yasanan_alevilik

7/29/2019 Yasanan_Alevilik

1/274

YAANAN

ALEVLK(ANADOLU ALEVL)

ABBAS TAN


2/274

2


3/274

NDEKLER

Sunu

1. Alevilik 182. Kzlbalk 303. Bektailik 354. Yenieri Oca 395. Caferi Mezhebi 446. Alevilik ve Demokrasi 477. Anadolu Alevileri ve

Yaadklar yerler 498. Alevilikte Hogr 679. Alevilikte Gizli badet 7210. Alevilikte Semah 7711. Cemevi 8712. Alevi-Bektailikte Cem 9013. Sylei

14. ler 15615. H.Aliden zdeyiler 16116. Beler 16317. Yediler 16518. Oniki mamlar 16619. Ondrt Masumu Pak 17520. Onyedi Kemerbest 177

21. Krklar 17922. Yetmiikiler 18223. Drt Kap,Krk makam 18524. Musahiplik 192

25.Mezar Trenleri 19826.Kltr ve Sanat 201

3


4/274

27. Alevi Ozanlar 20628.Nesimi 20729.Fuzuli 20830.Hatayi 21131.Kul Himmet 21432.Yemini 21533.Virani 21634.Hac Bektai Veli 21735.Pir Sultan Abdal 231

36.eyh Bedrettin 24037.ah Kulu 24338.Abdal Musa Sultan 24539.Hallac Mansur 24841.Alevi-Bektai Tekke ve Dergahlar 252

42.Gnmzde Alevi-Bektai sorunlar 25643.Alevi-Bektailer hakknda Fetvalar 26544.Kymlar 28045.Dualar 284

4


5/274

SUNU

Alevilik ksa bir zamana kadar bir tabu olarak grlrd.Bundan mmkn olduu kadar bahsedilmez, Aleviler ise kendilerindenbahsetmek veya kendilerini anlatmak gibi bir tavr ierisine girmektensrekli kanrlard.Son dnemler Aleviler ve Alevilikle ilgili olduka fazla yaynlarkmaya balad. Bu defa da Krt Alevisi,Trk Alevisi,Tatar veyaArap alevisi ayrmlar yazlmaya baland.Alevi doan,sonradan Alevi olan tartmalar ayr bir tartma konusuolarak ileriye srenler younluk kazanmaya balad.

zellikle 1990 ylndan sonra balayan Alevi rgtlenmeleri konusundaherkes bireyler syler oldu. Birileri bu ii Devlet krklyor derkenbirileri Aleviler kendi geleceklerini kendiler hazrlyor demeyebaladlar.

1992 Ylnda Kayseride Hac Bekta-i Veli Kltr Derneini kurmagiriiminde bulunduumda ilk tepki amcamdan gelmiti. Dernekkurarak bizleri krdracaksnz,insanlar huzursuz etmeye hakkn yok ...diyordu. Kendisine gre haklyd,nk benim kym Alevi-Snnikark bir kyd. Genelde kyde Alevi-Snni deil,Krt-Trk diyeayrlrlard ama hi bir ihtilaflar yoktu.Gelin grn ki bizim kyle byk ehirler bu konuda biribirlerine hibenzemiyordu. Bizim kyde herkes biribirlerini ok iyi tanyorlarinanlarna,ibadetlerine sayg gsteriyorlard.

Biri birlerinden kz alp vermiyorlard ama bunu bir problem dahiyapmyorlard.Byk ehirlerdeki bu sknty ortadan kaldrmann bir tek yolu var idi,o da Aleviler kendi nanlarn,kltrlerini, kendilerini ok iyitanyacaklar ve Snnilere kendilerini anlatacaklar.

5


6/274

Snnilerde Alevileri Derneklerinde, Vakflarnda ve toplantlarnda

yakndan grp tanyacaklar ve sorun bitmese bile asgariye indirilmeyebalanm olacakt.Bu yzden Kayseride arkadalarmla birlikte byle bir giriimde

bulunduk. Kurduumuz Dernein Kurucu Bakan sfatyla her yerdebulunmaya,yeri geldike toplantlara katlmaya balaynca mahallibasn da yer verdiSokaktaki insan beni ikinci bir kimliimle tanmaya balad. Bu kimlikAlevilerin Bakan kimlii idi(bu tabir blge halknn tabiri).Yaptmzn bir blclk, ayrmclk deil tam tersi nsanlara sosyal,siyasal, ekonomik, kltrel, ahlaki, maddi ve manevi koullarn belli birseviyeye getirilmesi ve bu konuda insanlar aydnlatma olduu ortayakt.Yaptm bu almalarda en byk destei eimden aldm.lke genelinde oalan Alevi-Bektai Kltrn yaatma Dernek veVakflar,benzeri rgtler oaldka bu konuda bir hayli yazlar veyaynlar da kmaya balad. Bu yaynlarn birou gereiyanstmad gibi bir ok da eksiklerle doludur.Anadolu Erenleradl bir gazete karmaya baladmzda blge halkolduka yakndan ilgilendi. Sadece ismiyle deil,ierik olarak dabenimsendi.

Kendi imkanlarm lsnde, Alevi-Bektai-Kzlba retisine katkdabulunmak iin birikimlerimi ve aratrmalarm sizlere sunma gereiduydum.

ABBAS TAN

6


7/274

ALEVLK

Dnya benim lkem, nsanlar kardeimdir.

nsann,insanln doduu gnden balayp, Nesmninderisinin yzlmesiyle devam eden, Hallac Mansurun, Pir SultanAbdaln aslmasyla azalmayp artan, K.Mara, Malatya, orumolaylar ile tescil edilen, Sivas olaylar ile Baltaclar, Kuyucularunutturan olaylar yaayan ama Toplumsal mcadelede

Eline-Diline-Beline ilkesinden taviz vermeyen,Din, dil, rk,mezhep fark gzetmeden,Onurlu mcadele veren. Benim Kbem nsandr diyenleriyle, yryen Alevi- Bektai-Kzlba toplumu gerek yaamlarna ramen adeta sorunolmaktadr.

Alevilerin silahlar sazdr,Mermisi ise gzel szdr.

nsanlarn farkl tarifi,alglan ile yaam tarz,inansalkavramyla ok farkl bir yeri olan Alevilik mmkn olduu kadarhalkn dili ile anlatmaya allmaktadr.Gelien toplumlarda okta abartlmadan yaatlmaya allaninansal kavramlar zellikle lkemizde farkl boyutlaralmaktadr. Toplumlarda esas olan,toplumlarn kendi sorunlarnkendilerinin zmesidir.

Bunun en gzel rnei Anadolu Alevilii ve Alevilerdir.Gnmz Alevilii ehli olmayan insanlarn elinde kalm,kendilerini bu konuda yeterli sayan birok yazar-izer takmalm eline kalemi balam yazmaya.Hi kimse kalkp da dur bakalm; kimsin, neye dayanarakyazyorsun dememiler.

7


8/274

Bunu frsat bilen insanlar balamlar gelii gzel yazmaya,birdekrmz kapakl bir kitap hazrlayp ismini de Alevi diye yazdysaherkes memnun,hatta kendini Alevi sayp onu bir vn kaynaolarak gryorlarsa kendisine has bir yorum getiriyor. Bukonuda verilecek bir ok rnek vardr ve ileride bunlardanrnekler verilecektir.Bir ok Alevi artk Alevilik sorun olmaktan kyor, saklayacak,gizleyecek bir ey kalmad nk bu konuda her gn bir kitapyazlyor demeye baladlar.Bir deil binlerce kitapta yazlsa bunun ne Alevilie nedeAlevilere bir faydas olmayacak. Aksine ok byk zararlar

dokunacak. Bunun bir tek yolu vardr,oda herkesin davasnasahip kmasdr.Bu gne kadar hi ortalkta gzkmeyen bir yn Alevi ve

Alevi dedesi kt ortaya,bunlara destek veren aydnlardan veyazarlardan geilmez oldu. Hangi kitapya gitseniz bu konudayazlm yzlerce kitap bulursunuz, ama hangi kaynaadayandna bakarsanz doru drst kaynak gsteren yoktur.Birileri gidiyor Sivas yada Tunceliye ak sakall birini buluyor

balyor onun sylediklerini yazmaya. Bunun zerine birde kenditahminlerini ve yorumlarn da ekleyince ite size bir Kitap. Btnbunlar eksik ve yanllarla dolu kitaplardr.Yeni Televizyonlar yayna balad,bunlar Alevilik hakknda

programlar hazrlaynca TRT hari zel kanallarda zellikleslami kesime yaknl ile bilinen kanallar, arayp bulduklarszde Alevilerle,iyi niyetli insanlardan faydalanarak baladlar

programlar yapmaya. Zavall temiz kalpli Alevilerde izledikleri

programlarda Oniki imamlardan,Ehlibeytten bahsedincehayranlklar ierisinde izlemeye baladlar.yi bir ans olmal ki Alevi rgtlerinin desteinde kurulankanallar hi olmazsa dierlerinin nn bir yerde kesmi oldularama uzun srmedi o kanallarda dier yazarlar gibi farkl bir

politika yrtmeye balaynca ciddi bir hayal krkl yaand.

8


9/274

Ayrmclklar,blnmeler hatta blmeler eksik bilgiden ve eksik

bilgilenmeden kaynaklanmaktadr. nsanlarn nasl inandklar,nasl ibadet ettikleri hi kimseyi ilgilendirmemeli,insanlar toplumuoluturuyorlar. Gnmzde toplumlar Devlet dzeni ile idareedilirler.Devlet idare eklini belirlemise ki mutlaka belirlemitir. Odzende ynetmeli ve ynetirken vatandalarnn yapsntanmaldr.

lkede yaayan vatandalarn yzde doksan dokuzununMslman olduunu syleyen devlet, bunu neye dayanaraksylyorsa Laik, Demokrat yaps ile vatandalarnn inan ve

ibadetleri konusunda daha eitliki olmal, halbuki bizde butamamen farkl uygulanmaktadr.Doru bir tespitte deildir. Kimin Mslman olup

olmad aratrlmadan ve Mslman olmayanlar da Mslmangibi gstererek asimilasyoncu politikalarn srdryorlar.

Biz Aleviyiz diyen,Ramazanda oru tutmayan,Haccagitmeyen, Zekat vermeyen ve Camiye gidip namaz klmayan,ibadetlerini Cemevlerinde Cem olarak yapan,

Benim kabem nsandr diyen ve Enel-Hak diyen ve buyzdende Osmanldan gnmze kadar srekli horlanan,ezilen veyok edilmek iin ellerinden geleni yapan yneticilerin deilslam,Mslman, insan dahi saymadklar bu insanlar iin imdiSizler Mslmansnzdemeleri ayr bir sorunoluturmaktadr.Bizim devlet dzenindeki anlay tamamen farkldr. Devlete greMslmanlk; Snni anlayn yada Snni ideolojinin kendisidir.

Bu lkede baka trl inanan yokmu gibi davranlyor.Bu kadar byk bir topluluu hie saymak,inan ve ibadetlerinigrmezlikten gelmek bir zm yolu deildir.Bundan ne Devleti temsil edenler nede Diyaneti temsil edenlerrahatszlk duymamaldrlar hatta ciddi bir almay derhal

balatmaldrlar. Yirmi be milyon insan Devletten bu konudamaddi destek beklememeli (beklemiyorlar da) ama kendiibadetlerini yapabilecek ibadethanelerini (Cem evleri)

9


10/274

yapabilmeleri iin yasal engelleri kaldrmaldr. Bu sadece Alevivatandalar iin olmamal,dier inan guruplar ve dier kltrleriinde geerli olmal.ki binli yllar yakalam olmamza ramen hala nelerleurayoruz.Son dnemler halktan ve batdan gelen basklar karsndaAlevilik konusunda biraz duyarl gzkmeye balad ama butamamen yapmack bir tavr oldu. Nasl m ?1989 yl btesinde Diyanete ayrlan pay 233 milyar lira iken %300 artla 1,5 trilyon liraya kartlm,Bu da;Dileri Bakanl btesinin 1,5 kat,

ileri, Ulatrma,Kltr Bakanl bteleri nin2

kat,Sanayi Bakanlnn 3,5 kat,Turizm Bakanlnn 6 katalma ve Sosyal Gvenlik bakanlnn 10 katndan fazladr.1999 yl btesine bakldnda Diyanete (Snni slama) ayrlan

pay bir ok Bakanlk btesinden daha bykken Alevirgtlenmeleri iin ayrlan pay sadece Doksan be milyar TL.Bu rakam bir yazlk ev paras dahi etmemektedir. (Ayrlan bu pay

bir ka Dernek ve Vakf tarafndan yaplan mracaat zeriniProjelerin tamamlanmas iin yaplan bir yardmdr.).Daha sonrakibtelerden oda kartld.2004 Btesinden Diyanet leri Bakanln ayrlan pay1.058.356.900 YTL. iken2006 Mali yl Btesinde Diyanet leri Bakanlna ayrlan payinsan rktyor. 1.308.187.000. YTL. bu yetmiyormu gibi BirAKP milletvekili mecliste kp savunmada bulunuyor. u an

personel says 88.800 ama 164 vaiz,5198 mam eksii var ve9696 kadrosuz cami var,bunlar bir an evvel tamamlanmal diyor.

2007 Btesinde Birmilyar altyz otuz sekiz milyon YTL. ileDB Btesi 38 Bakanlk ve kurumlarn btelerinden byk birBteye sahip oldu.2008 yl Btesi Bir milyar dokuzyz doksan sekiz milyonYTL. ile sylenecek sz brakmad.

10


11/274

Bunada raz olmaya baladk nk,2009 Btesinde DB btesi 2.4 milyar dolar oldu.

Cumhuriyet tarihinde de ilk Bte uygulamasdr. Bu yetmiyor-mu gibi Aleviler kendi imkanlar ile yaptklar yada yapacaklarCem evleri, Anayasaya aykr, Dernekler Kanununa aykr diyeileri Bakanl tarafndan dava almaktadr.

Bunun son rnei : ileri Bakanlnn 05.07.1999 gn veB.05.1.EGM.0.12.02.06/38.16.037/99 sayl yazs. baknz nediyor....yayn kartr ,cem evi ,kltr evleri ,salk evleri aar.

Yardmlama sand kurar... ibaresi 2908 Sayl DerneklerKanununun 5.Maddesinin 6. fkrasndakiBlge,rk,sosyal snf,din ve mezhep esasna veya adna

dayanarak faaliyette bulunmak amacyla dernek kurulmasyasaktr. Hkm gereince ayn kanunun 5,37,76.maddelerigereince yasal ilem balatlmaktadr. yle bir uygulama kidnyann hi bir yerinde grlmemi bir uygulama.Kayseri Hac Bektai- Veli Kltrn Aratrma Yaatma ve

Dayanma dernei kurucular 1992 ylnda Kayseri Valiliinemracaat ederek byle bir dernek kuracaklarn bildirirler.(Kurucular arasnda bende bulunmaktaym ve Kurucu Bakansfatyla olay yaayan birisiyim.) Kayseri Valilii incelemeleriyaptktan sonra 38.13.095 ktk sra numarasnda kaytl tesciligerekleiyor.Aradan alt yl getikten sonra, ileri Bakanl HukukMavirlii, Kayseri Valiliine 05.07.1999.156293 nolu bir yaz

yazarak Cem evi yapmak amacyla dernek kurmak 2908 saylyasaya aykr bunun iin derhal dernek kapatlmal, Yneticilerdebir yldan yla kadar hapis cezas ile cezalandrlmaldrdenilmektedir.

Snni slama gre Cami yapmak normal ama AlevilerceCem evi yapmak sutur. Bu tamamen siyasi bir oyundur. zinvereceksiniz, Cemevi yapn diyeceksiniz yaptktan sonrada su

11


12/274

ilediniz diyeceksiniz. Bu dnyann hi bir yerinde grlmemi biruygulamadr.Bunun baka bir ekilde tarifi de yaplamaz. Bu karar sadeceKayseri ile snrl kalmam. lkenin bir ok yerinde ayn yasagerei bir ok dernek hakknda da ilem balatlmtr.ileri Bakanl Hukuk Mavirliinin yukarda bahsedilenyazsna istinaden Kayseri Valilii 18.08.1999 tarihB.05.1.EGM.4.38.00.12.99/3558 sayl yazlar ile dava at.

Kayseri 2.Asliye Ceza Mahkemesinde alan dava delillertoplandktan sonra 1999/788 esas,2000/292 Karar nolu kararlamahkeme neticelendi. Dava beratla sonuland.

Mahkemenin karar ...derneklerine ait tzn 3maddesinde belirtilen cem evi, kltr evleri aar eklindeaklamalarn kanuna aykr olduundan bahislecezalandrlmalar istemi ile kamu davas alm ise de szkonusu cem ve kltr evlerinin toplumda kabul edilenmesseseler olduu illegal yaplanmann konusaylamayaca ve suun unsurlarnn olumad .... bunedenlerle unsurlar olumayan msnet sutan tm

sanklarn beraatlerine karar verilmesi gerektii sonu vevicdani kanaatna varlmtr.denilmektedir.in en ilgin yan Cumhuriyet Basavclna dava ama

konusunda bavuran Kayseri Valilii adna Vali yardmcs Alevibir vatanda. Kayseri Cumhuriyet Basavcl Hazrlk :1999/10718, Esas: 1999/4998, ddianame : 1999/3456 noluiddianameyi hazrlayan Cumhuriyet Savcs da Alevi.

Elbette Vali yardmcs ve Cumhuriyet Savcs,bunlar

devlet memuru olduklar iin grevlerini yerine getiriyorlardenebilir ama tesadfn bu kadaras da tartma konusu olabilir.Bilgisine bavurduumuz birok Hukuku,Vali yardmcs gerekliincelemelerden sonra mevcut deliller dorultusunda CumhuriyetSavclna dava ama konusunda bavurmayabilirdi, CumhuriyetSavcs da dava amayabilirdi dediler,

12


13/274

Sonradan reniyoruz ki,Valilik bekleyen Vali Yardmcs davaaldktan ok ksa bir sre sonra Kayseriden alnyor ve ayn ylemekli ediliyor.Zaman zaman Cumhuriyet Basavclna vekalet eden savc daBasavc olamad gibi Kayseriden alnarak bir baka yere tayinediliyor. (Belki de bu gelimeler tesadftr).

zmirde faaliyet gsteren Anadolu Erenler Kltr Derneiiin 9.2.1994 tarihinde ileri Bakanl Hukuk Mavirliiyazsnda kanuna aykrlk bulunmad bildirilmitir. Daha sonraileri Bakanl araclyla zmir Valilii, Cumhuriyet

Savclna 2908 Sayl Dernekler yasasna muhalefettenkendilerinin izin verdikleri dernein kapatlmasn istemilerdir.Hem de yle bir taleptir ki herkes aar.

Anadolu Alevi Kltr,Trk kltrnn bizatihi kendisiolmakla birlikte 2908 sayl yasann 5/6 fkras, yalnzca Trkkltrn himaye ettiinden, bunun dnda baka bir ad altndakltrel faaliyette bulunmaya cevaz vermedii... gerekesiyle

dava amaktadr.zmir Karyaka 3.Asliye Ceza Mahkemesi 1998/996 Esas No ve1999/267 Nolu kararnda baknz nasl karar vermektedir.Anadolu Alevi Kltrnn Trk Kltrnn bizatihi kendisiolduu, ileri Bakanl Hukuk Mavirliinin 9.2.l994 gnlyazlar da nazara alnarak suun unsurlarnn olumadanlaldndan sanklarn beraatlerine karar verilmitir.denilmektedir. Buradan u sonu kmaktadr.

Osmanl dneminde uygulanan bu asimilasyon politikas yenidengndeme getirilmeye allmaktadr ama yarg buna frsatvermeyecektir.

Bizler bunun ne nemi olduunu,niin bu kadar stndedurduumuzu, bir bir anlatmamza neden gerek duyduumuzuaklamamza frsat vermeden devreye bu ii ok iyi bildiini iddiaedenler kyor ve bakn nelerden bahsediyor.

13


14/274

Bu yazlar yazanlar,gr ve dncelerini anlatanlar szde bu

lkenin bilim adamlarndan bazlar yada aydnlardr.Yeri geldike gereklerden bahseder ve yle davrandklarn

sylerler ama yazlanlar okuduka bunlarn byle olmadngryoruz. Bunun en ak rnei; Prof. Dr. Mustafa YlmazKln (Krkkale niversitesi, Krkkale naat Mh.Blm)Bektai ve Alevlikte en mhim erkn Aynl-Cem toplantsyapmaktr. Usulne gre deiik gayelerle Ayn-l-Cem yaplr.Bunun manas Hakk halksz grmek,her eyde Allah mahedeetmek demektir.

Bu gn ise bu gzel mana Cem evi diye hi Bektailikte

olmayan yeni bir terimle bozulmutur. Cem evi yoktur,tekke,dergah,zaviye vardr. Bu gn Cem evi baka gayelereyneltilmek istenmektedir. diyor ve

Gazi niversitesi Trk Kltr ve Hac Bekta Vel AratrmaMerkezi yayn organ Hac Bekta Veli Aratrma Dergisin deyaynlanmtr.

in ilgin olan bir niversite Aratrma Merkezi nin yayn

organnda yaynlanan bu makalenin balangcnda daha ilgin biraklama vardr.Hac Bekta Veli Aratrma Dergisi Bahar 99/9 sayfa 21.

Mustafa Ylmaz Klnn bu bildiri metni sempozyum sonrasyaynladmz Bildiriler kitabna yazar tarafndanyetitirilememi bir almadr. Yazarn istei zerine dergimizin

bu saysnda yer vermeyi uygun grdk.Konuyu ele al ve deerlendiri tarz tamamen yazarn kendi

yorum ve deerlendirmeleridir....Yazarn kendi yorumuna sizin bireyler eklemenize gerekkalmamtr. Sizin adnza sylenmesi gerekeni fazlasyla zatensylemitir.Alevi olduunu makalenin bir blmnde syleyen yazarsanyorum Hac Bekta ilesine gidip Hac Bekta- Velitrbesinin bulunduu klliyeyi gezmemi ve oradaki Cem evinigrmemi olmal. Yine yazar cemin yapldn yazm ama bu

14


15/274

Cemlerin Camide mi yoksa Kilisede mi yapldn yazmam.Onlar da yazsayd sanrm bu dergide ona da yer verilecekti.nk bu Merkez kimler tarafndan ynetiliyor ve kimlere hizmetediyor daha sonra ortaya kacaktr.Avrupayla birleme hesaplar yapan bir lkenin insanlar biri

birlerini yeterince tanmyor,dnce ve inanlarna sayglolmuyorlarsa Devleti ynetenler olaylara byle bakyorlarsa

bakalar ile nasl anlaabilirler.Konuya biraz objektif bakacak olur isek ok enteresan bir

tablo kyor karmza. Dnnz;Askerde omuz omuzaarpacaksnz, iyerinde birlikte alacaksnz, Vergiyi birlikte

deyeceksiniz, Sinemaya, Tiyatroya birlikte gideceksiniz,Deniz yada havuz kenarnda birlikte tatil yapacaksnz, aynapartmanda oturacaksnz, ayn marketten ayn rn alpyiyeceksiniz,biri birinizden bor alp vereceksiniz hatta biri

birinizden kz alp vereceksiniz ama biribirlerinizin inanlarnasaygl olmayacaksnz.Dnyann hibir lkesinde byle arpk bir tablo gremezsiniz,hele Laik Cumhuriyet ynetim biimini kabul etmi bir lkede.

ok sama gelen bu uygulamann biran evvel ortadan kalkmasiin Siyasilerimizin artk uyanmalar ve zm yollar aramalargerekir. Bu sanld kadar zor bir zm yolu olmad herkestarafndan ok iyi bilinmektedir.Devlet nce kendi halkna kar tarafsz. Din,inan ve yaam

biimine sayg ile balar ie.Bir dier konuda Devletin grmedii yada gremedii dier

inan kurumlar kendi sorunlar iin zm yollar bulmaldr. Buimkan bulmaldrlar.Alevilik konusunda bir hayli yazlar yazlmakta, birok yazar vearatrmaclar ortaya kmaktadrlar. Yazlanlar incelendiindeok ilgin anlay yada uygulamalarla karlayorsunuz. Buyazarlarn byk bir ksmnn Alevilikle uzaktan yakndan ilgileriolmad gibi yazarlklada alakal deildirler. Bildikleri bir eyvardr oda Alevilik kullanlacak iyi bir malzemedir.

15


16/274

lkede yirmi milyon Alevi var denilmektedir. Yllardryazlmayan, izilmeyen bu konuda ne yazarsanz kaldrr.

Beklenenin zerinde de satlr bu kitaplar. Hibir konununbu kadar byk bir taban yoktur. Eksikte yazsanz yanltayazsanz kimsenin bir ey dedii yoktur.Yoktur nk byle bir tepki gelecek olsayd sanrm bu gnekadar birok kitap oktan ortalktan kalkar ve yok olurdu .Halbuki tamamen samalklarla dolu bir yn kitap var ortada.Gerekleri grmek iin Hsnye,Makalat,Buyruk ... gibiAlevilerce kutsal saylabilecek kitaplarn yeni basklarn

incelediiniz de birok gerekd konular bulacaksnz. nkherkes kendilerine gre bir eyler ilave ediyor yada kartyor.Konular anlam d ifadelerle doluyor.Birok aratrmac ve yazarlarn kaleme aldklar ve kendilerine

gre doru kabul ettikleri Alevilik tariflerini sralyoruz.nsanlarn kafalarnda oluturduklar Alevilikle yaanan Alevilikarasnda ciddi ve kayda deer fark varsa ki ok bykfarkllklar vardr. Mukayese tamamen okuyucuya aittir.

Bu tarifler zaman zaman amacn am,hatta zellikle Aleviliiasimile etmek iin Alevi kimlii ad altnda eitli gr vednceler ortaya atmlar,hatta bir ok yayn organndayaynlanmtr.

Kendilerini aratrmac kabul ederek yazlar,makaleleryaynlayan bir ok insan yazdklarnn bir sre sonra yanlolduunu aklyor. nk daha evvel yazdklar konularyeterince incelememi hatta buna gerek dahi grmemilerdi. Bu

gn yeni yeni bilgiler ve belgeler ortaya knca kendileriniyenilemek zorunda kalmaktadrlar.Btn bunlar yetmiyormu gibi dnemin Babakan Recep TayyipErdoan kyor Cemevleri Alevilerin ibadethane deildir diyor.Sanki Babakan cemevlerini ibadethane olarak grmeyince i

bitecektir.

16


17/274

ALEVLK(Anadolu Alevilii)

Anadolu Alevilii bir ok Alevi tarafndan farkl farkl tarif

edilmektedir. te bunlardan bazlar.Alevilik,slamiyetten de,Hristiyanlktan da nce yaayan birinantr.Alevilik;nsanlar arasnda razlk arayan bir inan kurumudur..Bu inan bal bana bir yaam tarzdr,bir hukuk manzumesidir.Bazlarna gre!Alevilik ; slamiyetin Anadoluca yorumudur.Bir baka ifadeyle:Alevilik: Hz. Peygamberden sonra halifelik

grevinde bulunan Hz.Aliden evvelki halifeyi kabul etmeyen,Hz.Aliyi Halife ve mam kabul eden,onun soyundan gelen yadaonun yolunu srdren tm batini mezhep ve tarikatlar ierisindetoplayan,kendine zg kural ve trenleri bulunan dinsel-siyasalinan sistemidir.Alevilik: Hz.Muhammedi mrit,Hz.Aliyi Rehber,Hac BektaiVeliyi Pir kabul eden,geleneksel Alevilii hogr temelizerinde yeniden yorumlayarak slamlk ncesi Trk Kltryle

youran,Anadoluya zg dinsel-siyasal-dnsel inansistemidir.Anadolu Alevilii;Baz evrelerce slamiyetin yozlamasn,aslndan uzaklatrlmasn, dinin istismarna, Hz.Muhammed,Hz.Ali ve Ehlibeytine kar Emevi ve Abbasi halifelerinin hakszve insanlk d uygulamalarna kar,yzyllardr sren birmuhalefetin sonucu olumutur.

17


18/274

Alevilik,Mslmanln douu ile meydana gelen ihtilaflar,

olumsuzluklar karsnda Hz. Muhammedde, Hz.Aliye veehlibeyti ile birlikte gtrdkleri yolun doruluuna olan inanve muhabbetten domutur.

Baz Anadolu Alevilerinin Kuran a ballklar Snni slamdanolduka farkldr. Onlar Kuran farkl yorumlarlar veibadetlerinde Snniler gibi deil kutsal kitaptan faydalanarakkullandklar dilden dualaryla ibadet ederler.Biroklarna gre Alevilerin Kuranla ilgileri yoktur,son ikiyz yl

ierisinde Alevilie Kuran sokmaya alyorlar demektedirler.Anadoluda yaayan ve Trke konuanlar ibadetlerindeTrkeyi kullanrlar. Arap Alevileri Arapa,dier Alevilerde,ibadetlerinde Trkeyi kullanrlar ama ilerideki blmlerdegrlecei gibi Alevi Cemlerinde Kurandan sure ve Ayetlererastlamak mmkn deil. Baz Alevi dedelerinin Cemlerdekullandklar Nur Suresi 34,35,36 ayetleri vardr bu Ayetler

cemin ilk yapld dnemlerde yokken sonraki dnemlerde yadaksa bir sre evvel mi ceme girdi bu ayr bir tartma konusudur.Sadece bir surenin iki ayetinin ok az dede tarafndan okunmas

belki de 1950 yllarndan sonra ehirlere inen Alevilerin Snnilerekar tedbir olsun diye okuduklar ihtimalini artrmaktadr.

Alevilik, Mslmanlkla yada Hz. Ali ile balam olsa dainsanln ve yaantsnn temelini oluturan olumlu her hareket

bir Alevi retisinin zdr.

Anadolu Alevilii Onikinci yzyl balarnda Anadoluya gelenHac Bektai Velinin gr ve dnceleriyle ekillenmeyebalad.Anadoluda slamiyetten nce yaanan inan vekltrlerle birlikte yeni dnceler eklenerek bir sentezoluturuldu. Yeni oluan bu inan ve yaam biimi Arapkltrnden arndrlarak Anadoluya has bir yorum getirildi.

Alevilik Din mi,Mezhep mi,Tarikat m ?

18


19/274

Mezhep ve Tarikat arapcada Yol ,Gidilen,tutulan yolanlamna gelir.Mezhep;nan ve tapnta Kuran, snnet ve kyas temelizerinde oluturulan dnce ve inanma sistemidir. Kendine zgkoyduklar yasa,ilke ve kurallarla yrr. Tarikat ise baz insanlara gre nsan tanrya ulatrmann

bir yolu olarak kabul edilebilir.Tarikatta ama dinin zne vedinsel derinliine ulamaktr. Birnevi olgunlama yoludur.Bu dnyaya pek nem vermeden nefsi eitmek,kalbi arndrmakolarak yola klmasna ramen On birinci yzyldan sonratamamen farkl gr ve dncelerin eemenliine girmeye

balad.Bu dnemden sonra adn duyuran ve geni bir toplumu ierisinealmaya alan Tarikatlar, zellikle; Bektai, Mevlevi, Bayrami,Bedevi, Nakibendi, Celvedi, azili, Rifai, Kadiri,Halvetilerolarak n saldlar. Anadoluda Bektailik ve Mevlevilik dahayaygnd.Btn bu tanmlamalardan sonra biraz objektif olarak bakacakolur isekAlevilikin ne mezhep nede tarikata denk dmedii,

hatta zdelemedii net bir ekilde grlr. Hatta hem tarikathem de mezhebi aar.Alevilik: kendi balamnda ve kendi zgn koullarnda birdnce, inan ve yaama yoludur. Eski tabirle bir yol veyolaktr.Alevilii sadece bir Kltr olarak gremeyeceimiz gibi,sadece

bir Felsefe olarak da gremeyiz. Alevilii bir yaam biimi olarakda gremeyiz.

Alevilii sadece yorum olarak da grmemek gerekir. Hele helesrf bir inan biimi olarak da gremeyiz ama hepsini birdenAleviliin ierisinde grebiliriz.Alevilie bir Hukuk Manzumesi denmesi yanl olur mu ? elbetteyanl olmaz.

Alevilii bu saylanlarn tamam ile btnletirerek tarifedersek doru bir tarif olur. Tek tek ele alndnda hi de yanlolmaz ama eksik bir tarif olur.

19


20/274

Alevi kltr herhangi bir kltrn mal deildir. Yani sadeceTrk kltr, Krt kltr deildir.Anadolu Alevi kltr randan, Hint, Arap kltrne, Orta AsyaTrk kltrnden Krt kltrne kadar her kltrden paynhatta o kltrlerin gzelliklerini alarak farkl bir Kltr olarakortaya kmtr.Ama ierisinde en fazla Eski Anadolu kltr var dediimizdeyanl bir tarif yapm olmayz.Alevilii sadece bir Kltr olarak kabul etsek Snnilii de birkltr olarak grmemiz gerekir ama birileri kalkar ve Snnilii

bir inan olarak grr ve bunun dnda yaln bir tarifi kabul dahi

etmezler.Aleviliin sava insan olma,insanlk haklarna ulama

savadr. Tarih boyunca Alevilii slamdan saymayp slamlntesinde bir yere oturtmaya almlardr.

Buda Alevilerin, Snni evreler gibi inanmad vednmediinden kaynaklanmtr. Sunni islamlk slaml tek birkalptan, yorumdan sunmu; herkesin buna balanmasn

istemitir.nanta. eliki ve koputa buradan balamtr. nk Alevilikinan anlamnda slamiyetin ierisinde deil tam tersine slamiyetAleviliin ierisine girmitir. Aleviler dnd gibi yaamak ister,

Snniler inand gibi yaamak isterler.Burada asl verilen mesaj;Alevi Dedeleri,Cem trenlerinde veya sohbet toplantlarnda bir

konuyu anlatrken eksik ya da yanl syleyecek olsa halk bununaklanmasn ister. Dedenin anlattklarndan ikna olmadka ogr kabul etmez.Snni bir vatanda,Camide verilen vaazda ne sylenirse sylensinkesinlikle mdahale edemez ve bunun doruluu kabul edilir ve

byle olacana inand iin anlatld gibi uygular. aradaki farkbu.

20


21/274

Alevilik Belli bir zamanda,belli bir kuramc eliyle

kurulan ve kendisini kurucusunun mr ierisinde tanmlayanbir dini deil,en az 1400 yl sren bir oluumun hayatn yaayanve o hayat daha eskilere ait bin yllarn akli ve felsefi deerleriyle

besleyip bezeyen, yaamn her anda ayr bir doua,herikliminde ayr bir geliime ve her rknda ayr bir alglanasahiplik eden;Hamurunda hem ilahiliin hem de akln mayas bulunan bir inanve yaam biiminin addr.

Alevilik dinin domalarndan deil,kendi kendindenbeslenir. Felsefesinin znde insan vardr.

Tanry ykseltmeyi deil,insan tanrya ykseltmeyiamalar. Bu bir benlik sevgisi deil, insana yakr olanngereini yerine getirmektir.

Alevilik, Allah sfatn insanda olan varl ile inand iinHAK-MUHAMMED-AL lsn hi dillerinden drmez.(Tanr,doa,insan temsil ettiine inanrlar) Tm dualarnda ,hertrl yakar ve yaklamlarnda bunlar vardr.Baz Aleviler bu konuda farkl iddialarda bulunurlar; Kuran ve

Ehlibeytine yce sevgi ve ballnn bir ifadesi olaraksregelmemektedir derler.Alevilik,zn insan sevgisinde bulan,Tanrnn insanda tecelliettiini, Tanrnn zerresinden olutuuna inanan, onun iindeinsann lmszlne inanan,inan birimine Alevilik denir.

Alevilik Anadoluda yaayan topluluklar Anadoludan gelmigemi birok dinlerlerden ve amanizmden etkilenerek

slamiyetten de ok eyler alarak inanlarn farklyorumlamlardr.Alevi Dedeleri ve Derviler gittikleri her yerde nan ve kltralamaya alrken o yrenin kltrne ve yaam biimine kendikltr dnce ve inanlarn katarak kabul ettirmiler.Buda zengin bir kltr mozaiini ortaya karm hatta ok farkl

bir inan ve dnce biimi bile denebilir.

21


22/274

Baz yazarlar yada aratrmaclara gre ;Hz. Muhammedin lmnden sonra hilafet kavgas balam veMslmanlar ikiye ayrlmlar.Snniler ve ia.ialk Arap yarmadasndan Suriye, Irak, Msr, Fas, Endonezya,Trkistan,rana kadar yayld. Bu blgedeki halk bir taraftan buinan kabul ederken dier taraftan da eski inanlarnn birksmn ve milli kltrlerini de yaatmaya devam ettiler. ran

blgesinde Zerdtlk, iilii etkilerken Anadoluda amanlk(amanizm) hakimiyetini srdrd.Gerek Anadoludakiler gerekse ran blgesindeki iiler, Ali

sevgisini kaybetmediler.badet ve inancn ekillenmesi burada daha da belli olmayabalad. Anadoluda yaayanlara Anadolu Alevileri, ran dayaayanlara ii,ia dendi.ii,ia bir taraftan Snni slamn basks ve devlet desteiylesnniletirilmeye baladlar,dier taraftan da eski gelenekleri veinanma biimleriyle Anadolu Alevilerinden de, Snnilerden de

baka bir biim alm oldular.

iiler;Anadolu Alevileriyle Hak..Muhammed.Ali sevgisindeberaber, Snnilerle vakit namazlarnda,Ramazan orucunda,Hacda ve zekatta,ehadet kelimesinde bir oldular.Anadolu Alevileri (Sunni slamn etkisi altnda kalanlar hari) Bevakit namaz klmazlar, Ramazanda oru tutmazlar (Muharremdeon iki gn ve gnde Hzr orucu tutarlar, hicri ylbalarnda birgn Gagant orucu tutarlar),Hacca gitmek ve zekat yoktur. Zekat karl zaten yardmlama

temel kouldur. Aradaki fark ortaya bylece kmaktadr.Alevilik,Hz. Aliyi rehber, Hac Bekta- Veliyi Pir kabul eden,geleneksel Aleviliki hogr temeli zerinde yenidenyorumlayarak slamlk ncesi kltrleriyle youran, Anadoluyazg dinsel-siyasal-dnsel inan sistemidir.Kimilerine gre Aleviliin ortaya k Hz.Muhammedinlmyle balar (632).

22


23/274

Kimin halife olaca konusunda Mslmanlar ikiye blnmler.Hz. Peygamberin soyundan gelen Hz. Alinin halife olmasnisteyenlerle, Ebubekirin halife olmasn isteyenler olmutur.Hz. Alinin Halife olmasn isteyen Aleviler, Hz. Peygamberinveda hutbesini esas alarak,onun bir emri ve arzusu olduugerekesiyle Hz.Alinin halife olmasn istemektedirler. Buihtilaflarla birlikte yzyllardr var olan Alevilik yenidenekillenmeye balad demektedirler.

Alevilik,Hnkar Hac Bekta- Velinin Anadolu topraklarndayourup olgunlatrd her trl haklar ve bilimle donatt bir

ahlak ve kltr hazinesidir.Alevilik; Orta Asya, n Asya,Orta Dou ve Mezopotamyakkenli birok din,inan,reti ve kltr mirasnn,Anadoludauzun bir srete,deiik sosyo-ekonomik ortamlarda yenidenyaplanmasyla kendi kendini yaratm, badatrmac, sezgici vekamu tanrc(panteist) bir inan sistemidir.

Alevilik;tanry,evreni ve insan kendince alglama ve yorumlamabiimidir.Alevilik,kendine zg bir dindir diyenler daha da oalmaya

balad.Alevilikle slamiyet arasndaki ba ise bilim adamlar veyaaratrmaclar tarafndan tamamen farkl bir tez olarak ortayaatld.Alevilik slam i yada slam ddr. Bu konuda Aleviler ikiye

hatta e blndler.Alevi rgtlerinden bazlar Aleviliin slam d olduunusavunmaktadrlar,bazlar ise Aleviliin slamiyetin kendisiolduunu savunuyorlar.

Sokaktaki Alevi vatandalardan sorulduunda nasl cevapvereceini bilmemektedir. Hangisinin doru olduunu bilmiyorama babasndan,dedesinden rendii ile de tarif edememektedir.

23


24/274

Anadolu Alevilerinde Tevella ve Teberra sz olduka nemlidir.Tevella ; Hz.Ali ile ocuklarn sevmek,onlar sevenleri desevmek.Teberra ; Hz.Ali ve ocuklarn (Ehlibeyti) sevmeyenlerisevmemek.Anadolu Aleviliinde Hz.Ali ve evlatlarnn yeri hibir zamandoldurulamaz.

Hilmi DedebabannAynay tuttum yzme,Ali grnd gzme szyleHz.Alinin tanrsallatrlmaya gtrmesine mesajdr.Bazlarna gre!

Alevilik, On iki imamlarn erevesini izdii ve Horasanpirlerinin elinde,ozanlarn,dervilerin dilinde,saznda,sznde,Hac Bekta-i Velinin retisinde bir inan biimidir. O nedenleahlak Aleviliin temel tadr.Alevilik Hallac Mansur, Nesimi,Pir Sultan Abdal, eyhBedrettin , Baba lyas, shaklarn ve tm Anadolu aydnlarnn

birletii ve insann insan tarafndan smrsn ortadankaldrmay amalayan bir kltr mozaiidir. Bir siyasi akmdr.

Bir yaam biimidir.Alevi retisinde baz kurallarda sralanmtr. Bunlar

blgelere ve zamana gre deimi yada deitirilmitir. Birbenzetme olarak grmemek gerekirse yle zetlenebilir:

nsan kendi kendine geree eremez. Bilimsel almalarnda gerek Alevi retisini renmeli ve hurafalardanayklayarak gerek inancn yaamaldr.

Alevilikte aamal eitim ve Alevilii yaama vardr. Bu eitimekline Drt Kap denilmektedir. kaplarn evveli eriat,Tarikat,Marifet sonu Hakikattr. Hakikat bir hazinedir. Mrit

peinden gitmeyenler bu hazineye ok zor ularlar yadaulaamazlar.Drt Kapy ileride daha geni bir ekilde ele alacaz veAleviliin gerek tarifi ortaya kacaktr.

24


25/274

Alevilik Yolu;Candan,batan gemeyi gerektirir.Sknts, gl oktur.Yola giren kii,Eri Hak bilecektir. Erde Hakk grecektir.nsan tm kerametlerin kaynadr, tm kerametler insandadr.Yola giren kii, bakasn artp incitmeyecek,Bakasnn hatrn ykmayacaktr.

Gnl krmayacak, gnl yapacaktr.Bu yolun yolcusu rzasz lokma inemeyecektir, Bakalarnayedirecek,bakalar ile birlik olacaktr.Mrit kayrlacak,hakk ayrlacaktr. Eve gelen misafir (mihman)

ba stnde tutulacaktr,nk mihman Alinin kendisidir.Burada zerinde durulacak asl konu Alevilerin insana veyola bakdr. Yolun skca korunmas edas ortaya kmaktadr.

Pir Sultanm Haydar unda,ok keramet var insanda,O cihanda bu cihandaAliye saydlar bizi.

Alevilik,bir hak mcadelesinin kaynan oluturmaktadr.Dikkat edilecek olursa Kerbel hakszln, yolsuzluun, basknnsemboldr Bu yzden bir ok Alevi bilerek veya bilmeyerekKerbela ile Hz.Hseyini birletirmi. Aleviliin temelinioluturan ve Hz. Hseyinin babas olan Hz.Alinin bile zamanzaman nne geirmilerdir.(Hz.Hseyinin hakl davaskarsnda dik duruu ve direnci Aleviliin zn oluturur)Aleviler her frsatta Ya Ali diyerek Hz.Aliye yalvarrlar ama

Cemlerde ve dier ibadet zamannda Hz. Hseyin ve Kerbelaydillerinden drmezler. nk Hz. Hseyin zdrap eken,hakkn yerine gelmesi mcadelesini veren, hakk iin bile bilelm tercih eden bir semboldr.

Kimilerine gre balangta tamamyla dinsel-siyasal nitelikteolan Ali taraftarl yada Ali yandal, Hz. Alinin hakllnkabul edenler olarak iilik, ia, ia-i Ali, Aleviye yada Alevilik

25


26/274

adlaryla yaylmaya ve glenmeye balad. Bu arada Kuran dakiAyetlerin bir ok anlamlarnn olduunu bunu herkesin zpyorumlayamayacan iddia edenler btinilik temelizerinde,vahdeti vcut ve ruh g felsefesiyle btnleti.

Yayld blgenin inan,gelenek , grenek, rf, anane,uygarlk dzeyine ve yaadklar corafyaya gre ayrmaya

baladlar bu ayrmalar gnmze dek geldi ve devametmektedir. Bu farkllklara daha sonra deinilecektir.

Bu kadar ayrlmalardan sonra Alevilik tek bir kalptanyorumlanmad ve kendi ierisinde btnlk gsteren dnsel birakm durumuna gelmedi tam tersine daha oald ve geliti.

Bunu gremeyen bu toplum dini eitlik temeline dayal,snfszyada snflarn yeterince ekillenmedii toplum insanlarnkucaklayacak biimde, ibadet biimleri ve inanc yenidenyorumlanmaya baland.Aleviliin douu,slamiyetle tanmas,Anadolu Alevilii adyla

btnlemesi ve gnmzde Aleviliin bilimsel olarak elealnmas,hatta bu konuda almalarn devam etmesi Alevilii tarifetmede ayr bir boyut kazandrmaktadr.

te bu yorumlan biimine Anadolu Alevilii,yorumlayanlara da Anadolu Alevileri dendi.

Alevi-Bektai topluluklarnn insan merkezli dncesistemleri ve Tanr sevgisine dayal inanlar felsef derinliesahiptir.Bu derinlii anlamak iin genel olarak felsefe,zet olarak da

tasavvuf felsefesinin bilinmesi gerekir.(Gazi niversitesi Trk

Kltr ve Hac Bekta Veli Aratrma Merkezi Dergisi,K98/8)Aratrmac Ayhan Aydnn Hseyin Bal ile yapt bir

syleide sorduu bir soru zerineAnadolu Alevilii, temel zerine oturmutur;Birincisi,slamn Ortodoks olmayan bir yorumudur. Bakadeyile, Kurann batni yani sufuce yorumudur.kincisi,Trk Kltrdr.

26


27/274

ncs ise Trklerin slam kabul etmeden nceki inanlar(Gk-Tanr, amanizm, Zerdlk, Mani dini vb.)

Esat Korkmaz,Anadolu Alevilii adl yaptnda Alevlilk-Bektailik dncesini ayr bir Din olarak n plana kartmakta.Kitabn nsznde; Bu rn,bilimsel kayg srekli canltutularak Anadolu Aleviliinin felsefesine-inancna-retisine veerknna ynelik bir almadr.

Anadolu Alevilii bilge olarak karmza kan bir erenfelsefesidir, bu anlamda vahiy d felsefi bir dindir;bir eren

retisidir, bu anlamda bilimsel bir kuramdr.a) Anadolu Aleviliinin bir felsefi din,bir bilgelik retisiolduu kantlanmaya....

b) Kantlamaya kout olarak insan-evren-tanrkonusundaki inan tasarmlarna esin oluturan, ncel ve

belirleyici, doal olarak sonsuza dek de yle kalacak olannesnel tasarmlar yakalanmaya ve yorumlamaya....diyerek yeni bir boyut kazandrmaya almaktadr.

c)Alevilik slam ii,slam d tartmalar yaplrken slam anlayile Alevilik arasndaki farkllklar ok iyi irdelenmelidir.slamiyet Hz. Muhammedi son peygamber olarak kabul ederler.Baz Aleviler on ikinci imam olan mam Muhammed Mehdinintekrar geleceine inanr ve onun gelmesini beklerler.Son dnemlerde MSLMAN ALEVLER diye bir Alevilik

tarifi yaptlar.Krt Alevisi,Trk Alevisi.Arap Alevisi,Tatar Alevisi.Alevi slam,Snni slamslam ii ,slam D, derken bakalm Mslman Alevilerdensonra hangi Alevilik kacak onu greceiz.Btn bu tariflere ve yaama bakldnda Aleviliin slamiyettenuzak,hatta islamiyete uymayan bir ibadet ve yaam biimi

27


28/274

olduunu grrken Aleviliin ierisinde slamiyetten alntlarnolduka fazla olduunu gryoruz.Asl olan Alevilikte Ali anlay ve Alevi inanc ierisinde davurulmayan ve srr hakikat kaps denilen ve o seviyede Aleviliiyaayanlarn Aliyi Hak bilmesi ve Tanr anlaydr.

KIZILBALIK

Kzlba;Kzlbalkla Alevilii farkl alglayanlar vardr. Bunuok datmadan gerek anlam ile ortaya konulmal.

Bazlarna gre ah smail zamannda kullanlan balktangelmektedir. Bu balk On iki keli ve zeri krmzbezlidir,oniki ke On iki imamlara olan ball, krmz bezdeimamlarn aktlan kanlarnn ba tac olarak kabullenilmesi ve heran hatrlanmasdr.Bazlarna gre Hz.Ali savata bandan yara alnca kafasnatakt balk kan olmu ve bundan sonraki savalarda Hz.Alitaraftarlar balklarn krmz olarak kullanmlardr.

Bir bakalarna gre Yavuz dneminde Anadoludakibirok Trkmen aireti ah smail tarafna geerken bunuengellemek iin uygulanan bir taktiktir. Kzlbalarn Ana, bactanmadklar, namus mefhumu olmad, kestiklerininyenmeyecei, inansz olduklar anlatlarak dier Trkmen

boylar Alevilerden-Kzlbalardan soutulmaya allm, bununyan sra Alevileri zorlamak iin de Kzlbalar Tavann etiniyemezler,getii tarlalar yedi yl ekmezler diyerek olumsuz

dedikodular retmeye balamlar.Tamamen Dalk alanda yaayan Alevilerin Ormanarasnda az bir arazisi var onu da bu inanla ektirtmezlerse ki bumantkla hareket edilecek olunursa ksa zamanda her tarafTavan dolacak, zaten orman blgesi de ,Aleviler tarm

brakacaklar yada Yavuz tarafna eyvallah edeceklerdir. te bupolitika bir hayli tutmu ama iin z bunlarn birer samalklarladolu olduudur.

28


29/274

Aleviler tavan eti yememiler ama onlarn syledikleri gibitarlalarn ekmeyip bo brakma gibi bir dnceleri olmam.

Bazlarna gre yedi Peygambere yedi ayr Ta geldi. Hz.AliPeygamber olmad halde Hz.Ali ye de ta geldi.Dierlerinin renkleri ayr ayr iken Hz. Ali ye gelen Ta krmzrenkli idi. Bu yzden Hz.Ali ye Kzlba dendi.Daha sonra ki savalarda Hz.Ali taraftarlar krmz balkkullanmlardr. Bu yzden bunlara Kzlbalar denilmitir.

Aratrmac yazar Fransa Strasbourg niversitesi TrkolojiProfesr rene Melikof, Kzlbalkla Alevilii ayn grmekte veKzlba tabirinin 1460 ylnda doup 1488 ylnda ve ok genyata (28) ldrlen ah smailin babas eyh Haydar zamanndaortaya ktn iddia etmekte ve yle yazmaktadr.15.ve 16. Yzylda Kzlbalar,ilk Safaviler olan eyh Cneyt,Haydar ve ah smail taraftar Trkmen boylarydlar.

Krmz bir serpu giyiyorlar,bunun iin de onlara Kzlbadeniyordu. Fakat Kzlba szc, yzyllar ierisindekltc bir anlam alm Celali syanlar olarak bilinen dini-sosyal bakaldrma hareketleri dolayisiyle de Kzlbalk dinsiz,asi anlamnda kullanlmtr.

Ltf Kaleli ye grede 17. ve 18.yzyl balarnda Kzlbadeyimi yerini Aleviye brakm olmasda bundandr demektedir.

Ancak Alevi szc 9.yzylda kullanlmaya balanmtr. Kzlbalk : Seluklulardan bu yana Anadoluda bir inankurumu olarak yaayan kzlbal,iilik kolu olarak rana

balamaya alanlar vardr. Bunun gerekle alakas yoktur.Anadolu topranda inan, gelenek ve grenek temelleri zerindegeliip ekillenen bir sentez olarak,bir Alevilik olarakdeerlendirmek daha doru olur.

29


30/274

Baz yazarlara gre Alevi-Bektailerde renkler nemlidir.

Beyaz Hz.Muhammedi, yeil ( Tarikat rengidir) Ali soyunu,siyah Hz.Fatmay, ak yeil-sar Hz.Hasan, ak krmz ileyeil, pembe Hz.Hseyini simgeler.Hz.Ali savalarda krmz,dier gnlerde beyaz sark balard. Hz.Ali askerlerine de krmzsark giydirdii iin Kzlba denilmitir.Tarihteki Kzlbalk gnmzde ok farkl boyutlar kazand. Birok Alevi ,Aleviliini gizlerken imdi ayrcalkm gibi Aleviyimde demiyor Kzlbam diyor.Kimi yerlerde bir Aleviden;Kzlba msn diye soruyorlar. Buradaama insanlarn kim olduklarn Rahatlkla syleyebilmesine

olanak salamaktr. Ama baz Aleviler bunu kar urunakullanmaya kalkarsa bunada kimsenin izin vermeyeceibilinmelidir.

Birok aratrmacya gre Osmanl dneminde Alevileri ktgstermek iin yollar aranrken (Direk hedef almay gzlerinekestiremedikleri iin)Kzlba szc ile yola ktlar. I.Selimtarafndan ahkulu isyanlar srasnda (1511-1512) MftHamzaya verdirdii fetvada Kzlbalk, Rafizi ve Mlhid

deyimleri ile e anlamda kullandrlmtr. Bundan rahatszlkduymayan Kzlbalar;Yrei da,bar kzl yakut gibi kan olmadan,

Kzlba olmak kimsenin haddi deildir. diyerekkzlbalklaryla iftihar ediyorlar.

Kzlbalar (Aleviler) hala Rafizilikle sulanrlar. afii Mezhebininkurucusu mam afii de bir dnemler Rafizilikle sulandnda

Ben Aliyi severim. Bu nedenle bana Rafizi diyorlar. Eer benRafizi isem, bilin ki Tanr da,Muhammed ve Cebrail deRafizidir. demitir.Bundan kan;Kzlbalar Alevilerin kendisidir. Biribirinden ayrdeil.

Bir ok yazar,Alevilerle,Bektailerden ayr birde Kzlbatopluluunun olduunu yazmaktadrlar hatta baz FakltelerdeAlevilik-Bektailik ve Kzlbalk konusunda aratrma

30


31/274

balatlmtr ama bunlarn biri birlerine kartrlmadananlatlmas istenmektedir.Burada verilmeye allan,bunlarn tamamen farkl konularolduunu kabul ettirmektir.

Cafer Tan, Dvaz adl iirinin bir blmnde Kzlbal ile ilgiliiddiasnda;

Ta ezelden bize dersiz KzlbaSeviniriz biz buna etmeyiz telaHasan ile nu ettik zehiri elmas

tik dolusunda seyranmz varNe kadar zem etsez bizi yeri varHer cevri cefaya olduk grftarBelayi mhnetle yklenmi katarHseyine ular kervanmz var

Caferin secdesi bunlara mdam

Sizinki kuru duvardr ey ervah hamDman ehlibeyt Kfe ehli amSize lanet okur lisanmz var.(tamam 12 kta)

Derken Kzlbal ile vnmektedir ama birok yerde halaKzlbal kltc ve hakaret olarak sayanlar vardr.

Gidi Yezit bize Kzlba demi,Meer h sevdi dese yeridir.

Yetmi iki millet sevmedi mi ah,Biz severiz ah Merdan Alidir.

Pir Sultan Abdal,Alevi-Bektai olarak kendisini nasl Kzlbaolarak tanmlyorsa tm Alevi-Bektailerde yle tanmlamaktadrlar.

31


32/274

Bugn Aleviler denilen bu toplulua her dnemde ve blgedefarkl isimler ve unvanlar verilmitir.Aleviler,Kzlbalar,Rafiziler,Mlhidlergibi.

BEKTALK

Aleviliin bir kolu gibi kabul edilen Bektailik , HacBektai Veliden yaklak ikiyz yl sonra Balm Sultan tarafndanortaya atlm ve zellikle ehir merkezlerinde ve Anadolunun

32


33/274

bat yakasnda ve Balkanlarda arlk kazanmtr. Bektailik birtarikat tr. Bu tarikat ehir Alevilerinde daha ok nemkazanmtr. Bu yzdende Anadolu Alevilerini, Bektailer veKzlbalar diye ayrmaya balamlar. Bektailik bir Alevi retisiise aslnda tm Anadolu Alevileri de Bektaidir. Ama BalmSultan Osmanl ynetimi tarafndan grevlendirilerek Bektailiiyaygnlatrld iddia edilmektedir. Bu yzden de Bektailikfarkl alglanmalar beraberinde getirmektedir.

Anadolu Aleviliinde ocak dedeleri ve Babalar vardr.Ocak dedeleri Hac Bekta Veliyi pir kabul eder,onun retisini

srdrrler ama Dedelik babadan oula devrolunur. Halbu kiBektai tarikatlarnda biraz sonra deineceimiz babalar vardr vebunlar seimle postniin olurlar.Anadoluda ehirde yaayan ve Alevilie scak bakan yada

benimseyen insanlar kendilerine Alevi dedirtememiler.nk Aleviliin yaylmasn ve bymesini istemeyen Osmanl

Hkmdarlar Dede diye halkn ierisine srdkleri bir ksminsanlara Sonradan Alevi olunmaz, Alevi doulur dedirtmiler

ve saf,iyi niyetli baz Alevi Dedeleri de ayn iddia ile bununpropagandasn yapmlardr.ehir Alevilii (Bektailik) kendini yenileyerek yaylmaya

balamBektailik, Tarikat olarak yerini korumaktadr ama gnmzdeska bahsedilen dinci,yobaz,gerici bir tarikat olarak deil.

Aydn, Demokrat ve gnn artlarna uygun bir yaam biimini

kendisine ilke edinmi, yeni nesile an gereklerine gre yolunu,erkann retmeye alan bir biimdir.Bektailik,Hac Bekta- Veli (1209-1271) adna kurulan.

Hz.Ali ve On iki mam sevgisine dayanan, olgunluk, eitlik,zgrlk ilkeleriyle belirgin bir yaama biimidir.(Tarikattr.)Bektailiin nemli ikinci ismi Balm Sultandr.

33


34/274

Uluda niversitesi lahiyat Profesrlerinden Sleyman Uluda,Ehl-i Hakk bir eit ran Bektailii Alevlii olarak grdn

belirterek,Bektailik ve Alevilik,Anadoluda sadece Trklere zg birhareket deildir. Krtler arasnda da % 30 orannda yaygndr.demektedir.Halbuki ranla Anadolu Alevi-Bektaileri arasnda dedii bir

ba kurmak olas deildir, ancak Krt Alevilerinin tamamkendilerini Alevi-Bektai-Kzlba olarak tanmlarlar.

Yazar Anton Jozef Derl,Anadolu Alevilii adl

kitabnda(s.34) Bektailii Ana hatlar ile 4 temel retisi iletanmlamaktadr.1-Sdr teorisi (Btn varlklarn Tanrdan,ondan bir ey

eksiltmeksizin kmas)2-Kmil insan teorisi3-Ali Ak

4-eriatn reddi(onun yerine eski Trk toplumunun sosyalkurallar geerli saylr)

Baz blgelerde,Hac Bekta-i Veliden sonra Alevilii kabuledenlere Bektai denir derler. Yani Alevi anadan,alevi babadanolanlar Alevi,Sonradan Alevilii kabul edenlere de Bektai denirdiyenler vardr.Halbuki Aleviliin nceden sonradan diye ayrm yaplamaz. Bunanc,bu Kltr,bu felsefeyi,bu yaam biimini kabul eden veyaayan,yaatan herkes kendini Alevi-Bektai ve Kzlba olarak

tanmlayabilir.Alevilikte olduu gibi Bektailik konusunda da olduka farkltanmlamalar yaplmaktadr.Bektailikte : Cihad- ekber = en byk sava ile megul olmak.Yani : Nefislerine hakim olmak,sevgiden baka her eyden eliniekerek btn gnlleriyle Ehlibeyti seven insanlardr.

34


35/274

Bu sevgi bir insan sevgisidir. Hogr sahibi insan olmadr. Buhogrlerinden dolay Bektaileri nkteli,anlaml ve gldryedayal mesajlar ieren sz ustalar olarak kabul ederler. Hazrcevap derler.

Bektailiin asl : Doruluktur.Cevheri : Yumuak huylu olmak.Hazinesi : Bilgi,kemali,marifet sahibi olmak.Meyvesi : Dostluk ve sevgidir.(Bektailik,Alevilik nedir,Bedri Noyan dede.s.11

Bektailikte Babagan Kolu olumu ve bu koldan Posta oturanMridler tarih ve vefatlar.Posta

Oturuu Vefat1-Sersem Ali Baba 1542 15692-Elcah Ahmed Ali Baba 1569 15693-Dimetokal Ak Abdullah Baba 1569 15964-Dimetokal Karar Halil Baba 1596 1628

5-Dimetokal Elhac Vahdeti Baba 1628 16496-Elhac Seyyid Mustafa Dedebaba 1649 16757-Birecikli Seyyid brahim Agahi

Dedebaba 1675 16898-Urfal Seyyid Halil brahim Dedebaba 1689 17149-Serezli Hac Hasan Dedebaba 1714 1736

10-KrmlHanzadeMehmetKlhani Baba 1736 175911-Dimetokal Seyyid Kara Ali Baba 1759 1783

12-Sinoplu Seyyid Hasan Dedebebe 1783 179013-HorasanlHacMehmetNuri Dedebaba 1790 179914-KalacklSeyyidHalilHki Dedebaba 1799 181315-Sivasl Mehmet Nebi Dedebaba 1813 183416-Merzifonlu Hac brahim Dedebaba 1834 183517-VidinliSeyyidHacMahmud Dedebaba 1835 184618-Sofyal Saat Ali Dedebaba 1846 184819-orumlu Seyyid Hasan Dedebaba 1848 1849

35


36/274

20-Yanbolulu ElhacAliTrabi Dedebaba 1849 186821-Selanikli Hac Hasan Dedebaba 1868 187422-Konyal Perian Hafz Ali Dedebaba 1874 187923-Elhac Mehmet Ali Hilmi Dedebaba 1879 190724-Hac Fevzullah Dedebaba 1907 191325-Salih Niyazi Dedebaba 1913 194126-Ali Naci Baykal Dedebaba 1941 196027-Salih Bedri Noyan Dedebaba 1960

YENER OCAI

Osmanlnn, kurulu dneminde Alevilerle aralarnda hi bir sorunolmad bir ok Tarihi tarafndan dorulanmaktadr. Bazkaynaklar Sultan Orhann annesi Mal Hatun un, Alevi babasEdebalinin kz olduunu bu yzden balangta Alevi taraftaryada yanls olmasnn doal olduunu yazmaktadrlar.Osmanl hkmdarlar kendilerini ve lkeyi i ve dtan gelecektehlikelerden korumalar iin salam, gvenilir sadk bir kuvvete

36


37/274


38/274

dmeye balar. Ezilen yoksul kyller ve kk esnafa,haraveren dier esnaf gurubuna destek olan eyh Bedrettin aynzamanda Alevi Bektai dncesini de savunur bir makamdaoturmaktayd.Alevilerin ska kullandklar Yarin yanandan gayr her ey

ortakdncesi bu mcadelede temel ilke edinilmi ve eitlikilkeleri yaatlmaya allmtr.

Alevi-Bektai destekli Yenieriler drst,alkan vezveriliydiler.Her frsatta Biz Hac Bekta- Velinin keiyiz derlerdi.

Ball sonsuzdu.Ynetimin dediklerini harfiyen uygulardlar. Ddeman-Bektaiyan, Zmre-i Bektaiyan,Aayan- Bektaiyan ve Gruh-iBektaiyan diye arlrdlar.Yenierilerde rtbelilere Ocak Aalar derlerdi.

Ocak Aalarnn rtbeleri yle sralanmaktayd.Katip Aa, Solakba aa, Yayaba aa,Kethda aa, Baavu aa, Haseki aa,Turnacba aa, Saksoncuba aa, Zaarcba aa,

Kul Kethdas aa,Sekbenba Aa, Yenieri aas.

te bu yzden Osmanl paalar zaman zamanAnadoluda meydana gelen Kzlba veya benzeri ayaklanmalardasrekli Yenierileri kullanmlardr.Bunu en bariz rnei ah Kulu ayaklanmasnda ve ah Kulutaraftarlarnn topluca katledilmesinde grlmektedir.

38


39/274

II.Mahmut, Yenieri ocan kaldrdktan sonra btn Bektaidergahlarn ve tekkeleri yakp yktrm. Buralarda bulunanDervileri srgne gndermi hatta bazlarn da idam ettirmi.Hac Bekta- Veli Dergahna bile el atan II.Mahmut 1827 ylndaVeliyddin Efendiyi Nakibendi Tarikat kurallarna gre dergahyrtmek zere grevlendiriyor.

Buda yetmiyormu gibi Dergaha Postniin olarakNakibendi eyhlerinden mehur Mehmet Sait Efendiyigrevlendiriyor.Hacbekta ilesine yerleen, Mehmet Sait Efendi kendisi iin

1827 ylnda yaptrtt Hac Bekta- Veli Klliyesi ierisindeki

Camii grenler bugn u tepkiyi gsteriyorlar.Baknz btn ulularnzn ve byklerinizin bulunduudergahlarda mutlaka Camii vardr.Demek ki yakn tarihe kadar sizin bykleriniz Camiye gidiyor vebe vakit namaz klyorlard. demektedirler. Bu gn Diyanetleri Bakan da ayn eyleri sylemektedir. Halbuki ayndnemde Hac Bektata olduu gibi Hasan Dedede, AbdalMusada, Karaca Ahmette,bir ok Alevi kylerinde ayn

Camileri yaptrdlar ve Alevilii asimile etmenin en kolay yoluolarak ta bu yolu setiler.Aleviler birok defa kyma uradlar. Kanuni ve III.Muratdneminde grdkleri unutulmayacak kadar ac ve nemli idi.Alevilerin rahatlkla tannmas ve dier halktan kolayca ayrtedilebilmeleri iin kzgn demirlerle alnlar yada yzleri daland.Buda yetmiyormu gibi Girit ve Kbrs Adalarna srgnedildiler.

Yavuz dneminde ok sayda Aleviler katledildi. Bu rakamlarkrk bin olarak kaytlara geti ise de seksen bin ile yzbincivarnda Alevi katledildii sylenmekte ve yazlmaktadr.XVII. yzylda Aziz Mahmut Hdayi,dnemin padiah I.

Ahmete bir rapor hazrlyor ki Alevilerin Snnilemesikonusunda Mutlaka her Alevi kyne bir Snni din adamatanmal ve ocuklara Snni usullere gre bilim ve din eitimiverilmeli.

39


40/274

Aleviler buna izin vermezler ise gerei yaplmal(ortadan

kaldrlmal),Kzlba tekkeleri mutlaka kontrol altna alnmal..

Yenieriler tarihi iyice incelendiinde Ocan kurulmas ilegelimeler tamamen biri birine ters dmektedir. Bunun altndayatan gerek Alevilerin balldr. Bu ballk yle bir hal almki Osmanl ynetimi ile ters den Aleviler karlarndaYenierileri bulmulardr.Kuyucu Murat (Paa), piramit yaplmasn hem de Celalilerinkafalarndan yaplmasn istemi ve bunun iin 20.000 Celalininkafalar kopartlm ve zalim Kuyucu Murat (Paa)nn adr

nnde piramit yaplm.Bunda yine Yenieriler kullanlm. ah Kulu ayaklanmasndaYenieriler yine sahnede.Yenierilerin en gl dnemlerinde yenieriler iin Kazm Babayle demektedir.Hac Bekta Pirimizdir yrtr cansz duvarOrduya etti dualar himmetidir bimaranldr Yenieriler daima hret iar

Peneli bayra bir de Kara Kazan yadigar.Yedi iklim drt cihette satveti nvan varBalarnda hazreti sahip kran pr ehriyatKahramanlktr iar Ordumuz dehet nisarCahid-i fillah olup Kffar etmi tarmar

Malik-i Milk-i Krm fermanberi her bir diyar

Hakim-i Hind- Buhara det-i Kpak KandeharMsr-u Sudan ile marib hem bilad- ZengibarKahr- hasm etmek Aliden bize kald yadigarDedi Arslanm Alisin ismin olsun bergzarFatih-i Hayber Emir el Mminin Dldl ivarLa feta illa Ali l seyfe ill Zlfikar

40


41/274

Btn bu belge ve bilgilere ramen ortada ok farkl bir gereklekar karyayz.Aleviler ve kyller Osmanlnn bask ve zulm karsndaYenierilileri bulmulardr. Yenierililer Osmanlnn saraykoruyan askerleridir.Yine Osmanl dneminde Bektai Dergahlarnn dald

blgelere bakldnda Balkanlarda ve Balkanlara yaknblgelerde olduunu gryoruz ve bu dergahlar Osmanltarafndan ynetilmi ve son derece arpk bir tablo ortayakartlyor.Yazar Mehmet Bayrak, Bektailiin tamamen Osmanl tarafndan

ortaya atldn ve bu konuda da Balm Sultan grevlendirilerekAlevilere kar farkl bir yap ortaya koymasdr.

MAM CAFER SADIK MEZHEBAnadolu Alevileri mam Caferi Sadk mezhebine bal

olduklarn sylerler.mam Caferi Sadk(699-765) On iki mamn altncsdr. Beinci

mam Muhammed Bakrn oludur. Bilgisinin derinlii ile Oniki

mamlar arasnda nemli bir yeri vardr. mam Caferi Sadk,inanlarn dzenli bir biimde anlatmas, grlerini bellikurallara balamasndan dolay ia nn bir mezhep olarakkurucusu saylr. Kelam ve hadis dallarnda ok iyi bir eitimgrm,dedesi Zeynel Abidinin ve babas Muhammed Bakrnyetitirdii bilginlerinin banda gelir.

bn-u Hallikan,Vefayetlayan adl yaptnda mamCaferi Sadk hakknda mamiye mezhebine gre, On iki

imamdan birisidir. Ehlibeyitin byklerinden olan mamCaferi,doru szllnden dolay,es Sadk lakabn almtr.stnl anlatmaya gelmez. Byk kimya alimi Cabir binHayan onun rencilerindendir.Yazd bir vakalk kitapta Cafer es Sadkn be yz adedi

bulan risalelerini toplamtr.

41


42/274

Hanefilik mezhebinin kurucusu mam Ebu Hanife

ve Maliki Mezhebinin kurucusu mam Malik de mam Cafer esSadkn rencileridir.Baz aratrmaclar mam Caferi Sadktan sonra ia (Alitaraftarlar) kendi ilerinde blnmeye balamlardrdemektedirler.Blnmelerden sonraki siyasi dnce ve yaam biimi farkgnmze dek srm ve bu gn de gncelliini korumaktadr.ia ile Anadolu Alevilii arasnda fark incelenecek olursa :Anadolu Alevilii Taassuba kar,Demokrasiye ve nsan haklarna zellikle kadn haklarna saygl,

Laisizme bal,ia bunun tam tersi, Kat eriat,Kadn araftan kartmayan hatta her eyden uzak tutmayaalan bir dnce ve uygulamaya sahiptir.

Caferi Mezhebi iin be ilke saptanmtr.1)Tevhit(Birlie inanmak ) ; Tanr yaratcdr, tektir, orta ve

benzeri yoktur. Onun birliine inanmak.2) Adil ( Adaletli olmak ) ; Yarattklarna asla zulm etmeyen,eksik sfatlarndan arnm,her konuda adil olan Tanrya uymak.onu rnek alp insanlara adaletle yaklamak.

3)Nbvvet (Peygamberi tanmak ) ; Ulu tanr, kullarna doruyolu gstermek,onlar her iki dnyada mutlu klmak iin yz

yirmidrtbin Peygamber gndermitir.Birincisi Adem,sonuncusu Hz. Muhammed bunlar tanmak.4) mamet (mam Kabul etmek ) ; Hz.Muhammed songnlerinde inananlara Kuran ile Ehlibeytini emanet olarak

brakt. Bunlara sahip klmasn isteyerek Ehlibeyt soyunu tminananlara mam olarak gsterdi.Hz.Peygamberin gsterdiiimam kabul etmek.

42


43/274

5) Mead (Ahirete inanmak ) ; Yce tanr,kyamet gnnde tmlleri diriltip amellerinin (iledikleri ktlk veiyiliklerin)karln verecektir. Yani iyilik edenlericennete,ktlk edenleri cehenneme gnderecektir.

Caferilii kabul eden yada benimseyen insanlarn ranblgesinde kalanlarna ii denilmekte ve iay Snnilie yakn biruygulama ile yaatmaktadrlar.Halbuki mam Cafer Sadk mezhebindeniz diyen AnadoluAlevilerinin inan ve yaamlar bugn randa grdmz

Caferilerle hide bir balar yoktur. Arada ciddi farkllklarbulunmasna ramen bu konuda srarc olan Aleviler net birgrnt vermekte zorlanmaktadrlar.

Alevilik; kuaktan kuaa Gelenek ve grenekleriyle aktarlmbir kltr ve yaama biimidir.Hakla hak olmak ve halka dnmek Aleviliin temelinioluturur.16.Yzyldan sonra daha da glenen bu dncenin

n kesilmek istenmi ve bir ok olumsuz iddialar ortaya atlmama tutmam. zaman zaman tutmusa bile bunun hi bir nemiyoktur. nk gnmzde dahi olumsuz szler sylenmekte amahi bir anlam ifade etmemektedir.

*****

43


44/274

ALEVLK VE DEMOKRAS

Anadolu Aleviliinin temel felsefesini oluturan nsan-Tanr-Doa iieliinin en gzel rnei Hallac Mansurdur. Bilindiigibi Alevi dncesinde Tanr grnm kazanmak ister vefkrr;Evren adeta grnm kazanan tanrnn aynasdr. Bu tr

bir anlay Hallac Mansurda mevcuttur ki ona;Enel Hak dedirtmitir. Anadolu Aleviliinin zgrlkolmasnn nedenlerinden biride bireyin Tanrnn bir para olarak

alglanmasdr.Tarih boyunca toplumlar sayszca dnce akmlaryaratmlardr. Akmlarn birou bulunduu toplulua, zamanave dneme zge kalm,bir sre sonrada hibir ey brakmadanyok olup gitmitir. Bu tip akmlara ramen doduu toplumdakalmayp kendini yenileyerek gnmze dek bir ey kaybetmeyipcanlln koruyarak varln srdren dnce akmlardavardr. te en kalc olan ve bugnlere gelen akmlarn banda

Alevilik vardr.Gnmze dek gelen Alevilik akmnn gerek nedenleriniinceleyelim.(. Uluay)-Alevilik,Bireyci deil,toplumcu ve paylamclktr.-karc deil,zverililiktir.-Ayrlk deil,btnletiriciliktir.-Etniki ve blgeci deil evrenselliktir.-Muhafazakar deil,devrimci ve gelimeciliktir.

44


45/274

-Uzlamac ve gdmc deil,bamszlkc ve zgrlk.-Kat ve banaz deil,Hogrl,insancl ve insan sever.-Kat kuralc deil,aklc.-eriat deil,Laiktirler.

te bunlar Aleviliin bir dnce akm ve toplumsalhareket olarak gnmze dek gelmesine ve canlln korumasnaneden olmulardr.Btn bu zellikleri Alevilikte yaadmza gre Alevi toplumu

demokrattr. Alevilik-Bektailik demokrasi nin kendisi demektir.Alevilik anlaynda devleti ynetme gibi ciddi talepler

olmamtr. Ama iilikte ve Snnilikte Devlet ynetimini ele

geirmek,Dini ruhban snf oluturmak hevesi olmutur.Alevilikte hak eden, o yere uygun grlen insanlar yapsnlarmant hakimdir.Hak etmeyen ama zorla hak sahibi olmak isteyenlere karolmulardr. Bunun ilk rnei halifelik dneminde balamtr.Bir ksm Aleviler tarafndan kullanlan ve ne zamandan bu yanakullanld kesin olarak bilinmeyen

La feta illa Ali la seyfe illa zlfikar

Zlfikardan keskin kl,Aliden stn yiit yoktur.Sznde feta szc kullanlmaktadr.feta kelimesi ftvetten gelmektedir. Ftvvet kemale ermemertebesidir. Erkein kiiliini, kadnn diiliini kaldrmas yani

beeri hislerden uzak olmas anlamn tamaktadr.Bu sz mecazi anlamda kullanlmaktadr.ve bunu onikiye

balamaktadrlar.Gnmzde bu oniki art yle sralamaktayz.

1.Eline2.Diline3.Beline4.Ana5.ine6.Eine sahip olmak7.Gnl alakl (Kadei dil)8.Aln akl (Kadei piani)

45


46/274

9.Sofra akl (Kadei hna)10.Ayp rtc (Ayp p)11.Sr tutucu (Ham)12.Gazab yutucu (Zahir n)

ANADOLU ALEVLER ve YAADIKLARI YERLER

Anadolu Alevileri bulunduklar ve yaadklar yrelere veyaptklar ilere gre adlandrlmlardr.Anadoluda ve Dou Balkanlarda yaayan AlevilereAlevi-Bektai yada Kzlba derler. Baz yrelerde sadece Alevidiye tanrlar Anadolu Alevileri genelde Tahtac, Yrk, Abdalan(Abdal), epni, Sra, Nalc, Amuca, Avar, Babagan,Trkmen.....gibi isimler verilirken Krte konuan Alevilerde,

Kogiri, Sinemili, Kumreli, adilli, eyh Hasanl,DerviCemalli,Kurean, Dmili.... gibi kendi ilerinde ayrlmlar ancakAnadolu Alevilerinin tamam inanta bir, Semahta,Cemde veyaamn her boyutunda insan sevgisini n plana kartan yaamfelsefesinde bir dnrler.2000e Doru dergisinin 13 Aralk 1987 tarihli,51 saysndayaynlad 113 sayfalk tek tek ok gizli damgas vurulmuAiretler Raporu Dou ve Gneydou blgesinden 23 ili

kapsamaktadr. Dergiye gre bu ok gizli rapor 1970li yllarnilk yarsnda yaynlanm olabileceini yazmaktadr. Bu raporKaynak Yaynlar tarafndan ubat 1998 tarihinde AiretlerRaporu ad altnda kitap halinde yaynland. Bu raporda bazairetlerin liderleri ve nfuslar yazlmaktadr ama bu raporundnda yaplan bir n alma rn olarak toparlayabildiimiz

bilgiler ise:

46


47/274

Karaball (Karabali): Tunceli Hozat lesi Azunik,

Aveker,Karaca,Kozluca,Tavuk,Seedik,Tagirek,n,LolanTaneri, brahim Taneri,Avesi,Gizori,Averen,Sin, Ormanyolu,Bezaut,Karsel, Yeniba Kyleri,emikezek ilesi Koyunard ky.Ovack lesi Torunova ky,Pertek ilesi Zeve kyKayseri Sarz lesi ncemaara Ky,

Yozgat Sorgun Karabal ky.Kocaeli,orlu,Hayrabolu,anakkale,Malatya, Manisa, Konya, Aydn, Samsun vestanbulda yaamaktadrlar. 1938 Dersim olaylarndan sonra

srgne gnderilen airet mensuplarnn byk bir ksm Trakyave Eeye gnderilmiler ancak biroklarnn nerelerde kaldklartam bilinmemektedir.Hozat ilesinin en byk airetlerinden

birisidir

Kogiri ; Horasandan g eden Kogiri aireti,Anadoluya geldiklerinde nce Tunceli (Dersim) blgesine Dersim

Nazimiye Kalman bykky yerlemiler. Uzun sre bu

blgede kalan Kogiri aireti gelen dier Trkmen boylarnn dabu blgeye gelmesinden ve baka nedenlerle Dersimi terk ederekSivas Zara, Hafik, mranl ve Erzincann bat blgesini mekanedinirler.Seluklu Sultan Alaattin Keykubat tarafndan (628-1212)tasdik

edilen secereye gre Merkez olarak Sivas Zara ilesi Bolucanblgesine yerleen Kogiriler be kardetir. brahim, Balo, Sefer,Salih, Cafer.(daha sonra, ocuklarna bolar,

Caferkanlar(Cefikan), Sarkanlar, Seferiler, Balokanlardenilmitir.)Deiik yazan bir ok aratrmaclar veya derleyiciler daha farklkaleme almaktadrlar. Airetler veya boylar olarak Salolar(Saroullar), Balolar (Baloullar), bolar(brahim oullar),Gerniler, Zerikanlar,Resullar, Peyruziler, Hormekli ler, hattaadililer ve Kurmeliler de Kogirinin bir alt kolu olarakgstermektedirler.

47


48/274

Hormeklilerden ayrlmlardr. Valideleri eyh Hasanldr. O

nedenle kendilerini eyh Hasanl sayarlar. Kogiri olaylardneminde btn Kogiri airetinin lideri bolardan MustafaPaazade Haydar Bey ve kardei Alian Bey dir.Baba Mansur ocana baldrlar.

Kogiri airetinden Hasan Karakaa gre; ko ile koyunlarniftlemeden ayrdklar dnemde ko ukuru-Hzr meranayerleirler. Bu yerlemeden dolay Kogiriler denilmitir.(AliKaya,Can yaynlar, Dersim Tarihi,s.177) kr K.Seferolu,biryaptnda: Kogiri adlarna ilikin aklamasnda Kou-Krl=Kr/Boz renkte kou olan ve Kou-Kirli anlamnda birleik

trden geldiini,Osmanl Arivlerinde airet olarak Kokiri(Kokili),Kokirli(Kokirl) olarak gemektedir.

Sivasta Kogiri olaylarndan nce blgeyi terk edenlerdensonra da eitli olaylar nedeniyle terk edenler olmutur.

Kogiriler zellikle Kayserinin Sarz ilesi rdekli,Sancakal,Gmali, Altst kyleri ve Develi ilesinin adryeri,Alayl,Dereba, Karapnar kyleri, Adanann Tufanbeyli ilesiHanyeri,iftlik, Emirgazi kyleri, Kahraman Maran Gksunilesi Kmrsuyu (Allbucak), Keklikoluk, Stovas, Hota,Aboyun, Srmal.... kylerine yerlemiler ve biribirlerinden kzalp veren Kogirililer iyice iie olmulardr.Genellikle hayvanclk ve iftilik yapan bu topluluktan bir ksm

ukurovaya gider tarm iilii yaparak geimlerini teminederlerdi. Erzincan Refahiye ilesi Akarsu Buca Gemecik,Kandilky, Gmakar buca Akba,ragedii, iekali,Diyarlar, Gzle, Kalkanc,Kokaya,Madendere,Resller kyleri,Sivas mranl lesi ve yz ky, Gnmzde blgenin en okokuyan ve yksek eitime nem verenler olarak bilinenKogiriler rf ve ananelerine ballk olduka fazladr.

48


49/274

Sinemilli ; Horasandan Anadoluya gelen Sinemilliler drt

karde Haydar,Nadir,Aziz ve Kalender. Anadoluya gelite Nadir(Nadar) Erzincana yerlemi. Dier karde K. Mara Elbistan

blgesine yerleir ve gneye doru yaylrlar. K. Maran birilesi dnda btn ilelerinde Sinemilliler vardr. ElbistanKantarma ky merkez seilmi ve bu blgede bugn yaayanSinemilliler Drt kardeten biri olan Kalenderden geldikleriniiddia etmektedirler.

Elbistan ve Pazarck ilesinde byk bir hakimiyet kuranSinemilliler Ocakzade olduklarn bu Ocaa Buharadan Halepekadar geni bir kesimin bal olduunu sylerler.

Kantarmal Tacm Dededeki soykt ve Divriide bulunanKara Pirbad soyktnde Ebu-l Vefann torunlarndan birininad Sinemildir.

K.Mara Elbistan lesi Gck, Hycek, Kantarma, Tepeba,Snnetky,Pazarck ilesi Abbasiye,Alibey ua, Bapnar,Bayrl, Bozlar, Blkam,Blkdamlar, amlca, narl,

Doanl, Damlata, deli, ncirli, Kkngt, Kpraz,Maksutua, Memikahya,Stl,Soku,Yolboyu,Zeynepua,Erzincan,Sivas(etinkaya),Grn,Erzurum,Elaz,Malatya(Akcada, Doanehir),Kayseri(Sarz,Pnarba) Sinemilliler

bulunmaktadrlar.

Kumreli(Krmeli ; Komreli olarakta kabul edilenKumreliler Erzincan blgesinde yaarlarken ok az sayda baz

aileler g ederek dalmlardr. Kangal lesi Abdalolu,Bayndr, alcaren, avdar,Dan, Dadal, Dereky,Elalibey ky, Kavak,Mescit ky, Bunlardan sadece bir kyKayseri Sarz ilesi Dardere ky. Adana Tufanbeyli Aderemezras dnda baz blgelerde de bir ka aileden oluan kylervardr.

49


50/274

adilli ; Zazaca ve Krte konuan adilliler Mazgirt

lesine bal Akkavak,Aydnlk, atky, Beoluk,Gelinpnar,Gne dere, Gneyharman, Kzlkale, Kepekta,Obrukba,rsky, zdek, Yazeli kyleri, Karakoan lesi Akarba,ayrgl, Okular, amard, Akiek, Kzlca ve Yeniky,Erzincan li Tercan lesi Armutluk, Gkdere, Sarkaya, Refahiyeilesi Ardlk,Gventepe, Kabller, Gmakar kyleri,atalamBuca,Armutlu, Batosun, Kzlini, Stl kyleri ile AdanaTufanbeyli ilesi Akal, Belba, Kataras, Fatmakuyu kyleri,Erzurum at ilesi Mollamer,Salta,Sbeayr Kyleri, Tekmanlesi Krsu,akak,eyhkomu,Akale lesi Gmseren,

Sarbaba kyleri ile K.Mara Gksun ilesinin Altnoba,Srapnar, Gnk, Afin lesi Acaar, Gzpnar, Ktrekylerine yerlemiler. Erzincan, Elaz, Sivas Kangal lesiArmaan,Eymir,Gneypnar, Hatunayr, Kumarl,tkran,Msrren,Yeniky,Temirinky vardr.

Tahtaclar ;Toroslarn eteklerinden;Gaziantep ten balayarakAdana,Mersin,Konya, Antalya, Isparta,Burdur, Mula,Aydn,

zmir, Afyon, Denizli,Balkesir ... yresinde yaayan Ormandaalp geimlerini ormandan temin edenlerdir.El hzarlar ile ok gzel tahtalar ektikleri iin tahtaclara baz

blgelerde Aa eri de derler. Tahtaclar gebe hayatyaamaktaydlar ve Kara kee evlerde yaarlard. Tahtaclar,23Austos ila 11 Eyll tarihleri arasnda Sar kz ziyaret edereknasip alrlar. Tahtaclar iin son derece nem tayan Sar Kzziyareti bir nevi ibadettir. Sar Kz da yaplan Ceme Cem-i ekber

denir. Sar kz ziyareti bir tren niteliinde ve mmkn olduukadar Dede eliinde gerekletirilir. Narldere dedeleri bukonuda kendilerini grevli hissederler ve bu trenler srasndaziyaretten evveli Ocak oullar (dedeler) bir araya gelerek gelentaliplerin balarn okurlar. (Ba okuma Tahtac Alevilerinde ayrgelenektir.)

50


51/274

Saza ve sze nem veren Tahtaclar, ormanda aalarndan

geimlerini salamalarnda kadn erkek ayrm yapmadan alrlarve temiz havada orman ierisinde ve yksek tepelerde ormanla

birlikte hayvanclkta ayr bir nem tamaktadr. Deyilerinde Hz.Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hseyinle birlikte Sar Kz da birlikteanarlar. Tahtaclara gre Ali evrenin gerek yaratcs,Hz. AlininFatmadan Hasan Ve Hseyinden baka bir kz dahavardr,oda Sar Kz dr.

Hey kurbann olam Zlfikar Ali,Sen yarattn yeri g ezeli,Dnyalar grmemi byle gzeli,

Hey kurbann olam Zlfikar Ali.Fatma nrundan Kbeye den,Mevla nefesinden szlp geen,Sarkz elinden doldurup ien,Hey kurbann olam Zlfikar Ali.

Eiin yannda yan yatar sultan,

Sarkz divannda kurulan aslan,Srr- esrarn bilendir selman,Hey kurbann olam Zlfikar Ali.

Malm canm helal aldn m ?Arzm,kanm helal aldn m ?Sar Sultanm helal aldn m ?Hey kurbann olam Zlfikar Ali.

Yrkler,Gaziantep,K.Mara,Hatay geni ile Afyon,Emirda, Bilecik ve Bozyk, Yozgat ve Tarsusun bir kesimineyerlemiler. Geimlerini hayvanclkla temin ederler. K scak

blgede geiren Yrkler yazlar yaylalara kar souk subalarnda gzel bir hayat yaarlar. Develerle seyahat eden Yrkaileler kervann nnde yryen kervanc ban gen ve gzel

51


52/274

kzlardan seerlerdi. Geri temiz hava bol gda alm Yrkkzlar genelde gzeldirler.Gnmzde Yrkler halen yaylalara gidip gelmektedirler ancakdevelerle deil,aralarla gidip gelmektedirler. Birok Yrk ailesiyerleik dzene gemi ve ticarete balamlardr.

Abdallar(Abdalan),Krehir,Kayseri,Yozgat,Ankara,Nevehir,Aksaray, Konya,Adana,orum,Amasya,Sivas, Sinop,G.antep,Bolu ve Antalyann krsalna yerlemilerdir.Abdalan aireti uzun sre gebe hayat yaamtr. Bu yzdenderf ve ananelerinde baz farkllklara rastlamak mmkn. Gezip

dolatklar blgedeki dier Alevi kollar ile karlatklarndaonlardan grdkleri gzellikleri kendi kltrlerine katarakyaatmlard.Anadolu dnda Azerbaycan,ran, Afganistan, Trkmenistan vein Trkistannda yaayan Trk asl bu topluluklara da Abdallardenilmektedir.Abdal sz, Kendini Tanrya adayan dnya ileriyle ilgisini kesenkimse anlamnda kullanlmaktadr.

Dnyann manevi dzenine yn vermeleri iin Tanr tarafndangnderildiine inanlan, lemler arasnda dolaabilen, konum vedurum deitirebilen kimselerdir.

epni, Btn Ouz boylar gibi epnilerinde Anadoluyagmeden nce Asyada Aral gl etrafnda yaamlardr.Kendilerini Ouzlarn ok boyundan sayarlar. Yaylalar olanKrtak(yani Balha) kuzeyinde Almalkn dalarnda yaylaya

karlar, Klar ise Karatav, Karaku yaylalarnda yaarlard.Bin ikiyzl yllarda Karadeniz in dousuna doru dalanepniler Samsun,Giresun,Trabzon,Kars blgesine geici olarakyerlemiler ve buralarda Danimetli Devleti kurulmutu veDevletin kurucular da epniler olduu iin burada yerlemeyidaha uygun bulmulardr.Kendilerine has epni dili konuuyorlard. 1240 yllarnda Babalyas ayaklanmasna katlan epniler byk kayplar verince bu

52


53/274

blgeyi terk etmeye baladlar, Yozgat, Manisa, zmir, Mula,Aydn, Balkesir yresine yerlemiler.Baz kaynaklar Gaziantep blgesindeki epni kylerinerastlandklarn Nizip ilesi Kseler Ky,Yavuzeli ilesiKayaba, Sarlar,Yeniky ancak nereden geldikleri hakkndakesin bir bilgi yoktur demelerine ramen, Baz aratrmaclarepniler Anadoluya geldiklerinde hemen dalmlar derken

birinci gr daha arlk kazanmaktadr.16.yzyl kaytlarna gre Anadoluda epnilere ait 43

yerleim merkezi mevcuttur.Bunlar;Akehir, Amasya, Ankara, Bolu, Gerede, Mudurnu,

Ordu, orum,Osmanck,Aydnck,Balkesir kyleri,el Mut,Karahisar Sandkl, Bolvadin, Giresun, Kastamonu, Kayseri,ankr Tosya, Kocaeli Kandra, Konya Alada,Mara Elbistan,Sivas (iki ky), Trabzon Vakfkebirde ve bu blgelerde yaayanepnilerin boylara gre bazlarnn adlar yle :epnil, epni z, Byk epni,Kk epni,Aa epni,Gn epni diye gemektedir(Glten Gelir,Yolbilim, kltr, aratrma say 1)

Mhime defterlerinden Faruk Smerin elde ettii bir kaynaagre ran ve Irakta epnilerin yaad, randa yaayanlarn Van,Erci,Ahlat ve Bitlis blgesine srldkleri 1568 ylnda VanBeylerbeyine yazlan fermandan anlalmaktadr.16.yzylda Antep blgesine zorunlu iskan edilen epnilerin yzile yzelli yl sonra Ee blgesine tandklar tahminedilmektedir.

Byk zorluk ve sknt eken epnilerin kalarndan sonra birka kyn bu blgede kaldklar tahminleri dorulamakradr.Bektai Velayetnamelerini inceleyen Bedri Noyan tercme ettii

bir iiri yle yorumluyor :nk epni bey ouzdan ayrlurDoruleben Rum mlkne gelirepni boyundan meer kim bir azizEhl-itakva-i vara ehl-i temyiz

53


54/274

Yunusun markiydi ann adepninin olayd ehhi mridiKarahyk kurbundaki Kay nam yereGelben anda karar itti greDrt olu vard kim her biriKande varsa bellolmutur yeriUlu olunun ad dris idiKar ilme itigal tedris idiSaru,brahim,Sleyman deAnun oluyidi bunlar ay dedean Sultan Alaeddinn ol

Yund bendiydi ey sahip kabulKaraykte evvel kld karar

Padiah yurdunu gnderdi ey yarepni boyunda e ev daha gelrYund bendiyle Karaykte kalurOl evin bir ulusu var idiHem Gevherdili ol kiinin ad

nk iki konu anda geldilerKaraykte mesken edip kaldlar...

Burada ad geen Yunus Mukri ve Gevherdi , epniboyunun ulularndan olup Hac Bekta- Velininmritlerindendirler.

brahim,Sleyman ,Saru ve dris, Yunus Mukrinin oullar olupSuluca Kara Hyk Kynn ilk yerleenleri olduu

yazlmaktadr. Hac Bekta- Velinin evlatl olan Kadnck Anadrisin kars olup onunda bir epni olduu sylenmektedir.Soma ve Balkesir blgesindeki epnilerin dedeleri geneldeGaziantepten ve Balkesirin Bahedere kynde otururlar....Sra,epniler gibi Sralarda bir Trkmen airetidirler.Yozgat,Tokat blgesinde yerleen sralara baka blgelerderastlamak mmkn.

54


55/274

Nalc,Adndan da anlalaca gibi asl meslekleri Nal,Mh vedemir ileriyle uramak olan bu Trkmen boyu ran zerindenAnadoluya geldiklerinde Trabzon,Ordu, Giresun, Gmhane

blgesine yerlemi ler bugn arlkl olarak Ordu civarndayaamaktadrlar.Amuca, Gnmzde Amcalarda denilen Aleviler Trakyadayaarlar. Krklareli,Edirne,Tekirda ve Bulgaristann doukesiminde yaayan Amucalar rf ve ananelerini bozmadangnmze eksiksiz tamlardr.

Bu blgede Dikme Dedeler ve Babalar grevlerini en iyi birekilde yrtmektedirler.

Avarlar(Afarlar),Avar kelimesini ilk kez Arap tarihisiMakrizi kullanmtr. ilerini abuk yapan anlamndakullanmtr. Reid-al Din ise evik ve vahi hayvan avnahevesli anlamnda.Vambery, Toplayc,zaptiye neferi,mbairG.Nemeth, Krm lehesinde au fiilinden geldiini itaat etmek,msaade etmek anlamnda.

Yazcolunun listesinde ava ve canavara ve kua heveslianlamnda kullanmtr.A.Z.zdemir,Avarlar ve Dadalolu.Bir Trkmen boyu olan Avarlar Kahramanmaran Maraalt,Elolu (Trkolu) ile ukurovada Anavarza kalesi etrafnda

bulunurlar ve gebe hayat yaarlard. Kn ukurova da yaznYaylaya karlard. Bin alt yzl yllarda yerleik dzenegemeleri iin basklar balad, zaman zaman srgne tabitutuldular. Halepe srldler ama temiz havaya alk bu airet

oradan da kat ve tekrar ukurova ya geldiler. Osmanlnn Rusharbi srasnda asker toplamasnda herkes asker verirken Avarlarbu karara yanamaynca bunu frsat bilen Osmanl 1853 ylndaSrgn fermann yaynlad. Avarlarn srekli yayladklarUzunyayla ya yerlemelerine karara verilmiken bu tarih 1865olarak da yazlmaktadr. (Peter Alford Andrews,TrkiyedeEtnik Gruplar,s.83)

55


56/274

Krm savanda skntya den erkezler de bu blgeyeyerletirilmeye karar verildi. Avarlarn buna raz olmamalarzerine bir taraftan erkezler dier taraftan Osmanl baskkurunca Uzunyaylann gneyine doru kaymaya baladlar.Bunda Dervi Paa ve Ahmet Cevdet Paann rol ok bykt.Bu blgede yaayan Avarlar; Deller, Torun, Kocanall,Kekeler(Trkmenliler), Cingzolu, Hallolu,Karaeyhli, Kll gibi altkollaryla tannmaya devam etmektedirler.1865 de Dervi ve Ahmet Cevdet Paalarn Frka-i slahiyyehareketiyle Kayseri Aziziye (Pnarba-Sarz-Tomarza )yayerletirilen Afar airetinin bir ksm bu karara sayg gstererek

buralarda kalmlar Dadalolu gurubu haksz bir uygulamaolduu iin bu karar kabul etmeyerek ukurovaya gidipgelmeye devam etmilerDnemin Halk ozanlarndan Dadalolu da Karacaolan gibiTrkmen olup Trkmen Boylarndan biri olan Afar boyuna

baldr. oda konar gerdir. Karacaolandan iki yzyl sonra veOsmanlnn yklmaya balad dnemlerde gelmitir.

ledii yiitlik konularndan dolay Dadalolunun devlet

dzenine kar direniini ve mcadeleci ynn grmeyealacaz.Pir Sultan Abdal ada toplum anlay ile ulusal

direniin mcadelecisi,Dadalolu ise dizelerinden de anlalacagibi yreseldir. ancak ortak ynleri; her ikisi de hakszla kar

bir bakaldr mcadelesi vermektedirler.

Kozana ille Kozana

Akl ermez bu dzeneldrmler beyimiziYasak mezarn gezene,

dizelerinden bir bakaldry ve gerekelerini gryoruz.Osmanl ynetiminin srekli Trkmen beylerine kar farkl bir

tutumu vard. nedeni; bilinlenmeyi, uyanmay engellemek veTrkmenleri eli kolu bal idare etmekti.

Dervi paa yakt ykt illeri

56


57/274

Soldu btn yurdumuzun glleriKaralar giydikte attk allarAltnmz gemez,ake tun oldu.

burada verilen Devlet ferman gerei Dervi paann yaptklarnanlatmaya almaktadr.

Dadalolu yarn kavga kurulurter tfek davlumbazlar vurulurNice koyiitler yere serilirlen lr kalan salar bizimdir.

yaanan gerek olaylar iirleriyle anlatan Dadalolu Afarlarnbana gelenleri

Kara adr ismi tutarAltn tabak pas m tutarKozanolu lmeyinen

Afar kz yas m tutar, dizeleri ile duygusal etkininarln tayor.

u Fekenin hanmlarTalim bilmez alemleri

Kr olasn Dervi PaaHep dul koydun gelinleri,

Devlet politikasnn airetler zerindeki basklarn sadeceDadalolu dile getirmiyor,birok halk kahraman bunlar yazmokumusa gerek nedenleri dizelerle ortaya kyor.

Kalkt g ettide Avar elleri

Ar ar geden eller bizimdir.Hakkmzda devlet vermi ferman,Ferman padiahnsa dalar bizimdir. diyerek karara

isyann dile getirmitir.Avarlar,Dede Korkut Destanlarnda ad geen ve Ouzelidiye

bilinen Sir-Derya blgesinde yaadklar baz kaynaklardayazlmaktadr.(Ahmet Z. zdemir,Avarlar ve Dadalolu s.19)

57


58/274

Asl Alevi olan Avarlar, yaadklar srgnler, skntlar sonunda

birok eylerini kaybettikleri gibi nan ve Kltrlerinde de okkayplar vermilerdir.Avarlarn bir mevsim yaylaya kmalar yasaklandndaDadalolu ukurovada bir iirinde;

Grnd de Hamitenin kalesiHi gitmiyor airetin belasYklp Yarsuvat viran kalesiBu yl da burada kalsn elimiz

Devemiz gelirdi tll,bazlTlnn sesi de blbl avazlAmz vard kuca sazlBahiine cmert idi elimiz.

Melik Ejder evliyalar yataAhr da yaylamzn eteiBayaztl elimizin tuta

Cihan kprsnden bal yolumuz.Kavrka varnca semah dnerdikGenileyip Su atna konardkHa deyince bin gk atl binerdirMertlik kprsnden geer yolumuz.

Dadalolum derde bu sitem yeter

Yaylaya knca gukkular terKz,gelin kalmad hep hasta yatarDerek lemedik birimiz.

1958 ylnda Kayseri-Sarz Ayranlk kynden Mehmet Yldrmdanderlenmitir.Alevi kkenli olduunu kantlayan bir baka iirinde

Avar ellerinden skn eyledimamda Kul Yusufu grmeye geldim

58


59/274

Ziyaret eyledim am- erif-iUstam divanna durmaya geldim

sa Peygamber de havaya utudris peygamber de salebi itiSuyu suya kpr kurdu kim getiBu suali Yusufa sormaya geldim

Hani benim asa ile postlarmYavru ahin can kafeste beslerim

Ykm ipek kuma,aa isterimKimin alp,kimin vermeye geldim.

Dadalolum derde kaynadm,tatmAleme yettim de,krklara eritimkindi zaman beyte eritimEiine yzm srmeye geldim.

Tahir Kutsinin Dadalolu adl yaptndan alnmtr.

Bu iirleri syleyen Dadalolunun torunlar olduklarn iddia edenbir ok Avar bu gn kendilerini snni olarak grmeyealmaktadrlar. ah smail dneminde en az on tane Komutan

pozisyonunda olan Avar Beyi olduuna kaytlarda skarastlanr.

Nsayriler, Hatay,Adana,Mersin ve Suriyenin Hataya yaknblgesinde yaayan Nusayri Alevileri Hz.Ali de tanrsal birgcn olduuna inanrlar. Hz.Aliye byk bir ball olan

Nusayriler adn Muhammed bin Nusayr el-Abdi den alrlar.Hatay blgesinde yaayan Nusayrilerin byk bir blm

Alevi kimliini zevkle,rahatlkla savunuyorlar ama Alevilikkonusunda hi bir bilgileri de yoktur. zellikle Antakyann

59


60/274

Harbiye kasabas halknn tamamna yakn Nusayri Alevileridirama alevlikle ilgili sorulan sorulara cevap vermekte oldukazorlanmaktadrlar. Alevilii tarif ederken, Aleviliisevgi,hogr,insanlk olarak tarif etmektedirler. Yani Aleviliinkltrel ve sosyal ynn ok iyi tarif ediyorlar. nansalanlamda biroklarnn genelde bir bilgileri yoktur.

Bir Nusayri Alevi adam sorulan sorulara ciddi bir cevapveremedi. Sadece bildii bir ey vardr. bu konuda tm bilgilereyh tarafndan anlatlr bir ey renmek istersen git ondan sorgibi cevap verdi.

Bildii en nemli konu ise Cenaze namazlarn Alevi hocalarakldrmalar,kesinlikle Snni hocalara cenaze namazkldrtmadklar ancak gerekesini de bilmemektedir.

Anadoluda ve Trakyada yaayan AnadoluAlevilerinin dnda birde Balkanlarda yaayanlar vardr.Dobruca, Varna, Deliorman blgesinde yaayan AlevilereSarsaltuklar denilmektedir. Sarsaltuklar Tunceli ve Kayseride

de vardr.Arnavutluktaki aleviler kendilerini Babagan olarak kabul ederler.Azarbeycan (Mehed)Alevilerine Ali lahiler denir.Karaba blgesinde yaayanlara Milliler ,Karada Alevilerine de amllar,Maku da gl bir alevi topluluu vardr,bunlaraKarakoyunlular denir.

Urmiye blgesindeki Alevilere Abdalbeyliler,Tebriz ve civar Alevilerine Gurran,Luristanda yaayanlara Gulyai ler denilmektedirler.Balkanlara Alevilii tayan Sar Saltk,devam ettiren ise OtmanBaba dr.

Bunlarn dnda kalan ancak aratrmalarn yeterliolmamasndan dolay adlarn duyuramayan birok alevi kollar

60


61/274

vardr. eyh Bedrettine ballklarn srdren aleviler vardr ki

bunlaraBedrettiniler denilmektedirler.(Ali Rza Gliek ve Anderws Peter Alfordun yazlar kaynak

olarak kullanlmtr.)

Anadolu Alevilii gnmzde birileri tarafndan asimileedilmeye allrken dier yandan Anadoluyu amas ve tamasgcn insan sevgisinden alan bu dnce ve inan sistemi

yada yaam biimi btn rf ve ananeleriyle yaatlmaktadr.Gnmzde Anadolu Alevilii Anadolunun dna karakKanada, Avustralya,Almanya ve dier btn Avrupa lkelerindevarln srdrmektedir,hem de an gereklerine uyarak hattaan nnde giderek r amaktadr.

nsan Haklar,Kadn Haklar...gibi.nsan Haklar EvrenselBeyannamesi iyice incelendiinde yedi yz yl evvelki Anadolu

Aleviliinin temel esaslar ve o gnk savunduklar tezlergrlecektir.Bundanda anlalyor ki Anadolu Alevilii krsalkesimde yaayan ve ezilen gebe ve kyl kitlelerin ortakhareketi olarak da ortaya kt bir gerektir.

Ezilen ve horlanan bu halk,Osmanlnn basksna.zulmne tahamml edemedikleri iin isyan etmiler ve Aleviideolojisini halk hareketi ile yaratmlardr.

Yukarda,saydmz Tahtaclar, Yrkler, Abdallar, epni,

Sra, Nalc, Amuca, Avar, Nsayri, Sarsaltuk, Babaanlar ...vedaha birok kavimler Alevilik hem de Anadolu Alevilii atsaltnda bulutular. Krd, Trk, Laz, Arnavutu, Yugoslavyla

bu hareketi gerekletirmilerdir.Tarihe baktmz zaman Emevi basksna,Seluklu ve Osmanl

basksna,zulmne isyan eden Pir Sultan Abdallar, eyhBedreddin, Baba shak,Kaygusuz Abdal, Yunus Emre, Karacaolan,

61


62/274

Baba lyaslar ve Hac Bektai Veliler ve daha niceleriAlevidirler. Yada Alevilii kabul ederek onlarla birlikte bumcadeleyi vermiler sonunda da biroklar hayatlarndanolmulardr.Alevilik; yaam biimiyle,mcadeleciliiyle, drstl vefaizan baskya kar olmakla, emekten yana olmak, demektir.Alevilik milliyetilii ret edip,hmanist dnceyi ilke edinmitir.

Alevilik, milliyetilii ret eder diyoruz ama bakalar bylednmyor. Cumhuriyet gazetesinin Temmuz 1999 tarihindeokurlarna armaan ettii, Dr.Abdurrahman Melekin HatayNasl Kurtuldu adl kitabnda nelerden bahsediyor.

skenderun dare Meclisine,Antakyadan nfusa gre ikiTrk,iki snni arap ile bir Ortodoks ve iki Alevi, Krkhandan birTrk ve bir Ermeni, skenderundan bir Trk,bir Alevi ve birOrtodoks olmak zere...(s.52)

Drtyol Erginlik Cemiyeti kanalyla Antakya veskenderunda Alevilerden 15.000 kiinin intihapta(seim) Trklistesinde rey vermelerinin temin edildiini,keyfiyetin Ankaraya

bildirilmi olduunu Tayfun Skmenden iittik...(81). Trk

listesine rey vermek zere kazanlm olduklar bildirilen 15.000gayri Trkten 15 kii dahi yoktu..s.84Hatay Valilii ve Bavekillik yapm sayn Dr.AbdurrahmanMelek Alevileri Trk ve Mslman olarak grmyor.Trkiyenin saygn ve Sosyal Demokratlar tarafndan okunanCumhuriyet gazetesi de bu dncedeki kitab okurlarna bedavadatyor ve Alevilerin kim olduklarn anlatyor.Anadolu Alevilii dz bir yaz ile anlatld zaman ok fazla bir

ey ifade etmeyebilir ama Anadolu Aleviliini Hogrs ileKltre, Sanata,Bilime , zellikle insana bak ve yaambiimiyle incelemeye ve tanmaya alnca bambaka birtoplum,bambaka bir Edebiyat tr belkide bambaka bir insangrrsnz. Bu yzden Anadolu Aleviliini blmler halindeincelemek daha doru olmaldr.

62


63/274

ALEVLKTE HOGR

Hogr; tm insanlarn inanlarna, dncelerine, manevizgrlne saygl olmak anlamna gelir. Hogrerdemliliktir,bir ahlaki deer demek daha doru olur. te bunlarAleviliin temelini oluturduuna gre Aleviler hogrldrler.

Hogr kimlerde yoktur,Deimez ve katkurallara, belli bir yere yerlemi ilkelere kendini balayan bunundna kma cesareti gsteremeyen, kendinden emin

olmayan,emir alp vermeyi isteyen insanlarda baar olmaz ve buinsanlarda hogrde olmaz. Bu tip insanlarn inanlar bile bunudeitiremez. Hogr sahibi olmayan insanlar hibir zamantartma ortamna giremezler.

Toplumsal hareketlerde yada rgtl mcadelede hogr yoksabu defada yaplanlar su gibi grmeye alrlar.Hogrl,gler yzl mtevaz bir hayat yaamalar, mrlerini

insana ve insanla adam bu insanlarn bir mesajlar olmutur.Bunlardan Hac Bekta-i Veli nin Velayetnamesi hereyi dahagzel anlatmtr. nsanlar bir duygu varldr.Bu duygu ve dnce tm canllar iin sevgi odadr yleysetm canllar bir arada tutmak sabr,sevgi ve anlaya dayanan,Aslanlarla Ceylanlar bir arada tutmak bunun en barizrneidir.Hac Bekta Velinin kucandaki Aslan ; yiitliin glln,

koruyuculuun simgesi. Geyik ise Sevginin,dostluun,duygusal olmann, zverinin,gnl bann bir ifadesidir. Bu iki farkl fikrin anlay ve hogrierisinde bir arada yaatlmas Hac Bekta Veli felsefesindengeer.

63


64/274

Hac Bekta Velide grlen hogr sadece insanla snrlkalmyor. nsan ve varlk kavram olarak grlen tm nesneleriierisine alan bir hogrdr.Hac Bektai Veli hogrs sadece kendisinin yaad krsalalanla snrl kalmam,kyden kente,Anadoluya daha sonraBalkanlara, Kafkaslara ve dnyaya tamtr. Bu konuyuVelayetname de ok daha iyi gryoruz. fakat kimler tarafndanne zaman hangi maksatla yazld bilinmeyen bir Makalat vardrki bunda Hac Bekta Veli dar bir kalba sdrlmaya allm.adeta tutucu bir din adam gibi gsterilmeye allm.Alevilerde hogr Ailede balayan Saadet ve Mutlulukla ispat

edilmitir. Eler biri birlerine hogrl davranrlar ve biribirlerini anlamaya alrlar bu yzden Alevi ailelerindehuzursuzluk, kavga ve boanmaya pek rastlanmazd.Bu konuda baz anlaml szler vardr ki ;

-Sana ktlk edenlerin okluu ile iftihar et ki, o kadarinsana iyilik etmisin.(Hz.Ali)-Nefsine ar geleni kimseye tatbik etme.(Hac Bekta- Veli)

-ncinsen de incitme. (Hac Bekta- Veli)-Dmannzn dahi insan olduunu unutma.(Hac Bekta- Veli)-Sz dn sonra syle.(Abdal Musa)-Alimlere muhalefet etme.(Kaygusuz Abdal)

Alevi ozanlar,Dedeler,babalar ve dier Alevi dervi vealimleri ile bykleri her frsatta kklere nasihatta bulunurlarve onlar ktlklerden uzaklatrmak iin aba harcarlard.

Hogrl olmalar ve verilen rneklerden ders almalarn

iirlerle dile getirirlerdi.

Bakn hey kardalar siz bu zamandaHakszlar sryor demi devranKimse baki kalmaz fani cihandaHakszn okunur bir gn ferman

64


65/274

Kimi birbirine kuyular kazarDoru komusuna hileler dzerYapt hileden utanp gezerKendine dar etmi geni dnyay

Fukara komuya korkular verirDedii olmazsa ok kusur grrAdn artrp errini srerKalmam kalbinde iman nian

Vaktiyle haksz yollara dm

Karsn brakp yad gzel pmRvet lezzetiyle paraya tapmSebepsiz aktm ok fakir kan

Yzn grenler sanr bir adamKalp kyafeti sanki bir hatemElinden fakirler hep olmu veremTaklm boyuna tohtu eytann

Ne kadar glysen gel haddini bilRzkna gani ol gel gani klTanr kendisidir mecnuna vekilDokanr mazlumun sonra ziyan

Vakitler yaklat icraat olurHerkes ektiinin mahsuln alrKemalsz olanlar kemlikle lrSrnr cehennemde kavrulur can

Hakkn emirleri sana olmaz malSonra darbe yersin boynuna vebalTemelin haramdr hi yoktur helalErer sana bir gn kahr subhan

Yeter Cafer Tan artk sen seni gzleal gece gndz kendin temizle

65


66/274

Derde derman iin emcii izleSonra artrrsn zar figan.

Alevilikte hogr, Demokrasiyi,sevgiyi,saygy birlikte yaatr veher zaman kardaki insan incitmemeyi temel ilke olarak alr.Hogr ierisinde tm insanlar bir grerek hizmet eitliisalamaya alr.Bunun en gzel rneklerinden birisini Ak breti nasl dilegetirmektedir.Bir ah olsam hkmeylesem cihanaKilise,mescidi ykar giderdim

Okullar yapardm btn insanaCehaleti kkten sker giderdim.

yasanan_alevilik

Documents