yÖnetİcİ ve ÖĞretmen gÖrÜŞlerİ aÇisindan …

�

ÖzBu araştırmanın amacı, yönetici ve öğretmen görüşleri temelinde, okullarda görülen yay-

gın şiddet olayları, nedenleri ve şiddet olaylarını önlemeye yönelik geliştirilecek çözüm öne-rilerini belirlemektir. Nitel araştırma yaklaşımı çerçevesinde tasarlanan araştırmanın çalış-ma grubunu, 2011-2012 eğitim-öğretim yılında Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Yüksek Lisans Programı kapsamında Diyarbakır ilinde öğrenim gören 21 okul yöneticisi ve 81 öğretmenden oluşmaktadır. Veri toplama aracı olarak, araştırmacılar tarafından geliştirilen “yarı yapılandırılmış görüşme formu” kullanılmıştır. Görüşme form-ları ile elde edilen veriler NVivo nitel veri analizi programına aktarılarak içerik analiziyle çözümlenmiştir. Araştırma bulguları, okul yöneticileri ve öğretmenlere göre okullarda en çok öğrenciden-öğrenciye yönelik şiddet olaylarının yaşandığını; bu olaylara en çok okula ilişkin faktörlerin neden olduğunu ve şiddet olaylarını önlemeye yönelik en çok okula ilişkin çözüm önerilerinin geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: Şiddet, Okulda Şiddet, Şiddet Türleri, Şiddetin Nedenleri, Şiddete Yönelik Çözüm Önerileri

Most Common Acts of Violence in Schools Based on the Opinions of School Principals and Teachers: Reasons and Solution Offers to Violence

AbstractThe aim of this research is to probe the most common acts of violence in schools, reasons

of them, and solution offers for preventing them based on the opinions of principals and teachers. The research group of this qualitative study consists of 21 school principals and 8 teachers who enrolled in Dicle University Educational Sciences M.S Program in Diyarbakir province during 2011-2012 educational year. Data was collected through semi-structured interview form developed by the researchers. Collected data was analyzed in NVivo program with content analysis. The findings revealed that the highest frequency of act of violence in schools is violence from student to teacher according to principals and teachers. Moreover, they stated that the reasons of the violence are resulted from the factors related to the school itself. Their solution offers for violence are mostly gathered around school factors.

Keywords: Violence, Violence in School, Types of Violence, Reasons of Violence, Solution Offers to Violence

YÖNETİCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ AÇISINDAN OKULLARDA GÖRÜLEN EN YAYGIN ŞİDDET OLAYLARI,

NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

*) Yrd.Doç.Dr.,DicleÜniversitesiZiyaGökalpEğitimFakültesi,İlköğretimBölümü, (e-posta:[email protected])

**) Prof.Dr.,DicleÜniversitesiZiyaGökalpEğitimFakültesi,EğitimBilimleriBölümü, (e-posta:[email protected])

Cemal AKÜZÜM (*)

Behçet ORAL (**)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 61 (Kış 2015)

2 / Yrd. Doç. Dr. Cemal AKÜZÜMBehçet ORAL EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Girişİnsanlık tarihiylebirlikteortaya çıkmışolan şiddet olgusu, birçokbireysel ve top-

lumsalöğeilebirliktekarmaşıkbiryapıortayakoymaktadır.Bunedenleşiddetolgusunutanımlamakveortayaçıkarmakdakolayolmamaktadır.Kendiniçokfarklıbiçimlerdegösterebilen şiddetin, günümüzde gerek bireysel ve gerekse toplumsal boyutta sık sıkkarşılaşabilecekbirolguolması(Kocacık,2001,s.1),sosyalbirvarlıkolaninsanınhaya-tınıdevamettirirkensosyalliğingereğiolaraksüreklidiğerbireylerileiletişimiçerisindeolmasındandır.Sosyalolarakbiraradayaşama,iletişimkurmaveetkileşimegirmegibidurumlarıgerektirmektedir.Ancakbazıkişilerbiraradayaşamayıkolaycagerçekleştiripbaşarabilirken,bazıkişiler isebunubaşaramazlar (Bacanlı,1999,s.1).Bireyleretkile-şimdebulunduğuinsanyadainsanlarlabazençatışmalaryaşayabilmekte,bazendebuçatışmalarşiddetedönüşebilmektedir(ÜnalmışveŞahin,2012,s.63).Şiddet,günümüzdünyasında özellikle gençler ve çocuklar arasında giderek artan bir oranda görülmesinedeniyleönemlibir toplumsalduyarlılığayolaçmışveülkeleri,araştırmaveönlemeçalışmalarınazorlamıştır.

Kimizamaninsandoğasınındoğumundanberibirparçasıolarakgörülen,kimizamaniseöğrenilerekinsanlığınbirparçasıhalinegeldiğidüşünülenşiddetkavramı(KılıçveAtli,2011,s.1285)çokdeğişikbiçimlerdetanımlanmıştır.Şiddet,engenişhaliylesaldır-ganlıklabağlantılıbirdavranışbiçimiolaraktanımlanabilir.Buanlamdaşiddet,birnesneyadakişiyedoğruyönlendirilmiş,okişiyitahripedici,yıpratıcıbireylemi,kimizamandaeylemdenkaçınmayıveyaeylemsizliğiiçerir.Buaçıdanfizikselanlamdakihertürlüsaldırışiddettanımınınunsurlarıarasındayeralırken,fizikselolmayankimisözlüdav-ranışlardabutanımınkapsamınagirmektedir(Mutlu,1997,s.55).DünyaSağlıkÖrgütütarafındanşiddet,kişininkendisine,birbaşkasınayadabirgrubakarşıyaralanma,ölüm,psikolojikzarar,gelişmegeriliğiyadaihmalilesonuçlanan(yadasonuçlanmaolasılığıyüksekolan)kasıtlıgüçkullanımıyadagüçkullanmatehdidiolaraktanımlanmaktadır(WHO,2002).Olweus’a(1999)göreiseşiddet,birkimseninfizikselolarakyadaherhan-gibirnesnekullanarakdiğerbirbireyiciddibiçimdeyaralamasıyadazararvermesidir(akt.Gökler,2009,s.513).

Şiddeteilişkintanımlamalar,şiddetinsadecefizikseldavranışbiçimiilesınırlanma-dığıfizikselvefizikselolmayanolumsuzvezararvericigüçkullanımıolarakdaifadeedildiğinigöstermektedir(MEB,2012).Buradanhareketle,kişilikfaktörlerinintekbaşı-naantisosyalveşiddetdavranışınayolaçmadığınıgenelliklebirdenfazlaetmeninşiddetdavranışındaroloynadığısöylenebilir.Nedenleriveriskfaktörlerininbilinmesi,şiddetdavranışınındoğasınınanlaşılmasıveşiddetekarşıkoruyucuönlemlerinoluşturulmasıiçingereklidir.Şiddetdavranışındakoruyucuveriskfaktörleriarasındakiilişkiyianla-manıneniyiyoluise,ekolojikilişkiyianlamaktır.Ekolojikmodelegöreherbireyiçin-debulunduğukişisel,ailesel,çevreselvetoplumsaletmenlerdenetkilenir.Buetmenlerşiddetdavranışınınoluşmasıiçinriskoluşturur(Öğel,TarıveEke,2005,s.10).Şiddetdavranışınayolaçanriskfaktörleriniözetlemekgerekirse;

�YÖNETİCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ AÇISINDAN OKULLARDA GÖRÜLEN EN YAYGIN ŞİDDET OLAYLARI, NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Çevresel faktörler: Çevresel faktörler içerisindemedyanın etkisi sayılabilir.Günü-müzdemedyadaşiddetbiraraçolarakkullanılmaktaveiçindeşiddetolmayanbirhaberinhaberolaraknitelendirilmediğidurumlaragelinmiştir.Buda“Dünyadaolupbitenlerbukadar olumsuzmu?” sorularına, karamsar bir bakış açısına yol açarakmedyanın top-lumdagözlenenşiddetiartırdığıtartışmalarınıbaşlatmıştır(Palabıyıkoğlu,1997,s.123).Konu ile ilgiliyapılançalışmalarınortakbulgusuda,medyadakişiddetgörüntüleri ilesaldırganlıkarasındapozitifbirilişkiolduğu(Singervediğ.,1999)vesaldırganmodelleriseyredenbireylerindahasaldırgandavranışlargöstermeeğilimindeolduklarıyönündedir(Balkıs,DuruveBuluş,2005,s.85).Şiddetiçerikliprogramveşiddetmodellerininbirdiğertehlikesi,sıksıkşiddetiçerendavranışlaratanıkolangençler,giderekşiddetiolağanbirdurumolarakalgılamakta,diğerbirdeyişleşiddetinormalleştirmekte,sıksıksunulanbuörnekleraracılığıylaşiddetekarşıduyarsızlaştırılmaktadırlar(Bulut,2008,s.25).Ayrı-ca,ekonomikdurumunbozulması,işsizlikgibisosyo-ekonomikfaktörlerdeşiddetdav-ranışındaönemliroloynayançevreselfaktörlerdendir(Öğel,TarıveEke,2005,s.11).

Toplumsal faktörler: Bireyin şiddet davranışını sergileyip sergilememesinde içindebulunduğutoplumsalkoşullarsondereceönemarzetmektedir.Diğerbirdeyişle,bireyiniçindeyeraldığıtoplumsalçevre,şiddetdavranışınınortayaçıkmasındatetikleyiciveyakolaylaştırıcı bir işlev görmenin yanı sıra güçleştirici bir etkide de bulanabilmektedir(Kızmaz,2006,s.62).Şiddetitetikleyentoplumsalfaktörlerdenuyuşturucularaveateşlisilahlarakolayulaşım,eğitimkalitesinindüşmesiveokulsonrasıfaaliyetlereimkânsağ-lanmamasıönplanaçıkmaktadır.

Şiddetfaaliyetlerininbirbaşkatetikçisidetoplumdakidüzensizliktir.Bufaktöryük-seksuçoranları,çetefaaliyetleri,barınacakyerlerinazlığıvetoplumungenelindekibo-zulmaylatanımlanmaktadır.Butoplumlaraynızamandaokullardakieğitiminkalitesiveokulsonrasıfaaliyetseçeneklerigibigençlerinolumluveüretkengelişimdeneyimlerinisağlayacakuygunkurumlardandayoksundurlar.Eğerarkadaşlarıarasındaşiddetyadasuçkapsamınagirendavranışlarnormalkarşılanıyoryanikabulgörüyorsaçocukarkadaşgrubunauymak,onlarınbeğenisiniveonayınıalmakiçinbudavranışlarısergileyebilir(Öğel,TarıveEke,2005,s.11).

Ailesel faktörler:Ailenin içindeyaşanan şiddet, toplumsal şiddetin aileyeözgübirbiçimiolarakdüşünülebilir(Kayavediğ.,2004).Çocuğunaileiçerisindekisosyalleşmesürecininyetersizyadayanlışolması,şiddetyadasuçlulukaçısındananlamlıbirriskoluşturmaktadır(Tezcan,2009,s.794).Çocuğunaileiçerisindekisosyalleşmesürecindeetkiliolansorunlarınönemlibiroranıise;ebeveynlerinsosyo-ekonomikyetersizliklerin-den(aileninyoksulolması,eğitimdüzeyinindüşüklüğü,ilgiliolmadüzeyinindüşüklüğü)vekendiaralarındayaşadıklarıbazısorunlardan(ebeveynlerarasındakiçatışma,aileiçişiddet,boşanmavb.)kaynaklandığısöylenebilir(Kızmaz,2006,s.53).Sözkonusufak-törlerinetkisiyleşiddetdavranışıgösterençocuklarınaileiçiilişkilerinde(roller,problemçözme,iletişimkurma,davranışkontrolü,gerekenilgiyigösterebilmevb.)sorunlarya-şandığıgözlenmektedir(AvcıveGüçray,2010;Cenkseven-ÖnderveYurtal,2008).

� / Yrd. Doç. Dr. Cemal AKÜZÜMBehçet ORAL EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Şekil 1. EkolojikModel(WHO,2002,s.12)

Bireysel faktörler:Şiddetdavranışıileilintiliolanbireyselfaktörlerinbaşında,zekâdüzeyigelmektedir.Birçokaraştırma,düşükzekâyasahipolmaileşiddetdavranışıara-sındabirilişkisaptamıştır.ÖrneğinHirschiveHindelang(1977),düşükbirzekâyasahipolanbireylerinokulbaşarılarınındüşükolacağıvebubaşarısızlığında,bireylerinşiddetveyasaldırgandavranışayönelmelerindebirriskoluşturduğunuilerisürmektedirler.EronveHuesmann (1993) da şiddet ve saldırgan davranışların temelinde düşük düzeydekisözelzekâunsurunugörmektedirler(akt.Kızmaz,2006,s.52).Çocuğunokulaayakuy-duramamasıkişiselfaktörlerarasındaolup,düzenliolarakokulagitmeyen12-14yaşarasıgençlerin,ergenlikteveyetişkinlikteşiddetdavranışlarınakatılmaolasılıklarınınyüksekolduğugörülmektedir.15yaşındanönceokuldanayrılmakdaşiddetdavranışıiçinbüyükbirriskoluşturmaktadır(Öğel,TarıveEke,2005,s.12).

Şiddetoluşumundabirçoknedeninetkiliolmasındandolayı,şiddetbiyo-psiko-sosyalbütünlükiçindeelealınmalıdır(Özgür,YörükoğluveArabacı,2011,s.54).Busebepleşiddetintekbirnedeneindirgenerekaçıklanmasıbilimselgerçeklerlebağdaşmamaktadır(Usta,2009,s.88).Bugerçekliktenhareketleyapılanaraştırmalardaolumsuzbiyolojik,psikolojikvesosyalnedenlerleortayaçıkandörttipşiddettensözedilmektedir.Bunlar;fiziksel şiddet(itme-kakma,dövme,vurma,tokatlama,tekme,bıçaklama),cinsel şiddet (tecavüzetme,zorlayadaerkenyaştaevlendirme,lafatma,kaba/duygusalkuvvetkul-lanarakcinselilişkiyezorlama),duygusal şiddet(hakaret,küfüretme,utandırma,süreklieleştirme,alayetme,isimtakma,sosyalolarakizoleetme,sevgigöstermeme,aşağılama,başkalarınınönündeküçükdüşürme)veekonomik şiddettir(zorlakişininparasınıyönet-me,elindenalma)(BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumu,1998;TBMM,2007).

Diğer taraftan şiddet, uygulandığı kişiye göre de kendine yöneltilmiş, kişiler arasıvekolektifşiddetolmaküzereüçgruptatanımlanmaktadır.Kendine yöneltilmiş şiddet,

ÇEVRE

5YÖNETİCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ AÇISINDAN OKULLARDA GÖRÜLEN EN YAYGIN ŞİDDET OLAYLARI, NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

intihardavranışıvekendinikötüyekullanma(kendinezararverme)olmaküzere ikiyeayrılmaktadır.İntihardavranışı,intiharayönelikdüşünceleri,intihargirişimleriniveinti-harlarıiçermektedir.Kötüyekullanımisekendinikesme,yaralama,ihmalvb.davranışlarıiçermektedir.Kişiler arası şiddet,doğasıgereğifiziksel,cinselvepsikolojikolabilirveikikategorideincelenebilir.İlkiaileveyakınkişilerleilgiliaileüyeleriarasındavegenel-likleevdeolanşiddettir.Çocuklarınkötüyekullanımı(istismarı),eşyadayakınilişkidekikişiyleilgilişiddetveyaşlılarınkötüyekullanımı(istismarı)bugrubaörnekolarakve-rilebilir.İkincisiise,toplumdatanıdıkyadayabancılardanolanşiddettir.Kolektif şiddet isesosyal,politikveekonomikolmaküzerekendiiçindeüçeayrılmaktadır.Yukarıdabe-lirtilenşiddetgruplarınınaksinekolektifşiddet,büyükgruplarınyadadevletlerinşiddetiçinolasımotivasyonlarınıda içermektedir (Özgür,YörükoğluveArabacı,2011,s.54;TBMM,2007).

Şiddetoluşumundaetkiliolanriskfaktörleriveşiddettürleri,şiddetinyaşamıntümalanlarındakendinigösterdiğineişaretetmektedir.Doğalolarak,şiddetingörüldüğütop-lumsalbirortamdaokulundabundanetkilenmemesimümkündeğildir.Hattaokulçağın-dakiçocuklararasındasaldırganlıkveşiddet,sonyıllardaaraştırmacılarınartanşekildeilgigösterdikleribirçalışmaalanıolmaklabirlikte,1990’lıyıllardevletokullarının,öğ-rencilerarasındasaldırganlıkveşiddetdavranışlarınınvarolduğugerçeğiyleyüzleştiğiyıllardır(McAdamsveLambie,2003,s.112).

Okulun temel işlevleri açısından olaya bakıldığında, aslında çocuklar ve ergenler,yaşamlarınınönemlibirkısmınıokullardageçirmektedirler.Budurumokulun,bireyinyaşamındabireyselleşmeve toplumsallaşmasürecindeönemlibiryeresahipolduğunugöstermektedir.Başkabirifadeileokul,özellikleailekurumundansonrabireylerintop-lumsalbeklentilereuygunsosyaldavranışkazanmalarının ikinciönemlikritikbiryeriolarak ifadeedilmektedir.Neyazıkkiokulçağındakiçocukveergenler,zamanlarınınçoğunugeçirdikleriokulortamındaşiddetiçerenolaylarlasıksıkkarşılaşmaktaveciddibirşekildeetkilenmektedirler(KılıçveAtli,2011,s.1285).

Tanımolarakdagenel anlamda şiddetkavramının tanımınaparalelolsadaokuldaşiddetkavramınıBaker(1998)“zorbalıktanadamöldürmeyekadarokuliçerisindeger-çeklesenanti-sosyaldavranışlarıntümü”olaraktanımlarken(akt.,Pehlivan,2008,s.8),FurlongveMorrison(2002:25)okuldakişiddeti,okuliklimiüzerindeolumsuzsonuçlarüreten, öğrencilerin öğrenme süreçlerine zarar veren, onların gelişimlerini engelleyen,saldırganvesuçbenzeridavranışlarolaraktanımlamaktadırlar.Genelolarakokulbağla-mındakişiddetise,öğrenciileöğrenciveöğrenciileöğretmenlerveyaokulyöneticileri/okulpersoneliarasındayaşanantehditvefizikselsaldırıyıiçermektedir(Kızmaz,2006,s.48).

Alan yazını incelendiğinde okulda şiddeti etkileyen faktörlerin; kişilik bozukluğu,dürtüsellik ve hiperaktivite, psikiyatrik rahatsızlıklar, saldırganlık vemadde kullanımı(Verlinden,HersenveThomas,2000),kız-erkekarkadaşlığısorunu,katıöğretmendavra-nışları,yoksulluk,boşzamandeğerlendirmeolanaklarınınyetersizliği(Kırbaş,Taşmek-


tepligilveÜstün,2007),anne-babanınsaldırganlıkdüzeyiKarataş’ın(2002),öğrencilerarasında saldırganlığınkabuledilebilirvehaklıgörülmesivehakedildiğinindüşünül-mesineilişkingüçlübirinançolması(Çetin,2004)gibidüşüncevedeneyimlerinetkiliolduğugörülmektedir.

Okuldagörülenşiddetolaylarınınbirdiğeryönüde,medyanınşiddetiçerikliprog-ramlarınınöğrencilerindavranışlarıüzerindekietkisiileilişkilidir.Özellikleilköğretimöğrencilerininşiddeteğilimleri ile televizyondakişiddet içerikliprogramlarıseyretme-leri arasında ilişki olduğu saptanmıştır.Okul çağındaki çocukve ergenler, televizyon-dagördükleriveözdeşimkurduklarıfilmvedizikarakterlerinirolmodelalmaktadırlar(Balkıs,DuruveBuluş,2005).Öğrencilerinbutürşiddetiçeriklidavranışlarıkolaylıklabenimsemelerininveyakapılmalarınınnedeni ise,budönemdebiyolojikvepsikolojikolarakkritikbirgeçişsüreciiçindeolmalarındandır(KılıçveAtli,2011,s.1285).Bununlabirlikte,okullarınsahipolduğuolumsuzşartlardaşiddetinoluşmasındaetkinroloyna-maktadır.Özellikleokullarınvesınıflarınaşırıderecedebüyükvekalabalıkolması,eği-timprogramlarınınyetersizlikleri,öğrencibaşarısınındüşüklüğü,öğrencilerinokulavederslerekarşıilgisizliği,okulunsosyal,kültürelvefizikselimkânlarınınyetersizliği,ile-tişimeksikliği(Buluç,2005,s.45)gibifaktörler,okuleksenlişiddetiçerendavranışlarıntemelnedenleriarasındasayılabilir.Sonuçtabufaktörleröğrencilerarasındasuçveşiddetolaylarıkapsamındayeralanzorbalık,kabadayılık,saldırganlık,çeteleşme,uyuşturucumaddekullanımıvb.istenmeyendavranışlarınçoğalmasınanedenolmaktadır.

Ancak,okuldakişiddetolaylarındaneorandabirartışınolupolmadığınıortayakoya-cakrakamlaraveyaoranlarasahipolmamaklabirlikte(Kızmaz,2006;Pehlivan,2008),BirleşikDevletlerbaştaolmaküzerediğergelişmişülkelerdedeuzunbirsüredirşiddetolaylarınınartışeğilimigösterdiğibilinmektedir(SmithveSandhu,2004,s.287).Ülke-mizdedesonbirkaçyıldırokullardakişiddetolaylarınınartışgösterdiğişeklindekibiralgılamanınoluştuğu söylenebilir.Örneğin, 2010yılında13-18yaşgrubundakiyakla-şık26binöğrenciyikapsayanulusaltemsiliyetesahipbiraraştırmada,son3ayiçindeöğrencilerinyüzde22’sifizikselşiddet,yüzde53’üsözelşiddet,yüzde36’sıduygusalşiddetveyüzde15,8’icinselşiddeteuğradıklarıbelirlenmiştir.Altı ildeyaklaşık3000ilköğretimöğrencisinikapsayanbaşkabiraraştırmada ise,öğrencilerinyüzde10’ununokulundakendinigüvendehissetmediği,yüzde46’sınındaöğretmenindenenazbirkezdayakyediğibelirtilmiştir(Unicef,2012).Ögel,TarıveEke’nin(2005)de,2004yılındaİstanbulilindeyeralanbazıokullardakisuçveşiddetinyaygınlığıkonusundayaptıklarıbiranketçalışmasında,sonbiryıliçerisindeenazbirkezkavgadabulunanlarınoranın,%50civarındaolduğusaptanmıştır.Yine,Karakaya(2008)yaptığıaraştırmada,öğrenci-lerin%82,1’ninokuldakavgaolaylarınaşahitolduklarınıvebukavgaların%56,9’nundabıçaklıvesilahlıkavgalarolduğunubelirtmektedir.

Sonuçolarakokuldakişiddet,yarattığıolumsuzsonuçlarnedeniylegüvenlivehuzur-lueğitimortamınazararvermekte,eğitimsistemindenbeklenenyararıneldeedilmesiniengellemektedir.Güvensizokulortamlarının,eğitimprogramındanbeklenenyararların

�YÖNETİCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ AÇISINDAN OKULLARDA GÖRÜLEN EN YAYGIN ŞİDDET OLAYLARI, NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

azalmasındanda öte, öğrenci psikolojilerinin üst düzeyde bozulmasına yol açabilecekdurumlaryaratabilmektedir(MEB,2011).Eğitimcilerinkonuyaolanilgisininartmasınınnedenidegüvenlibireğitimortamının,okullardadahaetkiliveyüksekakademikbaşa-rınınortayaçıkması,disiplinproblemlerininazalmasındaönemliroloynamasıveiyior-ganizeedilmişşiddetönlemeprogramlarınınöğrencilerinproblemçözmebecerilerinivekendinegüvenleriniartırarakhemokulahemdeöğrencilereyardımcıolmasıdır(Buluç,2005,s.45).Dolayısıylaokuldaşiddetkonusundakiaraştırmalar,sorununfarklıboyutlarıhakkındaişlevselönlemleralınmasını,gerçekleştirilebilirönleyiciyenihizmetlerinbaş-latılmasını,varolanönlemlerinveyürütülmekteolanhizmetleriniyileştirilmesini,dola-yısıylasorununçözülmesinisağlamadayolgöstericiolabilecektir.

Araştırmanın AmacıBuaraştırmanıntemelamacı,yöneticiveöğretmengörüşleritemelindeokullardagö-

rülenenyaygınşiddetolayları,nedenleriveşiddetolaylarınıönlemeyeyönelikgelişti-rilecekçözümönerilerini irdelemektir.Bu temelamaççerçevesindeaşağıdakisorularayanıtaranmıştır:

1.Okullardagörülenenyaygınşiddetolaylarınelerdir?2.Okullardagörülenşiddetolaylarınınnedenlerinelerdir?3.Okullardagörülenşiddetolaylarınıönlemekiçingeliştirilecekçözümönerilerine-

lerolabilir?

YöntemAraştırma DeseniBuaraştırma,tutumlar,algılar,etkileşimlervedavranışlarlailgilianlayışlarıtanımla-

mayavesağlamayauygunolannitelaraştırmayaklaşımıçerçevesindetasarlanmıştır(Sc-ruggs,MastropieriveMcDuffie,2007).Nitelaraştırmayaklaşımı,araştırmacınınesnekolmasını,toplananverileregörearaştırmasüreciniyenidenbiçimlendirmesinivegerekaraştırmadeseninigereksetoplananverilerinanalizindetümevarımadayalıbiryaklaşımizlemesinigerektirmektedir(YıldırımveŞimşek,2013,s.45).Buçerçevede,okulyöneti-cilerininveöğretmenlerinokullardagörülenşiddetolaylarınayönelikgörüşveönerileribetimlenmeyeçalışılmıştır.

Çalışma GrubuAraştırmanınçalışmagrubu,araştırmamodelineuygunolanokulyöneticileriveöğ-

retmenler arasından amaçlı örnekleme yöntemlerinden olan “kolay ulaşılabilir durumörneklemesi”ve“ölçütörnekleme”yöntemleriileseçilmiştir.Kolayulaşılabilirdurumörneklemesiyöntemiaraştırmacıyahızvepratiklikkazandırır.Çünkübuyöntemdearaş-tırmacı,yakınveerişilmesikolayolanbirdurumuseçer.Ölçütörneklemeyöntemindekitemelanlayışise,öncedenbelirlenmişbirdiziölçütükarşılayanbütündurumlarınçalı-şılmasıdır.Buradasözüedilenölçütveyaölçütleraraştırmacıtarafındanoluşturulabilir

� / Yrd. Doç. Dr. Cemal AKÜZÜMBehçet ORAL EKEV AKADEMİ DERGİSİ

yadadahaöncedenhazırlanmışbirölçütlistesikullanılabilir(YıldırımveŞimşek,2013,s.140-141).Buçalışmanıntemelölçütlerini,görevtürüvegörevyeriölçütlerioluştur-maktadır.

Buaraştırmadaçalışmagrubu,DicleÜniversitesiEğitimBilimleriEnstitüsüEğitimBilimleriYüksekLisansProgramıkapsamındaDiyarbakırilindeöğrenimgörenokulyö-neticileriveöğretmenlerdenoluşturmaktadır.Katılımcılarındemografiközelliklerişöyle-dir:Cinsiyetdeğişkeninegörekatılımcıların%83.3’ü“erkek”,%16.7’si“kadındır”.Gö-revtürüaçısındankatılımcıların%20.6’sı“okulyöneticisi”,%79.4’üiseöğretmenolarakgörevyapmaktadır.Katılımcıların%70.6’sı “SosyalBilimler”branşında iken,%22.5’i“FenveMatematikBilimleri”branşındave%6.9’uise“GüzelSanatlar/ÖzelYetenek”branşındadır.Okultürüaçısındanise,katılımcıların%61.8’i“ilköğretimokullarında”gö-revyaparken,%38.2’siise“liselerde”görevyapmaktadır(Tablo1).

Tablo 1. ÇalışmaGrubununDemografikNitelikleri

Demografik Nitelik Gruplar N %

CinsiyetErkek 85 83.3Kadın 7 16.7

GörevtürüYönetici 21 20.6Öğretmen 81 79.4

OkulTürüİlköğretim 63 61.8Lise 39 38.2

BranşSosyalBilimler 72 70.6FenveMatematikBilimleri 23 22.5GüzelSanatlar/Özelyetenek 7 6.9

Toplam 102 100

Katılımcılarınkimlikleriningizliliğiesasalındığındanaraştırmaraporundakatılımcı-largerçekadlarıyladeğilaraştırmakapsamındaverilen“Öğretmen-1, Öğretmen-2… veya Yönetici-1, Yönetici-2…vb.”kodadlarıylaanılmaktadırlar.

Veri Toplama AracıVeritoplamaaracıolarak,formunnasıldoldurulacağınayönelikyönergeilekatılımcı-

laraaitkişiselbilgilerinyeraldığıvearaştırmacılartarafındangeliştirilen“yarıyapılandı-rılmışgörüşmeformu”kullanılmıştır.Araştırmanınasılverilerinitoplamakamacıylayarıyapılandırılmışgörüşmeformuuygulanmadanönceproblemdurumunundahaiyianlaşıl-ması,alanıntanınmasıvearaştırmayayönvermesiamacıylaçalışmagrubununyeraldığılisansüstüöğrencileriilearaştırmakonusutartışılmışvekonuyuderinlemesineirdeleme


olanağısağlayabilecekgörüşlernotedilmiştir.Buaşamaaraştırmasorularınıoluşturmavegörüşmesorularınıyapılandırmaamacıylakullanılmışbulguolaraksunulmamıştır.

Yarıyapılandırılmışgörüşmeformu,çalışmanınamacınauygunluğu,açıklıkveanla-şılırlığıaçısındanbiralanbilgisivebirdilbilgisiuzmanınıngörüşünesunulduktansonrauygulamaşeklinialmıştır.Buyöntemintakipedilmesiyleölçmearacınınkapsamvegö-rünüşgeçerliğisağlanmayaçalışılmıştır.ÇünküBüyüköztürk(2012),birölçmearacınınkapsamvegörünüşgeçerliğininuzmangörüşleriyledeğerlendirilebileceğinivurgulamak-tadır.Görüşmeformuikibölümdenoluşmaktadır.Birincibölümdekişiselbilgiler(cinsi-yet,görevtürü,okultürü,branş)yeralırken,ikincibölümdeçalışmagrubunungörüşveönerilerinialmaküzerehazırlanansorularyeralmaktadır.

Verilerin AnaliziBuçalışmadaverilerinaltındayatankavramlarıvebukavramlararasındakiilişkileri

ortayaçıkarmakiçiniçerikanaliziyöntemikullanılmıştır.İçerikanalizindetemeldeyapı-lanişlem,birbirinebenzeyenverileribelirlikavramlarvetemalarçerçevesindebirarayagetirmekvebunlarıokuyucununanlayacağıbiçimdedüzenleyerekyorumlamaktır(Yıldı-rımveŞimşek,2013,s.259).Bununiçinönceliklegörüşmeformlarındayeralanifadelerolduğugibibilgisayarortamındayazılıhalegetirilmiştir.DahasonrayazılıdokümanlarNVivoprogramınaaktarılmıştır.BilgisayardesteklinitelanaliziprogramıolanNVivo,araştırmacınınkodlarıözeltemalaraltındatoplamasına,çoksayıdaörneklemverisinikar-şılaştırmasına,yapılanişlemleringerektiğindehızlıcatekrarlanmasınaveyadüzeltilmesi-ne,eldeedilensonuçlaraistenildiğizamanulaşılmasına,kodlarvearaştırmacınınnotlarıarasındailişkikurmasınaveeldeedilenverilerinmodel,matris,grafikveyaraporhalindeözetlenmesineimkânverenbirprogramdır(Cassellvediğ.,2005,s.9).Dahasonraaraş-tırmanıngüvenirliğinisağlamakiçin,araştırmadaulaşılan3temaaltındaverilengörüş-lerinsözkonusutemalarıtemsiledipetmediğiniteyitetmekamacıylauzmangörüşünebaşvurulmuştur.Araştırmacıların ve uzmanın, temalarda yer alması gereken görüşlereilişkindeğerlendirmelerikarşılaştırılarak“görüşbirliği”ve“görüşayrılığı”sayılarıtespitedilmişveMilesveHuberman’ın(1994:64)formülü(Güvenirlik=[Görüşbirliğisayısı/(Toplamgörüşbirliğisayısı+Görüşayrılığı]X100)kullanılarakaraştırmanıngüvenir-liğihesaplanmıştır.Kodlamaşemasınınbüyüklüğünevearalığınabağlıolarak,uzmanvearaştırmacıdeğerlendirmeleriarasındakiuyumun%90veüzeriolduğudurumlardaarzuedilendüzeydebirgüvenirliksağlanmışolmaktadır.Buaraştırmayaözgüolarakgerçek-leştirilengüvenirlikçalışmasında%94oranındabiruzlaşma(güvenirlik)sağlanmıştır.

Kodlamavetemaişlemlerisonucudüzenlenenverilerbulgularbölümündemodellerşeklindesunulmuştur.Temalaraltındatoplanankodlarınfrekanslarıhesaplanmışveyo-rumlanmıştır(YıldırımveŞimşek,2013,s.274-275).Nitelverilerinanalizedilmesindekatılımcılarınbirdenfazlatemayauygungörüşbildirmelerindendolayı,analizişlemlerin-deverilentoplamgörüşsayılarıkatılımcıgrubunsayısındanfarklıolabilmektedir.


BulgularBubölümde,okulyöneticilerininveöğretmenleringörüşlerinitelverianaliziyönte-

miyledeğerlendirilerekkategorilendirilmişmodellerbiçimindegösterilmişveyorumlan-mıştır.

Okullarda Görülen En Yaygın Şiddet OlaylarıYönetici ve öğretmenlerin okullarda yaşanan şiddet olaylarına ilişkin görüşlerini

almak amacıyla “Sizce okullarda görülen en yaygın şiddet olayları nelerdir?” sorusuyöneltilmiştir.Budoğrultuda,Şekil1’deyöneticiveöğretmenleringörüşleritemelindeoluşturulanokullardagörülenenyaygınşiddetolaylarıanatemalarıilebutemalaraltındayeralanalttemalararasındakiilişkininyönünügösterenbirmodelyeralmaktadır.Modelüzerindekirakamlarveoranlar,şiddetolaylarınailişkingörüşlerinalttemalardakidağı-lımınıgöstermektedir.

Katılımcıgrubungörüşleridoğrultusundaokullardayaşananşiddetolayları“öğrenci-den-öğrenciye”,“öğretmenden-öğrenciye”,“yöneticiden-öğrenciye”,“öğrenciden-öğret-mene”ve“veliden-öğretmene”olmaküzere5anatemadatoplanmıştır.

Yöneticiveöğretmenleregöre,okullardagörülenenyaygınşiddetolaylarıöğrenci-den-öğrenciyeyönelik (%57.74) şiddetolaylarıdır.Öğretmen-öğrenciyeyönelik şiddetolayları%27.20oranındayaşanırken,yöneticiden-öğrenciyeyönelik şiddetolaylarının%6.69oranındayaşandığıgörülmektedir.Ayrıca,öğretmenden-öğrenciyeyönelikşiddetolaylarının%5.86oranında,veliden-öğretmeneyönelikşiddetolaylarınınise%2.51ora-nındayaşandığıifadeedilmektedir.

Öğrenciden-öğrenciyeyönelikgörülenşiddetolaylarıanatemasındadahaçokfizikselşiddet”,“sözelşiddet”,“akranzorbalığı”ve“karşıcinsirahatsızetme”gibişiddettürle-rininoluşturduğualttemalarınyeraldığıgörülmektedir.

Öğretmenden-öğrenciyeyönelikgörülenşiddetolaylarıanatemasındaise,“fizikselşiddet”,sözelşiddet”veduygusalşiddet”gibialttemalarınoluşturduğuşiddetolaylarınınyaşandığıifadeedilmektedir.

Yöneticiden-öğrenciyeyönelikgörülenşiddetolaylarıanatemasınabakıldığında,buolaylarındadahaçok“fizikselşiddet”,sözelşiddet”veduygusalşiddet”türlerininoluş-turduğualttemalarınyeraldığıgörülmektedir.

Öğrenciden-öğretmeneyönelikgörülenşiddetolaylarıanatemasıincelendiğinde,öğ-rencileringenellikleöğretmenleredönük“fiziksel şiddet”ve sözel şiddet” eylemlerinigösterdikleriifadeedilmektedir.

��YÖNETİCİ VE ÖĞRETMEN GÖRÜŞLERİ AÇISINDAN OKULLARDA GÖRÜLEN EN YAYGIN ŞİDDET OLAYLARI, NEDENLERİ VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Şekil 1. OkullardaGörülenEnYaygınŞiddetOlaylarıİleİlgiliYöneticiveÖğretmenGörüşleri

Sonolarak,veliden-öğretmenlereyönelikgörülenşiddetolaylarıanatemasında,öğ-rencivelilerindenöğretmenlereyönelik“fizikselşiddet”veduygusalşiddet”türlerininoluşturduğualttemalarınönplanaçıktığıgörülmektedir(Şekil1).Bukonudaokulyö-neticilerininveöğretmenlerinifadeettikleriokullardagörülenenyaygınşiddetolayları,onlarınkendisözcükleriyleaşağıdayeralmaktadır:

Öğrenciler anlaşamadıkları veya uzlaşamadıkları durumlarda he-men şiddete başvuruyorlar. Genellikle kendi akranlarıyla görülen bu olaylarda genellikle fiziksel şiddet gözlemlememiz mümkündür. Tabi sözlü sataşmalar da fiziksel kavgaları destekler nitelikli ve çoktur (Öğ-retmen-3).

İlköğretimin ikinci kademesinde okuyan öğrenciler yaş olarak bi-rinci kademeye göre daha büyüktürler ve bir kısmı somut işlemler dö-nemine geçmiştir. Bu sebeple daha küçük olanların kendileri gibi düşü-nemeyeceklerini bilmezler. Ergen benmerkezci (Egosantrist) oldukları için dünyayı kendilerinden ibaret sanırlar ve başkalarının görüşlerine değer vermezler. Birçok öğrenci, akranı veya daha büyük bir öğrenci-den “sözlü sataşma” , “dayak” ,”öz saygı kırıcı davranışlar” görmek-tedir (Yönetici-4).

Öğrenciler farklı hazırbulunuşluk durumlarına sahiptirler ve birey-sel farklılıkları mevcuttur. Öğretmenler “sen uzun adam buraya gel “ , “senden adam olmaz” ,”taşa anlatıyorum anlıyor, sen anlamıyorsun” gibi öz saygı kırıcı cümlelerle öğrencileri arkadaşları önünde rencide edebilirler. Bu duruma karşı öğrenci baskı durumunu üzerinde hisseder iyi aile eğitimi almamış öğrenciler, öğretmenlere karşı şiddete başvura-bilirler (Yönetici-5).


Okullarda görülen en yaygın şiddet olayı bilinenin aksine fiziksel şiddet değil duyuşsal şiddettir. Duyuşsal şiddetten kastım öğrencile-rin hayal dünyalarının tarumar edilmesi, kendilerine güvenlerinin yok edilmesi ve öğrencinin gerçek dünyadan koparılmasıdır. Ben öğretmen, doktor veya mühendis yerine, müziysen, yazar vb. olmak istiyorum de-nen bir öğrenciye öğretmenin alaycı bir şekilde gülmesi çevremde kar-şılaştığım en yaygın şiddet türüdür (Öğretmen-33).

Bir resim dersinde insan elinin parmaklarını çizen bir öğrencinin her bir ele beş yerine sekiz parmak çizmesi öğretmeni çileden çıkarmış ve öğrenciyi rencide etmişti. Bu durum karşısında öğrencinin ben tabi ki bir elde beş parmak olduğunu biliyorum bir anlık hayal etmek iste-dim acaba sekiz parmak olsaydı nasıl olurdu, demesi uygulanan duygu-sal şiddetin yaşanmış bir örneğidir (Öğretmen-32).

Özetlemekgerekirse,okullardagörülenşiddetolaylarınınkaynağındaokulyönetici-lerinin,öğretmenlerin,öğrencilerinvevelilerinolduğugörülmektedir.Yaşananbuşiddetolaylarınınhedefkitlesiniise,öğrencilerveöğretmenleroluşturmaktadır.Ayrıca,görülenyaygınşiddetolaylarınıntektürdenaçıklanabilecekbirolguolmadığı“fiziksel”,“sözel”ve“duygusal”boyutlarıylayaşandığısöylenebilir.

Okullarda Görülen Şiddet Olaylarının NedenleriYönetici ve öğretmenlerin okullarda yaşanan şiddet olaylarının nedenlerine ilişkin

görüşlerinialmakamacıyla“Okullarda görülen şiddet olaylarının nedenleri nelerdir?”sorusuyöneltilmiştir.Budoğrultuda,Şekil2’deyöneticiveöğretmenleringörüşlerite-melindeoluşturulanokullardagörülenşiddetolaylarınınnedenlerineyönelikanatemalarilebutemalaraltındayeralanalttemalararasındakiilişkininyönünügösterenbirmodelyeralmaktadır.

Katılımcıgrubungörüşleridoğrultusundaokullardayaşananşiddetolaylarınınneden-leri“okulailişkinfaktörler”,“aileselfaktörler”,“çevreselfaktörler”,“bireyselfaktörler”ve“toplumsalfaktörler”olmaküzere5anatemadatoplanmıştır.

Yöneticiveöğretmenleregöre,okullardagörülenşiddetolaylarınınenönemlinedeniokulailişkinfaktörlerdir(%27.98).Şiddetolaylarınınnedeniolarakikincisırada“aileselfaktörler”%27.15oranındaetkiligörülmektedir.Ayrıca,çevreselfaktörlerin%22.16ora-nında,bireyselfaktörlerin%14.13oranındavetoplumsalfaktörlerinde%8.58oranındaşiddetolaylarınınnedenleriolarakgösterildiğiortayaçıkmıştır..

Okulailişkinfaktörleranatemasında;“öğretmenlerin mesleki yetersizliği, zorbalık ve disiplin kültürü, empatik iletişimin eksikliği, okul-aile işbirliğinin yetersiz oluşu, sosyal aktivitelerin yetersizliği, olumsuz okul iklimi, denetim eksikliği, eğitim politikalarının sık değişmesi, rehberlik faaliyetlerinin yetersizliği, disiplin cezalarının yeterince caydırıcı olmaması ve kalabalık sınıf mevcutları”gibiifadelerinoluşturduğualttemalar,okuldankaynaklananşiddetnedenleriolarakifadeedilmektedir.


Aileselfaktörleranatemasındayeralangörüşlerincelendiğinde,“aile-içi şiddet, aile-nin denetim ve gözetim yetersizliği, ailenin eğitim düzeyi, ekonomik yoksulluğu ve ailede çocuk sayısının fazlalığı”gibifaktörlerdenoluşanalttemalar,okuldagörülenşiddetolay-larınınaileselkaynaklınedenlerolarakönplanaçıktığıgörülmektedir.

Çevreselfaktörlereilişkingörüşlerebakıldığında,katılımcıgrubutarafındanolduğugibiifadeedilenveöğrenciüzerindedoğrudanetkisiolduğudüşünülen“çevresel faktör-ler, kitle iletişim araçlarının öğrencilerin üzerindeki olumsuz etkisi ve öğrencinin suçlu arkadaş grubunun var olması”, okulda görülen şiddet olaylarının yaşanmasında etkiliolançevreselfaktörlerinalttemalarınıoluşturmaktadır.

Öğrencininkendisindenkaynaklananyanibireyselfaktörleranatemasında,“öğrenci-nin kendisini ifade edememesi, kimlik arayışı, kız-erkek ilişkileri, düşük düzeydeki akade-mik başarısı, bastırılmış duyguları ve öğrencinin düşük beklentiler ve amaç yoksunluğu içinde olması”gibigörüşlerdenoluşanalttemalardakinedenler,şiddetolaylarınınbirey-selnedenleriolarakgösterilmektedir.

Şekil 2.OkullardaGörülenŞiddetOlaylarınınNedenleriİleİlgiliYöneticiveÖğretmenGörüşleri

1� / Yrd. Doç. Dr. Cemal AKÜZÜMBehçet ORAL EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Toplumsalfaktörleranatemasındayeralanokuldakişiddetolaylarınınnedenleriara-sında;“değerlerin yozlaşması, şiddetin toplumda yaygın olması, uyuşturucu maddelerin toplumda bulunma ve kullanılma yaygınlığı ve toplumdaki göç faktörü”gibialttemalarınönplanaçıktığıgörülmektedir.Okuldagörülenşiddetolaylarınınnedenlerikonusundaokulyöneticilerininveöğretmenlerinifadeettiklerinedenleraşağıdakişekildeörneklen-dirilebilir:

Şiddet olaylarının nedenleri okul öncesi yaşlarda saklıdır. Çocuk-lar söylenenden çok gördüklerini yaptıkları için aile-içi şiddete tanık olmaları ya da bizzat şiddete maruz kalmaları sokakta dışarıda şiddete uğrayan insanları görmeleri ve benzeri yaşantılar şiddet olaylarının nedenlerini oluşturur. Bu ortamlarda büyüyen çocuklar hem şiddete uğ-ramakta hem de şiddet uygulamaktadır. Hata günümüzde televizyon-larda ve internet ortamında şiddet görüntülerinin artması ve çocukların bunlara kolay ulaşması şiddet olaylarını artırmaktadır (Öğretmen-5).

Kavgayı ele alacak olursak bunun ana sebebi olarak aile hayatı ve toplumsal çevre olduğunu düşünüyorum. Aile içi şiddet çocukta şid-dete eğilim gerçekleştirdiğini düşünüyorum. Ayrıca toplumsal çevre içerisine çocuğun ve ailenin bulunduğu çevresel şartlar görsel medya şeklinde sıralayabiliriz. Bence çocuk vaktini en çok nerede geçiriyorsa ona bakmak lazım. Bu TV ise orada izlenen programlara veya bilgisa-yar başında ise oynadığı oyunlara, izlediği filme veya girdiği sitelere bakılarak bunlarda şiddet unsuru var mı yok mu ona bakmak lazım (Öğretmen-9).

Şiddet olaylarının nedenleri çocukların kendilerini kabul ettirme isteğidir. Ders içinde kendini arkadaşlarına kabul ettiremeyen öğren-ci, çözümü şiddet uygulayarak kendisini arkadaşlarına kabul ettirmeye çalışıyor. Çalıştığım okulda pansiyonun lambalarını kıran çocuğa bunu neden yaptın? Diye sorduğumuzda bize verdiği cevap “canım sıkılıyor ” sözünden öğrencilerden bir kısmının sıkıntıdan dolayı şiddete başvur-duğunu söyleyebiliriz (Öğretmen-20).

Öğretmenlerin kahvehanelerde zaman geçirerek kitap okumayarak sürekli televizyon izleyerek duygusal şiddete uğramaları bu aktiviteleri yaparak hayal dünyalarını küçültmeleri ve kendilerini yetiştiremeyip geride kalmaları sonucunda mutsuz olmalarıdır (Öğretmen-30).

Şiddet olayları bizim kültürümüze o kadar yerleşmiş ki bu bizim vazgeçilmezimiz haline gelmiştir. Ayrıca bir konuda istenilen davranışı yaptırmanın en kolay yolu ceza uygulamaktır. Çünkü davranışın gös-terilme sürecini kısaltır. Bu ceza aracı da genellikle “şiddet” olarak ortaya çıkar. Ancak bu ceza etkisi ortadan kalkınca istenilmeyen davra-nışlar yine ortaya çıkar (Öğretmen-65).


Öğrenci, çevresinden şiddet görüyor. Bu öylesine bir hal alıyor ki artık oyunlarında, şakalarında, konuşmalarında hep şiddet uygulama-ya başlıyor. Ve bir müddet sonra bu onun hayat felsefesi, olayları çöz-me yolu, duygularını ifade etmenin yolu haline geliyor. Yani her şeyde olduğu gibi bu konuda da tek ve en önemli neden bence aile yapıları “aile-içi şiddet” içinde kendilerini bularak dünyaya geliyor olmaları (Öğretmen-66).

Okullardayaşananşiddetolaylarınınbelirlinedenlerleaçıklanamayacağıaçıktır.Bukonudaortayaçıkangörüşlerdenoluşturulananatemalarvealttemalarıincelendiğinde;şiddetenedenolanokula ilişkinfaktörlerin,eğitiminbireyve toplumugeliştirmemis-yonuaçısındanbakıldığındabeklenendendahaçokönplanaçıktığısöylenebilir.Diğertaraftanailesel, çevresel,bireyselve toplumsal faktörlerinokullarda şiddetolaylarınınyaşanmasındabirbirinebağlıvebirbirinietkileyenbiryapı içerisindeoldukları açıkçagörülmektedir.

Okullarda Görülen Şiddet Olaylarını Önlemek İçin Geliştirilecek Çözüm ÖnerileriYöneticiveöğretmenlerinokullardayaşananşiddetolaylarınıönlemekiçingeliştiri-

lecekçözümönerilerineilişkingörüşleriniortayaçıkarmakamacıyla“Okullarda görü-len şiddet olaylarını önlemek için geliştirilecek çözüm önerileri neler olabilir?”sorusuyöneltilmiştir.Budoğrultuda,Şekil2’deyöneticiveöğretmenleringörüşleritemelindeoluşturulan şiddet olaylarını önlemeye yönelik geliştirilecek çözüm önerilerine ilişkinanatemalarilebutemalaraltındayeralanalttemalararasındakiilişkininyönünügösterenbirmodelortayaçıkmıştır.

Okulyöneticileriveöğretmenleringörüşleriçerçevesindeşiddetolaylarınıönlemekiçingeliştirilecekçözümönerileri“okulailişkinçözümönerileri”,eğitimeilişkinçözümönerileri”veöğrenciyeilişkinçözümönerileri”olmaküzere3anatemadatoplanmıştır.

Yöneticiveöğretmenleregöre,okuldakişiddetolaylarınıönleyebilmekiçinöncelik-leokulailişkinçözümönerilerinin(%38.29)geliştirilmesigerektiğiortayaçıkmaktadır.Ayrıca şiddeti önlemeye yönelik eğitime ilişkin çözüm önerilerinin%35.76 oranında,öğrenciyeilişkinçözümönerilerininise%25.95oranındavurgulandığıgörülmektedir.

Okulailişkingeliştirilecekçözümönerilerianatemasında;“okul-aile işbirliğinin artı-rılması, okulun sosyal ve kültürel rollerinin aktifleştirilmesi, okul rehberlik hizmetlerinin daha etkin ve görünür kılınması, disiplin cezalarının caydırıcılığının artırılması, yöneti-ci ve öğretmenlerin öğrencilere ve meslektaşlarına rol model olması, okul güvenliğinin sağlanması, okulun fiziki olanaklarının iyileştirilmesi, öğrenci, ders ve dolayısıyla okul denetimlerinin artırılması, okul merkezli yönetimin güçlendirilmesi ve alan ve statüden kaynaklı engellerin kaldırılması”gibiifadelerinoluşturduğualttemalar,okulailişkinçö-zümönerileriolarakifadeedilmektedir.

Eğitimeilişkinçözümönerilerianatemasındayeralangörüşlerincelendiğinde,“aile eğitimine yönelik çalışmaların artırılması, eğitimcilere ve öğrencilere değerler eğitiminin


verilmesi, öğretmenlere şiddeti önleme stratejileri konusunda hizmetiçi eğitim verilmesi, öğretmen eğitimine ve seçimine daha çok önem verilmesi ve öğrencilere öz-kontrol ve ag-resif davranışları kontrol etme eğitiminin verilmesi”gibigörüşlerdenoluşanalttemalar,okuldagörülenşiddetolaylarınınönlemesindeuygulanabilecekeğitselçözümönerileriolarakönplanaçıkmaktadır.

Şekil 3.OkullardaGörülenŞiddetOlaylarınıÖnlemekİçinGeliştirilecekÇözümÖnerileriİleİlgiliYöneticiveÖğretmenGörüşleri

Öğrenciyeilişkingeliştirilecekçözümönerilerinebakıldığındaise,“eğitimcilerin ve ailelerin öğrencilerle empatik iletişimlerinin artırılması, öğrencilerin rehberlik servisi-ne yönlendirilmesi, öğrencinin ihtiyacı olan sevgi ve saygının artırılması, öğrencilerin yetenek ve ilgi alanlarına göre yönlendirilmesi ve öğrencileri şiddete yönlendiren çev-resel faktörlerin kontrol altına alınması”,okuldagörülenşiddetolaylarınınönlemesindeöğrenciye yönelik geliştirilebilecek çözümönerileri olarak görülmektedir.Yönetici veöğretmenlerinşiddetinönlenmesihususundageliştirilebilecekçözümlereilişkinönerileriaşağıdakişekildeörneklendirilebilir:

Şiddet olaylarını önlemek için şiddet olaylarını nedenlerinden yola çıkarak yol haritasını çizmek gerekir. Çocukların öncelikle okul önce-


sinde aile ortamında iyi yetiştirilmesi gerekir. Aile tarafından şiddetten uzak yetiştirilmesi çocukların akranlarıyla iletişimlerini düzeltecek okul yaşantılarını daha iyi olmasını sağlayacaktır. Çocuklar özelikle televizyonlardaki ve internetteki şiddet görüntülerinden uzaklaştırılma-lı, izletilmemeli farklı ilgi alanlarına yönlendirilmelidir (Öğretmen-7).

Okullarda şiddet olaylarını önlemek için okulun topyekûn hareket etmesi lazım. Şiddete yönelen öğrencileri iyi analiz edip bu kişilerin aile durumu, toplumsal çevresi, takıldığı gruplar kısacası vaktini nere-de geçirdiği iyi gözlenip ona yönelik çözüm üretmek gerekir. Bunlarda öğrenciye iyi ve kötü örnek birlikte sunularak yapılan davranışın iyi veya kötü olduğu vurgulanmalı. Branşımla alakalı bir çözüm sunacak olursam: Bilgisayarda bulunan program ve oynanan oyunlar dikkate alınarak iyi davranış geliştirici eğitsel oyunlar kurulmalı ve bu oyunla-rın öğrencilere iyi reklamının yapılarak öğrencinin motivasyonu artırı-labilir (Öğretmen-14)

Öğretmenlerin çocuklara şiddet uygulamamaları gerekmektedir. Örnek olarak çalıştığım okulda öğretmek istediği notaları öğrenmeyen bir öğrencinin üzerinde flüt kıran bir müzik öğretmeniyle tanıştım mese-la. Doğal olarak kendisine böyle yaklaşan modelleri gören çocuk bunu hayatın normal bir reaksiyonu olarak görüyor ve o da şiddeti uygula-maya başlıyor (Öğretmen-11).

Okullardaki şiddet olaylarını önlemek için yapılması gereken en önemli şey aile içi şiddeti bitirmektir. Öğretmen velilerle sık-sık gö-rüşerek çocukların yanında yapılması uygun olan ve uygun olmayan davranışlar ile ilgili bilgi vermeli, dikkat etmelerini sağlanmalıdır. Dü-zelme ailede başlarsa çevreye de yayılır. Çevre düzgün olursa herkes uyum sağlamak zorunda kalır. Öğretmen-veli işbirliği, değerler eğitimi, olumlu davranışlar pekiştirme gibi olayları azaltacaktır (Yönetici-23).

Gerçek anlamda süreç ve insan merkezli eğitime geçilmesi gerekir. Sınıf mevcutlarının azaltılması gerekir. Okullar sağlıklı eğitim-öğretim yapabilecek uygun ortamlara dönüştürülmeli. Öğrencileri ilgi ve yete-neklerine göre branş ve mesleklere yönlendirmek gerekir. Çünkü okula gelen öğrencilerin akademik anlamda bir beklentisi yoksa o öğrenciye gerekli bilgi ulaştırılamayacak ve o öğrenci hep sorun çıkarır konum-da bulunacaktır. Onu zapt etmenin en kolay yolu da cezadır (tabii uy-gulanacak en hızlı ceza metodu belli …) Öğretmenlerin de bu konuda gerekli ve yeterli formasyona sahip olabilmeleri için gerekli çalışmalar yapılmalıdır (Öğretmen-60).

Biröncekimodeldeyeralanokuldagörülenşiddetolaylarınınnedenlerianatemaların-daokulailişkinfaktörlernasılkişiddetolaylarınınenönemlinedeniolarakgörülmüşse,


bunuönlemeyeyönelikgeliştirilebilecekçözümönerilerianatemalarındadayineokulailişkinçözümönerilerininönemlevurgulandığıgörülmektedir.Okul,yönetici,öğretmen,öğrenciveveligibideğişkenlerbirbütününfarklıbiçimlerdeortayaçıkanyansımalarıolarakgörüldüğügibi,şiddetinoluşmasınanedenolduklarıorandaöncelikleelealınanvestratejikönemesahipçözümönerilerininbudeğişkenler temelindegeliştirilmesiylebaşarıyaulaşılabileceğidüşünüldüğüsöylenebilir.

Tartışma ve SonuçOkullardaşiddetolaylarınıngiderekyaygınbirsorunhalinegelmeyebaşlamasıbera-

berindebukonudaçeşitliaraştırmalaryapmayıdazorunlukılmaktadır.Bukonudayapılanbilgilendiricivedeğerlendiriciçalışmalar,okulortamındayaşananşiddetindinamikleri,nedenlerivealınacakönlemlerkonusundaverisağlamaktadır.Bubağlamdaokullardagö-rülenenyaygınşiddetolayları,nedenlerivebuolaylarıönlemekiçingeliştirilecekçözümönerilerinitespitetmekamacıylayapılanbuaraştırmanınbulgularınadayalıolarakeldeedilensonuçlaraaşağıdayerverilmiştir.

Araştırmabulguları,okullardagörülenenyaygınşiddetolaylarınınöğrenciden-öğ-renciyeyönelikyaşananşiddetolaylarıolduğunugöstermektedir.Öğrencilerinkendiara-larındaşiddetolaylarınagötürenvefizikselolaraknitelendirilenitme,tekmeleme,tokat-lama,biraletilesaldırma,herhangibircisminfırlatılması,saçveyakulakçekme,tokatatılmasıvebenzeridavranışlarınöğrencilerarasındaensıkgörülendavranışlarolduğuor-tayaçıkmıştır.Burada,şiddetiyaşayanbireydeyarattığıizleraçısından,sözelveduygusalşiddetegörefizikselşiddetindahasomut,ölçülebilirvekolayifadeedilebilirolmasısebe-biyle,ilkolarakdilegetirilenşiddettürüolduğusöylenebilir.Turan,ÇubukçuveGirmen(2010)tarafındanyapılanaraştırmadadaöğrencilerinençokbedenselşiddettüründekidavranışlarlakarşılaştıklarısaptanmıştır.Benzerşekilde,Uz-BaşveKabasakal’ın(2010)araştırmasonuçları,öğrencilerarasındaensıkolarakgörülensaldırgandavranışınfizikselkavgaolduğunugösterdiğigibi,ÇınkırveKepenekçi’nin(2003)liseöğrencileriüzerindeyaptıklarıaraştırmadadaöğrencilerinenfazlafizikselşiddetemaruzkaldıklarınıortayakoymuşlardır.Buaraştırmayagöre,adtakma,alayedilme,iğneleyicisözsöyleme,takıl-ma,lafatma,hakareteuğrama,tehditedilme,kızmavebenzeridavranışlarıiçerensözelşiddetinöğrencilerarasındagörülenikincitürdekienyaygınşiddetdavranışlarıolduğugörülmüştür.Alanyazındakibazıaraştırmalardaise,öğrencilerarasındasözelşiddetinfi-zikselşiddettendahayaygınolduğubulgusumevcuttur.Örneğin,ÇubukçuveDönmez’in(2012)çalışmasındaokulyöneticilerinin,öğrencilerarasındaençoksözelşiddetin,ikinciolarakfizikselşiddetinyaşandığıyönündegörüşbelirttikleri;Pişkin’in(2002)Ankara’da1154ilköğretimöğrencisiüzerindeyaptığıaraştırmadaöğrencilerinenfazlasözelvefi-zikselşiddetemaruzkaldıklarısaptanmıştır.AyrıcailköğretimveortaöğretimokullarındayaşananşiddetingazetelerdekiyansımalarınıkonuedinenKılıçveAtli’nin(2011)çalış-masında,ilköğretimokullarındadahaçoksözelşiddetin(%32.6)yaşandığı,ortaöğretimokullarındaisedahaçokbıçak,satırvb.(%51.1)kullanılarakuygulananşiddetolayları-nınyaşandığıbulgularınaulaşılmıştır.


Literatürdegenişyerbulanvebuaraştırmanınbulgularındanolanöğrenciden-öğren-ciye yönelik görülen akran zorbalığı bir diğer şiddet türü olarak ifade edildiği görül-müştür.Zorbalığınyapıldığıkişiyeyanikurbanöğrenciyevezorbaöğrenciye,fiziksel,sosyal,psikolojikveakademikzararverenistenmeyenbirdavranış(Gökler,2009,s.518)olarakelealınanakranzorbalığıüzerineyapılanaraştırmalar,akranlarınolumluetkisininyanında,akranbaskısınınriskiçerendavranışlarıdaartırabileceğigöstermektedir(Esen,2003;Helsen,VolleberghveMeeus,2000).Pişkin’in(2006)ilköğretimokuluöğrencileriarasındayaşananakranzorbalığıolgusununtürlerivesıklığınailişkinaraştırmasonuçla-rınagöre,herüçöğrencidenbirinin(%35)düzenliolarakzorbalığauğradığıgörülmüştür.Düzenliolarakarkadaşlarınazorbalıkyaptıklarınıbelirtenöğrencioranıise%6’dır.Dola-yısıyla,okullardakizorbalıklailgililiteratürincelendiğinde;zorbalığındünyanınpekçokülkesindeyaygınbirproblemolarakbelirtildiğivezorbalığın,taraflarıüzerindeolumsuzetkileriolanveönemliizlerbırakabilenbirproblemolarakifadeedildiğigörülmektedir.Öğrenciden-öğrenciyeyönelikşiddetolaylarıarasında,diğerşiddettürlerinegöredahaazorandagörülsedekarşıcinsirahatsızetme(cinsellikiçerensözlersöyleme,sarkıntılıketme, sıkıştırma,elle rahatsızetme) şiddet eylemleri ilekarşılaşılması,buaraştırmadaulaşılanbirdiğerönemlibulgudur.Hernekadarkonuyailişkindiğeraraştırmalardada(ÇınkırveKepenekçi,2003;ÇubukçuveDönmez,2012;Kapcı,2004)bubulguyapara-lelolarakokullardacinselşiddetinenazkarşılaşılanşiddettürüolduğusonuçlarınaula-şılmışsada,DünyaSağlıkÖrgütü,2002yılında18yaşaltı150milyonkızve73milyonerkekçocuğununfizikseltemasiçerencinselşiddetvecinselşiddetindiğertürlerinezor-landığınıtahminetmektedir(Gelbal,2006).Bubulgular,cinselşiddetinortayakonulanyönündençok,açığaçıkarılmasıgerekenbirçokyönününolduğunaişaretetmektedir.

Buaraştırmada,okullardaöğrenciyeyönelikşiddetolaylarınailişkinbulgular,öğret-menden-öğrenciyeyönelikuygulananşiddetin,yöneticiden-öğrenciyeyönelikuygulananşiddettendahafazlaolduğunugösterdiğigibi; öğretmenveyöneticidenöğrenciyeyö-nelikfiziksel,sözelveduygusalşiddettürlerininhepsininuygulandığınıdagöstermiştir.Eğitimcileriniçindebulunduklarıokuldakigenelsorunlarınfazlaolmasıveöğrencigru-bunun sorun çıkartan özelliklerinin olması, okuldaki şiddet ortamını desteklediği söy-lenebilir. Bu tür okullarda, sorunlara çözüm olarak kullanılan öğretmenden öğrenciyeyönelik şiddetindaha sık veyoğunyaşanması durumu, öğretmenlerinokuldaki şiddetkültürününbirparçasıolduklarışeklindeyorumlanabilir.Benzersonuçlarıneldeedildi-ğiçalışmalardada,ilköğretimokullarındaöğretmenden-öğrenciyeşiddetolaylarınınilksıradayeraldığı(KılıçveAtli,2011),öğretmendenöğrenciyeyönelikenyaygınsergile-nenşiddetdavranışınınfizikselcezaolduğu(Gözütok,1993a)veöğretmenlerinolumsuzdisiplin yöntemlerini (tokat atma, kulak ve saç çekme, hakaret etme, tehdit etmevb.)kullandığıGözütok’un(1993b)sonuçlarınaulaşılmıştır.BirdiğerçalışmadaBulut(2008)ise,öğretmendenöğrenciyeyönelikşiddetinençokdersesnasındabizzatöğretmentara-fındanuygulandığıbelirlenmiştir.Aynıaraştırmayagöre,eğeröğretmensınıftaöğrenciyidövmüyorsayadadövemiyorsaöğrenciyiciddisuçlardandolayımüdüryardımcısıyadamüdürodasınagöndermektevesayılardananlaşıldığınagöreokulyöneticilerininodasıençokfizikselşiddetinuygulandığıyerlerdir.


Araştırmada,okullardaöğrencilereyönelikolduğukadaröğretmenlereyönelikşiddetolaylarınındagörüldüğüvebuolaylarınhemöğrenciler(fizikselvesözelşiddet)hemdeöğrencivelileritarafından(fizikselveduygusalşiddet)gerçekleştirildiğisonucunaula-şılmıştır.Öğrencilerivevelilerinibutürşiddetolaylarınaitenbireyselfaktörlerbiryana;okulkültüründe şiddetinyaygınlığıbireylerineğitimvedisiplinanlayışını etkileyebil-mektevebudurumunşiddetolaylarınıngörülmesıklığıaçısındanbirriskoluşturacağınısöylemekmümkündür.İlgiliaraştırmalarda,okullardaöğretmenleredönüksaldırılarınfizikselşiddet,sözelvecinseltaciz,küfür,hakaret,tehdit,terörlekorkutma,psikolojikbaskı,mobbing,kesici,deliciveateşlisilahlayadabaşkabirenstrümanlazararvermevb.şeklindegerçekleştiğinigöstermektedir(Cemaloğlu,2007).Ayrıca,AtmacaveÖntaş(2014)çalışmasında,velilerinöğretmenlereveokulyöneticilerineyönelikfizikselşid-det(sözlüsataşmaveküfür/hakaret,fizikseldarp,saldırı,tacizvekişiselaraçlarazararverme), psikolojik şiddet (tehdit, dedikodu ve iftira, üst yönetim aracılığıyla baskı veyıldırma)veekonomikşiddet(özelokullardaçocuğuokuldanalmatehdidi,işesonvermetehdidiveokuludışarıdakötüleme)uyguladıklarıbulgusunaulaşmıştır.Aynıaraştırmada,öğretmenlerinveokulyöneticilerininöz-değerlendirmelerinebağlıolarakveliyişiddeteyöneltendavranışlarınise,genelliklevelilerinöğrencilerineyönelikhaksızlıkyapıldığı,kendilerineyeterliitibarınvedeğerinsunulmadığıhissiyatıiledavrandıklarıtespitedil-miştir.

Birçoksosyalolaygibiokuldakişiddetolaylarıdatekbirnedenleaçıklanamamak-tadır.Herbirneden,uygulananşiddetebelliorandaetkietmektedir.Dolayısıylaokulda-kişiddet,ancakbütünnedenleraynıandagözönündebulundurularakaçıklanabilir.Buaraştırmadadaokullardagörülenşiddetolaylarıhemanatemahemdealttemalarbağla-mındafarklınedenleredayandırılarakaçıklanmayaçalışılmaktadır.Buradadikkatiçekenenönemlibulgulardanbiri,okula ilişkin faktörlerin, şiddetolaylarınınoluşumundaenönemlinedenolarakgörülmüşolmasıdır.Özellikleöğretmenlerinmeslekiyetersizliğininşiddetiönlemevekontrolaltınaalmanoktasındatutarlı,kararlıveplanlıbiryolizleyereksorunçözmeyaklaşımlarınaengelolduğunuvesınıfyönetimiyaklaşımlarıaçısındandaetkilibireğitimveiletişimörüntüsüoluşturamamalarınanedenolduğuifadeedilmiştir.Ayrıca öğrencilerle ortak bir algı dayanağına bağlı olarak, şiddetin geçek nedenlerineyönelenempatikiletişiminyetersizoluşu,olaylarailişkinnedenlerinortayaçıkmasınıvegözlenmesinizorlaştırdığıvurgulanmıştır.Aslında,okullarıniçvedışekolojiközelliklerivegüvenlibiriklimesahipolmalarıöğrenci,öğretmenvepersonelinperformansveba-şarılarıüzerindeçokönemliolumlubiretkiyesahiptir(Töremen,ÇankayaveAvanoğlu,2008,s.62).Ancakaraştırmada,katıdisiplintutumuvezorbalığıngörülebilmeriskininfazlaolması,okullardakorkukültürününegemenolmasınanedenolduğu,budurumundaolumsuzokulikliminedolayısıylaşiddetolaylarınıngörülmeriskininartmasınanedenolarakgörülmüştür.Fakatbunakarşılıkbazıkatılımcılarındisiplincezalarınınyeterincecaydırıcı olmamasınınokulda şiddet olaylarınıngörülmesinenedenolarakgörmüşol-malarıdikkatçekicidir.Budurum,bazıokullardakatıbirdisiplinanlayışıvarkenbazıokullarda ise olumsuz davranışların görmezden gelindiği şeklinde yorumlanabilir.As-


lındaokullardahemiçdenetimhemdedışdenetimeksikliğininşiddetolaylarınanedenolarakgösterilmişolmasıdabudurumuaçıklarniteliktedir.Okullardasporamaçlıalan-larınyetersizolması,dinlenmekamaçlımekânlarınazlığıöğrencilerinkendilerinirahatvegüvenlihissedebilmeleriaçısındandaolumsuzetkioluşturmaktadır(Balcıoğlu,2005).Buaraştırmadada,okullardasosyalvesportifaktivitelerineksikliğiöğrencilerarasındayıkıcıvesaldırgandavranışlarıngenelnedenleriarasındagörülmüştür.Okulailişkindiğerfaktörler değerlendirildiğinde katılımcılar, okul-aile işbirliğinin genellikle öğrencilerinakademikbaşarılarıüzerineyoğunlaşması,dahaçokgörüşmelerilesınırlıveyayetersizolmasınınokul-ailebağlarınızayıflattığını,eğitimpolitikalarınınsıkdeğişmesininmev-cutuygulamaları etkisizkıldığını, okul rehberlik faaliyetlerininyetersizliğininöğrencigelişimivekontrolünüzorlaştırdığınıvekalabalıksınıfmevcutlarınındasınıfyönetimivedisiplinikonusundaöğretmenleriyetersizkıldığınıbelirterekbufaktörlerinokullardaşiddetolaylarınınsıkgörülmesinenedenolarakgörmüşlerdir.

Öğrencilerinşiddeteğilimlerininanlaşılmasındabakılmasıgerekenönemlifaktörler-denbiri,aileyapılarıdır.Buçerçevedeokullardaboygösterenbazışiddetdavranışlarınkökeni,öğrencilerinçocuklukdönemlerindeaileiçerisindekisosyalleşmebiçiminekadaruzanabilmektedir(Kızmaz,2006,s.53).Buçalışmanınbirdiğerbulgusuolanaileselfak-törlerin,şiddetolaylarınınyaşanmasındaenazokulailişkinfaktörlerkadaretkilioldu-ğunugöstermiştir.Aileselfaktörlerioluşturanetmenlerindağılımı,çoğunluklaçocuğunaileiçindeşiddetgörmesiyleokuldaşiddetuygulamasıarasındakuvvetlibağınolduğunuortayakoymaktadır.Budağılımdaayrıca,aileninçocukeğitimikonusundakieğitimek-sikliğinin,aileninçocuküzerindekidenetimvegözetimeksikliğininyaniilgisizliğinin,aileninekonomikyoksullukiçindeolmasınınveailedeçocuksayısınınfazlaolmasınınçocuğunokuldaşiddetdavranışlarıgöstermesindeailedenkaynaklanannedenlerolaraksıralanmıştır.Alanyazındakiçalışmalardaaileselfaktörlerinçocuğunşiddetuygulamasıveyaşiddetmağduruolmasıarasındaanlamlıbirilişkininolduğunuortayakoymaktadır.ÇubukçuveDönmez(2012)çalışmalarında,okuldayaşananşiddetolaylarınınnedenleri-niçoğunluklaailedenkaynaklananaileiçişiddet,ailenineğitimsizliği,parçalanmışaile,sevgisizlik,ilgiçekmek,sosyoekonomikyapıyabağlamakta,WhiteveWidom’un(2003)çalışmalarında,çocukkenaileiçişiddeteşahitolanlarveyaşiddetgörenlerilehiçşiddetgörmeyenlerinsonrakiyıllardakendiailelerineşiddetuygulamaoranlarıarasındakifar-kın%12olduğunu,Yavuzer(1996)ise,suçisleyençocuklarlayaptığıçalışmadaçocuk-larınbüyükçoğunluğununana-bababaskısıvefizikselşiddeteaçıkortamdayetiştiklerinibelirlemiştir.AyrıcaGündoğdu (2010), öğrencilerinmaddi durumları ile sözel şiddetebaşvurmadavranışlarıarasındaanlamlıilişkiolduğunu,Helvacı(2008)tarafındanöğren-cigörüşlerinegöreşiddetinnedenlerinibelirlemeyeyönelikliselerdeyürütülençalışmadaise,öğrencilerşiddetinenönemlinedenlerini“aileninilgieksikliği”ve“ailelerinçocukeğitimikonusundaeğitimeksikliği”olarakbelirtmişlerdir.

Araştırmabulgularıayrıca,çevreselfaktörlerinokullardagörülenşiddetolaylarınınbirdiğernedeniolarakgörülmüştür.Okulyöneticileriveöğretmenler,çevreninsuçaveşiddeteyöneltenolumsuzşartlarınavurguyapmakamacıylaçevresel faktörleriöneçı-


karandüşüncelerininyanında,şiddeteeğilimiolanveyasuçişleyenakranveyaarkadaşgrubununvarlığının,öğrencilerinhemsuçişlemeyebaşlamalarında,hemdesuçişlemedavranışınısürdürmelerindegüçlübirgöstergesiolarakifadeetmişlerdir.Sosyalöğren-me, ayrıcı bileşenler ve gelişimsel kuramlar gibi bazı teoriler de suçluluğun nedenselaçıklamasınısuçluakranetkileşimiüzerindenaçıklamaktadırlar(Kızmaz,2013,s.913).Balkıs,DuruveBuluş’un(2005)araştırmabulgularıda,bireyinşiddeteğilimiilearkadaşgrubununşiddeteverdiğideğerveşiddeteğilimiarasındapozitif,aidiyetduygusununbirfonksiyonuolarakokulabağlılıkarasındanegatifilişkilerolduğunugöstermiştir.Başkabirifadeyle,şiddeteğilimiyüksekbireyler,kendileriniokulunanlamlıbirparçasıolarakalgılamamakta, şiddetin arkadaşgrubu içerisindeolumlubir değerolarak algılanması,bireyinşiddeteyönelikeğilimleriniartırmaktadır.Buaraştırmada,çevreselfaktörleriçe-risindedeğerlendirilenvetoplumlarıntutumvedavranışlarınıetkilibirşekildeyönlen-dirmegücünesahipolduğubilinenkitleiletişimaraçlarınınolumsuzetkisi,öğrencilerişiddeteyönlendirenenönemlideğişkenlerdenbiriolarakgörülmüştür.Bubulgu,med-yanınşiddetiçerikligörüntüveprogramlarınınöğrencilerinşiddeteyönelikeğilimleriniartırdığınıgöstermesiaçısındanönemligörülmektedir.Öğrencilerşiddetiçerenprogram-lardanetkilenmekte,modelingösterdiğişiddetinnormalleştirilmesiveödüllendirilmesidurumunda, öğrenci tarafından şiddet içeren davranışların yapılma sıklığı artmaktadır(Thomas,1995).SosyalÖğrenmeKuramıperspektifindendüşünüldüğünde,şiddetdav-ranışıileşiddetiçerenmodeligözlemearasındailişkiolduğuçeşitliaraştırmalarladestek-lenmektedir(Balkıs,DuruveBuluş,2005;BaşbakkalveBaysan,2004;Baysan-ArabacıveKaradağlı,2006;Özgür,YörükoğluveArabacı,2011)

Şiddetin bireysel ve çevresel özelliklerin etkileşimi sonucunda oluştuğunuöne sü-rengörüşlere göre, şiddet yönelimineyol açanbireysel özellikler; sosyal ve duygusalzorluklar,düşükbenliksaygısı,akranları tarafındandışlanmaveakademikbaşarısızlıkolaraksıralanmaktadır(Yavuzer,2001,s.44).Buaraştırmadada,okuldaşiddetolaylarınayolaçançevreselfaktörlerdensonraençokbireyselfaktörlerinöneçıktığıgörülmüştür.Bireyselfaktörlereilişkinsonuçlar,öğrencilerinkendiniifadeetmedezorlukyaşamalarıdurumundaşiddetibirifadeedilmebiçimiolarakkullandıklarını,şiddetinkimlikkazan-ma sürecindeolanokul çağı çocuklarının bastırılmış duygularının açığa çıkmabiçimiolduğunuvekız-erkek ilişkilerindekendinikanıtlama,beğenilmevekabulgörmegibiyoğunduygularınyaşanmasıöğrencilerişiddetolaylarınaitennedenlerolduğunugöster-miştir.Sonuçlarayrıca,öğrencilerindüşükbeklentileresahipolmasıveamaçyoksunluğuiçindeolmalarınındoğalbiryansımasıolandüşükdüzeydekiakademikbaşarılarınındaşiddetolaylarınayolaçtığınıgöstermiştir.Busonuçlar,öz-yeterlikinancıdüşükolanöğ-rencilerinşiddetedahaçokeğilimliolduğuşeklindeyorumlanabilir.Dahaönceyapılanbenzeraraştırmasonuçlarıda,öğrencilerinsaldırganlıkveşiddetdavranışlarıileakade-mikbaşarılarıarasındakiilişkiolduğunu(Uz-BaşveKabasakal,2010);karnenotudüşükolankızveerkeköğrencilerinrisklidavranışlarısergilemeoranları,karnenotuyüksekolanlaragöreanlamlıolarakdahayüksekolduğunu(Arasvediğ.,2007)vekızarkadaşsorunuveyasevgilitartışmasınınokullardameydanagelenşiddetolaylarınınöndegelen


nedenleriolduğunu(Üstün,YılmazveKırbaş(2006)göstermiştir.Ekolojikmodelegöre,bireyiniçindebulunduğuveşiddetdavranışınınoluşmasında

riskoluşturanetmenlerdenbiridetoplumsalfaktörlerdir.Bufaktöryükseksuçoranları,barınacakyerlerinazlığıvetoplumungenelindekibozulmaylatanımlanmaktadır(Öğel,TarıveEke,2005,s.11).Konuyakontrolteorisiçerçevesindebakıldığında,okullardakişiddetintemelindekültürel,toplumsalveailedeğerlerininetkililiğininzayıfolmasıyeralmaktadır.Okullarınyeterlidüzeydesosyaldeğerleriöğretmevekazandırmaözellikleri-nesahipolmayışı,dolayısıylaotokontrolüsağlayandeğerlerinyeterincebireylereaktarı-lamayışıokulgüvenliğiiçinriskoluşturmaktadır(Welsh,GreeneveJenkins,1999,s.75).Başkabirdeyişle,şiddeteğilimininizahedilentümetkenlerindışında,yeterincegelişme-mişdeğerlersistemiileilgisiolduğudüşünülmektedir(Haskan-AvcıveYıldırım,2014,s.164).Literatürbilgisiileparalelbirşekildebuaraştırmadayöneticiveöğretmenlerintoplumsalfaktörlereilişkindüşüncelerindekültürel,toplumsalveailedeğerlerininyoz-laşmasıbirbakımadeğeryitimininaslındaokuldakişiddetoyalarınınönemlibirnedeniolaraköneçıktığıgörülmüştür.Budurum,okuldaki şiddetolaylarınınarkasındayatannedenlerianlamaveyorumlamadaelealınmasıgerekenasılkonununokulundeğeröğret-meveaktarmadakiyeterliklerininolduğunugöstermektedir.Ayrıca,toplumsalfaktörlerleilintiliolarakkültürelanlamdaşiddetinyaygınlığı,uyuşturucumaddeeldeedebilmevekullanmaolanaklarınfazlalığınındisiplinanlayışınıveşiddeteolaneğilimietkileyebil-diğivebudurumunokulgüvenliğiveruhsağlığıaçısındanbirriskoluşturduğununifadeedilmişolmasıdikkatedeğerbirbulgudur.

Buçalışmadaokulortamındayaşananşiddetolaylarınındahaçokokulailişkinfaktör-lerdenkaynaklandığınıntespitedilmesi,okullarınkendidinamikleriyleveeğitselsiteminvekültürelyapınındinamikleriyleaçıklanabilir.Böylesibirbulgununeldeedilmesi,şid-deteyönelikönlemlerinelealınmasındahangiboyutlarınodağaalınacağınıgösterebilir.Dolayısıylaokulyöneticileriveöğretmenler,şiddetioluşturanvetetikleyennedenlerinbelirlenmesiveönlemeçalışmalarındaokulailişkinönlemleriönplanaçıkardıklarıgörül-müştür.Özelliklebireylerinsosyalleşmesüreçlerinekatkısağlamakvebusüreceyönelikişbirliğiveortamlaroluşturmak içinokulunfizikiyönündeağırlıkkazananönerilerin,sınıfmevcutlarınınazaltılması,fizikiolanaklarıniyileştirilmesiveokulunsosyalvekül-türelrollerininaktifleştirilmesiyönündeolduğugörülmüştür.Okulundevamlılığıveba-şarısıaçısındanokul-aileetkileşimineönemvereneğitimciler,katılımadayalıokul-aileişbirliğininartırılmasınınşiddetiönlemedeenetkiliyollardanbiriolarakgörmüşlerdir.Çünküokulortamınınherkeseaçık,paylaşılabilirokulilkelerivedeğerlerinesahip,üye-leriveçevreileaçıkiletişimiçerisindeolmasıbeklenir(Töremen,ÇankayaveAvanoğ-lu,2008,s.57).Aynıdoğrultudakatılımcıların,alanvestatüdenkaynaklananengellerinkaldırılmasıyönündekiönerileripersonel,veliveöğrenciaçısındanokulaulaşılabilirliğisağlamadaönemlibirbulgudur.Okulrehberlikhizmetlerinindahaetkinvegörünürkılın-masıönerisiise,şiddetiönlemederehberlikhizmetlerininetkisinivebaşarısınıtartışmayaaçmaktadır.ÇünküUzbaş’ın(2009)ilköğretimveortaöğretimkurumlarındagörevyapanpsikolojik danışmanlar üzerinde yaptığı araştırmada, psikolojik danışmanların okulda


şiddetvesaldırganlığıönlemekonusundakendileriniyeterincedonanımlıalgılamadıkla-rınıvebualandaeğitimçalışmalarınagereksinimduyduklarınıbelirlemiştir.İlköğretimdüzeyindedavranışsalsorunlarındahaönceliklisorunlarolarakalgılanmasıise,önlemeçalışmalarına erken yıllarda başlanması gerektiğini düşündürmektedir.Ayrıca, disiplincezalarıncaydırıcılığınınartırılmasınınşiddetiönlemedebirçözümönerisiolarak ilerisürüldüğügörülmüştür.AncakSeçer(2013)çalışmasında,öğrencilerinsaldırganlıkdü-zeyinindisiplinkurulunasevkedilmelerindeetkilibir faktörolmadığını,bunakarşılıkdisiplinkurulundancezaalmanınöğrencilerinsaldırganlıkdüzeyleriüzerindeetkilibirfaktörolduğunutespitederken,Dilekmen,AlverveAda(2011)ise,disiplincezasıalıpalmamanınöğrencilerinsaldırganlıkdüzeyleriüzerindeetkiliolmadığınıtespitetmişler-dir.Busonuçlardanhareketle,okullardakidisiplinuygulamalarıiçerisindeyeralankatıcezalar,okuldanuzaklaştırma,psikolojikşiddet,kınamagibiuygulamalarokullarakarşıdahafazlanefretvepasifsaldırganlığıartırdığı(Leaf,veKeys,2005)gerçeğiningözardıedilmemesigerektiğisöylenebilir.Sözkonusuşiddetsorunununçözümündeokulyöne-timine önemli görevler düşmektedir.Çünkü okul yönetimi, eğitim yönetiminin bir altuygulamalıalanıolarakokuluntümyönetiminikapsamaktadır(ŞişmanveTuran,2004).Budoğrultudagörüşbildirenyöneticiveöğretmenlerin, sorunlarlabaşaçıkmadaokulmerkezliyönetimingüçlendirilmesi,yaniyönetimindiğerpaydaşlarıtarafındanhemeko-nomikhemdeyetkilendirmeaçısındandesteklenmesi,okulyönetiminindealdığıgüçledenetimlerinisıkılaştırmasıböyleceokulgüvenliğinisağlayarakşiddetolaylarınınönü-negeçilebileceğiniifadeetmişlerdir.Okulailişkinçözümönerileriarasındasonolarak,okulçağıçocukveergenleriiçingörerekmodelalaraköğrenmeninçokönemlivekritikolduğubirdönemde,yöneticiveöğretmenlerinrolmodelolmalarıgerektiğibulgusunaulaşılmıştır.Budurum,okulyöneticilerindenveöğretmenlerdensadeceyönetmekdeğildoğrubirmodel,birliderolmalarıbeklendiğinigöstermektedir.

Araştırmada, şiddeti önlemede eğitime ilişkin çözüm önerileri incelendiğinde, ailekatılımını artırmayönündegerekokuldadüzenlenecek seminerlerle gerekseyapılacakdüzenli aile ziyaretleri ile aile eğitimine yönelik çalışmaların artırılması gerektiği gö-rülmüştür.Yöneticiveöğretmenler,eğitimpaydaşlarınınşiddetkonusundasürecedahiledilmesivebilinçlendirilmesiyönünde,öğretmenlerehizmetiçieğitimverilmesi,süreçteetkinolantümbireyleredeğerlereğitimininverilmesiveöğrencilereöz-kontrolveagresifdavranışlarıkontroletmeeğitimininverilmesigerektiğinisavunmuşlardır.Şiddetolayla-rıylaetkinbireğitimstratejisininbelirlenipuygulanmasıylabaşedilebileceğinigösterenaraştırmabulgularınıdesteklernitelikte,UysalveBayık-Temel’in(2009)birilköğretimokulundayürüttükleriçalışmalarında,haftadaikiderssaatişiddetekarşıeğitimetutulandeneygrubuöğrencilerininşiddeteğilimlerininazaldığınıtespitetmişlerdir.Buaraştır-madaayrıca,öğretmeneğitimisürecininbaşındaşiddetiönlemevebaşetmestratejilerikonularındaöğretmenlerindahaiyieğitilmesiveöğretmenseçiminedahaçokönemve-rilmesigerektiğibulgularınaulaşılmıştır.Alanyazındaşiddetiönlemedeeğitime ilişkindiğeraraştırmalarınçözümönerilerinebakıldığında,velilereyönelikeğitimçalışmaları-nınyapılması(Uzbaş,2009),anne-babaeğitimi,öğrencieğitimiveöğretmeneğitiminin


artırılması(ÇubukçuveDönmez,2012),okulyöneticilerininveöğretmenlerinyeraldığıekipçalışmalarınınoluşturulması(İnandıveYıldız,2014)vevelilerindahaçokplanlamave karar sürecine katılmalarının sağlanması (Yılmaz, 1993) bu araştırma bulguları ileparalellikgöstermektedir.

Okulunsosyalbirörgütolmasısebebiyle,öğrencilerinöğretmen,yöneticiyadadi-ğeröğrencilerleolanilişkileriveetkileşimisosyalbirbağlamdagerçekleşir.Bunedenleokul,öğrencilereakademik,duygusalvedavranışsalgelişimlerinisağlayacakgüvenlivedüzenlibiröğrenmeortamısağlamakzorundadır(Blum,2005,akt.ÖzdemirveSezgin,2001,s.196).Busağlıklıvedüzenliortam,şiddettenarınıkvegüvenlibirokulortamıanlamına gelir.Araştırmada şiddeti önlemede öğrenciye ilişkin çözüm önerilerinin deözellikle,öğrencilerleempatikiletişiminartırılması,öğrencilereyöneliksevgiveilgininartırılması,öğrencilerinyetenekveilgialanlarınagöreyönlendirilmesiveöğrencileringerekeğitselgerekolumsuzdavranışlarbağlamındabirproblemlekarşılaştıklarındareh-berlikservislerineyönlendirilmelerineyoğunlaştığınıgöstermiştir.Buanatemayailişkinulaşılan,öğrencilerişiddeteyönlendirençevreselfaktörlerindüzeltilmesi ilekitle ileti-şimaraçlarınındoğrukullanımınınsağlanmasıalttemalarınındabirbakımaöğrenciyegösterilecekilgivedoğruyönlendirmeilealakalıolduğunusöylemekmümkündür.Do-layısıyla,öğrencininaitolma,sevgi, takdiredilme,destekvebaşarıgibi ihtiyaçlarınınkarşılanması,şiddetiönlemedeöğrenciyeyönelikgeliştirilecekönemliçözümönerileriolarakçalışmadayeralmıştır.

Sonuçolarak,toplumsalalandavedolayısıylaeğitimdeşiddet,farklıboyutlarıiledik-katiçekençokyönlübirolgudur.Buolgununokullardakiartışoranınınailede,medyadave toplumdaki artış oranıyla paralel olduğu söylenebilir. Bu bakımdan, şiddeti “okul-daki şiddet”biçimindealgılamakbiryorumlamanoksanlığıdoğuracağıgibidoğrubiryaklaşımdadeğildir.Doğalolarakokullardakişiddetolaylarınıönleyebilmekiçin,okulikliminidoğrudanvedolaylıolaraketkileyentümortamlardakişiddetolaylarınınönlen-mesiveyaazaltılmasızorunlugörünmektedir.Budurum,okuluntemeldeşiddetealterna-tifsorunçözme,iletişimveöfkedenetimibaştaolmaküzerepekçokinsancılvesosyalbilgi,beceri,alışkanlıkvetutumgeliştiricieğitimverehberliketkinliklerineyönelmesinigereklikılmaktadır.

KaynakçaAras,Ş.,Günay,T.,Özan,S.veOrçın,E.(2007).İzmirilindeliseöğrencilerininriskli

davranışları.Anatolian Journal of Psychiatry, 8,188-196.Atmaca,T.veÖntaş,T.(2014).Velilerinöğretmenlereuyguladığışiddeteyöneliknitel

biraraştırma.Anadolu Eğitim Liderliği ve Öğretim Dergisi, 2(1),47-62.Avcı,R. veGüçray,S.S. (2010).Şiddet davranışı gösterenvegöstermeyen ergenlerin

ailelerininaile işlevleri,ailebireylerine ilişkinproblemler,öfkeveöfke ifadetarzlarıaçısındanincelenmesi.Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 10,45-76.


Bacanlı,H.(1999).Sosyal beceri eğitimi.Ankara:NobelYayınDağıtım.Balcıoğlu,İ.(2005).Toplum ve şiddet.İstanbul:HayatYayınları.Balkıs,M.,Duru,E.veBuluş,M.(2005).Şiddeteyöneliktutumlarınözyeterlik,medya,

şiddeteyönelikinanç,arkadaşgrubuveokulabağlılıkduygusuileilişkisi.Ege Eğitim Dergisi, 2(6),81-97.

BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumu.(1998).Aileiçindevetoplumsalalandaşiddet.Bi-limSerisi:113.Ankara:BaşbakanlıkBasımevi.

Başbakkal,Z.veBaysan,L.(2004).Çocukistismarıveihmalikonusunailişkinpolislerinbilgidüzeylerininvedüşüncelerininincelenmesi.Çocuk Forumu Dergisi, 21(2),65-70.

Baysan-ArabacıL.veKaradağlı,A.(2006).Hemşireveebelerinkadınayönelikşiddetbelirtilerini tanımalarına ilişkin ölçek geliştirme. Sağlık ve Toplum Dergisi, 16(2),101-11.

Buluç,B.(2005).Televizyonlardayeralanşiddetiçerenprogramlarınokuldaşiddeteet-kisiveşiddetönlemeamacıylaokulyöneticilerininalabileceğiönlemler.Gazi Üniversitesi Mesleki Eğitim Dergisi, 7(14),44-73.

Bulut,S.(2008).Okullardagörülenöğrencidenöğrenciyeyönelikşiddetolaylarınınbazıdeğişkenler açısından arşiv araştırması yöntemiyle incelenmesi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(2),23-38.

Büyüköztürk,Ş. (2012).Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı (17.Baskı).Ankara:PegemAkademi.

Cassell, C., Buehring,A., Symon, G., Johnson, P. & Bishop, V. (2005).Qualitative management research: A thematic analysis of interviews with stakeholders in the field, Report to ESRC.RetrievedDecember24,2014fromhttp://www.restore.ac.uk/Benchmarking/pdf/final_research_report.pdf.

Cemaloğlu,N.(2007).Theexposureofprimaryschoolteacherstobullying:Ananalysisofvariousvariables.Social Behaviour and Personality, 35(6),789-802.

Cenkseven-Önder,F.veYurtal,F.(2008).Zorba,kurbanveolumluözelliklertaşıyaner-genlerinaileözelliklerininincelenmesi.Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 8,805-832.

Çetin,H.(2004).Öğrenci ergenlerin şiddet yönelik tutumları; yaş ve cinsiyete göre bir inceleme.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,AnkaraÜniversitesi,Ankara.

Çınkır,Ş.veKepenekci,Y.K.(2003).Öğrencilerarasızorbalık.Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 34,236-253.

Çubukçu,Z.veDönmez,A.(2012).İlköğretimokulyöneticilerininşiddettürlerineyöne-likgörüşleriveşiddetlebaşaçıkmayöntemleri.Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 18(1),37-64.


Dilekmen,M.,Ada,Ş.veAlver,B.(2011).İlköğretimII.kademeöğrencilerininsaldır-ganlıközellikleri.Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2),927-944.

Esen,B.K.(2003).Akranbaskısıölçeğiningeliştirilmesi:Geçerlikvegüvenirlikçalışma-sı.Eğitim Bilimleri ve Uygulama. 2(3),65-76.

Furlong,M.&Morrison,G.(2000).Theschoolinschoolviolence:Definitionsandfacts.Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 8(2),71-82.

GelbalS.(2006).Okullarda şiddetin önlenmesi, mevcut uygulamalar ve sonuçları.Anka-ra:TürkEğitimDerneğiKitapçığı.

Gökler,R.(2009).Okullardaakranzorbalığı.Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(2),511-537.

Gözütok,F.D.(1993a).Okulda dayak.Ankara:72Ofset.Gözütok,F.D.(1993b).Disiplinsağlamadaöğretmendavranışları.Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25,703-711.Gündoğdu,R. (2010). 9. sınıf öğrencilerinin çatışma çözme, öfke ve saldırganlık dü-

zeylerininbazıdeğişkenleraçısındanincelenmesi.Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3),257-275.

Haskan-Avcı,Ö. veYıldırım, İ. (2014).Ergenlerde şiddet eğilimi, yalnızlıkve sosyaldestek. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(1),157-168.

Helsen,M.,Vollebergh.W.&Meeus,W.(2000).Socialsupportfromparentsandfriendsand emotional problems in adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 29(3),319-335.

Helvacı,M.A.(2008).Okullardaşiddetvenedenleri.17. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongre-si,01-03EylülSakaryaÜniversitesiEğitimFakültesi,Sakarya.

İnandı,Y.veYıldız,S. (2014).Liseokulyöneticilerininokullarda şiddeti önlemeye-terlikleri:Mersiniliörneği.Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(2),137-147.

Kapcı,E.G.(2004). İlköğretimöğrencilerininzorbalığamaruzkalmaturununvesıklı-ğınındepresyon,kaygıvebenliksaygısıylailişkisi.Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1),1-13.

Karakaya,E.(2008).Endüstri Meslek Lisesi öğrencilerinin, şiddet eğilimlerinin çok yön-lü olarak değerlendirilmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,YeditepeÜni-versitesi,İstanbul.

Karataş,Z.B.(2002).Anne-baba saldırganlığı ile lise öğrencilerinin saldırganlığı ara-sındaki ilişkinin incelenmesi.Yayımlanmamışyükseklisanstezi,ÇukurovaÜni-versitesi,Adana.

Kaya,M.,Güneş,G.,Kaya,B.vePehlivan,E.(2004).Tıpfakültesiöğrencilerindeboyuneğicidavranışlarveşiddetleilişkisi.VIII. Ulusal Halk Sağlığı Günleri.Sivas.


Kılıç,M.veAtli,A.(2011).İlköğretimveortaöğretimokullarındayaşanmışşiddetinga-zetelerdekiyansımaları.e-Journal of New World Sciences Academy, 6(1),1284-1294.

Kırbaş,Ş.,Taşmektepligil,Y.veÜstün,A.(2007).Ortaöğretimdegençlerişiddeteyönel-ten nedenler ve şiddeti engellemede spor aktivitelerinin rolünün incelenmesi:Amasyailiörneği.SPORMETRE Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, V(4),177-185.

Kızmaz,Z.(2006).Okullardakişiddetdavranışınınkaynaklarıüzerinekuramsalbiryak-laşım.C.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 30(1),47-70.

Kızmaz,Z.(2013).Cezaevindençıkanbazısuçlularniçinyenidensuçişlemektedir:Ela-zığETipiCezaeviörneği.Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu,Elazığ23-25Mayıs.

Kocacık,F.(2001).Şiddetolgusuüzerine.C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2(1),1-7.

Leaf,P.J.&Keys,S.G.(2005).Collaboratingforviolenceprevention:Traininghealthprofessionalstoworkwithschools.American Journal of Preventive Medicine, 29(5),279-287.

McAdams,C.R.&Lambie,G.W.(2003).Achangingprofileofaggressioninschools:Its ımpact and ımplications for school personnel.Preventing School Failure: Alternative Education for Children and Youth, 47(3),122-130,DOI:10.1080/10459880309604440.

MEB. (2011). Güvenli eğitim ortamlarının sağlanması: okullarda şiddetin önlenmesiaraştırması. AltındağAraştırma Raporu. 11.12.2014 tarihinde http://mebk12.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/06/01/334395/dosyalar/2012_12/18012831_altn-daiddetaratrmas.pdfadresindenalınmıştır.

MEB.(2012).Eğitimortamlarındaşiddetinönlenmesiveazaltılması”stratejiveeylemplanı(2012–2013).14.12.2014tarihindehttp://edirne.meb.gov.tr/meb_iys_dos-yalar/2012_10/03033542_iddetleylemplanedirne.pdfadresindenalınmıştır.

Miles, M.B. & Huberman, A.M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook.BeverlyHills:SagePublications.

Mutlu, E. (1997).Televizyon, çocuklar ve şiddet. İ.Ü. İletişim Fakültesi Dergisi, (4),41-77.

Öğel,K.,Tarı,I.veEke,C.Y.(2005).Okullarda suç ve şiddeti önleme.İstanbul:YenidenYayınları.

Özdemir,S.veSezgin,F.(2011).İlköğretimokuluöğrencilerininyöneticiveöğretmendesteği,algılananşiddetveokulmemnuniyetineilişkingörüşleri.İnönü Üniver-sitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12(2),181-199.


Özgür,G.,Yörükoğlu,G.veArabacı,L.B. (2011). Liseöğrencilerininşiddetalgıları,şiddet eğilim düzeyleri ve etkileyen faktörler.Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(2),53-60.

Palabıyıkoğlu,R.(1997).Medyaveşiddet.Kriz Dergisi, 5(2),123-126.Pehlivan,M.(2008).İstanbul İli Kadıköy İlçesi liselerindeki okul içi şiddet algısı ve şid-

dete karşı alınan önlemler ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi,YıldızTeknikÜniversitesi,İstanbul.

Pişkin,M.(2002).Okulzorbalığı:Tanımı,türleri,ilişkiliolduğufaktörlervealınabilecekönlemler.Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2,533-551.

Pişkin,M.(2006).Akranzorbalığıolgusununilköğretimöğrencileriarasındakiyaygınlı-ğınınincelenmesi.I. Şiddet ve Okul: Okul ve Çevresinde Çocuğa Yönelik Şiddet ve Alınabilecek Tedbirler. Uluslararası katılımlı sempozyum bildiri özetleri.

Scruggs,T.E.,Mastropieri,M.A.& McDuffie,K.A. (2007).Co-teaching in ınclusiveclassrooms: A metasynthesis of qualitative research. Exceptional Children, 73(4),392-416.

Seçer,İ.(2013).Liseöğrencileriningenelsaldırganlıkdüzeyleribağlamındaşiddetiçerendavranışlarısergilemesıklıklarınınincelenmesi.Akademik Bakış Dergisi,(36),1-16.

Singer,M.I., David, B.M., Guo, S., Flannery, D.J, Frierson, T.&Karen, S. (1999).Contributorstoviolentbehavioramongelementaryandmiddleschoolchildren.Pediatrics, 104(4),878-884.

Smith,D.C.&Sandhu,D.S.(2004).Towardapositiveperspectiveonviolencepreventionin schools: Building connections. Journal of Counselling and Development, 8(3),287-293.

Şişman,M.veTuran,S.(2004).Eğitimveokulyönetimi.İçinde:Y.Özden(Ed.).Eğitim ve okul yöneticiliği el kitabı (99-146).Ankara:PegemAYayınları.

TBMMAraştırmasıKomisyonu.(2007).Türkiye’deortaöğretimedevamedenöğrenci-lerde ve ceza ve infaz kurumlarında bulunan tutuklu ve hükümlü çocuklardaşiddetvebunuetkileyenetkenlerinsaptanması.AraştırmaRaporu.Ankara.

Tezcan,M.(2009).Eğitimdeşiddetolgusununsosyolojikkaynakları,VI. Ulusal Sosyo-loji Kongresi, Ekim 2009,“ToplumsalDönüşümlerveSosyolojikYaklaşımlar”,AdnanMenderesÜniversitesi,Aydın.

Thomas,E. (1995).Media violence:The search for solutions.The Momentum, 26(1),47-49.

Töremen,F.,Çankaya,İ.veAvanoğlu,Y.(2008).Okulanneliği:Okulgüvenliğineyöne-likbirmodelönerisi.D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi,(10),56-69.

Turan,S.,Çubukçu,Z.,veGirmen,P.(2010).PatternsandformsofviolentbehaviorsencounteredamongpupilsinTurkishpublicschools.Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi Teori ve Uygulama, 1(1),53-74.


Unicef.(2012).OkuldışındakiçocuklarküreselgirişimiTürkiyeülkeraporu.11.12.2014tarihinde http://www.unicef.org.tr/bilgimerkezidetay.aspx?id=134 adresinden alınmıştır.

Usta,A. (2009).Etnikşiddetolgusuüzerinesosyo-psikolojikbirdeğerlendirme.Polis Bilimleri Dergisi, 11(2),87-106.

Uysal,A.veBayık-Temel,A.(2009).Şiddetkarşıtıeğitimprogramınınöğrencilerinça-tışmaçözüm,şiddeteğilimiveşiddetdavranışlarınayansıması.Atatürk Üniver-sitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12(1),20-30.

Uzbaş,A.(2009).Okulpsikolojikdanışmanlarınınokuldasaldırganlıkveşiddeteyönelikgörüşlerinindeğerlendirilmesi.Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,(18),90-110.

Uz-Baş,A.veKabasakal,Z.T.(2010).İlköğretimokullarındasaldırganlıkveşiddetdav-ranışlarınınyaygınlığı.İlköğretim Online, 9(1),93-105.

Ünalmış,M.veŞahin,R.(2012).Şiddeteyöneliktutumveokulzorbalığı.Uluslararası Cumhuriyet Eğitim Dergisi, 1(1),63-71.

Üstün,A.,Yılmaz,M. veKırbaş, Ş., (2006).Ortaöğretimdegençleri şiddete yöneltennedenlerveçözümönerileri:Amasyailiörneği.AÜ. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1),37-53.

Verlinden,S.,Hersen,M.&Thomas,J.(2000).Riskfactorsinschoolshootings.Clinical Psychology Review, 20(1),3–56.

Welsh,W.N.,Greene, J.R.& Jenkins, P.H. (1999). School disorder:The influence ofindividual,institutional,andcommunityFactors,Criminology, 37(1),73-116.

White,H.R.&Widom,C.S.(2003).Intimatepartnerviolenceamongabusedandneglectedchildreninyoungadulthood:Themediatingeffectsofearlyaggression,antisocialpersonality,hostilityandalcoholproblems.Aggressive Behavior, 29,332-345.

WHO (2002).World report on violence and health. E.G.Krug et al. (Eds.).Geneva:WorldHealthOrganization

YavuzerH.(1996).Çocuk ve suç (1.Baskı).İstanbul:RemziKitapevi.Yavuzer,Y.(2001).Okullardasaldırganlık/şiddet:Okulveöğretmenleilgiliriskfaktörleri

veönlemestratejileri.Milli Eğitim,(192),43-61.Yıldırım,A.veŞimşek,H.(2013).Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri(9.Ge-

nişletilmişBaskı).Ankara:SeçkinYayıncılık.Yılmaz,H.(1993).Eğitim sistemimizin toplamsal dokusu: Okul-çevre ilişkileri açısından

eğitim sürecine toplumsal katılım.Yayımlanmamışdoktoratezi,MarmaraÜni-versitesi,İstanbul.

yÖnetİcİ ve ÖĞretmen gÖrÜŞlerİ aÇisindan …

Documents