@[ðù^÷zòk rúaaòmû^ 35rcbbsr.nios.ac.in/pdf/314/314_ch_35b.pdf · 3. g_òiþ ù`äûeò@û...

126

Uò®Yú

cWêýf 6(L)@[ðù^÷ZòK Rúaaòmû^

cjêcûQò _ûk^, fûL Pûh Gaõ ùegcKúU _ûk^

cûâibýZû @ûe¸ ùjaû \ò^Vûeê c^êhý ^òR @ûL_ûLe _âûYúcûûêaòbò^Ü _âKûe Kûcùe aýajûe KeòaûKê ùPÁû Keò @ûiê@Qò Gaõùicûûe _ûk^ Keò iõLýû aXÿûAaûùe ~ZÜaû^ ùjCQò ö Gjò iõ_KðùeZêùccûù^ _ìaðeê \êAUò _ûVùe _gê_ûk^ Z[û cûQ·h aòhdùe @]ýd^KeòiûeòQò ö Gjò _ûVùe Zêùccûù^ cjêcûQò _ûk^ (G_òKfþPeþ), fûLPûh (fûLKúU _ûk^) Gaõ ùegc KúU_ûk^ (ùieò KfþPeþ)e _âcêL\òM_âZò _eòPòZ ùja ö

CùŸgýGjò _ûVUò @¤d^ _ùe, Zêùc: cjêcûQò_ûk^ (cjêcûQò elY)e iõmû, cjêcûQò RûZòe ZûfòKû Keòaû

Gaõ ùicûû, @[ðù^÷ZòK aòùghZßKê MêeêZß ù\A_ûeòa;

cjêù`Yû MVê Gaõ iû]ûeY cjêcûQò ùMûÂúùe aòbò Ü aMðe cjêcûQòa‰ð Keòa;

cjêcûQò RûZòMêWÿòKe aòbò Ü ùR÷aòK flY, RûZò ò]ðûeY cjê ù`YûùegûaKe aé¡ò Gaõ eûYú cjêcûQò ijòZ \ka¡ ùjaû aêSûA _ûeòa;

cjêcûQòcûûe \k ]eòaû _âYûkú Z[û cjêcûQò _ûkê iû]ûeY _¡Zòa‰ð Keòa;

cjê I c]ê cjc KûXòaû a‰ð^ Keòa I ùicûû aýajûe Keòa;

fûL Zò@ûeò Keê[ôaû KúUe ^ûc I Gjûe aýajûe CùfäL Keòa;

fûL KúU, fûL\û^û (iòWþfûKþ) I fûL RûZúd _\û[ð aûùifûKþ _\KêaêSûAa;

ùegcKúU _ûkê iõmû, ùegc _âÉêZ Keê[ôaû KúUcûûê (c[þ) Iùicûûe ~[ûKâùc ù_ûhK b�ò\Kê ûcòZ Keòa ;

35

cjêcûQò _ûk^, fûL·h Gaõ ùegcKúU _ûk^

127

Uò®Yú


ùegcKúU Rúa^PKâe GK iû]ûeY aòaeYú ù\a Gaõ ;

ùegc _âÉêZ Keòaû _ûAñ ZêZMQ aýZúZ @^ý Cnò\, ùicûûe C›I bûeZe aòbò^Ü @�k ù~CñVûùe Giaê C_ô^Ü ùjûA[ûG, ZûjûZûfòKû Keòa;

35.1 cjêcûQò _ûk^

35.1.1 cjêcûQò _ûk^ - Gjûe @[ð I MêeêZß

G_òKfþPe (Apiculture)Kê c¤ cjêcûQò_ûk^ bûaùe RYû~ûG ö Gjûe Gjò^ûc KûjóKò \ò@û~ûAQò?

G_òiþe @[ð cjêcûQò @ùU ö cjêcûQòe aòbò^Ü RûZòe ùa÷mû^òK ^ûc GjûùRùêòK (_âRûZò)e ^ûc G_òiþeê @ûe¸ jêG ö cjêcûQò _ûk^ aû cjêcûQòelYe GK Kkû @ùU ù~Cñ[ôùe cjêcûQòe \kKê ùicûûe ^òRe@ûagýKZûVûeê @]ôK iõLýûùe _ûk^ Keû~ûG ö

35.1.2 iõlò¯ AZòjûi

ùicûû iµKðùe iìP^û ùfûKùfûP^Kê @û\òcûâ\ßûeû Zò@ûeò ùjûA[ôaû_âÉe PòZâKkûeê @ûiòfû ö jRûe jRûe ahð _ìaðeê LâúÁò@û^þ ~êM @ûMeê cògeù\g^òaûiúuê cjêcûQò _ûk^ i´§ùe bfbûaùe _eòPòZò [ôfû öEKþùa\ùe cjêcûQò I cjê i´§ùe @ù^K CùfäL @Qò ö Câòõg gZû±úùeùa÷mû^òK MùahYûe _eòYûc Êeì_ cjêcûQò _ûk^ aýaiûdòK ÉeùeRYûMfû ö @ûùceòKû, Kû^ûWû, Rcðû^ú I @ùÁâfò@û _eò ajêZ aòKgòZù\gcûûùe cjêcûQò_ûk^ GK i`k Cù\ýûM @ùU ö

35.1.3 cjêcûQò _ûkê cjZß

cjêcûQò _ûkê Zòù^ûUò _âcìL C}hð ùjCQò -

(K) cjê ù~ûMûG - GK ajìcìfý _êÁòKe Lû\ýö

(L) cjc ù~ûMûG- ~ûjûe gòÌùe @ù^K C_ûù\dZû @Qò ö

(M) cjêcûQòcûù^ C}éÁ _eûMY KûeK @U«ò ~ûjû Kéhò C_ôû\^KêaXÿûA[ûG ö aûÉaùe cìfýûd^ Kùf Gjûe _âKéZ C}hð @^ý\êAUòVûeê @]ôK ö

35.1.4 cjêcûQòcûûe aòbò^Ü _âRûZòcû^·ùeûUò RûZòe cjêcûQò ùMûUòG _âRûZò G_òiþ (Apis)ùe @«bðêq ö

1. G_òiþ WeiûUû (Apis dorsata) Rwfò cjêcûQò (Rock bee)- Gjû iaêVûeê aWÿ cjêcûQò @ùU ö- Gjû ùMûUòG aWÿ ]eYe ùLûfû cjêù`Yû aéle C_e Wûkùe Gaõ

_[eùe Zò@ûeò Kùe ö


128

Uò®Yú


- @]ôK cûZâûùe cjê Zò@ûeò Kùe Kò«ê Gjò cjêcûQòKê _ûk^ KÁKe @ùU ö

- Gjò cûQò @Zý« bdue, ajêZ ùRûeùe ^ûjêW cûeòaû \ßûeû Rße jêGI G_eòKò ùaùkùaùk céZêý NùU ö

2. G_òiþ AŠòKû (Apis Indicw)bûeZúd cjêcûQò (Indian bee)

- c¤c @ûKûee ùjûA[ûG ö

- Gcûù^ @§ûeê@û RûMûùe ~[û Kò MQMŠòe Mjße, cûUòe Kû^Ú I_ûZâùe cjêù`Yû Ke«ò ~ûjûKò ajêZ icû«e _û^ò@û _eò ùjûA[ûG ö

- Gjò cûQò GùZ bdue ^êùjñ Gaõ GjûKê ù_ûhû ~ûA_ûùe ö

3. G_òiþ ù`äûeò@û (Apis florea) ùQûU cjêcûQò (The little bee)

- Gjû ùQûU @ûKûee ùjûA[ûG ö- ùMûUòG cûZâ ùQûU _û^ò@ûbkò ù`Yû aê\û, aûWÿ AZýû\òùe Zò@ûeò

Kùe ö- G[ôeê cjê Kcþ _eòcûYùe còùk ö

4. G_òiþ ùcfòùèû (Apis mellifera) dêùeû_úd cjêcûQò (Earopean bee)

- Gjû _âûd bûeZúd cjêcûQò (G_òiþ AŠòKû) _eò ùjûA[ûG ö- Gjû bûeZ iùcZ aògße @ù^K ù\gùe @Yû~ûA ·h ùjCQò ö- GjûKê ijRùe _ûk^ Keû~ûA_ûùe ö

_ûVMZ _âgÜ 35.11. fûUò^ g± ‘G_òiþ’e @ûleòK @[ð K’Y ?

2. cjêcûQò _ûkê Zòù^ûUò C_ûù\dZû ùfL ö

3. _ûk^Keû~ûA _ûeê[ôaû \êAUò _âRûZò cjêcûQòe ^ûc \ò@ ö

35.1.5 cjêcûQòe \k-aòbò^Ü RûZò I ùicûûe Kû~ðý ùMûUòG cjêcûQòeùMûÂúùe Zò^ò _âKûee RûZò [ûG ö (PòZâ 35.1K)

(K) eûYú- ùKak ùMûUòG, Kû~ðýlc cûB

(L) Kcðú- 20,000-30,000 a§ýû cûB

(M) ùWâû^þ-@Ì KòQò, \ka¡ùjûA ~òaû _ìaðeê Kû~ðýlc _êeêh còk«ò ö

K) eûYú cjêcûQò : eûYú cjêcûQò ùjCQò GK iµì‰ðeìù_ aòKgòZ Èúö Gjûe_ì‰ð aòKgòZ Ibûeú I @^ý Èú R^^ûw [ûG ö


129

Uò®Yú


Gjû @ûKûeùe iaêVûeê aWÿ @ùU öGjûe ùWYûiaê ùQûU Gaõ iuêPòZöLû\ý ùgûhòaû _ûAñ cêjñe @w KcðúcûûVûeê ùQûU ùjûA[ûG öcjc Mâ^Úò ^ [ûG ö3 eê 4 ahð _~ðý« a�ôeùj ö

_âZò\ò^ 800-1500 jûeùe @Šû ù\A[ûG ö

35.1.6 eûYú cjêcûQòe Rúa^ iõKâû«úd NUYûiû]ûeYZü òR ù_÷ZéK cjêù`Yûùe 7-10 \ò^ adiùe, Zûjûe cû eûYúcjêcûQò @^ýû^ý Kcðúcûû ijòZ cògò @^ý GK cjêù`Yû Zò@ûeò Keòaû _ûAñQûWòaû _ùe, Gjò ^ì@û Kêcûeú eûYú ^òRe aòaûj CWûY _ûAñ aûjûeò_ùW öùijò cjêù`Yûe ùWâû^þcûù^ Gjò icdùe Gjò Kêcûeú eûYúe _òQû Ke«ò ö@^ýû^ý cjêù`Yûeê ùWâû þcûù^ ‘_êeêh cjêcûQò’, Gjò \ka¡ ùjûA ~ûC[ôaûeûYú cjêcûQò ijòZ ù~ûM \ò@«ò ö CWê[ôaû icdùe còk^ jêG ö jûeûjûeòbûaùe eûYú cjêcûQò Q@ ùMûUò ùWâû^þ ij iwc Kùe Gaõ Zû _ùecjêù`YûKê ùèò@ûùiö [ùe còk^ ùjùf _âû¯ gêKâûYê iµì‰ð Rúa^ _ûAñKû~ðý Kùe Gaõ ùi \ßòZúd [e _ûAñ ùKùaùjùf còk^ Keò ^ [ûG ö

eûYú cjêcûQòe gêKâû]û^úeê gêKâûYKê QûWòaû _ûAñ GK ^òdªY _âKâòdû [ûG öùi \êA _âKûe @Šû ù\A[ûG ö

PòZâ 35.1 (K) cjêcûQòe aòbò Ü @ êRûZò ö

1. icûdòZ - ù~Cñ @Šûeêê Èúcûù^ aûjûeò[û«ò ö (a§ýû Kcðú Kò´û_âR^^lc Èú ^ìZ^ eûYú)

eûYú (fòwúdcûB cjêcûQò)

KûcòðK (@fòwúdcûB cjêcûQò)

ùWâû^þ (fòwúd@Šòeû cjêcûQò)


130

Uò®Yú


2. @icûdòZ @Šû ù~Cñ[ôeê ùWâû þcûù^ aûjeò[û«ò ö

(L) Kcðú cjêcûQòKcðúcjêcûQòcûù^ @iõ_ì‰ðbûùa aòKgòZ cjêcûQò @U«ò öGcûù^ eûYúVûeê ùQûUöGcûûe CWòaû _ûAñ gq ùWYû [ûG öcjê ùgûhòaû _ûAñ Gcûûe GK aWÿ I \l gê‹ (cêLýûwMêWÿòK GKûVò ùjûAGK _Zkû ^kú_eò) [ûGöGK C^ÜZ ^ûjêW [ûG ö_Q ùMûWcûûùe _eûM iõMâj _ûAñ ‘_eûM [kú’ [ûG öKcðú cjêcûQòcûûe @ûdêh _âûd 35\òê ùjûA[ûG ö adi @^êiûùeùicûûe aòbò^Ü Kû~ðý _¡Zò ^òcÜ _âKûee ùjûA[ûGö1-14\ò^ cjêù`Yû c¤ùe Kû~ðý ~[û cjêù`Yû i`ûKeòaû, fûbðûKê

Lê@ûAaû AZýû\ò ö14-20 cjêù`Yûe _âùag \ßûeùe RMò ejòaû ö21-35\ò^ Lû\ý @ù^ßhY Keòaû C\ûjeY Êeì_ Lû\ý iõMâj Keòaû

(_eòùageê cjê I _eûM)

Lû\ý @ù^ßhY _ûAñ _âûZüKûkùe KòQò @^êi§û^Kûeú aûjûeò _W«ò öc]êMâ^Úòe (`êf) bf C› VòKþ bûùa ^òeì_Y Keòaû _ùe, ùicûù^ ^òRecjêù`YûKêùèò@ûi«ò I cjêù`Yû òKUùe aòùgh bûaùe Pk^ (^éZý)Ke«ò ö @^ýû^ý Kcðú cjêcûQòcûûê Lû\ý C›e \ìeZû I \òM i´§ùe Gjò^éZýiaê ù~ûMûù~ûM Keò[ûG ö Lû\ý iõMâj _ûAñ @]ôKeê @]ôK Kcðú cjêcûQò^òùdûRòZ ùjûA[û«ò ö Kcðúcûù^ ùMûUòG `êfeê @^ý GK `êfKê ~ûA[û«ò,c]ê I _eûM iõMâj Ke«ò Gaõ ùicûûe òR ù`YûKê ùèò@ûi«ò ö ùèòaû_ûAñ iì~ðýu @aiÚòZ I @^êi§ûê cûMð, KòQò _eòcûYùe iàeYgqò Gaõùicûû ^ò¡ðûeòZ cjêù`Yûe M§ iûjû~ý Keò[ûG ö (PòZâ 35.1 L)

PòZâ 35.1 (L) cjêcûQòe ùLûiû (aiûe) GK @õg ö


131

Uò®Yú


cjêcûQòe ^éZý

Gjò ^éZýùe, ^éZý cSòe MZò_[ @^ý cjêcûQòcûûê ùicûû cjêù`YûeêùKûYKê iì~ðýu i´§ùe ^òùŸðgòZ Keò[ûGö Gjò ùKûYe iìP^û @^ê~ûdú,Lû\ý C›ùe _j�ôaûKê Gcûûê CWòaûKê _Wò[ûG ö (PòZâ 35.1 M)

PòZâ 35.1 (M) cjêcûQòe ^éZý

(L) ùWâûîþ

ùWâû^þicûù^ ùjCQ«ò @icûdòZ @Šûeê R^à _êeêh cjêcûQò ö cjêù`Yûùeùicûûe R^à ì@û (Kêcûeú)eûYúcûû R^à icKûkú^ ùjûA[ûG ö 14-18 \ò^ @ûdê ùjaû_ùe ùWâûîþcûù^ aûdêùe Kêcûeú eûYúiùw CWòKeòiwc Keò[û«ò ö ùWâûîþcûù^ 60\ò _~ðý« a�ô_ûe«ò ö Kò«ê ùicûù^ iwc_ùe \õgòZ ùjûA ceò ~ûA[û«ò ö

PòZâ 35.2ùe cjêcûQòcûûe aòbò^Ü RûZò MVê iìP^û \ò@û~ûA@Qò öeûYú @Šû\òG

@icûdòZ @Šû icûdòZ @Šû

@Šûeê gûaK R à ùjaû @Šûeê gûaK R à ùjaû

_â[ùc KòQò\ò Gcûûê edûfþ ùRfúedûfþ ùRfú (Kcðúu cûûe _â[ùc KòQò \ò^ fûk)Kê LûAaûKê \ò@û~ûG Gaõ Gjû_ùe LûA aù�cjê I _ìaðeê jRc ùjûA[ôaû _eûM Lû@û«ò

_êý_û

edûfùRfúe iÚû^ùe edûf ùRfúe ùbûR^ ùWâûîþ cjê Gaõ _ìaðeê jRc Rûeò eLû~ûG

ùjûA[ôaû _eûM _êý_û _êý_û Kcðú cjêcûQò eûYú cjêcûQò

PòZâ 35.2 cjêcûQòcûûe aòbò^Ü RûZòe MV^ ùjaû iìP^û ö


450900 1200

132

Uò®Yú


^ì@û eûYúe @ûaòbðûa I _êeêYûe _fCWû

ù~ùZùaùk eûYú _êeêYû ùjûA~ûG (iû]ûeYZü Zò^ò ahð adiùe) Zûjûe

geúeeê GK eûiûd^òK CŸú_^ aûjûùe ~ûjû Kcðúcûûê ùKùZûUò eûYú-

@aiÚû^ ùKûVeú Zò@ûeò Keòaû _ûAñ ù_âeòZ Kùe ö Gjò _âKûe _âùZýK

bïYùKûhùe eûYú ùMûUòG ùfLûñG icûdòZ @Šû eLô \òG ö fûbðûiaê

edûfþùRfò (Kcðúcûûe fûk) Lû@û«ò ö Gcûù^ _ùe _êý_û I Zû _ùe

eûYúbûùa aòKgòZ jê@«ò ö bïYùKûhcûûeê aûjûeò[ôaû _â[c eûYú

@^ýcûûê cûeò\òG ö

a�ðcû^ ù`Yûùe [ôaû _êeêYû eûYú iaê adie Kcðúcûû ijòZ còkûcògû

ùjûA _êeêYû ù`YûKê QûWò\òG Gaõ @^ý RûMûKê ~ûA \ßòZúd iÚû^ùe cjêù`Yû

Zò@ûeò Keò ^ì@û \k Zò@ûeò Kùe ö

_êeêYû ù`Yûe ^ê@ûeûYú ùWâû^þcûû iû[úùe còk^ _ûAñ CùW Gaõ _êYò

ùijò ù`YûKê ùèò@ûùi, ù~_eòKò @ûMeê a‰ð^ Keû~ûA@Qò ö

_ûVMZ _âgÜ 35.21. ùMûUòG cjêcûQò \kùe ù\Lû~ûC[ôaû Zò^ò _âKûe RûZòe ûc ùfL ö

2. ^òcÜfòLôZ ûc ùfL ö

(K) iaêVûeê @ûKûeùe aWÿ @^êRûZò ö

(L) ù~Cñ _âKûe CWòaû icdùe ì@û (Kêcûeú) eûYú cjêcûQò cjêù`YûeêùWâû^cûû iû[úùe CWÿòaûe _âKûe ö

(M) @icûdòZ @Šûeê aûjûeê[ôaû RûZò ö

3. adi @^ê~ûdú òcÜfòLôZ Kcðú cjêcûQòcûûe cêLý Kû~ðý K’Y ?

(K) 1-14 \ò^

(L) 14-20 \ò^

(M) 21-35 \ò^


133

Uò®Yú


4. iõMc CWòaû _ùe ùWâû^þe K’Y jêG ?

35.1.7 cjêcûQò _ûk^ I cjêe aýaiûdòK C_ôû\^

cjê I cjc \êAUò~ûK ajêcìfý I aòKâòù~ûMý _\û[ð cjêcûQò _âÉêZ Ke«ò ö

(K) cjêcûQò _ûkê ù\gú _¡Zò

Mâûcaûiúcûù^ (K) Ne Kû^Úe ùQûU KYû[ôaû @ûdZûKûe iÚû^ Keò Kû^Ú aûiÚòe cjêù`Yû Ke«ò (L) KûVe GK aûKè @[aû cûUòe GK cûVò@ûùePk^ù~ûMý ù`Yû Zò@ûeò Ke«ò ö _eµeûMZ cjêcûQò _ûkK cjêcûQòe \k,_fKê MQùe, aê\û AZýû\òùe ]e«ò Gaõ GjûKê CùfäLôZ iÚû^ùe eLô\ò@«ò ö KòQò icd _ùe cjê _âÉêZ ùjûAMùf cjêcûQòcûûê iû]ûeYZücjêù`Yûùe ]ì@ûñù\A ù`Yûeê aûjûe Keò \ò@û~ûG ö Zûjû _ùe ù`YûKêKûUò \ò@û~ûG Gaõ cjêKê GK aWÿ Rûfò~êq K^ûùe Pê_êWò aûjûe Keû~ûG ö

(L) @û]ê^òK cjêù`Yû : @û]ê^òK cjêù`Yûe C_e aû iaûZk ^[ôaûaMðûKûe @[aû @ûdZûKûe aûKè @ùUö G[ôùe ùMûUòG aûKèKê @^ýUò C_ùeeLû~ûA[ûG ö Gjûe iaûZk aûKèe ùKak ^òcÜbûM [ûG Gaõ iaû C_eaûKèùe Pìk[ûG I @^ýiaêe QûZ [ûGö Gjò aûKè bòZùe KûVe ù`âcbìf´ bûùa _âùZýK @^ý ij SêfòKeò [ûG ö KûVe ù`âcþiaê cjccìk\ê@ûùe beòùjûA[ûGö Gjû C_ùe cjêcûQòcûù^ cjêù`Yû Zò@ûeòKeò[û«ò ö iaûZk aWÿ aûKèùe cjê ù`Yû _ûAñ ùMûUòG cûZâ _âùag \ßûe[ûG ö iû]ûeYZü eûYú cjêcûQò bâìY _âùKûÂùe iúcûa¡ ùjûA [ûG ö iê_eið^ûcòZ aûKèiaê cjê i�d Keòaûùe aýajéZ jêG ö C_e[ûKKê ~òaûKê eûYúKê‘eûYú ajòÃûe \ßûeû’ aûeY Keû~ûGö kùe ùKak Kcðúcûûê Pk_âPk_ûAñ iêù~ûM còkò[ûG ö (PòZâ 35.3)

PòZâ 35.3 ùMûUòG @û]ê^òK cjêù`Yû


134

Uò®Yú


cjêcûQòue ùMûUòG \kKê ]eòaû

Zêùccûù^ _XÿòiûeòQ cjêcûQòe GK\k K’Y ? Gjû ùjCQò ùMûUòG ^ì@ûcjêù`Yû Zò@ûeò Keòaû _ûAñ _êeêYû eûYúiû[úùe iûwùjûA GK \k KcðúuùMûÂúe CWòaû _âKâòdû ö ù~CñVò ùicûù^ ì@û ù`Yû Ke«ò, ùiVûeê ùicûûêiõMâj Keû~ûG ö Gcûûê iõMâj Keòaû _ûAñ GK _ûZâe @ûagýKZûjêGöG[ôùe cjêcûQòcûûê eLû~ûA_ûùe ö _ûZâ iû]ûeYZü ùNûWYò[ôaû^Wÿûe GK SêWò @ùU ö

ùMûUòG \ke cjêù`YûKê _âùag

Gjò _âKâòdûùe iõMéjúZ cjêcûQò \kKê ì@û cjêù`Yûùe iÚû^û«e Keû~ûGö`kùe ì@û\k MXÿòCùV I cjê C_ôû\^ jêG ö Gjò _âKâòdûKê \êA _âKûeùeKû~ðýlc Keû~ûA_ûùe ö

(K) _ûeµeòK _âYûkú

iaê ù`âcùe iµì‰ðbûùa bïYùKûÂú ijòZ cjêù`Yû Zò@ûeò jêG ö _âùZýKù`âce ùMûUòG iµì‰ð Pû\ee bò�ò [ûG Gaõ ùMûUòG ùNûWÿYò [ôaû PêWû«_…û [ûGö cjêù`Yûe _âùag \ßûeûùe MWûYò@û ]kû _Uû [ûG ö cjêcûQò [ôaûMWûYò@û _âùag \ßûeùe SêWòKê aûùWÿAùf ùiMêWòK aûjûeò @ûi«ò öcjêcûQòcûûe GK ijRûZ _âaé�ò ùjCQò ~ûjûKò @§ûeò@û iÚû^ùe C_eKê~òaû I Gjò _âaé�òUò Gcûûê _âùag \ßûeeê cjêù`YûKê @Mâie ùjaûKê \òG ö

(L) gúNâ _âKâòdû

Gjò _âKâòdûùe PêWû« cêKêU _UûKê @fMû Keò\ò@û~ûG ö ù âcþMêWòKê c¤ @fMûKeû~ûG Gaõ _âùag\ßûe c¤ a¦ Keû~ûG ö cjêù`Yû ijòZ SêWòKê \éXbûùaù~ûWû~ûG Gaõ C_eê cjêcûQòcûûê bïY _âùKûÂKê Xûkò \ò@û~ûG ö

cjc~êq bò�òKê ]ûeY Keò[ôaû ù âcþMêWòKê cjêù`Yûùe eLô\ò@û~ûG ö PêWû«_UûKê _ê aðûe òR RûMûùe eLô\ò@û~ûG Gaõ _âùag\ßûeû ùLûfò \ò@û~ûG ö

]ýû^ eLôaû CPòZ ù~ ù~_eò eûYúcûQò cjêù`Yû c¤ùe _âùag Keòa öa�ðcû^ \kKê Pò^òe iaðZ Lû\ýeìù_ ^ò½d ù\a, ù~ùjZê Gjò Lû\ýcjêcûQòcûûê iÚûdú bûùa ejò ê@û _âùKûÂùe Kûc KeòaûKê ijûdK jêG ö

cjêcûQòe PûeYbìcò

c]êMâ^Úò I _eûMKê icÁòMZ bûaùe cjêcûQòe PûeY ^ûcòZ Keû~ûAQò ö`kMQ @kõKûeòK MQ Gaõ RwfúMQ iaê cògò cjêcûQòe GK cj�ß_ì‰ðPûeYbìcò ùjûA[ûG ö

êfe còVûkò@û òüieY ùjCQò c]êMâ Úò ö Gjû cjêe K�ûcûf ö _eûM bïYecêLý Lû\ýbûùa K�ûcûf ù~ûMûA[ûG ö


135

Uò®Yú


_ûVMZ _âgÜ 35.31. \êA _âKûee ù\gúd cjêù`Yûe ^ûc \ò@ ö

2. cjêcûQòcûûe _ûk^ _ûAñ @û]ê òK cjêù`Yûe òcÜfòLôZ bûMKê ZkêC_eKê VòKþ Kâcùe iRûAùfL ö bïY _âùKûÂ, Pêk _Uû, eûYúajòÃûeK, bò�ò, iaû C_eKê QûZö

3. cjêcûQòKê cjêù`Yûùe eLôaû _ûAñ \êAUò _âYûkúe ûc ùfL ö

4. cjêcûQò PûeY g±e @[ð K’Y ?

35.1.8 cjêù`Yûeê còkê[ôaû C_ôû\

(K) cjê

cjêcûQò I ùicûû fûbðûe cjê GK Lû\ý _\û[ð @ùU ö ù`Yûùe @]ôKcûZâûùe cjê i�dKeò eLû~ûG ~ûjûKò Lû\ý @bûa icdùe ùicûûe@ûagýKZû _ìeY Keò[ûG ö eûiûd òK \éÁòùKûYeê cjê gKðeûe GK ajkò@ûRkúd \âaY ö Gjûe @^êcû^òK MV^ gZKWÿûùe òcÜfòLôZ ùjûA[ûG ö

Rk 13-20îKùUûRþ 40-50

MäëùKûR 13-20LYòR _\û[ð @ûõgòKbòUûcò þ @Ì cûZâûùe(B1, B2, C)

cjêe MV^ I Gjûe aòbò^Ü Êû\ `êfe _âKûe C_ùe ^òbðe Keò[ûG öKûeY ùijò `êfe c]êMâ^Úòeê iõMâj Keû~ûA[ûG ö

`êfe c]êMâ^Úò ùgûhòZ ùjûA[ûG Gaõ Zûjû cjêcûQòe fûk ijòZ cògò[ûG öGjû @ª^kúe GK aòùghh bûM, cjê RVe ~ûA[ûG ö c]êMâ^Úò GKWûAiûKûeûAWþ (gêùKâûR) ö Gjû fûk @ûcAùfRþ \ßûeû Rk @_NUòZ ùjûAcù^ûiûKûeûAWþ (`îKþùUûRþ I MäëùKûRþ)ùe _eòYZ jêG ö

cjêù`Yû bòZùe Kcðúcûù^ _âKâòdûKéZ c]êMâ ÚòKê KûXÿò [û@û«ò ö Gjò _âKûeùe_âÉêZ cjê ajêZ _Zkû ùjûA[ûG ö Gjò cjêKê ù`Yûe i�ôZ ùKûVeúe bòZùeeLôaû _ùe cjêcûQòcûù^ ^òRe ùWYû\ßûeû Gjûe C_ùe _vûKeò @]ôK


136

Uò®Yú


RkKê aû¿úKeY Ke«ò Gaõ cjêKê Zûjûe ^ò¡ðûeòZ iû¦âZûKê ùÂ@ûi«ò ö

cjêù`Yûeê cjêKê KûXÿòaû ùi�òâ êýùMi^ _âKâòdû \ßûeû ùjûA[ûG ö

cjêe aýajûe

cjêe ùMûUòG C_ûù\dZû òcÜùe \ò@ûMfû ö

- Lû\ý : cjê GK _êÁòKe Lû\ý, gqò I bòUûcò^þùe be_ìe ö

- Jh] : @ûdêðùa\òK I dê^û^ú Jh]ùe Gjû GK aûjKeìù_ aýajéZjêG ö Gjû GK ùePKþeìù_ Kûc Kùe Gaõ [Šû, K` I RßeKê^òaûeY Kùe ö

- Gjû ]ûcòðK Kû~ðýùe aýajéZ jêG ö

- Gjû c\ýRûZúd _û^úd _âÉêZòùe Gaõ ùiø¦~ðý _âiû]K ùfûi^jòiûaùe aýajûe jêG ö

- ùa÷mû^òK @^êi§û^ùe aýûùKÖeòû iõa]ð^ _ûAñ C_ù~ûM Keû~ûG ö

- KòQò @^òÁKûeú KúU_Zw _ûAñ aòhûq _\û[ð Zò@ûeò Keòaû _ûAñ c¤aýajéZ jêG ö

gê¡Zûe cû^K

MâûjKcûû \ßûeû cjêe gê¡Zû _eúlû Keòaû _ûAñ KòQò ò¡ðûeòZ _âYûkú ûjó öGK_âKûe \û^ûùe MVòZ ùjaû i¸aZü Gjûe gê¡Zûe PòjÜ ö ùPZþ GjûKê_eúlû Keòaû _ûAñ (cù^ûKþiûKûeûAWþe _eúlû) _eúlûMûee _âYûkúcû^@Qò ö

(L) cjêcûQòe cjc

cjc Mâ^Úòeê cjêcûQòe cjc ^òüiéZ ùjûA[ûGö Gjû Kcðú cjêcûQòe ùghPûùeûUò C\eúd LŠK (4eê 7)e òcÜbûMùe @aiÚòZ ö Gjò cjc cjêcûQòecjêù`Yûùe aýajéZ jêG ù~Cñ[ôùe Kò cjêcûQòcûûe \ke aòKûg jêG ö

cjc aýajûe

ùKùZK aýajûe òcÜ_âKûe @ùU :

cjcaZúe _âÉêZò (@û]ê^òK cjcaZú iaê _ûeû`ò^þ cjcùe Zò@ûeò ùjCQò,~ûjûKò GK ù_ùUâûfòdc C_ôû\)

- Jh] _âÉêZò Kû~ðý ö

- aû^òðiþ I ù_�iþ Zò@ûeò Keòaûùe ö

- Rkùeû]^ I iìZû C_ùe cjc fMûAaû _ûAñ

- ù`Yûe bò�ò _âÉêZòùe (cjêcûQò eLôaû iÚû^ùe cjce bò�ò) ö


137

Uò®Yú


_ûVMZ _âgÜ 35.4

1. cjêùe còkê[ôaû \êA cêLý gKðeûe ^ûc \ò@ ö

2. Lû\ý aýZúZ cjêe ù~ùKøYiò aýajûe CùfäL Ke ö

3. c]êMâ^ÚòVûeê cjê eûiûd^òK bûùa Kò_eò Z`ûZþ ?

4. cjce ù~ùKøYiò \êAUò aýajûe CùfäL Ke ö

35.2 fûLPûh

fûL GK ùeRò^þ _eò _\û[ð ö Gjû GK ùQûU KúU fûiòèþ fûKûeêòüiéZ ö iòfûKþ fûLRC aû (shellac) aòùgû]ôZ fûL ö Gjû iû]ûeYZü

^ûewú aû jk\ò@û lê\â LŠùe _âÉêZ ùjûA[ûG ö

35.2.1 fûL aû fûLRC aû iòfKþ @ù^K Kûcùe C_ù~ûM Keû~ûG :- KûVe @ûiaûa_Zâ Nhòaûùe iû]ûeYZü aýajûe Keû~ûG ö

\û^ûMêWòKê ÆòeòUþùe \âaúbìZ Keû~ûG Gaõ KûV C_ùe @Zò _ZkûÉebûùa fMû~ûG ö

- _ûiðf, _ýûùKUþ Gaõ f`û`û @û\òKê iòfþ Keò a¦ Keòaûùe aýajûejêG ö

- aò\êýZ iµKðòZ Kû~ðýùe aò\êýZùeû]ôbûùa fûùM (a�ðcû^ iòù^ÚUòK\âaýeê Zò@ûeò ùjfûYò

- Mâûc ù`û^þe ùeKWð Zò@ûeò Keòaûùe ö

- ùRûZû _fòiþ Keòaûùe ö

- ùLkYû I @kuûe Zò@ûeò Keòaûùe ö

aòbò Ü CùŸgýùe fûLe aýajûe bûeZùe _âûPú^ Kûkeê ùjûA @ûiê@Qò öcjûbûeZùe fûLcjf a‰ð Keû~ûA@Qò ö Gjû c¤ùe _ûŠacûûê Rú@«ûRkûA ù\aû_ûAñ _eòKÌ^û Keû~ûA[ôfû ö

35.2.2 fûLKúU: bûeZ, acðû (a�ðcû^ ^ûcòZ cò@ûcûe) Gaõcûùfiò@ûùe iÚû^úd aélcûûùe fûLKúU ù\Lû~ûG ö bûeZùe GjûcêLýZü Kêiêc, _kûi I ae _eò aél cûûùe aXÿò[û«ò ö

- iìlà ùQûU fûLKúU(Kâfeþ c¤ Kj«ò) GK C_~êq Wûkùe _jù� ö


138

Uò®Yú


- ù_ûhY _ûAaû _ûAñ KúUMQe Z«ê bòZeKê òRe cêjñêKê b�òð Keò\òG ö

- Gjû @ûKûeùe aXÿò[ûG Gaõ GK fûLRûZúd _\û[ðKê òRe Pûeò_ùU^òüiéZ Kùe ö

- aûdêe iõÆgðùe @ûiòaû _ùe fûLRûZúd _\û[ð KVò^ ùjûA~ûG ö

- jRûe jRûe iõLýûùe Kâfe _ûLû_ûLô bûaùe ej«ò I ùeRò^RûZúd òüieY Zûjûe PZêð\òMùe ]úùe ]úùe MV^ Gaõ _ùe WûkKêiµì‰ðbûùa ùNûWÿûA eLô\ò@«ò ö

- @ù^K Kâfeiþ _ûLû_ûLô 3 cûiùe cûB ùjûA~û@û«ò ö Gcûù^ùeRò^~êq aÉêùe ùQûU ùQûU Mjßeùe @aiÚû^ Ke«ò ö cûBfûLKúU Gjò aÉêeê ùKùaùjùf aûjûeKê @ûiò _ûe«ò ^ûjó ö

- @ŠûMêWÿòK cûBKúUe geúeùe aXÿò[û«ò Gaõ Zûjû GK [ûkò eì_]ûeYKeò[ûG ö

- cûBKúU ceò~ûG, @Šûiaê gûaKùe _eòYZ jê@«ò, Kâfeiþ iaê aûjûeò@ûi«ò Gaõ Wûke ^òKUiÚ @iõKâcòZ @õgKê ·fò~û«ò Gaõ Gjò _âKâòdû_ê^aðûe NUò[ûG ö (PòZâ 35.4)

PòZâ 35.4fûLùe @ûzû\òZ Wûke GK @õg ö

35.2.3 fûLe ^òÃûi^

@ûzû\òZ WûkiaêKê fûLe ÁòKþ Kêj«ò ö Gjò _âKûe WûkKê KûUò ù^A @ûiòaûKê_ùWÿö

- ÁòKþ fûLKê aWÿaWÿ Lfùe ù_gú \ò@û~ûG Gaõ C_ô Ü \û^û~êq fûLKê‘c¬ò fûL’ Kêj«ò ö

- \û^û~êq fûLeê iìlà KYòKû Kò´û ]ìkò @fMû Keû~ûA ùLkYû aû PêWòAZýû\ò Zò@ûeò Keòaûùe aýajéZ jêG ö

- KûV @õg RûùkYò eìù_ aýajûe jêG ö

- c¬ò fûLKê ]ê@û~ûG, Zekû~ûG Gaõ GK _ZKû bûaùe ùLkûA\ò@û~ûG Gaõ gêLû~ûG ö Gjû ùjCQò aûYòRòýK fûL ö

Gjò jò¦ú ûc ‘fûL’ Kò´û iõÄéZùe ‘fl’ Kêj«ò ö GK KòùfûMâûc fûLC_ôû\^ Keòaû _ûAñ _ûLû_ûLô 4,0.000(4fl) KúU \eKûe öjò¦ú g± ‘fl’(lakh) ùaû]jêG Gjò _\û[ðKê Zò@ûeò Keòaûùe GùZ@iõLý KúU Kûcùe @ûiê[ôaû fûL KúUeê @ûiò@Qò ö


fûL @ûaéZ

139

Uò®Yú


bûeZùe fûLKúU ajê _eòcûYùe còkò[ûG Gaõ Gjò Cù\ýûMùe GK òdêZc^êhý _âZýl aû _ùeûl bûùae RúaòKû @Rð^ Keò[û«ò ö eû�ôùe fûLMùahYû _âZòÂû^ (a�ðcû^ SûWLŠ)ùe fûL KúUe aòbò^Ü \òM, GjûeRúa^PKâ, gZî aò_lùe iêelû _âbéZò aòhdùe MùahYû Keû~ûCQòö

@û]ê^òK gòÌ \ßûeû iõùgæhòZ aû‰ðòi (Lacquas) C_ôû\òZ ùjCQò ö Gjû @ù^KKû~ðýùe _âûKéZòK fûL iÚû^ùe aýajûe ùjCQò ö

_ûVMZ _âgÜ 35.51. fûL KúUe ùa÷mû^òK ûc K’Y ?

2. fûLRûZ \âaýe ù~ ùKøYiò Zòù^ûUò iû]ûeY aýajûee ZûfòKû Ke ö

3. fûLKúU aXÿê[ôaû ù~ ùKøYiò \êAUò aéle ûc ùfL ö

4. c¬òfûL K’Y ?

35.3 ùegc Pûh

aýaiûdòK ùegc C_ôû\^ _ûAñ ùegc KúUe _âR^^ I _eò·k^ûKê ùegc·h aû ùegc ·h aû ùegc C_ôû\^ Kêjû~ûG ö Rû_û^, Pú^, bûeZ,AUûfò, `âûîþ Gaõ ùÆ^ùe ùegc Pûh GK MêeêZß_ì‰ð Cù\ýûM @ùU ö

35.3.1 iõlò¯ AZòjûi

ùegc aû ùegc C_ôû\^ Keê[ôaû c[þ, acþaòKþi ùcûeò (Bombyx mori)e GK\úNð I @ûKhðYúd AZòjûi @Qò ö Gjû @ù^K ùfûKuê _âûd @RYûö Gjò KúUUòa òiòWÿò (Bombyx mori) aõge GKcûZâ RúaòZ _âRûZò Gaõ GjûKê GùZ \ò eê_ûkòZ Rúa jòiûaùe eLûMfûYò ù~ Gjûe _âûd Rwfò _âRûZò @ûC ûjû«ò ö

Pò^þe Z[ý @^ê~ûdú ùaûcaòKè ùcûeòeê ùegc C_ôû\ê @ûaòÃûe _âûd2700LâúÁ _ìaðùe ùjûA[ôfû ö aògßûi Keû~ûCQò Kò iûcâûmú iú-fêw-PòuêicâûU jê@ûw-Uòuê ^òRe aMòPûùe ZêZMQe _Zâ ^Á ùjaûe KûeY aêSòaû_ûAñ Kjò[ôùf ö iûcâûmú _ûA[ôùf Kò ]kûewe KúUiaê _ZâMêWòKêLûA~ûCQ«ò ö ùi flý Keò[ôùf ù~ PKcK ùLûiû ùicûûe PZêü_ûgßðùe[ôfû ö ùMûUòG ùLûiû [ùe Zûu Pû K_ bòZùe _WòMfû Gaõ ùijò ùLûiûeùegc iìZû @fMû ùjûAMfû ö ùegc Cù\ýûMe Pú þùe _âûe¸ ùjûA[ôfûö2000 ahðeê @]ôK icd _~ðý« ùegce C›Kê ùMû_^ Keò eLûMfû ö


140

Uò®Yú


Kò«ê icd @ZòaûjòZ ùjaû ijòZ ùegc C_ôû\^ùe Pú þe GK·Uò@û @]ôKûeejòfû ûjóö ùegc KúU _ûk^ ùKûeò@ûeê Rû_û^ùe _j�ôfû Gaõ Zû _ùe@^ýû^ý ù\gùe c¤ _j�ôfû ö

bûeZùe ùegc KúU_ûk^ GK Kéhò@û]ûeòZ Cù\ýûM bûùa aXÿòPûfòQò GaõMâûcúY @[ð aýaiÚûe iê]ûe _ûAñ Gjò Cù\ýûMe cj�ß_ì‰ð bìcòKû @Qò ö

35.3.2 ùegce C›-ùegc KúU

c[þ ùaûcaòKè ùcûeò (ùegc c[þ bûùa RYû)e gìK aû ùMûUò ù_ûK ùjCQòùegc KúU ö c[þe iµì‰ð Rúa^ AZòjûi ùjCQò (@Šûeê adÄ _~ðý«)50\ò^ ^òG ö Gjûe aòbò^Ü @aiÚû ^òcÜ_âKûe @ùU :

(K) @Šû 10\ò^

(L) gìK aû fûbðû (4Uò @aiÚû) 30\ò^

(M) _êý_û (ùLûiû) 10\ò^

PòZâ 35.4 ùegcKúU c[þe Rúa^ AZòjûie aòbò^Ü @aiÚû

(K) adÄ : adÄ ùegc c[ Kâúcþ _eò ]kû eweö geúe ùP_Uû GaõùWYû ùLûfòùf _ûLû_ûLô 5 ùi.cò. ùja ö Gjû @ûù\ø Lû\ý LûG ^ûjó IKßPòZþ CWòaûKê ùPÁû Kùe ö Gjû ùKak 2 eê 3 \ò ~ûG a�ô_ûùe ö còk^_ùe cûB c[þ 300eê 500 ~ûG @Šû ZêZ MQe _Zâùe \òG ö

(L) @Šû : @Šûiaê ùMûfûKûe I jk\ú-]kû ewe Gaõ @Šû`êUòaû icd_ûL ùjùf G iaê _ûCñgò@û ew ùjûA~ûG ö

(M) gìK aû fûbðû : i\ý `êUò[ôaû fûbðû _ûLû_ûLô 3 còfòcòUe f´û Iewùe UòKòG Kkûö fûbðû @ûKûeùe aùXÿ I ùicû^ue PcðKê (_eòZýûMKeòaû) 4[e òùcûP^ (moulting) QWûG ö ùMûUòù_ûK aû KýûUe _òfûe(catterpittar)e _âùZýK aòKgòZ @aiÚû ajêZ _eòcûYe cfùaeú _Zâ


iñaûkê@û

141

Uò®Yú


iaêLûG ö _ì‰ð aòKgòZ fûbðûe ùgh @aiÚû _âûd 7 ùi�òcòUe f´ûùjûA[ûG ö Gjûe cêŠe _Q_ùU ùMûUòG KêR Gaõ fû¬òe ùghùe GKK�û_eò gòw [ûG ö

ù~ùZùaùk _ì‰ð aòKgòZ ùjûA~ûG, _eò_Kß fûbðû LûAaû a¦ Keò\òG öWûk C_eKê PùXÿ I ùMûUòG ùKûKê^ aû ùLûiû \îZ MZòùe Zò@ûeò Kùe ö

(N) _êý_û : _ì‰ð aòKgòZ fûbû ùKûKê^ bòZùe _êý_ûùe _eòYZ jêG ö

- _ûLû_ûLò 10 \ò e icdùe Gjû òRKê GK ùWYû~êq adÄùe eì_û«eòZKùe ö adÄ c[þ ùKûKê bòZùe ùMûUòG KYû Kùe Gaõ Gjû c¤ ù\A cêqjêG ö

ùLûiû aû ùKûKê^ : ùKûKêê MV^ \êAUò aWÿ ùegc Mâ^Úò (_âKéZùekûkMâ^Úò)e leYeê ùjûA[ûG ö ùegc Mâ^Úòiûeû geúee f´bûaùeaXÿò[ûG Gaõ cêL @õge Zk IVùe GK iû]ûeY Mâ Úò c¤ ù\A ùLûfò[ûG öfûbðû @Zò ùRûeùe (65[e _âZò còÛò MZòùe) òRe cêŠKê aûc-WûjûYKêNêeûA jfûAKeò ùegc Mâ^Úòeê leY ùjC[ôaû GK iìZû eì_ùe aûjûeKêKûXÿò[ûG ö Gjò leY GK i`û ajkò@û Zek _\û[ð, ~ûjûKò aûdê iõÆgðùe@ûiòùf KVò^ ùjûA iìlà ùegc iìZûùe _eòYZ jêG ö

Z«ê Zò@ûeò Keê[ôaû ùLûiû ^òeazò^Ü bûùa ùjC[ûG Gaõ 700-1000còUe _~ðý« f´û ùjûA[ûG ö

ù~Cñ ùKûKêêê c[þ aûjûeò[ûG, ZûjûKê LŠòZ ùLûiû aû (riercedcocoon)_ò@eiþ ùKûKê þ Kêj«ò ö Gjûe cìfý ajêZ Kcþ KûeY G[ôeê òeazò ÜiìZû aûjûeò ^ [ûG ö ~ª iûjû~ýùe LŠòZ @õgKê @fMû Keò\ò@û~ûG GaõaûKò @õgKê iìZûùe _eòYZ Keû~ûG ö

35.5.3 ùegcKúU _ûk^

azû~ûA[ôaû iêiÚ c[þiaêKê 4 N�û _~ðý« iwc KeòaûKê \ò@û~ûA[ûG öGjû_ùe cûB c[þcûûê ùMûUòG _äûÁòKþ aýûMùe @§ûeùe eLû~ûG ö ùi24 N�ûùe _ûLû_ûLô 400 @Šû \òG, cûBc[þKê aûjûeKê ^ò@û~ûG GaõZûjûKê Pì‰úbìZ Keò I ùKøYiò ùeûM _ûAñ _eúlY Keû~ûG, ùKak _âcûYòZùeûMcêq @ŠûMêWòKê ùegc gòÌ CùŸgýùe _ûk^ Keû~ûG ö @ŠûMêWòKê GKA þKêýùaUþeþe bòZùe Chêcû~ûG ö

@Šûeê aûjûeê[ôaû fûbðûKê GK _ûk^Méj c¤ùe _ûLû_ûLô 200eê250ùi�òMâùWþ Zû_cû^ c¤ùe ùUâùe eLô\ò@û~ûG ö Gcûûê iað _â[ùcùQûU ùQûU Kòeò KûUò ZêZ _ZâKê LûAaûKê \ò@û~ûG ö 4-5\ò^ _ùe ZUKû_Zâiaê \ò@û~ûG ö ]úùe ]úùe fûbðû aXÿòùf ùiMêWòKê, ZUKû _Zâ [ôaû_eòÃûe ùUâKê iÚû^û«e Keû~ûG ö Gcûù^ _ì‰ð aòKgòZ ùjùf \îZ MZòùeùLûiû aêYò[û«ò ö


142

Uò®Yú


35.3.4 ùegc aêYòaû

ùKûKê Kê Mec _ûYòùe _Kû~ûA[ûG Gaõ ùegc iìZû ùKûKê eê @fMû Keò\ò@û~ûG ö Gjò _âKâòdûKê ùegc KûXÿòaû Kêjû~ûG ö iòfKþùe \êA _âKûeeù_âûUò þ [ûG, bòZùe _ùU òaâA^þ Gaõ ùieòiò^þe aûjûe @ûaéZ ö ùegcKûXÿòaûe _âKâòdû òcÜfòLôZ PûùeûUò _~ðýûdùe ùjûA[ûG ö

ùegcKê aêYòaû _ûAñ ùKûKê^Kê Zûjûe ùegc MêùWA ùjaû @ûe¸ ùjaûe8\ò^ _ùe iõMâj Keû~ûG ö

- KúUKê bòZùe cûeòaû _ûAñ ùKûKê^Kê _â[ùc aû¶ Kò û gêÃ C�û_ùeeLû~ûG ö G_eò Keòaû @ûagýK @ùU KûeY c[þ ~\ò aûjûeò @ûùiùZùa ùegc iìZû @aòzò^Ü ^ùjûA ^Á ùja ö

- Gjû _ùe ùKûKê^Kê 10-15 cò^òUþ ~ûG Mec _ûYòùe (950eê970ùi�òùMâWþ)eLû~ûG ~\ßûeû ùegce iìZûKê _eÆe fûLôeLê[ôaû@Vû êc ùjûA~òa ö Gjò _âKâòdûKê eû§òaû Kêj«ò ö

- “e§û” ùKûKê^ iaêKê Mec _ûYòùe eLû~ûG I iìZûe Xòfû_UKêjûZùe ]eû~ûG ö

- @ù^K ùKûKê MêWòKeê aûjûeê[ôaû iìZûKê ùeLû PKùe GKûVò MêùWA\ò@û~ûA K�ûiòfKþe eòfþ Zò@ûeò Keû~ûG ö (PòZâ 35.5)

_âùZýK ùKûKêê _âûd @]û ùegc PeLûùe MêùWÿA ùjaûe lcZû @Qò,@agòÁ ùegc @\eKûeúiòfKþ bûaùe aýajûe jêG Gaõ MêùWÿAùjaûiòfþKþ jêG ö

Gjò _âKûe _âÉêZ K�û ùegc @ù^K C_Pûe _ùe _âKâòdû Keò ZûjûKê @«òceì_ \ò@û~ûG ö

PòZâ 35.5 ùegc ùKûKêê eòfòw ö35.3.5 ùegce aòùghZß ö1. Gjû C{ßk, êc Z[û cRbêZ ö2. Gjû \êA_âKûe ù_âûUò^þùe Zò@ûeò: bòZe bûM ùjCQò ûAaâA þ Gaõ

aûjûe @ûzû\òZ ùieòiò þ ö


143

Uò®Yú


3. Gjû gúNâ ^Á jêG ^ûjó ö4. G[ôùe @ù^K _âKûe ew \ò@û~ûA _ûùe ö

iòfKþ c[þ, ùaûcþaòKè ùcûeò a�ðcû^ icdùe _êeû_êeò Méj_ûkòZùjûA~ûAQò ö Gjû @ûC Rwfú @aiÚûùe còùk ^ûjó Gaõ c^êhý ~^ôaò^û a�ô ejò_ûeòa ^ûjó ö

35.3.6 bûeZe ùegc C_ôû\^ eûRý

bûeZùe ZêZ ùegc C_ôû\^Kûeú cêLý eûRýiaê ùjCQò :

K‰ðûUK, _½òcaw, Rûcê I Kûgàúe

35.3.7 ZêZ aýZúZ @^ý C›eê ùegc

1. Uie _ûU @^ý GK c[þ @ûù^Úeò@û eùdfúe(Antheria)e ùKùZK_âRûZò\ßûeû _âÉêZ jêG ö ùicû^ue fûbðûiaê @Rðê^ MQùe _ûk^Keû~ûG ö cêLýZü aòjûe, c¤_âù\g, Gaõ _½òcaweê Gjû còkò[ûG ö

1. cêMû iòfKþ @ûù^Úeò@û @ûiûcû(Antheria assam)eê Zò@ûeò jêG, Gjûefûbðû aâjà_êZâ C_ZýKûe “ùiûc” I “ùiû@ûfê” aélùe _ûkòZùjûA[ûG ö

1. Geò iòfKþ c[þ `òùfûiûcò@û eòiò^ò(Philosamia ricini)Vûeê còkò[ûG öGjûe fûbðû RWû_Zâ LûG ö Gjû @ûiûcùe _âÉêZ ùjûA[ûG ö

_ûVMZ _âgÜ 35.61. É¸ ‘K’, ‘L’ Gaõ ‘M’ ùe [ôaû g±Kê _eÆe còkû@ ö

K L M

ùegce _âKûe KúUe C_ô�ò aél

1. cfùaeú iòfKþ (i)@ûù^Úeòdû eùdfú (a)@{êð^ MQ

2. Uie iòfKþ (ii)@ûù Úeòdû @ûiûcû (b)cfùaeú MQ

3. cêMû iòfKþ (iii) òùfûiûcò@û eòiò ò (c)ùiûc MQ

4. Geò iòfKþ (iv)ùaûcþaòKè ùcûeò (d)RWû

2. ùegc Cù\ýûM _é[ôaúùe _â[ùc ùKCñVò @ûe¸ ùjûA[ôfû ?

3. ^òcÜfòLôZe Z[ý _âKûg Ke :

(K) adÄ ùegc c[þ ùKùZ\ò^ _~ðý« a�ôeùj ?


144

Uò®Yú


(L) _êý_û ùjaû _ìaðeê ùegc KúU ùKùZ [e ^òRe ùLûk_û QWÿûG ?

(M) ùegc KúUKê Zûjûe _ûk^ MéjbòZùe ùKùZ Zû_cû^ùe eLû~ûG ?

(N) ùKûKê^Kê Mec _ûYòùe aêWûA Mec Keòaûe CùŸgý K’Y ?

4. bûeZùe Zòù^ûUò iaðû]ôK ùegc C_ôû\^Kûeú eûRýe ûc ùfL ö

5. ùegc KúU geúee ùKCñ @õgeê ùegc Zò@ûeò Keê[ôaû _\û[ðeC_ô�ò jêG ?

Zêùc K’Y gòLôf:

cjêcûQò _ûk^ Zò^ò _âKûe iûjû~ý Kùe-cjê ù~ûMûG, cjc ù~ûMûGGaõ Kéhò ìfe _eûMY KeûG ö

cjêcûQòe PûùeûUò iû]ûeY _âRûZò @Q«ò- Rwfú G_òiþ WeiûUû, \êAUò_ûkòZ, G_òiþ AŠòKû Gaõ G_òiþ ùcfòùèû I ùQûU cjêcûQò G_òiþù äûeò@û ö

ùMûUòG cjêcûQò \kùe Zòù^ûUò RûZò ù\Lû~û«ò-ùMûUòG eûYú, ajêZiõLýK Kcðú Gaõ _êeêh ùWâû^þ (~òG aòaûj CWòaûùe ùKak iwc_ûAñ iéÁò ùjûA[ûG ö

eûYú @ûKûeùe iaêVûeê aWÿ cjc Mâ^Úò ^ [ûG, 3-4 ahð _~ðý«a�ôeùj Gaõ _âZò\ò^ 800-1500 jûeùe @Šû \òG ö

eûYú \êA _âKûee @Šû \òG- icûdòZ @Šûeê cûB I @icûdòZ @Šûeê_êeêh cjêcûQò iéÁò jê@«ò ö

Kcðúcûù^ a§ýû cûB @U«ò I ùicûûe \l ùgûhaû gê‹, cjc Mâ ÚòI ùMûUòG ^ûjêW [ûG ö

Kcðúcûù^ 35 \ò^ _~ðý« a�ô ej«ò Gaõ Gjò adi c¤ùe Gcûùâòaò]_âKûe Kû~ðý Ke«ò ö


145

Uò®Yú


‘cjêcûQòcûû éZý\ßûeû Kcðúcûù^ ù`Yûe @^ýû^ý Kcðúcûû ijòZLû\ýe \òM I \ìeZû aòhdùe ù~ûMûù~ûM elû Ke«ò ö

ù~ùZùaùk ù`Yûùe cjêcûQòcûû iõLýû @Zý]ôK ùjûA~ûG, eûYúcjêcûQò òR cìk ù`Yûe ajê KcðúcûQòcûû ijòZ ùiVûeê aûjûeò~ûG(aé¦^) Gaõ @^ý GK RûMûùe ^òRe ^ì@û ù`Yû Zò@ûeò Kùe Z[û_ìað ù`Yûùe GK ^ì@û eûYú bûe aj^ Kùe ö

cjêcûQò _ûk^ GK _âûPú^ Cù\ýûM @ùU Kò«ê @û]ê^òK _¡Zò @]ôKKûeòMeú ùKøgk~êq ö @û]ê^òK ù`Yû ùMûUòG aûKè C_ùe @^ýùMûUòG aûKè eLûùjûA[ôaû @ù^K aûKèùe Zò@ûeò ùjûA[ûG ö

_ûeµeòK _¡Zò aû gúNâ _¡Zòùe eûYúcjêcûQò ijòZ @^ý cjêcûQò\k(swarm)Kê ]eò cjêù`Yû c¤ùe eLô Pûh Keû~ûG ö

ù~Cñ Cnò\cûûùe cjêcûQò aêf«ò, ùicûûê cjêcûQòcûû PûeYbìcòKêjû~ûG ö

cjê GK _éÁòKe Lû\ý @ùU ù~Cñ[ôùe gKðeû Z[û bòUûcò^þe cûZâûbe_êe ejò[ûG ö

Lû\ý QWû cjêe c¤ ajêZ C_ù~ûM @Qò ö cjêcûQòe cjc Kcðúcûûecjc Mâ^Úòe ^òüiéZ ùjûA[ûG ö Gjûe ùiø¦~ðýa¡ðK, aû‰òðiþ, ù_�,cjcaZú Zò@ûeòùe ajê _âKûeùe aýajûe jêG ö

fûL GK iìlà KúU, fûiòèþ fûKû\ßûeû Zò@ûeò Keû~ûG ö

gòÌùe fûLe ajêZ _âKûee C_ù~ûM @Qò-iaêVûeê aWÿ C_ù~ûM_fòiþ-iûcMâúùe Z[û Mâûcù`û þe ùeKWð Zò@ûeò Keòaûùe ùjûA[ûG ö

fûLKúUe ^òüiéZ ùjCQò fûL, ~ûjûKò KVò^ ùjûA~ûG Gaõ KúUKêùNûWûA eùL, WûkKê Pûeò_ùU @ûaé�Kùe ö

Wûkùe fûMò[ôaû fûLKê ÁòKþ fûL Kêj«ò Gaõ KûVeê @fMû ùjûA~òaû_ùe, GjûKê MêŠKeò \û^û Ke«ò I ZûKê c¬ò fûL Kêj«ò ö

ùegcKúUe iòfKþ Mâ^Úòeê ^òüiéZ _\û[ð aû ùaûcþaòKè ùcûeò c[þefûbðûe _\û[ð ùjCQò iòfKþ ö

cfùaeú iòfKþ QWû Zòù^ûUò @^ý _âKûe iòfKþ @Qò ö Uie iòfKþ,cêMû iòfKþ Z[û Geú iòfKþ ~ûjûKò @^ý Zò^ò _âKûe c[\ßûeû Zò@ûeòùjûA[ûG ö

iòfKþ _ûAaû _ûAñ ùKûKê^þKê Mec aû¶\ßûeû cûeò \ò@û~ûG, Zû_ùeGjûKê Mec _ûYòùe eLû~ûG (iòSòaû _ûAñ) Gaõ G[ôeê iòfKþKê MêùWA


146

Uò®Yú


eòfþ @ûKûeùe aûjûe Keû~ûG ö

iòfKþ ùjCQò C{ßk Gaõ `ûAùaâûA^þ Gaõ ùieòiò^þùe _êÁòiûeùeZò@ûeò ùjûA[ûG ö

_ûVû« _âgÜûakú :

1. cjêcûQòcûûe GK i`k \ke MV^ a‰ð^ Ke ö

2. cjêcûQò _ûk^ Keòaû _ûAñ ùMûUòG @û]ê^òK cjêù`Yûe MV^ a‰ð^Ke ö ùMûUòG cjêù`Yûùe Kò_eò \ka¡ ùjûA ejòQò ?

3. fûL K’Y ? ÁòKþ fûL, c¬ò fûL Gaõ iòfûKþ c¤ùe _û[ðKý \gðû@ ö

4. iòfKþ K’Y ? GjûKê ùegc KúU Kò_eò _âÉêZ Kùe ?

5. ùKûK êêê K�ûiòfKþ Kò_eò iõMâj jêG, Zûjûe aòbò^Ü ùiû_û^ a‰ð^Ke ö

_ûVMZ _âgÜe C�e :

35.1

1. cjêcûQò

2. (K) cjê I (L) cjc ù~ûMûG (M) cjêcûQòcûù^ _eûMe aûjK

3. G_òiþ AŠòKû, G_òiþ ù`äûeò@û, G_òiþ ùcfòùèû ö

35.1

1. eûYú, Kcðú, ùWâû^þ

2. (K) eûYú, (L) aòaûjòZ CWòaû (M) ùWâûîþ

3. 1 eê 14\ò^ - cjêù`YûKê i`û Keòaû,fûbðûKê ùbûR^ ù\aû ö

14eê 20\ò^ - cjêù`Yûe \ßûeKê RMòejòaû ö

21eê 35\ò^- Lû\ý iûcMâú ù\aû/Lû\ý iõMâj Keòaû/c]êMâ^Úò iõMâjKeòaû

4. ùicûù^ ceò~û«ò ö

35.3

1. Kû^Úùe iÚòe,KûVaûKè aû cûUòe _ûZâùe MZògúk _âKûe ö

2. PUûY,gûaK _âùKûÂ, eûYú ajòÃûeK, iê_eið, KâûC^þ ùaûWð ö

3. _eµeûMZ _¡Zò,gúNâ _¡Zò ö


147

Uò®Yú


4. Cnò\cû^ue GK iûcêjòK bûa _âKûgK _\ ù~Cñ[ôeê c]êMâ^Úò Gaõ_eûM aûjûùe ö

35.4

1. MæëùKûR, îKþùUûRþ

2. Jh]/ùiø¦~ðýa¡ðK/aýûùKÖeò@ûe @^êi§û^ (ù~ùKøYiò ùMûUòG)

3. c]êMâ^Ú ò ùjCQò iêùKâûR GK WûAiûùKûeûAWþ Gaõ cjêùecù^ûiûKûeûAWþ, îKþùUûR Gaõ MäëùKûR [ûGö

4. cjcaZú aû‰òðiþ Zò@ûeò, Rkùeû]ô cjc~êq iìZû Zò@ûeò Keòaû(ù~ùKøYiò \êAUò)

35.5

1. fûiò òeþ fûKû

2. iòfþKeòaû, aò\êýZùeû]ô, Mâûcù`û^ ùeKWð, ùRûZû _fòi, ùLkYû,MjY, (ù~ ùKøYiò Zòù^ûUò)

3. Kêiêc, _fûg, ae (ù~ ùKøYiò \êAUò)

4. KYòKû~êq fûL ö

35.6

1. 1-(iv) b 2-(i) a 3-(ii) C 4-(iii) d

2. Pú þ

3. (K) 2 eê 3 \ò^

(L) 4[e

(M) 20eê 25WòMâú ùifþiòdiþ

(N) ùegce iìZûKê aû§òaû _ûAñ @VûKê ^ec Keòaû

4. (K) K‰ðûUK (L) _½òcaw (M) Rcê-Kûgàúe

5. ùegc Mâ Úò ö


@[ðù^÷zòk rúaaòmû^ 35rcbbsr.nios.ac.in/pdf/314/314_ch_35b.pdf · 3. g_òiþ ù`äûeò@û...

Documents