İTTİHAT VE

TERAKKİ PARTİSİ & ERMENİLER

Seçim OrtaklığıII. Abdülhamid’i devirmek hem İttihatçıların

hem de Ermeni örgütlerinin arzularıydı.Paris’te 1902 yılında Ermeniler ile yapılan

ortak kongrede Abdülhamid’in yönetimine karşı birlikte hareket etme fikri benimsendi. Ancak yön-temler konusunda ayrılıklar devam etti. Ermenile-rin padişaha suikast planı ve birlikte eylem teklifi Ahmet Rıza’yı hiddetlendirmişti. Ama Jöntürkler Ermenilerle ilişkileri de tam koparmadılar. Çün-kü Ermeni devrimci hareketlenmeleri ve siyasi propaganda faaliyetlerinin başarısı Jöntürklerin dikkatini çekmekte ve model olarak alınmaktaydı.

Yeni TürkiyeStratejik Araştırma Merkezi

tarafından hazırlanmıştır.

www.yeniturkiye.com

Tel: (0312) 441 42 40

15

Ermeniler 1908 Seçimlerine İttihat ve Terakki Listelerinden Girdiler

Uzun görüşmeler sonucunda Taşnaklar, İTC lis-telerinden seçime girdiler.

Seçim sonuçlarına göre 14 Ermeni meclise girdi.

Seçim ittifakı zamanla ayrışmaya dönüştü. Asıl neden İTC’nin devletin kurtuluşunu katı bir merke-ziyetçilikte görmesi idi. Ermeni milliyetçiler bu poli-tikayı İTC’nin Türkleşmesi olarak lanse ettiler. Bu bir iftiraydı. İTC hiçbir zaman Türkçü bir politika iz-lemedi.

İTC iktidarı; Taşnakları arazi meselelerinin lehlerine çözümünde, Ermeni okullarının en ücra yerlerde açılması, misyonerlerin Ermeni eğitim ve kültür hayatına katkı sağlamaları ve yetimhaneler açılması gibi hususlarda destekledi. Öyle ki 1913 Eylül ayı itibariyle doğu vilayetlerinde 150 Türk okulunda okuyan 17 bin Müslüman çocuğa kar-şı 785 Ermeni okulunda 82 bin çocuk okuyordu.

1912 Seçim İttifakı1912 yılında Trablusgarp mağlubiyeti sonra-

sında İTC’ye muhalefetin artması, Hürriyet ve İtilaf Partisinin güçlenerek Hınçaklar ile ittifak yapması üzerine bir kez daha İTC Taşnaklarla yumuşama siyasetini devreye soktu.

Seçim ittifakı 1912 seçimleri için de yapıldı ve 9 Taşnak, İttihat ve Terakki listelerinden meclise girdi.

Ancak Haziran 1912’de İTC, iktidarı Hürriyet ve İtilaf Fırkasına bıraktı.

Balkan Savaşının kaybedilmesi üzerine İTC tek-rar yönetime geldi. Bu defa İTC’nin temel siyaseti tamamen değişti. Artık amaçları “Ermeni vilayetle-rinde ikinci bir Balkan faciası yaşanmasının önüne geçecek önlemleri almaktı. 8000 Ermeni’nin Balkan savaşında Osmanlı ordusunda savaşması bu poli-tikanın belirlenmesine engel olmadı. İTC ve Müslü-man halk Antranik komutasında Bulgarların safla-rında savaşan Ermenileri daha çok önemsedi.

İttihatçılar Edirne’yi geri alarak iktidarlarını güç-lendirdiler, muhalefeti sindirdiler.

17 Ağustos 1913’te Cenevre’de yapılan VII. Taşnak Kongresinde İTC ile bağların koparılma-sı kararının alınması, Hınçaklarla işbirliği kararı-nın çıkması, silahlanma kararı ve Ermenistan’ın bağımsız olmadan huzur bulmayacağının ifade edilmesi İTC’yi Taşnaklardan uzaklaştırdı.

SAYFA SAYFA / ERMENİ MESELESİ - 5

Meclis-i Mebusan

1908 Seçimleri Galatasaray Lisesi Bahçesi

Ermeni-İttihat ve Terakki İlişkileri

Cemal Paşa 1907 yılında İttihatçılar ile Ermeni-ler arasındaki görüşmeleri şöyle anlatır:

“1907 senesi ağustos ayında İttihat Terakki Ge-nel Merkezi İstanbul’a geldiğinde Ermeni komitala-rıyla müzakereye giriştik. Bizim tarafta ben, Bahat-tin Şakir Bey ve Dr. Nihat Reşad Bey bulunuyorduk. Ermenilerden Malumyan ve Şahirikyan Efendiler görüşmeye katıldılar. Nihat Reşad, Ermenilere, ih-tilâl cemiyetinin taleplerinden daha geniş haklar ve-rilmesine taraftardı. Nihayet Malumyan Efendi, Taş-nak Komitası adına şu teklifte bulundu: ‘İttihat Te-rakki Cemiyeti’yle Taşnaksutyun Cemiyeti Osmanlı İmparatorluğu’nda Meşrutiyetin tehlikeye girmeme-si için işbirliği yapacak. Ancak kendi programlarına göre faaliyette bulunmakta özgür olacaklardır.’ Bu teklifi kabul etmekten başka çaremiz yoktu. Hınçak-lar ise bizimle görüşmeye dahi yanaşmadılar...”

Meşrutiyet İlanı: Ortak Devrim, Ayrılan Yollar

1908’de amaca ulaşıldı. Meşrutiyet ilan edildi. İt-tihat ve Terakki Cemiyeti (İTC) iktidarı ele geçirdik-ten sonra Türk olmayan unsurların siyasî faaliyetle-rine karşı çıkmadı. Ancak ayrılıkçı hareketlere kesin olarak karşı çıktı ve set çekti. İttihatçılar “Osmanlı-lık” tezini kabul etmişti. Buna rağmen Taşnaklar ile köprüler atılmadı. Çünkü daha radikal ve ayrılıkçı görüşleri savunan Hınçaklara karşı Taşnaklar ile iş-birliği şarttı.

İTC’nin kararlılığının sonucu ise Taşnaklar ay-rılıkçı düşünce ve planlarına (bir süre) ara vermek zorunda kaldılar. “Meşrutiyet sürdükçe Ermeni vilayetleri Osmanlı İmparatorluğu’nun ayrıl-maz bir parçasıdır” dediler. Ama özerklik talepleri “adem-i merkeziyetçilik” kılıfı altında gizlenmişti.

İTC ve Taşnak işbirliği Prens Sabahattin-Hın-çak işbirliği karşında aslında bir zorunluluktur. İTC bu durumun farkında olarak Taşnakların Ermeniler arasında konumlarını geliştirmelerine yardımcı ola-cak bazı önlemler de aldılar.

Bazı itilâflı araziler Kürt aşiret liderlerinden alına-rak Ermenilere iade edildi

Hamidiye Alaylarının 1908’de dağıtılması kararı alındı. İTC’ye göre Taşnaksutyun Osmanlı ülkesin-deki Ermeni nüfusu temsil edebilecek tek yetkili par-tidir. Bu politika sayesinde İttihatçılar iktidardayken Anadolu’da Hınçakların durumu zayıflamış, Taş-naklar ise güçlenmiştir.

İTC’ye güvenmeyen Taşnaklar yavaş yavaş “taşra” ve “merkez” olarak ayrılıp iki yüzlü bir politi-ka izlediler. Taşradakiler devrimci mücadeleye de-vam kararı aldılar. Bağımsızlık fikrini benimsediler. Başkentteki Taşnaklar ise bağımsızlık yerine politik olarak özerklik istediler.

İTC’nin ilginç bir politikası da Patrikhanenin sa-dece Ermenilerin dini kurumu ve temsilcisi olarak görülmesidir. Meşrutiyet öncesinde hem siyasî hem dinî temsilci olan Patrikhane ile Taşnakların yolu böylece ayrılmıştı.

432İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin ileri gelenleri Ermeni çetecilerinden bir grup