YöneYlem ArAştırmAsınA Giriş

Cilt ı

ıntrODUCtıOn tO OPerAtıOns reseArCH

YöneYlem ArAştırmAsınA Giriş

Cilt ı

Onuncu Basımdan Çeviri

FreDerıCK s. HıllıerStanford University

GerAlD J. lıeBermAnLate of Stanford University

ıntrODUCtıOn tO OPerAtıOns reseArCH

tenth edition

Çeviri Editörleri

Ferhan Çebiipek Deveci Kocakoç

YöneYlem ArAştırmAsınA Giriş - Cilt ıÇeviri Editörleri: Ferhan Çebi - İpek Deveci KocakoçIntroductIon to operatIons researchFrederick S. Hillier, Gerald J. Lieberman

Yayın No. : 2362İşletme No. : 145ISBN : 978-605-7846-73-0Basım Sayısı : 10. Basımdan Çeviri, Eylül 2019

© Copyright 2019, NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK EĞİTİM DANIŞMANLIK TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO.: 40340Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz.

Copyright © 2015 by McGraw-Hill Education. All rights reserved. This translation published under license. All rights reserved. Turkish edition copyright 2019 by Nobel Akademik Yayıncılık. All rights reserved.

Genel Yayın Yönetmeni : Nevzat Argun -nargun@nobelyayin.com-Yayın Koordinatörü : Gülfem Dursun -gulfem@nobelyayin.com-

Redaksiyon : Süleyman Gezgin -süleyman@nobelyayin.com-Sayfa Tasarım : Gülbeyaz Güler -gulbeyaz@nobelyayin.com-Kapak Tasarım : Mehtap Yürümez -mehtap@nobelyayin.com-Baskı ve Cilt : Atalay Matbaacılık/Sertifika No.: 15689-

Büyük Sanayi 1 Cad. Elif Sok. No.:7/236-237 İskitler/ANKARA

Genel Dağıtım AtlAs AKADemiK BAsım YAYın DAĞıtım tiC. ltD. şti. Adres: Bahçekapı mh. 2465 sk. Oto Sanayi Sitesi No:7 Bodrum Kat Şaşmaz-ANKARA - siparis@nobelyayin.com- telefon: +90 312 278 50 77 - Faks: 0 312 278 21 65e-satış: www.nobelkitap.com - www.atlaskitap.com - Bilgi: esatis@nobelkitap.com - info@atlaskitap.com

Dağıtım ve satış noktaları: Alfa Basım Dağıtım, Ana Basım Dağıtım, Arasta, Arkadaş Kitabevi, Başarı Dağıtım, D&R mağazaları, Dost Dağıtım, Güneş Dağıtım, Kitapsan, Nezih Kitabevleri, Prefix, Remzi Kitabevleri, TveK Mağazaları

Kütüphane Bilgi KartıHillier, Frederick s., lieberman, Gerald J..

ıntroductıon to Operatıons research / Frederick S. Hillier, Gerald J. LiebermanYöneylem Araştırmasına Giriş - Cilt ı / Çeviri Editörleri: Ferhan Çebi - İpek Deveci Kocakoç10. Basımdan Çeviri. XXX + 738 s. 21,5x25 cm. Kaynakça ve dizin var.ISBN: 978-605-7846-73-01. Yöneylem Araştırması 2. Kantitatif Karar Teknikleri 3. Yönetim Bilimi

V

Ç e v i r i K u r u l u

Çeviri editörleri Prof. Dr. Ferhan Çebiİstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Mühendisliği Bölümü

Prof. Dr. İpek Deveci KocakoçDokuz Eylül Üniversitesi, Ekonometri Bölümü

BölÜM 1 Giriş

Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Gerginİstanbul Kültür Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü

BölÜM 2 Yöneylem Araştırması Modelleme Yaklaşımına Genel Bakış

Dr. Öğr. Üyesi Zeynep Gerginİstanbul Kültür Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü

BölÜM 3 Doğrusal Programlamaya Giriş

Doç. Dr. Fadime Üneyİstanbul Kültür Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü

BölÜM 4 Doğrusal Programlama Problemlerinin Çözümü: Simpleks Yöntemi

Doç. Dr. Arzu Karaman AkgülYıldız Teknik Üniversitesi, İşletme Bölümü

BölÜM 5 Simpleks Yöntemin Teorisi

Doç. Dr. Arzu Karaman AkgülYıldız Teknik Üniversitesi, İşletme Bölümü

BölÜM 6 Dualite Teorisi

Doç. Dr. Fadime Üneyİstanbul Kültür Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü

BölÜM 7 Belirsizlik Altında Doğrusal Programlama

Prof. Dr. Mehmet Mutlu Yeniseyİstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa, Endüstri Mühendisliği Bölümü

BölÜM 8 Doğrusal Programlamada Diğer Algoritmalar

Dr. Öğr. Üyesi Serkan ArasDokuz Eylül Üniversitesi, Ekonometri Bölümü

Çeviri KUrUlU vı

BölÜM 9 Ulaştırma ve Atama Problemleri

Doç. Dr. İrem Uçal Sarıİstanbul Teknik Üniversitesi, Endüstri Mühendisliği Bölümü

BölÜM 10 Ağ Optimizasyonu Modelleri

Dr. Ayça AltayRutgers Üniversitesi, Endüstri ve Sistem Mühendisliği Bölümü

BölÜM 11 Dinamik Programlama

Prof. Dr. Ferhan Çebiİstanbul Teknik Üniversitesi, İşletme Mühendisliği Bölümü

BölÜM 12 Tam Sayılı Programlama

Dr. Öğr. Üyesi Serkan ArasDokuz Eylül Üniversitesi, Ekonometri Bölümü

BölÜM 13 Doğrusal Olmayan Programlama

Prof. Dr. İpek Deveci KocakoçDokuz Eylül Üniversitesi, Ekonometri Bölümü

BölÜM 14 Metasezgisel Yöntem

Dr. Ayça AltayRutgers Üniversitesi, Endüstri ve Sistemler Mühendisliği Bölümü

BölÜM 15 Oyun Teorisi

Dr. Öğr. Üyesi Gökçe Baysal TürkölmezDokuz Eylül Üniversitesi, Ekonometri Bölümü

vıı

Ya z a r l a r H a K K ı n d a

Frederick S. Hillier Washington eyaletinin Aberdeen kentinde doğdu ve büyüdü. Burada kom-pozisyon, matematik, tartışma ve müzik dallarında eyalet çapında yapılan bir lise yarışmasın-da ödül aldı. Stanford Üniversitesi’nde lisans derecesini, 300’den fazla öğrencinin bulunduğu mühendislik sınıfında birinci olarak aldı. Aynı zamanda teknik yazımda McKinsey Ödülü’nü (McKinsey Prize) kazandı, Seçkin İkinci Sınıf Öğrenci Tartışmacı (Outstanding Sophomore De-bater) ödülünü kazandı, Stanford Woodwind Quintet ve Stanford Senfoni Orkestrası’nda çaldı ve mühendislik alanındaki mükemmelliği beşeri bilimler ve sosyal bilimlerdeki önemli başarı-larla birleştirmesinden dolayı Hamilton Ödülü’nü kazandı. Endüstri mühendisliği dalında lisans derecesiyle mezun olduktan sonra, yöneylem araştırmasında uzmanlaşmak üzere Stanford’da lisans üstü çalışması için üç ulusal burs kazandı (National Science Foundation, Tau Beta Pi ve Danforth). Üç yıllık lisans üstü eğitimi sırasında, yüksek lisans ve doktora derecesi için gerekli olanın ötesinde matematik, istatistik ve ekonomi alanlarında ında çok sayıda ek ders aldı ve aynı zamanda (“Yöneylem Araştırmasına Giriş” dâhil olmak üzere) iki ders verdi. Doktora derecesini aldıktan sonra Stanford Üniversitesi’nin kadrosuna katıldı ve iki yıl sonra bu kitabın 1. baskı-sı üzerinde çalışmaya başladı. Daha sonra 28 yaşında tam kadrolu olarak göreve alındı ve 32 yaşında tam profesörlük derecesini aldı. Ayrıca Cornell Üniversitesi, Carnegie-Mellon Üniver-sitesi, Danimarka Teknik Üniversitesi, Canterbury Üniversitesi (Yeni Zelanda) ve Cambridge Üniversitesi’ne (İngiltere) misafir akademisyen olarak davet edildi. Stanford öğretim üyeliğin-den 35 yıl sonra, ders kitabı yazımına tam zamanlı olarak odaklanmak için erken emekli oldu ve şimdi Stanford’da Yöneylem Araştırması emekli Profesörüdür.

Dr. Hillier’in araştırmaları, tam sayılı programlama, kuyruk teorisi ve uygulamaları, is-tatistiksel kalite kontrolü ve yöneylem araştırmasının üretim sistemlerinin tasarımına ve ser-maye bütçelemesine yönelik uygulanması da dâhil olmak üzere çok çeşitli alanlara yayılmıştır. Çalışmaları geniş çapta yayınlanmış, yeni ufuklar açan seminal yazıları en az 10 kez seçkin okuma kitaplarında yeniden basılmak üzere seçilmiştir. Yönetim Bilimleri Enstitüsü (TIMS) ve ABD Deniz Araştırmaları Ofisi tarafından desteklenen “İlişkili Projelerin Sermaye Bütçesi” konulu bir araştırma yarışmasının birincilik ödülünü kazanmıştır. Dr. Hillier ve Dr. Lieberman aynı zamanda, bu kitabın 6. Baskısı için Yöneylem Araştırması Enstitüsü ve Yönetim Bilimle-ri (INFORMS) tarafından verilen 1995 Lanchester Prize üstün mansiyon ödülünü (Yöneylem Araştırması alanında herhangi bir türdeki en iyi İngilizce yayın) aldı. Buna ek olarak, bu kitabın 8. baskısı için prestijli 2004 INFORMS Expository Writing Award ödülünün de kazananı oldu.

Dr. Hillier alanındaki profesyonel topluluklarda da birçok liderlik görevi üstlenmiştir. Ör-neğin, Amerika’daki Yöneylem Araştırması Derneği (ORSA)’nin saymanı, TIMS toplantıları-nın genel başkan yardımcısı, TIMS Yayınları Komite Başkanı, 1989 Japonya Tokyo’daki TIMS Uluslararası Toplantısının genel başkanı, Yöneylem Araştırması Editörlüğü için ORSA Araş-tırma Komitesi başkanı, ORSA Kaynaklar Planlama Komitesi başkanı, ORSA/TIMS birleşik Toplantılar Komitesi başkanı ve INFORMS için John von Neumann Teorisi Ödül Seçme Komi-tesi başkanı olarak hizmet etmiştir. Kendisi, ayrıca INFORMS’ un kıdemli bir üyesidir (Fellow). Buna ek olarak, kısa bir süre önce, 1993 yılında kurmuş olduğu 200’ün üzerinde yayınlanmış ki-tabı ile özellikle önde gelen kitap serileri olan Springer’in Yöneylem Araştırmaları ve Yönetim Bilimindeki Uluslararası Serisinde dizi editörü olarak 20 yıllık bir görevi tamamlamıştır.

Introduction to Operations Research (Yöneylem Araştırmasına Giriş) ve tamamlayıcı iki esere, Introduction to Mathematical Programming (Matematiksel Programlamaya Giriş) (2.

YAzArlAr HAKKınDA vııı

baskı, 1995) ve Introduction to Stochastic Models in Operations Research (Yöneylem Araş-tırmasında Stokastik Modellere Giriş) ek olarak, The Evaluation of Risky Interrelated Invest-ments (Riskle İlişkili Yatırımların Değerlendirilmesi, North-Holland, 1969), Queueing Tables and Graphs (Kuyruk Tabloları ve Grafikler) (Elsevier North-Holland, 1981, O.S. Yu, D.M. Avis, L.D. Fossett, F.D. Lo ve M.I. Reiman ile ortak yazarlı) ve Introduction to Management Sci-ence: A Modeling and Case Studies Approach with Spreadsheets (Yönetim Bilimlerine Giriş: E-tablolar ile Modelleme ve Örnek Olay Çalışmaları Yaklaşımı) (5. baskı, McGraw-Hill/Irwin, 2014, oğlu Mark Hillier ile ortak yazarlı) kitapları da bulunmaktadır.

Gerald J. Lieberman, ne yazık ki 1999 yılında vefat etti. Yöneylem Araştırması Bölü-münün Kurucu başkanı olduğu Stanford Üniversitesi’nde Yöneylem Araştırması ve İstatistik Emekli Profesörüydü. Hem bir mühendis (Cooper Union’dan makine mühendisliği dalında li-sans derecesine sahipti) hem de bir yöneylem araştırması istatistikçisiydi (matematiksel istatis-tikte Columbia Üniversitesi’nden yüksek lisans ve istatistikte Stanford Üniversitesi’nden PhD derecesi aldı).

Dr. Lieberman son yılların, Stanford’un en seçkin liderlerinden biriydi. Yöneylem Araş-tırması Bölümü’nün başkanlığını yaptıktan sonra, İnsan ve Toplum Bilimleri Yüksekokulu’nda dekan yardımcılığı, araştırma dekanı ve vekil provost1, lisansüstü çalışma dekanı ve vekil pro-vost, fakülte senato başkanı, Üniversite Danışma Kurulu üyesi ve Yüzüncü Yıl Kutlama Ko-mitesi (Centennial Celebration Committee) başkanı olarak görev yaptı. Aynı zamanda üç farklı Stanford rektörünün altında provost olarak veya provost gibi hizmet verdi.

Üniversite liderliklerini üstlendiği bu yıllar boyunca, mesleğine de aktif olarak devam etti. Araştırmaları, genellikle uygulamalı olasılık ve istatistik ara yüzünde, yöneylem araştırmasının stokastik alanlarındaydı. Güvenilirlik ve kalite kontrol alanlarında ve kaynaklar sınırlı olduğun-da optimal tasarımı da dâhil olmak üzere karmaşık sistemlerin modellenmesi üzerinde geniş çapta yayınlar yaptı.

Yöneylem araştırmaları alanında üst düzey bir devlet adamı olarak çok saygı duyulan Dr. Lieberman, Yönetim Bilimleri Enstitüsünün seçilmiş başkanı da dâhil olmak üzere çok sa-yıda liderlik görevinde bulundu. Mesleki onurları arasında Ulusal Mühendislik Akademisi’ne seçilmek, Amerikan Kalite Kontrol Derneği’nin Shewhart Madalyasını almak, Stanford Üniversitesi’ne olağanüstü hizmet için Cuthbertson Ödülü’nü almak ve Davranışsal Bilimlerde İleri Araştırma Merkezi’nde üye olarak görev yapmak vardı. Bunların yanı sıra bu kitabın 6. bas-kısı için Yöneylem Araştırması Enstitüsü ve Yönetim Bilimleri Enstitüsü (INFORMS) kendisini 1995 Lanchester Prize üstün mansiyon ödülüne layık gördü. INFORMS, 1996 yılında ayrıca yöneylem araştırması ve yönetim bilimi alanlarındaki olağanüstü katkılarından dolayı kendisine saygın Kimball Madalyası verdi.

Introduction to Operations Research (Yöneylem Araştırmasına Giriş) ve tamamlayıcı iki esere Introduction to Mathematical Programming (Matematiksel Programlamaya Giriş) (2. baskı, 1995) ve Introduction to Stochastic Models in Operations Research ((Yöneylem Araştırmasında Stokastik Modellere Giriş) (1990) ek olarak, Handbook of Industrial Statistics (Sanayi İstatistikleri El Kitabı) (Prentice- Hall, 1955, A.H. Bowker ile ortak yazarlı), Tables of the Non-Central t-Distribution (Merkezi Olmayan t Dağılım Tabloları) (Stanford Üniversitesi Yayınevi, 1957, G.J. Resnikoff ile ortak yazarlı), Tables of the Hypergeometric Probability Dist-ribution (Hipergeometrik Olasılık Dağılımı Tabloları) (Stanford Üniversitesi Yayınları, 1961, D. Owen ile ortak yazarlı)), Engineering Statistics, (Mühendislik İstatistiği), (2. baskı, Prentice-Hall, 1972, A.H. Bowker ile ortak yazarlı) ve Introduction to Management Science: A Modeling and Case Studies Approach with Spreadsheets (Yönetim Bilimlerine Giriş: E-tablolar ile Mo-delleme ve Örnek Olay Çalışmaları Yaklaşımı) (McGraw-Hill/Irwin, 2000, F.S. Hillier ve M.S. Hillier) kitapları bulunmaktadır.

1Çeviri Editörü Notu: Üniversitede öğrenci işlerinden sorumlu ve tam yetkili rektör yardımcılığı görevi için kul-lanılan unvan.

ıX

ö r n e K o l aY Ya z a r l a r ı H a K K ı n d a

Karl Schmedders İsviçre’de Zürih Üniversitesi’nde kantitatif işletme yönetimi profesörü ve Kellogg Graduate School of Management (Northwestern Üniversitesi) misafir öğretim üyesidir. Araştırma alanları arasında yönetim bilimi, finansal ekonomi ve hesaplama eko-nomisi ve finans bulunmaktadır. 2003 yılında, Dr. Schmedders’ın bir makalesi, Journal of Finance’de en iyi makale olarak Smith Breeden Ödülü’ne aday gösterildi. Yöneylem araştırmasında örnek olay çalışmaları dersi de dâhil olmak üzere yöneylem araştırmasında lisans ve lisansüstü dersler verdiği Stanford Üniversitesi’nden yöneylem araştırması dok-torasını aldı. Üniversitenin saygın Walter J. Gores Öğretim Ödülü de dâhil olmak üzere Stanford’da öğretimle ilgili birçok ödül aldı. Stanford kampüsündeki düşünce kuruluşu Ho-over Enstitüsü’ndeki doktora sonrası araştırmalarından sonra Kellogg School'da yönetsel ekonomi ve karar bilimlerinde öğretim üyesi oldu. 2001 yılında yardımcı doçentliğe terfi etti ve 2005’te tam kadroya geçti. 2008’de Zürih Üniversitesi’ne katıldı, burada hâlen yö-netim bilimi, elektronik tablo modelleme ile hesaplamalı ekonomi ve finans dersleri ver-mektedir. Kellogg’da, L.G. Lavengood Yılın Ödülü’nü de içeren birçok öğretim ödülü aldı. En son olarak Kellogg School’daki Avrupa EMBA programının (2008, 2009 ve 2011) ve Miami EMBA programının (2011) en iyi profesör ödülünü kazandı.

Molly Stephens, Quinn, Emanuel, Urquhart & Sullivan, LLP’nin Los Angeles ofisi-nin bir ortağıdır. Stanford Üniversitesi’nden endüstri mühendisliği alanında lisans derecesi ve yöneylem araştırması alanında yüksek lisans derecesi ile mezun oldu. Bayan Stephens, Stanford’un Mühendislik Okulu’nda kamuya yönelik konuşma dersleri verdi ve yöneylem araştırmasında örnek olay çalışmaları dersi için asistan olarak görev yaptı. Öğretim asistanı olarak, gerçek dünyada karşılaşılan yöneylem araştırma problemlerini ve bu problemlerin sınıftaki örnek olay çalışmalarına dönüşümünü analiz etmiştir. Yaptığı araştırmalar çalışma-larına devam etmesi için Stanford’dan lisans araştırma bursu kazanarak ve başarılı sınıf içi örnek olay çalışmalarına ilişkin edinimlerini sunmak üzere INFORMS konferansına konuş-macı olarak davet edilerek ödüllendirildi. Mezuniyetinin ardından Austin’deki Texas Üni-versitesi Hukuk Fakültesinden onur derecesiyle mezun olduğu yüksek lisans eğitiminden önce, Andersen Danışmanlık’ta içerideki gerçek örnek olayları tecrübe eden bir sistemler entegratörü olarak çalıştı. Amerika Birleşik Devletleri’nin yalnızca iş davalarına adanmış en büyük hukuk bürosunun ortağıdır ve uygulamaları karmaşık finansal ve menkul kıymet davalarına odaklanmaktadır.

X

i t H a f

Ebeveynlerimizin

ve

Alanımızın gerçek devlerinden biri olan sevgili akıl hocam

Gerald J. Lieberman'ın anısına

Xı

i Ç i n d e K i l e r

http://highered.mheducation.com/sites/0073523453/information_center_view0/index.html

ön Söz Xvii

Çeviri editörlerinden XXiX

Bölüm 1

Giriş 11.1 Yöneylem Araştırmasının Kökeni 11.2 Yöneylem Araştırmasının Doğası 21.3 Analitiğin Yöneylem Araştırması ile Birlikte Yükselişi 31.4 Yöneylem Araştırmasının Etkisi 51.5 Algoritmalar ve veya Eğitim Yazılımı 7Seçilmiş Kaynaklar 9Problemler 9

Bölüm 2

Yöneylem araştırması Modelleme Yaklaşımına Genel Bakış 102.1 Problemin Tanımlanması ve Veri Toplama 102.2 Bir Matematiksel Model Formüle Etme 132.3 Modelden Çözümler Türetmek 152.4 Modelin Test Edilmesi 182.5 Modeli Uygulama Hazırlıkları 192.6 Uygulama 202.7 Sonuçlar 21Seçilmiş Kaynaklar 21Problemler 23

Bölüm 3

doğrusal Programlamaya Giriş 253.1 Prototip Örnek 263.2 Doğrusal Programlama Modeli 323.3 Doğrusal Programlamanın Varsayımları 383.4 İlave Örnekler 443.5 Doğrusal Programlama Modellerini Elektronik Tablo (Spreadsheet) Üzerinde Formüle Etme ve Çözme 623.6 Çok Büyük Boyuttaki Doğrusal Programlama Modellerinin Formülasyonu 713.7 Sonuçlar 79Seçilmiş Kaynaklar 79İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 80Problemler 81

Xıı İçİndekİler

Örnek Olay 3.1 Otomobil Montajı 90İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 92

Örnek Olay 3.2 Kafeterya Maliyetlerini Azaltma 92Örnek Olay 3.3 Çağrı Merkezi Görevlendirme 92Örnek Olay 3.4 Kahvaltı Tahılının Promosyonu 92

Bölüm 4

doğrusal Programlama Problemlerinin Çözümü: Simpleks Yöntemi 934.1 Simpleks Yöntemin Temeli 934.2 Simpleks Yöntemin Kurulması 984.3 Simpleks Yöntemin Cebri 1014.4 Çizelgesel Formda Simpleks Yöntem 1074.5 Simpleks Yöntemde Eşitliğin Bozulması 1124.6 Diğer Model Formlarına Adapte Olma 1154.7 Optimallik Sonrası Analizleri 1334.8 Bilgisayar Uygulaması 1414.9 Doğrusal Programlama Problemlerini Çözmek İçin İç Nokta Yaklaşımı 1434.10 Sonuçlar 147Ek 4.1 LINDO ve LINGO Kullanımına Giriş 147Seçilmiş Kaynaklar 151İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 151Problemler 152Örnek Olay 4.1 Kumaşlar ve Sonbahar Modası 160İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 162

Örnek Olay 4.2 Yeni Sınırlar 162Örnek Olay 4.3 Öğrencileri Okullara Atamak 162

Bölüm 5

Simpleks Yöntemin teorisi 1635.1 Matris Yöntemin Temelleri 1635.2 Matris Formda Simpleks Yöntem 1745.3 Temel Anlayış 1835.4 Düzeltilmiş Simpleks Tablo 1865.5 Sonuçlar 189Seçilmiş Kaynaklar 189İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 190Problemler 190

Bölüm 6

dualite teorisi 1976.1 Dualite Teorisinin Özü 1976.2 Dualitenin Ekonomik Yorumu 2056.3 Primal-Dual İlişkileri 2086.4 Diğer Primal Formlara Adaptasyon 2136.5 Duyarlılık Analizinde Dualite Teorisinin Rolü 2176.6 Sonuçlar 220Seçilmiş Kaynaklar 220İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 220Problemler 221

iÇinDeKiler Xııı

Bölüm 7

Belirsizlik altında doğrusal Programlama 2257.1 Duyarlılık Analizinin Esasları 2267.2 Duyarlılık Analizinin Uygulanması 2337.3 Duyarlılık Analizinin Hesap Tablosu ile Yapılması 2507.4 Gürbüz Eniyileme/Optimizasyon 2647.5 Şans Kısıtları 2687.6 Geriye Dönüşlü Stokastik Programlama 2717.7 Sonuçlar 276Seçilmiş Kaynaklar 276İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 277Problemler 277Örnek Olay 7.1 Hava Kirliliğini Kontrol Etme 288İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 289

Örnek Olay 7.2 Çiftlik Yönetimi 289Örnek Olay 7.3 Öğrencileri Okullara Atama, Tekrar Ele Alma 289Örnek Olay 7.4 Teknik Olmayan Bir Andaçın Yazılması 289

Bölüm 8

doğrusal Programlamada diğer algoritmalar 2908.1 Dual Simpleks Yöntemi 2908.2 Parametrik Doğrusal Programlama 2948.3 Üst Sınır Tekniği 2998.4 İç Nokta Algoritması 3018.5 Sonuçlar 312Seçilmiş Kaynaklar 313İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 313Problemler 314

Bölüm 9

ulaştırma ve atama Problemleri 3189.1 Ulaştırma Problemi 3199.2 Ulaştırma Problemi İçin Bir Düzenlenmiş Simpleks Yöntemi 3339.3 Atama Problemi 3489.4 Atama Problemleri İçin Özel Bir Algoritma 3569.5 Sonuçlar 360Seçilmiş Kaynaklar 361İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 361Problemler 362Örnek Olay 9.1 Pazara Kereste Gönderme 370İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 371

Örnek Olay 9.2 Texago Örnek Olay Çalışmasının Devamı 371Örnek Olay 9.3 Proje Avantajları 371

Bölüm 10

ağ optimizasyonu Modelleri 37210.1 Prototip Örnek 37310.2 Ağ Terminolojisi 374

Xıv İçİndekİler

10.3 En Kısa Yol Problemi 37710.4 Minimum Kapsayan Ağaç Problemi 38210.5 Maksimum Akış Problemi 38710.6 Minimum Maliyet Akış Problemi 39510.7 Ağ Simpleks Yöntemi 40310.8 Bir Projenin Zaman-Maliyet Ödünleşiminin Optimizasyonu İçin Ağ Modeli 41310.9 Sonuçlar 424Seçilmiş Kaynaklar 425İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 425Problemler 426Örnek Olay 10.1 Hareketteki Para 434İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 437

Örnek Olay 10.2 Müttefiklere Yardım 437Örnek Olay 10.3 Başarıya Giden Adımlar 437

Bölüm 11

dinamik Programlama 43811.1 Bir Prototip Dinamik Programlama Örneği 43811.2 Dinamik Programlama Problemlerinin Karakteristikleri 44311.3 Deterministik Dinamik Programlama 44511.4 Olasılıklı Dinamik Programlama 46211.5 Sonuçlar 468Seçilmiş Kaynaklar 468İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 468Problemler 469

Bölüm 12

tam Sayılı Programlama 47412.1 İlk Örnek 47512.2 Bazı İTP Uygulamaları 47812.3 Model Formülasyonunda İkili Değişkenlerin Yenilikçi Kullanımları 48312.4 Bazı Formülasyon Örnekleri 48912.5 Tam Sayılı Programlama Problemlerinin Çözümünde Bazı Bakış Açıları 49712.6 Dal ve Sınır Tekniği ve İkili Tam Sayılı Programlamaya Uygulanması 50112.7 Karma Tam Sayılı Programlama İçin Dal ve Sınır Algoritması 51312.8 İTP Problemlerinin Çözümüne Yönelik Dal ve Kesim Yaklaşımı 51912.9 Kısıt Programlamanın Dâhil Edilmesi 52512.10 Sonuçlar 531Seçilmiş Kaynaklar 532İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 533Problemler 534Örnek Olay 12.1 Kapasite Sorunları 543İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 545

Örnek Olay 12.2 Eserlerin Atanması 545Örnek Olay 12.3 Mutfak Takımlarının Stoklanması 545Örnek Olay 12.4 Okullara Öğrencilerin Atanması, Yeniden İnceleme 546

iÇinDeKiler Xv

Bölüm 13

doğrusal olmayan Programlama 54713.1 Örnek Uygulamalar 54813.2 Doğrusal Olmayan Programlama Problemlerinin Grafik Gösterimi 55213.3 Doğrusal Olmayan Programlama Problemlerinin Türleri 55613.4 Tek Değişkenli Kısıtsız Optimizasyon 56213.5 Çok Değişkenli Kısıtsız Optimizasyon 56713.6 Kısıtlı Optimizasyonlar İçin Karush-Khun-Tucker (KKT) Şartları 57313.7 İkinci Dereceden Programlama 57713.8 Ayrılabilir Programlama 58313.9 Konveks Programlama 59013.10 Konveks Olmayan Programlama (Elektronik Tablolar ile) 59813.11 Sonuçlar 602Seçilmiş Kaynaklar 603İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 603Problemler 604Örnek Olay 13.1 Savvy Hisse Senedi Seçimi 615İnternet Sayfamıza Eklenmiş Örnek Olaylar İçin Ön Bilgi 616

Örnek Olay 13.2 Uluslararası Yatırımlar 616Örnek Olay 13.3 Yeniden Düzenlenmiş Mısır Gevreği Reklamı 616

Bölüm 14

Metasezgisel Yöntem 61714.1 Metasezgisel Yöntemlerin Yapısı 61814.2 Tabu Araştırması 62514.3 Tavlama Benzetimi 63614.4 Genetik Algoritmalar 64514.5 Sonuçlar 655Seçilmiş Kaynaklar 656İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 656Problemler 657

Bölüm 15

oyun teorisi 66115.1 İki-Kişili, Sıfır-Toplamlı Oyunların Formülasyonu 66115.2 Basit Oyunların Çözümü- Prototip Örnek 66315.3 Karma Stratejili Oyunlar 66815.4 Grafiksel Çözüm Prosedürü 67015.5 Doğrusal Programlama İle Çözüm 67215.6 Uzantılar 67615.7 Sonuçlar 677Seçilmiş Kaynaklar 677İnternet Sitemizde Bu Bölüme Ait Öğrenme Yardımcıları 677Problemler 678

Xvı İçİndekİler

ekler

1. Kitabın Ders Materyalleri Hakkında Dokümantasyon 6822. Konvekslik 6843. Klasik Optimizasyon Metotları 6894. Matris ve Matris İşlemleri 6925. Normal Dağılım Tablosu 697

SeÇilMiş ProBleMlerin KıSMi CevaPları 699

dizinler

Yazar dizini 707

Konu dizini 712

Sözlükçe 725

Xvıı

internet SiteSindeKi YardıMCı KaYnaKlar www.mhhe.com/hillier

örneK olaYlar

Örnek Olay 3.2 Kafeterya Maliyetlerini Azaltma Örnek Olay 3.3 Çağrı Merkezi Görevlendirme Örnek Olay 3.4 Kahvaltı Tahılının Promosyonu Örnek Olay 4.2 Yeni Sınırlar Örnek Olay 4.3 Öğrencileri Okullara Atamak Örnek Olay 7.2 Çiftlik Yönetimi Örnek Olay 7.3 Öğrencileri Okullara Atama, Tekrar Ele Alma Örnek Olay 7.4 Teknik Olmayan Bir Andaçın Yazılması Örnek Olay 9.2 Texago Örnek Olay Çalışmasının Devamı Örnek Olay 9.3 Proje Avantajları Örnek Olay 10.2 Müttefiklere Yardım Örnek Olay 10.3 Başarıya Giden Adımlar Örnek Olay 12.2 Eserlerin Atanması Örnek Olay 12.3 Mutfak Takımlarının Stoklanması Örnek Olay 12.4 Okullara Öğrencilerin Atanması, Yeniden İnceleme Örnek Olay 13.2 Uluslararası Yatırımlar Örnek Olay 13.3 Yeniden Düzenlenmiş Mısır Gevreği Reklamı

3. Bölüm için Yardımcı Kaynak 1

lınGo Modelleme dili

3. Bölüm için Yardımcı Kaynak 2

lınGo Hakkında

8. Bölüm için Yardımcı Kaynak

doğrusal Hedef Programlama ve Çözüm Prosedürü ProblemlerProblemler Örnek Olay 8S.1 Küba İçin Bir Tedavi Örnek Olay 8S.2 Havalimanı Güvenliği

Bölüm 9 için Yardımcı Kaynak

Bir Çok ulaştırma Problemiyle Bir örnek olay

Xvııı

ö n S ö z

Jerry Lieberman ile birlikte 50 yıl önce bu kitabın ilk baskısı üzerinde çalışmaya baş-ladığımızda, amacımız zamanın ortaya çıkmakta olan yöneylem araştırması alanında

eğitimin gelecekteki yönünü oluşturmaya yardımcı olacak çığır açan bir ders kitabı ge-liştirmekti. Yayını takiben, bu özel amacın ne kadar iyi karşılandığı belli değildi, ancak açık olan şey, kitaba olan talebin ikimizin de beklediğinden çok daha büyük olmasıydı. Hiçbirimiz, bu dünya çapındaki yoğun talebin bu kadar uzun bir süre boyunca böyle yük-sek bir seviyede devam edeceğini hayal edemezdik.

İlk dokuz basımımıza olan coşkun ilgi çok memnuniyet vericidir. Alanın önde gelen profesyonel toplumu, Uluslararası Yöneylem Araştırması ve Yönetim Bilimleri Enstitüsü (INFORMS)’nün, 6. Baskıyı 1995 INFORMS Lanchester Prize onur mansiyonu ödülüne layık görmesi özel bir zevkti (Yöneylem Araştırması alanında herhangi bir türde yılın en seçkin İngilizce yayını için layık görülen ödül).

Daha sonra, sekizinci baskının yayınlanmasının hemen ardından, bu kitap için aşa-ğıdaki atıfla birlikte prestijli 2004 INFORMS Expository Writing Ödülü’nün sahibi ol-mak özellikle sevindirici oldu:

37 yılı aşkın bir süredir, bu kitabın art arda çıkan baskıları, bu kitabın ardışık basımları, yarım milyondan fazla öğrenciyi alanla tanıştırdı, akademik faaliyet ve profesyonel uygulamalar için alana bir çok insan çekti. Alandaki pek çok lider ve mevcut eğitmenlerin çoğu, alanı ilk kez bu kitabın bir baskısı ile öğrendi. Ulusla-rarası öğrenci basımlarının yaygın kullanımı ve 15 farklı dildeki çeviriler, alanın dünya çapında yayılmasına katkıda bulundu. Kitap 37 yıl sonra bile en önde olma-ya devam etmektedir. Sekizinci baskı yeni çıkmış olmasına rağmen yedinci baskı, türünün kitapları arasında pazarın yüzde 46’sına sahipti ve mühendislik alanındaki tüm McGraw-Hill yayınları arasında uluslararası satışlarda ikinci sırada yer aldı.

Bu başarıya iki şey neden olmaktadır. Birincisi, mükemmel motivasyon, açık ve sezgisel açıklamalar, profesyonel uygulamaların iyi örnekleri, mater-yallerin mükemmel organizasyonu, oldukça kullanışlı destekleyici yazılımlar ve uygun fakat aşırı olmayan matematikten dolayı basımlar, öğrencilerin bakış açısından dikkat çekiciydi. İkincisi, en yeni, en gelişmiş materyalleri tekrar tekrar net ve yalın bir dil ile sunduğundan basımlar eğitmenlerin bakış açı-larından da cazip hâle geldi. Mesela, sekizinci baskıda meta-sezgisel üzerine harika bir bölüm oluşturuldu.50 yıl önce kitap üzerinde çalışmaya başladığımızda, Jerry zaten alanın önde gelen

bir üyesi, başarılı bir ders kitabı yazarı ve Stanford Üniversitesi’nde tanınmış bir yö-neylem araştırması programının başkanıydı. Ben ise kariyerine yeni başlayan genç bir yardımcı doçenttim. Bir usta ile çalışmak ve bu ustadan öğrenmek benim için harika bir fırsattı. Bana bu fırsatı verdiği için Jerry’ye sonsuza dek minnettar olacağım. Ne yazık ki, Jerry artık bizimle değil. 14 yıl önce ölümüne yol açan hastalığı sırasında, meşaleyi alıp Jerry’yi onurlandıracak bir standardı koruyarak, bu kitabın sonraki baskılarına kendimi

ön söz XıX

adamaya kesin olarak karar verdim. Bu nedenle, ön görülebilir bir sürede kitabı yazmak üzere tam zamanlı olarak çalışmak için Stanford’daki fakülte görevimden erken emek-li oldum. Bu, her yeni baskının hazırlanmasında normal süreden çok daha fazla zaman harcamama olanak sağladı. Bu durum ayrıca bu baskıyı tamamiyle güncelleştirmek için yeni trendleri ve gelişmeleri yakından takip etmemi de sağladı. Bu takip, bundan sonra özetlenen bu yeni baskıya eklenen temel konuların seçimini sağladı.

Bu BaSKıda Yeniler

• Eğitim için Analytic Solver Platform (Analitik Çözücü Platformu). Bu baskı, bazı yöneylem araştırması (YA) modellerini formüle etmek ve çözmek için Excel ve onun Solver (Çözücü) (Frontline Systems, Inc.) ürününü kullanma seçeneğini sağlamaya devam etmektedir. Frontline Systems ayrıca bazı gelişmiş Excel tabanlı yazılım paketleri geliştirdi. Kısa süre önce piyasaya sürülen bir paket olan Analy-tic Solver Platform, muazzam çok yönlülüğü nedeniyle özellikle heyecan vericidir. Doğrusal programlama, tam sayılı programlama, doğrusal olmayan programlama, karar analizi, simülasyon ve tahmin dâhil olmak üzere bu kitapta dikkate alınan bölümlerin çoğunda ele alınan YA modellerinin çeşitleriyle ilgilenmede güçlü bir olanak sağlar. Bu alanların hepsiyle ilgilenmek için Excel eklentilerinin bir koleksi-yonunu kullanmaktan ziyade (önceki basımda olduğu gibi) Analytic Solver Platfor-mu, elektronik tablolardaki birçok YA modelini formüle etmek ve çözmek için hep-sinin bir arada bulunduğu bir paket sunar. Bu paketin öğrenci versiyonunu -Analytic Solver Platform for Education (ASPE)- bu yeni baskıya entegre etmekten mutluluk duyuyoruz. ASPE için öğrencilere 140 günlük ücretsiz bir lisans sağlamak üzere Frontline Systems ile özel bir anlaşma yapılmıştır.

Diğer yandan, elektronik tablo kullanmak istemeyenleri de dikkate alarak ASPE’yi, süreklilik kaybı yaratmaksızın kolayca atlanabilecek bir şekilde entegre ettik. Bu baskı-da, (daha sonra açıklanacağı gibi) bir dizi cazip yazılım seçenekleri sunulmaya devam edilmektedir. Ayrıca, elektronik tablo modellemeye nispeten daha kısa bir giriş de sadece Excel’in standart Solver (Çözücü) ürünü kullanılarak elde edilebilir. Ancak, birçok eğit-menin ve öğrencinin ASPE’nin büyük gücü ve çok yönlülüğünden memnun kalacağına inanmaktayız.• Güçlü Optimizasyona İlişkin Yeni Bir Kısım. OR modelleri, tipik olarak, gelecekte-

ki bazı eylem yollarının seçilmesine yardımcı olacak şekilde formüle edilir, bu neden-le model parametrelerinin değerlerinin gelecekteki koşulların tahminine dayalı olması gerekir. Bu, bazen, modelden elde edilen optimal çözüm uygulandığında, parametre değerlerinin gerçekte ne olacağına ilişkin önemli miktarda belirsizlik ortaya çıkarır. Kısıtları ihlal etmek için çok küçük de olsa hiç bir serbestliğin olmadığı problemler için, güçlü optimizasyon olarak adlandırılan görece yeni bir teknik, parametre değerle-rinin tahmini değerlerden makul miktarda sapmalarından bağımsız olarak olurluluğu ve yaklaşık optimalliği neredeyse garanti eden bir çözüm elde etmek için bir yol sunar. Yeni Kısım 7.4, doğrusal programlama problemleriyle ilgilenirken güçlü optimizas-yon yaklaşımını tanıtmaktadır.

• Şans Kısıtlarına İlişkin Yeni Bir Kısım. Yeni eklenen Kısım 7.5, ciddi komplikas-yonlara yol açmadan bazı kısıtları çok az ihlal etmek için bazı serbestliklerin olduğu örnek olaylara dönerek Kısım 7.4’teki tartışmaya devam etmektedir. Bu, şans kısıtları-

ön söz XX

nı kullanma seçeneğine yol açar; burada her bir şans kısıtı, sadece, orijinal kısıtın kar-şılanacağı çok yüksek bir olasılık olmasına gerek duyarak orijinal bir kısıtı değiştirir. Orijinal problem doğrusal bir programlama problemi olduğunda, bu şans kısıtlarının her biri hâlâ bir doğrusal programlama kısıtı olan deterministik bir eş değere dönüştü-rülebilir. Kısım 7.5, bu önemli fikrin nasıl uygulandığını açıklamaktadır.

• Geriye Dönüşlü Stokastik Programlamaya İlişkin Yeni Bir Kısım. Stokastik prog-ramlama, parametre değerlerinin ne olacağı konusunda bazı belirsizliklerin olduğu bir doğrusal programlama modelini (veya başka bir model türünü) yeniden formüle etmenin diğer bir yolunu sağlar. Bu yaklaşım, kararların iki (veya daha fazla) aşamada verileceği problemler için özellikle değerlidir, çünkü 2. aşamadaki kararlar, bazı para-metre değerlerinin tahminindeki hatalar nedeniyle yanlış olarak verilen 1. aşamadaki bir kararı telafi etmeye yardımcı olabilir. Yeni eklenen Kısım 7.6, geriye dönüşlü sto-kastik programlamayı bu tür sorunlarla başa çıkmak üzere tanımlamaktadır.

• Bu Yeni Kısımları İçeren Belirsizlik Altında Doğrusal Programlamaya İlişkin Yeni Bir Kısım. Doğrusal programlamanın temel varsayımlarından biri (diğer birçok YA modelinde olduğu gibi), bir doğrusal programlama modelinin her parametresine atanan değerin bilinen bir sabit olduğunu varsaydığını söyleyen belirlilik varsayımı-dır. Bu uygun bir varsayımdır, ancak nadiren tam olarak karşılanır. Bir giriş YA der-sinde ele alınacak en önemli kavramlardan biri, (1) bir problemin modelini formüle ederken genellikle basitleştirici varsayımlar yapmak için gerekli olmasına rağmen, (2) bu basitleştirici varsayımların etkisini ortaya koymak için modelin çözülmesinden sonra çok önemlidir.

Bu kavram, belirsizlik altında doğrusal programlama ile uğraşmak için geliştiril-miş olan tüm metodolojilerden dolayı, doğrusal programlama kapsamında çok kolay bir şekilde aksettirilebilir. Bu tip bir anahtar teknik, duyarlılık analizidir, ancak diğer bazı nispeten basit teknikler, özellikle yukarıda tarif edilen üç yeni kısımda sunulanlar da dâhil olmak üzere, iyi geliştirilmiştir. Bu nedenle, eski Bölüm 6 (Dualite Teorisi ve Duyarlılık Analizi) şimdi iki yeni bölüme ayrılmıştır: Bölüm 6 (Dualite Teorisi) ve Bölüm 7 (Belirsizlik Altında Doğrusal Programlama). Yeni Bölüm 7, eski Bölüm 6’da duyarlılık analizi üzerine üç kısım içermektedir fakat ayrıca yukarıda tarif edilen üç yeni bölümü de ekler.

• Yöneylem Araştırması ile Birlikte Analitiklerin Yükselişine İlişkin Yeni Bir Kı-sım. Son birkaç yıldır yöneylem araştırmaları alanında gerçekleşen özellikle dramatik bir gelişme, iş dünyasında analitik (ya da iş analitiği) olarak isimlendirilen bir şey ve analitiği yönetimsel karar verme sürecine dâhil etmenin önemi hakkında büyük bir uyarı olmuştur. Anlaşıldığı gibi analitik disiplin, vurgularda bazı farklılıklar olsa da yöneylem araştırması disiplini ile yakından ilişkilidir. YA temel olarak ileri düzey analitiklere odaklanmış olarak düşünülebilirken, analitik uzmanları çalışmanın daha az gelişmiş yönüyle daha fazla ilgilenebilirler. Bazı akımlar gelip geçer, ama bu önü-müzdeki yıllarda YA yönünde kalıcı bir değişim gibi görünüyor. Gerçekte, en sonunda bu bütünleşik disiplin için ortak isim olarak yöneylem araştırması ile yer değiştiren analitikler bile karşılaşabiliriz. İki disiplin arasındaki bu yakın ve büyüyen bağdan dolayı, bu ilişkiyi tanımlamak ve giriş YA dersinde bir perspektife oturtmak önemli hâle gelmiştir. Bu, yeni eklenen Kısım 1.3’te yapılmıştır.

• Birçok Yeni veya Revize Edilmiş Problem. Yeni konuları ve kısa uygulama hikâyelerini desteklemek için önemli sayıda yeni problem eklendi. Ayrıca, dokuzun-

ön söz XXı

cu basımdaki problemlerin çoğu revize edildi. Bu nedenle, önceki sınıflarda atan-mış problemleri atamak istemeyen bir eğitmenin bunlardan önemli sayıda seçeceği vardır.

• Kitabın Boyutunu Azaltmak İçin Yeniden Yapılanma. Bu kitabın ilk baskısı ile talihsiz bir eğilim, her yeni baskının bir öncekinden önemli ölçüde daha büyük olma-sıydı. Bu, yedinci baskının bir giriş araştırma ders kitabı için arzu edilenden oldukça büyük hâle gelene kadar devam etti. Bu nedenle, sekizinci baskının boyutunu önemli ölçüde azaltmak için çok çalıştım ve daha sonra dokuzuncu baskının boyutunu biraz daha azalttım. Ayrıca sonraki baskılarda herhangi bir büyümeden kaçınma hedefini benimsedim. Gerçekten de bu baskı dokuzuncu baskıdan 35 sayfa daha kısadır. Bu çe-şitli yollarla başarılmıştır. Bunlardan biri çok fazla yeni malzeme eklememeye dikkat etmekti. Bir diğeri, duyarlılık analizi ile bağlantılı parametrik doğrusal programlama-nın sunumu (Zaten, Kısım 8.2’de daha sonra ele alınmıştır) ve diğer yollarla çok daha kolay çözülebilen karmaşık bir dinamik programlama örneği (üç durum değişkenli Wyndor problemi) dâhil olmak üzere belirli düşük öncelikli materyallerin silinmesiy-di. Sonuncusu ve en önemlisi, kullanılan iki küçük parçayı (Markov zincirlerindeki bölüm ve Markov karar süreçlerindeki son iki temel kısım), kitabın web sitesindeki eklere kaydırarak 50 sayfalık tasarruf edildi. Markov zincirleri yöneylem araştırması aracı olarak ödünç alınan stokastik süreçlerin ve olasılık teorisinin merkezi bir konu-sudur ve bu nedenle bu bölüm eklerde referans olarak daha iyi uymaktadır.

• Güncel Durumu Yansıtmak Üzere Güncelleme. Kitabı tamamen güncel tutmak için özel bir çaba sarf edilmiştir. Buna, bir giriş araştırma dersinde ele alınmasını şimdi garanti eden göreli olarak yeni gelişmelerin (yukarıda bahsedilen dört yeni kısım) ek-lenmesi ve dokuzuncu basımdaki tüm malzemelerin güncel hâle getirilmesinden emin olunması da dâhildir. Ayrıca, her bölüm için kısa uygulama hikâyelerinin ve seçilmiş kaynakların dikkatlice güncellenmesi de dâhildir.

KitaBın özel diğer özelliKleri

• Gerçek Uygulamalara Bir Vurgu. Yöneylem araştırması alanı, dünya çapında sayısız şirket ve organizasyonun başarısı üzerinde dramatik bir etkiye sahip olmaya devam etmektedir. Bu nedenle, bu kitabın amaçlarından biri, bu hikâyeyi açık bir şekilde an-latmak ve böylece öğrencileri, çalışmakta oldukları malzemenin konuyla olan büyük ilgisi hakkında heyecanlandırmaktır. Bu hedef dört yolla gerçekleştirilmeye çalışıl-maktadır. Bunlardan birincisi, kitabın bu bölümünde incelenen teknikler kullanılarak gerçek bir yöneylem araştırması uygulamasının bir şirketin ya da kuruluşun üzerinde nasıl güçlü bir etki yarattığını bir kaç paragrafta tarif eden, kitap boyunca dağılmış birçok kısa uygulama hikâyesinin dâhil edilmesidir. Her uygulama hikâyesi için, ilgili bölümün problemler kısmına öğrencinin uygulamayı tanımlayan makalenin tamamını okumasını ve ardından bazı soruları yanıtlamasını gerektiren bir problem de dâhil edi-lir. İkincisi, gerçek uygulamalar da kullanımını göstermek için bazı YA tekniğinin su-numunun bir parçası olarak kısaca açıklanmıştır (özellikle Bölüm 2 ve 12’de). Üçüncü olarak, gerçek uygulamalardan sonra tasarlanmış birçok örnek olay bölümlerin sonun-da ve kitabın web sitesinde yer almaktadır. Dördüncüsü, YA uygulamalarıyla ödül ka-zanan birçok seçilmiş referans, bazı bölümlerin sonunda verilmiştir. Bir kez daha, bu bölümlerin sonunda, bu uygulamaları tanımlayan makalelerin bir veya daha fazlasının

ön söz XXıı

okunmasını gerektiren problemler yer almaktadır. Bir sonraki kısımda öğrencilerin bu makalelere hızlıca nasıl erişebileceklerini tarif eder.

• Dramatik YA Uygulamalarını Tanımlayan Birçok Makaleye Olan Bağlantılar., kısa uygulama hikâyelerinin hepsinde açıklananlar da dâhil olmak üzere, ödül kazanan YA uygulamalarını tanımlayan yaklaşık 100 makaleye bu kitabın internet sitesinde bir link sağlamak üzere, alanımızın önde gelen profesyonel toplumu olan Institue for Ope-rations Research ve the Management Sciences (INFORMS) ile ortaklıktan heyecan duyuyoruz. (INFORMS dergileri, toplantılar, iş bankası, burslar, ödüller ve öğretim materyalleri ile ilgili bilgiler www.informs.org adresinde yer almaktadır.) Bu maka-leler ve ilgili bölüm sonu problemleri, eğitmenlere derslerde kapsanan malzemenin ilgisini dramatik olarak gösteren gerçek uygulamalara öğrencilerini yöneltme seçeneği sunar. Gerçek uygulamaları tartışmak için önemli bir ders süresini ayırmak bile müm-kün olabilir.

• İnternet Sitesinde Tamamlayıcı Bölümlerin ve Kısımların Zenginliği. Bu kitaptaki yaklaşık 1.000 sayfaya ek olarak, bu kitabın internet sitesinde (içerik tablosunda belir-tildiği gibi) birkaç yüz sayfa tamamlayıcı materyal de bulunmaktadır. Bu, dokuz tam bölüm ve önemli sayıda ilave örnek olaylar kadar önemli sayıda kitaptaki bölümler için tamamlayıcılar da dâhildir. Tamamlayıcı bölümlerin hepsi problemler ve seçilmiş kaynaklar içerir. Bölümler için tamamlayıcıların çoğunun da problemleri vardır. Gü-nümüzde, öğrenciler elektronik olarak materyallere erişimde hiçbir şey düşünmedik-lerinde, eğitmenler bu tamamlayıcı materyallerden bazılarını derslerine dâhil etmekte özgür olmalıdırlar.

• Birçok Ek Örnek Var. Kitabın internet sitesinde özellikle önemli bir öğrenme yardı-mı, kitaptaki hemen hemen her bölümü için Çözülmüş Örnekler (Solved Examples) kümesidir. Çoğu öğrencinin kitaptaki örnekleri tam olarak yeterli bulacağına, ancak diğerlerinin ek örnekler üzerinden gitme ihtiyacı hissedeceğine inanıyoruz. İnternet sitesinde yer alan bu çözülmüş örnekler sonraki kategorideki öğrencilerin ihtiyaç duy-dukları yardımı sunacaktır, ancak çoğu öğrencinin ek bir örneğini görmeye ihtiyaç duymadığı birçok durumda kitaptaki materyal akışını kesintiye uğratmadan. Birçok öğrenci ayrıca bir sınava hazırlanırken bu ilave örnekleri yararlı da bulabilir. Eğitmen-lere, bu önemli öğrenim yardımını öğrencilerine göstermelerini öneririz.

• Vurgulanacak Şeyler için Büyük Esneklik. Eğitmenlerin bir giriş YA araştırma der-sinde vurgulamak istedikleri şeyler konusunda büyük bir değişkenlik olduğunu tespit ettik. Yöneylem araştırmasının algoritmalarını ve matematiği vurgulamak isteyebilirler. Diğerleri, bu modelleri çözmek için gereken algoritmaların ayrıntılarına çok az ilgiyle model formülasyonuna vurgu yapacaklardır. Diğerleri, uygulamalara ve yönetimsel ka-rar almada YA’nın rolüne vurgu yaparak daha da uygulamalı bir kurs istemektedir. Bazı eğitmenler YA’nın deterministik modellerine odaklanırken, diğerleri stokastik modellere vurgu yapacaklardır. Ayrıca, eğitmenlerin öğrencilerin kullanmasını istedikleri yazılım türünde de (eğer varsa) büyük farklılıklar vardır. Bunların hepsi kitabın neden göreli olarak büyük bir kitap olduğunu açıklamaya yardımcı olur. Bu eğitmenlerin tümünün ihtiyaçlarını karşılamak için yeterli materyal sağladığımızı düşünüyoruz. Ayrıca kitap, süreklilik kaybı olmaksızın istenilen malzemeyi seçmek ve toplamak için nispeten kolay olacak bir şekilde düzenlenmiştir. Hatta aşağıdaki yazılım seçeneklerine ilişkin kısım-da açıklandığı gibi eğitmenlerin öğrencilerinin kullanmasını istedikleri yazılım türünde (eğer varsa) büyük esneklik sağlamak bile mümkündür.

ön söz XXııı

• Metnin Özelleştirilebilir Versiyonu Ayrıca Mevcuttur. Kitap, vurgulanan şeye ilişkin büyük bir esneklik sağladığından, bir eğitmen, kitabın kapsayacağı belirli bölümleri kolaylıkla ayırıp seçebilir. Kitabın yaklaşık 1.000 sayfasının tamamını kapsamak yerine, belki de metnin yalnızca çok daha küçük bir kısmını kullanmak istersiniz. Neyse ki Mc-Graw-Hill, kitabın ihtiyaçlarınızı karşılayacak şekilde özel-leştirilen oldukça küçük ve daha ucuz bir versiyonunu kullanmak için bir seçenek sunuyor. McGraw-Hill Create™ ile sadece kapsamak istediğiniz bölümleri dâhil edebilirsiniz. Ayrıca, bölümleri kolayca yeniden düzenleyebilir, içerikteki diğer kaynaklarından gelen materyalleri birleştirebilir ve ders müfredatınız veya ders not-larınız gibi yazdığınız içeriği hızlıca yükleyebilirsiniz. İstenirse, diğer çeşitli önde gelen McGraw-Hill ders kitaplarındaki faydalı tamamlayıcı materyal araştırmak için Create’i kullanabilirsiniz. Örneğin, elektronik tablo modelleme ve uygulama-larını vurgulamak isterseniz, Hillier-Hillier’in ders kitabı olan, Introduction to Ma-nagement Science: A Modeling and Case Studies Approach with Spreadsheets’ndan bazı bölümlerin dâhil edilmesini öneririz. Kitabınızı, öğretim stilinize uyacak şe-kilde düzenleyin. Create, kapak seçerek adınızı, okulunuzu ve kurs bilgilerinizi ekleyerek kitabınızın görünümünü kişiselleştirmenize bile olanak sağlar. Create kitabını sipariş edin ve 3-5 iş günü içinde ücretsiz bir yazılı inceleme kopyası veya dakikalar içinde e-posta yoluyla ücretsiz bir elektronik inceleme kopyası (eComp) alırsınız. www.mcgrawhillcreate.com adresine gidebilir ve McGraw-Hill Create’in öğrencilerinize öğretme şeklinizi nasıl güçlendirdiğini deneyimlemek için kayıt olabilirsiniz.

ÇoK SaYıda YazılıM SeÇeneği

Aşağıda özetlenen şekilde www.mhhe.com/hillier adresindeki internet sitesinde çok sayı-da yazılım seçeneği sunulmaktadır:

• Excel elektronik sayfaları: kitaptaki tüm ilgili örnekler için Excel dosyalarındaki son teknoloji elektronik tablo formülleri. Standart Excel Çözücü bu örneklerin çoğunu çözebilir.

• Daha önce açıklandığı gibi Excel ortamında çok çeşitli YA modellerini formüle etmek ve çözmek için güçlü Analitik Çözüm Platformu (ASPE).

• Temel modelleri çözmek için bir dizi Excel şablonu.• LINDO’nun (geleneksel bir optimizasyon aracı) ve LINGO’nun (popüler bir cebirsel

modelleme dili) öğrenci sürümleri, kitaptaki tüm ilgili örneklerin formülasyonları ve çözümleri.

• MPL Tutorial ve MPL formülasyonları ile birlikte MPL’nin (önde gelen bir cebirsel modelleme dili) öğrenci sürümleri ve kitaptaki tüm ilgili örnekler için çözümler.

• Doğrusal programlama, tam sayı programlama, konveks programlama, genel optimi-zasyon vb. için çeşitli elit MPL çözücülerin öğrenci versiyonları.

• Kuyruk Simülatörü (kuyruk sistemleri benzetimi için).• Çalışır hâldeki çeşitli algoritmaları göstermek için YA Eğitmeni.• Etkileşimli Yöneylem Araştırması (IOR) Platformdan bağımsız olmak için Java 2’de

etkileşimli olarak algoritmaların etkin bir şekilde öğrenilmesi ve uygulanması için eğitim.

ön söz XXıv

Çok sayıda öğrenci, OR Tutor ve IOR Tutorial’ı yöneylem araştırması algoritmala-rını öğrenmede çok yardımcı buldu. Yapılan araştırmalar, YA modellerinin otomatik ola-rak çözülmesinin bir sonraki aşamasına geçilirken, eğiticilerin öğrencilerin kullanımları için aşağıdaki seçenekleri neredeyse eşit şekilde tercih etmekte olduklarını göstermiştir: (1) Excel’in Çözücüsü (ve şimdi ASPE) dâhil olmak üzere Excel tabloları, (2) uygun geleneksel yazılım (LINDO ve LINGO) ve (3) son teknoloji YA yazılımı (MPL ve elit çözücüleri). Bu üç seçeneğin de temel kullanımını mümkün kılmak için kitapta yeterince tanıtımı sağlamanın yanı sıra kitabın internet sitesinde her seçenek için yeterli destekle-yici malzeme sağlayarak son birkaç baskının felsefesini de korudum.

ASPE’nin gücü ve çok yönlülüğü nedeniyle, son sürümlerle birlikte bir dizi Excel tabanlı yazılım paketi (Crystal Ball, Eğitim için Premium Çözücü, TreePlan, SensIt, Risk-Sim ve Çözücü Tablosu) bu baskıya dâhil edilmemiştir. ASPE tek başına tüm bu önceki paketlerin yeteneklerini taşımakta veya bunları aşamaktadır.

ek Çevrimiçi Kaynaklar

• Her kitap bölümü için bir sözlük.• Öğrencilerin büyük veri kümeleri girmek yerine analize odaklanmalarını sağlamak

için çeşitli örnek olaylar için veri dosyaları.• Öğrencilerin çalışmalarını göstermelerini gerektiren orta derecede zor sorular içeren

bir test bankası eğitmenlere verilmektedir. Bu test bankasındaki soruların çoğu, daha önce yazarların test soruları olarak başarılı bir şekilde kullanılmıştır. Bu yeni baskının test bankası, 9. baskı için büyük ölçüde genişletildi, şimdi birçok yeni test soruları eğitmenler için mevcut.

• Eğitmenler için bir çözüm kılavuzu ve görüntü dosyaları.

Yeni GÜÇlÜ ÇevriMiÇi KaYnaKlar

CourseSmart Bu Metnin Bir e-Kitap versiyonu Sağlar

Bu metin www.CourseSmart.com adresinde e-Kitap olarak mevcuttur. CourseSmart’ta, bir basılı kitapçık maliyetinden önemli tasarruflar elde etmenin avantajlarını kullanabilir, çevreye olan etkilerini azaltabilir ve öğrenim için güçlü internet araçlarına erişebilirsiniz. CourseSmart e-Kitapları çevrimiçi olarak görüntülenebilir veya bir bilgisayara indirile-bilir. E-Kitaplar okuyucuların tam metin araması yapmasına, vurgulama ve not ekleme-lerine ve notları başkalarıyla paylaşmasına izin verir. Course-Smart, her yerde mevcut en geniş e-Kitap seçimine sahiptir. Daha fazla bilgi edinmek ve örnek bir bölüm denemek için www.CourseSmart.com adresini ziyaret edin.

McGraw-Hill Connect®

Bu baskının çevrimiçi kaynakları, öğrencilerin derslerinde daha iyi performans gösterme-lerine ve önemli kavramları yönetmelerine yardımcı olabilecek internet tabanlı bir ödev ve değerlendirme platformu olan McGraw-Hill Connect’i içermektedir. Connect ile eğitmen-ler, ödevleri, sınavları ve testleri çevrimiçi ortamda kolayca teslim edebilirler. Öğrenciler kendi hızlarında ve kendi planlamalarıyla önemli beceriler geliştirebilirler. McGraw-Hill Temsilcinizden daha ayrıntılı bilgi alın ve www.mcgrawhillconnect.com/engineering adre-sinden kontrol edin.

ön söz XXv

McGraw-Hill learnSmart®

McGraw-Hill LearnSmart®, öğrencilerin daha hızlı öğrenmelerine, daha verimli çalışa-bilmelerine ve daha fazla başarı için daha fazla bilgi edinmelerine yardımcı olmak için tasarlanmış adaptifı bir öğrenme sistemidir. Bir dizi adaptif soruyla, LearnSmart, öğrenci-nin anlamadığı ve kişiselleştirilmiş bir çalışma planını başarı ile eşleştirmediği kavramları belirler. Ayrıca, eğitmenlerin öğrencilerin neyi başardıklarını tam olarak görmelerini sağlar ve notlandırılmış ödevler için yerleşik bir değerlendirme aracı sunar. Daha fazla bilgi için McGraw-Hill Temsilcinize danışın ve bir gösteri için www.mhlearnsmart.com adresini zi-yaret edin.

McGraw-Hill SmartBook™

Akıllı ve adaptif LearnSmart motoruyla güçlendirilen SmartBook, bugün mevcut ilk ve tek sürekli adaptif okuma deneyimidir. SmartBook öğrencilerin neyi anlamadıklarını ayırt edip, en çok unutabilecekleri kavramlara odaklanarak, her bir öğrencinin içeriğini kişiselleştirir. Okuma artık pasif ve doğrusal bir deneyim değil, öğrencilerin daha iyi hazırlanmış, önemli kavramları yönetme ve muhafaza etme olasılıklarının daha yüksek olduğu, ilgi çekici ve dinamik bir deneyimdir. SmartBook, öğrencilerin öğrenmesi gereken belirli konuları ve öğ-renme hedeflerini tanımlayan güçlü raporları içerir. Bu değerli raporlar ayrıca, eğitmenlerin öğrencilerin ders kitabı içeriğiyle nasıl ilerlediklerine ve sınıf eğilimlerini tanımlamaya, değerli sınıf zamanlarına odaklanmaya, öğrencilere kişisel geri bildirimler sağlamaya ve değerlendirmeyi düzenlemeye yardımcı olmaları konusunda da bilgilendirir. SmartBook nasıl çalışır? Her SmartBook dört bileşen içerir: Ön izleme, Okuma, Uygulama ve Tekrar-lama. Her bir bölümün ilk ön izlemesi ve temel öğrenme hedefleriyle başlayarak, öğrenci-ler materyali okurlar ve sürekli adaptif tanılama sorularının yanıtlarına dayanarak en çok uygulamaya ihtiyaç duydukları konulara yönlendirilirler. Okuma ve uygulama, SmartBook öğrencilerin konudaki ustalığını sağlamak için unutmaları muhtemel olan önemli materyal-leri tekrar etmeye yönlendirene kadar devam eder.

KitaBın KullanıMı

Tüm revizyon çabalarının genel dürtüsü, bugünün öğrencilerinin ihtiyaçlarını daha iyi karşılayabilmek için önceki sürümlerin güçlü yönlerine dayanmaktı. Bu revizyonlar, ki-tabı sahada çağdaş pratiği yansıtan modern bir derste kullanıma daha da uygun hâle ge-tirmektedir. Yazılım kullanımı, yöneylem araştırması uygulamasının ayrılmaz bir parçası olduğundan, kitapla birlikte sunulan yazılım seçeneklerinin zenginliği, öğrenci kullanı-mına yönelik tercih edilen yazılım türlerini seçmede eğitmene büyük bir esneklik sağlar. Kitaba eşlik eden tüm eğitim kaynakları, öğrenme deneyimini daha da geliştirmektedir. Bu nedenle, kitap ve internet sitesi, öğretim elemanının öğrencilerin sınıfta neler olup bittiğini destekleyen tek bir bağımsız ders kitabına sahip olmasını istedikleri bir derse uymalıdır.

McGraw-Hill editörlük ekibi ve ben revizyonun net etkisinin bu baskının daha da “öğrencinin kitabı” olmasını sağladığını düşünüyorum. -açık, ilginç ve iyi düzenlenmiş çok sayıda yararlı örnek ve görseller, iyi bir motivasyon ve perspektif, çok fazla notas-yon, terminoloji ve yoğun matematik olmadan, bulunması kolay önemli materyaller ve keyifli ev ödevi. Daha önceki baskıları kullanan çok sayıda eğitmenin bunun en iyi baskı olduğuna katılacağına inanıyoruz ve güveniyoruz.

ön söz XXvı

Bu kitabın kullanılacağı bir ders için ön koşullar nispeten ılımlıdır. Önceki baskılarda olduğu gibi matematik nispeten ilkokul düzeyinde tutulmuştur. Kısım 1-15’in (giriş, doğ-rusal programlama ve matematiksel programlama) çoğu, lise cebrinin ötesinde matematik gerektirmez. Kalkülüs sadece Bölüm 13 (Doğrusal Olmayan Programlama) ve bir örnekte Bölüm 11 (Dinamik Programlama)'da kullanılır. Matris notasyonu Bölüm 5 (Simplex Yön-temi Teorisi), Bölüm 6 (Dualite Teorisi), Bölüm 7 (Belirsizlik Altında Doğrusal Program-lama), Kısım 8.4 (İç Nokta Algoritması) ve Bölüm 13’te kullanılmıştır, ancak bunun için gerekli olan tek arka plan, Ek 4’te sunulmuştur. Bölüm 16-20 (olasılık modelleri) için, olası-lık teorisine bir giriş yapılmış varsayılır ve kalkülüs birkaç yerde kullanılır. Genel anlamda, bir öğrencinin temel bir kalkülüs dersi alarak başardığı matematik olgunluğu, Bölüm 16-20 boyunca ve önceki bölümlerde daha gelişmiş materyaller için yararlıdır.

Kitabın içeriği, büyük ölçüde, üst sınıf lisans düzeyinde ve birinci yıl lisansüstü öğ-rencilerine yöneliktir. Kitabın büyük esnekliğinden dolayı, malzemeyi bir derse sığdırma-nın birçok yolu vardır. Bölüm 1 ve 2, yöneylem araştırması konusuna bir giriş yapar. 3’ten 15’e kadar olan bölümler (doğrusal programlama ve matematiksel programlamada) esas olarak Bölüm 16-20'den bağımsız olarak ele alınabilir, vb. Dahası, Bölüm 3 ile 15 arasında-ki münferit bölümler, Bölüm 3 ve 4’te sunulan temel konuları kullanmaları haricinde nere-deyse bağımsızdırlar. Bölüm 6 ve 7 ve Kısım 8.2 aynı zamanda Bölüm 5’e bağlıdır. Kısım 8.1 ve 8.2, Bölüm 6 ve 7’nin bazı kısımlarını kullanır. Kısım 10.6, 9.1 ve 9.3’teki problem formülasyonlarına aşina olunduğunu varsayar. 8.3 ve 9.2, 10.7 için yararlıdır (ancak zorun-lu değildir). Konuların bazı birleşmeleri olmasına rağmen, Bölüm 16-20 dâhilinde, kapsa-mın önemli ölçüde esnekliği vardır.

Doğrusal programlama, matematiksel programlama ve bazı olasılık modellerini kap-sayan bir temel araştırma dersi, kitap içindeki materyallerden seçerek, bir yarı dönem (40 saat) veya sömestrde sunulabilir. Örneğin, alandaki bilgilerin çoğu, Bölüm 10-14 ile birlikte Bölüm 1, 2, 3, 4, 16, 17, 18 ve 20’den elde edilebilir. Daha kapsamlı bir temel araştırma dersi, birkaç bölüm (ör., Bölüm 8, 15 ve 19) hariç tutularak iki yarı dönemde (60 ila 80 saat) tamamlanabilir. 1’den 9’a kadar olan bölümler (ve belki de Bölüm 10’un bir kısmı), doğru-sal programlamada bir ders için mükemmel bir temel oluşturur. Kısım 10-15’teki materyal, diğer deterministik modellerde bir başka ders için konuları kapsar. Son olarak, Bölüm 16-20’ deki materyal, bir derste sunum için uygun olan olasılıklı (stokastik) yöneylem araştır-ması modellerini kapsamaktadır. Aslında, bu son üç ders (metnin tamamındaki materyal), bir yüksek lisans programının temelini oluşturan, yöneylem araştırması tekniklerinde temel bir yıllık dizi olarak görülebilir. Belirtilen her ders, Stanford Üniversitesi’nde lisans veya yüksek lisans düzeyinde sunulmuş ve bu metin temelde önerilen şekilde kullanılmıştır.

Kitabın internet sitesi bir düzeltme (errata) dâhil olmak üzere kitap hakkında güncel-lemeler sağlayacaktır. Bu siteye erişmek için www.mhhe.com/hillier adresini ziyaret edin.

teşeKKÜr

Revizyon süreci için tavsiye veren mükemmel bir yorumcu grubuna borçluyum. Bu grup şu kişilerden oluşuyor:

Linda Chattin, Arizona Eyalet ÜniversitesiAntoine Deza, McMaster ÜniversitesiJeff Kennington, Southern Methodist Üniversitesi

ön söz XXvıı

Adeel Khalid, Güney Politeknik Devlet ÜniversitesiJames Luedtke, Wisconsin Üniversitesi-MadisonLayek Abdel-Malek, New Jersey Teknoloji EnstitüsüJason Trobaugh, St. Louis’deki Washington ÜniversitesiYiliu Tu, Calgary ÜniversitesiLi Zhang, KaleXiang Zhou, Hong Kong Şehir Üniversitesi

Ayrıca, 9. baskıda geri bildirim sağlamak için e-posta mesajları gönderen eğitmenlere ve öğrencilere teşekkür ederim.

Bu baskı, büyük bir takım çalışmasıydı. Örnek olay yazarlarımız Karl Schmedders ve Molly Stephens (bölümümüzün mezunları), 7. baskı için 24 ayrıntılı örnek olay yazdı ve bu örnek olayların hepsi bu yeni baskıya eşlik etmeye devam ediyor. Bölümümüzün eski doktora öğrencileri olan Michael O’Sullivan, oğlum Mark Hillier’in 5. ve 6. baskılar için geliştirdiği yazılıma dayanarak 7. basım için OR Tutor’u geliştirdi. Mark (ilk baskının yapıldığı yıl doğdu, doktorasını Stanford’da kazandı ve şimdi Washington Üniversitesi’nde Kantitatif Yöntemlerde Doçent) hem elektronik tabloları hem de Excel dosyalarını (bir-çok Excel şablonu dâhil) ve dahası Queuing Simulator’ı sağladı. Ayrıca, ASPE’yi içeren anlatım materyali üzerinde de önemli yardımlarda bulunmuş ve Bölüm 21 ve 28’e büyük katkıda bulundu. Ayrıca, çözüm kılavuzunun 10. baskı sürümünü güncelledi. Bu çözüm kılavuzunun önceki sürümleri, 8. baskı için Che-Lin Su ve 9. baskı için Pelin Canbolat da dâhil olmak üzere bölümümüzden doktora öğrencileri tarafından örnek bir şekilde hazırlan-dı. Che-Lin ve Pelin, Mark’ın çözüm kılavuzundaki çalışmalarının yolunu güzelce ortaya koyan olağanüstü bir çalışma yaptı. Son olarak, ama kesinlikle en az değil, sevgili eşim Ann Hillier (yöneylem araştırmalarında ek dal yapan başka bir Stanford mezunu) bana neredey-se günlük olarak önemli bir yardım sağladı.

Yukarıdaki tüm bireyler takımın hayati üyeleriydi.Ayrıca, kitap için özel yazılım ve ilgili bilgileri sağlamak için dört kişiye ve şirketle-

rine karşı büyük bir şükran borcum var. Başka bir Stanford Doktora mezunu, William Sun (Accelet Corporation’ın yazılım şirketi CEO’su) ve ekibi, Mark Hillier’in daha önceki baskılarının çoğu ile başlayıp 7’nci baskı için IOR Öğreticisi olarak Java 2’de yeni bir uygulama yarattılar. Chicago Üniversitesi ve LINDO Sistemleri’nden Linus Schrage (ve 50 yıl önce benden bir tanıtım çalışmaları araştırma kursu alan), LINGO ve LINDO’yu kitabın internet sitesi için sağlamıştır. Ayrıca çeşitli bölümler için LINGO/LINDO dos-yalarının daha da geliştirilmesini denetlemenin yanı sıra kitabın internet sitesi için eğitim materyalleri sağladı. Bir başka uzun süreli arkadaş olan Bjarni Kristjansson (Maximal Yazılımı’na başkanlık eden), MPL/Solvers dosyaları ve MPL ders materyalleri için de aynı şeyi yaptı ve aynı zamanda MPL’nin öğrenci versiyonunu ve kitabın internet site-si için çeşitli elit çözücüleri sağlamayı planladı. Başka bir arkadaş olan Daniel Flystra (Frontline Systems başkanı), bu kitabın kullanıcılarına, şirketin heyecan verici yeni ya-zılım paketi olan Analytic Solver Platform’un öğrenci versiyonunu kullanmak için 140 günlük ücretsiz bir lisans sunmayı planladı. Bu dört kişi ve şirketleri -Accelet Corporati-on, LINDO Systems, Maximal Software ve Frontline Systems- bu kitaba paha biçilemez katkılarda bulundular.

Ayrıca 9. baskı ile başlayan INFORMS ile ortaklık konusunda heyecanlıyım. Öğren-ciler, yöneylem araştırmasının en kaliteli uygulamalarını okuyarak büyük fayda sağlaya-bilirler. Bu önde gelen profesyonel YA toplumu, küçük uygulama örneklerinde ve kitapta

ön söz XXvııı

sunulan ödüllü YA uygulamalarının diğer seçilmiş kaynaklarında özetlenen YA uygulama-larını tanımlayan Interfaces (bir YA dergisi, ç.n.) makalelere bir bağlantı sağlayarak bunu mümkün kılmaktadır.

McGraw-Hill’in tamamen profesyonel editöryal ve prodüksiyon kadrosu ile çalış-mak da gerçek bir zevkti. Raghu Srinivasan (Global Yayınevi), Kathryn Neubauer Carney (bu baskının çoğunluğunda Gelişim Editörü), Vincent Bradshaw (Bu baskının tamamlan-ması aşamasındaki gelişim editörü) ve Mary Jane Lampe (İçerik Proje Yöneticisi).

Bu baskıya bir çok kişi önemli katkılarda bulunduğundan, her birinizi aşağıdaki e-posta adresimi kullanarak, kitabımı geliştirmeme yardımcı olacak yorumlarınızı, öne-rilerinizi ve hataları bana göndermek üzere bir sonraki basıma katkıda bulunmaya davet ediyorum.

E-posta adresimi verirken, eğitmenlere, benimle iletişim kuran herhangi bir kişiye (öğrencileriniz de dâhil) kitaptaki problemlerin ve örnek olayların çözümlerinin sunulma-ması politikasına uymaya devam edeceğimi de belirteyim.

Kitabın tadını çıkarın.

Frederick S. HillierStanford Üniversitesi (fhillier@stanford.edu)

Mayıs 2013

XXıX

Ç e v i r i e d i t ö r l e r i n d e n

Yöneylem Araştırması eğitim alanında olduğu kadar iş dünyasının gerçek hayat prob-lemlerinin çözümlenmesinde de güçlü bir araç olduğunu göstererek yayılmasında önemli katkıları bulunan yazarların, Frederick S. Hillier ve Gerald J. Liberman’ın, bu kitabını Türkçe literatüre kazandırmaya vesile olmak bize büyük bir mutluluk ve onur verdi. Düğüm düğüm biriken emeğin, adanmışlığın ve entelektüel bir sermayenin eseri olarak ortaya çıkan bu kitap tüm baskılarıyla birlikte yöneylem araştırması konularıyla ilk tanıştığımızdan beri yanımızda olan, bir rehber olarak başvurduğumuz ve öğrenci-lerimizle paylaştığımız kaynaklarımızdan biri oldu. Her yeni baskısı güncel konuları kapsayarak geliştirilen bu kitabın Türkçe’ ye çevrilen bu sayısının da orijinali gibi yö-neylem araştırması alanındaki eğitime ve bu alandaki problemlerin çözümüne yardımcı ve yol gösterici olmaya devam eden bir kaynak olmasını umuyoruz.

Orijinal baskısı tek bir cilt hâlinde sunulan bu kitabın farklı programların eğitim-öğretim amaç ve hedeflerini karşılayacak şekilde ulaşılabilirliğini artırmak amacıyla iki cilt hâlinde basılmasını uygun gördük: Yöneylem araştırmasına giriş niteliğinde olan ve alanın temel konularını kapsayan bölümlerin yanı sıra bu konuları destekleyi-ci olduğunu düşündüğümüz metasezgisel yöntemleri içeren bir bölümde dâhil olmak üzere 15 bölümden oluşan birinci ciltte ilk üç bölüm yöneylem araştırması, modelleme ve doğrusal programlamaya giriş niteliğinde olup, geri kalan bölümler sırasıyla Simp-leks Yöntem, Simpleks Yöntemin Teorisi, Dualite Teorisi, Belirsizlik Altında Doğrusal Programlama, Doğrusal Programlamada Diğer Algoritmalar, Ulaştırma ve Atama Prob-lemleri, Ağ Optimizasyon Modelleri, Dinamik Programlama, Tam Sayılı Programlama, Doğrusal Olmayan Programlama, Metasezgisel Yöntem ve Oyun Teorisi bölümlerinden oluşmaktadır. Yöneylem araştırmasının diğer temel ve ileri konularını kapsayan ikinci ciltte orijinal kitabın CD ekinde yer alan bölümler de dâhil olmak üzere 14 bölüme yer verilmiştir: Karar Analizi, Kuyruk Teorisi, Envanter Teorisi, Markov Karar Süreçleri, Benzetim, E-Tablolarla Modelleme, PERT/CPM ile Proje Yönetimi, Doğrusal Prog-ramlama Problemlerinin Özel Tipleri, Olasılık Teorisi, Güvenilirlik, Kuyruk teorisinin uygulaması, Tahminleme, Analytic Solver Platform ile Elektronik Tablolarda Benzetim Uygulama Örnekleri, Markov Zincirleri.

Emeksiz iş olmaz …On baskısı bulunan yayının bu baskısının Türkçe literatüre kazandırılmasında da oldukça emek harcandı, özveride bulunuldu. Bu süreçte yazar-ların orijinal ifadelerini mümkün olduğu kadar korumaya özen gösterdik. Yöneylem araştırmasındaki terimlerin, kavramların ve sözcüklerin yaygın olarak kullanılan ve bilinen karşılıklarını kullanmaya çalıştığımız gibi özellikle 7. bölümde olduğu gibi tam olarak Türkçe karşılıklarını da kullanmaya ve sunmaya dikkat ettik. Bununla birlikte bir takım hatalarımız, eksiklerimiz olabilir, yaptığımız işi daha iyiye ulaştırabilecek boşluklarımız olabilir. Bu konuda daha sonraki baskılarda yer vermek üzere önerile-rinizi, eleştirilerinizi bizimle paylaşmanızdan büyük bir memnunluk duyacağımızı da

Çeviri eDitörlerinDen XXX

belirtmek isteriz. Bu vesileyle “Çevirenler” kısmında yer alan, kitabın ortaya çıkmasını sağlayan tüm akademisyen arkadaşlarımıza da katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

Diğer yandan, yoğunluğumuzu anlayışla karşılayarak çalışmanın tamamlanmasını sa-bırla bekleyen Genel Yayın Yönetmeni Nevzat Argun’a, Yayın Koordinatörü Alper TOK’a ve sayfa tasarım işlemlerini büyük bir özveriyle tamamlayan Gülbeyaz Güler’e ve emeği geçen tüm Nobel Yayınevi personeline de ayrıca teşekkür ederiz.

Son bir teşekkür de ailelerimize elbette. Yetişmemizde en büyük paya sahip olan anne babalarımıza da teşekkürümüz yanında minnetimiz de sonsuz. Bugün hayatta olmamakla birlikte varlığını hep hissettiren Fehmi Dalar’a, biz ürettikçe gurur duyan Adem Deveci, Nurcan Deveci ve Şaziye Dalar’a teşekkür ederiz. Diğer çalışmalarımızda olduğu kadar bu çalışmamızda da bizi destekleyen, akademisyen olma yolumuzda hep yanımızda olan yol arkadaşlarımız Tamer Çebi ve Mustafa Kocakoç’a, her yaş dönemlerinde zamanların-dan aldığımız çocuklarımız Emre Çebi ve Alper Kocakoç’a da teşekkür ediyoruz. Ayrıca, hayatımıza giren bizi eğitip yetiştiren tüm öğretmen ve öğretim üyelerine de teşekkürü bir borç biliyoruz.

Faydalı olması dileğiyle.Ferhan Çebi

İpek Deveci Kocakoç