Özel durumlarda olanlarin beslenmesİgorucu/documents/hem-137-8.pdf · sporcu normal yaantısına...

ÖZEL DURUMLARDA

OLANLARIN BESLENMESİ

1

SPORCULARIN BESLENMESİ

Beslenmenin sporcunun başarısı üzerindeki etkisi

bilinmektedir.

Bir sporcunun başarısında diyetinin nasıl olması

gerektiği konusunda değişik görüşler vardır.

Özel bir diyet ya da yeterli ve dengeli olarak

düzenlenmiş bir diyet önerilebilir.

Sporcunun beslenmesinde amaç: cinsiyet, yaş ve

fiziksel çalışmaya göre ihtiyaç duyulan besin öğeleri

ile yaşam ve idman için harcanan enerjinin

yeterince sağlanmasıdır.

2

İDMAN İÇİN GEREKLİ

ENERJİNİN SAĞLANMASI

Her türlü idman, derecesine ve süresine göre enerji

harcanmasını gerektirir.

Değişik hareketlerin gerektirdiği enerji miktarı daha

önce belirlenmiştir.

Fiziksel hareket için harcanan enerji hangi

kaynaktan sağlanmalıdır?

Diyette enerji yeterli olduğu zaman protein, kas

hareketi için fazla kullanılmamaktadır. Bu nedenle

özel idmanlarda normal diyetin üzerindeki enerji

harcamaları için karbonhidrat ve yağlar

kullanılmaktadır.

3

İDMAN İÇİN GEREKLİ

ENERJİNİN SAĞLANMASI

Vücudun uzun vadeli enerji deposu yağdır.

Dışarıdan enerji kaynağı alınamadığı zaman yağlar

kolayca enerjiye dönüşerek enerji gereksinimini

karşılayabilir.

Yağlar ve karbonhidratlar kas çalışması için

kullanılır.

Uzun süreli spor faaliyetlerindeki başarı derecesi

çalışan kasların glikojen deposu ile ilgilidir.

Kaslardaki glikojen miktarı fiziksel hareketlerle

azalır.

6

SPORCULAR İÇİN DİYET

Genel ve özel diyet şeklinde 2’e ayrılabilir

Genel Diyet:

Sporcu normal yaşantısına ek olarak her gün birkaç

saat antrenman yapar.

Diyet, hem normal yaşantı hem de antrenman için

harcanan enerjiyi karşılayacak şekilde düzenlenir.

Spor yapan genç erkeklerde günlük kalori ihtiyacı

2700-3200, genç kadınlarda 2000-3000 kaloridir.

Buna 2 saat antrenman için harcanan ortalama 700-

1000 kalori eklenince sporcu erkeklerde günlük 3400-

4200, kadınlarda 2700-4000 kalori almaları gerekir.

7


Enerji artışına ek olarak protein, vitamin ve mineral

ihtiyacı da artar.

Günlük besinler genellikle 3 öğün olarak alınır. Yeterli

ve dengeli bir sabah kahvaltısının spordaki başarıyı

artırdığı bilinmektedir.

Spor aktiviteleri sırasında terleme ile vücuttan sıvı

kaybı olur. Sıvı desteği mutlaka olmalıdır.

8


Özel diyet:

Sporcunun başarısı düzenli beden alıştırmasına bağlı

olduğu kadar, kaslarındaki glikojen deposunun

yeterliliği ile ilgilidir. Glikojen depoları, yarışmadan

önce uygulanacak 7 günlük özel diyetle üst düzeye

çıkarılabilir.

9

SPORCULAR İÇİN DİYET Cristiano Ronaldo’nun Günlük Diyet Programı

KAHVALTI

-Süt

-Yumurta

-Kızarmış Ekmek

ÖĞLE YEMEĞİ

-Peynir

-Kahverengi pirinç

-Buğday Ekmeği

-Yeşil sebzeler ve zeytinyağı

AKŞAM YEMEĞİ

Beyaz Et (Tavuk, Balık)

Yeşil Fasulye

Pirinç

Lifli sebzeler

Kuru Meyveler

11

ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ

Şişmanlık:

Vücut ağırlığının istenilenden fazla olmasıdır. Bu

durumda yağ dokusunun oranı diğer dokulara göre

artmıştır.

Şişmanlık, klinik muyaneler, boy ve ağırlık ölçüleri

alınıp bununla ilgili standartlarla kıyaslanması, deri

kıvrım kalınlığının ölçülmesi gibi yöntemlerle tespit

edilir.

Boya göre istenilen ağırlıktan % 25 fazla olan bir

kimse şişman kabul edilmektedir. BKİ hesaplanarak

bulunabilir.

12


Zararları:

1- Ağır bir vücudu taşıması güçtür

2- Kas hareketlerinin verimini azaltır, fiziksel ve

mental hareketsizliğe yol açabilir

3- Kalp, damar, böbrek ve pankreas gibi sistemlerin

işlevlerinin bozulmasına neden olur

4- Çeşitli organların bozukluğu sonucu, yaşam

süresinin kısalmasına neden olur

13


Nedenleri:

1- Fazla yeme

2- Fiziksel hareketliliğin azalması,

3- Psikolojik bozukluk

4- Metabolik ve hormonal bozukluklar

14


Önlenmesi:

Genellikle şişmanlamak kolay zayıflamak ise zordur.

Bu nedenle şişmanlığın tedavisinden önce önlenmesi

doğru olur.

Şişmanlığın önlenmesinde en önemli kural küçük

yaştan itibaren enerji dengesine uygun bir diyetin

uygulanmasıdır.

Alınan – harcanan enerji dengesi

15

ŞİŞMAN KİŞİLERİN BESLENMESİ Zayıflama diyetleri:

Gereğinden fazla yağ dokusu enerji deposudur.

Vücuda alınan enerjide eksiklik olduğu zaman yağ

deposundan karşılanır.

Zayıflama diyetinin ilkeleri:

1- Bireyin harcadığından daha az enerji sağlayacak

2- Protein, vitamin ve mineral yeterli olacak

3- Doyurucu ve bireyin yeme alışkanlığına yakın

olacak

4- Diyetle birlikte beden hareketleri artacak

16


Diyet düzenlerken nelere dikkat edilmelidir:

1- Zayıflamak isteyen kimse ilk önce boyuna göre

arzu edilen ağırlıktan ne kadar fazla olduğunu

bilmelidir.

2- Bu fazlalığı atmak için uygun bir süre tayin

etmelidir

3- Zayıflayacak kimsenin yaşam şekline göre günlük

enerji harcamasının bilinmesi gerekir.

17


Diyet düzenlenirken,

- Besin grupları dikkate alınır. Bu grupların

bazılarından alınacak miktarlar azaltılır. Bazılarından

ise hiçbir azaltma yapılmaz.

Örneğin; zayıflama diyetlerinden ilk önce şeker,

tatlılar, pilav, makarna, börek gibi yiyeceklerin

yanında yemeklere eklenen yağ da azaltılır.

- Enerji değeri hesaplanmış yiyecekler dışında

yenmemelidir.

- Herhangi bir yerde kalorisi yüksek bir yiyecek

yenildiği zaman onun karşılığı diyetten

çıkarılmalıdır

18


Diyet düzenlenirken,

- Doygunluk vermesi için kalori değeri düşük sebze

ve meyveler sık kullanılabilir.

- Özellikle yemeklerden önce bir parça sebze ya da

meyve açlığı biraz tatmin ederek fazla yemeyi

önleyebilir.

- Kepekli ekmek ve kuru baklagiller tokluk

verdiklerinden zayıflama diyetlerinde yer alırlar.

- Normal ağırlığa gelindiğinde bunu sürdürecek

diyete aynen uyulmalıdır.

- Yemeklerin pişirilmesine dikkat edilmelidir.

Etli yemekler yağsız yapılmalı kızartmadan uzak

durulmalı 19

ZAYIF KİŞİLERİN BESLENMESİ

Zayıflık:

Vücut ağırlığının istenilenden az olmasıdır. Yağ

dokusunun diğer dokulara oranı azdır. Zayıflık uzun

süren eksi enerji dengesinin bir sonucudur.

Zayıflık; klinik muayene, boya göre ağırlık durumunu

tayinle ve deri kıvrım kalınlığını ölçmekle

saptanabilir.

20


Zayıflığın Nedenleri:

Diyetle alınan enerjinin harcanandan yetersiz oluşu

veya alınan yiyeceklerin vücut tarafından

kullanılamaması ile zayıflık ortaya çıkar. Bu durumda

vücut harcadığı enerjiyi alamaz, enerji açığını

vücudundaki yağ deposunu kullanarak kapatır.

Bu tür zayıflık daha çok çocuklarda, gençlerde, çok

doğum yapan, iyi beslenemeyen kadınlar ve ağır işte

çalışanlarda görülür.

21


Zayıflığın Nedenleri:

Harcanan kadar enerji alınamaması; diyetin kalite ve

miktar yönünden yetersiz oluşundan kaynaklanabilir,

sindirim bozukluğu, dolaşım bozukluğu, enfeksiyon

ve parazitler gibi nedenlerle de alınan yiyeceklerin

vücutta kullanılmasının engellenmesi ile olabilir.

Ayrıca, hormonal dengesizlik örneğin tiroid

hormonunun fazlalığı bazal metabolizmayı

hızlandırır. Bu durumda enerji harcanması artar.

22


Zayıflığın Zararları:

Çocukluk ve ergenlik yıllarındaki eksi enerji dengesi

büyümeyi etkiler. Enerji yetersizliği nedeniyle vücut

dokuları normal düzeyde büyüyemez.

Aşırı zayıflık iş verimini düşürür. Ağır işte çalışanlar

ve spor yapanlara yeteri kadar enerji sağlanamazsa,

hareket yetenekleri kısıtlanır.

Aşırı zayıflık vücudun dış etkenlere direncini azaltır.

23


Zayıflığın Önlenmesi:

Eğer zayıflık yiyeceklerin vücutta kullanılması ile

ilgili bir bozukluktan ileri geliyorsa diyet ne kadar

düzeltilirse sonuç alınamaz. Örneğin; çocuklarda

bağırsak parazitleri alınan besin maddelerine ortak

olurlar. Önce çocuk parazitten temizlenmeli ki alınan

yiyecekler çocuk tarafından kullanılabilsin.

24


Diyet önerisi:

1- Diyetin enerji değeri, bireyin enerji harcamasından

daha yüksektir. Mümkünse proteinin kalitesi yüksek

olmalıdır

2- Enerji artışına paralel olarak vitamin ve mineraller

de artırılmalıdır.

3- İştahsız bireyler miktarı az, enerji değeri yüksek

yiyecekleri tercih etmelidir.

25

İŞÇİLERİN BESLENMESİ

İşin gerektirdiği enerji ve alınan enerjinin iş enerjisine

dönüşmesi için gerekli protein, vitamin ve mineraller

alınamadığında iş verimi düşer, hastalıklara direnç

azalır, iş kazaları ve meslek hastalıklarının oluşum

hızı yükselir.

İşçilerin beslenmesi 2 yönden düşünülmelidir:

1- İş yerinde işçinin beslenmesi; günlük ihtiyacın

yarısı iş yerinde verilen yemekle sağlanmalıdır.

2- İşçinin iş dışı beslenmesi; İşçi günlük besin

ihtiyacının diğer kısmını evden sağlamalıdır. 26

ÇOCUKLARDA BÜYÜME GERİLİĞİ

Hastalık adı: Büyüme geriliği

Klinik Tanımlama: Yetersiz büyüme, yetersiz ağırlık

artımı ya da boya göre ağırlığın yetersiz olması

Nasıl tanı konur: Yaşa göre ağırlığın <3.persentil

olması, büyüme çizelgesinde 2. persentil çizgisine

gerileme olması veya yaşa göre ideal vücut ağırlığının

<%82 olması.

Beslenme açısından sonuçları: Uzun dönemde, bilişsel

sorunlara ve boy kısalığına neden olur.

27

ÇOCUKLARDA

BÜYÜME

GERİLİĞİ İÇİN

NUTRİSYONEL

AKIŞ ŞEMASI

28

ANNE SÜTÜ ALIRKEN KİLO ALMAMA

DURUMUNDA BESLENME

Nasıl Tanı Konulur:

Ağırlık kaybı, letarji (yaşama işlevlerinin azaldığı çok

derin ve patolojik uyku), huzursuzluk, az miktarda idrar ve

dışkı çıkışı, beslenme sonrası yeterli doygunluğa ulaşamama

Beslenme yönünden etmenler:

Başarılı emzirme ile ilgili etmenler, anne sağlığı,

annenin kullandığı ilaçlar, bebeğin sağlığı, zayıf emme ve

emme ile sütün tamamının çekememedir.

Önemli Noktalar:

- Biberonla besleme sütün gelmesinde azalmanın en sık

nedenidir

- Doğru emzirme tekniği başarılı emzirmeyi getirir

- Eğer anormal şartlar söz konusu değilse biberonla

destekleme annelik ve emzirme konusunda güven azlığı,

bilgi eksikliği ve yetersiz destekten kaynaklanır. 29

ANNE SÜTÜ

ALIRKEN

YETERSİZ

AĞIRLIK

ARTIMI

30

BESLENMEYE BAĞLI

HASTALIKLAR

31

Toplum giderek yaşlanmakta ve buna bağlı olarak

da hastalıkların görülme sıklığı ve çeşidi

değişmektedir.

Bazı hastalıklar doğuştan ortaya çıkar

Bazıları daha sonra fiziksel aktivite azlığı, yetersiz

ve dengesiz beslenme gibi sebeplerle ortaya çıkar

TAMAMEN TEDAVİ EDİLEMEZ

Sonuç: Kişinin yaşam kalitesi olumsuz etkilenir

Ülke ekonomisine yük getirir

32

Beslenme yetersizliği ve dengesizliği; bazı

hastalıkların oluşmasında doğrudan, bazılarında

ise dolaylı nedendir.

Hastalıklarla ilgili beslenme programları

geneldir. Ancak hastalıklarda diyet planlaması

kişiye özel bir durumdur ve bir diyetisyen

tarafından yapılmalıdır.

33

BESLENME İLE İLİŞKİLİ HASTALIKLAR

1- Adrenoleukodystrophy

2- Diyabet

3- Glukoz-Galaktoz malabsorbsiyonu

4- Kalıtsal hemokromatozis

5- Lesch-Nyhan sendromu

6- Maple syrup urine hastalığı

7- Menkes sendromu

8- Niemann-Pick hastalığı

9- Obezite

10- Kanser (kolorektal, prostat, meme)

11- Fenilketonuri

12- Prader-Willi sendromu

34


13- Porphyria

14- Refsum hastalığı

15- Tangier hastalığı

16- Tay-Sachs hastalığı

17- Wilson’s hastalığı

18- Zellweger sendromu

19- Hipertansiyon

20- Sindirim sistemi hastalıkları

21- Solunum sistemi hastalıkları

22- Menopoz-Osteoporoz

23- Metabolik hastalıklar

24- Kalp-Damar hastalıkları

25- Besin alerjileri

35


26- Yeme düzensizlikleri (Anorexia Nervousa)

27- Protein-enerji malnutrisyonu

28- Karbonhidrat düzensizlikleri

29- Esansiyel yağ asitlerine bağlı düzensizlikler

30-Vitaminler (A, D, E, K, Thiamin, Riboflavin, Niacin, Vitamin B6, Folik asit, Vitamin B12, Pantotenik asit, Biotin, Vitamin C)

31- Mineraller (Demir, iyodin, çinko, kalsiyum, florid, sodyum, potasyum)

32- Su defektleri (dehidratasyon-vücut sıvı hacminin azalması)

33- Besin zehirlenmesi (Vitaminler, mineraller, alkol)

34-Kardiyovasküler hastalıklar (Kan lipoproteinleri, yağlar, kolesterol)

35- Yiyecek-ilaç etkileşimleri

36- Gıda ile geçen hastalıklar 36

ADRENOLEUKODYSTROPHY

(ALD) ALD, adrenolökodistrofi proteininin

eksikliğine bağlı olarak sinir liflerinin

myelin tabakasının kaybedilmesine bağlı bir

hastalıktır. Çok kısa sürede ilerleyen ve

ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. X

kromozomu ile aktarıldığı için erkek

çocuklarda görülür.

LORENZO’NUN YAĞI

37

Hastalık böbrek üstü bezini (adrenal bez) etkilediği için

adreno; sinir liflerini kaplayan myelin tabakası beyaz

olduğundan löko (beyaz); anormal gelişme anlamına gelen

distrofi kelimeleri birleştirilerek isim elde edilmiştir.


(ALD)

38

Hastalığın sebebi; adrenolökodistrofi proteininin eksikliğine

bağlı olarak çeşitli dokularda çok uzun zincirli doymuş yağ

asitlerinin yıkılamamasına dayanır (ÇUZDYA). Bu yağlar

hücre içinde peroksizomlarda yıkılır. Yıkım çok uzun zincirli

doymuş yağ asitleri-CoA sentaz denilen enzimle başlatılır.


(ALD)

39

Sitoplazmada sentezlenen enzim bu hastalarda hücre içine

giremez. Peroksizom zarından bu enzimin geçişini sağlayan

protein genetik olarak defektiftir. Yıkılamayan çok uzun zincirli

doymuş yağ asitlerinin miktarı vücut doku ve sıvılarında artar.

Bu birikimin sinir hücrelerinin myelin tabakasında olması ile

myelin tabakası giderek yok olur (demyelinizasyon). Myelin

tabakası yok olursa sinir iletimi gerçekleşemez. İlerlemesi

sonucunda ise hareket, işitme, konuşma ve solunum

fonksiyonları kaybolur ve hasta birkaç yıl içinde ölür.


(ALD)

40

Belirtileri:

Çocukluk serebral tip

Kas tonusu değişiklikleri,

Şaşılık

Sözlü iletişimde bozulmanın azalması (afazi)

El yazısında bozulma

Okulda zorluk

İşitme kaybı

Hiperaktivite

Nöbetler

Yutkunma zorluğu

Görme bozukluğu veya körlük


(ALD)

41

X’e bağlı adrenolökodistrofileri için özel bir tedavi

mevcut değildir, ama çok uzun zincirli yağ

asitlerinin düşük olduğu bir diyet ve özel yağlar

alarak çok uzun zincirli yağ asitlerinin kan

düzeyleri düşürebilir. Ama bu hastalığı tamamen

tedavi etmez ve tüm hastalara da yardımcı olmaz.

Omurilik, beyin, adrenal bezler ve testisteki

hücrelerin dış tabakasına zarar verebilir.


(ALD)

42

Önleme:

Anne ve Baba adayları genetik danışma.

Kadın taşıyıcılara çok uzun zincirli doymuş yağ asidi

testi yapılması.

Koryon villus, amniyosentez örneklerinden bebeğe ait

hücrelerin genetik değerlendirilmesi.


(ALD)

43

Özel durumlarda olanlarin beslenmesİgorucu/documents/hem-137-8.pdf · sporcu normal yaantısına...

Documents