Download - YAŞLILARIN BESLENMESİ (DENEYİMLİ YURTTAŞLAR)
YAŞLILARIN BESLENMESİ(DENEYİMLİ YURTTAŞLAR)
Yrd. Doç. Dr. Esin ŞEKERBeslenme ve Diyet Uzmanı
TANIMIBeden yapısı ve işlevlerinde süregelen
değişikliklerin sonucudur.Varsayımlar:
1. Telomer kaybı2. Genetik şifrede hata birikmesi3. Protein glikozlaşması4. Oksidasyon stresi
FİZYOLOJİK VE METABOLİK DEĞİŞİKLER
• Beden görünümünde değişme• Sinir sisteminde değişme• Hormon salgılarında değişme• Sindirim, dolaşım ve boşaltım sisteminde değişme• BMH azalma• Besin alımında azalma• Bağışıklık yeterliliğinde azalma• Serum lipidlerin de değişme
YAŞLA BEDEN BİLEŞİMİ İLİŞKİSİYAŞ BEDEN
AĞIRLIĞI (Kg)
BEDEN YAĞI (kg)
KAS KÜTLESİ (kg)
KREATİNİN ATIMI (mg/kg)
20-29 80 15 24 2640-49 81 15 20 -60-69 79 23 17 -70-75 80 24 13 16
ENERJİ GEREKSİNMESİ• ENERJİ: 27-28 kal/kg/gün
• BMH azalması• FA azalması • Kas hareketliliğinde verimliliğin
azalması• Motor yeteneğin azalması
YAĞ GEREKSİNMESİ• Enerjinin %25-30 yağlardan gelir.Örn: 2000 kal. diyetle: 60-65 g yağ alınır.• Yarısı besinlerden sağlanır.• 30-35 g görünür yağ olarak alınır.– Hayvansal besinler fazla ise: yarısı Z.yağı ve bitkisel – Hayvansal besinler az ise: • 1/3 sıvı yağ• 1/3 zeytin yağı• 1/3 katı yağdan gelebilir.
PROTEİN GEREKSİNMESİ• Protein: 0.8-1.0 g/kg/gün (50-70
g/gün)• Protein kalitesine göre, yetişkinler ile
aynıdır.• Amino asitlere olan gereksinme artar.• Kaliteli protein tercih edilmelidir.
ENERJİ VE BESİN ÖĞESİ DEĞİŞME ÖNERİLEN MİKTAR
Enerji Azalır BMHx1.5 veya (27-28 kal/kg/gün)
Protein Değişmez 0.8-1.0 g/kg (50-70 g/gün)
Yağ Azalır Enerjinin %25’i
Karbonhidrat Değişmez Enerjinin %60’ı
Diyet posası Değişmez 25-30 g/gün
Tuz Azalır 5 g/gün
Sıvı Artar 1.5-2.0 lt/gün
VİTAMİN/ MİNERAL• Enerji alımına göre B1,B2,PP gereksinimi • Homosisteinde artışı olduğundan;
B2,B6,B12 , folik asit gereksinmesi • Osteoporozun önlenmesi için kalsiyumun
artırılması yararlı olur.• Vit D gereksinmesi • Sodyum
BESİN ÖĞESİ DEĞİŞME ÖNERİLEN MİKTAR
Kalsiyum Artar 1300 mg/gün
Magnezyum Artar 6 mg/kg (300-400 mg/gün)
D vitamini Artar 15 mcg (600 IU/gün)
E vitamini Artar 20-30 mg/gün
B6 Artar 0.02 mg/g protein(1.5-1.7 mg/gün)
B12 Artar 2.5-3 mcg/gün
Folik asit Artar 400-500 mcg/gün
C vitamin Artar 90-100 mg/gün
Selenyum Biraz artar 130-150mcg/gün
BESLENME DURUMUNUN YAŞLANMA HIZINA ETKİSİ
• Yaşlıların %65 kadarı kronik hastalıkların bir veya birkaçını taşır.
• Çocukluk, gençlik ve yetişkinlikte ki yaşam tarzı bu hastalıklarla da ilişkilidir.–Oburluk, açlık, sigara, alkol, aşırı tuz, ilaç–Beslenmede yeterli ve dengeli olmak–Uyku, çalışma, fiziksel aktivite, dinlenme,
eğlence dengesi
ÖNERİLER1. Beden ağırlığını koruyacak beslenme ve
yaşam biçimi sürdürme2. Glisemik yükü düşük,3. Antioksidanlardan zengin,4. Tüm besin öğelerini içeren besinler,5. Yeterli ve dengeli beslenme,6. Fiziksel aktivitesi iyi olan bir yaşam
biçimi
BESİN GRUPLARI ERKEK(Gram)
KADIN(Gram)
1. ET, YUMURTA, KURUBAKLAGİL
100-150 100-150
2. SÜT VE TÜREVLERİ SÜT PEYNİR
500-60023-30
500-60025-30
3. SEBZE VE MEYVE YEŞİL VE SARI TURUNÇGİL- DOMATES DİĞERLERİ SOĞAN- SARIMSAK
200-250150-200200-25050-60
200-250150-200200-25050-60
4.TAHILLAR EKMEK PİRİNÇ, BULGUR, MAKARNA
100-30030-60
75-15020-40
5. YAĞLAR KATI YAĞ SIVI YAĞ CEVİZ, FINDIK, ZEYTİN
8-1015-2010-15
3-810-1510-16
6. ŞEKER VE DİĞERLERİ ŞEKER BAL,PEKMEZ,REÇEL SALÇA
20-3020-255-10
20-3010-155-10
DİYET İLKELERİ
Enerjinin •%50-55’i CHO•%25-30 Yağ•%15-17 Protein
YAĞ%25-30 oranı
1. % 7-8 doymuş : Katı ve yarı katı yağlar
2. % 7-8 çoklu doymamış: (n-6) 3. % 11- 14 tekli doymamış:(n-3)n-6/n-3 oranı 7:1 olmalıdır.
CHOKarbonhidrat kaynağı olarak:
• Glisemik yükü düşük tam tahıl ürünleri• Kurubaklagiller• Sert kabuklu meyveler• Sebzeler tercih edilmelidir.• Saf CHO ve basit şekerlerden
kaçınılmalıdır.
EK VİTAMİNLER Ailesel kalp hastalığı, hipertansiyon,düşük
HDL öyküsü varsa,Homosistein düzeyi 20mikromol/lt
düzeyine çıktıysa:–2000 mcg folat, –500 mcg B12, –20 mg B6 vitamini ek alınabilir.
DİĞER EKLER• n-3 yağ asiti içeren balık tüketimi az
olacağından her gün 1 g balık yağı alınması önerilir.• Güneşten yararlanamayan yaşlılara
ek olarak 600 IU Vit D alınabilir.• Vit B6 ve B12 depresyon belirtiler iyi
gelir.
ÖNERİLEN DİYET• Öğün sayısı artırılır. Az ve sık tüketilir.• Sıvı artırılır, tuz azaltılır.• Ekonomik durum ve yeme alışkanlıkları dikkate
alınır.• Her öğünde 4 temel besinden 2-3 tanesinin
bulunması istenir.• Pişirme yöntemlerine özen gösterilir.Yumuşak,
sulu, sulu ısıda pişirilir. Kızartma önerilmez.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
• Ağır tatlılar (baklava, kadayıf vb), ve hamur işlerine çok yer verilmez.
• Sütlü tatlılar, meyve ve sebze tatlıları seçilmeli,
• Yoğurt sıklıkla kullanılmalı,tatlandırılabilir.• Günde 2-3 kez çay kahve alınabilir.• Taze meyve suları, limonata, süt ve ayran
daha uygun içeceklerdir.
ÖRNEK MENÜ KAHVALTI• YUMURTA• ZEYTİN• REÇEL/PEKMEZ• PORTAKAL/DOMATES• EKMEK• AÇIK ÇAY/BİTKİ ÇAYLARI
ÖRNEK MENÜÖĞLE
• KIYMALI SEBZE YEMEĞİ• YOĞURT• PATATES SALATASI• EKMEK
ÖRNEK MENÜAKŞAM
•MERCİMEK ÇORBASI• Z.YAĞLI SEBZE YEMEĞİ•MEYVE• EKMEK
ÖRNEK MENÜ
ARA ÖĞÜNLER•KUŞLUK: ÇAY• İKİNDİ: AYRAN•AKŞAM: MEYVE
YEMEYİ ENGELLEYEN ETMENLER
• Beslenme ile ilgili olumsuz alışkanlıklar,• Gelir durumu,• Besinleri pişirme, saklama olanakları,• Duyu organlarındaki bozukluklar,• Yalnızlık,
OSTEOPOROZ•Doruk kemik kütlesi
yetersizliği•Kalsiyum alımında azalma•Vit D yetersizliği•Kemik kütlesinin bozulması
HASTALIKLAR Kardiyovasküler hastalıklar sık görülebilir:• Kan lipidlerinin denetimi• Kan şekerinin denetimi• Kan basıncının denetimi• Kan homosistein düzeyinin denetimi• Boya uygun vücut ağırlığının denetimi• Düzenli fiziksel aktivitenin sürdürülmesi• Antitrombotik öğelerin kullanımı
TEŞEKKÜRLER
TELOMER KAYBI• Hücreler bölünerek kendini yeniler.• Kromozomlarda bulunan DNA’lar ile
ilintilidir.• Hücre bölünmesinde kromozomlar kendi
kendilerini kopyalar• Kopyalama için DNA sarmalları çözülür.• Her bir ipliğin bir parçası kaybolur.
TELOMER KAYBI• DNA’nın bu bölgesi “telomer” olarak
adlandırılır.• Her hücre bölünmesiyle telomerin bir parçası
kayba uğradığından zamanla hücre bölünmesi durur ve “yaşlanma” başlar.
• Telomer uzunluğu hücresel ömrün belirlenmesinde önemlidir.
• Telomerin uzatılarak hücre bölünmesini artırmak tümör oluşumunu hızlandırır.
GENETİK ŞİFREDE HATA BİRİKİMİ
• Somatik hücrelerin DNA’larında biriken hatalar dejeneratif değişimin temelidir.
• DNA hasara açık bir yapı gösterir:1. Reaktif oksijen türleri
(metabolizma sonucu)2. Radyasyon3. Toksik öğeler
GENETİK ŞİFREDE HATA BİRİKİMİ
• DNA’daki hasar hücre bölünmeden önce onarılmazsa yavru hücreye de geçer ve genetik hatalar birikir.
• Hücresel yaşam; DNA’yı hasarlayan güçlerle DNA onarım mekanizması arasında sürüp giden bir savaştır.
• DNA’ya hasar verenler: Oksidan’lar• DNA’yı onaranlar. Antioksidanlardır.
OKSİDAN STRESİ• Yaşam için “oksijen” esastır.• Eşleşmemiş oksijen içeren moleküller
yıpratıcıdır.• Bunlar reaktif oksijen türleri “ROS”
olarak tanımlanır.• Hidroksi radikal ve Superoksit radikal
“serbest radikaller” olarak adlandırılır.
OKSİDAN STRESİ-2• ROS eşleşmemiş oksijen içerdiğinden
hücre bileşenlerini oksitler.• Bu olaya “oksidan stresi” denir.• Buna karşı insan organizması antioksidan
savunma sistemleriyle donatılmıştır.• Sağlıklı yaşam bu ikisi arasındaki dengeye
dayanır.
YAŞLANMA İLE İLİNTİSİ• Metabolizma sırasında ROS üretimi önlenemez.Fakat:• Radyasyon• Sigara, besin ve suda bulunan toksik öğeler
sınırlanabilir.• Ana rahminden başlayan yeterli ve dengeli
beslenme ile antioksidan enzim sentezini kesintisiz sürdürebilirse durum değişebilir.
BESLENME İLE İLİNTİSİ• Antioksidan enzim sentezi için yeterli protein
ve B vitamini alımı ön koşuldur.• A, E ve C vitaminleri ile karotenoidler,
flavonoidleri içeren sebze ve meyveler önemlidir.
• Bu enzimlerden;– Glutatyan peroksidaz için; selenyum– Superoksit dismutaz için; çinko gereklidir.
PROTEİN GLİKOZLAŞMASI• Serbest amino gruplarının glikozla tepkimeye
girmesi sonucunda ileri glikosyon son ürünleri (AGE) ler oluşur.
• AGE’ler ; DNA , RNA ve işlevsel proteinlere zarar verirler.
• Proteinlerin esnek yapıları bozulur. İşlevlerini yerine getiremezler.
• Katarak, ALS, Alzheimer, Parkinson, kırışıklık/ sarkmalar ve arterlerin sertleşmesini etkiler.
PROTEİN GLİKOZLAŞMASI-2• Bu olay kan şekerinin yükselmesiyle hızlanır.• İnsülin direnci önemli etkendir.• Şeker hızla sindirilerek kan şekerini yükseltir,
insülin salgısını artırır.• Genetik yatkınlığı olanlarda insülin
duyarlılığının azalmasına neden olur.• Şişmanlık insülin direnci için önemli bir
etkendir.