YAŞLILARIN BESLENMESİ(DENEYİMLİ YURTTAŞLAR)

Yrd. Doç. Dr. Esin ŞEKERBeslenme ve Diyet Uzmanı

TANIMIBeden yapısı ve işlevlerinde süregelen

değişikliklerin sonucudur.Varsayımlar:

1. Telomer kaybı2. Genetik şifrede hata birikmesi3. Protein glikozlaşması4. Oksidasyon stresi

FİZYOLOJİK VE METABOLİK DEĞİŞİKLER

• Beden görünümünde değişme• Sinir sisteminde değişme• Hormon salgılarında değişme• Sindirim, dolaşım ve boşaltım sisteminde değişme• BMH azalma• Besin alımında azalma• Bağışıklık yeterliliğinde azalma• Serum lipidlerin de değişme

YAŞLA BEDEN BİLEŞİMİ İLİŞKİSİYAŞ BEDEN

AĞIRLIĞI (Kg)

BEDEN YAĞI (kg)

KAS KÜTLESİ (kg)

KREATİNİN ATIMI (mg/kg)

20-29 80 15 24 2640-49 81 15 20 -60-69 79 23 17 -70-75 80 24 13 16

ENERJİ GEREKSİNMESİ• ENERJİ: 27-28 kal/kg/gün

• BMH azalması• FA azalması • Kas hareketliliğinde verimliliğin

azalması• Motor yeteneğin azalması

YAĞ GEREKSİNMESİ• Enerjinin %25-30 yağlardan gelir.Örn: 2000 kal. diyetle: 60-65 g yağ alınır.• Yarısı besinlerden sağlanır.• 30-35 g görünür yağ olarak alınır.– Hayvansal besinler fazla ise: yarısı Z.yağı ve bitkisel – Hayvansal besinler az ise: • 1/3 sıvı yağ• 1/3 zeytin yağı• 1/3 katı yağdan gelebilir.

PROTEİN GEREKSİNMESİ• Protein: 0.8-1.0 g/kg/gün (50-70

g/gün)• Protein kalitesine göre, yetişkinler ile

aynıdır.• Amino asitlere olan gereksinme artar.• Kaliteli protein tercih edilmelidir.

ENERJİ VE BESİN ÖĞESİ DEĞİŞME ÖNERİLEN MİKTAR

Enerji Azalır BMHx1.5 veya (27-28 kal/kg/gün)

Protein Değişmez 0.8-1.0 g/kg (50-70 g/gün)

Yağ Azalır Enerjinin %25’i

Karbonhidrat Değişmez Enerjinin %60’ı

Diyet posası Değişmez 25-30 g/gün

Tuz Azalır 5 g/gün

Sıvı Artar 1.5-2.0 lt/gün

VİTAMİN/ MİNERAL• Enerji alımına göre B1,B2,PP gereksinimi • Homosisteinde artışı olduğundan;

B2,B6,B12 , folik asit gereksinmesi • Osteoporozun önlenmesi için kalsiyumun

artırılması yararlı olur.• Vit D gereksinmesi • Sodyum

BESİN ÖĞESİ DEĞİŞME ÖNERİLEN MİKTAR

Kalsiyum Artar 1300 mg/gün

Magnezyum Artar 6 mg/kg (300-400 mg/gün)

D vitamini Artar 15 mcg (600 IU/gün)

E vitamini Artar 20-30 mg/gün

B6 Artar 0.02 mg/g protein(1.5-1.7 mg/gün)

B12 Artar 2.5-3 mcg/gün

Folik asit Artar 400-500 mcg/gün

C vitamin Artar 90-100 mg/gün

Selenyum Biraz artar 130-150mcg/gün

BESLENME DURUMUNUN YAŞLANMA HIZINA ETKİSİ

• Yaşlıların %65 kadarı kronik hastalıkların bir veya birkaçını taşır.

• Çocukluk, gençlik ve yetişkinlikte ki yaşam tarzı bu hastalıklarla da ilişkilidir.–Oburluk, açlık, sigara, alkol, aşırı tuz, ilaç–Beslenmede yeterli ve dengeli olmak–Uyku, çalışma, fiziksel aktivite, dinlenme,

eğlence dengesi

ÖNERİLER1. Beden ağırlığını koruyacak beslenme ve

yaşam biçimi sürdürme2. Glisemik yükü düşük,3. Antioksidanlardan zengin,4. Tüm besin öğelerini içeren besinler,5. Yeterli ve dengeli beslenme,6. Fiziksel aktivitesi iyi olan bir yaşam

biçimi

BESİN GRUPLARI ERKEK(Gram)

KADIN(Gram)

1. ET, YUMURTA, KURUBAKLAGİL

100-150 100-150

2. SÜT VE TÜREVLERİ SÜT PEYNİR

500-60023-30

500-60025-30

3. SEBZE VE MEYVE YEŞİL VE SARI TURUNÇGİL- DOMATES DİĞERLERİ SOĞAN- SARIMSAK

200-250150-200200-25050-60

200-250150-200200-25050-60

4.TAHILLAR EKMEK PİRİNÇ, BULGUR, MAKARNA

100-30030-60

75-15020-40

5. YAĞLAR KATI YAĞ SIVI YAĞ CEVİZ, FINDIK, ZEYTİN

8-1015-2010-15

3-810-1510-16

6. ŞEKER VE DİĞERLERİ ŞEKER BAL,PEKMEZ,REÇEL SALÇA

20-3020-255-10

20-3010-155-10

DİYET İLKELERİ

Enerjinin •%50-55’i CHO•%25-30 Yağ•%15-17 Protein

YAĞ%25-30 oranı

1. % 7-8 doymuş : Katı ve yarı katı yağlar

2. % 7-8 çoklu doymamış: (n-6) 3. % 11- 14 tekli doymamış:(n-3)n-6/n-3 oranı 7:1 olmalıdır.

CHOKarbonhidrat kaynağı olarak:

• Glisemik yükü düşük tam tahıl ürünleri• Kurubaklagiller• Sert kabuklu meyveler• Sebzeler tercih edilmelidir.• Saf CHO ve basit şekerlerden

kaçınılmalıdır.

EK VİTAMİNLER Ailesel kalp hastalığı, hipertansiyon,düşük

HDL öyküsü varsa,Homosistein düzeyi 20mikromol/lt

düzeyine çıktıysa:–2000 mcg folat, –500 mcg B12, –20 mg B6 vitamini ek alınabilir.

DİĞER EKLER• n-3 yağ asiti içeren balık tüketimi az

olacağından her gün 1 g balık yağı alınması önerilir.• Güneşten yararlanamayan yaşlılara

ek olarak 600 IU Vit D alınabilir.• Vit B6 ve B12 depresyon belirtiler iyi

gelir.

ÖNERİLEN DİYET• Öğün sayısı artırılır. Az ve sık tüketilir.• Sıvı artırılır, tuz azaltılır.• Ekonomik durum ve yeme alışkanlıkları dikkate

alınır.• Her öğünde 4 temel besinden 2-3 tanesinin

bulunması istenir.• Pişirme yöntemlerine özen gösterilir.Yumuşak,

sulu, sulu ısıda pişirilir. Kızartma önerilmez.

DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

• Ağır tatlılar (baklava, kadayıf vb), ve hamur işlerine çok yer verilmez.

• Sütlü tatlılar, meyve ve sebze tatlıları seçilmeli,

• Yoğurt sıklıkla kullanılmalı,tatlandırılabilir.• Günde 2-3 kez çay kahve alınabilir.• Taze meyve suları, limonata, süt ve ayran

daha uygun içeceklerdir.

ÖRNEK MENÜ KAHVALTI• YUMURTA• ZEYTİN• REÇEL/PEKMEZ• PORTAKAL/DOMATES• EKMEK• AÇIK ÇAY/BİTKİ ÇAYLARI

ÖRNEK MENÜÖĞLE

• KIYMALI SEBZE YEMEĞİ• YOĞURT• PATATES SALATASI• EKMEK

ÖRNEK MENÜAKŞAM

•MERCİMEK ÇORBASI• Z.YAĞLI SEBZE YEMEĞİ•MEYVE• EKMEK

ÖRNEK MENÜ

ARA ÖĞÜNLER•KUŞLUK: ÇAY• İKİNDİ: AYRAN•AKŞAM: MEYVE

YEMEYİ ENGELLEYEN ETMENLER

• Beslenme ile ilgili olumsuz alışkanlıklar,• Gelir durumu,• Besinleri pişirme, saklama olanakları,• Duyu organlarındaki bozukluklar,• Yalnızlık,

OSTEOPOROZ•Doruk kemik kütlesi

yetersizliği•Kalsiyum alımında azalma•Vit D yetersizliği•Kemik kütlesinin bozulması

HASTALIKLAR Kardiyovasküler hastalıklar sık görülebilir:• Kan lipidlerinin denetimi• Kan şekerinin denetimi• Kan basıncının denetimi• Kan homosistein düzeyinin denetimi• Boya uygun vücut ağırlığının denetimi• Düzenli fiziksel aktivitenin sürdürülmesi• Antitrombotik öğelerin kullanımı

TEŞEKKÜRLER

TELOMER KAYBI• Hücreler bölünerek kendini yeniler.• Kromozomlarda bulunan DNA’lar ile

ilintilidir.• Hücre bölünmesinde kromozomlar kendi

kendilerini kopyalar• Kopyalama için DNA sarmalları çözülür.• Her bir ipliğin bir parçası kaybolur.

TELOMER KAYBI• DNA’nın bu bölgesi “telomer” olarak

adlandırılır.• Her hücre bölünmesiyle telomerin bir parçası

kayba uğradığından zamanla hücre bölünmesi durur ve “yaşlanma” başlar.

• Telomer uzunluğu hücresel ömrün belirlenmesinde önemlidir.

• Telomerin uzatılarak hücre bölünmesini artırmak tümör oluşumunu hızlandırır.

GENETİK ŞİFREDE HATA BİRİKİMİ

• Somatik hücrelerin DNA’larında biriken hatalar dejeneratif değişimin temelidir.

• DNA hasara açık bir yapı gösterir:1. Reaktif oksijen türleri

(metabolizma sonucu)2. Radyasyon3. Toksik öğeler

GENETİK ŞİFREDE HATA BİRİKİMİ

• DNA’daki hasar hücre bölünmeden önce onarılmazsa yavru hücreye de geçer ve genetik hatalar birikir.

• Hücresel yaşam; DNA’yı hasarlayan güçlerle DNA onarım mekanizması arasında sürüp giden bir savaştır.

• DNA’ya hasar verenler: Oksidan’lar• DNA’yı onaranlar. Antioksidanlardır.

OKSİDAN STRESİ• Yaşam için “oksijen” esastır.• Eşleşmemiş oksijen içeren moleküller

yıpratıcıdır.• Bunlar reaktif oksijen türleri “ROS”

olarak tanımlanır.• Hidroksi radikal ve Superoksit radikal

“serbest radikaller” olarak adlandırılır.

OKSİDAN STRESİ-2• ROS eşleşmemiş oksijen içerdiğinden

hücre bileşenlerini oksitler.• Bu olaya “oksidan stresi” denir.• Buna karşı insan organizması antioksidan

savunma sistemleriyle donatılmıştır.• Sağlıklı yaşam bu ikisi arasındaki dengeye

dayanır.

YAŞLANMA İLE İLİNTİSİ• Metabolizma sırasında ROS üretimi önlenemez.Fakat:• Radyasyon• Sigara, besin ve suda bulunan toksik öğeler

sınırlanabilir.• Ana rahminden başlayan yeterli ve dengeli

beslenme ile antioksidan enzim sentezini kesintisiz sürdürebilirse durum değişebilir.

BESLENME İLE İLİNTİSİ• Antioksidan enzim sentezi için yeterli protein

ve B vitamini alımı ön koşuldur.• A, E ve C vitaminleri ile karotenoidler,

flavonoidleri içeren sebze ve meyveler önemlidir.

• Bu enzimlerden;– Glutatyan peroksidaz için; selenyum– Superoksit dismutaz için; çinko gereklidir.

PROTEİN GLİKOZLAŞMASI• Serbest amino gruplarının glikozla tepkimeye

girmesi sonucunda ileri glikosyon son ürünleri (AGE) ler oluşur.

• AGE’ler ; DNA , RNA ve işlevsel proteinlere zarar verirler.

• Proteinlerin esnek yapıları bozulur. İşlevlerini yerine getiremezler.

• Katarak, ALS, Alzheimer, Parkinson, kırışıklık/ sarkmalar ve arterlerin sertleşmesini etkiler.

PROTEİN GLİKOZLAŞMASI-2• Bu olay kan şekerinin yükselmesiyle hızlanır.• İnsülin direnci önemli etkendir.• Şeker hızla sindirilerek kan şekerini yükseltir,

insülin salgısını artırır.• Genetik yatkınlığı olanlarda insülin

duyarlılığının azalmasına neden olur.• Şişmanlık insülin direnci için önemli bir

etkendir.