jaargang 9, juni 2010 02

NIEUWSBRIEF VAN DE STICHTINGCULTUREEL ERFGOED ZEELAND

A R C H E O L O G I E C U L T U U R H I S T O R I E E R F G O E D E D U C A T I E M O N U M E N T E N M U S E A S T R E E K T A L E N

Inhoudsopgave2 SCEZpresse

ARCHEOLOGIE3 Onderzoek en meldingen

STREEKTALEN4 Streektaal Varia

ALGEMEEN5 Zeeland Bezet en Bevrijd 1940-1944/456 De Archiefronde van Zeeland: Gemeentearchief Reimerswaal

MUSEA7 Museumweekend trekt duizenden bezoekers8 Musea haken in op het Zeeuws jaar van de fiets• Tien resultaten uit de Zeeuwse museumpeiling

ERFGOEDEDUCATIE9 Erfgoededucatie in de Zeeuwse regio’s• Leskisten museumeducatie Sluis

MONUMENTEN10 Studenten van restauratieopleiding verkennen Zeeland11 Cisterciënzer baksteengotiek in Kloosterzande12 Ambachtelijke constructies voor ambachtelijk werk

• Cursus ‘Buitenkansen!’ afgesloten• Op stap met de nieuwe portefeuillehouders

13 Nu ook subsidie voor ‘groene’ monumenten• Meer subsidie voor rijksmonumenten

ERFGOED ALLERLEI13 Publicaties14 Tijdschriften

• Heem- en oudheidkundige bladen

15 Colofon

SCEZpresse

Zeeuws Erfgoed 2 juni 2010/02 2010/01

Was met ingang van het vorige nummer de indeling van Zeeuws Erfgoedveranderd, nu geldt dat de verpakking. Het zal u waarschijnlijk al zijnopgevallen toen u het blad op de deurmat zag liggen. Gekozen is voor eenverpakking die volledig van biologisch afbreekbaar materiaal is gemaakt.Op den duur valt dit uiteen in koolstofdioxide en water en dat is aanzienlijk beter voor het milieu dan het traditionele plastic van de oude verpakking.

Op de omslag een bijzondere en waarschijnlijk ook unieke foto, wantwanneer zal het nog een keer gebeuren dat een etappe van de Giro d’Italialangs locatie Het Schuitvlot voert? Het boekje Is Jo d’r óók? dat naar aanleiding van dit wielerfestijn door de SCEZ en uitgeverij Den Boer|De Ruiter is uitgegeven, is een groot succes gebleken. De exemplarenwaren niet aan te slepen. Het leuke is dat er regelmatig en met overtuiginguit wordt geciteerd en dat is vooral ook de verdienste van Jan Zwemer, die voor de Zeeuwse teksten tekende. Vertaald in het Nederlands enItaliaans levert het ‘slechts’ een vertaling op. Het is duidelijk wat er met de teksten wordt bedoeld, niet meer dan dat. In het Zeeuws is en klinkthet toch anders en dat is precies de reden waarom we het Zeeuws in alzijn varianten moeten blijven koesteren en gebruiken.

In de afgelopen maanden hebben de medewerkers van het ZeeuwsArcheologisch Depot en de monumentenwacht van de SCEZ met veelplezier hun intrek in Het Schuitvlot genomen. De officiële opening is op4 juni, maar de eerste officiële activiteit in het gebouw is al achter de rug.De Zeeuwse Amateurarcheologendag van 24 mei had de primeur.Medewerkers en bezoekers zijn enthousiast over de nieuwe locatie. Bent u ook benieuwd en wilt u weten hoe het eruit ziet dan bent u vanharte welkom op zaterdag 11 september, Open Monumentendag. Een voorproefje biedt de special in deze Zeeuws Erfgoed, waarvoor commissaris van de koningin Karla Peijs het voorwoord schreef.

Ik had het over het Zeeuws dat moet worden gekoesterd en gebruikt,maar wat is nu echt Zeeuws? Die vraag staat centraal op de conferentievan 12 juni in Goes, door de SCEZ georganiseerd als afsluiting van hetZeeuwse Jaar van de Tradities. Ik sluit niet uit dat er die dag Zeeuwswordt gesproken of gezongen, ik zou dat zelfs toejuichen, maar het gaatdie dag vooral om een nadere kennismaking met tradities die in Zeelandals bijzonder en waardevol worden ervaren. Of die tradities ook echtZeeuws zijn? Ik ben benieuwd naar uw opvatting en nodig u uit om deelte nemen aan de conferentie.

Wim Scholten, directeur

Overhandiging ‘Is Jo d’r óók?’ aan burgemeester Schouwenaar [links] door Jo de Roo op 7 mei (foto Ramon de Nennie).

Met de Fiat naar het Damplein voor de openingvan het festival Klein Italië op 7 mei.

ONDERZOEK EN MELDINGEN

Oever van de ZwartegatscheKreek met baksteenresten uit de late middeleeuwen.

Broodoven in een keldervan Markt 2 te Groede

(foto Jan van Zon).

ZUID-BEVELAND

Voorganger katholieke kerk?Onderzoek ‘onderkant’ Koorschool GoesIn samenwerking met de gemeente Goes verrichtte deSCEZ op 30 maart archeologische waarnemingen onderde vloer van de Zeeuwse Koorschool in Goes, na een vondstmelding van een fundering door medewerkers van de gemeente. De fundering kwam tevoorschijn bij het verwijderen van een houten vloer in de kamer van devroegere pastorie, gelegen aan de Singelstraat tegenover de Grote Kerk. Aan deze zijde van de Singelstraat stondenin de zeventiende eeuw diverse woonhuizen, alle vankatholieke eigenaren of in eigendom van de rooms-katholieke parochie. In 1696 zijn twee huizen tot eenschuilkerk ingericht. Ten zuiden daarvan stond een huisdat eerder schuilkerk was, het huis dat oorspronkelijkeigendom was van de kunstschilder Eversdijck. Toen ditpand zijn functie van schuilkerk in 1696 verloor is hetverbouwd tot woonhuis voor de stadspastoor. Aan denoordkant van de tweede schuilkerk stond een oud woonhuis. Op die plek, ter breedte van drie huizen, werdin 1815 een nieuwe roomse kerk gebouwd. Bij de nieuw-bouw brak men de oude schuilkerk en het oude woonhuisaf. De gevonden fundering is vermoedelijk die van de kerkvan 1815.

Fundering onder de vloer van de Zeeuwse Koorschool te Goes (foto Frank de Klerk, Gemeentearchief Goes).

ZEEUWS-VLAANDEREN

Middeleeuwse boerderijen Zwartegatsche kreek(Nieuwvliet)Op 27 januari van dit jaar verrichtte de SCEZ archeologische waarnemingen langs de ZwartegatscheKreek bij Nieuwvliet, na een vondstmelding door de heer J. de Zwart uit Nieuwvliet. Deze had aardewerk enbaksteen op diverse plekken langs de kreek aangetroffen.De archeologische resten kunnen worden toegeschrevenaan meerdere laatmiddeleeuwse huisplaatsen of boerderijen. Deze boerderijen zijn afgebeeld op de kaartvan Pieter Pourbus uit 1571. Op één locatie is een cultuurlaag gedocumenteerd van ongeveer 60 meter lang,met daarin baksteen-, aardewerk- en steengoedfragmentenuit de vijftiende eeuw. Hier en daar was ook een dierlijkbotfragment zichtbaar. De cultuurlaag is zichtbaar in deschuine oever, vanaf circa 50 centimeter beneden maai-

veld. Min of meer halverwege de cultuurlaag was eenonderbreking van enkele meters te zien. De locatie komtexact overeen met de weergave van een of twee boerderijenop de bovengenoemde kaart van Pourbus.

Eeuwenoude broodoven Markt GroedeOp 27 januari deed de SCEZ archeologische waarnemingen in het pand Markt 2 te Groede, na eenvondstmelding van een oven in een kelder onder het pand.In de grond waarmee de kelder was dichtgestort waren alenkele gekleurde tegels en een kannetje gevonden uit deeerste helft van de zeventiende eeuw, evenals een metalendeurklink. In de achterwand van de kelder bevond zich de oven, zeer waarschijnlijk een broodoven. De afmetingen van de rechthoekige opening bedroegencirca 60 x 25 centimeter. Het deurtje is niet bewaardgebleven. Wel was in een ijzeren omsluiting de plek nogzichtbaar waar de scharnieren hebben gezeten. De ovaalvormige oven was verder leeg. Onder de oven was een gewelf van kleine rode bakstenen zichtbaar. Dit is de ‘asla’ geweest, waarin na het opstoken van deoven de as van verbrande takkenbossen werd gedeponeerd.De broodoven, die vermoedelijk ook uit de zeventiendeeeuw dateert, wordt intact gelaten.

Archeologie

Zeeuws Erfgoed 3 juni 2010/02 • ARCHEOLOGIE

Het is u vast niet ontgaan dat de finish van de derde etappe van de Giro d’Italia op 10 mei in Middelburgplaatsvond. Ook de SCEZ greep samen met uitgeverijDen Boer|De Ruiter de gelegenheid aan om een boekje te maken over wielrennen en over de fiets. Is Jo d’r óók?Wielrennen op z’n Zeeuws | Il ciclismo al zelandese werd op

7 mei gepresenteerd in De Drvkkery.

De tekst - in het Zeeuws - is van JanZwemer en biedt de Italiaanse wielrenners

op ludieke wijze een gids voor ontvangst inZeeland en een beschrijving van het parcours. De tekst werd in het Nederlands en Italiaansvertaald. De hoofdstukken worden afgewisseldmet uitspraken van Zeeuwse wielrenners uit de afgelopen vijftig jaar en historische foto’s

van Zeeuwse wielerklassiekers.

De uitgave werd mogelijk gemaakt dankzij ondersteuning van Provincie Zeeland, Rabobank Walcheren/Noord-Beveland en het DELTA Zeeland Fonds, als onderdeel van de Middelburgse Giro d’Italia-festiviteiten en het Zeeuws jaar van de fiets. Jo de Roo overhandigde het eerste exemplaar aan de burgemeester van Middelburg, Koos Schouwenaar.

Wie het boekje nog niet heeft, kan het gratis afhalen bijde SCEZ (Groenmarkt 13, Middelburg) of tegen eigenverzendkosten toegestuurd krijgen. Stuur een envelop naar de SCEZ, Postbus 49, 4330 AA Middelburg, met daarin een lege retourenvelop(A5-formaat) waarop uw naam en adres staan vermeld.Plak op deze envelop 88 cent aan postzegels. U ontvangt het boekje dan per kerende post in deze envelop - zolang de voorraad strekt.

Echt Zeeuws?!Het Zeeuwse Jaar van de Tradities wordt op zaterdag 12juni in Goes afgesloten met de conferentie ‘Echt Zeeuws?!’Het programma biedt een terugblik op afgelopen jaar, dat liet zien hoe bijzonder vele tradities in Zeeland zijn en hoezeer vele Zeeuwen daar nog waarde aan hechten. De gastspreker is Ineke Stroucken (Nederlands Centrum voor Volkscultuur). In het ochtendgedeeltewordt het eerste exemplaar van het boekje Echt Zeeuws?!over tradities in Zeeland aan de commissaris van dekoningin in Zeeland, Karla Peijs, overhandigd. Het werd geschreven door Rinus Antonisse.

Daarna worden enkele Zeeuwse tradities ‘ten tonelegevoerd’. ’s Middags wordt nader ingegaan op het nieuwebeleidsprogramma Volkscultuur van de Provincie Zeelanden het Scoop-rapport Volkscultuur in Zeeland: voor oud en jong! Adrie Oosterling zorgt voor muziek en woord. De conferentie ‘Echt Zeeuws?!’ vindt plaats in De Goederenloods op het terrein van SpoorwegmuseumStoomtrein Goes-Borsele. Als er bij het ter perse gaan vandeze nieuwsbrief nog plaatsen zijn, kunt u zich aanmeldenper e-mail via tradities@scez.nl.

De Zeeuwse Klapbank digitaal

Op www.zeeuwseklapbank.nl kunt u de verhalen en dedialectfragmenten uit de tentoonstelling ‘De ZeeuwseKlapbank’ nu ook van thuis uit beluisteren. In het kadervan het jaar van de fiets zijn ook enkele fietsverhalen tebeluisteren op deze website. We wensen u veel luister- enkijkplezier.

Vondstmeldingen en archeologisch spreekuurMelding van archeologische vondsten dient te geschieden bij de SCEZ. Het materiaal wordt wanneer nodig geregistreerd en gedocumenteerd, maar blijft altijd in het bezit van de melder, tenzij deze het zelf wil afstaan. Uw melding van vondst(en) of waarneming(en) kan ook schriftelijk of telefonisch geschieden bij:SCEZ | Postbus 49 | 4330 AA Middelburg | T 0118-670870 | E j.jongepier@scez.nl

Daarnaast houdt de SCEZ op elke eerste dinsdagmiddag van de maand een archeologisch spreekuur. U kunt het spreekuur in gebouw De Burg, Groenmarkt 13 te Middelburg bezoeken om voorwerpen te laten determineren (geldwaarde wordt niet getaxeerd), vondstmeldingen te doen, of allerlei vragen op het gebied van de Zeeuwse archeologie voor te leggen. De eerstvolgende archeologische spreekuren vinden plaats op de dinsdagmiddagen 6 juli, 3 augustus en 7 september van 15.30 tot 16.30 uur.

Dank voor uw medewerking!

STREEKTAAL VARIA•Streektalen

Zeeuws Erfgoed 4 maart 2010/02 • ARCHEOLOGIE | STREEKTALEN

De Giro d’Italia en het Zeeuws

Zing Zeeuws 2010 op 6 november

U hebt het hier en daar misschien al in de pers gezien ofgehoord: ‘Zing Zeeuws’ heeft het startschot gegevenvoor nieuwe inzendingen. Na het succesverhaal van2006 en 2008 organiseert de Stichting De ZeeuwseTaele in samenwerking met de SCEZ immers een derdeeditie van ‘Zing Zeeuws’ op 6 november in De Klompin Ovezande. Inschrijven kan tot 1 september. Wilt umeer informatie, dan verwijzen we u graag door naarwww.zingzeeuws.nl. Wie een folder wil, kan die aanvragen via zingzeeuws@scez.nl.

giro??

Zeeuws Erfgoed 5 juni 2010/02 • ALGEMEEN

De verwoeste hoofdstad in 1940. Links op de voorgrond het oude Stadhuis van Middelburg (collectie Zeeuws Archief,HTAM-A-0454).

Zeeland Bezet en Bevrijd 1940-1944/45Van september 2009 tot en met juli 2010 vindt inZeeland een herdenkingsjaar plaats naar aanleidingvan 70 jaar aanvang en 65 jaar beëindiging van deTweede Wereldoorlog. De activiteiten in het najaar van 2009 waren vooral gericht op de herdenking vande Slag om de Schelde. In maart ging een reeks activiteiten van start die aansluiten bij de landelijkeherdenking.

Op 13 maart 1945 keerde koningin Wilhelmina na vijfjaar ballingschap in Engeland terug in Nederland. Datgebeurde in het door oorlogshandelingen nagenoeg geheelverwoeste grensplaatsje Eede. De grens was bij die gelegenheid gemarkeerd door een meelstreep. De komstvan de koningin symboliseerde het einde van jarenlangeonderdrukking en vrijheidsbeperking en het begin van een periode van nieuwe vrede en welvaart. Op 13 maart2010 werd ter plaatse een herdenkingsplechtigheid georganiseerd, waarbij de grensoverschrijding door koningin Wilhelmina opnieuw werd opgevoerd, met dit keer in het ontvangstcomité gedeputeerde Harry van Waveren. Ter nagedachtenis werd op deze plek eenfotopaneel onthuld met afbeelding van de historischegebeurtenis van 65 jaar geleden.

Herdenkingsplechtigheid in Eede: de nagespeelde terugkeervan het Nederlandse staatshoofd in maart 1945

(foto Josephine De Kreijger).

Op 10 mei 1940 raakte Nederland betrokken bij deTweede Wereldoorlog nadat Duitse troepen de grenzenhadden overschreden. Na het bombardement opRotterdam op 14 mei gaf Nederland zich in de avondover. Alleen in Zeeland werd de strijd voortgezet door deFransen die ons land via België en Zeeuws-Vlaanderen tehulp waren geschoten. Op 17 mei 1940 zette een Duitsbombardement de Zeeuwse hoofdstad in vuur en vlam.Het historische centrum van Middelburg werd grotendeelsverwoest. Vanaf 17 mei 2010 wordt dit vrijwel vergetenbombardement uitvoerig herdacht door middel van eenaantal activiteiten, waaronder diverse tentoonstellingen,een symposium en een stadswandeling door het stadshart

Reizende tentoonstelling ‘De Bunker’ (foto Anno).

van Middelburg. Zo kan nog tot en met 4 juli een bezoekworden gebracht aan de multimediale reizende tentoon-stelling ‘De Bunker’ die op Plein 1940 (nabij de Markt)staat opgesteld en tijdens het Zeeland Nazomerfestival (24augustus t/m 4 september) de theatervoorstelling‘Vlammenstad’ worden bijgewoond.Ook in de zes Zeeuwse oorlogsmusea worden nog tentoonstellingen en andere activiteiten georganiseerd inhet kader van het herdenkingsjaar. Voor een overzicht vande activiteiten: www.bevrijdingzeeland.nl. In deze musea isook nog de dvd ‘Stille Getuigen van de Slag om deSchelde’ te zien (en te koop), die de SCEZ in het kadervan het herdenkingsjaar liet samenstellen.

DE ARCHIEFRONDE VAN ZEELAND

Gemeentearchief Reimerswaal

Overloper van de Reigerbergse Polder uit 1782.

Zeeuws Erfgoed 6 juni 2010/02 • ALGEMEEN

De gemeente Reimerswaal is op 1 januari 1970 ontstaan door de samenvoeging van de toenmalige gemeenten Krabbendijke,Kruiningen, Rilland-Bath, Waarde en Yerseke. De gemeente isgenoemd naar de middeleeuwse stad Reimerswaal, ook wel het Verdronken Land van Zuid-Beveland genoemd.

Tot de voormalige gemeente Kruiningen behoorden ook het dorpHansweert en de buurtschappen Oostdijk (gedeeltelijk) en Vlake. Het buurtschap Völkerdorp valt onder het dorp Rilland-Bath.

De archievenDe archieven van al deze voormalige gemeenten zijn in 1970 overgebrachtnaar het nieuwe gemeentehuis te Kruiningen. Deze archieven zijn tot1969 opnieuw geïnventariseerd en beschreven. Bij de inventarisering isgebleken dat archieven soms hiaten vertoonden.

De oorzaken van verdwijning van stukken zijn veelal niet bekend. Uit rapporten van de archiefinspecteur blijkt dat er soms weinig aandachtuitging naar de toestand waarin de archiefstukken zich bevinden. Ook aaneen goede bewaarplaats werd weinig aandacht besteed. Sommige archievenhebben tijdens de Watersnoodramp schade opgelopen.

In 1583 beginnen de eerste archieven van de gemeente Kruiningen waarnade andere gemeenten volgen. Daarnaast worden er in het gemeentearchiefook archieven van particulieren beheerd; deze zijn door derden in bewaring gegeven.

TopstukkenAls kostbaar stuk bezit de voormalige gemeente Rilland-Bath de uit 1782 daterende overloper van de Reigerbergse Polder. Overlopers diendenter berekening van het zogenaamde geschot, dat is de bijdrage in de kostenvoor de aanleg en het onderhoud van watergangen, sluizen, heulen en buitendijkse werken. Elke grondeigenaar was verplicht deze belasting tebetalen.

StudiezaalDe studiezaal is gevestigd in het gemeentehuis, Oude Plein 1 inKruiningen. Wilt u informatie uit de archieven dan is het aan te raden een afspraak te maken. In de studiezaal is een archiefassistente aanwezig. Bij afwezigheid wordt u door de collega’s van de afdeling Documentaire Informatievoorziening geholpen.

Gemeentearchief ReimerswaalOude Plein 1, 4416 AK KruiningenT 0113-395000E gemeente@reimerswaal.nlI www.reimerswaal.nl

OpeningstijdenDinsdagmiddag van 13.00 tot 16.00 uur

In een aantal musea stondhet publiek bloot aan deverleidelijke kantjes en borduurseltjes aan deZeeuwse dracht. Een bijzondere opstelling van‘levende etalagepoppen’ illustreerde de ‘Daagsedracht & zondagse pracht’ (foto Museum De SchotseHuizen, Veere).

De musea toonden huncollectie historische fietsen

in het kader van het actuele themajaar ‘het Zeeuws jaar

van de fiets’ (foto Museum De Burghse

Schoole, Burgh-Haamstede).

De musea hadden voor de jeugd allerlei activiteiten georganiseerd. In Middelburg gingen kinderen op zoek naar fossielen en maaktenafdrukken (foto Anda van Riet, Zeeuws Museum,Middelburg).

MuseaMuseumweekend trekt duizenden bezoekers

10.200 mensen bezochten een museum in Zeeland tijdens het Nationaal Museumweekend op 10 en 11 april.

Dat is 25% meer dan vorig jaar (foto Terra Maris,Oostkapelle).

Bezoekers konden op diverse plaatsen genieten van maritiem erfgoed. Het publiek mocht meevaren op

de authentieke schepen en de voortgang bekijken vanscheepsrestauraties (foto Wim van den Berge, Stichting

Behoud Hoogaars/Historische Scheepswerf C.A. Meerman,Arnemuiden).

Het Museumweekend 2010 stond in Zeeland bol van verleidingen, het thema van deze afgelopen editie. Maar ook na het Museumweekend is er nog genoeg te beleven in de Zeeuwse musea. Een aantal van bovengenoemde exposities enactiviteiten maken deel uit van het museale zomerprogramma. Voor het volledige

aanbod, raadpleeg de agenda op www.zeelandmuseumland.nl.

Zeeuws Erfgoed 7 juni 2010/02 • MUSEA

Onder het motto ‘Zeeland Bezet en Bevrijd 1940-1944/45’ passeerden ook oorlogszaken de revue.

De bouw van de ‘Liberty Bridge’ bracht veel bezoekersnaar de dijk bij Westkapelle (foto Polderhuis, Westkapelle).

Zeeuws Erfgoed 8 juni 2010/02 • MUSEA

2010 is in Zeeland het jaar van de fiets. Naast allerlei evenementen, waaronder de Giro d’Italia en de Tour deFrance, kunnen inwoners en bezoekers het hele jaar doorvanaf de fiets genieten van alles wat Zeeland te biedenheeft. Ook de Zeeuwse musea haken hier op in en hebben leuke fietsroutes samengesteld om Zeeland te verkennen, met het eigen museum als start- en eindpunt.Vanuit diverse musea zijn vrijwilligers op de fiets gestaptom een route uit te stippelen. Sommigen hebben de routeopgezet rondom een bepaald thema dat aansluit bij het museum. Inmiddels zijn de eerste fietsroutes (eenBevelandse fietsroute van 31 kilometer, een FietsrouteWalcheren 40-45 variërend van 20 tot 42 kilometer, een Watersnoodroute van 26 kilometer en eenWatersnoodroute van 42 kilometer) op de websitewww.zeelandmuseumland.nl geplaatst. Publiek kan deze fietsroutes downloaden vanaf de website en zo thuis of vanaf het vakantieadres de ideale museumdag samen-stellen. Gedurende het jaar 2010 worden er nieuwe fietsroutes door Zeeland Museumland bijgeplaatst.

Twee musea hebben een speciale tentoonstelling ingerichtin het kader van het themajaar. Zowel in HistorischMuseum De Bevelanden (Goes) als Museum De BurghseSchoole (Burgh-Haamstede) zijn fraaie historische fietsente zien. Ook is in beide musea het aardige boekje Is Jo d’r óók? over wielrennen op z’n Zeeuws (dat de SCEZ en uitgeverij Den Boer|De Ruiter samensteldent.g.v. van de finish van de Giro d’Italia in Middelburg)gratis verkrijgbaar.

Musea haken in op het Zeeuws jaar van de fiets

In maart verscheen het algemeen rapport van de Zeeuwse museum-peiling over 2009. Door 1.388 bezoekers is een enquête ingevuld in 16 musea. Hieronder een beknopte opsomming van tien resultaten(in willekeurige volgorde).

‘Grotere’ musea schommelen sterk qua bezoeken per jaarEen herinrichting verhoogt het aantal museumbezoekers voor een paar jaar, maar zakt dan terug tot het oude niveau. Het effect van wisselende positionering, aansprekende wisselexposities of manifestaties zorgt voor een tijdelijke piek in bezoekersaantal, maar wordt gevolgd door een dal in het jaar daarop. ‘Kleinere’ museahebben een vrij stabiele bezoekersstroom.

Driekwart van de museumbezoekers komt van buiten de provincie ZeelandHet belangrijkste deel van die bezoekers komt uit Zuid-Holland(16%), Noord-Brabant (13,5%) en het buitenland (13,5%, waarvan 8,5% Duitsland). Daarna volgt Gelderland (bijna 8%) en Utrecht (6%).

Zeeuwse musea halen meer lager opgeleiden binnen dan landelijkWaarbij ‘grotere’ musea weer meer hoger opgeleiden binnen halen dan ‘kleinere’ musea. Het meeste museumpubliek in Zeeland heefthavo/vwo en hbo.

Mensen bezoeken een museum om het bijzondere gebouw en de unieke collectie

De belangrijkste reden om een museum te bezoeken is het gebouw(>24%), de unieke collectie (<24%) en de vaste tentoonstelling(<16%). Hierna komt pas de wisseltentoonstelling (12%).

Bezoekers willen het liefst geïnformeerd worden door middel van tekstborden en beelden

Daarna geeft het publiek de voorkeur aan dingen zelf doen (‘hands-on’), interactieve beeldschermen en de klassieke rondleiding.

De sterkste elementen zijn: klantvriendelijkheid en vaste presentatieAndere sterke punten bij musea zijn het gebouw (>15%), de informatievoorziening en de wisselexpositie (beide circa 10,5%).

De zwakste elementen zijn: toegankelijkheid voor minder validen en bewegwijzering

Als zwakste element van het museum wordt de toegankelijkheid voor minder validen het vaakst genoemd(>8%), gevolgd door debewegwijzering (7,5%) en parkeergelegenheid (<6,5%).

84% beoordeelt het museum met goed of uitstekendDe bezoeker is zeer te spreken over de Zeeuwse musea als we afgaanop de beoordelingen. 13% gaf het museum een voldoende tot ruimvoldoende. Slechts 0,3% geeft matig en niemand oordeelt slecht.

Belangrijkste taak van museum is het verzamelen en bewaren van voorwerpenDe één na belangrijkste taak is de mogelijkheid wat te leren van het verleden. Hierna volgt dat kinderen en scholieren er wat kunnenleren (educatie).

61% mist niets in aanbod van museaCirca 8,5% mist een museum over de Zeeuwse geschiedenis. Veel bezoekers (>11%) hebben deze vraag niet ingevuld.

Het rapport van de Zeeuwse museumpeiling 2009 is te downloaden vanafde startpagina van www.zeelandmuseumland.nl.

Mensen bezoeken een museum om het bijzondere gebouw en de unieke collectie (foto Anda van Riet, Zeeuws Museum, Middelburg).

Tien resultaten uit de Zeeuwse museumpeiling

Zeeuws Erfgoed 9 juni 2010/02 • ERFGOEDEDUCATIE

Leskist van hetVisserijmuseum Breskens.

Leskist van het ArcheologischMuseum Aardenburg.

Ontwerp en realisatieleskisten: Tijl Clement

ErfgoededucvatieErfgoededucatie in de Zeeuwse regio’sEen gastheer voor de ErfgoedmobielDe Erfgoedmobiel, ingericht met de module ‘Zes Venstersop Zeeuws Erfgoed’, staat in de gemeente Terneuzen. De basisscholen kunnen gedurende één dag in de traileraan het werk. Het projectteam cultuurmenu’s heeft eengastheer aangetrokken, die naast het ontvangen van deschoolgroepen in de trailer ook zorgt voor praktischezaken als de airco of de verwarming. Gastheer SebastiaanVanhijfte over zijn ervaringen:

Op reis door de tijd:Half februari ging de telefoon. “Spreek ik met SebastiaanVanhijfte?” klonk het aan de andere kant van de lijn. “Wij zoeken iemand die tijd heeft om enkele groepen tebegeleiden tijdens een bezoekje aan de Erfgoedmobiel vande SCEZ.” Dat waren in één zin twee woorden die mijniet bekend in de oren klonken, Erfgoedmobiel en SCEZ.Jaap, degene aan de andere kant van de lijn, legde kort enbondig uit wat de Erfgoedmobiel was en hoe hij wasopgebouwd. Hoe verder het gesprek vorderde, des te meerik geïnteresseerd raakte. Het project sprak me erg aan enik zag er voor de kinderen zeker een meerwaarde in. Ik was bereid om mij daar voor in te zetten, mits het in te passen was met mijn andere werk. Er werd een

bezoekschema opgesteld en slechts zes dagen later zoumijn eerste groep komen. Op maandag 22 februari reisdeik voor de eerste keer samen met de kinderen door de tijd.Wat een ervaring. Ik weet nog steeds niet wie er enthousiaster was na dat uur, de kinderen of ik.

Nu, bijna twee maanden later, besef ik nog iedere dag hoe goed en doordacht deze tijdmachine - zo noem ik de trailer in mijn welkomstwoordje - is. Tot op heden hebik nog niet één groep gehad die niet vol enthousiasme naiets meer dan een uur weer terug in 2010 stapt. Vooral de woordenwisseling die de kinderen onderling hebben wanneer ze weer naar school lopen of wanneer deel 1 vaneen groep eruit komt en de andere helft van de klas volverwachting staat te wachten, is in één woord geweldig. Je merkt aan zowel de kinderen als de leerkrachten datzo’n uur veel te snel voorbijgaat. Meestal geeft dat ook aan hoe leuk en leerzaam ze het allemaal vinden. Ik benblij dat ik deze ervaringen al heb mogen meemaken. En ik prijs me gelukkig dat ik nog heel wat keren samen met de volwassenen van de toekomst in deze tijdmachinenaar al die mooie, ontroerende, spannende, en indruk-wekkende momenten van onze geschiedenis mag reizen.

Leskisten museumeducatie SluisDe cultuurmenu’s van de basisscholen in de gemeenteSluis zijn een mooi project rijker. De scholen gaan werkenmet leskisten voor museumeducatie. De leskisten hebbenallemaal een vorm die past bij het thema van een van demusea uit de gemeente. Ze bevatten een voorwerp uit degeschiedenis. Rond dat voorwerp is een leerproject vandrie weken opgebouwd. Er zijn historische verhalenbedacht met Stef en Sanne in de hoofdrol. De kinderenbrengen ook een bezoek aan het betreffende museum. Het project is ontwikkeld door de Stichting Welzijn WestZeeuwsch-Vlaanderen in samenwerking met de SCEZ.

Leskist van het Belfort in Sluis.

Verwacht: ‘Lûûsturus’!

Een evenement voor de leerlingen van de groepen zevenen acht van de basisscholen op Schouwen-Duiveland enTholen. De leerlingen worden op 21 en 22 juni getrakteerd op een dag vol historische verhalen uit deregio. Er hebben zich voor deze dag inmiddels 1.100leerlingen aangemeld! ’s Morgens is er een museum-bezoek, daarna een historische lunch op het landgoedvan Slot Moermond en ’s middag een muziek- entheaterspektakel op en rond het plein van de NieuweKerk in Zierikzee. Het evenement is bedoeld om denieuwe webquests op de sites van de acht musea onderde aandacht te brengen.

Zeeuws Erfgoed 10 juni 2010/02 • MONUMENTEN

In april was de SCEZ gastheer voor een groep bouw-kundestudenten van de MTO-restauratieopleiding in Den Bosch. Deze mbo-opleiding, die studentenopleidt tot restauratiemedewerker, staat landelijk hoogaangeschreven vanwege de koppeling die gemaaktwordt tussen theorie en praktijk. De gespecialiseerdeopleiding trekt dan ook studenten uit heel Nederland.

Voor de meeste studenten vormde de reisafstand naarZeeland echter geen belemmering voor deelname aan de tweedaagse voorjaarsexcursie op Zuid-Beveland enWalcheren. Het thema van het bezoek was het plaatsenvan de te bezoeken monumenten binnen hun culturele en historische context. Aan de hand van deze kapstokkwamen tijdens de excursie zowel bouwkunst als bouwkunde aan bod.

Op de eerste dag werd na ontvangst in de kerk vanKruiningen een bezoek gebracht aan de Yerseke Moer. Dit voormalige schorrencomplex geeft een beeld van deperiode waarin de bedijking een aanvang nam, ongeveerduizend jaar geleden. Het natuurlijke landschap van brede kreekruggen bood hier volop mogelijkheden voorontginning en bedijking. Tijdens de autorit bleek dehistorische landschapsstructuur nog duidelijk zichtbaar.

Vanuit de Yerseke Moer werd de tocht vervolgd richtingKloetinge, een van de oudste dorpen van Zuid-Beveland.Na een bezoek aan het negentiende-eeuwse koetshuis met Philibertspant van de rentmeestersfamilie Lenshoek,werden de studenten in de Geerteskerk geïnformeerd over de recent gerestaureerde kapconstucties. Vooral deinspectie in de kap werd als leerzaam ervaren. Via deherenbank van de ambachtsvrouwe van Kloetinge wandelde de excursiegroep naar het negentiende-eeuwsejachthuis van deze zelfde dame. ’s Middags werden de studenten rondgeleid op boerderij Kwistenburg aan deZwaakse Weel in Kwadendamme.

Recent gerestaureerde koorsluiting van de Geerteskerk.

Van dit zeventiende-eeuwse rijkmonument is vooral degepotdekselde schuur met dubbel ankerbalkgebintbezienswaardig. Het dagprogramma werd afgesloten meteen bezoek aan de kerk van Nisse, die momenteel in desteigers staat; een uitgelezen mogelijkheid om de restauratiewerkzaamheden van dichtbij te bekijken.

De koepelvormige kapconstructie van de Oostkerk inMiddelburg stond de tweede dag op het programma. Metdit bezoek werden de middeleeuwen verlaten en werd deGouden Eeuw betreden, tree voor tree tot boven aan deomloop. Deze omloop bood de excursiedeelnemers eenprachtig uitzicht op de onlangs gerestaureerde lantaarn,bovenop de koepel. Een bezoek aan de Seismolen, onderbegeleiding van de molenaar en tevens monumenten-wachter, sloot het excursieprogramma af. Met de twee-daagse excursie hoopt de SCEZ te hebben bijgedragen aan een stukje kennisverbreding. In ieder geval toondende studenten groot enthousiasme, een belangrijk ingrediënt voor een goede restauratiemedewerker in opleiding.

De Mariakerk in Nisse in de steigers.

Bouwkundestudenten van de MTO in Den Bosch

krijgen van een monumentenwachter van

de SCEZ uitleg over de kapconstructies van de

Geerteskerk in Kloetinge(foto’s Klaas Boeder).

MonumentenStudenten van restauratieopleiding verkennen Zeeland

Van de Cisterciënzer architectuur zijn in Zeeland weinig sporen bewaard gebleven. Het meest markante voorbeeld vormt de Hof te Zandekerk in Kloosterzande.

De koorgevel van de Hof te Zandekerk straalt een stoere,gedrongen soberheid uit.

De Hof te Zandekerk, de vroegere kapel van de uithof te Zande, werd in het midden van de dertiende eeuwgebouwd in opdracht van abdij Ten Duinen bij hetVlaamse Koksijde. Een halve eeuw eerder waren monniken van deze Cisterciënzer abdij in hetHulsterambacht neergestreken, nadat zij in 1196 het recht op ontwikkeling van de gronden tussen Ossenisse en Hontenisse hadden verworven. Met behulp van lekenbroeders gingen de Cisterciënzers over tot exploitatievan het gebied rond het huidige Kloosterzande. Vanuit de gestichte uithof werden gronden door bedijking aan de zee onttrokken en vervolgens in vruchtbare landbouw-gronden omgezet. Deze inspanningen bleken succesvol,want rond 1250 werd de houten voorganger van de kapelvan Hof te Zande vervangen door een bakstenen exemplaar.

Hoewel de voormalige kapel na de verwoesting van 1579in de periode 1609-1614 grotendeels is herbouwd, is de Cisterciënzer bouwstijl nog goed van het gebouw af te lezen. Vooral het koor van de kerk bevat stijlkenmerkendie karakteristiek zijn voor de door de Cisterciënzers toegepaste romano-gotiek: de rechte koorsluiting, derondboogvensters met kraalprofielen en de geprofileerdelijsten om de vensterbogen. Ook valt het gesloten karakter van de koorgevel op, die een stoere, gedrongensoberheid uitstraalt. De Cisterciënzers pasten de romano-gotiek overigens niet alleen toe op hun gods-huizen. Ook de grote, driebeukige abdijschuren werden indeze bouwstijl opgetrokken. Een mooi voorbeeld hiervanstaat in het Vlaamse Lissewege, waar de Cisterciënzers van

De imposante tiendschuur van

de abdij van Ter Doest is opgetrokken in

de voor de Cisterciënzers kenmerkende romano-gotiek.

de abdij van Ter Doest rond 1280 een tiendschuur meteen afmeting van 55 bij 22 meter bouwden. Maar ook in andere plaatsen in de Vlaamse kuststrook staan nogimposante abdijschuren uit deze periode. In Zeeland zijndaarentegen geen exemplaren bewaard gebleven. De Hofte Zandekerk is dan ook een van de weinige voorbeeldenvan de rond 1300 vanuit Vlaanderen verspreide romano-gotiek in Zeeland.

De Hof te Zandekerk kan eveneens worden gezien als eenvroege vertegenwoordiger van de baksteengotiek. Daarvangetuigen onder andere de spitsboogvensers. Dankzij hettoepassen van baksteen kon de (Gotische) hoogte ingebouwd worden. Rekening houdend met verzakkingenin het opgaande werk werd in Zeeland het (ton)gewelf nog wel in hout uitgevoerd. Hierdoor kon er een ‘hogerehemel’ gecreëerd worden dan wat een bakstenen kruis-gewelf toeliet.

Het waren overigens de kloosterorden die de baksteen-kunst in Zeeland introduceerden. Op de jonge zeekleivonden de monniken geen materiaal waarmee zij hunkloosters konden optrekken, daarbij was de aanvoer vannatuursteen van elders kostbaar. Daarentegen was klei alsbouwmateriaal in Zeeland voldoende voorhanden. Vanafhet einde van de twaalfde eeuw gingen de kloosterordendan ook over tot het bakken van de zogenaamde kloostermoppen. Deze bakstenen hadden een lengte van meer dan 30 centimeter en waren 8 centimeter dik. Ter plaatse werden mallen gemaakt om deze moppen enook de profielstenen te vervaardigen. Vervolgens werdendeze ‘kleiblokken’ gedroogd, gestapeld en gebakken. Tot slot werden de stenen gesorteerd naar hardheid enzuiverheid van maten, om vervolgens te worden toegepast.

Anno 2010 vinden we deze kloostermoppen ook nogterug in de kloostermuur van het voormalige Hof teZande. Het is onbekend in welke mate deze muur origineel is. De toepassing van zeventiende-eeuwse ijsselsteentjes duidt er op dat in ieder geval een aanzienlijkdeel van na de middeleeuwen dateert. Desondanks is dezemuur voor Nederland als uniek te bestempelen. Het isdan ook jammer dat bij een storm in mei 2009 een grootgat in de muur is geslagen. Na een melding hierover bij het Meldpunt Erfgoed Zeeland heeft de SCEZ aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gevraagd omeen redengevende beschrijving voor de kloostermuur op te stellen en na te gaan wat de mogelijkheden zijn voorbehoud en ontwikkeling van dit bijzondere erfgoed in de nabije toekomst. Vooralsnog heeft de rijksdienst positief gereageerd.

Cisterciënzer baksteengotiek in Kloosterzande

Zeeuws Erfgoed 11 juni 2010/02 • MONUMENTEN

In Zeeland bestaan nog enkele travaljes of hoefstallen, bedoeld voorhet beslaan van paarden. Helaas hebben de nog bestaande travaljes te lijden onder de weers-invloeden en verkeren ze vaak in slechte toestand. Gelukkig zijn deze constructies door hun ambachtelijkeaard geschikt voor leerlingen in de restauratiesector: om te restaurerenof om na te maken met traditionele verbindingen als restauratie nietmeer mogelijk is.

Op dit moment zijn leerlingen van Bouwopleiding Zeeland (BOZ) bezigom een travalje te bouwen voor een smederij in Cadzand-dorp. Ook dergelijke kleine objecten als travaljes, affuiten of makelaars zijn waardevolvoor de restauratieopleiding. Zo kunnen naast de ambachtelijke constructies ook de ambachtelijke opleidingen behouden blijven. De restauratieleerlingen zijn in dienst van de BOZ. Johan Harthoorn iscoördinator bij de BOZ en beantwoordt vragen voor Zeeuws Erfgoed.

Wat voor instelling is Bouwopleiding Zeeland?De BOZ is opgericht door de bouwbedrijven in de regio, met locaties inGoes en Terneuzen. De BOZ neemt leerlingen in dienst, biedt ze eenopleiding aan in timmeren, metselen of tegelzetten en plaatst ze uit bij de aangesloten leerbedrijven. Leerlingen in de beroeps-begeleidende leerweg gaan één dag naar school voor de theorie en vier dagen werken bij een erkend leerbedrijf. Daarnaast biedt de BOZ praktijkstage aan leerlingen die een beroepsopleidende leerweg volgen bij het ROC. Deze leerlingen gaan doorgaans twee dagen naar school voor de theorie en drie dagen naar de BOZ voor interne praktijkstage.

In januari 2009 is de BOZ ook gestart met een metselploeg. De metselploeg voert aangenomen metselwerk uit in opdracht van debouwbedrijven. Het steeds dalende aantal metselleerlingen wordt opgeleid in de metselploeg en stroomt door naar de bij de BOZ aangesloten leer-bedrijven. Doorgaans worden ze na het afronden van hun opleidingin dienst genomen door het leerbedrijf. Er wordt op dit terrein ook nauwsamengewerkt met het SPB in Bergen op Zoom.

Je bent tegenwoordig locatiemanager.Wat houdt dit precies in? De dagelijkse leiding van de locatie in Goes en Terneuzen rust op mijnschouders. Daarnaast heb ik contacten met de vmbo’s, de ROC’s, hetUWV, het RMC en de leer-bedrijven. Ik ben verantwoordelijk voor hetopleiding-beleid van aanname tot en met het diploma. Nu met de recessieligt het accent op het verwerven van leerplekken voor onze leerlingen.

De instroom van leerlingen komt hoofdzakelijk van het vmbo. Heeft de BOZveel leerlingen in dienst en is er voldoende animo voor de restauratieopleiding?We hebben ruim honderdzestig leerlingen in dienst waarvan circa twintigmetselleerlingen. Een opleiding duurt maximaal twee jaar. Een leerlingenheeft de mogelijkheid om een aantal opleidingen te stapelen tot vijf jaar.Gelukkig is er voor de restauratieopleiding veel interesse. Momenteel zijner meer leerlingen die de opleiding willen volgen dan dat er beschikbareleerplekken zijn. In het kader van jeugdwerkloosheidsbestrijding hebbenwe contact met de gemeenten en het UWV om leerlingen warm te makenvoor een opleiding in de bouw.

In deze tijd heeft natuurlijk ook de BOZ te maken met terugloop van werkzaamheden in de bouw. Welke oplossingen hebben jullie gevonden om de jongens toch te kunnen opleiden?Dat is een kwestie van heel veel overleg met bouwbedrijven, gemeentes, de provincie, woningbouwverenigingen en alle mogelijke partners.Hierdoor ontstaan er leerling-bouwplaatsen in de restauratie, maar ook in de nieuwbouw zoals de travalje in Cadzand. De travalje wordt in eikenhout uitgevoerd aan de hand van de oude, originele tekeningen ennaar voorbeeld van het ijzerwerk van de bestaande travalje in Sasput.

Zijn er op dit moment nog voldoende restauratiewerken en projecten voor deopleiding in de restauratie?Gelukkig trekt het weer een beetje aan, maar uiteraard kunnen we welextra projecten gebruiken. Lopende opleidingsprojecten zijn hetStadhuismuseum in Zierikzee, de kerken in Groede, Nisse en Oost-Souburg, de Verlaetbrug in IJzendijke, de Timmerfabriek van De Scheldein Vlissingen en een landbouwschuur in Arnemuiden.

Ambachtelijke constructies voor ambachtelijk werk

Cursus Buitenkansen! afgesloten

Op 29 april is de eind 2009 gehouden cursus Buitenkansen - een co-pro-ductie van SCEZ en Stichting Landschapsbeheer Zeeland - afgeslotenmet een extra cursusdag. Op deze terugkomdag werd naast terugkijkenop het geleerde en de toepassing van de kennis in de eigen praktijk, ookingegaan op het Belvederekompas en het inrichten van het proces.

De inrichting van een proces is immers minstens even belangrijk enbepalend voor de uitkomsten van een ruimtelijk ontwerp als de inhoudzelf. Aan de hand van een concrete casus werd gekeken naar de relatietussen de verschillende inhoudelijke componenten en de uiteindelijkeplanvorming op basis van de procesarchitectuur. Ook deze dag werdweer positief gewaardeerd door de cursisten. Op de website van de SCEZ(www.scez.nl) is een uitgebreid verslag te lezen.

INTERVIEW

Johan Harthoorn [rechts]in de praktijkruimte van Bouwopleiding Zeeland.

“Voor de restauratieopleiding is veel interesse. Momenteel zijn er meer leerlingen dan leerplaatsen”

Op stap met de nieuwe portefeuillehouders

Op 26 mei zijn de (nieuwe) portefeuillehouders monumenten en archeologie van de Zeeuwse gemeenten in het kader van een excursie vande Vereniging van Zeeuwse Gemeenten (VZG) op excursie gegaan naarde Hoeksche Waard en naar de stad Dordrecht.

De excursie, voorbereid door de SCEZ, stond in het teken van een nade-re kennismaking van de deels nieuwe, deels na de verkiezingen geblevenportefeuillehouders met ‘Malta’ en ‘Momo’, ofwel het nieuwe rijksbeleidvoor respectievelijk de archeologie en de cultuurhistorie en monumen-ten. Naast de inhoud vormde ook de kennismaking met elkaar eenbelangrijk aspect en de kennismaking met collega-organisaties als deProvincie Zeeland, de SCEZ en de Rijksdienst voor het CultureelErfgoed. Een uitgebreid verslag van deze dag met de inhoudelijke componenten is ook terug te vinden op de website van de SCEZ.

Zeeuws Erfgoed 12 juni 2010/02 • MONUMENTEN

Zeeuws Erfgoed 13 juni 2010/02 • MONUMENTEN | ERFGOED ALLERLEI

ErfgoedAllerleiPUBLICATIES

SCEZ kan geen aanvullende informatie verstrekken over de verkoop van verschenen publicaties.

• Boeken en eenmalige uitgaven

Atlas Sas van Gent, 1563-2008: quickscan van veranderingen in de stedelijkestructuur (Amsterdam: Must Stedebouw,2009) 76 pag.; ill., krt. Deze atlas is eencartografische, historische quick scan. De Heemkundige Kring Sas van Gentheeft kaartmateriaal ter beschikkinggesteld en tekst geleverd. De atlas geeftin negen tijdvakken van 1563 t/m 2008 een beeld van de verandering vande stedelijke structuur, waarin vooral deaanleg van het kanaal een ingrijpendspoor heeft getrokken.

Atlas van de Zuidwestelijke Delta: kaarten, beelden, plannen, beleid, projecten (Middelburg: Programma-bureau Zuidwestelijke Delta, 2009) 112 pag.; ill., foto’s, graf., krt. + 1 tekst.In deze atlas wordt getoond dat de deltavan de drie rivieren Rijn, Maas enSchelde broos is. Natuurkrachten zijnsterker dan de mens, maar ook menselijk ingrijpen kan het ecologischevenwicht verstoren. De vele kaarten enfraaie foto’s geven een heldere kijk op de ontwikkelingsgeschiedenis van het gebied. Met literatuuropgave en bronnenlijst.

Frank Deij en Joke Naughton, Hetdikke bijnamenboek Zeeuws-Vlaanderen(Axel: Frank Deij Communicatie, 2009)327 pag.; ill., foto’s, tab.; ISBN 978-90-809142-2-3. Na een korte inleidingvolgt een hoofdstukkendriedeling in hetLand van Cadzand, Land van Axel enLand van Hulst. Met lijst van geraad-pleegde bronnen. De auteur geeft hierineen beschrijving van de bijnaam vanallerlei markante Zeeuws-Vlamingen.Na elk hoofdstuk volgt een tabel metalfabetisch alle bekende bijnamen vande streek, zoals: Ukkepee, Krepele Trui,de Bosneger en Boterkontje.Interessante heemkunde en voer voorletterkundigen.

Aarnoud van der Deijl & MargaHaas, Sporen van een oorlog. VijftienZeeuwse plaatsen met een verhaal over de Tweede Wereldoorlog (Vlissingen: Den Boer/De Ruiter, 2009) 48 pag.; ill.,foto’s, krt.; ISBN 978-90-7987512-2.Boekenweekgeschenk in het kader vande week van het Zeeuwse boek van2009. Bevat vijftien korte verhalen vanooggetuigen of nazaten over de oorlogs-jaren 1940-1945 in Zeeland.

Jan van Damme, De slag om de Schelde.Geallieerden bevrijden Zeeland.September-november 1944(Raamsdonksveer: Verse Hoeven, 2009)144 pag.; ill., krt., foto’s; ISBN 978-90-75703-31-3. Aan de hand van ooggetui-genverslagen wordt vanaf 7 september1944 t/m 28 november 1944 verteldover de laatste oorlogsdagen in Zeeland

voor de bevrijding en kort daarna. Elk verhaal is van een foto voorzien. De verhalen verschenen eerder in eendagelijkse bijdrage in de PZC.

Victor Enthoven (red.), Een haven tever. De Britse expeditie naar de Scheldevan 1809 (Nijmegen: Vantilt, 2009)365 pag.; ill., foto’s, krt., tek., tab.;ISBN 978-94-60040344. DiverseZeeuwse en niet-Zeeuwse auteursbelichten in tien artikelen of hoofd-stukken de mislukte Britse invasie vanWalcheren. In juli 1809 ondernam eenBritse strijdmacht van 44.000 man en800 schepen een poging om de doorNapoleon beheerste havenstadAntwerpen te veroveren. Weliswaar werden ten koste van groteverwoestingen Zuid-Beveland enWalcheren veroverd, maar de versterkingen langs de Schelde en de verdediging door Franse en Bataafse (= Nederlandse) troepen bleken te sterk.Nadat het Britse leger bovendien door‘Zeeuwse koortsen’ (besmettelijke ziekten) was uitgedund, volgde eenroemloze aftocht; in december verlietende laatste Britten Zeeland. In deze bundel artikelen worden eerst de achtergronden van deze invasie belichten wordt het verloop geschetst vanuitBrits, Frans en Nederlands perspectief.Het boek is onderverdeeld in drie delen:de expeditie, beschouwingen daaroveren bronnen. Met verantwoording vangetranscribeerde documenten, afbeel-dingen, afkortingen en eindnoten.

Antheun Janse, Een pion voor een dame.Jacoba van Beieren (1401-1436)(Amsterdam: Balans, 2009) 400 pag.;ill., foto’s, krt.; ISBN 978-94-600-3185-4. Biografie over het korte maar interessante leven van Jacoba vanBeieren, gravin van Holland en Zeelandvoor de Bourgondiërs. Bevat een proloog en een levensbeschrijving indertien chronologische hoofdstukken.Hoofdstuk 12 en 13 gaan in op haarlaatste van vier huwelijken, met Frankvan Borssele. De auteur tracht eerderevooroordelen te ontkrachten. Het boekwordt afgesloten met een epiloog, lijstvan afkortingen, bronnen- en literatuur-lijst, notenapparaat, een stamboom enpersonenregister.

C.M. Kleppe, Scherpenisse in beeld. Een foto-impressie uit het verleden vanScherpenisse (deel 3) (Scherpenisse:Kleppe, 2009) pag.; ill., foto’s; ISBN978-90-808312-4-7. Derde deel in de bekende reeks van fotoboeken met historische onderschriften.

Jan J.B. Kuipers & Gert P. Kuipers,Hannelore, kind van een Duitse moederin oorlogstijd, 1940-1947 (Vlissingen:Den Boer|De Ruiter, 2010) 80 pag., ill.,foto’s, ISBN/EAN 978-90-79875-13-9.De Zuid-Bevelandse lotgevallen vanHannelore Meijaard, van wie de moedereen Duitse was en de vader ten onrechteanderhalf jaar werd geïnterneerd in het beruchte Fort Ellewoutsdijk (1944-1946).

Nu ook subsidie voor ‘groene’ monumenten

Staatssecretaris Van Bijsterveldt maakt het eigenaren van zogeheten‘groene’ monumenten mogelijk subsidie te krijgen voor de instand-houding van hun bezit. Het is voor het eerst dat er geld beschikbaarkomt voor tuinen en parken van monumentale buitenplaatsen, villa’s enkloosters, en voor stadsparken en begraafplaatsen. Om de groene monumenten ook onder de bestaande instandhoudingsregeling te latenvallen, voegt Van Bijsterveldt 4 miljoen euro toe aan deze pot. Het extrageld komt bovenop de 47 miljoen euro die al beschikbaar was. Tot dusver was dit geld alleen voor ‘rode’ - gebouwde - monumenten. Hetnieuwe bedrag - 51 miljoen - wordt verdeeld op volgorde van binnen-komst van de aanvragen: wie het eerst komt, het eerst maalt. Eigenarenvan groene monumenten die ook in aanmerking willen komen voor eensubsidie moeten bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed eeninstandhoudingsplan voor zes jaar indienen. Via de website van de rijksdienst (www.cultureelerfgoed.nl) is een voorbeeld van een dergelijkinstandhoudingsplan te downloaden. Eigenaren kunnen 40 tot 60% vande kosten vergoed krijgen, voor het overige draaien ze zelf op. Aanvragenkunnen vanaf 1 april worden ingediend met het aanvraagformulier datook op genoemde site te vinden is. Het is daarbij aan te raden goed detoelichting te lezen. Er zijn ongeveer 1.300 groene monumenten inNederland. In Zeeland zijn bijvoorbeeld de vestingwallen van Tholen,Goes en Hulst groene monumenten, maar ook de joodse begraafplaatsenin Middelburg en de parkaanleg van bijvoorbeeld buitenplaatsen alsZorghvliet in Ellewoutsdijk en Mon Plaisir in Schuddebeurs.

Meer subsidie voor rijksmonumenten

Vanaf 2010 is er structureel 23 miljoen euro extra beschikbaar voor restauraties van rijksmonumenten. De criteria voor de verdeling van die23 miljoen zijn opgenomen in een brief aan de Tweede Kamer. Per 1 januari 2010 is de vrijstelling van overdrachtsbelasting voor rijksmonumenten afgeschaft. Uit onderzoek bleek dat inzet van een subsidieregeling veel doelmatiger is dan een generieke vrijstelling vanoverdrachtsbelasting. Het nadelige effect van het afschaffen van de vrijstelling voor de monumentensector is becijferd op 23 miljoen euro.Dat is nu het bedrag dat ter compensatie jaarlijks aan de begroting vanOCW wordt toegevoegd voor de restauratie van rijksmonumenten.Daarmee wordt de restauratieachterstand in Nederland verminderd.

De beoogde doelgroep van de vrijstelling waren de (ideële) instellingenvoor de instandhouding van monumenten. In 2010 en 2011 wordt perjaar 8 miljoen gereserveerd voor restauraties van monumenten in hetbezit van deze organisaties. 15 miljoen wordt ingezet voor herbestem-ming en grote restauraties. Het bestaande subsidiesysteem is uitsluitendgebaseerd op de ondersteuning van de fysieke instandhouding van hetgebouw of object. De modernisering van de monumentenzorg vereisteen andere manier van subsidieverdeling, waarbij de omgeving en een(her)bestemming een zwaarwegende beoordeling krijgen. Voor meerinformatie verwijzen we naar de website van de Rijksdienst voor hetCultureel Erfgoed.

Buitenplaats Overduin in Oostkapelle.

Zeeuws Erfgoed 14 juni 2010/02 • ERFGOED ALLERLEI

Piet Lampo, Oorlogsjaren te Hulst 1939-1945 (Hulst: Lootens Publishing, 2009)211 pag.; ill., foto; ISBN 978-90-812803-4-1. Een persoonlijk relaas overherinneringen, belevenissen en ervaringentijdens de Tweede Wereldoorlog.In het boek is talloze correspondentie opgenomen die Hulstenaren met hetthuisfront voerden tijdens de oorlog.

P.J. Minderhoud, Van de goudsmid. De historie en de ontwikkeling van de Zeeuwse en andere streeksieraden(Enschede: P.J. Minderhoud, 2009) 140pag.; ill., foto’s; ISBN 978-90-814822-1-9. Opvolger van J. de Bree’s ‘Kostuum ensieraad in Zeeland.’ De auteur en goudsmid deelt zijn onder-werp op in veertien hoofdstukken: voorhoofdsnaalden, stikken, bolspelden,strikken, dop- en trouwringen,Faaljehaken en schortensloten en punt-schedes. Schoengespen, krullen, hemd- of keelknopen, mansbroches, broekstuk-ken, bloedkoraal, granaat. Met illustratie-verantwoording, literatuurlijst en eendankwoord.

Karl Friedrich H. Munchausen,Munchausen at Walcheren: Or a continuation of the renowned Barons surp-rising travels, adventures, expeditions, andexploits (1811) (London: J. Johnston,1811 (facs. Milton Keynes: Kessinger,2009)) 180 pag.; ISBN 1-4370-7104-X.Deze facsimile-uitgave van het bijna tweehonderd jaar oude origineel bevat een 22-tal hoofdstukjes waarin de baronverhaalt over onder meer zijn belevenissenop Walcheren - al dan niet verzonnen.

Jan Polderdijk, Frits Heuckelbach en Peter van Netten (samenst.),Geschiedenis van de Christelijke school teNieuwdorp: 2009 – 1859 = 150 jaar([S.l.]: Alpha Scholengroep ChristelijkBasisonderwijs Zuid-Beveland, 2009) 80pag.; ill., foto’s, tek., tab. + 1 cd.Opdrachtgever van dit boek is deRegenboogschool te Nieuwdorp. In achthoofdstukken die enkele decennia beslaanwordt de periode van het bestaan van deschool van 1859 tot 2009 beschreven,waarbij ook alle onderwijs- en bestuurs-vernieuwingen ter sprake komen. Eenapart hoofdstuk is gewijd aan de kleuter-school. Er zijn 23 bijlagen over ondermeer de uitgaven en lijsten met onderwijzend personeel en bestuursleden.

J. de Ridder, Het reilen en zeilen vanArnemuiden in de 20ste eeuw ([S.l.]: [s.n.],

2009) 155 pag.; ill., foto’s. Narratievegeschiedschrijving over met name detwintigste-eeuwse geschiedenis vanArnemuiden, voorzien van vele zwart-witfoto’s. Met literatuuropgave.

Simone van der Vlugt, Jacoba, dochtervan Holland (Amsterdam: Anthos, 2009)318 pag.; ISBN 978-90-414153318. Als Filips de Goede Jacoba in 1425 (zogenaamd om haar te beschermen)opsluit in het Gravensteen in Gent,besluit Jacoba van Beieren, dan 24 jaar,om op te schrijven wat ze tot dan toe allemaal heeft meegemaakt. Wat volgt iseen geromantiseerde versie van het levenvan deze gravin van Holland, Zeeland enHenegouwen, vooral van de periode1417-1425, van de dood van Jacoba’s eerste echtgenoot op haar vijftiende tothaar ontsnapping uit het Gravensteen.

Arent Vos, Wrak Ritthem, een onverwacht oud scheepswrak in deWesterschelde. Resultaten van het ruimtestellend onderzoek. RapportageArcheologische Monumentenzorg 174(Amersfoort: Rijksdienst voor hetCultureel Erfgoed, Afdeling Scheeps-archeologie, 2009) 112 pag.; ill., foto’s,tek., krt. Met zes bijlagen. Bevat eenopzet van de werkwijze, onderzoeks-resultaten, vondsten, conclusies en eenwaardering van het gevonden scheepswrakvan een zestiende-eeuws oorlogsschip bijRitthem.

P.J.M. van de Watering (red.), Polre, een verdronken dorp in deBoudewijnspolder (Halsteren: Van deWatering, 2009) 112 pag.; ill., foto’s, tek.,krt. Deze geschiedenis van het in 1584verdronken dorp Polre op Tholen is in de inhoudsopgave opgedeeld in alle 104paragrafen van het boekje. Aan de handvan archeologische vondsten en kaart-materiaal wordt de geschiedenis van hetplaatsje ontrafeld.

Lodewijk Wagenaar, In het kielzog van de VOC (Koninklijke NederlandseToeristenbond ANWB, 2010) 107 pag.;ill., foto’s, krt., tek.; ISBN 978-90-1800-645-7. Deze gids is het eerste deel in deserie ‘Levende historie van de ANWB’.De wandelingen zijn in samenwerkingmet de VVV, musea en gemeenten geproduceerd. Na een inleiding over hetbedrijf volgen van alle vijf VOC-kamershoofdstukken met historische informatieen een aanvullend bijzonder verhaal vantwee pagina’s. Het hoofdstuk over dekamer Zeeland bevat 13 pagina’s.

E.J. Weterings, De Wibauts op Walcheren(Middelburg; Den Boer/De Ruiter, 2009)36 pag; ISBN 978-90-79875153. Kortebiografie van de in Vlissingen geborenAmsterdamse wethouder van volkshuis-vesting. In dit boek worden de eerstegeneraties Wibaut, de jonge jaren vanFlorentinus Wibaut in Vlissingen, zijnoptreden als ondernemer en politicus, zijn vrouw en de Amsterdamse jarenbehandeld.

• Tijdschriften

Zeelanddoc. Over het Zeeland van nu en straks 1/nr.1 (2010) 159 pag.; ISBN978-94-90740-01-6. Zeelanddoc is deopvolger van het Zeelandboek dat twaalfjaargangen uitkwam. Zeelanddoc bevat

een veertiental artikelen over cultuur ennatuur, economie en samenleving, stad enplatteland, zee en land, met onder meeraandacht voor: de Zeeuwse Bibliotheek inhet veranderde medialandschap, ZeelandCruise Port, wielertalent JohnnyHoogerland, erotiek postorderbedrijfPabo uit Walsoorden, fotograaf EddyWestveer en Zwakke Schakels.

Kroniek van het land van de zeemeermin(Schouwen-Duiveland) 34 (2009) 132pag. ISBN 90-70511-43-2. Bevat eenzestal gevarieerde artikelen. Gerard vander Wal schreef over het geslacht Cats inde middeleeuwen, W.J. op ’t Hof overSchouwen-Duiveland als bakermat van de Nadere Reformatie, Huib Uil over de Slavenkas van verzekering naar sociaalfonds en Ruth Kaloena Krul over de ontwikkeling van een recreatiewijk achterde duinen. Een viertal auteurs schrijftover het Schouwen-Duiveland in de herfstvan 1944. Rob C. van Leeuwen wijdt een artikel aanhet Schouwse dialect en Erik Jan van derMeer beschrijft de wederopbouw van depolders na de Watersnoodramp van 1953.

• Heem- en oudheidkundige bladen

Sint-PhilipslandDe Cronicke van den Lande van Philippuslandt (2010, 1) geeft ‘Een terugblik op de vroegere bewonersvan de Achterstraat’, geschreven door J. Kempeneers. De auteur beschrijft eerst de huizen in de straat, waarvan de meeste dateren uitde periode 1840-1860. Erna komen debewoners aan bod, de mensen die erwoonden tussen 1890 en 1920. Van veelgezinnen leren we - naast de familiebe-trekkingen - lief en leed kennen. Hiernahet verhaal ‘De slag op ’t Slaak op 12 en13 september 1631’, door W. Luijks. Het gaat over de zeeslag tussen de Spaanse troepen onder Jan van Nassau en de Zeeuwse marine onder MarinusHollaer, een slag die ten gunste van deHollanders werd beslecht. Tot slot wordtdoor J. Kempeneers een vervolg gegevenop het kerkelijk leven in de vorige eeuw,nu toegespitst op de Hervormde Kerk teSint-Philipsland.

TholenVan de Heemkundekring Stad en Landevan Tholen verscheen de uitgave Van oproer, oorlog en een verdwenen boerderij (november 2009). Het eersteartikel is van A.L. Kort; het gaat over eentransport van weeskinderen naar Drenthe,opstandige jongeren die dat transport wilden verhinderen en het optreden vanpolitie en militairen die de rust moesten herstellen. A. Hage beschrijft de moeitedie men had met het repareren van klompen in de moeilijke oorlogsjaren, en hoe de familie Van der Linde zich verdienstelijk maakte om zoveel mogelijkmensen, vooral de minder bedeelden, tehelpen. Over ‘Een balorige schoolmeester’vertelt D. Roozemond, en K. Fase beantwoordt de vraag: ‘Van wie bin jie d’r êên?’ Aanvullingen op de lijst met slachtoffersuit de Tweede Wereldoorlog worden verstrekt door W. Blaas en K. de Koning.Laatstgenoemde geeft ook de geschiedenisvan de Deehoeve, een boerenbedrijf datna een bestaan van 400 jaar is verdwenen.

WalcherenIn Arneklanken, kwartaalblad van de Historische Vereniging Arnemuiden(2009, 4), blijkt dat Arnemuiden behalvevissersdorp ook een vogeldorp is, wat onsmeegedeeld wordt door G. de Nooijer. In 1809 deden de Engelsen een aanval op Walcheren, die mislukte, voornamelijkdoor het uitbreken van de ‘Zeeuwsekoorts’ (auteur P.J. Feij). C. de Ridder laat ons kennismaken met Frans Poortvliet,een geboren Arnemuidenaar, nu woonachtig in Kleverskerke. Over eenmooie Baardmankruik uit het museumvan Arnemuiden vertelt L. Schouls. J. Adriaanse behandelt in zijn vervolg-artikel over de laatste 150 jaarArnemuiden de jaren 1879, 1880 en1881, en A.M. Leer schrijft een persoonlijk verhaal over de oorlogsjaren1940-1945. In ‘Bouwen en wonen doorde eeuwen heen’ zijn de huizen “’t Wapenvan Brugge” en “De gouden Mortier” aande beurt (M.P. de Ridder en C.J.A. Feij).Tenslotte wordt het leven van wijlendominee A. Schaap beschreven door G.J. Wondergem en houdt A.H.G.Verouden zich bezig met het zesde lidmatenregister van Arnemuiden 1776-1793.

Het Polderhuis Blad van Westkapelle(maart 2010) gaat naar aanleiding van de tentoonstelling over Westkappels kantin op de geschiedenis van de kantwerk-scholen, met name het Molenwiekje inWestkapelle. Veel aandacht voor hetJugendheim van de evangelische kerk-gemeente Mülheim/Saarn, gevestigd in de leegstaande school met de Bijbel inWestkapelle. De aanwezigheid van ditjeugdhuis heeft zeker bijgedragen tot een betere verstandhouding tussen deNederlandse en Duitse jeugd. J. Kalandschrijft over de tijd van wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog en hoe het verwoeste en kale Westkapelle doormensen met doorzettingsvermogen weereen groen en leefbaar dorp is geworden.

De BevelandenDe Spuije, tijdschrift van deHeemkundige Kring De Bevelanden en de Vereniging Vrienden van hetHistorisch Museum De Bevelanden(voorjaar 2010), opent met een artikelvan H. Krabbendam over emigratie naarNoord-Amerika: is de populaire beeld-vorming gebaseerd op de feitelijke toedracht? W. Passenier was als militairbetrokken bij de hulpverlening tijdens de Watersnoodramp. Hij vertelt over demoeilijke omstandigheden waaronder demilitairen soms moesten werken en overde niet altijd prettige verhouding met deplaatselijke bevolking. Een militair vanminder goed gedrag blijkt Jan Welle tezijn, een soldaat die zich in 1787 nogalmisdroeg in Goes. Het HistorischMuseum wijdde een tentoonstelling aande viering van Koninginnedagen op deBevelanden. C. van den Bovenkamp gafin een interview antwoord op vragenbetreffende deze feestdagen. H. Jongepier brengt verslag uit over eenarcheologische opgraving aan het Markt-plein in Biezelinge. De oudste aangetrof-fen sporen dateren uit de elfde eeuw enuit het vondstmateriaal blijkt dat op deonderzochte plaats continue bewoningheeft plaatsgevonden. In de bekendeboerderij van wijlen Adrie van derMeulen te Nisse bevindt zich een inscriptie in een raam over een walvis.

ColofonZeeuws Erfgoed is een uitgave van Stichting Cultureel Erfgoed Zeelanden verschijnt vier keer per jaar. Deze nieuwsbrief informeert over archeologie, cultuurhistorie, erfgoededucatie, monumenten, musea en streektalen in Zeeland.Abonnementen en adreswijzigingen alleen schriftelijk via postbus 49 o.v.v. Zeeuws Erfgoed.

redactie Marinus van Dintel, Aad de Klerk, David Koren, Jan Kuipers, Veronique De Tier, Tony Veenstra en Janneke de Witeindredactie Saskia Buitenkamp, Marinus van Dintel, Aad de Klerk, Jan Kuipers en Veronique De Tierfoto’s Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland, tenzij anders vermeld. De SCEZ streeft er met de uiterste zorgvuldigheid naar om voorafgaand aan het moment van publicatie contact op te nemen met de rechthebbenden.De SCEZ kan op geen enkele wijze aansprakelijk worden gesteld voorbeeldmateriaal, door derden aangeleverd, waarop auteursrecht berust.

opmaak decreet, Ramon de Nennie, Middelburgdruk Verhage & Zoon, Middelburg

Stichting Cultureel Erfgoed Zeeland Postbus 49 4330 AA Middelburg Bezoekadres De Burg, Groenmarkt 13Telefoon 0118-670870 | Fax 0118-670880 | E-mail info@scez.nlInternet www.scez.nl

Zeeuws Erfgoedjaargang 9 nr. 2 • juni 2010

Meegezonden- Special nr. 15, Het Schuitvlot- Zeeuws Archief Nieuws nr. 46

Aan dit nummer droegen bij:• ARCHEOLOGIE Hans Jongepier, Frank de Klerk en Jan Kuipers • ERFGOEDEDUCATIE Josien Pootjes• MONUMENTEN Marinus van Dintel, David Koren,

Ministerie van OCW, Coert van Spall en Jan van Zon • MUSEA Leo Adriaanse en Janneke de Wit• STREEKTALEN Veronique De Tier • ALGEMEEN Leo Adriaanse en Hanneke Jansen• ALLERLEI Johan Francke en Truus Trimpe Burger-Mekking

Aanlevering van kopij Voor het volgende nummer en/of reacties op deze nieuwsbrief bij voorkeur digitaal tot 19 juli 2010, zeeuwserfgoed@scez.nl of via postbus 49, 4330 AA Middelburg o.v.v. kopij Zeeuws Erfgoed.

Ridderorde Leida Goldschmitz-Wielinga

Vaste SCEZ-vrijwilliger Leida Goldschmitz-Wielinga is ter gelegenheidvan Koninginnedag benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.Zij ontving deze Koninklijke Onderscheiding op 29 april uit handen van burgemeester Dijkstra van de gemeente Vlissingen. Leida krijgt haaronderscheiding voor haar vele werkzaamheden en jarenlange verdienstenop het gebied van de archeologie en de cultuurhistorie: onder andere meer dan 25 jaar secretaris van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland, afdeling Zeeland, meer dan 20 jaar vrijwilliger bij deSCEZ en haar voorgangers op archeologisch gebied en rondleider in het Zeeuws maritiem muZEEum in Vlissingen. De SCEZ feliciteert Leida van harte met deze verdiende onderscheiding.

Zeeuws Erfgoed 15 juni 2010/02

KORTelings RidderordeHet blijkt om een baleinwalvis van zeventien meter lang te gaan, die in1869 op het strand van de Kaloot bijVlissingen gestrand is. G. Heereboutvertelt bijzonderheden over deze opmerkelijke stranding.

Zeeuws-VlaanderenIn het Tijdschrift, Bulletin van deHeemkundige Kring West-Zeeuws-Vlaanderen (2010, 1), laat M. vanIJzendijke Nout een dagje over de grens gaan op zijn fietstocht. R. Bauwens vertelt over Philips Van Kleef (1456-1528), heer vanRavenstein, Wijnendale en Edingen,naar wie een straat in Breskens genoemdis, het dorp waarvan deze Philips degrondlegger was. M. de Groote schrijfteen uitgebreid artikel over haar zoek-tocht naar haar voorouders, deSalzburgers die in 1732 naar Zeeuws-Vlaanderen vluchtten om hun geloof in vrijheid te kunnen belijden.

In de Nieuwsbrief van de HeemkundigeVereniging Terneuzen (maart 2010) gaanP. Stuij en J. van Eck uitgebreid in ophet ‘tweeling-dorp’ Overslag in degemeente Terneuzen. ‘Tweeling’ slaatonder andere op de grenspalen 298 en299, die sinds het traktaat van 1843 de verbinding tussen Nederlands enBelgisch gebied aangeven. De vele lotgevallen van de uiteindelijke vast-stelling van de grenzen van Overslagworden boeiend uit de doeken gedaandoor Stuij in het hoofdartikel van dezenieuwsbrief. Van Eck vertelt daarna watde ’Thematisering’ van de kernen vande Gemeente Terneuzen inhoudt enschrijft het artikel ‘Petrus’ Erf. In 1865 riep de Paus de mannelijke

ongehuwde gelovigen op het erfgoedvan Petrus en de Kerkelijke Staat vanRome te verdedigen, desnoods ten kostevan hun leven. Opkomend nationalismein Italië vormde een bedreiging voor de onafhankelijkheid van de KerkelijkeStaat, en dat wilde Paus Pius IX tenkoste van alles voorkomen. Veel gelovigen trokken ten strijde en ookvelen sneuvelden. Van Eck gaat in opeen van de dappere ‘zonen’ - Eduard van Bambost uit het NederlandseOverslag - die stierven voor ‘vaderland,recht en vrijheid’.

Na de huishoudelijke mededelingen in het Bulletin van de OudheidkundigeKring De Vier Ambachten (2010, 1)reageert P. Stockman op een artikel van E. Verstraeten over het door hetmuseum aangekochte schilderij van het beleg van 1645. J. Geensenbeschrijft de luchtoorlog tijdens deTweede Wereldoorlog in verband met Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Tot nu toe zijn in Zeeland 600 crashes geregistreerd. Oost-Zeeuws-Vlaanderenkunnen we opsplitsen in een aantalperiodes voor zover die relevant zijnvoor vijandelijkheden boven dit gebied.P. van der Velde geeft het tweede deelvan zijn verhaal over ‘Een Steense meester in wording’, en gaat onderandere in op de periode dat Imandtonderwijzer was in Zeeuws-Vlaanderen.

MOnuMENTaal

De kopgroep van de Giro d’Italia trekt langs locatie Het Schuitvlot, op weg naar de finish op de Dam (foto Ramon de Nennie, 10 mei 2010).