòî çàïî÷âà

áîðáàòà çà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè- Òîé å ðîäåí íà 1/-/7-0777 ã- â ãð- Äóïíèöà+ àäâîêàò

è ÷èòàëèùåí äååö+ îñúäåí íà ñìúðò îò Íàðîäíèÿ ñúä â ãð- Ñîôèÿ è óáèò íà 0-/1-0834 ã- Â

öåíòðàëíèÿ äúðæàâåí àðõèâ â Ñîôèÿ ñå ñúõðàíÿâàò ïúëíèòå ñïèñúöè íà äåïîðòèðàíèòå åâðåè îò

Êñàíòè è Ãþìþðäæèíà- Ñïèñúöèòå ñà íà íåìñêè è áúëãàðñêè åçèê è ñà êîðèãèðàíè â ãð-

Äóïíèöà+ êúäåòî â ðåçóëòàò îò êàòåãîðè÷íîòî çàñòúïíè÷åñòâî íà äåïóòàòà Äèìèòúð Èêîíîìîâ

ñà îñâîáîäåíè 07 ÷îâåêà- Ñïèñúöèòå íà åâðåèòå+ äåïîðòèðàíè îò ãð- Êñàíòè+ ñúäúðæàò èìåíàòà

íà 428 äóøè+ íî ñëåä îñâîáîæäàâàíåòî íà 07 ÷îâåêà îò åòàïíèÿ ëàãåð â ãð- Äóïíèöà 410 åâðåè ñà

òðàíñïîðòèðàíè äî ãàðà Ëîì è îòòàì ñ êîðàáè ñà çàêàðàíè äî Âèåíà+ à ñëåä òîâà â êîíöëàãåðà

“Îñâèåíöèì” â Ïîëøà+ êúäåòî ñà óíèùîæåíè-

64

ДОКУМЕНТИ

Îò ãð- Ãþìþðäæèíà ñà äåïîðòèðàíè ïî ñïèñúê îáùî 754 ÷îâåêà+ íî îò òÿõ â åòàïíèÿ

ëàãåð â ãð- Äóïíèöà å ïî÷èíàëà Åñòåð Þäà Äæîåñ+ ðîäåíà ïðåç 0760 ã- â ãð- Ãþìþðäæèíà+

Ñóëàòà Åëèåçåð Ãîêóðàí+ ðîäåíà â ãð- Ãþìþðæäèíà+ ïðåç 083/ ã- å îñâîáîäåíà+ à íà 3 äóøè 1

ïúòè ñà âïèñàíè èìåíàòà- Îáùî 748 åâðåè îò Ãþìþðäæèíà ñà òðàíñïîðòèðàíè îò åòàïíèÿ ëàãåð

â ãð- Äóïíèöà äî êîíöëàãåðà “Îñâèåíöèì” â Ïîëøà è ñà óíèùîæåíè- Îò ãð- Äåäåàãà÷ ñà

äåïîðòèðàíè 31,ìà åâðåè è òå ñúùî ñà íàñòàíåíè â åòàïíèÿ ëàãåð â ãð- Äóïíèöà-

Åâðåèòå îò åòàïíèÿ ëàãåð â ãð- Äóïíèöà 'îáùî 0311 äóøè( ñà âäèãíàòè íà 08-/2-0832 ã- è

ñà çàêàðàíè äî ãàðà Ëîì ñ 17 òîâàðíè âàãîíà è 0 âàãîí çà îõðàíàòà- Òå ñà ïðèñòèãíàëè íà æï

ãàðà Ëîì íà 1/ ìàðò 0832 ã- Òàì ñà ïî÷èíàëè äâàìà åâðåè íàä 6/,ãîäèøíà âúçðàñò è å èìàëî

åäíî ðàæäàíå- Íà 1/ è 10 ìàðò 0832 ã- ñ 3 ïàðàõîäà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è 047 äóøè îò

ãð- Ïèðîò ñà èçïðàòåíè îò áúëãàðñêèòå âëàñòè ïðåç Âèåíà çà Ïîëøà â êîíöëàãåðà “Îñâèåíöèì”

'“Àóøâèö”(+ êúäåòî ñà óíèùîæåíè- '6(

Îò ïðîäàæáà íà èìóùåñòâî íà åâðåè îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ â äúðæàâíèÿ ôîíä

“Åâðåéñêè îáùèíè” ñà ïîñòúïèëè 1/ 524 773 ëåâà-48 Íà 3-/2-0832 ã- îò 63 ëèöà îò åâðåéñêè

ïðîèçõîä îò ãð- Êàâàëà ñà èççåòè îò áúëãàðñêèòå âëàñòè 24/ 746 ëåâà+ öåííîñòè íà ñòîéíîñò 018

124 ëåâà è 2/6 63/ ãðúöêè äðàõìè- Áúëãàðñêàòà íàðîäíà áàíêà â ãð- Êñàíòè íà 1/-/2-0832 ã- å

íàïðàâèëà îïèñ íà öåííîñòèòå íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä- Íà 020 çàìîæíè åâðåè ñà

äåïîçèðàíè ðàçëè÷íè öåííîñòè íà îáùà ñòîéíîñò 107 820 ëåâà- Öåííîñòèòå ñà âêëþ÷âàëè

äæîáíè ÷àñîâíèöè+ çëàòíè è ñðåáúðíè ìîíåòè+ ïðúñòåíè+ êîëèåòà+ íàêèòè+ çëàòíè êîðîíêè çà

çúáè è ðåäèöà äðóãè öåííîñòè- '7(

Êúì 05,òå îêîëèè îò Ñîôèéñêà îáëàñò ïðåç åñåíòà íà 0830 ã- ñà âêëþ÷åíè îùå 3 îêîëèè

îò íîâîîñâîáîäåíèòå è ïðèñúåäèíåíè çåìè9 Áîñèëåãðàä+ Öàðèáðîä+ Áàáóøíèöà è Ïèðîò- Îò ì-

àïðèë 0830 ã- äî 8-/8-0833 ã- â íîâîïðèñúåäèíåíèòå çåìè ñà ïðèëàãàíè âñè÷êè çàêîíè è

ðàçïîðåäáè- Ïî òîâà âðåìå â ãð- Ïèðîò å èìàëî 1// åâðåè- Íà 01-/2-0832 ã- îò ãð- Ïèðîò ñà

äåïîðòèðàíè 047 åâðåè+ êîèòî ñà çàêàðàíè ñ âëàê äî æï ãàðà Ëîì- Ñúñ Çàïîâåä M92580 îò

10-/8-0832 ã- íà êîìèñàðÿ ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè Àëåêñàíäúð Áåëåâ å íàçíà÷åíà êîìèñèÿ+ êîÿòî

èçâúðøâà ïðîäàæáà íà äâèæèìîòî èìóùåñòâî íà èçñåëåíèòå 047 äóøè åâðåè îò ãð- Ïèðîò- '8(

Ïðè óñòàíîâÿâàíåòî íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíà âëàñò âúâ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ îò 08

àïðèë 0830 ã- â ãð- Ñêîïèå ñà çàâàðåíè îêîëî 2 4// åâðåè+ áèâøè þãîñëàâñêè ïîäàíèöè- Òå ñà ñå

ðåãèñòðèðàëè â Îáùèíàòà+ à îñâåí òÿõ å èìàëî îùå îêîëî 16/ åâðåè ÷óæäè ïîäàíèöè9 05

ñåìåéñòâà ñà áèëè èòàëèàíñêè ïîäàíèöè: 17 ñåìåéñòâà , èñïàíñêè: 1 , òóðñêè ñåìåéñòâà: 1

ñåìåéñòâà ñà áèëè óíãàðñêè ïîäàíèöè: 0/4 ñåìåéñòâà , ãðúöêè ïîäàíèöè: 5 õúðâàòñêè è 2

åâðåéñêè ñåìåéñòâà ñà áèëè ðóñêè ïîäàíèöè- Îáùî 05/ ñåìåéñòâà ñ 152 äóøè ñà ðåäîâíî

ðåãèñòðèðàíè â áþðîòî çà ÷óæäåíöè ïðè Îáëàñòíîòî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå â ãð- Ñêîïèå- Â

êðàÿ íà 0830 ã- â ãð- Ñêîïèå å èìàëî 2 4/5 åâðåè+ áèâøè þãîñëàâñêè è ÷óæäè ïîäàíèöè- Â

ìàñîíñêà ëîæà “Êîñîâî” ñúñ ñåäàëèùå â ãð- Ñêîïèå ñà ÷ëåíóâàëè 11 åâðåè+ â àíãëèéñêèÿ êëóá â

Ñêîïèå îò 3// ÷ëåíîâå+ áîëøèíñòâîòî ñà áèëè åâðåè+ ñðúáñêèÿò êóëòóðåí êëóá â Ñêîïèå å

âêëþ÷âàë îêîëî 2// ÷îâåêà+ ìåæäó êîèòî 14 âèäíè è áîãàòè åâðåè-

Äî óñòàíîâÿâàíåòî íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíà âëàñò â ãð- Ñêîïèå ñà ñúùåñòâóâàëè 6

åâðåéñêè îðãàíèçàöèè9 “Îáùè öèîíèñòè” è ìëàäåæêà ñåêöèÿ êúì íåÿ: “Ãðîáëÿíñêè îòáîð” ,

“Õàâðà íèäèøà”: Æåíñêî áëàãîòâîðèòåëíî äðóæåñòâî: Æåíñêî öèîíèñòè÷åñêî äðóæåñòâî

“Âèöî”: äðóæåñòâî “Àøîìåð Àöàèð”: äðóæåñòâî “Áåðèò òðóìïåëäîð” , íàöèîíàëðåâèçèîíèñòè+ è

äðóæåñòâî “Òåõåëåò Ëàâàí”- Íà îñíîâàíèå ÷ë- 0/ îò Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà âñè÷êè òåçè

åâðåéñêè îðãàíèçàöèè ñà ðàçòóðåíè+ àðõèâèòå+ èìóùåñòâàòà è äð- ñà ïðîâåðåíè è èççåòè îò

áúëãàðñêèòå ïîëèöåéñêè âëàñòè- Ïî âðåìå íà þãîñëàâñêèÿ ðåæèì äî àïðèë 0830 ã- òåçè åâðåéñêè

îðãàíèçàöèè â ãð- Ñêîïèå ñâîáîäíî ñà ïðîâåæäàëè ñâîÿòà äåéíîñò-

Ñëåä óñòàíîâÿâàíåòî íà áúëãàðñêà äúðæàâíà âëàñò â ãð- Ñêîïèå åâðåéñêîòî ìàëöèíñòâî

å îðãàíèçèðàíî â åäíà ñàìîñòîÿòåëíà îáùèíà+ â êîÿòî ñà îáåäèíåíè âñè÷êè åâðåè+ æèâóùè â

ãðàäà- Åâðåéñêàòà îáùèíà ñå å ãðèæèëà èçêëþ÷èòåëíî ìíîãî çà ñâîèòå ñúíàðîäíèöè+ óðåæäàëà å

âñè÷êè èíòåðåñóâàùè ãè âúïðîñè+ êàòî çà öåëòà å óñòàíîâèëà âðúçêè ñ âñè÷êè îòãîâîðíè ôàêòîðè

è öúðêîâíè èíñòèòóöèè- Îò ãëàâíàòà Êîíñèñòîðèÿ íà åâðåéñêèòå îáùèíè â Áúëãàðèÿ â ãð-

Ñîôèÿ+ Ñêîïñêàòà åâðåéñêà îáùèíà å ïîëó÷àâàëà èíñòðóêöèè è íàðåæäàíèÿ âúâ âðúçêà ñ

ïðèëîæåíèåòî íà ÇÇÍ-

Ïðåç ì- àâãóñò 0830 ã- îò ãð- Ñêîïèå è îáëàñòòà çà íàðóøåíèå íà Çàïîâåä M9311 îò

14-/5-0830 ã- íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå ñà âúäâîðåíè íà íîâî

65

ДОКУМЕНТИ


ìåñòîæèòåëñòâî çà ñðîê îò 5 ìåñåöà 0/ åâðåè+ æèòåëè íà ãð- Ñêîïèå+ è ñà èçïðàòåíè â åâðåéñêàòà òðóäîâà ãðóïà â ñ- ×óìåðíà+ Ñëèâåíñêî- Ñëåä âîéíàòà ìåæäó Ãåðìàíèÿ è Þãîñëàâèÿ îò àïðèë 0830 ã- â ãð- Ñêîïèå ñà ñå íàñòàíèëè 76 åâðåéñêè ñåìåéñòâà îò Íèø+ Áåëãðàä è âúòðåøíîñòòà íà Ñúðáèÿ- Ïðåç ì- þëè 0830 ã- îò ïðåäåëèòå íà öàðñòâîòî ñà èçãîíåíè 68 åâðåè- Ïðåç ì- þíè 0830 ã- â ãð- Ñêîïèå çà ïîñòîÿííî ìåñòîæèòåëñòâî ïðèñòèãàò 05 äóøè åâðåè îò ãð- Ïðèùèíà+ ñíàáäåíè ñ îòêðèòè ëèñòîâå îò ãåðìàíñêèòå âëàñòè- Òåçè åâðåè ñà çàëîâåíè+ ðàçïèòàíè è ïðåäóïðåäåíè äà íàïóñíàò ïðåäåëèòå íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ- Îò òåçè 05 ÷îâåêà 02 åâðåè ñà áèëè ãåðìàíñêè ïîäàíèöè+ 0 åâðåèí å áèë óíãàðñêè ïîäàíèê è 1,ìà åâðåè ñà áèëè áåç ïîäàíñòâî+ íî ñà èìàëè íåìñêè ôàìèëíè èìåíà- Ïðåç ì- ñåïòåìâðè 0830 ã- å èìàëî îêîëî 1/ ñëó÷àÿ+ ïðè êîèòî åâðåè+ ñíàáäåíè ñ èòàëèàíñêè îòêðèòè ëèñòîâå+ ïîäïå÷àòàíè îò áúëãàðñêàòà ëåãàöèÿ â Áåëãðàä çà òðàíçèòíè âèçè è óêðèëè ñå ïðè ñâîè áëèçêè èëè ðîäíèíè â ãð- Ñêîïèå+ ñà çàëîâåíè è åêñïóëñèðàíè îò ïðåäåëèòå íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà- Áúëãàðñêèòå ïîëèöåéñêè âëàñòè ðåäîâíî ñà ïðîâåðÿâàëè âñè÷êè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ èäâàùè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ â Ñêîïñêà îáëàñò+ äàëè ñà ñíàáäåíè ñ ðåäîâíè äîêóìåíòè9 ëè÷íè êàðòè è îòêðèòè ëèñòîâå- Ïîëèöåéñêèòå âëàñòè â Ñêîïñêà îáëàñò ñà îãðàíè÷èëè äî ìàêñèìóì äâèæåíèåòî íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä èç îáëàñòòà+ êàêòî è äà ïîñåùàâàò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ- Íà 14-00-0830 ã- îò ãð- Ñêîïèå â åäèí ñïåöèàëåí ãåðìàíñêè âàãîí ñà åêñïóëñèðàíè 35 äóøè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä 'îò êîèòî 4,ìà ëåêàðè( çà Áåëãðàä- Îò áúëãàðñêèòå ïîëèöåéñêè âëàñòè ñà èçäèðåíè ïðåç ì- íîåìâðè ñ-ã- 102 åâðåè , ìúæå+ æåíè è äåöà+ ïðèñòèãíàëè íåëåãàëíî â ãð- Ñêîïèå ïðåç òðåòîòî òðèìåñå÷èå íà 0830 ã- Áúëãàðñêèòå ïîëèöåéñêè âëàñòè â ãð- Ñêîïèå â íà÷àëîòî íà ì- íîåìâðè 0830 ã- âëèçàò âúâ âðúçêà ñ îðãàíèòå íà ãåðìàíñêàòà òàéíà ïîëèöèÿ è èçèñêâàò òåçè 102 ÷îâåêà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä äà áúäàò ïðèåòè îò ãåðìàíñêèòå âëàñòè â Áåëãðàä- Ãåðìàíñêèòå âëàñòè ñå ñúãëàñÿâàò äà ïðèåìàò ñàìî ìúæå íàâúðøèëè 07,ãîäèøíà âúçðàñò- Íà 14-00-0830 ã- áúëãàðñêèòå ïîëèöåéñêè âëàñòè çàäúðæàò â ãð- Ñêîïèå 35 äóøè îò åâðåéñêè ïðîèçõîä , ñàìî ìúæå+ íàâúðøèëè 07 ãîäèíè- Ñïåöèàëíèÿò ãåðìàíñêè âàãîí å ïðèäðóæåí îò äâàìà ðàçóçíàâà÷è+ äâàìà öèâèëíè ïîëèöàè îò áúëãàðñêèòå âëàñòè è îò åäèí ãåðìàíñêè ïîëèöàé- Ïî òîâà âðåìå Äúðæàâíà ñèãóðíîñò â ãð- Ñêîïèå ðàçêðèâà äâàìà áúëãàðñêè ÷èíîâíèöè â Ñêîïñêàòà îáùèíà+ êîèòî íåïðàâîìåðíî ñà ñíàáäÿâàëè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä ñ óäîñòîâåðåíèÿ çà ìåñòîæèòåëñòâî è ôàëøèâè îòêðèòè ëèñòîâå- Ñòîÿí Áîãîåâ Ñòîÿíîâ ïîëó÷àâà ïðèñúäà îò 5 ã- è 7 ì- çàòâîð è ëèøàâàíå îò ãðàæäàíñêè ïðàâà çà 0/ ã- Òîìà Ïåòðîâ å îñúäåí íà 2 ã- è 3 ì- ñòðîã òúìíè÷åí çàòâîð+ áåç ïðàâî íà îáæàëâàíå- Èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ å îðãàíèçèðàíî è ïðîâåäåíî ìíîãî ñòàðàòåëíî îò ïúëíîìîùíèöèòå íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ( , Ñîôèÿ- Â êðàÿ íà 0830 ã- â ãð- Ñêîïèå å èìàëî 1 88/ åâðåè+ â ãð- Ùèï , 5/4 äóøè+ 044 äóøè â ãð- Êóìàíîâî+ 01 , â ãð- Ñòðóìèöà+ 00 , â Ãåâãåëè+ 7 , â ãð- Âðàíà+ 5 , â ãð- Áîÿíîâî è 3 åâðåè â ãð- Âåëåñ+ âñè÷êî 2 680 åâðåè â Ñêîïñêà îáëàñò ïî òîâà âðåìå- Ïî âðåìå íà äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Áèòîëñêà îáëàñò '00-/2-0832 ã-( åâðåè å èìàëî ñàìî â ãð- Áèòîëÿ è òå ñà íàáðîÿâàëè 2 240 äóøè â 682 ñåìåéñòâà- Â Ñêîïñêà è Áèòîëñêà îáëàñò ñà ïðèëîæåíè âñè÷êè çàêîíè è ðàçïîðåäáè+ äåéñòâàëè ïî òîâà âðåìå íà òåðèòîðèÿòà íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ- Íà âñè÷êè åâðåè â ãð- Ñêîïèå å áèëî çàáðàíåíî äà ïîñåùàâàò îáùîäîñòúïíè çàâåäåíèÿ è äà ñå äâèæàò áåç ðàáîòà ïî ãëàâíèòå óëèöè íà ãðàäà- Îáëàñòíèÿò ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê â Ñêîïèå Ñòåôàí Ñèìåîíîâ å èçäàë çàïîâåä+ ñ êîÿòî ñå çàáðàíÿâà íà âñè÷êè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä äà ñå ðàçõîæäàò â Ãðàäñêàòà ãðàäèíà â íåäåëíè è ïðàçíè÷íè äíèè âñåêè äåí ñëåä 05-// ÷- Èçïîëçâàíåòî íà ïëàæîâåòå íà ðåêà Âàðäàð å ïîçâîëåíî çà åâðåè ñàìî â äåëíè÷íè äíè äî 05 ÷ ñëåäîáåä- Çàáðàíåíî å íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä äà ïîñåùàâàò ëîêàëèòå9 “Áðèñòîë”+ “Ìåòðîïîë”+ “Áúëãàðèÿ”+ “Âåëèêà Áúëãàðèÿ”+ “Íàøåíåö”+ íà âñè÷êè àïåðèòèâè â Ñêîïèå+ íà òàíöîâè çàáàâè+ êàêòî è ñëàäêàðíèöèòå9 “Ïðèíöåñà”+ “Ìèëêà”+ “ßãîäà”+ “Êèòêà”+ “Çîðà” è “Ï÷åëà”- Çàáðàíåíî å íà åâðåè äà ñå äâèæàò ïî öåíòðàëíèòå óëèöè9 “Öàð Áîðèñ HHH”+ “Öàðèöà Éîàííà”+ “Ìàðèÿ Ëóèçà” è “Öàð Ôåðäèíàíä”- Â áðîé 268 îò 5-/8-0831 ã- âåñòíèê “Öåëîêóïíà Áúëãàðèÿ” â Ñêîïèå ïóáëèêóâà íîâè âàæíè íàðåäáè çà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä- Âñè÷êè åâðåéñêè æèëèùà+ ìàãàçèíè+ ñòîêè+ ïðåäïðèÿòèÿ ñ ó÷àñòèå íà åâðåéñêè êàïèòàëè å òðÿáâàëî äà ñå îòëè÷àâàò ÷ðåç íàðî÷íè çíàöè9 øåñòîëú÷íàòà åâðåéñêà çâåçäà è íàäïèñè “åâðåéñêî æèëèùå”+ “åâðåéñêî ïðåäïðèÿòèå”- Îò 04-/8-0831 ã- òåçè íàäïèñè ñà áèëè çàäúëæèòåëíè çà âñè÷êè ñêîïñêè åâðåè- '0/(

Âåñòíèê “Öåëîêóïíà Áúëãàðèÿ” â áð- 273 îò 01-/8-0831 ã- â ãð- Ñêîïèå ïóáëèêóâà ñòàòèÿòà “Åâðåéñêèÿò âúïðîñ”+ â êîÿòî ñå ïîñî÷âàò âñè÷êè çàêîíè è ðàçïîðåäáè+ íàñî÷åíè ñðåùó åâðåèòå-

66

ДОКУМЕНТИ

Èçïúëíåíèåòî íà òåçè çàêîíè+ íàðåäáè è ïîñòàíîâëåíèÿ ñå ïðèåìà êàòî ìíîãî âàæåí ìîìåíò çà

èçãðàæäàíåòî íà íîâàòà áúëãàðñêà äúðæàâà êàòî íàöèîíàëíî ìîùíà è ñîöèàëíî ñïðàâåäëèâà- Â

ñúùèÿ áðîé íà âåñòíèêà å ïóáëèêóâàíà íîâà íàðåäáà çà åâðåèòå+ èçäàäåíà îò ìèíèñòúðà íà

æåëåçíèöèòå è ïîùèòå- Âñè÷êè åâðåè ñà áèëè çàäúëæåíè äà ïðåäàäàò äî 04-/8-0831 ã-

ðàäèîïðèåìíèöèòå ñè â ìåñòíèòå òåëåãðàôî,ïîùåíñêè ñëóæáè+ êàòî çà íàðóøèòåëèòå å

ïðåäâèäåí çàòâîð- Â áðîé 277 îò 06-/8-0831 ã- íà â- “Öåëîêóïíà Áúëãàðèÿ” å ïóáëèêóâàíî

íàðåæäàíå çà åâðåèòå çàíàÿò÷èè è ïîëóçàíàÿò÷èè+ ñ êîåòî+ çà äà óïðàæíÿâàò ïðîôåñèÿòà ñè+ å

òðÿáâàëî äà èñêàò ðàçðåøåíèå îò ÌÂÐÍÇ 'ÊÅÂ( è Òúðãîâñêî,èíäóñòðèàëíàòà êàìàðà-

Ïî ñèëàòà íà ÷ëåíîâå 2/,24 îò Íàðåäáàòà+ èçäàäåíà âúç îñíîâà íà Çàêîíà çà âúçëàãàíå

íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò äà âçåìà âñè÷êè ìåðêè çà óðåæäàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ+ å ðàçðåøåíî äà

çàïàçÿò äåéíîñòòà ñè â ãð- Áèòîëÿ 18 åâðåè+ àìáóëàíòíè òúðãîâöè è 47 çàíàÿò÷èè 'êîâà÷è+

êàìåíîäåëöè+ êîæàðè+ îïèí÷àðè+ øèâà÷è+ êðîÿ÷è+ ìåñàðè+ ìëåêàðè+ îáóùàðè+ ñëàäêàðè+

òåíåêåäæèè+ òúêà÷è+ êúðïà÷è íà îáóâêè+ ìåòëàðè+ êåáàï÷èè è äð-( Îáùî 84 äðåáíè åâðåéñêè

ïðåäïðèÿòèÿ ñà ëèêâèäèðàíè îò áúëãàðñêèòå àäìèíèñòðàòèâíè âëàñòè â ãð- Áèòîëÿ äî 02-00-0831

ã- Çàòâîðåíè ñà êèíêàëåðèè+ êðú÷ìè+ áàêàëèè+ çëàòàðñêè àòåëèåòà+ ìàãàçèí÷åòà çà ïðîäàæáà íà

ïëîäîâå è çåëåí÷óöè+ çà ïðîäàæáà íà áðàøíî+ êàôåíåòà+ ñòúêëàðèè+ êîæóõàðíèöè+ âåõòîøàðíèöè

è äð- Ñúãëàñíî äåéñòâàùèòå ïðîòèâîåâðåéñêè çàêîíè è ðàçïîðåäáè íà 00-01-0831 ã- áèòîëñêàòà

åâðåéñêà îáùèíà äàâà Îáÿâëåíèå M9242 çà îòäàâàíåòî ïîä íàåì- Ïî çàäúëæåíèå ñà îòäàäåíè ïîä

íàåì 52 äþêÿíà+ ñîáñòâåíîñò íà áèòîëñêè åâðåè+ ñðåùó íàåì+ îïðåäåëåí ÷ðåç íàääàâàíå íà òúðã-

Ïàðèòå îò íàåìèòå ñà ïîñòúïâàëè â êàñàòà íà áèòîëñêàòà åâðåéñêà îáùèíà+ à îòòàì âúâ ôîíäà

“Åâðåéñêè îáùèíè”- Òåçè äþêÿíè ñà áèëè ñîáñòâåíîñò íà åâðåè+ ëèøåíè îò ïðàâî íà ñòîïàíñêà

äåéíîñò- Íà 2/-/8-0831 ã- ñèíàãîãàëíîòî íàñòîÿòåëñòâî íà áèòîëñêàòà åâðåéñêà îáùèíà ñ Ïèñìî

M9228 óâåäîìÿâà öåíòðàëíàòà Êîíñèñòîðèÿ â Ñîôèÿ çà íåäâèæèìèòå äîõîäîíîñíè èìîòè 'åäíà

áàíÿ+ ÷åòèðè êúùè è ïåòäåñåò è òðè äþêÿíè+ îò êîèòî ïîëó÷àâà íàåìè(- Ïåòíàäåñåò ñà ñãðàäèòå+

îò êîèòî íå ñå ïîëó÷àâàò íàåìè '3 ñèíàãîãè+ åâðåéñêî ó÷èëèùå+ ãðîáèùà+ 2 êúùè çà áîëíè è äð-(-

Ìåíòåø Ì- Êàìõè îò ãð- Áèòîëÿ å îòïðàâèë çàÿâëåíèå äî âèñî÷àéøèòå áúëãàðñêè âëàñòè ÷ðåç

Êîíñèñòîðèÿòà íà áèòîëñêàòà åâðåéñêà îáùèíà çà îñâîáîæäàâàíåòî ìó îò åäíîêðàòåí äàíúê

êàòî ÷åòíèê îò 0781 ã-+ óêðèâàòåë è êóðèåð íà Äàìå Ãðóåâ+ Ãîöå Äåë÷åâ è äð- âîéâîäè- Â

Öåíòðàëíèÿ äúðæàâåí àðõèâ â Ñîôèÿ ñå ñúõðàíÿâàò ðàïîðòè íà äåëåãàòà íà ÊÅÂ Ãåîðãè

Äæàìáàçîâ ïðè åâðåéñêàòà îáùèíà â ãð- Áèòîëÿ çà ðàçïðîäàæáè íà äâèæèìèòå èìóùåñòâà íà

äåïîðòèðàíèòå åâðåè- Çàïàçåíè ñà è äîêóìåíòèòå çà ïðèõîäèòå è ðàçõîäèòå íà áèòîëñêàòà

åâðåéñêà îáùèíà çà 0831 è 0832 ã- '00(

Çà äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Ñêîïñêà è Áèòîëñêà îáëàñòè îò 05 äî 10 ôåâðóàðè 0832

ã- å èçïðàòåí Çàõàðè Âåëêîâ , íà÷àëíèê îòäåëåíèå ïðè ÊÅÂ+ êîéòî å èçâúðøèë ïúðâèòå

ïðîó÷âàíèÿ çà èçñåëâàíåòî íà ìåñòíîòî åâðåéñêî íàñåëåíèå- Ïúðâîíà÷àëíî òîé å ïðåäâèæäàë

åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ äà áúäàò ñúáðàíè â äâàòà îáëàñòíè öåíòúðà Ñêîïèå è Áèòîëÿ+

íî â ïîñëåäñòâèå å ïðèåò âàðèàíòúò çà ñúáèðàíåòî íà âñè÷êè åâðåè â ãð- Ñêîïèå â íÿêîëêî

ìíîãîåòàæíè çäàíèÿ íà òþòþíåâèÿ ìîíîïîë- Èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò ãð- Áèòîëÿ å

ðúêîâîäåíî îò èíñïåêòîðà íà ÊÅÂ Êèðèë Ñòîèìåíîâ+ äåéíî ïîäïîìàãàí îò ñåêðåòàðÿ íà

îáëàñòíèÿ äèðåêòîð Ãåîðãè Äå÷åâ Äæàìáàçîâ- Â àðõèâà íà ÌÂÐ ñå ñúõðàíÿâà ñåêðåòíèÿò äîêëàä

íà îáëàñòíèÿ ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê â ãð- Áèòîëÿ , Äèìèòúð Íèâè÷àíîâ+ çà äåïîðòèðàíåòî íà

åâðåèòå îò Áèòîëñêà îáëàñò- Îò òàçè îáëàñò åâðåè èìà ñàìî â ãð- Áèòîëÿ è òå ñà 2 240 äóøè â

682 ñåìåéñòâà- Èçñåëâàíåòî å èçâúðøåíî ïî ïðåäâàðèòåëíî èçãîòâåí ïëàí îò ñëåäíèòå ëèöà9

êîìàíäèðà íà äèâèçèÿòà â ãð- Áèòîëÿ ïîëê- Èâàí Ìàðèíîâ+ äåëåãàòà ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ â

ãðàäà , Ãåîðãè Ä- Äæàìáàçîâ+ êîìàíäèðîâàíèÿ ÷èíîâíèê îò ÊÅÂ îò Ñîôèÿ , Êèðèë Ñòîèìåíîâ+

çàì-,îáëàñòíèÿ äèðåêòîð Ìèëàäèíîâ+ îáëàñòíèÿ ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê Äèìèòúð Íèâè÷àíîâ+

ãëàâíèÿ èíñïåêòîð ïðè ÌÂÐÍÇ Êîë÷åâ â êàáèíåòà íà îáëàñòíèÿ äèðåêòîð+ ñúîáðàçíî ñ

íàïúòñòâèÿòà+ äàäåíè îò êîìèñàðÿ ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè Àëåêñàíäúð Áåëåâ- Ðúêîâîäñòâîòî ïî

äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò ãð- Áèòîëÿ å âúçëîæåíî íà îáëàñòíèÿ ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê+

äåëåãàòà ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ è êîìàíäèðîâàíèÿ ÷èíîâíèê ñ èçïúëíèòåëè9 âîéñêàòà+ ïîëèöèÿòà+

÷èíîâíè÷åñòâîòî è ó÷èòåëñòâîòî- Åâðåéñêèÿò êâàðòàë â ãð- Áèòîëÿ å ðàçäåëåí íà 1/ ó÷àñòúêà+

êúì êîèòî å îïðåäåëåí ïî åäèí ó÷èòåë+ ïî åäèí ïîëèöåéñêè ñòàðøè ñòðàæàð+ ïî ÷åòèðèìà

ôîðìåíè ïîëèöàè è ïî ïåò âîéíèöè+ èçâúí ïîñòîÿííèòå âîéíèøêè ïîñòîâå+ àíãàæèðàíè ñ

îáñàäàòà íà öåëèÿ ãðàä- Íà âñåêè äâà ó÷àñòúêà çà êîíòðîë íà ðàáîòàòà íà òåçè êîìèñèè å

îïðåäåëåí ïî åäèí ôîðìåí ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê- Íà 00 ìàðò 0832 ã- â äâà ÷àñà ïðåç íîùòà

67

ДОКУМЕНТИ


ïðåäè çàïî÷âàíå íà àêöèÿòà â îáëàñòíîòî ïîëèöåéñêî óïðàâëåíèå ñà ïîêàíåíè âñè÷êè ëèöà+

íàòîâàðåíè ñúñ çàäà÷àòà ïî äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò ãð- Áèòîëÿ- Áëîêèðàíåòî íà ãðàäà å

èçâúðøåíî îò âîéñêàòà â ìîìåíòà+ êîãàòî ñà äàâàíè íàïúòñòâèÿòà íà êîìèñèèòå+ çà äà íå ñå äàäå

âúçìîæíîñò çà ðàçêðèâàíå íà çàäà÷àòà ïðåæäåâðåìåííî- Ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà îáëàñòíèÿ

ìåäèöèíñêè ëåêàð ä,ð Áîðèñ Ñâåòèåâ å îðãàíèçèðàíà ìåäèöèíñêà ñëóæáà ñ ëåêàðè è àêóøåðêè+

êîÿòî å òðÿáâàëî äà ñúïðîâîäè èçñåëåíèòå åâðåè äî ãð- Ñêîïèå- Åâðåéñêèòå ñåìåéñòâà ñà

âäèãíàòè îò ãð- Áèòîëÿ â 4 ÷àñà ñóòðèíòà+ êàòî èì å ñúîáùåíî+ ÷å ìîãàò äà âçåìàò ñúñ ñåáå ñè

îïðåäåëåíî êîëè÷åñòâî áàãàæ9 çà âúçðàñòíèòå ïî 2/ êã+ à çà ìàëîëåòíèòå , ïî 1/ êã íà ÷îâåê- Â 6

÷àñà ñóòðèíòà çàïî÷âà èçâàæäàíåòî íà åâðåèòå îò äîìîâåòå èì è ñúáèðàíåòî èì â îïðåäåëåíèòå

äåïà çà âñåêè ó÷àñòúê+ îòêúäåòî íà ãðóïè ñà çàâåæäàíè äî ãàðàòà è íàòîâàðâàíè âúâ âàãîíèòå+

ñïåöèàëíî îïðåäåëåíè çà òÿõ- Çà âñÿêà ãðóïà íà ðàçïîëîæåíèå ñà äàäåíè êàìèîíè çà ïðåâîçâàíå

äî ãàðàòà íà ÷àñò îò áàãàæà íà ñòàðè+ íåäúãàâè+ íåìîùíè è äåöà- Îïðàçíåíèòå êúùè ñà

çàïå÷àòâàíè îò êîìèñèèòå+ à âîéíèöè è ïîëèöàè ñà îñòàâåíè äà ãè îõðàíÿâàò- Â äåíÿ íà

èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò ãð- Áèòîëÿ å âàëÿë ñíÿã è âðåìåòî å áèëî ìíîãî ñòóäåíî+ ïîðàäè êîåòî

ïðåòúðñâàíåòî íà äåöàòà è áàãàæèòå èì å èçâúðøåíî â ñàìèòå âàãîíè íà ãàðàòà+ êúäåòî å èìàëî

îõðàíà îò âîéñêà è ïîëèöèÿ- Íà æï ãàðàòà â ãð- Áèòîëÿ ñà ñúñòàâåíè äðóãè êîìèñèè , 0/ íà áðîé+

êîèòî èçâúðøâàò ïðåòúðñâàíåòî íà äåöàòà è áàãàæèòå èì- Çàäà÷àòà íà òåçè êîìèñèè å ïîñòàâåíà

íà ìÿñòî+ áåç äîòîãàâà äà èì å áèëî èçâåñòíî- Êàòî ïðåäñåäàòåëè íà òåçè êîìèñèè ñà íàçíà÷åíè9

äèðåêòîðúò íà ÁÇÍÁ ×è÷åâ+ äèðåêòîðúò íà Ìàêåäîíñêàòà íàðîäíà áàíêà Äèíêîâ+ äèðåêòîðúò íà

Ïîïóëÿðíàòà áàíêà Èëèåâ+ êîìèñàðèòå Êîäàíîâ+ Âàñèëåâà è Âàñèëåâ+ îáëàñòíèÿò äàíú÷åí

íà÷àëíèê Òîøåâ+ óïðàâèòåëÿò íà ìèòíèöàòà Ãàí÷åâ è îáëàñòíèÿò ïðåäñòàâèòåë íà äèðåêöèÿòà çà

õðàíîèçíîñ , Ëàìðèíîâ- Êúì òÿõ ñà ïðèäàäåíè ïî äâàìà ÷èíîâíèöè îò ðàçëè÷íè âåäîìñòâà+ ïî

åäèí ôîðìåí ïîëèöàé è ïî åäíà ÷èíîâíè÷êà îò ïîëèöèÿòà- Ðåçóëòàòèòå îò ïðåòúðñâàíåòî

êîìèñèèòå èçëàãàò â ïðîòîêîëè+ êîèòî+ çàåäíî ñ ïàðèòå è öåííîñòèòå+ ñà ïðåäàäåíè íà äåëåãàòà

ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ çà âíàñÿíåòî èì ïî ïðèíàäëåæíîñò- Öÿëàòà àêöèÿ ïî äåïîðòèðàíåòî íà

åâðåèòå îò ãð- Áèòîëÿ ìèíàâà áåç èíöèäåíòè è áëîêàäàòà íà ãðàäà å âäèãíàòà â 06 ÷ ñëåäîáåä- Çà

ëèêâèäàöèÿ íà åâðåéñêîòî èìóùåñòâî ñà íàçíà÷åíè 3 êîìèñèè+ ïîäñèëåíè îò îêîëèéñêèÿ

àãðîíîì+ îêîëèéñêèÿ âåòåðèíàðåí ëåêàð+ îêîëèéñêèÿ ïðåäñòàâèòåë íà õðàíîèçíîñà è

þðèñêîíñóëòà ïðè Áèòîëñêàòà îáùèíà- Äî ðàçïðîäàæáàòà íà äâèæèìîòî åâðåéñêî èìóùåñòâî â

ãð- Áèòîëÿ å èìàëî îõðàíà îò âîéñêà è ïîëèöèÿ- '01(

Äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò ãð- Ùèï ñúùî å èçâúðøåíî ïî ïðåäâàðèòåëíî èçðàáîòåí

ïëàí- Íà 00 ìàðò 0832 ã- â 3 ÷àñà ñóòðèíòà ãð- Ùèï å áëîêèðàí îò âîéñêà è ïîëèöèÿ è çàïî÷âà

èçâàæäàíåòî íà åâðåèòå îò äîìîâåòå èì- Òå ñà ñúáèðàíè íà ãðóïè è ñ êàìèîíè+ êîíâîèðàíè îò ïî

3,ìà âîéíèöè+ ñà èçïðàùàíè íà æï ãàðàòà- Ñàìèòå ñáîðíè ìåñòà ñà îõðàíÿâàíè îò 7 âîéíèöè-

Äåïîðòèðàíåòî íà 440 åâðåè îò ãð- Ùèï å èçâúðøåíî îò êîìèñèÿ â ñúñòàâ9 ïðåäñåäàòåë , Èãíàò

Àòàíàñîâ Ìîöåâ , îêîëèéñêè ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê è äåëåãàò íà ùèïñêàòà åâðåéñêà îáùèíà+ è

÷ëåíîâå9 Ëàçàð Ïåòðîâ Õðèñòîâ , ïîì-,äàíú÷åí íà÷àëíèê â ãð- Ùèï è Äèìèòúð Íàóìîâ

Ãàéäàðäæèåâ , îáùèíñêè àãåíò ïðè Ùèïñêàòà ãðàäñêà îáùèíà- Ïðåäè çàêàðâàíåòî íà åâðåèòå îò

æï ãàðàòà â ãð- Ùèï çà Ñêîïèå òå ñà îáèñêèðàíè- Îò òÿõ ñà èççåòè áèæóòà+ çëàòíè ìîíåòè+

÷àñîâíèöè è ïàðè íà îáùà ñòîéíîñò 720 5/0 ëâ-+ êîèòî ñà âíåñåíè â ÁÍÁ , êëîí Ùèï- Ñëåä

èçïðàùàíåòî íà åâðåèòå çà ãð- Ñêîïèå çàïî÷âà îïèñâàíåòî íà òÿõíàòà ïîêúùíèíà- Áîëøèíñòâîòî

îò êúùèòå ñà áèëè ïàÿíòîâè è ñëàáî çàùèòåíè îò ðàçãðàáâàíå+ ïîðàäè êîåòî òÿõíîòî äâèæèìî

èìóùåñòâî å ïðåíåñåíî â ñèíàãîãàòà è â äâå ñúñåäíè íà íåÿ ìàñèâíè ñãðàäè- Íà 7 þíè 0832 ã-

çàïî÷âà ðàçïðîäàâàíåòî íà òúðã íà åâðåéñêèòå âåùè- Îò ðàçïðîäàæáàòà ñà ïîëó÷åíè 2 870 562

ëâ-+ êîèòî ñà âíåñåíè â ÁÇÊÁ , êëîí Ùèï- Îò ïðîäàäåíèòå ìåäíè ñúäîâå ñà ïîëó÷åíè 135 05/ ëâ-+

êîèòî ñúùî ñà âíåñåíè â áàíêàòà â ãð- Ùèï- Îò ïðîäàæáà íà âúëíà îò äþøåöè+ ïàðöàëè+ ïàìóê è

äð- å ïîëó÷åíà ñóìàòà 236 /07 ëâ-+ 0 /37 3// ëâ- ñà ïîëó÷åíè îò ïðîäàæáàòà íà äðóãî åâðåéñêî

èìóùåñòâî+ à 085 007 ëâ- ñà ïîëó÷åíè îò ïðîäàæáàòà íà ìåáåëè è äð- âåùè çà áúëãàðñêèòå

ñëóæáè- Âñè÷êè ñóìè ñà âíåñåíè â ÁÍÁ , êëîí Ùèï çà ôîíä “Åâðåéñêè îáùèíè”-

Åòàïíèÿò ëàãåð â ãðàä Ñêîïèå å îðãàíèçèðàí îò ïðàòåíèêà íà ÊÅÂ Ïåþ Äðàãàíîâ Ïååâ+

ïîäïîìîãíàò îò ïîìîùíèê,êìåòà íà ãð- Ñêîïèå Èâàí Çàõàðèåâ Èëèåâ- Òîé å ðîäåí íà 20-/6-080/

ã- â ãð- Äóïíèöà+ ïî ïðîôåñèÿ å áèë àäâîêàò+ íåãîâ êóì å áèë ïðîô- Àëåêñàíäúð Ñòàíèøåâ+

ëàíñèðàí å îò íåãî+ áèë å ïîì-,êìåò íà ãðàä Äóïíèöà+ à ñëåä 6-/8-083/ ã- ïîì-,êìåò íà ãð-

Äîáðè÷- Ïðåç ëÿòîòî íà 0833 ã- îêîëî äâà ìåñåöà å êìåò íà ãð- Äóïíèöà+ à ñëåä òîâà çà êðàòêî å

áèë äèðåêòîð íà Ãîðíîäæóìàéñêà îáëàñò+ óáèò å íà 2-0/-0833 ã- áåç ñúä è ïðèñúäà êðàé ãð-

68

ДОКУМЕНТИ

Äóïíèöà- Íà 00-/2-0832 ã- â òþòþíåâèòå ñêëàäîâå íà ìîíîïîëà â ãð- Ñêîïèå ñà çàêàðàíè 00 åâðåè

îò ãð- Ãåâãåëè+ 3 îò Ñòðóìèöà+ 3 îò Âåëåñ+ îò Âðàíÿ , 4 è îò Óäîâî , 1- Ïðè óñèëåíà âîåííî,

ïîëèöåéñêà îõðàíà è ìèçåðíè óñëîâèÿ çà æèâîò ñà çàäúðæàíè çà îêîëî 1 ñåäìèöè â åòàïíèÿ

ëàãåð â ãð- Ñêîïèå îêîëî 6 21/ äóøè åâðåè- Êîíñóëèòå íà Èòàëèÿ è Èñïàíèÿ â ãðàäà ñà óñïåëè

äà îñâîáîäÿò 087 åâðåè ñ èòàëèàíñêè è èñïàíñêè ïàñïîðòè+ êîèòî ñà áèëè çàäúðæàíè â

ñêëàäîâåòå íà òþòþíåâèÿ ìîíîïîë â ãð- Ñêîïèå- Îñâîáîäåíè ñà è 56 ëèöà ëåêàðè è àïòåêàðè ñ

òåõíèòå ñåìåéñòâà êàòî äåôèöèòíè è êðàéíî íåîáõîäèìè êàäðè- Îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ ñà

äåïîðòèðàíè îáùî 6037 åâðåè+ îò êîèòî 2 165 îò Áèòîëÿ+ 2 206 îò Ñêîïèå+ 411 îò Ùèï+ à

îñòàíàëèòå åâðåè ñà îò Ãåâãåëè+ Êóìàíîâî+ Ñòðóìèöà+ Òåòîâî è Âåëåñ- Äåïîðòèðàíåòî ñà

ïðåæèâÿëè îêîëî 1// åâðåè- Íà 11 ìàðò 0832 ã- íà æï ãàðà Ñêîïèå ñà íàòîâàðåíè íà ïúðâàòà

âëàêîâà êîìïîçèöèÿ 1 3/8 åâðåè- Íà 14-/2-0832 ã- ñ âòîðàòà âëàêîâà êîìïîçèöèÿ ñà èçïðàòåíè 1

288 åâðåè- Ñ òðåòàòà âëàêîâà êîìïîçèöèÿ ñà èçïðàòåíè íà 18-/2-0832 ã- 1 246 åâðåè , îáùî 6 037

åâðåè 'äåöà+ æåíè+ ñòàðöè è ìúæå(- Ïúðâèòå äâà âëàêà ñà èçïðàòåíè ïðåç Êà÷àíèê äî ãàðà

Êàòîâèöå+ à îòòàì ñ êàìèîíè ñà çàêàðàíè äî êîíöëàãåðà “Àóøâèö” '“Îñâèåíöèì”( , Ïîëøà-

Òðåòèÿò âëàê å çàêàðàë åâðåè îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ â êîíöëàãåðà “Òðåáëèíêà”- Îáùî 6 037

åâðåè ñà ïðåäàäåíè íà ãåðìàíöèòå çà óíèùîæåíèå â Ïîëøà- Âäèãàíåòî è òðàíñïîðòèðàíåòî íà

åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ å èçâúðøåíî îò äúðæàâíèòå è âîåííî,ïîëèöåéñêè îðãàíè íà

áúëãàðñêàòà àäìèíèñòðàòèâíà âëàñò+ îðãàíèçèðàíî è ðúêîâîäåíî îò îðãàíèòå íà Êîìèñàðñòâîòî

ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ(- Äî áúëãàðñêàòà ãðàíèöà òðàíñïîðòèòå ñà ïðèäðóæàâàíè îò

áúëãàðñêè ïîëèöàè+ à ñëåä ãðàíèöàòà òå ñà ïîåòè îò ãåðìàíñêèòå ÑÑ ÷àñòè- '02(

Áúëãàðñêèòå âëàñòè çàäîâîëÿâàò ãåðìàíñêîòî íàñòîÿâàíå çà ëèêâèäèðàíå íà åâðåèòå îò

Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ- Òî÷íè ñà èçñëåäâàíèÿòà íà Àëåêñàíäúð Ìàòêîâñêè “Èñòîðèÿ íà åâðåèòå

âî Ìàêåäîíèÿ”+ Ñêîïèå+ 0872 ã-+ ñòð- 4,100- Â èçñëåäâàíåòî ñè “Òðàãåäèÿòà íà åâðåèòå îò

Ìàêåäîíèÿ”+ Ãëàñíèê íà Èíñòèòóòà çà íàöèîíàëíà èñòîðèÿ+ òîì HH+ Ñêîïèå+ 0847 ã-+ ñòð- 4/,40+

Àëåêñàíäúð Ìàòêîâñêè ïîñî÷âà+ ÷å îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ ñà äåïîðòèðàíè â êîíöëàãåðà

“Òðåáëèíêà” 6 033 åâðåè+ îò òÿõ ñà îæèâÿåëè îêîëî 7/ ÷îâåêà- Òîçè ïðîáëåì å ðàçãëåäàí è â

èçñëåäâàíåòî íà Æàìèëà Êîëîíîìîñ è ä,ð Âåðà Âàñêîâèê , Âàíãåëè “Åâðåèòå âî Ìàêåäîíèÿ âî

Âòîðàòà ñâåòñêà âîéíà '0830,0834 ã-(”+ ñáîðíèê îò äîêóìåíòè+ òîì H è HH+ ÌÀÍÓ+ Ñêîïèå+ 0875 ã-+

êàòî â òÿõ ñà ïîñî÷åíè òðèòå èìåíà è âúçðàñòòà íà âñè÷êè äåïîðòèðàíè åâðåè îò Ìàêåäîíèÿ-

Âåñòíèê “Íîâà Ìàêåäîíèÿ“+ â ãð- Ñêîïèå+ îò 0/ ìàðò è 12 àïðèë 0885 ã- ïîìåñòâà ñòàòèè çà

äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå ïðåç ì- ìàðò 0832 ã- îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ 'Ñêîïñêà è Áèòîëñêà

îáëàñòè(-

Âíèìàòåëíèÿò è áåçïðèñòðàñòåí ïðî÷èò íà àðõèâíèòå äîêóìåíòè äîêàçâà ïî åäèí

êàòåãîðè÷åí íà÷èí+ ÷å ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â òåçè çåìè è ïî òîâà âðåìå å ðåøàâàíà

îò áúëãàðñêàòà âèñøà è ìåñòíà àäìèíèñòðàöèÿ- Ñòèãíà ñå äîòàì äà ñå âíóøàâà íà áúëãàðñêèòå

÷èòàòåëè+ ÷å Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ íå ñà áèëè ïîä áúëãàðñêà þðèñäèêöèÿ ïî òîâà âðåìå- Áèâøèÿò

äåïóòàò îò ÑÄÑ Ëú÷åçàð Òîøåâ âúâ âåñòíèê “Äåìîêðàöèÿ”+ áðîé 088 îò 20 þëè 1/// ã-+

ïóáëèêóâà ñòàòèÿ ïîä çàãëàâèå “Äà ïðåñòàíåì äà ÷åòåì èñòîðèÿòà ïðèñòðàñòíî”+ â êîÿòî òâúðäè+

÷å äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò Ñêîïñêà è Áèòîëñêà îáëàñò ïðåç ìàðò 0832 ã- å èçâúðøåíî îò

íåìñêè âîéíèöè+ à êîìàíäèðúò íà WU äèâèçèÿ îò áúëãàðñêàòà àðìèÿ+ ðàçïîëîæåíà â Áèòîëÿ+

ïîëê- Èâàí Ìàðèíîâ å áèë ïîä äîìàøåí àðåñò îò ãåðìàíöèòå- Òîâà íå îòãîâàðÿ íà

èñòîðè÷åñêàòà èñòèíà+ çàùîòî äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò ãðàä Áèòîëÿ å èçâúðøåíî íà 00

ìàðò 0832 ã- îò áúëãàðñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ ñ ó÷àñòèåòî íà9 âîéñêàòà+ ïîëèöèÿòà+

÷èíîâíè÷åñòâîòî è ó÷èòåëñòâîòî- Òîâà ñà ñâåäåíèÿ+ äàäåíè îò îáëàñòíèÿ ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê

ïî òîâà âðåìå â ãðàä Áèòîëÿ Äèìèòúð Íèâè÷àíîâ è íåãîâèÿò ñåêðåòåí äîêëàä äî äèðåêòîðà íà

ïîëèöèÿòà â Ñîôèÿ ñå ñúõðàíÿâà â àðõèâà íà ÌÂÐ+ àðõèâíà åäèíèöà M9 Îá,3752+ òîì HH+ ëèñò 103,

104- + 0830,0833 -

+ - +

+

- -

Ïðè ñâîåòî çàñåëâàíå â ãðàä Äóïíèöà åâðåèòå ñà çàêóïèëè ìåñòà îò òóðöè è áúëãàðè â

öåíòðàëíàòà ÷àñò íà ãðàäà+ îò äâåòå ñòðàíè íà ìèíàâàùàòà ïðåç ãðàäà ðåêà Äæåðìàí- Ïî,

ìíîãîáðîéíè ñà áèëè çàñåëíèöèòå ïî ëåâèÿ áðÿã íà ðåêà Äæåðìàí+ à ïî,êúñíî òåçè ïî äåñíèÿ

áðÿã è â ïîäíîæèåòî íà áàèðà Êúðøèÿ- Åâðåèòå ñà ñå çàíèìàâàëè ãëàâíî ñ òúðãîâèÿ è ñ íÿêîè

äðåáíè çàíàÿòè9 îïèí÷àðñòâî+ îáóùàðñòâî+ øèâà÷åñòâî+ òåíåêåäæèéñòâî+ êîæàðñòâî+ ïîñòàâÿíå

69

ДОКУМЕНТИ


íà ñòúêëà+ áðàøíàðñòâî+ ôàéòîíäæèéñòâî+ õàíäæèéñòâî+ êàôåäæèéñòâî+ õàìàëñòâî è äð- È ñåãà

ñà èçâåñòíè íà äóïíè÷àíè ôàéòîíäæèèòå áàùà è ñèí ïî ïðÿêîð Êàðãàëèèòå-

Â êðàÿ íà 0766 ã- íàñåëåíèåòî íà ãð- Äóïíèöà å íàáðîÿâàëî îêîëî 6 /// äóøè+ êàòî îò òÿõ

äâå òðåòè ñà áèëè òóðöè+ åäíà òðåòà áúëãàðè+ îêîëî 24/ ñà áèëè åâðåè+ îêîëî 0// , öèãàíè è

îêîëî 1/ ñåìåéñòâà öèíöàðè è ãúðöè- Ïî òîâà âðåìå â ãð- Äóïíèöà å èìàëî 02 òóðñêè äæàìèè-

Åâðåéñêîòî íàñåëåíèå å æèâÿëî â ìåñòíîñòòà Êóëàòà îò äâåòå ñòðàíè íà ðåêà Äæåðìàí â

åâðåéñêàòà ìàõàëà- Ñëåä íàïóñêàíåòî íà òóðñêîòî íàñåëåíèå îò ãðàä Äóïíèöà â íà÷àëîòî íà

ìåñåö ÿíóàðè 0767 ã-+ ãîëÿìà ÷àñò îò òåõíèòå êúùè â öåíòúðà íà ãðàäà ñà áèëè çàãðàáåíè è

ðàçðóøåíè- Åâðåèòå ñà èçïîâÿäâàëè ñâîÿòà âÿðà 'þäåéñòâîòî(+ èìàëè ñà ñâîè äóõîâíè õðàìîâå

'ñèíàãîãè(+ åäíà ïî,ãîëÿìà è åäíà ïî,ìàëêà+ à ñúáîòèòå çà òÿõ ñà áèëè ïî÷èâíè äíè- Êúì

ãîëÿìàòà ñèíàãîãà â öåíòúðà íà ãð- Äóïíèöà å èìàëî è ó÷èëèùå 'ìèäðàø(+ â êîåòî äåöàòà ñà

ó÷èëè ÷åòìî è ïèñìî+ Ìîéñååâèÿ çàêîí è ñìÿòàíå 'õåøáîí(+ çà äà ñè ñëóæàò ñ íåãî â òúðãîâñêàòà

äåéíîñò-

Ïðåç ïúðâèòå 0/ ãîäèíè íà ñâîáîäåí æèâîò áðîÿò íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â ãð-

Äóïíèöà íàðàñòâà â ðåçóëòàò îò óâåëè÷àâàíå íà ðàæäàåìîñòòà è îò çàñåëíèöè îò äðóãè êðàèùà

íà ñòðàíàòà+ îñòàíàëè ïîä òóðñêà âëàñò- Ãðàä Äóïíèöà å åäèí îò îêîëèéñêèòå öåíòðîâå â

Êþñòåíäèëñêè îêðúã è ñïîðåä ïðåáðîÿâàíåòî îò 0777 ãîäèíà òîé èìà 0 3// êúùè ñúñ 6 808

æèòåëè+ îò êîèòî 5 701 áúëãàðè+ 577 åâðåè+ 74 òóðöè+ 40 ãúðöè+ 057 öèãàíè è 004 äóøè îò äðóãè

íàðîäíîñòè- Ïî òîâà âðåìå åâðåèòå â ãð- Äóïíèöà ñà ïðîÿâÿâàëè ñëàá èíòåðåñ êúì äúðæàâíèÿ è

îáùåñòâåíî,ïîëèòè÷åñêè æèâîò- Áèëè ñà ïîãúëíàòè èçöÿëî îò ñâîÿ ëè÷åí èíòåðåñ â òúðãîâèÿòà+

çàíàÿòèòå è ïîìèíúêà ñè+ æèâååëè ñà êàòî åäèííà åòíè÷åñêà îáùíîñò+ ñâúðçàíè îò ðîäíèíñêè+

ïðèÿòåëñêè+ ðåëèãèîçíè è ïðîôåñèîíàëíè èíòåðåñè-

Áúëãàðñêèòå åâðåè âèíàãè ñà ñå ÷óâñòâàëè ÷àñò îò áúëãàðñêàòà íàöèÿ è ñà âçåìàëè

àêòèâíî ó÷àñòèå çà çàùèòà íà ñòðàíàòà íè- Âúâ âîéíèòå çà íàöèîíàëíî îáåäèíåíèå íà Áúëãàðèÿ

ïðåç 0774 ã-+ 0801,0802 ã- è 0804,0807 ã-+ ñà çàãèíàëè 841,ìà åâðåè- Îò ãð- Äóïíèöà ïðåç 0802 ã- ñà

çàãèíàëè 00 åâðåè , ðåäíèöè+ ïðåç 0804,0807 ã- åäèí îôèöåð è 18 ðåäíèöè 'îáùî 2/ ÷îâåêà(+ èëè

30 äóïíèøêè åâðåè ñà çàãèíàëè âúâ âîéíèòå çà íàöèîíàëíî îáåäèíåíèå íà Ìàéêà Áúëãàðèÿ- Ïðåç

Ïúðâàòà ñâåòîâíà âîéíà îò ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ ñà çàãèíàëè òðèìà åâðåè- Îò ãð- Êþñòåíäèë ïðåç

0802 ã- ñà óáèòè 02 åâðåè+ ðåäíèöè+ ïðåç 0804,0807 ã- ïî ôðîíòîâåòå çàãèâàò 23 åâðåè+ îò êîèòî 0

îôèöåð+ 0 ïîäîôèöåð è 2,ìà ðåäíèöè- Â òåçè âîéíè îò ãð- Êþñòåíäèë ñà óáèòè îáùî 36 åâðåè-

Îò ãð- Ñàìîêîâ ïðåç 0801,0802 ã- ñà óáèòè 0 ïîäîôèöåð+ è äâàìà åâðåè ðåäíèöè 'îáùî òðèìà

÷îâåêà( è ïðåç 0804,0807 ã- äâàìà îôèöåðè+ 0 ïîäîôèöåð è 1/ ðåäíèöè+ îáùî 12,èìà äóøè- Îò ãð-

Ñàìîêîâ â òåçè âîéíè ñà çàãèíàëè 15 åâðåè- '03(

Ïðåç 0815 ã- â ñòðàíàòà åâðåèòå íàáðîÿâàò 35 447 äóøè+ ïðåç 0823 ã- äîñòèãàò 37 287

÷îâåêà+ à ïðåç 0835 ã- òå ñà 32 224- Çà ïîñî÷åíèòå ãîäèíè åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â ãð- Äóïíèöà

ñúîòâåòíî å9 0157 äóøè çà 0815 ã-+ 0//7 çà 0823 ã- è çà 0835 ã- , 700 äóøè- Êþñòåíäèëñêèòå åâðåè

çà òåçè ãîäèíè ñà áèëè9 852+ 650 è 623 äóøè çà 0835 ã- Â Ãîðíà Äæóìàÿ 'îò 084/ ã- Áëàãîåâãðàä(

ïðåç 0823 ã- åâðåèòå ñà íàáðîÿâàëè 043 ÷îâåêà+ à ïðåç 0835 ã- , 015- Â ãðàä Ñàìîêîâ çà ïîñî÷åíèòå

ãîäèíè ñà áèëè ñúîòâåòíî9 22/+ 21/+ 174 ÷îâåêà- Â ãðàä Íåâðîêîï 'Ãîöå Äåë÷åâ( òå ñà áèëè9 1/3+

080+ ïðåç îêòîìâðè 0831 ã- , 051 è çà 0835 ã- , 046 ÷îâåêà- Ïðè èçâúðøåíèòå ïðåáðîÿâàíèÿ â

ãðàäîâåòå Ïåòðè÷+ Ïåðíèê è Èõòèìàí áðîÿò íà åâðåèòå å áèë ìåæäó 0/ è 5/ ÷îâåêà- Ïîä 0/ äóøè

åâðåè å èìàëî â ãðàäîâåòå9 Ðàäîìèð+ Ðàçëîã è Ñâåòè Âðà÷ 'Ñàíäàíñêè( â Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ-

Íà 01-/1-0821 ã- â ãð- Íåâðîêîï å èçãðàäåíî æåíñêî åâðåéñêî áëàãîòâîðèòåëíî äðóæåñòâî

“Åðìàíäàò”- Òî ñå å ðúêîâîäèëî â ñâîÿòà äåéíîñò îò ñïåöèàëíî ïðèåò è óòâúðäåí îò Îêðúæíèÿ

ñúä â ãð- Íåâðîêîï óñòàâ- '04(

Äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùíîñò å áèëà íàé,ãîëÿìà ïî ÷èñëåíîñò â Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ è å

ïðèòåæàâàëà ìíîãî èìîòè- Â ãð- Äóïíèöà åâðåèòå ñà èìàëè íà÷àëíî ó÷èëèùå+ êîåòî ñå å

ïîìåùàâàëî íà óë- “Õðèñòî Áîòåâ” M90 â äâóåòàæíà ñãðàäà+ çàñòðîåíà íà ïëîù îò 17/ êâ- ì è 01/

êâ- ì äâîðíî ìÿñòî- Ïðåç ïúðâèòå ãîäèíè ñëåä Îñâîáîæäåíèåòî íà ãð- Äóïíèöà îò îñìàíñêî

âëàäè÷åñòâî åâðåéñêîòî ó÷èëèùå ñå å ïîìåùàâàëî â ïîëóñðóòåíè ïîìåùåíèÿ+ íî ïðåç 08/7 ã- ñ

ïîìîùòà íà ãîëåìèÿ äàðèòåë ïî òîâà âðåìå îò ãðàäà íè Åëèÿ÷å Õàäæèäàâèäîâ å èçãðàäåíà

ìàñèâíà äâóåòàæíà ñãðàäà- Â ó÷èëèùíîòî çäàíèå å èìàëî 0/ ñòàè+ îò êîèòî 4 ñà áèëè ó÷åáíè+ à

îñòàíàëèòå ñà ñëóæåëè çà êàíöåëàðèè+ òðàïåçàðèÿ è äð- Ó÷èëèùåòî å áèëî ïúðâîíà÷àëíî+ èìàëî

å 3 ïàðàëåëêè+ â êîèòî ãîäèøíî ñà ñå îáó÷àâàëè ïî îêîëî 0// äåöà- Â ñúîòâåòñòâèå ñ ïðîãðàìàòà

çà íàðîäíèòå ó÷èëèùà+ îáó÷åíèåòî å èçâúðøâàíî îò 4 ó÷èòåëè+ îò êîèòî 0 å ïðåïîäàâàë åâðåéñêè

70

ДОКУМЕНТИ

åçèê- Ó÷èëèùåòî å èçäúðæàíî îò äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà- Ïðåç 0813 ã- êúì íåãî å îòêðèòà

äåòñêà çàáàâà÷íèöà+ â êîÿòî ñà îáó÷àâàíè îêîëî 34 äåöà ãîäèøíî- Îò 0820 ã- êúì ó÷èëèùåòî å

èìàëî òðàïåçàðèÿ+ â êîÿòî âñÿêà ñóòðèí å äàâàíà çàêóñêà íà äåöàòà- Ó÷åíè÷åñêàòà òðàïåçàðèÿ

êúì åâðåéñêîòî ó÷èëèùå å ôóíêöèîíèðàëà ñ ãîëÿìàòà ìàòåðèàëíà ïîäêðåïà íà ãîëåìèÿ

äóïíèøêè òþòþíîòúðãîâåö è ìåöåíàò Æàê Õàèì Àñåîâ '0785,0871 ã-(- Ñãðàäàòà íà åâðåéñêîòî

ó÷èëèùå å çàïàçåíà è äî äíåñ+ ïðåç 6/,òå ãîäèíè íà WW âåê áå èçãðàäåí îùå åäèí åòàæ è ñåãà â

íåÿ ñå ïîìåùàâàò ðàçëè÷íè ôèðìè+ êîèòî ïëàùàò íàåì íà ìåñòíàòà åâðåéñêà îðãàíèçàöèÿ

“Øàëîì”- Äóïíèøêèòå åâðåè ñà èìàëè ïîïóëÿðíà áàíêà “Áðàòñòâî”+ êîÿòî å ôóíêöèîíèðàëà äî

0830 ã-+ êîãàòî å ðàçòóðåíà ïî ñèëàòà íà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà+ âëÿçúë â ñèëà ñ

ïóáëèêóâàíåòî ìó â “Äúðæàâåí âåñòíèê”+ áð- 05 îò 12-/0-0830 ã- Äî òàçè äàòà àêòèâíî ñà

äåéñòâàëè êóëòóðíî,ïðîñâåòíàòà îðãàíèçàöèÿ “Ñúçíàíèå” è îðãàíèçàöèÿòà “Ìàêàáè” çà

ñïîðòíî,òóðèñòè÷åñêà äåéíîñò- È òðèòå ñà ñå ïîìåùàâàëè â äâóåòàæíà ñãðàäà îò 74 êâ- ì+

êúäåòî ñåãà ñå ïîìåùàâà åâðåéñêàòà îðãàíèçàöèÿ “Øàëîì” è ÷èÿòî ñîáñòâåíîñò å âúçñòàíîâåíà-

Äî òàçè ñãðàäà å èìàëî åäíîåòàæíà ïîñòðîéêà 'áàíÿ , õàìàì( ñ ãîëÿì ñàëîí è äâå ãîëåìè ñòàè çà

ñúáëè÷àíå+ áàðàêà çà ìàøèíèòå+ äâå íèñêè ïîñòðîéêè ñà ñëóæèëè çà êàíöåëàðèÿ è ñêëàä çà

ãîðèâî íà îáùà ïëîù îò 11/ êâ- ì è 11/ êâ- ì íåçàñòðîåíà ïëîù- Ïî,êúñíî òåçè ñãðàäè ñà

ðàçðóøåíè è íà òîâà ìÿñòî å èçãðàäåíà òðèåòàæíà ñãðàäà çà íóæäèòå íà Îáùèíàòà+ â êîÿòî ñåãà

ñå ïîìåùàâàò ñëóæáèòå çà ñîöèàëíè äåéíîñòè+ Áþðîòî ïî òðóäà è ÄÂÑÊ-

Ãîëÿìèÿò åâðåéñêè õðàì 'ñèíàãîãà( å áèë çàñòðîåí âúðõó ïëîù îò 161 êâ- ì+ èìàë å

÷óäåñíà àêóñòèêà+ à äâîðíîòî ìÿñòî å ñòèãàëî äî ãðàäñêèÿ ÷àñîâíèê+ ñ ïëîù îò 542 êâ- ì- Äî

íåãî å èìàëî åäíîåòàæíî çäàíèå , ãîëÿì ñàëîí+ ïîñòðîåí âúðõó ïëîù îò 86 êâ- ì è å ñëóæèë çà

ìàëêà ñèíàãîãà- Â ñúñåäñòâî å èìàëî äâóåòàæíà ñãðàäà+ ïîñòðîåíà âúðõó 74 êâ- ì ïëîù-

Ìåñòíèòå ïàðòèéíè è äúðæàâíè âëàñòè ñà óïðàæíèëè íàòèñê è ïðèíóäà âúðõó äóïíèøêàòà

åâðåéñêà îðãàíèçàöèÿ “Øàëîì” è íà 2/-/3-0850 ã- ñ Ïèñìî M93+ íåéíîòî ðúêîâîäñòâî

áåçâúçìåçäíî ïðåäîñòàâÿ ïîñî÷åíèòå íåäâèæèìè èìîòè íà Ãðàäñêèÿ îáùèíñêè ñúâåò Ñòàíêå

Äèìèòðîâ 'Äóïíèöà(- Ñ Ðåøåíèå M9081 îò 4-/4-0850 ã- íà Èçïúëíèòåëíèÿ êîìèòåò íà ÃÎÍÑ òåçè

èìîòè ñà ïðèåòè çà ïîëçâàíå êúì äúðæàâíèÿ æèëùåí ôîíä- Â íà÷àëîòî íà 0870 ã- ïî ðåøåíèå íà

ÈÊ íà ÃÎÍÑ ãð- Ñò- Äèìèòðîâ 'Äóïíèöà( ãîëÿìàòà+ ìàëêàòà ñèíàãîãà è äâóåòàæíàòà êúùà äî

òÿõ ñà ðàçðóøåíè è íà òÿõíî ìÿñòî å ïîñòðîåí Äîì íà òåõíèêàòà+ êîéòî áå îòêðèò íà 7-/8-0873 ã-

Ñðåäñòâàòà çà íåãîâîòî ïîñòðîÿâàíå ñà îñèãóðåíè îò ïðîô- Èâàí Ïîïîâ , ïðåäñåäàòåë íà ÖÑ íà

ÍÒÑ è äåïóòàò ïî òîâà âðåìå îò íàøèÿ ãðàä- Ñïðàâåäëèâî ùå áúäå Äîìúò íà òåõíèêàòà äà íîñè

íåãîâîòî èìå- Äâåòå ñèíàãîãè ñà áèëè ìàñèâíè è êðàñèâè â àðõèòåêòóðíî îòíîøåíèå ñãðàäè è

Êîìèòåòúò çà îïàçâàíå ïàìåòíèöèòå íà êóëòóðàòà â ñòðàíàòà êàòåãîðè÷íî å âúçðàçèë ñðåùó

òÿõíîòî ðàçðóøàâàíå- Ñ ðàçðóøàâàíåòî èì ìíîãî çàãóáèõà âñè÷êè äóïíè÷àíè+ çàùîòî íå áÿõà

îïàçåíè äâà öåííè ïàìåòíèêà îò íàøåòî êóëòóðíî,èñòîðè÷åñêî íàñëåäñòâî-

Ñúãëàñíî ñïîðàçóìåíèåòî çà èçñåëâàíåòî íàé,ïúðâî íà 1/ /// åâðåè â ãåðìàíñêèòå

èçòî÷íè îáëàñòè îò ïðåäåëèòå íà Áúëãàðèÿ+ ïîäïèñàíî íà 11-/1-0832 ã-+ Êîìèñàðñòâîòî ïî

åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ(+ êàòî îðãàí íà Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî

çäðàâå 'ÌÂÐÍÇ(+ âçåìà åíåðãè÷íè ìåðêè ñïðÿìî åâðåèòå îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà- Òðè

äíè ñëåä ïîäïèñâàíåòî íà òîâà ñïîðàçóìåíèå+ îùå ñ èäâàíåòî ñè â ãð- Äóïíèöà+ ïúëíîìîùíèêúò

íà ÊÅÂ Àñåí Âëàäèìèðîâ Ïàéòàøåâ ïîñòàâÿ ïîä äîìàøåí àðåñò åâðåèòå+ êîåòî ïðîäúëæàâà îò

14-/1- äî 2-/2-0832 ã- Ïî íåãîâî íàñòîÿâàíå íà ìíîãî ìåñòà â åâðåéñêàòà ìàõàëà ñà ïîñòàâåíè

ïîñòîâå îò áðàííèöè+ âúîðúæåíè ñ ïóøêè+ çà äà íå ìîæå íèêîé äà èçëèçà+ îñâåí 0/,ãîäèøíè

äåöà çà çàêóïóâàíå íà õëÿá è ïðîâèçèè- Äåöàòà ñà áèëè áèòè îò áðàííèöèòå+ à å èìàëî ñëó÷àè+

êîãàòî òå ñà âëèçàëè ïî äîìîâåòå è ñà ìàëòðåòèðàëè âúçðàñòíèòå ìúæå+ æåíè è äåöà-

Äóïíèøêèÿò îêîëèéñêè óïðàâèòåë è äåëåãàò íà ÊÅÂ ïðè Êîíñèñòîðèÿòà íà äóïíèøêàòà

åâðåéñêà îáùèíà Êëèìåíò Âåíåàìèíîâ Äàëêàëú÷åâ ñå å îòíàñÿë ìíîãî ñóðîâî êúì äóïíèøêèòå

åâðåè- Òàêîâà îòíîøåíèå êúì åâðåèòå å èìàë è êìåòúò íà ãð- Äóïíèöà Äàâèäêî ßíåâ+ áðàò íà

äóïíèøêèÿ äåïóòàò Ñîòèð ßíåâ- Ñòåôàí Àïîñòîëîâ Ïåòêîâ '08/6,1/-/8-0833 ã-(+ ìàéñòîð,

æåëåçàð+ íàäúõàí îò îôèöèàëíàòà ïðîïàãàíäà è îò ìåñòíèòå âëàñòè+ ìíîãî å ïðåñëåäâàë è

ìàëòðåòèðàë åâðåèòå+ âúïðåêè ÷å ïðè íåãî å ðàáîòèë â æåëåçàðñêàòà ìó ðàáîòèëíèöà åäèí

åâðåèí øëîñåð+ èçñåëåí îò ãð- Ñîôèÿ-

Èìàëî å íàðåæäàíå îò ÊÅÂ äî 1$ îò ó÷åíèöèòå åâðåè â ãèìíàçèèòå äà ó÷àò è ïî òîçè

íà÷èí ìíîãî ìëàäåæè è äåâîéêè åâðåè íå ñà áèëè äîïóñíàòè äà ó÷àò- Ñëåä 8-/8-0833 ã- èì å

ïðèçíàòà çà çàâúðøåíà ó÷åáíàòà ãîäèíà- Çà ó÷åáíàòà 0832,0833 ã- ó÷åíèöèòå ñà ó÷èëè îêîëî òðè

71

ДОКУМЕНТИ


ìåñåöà+ íî èì å ïðèçíàòà çà çàâúðøåíà ó÷åáíàòà ãîäèíà- Èìàëî å áðàííèöè â äóïíèøêàòà ãèìíàçèÿ êàòî Àñåí Êîñòàäèíîâ Éîâåâ+ Ëþáåí Äèìèòðîâ ×àïêúíîâ è äð-+ êîèòî+ âúïðåêè íàëàãàíàòà àíòèñåìèòñêà ïîëèòèêà ñïðÿìî åâðåèòå+ ñà ïðîÿâÿâàëè ÷îâå÷íîñò+ çàñòúïâàëè ñà ñå çà òÿõ+ êóïóâàëè ñà èì õðàíèòåëíè ïðîäóêòè è ñà âúðøèëè ðåäèöà äðóãè äîáðèíè- Ïîëèöåéñêèòå âëàñòè îùå ïðåç ì- þëè 0830 ã- ñà êîíôèñêóâàëè 62 ðàäèîàïàðàòà è 3 òåëåôîííè ïîñòà íà äóïíèøêèòå åâðåè- Ïî ïîâîä Ïèñìî M94616 îò 12-/1-0832 ã- íà ÊÅÂ+ â íåãîâîòî öåíòðàëíî ðúêîâîäñòâî â Ñîôèÿ ñà ïîñòúïèëè ñïèñúöè íà æèâóùèòå â ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ åâðåè- Ïî òîâà âðåìå â ãð- Èõòèìàí ñà æèâååëè 00 ñåìåéñòâà ñ 22 äóøè+ 5 ñåìåéñòâà ñ 15 äóøè â Äîëíà áàíÿ+ â Áîòåâãðàä , 2 ñåìåéñòâà ñ 8 äóøè+ Åòðîïîëå , 0 ñåìåéñòâî ñ 2 äóøè+ Ïåòðè÷ , 1 ñåìåéñòâà ñ 00 ÷ëåíà- Çà òåçè åâðåè ñà íàïðàâåíè ñïèñúöè â íÿêîëêî åêçåìïëÿðà+ íî íå å îòáåëÿçàíî â êîé åòàïåí ëàãåð ùå áúäàò ñúáðàíè çà èçñåëâàíåòî èì â èçòî÷íèòå ãåðìàíñêè îáëàñòè- Íà 01-/1-0832 ã- íà÷àëíèêúò îò ÊÅÂ Çàõàðè Âåëêîâ ïîñåùàâà ãð- Ñàìîêîâ+ à íà 11 ôåâðóàðè çà ðàçðåøàâàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ â òîçè ãðàä å èçïðàòåí ÷èíîâíèêúò îò Êîìèñàðñòâîòî Èâàí Àëåêñàíäðîâ Ðàéíîâ- Íà 16-/1-0832 ã- îêîëèéñêèÿò ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê å ïðåäñòàâèë ñïèñúê íà ñàìîêîâñêèòå åâðåè , 0/7 ñåìåéñòâà ñ 263 äóøè+ êîèòî å òðÿáâàëî äà áúäàò èçïðàòåíè â åòàïíèÿ ëàãåð â òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà” â ãð- Äóïíèöà- Â êðàÿ íà ì- ôåâðóàðè 0832 ã- â ñåëàòà Ðèëà è Áîáîøåâî å èìàëî ïî åäíî åâðåéñêî ñåìåéñòâî- Ïî ñåêðåòíè ïîëèöåéñêè ñâåäåíèÿ ïî òîâà âðåìå áðîÿò íà äóïíèøêèòå åâðåè å áèë 0 4// äóøè- Ãðàä Äóïíèöà òîãàâà å íàáðîÿâàë îêîëî 05 ///+ ïî÷òè öÿëàòà öåíòðàëíàòà òúðãîâñêà óëèöà “Íèêîëàåâñêà” å áèëà çàåòà îò ìàãàçèíè è òúðãîâñêè äþêÿíè íà åâðåè è òîâà å ñúçäàâàëî âïå÷àòëåíèå+ ÷å åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â ãðàäà å áèëî äâîéíî ïîâå÷å- Â äåéñòâèòåëíîñò äóïíèøêèòå åâðåè ñà áèëè íàé,ìíîãî íà áðîé â öÿëà Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ- “Äúðæàâåí âåñòíèê” â áð- 08 îò 16-/0-0832 ã- ïóáëèêóâà ñïèñúê íà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ êîèòî ùå ìîãàò äà óïðàæíÿâàò ñâîÿòà ïðîôåñèÿ- Ðàçðåøåíî å íà äóïíèøêèÿ ëåêàð Èñàê Éîñèô Íèñèì è íà àäâîêàòà Ìîðèö Äàâèä Ëàçàð äà ïðîäúëæàò äà óïðàæíÿâàò ïðîôåñèèòå ñè- Ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ êîèòî óïðàæíÿâàò ñâîáîäíè ïðîôåñèè+ ñà áèëè çàäúëæåíè àêî èìåíàòà èì íå ñà óïîìåíàòè â “Äúðæàâåí âåñòíèê”+ â äâóìåñå÷åí ñðîê äà ïðåêðàòÿò çàíèìàíèåòî ñè- Â áð- 23 îò 04-/1-0832 ã- “ÄÂ” ïóáëèêóâà ñïèñúê íà ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä+ êîèòî çàïàçâàò òúðãîâñêàòà ñè ïðîôåñèÿ- Îò ãð- Äóïíèöà ñà áàêàëèòå9 Åëèåçåð Þñåô Àëàäæåì+ Íèñèì Ìîøå Äàâèä è Ìåíàõåì ×åëåáè Ëåâè- Õðàíèòåëíè ïðîäóêòè ñà ìîãëè äà ïðîäàâàò â ñâîèòå ìàãàçèíè äóïíèøêèòå åâðåè Áóêî Àâðàì ßêî è Õàèì Þäà Áåíèàìèí- Èñàê Èçðàåë Êîíôîðòè è Êîíîðòè Ð- Ìàäæàð ñà ïîëó÷èëè ïðàâîòî äà ïðîäàâàò õðàíè è íàïèòêè+ à Áîõîð Ìîøå Êàðàäàâèä å çàïàçèë ìàãàçèíà ñè çà îáëåêëî- “ÄÂ” â áð- 7/ îò 0/-/3-0832 ã- å ïóáëèêóâàë èìåíàòà íà äóïíèøêèòå åâðåè Èñàê Ì- Ëåâè è Áîõîð Ðàõàìèì Áàðóõ+ êîèòî íå ñà ñå èçäúëæèëè íà ñâîèòå êðåäèòîðè- Â “ÄÂ” áð- 007 îò 20-/4-0832 ã- å ïóáëèêóâàíà Çàïîâåä M9242 íà ÊÅÂ+ ñ êîÿòî å ðàçïîðåäåíî äà ñå êîíôèñêóâàò è ïðîäàäàò â ïîëçà íà êàñàòà çà îáùåñòâåíî ïîäïîìàãàíå öåííèòå êíèæà 'îáëèãàöèè( íà Ðàôàåë Àðîí Êîåí+ êîèòî ñà áèëè äåïîçèðàíè â äóïíèøêàòà Ïîïóëÿðíà áàíêà è íå ñà äåïîçèðàíè â çàêîííèÿ ñðîê- Ïðåç 0831 ã- ïî ëè÷íîòî ïðåäëîæåíèå íà êîìèñàðÿ ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè Àëåêñàíäúð Áåëåâ ñà ñúçäàäåíè åâðåéñêè òðóäîâè ãðóïè+ â êîèòî ñà áèëè ìîáèëèçèðàíè ìúæå îò 1/ äî 35,ãîäèøíà âúçðàñò- Îò ìåñåöèòå ôåâðóàðè äî íîåìâðè â òÿõ ñà âêëþ÷åíè îò 0// äî 2// äóøè åâðåè+ öèâèëíî îáëå÷åíè+ êîìàíäâàíè îò çàïàñíè îôèöåðè è ñà ðàáîòèëè ïî ñòðîèòåëñòâîòî è ïîääúðæàíåòî íà øîñåéíè è æï ïúòèùà+ êàêòî è íà ðåäèöà äðóãè îáåêòè- Ïðåç ïðîëåòòà íà 0832 ã- òðóäîâà ãðóïà îò îêîëî 0// äóïíèøêè åâðåè ñà ðàáîòèëè ïî êîðåêöèÿòà íà êîðèòîòî íà ð- Áèñòðèöà îêîëî öåíòðàëíàòà ÷àñò íà ãðàäà- Ïðåç 0832 è 0833 ã- åâðåéñêèòå òðóäîâè ëàãåðè ñà óäâîåíè è ñòàâàò 13 íà áðîé+ êàòî ïî òîâà âðåìå íåêîëêîñòîòèí äóïíèøêè åâðåè ðàáîòÿò êúì æï ñåêöèÿòà Ãîðíà Äæóìàÿ â ó÷àñòúêà Êðóïíèê,Êðåñíà+ â Ñâåòè Âðà÷+ â Ñóðäóëèöà è íà äðóãè ìåñòà- Ñïîðåä ïîäàäåíèòå ñïèñúöè íà òðóäîâàöè åâðåè çà îñâîáîæäàâàíå è èçïðàùàíå â ëàãåðè+ ñàìîêîâöè è äóïíè÷àíè å òðÿáâàëî äà ñå îòïðàâÿò çà åòàïíèÿ ëàãåð â Äóïíèöà+ êþñòåíäèëöè çà åòàïíèÿ ëàãåð â Ðàäîìèð è ãîðíîäæóìàéöè çà åòàïíèÿ ëàãåð â ãð- Ãîðíà Äæóìàÿ- '05(

Îòêðèòà è êàòåãîðè÷íà ïîçèöèÿ â çàùèòà íà çàäúðæàíèòå åâðåè îò Áåëîìîðèåòî è çàäúðæàíåòî íà äóïíèøêèòå åâðåè ïîä äîìàøåí àðåñò îò 14-/1- äî 2-/2-0832 ã- çàåìà ñîôèéñêèÿò ìèòðîïîëèò Ñòåôàí- Òîé å âèäÿë ñ î÷èòå ñè êðàé æï ãàðà Êî÷åðèíîâî íà ïúò çà Ðèëñêèÿ ìàíàñòèð òðàãåäèÿòà íà åâðåèòå+ òðàíñïîðòèðàíè äî ãð- Äóïíèöà- Îò íà÷àëîòî íà 2/,òå ãîäèíè

72

ДОКУМЕНТИ

ìèòðîïîëèò Ñòåôàí å áèë ãîëÿì ëè÷åí ïðèÿòåë íà âèäíèÿ äóïíè÷àíèí Èâàí Íèêîëîâ Áàäèíñêè 'ðîäåí íà 07-/2-0781 ã- â ãð- Äóïíèöà+ îò çàìîæåí è èçòúêíàò òúðãîâñêè ðîä+ àïòåêàð+ ïî÷èíàë íà 6-/2-0850 ã-(- Èâàí Áàäèíñêè å èíôîðìèðàë ìèòðîïîëèò Ñòåôàí è öàðèöà Éîàííà+ êíÿãèíÿ Åâäîêèÿ è Êîíñòàíòèí Ùúðêåëîâ '0778,0850 ã-+ ãîëÿì õóäîæíèê è ëè÷åí ïðèÿòåë íà öàð Áîðèñ HHH( çà ïîëîæåíèåòî íà äóïíèøêèòå åâðåè+ êîèòî ñà òúðñèëè íåãîâîòî ñúäåéñòâèå çà ñïàñÿâàíå è çà òðàãè÷íîòî ïîëîæåíèå íà çàäúðæàíèòå îò Áåëîìîðèåòî åâðåè â òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà” â ãð- Äóïíèöà- Ïîä ïîêðîâèòåëñòâîòî íà öàðèöà Éîàííà è êíÿãèíÿ Åâäîêèÿ+ ìèòðîïîëèò Ñòåôàí+ Äèìèòúð Èêîíîìîâ è Èâàí Áàäèíñêè ñïàñÿâàò ðåäèöà åâðåè îò Áåëîìîðèåòî+ çàäúðæàíè â åòàïíèÿ ëàãåð â ãð- Äóïíèöà- Ìèòðîïîëèò Ñòåôàí èìà ãîëåìè çàñëóãè çà îáëåê÷àâàíå òåæêîòî ïîëîæåíè íà äóïíèøêèòå åâðåè è ñ íåãîâîòî ñúäåéñòâèå âå÷åðòà íà 2-/2-0832 ã- òå ñà îñâîáîäåíè îò äîìàøåí àðåñò-

Îò êðàÿ íà ì- ìàé è ïðåç þíè 0832 ã- îò ãð- Ñîôèÿ ñà èçñåëåíè è íàñòàíåíè â Äóïíèöà îêîëî 4// åâðåéñêè ñåìåéñòâà- Ñàáàò Ïèëîñîô+ Æàê Êîíôîðò+ Ìîèñ Àëêàëàé+ Õàèì Ëåâè+ Èñàê Ôðàíöåñ+ Àðîí Àëêàëàé+ Ìîðäî Êîåí+ ä,ð Áóêî Èñàêîâ è äð- ñà ïîñðåùàëè íà æåëåçîïúòíàòà ãàðà â Äóïíèöà èçñåëåíèòå ñîôèéñêè åâðåè è ñà ãè íàñòàíÿâàëè ïî äîìîâåòå ñè ñ ïîìîùòà íà ðúêîâîäñòâîòî íà äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà- Ìíîãî ãîëÿìà ïîìîù çà íàñòàíÿâàíåòî íà èçñåëåíèòå åâðåè ñà îêàçàëè 36,ãîäèøíèÿò êìåò íà îáùèíàòà îò 0827 äî 14-/8-0833 ã- Ìîèñ Õàäæèäàâèäîâ è ðàâèíúò Èçèäîð- Ïî òîâà âðåìå îáùèÿò áðîé íà åâðåèòå â ãð- Äóïíèöà ïî ïîëèöåéñêè ñâåäåíèÿ å äîñòèãíàë îêîëî 2 /// äóøè+ ìíîãî å çàòðóäíåíî òÿõíîòî æèëèùíî íàñòàíÿâàíå è èçõðàíâàíå- Ïî ñâåäåíèÿ íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè çà òîçè ïåðèîä îáùèÿò áðîé íà ìåñòíèòå è íàñòàíåíèòå îò Ñîôèÿ åâðåè â ãð- Äóïíèöà å 2 /13 äóøè- '06(

Äåëåãàòúò íà ÊÅÂ â ãð- Äóïíèöà ñúñ Çàïîâåä M95 îò 00-00-0831 ã- å íàçíà÷èë Àâðàì Ìîøå Ëåâè , ïðåäñåäàòåë íà Êîíñèñòîðèÿòà+ äà çàâåæäà îáùèòå àäìèíèñòðàòèâíè âúïðîñè íà äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà è íàñòàíÿâàíåòî ïî æèëèùàòà íà èçñåëåíèòå åâðåéñêè ñåìåéñòâà- Àðîí Þäà Ëóíà å çàâåæäàë îòäåëà çà ñîöèàëíè ãðèæè è ïîìîù+ Áóêî Ëåîí Èñàê å çàâåæäàë ôèíàíñîâèòå è ñòîïàíñêèòå âúïðîñè+ Íèñèì Àâðàì Øåêåðäæè å çàâåæäàë ó÷èëèùíèòå âúïðîñè è íàñòàíÿâàíå íà ðàáîòà+ à Íèñèì Àðîí Ëåâè å çàâåæäàë öúðêîâíèòå âúïðîñè ïðè äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà- Ñúñ Çàïîâåä M903 îò 03-01-0831 ã- òðè÷ëåííà êîìèñèÿ â ñúñòàâ9 Àðîí Ëóíà+ Íèñèì Ëåâè è Íèñèì Øåêåðäæè ñà îðãàíèçèðàëè íàðîäíà êóõíÿ è êðàéíî íóæäàåùèòå ñå åâðåè ñà ïîëó÷àâàëè ïî åäèí ïúò íà äåí òîïëà õðàíà è ïî åäèí õëÿá ñïîðåä äàæáàòà èì- Îò 0-/4-0833 ã- õëÿá çà äóïíèøêèòå åâðåè+ õðàíåùè ñå êúì êóõíÿòà ïðè Îáùèíàòà+ å äîñòàâÿí ñàìî îò ôóðíàòà íà Ôèëèï Êîñòîâ+ íàìèðàùà ñå íà óë- “Íèêîëàåâñêà” M960- Âñè÷êè îñòàíàëè åâðåè ñà ìîãëè äà êóïóâàò õëÿá ñëåä ïåò ÷àñà ñëåäîáåä ñàìî îò ôóðíèòå íà ßíå Õðèñòîôîðîâ íà óë- “Íèêîëàåâñêà” M936 è îò ôóðíàòà íà Åâòèì Íèêîëîâ íà óë- “Îõðèä” M95- Òåçè ôóðíè ñà ñå íàìèðàëè â åâðåéñêàòà ìàõàëà è ïðè ïðîäàæáàòà íà õëÿá çàäúëæèòåëíî å ïðèñúñòâàë è ÷èíîâíèê îò Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè- Íà 4-0/-0832 ã- äåëåãàòúò ïðè Êîíñèñòîðèÿòà íà äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà Õðèñòî Èâàíîâ Òàëåâ 'çàìåñòíèê,îêîëèéñêè ïîëèöåéñêè íà÷àëíèê( è îêîëèéñêèÿò ó÷èëèùåí èíñïåêòîð Ñòîéíå Áîæàíîâ ðàçðåøàâàò íà îñíîâàíèå Îêðúæíî M9 38 íà ÊÅÂ çà îòêðèâàíå íà íîâè åâðåéñêè ó÷èëèùà+ äà ñå îòêðèå â ãð- Äóïíèöà åâðåéñêà ïðîãèìíàçèÿ- Ïî òîâà âðåìå ÷èñëîòî íà ó÷åíèöèòå åâðåè ñå óâåëè÷àâà äî îêîëî 03/ äóøè- Îò 0 äî 0/-/1-0833 ã- îò ãð- Ñàìîêîâ â ãð- Äóïíèöà ñà èçñåëåíè è íàñòàíåíè 05 åâðåè- Òå ñà ïîëó÷àâàëè êóïîíè çà õðàíà+ ñàìî àêî ñà ïëàòèëè âñè÷êè äàíúöè êúì äúðæàâàòà- Åâðåèòå îò ìúæêè ïîë ñëåä íàâúðøâàíå íà 07 ãîäèíè ñà ïëàùàëè äàíúê “àðàõà”+ à òåçè+ êîèòî ñà çàêúñíÿâàëè+ ïëàùàëè äàíúêà â òðîåí ðàçìåð- Åâðåèòå ñà íîñèëè çàäúëæèòåëíî æúëòè çâåçäîîáðàçíè øåñòîëú÷íè çíà÷êè+ à òåçèó êîèòî ñà èìàëè çàñëóãè êúì áúëãàðñêàòà äúðæàâà+ ñà íîñèëè ïî,ìàëúê çíàê âúâ ôîðìàòà íà ãîëÿìî êîï÷å ñúñ æúëò öâÿò- Îò òåçè óíèçèòåëíè îòëè÷èòåëíè çíàöè å áèë îñâîáîäåí ñàìî äóïíèøêèÿò åâðåèí Áîðîõ Éîñèô Êàðàäàâèä êàòî ãåðîé îò âîéíèòå çà íàöèîíàëíî îáåäèíåíèå íà Áúëãàðèÿ è íîñèòåë íà îðäåí çà õðàáðîñò+ à íåãîâèÿò ìàãàçèí çà ãàëàíòåðèÿ è òðèêîòàæ íå å áèë çàòâàðÿí îò âëàñòèòå- Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè ñ Ïèñìî M93131 îò 11-/2-0833 ã- íå ðàçðåøàâà íà Íåìàí Òàêñèåð Ðàêîâ îò ãð- Äóïíèöà äà íå íîñè çíà÷êà+ çàùîòî ñå å ïîêðúñòèë ñëåä 12-/0-0830 ã-+ ò-å- ñëåä âëèçàíåòî â ñèëà íà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà- Â èçïúëíåíèå íà ÷ëåí 08 îò Íàðåäáàòà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò îò 15-/7-0831 ã-+ ïóáëèêóâàíà â “Äúðæàâåí âåñòíèê”+ áðîé 081+ íà åâðåèòå ñà áèëè íàëîæåíè ñóðîâè çàáðàíè äà

73

ДОКУМЕНТИ


ïîñåùàâàò äúðæàâíè çàâåäåíèÿ è äà ñå äâèæàò ïî öåíòðàëíèòå óëèöè- Îò 4-/0-0832 ã- äî

8-/8-0833 ã- íà äóïíèøêèòå åâðåè å êàòåãîðè÷íî çàáðàíåíî äà ïîñåùàâàò ÷èòàëèùíîòî êèíî ïðåç

âñè÷êè ïðàçíè÷íè è íåäåëíè äíè- Åâðåèòå ñà íÿìàëè ïðàâî äà ïîñåùàâàò êàôåíåòî ïðè

÷èòàëèùåòî è áàð “Ðèëà”+ êàôåíå “Áúëãàðèÿ” íà ãëàâíàòà óëèöà+ ñëàäêàðíèöà “Êîêè÷å” äî

Âîåííèÿ êëóá+ ïèâíèöà è ãîñòèëíèöà “Àëåí ìàê” è ïèâíèöà “Ëîâíèÿ äîì”- Äóïíèøêèòå åâðåè ñà

íÿìàëè ïðàâî äà èçëèçàò íà ïàçàð çà ïîêóïêè ïðåäè 01 ÷àñà íà îáÿä â ñúáîòíè è ïðàçíè÷íè äíè-

Âåí÷àâêèòå è îáðÿçâàíèÿòà íà íîâîðîäåíèòå ìîì÷åòà ñà èçâúðøâàíè ïî äîìîâåòå+ à íå â

ñèíàãîãàòà+ êúäåòî òåçè ðèòóàëè ñà èçâúðøâàíè äî íàëàãàíå íà çàáðàíèòåëíèòå ìåðêè- Ïðè

ïîñðåùàíåòî è èçïðàùàíåòî íà ãàðà è ñïèðêà “Äóïíèöà” íà åâðåèòå å áèëî çàáðàíåíî äà ñå

äâèæàò ïî ïåðîíà íà ãðóïè- Çà åâðåèòå å áèëî àáñîëþòíî çàáðàíåíî ïîñåùåíèÿòà íà õîòåëèòå

“Ñïëåíäèò” è “Ìàêåäîíèÿ”+ à ñàìî âåäíúæ è íå ïîâå÷å îò 0/ äíè â øåñò ìåñåöà äà îòñÿäàò â

õîòåë “Òúðãîâñêè”-

Îò 03 è 04-/4-0832 ã- äî 8-/8-0833 ã- íà åâðåèòå+ æèâååùè â ãð- Äóïíèöà å áèëî çàáðàíåíî

äâèæåíèåòî ïî ãëàâíàòà óëèöà “Íèêîëàåâñêà”+ îò öåíòðàëíèÿ ïëîùàä “Ñâîáîäà” äî “Ðàçâåñåíà

âúðáà”- Çàáðàíåíî å áèëî âúîáùå äâèæåíèåòî íà ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä â Ãðàäñêàòà

ãðàäèíà+ Ëîâíèÿ äîì+ äî ïàðàêëèñà “Ñâåòè Ñïàñ”+ “Ðèáàðíèêà” è ìåñòíîñòòà Êóëàòà- Åâðåèòå ñà

íÿìàëè ïðàâî äà ïîñåùàâàò ñëàäêàðíèöèòå “Ìóñàëà” è “Ñàâîÿ”+ êàêòî è êàôåíåòî “Êàçèíîòî”+

íàìèðàùè ñå íà öåíòðàëíàòà óëèöà- Íà âñè÷êè ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä îò 08-/6-0832 ã- å

çàáðàíåíî äà ïîñåùàâàò ñèíàãîãàòà+ îñâåí äíèòå ïåòúê è ñúáîòà- Ïî òîâà âðåìå+ ñúãëàñíî

Îêðúæíî M925 îò 05 þëè 0832 ã- íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè â Ñîôèÿ+ íà âñè÷êè

åâðåè â ñòðàíàòà å çàáðàíåíî èçïðàùàíåòî è ïîëó÷àâàíåòî íà êîëåòè+ à èçêëþ÷åíèÿ ñà

äîïóñêàíè ñàìî çà èçñåëåíèòå åâðåè è òî ïðè ñúâïàäåíèå íà ôàìèëíèòå èì èìåíà-

Íàðóøèòåëèòå íà òåçè çàïîâåäè ñà áèëè çàïëàøâàíè ñ íàé,ñòðîãè íàêàçàíèÿ è èçïðàùàíå â

êîíöëàãåðè-

Òåçè ìåðêè íà óïðàâëÿâàùèòå ñïðÿìî åâðåèòå ÿâíî íå ñà áèëè äîñòàòú÷íè è îò íà÷àëîòî

íà 0833 ã- îòíîâî ñà èì íàëàãàíè æåñòîêè îãðàíè÷åíèÿ- Â èçïúëíåíèå íà óñòíî íàðåæäàíå íà

êîìèñàðÿ ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè è íà ïèñìåíè íàðåæäàíèÿ ïîä M91361 îò 14-/1-0833 ã- íà ÊÅÂ+

íà äóïíèøêèòå åâðåè å çàáðàíåíî äèðåêòíî äà êîíòàêòóâàò ñ ÊÅÂ â Ñîôèÿ+ à âñè÷êè ìîëáè è

çàÿâëåíèÿ å òðÿáâàëî äà ñå îòïðàâÿò ÷ðåç äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà- Çàáðàíåíî å íà âñè÷êè

ëèöà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä + êîèòî ñà çàòâîðèëè ñúãëàñíî ÇÇÍ ñâîèòå ìàãàçèíè è ïðåäïðèÿòèÿ+

äà ðàáîòÿò â ïðåäïðèÿòèÿ îò ñúùèÿ áðàíø- Íà òÿõ å çàáðàíåíî äà ïîñåùàâàò áèâøèòå ñè

ïðåäïðèÿòèÿ+ îñâåí çà ëè÷íè ïîêóïêè- Îáùî çà ïåðèîäà îò ñåïòåìâðè 0831 ã-+ äîêàòî å

ñúçäàäåíî Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ( â Ñîôèÿ è å äåëåãèðàí ïúëíîìîùíèê çà

ðåøàâàíå íà òåçè ïðîáëåìè êúì Êîíñèñòîðèÿòà íà äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà+ ñà èçäàäåíè 54

çàïîâåäè äî 06-/8-0833 ã- Ïîðàäè èçãðàæäàíåòî íà äâå åâðåéñêè ñêðèâàëèùà îò áîìàðäèðîâêèòå

'åäíîòî ñêðèâàëèùå ñå å íàìèðàëî â äâîðà íà ñèíàãîãàòà ïîä Ãðàäñêàòà ÷àñîâíèêîâà êóëà+ à

äðóãîòî â ìåñòíîñòòà Êúðøèÿ(+ äåëåãàòúò íà ÊÅÂ ïðè Êîíñèñòîðèÿòà íà äóïíèøêà åâðåéñêà

îáùèíà Êëèìåíò Âåíåàìèíîâ Äàëêàëú÷åâ å ðàçðåøèë íà 10-/5-0833 ã- ñúñ Çàïîâåä M952+

ìîáèëèçèðàíèòå åâðåè ïî äîèçãðàæäàíåòî íà äâåòå ñêðèâàëèùà äà ñå óäúëæè ïîëèöåéñêèÿò ÷àñ

äî 8 ÷àñà âå÷åðòà- Êàòî öÿëî â ñòðàíàòà è êîíêðåòíî â Äóïíèøêà îêîëèÿ îáñòàíîâêàòà å

ôàøèçèðàíà+ à áðàííèöèòå+ ëåãèîíåðèòå è ðàòíèöèòå ñà çàåìàëè êðàéíè íàöèîíàëèñòè÷íè+ à

çíà÷èòåëíà ÷àñò îò òÿõ è ïðîíàöèñòêè ïîçèöèè- Òàêà íàïðèìåð ïðåç ìåñåöèòå ôåâðóàðè è ìàðò

0832 ã- ðåäèöà áðàííèöè ïî æåëàíèå ñòîÿò íà âúîðúæåíè ïîñòîâå è ïðåñëåäâàò õîðà â åâðåéñêàòà

ìàõàëà- Àêòèâíà àíòèñåìèòñêà äåéíîñò ïî òîâà âðåìå â ãð- Äóïíèöà ñà ðàçâèâàëè ÷ëåíîâåòå íà

îðãàíèçàöèÿ “Ðàòíèöè çà íàïðåäúêà íà áúëãàðùèíàòà”- Ðàòíèöèòå ñà áèëè êðàéíè íàöèîíàëèñòè

è ñà íàáðîÿâàëè îêîëî 0// äóøè- Ïðåç ì- þíè 0832 ã- â ãð- Äóïíèöà ðàòíèöèòå ñà

ðàçïðîñòðàíèëè ïîçèâè ñðåùó äåéíîñòòà íà ñîôèéñêèÿ ìèòðîïîëèò Ñòåôàí+ êîéòî å äåéñòâàë â

çàùèòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè- Ïðåç àâãóñò 0832 ã- ðàòíèöèòå â Äóïíèöà ðàçïðîñòðàíÿâàò

ñðåäíîøêîëñêè ëèñòîâå+ íàçîâàíè “Ïðîãëåä”- Ïðåç ì- îêòîìâðè 0832 ã- äóïíèøêèòå ðàòíèöè

ïðúñêàò 3 âèäà ïîçèâè â íàöèîíàëèñòè÷åñêè è àíòèñåìèòñêè äóõ- Ïðåç ìåñåöèòå îêòîìâðè+

íîåìâðè è äåêåìâðè 0832 ã- ðàòíèöèòå ðàçïðîñòðàíÿâàò áþëåòèíè â ñúùèÿ ñòèë- Ïðåç

ïîñëåäíèòå 2 ìåñåöà íà 0832 ã- â Äóïíèöà å ñúçäàäåíà è äåéñòâà íîâà íåëåãàëíà+

íàöèîíàëèñòè÷åñêà è àíòèåâðåéñêà îðãàíèçàöèÿ “Íàöèîíàëíî áîð÷åñêî äâèæåíèå”+

ðàçïðîñòðàíåíè ñà âåñòíèê “Íàðîäåí áîðåö” è ñà õâúðëåíè áþëåòèíè ïîä íàñëîâ “Áúëãàðñêàòà

ðàñà”- '07(

74

ДОКУМЕНТИ

Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ( ñ Îêðúæíî M90160 îò 03-/1-0833 ã- äî äåëåãàòèòå ïðè åâðåéñêèòå îáùèíè íàðåæäà äà ñå óïðàæíÿâà íàé,ñòðîã êîíòðîë âúðõó äåéíîñòòà íà åâðåèòå è ñàìî ñ ðàçðåøåíèå äà ñå çàíèìàâàò ñ òúðãîâñêà äåéíîñò- Âñè÷êè áúëãàðñêè åâðåè íàä 04,ãîäèøíà âúçðàñò ñà áèëè çàäúëæåíè äà äàäàò îò÷åòè çà èìóùåñòâàòà ñè- Åâðåéñêèòå îáùèíè ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà ñúîòâåòíèÿ äåëåãàò îò ÊÅÂ ñà íàçíà÷àâàëè òðè÷ëåííè êîìèñèè+ êîèòî ñà èçãîòâÿëè ïðîòîêîëè çà èìóùåñòâî íàä 2/ /// ëâ- Âñÿêî òðèìåñå÷èå ñìåòêèòå íà äóïíèøêàòà åâðåéñêà îáùèíà ñà ïðîâåðÿâàíè îò

êîìèñèÿ- Íà ïðàêòèêà äóïíèøêèòå åâðåè ñà èìàëè ôèíàíñîâè âúçìîæíîñòè äà èçäúðæàò íàðîäíàòà êóõíÿ çà áåäíèòå åâðåè 'êàòî ñà èì îñèãóðÿâàëè òîïëà õðàíà çà îáÿä è ïî åäèí õëÿá+ ìàêàð â ïîâå÷åòî ñëó÷àè öàðåâè÷åí(+ èçäúðæàëè ñà åâðåéñêàòà ïðîãèìíàçèÿ+ âçàèìíî ñà ñå ïîäïîìàãàëè+ êîãàòî òîâà ñå å íàëàãàëî ïðè ñúùåñòâóâàùàòà òåæêà èêîíîìè÷åñêà êðèçà è íåäîèìúê íà õðàíè- Òå ñà íàìåðèëè âúòðåøíè ðåçåðâè+ ìàêàð è êðàéíî ïðèòåñíåíè ñà ïîåëè âñè÷êè ãðèæè ïî íàñòàíÿâàíåòî è èçõðàíâàíåòî íà ïî÷òè äâà ïúòè ïîâå÷å íà áðîé èçñåëåíè åâðåè îò Ñîôèÿ è äðóãèòå ñúñåäíè ãðàäîâå- Åäâà îò 20-/7-0833 ã- ñ Îêðúæíî M9044/4 íà ÊÅÂ å ðàçðåøåíî íà âñè÷êè åâðåè+ èçñåëåíè îò Ñîôèÿ+ äà ñè âúçñòàíîâÿò ñóìèòå îò ïðîäàæáàòà íà äâèæèìèòå èì âåùè+ âíåñåíè âúâ ôîíäà “Åâðåéñêè îáùèíè”- Ïðè ñúùåñòâóâàùàòà ïðåç òîçè ïåðèîä âîåííîâðåìåííà îáñòàíîâêà+ èêîíîìè÷åñêà êðèçà è ìèçåðíè óñëîâèÿ çà ÷îâåøêî ñúùåñòâóâàíå ìíîãî äóïíè÷àíè ñà îòäåëÿëè îò çàëúêà ñè õðàíà çà ìåñòíîòî åâðåéñêî íàñåëåíèå è èçñåëåíèòå îò äðóãè ãðàäîâå íà ñòðàíàòà åâðåè â Äóïíèöà-

Âñè÷êè åâðåè+ íàìèðàùè ñå ïðåç 0832,0833 ã- â ãð- Äóïíèöà+ íà êîèòî å îêàçàíà ìàêàð è íàé,ìàëêà ïîìîù è ñúäåéñòâèå+ ñà çàïàçèëè äîáðè ÷óâñòâà êúì òåçè äóïíè÷àíè- Ïðåç ìåñåöèòå àïðèë è ìàé 0852 ã- Êðóì è Ñëàâêà Ïåé÷åâè ñà ïîêàíåíè â Èçðàåë+ ãð- ßôî+ êúäåòî ìíîãî òîïëî è ñúðäå÷íî ñà ïîñðåùíàòè îò äóïíèøêèòå åâðåè èçñåëíèöè9 Ðàõàìèì Éîñèô Áàðóõ+ ä,ð Õàèì Àðàô+ áðàòÿòà Áîð÷î è Æàê Ìèõàéëîâñêè+ Ðîçà è Ëîðà Àëêàëàé+ Áåí÷î è Øëîìî Àâðàìîâè è äð- Âåñòíèê “Òðèáóíà” å ïóáëèêóâàë ñòàòèÿ ïîä çàãëàâèå “Äîñòîéíèÿò áúëãàðèí Êðóì Ïåé÷åâ ãîñò íà äóïíèøêèòå åâðåè â Èçðàåë”- Ñú÷óâñòâèå+ ìàòåðèàëíà è äóõîâíà ïîäêðåïà ñà ïîëó÷èëè îò ñúñòðàäàòåëíè äóïíè÷àíè è îò ãëàâíèÿ ëåêàð íà áîëíèöàòà ä,ð Áîÿí Êîíñòàíòèíîâ Ëåêàðñêè+ ïåòèìà ëåêàðè åâðåè îò Ñîôèÿ+ èçñåëåíè â ãð- Äóïíèöà- Îòêðèòà è êàòåãîðè÷íà ïîçèöèÿ â çàùèòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïî òîâà âðåìå å çàåëà öàðèöà Éîàííà+ ñúïðóãà íà öàð Áîðèñ HHH- Íà 5-/1-0831 ã- ñëåäîáåä ïðè ðàçãëåæäàíå íà èçëîæáà íà ãåðìàíñêàòà êíèãà â Ñîôèÿ 'Çàëàòà íà Áúëãàðñêîòî èíæåíåðíî,àðõèòåêòóðíî äðóæåñòâî( öàðèöà Éîàííà çàÿâÿâà íà ñúïðóãàòà íà ãåðìàíñêèÿ ïúëíîìîùåí ìèíèñòúð Ñèëêà Áåêåðëå+ ÷å êíèãèòå ñ ïðîòèâîåâðåéñêî ñúäúðæàíèå íå ÿ èíòåðåñóâàò- Èçêëþ÷èòåëíî ÷îâå÷íà è ñúñòðàäàòåëíà+ öàðèöà Éîàííà ñúäåéñòâà çà èçãðàæäàíåòî íà ëåòîâèùå çà äåöà ïðåç ïðîëåòòà íà 0831 ã- â îêîëíîñòèòå íà Ñîôèÿ+ îðãàíèçèðà ïðîâåæäàíåòî íà áàçàðè ñ áëàãîòâîðèòåëíà öåë+ áèëà å áëèçî äî õîðàòà è å ïîìàãàëà+ ñ êàêâîòî ìîæå- Öàðèöà Éîàííà å ñúäåéñòâàëà ÷ðåç èòàëèàíñêîòî ïîñîëñòâî çà èçäàâàíåòî íà òðàíçèòíè âèçè çà ìíîãî åâðåè îò äðóãè ñòðàíè è å âîäèëà îñòðè ñïîðîâå ñ öàð Áîðèñ HHH â òÿõíà çàùèòà- Êîãàòî íà 3-/0-0833 ã- íà îáÿä â ðåçóëòàò îò áîìáàðäèðîâêàòà îò àíãëî,àìåðèêàíñêè ñàìîëåòè íàä ãð- Äóïíèöà ñà óáèòè 50 äóøè+ 02 è ñà ðàçðóøåíè ìíîãî îáùåñòâåíè è æèëèùíè ñãðàäè+ îêîëî öåíòúðà è â åâðåéñêàòà ìàõàëà+ âå÷åðòà öàðèöà Éîàííà+ êíÿãèíÿ Åâäîêèÿ è ìèòðîïîëèò Ñòåôàí ïðèñòèãàò â ãð- Äóïíèöà è äîíàñÿò ìåäèêàìåíòè è õðàíè- Òå îòñÿäàò ïðè Èâàí Íèêîëîâ Áàäèíñêè 'àïòåêàð(+ îêóðàæàâàò ðàíåíèòå â îáùèíñêàòà áîëíèöà â ãð- Äóïíèöà è íà ñëåäâàùèÿ äåí ïðèñúñòâàò íà îïåëîòî íà óáèòèòå îò áîìáàðäèðîâêàòà+èçâúðøåíî â äâîðà íà öúðêâàòà “Ñâåòè Ãåîðãè”- Ïðåç ëÿòîòî íà 0833 ã- áúëãàðñêèòå âëàñòè ñìåê÷àâàò ðåïðåñèâíèòå ìåðêè ñïðÿìî åâðåéñêîòî íàñåëåíèå- Íà 2-/6-0833 ã- Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè 'ÊÅÂ( ðàçðåøàâà íà åâðåèòå+ êîèòî æåëàÿò äà ðàáîòÿò ïîëñêà ðàáîòà+ äà çàìèíàò çà ñåëàòà+ áåç äà ñå èñêàò îò òÿõ ñïåöèàëíè ðàçðåøèòåëíè- Ôàêòè÷åñêîòî ïîëîæåíèå íà áúëãàðñêèòå åâðåè+ âúïðåêè íåçíà÷èòåëíèòå îáëåê÷åíèÿ+ è ïðåç àâãóñò 0833 ã- îñòàâà íåïðîìåíåíî- Ñíåìàíåòî íà æúëòèòå çâåçäè+ îòìåíÿíåòî íà çàáðàíèòå çà ïðåìèíàâàíå ïðåç îïðåäåëåíè óëèöè è ïîñåùàâàíåòî íà îáùåñòâåíè çàâåäåíèÿ ñ íèùî íå ïðîìåíÿò òåæêîòî èêîíîìè÷åñêî è ïîëèòè÷åñêî ïîëîæåíèå íà åâðåèòå-

Ïðåç 076/ ã- â ãð- Êþñòåíäèë ñà æèâååëè 1/ åâðåéñêè ñåìåéñòâà+ ïðåç 0776 ã- ïðè îáùî 0/ 578 æèòåëè+ åâðåèòå ñà áèëè 83/ äóøè+ â 0781 ã- , ïðè 00 272 æèòåëè+ åâðåèòå ñà 0 /75 äóøè+ â

75

ДОКУМЕНТИ


080/ ã- , îò 02 637 æèòåëè åâðåèòå ñà 014/ äóøè+ à ïðåç 081/ ã- îò 04 400 æèòåëè+ åâðåéñêîòî íàñåëåíèå å 0 067 äóøè- Â ãð- Êþñòåíäèë åâðåèòå ñà íàìèðàëè äîáðè óñëîâèÿ çà òðóä è ïîìèíúê- Íàìàëÿâàíåòî íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå ñëåä 081/ ã- ñå äúëæè íà îòêúñâàíåòî íà 31 ñåëà îò Êþñòåíäèëñêà îêîëèÿ , Áîñèëåãðàäñêèÿ êðàé+ è ñòîïàíñêèÿò æèâîò â ãð- Êþñòåíäèë íàìàëÿâà- Â ãð- Êþñòåíäèë ñà ðàáîòèëè äúëãî âðåìå äîáðè è îïèòíè ëåêàðè åâðåè9 Ëåîí Îëèâåð+ Õàèì Ðàõàìèí Àðàô+ Ìîðäîõàé Ëàçàðîâ+ Æîçå Ñàìîêîâëèéñêè+ Ëàçàð Áèíäåð+ Ìîèñ Àâðàìîâ+ çúáîëåêàðÿò Ñàìè Øàêîâ+ ãîëåìèÿò òúðãîâåö Ëåîí Àñåîâ+ òàëàíòëèâèÿò õóäîæíèê Ìîðèö Áåíöèîíîâ+ àïòåêàðÿò Áàðóõ ßêîâ+ òúðãîâöèòå Äâàìàòà áðàòÿ , Õàèì è Ñàìè Èñàê+ þðèñòèòå Íèñèì Ñàáàò Íèñèì+ Ïèíõàñ Êîíôîðò+ Ìîðäîõàé Êîíôîðòè è ìíîãî äð- Ïðåç 0815 ã- êþñòåíäèëñêèòå åâðåè ñà áèëè 852 äóøè+ ïðåç 0823 ã-, 650 è ïðåç 0835 ã- , 623 äóøè- Äî 17-/4-0832 ã- 877 äóøè ñà áèëè êþñòåíäèëñêèòå åâðåè+ êîèòî å òðÿáâàëî äà áúäàò ñúáðàíè íà âðåìåíåí ëàãåð â ñêëàäà íà áèâøàòà åâðåéñêà òþòþíåâà ôèðìà “Ôåðíàíäåñ” â ãð- Êþñòåíäèë- Ñ âëàêîâà êîìïîçèöèÿ å òðÿáâàëî äà áúäàò çàêàðàíè êþñòåíäèëñêèòå åâðåè â ãð- Ðàäîìèð+ êúäåòî å èìàëî îáîðóäâàí ãîëÿì åòàïåí ëàãåð çà îêîëî 7 /// åâðåè- Â ãð- Êþñòåíäèë îò Ñîôèÿ ñà èçñåëåíè îêîëî 1 7// åâðåè-057 Êþñòåíäèëñêàòà åâðåéñêà îáùèíà+ ðúêîâîäåíà îò Ìîðäîõàé Íèñèì Êîíôîðò+ Ñàìóèë Ð- Íèñèì+ Ãåðøîí ×- Ëàçàð+ Ñîëîìîí É- Àëàäæåì è Àðîí Èçðàåë Ëàçàð+ îòêðèâàò ïðîãèìíàçèÿ çà 014 ó÷åíèöè+ â êîÿòî îò åñåíòà íà 0832 ã- ñà îáó÷àâàíè è 01/ äåöà â íà÷àëíèòå êëàñîâå-058 Îò 0-01-0832 ã- çà 01/ åâðåè îò ãð- Êþñòåíäèë å îòêðèòà êóõíÿ çà êðàéíî áåäíè+ ðàçäàäåíè ñà 1// /// ëâ- ïàðè÷íè ïîìîùè è ñà çàêóïåíè 0// êóáèêà äúðâà çà îòîïëåíèå- '08(

Ïúðâèòå ñòúïêè çà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà ñà íàïðàâåíè îò ñúñòðàäàòåëíè ãðàæäàíè íà ãð- Êþñòåíäèë- Íà 7-/2-0832 ã- âå÷åðòà îò Êþñòåíäèë çà Ñîôèÿ 'ñ öåë äà âúçäåéñòâàò íà ñâîè ðîäíèíè+ áëèçêè è ïîçíàòè( òðúãâàò ñ âëàêà Ïåòúð Ãåîðãèåâ Ìèõàëåâ '0788,0874 ã-+ àäâîêàò+ îáùåñòâåíèê è äåïóòàò îò WWU ÎÍÑ(+ Èâàí Õðèñòîâ Ìîì÷èëîâ '0777,0855 ã-+ àäâîêàò+ îáùåñòâåíèê+ äåïóòàò â WWHU ÎÍÑ(+ Àñåí Ãðèãîðîâ Ñóé÷ìåçîâ '0788,0866 ã-+ îáùåñòâåíèê+ çàíàÿò÷èÿ è òúðãîâåö( è Âëàäèìèð Ñïèðèäîíîâ Êóðòåâ '0777,0835 ã-+ ó÷èòåë ïî èñòîðèÿ+ äååö íà ÂÌÐÎ+ óáèò áåç ñúä è ïðèñúäà(-060 Ñ ïðèñòèãàíåòî â Ñîôèÿ ÷åòèðèìàòà óãîâàðÿò ñðåùà çà 8-/2-0832 ã- ñóòðèíòà ñ òåõíèÿ èçòúêíàò ñúãðàæäàíèí+ äåïóòàò è ïîäïðåäñåäàòåë íà WWU Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå , Äèìèòúð Éîñèôîâ Ïåøåâ '0783,0862 ã-(- Èíôîðìèðàí çà ïðåäñòîÿùàòà òðàãè÷íà ñúäáà íà êþñòåíäèëñêèòå åâðåè+ Äèìèòúð Ïåøåâ òúðñè êîíòàêòè ñ ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè è íàðîäíîòî çäðàâå Ïåòúð Ãàáðîâñêè+ êîéòî ïî òåëåôîíà öèíè÷íî çàÿâÿâà+ ÷å íå å äàë íàðåæäàíå çà èçñåëâàíå íà åâðåèòå îò ãð- Êþñòåíäèë- Ñúùèÿ äåí íàðîäíèÿò ïðåäñòàâèòåë îò ãð- Äóïíèöà Äèìèòúð Íèêîëîâ Èêîíîìîâ èíôîðìèðà Äèìèòúð Ïåøåâ è äðóãè ñâîè êîëåãè äåïóòàòè çà áåäñòâåíîòî ïîëîæåíèå íà åâðåèòå îò Áåëîìîðèåòî+ çàòâîðåíè â òþòþíåâèÿ ñêëàä “Êàðòåëà” â Äóïíèöà è çà íàñòðîåíèåòî íà ìåñòíîòî åâðåéñêî íàñåëåíèå+ êîåòî å äúðæàíî åäíà ñåäìèöà ïîä äîìàøåí àðåñò- Îôîðìÿ ñå ãðóïà îò 7 äåïóòàòè+ íî òå íå ñà ïðèåòè îò ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ ïðîô- Áîãäàí Ôèëîâ è ìàëêî ïðåäè îòêðèâàíåòî íà ïîðåäíîòî ïàðëàìåíòàðíî çàñåäàíèå âñè÷êèòå 7 äåïóòàòè ïîñåùàâàò Ïåòúð Ãàáðîâñêè- Ïðèòèñíàò îò íàñòîé÷èâîñòòà íà äåëåãàöèÿòà è ñëåä êîíñóëòàöèè ïî òåëåôîíà ñ öàð Áîðèñ HHH+ Ãàáðîâñêè å áèë ïðèíóäåí äà ðàçïîðåäè âðåìåííî äà ñå ñïðå èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò ãðàäîâåòå- Íà 08-/2-0832 ã- ñóòðèíòà Äèìèòúð Ïåøåâ âðú÷âà íà ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ ïðîô- Áîãäàí Ôèëîâ ïåòèöèÿ+ ïîäïèñàíà îò 32 äåïóòàòè îò WWU ÎÍÑ+ êúì êîÿòî äåïóòàòúò ïðîô- Ïåòêî Ñòàéíîâ å ïðèáàâèë ñâîå ëè÷íî ïèñìî â çàùèòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè- Ñëåäâàéêè ïîëèòèêàòà íà òâúðäî è íåîòêëîííî ïîâåäåíèå ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ+ öàð Áîðèñ HHH è Áîãäàí Ôèëîâ èçïîëçâàò ïèñìîòî+ ïîäïèñàíî îò 32,ìàòà äåïóòàòè+ êàòî ïîñòàâÿò âúïðîñà çà äîâåðèåòî íà äåïóòàòèòå îò ïðàâèòåëñòâåíîòî ìíîçèíñòâî êúì ïðîâåæäàíàòà ïîëèòèêà çà îòñòðàíÿâàíåòî íà Äèìèòúð Ïåøåâ îò ïîñòà ïîäïðåäñåäàòåë íà WWU ÎÍÑ è çà èçêëþ÷âàíåòî îò ïðàâèòåëñòâåíîòî ìíîçèíñòâî íà äåïóòàòèòå+ êîèòî íå îòòåãëÿò ïîäïèñèòå ñè îò ïåòèöèÿòà ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ- Íà 1/-/2-0832 ã- äâàìà îò äåïóòàòèòå ïèñìåíî äåêëàðèðàò+ ÷å îòòåãëÿò ïîäïèñèòå ñè+ à íà 13 ìàðò íà çàñåäàíèå â ïàðëàìåíòà íà äåïóòàòèòå îò ïðàâèòåëñòâåíîòî ìíîçèíñòâî ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿò ïðîô- Áîãäàí Ôèëîâ å ïîëó÷èë âîò íà äîâåðèå îò âñè÷êè 003 ïðèñúñòâàëè äåïóòàòè çà öÿëîñòíàòà ïîëèòèêà íà ïðàâèòåëñòâîòî- Ïðè òîâà ïîèìåííî ãëàñóâàíå 2/ äåïóòàòè îñòàâàò âåðíè íà ïîäïèñèòå ñè â ïîäêðåïà íà Äèìèòúð Ïåøåâ+ à ñëåä äâà äíè íà 15-/2-0832 ã- áåç ðàçèñêâàíèÿ+ ïðè ãîëÿì øóì è ïðîòåñòè îò ñòðàíà íà îïîçèöèÿòà è íÿêîè ïðèÿòåëè íà Ïåøåâ+

76

ДОКУМЕНТИ

òîé å áëàìèðàí êàòî ïîäïðåäñåäàòåë íà WWU ÎÍÑ- Ïî ïîâîä 5/,ãîäèøíèíàòà îò ñïàñÿâàíåòî íà

áúëãàðñêèòå åâðåè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà íà 8-/2-1//2 ã- â ãð- Êþñòåíäèë áå ïðîâåäåíî

ãîëÿìî ÷åñòâàíå â ïàìåò íà ïîäâèãà íà Äèìèòúð Ïåøåâ+ à ðîäíàòà ìó êúùà áå ïðåâúðíàòà â

ìóçåé- Ïðåç 1//0 ã- â öåíòúðà íà ãð- Êþñòåíäèë áå èçäèãíàò ïàìåòíèê íà Äèìèòúð Ïåøåâ êàòî

åäèí îò ãëàâíèòå çàñòúïíèöè çà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïðåç ïðîëåòòà íà 0832 ã- Òîé

ñúùî å îáÿâåí çà ïðàâåäíèê îò èçðàåëñêèòå âëàñòè â ìóçåÿ íà õîëîêîñòà “ßä Âàøåì”+ à â ÷åñò íà

ñïàñåíèòå 37 /// áúëãàðñêè åâðåè å çàñàäåíà â Èçðàåë ãîðà îò 37 /// äúðâåòà+ ñïðàâåäëèâî

íàðå÷åíà “Áúëãàðèÿ”-

Íà 15-/2-0832 ã- ïðîô- Ïåòêî Ñòàéíîâ+ Íèêîëà Ìóøàíîâ è Òîäîð Êîæóõàðîâ ïðè

îáñúæäàíå íà äðóãî ïðîåêòîðåøåíèå ñà èçðàçèëè ïîäêðåïà íà ñâîèòå êîëåãè äåïóòàòè+

ïîäïèñàëè èçëîæåíèåòî 'ïåòèöèÿòà( â çàùèòà íà äåïîðòèðàíèòå åâðåè îò Áåëîìîðèåòî è

Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ- Â äåéñòâèòåëíîñò îêîëî åäíà òðåòà îò äåïóòàòèòå îò ïðàâèòåëñòâåíîòî

ìíîçèíñòâî ñå ðàçãðàíè÷àâàò îò ïðîâåæäàíàòà ïîëèòèêà íà ãåíîöèä ñïðÿìî åâðåèòå- Ìèíèñòúð,

ïðåäñåäàòåëÿò ïðîô- Áîãäàí Ôèëîâ ïî âñè÷êè âúïðîñè íà âîäåíàòà ïîëèòèêà ñå å êîíñóëòèðàë ñ

öàð Áîðèñ HHH êàòî äúðæàâåí ãëàâà è íåãîâàòà äóìà å áèëà ðåøàâàùà è ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ-

Ñâåòèÿò Ñèíîä íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà çàåìà ÿñíà è êàòåãîðè÷íà ïîçèöèÿ â

çàùèòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïðåç ïðîëåòòà íà 0832 ã- Íà 05-/2-0832 ã- Íàìàëåíèÿò ñúñòàâ íà

Ñâåòèÿ Ñèíîä íà ÁÏÖ ðàçãëåæäà âúïðîñà çà ïîëîæåíèåòî íà åâðåèòå â ãðàäîâåòå Äóïíèöà+

Êþñòåíäèë è Ïëîâäèâ+ êàêòî è íîâîòî èçëîæåíèå íà ñîôèéñêèÿ ìèòðîïîëèò Ñòåôàí çà

ïðåñëåäâàíåòî íà åâðåèòå- Àðõèåðåèòå ðåøàâàò äà ñå èçãîòâè ïèñìî äî ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ

è òî å èçïðàòåíî íà 11-/2-0832 ã- Íàìåñòíèê,ïðåäñåäàòåëÿò íà Ñâåòèÿ Ñèíîä íà ÁÏÖ ,

âèäèíñêèÿò ìèòðîïîëèò Íåîôèò+ èçòúêâà+ ÷å äî òîçè ìîìåíò ïðàâèòåëñòâîòî íå å îòãîâîðèëî íà

íèòî åäíî îò èçëîæåíèÿòà íà Ñâåòèÿ Ñèíîä è àðõèåðåèòå ñòèãàò äî èçâîäà+ ÷å ïðàâèòåëñòâîòî

òâúðäî å ðåøèëî äà äåïîðòèðà áúëãàðñêèòå åâðåè- Ìèòðîïîëèòèòå íàñòîÿâàò â ïèñìîòî äî

ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ ÇÇÍ äà ñå ïðèëàãà ñ ïî,ãîëÿìà ñïðàâåäëèâîñò- Íà 1-/3-0832 ã- Ïúëíèÿò

ñúñòàâ íà Ñâåòèÿ Ñèíîä íà ÁÏÖ ðàçãëåæäà âúïðîñà çà ïîëîæåíèåòî íà åâðåéñêîòî ìàëöèíñòâî

â ñòðàíàòà- Çàñåäàíèåòî å âúç îñíîâà íà ïîðåäíî íîâî èçëîæåíèå íà ñîôèéñêèÿ ìèòðîïîëèò

Ñòåôàí äî öàð Áîðèñ HHH è ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ êàòî ìèòðîïîëèòèòå ïîä÷åðòàâàò+ ÷å

áúëãàðñêîòî îáùåñòâî íå ñòðàäà îò ïðåäðàçñúäúöè è èìà äîáðî îòíîøåíèå êúì åâðåèòå- Êúì

öúðêâàòà ñå îáðúùàò çà çàêðèëà ìíîãî åâðåè+ à áúëãàðè õðèñòèÿíè íàñòîÿâàò öúðêâàòà äà

óïðàæíè àâòîðèòåòà ñè è äà ñå çàñòúïè çà åâðåèòå- Íà òîâà çàñåäàíèå âñè÷êè ìèòðîïîëèòè

îáñòîéíî ðàçêàçâàò çà îïèòà íà ïðàâèòåëñòâîòî çà èçñåëâàíå íà åâðåèòå îò ñòðàíàòà+ êàòî âñåêè

îò òÿõ ñúîáùàâà ñîáñòâåíèòå ñè êîíêðåòíè äåéñòâèÿ çà çàùèòà íà åâðåèòå- Ñëåä ðàçèñêâàíèÿòà

âñè÷êè ìèòðîïîëèòè èçðàçÿâàò îáùîòî ñè ñòàíîâèùå çà èçãîòâÿíå íà íîâî èçëîæåíèå+

ïîäïèñàíî îò âñè÷êè ÷ëåíîâå íà Ñèíîäà äî ìèíèñòúð,ïðåäñåäàòåëÿ è äî ìèíèñòúðà íà

âúíøíèòå ðàáîòè è èçïîâåäàíèÿòà-

Íà 6-/8-1//2 ã- ïî ïîâîä 014 ãîäèíè îò ðîæäåíèåòî íà åêçàðõ Ñòåôàí çà íåãîâèÿ ãîëÿì

ëè÷åí ïðèíîñ çà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà ïðåç

ïðîëåòòà íà 0832 ã- áå îòêðèò áþñò,ïàìåòíèê â ðîäíîòî ìó ñåëî Øèðîêà ëúêà+ Ñìîëÿíñêî+ ñ

ðåøàâàùîòî ñúäåéñòâèå íà áèâøèÿ ïîñëàíèê íà Èçðàåë â Áúëãàðèÿ Åìàíóåë Çèñìàí- Â ìóçåÿ íà

õîëîêîñòà “ßä Âàøåì” â Èçðàåë å îòäåëåíî ñïåöèàëíî ìÿñòî íà åêçàðõ Ñòåôàí êàòî åäèí îò

ñïàñèòåëèòå íà áúëãàðñêèòå åâðåè è çà òåçè ìó çàñëóãè òîé å îáÿâåí çà ïðàâåäíèê îò èçðàåëñêèòå

âëàñòè- Òëåííèòå îñòàíêè íà òàçè èçòúêíàòà è êîëîðèòíà èñòîðè÷åñêà ëè÷íîñò ïî÷èâàò â

öúðêâàòà “Ñâ- Áîãîðîäèöà” â Áà÷êîâñêèÿ ìàíàñòèð- Äî íåãî å ïîãðåáàí ïàòðèàðõ Êèðèë '08/0,

0860 ã-(+ àêàäåìèê ïî áúëãàðñêà èñòîðèÿ+ ñúùî ñ ãîëåìè çàñëóãè çà çàùèòà íà åâðåèòå îò ãð-

Ïëîâäèâ ïðåç 0832 ã-+ êúäåòî Êèðèë å áèë ïëîâäèâñêè ìèòðîïîëèò-

Ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ+ Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ+

Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ ïðåç ïåðèîäà 0830,0833 ã- å ÷àñò îò îáùàòà ñúäáà íà áúëãàðñêèòå åâðåè

ïî òîâà âðåìå- Ïàðëàìåíòàðíîòî ìíîçèíñòâî â WWU Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå ïîäêðåïÿ

ïðîãåðìàíñêàòà ïîëèòèêà+ âîäåíà îò ïðàâèòåëñòâîòî íà ïðîô- Áîãäàí Ôèëîâ- Òîâà ïðàâèòåëñòâî

ïîåìà èñòîðè÷åñêàòà îòãîâîðíîñò äà ðåàëèçèðà íàöèñòêàòà ïîëèòèêà íà àíòèñåìèòèçúì íà

õèòëåðèñòêà Ãåðìàíèÿ ñðåùó åâðåèòå-

Åâðåèòå îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà íå ñà äåïîðòèðàíè è óíèùîæåíè â Èçòî÷íà Ãåðìàíèÿ+

êàêòî å áèëî çàïëàíóâàíî îò áúëãàðñêîòî ïðîíàöèñòêî ïðàâèòåëñòâî+ ãëàâíî ïîä âúçäåéñòâèåòî

77

ДОКУМЕНТИ


íà äâà îñíîâíè ôàêòîðà- Ïúðâèÿò è îïðåäåëÿù ôàêòîð ñà êàòàñòðîôàëíèòå âîåííè çàãóáè íà íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ ñðåùó ñòðàíèòå îò àíòèõèòëåðèñòêàòà êîàëèöèÿ â êðàÿ íà 0831 ã- è íàé,âå÷å ïðåç ïúðâàòà ïîëîâèíà íà 0832 ã- ÑÀÙ è Àíãëèÿ ïî òàéíè äèïëîìàòè÷åñêè êàíàëè ñà óïðàæíèëè íàòèñê âúðõó öàð Áîðèñ HHH ñ âíóøåíèåòî+ ÷å ñúäáàòà íà öàðñêàòà äèíàñòèÿ ùå ñå ðåøàâà è îò ñúäáàòà íà åâðåèòå îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà- Âòîðèÿò íåìàëîâàæåí ôàêòîð çà ñïàñÿâàíåòî íà 37 /// áúëãàðñêè åâðåè ñà ïðîòåñòèòå íà äåïóòàòè îò WWU ÎÍÑ+ íà âèäíè îáùåñòâåíèöè è íà Ñâåòèÿ Ñèíîä íà ÁÏÖ ñðåùó ðåïðåñèâíèòå ìåðêè+ íàëîæåíè îò óïðàâëÿâàùèòå- Òåçè ôàêòîðè íàëàãàò ïðîìÿíà â ïîçèöèÿòà íà äúðæàâíèÿ ãëàâà öàð Áîðèñ HHH+ êîéòî å äàë ñúãëàñèåòî ñè çà äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò íîâîîñâîáîäåíèòå è ïðèñúåäèíåíè êúì Áúëãàðèÿ çåìè- Òîé å èìàë âèæäàíå äà áúäàò äåïîðòèðàíè â Èçòî÷íà Ãåðìàíèÿ è îêîëî 12 /// áúëãàðñêè åâðåè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà “ñ áîëøåâèøêî,êîìóíèñòè÷åñêè âúçãëåäè”- Ïðîìåíåíàòà âîåííî,ïîëèòè÷åñêà îáñòàíîâêà â Åâðîïà ïðåç ïðîëåòòà è ëÿòîòî íà 0832 ã- ïðèíóæäàâà ìîíàðõà äà áúäàò ïðèåòè âàðèàíòè çà èçñåëâàíåòî íà ñîôèéñêèòå åâðåè â ïðîâèíöèÿòà- Äî íàñòúïâàíåòî íà èñòîðè÷åñêàòà ïðîìÿíà íà 8-/8-0833 ã-+ êîãàòî å ïðåìàõíàò àâòîðèòàðíèÿò âîåííî,ïîëèöåéñêè ðåæèì â ñòðàíàòà+ áúëãàðñêèòå åâðåè ñà æèâååëè â ïîñòîÿíåí ñòðàõ çà ñâîåòî îöåëÿâàíå-

Íà 00-/2-1//2 ã- Êàìàðàòà íà ïðåäñòàâèòåëèòå â Àìåðèêàíñêèÿ êîíãðåñ ïðèå Ðåçîëþöèÿ M966+ ñ êîÿòî îòáåëÿçà 5/,ãîäèøíèíàòà îò ñïàñÿâàíåòî íà 37 /// áúëãàðñêè åâðåè îò Õîëîêîñòà- Â íåÿ ñå ïîñî÷âàò çàñëóãèòå íà áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò+ Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà+ öàð Áîðèñ HHH+ ïîëèòèöè+ èíòåëåêòóàëöè è ãðàæäàíè+ èçèãðàëè ðîëÿ â ñúïðîòèâàòà ñðåùó íàöèñòêèÿ íàòèñê äà ñå èçâúðøè äåïîðòèðàíå íà åâðåèòå è îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Áúëãàðèÿ- Ïî òîçè ïîâîä ðåäèöà åâðåéñêè îðãàíèçàöèè èçïðàòèõà ïðîòåñòíè ïèñìà äî ðàçëè÷íè ìåäèè- Åäíî îò òÿõ å îò èçñëåäîâàòåëÿ íà èñòîðèÿòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè Èçðàåë Áàðóõîâ+ ðîäåí â Êþñòåíäèë è æèâååù â ÑÀÙ îò 0844 ã- Òîé ïèøå+ ÷å öàð Áîðèñ HHH å ãëàâà íà ôàøèñòêîòî ïðàâèòåëñòâî íà Áúëãàðèÿ ïî òîâà âðåìå+ àíòèñåìèò è ïîääðúæíèê íà Õèòëåð- Èçðàåë Áàðóõîâ öèòèðà ðå÷ íà öàðÿ îò 04-/3-0832 ã- ïðåä Ìàëêèÿ ñúñòàâ íà Ñâåòèÿ Ñèíîä íà ÁÏÖ+ â êîÿòî öàð Áîðèñ HHH å çàÿâèë+ ÷å äóõúò íà åâðåéñòâîòî å ïàãóáåí çà ÷îâå÷åñòâîòî è êîëêîòî ïî,ñêîðî ñâåòúò ñå îòúðâå îò åâðåéñêîòî âëèÿíèå+ òîëêîâà ïî,áúðçî ùå ñå çàñèëÿò ïàòðèîòèçìúò è íàöèîíàëíèÿò äóõ-

Äðóãî ïðîòåñòíî ïèñìî å îò Íèñèì Éîøà+ ïðåäñåäàòåë íà Àñîöèàöèÿòà íà åâðåèòå îò Ìàêåäîíèÿ â Èçðàåë- Òîé ïèøå+ ÷å Ðåçîëþöèÿ M966 íà Àìåðèêàíñêèÿ êîíãðåñ îòäàâà ïî÷èò íà ôàøèñòêà Áúëãàðèÿ è íåéíèÿ öàð âîåííîïðåñòúïíèê- Íèñèì Éîøà ïîä÷åðòàâà+ ÷å âíîñèòåëÿò íà ðåçîëþöèÿòà , Òîì Ëàíòîø , è âñè÷êè îñòàíàëè êîíãðåñìåíè ñà áèëè äåçèíôîðìèðàíè è ïîäâåäåíè îò ìèòà çà ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè- ÑÀÙ ñå ïðèçîâàâàò äà óïðàæíÿò íàòèñê âúðõó áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà ïðèçíàå ïóáëè÷íî è îôèöèàëíî ãåíîöèäíàòà ðîëÿ íà óïðàâëÿâàùèòå ñòðàíàòà ïî òîâà âðåìå è äà èñêà èçâèíåíèå çà äåïîðòèðàíèòå è óíèùîæåíè 00 232 åâðåè îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ+ Ïèðîò è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ- Ïðåç ïîñëåäíèòå ïåò ãîäèíè â áúëãàðñêîòî îáùåñòâî è ñðåä áúëãàðñêè åâðåè+ çàñåëèëè ñå â Èçðàåë è ÑÀÙ+ ñå ðàçãîðÿ ïîðåäíàòà äèñêóñèÿ çà ðîëÿòà è ìÿñòîòî íà öàð Áîðèñ HHH çà ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè- Êàòî ðåàêöèÿ ñå ñòèãíà äî ïðåìàõâàíå íà ïàìåòíàòà ïëî÷à íà öàð Áîðèñ HHH â Èçðàåë+ à çàñàäåíàòà ãîðà îò 37 /// äúðâåòà â ïàìåò íà ñïàñåíèòå áúëãàðñêè åâðåè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà ñòðàíàòà áå íàðå÷åíà “Áúëãàðèÿ”-

:

1. , . 16 23.01.1941 .

2. , 173 , 6, 1087, .41-233.

3. , . 151 14.07.1941 . . 32 13.02.1942 .

4. , . 148 09.07.1942 . . 192 29.08.1942 .

5. , . 190 , .1, . . 367, . 2-5.

6. (1909-1997 .)

, 01.09.1996 .

7. , . 190 , .1, . . 385, . 1-74; . . 367, . 5 , . . -55-35, .4;

70 , .163-190.

8. , . 190 , .1, . . 378, . 1; . . 387, .9-21.

9. , . 190 , .1, . . 389, . 4-29.

78

ДОКУМЕНТИ

10. , . . -22286, . 52-72; . . – 4863, II, . 214 „

”, .372 29.08.1942 .

11. , . 190 , .1, . . 353, . 1-127; . . 354, .1-253; . .352, .1-3; . . 355, .1-3; . .357, .1-9;

. . 358, .1-6.

12. , . . -4863, II, .214-215.

13. , . 190 , .1, . . 403, . 1; . .404, . 17; . .397, .1-2 , . . II-446,

.11.

14. – . , .269 , .1, . . 63, .164-165; , . 173, .6, . . 1087, .

27-35 , „ . ”, . , 1924 ., .

5, 7 9.

15. XV-XX , ., 1980

., . 160-161 – , .84 , .1, . . 45, .59; .137 , .1, . .76, .2-13.

16. – „ ”; ; „ ”, . 34

25.09.1937 . . 26 01.08.1941 .; , . . -5535, . 5 . . -22921, . 24.

17. (18.03.1892-

07.03.1961 .); – . , .203 , .1, . .2, .1.

18. – . , .203 , .1, . . 4, .4-8; . .2, .1-13; . .3, .16 74; . .4,

.1-32 , . . -5535, .4; . .1, .52-80.

19. – . , .528, .1, . . 7, .8-14.

79

ДОКУМЕНТИ


Надя Данова

България и Холокостът: състояние на проучване на проблема и задачи

Îáåäèíåíè îò óáåæäåíèåòî, ÷å áúëãàðñêàòà íàóêà å âñå îùå äëúæíèê êúì äååöà íà Áúëãàðñêîòî ïðîñâåùåíèå Íåîôèò Áîçâåëè, ñ íÿêîëêî êîëåãè ðåøèõìå äà ñå çàåìåì ñ ïðåèçäàâàíåòî íà öÿëîñòíîòî ðúêîïèñíî è ïå÷àòíî íàñëåäñòâî íà Íåîôèò Áîçâåëè ïðè ìàêñèìàëíî çàïàçâàíå íà íåãîâèòå åçèê è ïðàâîïèñ. Áÿõìå ñå äîêîñâàëè äî äåëîòî íà Áîçâåëè è áÿõìå ñòèãíàëè ïî ñâîé ñîáñòâåí ïúò äî ìèñúëòà, ÷å áúëãàðñêàòà õóìàíèòàðèñòèêà ñå íóæäàå îò åäíî ïúëíî êðèòè÷íî èçäàíèå íà òðóäîâåòå íà Áîçâåëè, áåç, ðàçáèðà ñå, äà ïîäöåíÿâàìå ñòîðåíîòî â òàçè íàñîêà îò Ìèõàèë Àðíàóäîâ, Âàíäà Ñìîõîâñêà è Ñòåôàíà Òàðèíñêà[1]. Ðàçïîëàãàõìå ñ ãîëÿìà ÷àñò îò ðúêîïèñíèòå è ïå÷àòíèòå òðóäîâå íà Áîçâåëè, êàêòî è ñ íåãîâà êîðåñïîíäåíöèÿ â àðõèâîõðàíèëèùàòà è áèáëèîòåêèòå íà Ñîôèÿ, íî âñå îùå íå áåøå íàïðàâåíî íóæíîòî ïî èçäèðâàíåòî íà íåãîâè òåêñòîâå â òóðñêèòå è ðóñêèòå àðõèâè. Ïóáëèêàöèÿòà íà îñìàíèñòêàòà Çîðêà Èâàíîâà[2], ïîñâåòåíà íà ñúäáàòà íà îñìàíñêèòå ðúêîïèñè îò Ñàìîêîâ, íè îêóðàæè äà ñå íàñî÷èì êúì äîêóìåíòàöèÿòà, ñâúðçàíà ñ âðåìåòî íà ðóñêàòà îêóïàöèÿ ñëåä Áåðëèíñêèÿ êîíãðåñ, êîãàòî îò Áúëãàðèÿ ñà èçíåñåíè

äîñòà ðúêîïèñè â Ðóñèÿ.

È òàêà, ïðåç 2008 ã. ïðåäïðèåõ îïèò äà îòêðèÿ íÿêàêâà äèðÿ îò ðúêîïèñèòå íà Áîçâåëè ñðåä äîêóìåíòàöèÿòà íà Âðåìåííîòî ðóñêî óïðàâëåíèå â Öåíòðàëíèÿ äúðæàâåí àðõèâ[3]. Îò ðúêîïèñè íà Áîçâåëè íå îòêðèõ è ñëåäà, îáà÷å ñëó÷àéíîñòòà ìå ñðåùíà ñ àðõèâèòå íà åâðåéñêèòå îáùèíè â ïðèñúåäèíåíèòå êúì Áúëãàðèÿ ïðåç 1941 ã. Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, â íÿêîè îò êîèòî óëèöèòå â åâðåéñêèòå ìàõàëè ñà íîñèëè èìåòî “Íåîôèò Áîçâåëè”. Âèäÿõ ñïèñúöèòå íà äåïîðòèðàíèòå îò Äðàìà, Êàâàëà, Êñàíòè, Ãþìþðäæèíà è ïð. åâðåè, ñðåä êîèòî è äåöà ïî íà íÿêîëêî ìåñåöà, èçïðàòåíè ïðåç ìàðò 1943 ã. â íåáèòèåòî ñ àêòèâíîòî ñúäåéñòâèå íà òîãàâàøíèòå áúëãàðñêè àäìèíèñòðàòèâíè è âîåííè âëàñòè. Çàä ÷èñëîòî 11 363, èçïèñàíî íà ïîñòàâåíàòà ïðåç 1999 ã. îò ïðàâèòåëñòâîòî è íàðîäíèòå ïðåäñòàâèòåëè â áëèçîñò äî ñãðàäàòà íà áúëãàðñêèÿ ïàðëàìåíò ïàìåòíà ïëî÷à[4] ïðåä ìåí ñå ïîÿâèõà èìåíàòà íà

80

[1] À ð í à ó ä î â, Ì. Íåïîçíàòèÿò Áîçâåëè., Ñ., 1942; Ñ ì î õ î â ñ ê à-Ï å ò ð î â à, Â. Íåîôèò Áîçâåëè è áúëãàðñêèÿò öúðêîâåí âúïðîñ.(Íîâè äàííè èç àðõèâà íà À. ×àðòîðèñêè). Ñ., 1964; Í å î ô è ò Á î ç â å ë è. Ñú÷èíåíèÿ. Ïîäáîð è ðåä. Ñ. Òàðèíñêà. Ñ., 1968.[2] I v a n o v a, Z. Samokov-Moscou (Les pérégrations d’un manu-script). – Études balkaniques, 2008, 2, 129-147.

[3] ÖÄÀ, ô. 379 Ê, 405Ê, 523Ê, 565Ê.[4] Òåêñòúò íà ïàìåòíàòà ïëî÷à å ñëåäíèÿò: „Íà 14 ìàðò 1943 ã. ïðîòåñò íà áúëãàðñêàòà îáùåñòâåíîñò, ïîäêðåïåí îò ÷ëåíîâå íà Ïàðëàìåíòà, ïðèíóæäàâà áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî äà îòëîæè äåïîðòèðàíåòî íà 8500 áúëãàðñêè åâðåè êúì ôàøèñòêèòå ëàãåðè íà ñìúðòòà. Òîçè ïðîòåñò, êàêòî è îáðàòúò âúâ âîåííèòå äåéñòâèÿ, ñïàñÿâàò îò ñìúðò 49 000 áúëãàðñêè åâðåè. Çà ñúæàëåíèå, 11363 åâðåè îò Åãåéñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ ñà èçïðàòåíè â íàöèñòêèòå êîíöåíòðàöèîííè ëàãåðè. Îöåëÿâàò ñàìî 12. Áúëãàðñêèÿò íàðîä ïðåêëàíÿ ãëàâà â ïàìåò íà òåçè íåâèííè æåðòâè”.

ДОКУМЕНТИ

âñåêè åäèí îò òåçè õîðà ñ òåõíèòå ðîæäåíè äàòè, ìåñòîðîæäåíèå è ïðîôåñèè. Äúëãî âðåìå òåçè ìàòåðèàëè íå ìè äàâàõà ìèðà è áÿõ ìíîãî ðàäîñòíà, êîãàòî ñ Ðóìåí Àâðàìîâ, êîéòî ïîçíàâàøå ÷àñò îò òÿõ îò ðàáîòàòà ñè ïî ñòîïàíñêà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ[5], ñòèãíàõìå äî ñúãëàñèåòî, ÷å òå òðÿáâà äà âèäÿò áÿë ñâÿò.

Знание и памет за март 1943 г.

Ïîñëåäâàõà òðè ãîäèíè íà çàïîçíàâàíå ñ ëèòåðàòóðàòà íà áúëãàðñêè è ÷óæäè àâòîðè ïî òàçè ïðîáëåìàòèêà, êîÿòî àç, êàòî èñòîðè÷êà, ðàáîòèëà îñíîâíî çà ïåðèîäà ÕV²²²-Õ²Õ âåê, ÷óâñòâàõ äàëå÷íà. Òàêà ñå ñáëúñêàõ ñ ïðîáëåìèòå íà „êóëòóðàòà íà ñïîìíÿíåòî”, ñâúðçàíè ñ åäíà ìðà÷íà ñòðàíèöà îò áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ[6]. Íàâëèçàéêè â

ëèòåðàòóðàòà ïî âúïðîñà ñè äàäîõ ñìåòêà, ÷å òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Åãåéñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, èçâúðøåíà â íà÷àëîòî íà ì. ìàðò 1943 ã. îò áúëãàðñêèòå âëàñòè, ïðèñúñòâà â áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ ñëåä Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà, íî â ïðèãëóøåí âèä, äîêàòî èçöÿëî äîìèíèðà íàñòîé÷èâàòà òåçà çà „ñïàñåíèåòî” íà áúëãàðñêèòå åâðåè.

Â ñëåäâàùèòå ðåäîâå ùå ñå îïèòàì äà î÷åðòàÿ ìÿñòîòî íà ñþæåòà çà äåïîðòàöèÿòà â áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ, êàòî, âúïðåêè ðèñêà îò ïîâòîðåíèÿ, ñå ïðèäúðæàì êúì õðîíîëîãè÷åñêèÿ, à íå êúì ïðîáëåìíèÿ ïðèíöèï, òúé êàòî òàêà ïî-ÿñíî ïðîëè÷àâà êîëêî òðóäíî òàçè òåìà ñè ïðîáèâà ïúò â êíèæíèíàòà è êîëêî ëúêàòóøåí å ïúòÿò íà óñèëèåòî äà áúäå èçíåñåíà è ïðåãëúòíàòà öÿëàòà èñòèíà. Ïðåîáëàäàâàùàòà ÷àñò îò ïðåäñòàâèòåëèòå íà àêàäåìè÷íèòå ñðåäè â Áúëãàðèÿ, êàêòî âïðî÷åì è íà áúëãàðñêàòà îáùåñòâåíîñò, ïðîÿâÿâàò ñâîåîáðàçíà ñåëåêòèâíîñò ïî îòíîøåíèå íà òåìàòà „Áúëãàðèÿ è Õîëîêîñòà”, êàòî ðîëÿòà íà „ñïàñèòåë” ñå ïðèïèñâà áèëî íà öÿëîòî áúëãàðñêî îáùåñòâî, áèëî íà ëèäåðèòå. Ïðè òîâà òåçàòà çà „ñïàñåíèåòî” å òÿñíî ñâúðçàíà ñ óòâúðæäàâàíåòî íà îáðàç íà Áúëãàðèÿ

81

[5] À â ð à ì î â, Ð. Ñòîïàíñêèÿò ÕÕ âåê íà Áúëãàðèÿ. Ñîôèÿ, Öåíòúð çà ëèáåðàëíè ñòðàòåãèè, 2001; À â ð à ì î â, Ð. Êîìóíàëíèÿò êàïèòàëèçúì. Èç áúëãàðñêîòî ñòîïàíñêî ìèíàëî. Ò. ²-²²². Ñ,: Ôîíäàöèÿ „Áúëãàðñêà íàóêà è êóëòóðà”, Öåíòúð çà ëèáåðàëíè ñòðàòåãèè, 2007.[6] Åòî õðîíîëîãèÿòà íà ñúáèòèÿòà:

Â êðàÿ íà 1940 ã. XXV–òî Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå ïðèåìà Çàêîí çà çàùèòà íà íàöèÿòà, êîéòî âëèçà â ñèëà ïðåç ÿíóàðè 1941 ã. ñëåä óòâúðæäàâàíåòî ìó îò Áîðèñ ²²² è îáíàðîäâàíåòî ìó â „Äúðæàâåí âåñòíèê” íà 21 ÿíóàðè 1941 ã. Íà ‘ëèöàòà îò åâðåéñêè ïðîèçõîä’ ñà íàëîæåíè îãðàíè÷åíèÿ íà ãðàæäàíñêèòå ïðàâà.

Íà 1 ìàðò 1941 ã. ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿò Áîãäàí Ôèëîâ ïîäïèñâà âúâ Âèåíà äîãîâîðà çà ïðèñúåäèíÿâàíåòî íà Áúëãàðèÿ êúì Òðèñòðàííèÿ ïàêò.

Ïðåç àïðèë 1941 ã., íåïîñðåäñòâåíî ñëåä ðàçãðîìà íà Ãúðöèÿ è Þãîñëàâèÿ îò âîéñêèòå íà Òðåòèÿ ðàéõ, Áúëãàðèÿ ïðèñúåäèíÿâà Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Åãåéñêà Òðàêèÿ.

Íà 20 ÿíóàðè 1942 ã. íà ñúâåùàíèå íà ïðåäñòàâèòåëè íà ìèíèñòåðñòâà è äðóãè âëàñòîâè ñòðóêòóðè íà íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ, ñúñòîÿëî ñå â Áåðëèí âúâ âèëà íà Âàíçåå, ñå âçåìà ðåøåíèå çà „îêîí÷àòåëíîòî ðåøàâàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ”.

Íà 5 þíè 1942 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèåìà ïîñòàíîâëåíèå, îáíàðîäâàíî â Äúðæàâåí âåñòíèê íà 10 þíè, ñ êîåòî ñå ðåãóëèðà ïîäàíñòâîòî â „íîâèòå çåìè”. Ïî ñèëàòà íà òàçè íàðåäáà åâðåèòå íÿìàò ïðàâî äà ïîëó÷àò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî.

Â ðàçðåç ñ ïðèíöèïà çà ðàçäåëåíèåòî íà âëàñòèòå, ïðåç þëè 1942 ã. Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïîëó÷àâà çàêîíîäàòåëíè ïúëíîìîùèÿ è å ãëàñóâàí çàêîí, êîéòî âúçëàãà íà ïðàâèòåëñòâîòî äà âçåìå âñè÷êè ìåðêè çà óðåæäàíåòî íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ.

Íà 29 àâãóñò 1942 ã. â „Äúðæàâåí âåñòíèê” ñå ïóáëèêóâà íàðåäáà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò îò 26 àâãóñò çà ñúçäàâàíå íà Êîìèñàðñòâî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè, â êîåòî ñå ñúñðåäîòî÷àâàò âñè÷êè äåéíîñòè ïî óðåæäàíåòî íà ìàòåðèÿòà. Çà êîìèñàð ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè å íàçíà÷åí Àëåêñàíäúð Áåëåâ.

Íà 22 ôåâðóàðè 1943 ã. Àëåêñàíäúð Áåëåâ ïîäïèñâà ñúñ ÑÑ õàóïòùóðìôþðåðà Òåîäîð Äàíåêåð ñïîãîäáà çà èçñåëâàíå „íàé-ïúðâî íà 20 000 åâðåè” îò „ñòàðèòå” è „íîâèòå çåìè”.

Íà 2 ìàðò Ìèíèñòåðñêèÿò ñúâåò ïðèåìà íÿêîëêî íåîáíàðîäâàíè ïîñòàíîâëåíèÿ, ïîäãîòâÿùè äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è îò „ñòàðèòå çåìè”.

Â íà÷àëîòî íà ìàðò 1943 ã. áúëãàðñêèòå àäìèíèñòðàöèÿ è âîåííè äåïîðòèðàò îò ”íîâèòå çåìè” 11 383 åâðåè, êîèòî ñà óìúðòâåíè â Òðåáëèíêà.

Ïðåç ñúùàòà 1943 ã. öàð Áîðèñ III, Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè è ïðàâèòåëñòâîòî íå èçïúëíÿâàò èñêàíåòî íà ãåðìàíñêèòå âëàñòè äà äåïîðòèðàò 48-òå õèëÿäè åâðåè îò „ñòàðèòå çåìè” Åäíà îò ïðè÷èíèòå çà òîçè îòêàç å ïðîòåñòíàòà ðåçîëþöèÿ, ïîäïèñàíà îò áúëãàðñêè ïàðëàìåíòàðèñòè íà÷åëî ñ Äèìèòúð Ïåøåâ.

Ñëåä ïðåâðàòà îò 9 ñåïòåìâðè 1944 ã. Ïðàâèòåëñòâîòî íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò çàâúðøâà çàïî÷íàëîòî ïðåç àâãóñò ñ. ã. îòìåíÿíå íà àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî. Â ñúçäàäåíèÿ ïðåç 1944 ã. „Íàðîäíèÿ ñúä” å êîíñòèòóèðàí Ñåäìè ñúñòàâ, íàòîâàðåí ñ äåëàòà ñðåùó „àíòèñåìèòèòå”, êàòî ïîäñúäèìè òðÿáâà äà îòãîâàðÿò ìåæäó äðóãîòî è çà äåïîðòèðàíåòî íà 11 383 åâðåè îò „íîâèòå çåìè”. Àëåêñàíäúð Áåëåâ, êîìèñàðÿò ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè äî íîåìâðè 1943 ã., å îñúäåí íà ñìúðò, ìàêàð ÷å å ëèêâèäèðàí îùå ïðåäè ïðîöåñà.

ДОКУМЕНТИ


êàòî „ñòðàíà áåç àíòèñåìèòèçúì”[7].

Ïúðâàòà ïóáëèêàöèÿ îò 1945 ã., êîÿòî õâúðëÿ îáèëíà ñâåòëèíà âúðõó ñúäáàòà íà åâðåèòå â Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ - äîêóìåíòàëíèÿò ñáîðíèê íà Íàòàí Ãðèíáåðã - çà äúëãî âðåìå ùå îñòàíå åäèíñòâåíàòà[8]. Ñáîðíèêúò èçëèçà îò ïå÷àò â Ñîôèÿ ïðåç 1945, êàòî ïðåäãîâîðúò íà àâòîðà å äàòèðàí ÿíóàðè 1945 ã. ò. å. òÿ å ïîäãîòâåíà ïðåäè çàñåäàíèÿòà íà Ñåäìè ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä. Â ïðåäãîâîðà êúì èçäàíèåòî ñå êàçâà, ÷å „Íàñòîÿùàòà êíèãà ïðåäñòàâëÿâà îáâèíèòåëåí äîêóìåíò îò èçêëþ÷èòåëíà âàæíîñò”. Ãðèíáåðã å íàçíà÷åí íà 30 ñåïòåìâðè 1944 ã. â Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè ñúñ çàäà÷àòà äà ðàçñëåäâà òðóäîâèòå ëàãåðè â Ñàìîâèò è Ïëåâåí[9]. Òîé âçåìà ó÷àñòèå â Ïàðèæêàòà ìèðíà êîíôåðåíöèÿ îò 1946 ã. êàòî ñúâåòíèê íà áúëãàðñêàòà äåëåãàöèÿ. Ñáîðíèêúò ñå ñúñòîè îò 200 ñòðàíèöè è âêëþ÷âà äîêóìåíòè îò ôîíäà íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè, ðàçêðèâàùè ïëàíèðàíåòî è ïðîâåæäàíåòî íà àêöèÿòà ïî äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ, èçâúðøåíèòå íàä òÿõ íàñèëèÿ è çëîóïîòðåáèòå ñ òÿõíîòî èìóùåñòâî. Â êíèãàòà ñà ïîìåñòåíè è ñïîìåíè íà ñâèäåòåëè îò Ãþìþðäæèíà (äí. Êîìîòèíè) è

Ñêîïèå íà ñëó÷èëîòî ñå. Â çàêëþ÷åíèåòî ñè êúì èçäàíèåòî Ãðèíáåðã ïîä÷åðòàâà, ÷å áúëãàðñêèÿò íàðîä íå å íàñòðîåí àíòèñåìèòñêè, íî îáâèíÿâà áúëãàðñêèòå ïðàâèòåëñòâà â îòêðèò äúðæàâåí àíòèñåìèòèçúì. Íàêðàÿ òâúðäè, ÷å ”Áúëãàðñêèÿò íàðîä ñïðÿ ïðåñòúïíàòà ðúêà, êîÿòî ñ ãîòâåøå äà èçïðàùà áúëãàðñêèòå åâðåè íà ñìúðò â Ïîëøà. Ñ òîâà áúëãàðñêèÿò íàðîä çàÿâè â íàé-òåæêèÿ çà åâðåèòå ìîìåíò, ÷å â òàçè ñòðàíà å ìÿñòîòî, äåòî òå èìàò ïðàâî äà îñòàíàò è äà ñå ðàçâèâàò ðàìî äî ðàìî ñ áúëãàðñêèÿ íàðîä. Íèå åâðåèòå òðÿáâà äà ïîìíèì èñòîðè÷åñêîòî íàøå ñïàñÿâàíå îò ãèáåë è äà âïðåãíåì âñè÷êèòå ñè óñèëèÿ çà áëàãîäåíñòâèåòî íà äåìîêðàòè÷íà è ìîùíà Áúëãàðèÿ”. Ïðåäãîâîðúò êúì èçäàíèåòî å íà Èñ. Ôðàíñåç, âðåìåíåí êîìèñàð çà åâðåéñêèòå âúïðîñè, êîéòî ïîä÷åðòàâà, ÷å áúëãàðñêèÿò íàðîä „íÿìà íèùî îáùî ñ ôàøèçìà è ñ ãåðîè÷íàòà ñè áîðáà è ñêúïè æåðòâè ñïàñè áúëãàðñêîòî åâðåéñòâî îò ãèáåë, à ñåãà ÷ðåç Íàðîäíèÿ ñúä ùå äàäå çàñëóæåíîòî ñóðîâî íàêàçàíèå íà àíòèñåìèòèòå ïðåñòúïíèöè”.

Ñëåä çàìèíàâàíåòî íà îêîëî 40 000, ò.å. 90 % îò áúëãàðñêèòå åâðåè çà Èçðàåë ñëåä 1948 ã., îò îñòàíàëàòà â ñòðàíàòà ìàëêà îáùíîñò ñå èçèñêâà ïúëíà ëîÿëíîñò. Ãîäèøíèêúò íà Îáùåñòâåíàòà êóëòóðíî-ïðîñâåòíà îðãàíèçàöèÿ íà åâðåèòå â Íàðîäíà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ ñå ïðåâðúùà â òðèáóíà, îò êîÿòî òðÿáâà äà áúäå ïîïóëÿðèçèðàí ìèòúò çà ðåøàâàùàòà çàñëóãà íà ÁÊÏ â ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè[10]. À êîãàòî ñå äîêîñâà âúïðîñúò çà äåïîðòàöèÿòà îò „íîâèòå çåìè”, ñå ëàíñèðà òåçàòà, ÷å áúëãàðèòå òàì ñà áèëè â íåâåäåíèå, ÷å ñà íÿìàëè äîñòàòú÷íî âðåìå, çà äà óñïåÿò äà ïîêàæàò „ïðèñúùàòà“ ñè ñúñòðàäàòåëíà

82

[7] Òîçè îáðàç å ëàíñèðàí â êíèãàòà íà O s c h l i e s, W. Bul-garien – Land ohne Antisemitismus. Erlangen: Nar Tamir Verlag, 1976; Çà ìíîãîáðîéíèòå ïóáëèêàöèè ïî òàçè òåìà âæ. Åâðåèòå ïî áúëãàðñêèòå çåìè. Àíîòèðàíà áèáëèîãðàôèÿ. Ñúñòàâèòåëè Æàê Åñêåíàçè è Àëôðåä Êðèñïèí. Ñ.: Ìåæäóíàðîäåí öåíòúð ïî ïðîáëåìèòå íà ìàëöèíñòâàòà è êóëòóðíèòå âçàèìîäåéñòâèÿ. 2002, 447-469; Âæ. è Troebst, S. Rettung, Überleben oder Vernich-tung? Geschichtspolitische Kontroversen über Bulgarien und den Holocaust. – Südosteuropa, 59. Jahrgang 2011-Heft 1, ñ. 97-127. (Òðüîáñò, Ù. Ñïàñåíèå, äåïîðòàöèÿ èëè Õîëîêîñò? Ïîëåìèêèòå ïðåäè è ñëåä 1989 îòíîñíî ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïî âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. - Â: Èñòîðèÿ, ìèòîëîãèÿ, ïîëèòèêà. Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, Ñ., äîñòúïíà:www.org/record/18827/files/SUDGTL-BOOK-2011-094.pdf è â åëåêòðîííîòî èçäàíèå „Ëèáåðàëåí ïðåãëåä” www.librev.com) [8] Ã ð è í á å ð ã, Í. Äîêóìåíòè. Ñ.: Öåíòðàëíà êîíñèñòîðèÿ íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ, 1945. Èçäàíèåòî å äîñòúïíî : http://past.bghelsinki.org/wp-content/uploads/2012/09/n.greenberg.pdf. Êàêòî ñàì îáÿñíÿâà Ãðèíáåðã íÿêîëêî ãîäèíè ïî-êúñíî, èçäàíèåòî å ïðåäíàçíà÷åíî äà ïîñëóæè êàòî îáâèíèòåëåí äîêóìåíò ïðåä Íàðîäíèÿ ñúä. Ïî âúïðîñà âæ. Ã ð è í á å ð ã, Í. Õèòëåðèñòêèÿò íàòèñê çà óíèùîæàâàíå íà åâðåèòå îò Áúëãàðèÿ. Òåë Àâèâ, Àìàë, 1961, 5.[9] ÖÄÀ, ô. 190Ê,(Êîìèñàðñòâî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè), îï. 1, à. å. 8611. Êíèãà ñúñ çàïîâåäèòå, ë. 282, ¹. 911.

[10] Åòî íÿêîè çàãëàâèÿ, êîèòî èëþñòðèðàò òàçè àòìîñôåðà: È ç ð à å ë, Ñ. Èñòîðè÷åñêèòå êîðåíè íà äðóæáàòà ìåæäó áúëãàðè è åâðåè.- Ãîäèøíèê íà Îáùåñòâåíà êóëòóðíî-ïðîñâåòíà îðãàíèçàöèÿ íà åâðåèòå â ÍÐ Áúëãàðèÿ, 1, 1966, 13-46; Ì à é å ð, È. Ñïàñåíèåòî íà áúëãàðñèòå åâðåè îò óíèùîæåíèå 1939-1944. – Ãîäèøíèê..., 1967, 2, 21-40; ñúùèÿò. Ïðèäîáèâêèòå íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïðè íàðîäíàòà âëàñò. – Ãîäèøíèê, 4, 1969, 57-77; Ê î å í, Ä. Ïðîâàëúò íà íàöèñòêèòå ïëàíîâå çà óíèùîæàâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè. - Èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä, 1969, ¹ 2-3, 61-68. Â èçäàäåíàòà ïðåç 1967 ã. êíèãà íà Õàèì Îëèâåð, îçàãëàâåíà „Íèå åâðåèòå èëè êàê åâðåèòå â Áúëãàðèÿ áÿõà èçòðúãíàòè îò ëàãåðèòå íà ñìúðòòà. Õðîíèêà îò áëèçêîòî ìèíàëî”, ñå òâúðäè, ÷å çàñëóãàòà çà îöåëÿâàíåòî èì ñå ïàäà íà ðàéîííèÿ êîìèòåò íà ÁÊÏ íà÷åëî ñ Òîäîð Æèâêîâ.

ДОКУМЕНТИ

ñúïðè÷àñòíîñò, ïðîÿâåíà â „ñòàðèòå çåìè”[11].

Òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà ïðèñúñòâà äèñêðåòíî â èçäàäåíèÿ ïðåç 1978 ã. äîêóìåíòàëåí ñáîðíèê „Áîðáàòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä çà çàùèòà è ñïàñÿâàíåòî íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà”[12], â êîéòî ñà ïîìåñòåíè íÿêîè îò íàé-âàæíèòå äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ íåÿ. Çà ðàçëèêà îò äðóãè èçäàíèÿ, â êîèòî ñòàâà äóìà åäèíñòâåíî çà „ñïàñåíèåòî”, òóê ÷èòàòåëÿò ìîæå äà ïðî÷åòå ðåäèöà ìàòåðèàëè, ïîçâîëÿâàùè äà ñå íàäíèêíå è â ïîêðèòàòà ñ ìúë÷àíèå áîëåçíåíà èñòîðèÿ íà èçïðàòåíèòå â íàöèñòêèòå ëàãåðè. Ïîìåñòåíè ñà ìàòåðèàëè îò Öåíòðàëíèÿ äúðæàâåí àðõèâ, êàêòî è äîêóìåíòè îò àðõèâà ßä Âàøåì - Éåðóñàëèì, êîïèÿ îò êîèòî ñå ñúõðàíÿâàò äíåñ â Íàó÷íèÿ àðõèâ íà ÁÀÍ[13].

Â èñòîðè÷åñêèòå èçñëåäâàíèÿ äåïîðòàöèÿòà îò ïðèñúåäèíåíèòå êúì Áúëãàðèÿ òåðèòîðèè è ïîñëåäâàëîòî òðàíñïîðòèðàíå êúì ãåðìàíñêèòå ëàãåðè íà ñìúðòòà îñòàâà â ñÿíêà. Äîêîëêîòî ïðèñúñòâà â èçëÿçëàòà îò ïå÷àò íà ôðåíñêè åçèê ïðåç 1965 ã. ñòàòèÿ íà èñòîðèêà Âë. Òîïàëîâ „Áúëãàðñêîòî îáùåñòâåíî ìíåíèå ñðåùó ïðåñëåäâàíèÿòà íà åâðåèòå”, òîçè åïèçîä å òðåòèðàí íàïúëíî ïðèãëóøåíî. Ñïîðåä àâòîðà Áîðèñ ²²² å ãëàâíèÿò âèíîâíèê çà ñúäáàòà íà ìàêåäîíñêèòå è åãåéñêèòå åâðåè[14].

Òâúðäåíèåòî, ÷å öàðÿò íîñè îñíîâíàòà âèíà çà ãèáåëòà íà äåïîðòèðàíèòå îò „íîâèòå çåìè” ñå ñïîäåëÿ è îò Èë÷î Äèìèòðîâ, êîéòî ïðåç 1983 ã. ïîä÷åðòàâà, ÷å ìîíàðõúò ñå å ñúãëàñèë äà ïðåäàäå íà õèòëåðèñòèòå åâðåèòå îò Áåëîìîðèåòî, êàòî ñè ñúçäàâà àëèáè, ÷å òå íå ñà áèëè áúëãàðñêè ïîäàíèöè è òîé íå íîñè îòãîâîðíîñò çà ñúäáàòà

èì[15]. È. Äèìèòðîâ ñå âðúùà êúì òàçè òåìà è ïðåç 1988 ã. â ñâîÿ ñòàòèÿ, ïîñâåòåíà íà Áúëãàðèÿ è Õîëîêîñòà. Òîé å êàòåãîðè÷åí, ÷å ”íîâèòå çåìè”, „ìàêàð è ìåæäóíàðîäíî íåïðèçíàòè, áÿõà ÷àñò îò áúëãàðñêàòà äúðæàâíà òåðèòîðèÿ. Â òÿõ áå âúâåäåíî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî. Óñòàíîâåíè áÿõà îðãàíè íà áúëãàðñêàòà äúðæàâíà âëàñò – â êóëòóðàòà, ïðîñâåòàòà, ñòîïàíñòâîòî, ïðàâîñúäèåòî, ïîëèöèÿòà, àðìèÿòà, êàêòî è íà áúëãàðñêàòà öúðêâà. Ñàìàòà ñïîãîäáà ñå ñêëþ÷è îò áúëãàðñêèòå âëàñòè, à íå îò îêóïàöèîííèòå. Èçïúëíåíèåòî é ñå ïîå îò áúëãàðñêèòå âëàñòè, íå îò ãåðìàíñêèòå. Àêöèÿòà ïî èçñåëâàíåòî ñå ïëàíèðà è ïðîâåäå ïîä ðúêîâîäñòâîòî íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Íåãîâèòå ïðåäñòàâèòåëè ðúêîâîäåõà èçïúëíåíèåòî ñ ïîìîùòà íà ïîëèöèÿ è âîéñêà. Ïðåâîçúò ñå èçâúðøè ñ áúëãàðñêèòå äúðæàâíè æåëåçíèöè. Êîëêîòî è äà äåéñòâàøå ïîä ïðèíóäà, áúëãàðñêàòà äúðæàâà íîñè öÿëàòà îòãîâîðíîñò çà ïðåäïðèåòîòî çëîäåÿíèå”. Ñëåä êàòî Äèìèòðîâ îïèñâà ïîäðîáíî àêöèÿòà ïî âäèãàíå íà åâðåèòå îò Áåëîìîðèåòî, òîé òâúðäè, ÷å „öàðÿò áå îäîáðèë ñïîãîäáàòà çà äåïîðòèðàíåòî. Ñ íåãîâî çíàíèå è ñúãëàñèå òÿ çàïî÷íà äà ñå èçïúëíÿâà... Çà ñëó÷èëîòî ñå èçïîëçâàøå àðãóìåíòúò, ÷å òàìîøíèòå åâðåè ñà áèëè ïîäàíèöè íà Ãúðöèÿ è Þãîñëàâèÿ, ïîðàäè êîåòî áúëãàðñêàòà äúðæàâà íå íîñè îòãîâîðíîñò çà òÿõ”.[16]

Òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà å çàñåãíàòà ñúâñåì áåãëî â êíèãàòà íà Äèìèòúð Òîêóøåâ, ïîñâåòåíà íà Íàðîäíèÿ ñúä[17] Àâòîðúò ñå çàäîâîëÿâà äà èçáðîè ïîäñúäèìèòå â Ñåäìè ñúñòàâ, êàòî ïîñî÷âà, ÷å íàé-ãîëÿìà îòãîâîðíîñò íîñè Àë. Áåëåâ, êîéòî å ïîäïèñà ñïîðàçóìåíèåòî ñ Äàíåêåð, êàêòî è ß. Êàëèöèí, ðúêîâîäåë èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò Áåëîìîðèåòî.

Ñëåä ïðîìåíèòå îò 1989 ã. îòïàäàò îãðàíè÷åíèÿòà íà êîìóíèñòè÷åñêàòà öåíçóðà è èçïúêâàò íÿêîëêî êîíêóðèðàùè ñå òåçè ïî ïðîáëåìà.

83

[11] Ê î å í, Ä. Çàùèòà è ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè â ïîêàçàíèÿòà ïðåä V²² âúðõîâåí ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä.- Ãîäèøíèê íà Îáùåñòâåíàòà êóëòóðíî-ïðîñâåòíà îðãàíèçàöèÿ íà åâðåèòå â Íàðîäíà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, ÕÕ² (1986 ã.), 197-230.[12] Áîðáàòà íà áúëãàðñêèÿ íàðîä çà çàùèòà è ñïàñÿâàíå íà åâðåèòå â Áúëãàðÿ ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà (Äîêóìåíòè è ìàòåðèàëè). Ñúñòàâèòåëè Äàâèä Êîåí, Òîäîð Äîáðèÿíîâ, Ðàéíà Ìàíàôîâà, Ñòîÿí Òàíåâ. Ñîôèÿ, Èçäàòåëñòâî íà ÁÀÍ, 1978.[13] ÍÀ ÁÀÍ, ô. 111.[14] T o p a l o v, Vl. L’opinion publique bulgare contre les persecu-tions des juifs (octobre 1940-le 9 septembre 1944). – Études his-toriques, II, 1965, 477-492.

[15] Ä è ì è ò ð î â, È. Áúëãàðèÿ íà Áàëêàíèòå â Åâðîïà. Ñ.: Íàðîäíà ïðîñâåòà, 1983, 134.[16] Ä è ì è ò ð î â, È. Áúëãàðèÿ ñðåùó Õîëîêîñòà. – Â: Ä è ì è ò ð î â. È. Ìåæäó Ìþíõåí è Ïîòñäàì. Áúëãàðñêàòà ïîëèòèêà ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Èñòîðè÷åñêè î÷åðöè. Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”. Ñ., 1998. 76-84.(òåêñòúò å ïèñàí ïðåç 1988 ã.)[17] Ò î ê ó ø å â, Ä. Íàðîäíèÿò ñúä 1944-1945.(Ïðàâíî-èñòîðè÷åñêî èçñëåäâàíå). Ñ., 1989, ñ. 7.

ДОКУМЕНТИ


Äîáèâà ÿñíè î÷åðòàíèÿ ïðîìîíàðõè÷åñêàòà òåíäåíöèÿ. Òàêà â èçëÿçëàòà îò ïå÷àò ïðåç 1991 ã. êíèãà íà Õðèñòî Áîÿäæèåâ íà ïðîáëåìà çà äåïîðòàöèÿòà îò „íîâèòå çåìè” å ïîñâåòåíà åäíà ãëàâà, â êîÿòî ñå òâúðäè, ÷å ñ ðåøåíèåòî ñè äà ïîæåðòâà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” Áîðèñ ²²² íà ïðàêòèêà å èçáðàë „ïî-ìàëêàòà çëèíà”[18]. Àâòîðúò, êîéòî, ñïîðåä íåãîâèòå ñîáñòâåíè äóìè, ïðåç âðåìå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà å áèë â áúëãàðñêàòà ëåãàöèÿ â Áóêóðåù, èçïîëçâà íàèñòèíà áîãàòà ëèòåðàòóðà, íî òÿ å öèòèðàíà èçêëþ÷èòåëíî ñåëåêòèâíî ñ öåë äà áúäå ñíåòà îò áúëãàðñêèòå âëàñòè îòãîâîðíîñòòà çà äåïîðòàöèÿòà. Àêöåíòèðà ñå íà ðîëÿòà íà À. Áåëåâ è íà ãåðìàíñêèÿ íàòèñê. Ïðèâåæäàò ñè ãëàâíî ìíåíèÿòà, ïîäêðåïÿùè òåçàòà çà „ñïàñåíèåòî” íà áúëãàðñêèòå åâðåè, êàòî ñå íàñòîÿâà, ÷å ïðîòèâîåâðåéñêèòå ïðîÿâè â Áúëãàðèÿ ñà ÷óæäè íà áúëãàðèòå è íàëîæåíè îò íàöèñòêà Ãåðìàíèÿ, êàêòî è ÷å áúëãàðñêîòî îáùåñòâî å áèëî â ïúëíî íåâåäåíèå çà ãîòâåíàòà äåïîðòàöèÿ. Â òàçè òåíäåíöèÿ ñå âïèñâà è èçäàäåíàòà ïðåç ñúùàòà ãîäèíà êíèãà íà Ñòåôàí Ãðóåâ[19]. Îñíîâíàòà çàñëóãà ñà „ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè ñå ïðèïèñâà íà ìîíàðõà è îòíîâî ñå ïîñòàâÿ àêöåíò âúðõó ñèëíèÿ ãåðìàíñêè íàòèñê è îñîáåíî íà ðîëÿòà íà À. Áåëåâ. Äåïîðòàöèÿòà íà „íåáúëãàðñêèòå åâðåè” îò Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ ñå ñïîìåíàâà íàïúëíî ïåðèôåðíî. Ñ. Ãðóåâ ïîääúðæà òåçàòà, ÷å ïðåç ìàðò 1943 ã. „íèêîé îùå íå çíàåøå çà òàéíèòå íàöèñòêè ïëàíîâå çà „êðàéíîòî ðåøåíèå”[20], êîÿòî è äî äíåñ ñå èçïîëçâà â çàùèòà íà òîãàâàøíèòå áúëãàðñêè âëàñòè, îðãàíèçèðàëè è ïðîâåëè äåïîðòàöèÿòà, âúïðåêè ÷å èçâîðèòå îò åïîõàòà êðàñíîðå÷èâî ñâèäåòåëñòâàò çà íåñúìíåíà èíôîðìèðàíîñò çà ïðåäïðèåòîòî îò íàöèñòèòå åòíè÷åñêî ïðî÷èñòâàíå è çà ñìúðòíàòà îïàñíîñò íàä åâðåèòå â Åâðîïà.

Áÿõà ïóáëèêóâàíè ìíîæåñòâî íåïîçíàòè, òðóäíî äîñòúïíè èëè çàáðàâåíè äîêóìåíòè. Èìàì ïðåäâèä èçäàäåíèÿ îò Âèòêà Òîøêîâà è Íèêîëàé Êîòåâ ïðåç

1992 ã. äîêóìåíòàëåí ñáîðíèê[21] ñ ìàòåðèàëè îò ÷óæäè àðõèâè, ñðåä êîèòî è äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ äåïîðòàöèÿòà îò íîâèòå çåìè. Âíóøåíèåòî å, ÷å áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî å äåéñòâàëî ïîä ñèëåí íåìñêè íàòèñê è ÷å âñå ïàê íå ñå å ïîä÷èíÿâàëî íàïúëíî, êàòî ñå å ñòàðàåëî ñúùåâðåìåííî äà çàùèòàâà èíòåðåñèòå íà ñòðàíàòà. Îò ñúùàòà ãîäèíà äàòèðà è îñúùåñòâåíîòî îò Âèòêà Òîøêîâà èçäàíèå íà ÷àñòè îò äíåâíèêà íà Àäîëô-Õàéíö Áåêåðëå – ãåðìàíñêèÿ ïúëíîìîùåí ìèíèñòúð â Ñîôèÿ[22]. Â ïóáëèêàöèÿòà ñå ñïîìåíàâà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”, íî íà ïðåäåí ïëàí èçëèçàò îòíîâî äàííèòå çà äåéñòâèÿòà íà áúëãàðèòå â çàùèòà íà åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè”.

Â Ãîäèøíèêà íà îðãàíèçàöèÿòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè „Øàëîì” çà 1993-1994 ã. èçëèçà íà àíãëèéñêè åçèê ñòàòèÿòà íà âîåííèÿ èñòîðèê Äèìèòúð Éîí÷åâ, ïîñâåòåíà íà ïîëèòèêàòà íà öàð Áîðèñ ²²² êúì åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”[23]. Íà ïðàêòèêà òîâà å ïúðâîòî ïî-îáøèðíî èçëîæåíèå, ïîñâåòåíî íà òåìàòà, è òî ñå îïèðà íà ìàòåðèàëè îò Ìèíèñòåðñòâî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, Äèðåêöèÿ íà ïîëèöèÿòà è Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Àâòîðúò íàñòîÿâà, ÷å åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” ñà æåðòâà íà ïîëèòèêàòà íà Áîðèñ ²²² è Ôèëîâ, êàòî å ïðîïóñíàò èñòîðè÷åñêèÿò øàíñ òå äà áúäàò ñïàñåíè îò áúëãàðñêèÿ íàðîä, êîéòî âèíàãè å çàùèòàâàë ñâîèòå åâðåè.

Òåìàòà çà äåïîðòèðàíåòî íà áåëîìîðñêèòå åâðåè ïðèñúñòâà è â èçëåçëèÿ îò ïå÷àò ïðåç 1995 ã. äîêóìåíòàëåí ñáîðíèê íà Äàâèä Êîåí „Îöåëÿâàíåòî”[24]. Ñàìîòî çàãëàâèå íà ñáîðíèêà å ñèìïòîìàòè÷íî çà åâîëþöèÿòà â èçïîëçâàíàòà òåðìèíîëîãèÿ: âå÷å íå ñå íàñòîÿâà çà „ñïàñåíèå” íà îáùíîñòòà, à ñå ãîâîðè çà íåéíîòî „îöåëÿâàíå”.

84

[18] Á î ÿ ä æ è å â, Õ. Ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ñ.: Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, 1991, 43-58.[19] Ã ð ó å â, Ñ. Êîðîíà îò òðúíè. Öàðóâàíåòî íà Áîðèñ ²²² 1918-1943. Ñ.: Áúëãàðñêè ïèñàòåë, 1991; Ñëåäâàùî èçäàíèå Ñ.: Áúëãàðñêè ïèñàòåë, 2009.[20] Ïàê òàì, 390.

[21] Áúëãàðèÿ – ñâîåíðàâíèÿò ñúþçíèê íà Òðåòèÿ ðàéõ. Ñúñòàâèòåëè Âèòêà Òîøêîâà, Íèêîëàé Êîòåâ è äð. Ñ.: Âîåííîèçäàòåëñêè êîìïëåêñ „Ñâ. Ãåîðãè Ïîáåäîíîñåö”, 1992.[22] Á å ê å ð ë å, À.-Õ. Èç äíåâíèêà íà Áåêåðëå – ïúëíîìîùåí ìèíèñòúð íà Òðåòèÿ ðàéõ â Áúëãàðèÿ. Ñúñòàâèòåë Âèòêà Òîøêîâà. Ñ.: Èçäàòåëñòâî „Õðèñòî Áîòåâ, 1992.[23] Y o n c h e v , D. The Jews from the New Lands in the Policy of Tzar Boris III (October 1940-March 1943)// Annual of the Or-ganization of the Jews in Bulgaria “Shalom”, Volume XXVII, Sofia, 1993/1994, 19-30.[24] Îöåëÿâàíåòî. Ñáîðíèê äîêóìåíòè 1940 – 1944. Ñúñòàâèòåë Äàâèä Êîåí. Ñ.: Èçäàòåëñêè öåíòúð „Øàëîì”. 1995.

ДОКУМЕНТИ

Ïðåç 1997 ã. Âèòêà Òîøêîâà ïóáëèêóâà êíèãàòà „Ôðàãìåíòè îò èñòîðèÿòà íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ”[25], â êîÿòî ïîëèòèêàòà íà ñòðàíàòà â òîâà îòíîøåíèå å êâàëèôèöèðàíà êàòî „íåïîä÷èíåíèå” ñïðÿìî Òðåòèÿ ðàéõ. Òâúðäè ñå ñúùî òàêà, ÷å â Áúëãàðèÿ íå å èìàëî àíòèñåìèòèçúì, à òîé å áèë „âíåñåí îòâúí” ìåæäó äâåòå ñâåòîâíè âîéíè. Ëàêîíè÷íèÿò ðàçêàç çà ñëó÷èëîòî ñå ñ åâðåèòå â „íîâèòå çåìè” å ñúïðîâîäåí îò èçëîæåíèå çà ñèëíèÿ íàòèñê îò ãåðìàíñêà ñòðàíà è ñúïðîòèâàòà íà áúëãàðèòå ñðåùó äåïîðòàöèÿòà îò „ñòàðèòå çåìè”.

Ïðåç 1998 ã. èçëèçà íà àíãëèéñêè åçèê ñòàòèÿòà íà áúëãàðñêèÿ èñòîðèê Äæåíãèç Õàêîâ, ïîñâåòåíà íà ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà[26], â êîÿòî ñå èçíàñÿ èíôîðìàöèÿ çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”. Îñíîâíàòà âèíà çà ñëó÷èëîòî ñå òîé õâúðëÿ âúðõó Áîðèñ ²²², êàòî ñå ïîä÷åðòàâà, ÷å áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî ìó å íàïúëíî ïîñëóøíî. Ïîä÷åðòàâà, ÷å òåçè åâðåè ñà ïîæåðòâàíè â çàìÿíà íà ñïàñÿâàíåòî íà 48 000 åâðåèòå îò ñòàðèòå ïðåäåëè. Îòíîâî ñå ïîääúðæà òåçàòà, ÷å „áúëãàðèòå ñà ñïàñèëè ñâîèòå åâðåè”.

Íà ðîëÿòà íà àíòèñåìèòñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî êàòî îñíîâà çà äåïîðòàöèÿòà ôîêóñèðà âíèìàíèåòî èçëÿçëàòà îò ïå÷àò ïðåç 2000 ã. íà áúëãàðñêè è àíãëèéñêè êíèãà íà Âëàäèìèð Ïàóíîâñêè è Éîñèô Èëåë [27], â êîÿòî ñà ïîìåñòåíè ìíîãî ñíèìêè ñ ïîÿñíèòåëíè òåêñòîâå, ñâúðçàíè ñ äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ. Ïàóíîâñêè ïîä÷åðòàâà, ÷å áåëîìîðñêèòå è ìàêåäîíñêèòå åâðåè „ñà èçïðàòåíè â ëàãåðèòå íà ñìúðòòà ïî èñêàíå è ïîä íàòèñêà íà íàöèñòèòå” è ÷å „òå òèõîìúëêîì áèëè ïðåäàäåíè íà íàöèñòèòå çà èçòðåáëåíèå ïðåç 1943 ñ íàäåæäàòà, ÷å òîâà ùå ïîìîãíå çà óðåæäàíåòî íà òåðèòîðèàëíèÿ âúïðîñ â ïîëçà íà Áúëãàðèÿ”.

Òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà ñå ïîÿâÿâà áåãëî è â èçëåçëèÿ ïðåç 2002 ã. äîêóìåíòàëåí ñáîðíèê ñ ìàòåðèàëè, êîèòî èìàò çà öåë äà ïîêàæàò

çàñòúïíè÷åñòâîòî íà ïðàâîñëàâíàòà öúðêâà ïðåä äúðæàâàòà â ïîëçà íà åâðåèòå[28]. Îò ïóáëèêóâàíèòå äîêóìåíòè ñòàâà ÿñíî, ÷å ïðåäñòàâèòåëèòå íà âèñøèÿ ïðàâîñëàâåí êëèð ñà áèëè íàÿñíî ñúñ ñëó÷âàùîòî ñå â Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ è ÷å ñúäáàòà íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” èçèãðàâà ðîëÿ çà àêòèâèçèðàíåòî íà êëèðà â çàùèòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè.

Ïðåç 2002 ã. Ìåæäóíàðîäíèÿò öåíòúð ïî ïðîáëåìèòå íà ìàëöèíñòâàòà èçäàâà îáåìèñòàòà aíîòèðàíà áèáëèîãðàôèÿ íà Æàê Åñêåíàçè è Àëôðåä Êðèñïèí „Åâðåèòå ïî áúëãàðñêèòå çåìè”, îáõâàùàùà 1917 çàãëàâèÿ è 536 ñòð. Â íåÿ ñþæåòúò çà äåïîðòàöèÿòà å èçâåäåí â ïðåäìåòíèÿ ïîêàçàëåö ñàìîñòîÿòåëío êàòî „èçñåëâàíå”, íî òîé ïðèñúñòâà ìíîãî áëåäî ñàìî ñúc 7 îò îïèñàíèòå èçäàíèÿ[29].

Ñ îãëåä íà íàøàòà òåìà îò îñîáåíî çíà÷åíèå å èçäàäåíèÿò îò Åìè Áàðóõ ïðåç 2003 ã. íà àíãëèéñêè åçèê ñáîðíèê[30]. Â íåãî Å. Áàðóõ íàñòîÿâà, ÷å „äîðè è äíåñ ìíîãî áúëãàðñêè ïîëèòèöè, êàêòî è ãîëÿìà ÷àñò îò îáùåñòâåíîñòòà, íå ñà ãîòîâè íåïðåäóáåäåíî äà ïðèåìàò ôàêòà, ÷å Áúëãàðèÿ å ñúó÷àñòíèê â óáèéñòâîòî íà åâðåèòå îò Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ”[31]. Îñîáåíî âíèìàíèå çàñëóæàâà ïîìåñòåíèÿò â òîçè òîì òåêñò íà Ëèëÿíà Äåÿíîâà, ïîñâåòåí íà ïðèñúñòâèåòî íà òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà â áúëãàðñêèòå ó÷åáíèöè. Âúâåäåí å è ïðîáëåìúò çà íåãàöèîíèçìà, êàòî Äåÿíîâà îòáåëÿçâà ñ òðåâîãà ôàêòà, ÷å ïîÿâàòà â Áúëãàðèÿ íà åìáëåìàòè÷íîòî èìå íà ôðåíñêèÿ íåãàöèîíèñò Ðîáåð Ôîðèñîí ìèíàâà áåçïðîáëåìíî. Òÿ îáðúùà âíèìàíèå è íà ôàêòà, ÷å â Áúëãàðèÿ ñëåä 1989 ã. 13% îò àíêåòèðàíè îò íåÿ ñòóäåíòè íàñòîÿâàò äà íå ñå ãîâîðè çà „ñïàñÿâàíå” íà åâðåèòå, òúé êàòî òåçè îò „íîâèòå çåìè” ñà äåïîðòèðàíè. Ïîä÷åðòàâà, ÷å â ó÷åáíèöèòå å ïîñòàâåí àêöåíò íà ñïàñÿâàíåòî íà åâðåèòå îò Áúëãàðèÿ, äîêàòî òåìàòà çà Õîëîêîñòà

85

[25] Ò î ø ê î â à, Â. Ôðàãìåíòè îò èñòîðèÿòà íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ, Ñ., Äðóæåñòâî çà äðóæáà „Áúëãàðèÿ-Èçðàåë”, 1997.[26] H a k o v, D. The Fate of the Bulgarian Jews during World War II. – Études balkaniques, 1998, Nos 3-4, 122-130.[27] Ï à ó í î â ñ ê è, Â., É. È ë è å ë. Åâðåèòå â Áúëãàðèÿ ìåæäó óíèùîæåíèåòî è ñïàñåíèåòî. Ñ., 2000.

[28] Ãëàñîâå â çàùèòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Ïðîòîêîëè íà Ñâåòèÿ Ñèíîä íà Áúëãàðñêàòà ïðàâîñëàâíà öúðêâà ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ (1940-1944). Ñúñòàâèòåëè Àëáåíà Òàíåâà è Âàíÿ Ãåçåíêî. Ñ.: ÃÀË-ÈÊÎ, Öåíòúð çà Åâðåéñêè Èçñëåäâàíèÿ ïðè ÑÓ „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”. 2002[29] Åâðåèòå ïî áúëãàðñêèòå çåìè, ñ. 520.[30] History and Memory. Bulgaria: Facing the Holocaust. Edited by Emmy Barouh.Sofia: Open Society Foundation.2003.[31] B a r o u h, E. The Convinient Clichés of Remembrance. – In& History and Memory. 33-44.

ДОКУМЕНТИ


å ïåðèôåðíà[32]. Â èçäàíèåòî ñà ïîìåñòåíè ñïîìåíèòå íà ðåæèñüîðà Àíæåë Âàãåíùàéí, êîéòî ïî âðåìå íà âîéíàòà å ñòàíàë ñâèäåòåë íà ïðèäâèæâàíåòî íà âëàêîâåòå ñ äåïîðòèðàíèòå åâðåè. Òîé îñíîâàòåëíî íàñòîÿâà, ÷å â îïåðàöèÿòà ïî „âäèãàíåòî” íà åâðåèòå íå ó÷àñòâàò ãåðìàíñêè ÷àñòè, à åäèíñòâåíî áúëãàðñêè âîéíèöè è ïîëèöèÿ[33].

Ïðåç 2004 ã. èçëèçà êíèãàòà íà Èâàí Õàäæèéñêè, ïîñâåòåíà íà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”[34]. Â èçäàíèåòî ñà ïðîñëåäåíè ïîäðîáíîñòè îò „àêöèÿòà” è ñà ïîìåñòåíè ðåäèöà ôàêñèìèëåòà íà îðèãèíàëíè äîêóìåíòè. Àâòîðúò ïîä÷åðòàâà, ÷å „ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ ïî òîâà âðåìå å ðåøàâàíà îò áúëãàðñêàòà âèñøà è ìåñòíà àäìèíèñòðàöèÿ”. Îáÿâÿâà ñå êàòåãîðè÷íî ñðåùó îíåâèíÿâàíåòî íà Áîðèñ ²²² è Ôèëîâ ÷ðåç òâúðäåíèåòî, ÷å òå ñà äåéñòâàëè ïîä ÷óæä íàòèñê â èçïúëíåíèå íà ÷óæäà âîëÿ è ðåøåíèÿ. Íàñòîÿâà, ÷å â ïðèñúåäèíåíèòå ðàéîíè ñà äåéñòâàëè áúëãàðñêè çàêîíè è ðàçïîðåäáè.

Ïðåç ñúùàòà ãîäèíà Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ èçäàâà ñïîìåíèòå íà Äèìèòúð Ïåøåâ[35], êàòî ïðèäðóæàâà òåêñòà íà áúëãàðñêèÿ ïîëèòèê ñ âñòúïèòåëíà ñòóäèÿ, çàñëóæàâàùà îñîáåíî âíèìàíèå. Í. Ïîïïåòðîâ ïîñòàâÿ òåðìèíà „ñïàñåíèå” â êàâè÷êè, ñ êîåòî ñå äèñòàíöèðà îò òðàäèöèîííî âëàãàíèÿ â íåãî ñìèñúë. Òîé èçðè÷íî ïîä÷åðòàâà, ÷å äåïîðòàöèÿòà å íåèçáåæåí ðåçóëòàò îò ïîëèòèêàòà íà áúëãàðñêèòå óïðàâëÿâàùè ñðåäè, êàêòî è îò äåéñòâèÿòà íà ïàðëàìåíòà è ïðàâèòåëñòâîòî, çàïî÷íàëè ñ ïðèåìàíåòî íà Çàêîíà çà çàùèòà íà íàöèÿòà è ïîñëåäâàëèòå ãî ðåïðåñèâíè çàêîíè. Îñîáåíî âíèìàíèå ñå îáðúùà íà ïðèåòèòå îò ïðàâèòåëñòâîòî

ïîðåäèöà îò ïîñòàíîâëåíèÿ, îðãàíèçèðàëè äåïîðòèðàíåòî[36].

Ïðîáëåìúò çà äåïîðòàöèÿòà å çàñåãíàòà â èçäàäåíèÿ ïðåç 2007 ã. ñáîðíèê ñ èçñëåäâàíèÿ è äîêóìåíòè „Îáðå÷åíè è ñïàñåíè. Áúëãàðèÿ â àíòèñåìèòñêàòà ïðîãðàìà íà Òðåòèÿ Ðàéõ”[37], ñúäúðæàùî èçñëåäâàíèÿ è äîêóìåíòè. Â íåãî ñà ïóáëèêóâàíè ìàòåðèàëè îò ÷óæäè àðõèâè, êàòî îñâåí ñïîìåíàòîòî ñïîðàçóìåíèå Äàíåêåð - Áåëåâ òóê ñà ïîìåñòåíè äîêëàäè íà ïðåäñòàâèòåëè íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè è ðàçëè÷íè íåìñêè äèïëîìàòè, êîèòî ñúäúðæàò öåííà èíôîðìàöèÿ çà îðãàíèçàöèÿòà è ïðîâåæäàíåòî íà äåïîðòàöèÿòà íà ìàêåäîíñêèòå è òðàêèéñêèòå åâðåè. Íà ïðàêòèêà ñòàâà äóìà çà ìàòåðèàëè, ãîëÿìà ÷àñò îò êîèòî ñà âå÷å èçâåñòíè îò öèòèðàíè ïî-ãîðå èçäàíèÿ[38]. Ïîñòàâåí å ñèëåí àêöåíò âúðõó àíòèñåìèòèçìà â Åâðîïà è àíòèåâðåéñêàòà ïîëèòèêà â Ãåðìàíèÿ, îêàçàëà âëèÿíèå â Áúëãàðèÿ. Â èçäàíèåòî ñå òúðñè áàëàíñúò íà òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” ñ äàííèòå çà àêöèèòå â ïîëçà íà åâðåèòå â „ñòàðèòå çåìè”, êàêòî è ñ òåçè çà íàòèñêà âúðõó áúëãàðñêîòî ïðàâèòåëñòâî îò íåìñêà ñòðàíà.

Ïðåç ñúùàòà ãîäèíà â Ïîëøà èçëèçà îò ïå÷àò ñòàòèÿòà íà Þëèíà Äàäîâà, êîÿòî ïðîñëåäÿâà ÷àñò îò äåáàòà îòíîñíî ñúäáàòà íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ è îòêðèòî ãîâîðè çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà çà ñëó÷èëîòî ñå â „íîâèòå çåìè” ”[39].

Òåìàòà çà „ñïàñåíèåòî” ïðîäúëæàâà äà äîìèíèðà íàä òàçè çà äåïîðòàöèÿòà è â ïóáëèêóâàíàòà ïðåç 2008 ã. êíèãà íà Äîðà Êàë÷åâà, ïîñâåòåíà ñïåöèàëíî íà ïðîáëåìà çà Õîëîêîñòà[40]. Âúïðåêè ÷å â íåÿ àêöåíòúò ñå ïîñòàâÿ ãëàâíî íà ðåïðåñèèòå

86

[32] D e y a n o v a, L. Postcommunist Negationism. – In: History and Memory,128-142; Ïî òåçè âúïðîñè âæ. ñúùî è Ä å ÿ í î â à, Ë. Êúì êîíñòðóèðàíåòî íà åâðåèíà êàòî âðàã (ìåäèéíè ñòðàòåãèè íà èçîáðàçÿâàíå íà åâðåèíà êàòî äðóã è “îáðàçè íà âðàãà” ïðåç 2003 – òà ãîäèíà â Áúëãàðèÿ).-Àíòèñåìèòèçúì â Áúëãàðèÿ äíåñ. Ñúñò. Àëôðåä Êðèñïèí. Ñ.: Êîëèáðè, 2004; Ä å ÿ í î â à, Î÷åðòàíèÿ íà ìúë÷àíèåòî. Ñ.: Èçä. ÊÕ, 2009, 152-169.[33] W a g e n s t e i n, A. Collective Memory: The Bulgarian Case. – In: History and Memory. 71-81.[34] Õ à ä æ è é ñ ê è, È. Ñúäáàòà íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå â Áåëîìîðñêà �ðàêèÿ, Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Þãîçàïàäíà Áúëãàðèÿ ïðåç 1941-1944. Äóïíèöà, 2004.[35]Ï å ø å â, Ä. Ñïîìåíè. Ñúñòàâèòåëñòâî, êîìåíòàð, áåëåæêè Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ. Ñ.: Èçäàòåëñòâî „Ãóòåíáåðã”. 2004.

[36] Ïàê òàì, ñ. 15 îò ïðåäãîâîðà íà Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ.[37] Îáðå÷åíè è ñïàñåíè. Áúëãàðèÿ â àíòèñåìèòñêàòà ïðîãðàìà íà Òðåòèÿ ðàéõ. Èçñëåäâàíèÿ è äîêóìåíòè. Ñúñòàâèòåëè Â. Òîøêîâà, Ì. Êîëåâà, Ä. Êîåí, È. Ãåçåíêî, À. Òàíåâà, Á. Äè÷åâ, È. Õàäæèéñêè. Ñ.: Ñèíåâà 2007.[38] Âæ. ïî-ãîðå áåë.8 è 12.[39] D a d o w a, J. Ocalenie bu�garskich �ydów. Pomi�dzy mitem a rzeczywisto�ci�. Â: Goszczynska, J., G. Szwat-Gylybowa (Ed.). Przemilczenia w relacjach mi�dzykulturowych, Warszawa, Insty-tut Slawistyki PAN, Instytut Slawistyki Zachodniej i Po�udniowej Uniwersytetu Warszawskiego, 2008, s. 213-228; Ñòàòèÿòà èçëèçà íà áúëãàðñêè åçèê ïðåç 2012 ã. ( Äàäîâà-Ì è õ à é ë î â à, Þ. Ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè - ìåæäó ìèòîâåòå è ðåàëíîñòòà.- Èñòîðè÷åñêî áúäåùå, 2011, 1-2, 162-177.)

ДОКУМЕНТИ

ñïðÿìî åâðåèòå â îñòàíàëèòå ñòðàíè- ñúþçíèöè íà Ãåðìàíèÿ, òóê ïðèñúñòâà ðàçêàç çà ïîäãîòîâêàòà è îñúùåñòâÿâàíåòî íà äåïîðòàöèÿòà íà ìàêåäîíñêèòå è òðàêèéñêèòå åâðåè ñ ó÷àñòèåòî íà áúëãàðñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ è ïîëèöèÿ.

Ïðàâíèòå àñïåêòè íà èíòåðåñóâàùèÿ íè ïðîáëåì ñà ïîëó÷èëè ÷àñòè÷íî îñâåòëåíèå â èçäàäåíèÿ ïðåç 2010 ã. ñáîðíèê îò íîðìàòèâíè àêòîâå[41]. Âñòúïèòåëíàòà ñòóäèÿ êúì èçäàíèåòî å íà þðèñòà Äèìèòúð Òîêóøåâ, êîéòî íàñî÷âà âíèìàíèåòî ñè èçöÿëî âúðõó ìîòèâà çà ñúïðîòèâàòà îò ñòðàíà íà áúëãàðñêàòà îáùåñòâåíîñò ñðåùó òîâà íàëîæåíî ñïîðåä íåãî îòâúí çàêîíîäàòåëñòâî, êàòî ñå íàñòîÿâà, ÷å àíòèñåìèòèçìúò íÿìà ñîöèàëíà áàçà â Áúëãàðèÿ. Ãîâîðåéêè çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è Ìàêåäîíèÿ, àâòîðúò ïîä÷åðòàâà: „ôàêòè÷åñêè „íîâèòå çåìè” áÿõà ïðèñúåäèíåíè êúì Öàðñòâî Áúëãàðèÿ è ïðåäñòàâëÿâàò åäíî öÿëî. Â òÿõ ñå óñòàíîâÿâàò îðãàíèòå íà áúëãàðñêàòà àäìèíèñòðàòèâíà, âîåííà, ïîëèöåéñêà è ñúäåáíà âëàñò. Ñúäèëèùàòà ïðàâîðàçäàâàò â èìåòî íà Áîðèñ ²²²”. Òàì „ñå âúâåæäà èçöÿëî áúëãàðñêî çàêîíîäàòåëñòâî, âêëþ÷èòåëíî è âñè÷êè àíòèåâðåéñêè çàêîíè è ïîäçàêîíîâè àêòîâå.”

Â êðàÿ íà 2010 ã. Âàíÿ Ãåçåíêî ïóáëèêóâà â ñï. „La Estreya” ñòàòèÿ çà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè, â êîÿòî îòíîâî óäàðåíèåòî å âúðõó ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè, êàòî ñå òâúðäè: „â óñëîâèÿòà íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà (è òî êàòî ñúþçíèê íà Òðåòèÿ ðàéõ) ìàëêà Áúëãàðèÿ ñïàñÿâà ñâîèòå åâðåè, âúïðåêè ÷å ÷ðåç ñëîæíèòå âúíøíîïîëèòè÷åñêè ìàíåâðè ñå îêàçâà ñúó÷àñòíèê â äåïîðòèðàíåòî íà åâðåèòå îò „íîâîîñâîáîäåíèòå çåìè”, òúé êàòî òå íèêîãà íå âëèçàò â íåéíèòå ãðàíèöè. Ïðåç öåëèÿ ïåðèîä íà äåéñòâèå íà ÊÅÂ õèëÿäè áúëãàðè, âîäåíè íå ñàìî îò ÷óâñòâîòî íà òîëåðàíòíîñò, íî è îò äúëã è ïî ñúâåñò îêàçâàò ïîìîù íà ñúãðàæäàíèòå ñè åâðåè” [42]. Òîçè

ïðèìåð èëþñòðèðà ìíîãî êðàñíîðå÷èâî àêòóàëíàòà ïîçèöèÿ íà ÷àñò îò êîëåãèÿòà êúì ïðîáëåìà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Åãåéñêà Òðàêèÿ. Çàñëóæàâà äà ñå ïîä÷åðòàå, ÷å êúì ñúùèÿ áðîé íà „La Estreya” å ïóáëèêóâàíî ïðèëîæåíèå, ñúäúðæàùî íÿêîëêî îò îñíîâíèòå äîêóìåíòè, ñâúðçàíè ñ äåïîðòàöèÿòà íà òðàêèéñêèòå è ìàêåäîíñêèòå åâðåè.

Ìíîãî õàðàêòåðíà å è òåçàòà, èçëîæåíà â èçäàäåíàòà ïðåç 2009 ã. „Èñòîðèÿ íà áúëãàðèòå”. Òóê òîãàâàøíèÿò äèðåêòîð íà Èíñòèòóòà ïî èñòîðèÿ ïðè ÁÀÍ Ãåîðãè Ìàðêîâ äîñëîâíî òâúðäè:„åâðåèòå îò íîâèòå ïðåäåëè ñà ïîæåðòâàíè çà ñïàñåíèåòî íà 47 250 åâðåè îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Öàðñòâîòî.”[43] Ñðåä ïóáëèêàöèèòå, êîèòî çàñÿãàò òàçè ïðîáëåìàòèêà, ùå ñïîìåíà è ñòàòèÿòà íà Íèêîëàé Ïîïïåòðîâ[44], â êîÿòî ñå îñïîðâà òåçàòà çà „ñïàñåíèåòî” íà áúëãàðñêèòå åâðåè è ñå íàñòîÿâà çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè”. Í. Ïîïïåòðîâ îáðúùà âíèìàíèå è íà íåãëèæèðàíàòà îò áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ òåìà çà åâðåéñêèòå òðóäîâè ëàãåðè[45].

Äåïîðòàöèÿòà íà ìàêåäîíñêèòå è òðàêèéñêèòå åâðåè å ñúâñåì áåãëî çàñåãíàòà â òåêñòà íà Ðóìÿíà Ìàðèíîâà-Õðèñòèäè, îòïå÷àòàí íà ãðúöêè åçèê ïðåç 2011 ã. ïîä çàãëàâèå „Îòíîøåíèåòî êúì åâðåèòå â Áúëãàðèÿ ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà: åâðîïåéñêî èçêëþ÷åíèå”[46]. Âúïðåêè ÷å òåêñòà òðåòèðà ãëàâíî çàñòúïíè÷åñòâîòî íà áúëãàðèòå â ïîëçà íà åâðåèòå, òóê ïðèñúñòâà è ðàçêàç çà ïîäãîòîâêàòà è îñúùåñòâÿâàíåòî íà äåïîðòàöèÿòà îò „íîâèòå çåìè” ñúñ ñúäåéñòâèåòî íà áúëãàðñêàòà àäìèíèñòðàöèÿ è ïîëèöèÿ.

87

[40] Ê à ë ÷ å â à, Ä. Õîëîêîñòúò â Òðåòèÿ Ðàéõ è íåãîâèòå ñúþçíèöè. Ñ.: Äèìè 99. 2008. 117.[41] Àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî è íåãîâîòî ïðåîäîëÿâàíå (1942-1945). Ñúñòàâèòåë Ïåòêî Äîá÷åâ, Ñ.:Ôåíåÿ, 2010.[42] Ã å ç å í ê î, Â. Ñúçäàâàíå è äåéíîñò íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Èíñòèòóöèÿòà, êîÿòî òðÿáâàøå äà îñúùåñòâè Áúëãàðñêèÿ Õîëîêîñò. - La Estreya, ñïèñàíèå çà åâðåéñêà èñòîðèÿ, èçêóñòâî, êóëòóðà, 2010, áð. 4, 17.

[43] Èñòîðèÿ íà Áúëãàðèòå, ò. 3: Îò Îñâîáîæäåíèåòî (1878) äî êðàÿ íà Ñòóäåíàòà âîéíà (1989). Ñ.: Òðóä, 2009, 268.[44] Ï î ï ï å ò ð î â, Í. Áúëãàðñêîòî îáùåñòâî è åâðåèòå (1879-1944): îáùà ïîñòàíîâêà. (Â: Ïîìîùíè èñòîðè÷åñêè äèñöèïëèíè ò. VII. Åâðàçèéñêè õîðèçîíòè: ìèíàëî è íàñòîÿùå. Ñáîðíèê â ÷åñò íà ïðîô. ä.è.í. Âàëåðè Ñòîÿíîâ. Ñ.: Èíñòèòóò çà èñòîðè÷åñêè èçñëåäâàíèÿ – ÁÀÍ, 2011, 280-301,[45] Ï î ï ï å ò ð î â, Í. (Ðåöåíçèÿ íà êíèãàòà)”Zwischen grossen Erwartungen und bösem Erwachen. Juden, Politik und Antisemitis-mus in Ost und Südosteuropa 1918-1945”. D. Dahlmann, A. Hill-brenner. 2007.- Èñòîðè÷åñêî áúäåùå, 2010, 1-2, 289-292.[46]

ДОКУМЕНТИ


Äåïîðòàöèÿòà å çàñåãíàòà è â ìîíîãðàôè÷íîòî èçñëåäâàíå íà Ðóìåí Àâðàìîâ,[47] ïîñâåòåíî íàé-âå÷å íà èêîíîìè÷åñêèòå ðåïðåñèè íàä åâðåéñêàòà îáùíîñò â Áúëãàðèÿ. Àâòîðúò îòõâúðëÿ óïîòðåáàòà íà òåðìèíà „ñïàñåíèå” êàòî íàñòîÿâà, ÷å „âúïðåêè ÷å ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò åâðåèòå ïîä âëàñòòà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà äà çàïàçâàò æèâîòà ñè, ïðåäñòàâàòà çà „ñïàñåíèå” òðóäíî ñå ñúâìåñòÿâà ñ äåïîðòèðàíåòî íà òåçè îò Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ êúì íàöèñòêèòå ëàãåðè çà èçòðåáëåíèå, ñ òîòàëíîòî îòíåìàíå íà ãðàæäàíñêè ïðàâà, èçñåëâàíåòî è áðóòàëíîòî èêîíîìè÷åñêî ëèêâèäèðàíå íà áëèçî 50-òå õèëÿäè îò „ñòàðèòå ïðåäåëè” íà Áúëãàðèÿ”.Äåïîðòàöèÿòà íà òðàêèéñêèòå è ìàêåäîíñêèòå åâðåè ñå ñïîìåíàâà ëàêîíè÷íî è â èçëåçëèÿ ïðåç 2012 ã. äåâåòè òîì îò ìíîãîòîìíîòî àêàäåìè÷íî èçäàíèå íà èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ[48]. Íà íåÿ ñà ïîñâåòåíè èçëåçëèòå îò ïå÷àò ïðåç ñúùàòà ãîäèíà ïóáëèêàöèè íà Ñïàñ Òàøåâ, â êîèòî ñå íàñòîÿâà, ÷å äåïîðòàöèÿòà å äåëî íà Ãåðìàíèÿ è ïîñëóøíèÿ é Áåëåâ, à „ñïàñåíèåòî” – íà Áîðèñ ²²²[49]. Íà ïðàêòèêà àâòîðúò íå èçïîëçâà íèêàêâà íîâà äîêóìåíòàöèÿ, à èçöÿëî ñå îïèðà íà âå÷å èçâåñòíè ôàêòè, òâúðäåéêè íåîñíîâàòåëíî, ÷å ïðîáëåìúò íå å èçñëåäâàí îò áúëãàðñêàòà èñòîðèîãðàôèÿ.

Íàêðàÿ ùå ñïîìåíà ðàçãëåæäàíåòî íà ñþæåòà çà äåïîðòàöèÿòà íà ìàêåäîíñêèòå è òðàêèéñêèòå åâðåè â èçäàíèÿ, äåëî íà ÷óæäè àâòîðè, èçëåçëè íà áúëãàðñêèÿ åçèê èëè â Áúëãàðèÿ. Ïðåç 1952 ã. Áåíèàìèí Àðäèòè èçäàâà â Òåë Àâèâ êíèãà íà áúëãàðñêè åçèê, íîñåùà ïîñâåùåíèåòî „Â ïàìåò íà èçáèòèòå åâðåè îò Áåëîìîðèåòî, Ìàêåäîíèÿ è Ïèðîò”[50]. Èçïîëçâàíè ñà ìàòåðèàëèòå, ïóáëèêóâàíè îò Í. Ãðèíáåðã ïðåç 1945 ã., êàêòî è ìàòåðèàëè îò Íàðîäíèÿ ñúä. Àðäèòè íàñòîÿâà çà ðîëÿòà íà Áîðèñ ²²² íà „ñïàñèòåë” è îáâèíÿâà çà ñëó÷èëîòî ñå â „íîâèòå çåìè” „ñàäèñòà Áåëåâ” è Ãåðìàíèÿ. Äåïîðòàöèÿòà å çàñåãíàòà â

èçäàäåíàòà â Èçðàåë íà áúëãàðñêè åçèê ïðåç 1961 ã. îò Íàòàí Ãðèíáåðã êíèãà, íî â íåÿ àêöåíòúò å ïîñòàâåí èçöÿëî âúðõó ãåðìàíñêàòà ïîëèòèêà ïî îòíîøåíèå íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ[51]. Ïðåç 1991 ã. ñå ïîÿâÿâà êíèãàòà íà Íèð Áàðóõ „Îòêóïúò. Öàð Áîðèñ è ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè”[52], â êîÿòî òîé çàùèòàâà òåçàòà, ÷å áúëãàðñêèòå åâðåè ñà ñïàñåíè îò ëàãåðèòå íà ñìúðòòà áëàãîäàðåíèå íà íàòèñêà íà ìàñèòå, à âèíàòà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðèåòî è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ å èçöÿëî íà Áîðèñ ²²². Çàñëóæàâà äà ñå îòáåëåæè, ÷å ïðåäãîâîðúò êúì èçäàíèåòî å íàïèñàí îò Æåëþ Æåëåâ. Â ãëàâàòà ïîä íàäñëîâ „Êîøìàð â Òðàêèÿ” äî áúëãàðñêàòà ÷èòàòåëñêà ïóáëèêà äîñòèãà ïðåç 1999 ã. è ðàçêàçúò çà äåïîðòàöèÿòà íà òðàêèéñêèòå è ìàêåäîíñêè åâðåè íà èçðàåëñêèÿ èñòîðèê Ìèõàåë Áàð-Çîàð, êîéòî ñå áàçèðà íà äîêóìåíòàöèÿòà, ïóáëèêóâàíà îò Íàòàí Ãðèíáåðã. Â íàñèòåíèÿ ñ åìîöèè òåêñò íà Áàð-Çîàð àêöåíòúò å ïîñòàâåí âúðõó ðîëÿòà íà áúëãàðñêàòà îáùåñòâåíîñò è íàé-âå÷å Äèìèòúð Ïåøåâ. Òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Áåëîìîðèåòî è Ìàêåäîíèÿ å ðàçãëåäàíà â èçäàäåíàòà ïðåç 1999 ã. êíèãà íà èòàëèàíñêèÿ æóðíàëèñò Ãàáðèåëå Íèñèì, ïîñâåòåíà íà Äèìèòúð Ïåøåâ[53]. Íèñèì íàñòîÿâà, ÷å äåïîðòàöèÿòà å èçâúðøåíà ñúñ ñúãëàñèåòî íà Ôèëîâ è áúëãàðñêèÿ ìîíàðõ, êîèòî ñà èìàëè, ñïîðåä íåãî, âúçìîæíîñòòà, àêî ñà æåëàåëè, äà ñïðàò âëàêîâåòå íà ñìúðòòà ïðåç äâåòå ñåäìèöè, â êîèòî òå ñà áèëè íà áúëãàðñêà òåðèòîðèÿ. Íà äåïîðòàöèÿòà íà òðàêèéñêèòå è ìàêåäîíñêèòå åâðåè å ïîñâåòåíà åäíà ãëàâà îò ïóáëèêóâàíàòà ïðåç 2007 ã. îò Èçäàòåëñòâîòî íà ÁÀÍ ìîíîãðàôèÿ íà ðóñêèòå èçñëåäîâàòåëè Ëàðèñà Äóáîâà è Ãåîðãèé ×åðíÿâñêèé, êîèòî èçïîëçâàò áîãàò äîêóìåíòàëåí ìàòåðèàë îò áúëãàðñêèòå àðõèâîõðàíèëèùà[54]. Ïðåç 2008 ã. èçëèçà îò ïå÷àò íà áúëãàðñêè åçèê êíèãàòà íà èçðàåëñêèÿ èñòîðèê Øëîìî Øåàëòèåë[55], ñúäúðæàùà îòäåëåí ïàðàãðàô, ïîñâåòåí íà äåïîðòàöèÿòà íà òðàêèéñêèòå

88

[47] À â ð à ì î â, Ð. „Ñïàñåíèå” è ïàäåíèå. Ìèêðîèêîíîìèêà íà äúðæàâíèÿ àíòèñåìèòèçúì â Áúëãàðèÿ 1940-1944 ã. Ñ.: Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, 2012.[48] Èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ, ò. 9, Ñ.: Àêàäåìè÷íî èçäàòåëñòâî „Ìàðèí Äðèíîâ”, 2012, ñ. 435.[49] Ò à ø å â, Ñ. Äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðèåòî. Ôàêòè è ìèòîâå. Ñ.: Ìàêåäîíñêè íàó÷åí èíñòèòóò, 2012; ñúùèÿò. Äåïîðòàöèÿòà íà åâðåèòå îò Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ è ñúâðåìåííèòå èçìåðåíèÿ íà ïðîáëåìà. – Ìàêåäîíñêè ïðåãëåä, 2012, ò. ÕÕÕV, ¹ 1, 7-39.[50] À ð ä è ò è , Á. Ðîëÿòà íà öàð Áîðèñ ²²² ïðè èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò Áúëãàðèÿ. Òåë Àâèâ, 1952.

[51] Ã ð è í á å ð ã, Í. Õèòëåðèñòêèÿò íàòèñê çà óíèùîæàâàíå íà åâðåèòå îò Áúëãàðèÿ. Òåë Àâèâ: Àìàë, 1961.[52] Á à ð ó õ, Í. Îòêóïúò. Öàð Áîðèñ è ñúäáàòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè. Ñ.: Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî,1991.[53] Í è ñ è ì, Ã. ×îâåêúò, êîéòî ñïðÿ Õèòëåð. Èñòîðèÿòà íà Äèìèòúð Ïåøåâ, ñïàñèë åâðåèòå íà åäíà íàöèÿ.Ñ.: Íàðîäíî ñúáðàíèå íà Ðåïóáëèêà Áúëãàðèÿ, 1999.[54] Ä ó á î â à, Ë., Ã. × å ð í ÿ â ñ ê è é, Îïûò áåäû è âûæèâàíèÿ, Ñ.: Èçäàòåëñòâî „Ìàðèí Äðèíîâ”, 2007[55] Ø å à ë ò è å ë, Ø. Îò ðîäèíà êúì îòå÷åñòâî. Åìèãðàöèÿ è íåëåãàëíà èìèãðàöèÿ îò è ïðåç Áúëãàðèÿ â ïåðèîäà 1939-1949. Ñ.:Óíèâåðñèòåòñêî èçäàòåëñòâî „Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, 2008.

ДОКУМЕНТИ

è ìàêåäîíñêèòå åâðåè. Èçëîæåíèåòî íà ñúáèòèÿòà å îáåêòèâíî è òî ñå áàçèðà íà áîãàòà èçâîðîâà áàçà îò äîêóìåíòè îò áúëãàðñêè àðõèâè, îò àðõèâà íà ßä Âàøåì è ìåìîàðíà ëèòåðàòóðà.

Áåç äà ñå ñïèðàì ïîäðîáíî íà ãîëÿìàòà òåìà çà ðîëÿòà íà ó÷èëèùíàòà èíñòèòóöèÿ, òóê ùå ñå îãðàíè÷à äà ñïîìåíà ñàìî, ÷å â ó÷èëèùíèòå ó÷åáíèöè ñëåä 1944 ã. åäèíñòâåíî ïðåç 1946 ã. ñå ñïîìåíàâà çà äåïîðòèðàíèòå 11 410 äóøè, à ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè ñå ãîâîðè ñàìî çà „ñïàñåíèòå” åâðåè[56]. Òåìàòà çà äåïîðòàöèÿòà ïðèñúñòâà áëåäî â ó÷åáíèêà ïî èñòîðèÿ îò 1993 ã., â êîéòî ñå êàçâà: „Ïðåç ìåñåö ìàðò îêîëî 11 400 åâðåè îò Òðàêèÿ, Ìàêåäîíèÿ è Ïèðîòñêî ñà äåïîðòèðàíè â Ïîëøà. Îñâåí âñè÷êî äðóãî òîâà îùå âåäíúæ äîêàçâà êîëêî êðåõúê å áúëãàðñêèÿò ñóâåðåíèòåò è êîëêî íåçäðàâî ñêðåïåíè çà áúëãàðñêàòà äúðæàâà ñà „íîâèòå òåðèòîðèè”[57].

Êðàòêîòî ìè èçëîæåíèå ïîêàçâà, ÷å ó íàñ ñúùåñòâóâàò äâà ïàðàëåëíè ðàçêàçà çà ñëó÷èëîòî ñå â íà÷àëîòî íà ìàðò 1943 ã. – åäèíèÿò, êîéòî íàñòîÿâà çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêèÿ ìîíàðõ è óïðàâëÿâàùèòå ñðåäè è äðóãèÿò, êîéòî îòõâúðëÿ ñúó÷àñòèåòî íà áúëãàðñêèòå âëàñòè â òîâà ïðåñòúïëåíèå. Öèòèðàíèòå çàãëàâèÿ äàâàò îñíîâàíèå äà ñå òâúðäè, ÷å èíòåðåñóâàùèòå ñå áèõà ìîãëè, àêî æåëàÿò, äà ïîëó÷àò äîñòàòú÷íî ïúëíà èíôîðìàöèÿ çà êîíêðåòíèòå ôàêòè è íÿìàìå îñíîâàíèå äà ñìÿòàìå, ÷å òîâà å òåìà–òàáó. Òÿ îáà÷å î÷åâèäíî å ñðåä òåìèòå, âúðõó êîèòî, ïî äóìèòå íà Ìàðê Ôåðî, å õâúðëåíî ñâåíëèâîòî áóëî íà „ìúë÷àíèåòî”, çàêðèâàùî „ñåìåéíèòå òàéíè, êàêâèòî èìà âñÿêà èíñòèòóöèÿ è âñÿêà íàöèÿ”[58]. Ñúùåâðåìåííî ñðåä ÷àñò îò èñòîðèöèòå ïðîäúëæàâà äà äîìèíèðà ìíåíèåòî, ÷å Âàðäàðñêà

Ìàêåäîíèÿ è Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, îòêúäåòî ïî÷òè âñè÷êè åâðåè ñà äåïîðòèðàíè è èçáèòè, ñà ñàìî ïðèñúåäèíåíè è òåçè çåìè íå ìîæå äà ñå ñìÿòàò çà ÷àñò îò Áúëãàðèÿ; ñïîðåä äðóãè àâòîðè òå ñàìî ôîðìàëíî ïðèñúåäèíåíè, òúé êàòî âñúùíîñò ñà ïîä êîìàíäâàíåòî íà ãåðìàíñêèòå ïîëèòè÷åñêè è âîåííè âëàñòè; òúé êàòî åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è Òðàêèÿ íå ñà áúëãàðñêè ãðàæäàíè (çà ðàçëèêà îò åâðåèòå â ñúùèíñêèòå òåðèòîðèè íà Áúëãàðèÿ), íå å áèëî âúçìîæíî äà ñå íàïðàâè íèùî çà òÿõíîòî ñïàñåíèå. Ïðîÿâÿâà ñå òåíäåíöèÿòà çà îíåâèíÿâàíå íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà ñ îïðàâäàíèåòî çà „ñèëíèÿ íàòèñê îòâúí”, à ñúùî ñå èçòúêâà àðãóìåíòúò çà èçèñêâàíèÿòà íà „íàöèîíàëíèòå èíòåðåñè”. Ïàðàëåëíî ñ òåõíèòå ïóáëèêàöèè ñúùåñòâóâàò è äðóãèòå öèòèðàíè òóê, â êîèòî ñå íàñòîÿâà çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêèòå âëàñòè. Î÷åâèäíî å òðóäíî äà ñè ïðåäñòàâèì âúçìîæíîñòòà çà êàêúâòî è äà áèëî äèàëîã ìåæäó òÿõ. Çà ñúæàëåíèå ïðîòåêëèòå ïðåç èçòåêëàòà ãîäèíà íàääóìâàíèÿ â ìåäèèòå ñúñ ñêîïñêèòå èñòîðèöè è ïîëèòèöè âúâ âðúçêà ñ ôèëìà „Òðåòî ïîëóâðåìå” åäâà ëè äîïðèíàñÿò çà ñïîêîéíîòî äîáëèæàâàíå äî òàçè áîëåçíåíà òåìà.

Един издателски проект и възникналите въпроси

Â ìîìåíòà ñ Ðóìåí Àâðàìîâ ïîäãîòâÿìå çà èçäàíèå êîðïóñ îò äîêóìåíòè, ñúõðàíÿâàíè â áúëãàðñêèòå äúðæàâíè àðõèâè è õâúðëÿùè ñâåòëèíà âúðõó äåïîðòàöèÿòà îò „íîâèòå çåìè”. Íà ïúðâî ìÿñòî, òîâà å àðõèâúò íà Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè. Ñòàâà äóìà çà èçêëþ÷èòåëíî áîãàò ïî êîëè÷åñòâî è èíôîðìàöèÿ ôîíä, êîéòî îòðàçÿâà íå ñàìî äåéíîñòòà íà òàçè èíñòèòóöèÿ, íî è íà öÿëàòà äúðæàâà, êàêòî è íà ðàçëè÷íè ëè÷íîñòè è èíñòèòóöèè ïî ìåñòà. Äîêóìåíòèðàíè ñà íîðìàòèâíàòà è ëîãèñòè÷íàòà ïîäãîòîâêà, ïðîâåæäàíåòî íà àêöèÿòà ïî äåïîðòàöèÿòà, êàêòî è ïîñëåäâàëîòî ÿ ðàçãðàáâàíå íà åâðåéñêîòî èìóùåñòâî. Îñâåí ïðàêòèêèòå, îò èçâîðèòå ÿñíî èçïëóâàò è ïðåîáëàäàâàùèòå èäåîëîãèè, õàðàêòåðè, ìàíòàëèòåòè. Çà ñúæàëåíèå, ãèãàíòñêèÿò îáåì íà äîêóìåíòàöèÿòà îò òîçè ôîíä íå ïîçâîëÿâà öÿëîñòíîòî é ïóáëèêóâàíå è ñìå ïðèíóäåíè äà ïîäáåðåì ïðåäñòàâèòåëíè äîêóìåíòè îò íåÿ. Îñâåí òÿõ ùå áúäàò ïóáëèêóâàíè è ìàòåðèàëè îò àðõèâèòå íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúòðåøíèòå ðàáîòè, Áúëãàðñêàòà íàðîäíà áàíêà,

89

[56] D e y a n o v a, L. Postcomunist Negationism. – In: History and Memory. Bulgaria: Facing the Holocaust. Edited by Emmy Barouh.Sofia: Open Society Foundation. 2003. 137-138.[57] Èñòîðèÿ íà Áúëãàðèÿ çà ãèìíàçèàëíàòà ñòåïåí íà îáó÷åíèå íà îáùîîáðàçîâàòåëíèòå è ïðîôåñèîíàëíèòå ó÷èëèùà. Àâòîðñêè êîëåêòèâ. Àâòîð íà ÷àñòòà å Ñ. Ãðúí÷àðîâ. Ñ.: Áóëâåñò 2000, 453. [58] Âæ. ïî ïðîáëåìà çà „ìúë÷àíèÿòà” â èñòîðèÿòà è çà âäèãàíåòî íà „ìúë÷àíèåòî” âúâ Ôðàíöèÿ ïî òåìàòà çà îòãîâîðíîñòòà íà ôðåíñêàòà ñòðàíà çà ïðåñòúïëåíèÿòà ñðåùó åâðåèòå ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà â èñòîðèÿòà: F e r r o, M. L’histoire sous surveillance. Pàris: Calmann-Lévi, 1985, 60; W i e v o r k a, A. Dépor-tation et génocide. Entre la mémoire et l’oubli. 1992; F e r r o, M. Les tabous de l’histoire. Paris: NiL Éditions, 2002, 40suiv.

ДОКУМЕНТИ


Ìèíèñòåðñòâîòî íà ôèíàíñèòå, Ìèíèñòåðñòâîòî íà âúíøíèòå ðàáîòè, Äèðåêöèÿòà íà ïîëèöèÿòà, Ìèíèñòåðñòâîòî íà ïðàâîñúäèåòî, àäìèíèñòðàöèÿòà â „íîâèòå çåìè” è äð. Ùå ñå îïèòàìå äà îòäàäåì ïî÷èò íà äåïîðòèðàíèòå åâðåè, êàòî ïóáëèêóâàìå ïúëíè ñïèñúöè íà åâðåéñêèòå îáùèíè â „íîâèòå çåìè” ñ òåõíèòå ðîæäåíè äàòè è ïðîôåñèè.

Â ïðîöåñà íà ðàáîòàòà âúçíèêíàõà íÿêîè âúïðîñè, ñâúðçàíè ñ óñòàíîâÿâàíåòî íà äîñòîâåðíîñòòà íà èçäèðåíèòå è ïîäãîòâåíè çà ïóáëèêàöèÿ èçâîðè. Î÷åðòà ñå ñåðèîçíèÿò ïðîáëåì äî êàêâà ñòåïåí ìîãàò äà áúäàò èçïîëçâàíè ìàòåðèàëèòå îò Íàðîäíèÿ ñúä. Òàêà íàïðèìåð, ïðè ðàáîòà ñ àðõèâà íà Ñåäìè ñúñòàâ íà Íàðîäíèÿ ñúä èñòîðèêúò ïîïàäà íà ïîêàçàíèÿòà íà À. Âàãåíùàéí, ñïîðåä êîèòî äåïîðòàöèÿòà íà òðàêèéñêèòå è ìàêåäîíñêèòå åâðåè å èçâúðøåíà îò íàöèñòêèòå âîéíèöè, êîåòî å â ïðîòèâîðå÷èå ñ òâúðäåíèÿòà ìó â öèòèðàíèÿ ïî-ãîðå íåãîâ òåêñò è èçÿâëåíèÿ ìó ïî Áúëãàðñêàòà òåëåâèçèÿ ïðåç ìåñåö ìàé 2012 ã. Íåùî ïîâå÷å - òîâà íå îòãîâàðÿ íà êàòåãîðè÷íî óñòàíîâåíèòå ôàêòè, ÷å „âäèãàíåòî” å èçâúðøåíî îò áúëãàðñêèòå âëàñòè.

Äðóã, îñîáåíî ïîêàçàòåëåí, å è ñëåäíèÿò ñëó÷àé: ïðè êðúñòîñâàíåòî íà äàííèòå îò àðõèâèòå ñ òåçè îò äíåâíèöèòå íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ñå îêàçà, ÷å ÷åòèðè ñòðàíèöè ñúñ çàïèñèòå îò çàñåäàíèåòî íà 26 ìàðò 1943 ã., äåíÿò, â êîéòî â Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ñå ïîñòàâÿ íà îáñúæäàíå âúïðîñúò çà äåïîðòàöèÿòà, ëèïñâàò[59]. Íàïðàâåíàòà ïðîâåðêà ïîêàçà, ÷å îò åêçåìïëÿðèòå îò êíèãîõðàíèëèùàòà â Ñîôèÿ – â Íàöèîíàëíà áèáëèîòåêà „Ñâ.ñâ. Êèðèë è Ìåòîäèé”, â äâåòå ÷èòàëíè íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå è â Áèáëèîòåêàòà íà ÁÀÍ ëèïñâàò ñúùèòå ñòðàíèöè. Òåçè ñòðàíèöè ëèïñâàò è îò åêçåìïëÿðèòå íà äíåâíèöèòå â Íàðîäíà áèáëèîòåêà „Èâàí Âàçîâ” â Ïëîâäèâ, â Îêðúæíàòà è â Óíèâåðñèòåòñêàòà áèáëèîòåêà âúâ Âåëèêî Òúðíîâî, êàêòî è âúâ Âàðíåíñêàòà áèáëèîòåêàòà. Íàïðàâåíàòà ïðîâåðêà â Óíèâåðñèòåòñêà áèáëèîòåêà â Ñîôèÿ, â Ñòîëè÷íàòà áèáëèîòåêà, â áèáëèîòåêàòà íà äúðæàâíèòå àðõèâè, â áèáëèîòåêèòå â Ðóñå è Ñëèâåí ïîêàçà,

÷å òàì ïðîñòî ëèïñâà âúïðîñíèÿò òîì. ×åòèðèòå ñòðàíèöè ëèïñâàò è îò ìèêðîôèëìà íà äíåâíèöèòå â Êîíãðåñíàòà áèáëèîòåêà âúâ Âàøèíãòîí[60]. Â èçäàòåëñêîòî êàðå êúì çàïàçåíèòå åêçåìïëÿðè ñå ñúîáùàâà, ÷å êíèãà ²² îò ñòåíîãðàôñêèòå äíåâíèöè „áå îòïå÷àòàíà ïî íîâèÿ ïðàâîïèñ ïðåç 1948 ã. ïîðàäè ðàçðóøàâàíåòî íà Äúðæàâíàòà ïå÷àòíèöà îò âúçäóøíèòå íàïàäåíèÿ ïðåç 1944 ã.”

Естествено първият въпрос, който възниква, е: „Какво са съдържали тези страници?”

Äíåâíèöèòå îò çàñåäàíèÿòà íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå îò íà÷àëíèòå äíè íà ìåñåö ìàðò 1943 ã. íå íîñÿò êàêúâòî è äà áèëî íàìåê, ÷å çàïî÷íàëàòà íà 4 ìàðò äåïîðòàöèÿ íà òðàêèéñêèòå åâðåè å îáñúæäàíà îò äåïóòàòèòå. Åäâà íà 54-òîòî çàñåäàíèåòî íà ÍÑ îò 19 ìàðò 1943 ã. íàðîäíèÿò ïðåäñòàâèòåë îò áèâøàòà Äåìîêðàòè÷åñêàòà ïàðòèÿ Íèêîëà Ìóøàíîâ äúðæè ñëîâî, â êîåòî ïîä÷åðòàâà, ÷å „îò äåñåòèíà äíè íàñàì íèå æèâååì â åäèí îáùåñòâåí ñìóò”. Òîé àëàðìèðà ÷ëåíîâåòå íà ïàðëàìåíòà, ÷å „ñòîòèöè õîðà, äåöà, ïåëåíà÷åòà, áðåìåííè æåíè, ñòàðè õîðà â 3 ÷àñà ïðåç íîùòà ñå èçâàæäàò îò êúùèòå èì è ñå èçïðàùàò â ïîìåùåíèÿ, ïðåäíàçíà÷åíè çà òþòþíåâè ñêëàäîâå, áåç îòîïëåíèå è áåç äà èì ñå äàâà õðàíà”[61]. Îòãîâîðúò íà ìèíèñòúðà íà ïðàâîñúäèåòî Êîíñòàíòèí Ïàðòîâ å, ÷å òåçè õîðà íå ñà áúëãàðñêè ïîäàíèöè. Ñëåäâà 55-òîòî çàñåäàíèå îò 23 ìàðò 1943 ã., íà êîåòî, ñïîðåä äíåâíèêà, äî ìèíèñòúð-ïðåäñåäàòåëÿ è ìèíèñòúð íà âúíøíèòå ðàáîòè è èçïîâåäàíèÿòà Áîãäàí Ôèëîâ å ïîñòúïèëà èíòåðïåëàöèÿ íà íàðîäíèÿ ïðåäñòàâèòåë Ïåòêî Ñòàéíîâ[62]. Â ñâîåòî çàïèòâàíå òîé îïèñâà êàðòèííî ñëó÷èëîòî ñå ñ åâðåèòå, êîèòî â òîçè ìîìåíò ñå òîâàðÿò íà øëåïîâå â Ëîì, è íàñòîÿâà, ÷å „ëèøàâàíåòî îò ñâîáîäà, êàêòî è ïðåäàâàíåòî íàñèëà íà æèâè õîðà – æåíè, ìúæå, ñòàðöè è äåöà íà ÷óæäà äúðæàâà íå å äðåáåí àäìèíèñòðàòèâåí âúïðîñ è òîé íå ìîæå äà ñå ðåøàâà áåç îäîáðåíèåòî íà íàðîäíîòî ñúáðàíèå” è ïîñòàâÿ îñòðî âúïðîñà çà

90

[59] Ñòåíîãðàôñêè äíåâíèöè íà ÕÕV Îáèêíîâåíî Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. ²V ðåäîâíà ñåñèÿ, îòêðèòà íà 28.Õ.1942, çàêðèòà íà 28.²²².1943. Êíèãà ²², çàñåäàíèÿ 20-60. Èçäàíèå íà Âåëèêîòî Íàðîäíî ñúáðàíèå. 58 çàñåäàíèå, ïåòúê, 26 ìàðò 1943. Ëèïñâàò ñòðàíèöèòå îò 1167 äî 1170.

[60] Áëàãîäàðÿ íà Âåíåòà Ãàíåâà, Âëàäèìèð Âëàäîâ, Äèí÷î Êðúñòåâ, Èâàí Ðóñåâ è Íèêîëà Êàçàíñêè, êîèòî ìè îêàçàõà ñúäåéñòâèå çà óñòàíîâÿâàíåòî íà òåçè ëèïñè.[61] Ñòåíîãðàôñêè äíåâíèöè íà ÕÕV Îáèêíîâåíî Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. ²V ðåäîâíà ñåñèÿ, 54 çàñåäàíèå, 19 ìàðò 1943, 1071. Ãîëÿìà ÷àñò îò ðå÷òà íà Ìóøàíîâ å ïóáëèêóâàíà â ñáîðíèêà „Îáðå÷åíè..”, 361-363[62] Ïàê òàì, ñ. 1077.

ДОКУМЕНТИ

91

ïîäàíñòâîòî íà òåçè åâðåè[63]. Èíòåðïåëàöèÿòà íà Ï. Ñòàéíîâ íå ñå ñïîìåíàâà íà çàñåäàíèÿòà íà 23, 24 è 25 ìàðò, êîãàòî ñå îáñúæäàò ðàçëè÷íè òåêóùè âúïðîñè.

Íà 58-îòî çàñåäàíèå îò ïåòúê, 26 ìàðò 1943 ã., òî÷êà ïúðâà îò äíåâíèÿ ðåä å „Èçêàçâàíå íà íåäîâåðèå íà ïîäïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå” - íàðóøèëèÿ ìúë÷àíèåòî îêîëî ñúäáàòà íà åâðåèòå Äèìèòúð Ïåøåâ. Ïðåäëîæåíèåòî çà áëàìèðàíåòî ñå ïðàâè îò äåïóòàòà ä-ð Àòàíàñ Ïîïîâ. Ïðåäñòîè è îäîáðåíèå íà ïîñòàíîâëåíèÿ íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò çà áúðçî óðåæäàíå íà íåîòëîæíè âúïðîñè â „íîâèòå çåìè”. Çàïàçåíèòå ñåäåì íà÷àëíè ñòðàíèöè îò ñòåíîãðàôñêèòå äíåâíèöè ïîçâîëÿâàò äà áúäå ðåêîíñòðóèðàíî îò÷àñòè çàñåäàíèåòî, êàòî ïî òÿõ ÿñíî ëè÷è ãîëÿìîòî íàïðåæåíèå, êîåòî öàðè â òîçè äåí. Äèìèòúð Ïåøåâ ïðàâè îïèò íà íÿêîëêî ïúòè äà âçåìå äóìàòà, íî ïðåäñåäàòåëÿò íà ÕÕV Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå Õðèñòî Êàëôîâ íå ãî äîïóñêà. Ïåòêî Ñòàéíîâ è Íèêîëà Ìóøàíîâ íàïðàçíî ñå îïèòâàò äà ïîïðå÷àò íà ïðîöåäóðàòà ïî áëàìèðàíåòî è äåïóòàòèòå ãëàñóâàò íåäîâåðèå íà Äèìèòúð Ïåøåâ[64]. Êîãàòî ñå ïîñòàâÿ íà îáñúæäàíå âúïðîñúò çà îäîáðåíèå íà íàðåäáèòå íà ïðàâèòåëñòâîòî îòíîñíî „íîâèòå çåìè” Ïåòêî Ñòàéíîâ ïðîèçíàñÿ ñëîâî â çàùèòà íà ïðàâîòî íà âñè÷êè æèòåëè íà áúëãàðñêèòå òåðèòîðèè äà ïðèäîáèÿò áúëãàðñêî ãðàæäàíñòâî è íàñòîÿâà, ÷å ñðåùó åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” å èçâúðøåíî „åäíî íàñèëèå, åäíî áåç÷îâå÷íî äåÿíèå è å èçâúðøåíî åäíî íàðóøåíèå íà çàêîíèòå”. Ñúùåâðåìåííî òîé ðèñóâà ïîêúðòèòåëíàòà êàðòèíà íà íàòúïêàíèòå âúâ âàãîíè åâðåè, êîèòî ÷àêàò íà Ëîìñêîòî ïðèñòàíèùå äà áúäàò îòâåäåíè ñ øëåïîâå. Îáÿâÿâà ñå è â çàùèòà íà Äèìèòúð Ïåøåâ[65]. Ï. Ñòàéíîâ å áðóòàëíî ïðåêúñâàí íà ìíîãî ïúòè îò Õðèñòî Êàëôîâ, Áîæèë Ïðàùèëîâ, Êðóì Ìèòàêîâ, Àíäðî Ëóë÷åâ, Ãåîðãè Ñòîÿíîâ è Ïåòúð Ãàáðîâñêè. Ñëåäâà ðå÷òà íà Íèêîëà Ìóøàíîâ, êðèòèêóâàùà îñòðî ïðîöåäóðàòà ïî

áëàìèðàíåòî íà Ä. Ïåøåâ[66]. Àëåêñàíäúð Öàíêîâ è Èâàí Ïåòðîâ ïðîòåñòèðàò ñðåùó íåçàêîííîñòòà íà ïðîöåäóðàòà è íàïðàçíî èñêàò äóìàòà. Äóìàòà èñêà è Àíãåë Äúðæàíñêè. Èçêàçâà ñå Òîäîð Êîæóõàðîâ, êîéòî äàâà ïîÿñíåíèÿ çàùî å ïîäïèñàë ïèñìîòî íà Äèìèòúð Ïåøåâ. Âúïðåêè ìíîãîêðàòíèòå ïðåêúñâàíèÿ îò ñòðàíà íà Õðèñòî Êàëôîâ, Êðóì Ìèòàêîâ è Äèìèòúð Àíäðååâ Êîæóõàðîâ ïðîèçíàñÿ åäíî ñèëíî ñëîâî â çàùèòà íà ÷îâåùèíàòà, íà ïðàâîâàòà äúðæàâà, êàòî ïðèïîìíÿ, ÷å â áúëãàðñêàòà êîíñòèòóöèÿ å êàçàíî: „Âñåêè ðîá ñòúïèë ñòúïèë íà áúëãàðñêà çåìÿ, å ñâîáîäåí” è íàðè÷à Áîãäàí Ôèëîâ „ñìåë äèêòàòîð”[67]. Ïîñëåäíàòà ÷àñò îò ñëîâîòî íà Êîæóõàðîâ ëèïñâà. Ñïîðåä äàäåíîòî â íà÷àëîòî íà çàïèñà ñúäúðæàíèå íà äíåâíèêà íà ñòð. 1167 áè òðÿáâàëî äà ñëåäâà ðå÷òà íà Äî÷î Õðèñòîâ, íà ñòð. 1168 – íà Ñëàâåéêî Âàñèëåâ, íà 1169 – íà Äèìèòúð Àíäðååâ è Ïåòúð Ñàâîâ, à íà ñ. 1170 – íà Õðèñòî Ñòàòåâ. Íà ñ. 1171 å çàïàçåí òåêñò - ïî âñÿêà âåðîÿòíîñò êðàÿò íà ñëîâîòî íà Ñòàòåâ, â êîåòî ñå çàùèòàâà ïîëèòèêàòà íà ïðàâèòåëñòâîòî ïî îòíîøåíèå íà åâðåèòå è ñå îïîíèðà íà Òîäîð Êîæóõàðîâ è Ïåòêî Ñòàéíîâ.

Çàñåäàíèåòî îò 26 ìàðò ïðèñúñòâà ñìúòíî â ñïîìåíèòå íà Äèìèòúð Ïåøåâ. Â òÿõ òî å îòíåñåíî êúì 30 ìàðò, çà íåãî ñå êàçâà, ÷å Àòàíàñ Ïîïîâ å âíåñúë ïðåäëîæåíèåòî çà áëàìèðàíåòî è ÷å áèëî ðåøåíî ãëàñóâàíåòî äà ìèíå íàáúðçî, áåç âñÿêàêâè ðàçèñêâàíèÿ. „ßñíè áÿõà ñúîáðàæåíèÿòà çà òîâà – íåæåëàíèåòî äà ñå èçíåñàò ïóáëè÷íî íåïðèÿòíè çà ïðàâèòåëñòâîòî ðàáîòè, çà ïðîåêòèðàíèòå íîâè ìåðêè ñðåùó åâðåèòå”[68]. Ïåøåâ ïîä÷åðòàâà: „Àç íèêîãà íå âèäÿõ ñàìèÿ äíåâíèê è íå çíàÿ êàê â íåãî å îòðàçåíî òîâà, êîåòî ñòàíà”[69]. Â öèòèðàíàòà ïóáëèêàöèÿ íà Ãàáðèåëå Íèñèì ñà èçïîëçâàíè äíåâíèöèòå íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå, íî ëèïñàòà íà ñòðàíèöè îò äåíÿ íà áëàìèðàíåòî íà Ïåøåâ íå å îòáåëÿçàíà[70]. Âïðî÷åì òàçè ëèïñà íå å îòáåëÿçàíà îò àâòîðèòå, çàíèìàâàëè ñå ñà òàçè ïðîáëåìàòèêà.

Â äíåâíèêà íà Áîãäàí Ôèëîâ çàñåäàíèåòî îò 26 ìàðò å îòðàçåíî ëàêîíè÷íî: „Â äíåøíîòî çàñåäàíèå íà êàìàðàòà êàòî òî÷êà ïúðâà íà äíåâíèÿ ðåä

[63] Òåêñòúò íà çàïèòâàíåòî å çàïàçåí â àðõèâíèÿ ôîíä íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ÖÄÀ, ô. 173, îï. 6, à. å. 2596, ë. 17 è å ïóáëèêóâàí â „Íîâè äîêóìåíòè...”, 116-118 è „Áîðáàòà...”, 173-174.[64] Ñòåíîãðàôñêè äíåâíèöè íà ÕÕV Îáèêíîâåíî Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. ² V ðåäîâíà ñåñèÿ, îòêðèòà íà 28.Õ.1942, çàêðèòà íà 28.²²².1943. Êíèãà ²², çàñåäàíèÿ 20-60. Èçäàíèå íà Âåëèêîòî Íàðîäíà ñúáðàíèå. 58 çàñåäàíèå, ïåòúê, 26 ìàðò 1943. 1157-1158.[65] Ïàê òàì, 1163-1165. Ïóáëèêóâàíî â : Ï à ó í î â ñ ê è, È. Âúçìåçäèåòî. Ïîëèòè÷åñêè ðîìàí, Ñ.: Èçäàòåëñòâî Áúëãàðñêè ïèñàòåë, 1988, 402-404; Îáðå÷åíè è ..., 367-370.

[66] Ñòåíîãðàôñêè äíåâíèöè íà ÕÕV Îáèêíîâåíî Íàðîäíîòî ñúáðàíèå. 1165.[67] Ïàê òàì, 1165-1166.[68] Ï å ø å â, Ä. Öèò. ñú÷., 250-251.[69] Ïàê òàì, 253.[70] Í è ñ è ì, Ã. Öèò. ñú÷, 233-235

ДОКУМЕНТИ


92

áåøå ïîñòàâåíî ïðåäëîæåíèåòî íà ä-ð Àò. Ïîïîâ çà áëàìèðàíå íà Ä. Ïåøåâ. Ïðåäëîæåíèåòî áåøå ïðèåòî áåç ðàçèñêâàíå ïðè ãîëÿì øóì è ïðîòåñòè îò ñòðàíà íà îïîçèöèÿòà è íÿêîè ïðèÿòåëè íà Ïåøåâà. Îáà÷å ìàëêî ïî-êúñíî, ïðè ðàçãëåæäàíå íà åäíî ðåøåíèå çà íîâèòå çåìè, îðàòîðèòå ñå ñïðÿõà âúðõó áëàìèðàíåòî íà Ïåøåâà è ïðè÷èíèòå, êîèòî ñà ãî ïðåäèçâèêàëè âúâ âðúçêà ñ åâðåéñêèÿ âúïðîñ. Ïåøåâ íàïðàâè ìíîãî ëîøî, êàòî íå ñå ñúãëàñè äà ñè ïîäàäå îñòàâêàòà, òúé êàòî âñè÷êè ñåãà ùå îñòàíàò ñ âïå÷àòëåíèå, ÷å òîé å áèë áëàìèðàí, ïîíåæå å çàùèòàâàë åâðåèòå. Òîä. Êîæóõàðîâ â ñâîÿòà ðå÷ çàñåãíà è ìåíå...”[71]

Çà çàñåäàíèåòî íà ÍÑ îò 26 ìàðò 1943 ã. ðàçïîëàãàìå è ñúñ ñâåäåíèÿòà îò äíåâíèêà íà Âàñèë Ìèòàêîâ, êîèòî ñà âúç îñíîâà íà ðàçêàçàíîòî ìó îò ó÷àñòâàëè â íåãî äåïóòàòè. Ñïîðåä ðàçêàçà íà áðàò ìó äåïóòàòà Êðóì Ìèòàêîâ, íà Ïåøåâ èçîáùî íå å äàäåíà äóìàòà, íî ñà ñå èçêàçàëè äðóãè äåïóòàòè, îò êîèòî Êîæóõàðîâ ãîâîðè „íàé-ëîøî è åíåðãè÷íî”[72]. Íÿêîëêî äíè ïî-êúñíî, íà 30 ìàðò 1943 ã., Âàñèë Ìèòàêîâ ïðåïðåäàâà è ðàçêàçà íà Çàõàðè Æåêîâ çà ñëó÷èëîòî ñå íà 26 ìàðò. Òîé ãîâîðè çà ñèëíèòå ðå÷è íà Ï. Ñòàéíîâ, Í. Ìóøàíîâ è Ò. Êîæóõàðîâ è ïðîäúëæàâà: „Ñëåä íåãî âçåë äóìàòà Äî÷î Õðèñòîâ, ñëåä òîâà Ïåòúð Ñàâîâ, ðå÷èòå íà êîèòî áèëè òâúðäå ñëàáè è äàæå íàïðàâèëè ëîøî âïå÷àòëåíèå. Êðóì ñúùî ñå îáàäèë, îáà÷å, ñïîðåä Æåêîâ, ñòàíàë ñìåøåí. Âçåë ñëåä òîâà äóìàòà Ñëàâåéêî Âàñèëåâ, êîéòî òîçè ïúò ãîâîðèë ìíîãî äîáðå, áèë íàõîä÷èâ è èçäúðæàí.„Âèå - êàçàë, - êîèòî äíåñ ïëà÷åòå çà åâðåèòå, êúäå áÿõòå, êîãàòî îò Ñåâåðíà Äîáðóäæà ñå èçãîíâàõà õèëÿäè è õèëÿäè áúëãàðè ñ ìàëêè äåöà, ñúñ ñòàðè õîðà? Òîãàâà ìúë÷àõòå. Êúäå áÿõòå, êîãàòî â Òðàêèÿ ñå èçáèâàõà áúëãàðñêè ñòðàæàðè è âîéíèöè? Êúäå áÿõòå, êîãàòî â Ñúðáèÿ ñå óáèâàõà áúëãàðñêè âîéíèöè? Òîãàâà íå ñå îáàäèõòå.”

Âïå÷àòëåíèåòî îò íåãîâàòà ðå÷ áèëî ñèëíî. Ìèíèñòðèòå, êîèòî äî òîÿ ìîìåíò ñòîÿëè êàòî ïîäñúäèìè, ìàëêî ñå ñúæèâèëè è ïî÷íàëè äà ñå óñìèõâàò.”[73]

Çà ñúæàëåíèå â ñïîìåíèòå íà Íèêîëà Ìóøàíîâ è Äî÷î Õðèñòîâ ëèïñâà èíôîðìàöèÿ çà çàñåäàíèåòî îò 26 ìàðò[74].

Â áðîÿ íà â. „Çîðà” îò ñëåäâàùèÿ äåí çàñåäàíèåòî å îòðàçåíî ñúâñåì ëàêîíè÷íî, êàòî ñå ñúîáùàâà, ÷å ïî ïðåäëîæåíèå íà Àòàíàñ Ïîïîâ äåïóòàòèòå ñà ãëàñóâàëè áëàìèðàíåòî íà Ä. Ïåøåâ. Äàâà ñå èíôîðìàöèÿ, ÷å ñà ñå „ðàçâèëè îáñòîéíè ðàçèñêâàíèÿ” ïðè îáñúæäàíåòî íà çàêîíîïðîåêòà çà „íîâèòå çåìè”, â êîèòî ñà ó÷àñòâàëè ñïîìåíàòèòå ïî-ãîðå íàðîäíè ïðåäñòàâèòåëè, êàòî ñðåä èìåíàòà íà èçêàçàëèòå ñå å öèòèðàíî è èìåòî íà Àíãåë Äåðæàíñêè[75]. Âåñòíèê „Óòðî” îò 27 ìàðò èíôîðìèðà, ÷å Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ïðèåëî ñ ðúêîïëÿñêàíèÿòà íà ìíîçèíñòâîòî ïðåäëîæåíèåòî íà ä-ð Àò. Ïîïîâ çà èçêàçâàíå íåäîâåðèå íà ïîäïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå Ä. Ïåøåâ. Ïðåäëîæåíèåòî å ïðèåòî áåç ðàçèñêâàíèÿ. Êàçâà ñå îùå, ÷å ïðè îáñúæäàíåòî íà çàêîíîïðîåêòà çà íîâèòå çåìè ñà ñòàíàëè ðàçèñêâàíèÿ è ñà ñå èçêàçàëè ïðîô. Ï. Ñòàéíîâ, Í. Ìóøàíîâ, Ä. Õðèñòîâ, À. Äåðæàíñêè, Ñë. Âàñèëåâ, Ä. Àíäðååâ, Ï. Ñàâîâ è Õð. Ñòàòåâ[76]. Çàñåäàíèåòî å îòðàçåíî ñúâñåì íàêðàòêî è îò èçäàâàíèÿ îò Ò. Êîæóõàðîâ â.”Ñëîâî”, êîéòî íà ñëåäâàùèÿ äåí èíôîðìèðà, ÷å íà 26 ìàðò À. Ïîïîâ å íàïðàâèë ïðåäëîæåíèå çà èçêàçâàíå íà íåäîâåðèå êúì Ä. Ïåøåâ è ÷å ïîäëîæåíî íà ãëàñóâàíå ïðåäëîæåíèåòî å ïðèåòî. Ãîâîðè ñå ñúùî, ÷å „ñòàíàõà ðàçèñêâàíèÿ” âúâ âðúçêà óðåæäàíåòî íà ïðîáëåìèòå, ñâúðçàíè ñ „íîâèòå çåìè” è ÷å äóìàòà ñà âçåëè èçáðîåíèòå ïî-ãîðå äåïóòàòè âêëþ÷èòåëíî è À. Äåðæàíñêè[77]. Âåñòíèê „Öåëîêóïíà Áúëãàðèÿ” ïîìåñòâà èíôîðìàöèÿòà ÷å íà 26 ìàðò Íàðîäíîòî ñúáðàíèå å çàïî÷íàëî çàñåäàíèåòî ñè â 16.45 ÷àñà ïîä ïðåäñåäàòåëñòâîòî íà ïðåäñåäàòåëÿ Õðèñòî Êàëôîâ è å áèëî ïîñòàâåíî íà ãëàñóâàíå ïðåäëîæåíèåòî íà ä-ð Àòàíàñ Ïîïîâ çà èçêàçâàíå íåäîâåðèå íà ïîäïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå Äèìèòúð Ïåøåâ. Ïðåäëîæåíèåòî å áèëî ãëàñóâàíî „ñ ïîä÷åðòàíî áîëøèíñòâî è áåç ðàçèñêâàíèÿ”. Îäîáðåíè ñà è ðåøåíèÿòà íà Ìèíèñòåðñêèÿ ñúâåò, âçåòè âúâ âðúçêà ñúñ „Çàêîíà

[71]Ô è ë î â, Á. Äíåâíèê, Ðåä. Èë÷î Äèìèòðîâ. Ñ.: Èçäàòåëñòâî íà Îòå÷åñòâåíèÿ ôðîíò, 1986, 529.[72] Ì è ò à ê î â, Â. Äíåâíèê íà ïðàâîñúäíèÿ ìèíèñòúð â ïðàâèòåëñòâàòà íà Ãåîðãè Êüîñåèâàíîâ è Áîãäàí Ôèëîâ. Ñ.: Òðóä, 2001, 680.[73] Ïàê òàì, 681-682.

[74] Ì ó ø à í î â, Í. Ñïîìåíè. Äíåâíèê. Ñ.: Èçäàòåëñòâî „Õðèñòî Áîòåâ”. 1992; Õ ð è ñ ò î â, Ä. Ïðåä èñòèíñêè äåìîêðàòè÷åí ñúä áèõ ñå îïðàâäàë. Ìåìîàðè íà ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòà. Ñ.: ÈÍÃÐÀÔ, 1991.[75] Çîðà, áð. 7124 îò 27 ìàðò 1943.[76] Óòðî, áð. 10088 îò 27 ìàðò 1943.[77] Ñëîâî, áð. 6206 îò 27 ìàðò 1943.

ДОКУМЕНТИ

93

çà ðàçðåøàâàíå íà áúðçè è íåîòëîæíè âúïðîñè â îñâîáîäåíèòå çåìè”[78]. Íàé-ëàêîíè÷åí å â. „Ìèð”, â êîéòî íà 27 ìàðò ñå ñúîáùàâà, ÷å Íàðîäíîòî ñúáðàíèå å ãëàñóâàëî ñ áîëøèíñòâî ïðåäëîæåíèåòî íà À. Ïîïîâ çà èçêàçâàíå íà íåäîâåðèå êúì Ä. Ïåøåâ[79].

Няколко биха могли да бъдат обясненията за тези липсващи страници.

Èçëåçëèòå îò ïå÷àò ñëåä 1989 ã. èçñëåäâàíèÿ íà áúëãàðñêèòå èñòîðèöè ïîçâîëÿâàò äà ñå ïîâäèãíå „áóëîòî” îò ïðîöåñèòå, ïðîòåêëè ó íàñ ñëåä äåâåòîñåïòåìâðèéñêèÿ ïðåâðàò îò 1944 ã. Òîìúò ñ ëèïñâàùèòå ñòðàíèöè èçëèçà îò ïå÷àò ïðåç 1948 ã., ò. å. êîãàòî â Áúëãàðèÿ çàâúðøâà ïðåõîäúò êúì òîòàëèòàðíîòî îáùåñòâî îò ñòàëèíñêè òèï[80].

Äíåâíèêúò å íàáðàí ñ âúâåäåíèÿ ïðåç 1945 ã. íîâ ïðàâîïèñ è å âúçìîæíî äà å áèë ïîäâúðçàí ñ âñè÷êèòå íàáðàíè ñòðàíèöè. Ìîæå ñúùî òàêà ëèïñâàùèòå ñòðàíèöè äà ñà áèëè îòñòðàíåíè îùå ïðåäè ïîäâúðçâàíåòî ïîðàäè îáñòîÿòåëñòâîòî, ÷å ñúäúðæàò èçêàçâàíèÿ íà ëèöà, îáÿâåíè çà „âðàãîâå íà íàðîäà” è îñúäåíè íà ñìúðò îò Íàðîäíèÿ ñúä ïðåç 1945 ã. Íàïúëíî âúçìîæíî å òå äà ñà áèëè îòñòðàíåíè âå÷å îò ãîòîâîòî êíèæíî òÿëî, êàòî ìåõàíèçìúò ïî îòñòðàíÿâàíåòî íà òåçè ñòðàíèöè ìîæå áè ñúîòâåòñòâà íà îïèñàíîòî îò Âåñåëêà ×è÷îâñêà â íåéíàòà âåëèêîëåïíà ñòóäèÿ çà ôóíêöèîíèðàíåòî íà êîìóíèñòè÷åñêàòà öåíçóðà[81]. Èçíåñåíèòå êîíêðåòíè ôàêòè îêîëî äåéíîñòòà ïî óíèùîæàâàíå íà êíèæíèíà ñ „âðåäíî ñúäúðæàíèå”, ïðîâåäåíà ñëåä ñúçäàâàíåòî íà Êîìèòåòà çà íàóêà, èçêóñòâî è êóëòóðà ñ ïðåäñåäàòåë ÷ëåíà íà Ïîëèòáþðî è ñåêðåòàð íà ÖÊ íà ÁÐÏ(ê) Âúëêî ×åðâåíêîâ è îñîáåíî îêîëî ðîëÿòà íà îòäåë „Àãèòàöèÿ è ïðîïàãàíäà” íà ÖÊ íà ÁÐÏ (ê) ïîìàãàò äà ñå äîëîâè àòìîñôåðàòà íà ñóðîâà öåíçóðà è

ðåïðåñèè â òîòàëèòàðíàòà äúðæàâà. Ïðî÷èñòâàíåòî íà áèáëèîòåêèòå, èçäàòåëñòâàòà è êíèæàðíèöèòå îò êíèæíèíà ñ „ôàøèñòêî” è íàöèîíàëèñòè÷åñêî ñúäúðæàíèå äîáèâà îñîáåíî äðàñòè÷åí âèä ñúñ ñúçäàâàíåòî ïðåç 1952 ã. íà èíñòèòóöèÿòà Ãëàâëèò (Ãëàâíî óïðàâëåíèå ïî âúïðîñèòå íà ëèòåðàòóðàòà è èçäàòåëñòâàòà), êîÿòî ñå ïîëçâà ñ ïðàâàòà íà ìèíèñòåðñòâî. Îôîðìåíà å ñòðóêòóðà ñúñ 7 îòäåëà, åäèí îò êîèòî å „Êîíòðîë íàä áèáëèîòåêè, ìóçåè è èçëîæáè”, ñ îãðîìåí åêèï îò „ïîëèòðåäàêòîðè”, îâëàñòåíè ñ ôóíêöèèòå íà öåíçîðè. Âñåìîãúùàòà íà÷àëíè÷êà íà Ãëàâëèò Åëåíà Ãàâðèëîâà âúçïðèåìà âíóøåíèÿòà íà êîìàíäèðîâàíèÿ ó íàñ Âëàäèìèð Âëàäèìèðîâè÷ Êàòèøåâ, çàìåñòíèê-íà÷àëíèê íà ñúâåòñêèÿ Ãëàâëèò, îòíîñíî ìåòîäèòå íà áîðáà ñðåùó ôàøèçìà, íàöèîíàëèçìà, øîâèíèçìà è ðàñèçìà. Ïîëèòðåäàêòîðèòå ïîëó÷àâàò èíñòðóêöèèòå „âðåäíèòå ïàñàæè äà ñå ïîäëåïÿò èëè ïúê ïðîñòî ñòðàíèöèòå äà ñå îòêúñíàò”[82]. Ïðåç 1953 ã. Ãëàâëèò èçïðàùà â áèáëèîòåêèòå ñâîè ïîñòîÿííè öåíçîðè, ÷èÿòî çàäà÷à å äà êîíòðîëèðàò ñúäúðæàíèåòî íà áèáëèîòå÷íèòå ôîíäîâå. Ðàâíîñìåòêàòà îò äåéíîñòòà ïî ïðî÷èñòâàíå îò „âðåäíè êíèãè” äàâà îñíîâàíèå íà Â. ×è÷îâñêà äà òâúðäè, ÷å ïðîâåäåíàòà ïðåç 1953-1954 ã. ÷èñòêà íà áèáëèîòåêèòå å íàé-ìàùàáíàòà, ïðîâåäåíà ñëåä 9.²Õ.1944 ã., êàòî íàé-çàñåãíàòè îò òåçè ÷èñòêè ñà áèáëèîòåêèòå â Ñîôèÿ, Ïëîâäèâ, Ðóñå è Âàðíà. Íàïúëíî âúçìîæíî å èçðå÷åíèòå îò Ñëàâåéêî Âàñèëåâ äóìè, êîèòî ñà íàêàðàëè „ìèíèñòðèòå, êîèòî äî òîÿ ìîìåíò ñòîÿëè êàòî ïîäñúäèìè, ìàëêî ñå ñúæèâèëè è ïî÷íàëè äà ñå óñìèõâàò”, äà ñà ñòàíàëè ïðè÷èíà çà îòêúñâàíåòî íà ñòðàíèöèòå. Áåç äà çíàåì êàêâî òî÷íî å ãîâîðèë Äî÷î Õðèñòîâ, òî áèõìå ìîãëè äà ïðåäïîëîæèì, ÷å è òîé å ãîâîðèë â ñúùèÿ äóõ, êàòî ñå èìà ïðåäâèä, ÷å òîé å âíîñèòåëÿò íà Çàêîíà íà çàùèòà íà íàöèÿòà è êîéòî, êàêòî ñàì ñå ãîðäåå, îùå ïðåäè Õèòëåð å ãîâîðèë çà âðåäíàòà ðîëÿ íà åâðåèòå[83].

Äðóãà ïèñòà íà ðàçñúæäåíèÿ ñå îòâàðÿ îò âúçìîæíîñòòà íà ëèïñâàùèòå ñòðàíèöè äà ïðèñúñòâà ÿñíî ïðîèçíåñåíîòî ïðèçíàíèå çà îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà ñòðàíà çà ñòîðåíîòî ïî îòíîøåíèå íà åâðåèòå â „íîâèòå çåìè”, êîåòî áè ïîìðà÷èëî âúçïðèåòèÿ âå÷å îôèöèàëåí îáðàç îò

[78] Öåëîêóïíà Áúëãàðèÿ, áð. 544, 27 ìàðò 1944. Áëàãîäàðÿ íà êîëåãàòà Ñóçàíà Õàçàí çà ïðåäîñòàâåíàòà ìè èíôîðìàöèÿ îò âåñòíèöèòå „Óòðî” è „Öåëîêóïíà Áúëãàðèÿ”.[79] Ìèð, áð. 12776 îò 27 ìàðò 1943.[80] Î ã í ÿ í î â, Ë. Äúðæàâíî-ïîëèòè÷åñêàòà ñèñòåìà íà Áúëãàðèÿ 1944-1948. Ñ.: Ñòàíäàðò, 2007,231.[81] × è ÷ î â ñ ê à, Â. Ãëàâëèò (1952-1956). Èçãðàæäàíå íà åäèííà öåíçóðíà ñèñòåìà â Áúëãàðèÿ. – Èñòîðè÷åñêè ïðåãëåä, 1991, êí. 10, 38-69.

[82] Ïàê òàì, ñ. 59.[83] Õ ð è ñ ò î â, Ä. Öèò. ñú÷., 34.

ДОКУМЕНТИ


94

äúðæàâàòà íè íà „ñòðàíà, ñïàñèëà ñâîèòå åâðåè” è „ñòðàíà áåç àíòèñåìèòèçúì”.Äà ñïîìåíåì è îùå åäíî õèïîòåòè÷íî îáÿñíåíèå – ÷å íà îòêúñíàòèòå ñòðàíèöè íÿêîè îò âå÷å óòâúðäåíèòå àíòèñåìèòè å íàïðàâèë èçêàçâàíå, ðàçáèâàùî òîçè îáðàç, êîåòî íå å áèëî â èíòåðåñ íà íîâèòå âëàñòè, èçïðàòèëè â íåáèòèåòî ïî-ãîëÿìàòà ÷àñò îò ó÷àñòâàëèòå â òîâà çàñåäàíèå. Òàçè ïèñòà ñå îáåçñèëâà äî èçâåñòíà ñòåïåí îò ôàêòà, ÷å ñëîâîòî íà Òîäîð Êîæóõàðîâ å çàïàçåíî ïî÷òè èçöÿëî, à ñàìèÿò òîé ñòàâà æåðòâà íà ÷åðâåíèÿ òåðîð, êàòî å îñúäåí íà ñìúðò îò Íàðîäíèÿ ñúä.

Ñúäáàòà íà îñòàíàëèòå „äåéñòâàùè ëèöà” îò çàñåäàíèåòî íà 26 ìàðò å ñëåäíàòà: ïðåäñåäàòåëÿò íà ÕÕV Îáèêíîâåíî íàðîäíî ñúáðàíèå ïîëêîâíèê Õðèñòî Êàëôîâ å îñúäåí îò Íàðîäíèÿ ñúä íà ñìúðò è åêçåêóòèðàí, î.ç ïîëê. Ñëàâåéêî Âàñèëåâ å ñúùî îñúäåí íà ñìúðò, íî òîé ñå ñàìîóáèâà îêîëî 9 ñåïòåìâðè, Äî÷î Õðèñòîâ å îñúäåí íà ñìúðò è åêçåêóòèðàí, Êðóì Ìèòàêîâ å îñúäåí íà ñìúðò, ìèíèñòúðúò íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Ïåòúð Ãàáðîâñêè å îñúäåí íà ñìúðò è åêçåêóòèðàí. Âíîñèòåëÿò íà áëàìèðàíåòî íà Ä. Ïåøåâ Àòàíàñ Ïîïîâ å îñúäåí íà 15 ã. çàòâîð, òî÷íî òîëêîâà, êîëêîòî ïîëó÷àâà è ñàìèÿò Äèìèòúð Ïåøåâ. Íèêîëà Ìóøàíîâ å îñúäåí íà åäíà ãîäèíà çàòâîð. Õðèñòî Ñòàòåâ åìèãðèðà â Àâñòðèÿ[84].

Íå å èçêëþ÷åíî, ðàçáèðà ñå, è îáÿñíåíèåòî äà å îò ÷èñòî òåõíè÷åñêî åñòåñòâî – ïðè ïîäâúðçâàíåòî íà òîìà ñòðàíèöèòå, êîèòî ñà áèëè âå÷å íàáðàíè, ïðîñòî ñà îòïàäíàëè ïîðàäè íåáðåæíîñò.

Êîÿòî è îò òåçè õèïîòåçè äà íàìåðè ïîòâúðæäåíèå

â áúäåùå, òîçè ñëó÷àé íè êàðà äà ñå çàìèñëèì çà èçïèòàíèÿòà, ïðåç êîèòî å ïðåìèíàëî íàøåòî îáùåñòâî, è çà òÿõíàòà ïðîåêöèÿ, çà „äúëãàòà èì ñÿíêà” âúðõó ïåðñïåêòèâèòå ïðåä íåãî. Ùå ñè ïîçâîëÿ äà ïðèïîìíÿ, ÷å íàñëåäåíèÿò îò Àíòè÷íîñòòà ïðèçèâ „Îïîçíàé ñåáå ñè!” äîáèâà ïðåç åïîõàòà íà Ïðîñâåùåíèåòî ñèëàòà íà äåâèç, íàñî÷âàù âíèìàíèåòî êúì ÷îâåêà â åòè÷åí ïëàí. Â òðóäîâåòå íà ïðåäñòàâèòåëèòå íà Áúëãàðñêèÿ Õ²Õ âåê òîé íîñè ñìèñúëà íà ïðèçèâà „Îïîçíàé ñâîÿ íàðîä, çà äà ìîæåø äà âúðâèø íàïðåä!”[85]. Ñèëíî ñå íàäÿâàì, ÷å ìîèòå ñúíàðîäíèöè, ïðî÷èòàéêè òåçè çëîâåùè ñòðàíèöè îò áúëãàðñêàòà èñòîðèÿ, ìîæå áè ùå ñòàíàò ìàëêî ïî-ðåçåðâèðàíè êúì íàöèîíàëíèÿ íè àâòîñòåðåîòèï çà „èçêîííàòà òîëåðàíòíîñò íà áúëãàðèòå”, êàêòî è ïî-êðèòè÷íè êúì òâúðäåíèåòî çà „ñúäáîâíàòà âàæíîñò” íà òåðèòîðèàëíèòå ïðèäîáèâêè, êîñòâàëè çàãóáâàíåòî íà ÷îâåùèíàòà. Ñëó÷èëîòî ñå ïðåç ìàðò 1943 ã. â Åãåéñêà Òðàêèÿ è Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ òðÿáâà äà ñå îïîçíàå âúçìîæíî íàé-òî÷íî è ïîäðîáíî è òî ïî íèêàêúâ íà÷èí íå ìîæå äà ïîìðà÷è íåñúìíåíî ñâåòëèÿ ïîäâèã íà Äèìèòúð Ïåøåâ è ïîäêðåïèëèòå ãî áúëãàðñêè ãðàæäàíè, à ñàìî áè ïîìîãíàëî äà îïîçíàåì ïî-äîáðå ñâîåòî îáùåñòâî. È îùå íåùî: êîìåíòàðèòå â èíòåðíåò ôîðóìèòå ïî òàçè òåìàòèêà ìè äàâàò îñíîâàíèå äà ïðèïîìíÿ äóìèòå, ñ êîèòî Óìáåðòî Åêî çàâúðøâà ñâîÿòà êíèãà „Ïðàæêîòî ãðîáèùå” - ÷å íåãîâèÿò ãåðîé Ñèìîí Ñèìîíèíè, ïðåäñòàâëÿâàù ñáîðåí îáðàç íà íîñèòåëèòå íà íåãàòèâíèòå íàöèîíàëíè ñòåðåîòèïè êúì „äðóãèÿ”, „å âñå îùå ñðåä íàñ”[86].

[84] Î ã í ÿ í î â, Ë. Öèò. ñú÷., 28.

Ñòàòèÿòà å ïóáëèêóâàíà â ñáîðíèêà „Àíè Ãåðãîâà -

æèâîò ñ êíèæîâíè ïðèñòðàñòèÿ”, Óíèâåðñèòåòñêî

èçäàòåëñòâî “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”, 2012 ã.

*Äúëæà áëàãîäàðíîñò íà êîëåãèòå Ëþáîìèð

Îãíÿíîâ è Ðóìåí Àâðàìîâ çà êîìåíòàðèòå èì ïî

òîçè òåêñò.

[85]Ä à í î â à, Í. Êîíñòàíòèí Ãåîðãèåâ Ôîòèíîâ â êóëòóðíîòî è èäåéíî-ïîëèòè÷åñêîòî ðàçâèòèå íà Áàëêàíèòå ïðåç Õ²Õ âåê. Ñ.: Èçäàòåëñòâî íà Áúëãàðñêàòà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå, 1994, 188-189.[86] Å ê î, Ó. Ïðàæêîòî ãðîáèùå. Ïðåâ. Ñ. Òàôðîâ. Ñ.: Áàðä, 2012, 484.

Проф. д. и. н. Надя Христова Данова е историк. Занимава се с история на балканските народи. До 2010 г. работи в Института по балканистика към БАН. Теми на публикациите й са просвещението и романтизмът на Балканите, национализмите на Балканите, балканските идентичности, Холокоста.

ДОКУМЕНТИ

Емил Коен

Размисли за и по повод на книгата на Румен Аврамов

„Спасение” и падение”

Ìèíàõà 70 ãîäèíè îò îíçè 9 ìàðò 1943 ã., êîãàòî áå îòìåíåíà äåïîðòàöèÿòà íà 8 000 åâðåè îò ò.íàð. „ñòàðè ïðåäåëè íà Öàðñòâîòî”. È òàêà îêîëî 48 000 ãðàæäàíè íà Áúëãàðèÿ îò åâðåéñêè ïðîèçõîä çàïàçèõà æèâîòà ñè è íå ñå ïðåâúðíàõà â äèì, èçëåòÿë ïðåç êîìèíèòå íà êðåìàòîðèóìà â Òðåáëèíêà, êàêâàòî ñúäáà ñïîëåòÿ òåõíèòå 11 443 ñúíàðîäíèöè îò ò.íàð. „íîâè çåìè”, ò.å. îò Èçòî÷íà Òðàêèÿ è îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ.

Ïúðâîíà÷àëíî íàòèêàíî â úãúëà íà èñòîðè÷åñêàòà çàáðàâà, îò 60-òå ãîäèíè íà ìèíàëèÿ âåê, óñïîðåäíî ñ ïðåâðúùàíåòî íà êîìóíèçìà â íàöèîíàëêîìóíèçúì è ñ îïèòà ìó äà ïîëó÷è ïðèçíàíèå êàòî „íîðìàëíî” ÿâëåíèå íà èñòîðè÷åñêàòà ñöåíà, çàïàçâàíåòî íà æèâîòà íà áúëãàðñêèòå åâðåè çàïî÷íà âñå ïî-òúðæåñòâåíî äà ñå îòáåëÿçâà è äà áúäå âúçõâàëÿâàíî êàòî „çàñëóãà íà ÁÊÏ è ëè÷íî íà äð. Æèâêîâ”[1]. Ðåâîëþöèÿòà îò 1989-90 ã. íå èçíåâåðè íà âå÷å ñëîæèëàòà ñå òðàäèöèÿ, ñàìî âúçõâàëàòà ñìåíè àäðåñà ñè: ñåãà çàñëóãàòà âå÷å åäíîçíà÷íî å ïðèïèñâàíà íà Äèìèòúð Ïåøåâ è êîëåãèòå ìó, ïîäïèñàëè ïðî÷óòîòî „ïèñìî íà 43-òà”, êàêòî è íà ïðîòåñòèòå íà Ïðàâîñëàâíàòà öúðêâà è íà îòäåëíè îáùåñòâåíèöè, à äâîéñòâåíàòà ïîçèöèÿ íà öàð

Áîðèñ III[2] çàïî÷íà äà ñå òúëêóâà êàòî „íàëàãàíå íà âåòî” âúðõó ðåøåíèåòî çà óíèùîæåíèå. Îáùîòî ìåæäó äâåòå íà ïðúâ ïîãëåä ïîëÿðíè îöåíêè çà òîâà êîìó ñëåäâà äà ñå ïàäà çàñëóãàòà çà çàïàçâàíåòî íà æèâîòà íà „åâðåèòå îò ñòàðèòå ïðåäåëè” å âúâ âúçâåëè÷àâàíåòî íà „áúëãàðñêèÿ íàðîä”. Ñúñ ñâîÿòà „òîëåðàíòíîñò”, „÷îâåêîëþáèå” è „íåïîäâëàñòíîñò íà àíòèñåìèòñêàòà ïðîïàãàíäà” òîé è â äâàòà âàðèàíòà ñå îêàçâà ñêðèòèÿò, íî ðåøàâàù ôàêòîð, èçèãðàë êëþ÷îâà ðîëÿ â òîâà „ãåðîè÷íî” äåëî.

Íî çàä äèòèðàìáèòå îêîëî ãåðîè÷íàòà åïîïåÿ íà „ñïàñÿâàíåòî” ìú÷èòåëíî ñå ñïîòàéâà åäèí ïðîíèçâàù ñúâåñòèòå íà ñúâðåìåííèöè è íàñëåäíèöè ïàðàäîêñ – êàê òàêà áå âúçìîæíî ïî åäíî è ñúùî âðåìå, ïðè åäèí è ñúù ïîëèòè÷åñêè è îáùåñòâåí åëèò, â ðàìêèòå íà åäíà è ñúùà ïîëèòè÷åñêà öÿëîñò 11 343 åâðåè äà áúäàò óíèùîæåíè, à îêîëî 48 000 äðóãè äà çàïàçÿò æèâîòà ñè? È òúé êàòî ìèíàëîòî íå ìîæå äà íå å ïðåäìåò íà ìîðàëíà, à è íà ïîëèòè÷åñêà îöåíêà, îñîáåíî êîãàòî


95

[1] Ñïîðåä Ãàáðèåëå Íèñèì, àâòîð íà èçâåñòíàòà êíèãà „×îâåêúò, êîéòî ñïðÿ Õèòëåð”, ïðåç 1973 ã. å èìàëî ðåøåíèå íà ÖÊ íà ÁÊÏ Òîäîð Æèâêîâ äà áúäå ïðåäëîæåí çà Íîáåëîâà íàãðàäà çà ìèð çàðàäè çàñëóãèòå ìó çà „ñïàñÿâàíåòî íà áúëãàðñêèòå åâðåè”.

[2] Àâðàìîâ ñúâñåì ñïðàâåäëèâî èçòúêâà, ÷å äîðè ñïîðåä èçâåñòíîòî ñâèäåòåëñòâî íà Áåêåðëå Áîðèñ III å äàë ñúãëàñèåòî ñè çà èçïðàùàíåòî íà ñìúðò íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” è ñëåäîâàòåëíî íå ìîæå äà áúäå ñ÷èòàí çà „ñïàñèòåë”: êîãàòî èçïðàùàø åäíè íåâèííè õîðà íà ñìúðò, à íå èçïðàùàø äðóãè, ñúùî òîëêîâà íåâèííè, òè ïî ñúùåñòâî ñè óáèåö. Ñ êàêâî æèâîòúò íà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” å ïî-ìàëêî öåíåí îò òîçè íà ñúíàðîäíèöèòå èì îò „ñòàðèòå ïðåäåëè”? Âæ. Àâðàìîâ, öèò. ñú÷., ñòð. 25

ДОКУМЕНТИ

èäå ðå÷ çà ãåíîöèä è çà îòêàç îò íåãî, òî ñïîðîâåòå çà âèíàòà è ÷åñòòà, çà ïîäëîñòòà è áëàãîðîäñòâîòî, çà òîâà êîå ïîâå÷å òåæè íà âåçíèòå íà Èñòîðèÿòà – óíèùîæåíèåòî èëè çàïàçâàíåòî, ïðîäúëæàâàò è êðàÿò èì íå ñå âèæäà.

Àëà íà òåçè ñïîðîâå, ãëàâíèÿò îò êîèòî å çà âèíàòà è îòãîâîðíîñòòà íà áúëãàðñêàòà äúðæàâà çà ãèáåëòà íà åâðåèòå îò Âàðäàðñêà Ìàêåäîíèÿ è îò Áåëîìîðñêà Òðàêèÿ, èì ëèïñâà íåùî ìíîãî âàæíî, à èìåííî ôàêòè çà åìïèðè÷åñêàòà ïëúòíîñò íà âñåêèäíåâíèÿ äúðæàâåí àíòèñåìèòèçúì, èëè êàêòî ñå èçðàçÿâà Àâðàìîâ, çà „æèâàòà ìèêðîèêîíîìèêà” íà àíòèåâðåéñêîòî íàñèëèå”[3]. Ñòðàíèòå â äèñïóòà ñå çàìåðÿò ñ äîáðå èçâåñòíè èñòîðè÷åñêè äîêóìåíòè è ñâèäåòåëñòâà, ïóáëèêóâàíè âå÷å íåêîëêîêðàòíî[4]. Òîâà ñà îôèöèàëíè áóìàãè (çàêîíè, ïîñòàíîâëåíèÿ, ðåøåíèÿ è ò.í.), ïîëèòè÷åñêè èçÿâëåíèÿ, äèïëîìàòè÷åñêà êîðåñïîíäåíöèÿ, äíåâíèöè, ïèñìà, ñâèäåòåëñòâà íà î÷åâèäöè. Òå èíôîðìèðàò çà þðèäè÷åñêàòà ïîäãîòîâêà íà ãåíîöèäà, çà ïîëèòè÷åñêèòå áèòêè îêîëî íåÿ, çà íîðìàòèâíàòà óðåäáà, ðåãëàìåíòèðàùà îáåçïðàâÿâàíåòî íà åâðåèòå, çà ïîäãîòîâêàòà è îñúùåñòâÿâàíåòî íà äåïîðòàöèÿòà íà õîðàòà îò „íîâèòå çåìè” è çà èçñåëâàíåòî íà åâðåèòå îò Ñîôèÿ â ïðîâèíöèÿòà.

Íî „îêîí÷àòåëíîòî ðåøåíèå”, ò.å. óíèùîæàâàíåòî íà åâðîïåéñêèòå åâðåè â ëàãåðèòå íà ñìúðòòà, íå å èçíà÷àëíàòà öåë íèòî íà Íþðíáåðãñêèòå çàêîíè, íèòî íà ïðèåòèòå ïî òåõåí ìîäåë ó íàñ Çàêîí çà çàùèòà íà äúðæàâàòà è Çàêîí çà åäíîêðàòíèÿ äàíúê. Åäâà â ÷ë. 7 íà Íàðåäáàòà îò 29 àâãóñò 1942 ã., êîÿòî êîíêðåòèçèðà àíòèêîíñòèòóöèîííèÿ

„Çàêîí çà âúçëàãàíå íà ÌÑ äî âçåìà âñè÷êè ìåðêè çà óðåæäàíå íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ…”, îáíàðîäâàí íà 4 þëè ñúùàòà ãîäèíà, ñå ïîñî÷âà, ÷å „Åâðåéñêèòå îáùèíè èìàò çà çàäà÷à äà ïîäãîòâÿò èçñåëâàíåòî íà åâðåéñêîòî íàñåëåíèå.”[5] Íî è íà 30 îêòîìâðè 1942 ã. â ñâîÿòà Ïàìåòíà áåëåæêà çà ñúñòîÿíèåòî íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ â Áúëãàðèÿ êîìèñàðÿò ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè Áåëåâ ïèøå, ÷å „â îñíîâàòà íà öÿëàòà ñèñòåìà, óñòàíîâåíà ñ íàðåäáàòà, çà ëèêâèäàöèÿ íà åâðåéñêîòî èìóùåñòâî è åâðåéñêîòî âëèÿíèå, ëåæè ïðåäïîëîæåíèåòî, ÷å åâðåèòå ùå îñòàíàò â ñòðàíàòà íàé-ìíîãî îùå 4-5 ãîäèíè”[6]. Ñ äðóãè äóìè, äîðè â íàâå÷åðèåòî íà ñïîðàçóìåíèåòî Äàíåêåð – Áåëåâ îò 22 ôåâðóàðè 1943 ã., êîåòî ðåøàâà ñúäáàòà íà 20 000 åâðåè „îò íîâèòå áúëãàðñêè çåìè è îò ñòàðèòå ïðåäåëè íà Öàðñòâîòî”[7], ôîêóñúò íà ðåïðåñèâíèòå àêòîâå å âñåìåðíîòî îãðàíè÷àâàíå íà ãðàæäàíñêèòå è ïîëèòè÷åñêèòå ïðàâà íà åâðåèòå, òÿõíîòî èçõâúðëÿíå îò ãðàæäàíñêèÿ îáîðîò, ïðåâðúùàíåòî èì â ïàðèè, äîñåãúò äî êîèòî å íàêàçóåì. Íàé-âàæíàòà îáëàñò íà ðåïðåñèèòå å èêîíîìè÷åñêàòà: äà ñå îãðàáè „åâðåéñêîòî èìóùåñòâî”, äà ñå èçòëàñêâàò åâðåèòå îò ñòîïàíñêàòà ñôåðà, äà ñå ïðåâúðíàò òå â êðàéíè áåäíÿöè, êîèòî ìîãàò äà ïå÷åëÿò ñàìî òîëêîâà, êîëêîòî äà íå óìðàò îò ãëàä òå è ñåìåéñòâàòà èì, çà äà íå ñòàâà íóæäà äúðæàâàòà äà ãè èçõðàíâà. Òîâà å âñåêèäíåâèåòî íà äúðæàâíèÿ àíòèñåìèòèçúì, à èêîíîìè÷åñêàòà ðåïðåñèÿ ñðåùó åâðåèòå å îñíîâíàòà äåéíîñò íà îñíîâàíîòî ñ Íàðåäáàòà îò 29 àâãóñò 1942 ã. Êîìèñàðñòâî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè (ÊÅÂ). Ñ òîâà âñåêèäíåâèå íà äúðæàâíèÿ àíòèñåìèòèçúì ñå çàíèìàâà êíèãàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ.

Àâòîðúò å íàïðàâèë íåùî, êîåòî íèêîé ïðåäè íåãî íå å ñâúðøèë – òîé ñå å çàðîâèë â õèëÿäèòå ñêó÷íè áþðîêðàòè÷íè äîêóìåíòè, ôèêñèðàëè ñ ÷èíîâíè÷åñêà àêóðàòíîñò ïðîöåñà íà èêîíîìè÷åñêîòî óíèùîæàâàíå íà áúëãàðñêîòî åâðåéñòâî, êàêòî è íà ïëÿ÷êîñâàíåòî íà èìóùåñòâîòî íà äåïîðòèðàíèòå â Òðåáëèíêà

96

[3] Ïàê òàì, ñòð. 30[4] Âæ. Ãðèíáåðã, Íàòàí. Äîêóìåíòè, Öåíòðàëíà êîíñèñòîðèÿ íà åâðåèòå â Áúëãàðèÿ, Ñ., 1945; Äàâèä Êîåí, ñúñòàâèòåë, Îöåëÿâàíåòî. Ñáîðíèê îò äîêóìåíòè 1940 – 1944, Èçäàòåëñêè öåíòúð „Øàëîì”, Ñ., 1995; Â. Òîøåâà, Ì. Êîëåâà, Ä. Êîåí, È. Ãåçåíêî, À. Òàíåâà, Á. Äè÷åâ, È. Õàäæèéñêè, ñúñòàâèòåëè, Îáðå÷åíè è ñïàñåíè. Áúëãàðèÿ â àíòèñåìèòñêàòà ïðîãðàìà íà Òðåòèÿ ðàéõ. Èçñëåäâàíèÿ è äîêóìåíòè, ÈÊ „Ñèíåâà”, Ñ., 2007; Àëáåíà Òàíåâà è Âàíÿ Ãåçåíêî, ñúñòàâèòåëè, Ãëàñîâå â çàùèòà íà ãðàæäàíñêîòî îáùåñòâî. Ïðîòîêîëè íà Ñâåòèÿ ñèíîä íà Áúëãàðñêàòà Ïðàâîñëàâíà öúðêâà ïî åâðåéñêèÿ âúïðîñ (1940 – 1944, èçä. ÃÀË-ÈÊÎ è Öåíòúð çà åâðåéñêè èçñëåäâàíèÿ ïðè ÑÓ „Êëèìåíò Îõðèäñêè”, Ñ., 2002; Ïåòêî Äîá÷åâ, ñúñòàâèòåë, Àíòèåâðåéñêîòî çàêîíîäàòåëñòâî è íåãîâîòî ïðåîäîëÿâàíå (1942 -1945), èçä. „Ôåíåÿ”, Ñ., 2010 .

[5] Â. Òîøåâà, Ì. Êîëåâà, Ä. Êîåí, È. Ãåçåíêî, À. Òàíåâà, Á. Äè÷åâ, È. Õàäæèéñêè, ñúñòàâèòåëè, Îáðå÷åíè è ñïàñåíè. Áúëãàðèÿ â àíòèñåìèòñêàòà ïðîãðàìà íà Òðåòèÿ ðàéõ. Èçñëåäâàíèÿ è äîêóìåíòè, ÈÊ „Ñèíåâà”, Ñ., 2007, ñòð. 296[6] Öèò. ñú÷, ñòð. 314[7] Ïàê òàì, ñòð. 340 -342

ДОКУМЕНТИ

áåëîìîðñêè è òðàêèéñêè åâðåè. Èìåííî òîâà çàðàâÿíå â àðõèâèòå äàâà åìïèðè÷íàòà ïëúòíîñò íà âñåêèäíåâèåòî íà èêîíîìè÷åñêèÿ äúðæàâåí àíòèñåìèòèçúì. Òî ïîêàçâà äåéíîñòòà íà äúðæàâíàòà àãåíöèÿ ïî àíòèñåìèòñêàòà ðåïðåñèÿ – Êîìèñàðñòâîòî ïî åâðåéñêèòå âúïðîñè „îòâúòðå”, îò ãëåäíàòà òî÷êà íå íà ïîëèòè÷åñêèòå ðå÷è, íå íà ïðîêëàìàöèèòå, èçÿâëåíèÿòà è îôèöèàëíèòå äîêóìåíòè, à îò úãúëà íà çðåíèå íà âñåêèäíåâíàòà ðàáîòà íà áþðîêðàöèÿòà íà ðåïðåñèèòå. Êíèãàòà å èñòîðèêî-àðõèâíî èêîíîìè÷åñêî èçñëåäâàíå. Íî òîâà å ñàìî íà ïðúâ ïîãëåä. Çàùîòî â õîäà íà ïðîó÷âàíåòî ñè àâòîðúò å íàïðàâèë ïîòðåñàâàùè îòêðèòèÿ è â ðåçóëòàò ïðîèçâåäåíèåòî ìîæå äà ñå ÷åòå è êàòî ñâîåîáðàçåí òðàêòàò ïî åòèêà.

Íå ìîæå äà áúäå äðóãîÿ÷å, êîãàòî ïðåäìåò íà èçñëåäâàíåòî å ïîâåäåíèåòî íà äúðæàâàòà êàòî èíñòèòóöèîíàëèçèðàí ðàçáîéíèê. À êîãàòî ðàçáîéíèêúò „âúðøè ðàáîòàòà ñè” â íåïîñðåäñòâåíà áëèçîñò äî äîìà òè, ò.å. ïðåä î÷èòå íà ìíîçèíñòâîòî õîðà, íà òîâà, êîåòî âèñîêîïàðíî ñå íàðè÷à „áúëãàðñêè íàðîä”, òî êúì âñåêè îò „ñúñåäèòå” ìîæå äà ñå çàäàäå âúïðîñúò: òè êàê ðåàãèðà íà íàáåãà âúðõó òâîÿ åâðåéñêè ñúãðàæäàíèí? È ïîòðåñàâàùèÿò èçâîä, êîéòî ñå íàëàãà îò òåêñòà å, ÷å îòíîøåíèåòî íà ãîëÿìîòî ìíîçèíñòâî îò õîðàòà âàðèðà â äèàïàçîíà îò áåçðàçëè÷èåòî äî îòêðèòî ìàíèôåñòèðàíîòî æåëàíèå íà îãðîìíî ÷èñëî õîðà „äà ñå îáëàæàò”. Åäíî ñòðàøíî îòêðèòèå, ïðîèçòè÷àùî ïðÿêî îò àíàëèçà íà îãðîìåí ìàñèâ àðõèâíè äîêóìåíòè å, ÷å ìíîãî ãîëÿìà ÷àñò îò íàñåëåíèåòî å ðàìî äî ðàìî ñ ðàçáîéíèêà äúðæàâà: òÿ ãðàáè è ò.íàð. „ìàëúê ÷îâåê” ÷ðåç áåç÷èñëåíî êîëè÷åñòâî äðåáíè õèòðèíè, ëúæè è èçìàìè ïðàâè ñúùîòî. „Îíîâà, êîåòî ñðåä âúðõóøêàòà è äúðæàâíèòå âåäîìñòâà ñòàâà ïîä ìàñêàòà íà „áëàãîïðèëè÷åí” è äîáðå ñìàçàí êîíñåíñóñ, ñðåä ïðîñòîëþäèåòî ïðèåìà èñòèíñêèÿ ñè áðóòàëåí îáëèê íà ìàðîäåðñòâî.”[8] À ñàìàòà äúðæàâíà áþðîêðàöèÿ, â ëèöåòî íà ÷èíîâíè÷åñêèÿ àïàðàò íà ÊÅÂ, èãðàåéêè ïðèâèäíî ðîëÿòà íà áåçïðèñòðàñòåí àðáèòúð è íà ñòðàæ íà çàêîííîñòòà (ãîð÷èâàòà èðîíèÿ å, ÷å òÿ å ñòîæåð íà åäíà çàêîííîñò, êîÿòî îò ãëåäíàòà òî÷êà íà íîðìàëíèÿ ìîðàë ÷èñòî è ïðîñòî å ñáîðíèê îò èíñòðóêöèè êàê äà ñå êðàäå è

îãðàáâà) íå å íèùî äðóãî îñâåí ãëàâíèÿò ìàðîäåð. Ñëåä êàòî ïðèâåæäà èñêàíåòî íà åäèí îò äåëåãàòèòå íà ÊÅÂ, íÿêîé ñè Äæàìáàçîâ, „ÊÅÂ äà ðàçðåøè íà ÷èíîâíèöèòå äà ñå äàâàò ïî-íèñêè öåíè è áåç òúðã íåîáõîäèìèòå èì âåùè”, Àâðàìîâ ïðàâè íåäâóñìèñëåíèÿ èçâîä, ÷å „àïåëúò äîêóìåíòèðà îòñúñòâèåòî íà êàêâèòî è äà áèëî ìîðàëíè çàäðúæêè ïðè äîïèðà ñúñ çëîòî è ïðèåìàíåòî, ÷å äà ñå ìàðîäåðñòâà ñå ïîëàãà ïî ïðàâî.”[9]

Ðàçáèðà ñå, êîãàòî ðàçãëåæäàìå êíèãàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ êàòî åòè÷åñêî è íàðîäîïñèõîëîãè÷åñêî èçñëåäâàíå, íàáëþäåíèÿòà è èçâîäèòå, êîèòî àâòîðúò ïðàâè â ïîñëåäíàòà ãëàâà „Ñåòèâàòà êúì çëîòî”, ïðàâÿò íàé-øîêèðàùîòî âïå÷àòëåíèå è íàñî÷âàò êúì ïå÷àëíè èçâîäè. Çàùîòî â íåÿ íå ñòàâà äóìà çà âñåêèäíåâèåòî íà èíñòèòóöèîíàëèçèðàíàòà ðåïðåñèÿ, à çà „÷àñòíîòî” ïîâåäåíèå íà âèñîêî óâàæàâàíè õîðà. È àêî îáîñíîâàíèòå ïðåäïîëîæåíèÿ, ÷å íÿêîè åâðåè ñà ïîëó÷èëè çíà÷èòåëíî îáëåê÷åíèå íà ïîëîæåíèåòî ñè ÷ðåç äàâàíå íà ïîäêóïè, ñà ñè, òàêà äà ñå êàæå, â „ðåäà íà íåùàòà” (ìîæå ëè íÿêîé äà îñúäè ÷îâåê, êîéòî, ïîñòàâåí â íåïîíîñèìè óñëîâèÿ, ñå îïèòâà ÷ðåç ðóøâåò äà ïîäîáðè ñúäáàòà ñè?), òî äåéñòâèÿòà íà ÷ëåíîâå íà åëèòà íà Öàðñòâî Áúëãàðèÿ, êîèòî èñêàò îò Áåëåâ íà òÿõ èëè íà òåõíè áëèçêè „äà èì ñå ðàçðåøè âúïðîñúò” ÷ðåç ïîëó÷àâàíå íà ÷àñò îò „çàêîííî îãðàáåíîòî” åâðåéñêî èìóùåñòâî, ïðåäèçâèêâàò ãîð÷èâè ðàçìèñëè. Çàùîòî õîðà êàòî ìèòðîïîëèò Íåîôèò, êîéòî ïóáëè÷íî ñå çàñòúïâà çà åâðåèòå, êàòî äåïóòàòà Ïåòúð Ìèõàëåâ, åäèí îò ïîäïèñàëèòå ïèñìîòî íà Ïåøåâ[10], êàòî ïðî÷óòèÿ óíèâåðñèòåòñêè ïðîôåñîð Àë. Áàëàáàíîâ è ìíîãî äðóãè íå íàìèðàò íèùî îñúäèòåëíî â òîâà äà èñêàò äà ïîëó÷àò íåùî îò âå÷å åêñïðîïðèèðàíàòà ñîáñòâåíîñò íà åâðåèòå. Òÿõíîòî ïîâåäåíèå å íàïúëíî ðàçáèðàåìî îò ãëåäíàòà òî÷êà íà îáèêíîâåíèÿ åñíàô: ïîÿâèë ñå å ðåñóðñ, òîé å „çàêîííî” ïðèäîáèò îò äúðæàâàòà è ñëåäîâàòåëíî, âñåêè, êîéòî èìà íóæíèòå âðúçêè, å â ïðàâîòî ñè äà ñå âúçïîëçâà îò íåãî. Êàêâî òóê çíà÷è ïðîèçõîäúò ìó? Íàëè ïðîñèòåëÿò, èìåííî òîé, íå å îãðàáèë èëè îòêðàäíàë íèùî? Äà ìó ìèñëè äúðæàâàòà, òîé


97

[8] Ïàê òàì, ñòð. 70

[9] Ïàê òàì, ñòð. 75[10] Íåãîâîòî èìå å â ñïèñúêà íà ïðàâåäíèöèòå, ïîääúðæàí îò Ìóçåÿ íà Õîëîêîñòà â ßä Âàøåì, Èçðàåë.

ДОКУМЕНТИ

(ïðîñèòåëÿò) å ìîðàëíî ÷èñò. Òîçè îãðîìåí ðàçëîì ìåæäó ïóáëè÷íîòî ïîâåäåíèå â çàùèòà íà åâðåèòå è ÷àñòíèòå äåéñòâèÿ çà ïîëó÷àâàíå íà èçãîäà ÷ðåç ñúó÷àñòíè÷åñòâî â ìàðîäåðñòâî, ñòàíàë çà ïðúâ ïúò ïóáëè÷íî èçâåñòåí ÷ðåç èçñëåäâàíåòî íà Ðóìåí Àâðàìîâ, õâúðëÿ òåæêàòà ñè ñÿíêà è âúðõó ìîòèâàöèÿòà íà îáÿâÿâàùèòå ñå â çàùèòà íà åâðåèòå ÷ëåíîâå íà åëèòà. Íà íåÿ é ëèïñâà öÿëîñòíîñò, áëàãîðîäíèòå óáåæäåíèÿ è äåéñòâèÿ íå ñà äîñòàòú÷íî ñèëíè, çà äà ñïðàò æåëàíèåòî çà ÷àñòíî îáëàãîäåòåëñòâàíå îò îãðàáåíîòî èìóùåñòâî. Äà, â Áúëãàðèÿ æèâîòúò íà åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè” áå çàïàçåí è òîçè ïîëîæèòåëåí ôàêò íå ìîæå è ïî íèêàêúâ íà÷èí íå áèâà äà áúäå çàáðàâÿí.

Íî çà îáåêòèâíèÿ íàáëþäàòåë íå ìîæå äà íå ñå õâúðëè â î÷è ðàçëèêàòà ìåæäó äåéñòâèÿòà íà åëèòèòå ó íàñ è â ñòðàíè êàòî íàïðèìåð Äàíèÿ è Íîðâåãèÿ. Êàêòî å èçâåñòíî, êîãàòî ãåðìàíöèòå â îêóïèðàíàòà îò òÿõ Äàíèÿ ñå îáðúùàò êúì ìåñòíèòå âëàñòè çà ñúäåéñòâèå â „ðåøàâàíåòî íà åâðåéñêèÿ âúïðîñ”, ïîëó÷àâàò îòãîâîðà, ÷å êðàëÿò ïðúâ ùå ñè ñëîæè åâðåéñêàòà çíà÷êà[11]. À íÿêîëêî ìèíèñòðè îò ñòàíàëîòî íàðèöàòåëíî êàòî ñèíîíèì íà êîëàáîðàöèîíèçúì ïðàâèòåëñòâî íà Êóèñëèíã â Íîðâåãèÿ (ñúùî îêóïèðàíà îò íàöèñòèòå) ïîäàâàò îñòàâêà, êîãàòî „ñëóæáàòà íà Àéõìàí çàïîâÿäâà òÿõíîòî äåïîðòèðàíå (íà àðåñòóâàíèòå åâðåè, áåë. ìîÿ, Å.Ê.) â Àóøâèö”[12]. Ðàçáèðà ñå, ïîâåäåíèåòî íà åëèòèòå â Äàíèÿ è Øâåöèÿ å ñúïîñòàâèìî ñ äåéñòâèÿòà íà Ïåøåâ è ïðèÿòåëèòå ìó. Àëà ðàçëèêàòà å â òèïà íà ïðîÿâåíèÿ õóìàíèçúì. Áèõ ñè ïîçâîëèë äà îáîçíà÷à çàñòúïíè÷åñòâîòî íà Ïåøåâ, à è íà íåìàëêà ÷àñò îò äðóãèòå àäâîêàòè ñúñ ñú÷åòàíèåòî „ïàòðèàðõàëåí õóìàíèçúì”. Ïåøåâ è êîëåãèòå ìó ïðîòåñòèðàò, íî íå ïî ïðèíöèï, à çàùîòî ðàçòðåâîæåíè òåõíè ëè÷íè ïîçíàòè îò Êþñòåíäèë ãè àëàðìèðàò. Àìè àêî òåçè êþñòåíäèëñêè åâðåè íÿìàõà êúñìåòà äà ïîçíàâàò õîðà, èìàùè ïðåêè âðúçêè ñ ïîäïðåäñåäàòåëÿ íà Êàìàðàòà Ïåøåâ? Äàëè òîé è ïðèÿòåëèòå ìó ùÿõà äà ïðîòåñòèðàò? Ùÿõà ëè òå äà ïîñòúïÿò êàêòî å ïîñòúïèë ïëîâäèâñêèÿò ìèòðîïîëèò Êèðèë, êîéòî, êîãàòî å íàó÷èë – íå îò ïîçíàòè è ïðèÿòåëè, à ïðîñòî êàòî ãðàæäàíèí, ÷å

åâðåèòå îò Ïëîâäèâ ñà ñúáðàíè â íîùòà íà 9 ñðåùó 10 ìàðò 1942 ã. è ùå áúäàò „èçïðàòåíè â Ïîëøà”, âåäíàãà å èçïðàòèë ïðîòåñòíà òåëåãðàìà äî öàðÿ è å îáåùàë äà äàäå óáåæèùå â äîìà ñè íà ïîêðúñòåíèòå îò åâðåéñêè ïðîèçõîä. „Íåêà íàé-ïîñëå äà ãè âçåìàò îò ìîÿ äîì”, å êàçàë ìèòðîïîëèòúò è å ïîÿñíèë, ÷å „èìàõ â òîÿ ñëó÷àé ïðèìåðà íà äðåâíèòå õðèñòèÿíè, êîèòî íå ñàìî ïàçåõà ñâîèòå, íî ñúáèðàõà ñðåäñòâà ïîìåæäó ñè, çà äà îòêóïóâàò îò ðîáñòâî õðèñòèÿíè îò äðóãà íàðîäíîñò.”[13] Íå çíàåì îòãîâîðà íà òîçè âúïðîñ. Íî ó ÷èòàòåëÿ íà êíèãàòà íà Àâðàìîâ îñòàâà òðàéíîòî óñåùàíå, ÷å ïîëèòèöèòå, ïúê è íå ñàìî òå, ñà ïðåäïðèåëè äåéñòâèÿ, çàùîòî èçâåäíúæ ñà îñúçíàëè, ÷å „òåõíèòå” åâðåè ñà â ñìúðòíà îïàñíîñò. Òåõíèòå, à íå åâðåèòå èçîáùî è âúâ âñåêè ñëó÷àé íå åâðåèòå îò ò.íàð. „íîâè çåìè”. Çåìèòå ñà áèëè „íàøè”, íî çà ïðàâèòåëñòâîòî, êîåòî ñ Íàðåäáàòà çà ïîäàíñòâîòî â îñâîáîäåíèòå ïðåç 1941 çåìè îò 5 þíè 1942 ã.[14] ëèøàâà åâðåèòå îò „íîâèòå çåìè” îò áúëãàðñêî ïîäàíñòâî, êàêòî î÷åâèäíî è çà áúëãàðñêèòå ïîëèòè÷åñêè è îáùåñòâåíè åëèòè, òå ñà áèëè „÷óæäè”. Ñ äðóãè äóìè, íà „íàøèòå” êþñòåíäèëñêè åâðåè (å, ðàçáèðà ñå, íÿìà êàê â òàçè ñèòóàöèÿ äà ñå çàñòúïâàø ñàìî çà åâðåèòå çåìëÿöè) ñå ïðèçíàâà êà÷åñòâîòî íà ÷îâåøêè ñúùåñòâà, ÷èéòî æèâîò å âèñøà öåííîñò, à íà „÷óæäèòå” – íå.

Êàêâî ïúê, ìîæå áè íà åäíà ïàòðèàðõàëíà ñòðàíà êàòî Áúëãàðèÿ ïîäõîæäà èìåííî òîçè âèä ïàòðèàðõàëåí, ïàðöèàëåí ïî ïðèðîäàòà ñè õóìàíèçúì? Ìîæå áè. Òîâà íå íàìàëÿâà çíà÷èìîñòòà íà çàïàçâàíåòî íà æèâîòà íà åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè”. Íî èäåÿòà çà óùúðáåíîñòòà íà ìîòèâàöèÿòà íà õîðà êàòî Ïåøåâ è äðóãè, êîÿòî íåäâóñìèñëåíî ñå ïîäñêàçâà îò êíèãàòà íà Àâðàìîâ, áè ñëåäâàëî äà äåéñòâà îòðåçâÿâàùî âúðõó ñêëîííèòå êúì ìèòîëîãèçàöèè àâòîðè è êúì äúðæàâíèòå åëèòè, êîèòî âèíàãè ïîääúðæàò ïðèêàçêàòà çà „ãåðîè÷íèÿ íàðîä, ñïàñèë îò ñìúðò ñúãðàæäàíèòå ñè”.

Âñå â òàçè âðúçêà íÿìà äà å ïðåñèëåíî äà ñå êàæå, ÷å êíèãàòà íà Ðóìåí Àâðàìîâ å ìèòîáîð÷åñêà.

98

[11] Àðåíä Õàíà, Àéõìàí â Éåðóñàëèì. Ðåïîðòàæ çà áàíàëíîñòòà íà çëîòî, Ñ., èçä. „Ñèåëà”, 2004 ã., ñòð. 232[12] Öèò ñú÷., ñòð. 231

[13] Â. Òîøåâà, Ì. Êîëåâà, Ä. Êîåí, È. Ãåçåíêî, À. Òàíåâà, Á. Äè÷åâ, È. Õàäæèéñêè, ñúñòàâèòåëè, Îáðå÷åíè è ñïàñåíè. Áúëãàðèÿ â àíòèñåìèòñêàòà ïðîãðàìà íà Òðåòèÿ ðàéõ. Èçñëåäâàíèÿ è äîêóìåíòè, ÈÊ „Ñèíåâà”, Ñ., 2007, ñòð. 379[14] Öèò. ñú÷., ñòð. 270

ДОКУМЕНТИ

Ïîëèòèöèòå è ïðèñëóæâàùèòå èì àâòîðè íà èñòîðè÷åñêè è ïóáëèöèñòè÷íè ñú÷èíåíèÿ íå ñïèðàò äà ëåÿò ïîòîöè îò äóìè çà „õóìàíèçìà” è „òîëåðàíòíîñòòà” íà íàøèÿ íàðîä, çà „ãåðîèçìà” íà òåçè, êîèòî äîïðèíåñîõà çà çàïàçâàíåòî íà æèâîòà íà åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè”. Ðàçáèðà ñå, èìåíàòà íà Ä. Ïåøåâ, íà Ï. Ìèõàëåâ, íà àäâîêàòà Èâ. Ìîì÷èëîâ, íà Âë. Êóðòåâ, íà Àñåí Ñóè÷ìåçîâ, íà âëàäèöèòå îò Ñâåòèÿ ñèíîä, íà îïîçèöèîííèòå äåïóòàòè Íèêîëà Ìóøàíîâ è Ïåòêî Ñòàéíîâ, íà Ñòîÿí Êîñòóðêîâ è íà ìíîçèíà äðóãè âèíàãè ùå ñå ñïîìåíàâàò ñ óâàæåíèå è ïðèçíàòåëíîñò. Êàêòî å èçâåñòíî, êþñòåíäèëñêàòà äåëåãàöèÿ (Ìèõàëåâ, Ñóè÷ìåçîâ, Êóðòåâ è Ìîì÷èëîâ) ïðèñòèãà â Ñîôèÿ íà 9 ìàðò ñóòðèíòà è âåäíàãà ñå îòïðàâÿ êúì äîìà íà Ïåøåâ. Ðàçãîâîðúò íà ïîäïðåäñåäàòåëÿ íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå Ïåøåâ ñ ìèíèñòúðà íà âúòðåøíèòå ðàáîòè Ãàáðîâñêè íà 9 ìàðò 1943 ã. ïî îáåä íåñúìíåíî èìà èñòîðè÷åñêî çíà÷åíèå, çàùîòî ðåçóëòàòúò îò íåãî å îòìÿíà íà çàïîâåäòà çà äåïîðòàöèÿ[15]. Ïåøåâ çàäúëáî÷àâà èíèöèàòèâàòà ñè, ñúáèðà ïðèâúðæåíèöè è íà 17 ìàðò 1943 ã. ñå ïîÿâÿâà ïðî÷óòîòî ïèñìî íà 43-òà äåïóòàòè[16] äî ïðåìèåðà Ôèëîâ. Áåç ñúìíåíèå òîâà å ñìåë è áëàãîðîäåí àêò. Íî äàëè çàñëóæàâà äà áúäå íàðå÷åí „ãåðîè÷åí”? Êíèãàòà íà Àâðàìîâ íå ïîñòàâÿ òîçè âúïðîñ. Íî íàáëþäåíèÿòà è èçâîäèòå ìó è íàé-âå÷å ðàçâèòèòå â ãëàâàòà „Ñåòèâàòà êúì çëîòî” äàâàò íàñîêè çà ñîáñòâåíî ðàçìèøëåíèå ïî íåãî. Ãåðîèçìúò ãî ïðåöåíÿâàìå ïî ñòåïåíòà íà ðèñêà, êîéòî ãåðîÿò ïîåìà, èçâúðøâàéêè äåëîòî ñè. À çà åñòåñòâîòî íà ðèñêà ñúäèì ïî ïîñëåäèöèòå. Íî âñå ïàê çà Ïåøåâ òå ñà íàïúëíî ïîíîñèìè, ðàâíÿâàò ñå íà ïðîñòà ñëóæåáíà íåïðèÿòíîñò: òîé íå å óáèò, íå å âêàðàí â çàòâîðà, íå å àðåñòóâàí è äîðè íå å óâîëíåí. Òîé ïðîñòî å ïîíèæåí è îò çàìåñòíèê-ïðåäñåäàòåë íà Íàðîäíîòî ñúáðàíèå ñòàâà îáèêíîâåí äåïóòàò. Âñúùíîñò òàçè ëèïñà íà ãåðîèçúì ãîâîðè äîáðå çà ñúñòîÿíèåòî íà áúëãàðñêîòî îáùåñòâî ïðåç ãîäèíèòå íà Âòîðàòà ñâåòîâíà âîéíà. Ñ ëåêàòà ðúêà íà êîìóíèñòè÷åñêèòå ìèòîòâîðöè òî áå îáÿâåíî çà „ìîíàðõî-ôàøèñòêî”, ñèðå÷ âèä òîòàëèòàðíî. Íî íèìà å èçâåñòåí ñëó÷àé,

â êîéòî âèäåí äååö îò òîòàëèòàðíîòî îáùåñòâî ñå å îñìåëèë äà ñå îáÿâè ïðîòèâ êëþ÷îâà ïîëèòèêà íà ïðàâèòåëñòâîòî è ñå å îòúðâàë ñàìî ñ ïîíèæåíèå?

Êíèãàòà íà Àâðàìîâ å çàáåëåæèòåëíà, èçïúëíåíà å ñ íàó÷íè è ïóáëèöèñòè÷íè äîñòîéíñòâà. Òÿ å èçâúíðåäíî íåïðèâè÷íà, õâúðëÿ êàìúê â áëàòîòî íà ìèòîâåòå è ìîæå áè çàòîâà ñå „ðàäâà” íà ìúë÷àíèå îò ñòðàíà íà íàó÷íèòå è îáùåñòâåíèòå ñðåäè: òâúðäå íåëèöåïðèÿòíà å êàðòèíàòà, êîÿòî å îáðèñóâàíà â íåÿ. Íî âñå ïàê òÿ, ñòðóâà ìè ñå, òúðïè êðèòèêà â åäèí ïóíêò, êîéòî àâòîðúò ñúçíàòåëíî å èçòúêíàë êàòî êëþ÷îâ çà êîíöåïöèÿòà ñè. Ñòàâà äóìà çà îáãðàæäàíåòî ñ êàâè÷êè íà äóìàòà „ñïàñåíèå” â çàãëàâèåòî íà ñú÷èíåíèåòî. Òîé ïèøå: „èìåííî çàðàäè äúëáîêàòà äâóñìèñëåíîñò íà òîçè åïèçîä îò èñòîðèÿòà íè (ñòàâà äóìà çà öÿëîñòíàòà àíòèåâðåéñêà ïîëèòèêà â Áúëãàðèÿ ïðåç 1940 – 1944 ã., áåë. ìîÿ, Å.Ê.) ïîñòàâÿì – â ñúçâó÷èå ñ äðóãè, óñúìíèëè ñå â àäåêâàòíîñòòà íà äóìàòà – ñïàñÿâàíåòî â êàâè÷êè”[17]. Òóê î÷åâèäíî íà „ñïàñÿâàíåòî” ñå ïðèïèñâà ïîëîæèòåëåí íðàâñòâåí ñìèñúë, êàêúâòî î÷åâèäíî „îöåëÿâàíåòî” íÿìà. Íî âñúùíîñò, ïîíå ñïîðåä ìåí, ðàçëèêàòà å â äðóãî. Çà ñïàñåíèå ìîæåì äà ãîâîðèì, ñàìî êîãàòî ðåçóëòàòúò – â ñëó÷àÿ çàïàçâàíåòî íà æèâîòà íà åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè” – å ïëîä íà îñìèñëåíî, íà ÷îâåøêî äåéñòâèå. Ìîòèâàöèÿòà å âàæíà, íî íå å ðåøàâàùà: êàêòî å èçâåñòíî, „ïúòÿò êúì àäà å ïîñòëàí ñ äîáðè íàìåðåíèÿ”. Çà „îöåëÿâàíå” èìà ñìèñúë äà ñå ãîâîðè, êîãàòî äàäåíî ñúñòîÿíèå å ðåçóëòàò íà ñëÿïà, íåîñìèñëåíà èãðà íà ïðèðîäíè ñèëè. Íåêà ñè ïðåäñòàâèì, ÷å ÷îâåê ñå äàâè â äúëáîê âèð. Âíåçàïíî òîé âèæäà ïðîòåãíàòàòà ðúêà íà íÿêîãî, õâàùà ñå çà íåÿ è íå ñå óäàâÿ. Íî òîé ìîæå äà ñå íàòúêíå è íà ñòúð÷àù îò äúíîòî ïúí èëè íà ñêàëà, äà ñå õâàíå çà òÿõ è ïàê äà îæèâåå. Â ïúðâèÿ ñëó÷àé ãîâîðèì çà ñïàñÿâàíå, äîðè àêî ñïàñèòåëÿò å çúë âðàã íà ñïàñåíèÿ. Âúâ âòîðèÿ ÷îâåêúò ïðîñòî å îöåëÿë. Òàêà ÷å åâðåèòå îò „ñòàðèòå ïðåäåëè” ñà ñïàñåíè, çàùîòî õîðà, à íå íåîäóøåâåíè ïðåäìåòè ñà àâòîðè íà äåéñòâèÿòà, ñïðåëè èçïðàùàíåòî â ëàãåðèòå íà ñìúðòòà.

Òåêñòúò å ïîäãîòâåí çà ïóáëèêóâàíå

â ñï. „Ñîöèîëîãè÷åñêè ïðåãëåä”


99

[15] Ñúáèòèÿòà íà 9 ìàðò 1943 ã. ñà ìíîãîêðàòíî îïèñâàíè. Âæ. ïî-ñïåöèàëíî Äàâèä Êîåí, ñúñòàâèòåë, Îöåëÿâàíåòî. Ñáîðíèê îò äîêóìåíòè 1940 – 1944, Èçäàòåëñêè öåíòúð „Øàëîì”, Ñ., 1995 ã., ñòð. 286-304[16] Öèò. ñú÷., ñòð. 216-220 [17] Àâðàìîâ, öèò. ñú÷., ñòð. 8

Протестиращият на Орлов мост -

Ñíèìêà: Âåðà Ãîöåâà

„Човек на годината“ 2012

сп. Обектив, бр. 205, декември 2012 г

Documents