19.03.2018

1

ORM 424

SULAK ALAN EKOLOJİSİ

4. Hafta

Sulak Alan Bitkileri ve Adaptasyonları

Yrd. Doç. Dr. Arda Özen

HidrolojiSu

seviyesi,

akış,

sıklık

Fiziko-Kimyasal

Çevre

Toprak-su kimyasal

değişimler

Biyota

Bitki, hayvan, bakteri

iklimJeo-

morfoloji

Sulak alanların 3 Temel Özelliği

Direk etki

Biyolojik geri besleme

Hidroloji

Hidrik toprakHidrofit

Wetland hydroperiod is the seasonal pattern of the water

level of a wetland. It defines the rise and fall of a

wetland’s surface.

Relative

depth

J F M A M J J A S O N D

Su seviyesi

aylar

O S M N M H T A E E K A

Çok çeşitli hidrolojik koşullar

Karasal Ekosistem Sulakalan

Besin

girdisi

Besin ve sucul

canlı hareketi

Hidroloji

Fiziko-

kimyasal

Bazen/her zaman

suyla kaplı

Genel olarak

yüksek: su bitkileri

Besin: kaynak,

değiştirir

Karasal ekosistemle geçiş içindeki

Göller/sulakalanlar

Biyota

Yüksek su seviyesi

Düşük su seviyesi

Suiçi Bitkileri

Littoral zon

Suüstü BitkileriIslak

çayırlarÇamur

düzlükleri

Yıllık Su Seviyesi Değişimi

Karasal ile Sucul Ekosistem arasındaki geçiş

zonunu belirler. Hidrolojik değişimler çok zengin

bitki çeşitliliğine neden olduğu gibi tür çeşitliliğini

kısıtlayabilir yada arttırabilir.

19.03.2018

2

Suiçi

BitkileriSuüstü

Bitkileri

Islak

çayırlarÇamur

düzlükleri

Littoral zon

Yüzen

bitkiler

Yüksek

Düşük

Yıllık Su Seviyesi Değişimi

•Su bitkilerinin çeşit ve biyokütlesini belirler

Normal

Her zaman su altında kalan

En az tür çeşitliliği

Su altında sonra hidrik toprakOrta derecede tür çeşitliliği

Önce hidrik toprak ve sonra su

altında: Orta derecede tür çeşitliliği

Her zaman hidrik toprakEn yüksek derecede tür çeşitliliği

Bitki Çeşitliliği

Artış

Göl Derinlik Profili Su içi Bitki Gelişimi İçin Kritik Olabilir

Düşük Su Seviyesinde (DSS) bitki gelişimi gözlenir.

Yüksek Su Seviyesinde (YSS) bitki gelişimi gözlenir.

DSS

YSS

DSS

Hidrofitler suda veya uzun süreli sualtında kalarak oksijensizleşen toprakta Sucul ortamda büyüyebilen bitkilerdir.

Su içi Bitkiler: Tamamen sucul

Kökleri su veya çamur içinde fakat gövde ve yaprakları su üzerinde bulunur.

Suiçi

BitkileriSuüstü

Bitkileri

Islak

çayırlarÇamur

düzlükleri

Littoral zon

Yüzen yap.

bitkiler

Yüksek

Düşük

Normal

Suüstü

BitkileriYüzen

yapraklı

bitkiler Suiçi

Bitkileri

Sulakalanın

Bitkileri

(hidrofitler)

Açık su

19.03.2018

3

Suüstü Bitkileri

Suüstü Bitkileri

Typha sp. Kedi Kuyruğu

Spartina alterniflora

Juncus sp.

Phragmites australis

19.03.2018

4

Yüzen yapraklı

Nymphaea alba Nilüferler

Yüzen yapraklı

Lemna minor Su

Mercimeği

Polygonum natans

Su Çoban Deneği

Su altı yüzen bitki Su altı ve Yüzen yapraklı

Suiçi Bitkiler

Potamogeton pectinatus Myriophyllum spicatum

Suiçi Bitkiler Suiçi Bitkiler

19.03.2018

5

Suiçi Bitkileri

Najas sp. Chara sp.

Suiçi Bitkiler Ağaçlar

Acer sp. Akçaağaç

Salix sp. Söğüt

Populus sp. Kavak

Su bitkilerinin yararları• Sucul canlılar için korunma, beslenme ve üreme ortamı

sağlarlar. Sudaki su böcekleri, su kuşları, balıklar, su memeli

hayvanları için korunma, beslenme ve üreme ortamı sağlar.

Su bitkilerinin yararları• Beslenmeleri bu bitkilere bağlı olan otçul canlılar (örneğin: Ot

sazanı, büyükbaş sazan ve gümüş sazan gibi otçul balıklar) ile

yumurtalarını bu bitkiler üzerine bırakan canlıların (örneğin

sazangiller) yaşamlarını sürdürmeleri, bu bitkilerin varlığına

bağlıdır.

•Suiçi Bitkileri: Biyolojik çeşitliliği artırırTurna, tatlısu levreği gibi avcı balıklar için beslenme, üreme ve barınma yeri sağlar

Su bitkileri : Su kalitesini iyileştirir

Özellikle azotu atmosfere uzaklaştırır

19.03.2018

6

Su bitkilerinin yararları• Oksijen üreterek; tortu taneciklerini tuzaklayarak; zehirli

bileşikleri ve besin maddelerini alıp, ya da ayni işlevi yapan

mikroorganizma topluluklarına yaşama yeri

sağlayaraksuyun arıtımını gerçekleştirirler.

Su bitkilerinin yararları• İnsanların çeşitli amaçlarla yararlandıkları ürünleri

üreterek, yarar sağlarlar.

Su bitkilerinin yararları• Kıyılar ve su tabanındaki aşınma ve

taşınmayı,erozyonu önleyerek yarar sağlarlar.

• Su bitkileri sulardaki besin ağının alt basamakları ile daha üst

basamakları arasında bağ oluşturur.

Su bitkilerinin yararları

• Doğal yöresel görünümün (landscape; peyzaj) nün

önemli bir öğesini oluştur.

Su bitkilerinin yararları

Su bitkilerinin yararları

Biyolojik çeşitliliği artırır: Özellikle su kuşları (dalıcı

ördekler, sakarmeke, kuğu)

19.03.2018

7

Su bitkilerinin kullanım alanları Gelişmiş ülkelerde, sıvı

atıkların arıtımında kullanılmakta

Az gelişmiş ülkelerde ise gübre, hayvan ve insan besini, doğal gaz ve kağıt üretimi ile dam örtüsü olarak kullanılmakta

sepet ve hasır yapımında dam örtülmesindemobilya döşemeciliği

hayvan yemi

Ekonomik ve sosyal gelişmelere bağlı olarak günümüzde, bu

kullanım alanları daralmıştır.

• İnsan besini olarak çeltik üretimi, geçmişe göre büyük önem

kazanmıştır.

Su bitkilerinin, atık su arıtımı ve kılavuz bitki olarak kullanılmasındaki araştırmalar ile

su bahçeleri ve akvaryumlardaki kullanımları da, günümüzde artmıştır.

Sucul Bitkilerin Gösterge/İndikatör bitki olarak kullanılması ile ilgili araştırmalar artmıştır.

Türkiye’de Referans İzleme Ağının Kurulması Projesi (2017-2020)

Ülkemize Özgü Su Kalitesi Ekolojik Değerlendirme

Sisteminin Kurulması Projesi (2014-2016) Su bahçesi ve akvaryum Kullanımı

19.03.2018

8

Sucul bitkilerin insanlarca

kullanılabilmesi için ilk aşama, hasat

işlemidir.

Hasat, az gelişmiş ülkelerde

genellikle insan gücü, gelişmiş

ülkelerde makine ile yapılmaktadır.

• Sucul bitkiler % 85-95 oranında su ve % 5-15 oranında kuru

madde içerir.

• Hasat edilmiş bitkilerinin kullanımını engelleyen en önemli

etken, içerdikleri suyun çok yüksek niceliklerde oluşudur.

• Genel olarak, 1 ton kuru madde elde edilebilmesi için, 10 ton

sucul bitkinin hasat edilmesi ve işlenmesi gerekmektedir.

• Suyun azaltılması için, çeşitli yöntemler (doğrama, baskı altında

tutma vb.) kullanılmaktadır .

Hidroloji

Hidrik ToprakHidrofitler

Fauna

Fiziksel-Kimyasal Çevre

İklim

Adaptasyon (UYUM)

Sulakalan Ekosisteminin Vazgeçilmez bir Parçası: Stres

Susuz Kalma (sucul organizmalar için)

Su altında kalma (karasal organizmalar)

Oksijensizlik

Tuzluluk

19.03.2018

9

Sulak alanlarda yaşayan bitki ve

hayvanlar

Anoksik koşullar (oksijensizlik)

Tuzluluk

Su seviyesi değişimi

gibi faktörlerin yarattığı stresle başa çıkacak

şekilde adaptasyonlar geliştirmişlerdir

Adaptasyon

Morfolojik (şekilsel)

Fizyolojik

Üreme

Biyokimyasal

Sığ Kök Sistemi*

Toprak sadece yüzeyde

oksijenli

Rüzgarın devirdiği

ağaçlar sığ kök

sisteminin işaretidir.

*Toprak yüzeyine yakın

kısımlarda dağılan,

derinlere pek gitmeyen

kök sistemi

Genişleyen

Gövdeler

Su seviyesi

değişimlerine

uyum için

Ağaçların iyi

tutunmasını

sağlar

Pnömatoforlar

Gelişmiş kök sistemi

Solunum organı olarak, gaz alışverişinin gerçekleştiği, toprak

yada su yüzeyinden yukarı doğru uzayan kökler

Pnömatoforlar

19.03.2018

10

Gövde Kökler

Su kökleri

Toprak

yüzeyinin

üzerinde kökler

Şişkin yaprak, gövde ve kökler

Kök, gövde ve yapraklarda süngerimsi dokular

Oksijen taşımak için

Gaz hücreleri (Aerenchyma)

Yüzebilme

Yüzen

Gövdeler

Lentikler

Gövde de oksijen

almaya yarayan

genişlemiş delikler

Akça ağaç

(Acer sp.)

Fizyolojik

Adaptasyonlar

19.03.2018

11

Rizosfer Oksijenlenmesi

Oksijenin köklerden

kökleri çevreleyen

bölüme (rizosfer)

taşınması

Böylece kökler

büyüyebilir

Üremeyle İlgili

Adaptasyonlar

Tohumların Çok Uzun Süre

Kalabilmesi

>-20 yıl kalabilir .

Tohumlar düşük

oksijen seviyesinde

çimlenebilir

Fideler su altında kalmayı tolere

edebilirler

19.03.2018

12

Biyokimyasal

Adaptasyonlar

Malat Birikimi Gece CO2 malat (malik asit) olarak depolanır.

Gün içinde oksijensiz koşullarda malat kullanılarak canlılığın devam etmesi için gerekli enerji sağlanır.

CAM (Crassulaceae asit metabolizması)

Yoğun bir biçimde gelişen ya da kültür bitkilerinin

gelişimini engelleyen ve su kütlesinin yönetici ya da

işletmecilerince istenmeyen su bitkileri su yabancı otları

olarak tanımlanır.

Su yabancı otları Su yabancı otlarının neden olduğu başlıca sorunlar:

• Doğal ve yapay su depolama yapılarının depolama kapasitelerinin

azalması (özellikle sazlıklar ile) ; sulama ve boşaltma kanallarında

su iletiminin engellenmesi; sulama kanallarındaki sanat yapıları ile

damlama ve yağmurlama sulama sistemlerinde tıkanmalar;

• Sudaki tortunun çökelmesi sonucu, tortu sorunlarının oluşması;

• Sucul çevrelerde insan besini üretiminin azalması; insanlar ve su

hayvanlarında zehirlenmeler; su araçları ulaşımının engellenmesi;

dinlenme ve eğlenmenin olumsuz biçimde etkilenmesi;

• Su kaynaklarından elektrik üretiminin azalması; buharlaşma-

terleme yolu ile su kayıplarının artması;

• Sulama şebekeleri ile bu şebekelere su sağlayan su kaynaklarında Su

kökenli hastalıkların taşıyıcılarının gelişimi için uygun yaşama

yerlerinin oluşması

Boşaltma Kanallarında Su

Üstü Yabancı Otları

Beton Kaplamalı Sulama Kanallarında Su Altı

Yabancı Otlarından

Boğumlu Su Sümbülü (Potamogeton nodosus)

Boşaltma Kanallarında Su Altı

Yabancı Otlarından Boğumlu

Su Sümbülü (Potamogeton

nodosus)

19.03.2018

13

http://www.dsi.gov.tr/docs/yayinlarimiz/su-yabanci-otlari.pdf?sfvrsn=4