Chów i hodowla zwierząt w   Polsce Najważniejsze zwierzęta hodowlane w Polsce to trzoda chlewna, bydło i drób. Mniejsze znaczenie mają owce, kozy, konie czy zwierzęta futerkowe. Hoduje się również ryby, pszczoły, jedwabniki i in. Zwierzęta dostarczają przede wszystkim mięsa, a ponadto mleka, jaj, tłuszczu, kości, skór, pierza, wełny, miodu i innych dóbrWarto wiedziećWedług definicji hodowla to zapewnienie zwierzętom na terenie zamkniętym możliwości rozmnażania się oraz rozwoju od postaci zarodkowej do dorosłego osobnika. Natomiast chów to trzymanie zwierząt i czerpanie korzyści z dóbr od nich uzyskiwanych. Chów może być hodowlą, kiedy zwierzęta w gospodarstwie rolnym rozmnażają się. W języku potocznym przyjęło się używać terminu hodowla zwierząt bez względu na cel ich trzymania.1. BYDŁOBydło domowe pochodzi od dziko żyjącego w dawnych czasach tura. Krowy to dorosłe samice, byki (buhaje) to dorosłe samce rozpłodowe, woły to samce nierozpłodowe, a cielęta to osobniki młode. Dorosłe bydło dostarcza dobrego i w związku z tym dosyć drogiego mięsa zwanego wołowiną. By uzyskać najlepsze walory smakowe tego mięsa, należy poddać je odpowiedniej obróbce termicznej. Jeszcze bardziej ceniona jest  cielęcina, czyli mięso z młodego bydła. Dorosłe krowy mleczne dają mleko, które może być spożywane w postaci nieprzetworzonej lub służyć do produkcji wielu różnych artykułów spożywczych – serów, masła, śmietany, jogurtów, kefirów i in.Skóry bydlęce i cielęce są wykorzystywane w przemyśle skórzanym. Odchody zwierząt stanowią nawóz naturalny. Nawozem może być też tzw. mączka kostna, która jednak bywa niekiedy dodawana do pasz, co jest zabronione, gdyż grozi to wywołaniem u bydła choroby BSE – tzw. choroby szalonych krów.Do niedawna pogłowie bydła (ilość sztuk) w Polsce systematycznie spadało. Był to efekt przejścia na gospodarkę rynkową, która przez 20 lat weryfikowała u nas wielkość hodowli. Obecnie łączne pogłowie bydła w Polsce stopniowo rośnie i zbliża się do poziomu 6 mln sztuk. Przed 1989 rokiem było go jednak prawie dwukrotnie więcej. Wzrost liczebność stad bydła można powiązać ze zniesieniem w 2015 roku tzw. „kwot mlecznych”, które narzucała Unia Europejska w celu regulowania rynku mleka.

Bydło żywi się głównie trawą, a ponadto sianem i innymi paszami roślinnymi (zielonkami, kiszonkami, otrębami zbożowymi itp.). Rozmieszczenie stad hodowlanych w Polsce dosyć ściśle wiąże się z występowaniem łąk i pastwisk. Dlatego największe pogłowie bydła mamy na pograniczu Podlasia i Mazowsza.

Duże zagęszczenie bydła występuje też na południu Wielkopolski, a to za sprawą wielu działających tam wysokotowarowych gospodarstw hodowlanych. Zajmują się one m.in. produkcją mleka i osiągają jedne z najlepszych wyników w kraju – przeciętna krowa z województwa wielkopolskiego daje około 6 tys. litrów mleka rocznie. Jest to dużo jak na Polskę, jednak do europejskiej czołówki sporo nam jeszcze brakuje, np. w  Danii czy Szwecji średni udój wynosi ponad 8 tys. litrów.Ogólna produkcja mleka w Polsce od kilku lat utrzymywała się na mniej więcej stałym poziomie, co wynikało z limitów nakładanych przez Unię Europejską. Jednak po uwolnieniu „kwot mlecznych” należy się spodziewać wzrostu tej produkcji.

Produkcja mleka krowiego w województwach

Województwa

2002 r. 2010 r. 2014 r.

udziałw %

na 1 haużytków rolnych

średni roczny udój od 1 krowy

miliony litrów litry

P O L S K A 11 526,9

11 921,1

12 607,3 100,0 866 5 085

dolnośląskie 243,5 172,2 201,5 1,6 216 4 720kujawsko-pomorskie 678,2 868,6 900,7 7,1 844 5 579

lubelskie 1 055,8 742,4 745,3 5,9 537 4 836lubuskie 137,1 108,4 105,7 0,8 241 3 424łódzkie 1 101,6 963,6 1 047,2 8,3 1 093 5 046

małopolskie 648,5 353,0 358,3 2,8 664 4 137

mazowieckie 2 051,0 2 772,9 2 737,8 21,7 1 452 5 104

opolskie 320,1 290,2 274,8 2,2 565 6 376podkarpackie 579,9 271,9 230,0 1,8 400 4 143

podlaskie 1 339,3 1 969,4 2 365,8 18,8 2 195 5 255

pomorskie 345,5 286,2 358,3 2,8 489 4 932śląskie 321,4 228,5 239,9 1,9 655 5 232

świętokrzyskie 446,7 366,1 246,4 2,0 508 3 979warmińsko-mazurski

e 747,7 922,3 977,2 7,8 979 4 717

wielkopolskie 1 294,1 1 431,1 1 644,1 13,0 916 5 829

zachodniopomorskie 216,5 174,3 174,5 1,4 210 4 260Źródło: GUS

2. TRZODA CHLEWNATrzoda chlewna to hodowlana nazwa świni domowej, które to zwierzę pochodzi od dzika. Wyróżnia się tu maciory, zwane też lochami (dorosłe samice), knury (dorosłe samce rozpłodowe) i wieprze (dorosłe samce nierozpłodowe) oraz prosięta i warchlaki (osobniki młode). Większość zwierząt to młode tuczniki (świnie karmione intensywnie, przeznaczone do uboju) chowane dla popularnego mięsa – wieprzowiny.Ponadto trzoda chlewna jest głównym dostarczycielem tłuszczu zwierzęcego w postaci słoniny i sadła. Cenne są też świńskie skóry wykorzystywane m.in. do produkcji butów czy toreb. Z świńskiego włosia, zwanego szczeciną, wyrabia się m.in. szczotki i pędzle.Pogłowie trzody chlewnej w Polsce systematycznie spada. Jest to wynik m.in. malejącego zapotrzebowania na wieprzowinę – kiedyś zdecydowanie podstawowego mięsa dla Polaków. Obecnie coraz więcej jemy drobiu, który jest po prostu tańszy.

Dużą część polskiej produkcji zwierzęcej przeznacza się na rynki wschodnioeuropejskie, ale często jej dostawa jest blokowana przez te państwa (z różnych, niejasnych, często politycznych powodów). Wywołuje to straty u naszych rolników, którzy niejednokrotnie muszą ograniczać, a nawet likwidować hodowlę. To także przyczynia się do zmniejszenia pogłowia trzody chlewnej w Polsce.

Świnie domowe są zwierzętami „wszystkożernymi”, które szybko przybierają na wadze. Łatwo też się rozmnażają. Z tych powodów chów trzody chlewnej był u nas kiedyś bardzo rozpowszechniony. Każde, nawet najmniejsze gospodarstwo rolne właściwie miało przynajmniej jedną sztukę trzody chlewnej. Trzeba wiedzieć, że przed 1989 rokiem w Polsce występowały duże niedobory zaopatrzenia sklepów w mięso – przez kilka lat sprzedawano je nawet na kartki, czyli w ściśle określonych ilościach dla każdego mieszkańca. Rolnicy dosyć często urządzali świniobicia, by uzyskać mięso, nie tylko na własne potrzeby.Dzisiaj w sklepach można kupić praktycznie każdy rodzaj mięsa w dowolnych ilościach, toteż domowe świniobicia, poza niektórymi regionami, należą już raczej do rzadkości. Trzymanie pojedynczych sztuk trzody jest niezbyt opłacalne. Coraz też mniej ludzi potrafi dokonać świniobicia we właściwy sposób.Współczesny chów trzody chlewnej prowadzi się głównie w dużych gospodarstwach wysokotowarowych. Potwierdza to poniższa mapa Polski, która jest zbieżna z mapą towarowości produkcji rolnej. Najbardziej intensywny chów świń ma miejsce w Wielkopolsce oraz na Kujawach, Pomorzu i Opolszczyźnie.

Warto wiedziećDo niedawna Polska zaliczała się do ścisłej światowej czołówki w chowie trzody chlewnej, np. w 2002 roku zajmowaliśmy 7. miejsce. Jednak zmniejszające się pogłowie spowodowało spadek naszego kraju na 13. miejsce w 2013 r. Od lat zdecydowanym liderem są Chiny, na które przypada blisko połowa całego światowego pogłowia trzody chlewnej (475 mln z 977 mln sztuk).

3.DRÓB Drób to różnego rodzaju ptactwo udomowione – przede wszystkim kury, kaczki, gęsi i indyki, a ponadto strusie, bażanty, perliczki, przepiórki czy też gołębie. Ptaki te są w zasadzie jedynymi dostarczycielami jaj dla człowieka. Stale coraz bardziej rozpowszechnia się mięso drobiowe, zwłaszcza kurze, ze względu na niską cenę, dobry smak oraz łatwość i szybkość przyrządzenia.Kaczki i gęsi dostarczają również pierza i puchu, z których wyrabia się m.in. poduszki, kołdry, śpiwory, kurtki. Wykorzystuje się też ptasie odchody na nawóz naturalny.W chowie drobiu w Polsce zdecydowanie dominują kury, które stanowią ponad 90% całego pogłowia. Blisko 40% z nich to kury nioski, czyli te hodowane w celu znoszenia jaj. Pozostała część to w zdecydowanej większości tzw. brojlery przeznaczane na mięso. Najmniej liczną grupą są koguty – dorosłe samce rozpłodowe.Coraz większą popularność w Polsce zdobywa mięso z indyków. Jest ono bardziej wartościowe od kurzego i tylko nieco droższe. Natomiast mięso z kaczek i gęsi wciąż nie zyskuje w Polsce uznania, głównie ze względu na wysokie ceny. Dlatego większość jego produkcji jest wysyłana na rynki europejskie. Także mięso kurze i  indycze jest przez nas eksportowane za granicę w dużych ilościach. Polska zajmuje 3. miejsce w Europie w chowie gęsi i 5. w chowie indyków.

Chów kur prowadzony jest głównie w wielkich fermach drobiu, a ponadto w małych gospodarstwach indywidualnych. Ptaki te, podobnie jak świnie, również są „wszystkożerne” i dzięki temu ich chów jest w miarę łatwy. Kury bardzo lubią ziarna zbóż, ale często na wsiach można spotkać, jak całymi dniami chodzą po przydomowych podwórkach, wydziobując drobne części roślin i zwierzęta (owady i inne bezkręgowce).Kury chowa się w całej Polsce.Wynika stąd ogólny wniosek – najwięcej kur chowa się na południu i w centrum Polski, gdzie występuje największe zagęszczenie ludności wiejskiej.

4. INNE ZWIERZĘTA HODOWLANESpośród innych zwierząt hodowlanych w Polsce dawniej najbardziej liczne były owce. Uzyskuje się z nich mleko, wełnę, skóry, a także wartościowe mięso – baraninę (mięso z dorosłego osobnika) czy jagnięcinę (mięso z młodego osobnika). Owce wypasane były głównie na górskich pastwiskach. Jednak chów ten załamał się ze względu na małą opłacalność. Ceny ww. produktów owczych są znacznie wyższe niż np. mleka krowiego czy mięsa wieprzowego. Poza tym w Polsce nie ma tradycji jedzenia baraniny.Podobnie jest w przypadku chowu kóz. Z ich mleka wytwarza się m.in. smakowite kozie sery, które jednak są kilkakrotnie droższe od serów z mleka krowiego.Niektóre gatunki kóz i niemal wszystkie gatunki owiec pokryte są sierścią, którą co pewien czas trzeba strzyc i  dzięki temu uzyskuje się cenną wełnę do wytwarzania wysokiej jakości wyrobów włókienniczych.

Duże znaczenie hodowlane w rolnictwie dawniej miały też konie. Wykorzystywane były głównie jako siła pociągowa i środek transportu. Z koni uzyskuje się także mięso, które jednak w Polsce prawie w ogóle nie jest spożywane (konina jest popularna m.in. we Włoszech i Francji). Mimo to nasza hodowla koni ma swoją uznaną międzynarodową renomę. To dlatego, że zwierzęta te wykorzystuje się obecnie przede wszystkim do celów rekreacyjnych i sportowych. Szlachetne konie arabskie z dużych stadnin w Janowie Podlaskim, Michałowie (Świętokrzyskie) czy Mosznej (Opolszczyzna) są obiektem zainteresowania hodowców z całego świata.

Podsumowanie

- Trzy podstawowe grupy zwierząt hodowlanych w Polsce to bydło, trzoda chlewna i drób.- Bydło chowane/hodowane jest głównie na łąkach i pastwiskach Podlasia oraz północnego Mazowsza, a także w wysokotowarowych gospodarstwach rolnych w Wielkopolsce.- Trzodę chlewną trzyma się dziś niemal wyłącznie w dużych gospodarstwach wysokotowarowych, których najwięcej jest w Wielkopolsce, na Kujawach i Opolszczyźnie.- Chów drobiu jest rozpowszechniony w całym kraju, a najbardziej rozwinięty na południu i w centrum, gdzie mieszka dużo ludności wiejskiej.- Spośród drobiu w Polsce zdecydowanie najwięcej chowa się kur.- Zwierzęta hodowlane dostarczają przede wszystkim mięsa, a ponadto mleka, jaj, tłuszczu, skór, futer, pierza, kości.- W Polsce najwięcej produkuje się mięsa drobiowego, choć jeszcze kilka lat temu prym wiodła wieprzowina.- Hodowla owiec, kóz i koni ma u nas mniejsze znaczenie. W Polsce do celów użytkowych hoduje się też zwierzęta futerkowe, pszczoły i jedwabniki.

Słowniczek

Chów - trzymanie zwierząt na terenie (w pomieszczeniu) zamkniętym i czerpanie korzyści z dóbr od nich uzyskiwanychHodowla - zapewnienie zwierzętom na terenie (w pomieszczeniu) zamkniętym możliwości rozmnażania się i rozwoju od postaci zarodkowej do dorosłego osobnikaPogłowie - ogólna liczba zwierząt jednego gatunku, które występują na określonym obszarze; w rolnictwie istotna jest też liczba zwierząt przypadająca na 100 hektarów użytków rolnych, która informuje o zagęszczeniu zwierząt i intensywności wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej