wyŻsza szkoŁa pedagogicznapu.wsptwp.eu/wp-content/uploads/2011/03/zgodnoŚĆ-osobowoŚci... ·...
TRANSCRIPT
WYŻSZA SZKOŁA PEDAGOGICZNA
TWP w Warszawie Wydział Zamiejscowy w Lublinie
Aurelia Warwasiewicz
ZGODNOŚĆ OSOBOWOŚCI
ZAWODOWEJ UCZNIA TECHNIKUM
FRYZJERSKIEGO Z WYBRANYM
PRZEZ NIEGO TYPEM KSZTAŁCENIA.
STUDIUM PRZYPADKU
Praca dyplomowa
napisana pod kierunkiem
dr Renaty Wiechnik
Warszawa - Lublin 2010
2
Spis treści
WSTĘP 3
ROZDZIAŁ 1. PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY DECYZJI W OBSZARZE EDUKACYJNO-ZAWODOWYM 6
1.1. Kategoria osobowości w literaturze przedmiotu 6 1.2. Motywacja a wybór zawodu 18 1.3. Osobowość zawodowa. Koncepcja J.Hollanda 20
ROZDZIAŁ 2. ZAWÓD FRYZJER. CZYNNOŚCI. WYMAGANIA. MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA I ZATRUDNIENIA 28
2.1. Opis zawodu – wstępna charakterystyka 28 2.2. Zadania i czynności 29 2.3. Środowisko pracy 34 2.3.1. Warunki fizyczne 34 2.3.2. Warunki organizacyjne 34 2.3.3. Warunki społeczne 35 2.4. Kształcenie 35 2.4.1. Organizacja kształcenia 35 2.4.2. Kryteria przyjęć do szkół fryzjerskich 36 2.4.3. Możliwości kształcenia osób dorosłych 38 2.4.4. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych 38 2.5. Szanse zatrudnienia. Płace 39 2.6. Wymagania zawodu 47 2.6.1. Wymagania fizyczne i zdrowotne 47 2.6.2. Wymagania w zakresie predyspozycji psychicznych 47
ROZDZIAŁ 3. PROBLEMATYKA, PRZEDMIOT I CEL BADAŃ 49
ROZDZIAŁ 4. PREZENTACJA SYLWETKI MONIKI G. I JEJ ŚRODOWISKA RODZINNEGO 50
ROZDZIAŁ 5. METODY WYKORZYSTANE W BADANIU 52 5.1. Pomiar zainteresowań i upodobań 53 5.2. Pomiar osobowości zawodowej 54 5.3. Pomiar inteligencji praktycznej 55 5.4. Pomiar postawy twórczej i zdolności twórczych 57 5.5. Wywiad 59
ROZDZIAŁ 6. CHARAKTERYSTYKA PRZEBIEGU BADAŃ 61
ROZDZIAŁ 7. OBRAZ WŁAŚCIWOŚCI PSYCHICZNYCH MONIKI G. – ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW BADAŃ 63
7.1. Zainteresowania, preferencje i upodobania 63 7.2. Osobowość zawodowa 66 7.3. Inteligencja emocjonalna 69 7.4. Cechy osobowościowe w ujęciu Wielkiej Piątki 73 7.5. Inteligencja praktyczna 77 7.6. Postawa i uzdolnienia twórcze 78
ROZDZIAŁ 8. OCENA ZGODNOŚCI OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ UCZENNICY TECHNIKUM FRYZJERSKIEGO Z WYBRANYM PRZEZ NIĄ TYPEM KSZTAŁCENIA 83
Wykaz literatury cytowanej 88
3
WSTĘP
Postawy wobec pracy są różnorodne. Jedni traktują ją jedynie jako źródło
utrzymania, inni jako sposób zdobycia środków na urzeczywistnienie planów i marzeń,
inni jeszcze uważają, że praca stwarza możliwości doskonalenia się i samorealizacji. Są
i tacy, dla których praca to służenie innym. Praca nie powinna być celem samym
w sobie. Człowiek ma w życiu wiele misji do spełnienia. Nie wolno dopuścić do twego,
by stał się jedynie automatem do robienia pieniędzy. Praca jest jedną z form aktywności
człowieka. Każdy z nas musi pracować, by w pełni realizować swoje człowieczeństwo.
Żeby mówić o wszechstronnym rozwoju, trzeba mieć nie tylko udaną rodzinę, dobre
kontakty z otoczeniem, grupę oddanych przyjaciół, trzeba też mieć zajęcie, które
sprawia nam satysfakcje i zapewnia niezależność finansową, a także umożliwia
realizację swoich zdolności i twórcze wyrażanie siebie. Wielu ludzi, którzy utracili
możliwość zarobkowania, czuje się źle, nawet, jeśli zwolnienie nastąpiło nie z ich winy.
Często uważają to za osobistą klęskę, wielką życiową tragedię. Nie potrafią aktywnie
poszukiwać pracy. Nie próbują inaczej układać sobie życia. Uważają się za
niepełnowartościowych. Sądzą, że znaleźli się poza społeczeństwem. Brak pracy
demoralizuje środowisko, stwarza różne zagrożenia, jak nadużycie alkoholu,
zaniedbywanie rodziny, kradzieże, rozboje (Czarnecki, 1985).
Obserwacja życia codziennego wskazuje, że nie wszyscy są zadowoleni
z wykonywanej przez siebie pracy. Spotykamy ludzi, którzy nie znoszą swojej profesji,
robią to, do czego nie mają zdolności i czego po prostu nie lubią.
Czy można temu zaradzić? Jak dobrze wybrać przyszłość? Jak pomóc młodemu
człowiekowi, by zdecydował w zgodzie ze sobą, ale bez oderwania od społecznych
realiów? Te pytania od lat towarzyszą pedagogom, wychowawcom, rodzicom. Dziś
nabierają wyjątkowego znaczenia. W związku z pojawieniem się problemu bezrobocia
i wciąż rosnącym tempem życia nikogo nie stać na przypadkowe wybory zarówno
z względów ekonomicznych (koszty edukacji i przekwalifikowania), jak i z uwagi na
wysokie koszty emocjonalne (frustracja, niezadowolenie, brak pewności siebie
i poczucia własnej wartości).
Wielu uczniów decyduje o swoim życiu zawodowym w sposób przypadkowy
i nieprzemyślany. Z tego też powodu istnieje potrzeba działań profilaktycznych w tej
dziedzinie, do których należy np. organizowanie odpowiednich lekcji w gimnazjach
i liceach. Młodzież kończąca te szkoły, musi podjąć decyzję dotyczącą kształcenia
4
ukierunkowanego na określony zawód. Aby maksymalnie zaktywizować ucznia do
udziału w tym procesie, należy zaproponować mu: poznanie siebie, poznanie zawodu,
poznanie ścieżek realizacji – czyli możliwości zdobywania zawodu.
Poznanie siebie w aspekcie wyboru zawodu dotyczy zainteresowań, uzdolnień,
temperamentu, umiejętności, „mocnych i słabych stron”. Poznanie zawodu to
gromadzenie informacji o środowisku pracy, zadaniach, czynnościach, narzędziach
pracy, stanowiskach czy wreszcie możliwościach zatrudnienia (Gurycka, 1978).
Podjęcie decyzji o wyborze określonego zawodu, często na całe życie, staje się
dla człowieka poważnym problemem. Wymaga ono wielu przemyśleń, angażuje
w poważnym stopniu potrzeby jednostki, czyli odczuwane przez nią braki
przedmiotowe (potrzeby określonych rzeczy) i funkcjonalne (potrzeby określonego
rodzaju działań). Najskuteczniejszym i społecznie aprobowanym sposobem
zaspokajania wielu potrzeb jest praca i zawód. Praca dlatego, że jest źródłem
dochodów, organizacji czasu, płaszczyzną kontaktów społecznych, zadowolenia,
samorealizacji, a zawód – ponieważ jest źródłem poczucia tożsamości, poczucia jakości
życia, identyfikacji z rolą społeczną.
Decyzja w sprawie wyboru zawodu jest zadaniem trudnym, bo podjęcie jej
pociąga za sobą wiele poważnych konsekwencji. Trafnie wybrany zawód, przynosi
osobie zadowolenie i sukcesy. Zawód wybrany nietrafnie prowadzi do zniechęcenia
i niezadowolenia, a praca w nim staje się udręką. Należy pamiętać, że nie istnieje
jedyny właściwy zawód. Można czerpać satysfakcję z wykonywania kilku zawodów.
Wiele osób nie wykonuje tego samego zawodu przez całe życie, często musi się
przekwalifikować, ponieważ zmienia się i rozwija, co wpływa na charakter i hierarchię
ich potrzeb (Jantura, 1994).
Praca jest jedną z sił napędowych życia i motywów działania człowieka.
Wykonywanie zawodu coraz częściej przekształca się ze środków zarobkowania
w działalność osobistą, stanowiącą wyraz zainteresowań i potrzeb człowieka, daje
szanse rozwijania twórczych postaw ludzi. Dokonanie właściwych wyborów wydaje się
być kluczem do rozwijania kariery zawodowej. Wybranie właściwego zawodu warte
jest czasu i wysiłku. Decyzję o wyborze zawodu trzeba podjąć samodzielnie.
Nauczyciele, rodzice czy przyjaciele mogą tylko pomóc.
Niniejsza praca to studium przypadku. Koncentruje się na uczennicy technikum
fryzjerskiego. Podejmuje próbę oceny zgodności jej osobowości zawodowej
z wybranym przez nią typem kształcenia.
5
Praca składa się z 8 rozdziałów. Rozdział pierwszy omawia psychologiczne podstawy
podejmowania decyzji w obszarze edukacyjno – zawodowym (omawiana jest tu przede
wszystkim problematyka osobowości, w tym również osobowości zawodowej).
Rozdział drugi przedstawia charakterystykę zawodu fryzjera (zadania, czynności,
specyficzne cechy tego środowisko pracy, możliwości kształcenia w tym zawodzie,
a także szanse zatrudnienia, płace oraz wymagania, jakie ten zwód stawia osobom
decydującym się na jego podjęcie). Pozostałe rozdziały pracy mają już charakter
metodologiczno-empiryczny. Prezentują problematykę pracy (rozdział 3), przedstawią
sylwetkę badanej uczennicy (rozdział 4), metody zastosowane w badaniach własnych
i organizację badań (rozdział 5 i 6) oraz analizę i interpretację uzyskanych wyników
(rozdział 7 i 8).
6
ROZDZIAŁ 1. PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY DECYZJI W OBSZARZE EDUKACYJNO-ZAWODOWYM
1.1. Kategoria osobowości w literaturze przedmiotu
„Jan Paweł II w encyklice Laborem Exercens mówi, że praca jest dobrem
człowieka – dobrem jego społeczeństwa - nierozerwalnie związana z naturą rozumną
człowieka”. Praca rozumiana jest jako wartość uniwersalna, dzięki której powstają
i funkcjonują wszystkie inne wartości. Stanowi więc ona podstawowy miernik wartości
człowieka. Wartość pracy określać należy nie ze względu na rodzaj wykonywanych
czynności, ale z uwagi na fakt, że ten kto ją wykonuje, jest osobą, praca jest dla
człowieka, a nie człowiek dla pracy. Należy dążyć do wytworzenia u człowieka pracy
wrażliwości, w odniesieniu do każdego zjawiska, w każdym kontakcie
z rzeczywistością (za: Furmanek, 1998, s.143).
Praca stanowi integralną część życia ludzkiego. Wpływa na nasze zachowanie,
kształtuje charakter oraz osobowość. Jest bardzo ważną wartością w życiu każdego
człowieka. Uszlachetnia, poszerza wiedzę i umiejętności. Dlatego też istotne jest, aby
dawała zadowolenie i satysfakcję, co jest możliwe dzięki odpowiedniemu dopasowaniu
zawodu do konkretnego człowieka, do jego osobowości.
Pojęcie osobowości jest powszechnie używane. Przy jego pomocy opisuje się
spójny i w miarę stabilny zespół cech danego człowieka. Można użyć tego terminu
także do podkreślenia różnic pomiędzy ludźmi. Pokrewne obiegowemu pojmowaniu
osobowości są też pojęcia charakteru i temperamentu (Strelau i Zawadzki, 2008).
Oto kilka możliwych sposobów pojmowania tego, czym jest osobowość:
o formą różnic indywidualnych,
o systemem stałych cech,
o rodzajem związku człowieka ze światem (teorie relacyjne),
o konfiguracją bodźców i reakcji (teorie behawiorystyczne),
o funkcją sił dynamicznych: potrzeb i popędów (teorie psychoanalityczne),
centralnym systemem regulacji i integracji (Furmanek, 1998).
Dla niniejszej pracy ważne jest ujęcie pierwsze (osobowość – formą różnic
indywidualnych). Dokonuje ono opisu cech pojedynczego człowieka odróżniających go
od innych ludzi. Takie ujęcie spotyka się najczęściej u badaczy zajmujących się
konstruowaniem testów psychologicznych. W ich założeniu testy służą do opisu
7
osobowości, diagnostyki jej zaburzeń oraz przewidywania zachowań w różnych
sytuacjach, takich jak np. przydatność kandydata na stanowisko pracy. Dobrym
przykładem może być teoria H.Eysenka (1970; za: Augustynek, 2008, s.125), który za
pomocą analizy czynnikowej poszukiwał istotnych dla osobowości czynników. Nie
ograniczył się on na ich prostym opisie, ale podjął też próbę wyjaśnienia przyczyn ich
zróżnicowania.
Autor ten opisuje osobowość jako hierarchiczną (pionową) organizację
obejmującą następujące poziomy:
o specyficznych reakcji (skojarzenia bodźca i reakcji). Kształtują się one na bazie
wrodzonych reakcji na bodźce, wzbogaconych o efekty uczenia się
zachodzącego w toku życia,
o reakcji nawykowych (odruchowe reakcje bezwarunkowe i warunkowe oparte
o mechanizmy warunkowania klasycznego i instrumentalnego),
o cech (np. towarzyskość, dominacja, asertywność, aktywność, ruchliwość),
o typu ( np.intro-ekstrawersja).
Natomiast w poziomej analizie struktury osobowości wyróżnia następujące jej
wymiary:
o introwersja-ekstrawersja,
o neurotyzm,
o psychotyzm,
o zdolności.
Inni autorzy zauważają większe zróżnicowanie struktury osobowości człowieka
i lokalizują w niej i inne wymiary, takie jak: zainteresowania, struktura potrzeb, system
wartości, aspiracje, obraz własnej osoby, w tym samoocena (Augustynek, 2008).
Według Modelu tzw. Wielkiej Piątki osobowość człowieka można w zasadzie
opisać za pomocą pięciu czynników: ekstrawersji, neurotyzmu, ugodowości,
sumienności i otwartości na doświadczenia (za: Pervin i John, 2002; Strelau i Zawadzki,
2008).
Poniżej zostanie zaprezentowana krótka charakterystyka tych najbardziej znanych
wymiarów osobowościowych.
H.J.Eysenck (za: Bąbel, 2005a) uznał ekstrawersję za jeden z trzech głównych
czynników osobowości, obok neurotyczności i psychotyczności.
Do składników ekstrawersji badacz osobowości zaliczył:
- towarzyskość,
8
- żywość,
- aktywność,
- asertywność,
- poszukiwanie doznań,
- beztroskę,
- dominację,
- wybuchowość,
- śmiałość.
Introwertyk to człowiek pesymistyczny, cichy, skromny, zorientowany na samego
siebie. Stara się izolować od innych ludzi. Źle toleruje zmiany, a jeżeli one zachodzą,
z trudem się do nich przystosowuje. Jest typem samotnika. Emocje powstają u niego
wolno, ale i rozładowują się z trudem. Introwertyk stara się ukrywać przeżywane
emocje. W pracy jest skrupulatny i drobiazgowy. Raczej pesymistyczny i nieufny
wobec innych. Źle się czuje w gronie obcych sobie ludzi.
Ekstrawertyk z kolei to osoba towarzyska, rozmowna, aktywna, optymistyczna,
zorientowana na innych ludzi, interesująca się światem zewnętrznym. Mająca słaby
wgląd w samą siebie. Ekstrawertyk jest towarzyski i optymistyczny, lubi pracę
urozmaiconą, łatwo przystosowuje się do zmian. Nie jest skrupulatny ani drobiazgowy.
Często jego reakcje są wybuchowe, ale emocje w nim nie zalegają. Dobrze się czuje
nawet wśród obcych sobie ludzi. Chętnie podejmuje się ról kierowniczych (za:
Augustynek, 2008).
Szacuje się, że ekstrawersja jest odziedziczana w około 40%. Ten sam poziom
stymulacji bardziej pobudza introwertyków, zaś ekstrawertycy potrzebują silniejszych
bodźców, żeby osiągnąć poziom pobudzenia, tak jak introwertycy. Nowsze badania
wskazują zaś, że poziom pobudzenia zależy od pory dnia. Introwertycy są bardziej
pobudzeni rano, ekstrawertycy wieczorem.
Według teorii Eysencka (za: Bąbel, 2005a) różnice w zakresie pobudzania
i hamowania decydują o odmiennym funkcjonowaniu ekstrawertyków i introwertyków.
Możemy wyróżnić w tym zakresie 4 podstawowe różnice:
1. Introwertycy mają niższy próg wrażliwości, cechuje ich większa czujność – łatwiej
dostrzegają i reagują na niewielkie lub sporadyczne zmiany bodźców. Dlatego są
dokładniejsi, podatniejsi na odczuwanie bólu, a hałas przeszkadza im bardziej.
2. Do osiągnięcia optymalnego poziomu pobudzenia ekstrawertycy potrzebują więcej
stymulacji niż introwertycy, dlatego funkcjonują sprawniej w warunkach silnej
9
stymulacji, np. pod presją czasu. Pobudzenie pomaga ekstrawertykom, introwertykom
przeszkadza (oni są ostrożniejsi w działaniu, powolniejsi i szybciej się męczą).
3. Słabe bodźce wywołują pozytywne emocje u introwertyków, a negatywne
u ekstrawertyków; zaś silne bodźce wzbudzają negatywne odczucia u introwertyków,
a pozytywne u ekstrawertyków.
Ekstrawertycy:
- poszukują stymulacji,
- dążą do licznych interakcji społecznych,
- prędzej wybierają pracę wymagającą licznych kontaktów społecznych,
- częściej pełnią funkcje kierowniczą.
Introwertycy:
- unikają stymulacji,
- unikają interakcji społecznych,
- wybierają pracę spokojną.
4. Introwertycy są bardziej podatni na warunkowanie. Prawdopodobnie, dlatego mają –
niezależnie od wieku – wyższe wyniki w nauce, zwłaszcza w trudniejszych
przedmiotach. Łatwiej przyswajają sobie zasady współżycia społecznego i przez to są
mniej skłonni do przestępstw. Obecnie uważa się, że introwertycy są bardziej podatni
na warunkowanie wtedy, gdy działają na nich bodźce negatywne (kary), natomiast
ekstrawertycy wtedy, gdy działają na nich na bodźce pozytywne (nagrody).
Neurotyzm to kolejny wymiar osobowościowy w ujęciu H.Eysencka. Jest
wymiarem chwiejności emocjonalnej. Jest przedziałem od pełnego zrównoważenia,
łatwości odprężenia i odreagowywania się, pewności siebie, dużej odporności na stres,
adekwatności reakcji emocjonalnej do sytuacji zewnętrznej – aż do wysokiej
pobudliwości psychicznej, braku pewności siebie, małej odporności na stres, lęku, także
zaburzeń nerwicowych (za: Augustynek, 2008).
Według Eysencka neurotyczność, zwana też emocjonalnością lub wrażliwością
emocjonalną, składa się z takich cech, jak: lękliwość, represyjność, poczucie winy,
niska samoocena, napięcie, irracjonalność, płochliwość, markotność i emocjonalność.
Typowy neurotyk stale czymś się martwi, łatwo ulega nastrojom, często bywa
przygnębiony. Skarży się na ciągłe kłopoty. Swoje myślenie koncentruje na sprawach,
które mogą się nie powieść, co wzbudza w nim silny lęk. Niepokojem reaguje na
zmiany i nowe sytuacje. Cechuje go nadmierna emocjonalność – silnie reaguje
emocjonalnie i z trudem wraca do równowagi. W związku z tym nierzadko zachowuje
10
się w sposób irracjonalny i sztywny. Ma też poczucie niższości. Jest nieśmiały
i drażliwy. Łatwo go zranić. Krytykę bierze sobie do serca i głęboko przeżywa porażki.
Wykazuje małą odporność na stres, posiada skłonność do kryzysów i załamań
nerwowych. Często popada w depresję i cierpi na bezsenność. Miewa problemy
z koncentracją uwagi i różne dolegliwości zdrowotne (zwłaszcza bóle głowy i żołądka).
Nadmierna emocjonalność przejawia się także we wrażliwości na krzywdę i cierpienie,
ale również na szczęście i radość innych ludzi. Natomiast osoba stabilna słabo reaguje
emocjonalnie i szybko wraca do równowagi. Jest spokojna, zrównoważona, opanowana
i nie martwi się nadmiernie.
Neurotycy są skłonni do:
- irracjonalnych pomysłów,
- mają trudności w kontrolowaniu swoich popędów,
- mają trudności w radzeniu sobie ze stresem,
- reagują silnie lękiem i napięciem,
- nadmiernie się martwią, łatwo się zniechęcają i załamują się w trudnych sytuacjach,
- często odczuwają gniew irytacją i wrogość,
- mają niskie poczucie własnej wartości,
- tendencję do doświadczania poczucia winy, smutku, bezradności i samotności,
- są nieśmiali i zmieszani w obecności innych ludzi.
Natomiast osoby o niskiej neurotyczności cechuje stabilność emocjonalna. Potrafią
radzić sobie ze stresem bez doświadczania obaw, napięć i rozdrażnienia (za: Bąbel,
2005 b).
Kolejnym ważnym wymiarem osobowościowym w ujęciu Wielkiej Piątki jest wymiar
„ugodowości”. Obejmuje on takie składniki jak:
- zaufanie,
- prostolinijność,
- altruizm,
- ustępliwość,
- skromność,
- tendencja do rozczulania się.
Na poziomie poznawczym przejawia się on jako zaufanie lub brak zaufania do
ludzi, na emocjonalnym jako wrażliwość albo obojętność na sprawy innych, na
behawioralnym jako tendencja do współpracy lub rywalizacji.
11
Ludzie ugodowi są szczerzy i prostoduszni. Koncentrują się na potrzebach
innych osób i przejawiają chęć niesienia im pomocy. Mają realistyczny stosunek do
siebie, nie faworyzują swojej osoby. Są uczuciowi i sympatyczni dla innych.
Osoby o niskiej ugodowości są w opiniach na temat cudzych intencji
sceptyczne, a nawet cyniczne. Uważają, że ludzie mogą być nieuczciwi i niebezpieczni.
Są egocentryczne. Mają tendencję do manipulowania innymi. W sytuacji konfliktu są
agresywne i nastawione rywalizacyjnie. Cechuje je przeświadczenie o własnej
wyższości, mają tendencje narcystyczne. W kontaktach z innymi są racjonalne
i rzeczowe, a nawet oschłe, nie są wrażliwe na ludzkie problemy.
Oba skrajne bieguny ugodowości mogą wiązać się z zachowaniami
patologicznymi. Ludzie nadmiernie ugodowi miewają osobowość uzależnioną zaś
u ludzi skrajnie mało ugodowych pojawiają się tendencje aspołeczne, narcyzm
i zaburzenia paranoidalne.
Wymiar ugodowości pojawia się w dzieciństwie. Dzieci o niskiej ugodowości
mają problemy z koncentracją i są bardziej nieposłuszne, dostają gorsze stopnie
w szkole. Na podstawie poziomu ugodowości dziecka można przewidzieć jego
umiejętność współpracy i nawiązywania przyjaźni, poziom akceptacji przez
rówieśników, zagrożenie bycia ofiarą znęcania się kolegów oraz zachowanie
przestępcze. Dzieci o wysokim poziomie ugodowości skłonne są do ulegania,
wycofywania się z sytuacji konfliktowych i angażowania osób trzecich do rozwiązania
sporu. Dzieci mało ugodowe wybierają groźby, zniewagi, manipulowanie i rozwiązanie
siłowe.
Wymiar ugodowości bierze się również pod uwagę przy ocenie kandydata na
dane stanowisko, które wymaga wspólnych działań, kontaktu z ludźmi (za: Bąbel,
2005 c).
Kolejny wymiar osobowości to „otwartość na doświadczenia”. W skład
otwartości na doświadczenie wchodzi 6 czynników:
- wyobraźnia,
- estetyka,
- uczucia,
- działania,
- idee,
- wartości.
12
Ludzie otwarci chętnie poszukują nowych doznań życiowych, w każdym starają
się dostrzec jakąś dobrą stronę i są tolerancyjni wobec nowości. Ciekawią ich zjawiska
świata zewnętrznego i wewnętrznego. Lubią fantazjować, mają żywą i twórczą
wyobraźnię oraz dużą wrażliwość estetyczną. Interesują się sztuką, są otwarci na stany
emocjonalne innych osób. Osoby otwarte są bardziej twórcze. Ludzie otwarci częściej
wybierają zawody wymagające kreatywności, pracy badawczej i intelektualnej, a także
efektywniej przyuczają się do nowej pracy. Osoby otwarte na doświadczenie poszukują
nowych idei społecznych, politycznych i etycznych. Są niezależne w sądach i lubią
kwestionować autorytety. Osoby zamknięte zaś są konwencjonalne w działaniu
i konformistyczne, dogmatyczne i skłonne do autorytaryzmu (za: Bąbel, 2005 e).
Sumienność – charakteryzuje stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji
jednostki w działaniach zorientowanych na cel, inaczej mówiąc, opisuje stosunek
człowieka do pracy (za: Bąbel, 2005 d).
W literaturze przedmiotu wiele uwagi poświęca się zdolnościom. Zdolności to
obszar odnoszony najczęściej do intelektualnego sposobu funkcjonowania jednostki.
Obejmują one predyspozycje do ponadprzeciętnego wykonywania określonych
czynności. Wyróżnia się zdolności ogólne (inteligencja, spostrzegawczość, wyobraźnia,
zręczność) i specjalne (matematyczne, językowe, plastyczne, muzyczne, techniczne,
sportowe, organizacyjne). Zdolności spełniają ważną rolę w życiu człowieka. Decydują
o powodzeniach bądź niepowodzeniach, o efektach aktywności ucznia w szkole,
o umiejętności organizowania nauki, pracy, wypoczynku, o sukcesach i zadowoleniu
z wykonywanej pracy. Stanowią one warunek istotny przy wyborze zawodu
(Augustynek, 2008).
Określone cechy intelektualne współwystępują z innymi, lokalizowanymi
w obszarze motywacyjnym. Badania M. Tyszkowej (1990) ujawniły różnice
w hierarchii wartości młodzieży o wysokim i przeciętnym poziomie zdolności
umysłowych. Okazało się, że młodzież zdolna na pierwszym miejscu stawia te wartości,
które mają znaczenie dla samorealizacji przez własną aktywność, twórczą pracę,
a uczniowie przeciętnie zdolni – związki z innymi ludźmi. Rozwój własnej osobowości
usuwają na plan dalszy. Różne są także ich wybory celów życiowych, marzenia
o przyszłości i drogi do ich osiągnięcia.
W ostatnim czasie (od lat dziewięćdziesiątych XX wieku) niezwykłe
zainteresowanie psychologów wzbudza wymiar tzw. „inteligencji emocjonalnej”.
Można wyróżnić dwa najpopularniejsze sposoby ujmowania inteligencji emocjonalnej.
13
Pierwszy z nich to model zdolnościowy (ability model), autorstwa J.D.Mayera,
P.Saloveya i D.R.Caruso, zaś drugi to tzw. modele mieszane (mixed models)
propagowane przez D.Golemana a czy też R.Bar-On’a (za: Śmieja i Orzechowski,
2008).
Pierwsze podejście określa inteligencję emocjonalną jako zdolność do
rozumienia własnych i cudzych uczuć oraz do wykorzystywania własnych emocji
w myśleniu i działaniu. Badacze ograniczyli zakres zdolności wchodzących w skład
inteligencji emocjonalnej do: „umiejętności właściwej percepcji, oceny i wyrażania
emocji, umiejętności dostępu do uczuć, zdolności ich generowania w momentach, gdy
mogą wspomóc myślenie, umiejętności rozumienia emocji i zrozumienia wiedzy
emocjonalnej, oraz umiejętności regulowania emocji tak, by wspomagać rozwój
emocjonalny i intelektualny” (Mayer i Salovey, 1999, s.34).
Do drugiego nurtu teoretycznego należy model inteligencji emocjonalnej
stworzony przez D.Golemana. Początkowo uważał on, że na inteligencję emocjonalną
składa się samokontrola, wytrwałość, zapał, a także zdolność do motywowania się.
W późniejszych pracach przedstawia już pięć głównych kompetencji emocjonalnych.
Są to:
- samoświadomość, warunkująca wiedzę o własnych doznaniach, preferencjach
i możliwościach;
- motywowanie się do działania, dokonujące się dzięki konstruktywnemu
wykorzystaniu emocji;
- samoregulacja, oznaczająca panowanie nad emocjami,
- umiejętności społeczne, określane jako umiejętności wzbudzania pożądanych reakcji
u innych osób;
- empatia, czyli rozpoznawanie stanów i potrzeb innych ludzi (Goleman, 1997).
Kolejny obszar cech osobowościowych związany jest ze zjawiskiem twórczości.
Twórczość jest pojęciem wieloznacznym. Jest obiektem zainteresowań wielu dyscyplin
naukowych: psychologii, pedagogiki, filozofii, antropologii i nauk o poznaniu. Z tego
też powodu jest ono rozpatrywane z wielu perspektyw.
T. Kocowski (1991) mówi o aktywności potencjalnie twórczej, którą określa
jako aktywność nieprowadzącą wprawdzie do znamienitego dzieła, jednak zawierającą
typowe składniki procesu twórczego, na przykład przeformułowanie problemu,
nietypowe skojarzenia. Wprowadza również pojęcie kreatywności, którą określa jako
indywidualną cechę polegającą na zdolności do wytwarzania nowych pomysłów.
14
Związana jest ona z procesami motywacyjnymi i cechami osobowości. Talent twórczy
natomiast określa się jako kompleks cech indywidualnych, dzięki którym człowiek jest
w stanie tworzyć wartościowe dzieło, o ile nie podlega wpływowi czynników
przeciwdziałających twórczości.
W badaniach osób twórczych dostrzega się różnice w indywidualnych cechach,
szczególnie w zakresie cech osobowości oraz funkcjonowania poznawczego.
Rozważając problematykę funkcjonowania poznawczego, zwraca się uwagę na styl
poznawczy, który dotyczy „sposobów podchodzenia do problemów poznawczych”, nie
natomiast stopnia efektywności ich rozwiązywania (Matczak, 1982). Twierdzi się, że
osoby twórcze są bardziej refleksyjne niż impulsywne. Refleksyjność wiąże się
z aktywnym, ukierunkowanym i kontrolowanym poszukiwaniem informacji, natomiast
osoby impulsywne preferują szybkie, lecz błędne odpowiedzi na poszukiwane problemy
(Nęcka, 2001).
Na uwagę zasługuje rozróżnienie pomiędzy intuicyjnym a racjonalnym stylem
myślenia. Racjonalne przetwarzanie informacji jest myśleniem liniowym, przyczynowo
- skutkowym, którego wynik znajduje uzasadnienie w przesłankach, a sytuacja
problemowa i pomysły wiążą się z analitycznym opracowaniem. Jest ono związane
z nasileniem procesów kontroli, które polegają na porównywaniu efektów kolejnych
operacji ze standardami, oraz z intensywną uwagą o dużej głębi i wąskim zakresie.
Intuicji sprzyja natomiast relatywnie niski udział samokontroli, związany z uwagą
ekstensywną o szerokim zakresie i małej głębi. Oznacza to równocześnie ujmowanie
szerokiego pola danych, jednak przetwarzanie odbywa się w sposób bardziej
powierzchowny (zmysłowy). W wielu badaniach wykazano, że osoby twórcze
charakteryzują się upodobaniem do intuicyjnego stylu myślenia, jednak styl ten nie ma
monopolu na twórczość (Kolańczyk i Świerzyński,1995).
S.Popek (2001) zwraca uwagę na występowanie u ludzi twórczych
ponadprzeciętnych uzdolnień poznawczych, do których należą między innymi: wysoki
poziom uzdolnień do percepcji otaczającego świata, specyficzne właściwości uwagi,
specyficzne właściwości pamięci, ponadprzeciętny poziom inteligencji, bogata
wyobraźnia i intuicja twórcza.
Indywidualność osoby twórczej nie ogranicza się do sfery intelektu, obejmuje
również emocjonalność, systemy motywacyjne i relacje z innymi ludźmi. Osobowość
twórczą można opisać według trzech grup cech, odpowiadających trzem
15
osobowościowym mechanizmom tworzenia. Są to cechy związane z otwartością,
niezależnością i wytrwałością (Nęcka, 2001).
Otwartość dotyczy łatwości asymilowania nowych informacji, niezależnie od ich
chwilowej przydatności, wiarygodności czy niesprzeczności z już posiadanymi
informacjami. Według pięcioczynnikowego modelu osobowości otwartość nazywana
bywa „czynnikiem kultury” i oznacza ciekawość intelektualną, zainteresowania
estetyczne, krytyczny stosunek do wyznawanych wartości. Czasem cecha ta przeradza
się w silną potrzebę nowości. Przeciwieństwem otwartości jest dogmatyzm, czyli
skłonność do przedwczesnego udzielania „jedynie” słusznej odpowiedzi oraz
upodobanie do zdecydowanych sądów. Niezależność oznacza głownie postawę
nonkonformizmu i nieulegania naciskowi. Badania wskazują, że osoby twórcze
zarówno w pracy, jak i życiu prywatnym kierują się wewnętrznymi standardami
i osobiście ustalonymi celami. Chętnie podważają istniejące normy i kwestionują
powszechnie wyznawane wartości, wyznają niekonwencjonalne poglądy i nie starają się
ich ukrywać.
Nonkonformizm jest istotą twórczości, wiąże się jednak z koniecznością
ponoszenia społecznych i emocjonalnych kosztów, szczególnie wtedy, gdy społeczność
wywiera presję w kierunku ujednolicenia zachowań swoich członków. Nonkonformizm
oznacza także zdolność do akceptowania konfliktów i napięć społecznych (Nęcka,
2001; Popek, 2001).
Zdaniem Popka (2001) osoby przejawiające wysoki poziom nonkonformizmu
charakteryzują się:
o niezależnością,
o aktywnością, witalizmem,
o elastycznością adaptacyjną,
o oryginalnością,
o konsekwencją,
o odwagą,
o dominatywnością,
o samoorganizacją,
o spontanicznością,
o ekspresją,
o otwartością,
o odpornością,
16
o wytrwałością,
o odpowiedzialnością,
o samokrytycyzmem,
o tolerancyjnością,
o wysokim poczuciem wartości „ja”.
Nonkonformizm – w ujęciu S.Popka (2001) – jest istotnym wymiarem postawy
twórczej człowieka, a którą składają się – oprócz nonkonformizmu – cechy określające
funkcjonowanie jednostki na poziomie intelektualnym: cechy, które autor określa jako
zachowania heurystyczne. Osoby przejawiające tego typu zachowania charakteryzują
się:
o samodzielnością obserwacji,
o pamięcią logiczną,
o wyobraźnią twórczą,
o myśleniem dywergencyjnym,
o uczeniem się rekonstruktywnym,
o uczeniem się samodzielnym,
o uczeniem się przez zrozumienie,
o elastycznością intelektualną,
o aktywnością poznawczą,
o wysoką refleksyjnością,
o samodzielnością intelektualną,
o twórczością,
o wysoką sprawnością i umiejętnością konstrukcyjną,
o twórczością werbalną,
o zdolnością techniczną,
o uzdolnieniami artystycznymi.
Przeciwieństwem postawy twórczej jest postawa odtwórcza, którą opisuje z kolei
wymiar konformizmu oraz zachowań algorytmicznych. Osoby konformistyczne to
osoby wykazujące się:
o zależnością,
o pasywnością,
o sztywnością adaptacyjną,
o stereotypowością,
o uległością,
17
o słabością,
o bojaźliwością,
o lękliwością,
o podporządkowaniem,
o niesamodzielnością,
o zahamowalnością,
o defensywnością,
o słabą odpornością i wytrwałością,
o nieodpowiedzialnością,
o brakiem krytycyzmu,
o nietolerancją,
o niskim poczuciem wartości „ja”.
Zachowania algorytmiczne dominują u osób, które charakteryzują się:
o spostrzegawczością kierowaną,
o pamięcią mechaniczną,
o wyobraźnią odtwórczą,
o myśleniem konwergencyjnym,
o uczeniem się reproduktywnym,
o uczeniem się ukierunkowanym,
o uczeniem się przez rozumienie,
o sztywnością intelektualną,
o biernością poznawczą,
o niską refleksyjnością,
o wdrukowywaniem się,
o niską sprawnością i umiejętnością konstrukcyjną,
o odtwórczością werbalną,
o brakiem pomysłowości technicznej,
o brakiem uzdolnień artystycznych (Popek, 2001).
Badania osób twórczych wskazują na ich zdolność do długotrwałej, wytężonej
pracy i odraczania gratyfikacji. Jednak wytrwałości nie redukuje się jedynie do siły
motywów, które sterują aktywnością twórczą, ponieważ nie jest obojętne, jaki typ
motywacji dominuje w strukturze osobowościowej człowieka. Osoba motywowana
immanentnie cieszy się samą aktywnością twórczą, natomiast osoba motywowana
potrzebą osiągnięć czerpie satysfakcję z uzyskanego wyniku. Twierdzi się, że typową
18
cechą osobowości ludzi twórczych jest łatwość wzbudzania motywacji samoistnej,
w tym autonomicznej motywacji poznawczej, jak również dążenie do osiągnięć,
ambicja oraz chęć potwierdzania własnej wartości (Nęcka, (2001).
Mówiąc o osobowości, nie sposób pominąć – ważnej dla doradztwa
personalnego - terminu osobowości zawodowej. Problematyka ta zostanie podjęta
w podrozdziale 1.3.
1.2. Motywacja a wybór zawodu
Motyw jest czymś, co pobudza organizm do działania lub - gdy organizm został
już pobudzony - czymś, co podtrzymuje to działanie i nadaje mu kierunek. Motyw jest
stanem wewnętrznego napięcia, od którego zależy możliwość i kierunek aktywności
organizmu. Motywacją określa się ogół motywów występujących aktualnie u danej
jednostki. Może mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny. Motywacja wewnętrzna
pobudza do działania, które ma wartość samo w sobie. Motywacja zewnętrzna stanowi
zachętę do działania, które jest w jakiś sposób nagradzane lub które pozwala uniknąć
kary (Furmanek, 1998).
Motywy wyboru zawodu są związane z ogółem przyczyn, które skłoniły człowieka
do wyboru określonego zawodu, a wcześniej do wyboru określonego rodzaju szkoły.
Decyzja o wyborze zawodu ma zawsze charakter polimotywacyjny. Najczęstszymi
motywami wyboru zawodu są:
o zainteresowania,
o chęć usamodzielnienia się,
o wyobrażenia zawodowe,
o możliwość uzyskania awansu i „zrobienia kariery zawodowej”,
o łatwość uzyskania pracy,
o etykieta roli zawodowej,
o prestiż społeczny danego zawodu.
W Słowniku Pedagogiki Pracy (1986) klasyfikuje się motywy wyboru zawodu
na następujące grupy:
o motywy społeczne – zainteresowania,
o motywy ekonomiczne,
o inne motywy.
19
Motywy wyboru zawodu zależą od różnych czynników. Do podstawowych
zaliczyć należy:
o wiek jednostki,
o środowisko społeczne,
o zawód rodziców,
o stopień dojrzałości społecznej i psychicznej jednostki (Furmanek, 1998).
Wybór zawodu wiąże się z podjęciem decyzji dotyczącej dalszej, znaczącej
części życia człowieka. Powinien więc to być proces realizowany świadomie i w długim
czasie. Wybór zawodu uznawany jest za wyraz dojrzałości zawodowej człowieka.
Decyzja zawodowa nie jest tylko wynikiem procesów rozwoju ogólnego i zawodowego.
Jest ona wynikiem jednocześnie występującego z nimi procesu wychowawczego oraz
wartościowania sytuacji, w której dokonywany jest wybór przyszłego zawodu.
Świadomy wybór zawodu oznacza, że podejmujący taką decyzję człowiek zdaje sobie
sprawę ze społecznego znaczenia danego zawodu, zna, rozumie i pozytywnie ocenia
wymagania psychofizyczne zawodu, zna charakterystyczne dla danego zawodu układy
zadań zawodowych i wynikające z nich wymagania, w tym konieczne kwalifikacje
zawodowe. Sprawdzianem poprawnego wyboru zawodu będzie w przyszłości poziom
i zakres identyfikacji z zawodem, zadowolenie z pracy zawodowej i formy więzi
społeczno – zawodowych (Furmanek, 1998).
Wybór zawodu i odnoszenie sukcesów w zawodzie wiąże się między innymi
z posiadanymi zainteresowaniami. Człowiek zainteresowany tym, co robi, pracuje
znacznie wydajniej, szuka nowych rozwiązań. Praca przynosi mu zadowoleniem,
a osiągane sukcesy mobilizują do dalszego rozwoju zawodowego. Istotą jest więc
znajomość swoich zainteresowań, które bywają bardziej lub mniej trwałe i jednostronne
lub wielostronne. Często nie dotyczą one pojedynczych, prostych faktów, zdarzeń czy
czynności, ale całych dziedzin życia, nauki, sztuki. Mówi się o zainteresowaniach
naukami humanistycznymi, przyrodniczymi, ścisłymi, techniką. Sugeruje się zatem
znacząco, by wybierać zawód z uwzględnieniem tego rodzaju zainteresowania. Ci,
którzy nie lubią pracy, czekają jedynie na efekt końcowy, marzą o bezczynności
i rzadko myślą o tym co robią. Natomiast motywacja osób pracujących z radością
w świadomie obranym zawodzie jest wysoka i nie wygasa. Zamiłowanie do zawodu
odkrywa jednocześnie nasze nowe możliwości, kształtuje twórcze postawy, gwarantuje
rozwój (Rachalska, 1987).
20
1.3. Osobowość zawodowa. Koncepcja J.Hollanda
Konkretne osobowości zawodowe, jak np. fryzjer, perukarz czy też
kosmetyczka, mogą łączyć się we wzorcach osobowości pracowniczych. Głównym
elementem jest profesjonalizm oparty na wiedzy i doświadczeniu oraz pracowitość.
Pracowitość wynika z innych cech, tj. dokładności, systematyczności, wytrwałości,
obowiązkowości i solidarności z przedstawicielami własnego zawodu. Określa również
wymiar dumy zawodowej.
Osobowość zawodowa tworzy zespół cech, które determinują sukces. Wybór
i wykonywanie zawodu wymaga od człowieka określonych cech psychicznych
i psychosomatycznych (zainteresowania, uzdolnienia, temperament, motywacja). Dobre
wykonywanie pracy w jakimś zawodzie nie może ograniczać się tylko i wyłącznie do
dobrych chęci. Istotnym warunkiem jest posiadanie określonych predyspozycji
psychicznych. Każdy zawód stawia inne wymagania. W jednych zawodach konieczna
jest wyostrzona spostrzegawczość, w innych rozwinięte zdolności interpersonalne,
a w jeszcze innych umiejętności analityczne.
Ludzie podświadomie poszukują takiego środowiska, które umożliwia im
realizację własnych umiejętności i preferowanych ról. Jeśli człowiek nie może odnaleźć
odpowiedniego dla siebie środowiska, odczuwa konflikt i frustrację oraz ma niską
motywację do pracy. W konsekwencji, nie jest on wówczas wydajny, nie może się
rozwijać i spełniać zawodowo. Wybór zawodu jest wyrazem osobowości człowieka,
dlatego też ludzie pracujący w danym zawodzie mają podobny typ osobowości.
Zachowanie jednostki jest determinowane interakcją jej osobowości i środowiska,
w którym funkcjonuje. Stopień osobistej motywacji, uznany za wartość względnie stałą
(satysfakcja płynąca z wykonywania danego zawodu), zależy od odpowiedniego
dopasowania zdolności jednostki do wymagań na danym stanowisku. Osoba o wysokim
poczuciu tożsamości ma jasny i stabilny obraz swoich celów, zainteresowań,
osobowości i umiejętności. Poza typami osobowości istnieją również typy środowisk
pracy. Człowiek wybiera sobie środowisko i zawód, który jest zgodny z typem
osobowości.
Wybór zawodu jest pochodną połączenia osobistych zainteresowań
z możliwościami, jakie stwarza rynek pracy. Ludzie poszukują takiego środowiska
pracy, w którym będą czuć się dobrze, który umożliwi im realizację własnych
umiejętności, wyrażanie wartości, cech charakteru, preferowanych ról. Obranie
21
niewłaściwego zawodu pociąga za sobą wysokie koszty ekonomiczne związane
z koniecznością zmiany kwalifikacji zawodowych. Może także stać się przyczyną
niezadowolenia z pracy, braku sukcesów i w konsekwencji obniżenia poczucia własnej
wartości. Aktualnie podkreśla się również interpersonalny charakter kariery zawodowej
i związany z nią styl życia, który warunkują: rodzina, zagadnienia etyczne, religijne,
środowisko społeczne i przyjemności (Furmanek, 2000).
Bardzo popularną teorią w omawianym obszarze tematycznym jest teoria
J. Hollanda (za: Pomianowski, 1996; Paszkowska-Rogacz, 2003; Wojtasik, 1997).
Podstawą jej są cztery założenia charakteryzujące ogólniejsze prawidłowości rozwoju
zawodowego. Dotyczą one struktury preferencji zawodowych i interakcji między
człowiekiem a środowiskiem, stwarzającym mu różne możliwości wyboru dróg kariery.
1. Strukturę preferencji zawodowych większości ludzi można sklasyfikować biorąc pod
uwagę układ odniesienia w postaci sześciu typów preferencji: realistyczne, badawcze,
artystyczne, społeczne, przedsiębiorcze i konwencjonalne. Każdy z wymienionych
typów preferencji wiąże się ze specyficznym dla niego sposobem przyswajania,
gromadzenia i rozumienia informacji o zawodach oraz drogach karier zawodowych.
Wymienione preferencje należy rozpatrywać jako typy teoretyczne (modelowe)
i idealne ukierunkowania rozwoju zawodowego. Typ preferencji jest więc modelem
konfrontowanym z realnymi rezultatami diagnozy ocenianej osoby. Wiele czynników
związanych z cechami osoby i warunkami socjalizacji w środowisku decyduje
o wyborze drogi rozwoju zawodowego.
2. Analogicznie do sześciu typów podstawowych preferencji zawodowych wyróżnić
można sześć typów środowisk zawodowych (rodzajów organizacji), w obrębie których
dominują określone osobowości, style zachowania i rozwiązywania problemów oraz
oferowane możliwości rozwoju. A zatem, wyodrębnić można środowiska i organizacje
preferujące działania i style realistyczne, badawcze, artystyczne, społeczne,
przedsiębiorcze i konwencjonalne. Różny może być stopień wyrazistości określonych
preferencji w danym środowisku. Ściśle biorąc, środowiska, podobnie jak osobowości,
charakteryzuje określony profil preferencji — o mniej lub bardziej wyraźnym
charakterze.
3. W procesie rozwoju zawodowego ludzie poszukują takich środowisk, które
umożliwią im jak najwyższy poziom wykorzystania ich możliwości i preferencji
(zdolności, kompetencji, postaw) oraz realizację określonych wartości i ról
społecznych.
22
4. Wiedzę o stopniu zgodności między preferencjami zawodowymi osoby
a możliwościami oferowanymi przez środowisko wykorzystać można jako podstawę do
przewidywania zachowania tej osoby w kontekście dokonywanych wyborów
zawodowych, dróg edukacji i kariery.
Opis sześciu typów osobowości zawodowej (Holland, 1996; za: Retowski,
www.doradca-zawodowy.pl) przedstawia się następująco:
Ludzie, u których dominuje typ realistyczny - ta grupa ludzi zwykle preferuje
manipulowanie maszynami i narzędziami oraz pracę fizyczną. Uzyskuje dobre
wyniki w pracy precyzyjnej nad konkretnymi obiektami. Jest uzdolniona
manualnie. Takie zawody jak technik, mechanik, rolnik, inżynier mogą być
często preferowane przez osoby o typie realistycznym. Osoby o osobowości
realistycznej mogą mieć problemy w kontaktach z innymi ludźmi, co oznacza,
że powinny raczej unikać zawodów, które wymagają częstych interakcji
z ludźmi.
Ludzie, u których dominuje typ konwencjonalny - ta grupa ludzi zwykle
preferuje wykonywanie takiej pracy, gdzie chodzi głównie o stosowanie
rutynowych zasad, dopasowanie się do istniejących, narzuconych standardów.
Są to więc osoby dobrze zorganizowane, które bardzo dobrze sprawdzają się
w dokładnym wykonywaniu jasno określonych zadań. Zawody biurowe (np.
księgowość), praca polegająca na rutynowym nadzorze nad jakimiś procesami
zachodzącymi w firmie mogą być często preferowane przez osoby o typie
konwencjonalnym. Osoby o osobowości konwencjonalnej mogą mieć problemy
we wszystkich zawodach, gdzie pracownik staje w obliczu niejasno
zdefiniowanych zadań, gdzie pracownik musi sprawdzić się w nowych, szybko
zmieniających się warunkach.
Ludzie, u których dominuje typ przedsiębiorczy - w tej grupie ludzi
preferowana jest zwykle działalność obejmująca innych ludzi. Osoby, u których
dominuje typ przedsiębiorczy zwykle osiągają dobre wyniki w kierowaniu
innymi ludźmi. Osoby tego typu potrafią dobrze przekonywać innych do
własnych celów, są energiczne i pewne siebie. Takie zawody jak kierownik,
menedżer, prawnik, przedstawiciel handlowy, które opierają się na kontaktach
z ludźmi, bywają często preferowane przez osoby o typie przedsiębiorczym.
Osoby o osobowości przedsiębiorczej mogą mieć problemy w sytuacjach, gdy
wymagana jest pogłębiona samodzielna analiza intelektualna rzeczywistości.
23
Ludzie, u których dominuje typ społeczny - ta grupa ludzi zwykle preferuje
wykonywanie pracy na rzecz innych ludzi. Doradzanie, uczenie innych to takie
sposoby działania, w których ten typ osób może osiągać dobre wyniki. Są to
więc osoby, które łatwo będą potrafiły udzielić wsparcia bądź pomóc innym
ludziom. Zawody związane ze wszelkiego typu pomocą społeczną, nauczaniem,
świadczeniem usług na rzecz innych ludzi mogą być często preferowane przez
osoby o typie społecznym. Osoby o osobowości społecznej mogą mieć
problemy we wszystkich zawodach, gdzie pracownik powinien wykazać się
zainteresowaniami technicznymi bądź wykonywać manualnie jakieś precyzyjne
prace.
Ludzie, u których dominuje typ artystyczny - w tej grupie preferuje się zwykle
wszelkie działania o charakterze twórczym. Oczywiście możliwości twórczego
działania w kontekście zawodowym jest bardzo dużo, ale zwykle ten typ osób
będzie osiągał dobre wyniki w działaniach wymagających wyrażania siebie
w niekonwencjonalny sposób. Sposoby wyrażanie siebie mogą być bardzo
różne, gdyż działalność twórcza może opierać się na materiale ludzkim (np.
reżyser), słownym (np. pisarz), bądź materialnym (np. grafik). Osoby
o osobowości artystycznej mogą mieć problemy we wszystkich zawodach, gdzie
pracownik jest zmuszony do rutynowego działania wedle narzuconych z góry
reguł.
Ludzie, u których dominuje typ badawczy - ta grupa ludzi zwykle preferuje
działania, w których chodzi głównie o zrozumienie i wyjaśnienie różnych
zjawisk z otaczającej rzeczywistości. Uzyskuje dobre wyniki w pracy
zawodowej, gdzie chodzi o zbadanie (eksplorację) tego, co jeszcze nie zostało
wystarczająco wyjaśnione. Wszystkie zawody związane z prowadzeniem badań
naukowych mogą być preferowane przez osoby o typie badawczym. Osoby
o osobowości badawczej mogą mieć natomiast problemy ze skutecznym
wpływaniem na innych ludzi, powinny unikać zatem zawodów menedżerskich.
Osobowości prezentujące określony typ prezentuje rysunek 1.1.
24
Rysunek 1. 1.Sześć typów osobowości zawodowej według John’a Hollanda
(za: Retowski, www.doradca-zawodowy.pl)
Holland przyjmuje w ramach swojej teorii, że podstawowe preferencje
zawodowe tworzą dość zwarty i zamknięty system. Pogląd ten przedstawia on jako
heksagonalny model struktury preferencji. Wynika z niego, że podstawowe preferencje
zawodowe tworzą pary powiązane relacją dopełniania się lub relacją przeciwstawności.
Dopełnianie się obejmuje pary wszystkich sąsiadujących ze sobą preferencji, np. relacja
dopełniania się (istnienia swoistej całości) obejmuje preferencje realistyczne
i badawcze. Podobnie też dopełniają się preferencje społeczne i związane
z przedsiębiorczością.
Interpretacja Hollanda koncentruje się na pięciu następujących aspektach relacji
między preferencjami osoby a ofertą środowiska: na spójności wewnętrznej,
zróżnicowaniu, tożsamości, spójności zewnętrznej, podobieństwie
i przeciwieństwie.
1. Relacje w obrębie niektórych par preferencji zawodowych lub rodzajów środowiska
różnią się zakresem spójności. Holland zwraca uwagę, że np. preferencje realistyczne
i badawcze wiążą się ściślej ze sobą niż preferencje konwencjonalne i artystyczne. Stąd,
w heksagonalnym modelu leżą one tuż obok siebie. W statystycznym sensie można
więc oczekiwać dodatnich korelacji między pierwszą parą preferencji, a korelacji
ujemnych w obrębie drugiej pary.
25
2. Niektóre typy preferencji zawodowych lub rodzaje środowisk są wyraźniej określone
(zdefiniowane) w porównaniu do innych. W grę wchodzą tu bowiem różnice w stopniu
wyrazistości preferencji i charakterystyk środowiska. Na przykład mniejsze
zróżnicowanie wykazuje osoba, u której wyraźnie dominuje jeden typ preferencji, niż
osoba, której profil zawiera kilka rodzajów preferencji o podobnym nasileniu. Podobnie
też środowiska zawodowe różnią się stopniem kontrastowania (wyrazistości)
preferencji.
3. Tożsamość stanowi ważne ogólne kryterium oceny, zarówno w odniesieniu do osób,
jak też całego środowiska zawodowego (firmy, organizacji). W obu tych przypadkach
tożsamość wyraża się jasnością celów i zadań oraz stabilnością zasad działania. Innymi
słowy, w interpretowaniu struktury preferencji zawodowych należy brać pod uwagę
inne dane o diagnozowanej osobie lub analizowanej organizacji.
4. Spójność, określana mianem zewnętrznej, dotyczy relacji osoba — środowisko,
ocenianej pod względem stopnia dopasowania preferencji zawodowych i cech
środowiska, tj. konkretnego zawodu i rodzaju organizacji. Poszczególne typy
preferencji wymagają odpowiednich do nich środowisk. Wysoki stopień dopasowania
zwiększa szansę skutecznej pracy, z wykonywania której odczuwa się większą
przyjemność i satysfakcję z działalności w miejscu pracy. Brak spójności między
preferencjami obniża poziom satysfakcji i wartości pracy.
5. Odległości występujące między różnymi typami preferencji wykorzystać można jako
wskaźniki podobieństwa i przeciwieństwa między określonymi preferencjami.
Preferencje sąsiadujące ze sobą na obwodzie sześciokąta korelują ze sobą pozytywnie,
natomiast preferencje przeciwstawne korelują negatywnie. Takie kierunki korelacji
zakłada model idealny. W rzeczywistości jednak korelacje te mogą się odchylać od
modelu idealnego, ponieważ różny może być stopień zgodności między preferencjami
osoby a możliwościami środowiska i różnie też przebiegać mogą drogi rozwoju
zawodowego danej osoby. Wiedza o strukturze preferencji, tj. o występujących wśród
nich podobieństwach i przeciwieństwach, stanowi ważną podstawę do diagnozy profilu
preferencji zawodowych badanej osoby (za: Bajcar i inni, 2006, www.praca.gov.pl).
Wspomniano już powyżej, że zgodnie z modelem heksagonalnym, sąsiadujące
ze sobą preferencje są skorelowane wysoko i pozytywnie. W modelu heksagonalnym
występują również trzy pary preferencji o relacjach przeciwstawnych. Są to pary
preferencji skorelowane ujemnie lub słabo. Istnienie takich przeciwieństw świadczy, że
preferowaniu określonych zawodów towarzyszy awersja do innych zawodów.
26
W schemacie J.Hollanda występują trzy pary przeciwstawnych preferencji
zawodowych: realistyczne versus społeczne, konwencjonalne versus artystyczne,
badawcze versus preferencje przedsiębiorcze (za: Bajcar i inni, 2006;
www.praca.gov.pl).
Relacja przeciwieństwa preferencji realistycznych i społecznych jest wyjaśniana,
przez Hollanda i innych badaczy rozwoju zawodowego (por. Bańka, 1995), poprzez
odwoływanie się do bardziej podstawowych zależności, np. przebiegu rozwoju jako
procesu orientowania się na „świat rzeczy” i „świat ludzi”, co wpływa na różnicowanie
się przeciwstawnych dróg rozwoju zainteresowań zawodowych. Druga para
przeciwstawnych preferencji to (konwencjonalne i artystyczne). Holland twierdzi, że
tylko w środowisku adekwatnym do typu osobowościowego jednostka może w pełni
wyrazić samą siebie w harmonii z własnym rozwojem osobowym i zawodowym. Typ
artystyczny grawituje ku środowisku artystycznemu, typ konwencjonalny szuka
środowiska konwencjonalnego (za: Pomianowski, 1996). Trzecią parę przeciwstawnych
preferencji (badawcze i przedsiębiorcze) Holland wyjaśnia odwołując się do różnic
w systemach wartości i stylach poznawczych dominujących w grupie zawodów
wymagających czynności badawczych, w odróżnieniu od zawodów wymagających
różnych form przedsiębiorczości. Jego zdaniem preferencje badawcze są ściślej
związane z umysłem analitycznym i wnikliwym, przedsiębiorczość łączy natomiast ze
zdolnościami kierowniczymi i umiejętnością wpływania na innych ludzi. Jednakże
łatwo zauważyć, że taki schematyczny pogląd zbytnio zawęża zarówno zakres
czynności badawczych, jak też różnorodność stylów kierowania (za: Bajcar i inni, 2006;
www.praca.gov.pl).
Wybór zawodu – zdaniem Hollanda - jest wyrazem dojrzałości osobowości.
Holland akceptuje model człowieka zdeterminowanego społecznie. Uważa, że
wytwarzanie się sześciu typów osobowościowych kształtuje się pod wpływem
społecznym, zwłaszcza rodziny. Każdy typ osobowościowy szuka odpowiedniego dla
siebie środowiska wśród ludzi. Satysfakcja z wykonywania konkretnej pracy zależy od
stopnia zbieżności typu osobowości i środowiska pracy.
Według Hollanda w wyborze zawodu można odczytać ekspresję całej
osobowości, główne uwarunkowania jej rozwoju, w którym udział biorą czynniki
wrodzone, społeczno – kulturowe oraz doświadczenie życiowe jednostki. Czynniki
społeczno – kulturowe i osobiste doświadczenie sprawia, że jednostka wytwarza
w sobie określone opinie i zróżnicowane postawy wobec świata pracy ogólnie i bardziej
27
specyficzne nastawienia wobec różnych zawodów. W ten sposób osobowość jednostki
strukturalizuje się wokół specyficznej aktywności zawodowej. W wielu przypadkach
zainteresowania człowieka odnoszą się do szerokiego obszaru zawodowego.
Między osobowością człowieka a środowiskiem zachodzi interakcja, która
z kolei wyraża się w zachowaniu. Tylko w takim związku można przewidywać
powodzenie jednostki na studiach, kursach zawodowych czy też w pracy zawodowej
28
ROZDZIAŁ 2. ZAWÓD FRYZJER. CZYNNOŚCI. WYMAGANIA. MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA I ZATRUDNIENIA
2.1. Opis zawodu – wstępna charakterystyka
fryzjer ZSZ: kod 514[01]
technik usług fryzjerskich: kod 514[02]
Zawody pokrewne:
o charakteryzator
o kosmetyczka
o manicurzystka.
o pedicurzystka
Z reguły każdy wie, na czym polega praca fryzjera. Większość ludzi była u fryzjera
lub chodzi do niego mniej lub bardziej systematycznie. Niektórzy trafiają do niego
z powodu ważnych uroczystości, na których chcą wyglądać wyjątkowo ładnie
i elegancko. Czasem wpadają do najbliższego zakładu fryzjerskiego i proszą jedynie
o wyrównanie czy odpowiednie przycięcie włosów. Ważne jest wtedy tylko, żeby
usługa została wykonana dobrze i szybko. Ale zdarza się, że pod wpływem nastroju,
może programu w telewizji, może pod wpływem przeglądanych czasopism albo uwag
znajomych, chcą coś zmienić, chcą „coś zrobić” ze swoimi włosami. Wtedy wybór
zakładu fryzjerskiego z reguły trwa dłużej. Dopytują się znajomych. Ważne jest, jaką
ma opinię i jak jest oceniany przez klientów. Ważny jest już sam wystrój salonu
fryzjerskiego. Wydaje się, że większość właścicieli salonów fryzjerskich zdaje sobie
z tego sprawę. Nowoczesne, jasne pomieszczenia z ciekawymi rozwiązaniami
kolorystycznymi. Duże tafle luster. Kolorowe plakaty. Ładne, nowoczesne,
profesjonalne meble - zastępują dotychczasowe surowe i szare. Dla oczekujących
klientów leżą przygotowane aktualne, fachowe żurnale i katalogi fryzur, z których
można wybrać coś dla siebie (Kędzierska, 1995).
Bez względu na to, czy klient coś wybrał, czy jest niezdecydowany, ważne jest,
aby osoba, która będzie zajmowała się jego włosami, życzliwie i uważnie porozmawiała
z nim na temat jego życzeń i oczekiwań. Aby dokładnie obejrzała jego włosy. Oceniła
ich stan i rodzaj. Przyjrzała się twarzy, a nawet całej sylwetce. I aby następnie w sposób
profesjonalny, w oparciu o swoją wiedzę i doświadczenie, zaproponowała fryzurę, która
odpowiadałaby jego życzeniom, ale jednocześnie uwzględniała wszystkie wymienione
29
czynniki Jednym słowem, żeby zaproponowała fryzurę najlepszą i oczywiście wybrała
odpowiednie zabiegi, które zapewniają taki efekt, którego oczekuje. Dalej już wszystko
zależy „tylko” od sprawności, umiejętności i doświadczenia fryzjera:
- jak wykona strzyżenie, trwałą ondulację lub farbowanie,
- jak wykończy, wymodeluje i utrwali fryzurę.
Fryzjer spełnia życzenia klienta dotyczące uczesania. Doradza zastosowanie
odpowiedniej pielęgnacji w zależności od gatunku i stanu włosów. Korzystając
z żurnali lub komputerowych symulatorów, pomaga w doborze uczesania pasującego do
twarzy i figury. Powinien sprostać życzeniom najbardziej wymagających klientów,
śledząc bieżącą modę i techniki fryzjerskie, biorąc udział w pokazach organizowanych
regularnie przez Izbę Rzemieślniczą i inne instytucje (Kędzierska, 1995).
Przed przystąpieniem do pracy fryzjer zabezpiecza garderobę klienta i myje mu
włosy korzystając z odpowiednich szamponów. Na przygotowanym stanowisku strzyże
mu włosy używając różnego rodzaju nożyczek, brzytew oraz maszynek do strzyżenia.
Modeluje fryzurę za pomocą grzebieni, szczotek, wałków i suszarki ręcznej,
wykorzystując różne techniki modelowania. Do zadań fryzjera należy też farbowanie
lub rozjaśnianie włosów i odrostów oraz odbarwianie włosów ufarbowanych, które
polega na dobraniu i nałożeniu na włosy odpowiednich preparatów i czuwaniu nad
zachodzącym procesem.
Osoba pracująca w tym zawodzie wykonuje też zabiegi pielęgnacyjno -
lecznicze włosów i skór głowy: masaż, nacieranie, okłady i kąpiele. Stosuje preparaty
leczniczo-kosmetyczne oraz specjalistyczne aparaty do nawilżania i nagrzewania.
Do jej zadań należy również ostrzenie, czyszczenie i odkażanie narzędzi
i przyborów, konserwowanie używanego sprzętu oraz usuwanie drobnych usterek.
Fryzjer zobowiązany jest utrzymywać czystość na stanowisku pracy i w zakładzie. On
też oblicza i przyjmuje należności za wykonane usługi (Kędzierska, 1995).
2.2. Zadania i czynności
Fryzura, uczesanie, układanie włosów towarzyszy człowiekowi od wielu tysięcy
lat. Często uzupełniana jest dodatkowymi elementami: wstążkami, koronkami, piórami,
biżuterią, kwiatami itp.
Od początków naszej cywilizacji kobiety i mężczyźni starali się dbać o włosy,
a fryzura była nieodłącznym elementem mody, zmieniając się wraz z ubiorem
30
i nakryciami głowy. Jej forma stanowiła o urodzie i atrakcyjności, kształtowała się
w zależności od gustów epoki i tradycji.
Od XVI wieku zawód fryzjera zaczął nabierać w Europie szczególnego
znaczenia, a okres panowania Ludwika XV we Francji jest nazywany złotym wiekiem
dla fryzjerstwa. Zostaje wtedy opublikowany „traktat o podstawach sztuki fryzjerstwa”,
a sama profesja zostaje zaliczona do zawodów szczytnych.
Przełom XIX i XX wieku zupełnie zrewolucjonizował fryzjerstwo,
wprowadzając wiele nowych technik i technologii, otwierając przed fryzjerami nowe,
jak się wydaje nieograniczone, możliwości w pielęgnowaniu włosów oraz wymyślaniu
nowych fryzur. Zdrowe, lśniące, puszyste włosy to marzenie każdego człowieka.
Zadbane i odpowiednio ułożone przyciągają wzrok, są wspaniałą ozdobą i podstawą
dobrego samopoczucia (Kędzierska, 1995).
Od współczesnego fryzjera oczekuje się, że wysłucha uważnie, jakie są
oczekiwania klienta, że zaproponuje mu fryzurę uwzględniając jego typ urody,
temperament, rodzaj wykonywanej pracy i oczywiście aktualną modę, że określi rodzaj
włosów, dobierając odpowiednie środki do wykonywania różnych zabiegów (np.
trwałej ondulacji, farbowania) i podpowie, jakich środków myjących i pielęgnujących
powinien używać, żeby włosy były zdrowe i lśniące oraz ładnie ułożone.
Zadania i czynności, jakie wykonuje fryzjer w nowoczesnym zakładzie
fryzjerskim są bardzo zróżnicowane i wymagają wielu umiejętności.
Obejmują zarówno:
- obsługę klienta, w tym: pierwszy kontakt z klientem, ustalenie życzeń klienta,
zaproponowanie i wybór fryzury z katalogu;
- utrzymanie czystości w zakładzie (utrzymywanie czystości stanowiska pracy,
narzędzi, przyborów), przestrzeganie zasad higieny i bezpieczeństwa pracy.
Niezależnie od czynności wyżej wspomnianych, czynności różnicują się ze
względu na płeć klienta. Fryzjer damski wykonuje trwałą ondulację, która polega na
poddawaniu nawiniętych na odpowiednie walki włosów pod działanie specjalnie do
tego celu przeznaczonych preparatów przez określony czas, w zależności od rodzaju
włosów i pożądanego stopnia ich skręcenia. Fryzjer damski może też utrwalać fryzury
(np. przy użyciu lakieru) oraz wczesywać zrobione z naturalnych włosów uzupełnienia
(ogony, treski i tupety).
W dziale damskim do czynności fryzjerskich należy:
- mycie włosów,
31
- strzyżenie,
- czesanie,
- modelowanie,
- robienie trwałej ondulacji,
- farbowanie,
- rozjaśnianie,
- robienie pasemek,
- wykańczanie i utrwalanie fryzury,
- czynności pielęgnacyjne (kompresy, odżywki).
Fryzjer męski natomiast zajmuje się zarostem klienta: strzyżeniem brody
i wąsów, dobieraniem kształtu zarostu i modelowaniem żelazkiem płaskim. Golenie
zarostu twarzy i głowy jest dzisiaj rzadko wykonywane; fryzjer używa do niego
brzytew i maszynek: namydla twarz, goli mając wzgląd na rodzaj skóry, wykończa
zabieg masując skórę, stosując kompresy i preparaty po goleniu.
W dziale męskim czynności fryzjerskie sprowadzają się do:
- myci włosów,
- strzyżenia,
- czesania,
- wykańczania i utrwalania fryzury,
- zabiegów pielęgnacyjnych (kompresy, odżywki),
- golenia,
- strzyżenia brody i wąsów.
Aktualna moda spowodowała, że wiele zabiegów fryzjerskich, typowych do
niedawna tylko dla działu damskiego, wykonywanych jest również w dziale męskim.
Panowie coraz częściej farbują włosy, robią pasemka czy trwałą ondulację.
Fryzjer teatralny i filmowy przygotowuje aktora (często w pośpiechu) do
wystąpienia na scenie czy planie filmowym. Wykonuje większość zabiegów
właściwych fryzjerowi w prywatnym zakładzie, nie są one jednak tak czasochłonne,
a misterne układanie fryzury zastępuje się w wielu wypadkach dopasowaniem gotowej
peruki. W związku z tym do obowiązków fryzjera teatralnego i filmowego należy
przygotowanie peruk bądź poddawanie ich pracom konserwacyjnym (mycie, czesanie),
czy też ich przerabianie i dopasowywanie oraz przygotowywanie do transportu
w wypadku wyjazdu.
32
Inny jest charakter i tryb pracy fryzjera - perukarza. Do jego zadań należy
umiejętne dobranie odpowiedniej peruki do cech indywidualnych klienta. Po
zaprojektowaniu peruki fryzjer przygotowuje materiał - naturalne włosy cięte lub
wyczeski (włosy wyczesane). Następnie sortuje je, oczyszcza i wiąże w pasma, jeżeli to
konieczne - farbuje na pożądany kolor. W pracach tych wykorzystuje czesadło, kartacze
(dwa złożone kawałki skóry, pomiędzy którymi znajdują się ustawione w jednym
kierunku igły, ułatwiające ułożenie i oddzielenie krótszych włosów od dłuższych),
pletniaki i kołowrotek - umożliwiające łączenie ze sobą pojedynczych włosów.
Następnie perukarz przygotowuje czepiec, dopasowany do wymiarów głowy klienta,
który będzie miejscem zaczepienia dla włosów. Pracownik umieszcza czepiec na
główce perukarskiej - modelu głowy zrobionej z miękkiego drewna lipowego (by
można było bez trudu wbijać weń szpilki) i wiąże włos z materiałem za pomocą
specjalnego szydełka, którym zaczepia się po kilka włosów, przewleka przez materiał
i zawiązuje. Gotową perukę pracownik mocuje na głowie klienta specjalnymi klejami
perukarskimi, a następnie wykańcza ją i strzyże.
W swojej pracy fryzjerzy korzystają z wielu narzędzi i przyborów. Obok
standardowych, takich jak: nożyczki, grzebienie, szczotki do modelowania, suszarki
(ręczne i stacjonarne), różne rodzaje wałków, kołeczki do trwałej ondulacji, pędzle,
brzytwy, maszynki do golenia, pojawiły się nowe urządzenia:
- aparaty do „trwałej pianowej” (służące do wytwarzania piany z płynu do trwałej
ondulacji),
- suszarki z regulacją czasu i intensywności suszenia,
- komputery - określające rodzaj włosów i dobierające płyn do trwałej ondulacji oraz
długość działania płynu w celu uzyskania właściwego skrętu, a także dobierające
fryzury do kształtu twarzy i koloru włosów.
Materiały wykorzystywane przez fryzjerów to przede wszystkim: szampony,
kremy do golenia, płyny do trwałej ondulacji, farby, woda utleniona, żele, lakiery,
pianki koloryzujące, balsamy, odżywki, henna, środki odkażające.
Współcześni fryzjerzy korzystają z coraz większej ilości nowych materiałów,
narzędzi. Podstawą jest jednak wiedza, która pozwała fryzjerowi na wybór
odpowiednich środków w celu uzyskania jak najlepszych efektów. Dobry fryzjer musi
posiadać podstawową wiedzę z zakresu fizjologii i mikrobiologii. Ze względu na
specyfikę swojej pracy musi umieć rozpoznawać objawy chorób zakaźnych skór, jak
postępować w przypadku ich rozpoznania i jak się przed nimi zabezpieczać. Musi znać
33
budowę i fizjologię skóry oraz posiadać podstawowe wiadomości z dziedziny alergii
i chorób alergicznych skóry, a także na temat uszkodzeń skóry szczególnie po
preparatach kosmetycznych i fryzjerskich.
Szczególnie ważna jest znajomość fizjologii i budowy włosów, ich rodzajów
i własności fizycznych i chemicznych, oraz zasad rządzących ich wzrostem
i obumieraniem (tzw. cykl włosowy), a także chorób włosów, uszkodzeń, w tym
szczególnie po stosowaniu środków używanych do pielęgnowania i upiększania
włosów. Dopiero w oparciu o tę wiedzę i swoje doświadczenie oraz bardzo dobrą
znajomość (którą trzeba systematycznie poszerzać) składu i sposobu działania
odpowiednich preparatów, fryzjer może zdecydować, jakim zabiegom musi poddać
włosy, aby uzyskać odpowiednią fryzurę.
Jednym z zabiegów, którego końcowy efekt szczególnie zależy od wiedzy,
doświadczenia fryzjera, jest tzw. trwała ondulacja, gdzie pod wpływem działania
odpowiednich środków chemicznych otrzymuje się trwały (kilkumiesięczny) skręt
włosów.
Bez względu na to, czy włosy są cienkie, grube, sztywne czy miękkie, aktualnie
wszystkie mogą być poddane trwałej ondulacji. Istnieje wiele odmian produktów
o różnym czasie działania, dostosowanych do każdego typu włosów. Pierwszym
krokiem przy robieniu trwałej, po odpowiednim obcięciu włosów, jest więc określenie
typu włosów i rodzaju skrętu oraz wybór właściwego preparatu.
Następnie na wilgotne włosy nawija się wałki. Bardzo ważny jest również dobór
wałków i sposobu skręcania włosów. W zależności od wybranej fryzury wałki nakręca
się bardzo ściśle albo luźno, na całej głowie lub tylko na czubku czy koronie. Można
również zabezpieczyć końce (tak aby zostały proste), a resztę nawinąć na wałki tuż przy
samej głowie. Nawinięte włosy zwilża się płynem do trwałej.
W zależności od wybranego płynu wyróżnia się trwałe piankowe, kwaśne,
witaminowe itd. Niezwykle ważne, jest jak długo płyn do trwałej działa na włosy.
Przeprowadzając zabieg, fryzjer często powinien sprawdzać reakcję włosów i wybrać
moment, w którym włosy mają odpowiedni skręt, aby spłukać płyn i odpowiednim
środkiem utrwalić efekt skrętu. Po ściśle określonym czasie zdejmuje się wałki i myje
włosy. Są one już przygotowane do ostatniego etapu czyli ułożenia odpowiedniej
fryzury.
Jak widać praca w nowoczesnym zakładzie fryzjerskim wymaga od fryzjera nie
tylko pewnych predyspozycji i ogólnej wrażliwości estetycznej, ale również wiedzy
34
i ciągłej aktywności w śledzeniu zmieniających się stylów i kierunków w modzie oraz
pojawiających się nowych preparatów i technologii do pielęgnacji i układania włosów.
Musi on nieustannie rozwijać i rozszerzać swoje umiejętności, aby zadowolić swoich
klientów oczekujących, że nowa fryzura będzie modna, doda blasku ich włosom, a im
samym poprawi samopoczucie (Kędzierska, 1995).
2.3. Środowisko pracy
2.3.1. Warunki fizyczne
Fryzjer wykonuje swoją pracę w zakładach fryzjerskich oraz, w wypadku
fryzjera teatralnego i filmowego, w garderobach teatru i pomieszczeniach oddanych na
użytek ekipy filmowej, jak również na wolnym powietrzu.
Fryzjer damski i męski pracuje przeciętnie 8 godzin w pozycji stojącej, co
u niektórych pracowników powoduje występowanie schorzeń kończyn dolnych, takich
jak żylaki czy płaskostopie.
Fryzjer - perukarz pracuje na specjalnym stanowisku przy stole perukarskim.
Pozostaje przez 8 godzin w pozycji siedzącej, nogi opierając na poprzeczce
podniesionej nad poziom podłogi, co umożliwia wygodne utrzymywanie na kolanach
drewnianego modelu głowy (tzw. główki perukarskiej). Taka pozycja powoduje
powstawanie u części pracowników wad kręgosłupa (Kędzierska, 1995).
2.3.2. Warunki organizacyjne
Godziny pracy w zawodzie są stałe. Czas pracy wynosi zwykle 8 godzin. Fryzjer
może też być zobowiązany do wykonania usługi w domu klienta, a zlecenia
przyjmować telefonicznie. Praca jest nadzorowana na bieżąco, nie tylko przez
przełożonego, ale również klienta, który kontroluje efekty pracy fryzjera i może okazać
swoje niezadowolenia rezygnując z usług zakładu. Wyjątkiem jest praca fryzjera -
perukarza, w którego wypadku ocenie podlega jedynie ostateczny efekt pracy.
Natomiast czas pracy fryzjera teatralnego i filmowego nie jest stały, ale zależny
od terminów prób, przedstawień i zdjęć. Osoba zatrudniona na tym stanowisku musi
wykazywać się dyspozycyjnością, zmuszona jest bowiem do pracy w dni wolne,
35
wyjazdów krajowych i zagranicznych razem z zespołem teatralnym lub ekipą filmową
(Kędzierska, 1995).
2.3.3. Warunki społeczne
Praca w zawodzie polega w głównej mierze na kontakcie z klientem
przychodzącym do zakładu fryzjerskiego lub aktorem występującym w sztuce czy na
planie filmowym.
Do obowiązków fryzjera należy dokładne zorientowanie się, jakie klient ma
życzenia, udzielenie odpowiedzi na jego pytania i wątpliwości, doradzenie w sprawie
wyboru fryzury. Podczas dokonywania zabiegów na włosach klienta powinien on
stworzyć miłą atmosferę, która sprawi, że chętnie odwiedzi on ponownie zakład,
w którym fryzjer wykonuje swoje usługi.
Fryzjer teatralny i filmowy ma dobrze zrozumieć polecenia scenografa-
kostiumologa, często konsultuje też różne szczegóły fryzury z aktorem.
Na stanowiska fryzjera - perukarza kontakt z klientem nie jest ciągły, ogranicza
się do przyjmowania zamówień i dopasowywania gotowych peruk zgodnie
z życzeniami zamawiających.
Fryzjer zatrudniony w zakładzie pracuje w towarzystwie swoich kolegów,
ewentualnie przełożonych i uczniów, jednak jego praca ma charakter indywidualny,
ponieważ wykonuje ją samodzielnie. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy jeden
z pracowników (często uczeń) myje głowę klienta, po czym fryzjer wykonuje dalsze
czynności (Kędzierska, 1995).
2.4. Kształcenie
2.4.1. Organizacja kształcenia
Osoba ubiegająca się o podjęcie pracy w zawodzie musi mieć co najmniej
wykształcenie podstawowe. Zawodu można się nauczyć w szkołach zawodowych lub
technikach o stosownym profilu, równolegle odbywając praktyki u mistrza cechu
w zakładzie fryzjerskim (edukacja trwa 2,5 do 3,5 roku). Po ukończeniu szkoły i zdaniu
egzaminu uczeń otrzymuje tytuł robotnika wykwalifikowanego.
Inną drogą zdobycia zawodu jest odbycie 2,5 do 3,5 lat (w zależności od
przepisów obowiązujących w danym województwie) praktyki i zdobycie wiedzy
z zakresu materiałoznawstwa, wiadomości o włosach i ich chorobach, historii
36
fryzjerstwa na teoretycznych kursach organizowanych przez Izbę Rzemieślniczą,
Zakład Doskonalenia Zawodowego lub inne uprawnione do tego organizacje
i przedsiębiorstwa (z reguły 6-cio miesięcznych). Po zdaniu egzaminu, składającego się
z dwóch części, przed komisją Izby Rzemieślniczej, otrzymuje się tytuł czeladnika
danej specjalności (równoznaczny z tytułem robotnika wykwalifikowanego)
(Kędzierska, 1995).
Zawód fryzjera można zdobyć:
- w Zasadniczych Szkołach Zawodowych,
- w Technikach Fryzjerskich,
- w Policealnych Studium Zawodowym,
- na kursach kształcenia zawodowego.
2.4.2. Kryteria przyjęć do szkół fryzjerskich
Zawód fryzjera to zawód dość wyjątkowy. Wymaga odpowiednich
predyspozycji i przygotowania. Osoby decydujące się na naukę w tym zawodzie muszą
pamiętać:
o że będą pracować ciągle w bezpośrednim kontakcie z drugim człowiekiem - co
wymaga umiejętności nawiązywania kontaktów z ludźmi i cierpliwości;
o że będą w ciągłym ruchu, czasem w niewygodnych pozycjach, co wymaga
dobrej kondycji fizycznej, w tym szczególnie dobrej sprawności rąk;
o że będą odtwarzać z katalogów i dobierać do twarzy klienta fryzury - co
wymaga pewnych umiejętności plastycznych i dobrze rozwiniętej wyobraźni;
o a także, że do wykonywania tego zawodu niezbędna jest wiedza i umiejętności,
które zdobywa się w ciągu kilku lat nauki i praktyki, a które trzeba rozwijać
i poszerzać przez całe swoje życie zawodowe.
Podstawą zdobywania zawodu fryzjera jest praktyczna nauka w zakładzie
fryzjerskim lub pracowni szkolnej u boku doświadczonego mistrza. Niezbędną wiedzę
teoretyczną oraz dodatkowe umiejętności praktyczne zdobywa się w trzyletniej szkole
zawodowej, technikum lub policealnym studium do której rekrutacja odbywa się we
wrześniu. Podstawą przyjęcia do wyżej wymienionych szkół (z wyjątkiem policealnej
do której wymagane jest ukończenie szkoły średniej) jest ukończenie tylko szkoły
gimnazjalnej.
Przeprowadzana jest także rozmowa kwalifikacyjna, podczas której ocenia się
przede wszystkim:
37
o łatwość nawiązywania kontaktów z ludźmi,
o ogólną wrażliwość estetyczną i wyobraźnię,
o podstawowe wiadomości z chemii.
Kandydat na fryzjera powinien mieć wzrost powyżej 150 centymetrów, dobrą
wytrzymałość fizyczną nóg, dobrą sprawność ruchową dłoni i palców. Powinien
odznaczać się zręcznością ruchów, mieć zdrowe serce, płuca i górne drogi oddechowe,
dobre wyczucie ciepła i zimna, prawidłowe widzenie obuoczne, prawidłowe widzenie
barw i prawidłową wymowę.
Naukę w tym zawodzie wykluczają lub znacznie ograniczają:
- płaskostopie,
- boczne skrzywienie kręgosłupa średniego stopnia,
- nadmierne pocenie się oraz przykry zapach ciała lub z ust,
- zmiany chorobowe skóry,
- skłonność do uczuleń skóry,
- przewlekłe zapalenie spojówek,
- przytępiony słuch,
- daltonizm,
- epilepsja i nadmierna pobudliwość nerwowa.
Osoby, które decydują się na naukę w tym zawodzie, muszą odznaczać się
ogólnie miłą aparycją, swobodą w nawiązywaniu kontaktów z ludźmi, subtelnością
i delikatnością w tych kontaktach, umiejętnością prowadzenia rozmowy, cierpliwością.
Muszą to być osoby zainteresowane modą, posiadające zmysł estetyczny i wyobraźnię,
otwarci na zmiany i nowości.
Jeżeli potencjalny kandydat do tego zawodu interesuje się sztuką, posiada pewne
zdolności plastyczne, ma rozwinięte poczucie harmonii linii i barwy, lubi zmiany
i przełamywanie stereotypów, ma umiejętność podejmowania szybkich decyzji - to ma
szansę osiągnąć sukces w tym zawodzie, a może nawet zająć miejsce podobne do tego,
jakie zajmują światowi kreatorzy mody i zostać kreatorem - stylistą
Do nauki w tym zawodzie równie chętnie przyjmowani są zarówno mężczyźni
jak i kobiety, choć ostatnio obserwuje się pewną feminizację tego zawodu (Kędzierska,
1995).
38
2.4.3. Możliwości kształcenia osób dorosłych
Osoby, które ukończyły 18 lat i które z różnych względów nie podjęły nauki
zaraz po ukończeniu szkoły podstawowej lub chcą zmienić zawód, zdobyć nowe
kwalifikacje zawodowe, mogą skorzystać z kursów proponowanych przez Zakłady
Doskonalenia Zawodowego. Oferują one dwa rodzaje kursów:
1. Kursy przyuczające do wykonywania zawodu - obejmujące zarówno zajęcia
teoretyczne, jak i praktyczne, dla osób, które mają wykształcenie minimum podstawowe
oraz ukończyły 18 lat. Kurs trwa około 4 do 6 miesięcy i kończy się wewnętrznym
egzaminem, po którego zdaniu otrzymuje się zaświadczenie ukończenia kursu oraz
przygotowania do wykonywania zawodu.
2. Kursy kwalifikacyjne - obejmujące tylko zarówno część teoretyczną jak i praktyczną,
dla osób, które ukończyły 18 lat oraz mają co najmniej 3-letni staż w zawodzie. Czas
trwania kursu - około 2 do 3 miesięcy. Kurs przygotowuje do egzaminu na czeladnika,
który zdawany jest przed komisji Zakładu Doskonalenia Zawodowego w obecności
przedstawicieli Izby Rzemieślniczej.
Przy przyjęciach na oba typy kursów nie określa się górnej granicy wieku.
2.4.4. Podnoszenie kwalifikacji zawodowych
Ukończenie szkoły zawodowej i otrzymanie tytułu czeladnika daje wstępne
ogólne przygotowanie do wykonywania zawodu fryzjera. W trakcie pracy można
wyspecjalizować się we fryzjerstwie damskim albo we fryzjerstwie męskim.
Jeżeli chce się być cenionym i poszukiwanym specjalistą w swoim fachu, należy
być ciągłe aktywnym, obserwować nowe trendy i techniki, brać udział w krajowych
i międzynarodowych imprezach fryzjerskich.
W Polsce jest kilka organizacji fryzjersko - kosmetycznych, które organizują
imprezy specjalistyczne w kraju, organizują wyjazdy specjalistyczne na najciekawsze
imprezy odbywające się zagranicą, popularyzują nowe propozycje w zakresie mody
fryzjerskiej, nowe techniki i technologie. Są to na przykład:
- sekcje fryzjerów przy Izbach Rzemieślniczych, z których np. sekcja w Sieradzu
organizuje międzywojewódzkie konkursy fryzjerskie dla uczniów rzemiosła o puchary
przechodnie mistrza Antoine’a Cierpukowskiego, który w roku 1994 miał swoją już Xl
edycję;
39
- Stowarzyszenie Fryzjerów i Kosmetyczek Polskich - Polfryz, które we współpracy
z ogólnopolską komisją fryzjersko-kosmetyczną Związku Rzemiosła Polskiego
organizuje:
- indywidualne fryzjerskie i kosmetyczne mistrzostwa Polski,
- ogólnopolski konkurs salonów fryzjerskich - mistrz, czeladnik, uczeń,
- ogólnopolski konkurs młodzieżowy,
- artystyczne i techniczne Koło Fryzjerstwa Francuskiego, które organizuje
międzynarodowe festiwale, podczas których konkurują ze sobą polscy i europejscy
mistrzowie grzebienia.
Najnowszą tendencją w rzemiośle fryzjerskim jest podnoszenie prestiżu zawodu
fryzjerskiego i kosmetycznego do rangi sztuki oraz propagowanie mody fryzjerskiej
poprzez kreatorów - stylistów. Wymaga to od fryzjerów systematycznego podnoszenia
nie tylko kwalifikacji ściśle zawodowych, nadążania za europejskimi i światowymi
trendami w modzie, ale także rozszerzania i rozwijania wrażliwości estetycznej oraz
wiedzy o sztuce.
Zdobywanie tak wysokich kwalifikacji i odpowiedniej wiedzy do niedawna
możliwe było tylko za granicą. W ostatnich latach powstały w Polsce ośrodki
o międzynarodowej randze. Na przykład w czerwcu 1994 r., w Warszawie zostało
otwarte pierwsze w Polsce Studio Wella, które oferuje bogaty i różnorodny program
stałych treningów i szkoleń, gdzie można poznać najnowsze techniki pracy
i najświeższe trendy ze świata mody fryzjerskiej. Fryzjerzy mający ambicje stawania się
kreatorami - stylistami mogą zgłaszać swe kandydatury do nowej prestiżowej
organizacji zrzeszającej twórców polskiej mody fryzjersko-kosmetycznej - „Kreacja
Polskiej Fryzury i Kosmetyki” z siedzibą w Warszawie (Kędzierska, 1995).
2.5. Szanse zatrudnienia. Płace
Po zakończeniu nauki można podjąć pracę przede wszystkim w zakładzie
fryzjerskim. Aktualnie większość zakładów to firmy prywatne, gdzie właściciel sam
decyduje o zatrudnieniu.
Zdecydowanie chętniej przyjmowani są absolwenci szkół zasadniczych
rzemiosła, którzy mają za sobą praktyki w zakładzie fryzjerskim i tytuł czeladnika.
Najczęściej zakład fryzjerski, który przyjmuje ucznia na praktyki, bierze pod uwagę
jego zatrudnienie po zakończeniu nauki. W innych przypadkach trzeba po prostu
40
przeglądać ogłoszenia w prasie lub odwiedzać zakłady fryzjerskie dowiadując się, czy
nie jest poszukiwany pracownik.
Absolwenci szkół zawodowych przygotowani są zarówno do pracy w działach
męskich, jak i damskich.
Podejmując pracę, należy liczyć się z tym, że zostanie się zatrudnionym na tzw.
okres próbny (najczęściej jest to miesiąc), po którym właściciel zdecyduje, czy przyjmie
pracownika (Kędzierska, 1995).
Trudno jednoznacznie ocenić sytuację na rynku pracy. Zapotrzebowanie na
usługi fryzjerskie jest zawsze. Jednak coraz wyższe ceny powodują, że wielu klientów
rzadziej niż przedtem decyduje się na wizytę u fryzjera, rezygnując z najdroższych
rodzajów usług. Z drugiej strony jednak, można zaobserwować, że znane i renomowane
zakłady fryzjerskie oferujące usługi drogie, ale bardzo wysokiej jakości, nie narzekają
na brak klientów.
Według danych GUS za 2002 r. liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach
z grupy fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni wynosiła 1626. Liczba osób
pełnozatrudnionych w tej grupie zawodów w poszczególnych zawodach
w poszczególnych województwach podaje tabela 2.1.
Tab.2.1. Liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach z grupy
w poszczególnych województwach (2002 r.)
1. Dolnośląskie 392
2. Kujawsko – pomorskie 248
3. Lubelskie 15
4. Lubuskie 10
5. Łódzkie 11
6. Małopolskie 358
7. Mazowieckie 274
8. Opolskie 10
9. Podkarpackie 9
10. Podlaskie 8
11. Pomorskie 5
12. Śląskie 181
13. Świętokrzyskie 10
41
14. Warmińsko – mazurskie 32
15. Wielkopolskie 35
16. Zachodniopomorskie 28
Wykres.2.1. Liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach z grupy
w poszczególnych województwach (2002 r.)
392
248
15 10 11
358
274
10 9 8 5
181
10
32 35 28
0
50
100
150
200
250
300
350
400
liczba osób
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Liczba osób pełnozatrudnionych w zawodach z grupy fryzjer
w poszczególnych województwach w 2002 r.
Analizując dane, zauważa się, że w 2002 roku największe szanse na
zatrudnienie miały osoby zamieszkujące województwa:
Dolnośląskie,
Małopolskie,
Mazowieckie,
Kujawsko – pomorskie,
Śląskie,
zaś najmniejsze:
Pomorskie,
Podlaskie,
Podkarpackie.
42
Na koniec roku 2002 w omawianym zawodzie liczba osób bezrobotnych,
zarejestrowanych w urzędzie pracy, wynosiła 22801 osób. Jak sytuacja kształtowała się
w poszczególnych województwach, ukazuje tabela 2.2.
Tab.2.2. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w zawodzie fryzjer w roku 2002
w poszczególnych województwach
1. Dolnośląskie 1678
2. Kujawsko – pomorskie 1666
3. Lubelskie 1167
4. Lubuskie 679
5. Łódzkie 1400
6. Małopolskie 1747
7. Mazowieckie 2383
8. Opolskie 447
9. Podkarpackie 1268
10. Podlaskie 766
11. Pomorskie 1112
12. Śląskie 2728
13. Świętokrzyskie 1391
14. Warmińsko – mazurskie 877
15. Wielkopolskie 2117
16. Zachodniopomorskie 1375
43
Wykres 2.2. Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w zawodzie fryzjer
w roku 2002 w poszczególnych województwach
16781666
1167
679
1400
1747
2383
447
1268
766
1112
2728
1391
877
2117
1375
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w
zawodzie fryzjer w 2002 r w poszczególnych
województwach
Największy wskaźnik osób zarejestrowanych w zawodzie fryzjer miało
województwo:
Śląskie,
Mazowieckie,
Wielkopolskie,
Małopolskie,
zaś najmniejszy:
Opolskie,
Lubuskie,
Podlaskie,
Warmińsko – mazurskie.
W drugim półroczu 2002 r. liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy
w zawodzie fryzjer wynosiła 1681. Tabela 2.3. pokazuje dane ujęte dla poszczególnych
województw.
44
Tab.2.3. Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w zawodzie fryzjer
w roku 2002 w poszczególnych województwach
1. Dolnośląskie 130
2. Kujawsko – pomorskie 63
3. Lubelskie 60
4. Lubuskie 110
5. Łódzkie 113
6. Małopolskie 111
7. Mazowieckie 195
8. Opolskie 52
9. Podkarpackie 91
10. Podlaskie 33
11. Pomorskie 114
12. Śląskie 270
13. Świętokrzyskie 50
14. Warmińsko – mazurskie 71
15. Wielkopolskie 162
16. Zachodniopomorskie 56
Wykres 2.3. Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędów pracy w zawodzie fryzjer
w roku 2002 w poszczególnych województwach
130
63 60
110 113 111
195
52
91
33
114
270
50
71
162
56
0
50
100
150
200
250
300
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Liczba ofert pracy zgłoszonych do urzędu pracy w
zawodzie fryzjer w 2002 r w poszczególnych
województwach
Najwięcej ofert pracy w zawodzie fryzjer zgłoszonych było w województwie:
45
Śląskie,
Mazowieckie,
Wielkopolskie,
zaś najmniej:
Podlaskie,
Świętokrzyskie,
Opolskie.
Według danych GUS za 2002 r. przeciętne wynagrodzenie osób zatrudnionych
w zawodzie z grupy fryzjerzy, kosmetyczki i pokrewni wynosiło 1335,54.
Wynagrodzenie w poszczególnych województwach podaje tabela 2.4.
Tab.2.4. Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy fryzjer
w poszczególnych województwach (2002 r)
1. Dolnośląskie 1003,73
2. Kujawsko – pomorskie 922,77
3. Lubelskie 821,29
4. Lubuskie 1020
5. Łódzkie 2210
6. Małopolskie 855,56
7. Mazowieckie 1996,31
8. Opolskie 1529,95
9. Podkarpackie 832,58
10. Podlaskie 850,21
11. Pomorskie 1430,48
12. Śląskie 1074,85
13. Świętokrzyskie 1683,5
14. Warmińsko – mazurskie 1929,72
15. Wielkopolskie 2338,84
16. Zachodniopomorskie 868,82
46
Wykres 2.4. Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy fryzjer
w poszczególnych województwach (2002 r)
1003,73922,77
821,29
1020
2210
855,56
1996,31
1529,95
832,58850,21
1430,48
1074,85
1683,5
1929,72
2338,84
868,82
0
500
1000
1500
2000
2500
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy
fryzjer w 2002 r w poszczególnych województwach
Wynagrodzenie osób zatrudnionych w zawodzie z grupy fryzjer
w poszczególnych województwach 2002 roku przedstawiało się następująco:
najwyższe było w województwach:
Wielkopolskie,
Łódzkie,
Mazowieckie,
Warmińsko – mazurskie,
zaś najniższe:
Lubelskie,
Podkarpackie,
Podlaskie (Kędzierska, 1995).
47
2.6. Wymagania zawodu
2.6.1. Wymagania fizyczne i zdrowotne
Praca w zawodzie należy do lekkich pod względem obciążenia fizycznego.
Pracownicy powinni odznaczać się dobrą sprawnością układu kostno-stawowego
i układu mięśniowego, rozwiniętym zmysłem dotyku.
Do przeciwwskazań względnych należy - płaskostopie, żylaki, pocenie się rąk.
Do przeciwwskazań eliminujących możliwość pracy w zawodzie należą: zaburzenia
równowagi, odpychający wygląd, przykra woń ciała i oddechu, alergie na farby, lakiery
i inne stosowane we fryzjerstwie związki chemiczne, epilepsja, poważne wady wzroku,
głuchota lub niedosłuch i daltonizm. Nie ma możliwości zatrudnienia
niepełnosprawnych w tym zawodzie (Kędzierska, 1995).
2.6.2. Wymagania w zakresie predyspozycji psychicznych
Fryzjer musi mieć dobrą koordynację wzrokowo-ruchową, niezbędną przy
operowaniu narzędziami, takimi jak nożyczki, grzebień czy brzytwa. Powinien mieć
wrażliwy zmysł dotyku, zręczne ręce i palce, którymi posługuje się jak najczulszymi
narzędziami przy modelowaniu i układaniu fryzury. Cenne są spostrzegawczość i dobre
rozróżnianie barw - ma dostrzegać minimalne różnice w kolorze i długości włosów.
Ważna dla osoby pracującej w zawodzie fryzjera jest umiejętność nawiązywania
kontaktu i postępowania z ludźmi - wysłuchuje życzeń klienta, doradza, a następnie
stara się stworzyć przyjemną atmosferę w czasie trwających kilkadziesiąt minut
zabiegów. Podstawową cechą dobrego fryzjera jest również zamiłowanie do porządku,
który zawsze powinien panować na stanowisku pracy i w zakładzie.
Perukarzowi szczególnie przydatna jest zdolność koncentracji uwagi oraz
wytrwałość i cierpliwość, kiedy w niezbyt wygodnej pozycji specjalnym szydełkiem
wiąże po kilka włosków z materiałem, krok po kroku realizując swoje zadanie
(Kędzierska, 1995).
W Wielowymiarowym Kwestionariuszu Preferencji (WKP) (Matczak i in.,
2006) zawód fryzjer umieszczony został wśród zawodów wymagających zmysłu
estetycznego i sprawności manualnej. Osoba spełniająca wymagania do zawodu fryzjer
powinna zatem wykazywać się zainteresowaniami praktyczno – estetycznymi:
48
powinna lubić czynności, które wymagają sprawności manualnej, dokładności,
wrażliwości percepcyjnej, zmysłu estetycznego. Umiarkowane nasilenie zainteresowań
powinna osoba przejawić w odniesieniu do dziedziny praktyczno – technicznej
(zainteresowanie względnie umiarkowane czynnościami bazującymi na wykorzystaniu
urządzeń technicznych) oraz opiekuńczo – usługowej (umiarkowane zainteresowanie
czynnościami wymagających opiekowania się innymi).
W koncepcji Hollanda (za: film Planowanie kariery) zawód fryzjera
lokalizowany jest w grupie artystycznej. Osoba pragnąca realizować się w tym
zawodzie powinna zatem posiadać zdolności artystyczne, charakteryzować się
wyobraźnią, kreatywnością. Wydaje się jednak, że kreatywność może mieć mniejsze
znaczenie dla fryzjera rzemieślnika, natomiast, jeśli mamy przewidywać, czy osoba
zrobi karierę w świecie np. mody, czy będzie wytaczać nowe trendy w tym obszarze, to
byłby to czynnik dosyć istotny w przewidywaniu przyszłych osiągnięć zawodowych
potencjalnego kandydata na fryzjera.
49
ROZDZIAŁ 3. PROBLEMATYKA, PRZEDMIOT I CEL BADAŃ
Przedmiotem niniejszych badań jest osobowość zawodowa uczennicy technikum
fryzjerskiego Moniki G. Celem zaś określenie stopnia zgodności jej osobowości
zawodowej w wymaganiami, jakie stawia przed nią środowisko pracy związane
z zawodem fryzjera.
Problematykę badawczą można sprowadzić zatem do dwóch podstawowych
pytań:
1. Jaka jest osobowość zawodowa uczennicy technikum fryzjerskiego?
2. Czy Monika G. posiada predyspozycje do wykonywania zawodu fryzjer?
Odpowiedzi na powyższe pytania dostarczą badania, których organizację
przedstawiają kolejne rozdziały pracy.
50
ROZDZIAŁ 4. PREZENTACJA SYLWETKI MONIKI G. I JEJ ŚRODOWISKA RODZINNEGO
Monika G. ma lat 17 i jest uczennicą klasy II Technikum Fryzjerskiego szkoły
Zakładu Doskonalenia Zawodowego im. Jana Kilińskiego w Zamościu. Rodzina
badanej Moniki G. jest rodziną niepełną. Ojciec Moniki nie żyje. Matka ma lat 39. Ma
wykształcenie zawodowe – z zawodu jest sprzedawcą. Aktualnie pracuje dorywczo,
często wyjeżdża do pracy za granicę. Zdecydowała się na takie rozwiązanie, by
zapewnić dobre warunki materialne córce. Monika nie posiada rodzeństwa.
Państwo G. mieszkają w dużym mieście w domu wielorodzinnym (bloku).
Matka stara się sprostać wszystkim potrzebom córki, zarówno materialnym, jak
i psychicznym. Monika wychowuje się w sprzyjających warunkach, zapewniających jej
prawidłowy rozwój. Jednak częste wyjazdy matki do pracy za granicę powodują to, że
córka tęskni za matką, a jej sytuacja nie jest łatwa. Z pewnością ma to duży wpływ na
dojrzałość emocjonalną Moniki.
W środowisku szkolnym Monika jest uczennicą lubianą, zarówno przez
uczniów, jak i nauczycieli. Relacje z rówieśnikami ma dobre. Angażuje się również
chętnie do pracy poza lekcjami w szkole. Uczestniczy, w miarę swoich możliwości,
w różnych konkursach Uczęszcza na zajęcia do Młodzieżowego Domu Kultury
w Zamościu. Jest osobą aktywną.
Podczas zbierania danych do niniejszej pracy wykorzystano - jako źródło
informacji - dokumentację szkolną odnoszącą się uczennicy Moniki G.. Dokonano
analizy jej ocen szkolnych na podstawie dziennika lekcyjnego.
Oceny Moniki G. za I semestr nauki w klasie II Technikum przedstawiają się
następująco:
zachowanie – bardzo dobre
język polski - 3
język angielski - 4
język rosyjski - 4
historia - 3
fizyka - 3
matematyka - 2
chemia - 3
biologia - 3
51
geografia - 4
podstawy przedsiębiorczości - 3
wychowanie fizyczne - 5
religia - 4
higiena - 5
materiały fryzjerskie - 5
podstawy pedagogiki - 4
pracownia fryzjerska - 4
stylizacja - 5
technologia fryzjerska - 5
Jak można zauważyć, Monika najlepsze oceny uzyskuje z przedmiotów
zawodowych tj.:
higiena - 5
materiały fryzjerskie - 5
podstawy pedagogiki - 4
pracownia fryzjerska - 4
stylizacja - 5
technologia fryzjerska - 5
dobre oceny posiada także z przedmiotów tj.:
geografia - 4
wychowanie fizyczne - 5
religia - 4
oraz języków:
język angielski - 4
język rosyjski - 4
najsłabiej radzi sobie z przedmiotami tj.:
matematyka - 2
Średnia ocen Moniki wynosi 3,83, z przedmiotów ogólnych 3,41, zaś
zawodowych 4,66. Z powyższej analizy wynika, że Monika zdecydowanie lepsze oceny
posiada z przedmiotów zawodowych.
52
ROZDZIAŁ 5. METODY WYKORZYSTANE W BADANIU
Metoda zastosowana w niniejszej pracy miała na celu rozwiązanie sformułowanych
uprzednio problemów badawczych oraz osiągnięciu celu badawczego. Przyjęła ona
postać „studium przypadku”, a w jej ramach wykorzystano „metodę sondażu
diagnostycznego”.
Badania sondażowe obejmują wszelkiego typu zjawiska społeczne o znaczeniu
istotnym dla wychowania, stany świadomości społecznej, opinii i poglądów
określonych zbiorowości, narastania badanych zjawisk, ich tendencji i nasilenia. Mają
one na celu wykrycie ich istnienia oraz ukazanie wszystkich ich atrybutów
strukturalnych i funkcjonalnych (Pilch, 1977).
W skład sondażu diagnostycznego weszły następujące narzędzia badawcze:
1. Inwentarz Zainteresowań
2. Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji WKP
3. Kwestionariusz Preferencji Zawodowych JOB 6
4. Test „Co wybierzesz?”
5. Test inteligencji emocjonalnej EQ FPL
6. Test pomiaru cech w ujęciu Wielkiej Piątki
7. Test na inteligencję praktyczną P.Laustera
8. Test badający inteligencję praktyczną H.H.Siwerta
9. Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH- I oraz KANH-II
10. Test Cate Franck.
W badaniu posłużono się również techniką wywiadu. Wykorzystano również metodę
analizy dokumentów będących w posiadaniu szkoły (dzienniki szkolne).
Wykorzystane metody, techniki i narzędzia służyły rozpoznaniu:
- zainteresowań i preferencji osoby badanej (badano za pomocą narzędzi
wykazanych w punkcie 1-4);
- typu osobowości zawodowej (narzędzia wykazane w punkcie 1- 4);
- inteligencji praktycznej (punkt 7 - 8);
- inteligencji emocjonalnej (punkt 5);
- cech osobowościowych w ujęciu Wielkiej Piątki (punkt 6);
- postawy i zdolności twórczych (narzędzia wykazane w punkcie 9 - 10).
- środowiska rodzinnego osoby badanej oraz jej funkcjonowania w warunkach
- szkolnych (wywiad oraz analiza dokumentacji szkolnej).
53
5.1. Pomiar zainteresowań i upodobań
Do pomiaru zainteresowań osoby badanej zastosowano Inwentarz Zainteresowań
oraz Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji. Należy podkreślić, że ten obszar
badały również i inne testy (te, które odnoszą się do osobowości zawodowej).
Preferencje osoby badanej, jej zainteresowania i upodobania oraz osobowość zawodowa
to dwa wymiary ściśle ze sobą związane. Wyniki otrzymane na bazie pozostałych
testów zostaną zaprezentowane jednak w następnym podrozdziale pracy, w którym już
w sposób bezpośredni będzie nawiązanie do typów osobowości zawodowej w ujęciu
Hollanda.
Inwentarz Zainteresowań (Frydrychowicz i in., 1994) służy do badania
zainteresowań młodzieży zarówno dla celów orientacji zawodowej, jak i diagnozy
osobowości zawodowej. Składa się z dwóch części – podstawowej, zawierającej pytania
odnoszące się do 9 kategorii zainteresowań, i uzupełniającej, którą tworzy lista 11
ogólnych dziedzin ludzkiej działalności. Zainteresowania, które bada test, odnoszą się
do trzech grup czynności zawodowych: wymagających głównie kontaktu z ludźmi,
nastawionych przede wszystkim na kontakt z danymi i koncentrujących się na
kontaktach z rzeczami. W części II badany ma wybrać trzy dziedziny, do których -
według własnej oceny - ma największe predyspozycje. Narzędzie pozwala na
sporządzenie profilu zainteresowań, który jest następnie analizowany pod kątem jego
zróżnicowania, zgodności z typowymi dla wieku i płci profilami i preferowanymi
czynnościami zawodowymi.
Kwestionariusz zawiera normy stenowe dla młodzieży kończącej szkołę
podstawową i średnią wg systemu szkolnego sprzed reformy, w związku z czym zaleca
się jedynie przeprowadzanie analizy jakościowej wyników w postaci analizy profilowej
(www.psychologia.edu.pl).
Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji WKP (Matczak i in., 2006) to
narzędzie opracowane przez zespół specjalistów z Pracowni Testów Psychologicznych,
z myślą o profesjonalistach związanych z doradztwem zawodowym. Kwestionariusz
pozwala na diagnozę preferencji zawodowych rozumianych jako upodobanie do
wykonywania określonego rodzaju czynności (stanowiących o specyfice
wykonywanego zawodu). Narzędzie skonstruowano z myślą o doradcach zawodowych,
nauczycielach przedsiębiorczości i pracownikach biur karier. WPK umożliwia diagnozę
zainteresowań uczniów gimnazjów i szkół średnich, a także osób dorosłych. Badanie
54
tym testem dostarcza informacji na temat stopnia nasilenia u osoby badanej siedmiu
grup zainteresowań (językowych, matematyczno-logicznych, praktyczno-technicznych,
praktyczno-estetycznych, opiekuńczo-usługowych, kierowniczo-organizacyjnych,
biologicznych) odnoszących się do typów wykonywanych czynności. Wyniki
kwestionariusza pozwalają także na określenie preferowanych przez badanego
warunków pracy w zakresie dwóch wymiarów: planowania/improwizowania oraz
słabej/silnej stymulacji (www.practest.com.pl).
5.2. Pomiar osobowości zawodowej
Już poprzednie narzędzia pozwalają wnioskować o osobowości zawodowej osoby
badanej. Prezentowane w tym podrozdziale testy umożliwiają przydzielenie osoby
badanej do określonego typu według ujęcia samego Hollanda.
Do pomiaru osobowości zawodowej wykorzystano Kwestionariusz Preferencji
Zawodowych JOB-6 w opracowaniu Retowskiego (http://www.doradca-zawodowy.pl).
Celem badania kwestionariuszem JOB-6 jest uzyskanie podstawowej wiedzy na
temat orientacji zawodowych. Podstawę teoretyczną kwestionariusza stanowi teoria
Hollanda.
JOB-6 może być użyte do badań przesiewowych, dzięki którym można uzyskać
podstawowe informacje na temat orientacji zawodowych osób badanych.
Kwestionariusz może mieć szerokie zastosowanie w poradnictwie zawodowym. Przede
wszystkim powinien być stosowany w przypadku wszystkich klientów, którzy planują
podjąć ważne decyzje dotyczące kariery zawodowej. Kwestionariusz mogą zatem
stosować zarówno młodzi adolescenci u progu kariery zawodowej, jak i osoby
w średnim wieku, które zamierzają nabyć nowe kwalifikacje bądź zmienić zawód.
Diagnoza za pomocą testu JOB-6 pozwala określić położenie osoby badanej na
6 podstawowych wymiarach osobowości zawodowej, co niewątpliwie stanowi
podstawę do podejmowania istotnych decyzji dotyczących własnego rozwoju
zawodowego.
Najwyższy wynik z sześciu podskal interpretuje się jako dominującą orientację
zawodową u danej osoby. Pojawienie się takich samych wyników w dwóch podskalach
u jednej osoby oznacza, że dominują u niej dwie orientacje zawodowe.
55
W badaniu do pomiaru osobowości zawodowej dodatkowo wykorzystano test
„Co wybierzesz?”. W teście tym występuje 6 opcji prezentujących orientacje
zawodowe, zgodnie z modelem Hollanda. Opisują one pewne sposoby funkcjonowania
jednostki. Posługując się punktacją od 1 – w ogóle to do mnie nie pasuje do 5 – bardzo
do mnie pasuje, należy zaznaczyć przy literach prezentujących te orientacje cyfrę, którą
chcemy przyporządkować danemu opisowi. Dodatkowo, przy każdej orientacji,
prezentowana jest lista zawodów. Osoba badana podkreśla ten lub te, które interesują ją
w stopniu najwyższym. Jeśli preferencje badanego nie są sprecyzowane, nie podkreśla
żadnego z nich.
Do pomiaru inteligencji emocjonalnej wykorzystano test EQ FPL w opracowaniu
łódzkiej firmy FPL Sp. z o.o. Ekspert w Zarządzaniu Personelem (http://new-
arch.rp.pl/artykul/446297;http://new-arch.rp.pl/artykul/446298. Test bada 10
kompetencji składających się na inteligencję emocjonalną ujętych w trzy zasadnicze
grupy: kompetencji psychologicznych (samoświadomość, samoocena oraz
samokontrola), prakseologicznych (sumienność, adaptacja i motywacja) oraz
socjologicznych (empatia, perswazja, przywództwo, współdziałanie (Stawowa,
http://wazniak.mimuw.edu.pl/index.php?title=ZZL_Modu%C5%82_11).
Test składa się z 40 stwierdzeń opisujących zachowania i odczucia ludzi. Badany
ma za zadanie ustosunkować się do każdego stwierdzenia wybierając odpowiedź:
„doskonalenie mnie charakteryzuje”, „charakteryzuje mnie tylko w pewnym stopniu”,
„raczej mnie nie charakteryzuje” lub „w ogóle mnie nie charakteryzuje”.
Do pomiaru cech osobowościowych w ujęciu Wielkiej Piątki (wymiar ekstrawersji,
neurotyzmu, ugodowości, sumienności oraz otwartości) wykorzystano kwestionariusz
zbudowany na podstawie pytań P.Bąbla (2005 a; 2005 b; 2005 c; 2005 d; 2005 e).
Kwestionariusz składa się z 95 stwierdzeń. Osoba badana ma ustosunkować się do nich
zaznaczając odpowiedź TAK lub NIE.
5.3. Pomiar inteligencji praktycznej
Do pomiaru inteligencji praktycznej wykorzystano zadania proponowane przez
P.Laustera (1997) oraz H.H.Siewerta (2000).
Grupa testów na inteligencję praktyczną składa się ogólnie z zadań wymagających
spostrzegawczości, wyobraźni wzrokowej (dwu- i trójwymiarowej), sprawności
manualnej. Rozwiązując zadania, trzeba na różne sposoby kombinować, porównywać,
56
oceniać. Wykonując zadania, osoba badana najczęściej posługuje się rękami. Test
wymaga więc zręczności w manipulowaniu dłońmi. Częściowo badana jest inteligencja
techniczna. Osoba, która posiada zdolności techniczne, łatwo radzi sobie z niektórymi
podtekstami tej grupy zadań. Wymagają one takich zdolności, jakie posiadają dobrzy
konstruktorzy, a mianowicie wyobraźni dwu i trójwymiarowej.
Test Laustera składa się z trzech podtestów: ułożenia kwadratów, form
geometrycznych oraz uzupełnień.
W teście kwadratów należy przygotować 16 kwadratów:
o 4 czarne,
o 12 czarno – białych.
Zadanie osoby badanej polega na układaniu z kwadratów figury według określonego,
podanego jej wzoru. W teście tym nie ma ograniczenia czasowego. Można je
rozwiązywać tak długo, jak się chce, ale należy pamiętać o tym, aby sprawdzać
i zapisywać, ile czasu potrzebowała osoba badana na wykonanie każdego zadania.
W tym teście oceniany jest czas rozwiązania zadanie. W teście jest 8 zadań. Po ich
wykonaniu należy zsumować czas, w jakim ułożone zostało 8 figur.
W teście form geometrycznych podane są figury. Należy rozciąć je na dwie części,
a następnie złożyć tak, aby powstał:
o prostokąt (w zadaniach 1 – 3),
o trójkąt równoramienny (w zadaniach 4 – 5).
Operacje należy wykonać w wyobraźni. Na obwodzie każdej figury znajdują się punkty
oznaczone numerami. Należy podać od którego do którego numeru należy dokonać
cięcia. Rozciętą figurę należy w wyobraźni złożyć tak, aby powstał prostokąt lub
trójkąt. Na rozwiązanie 5 zadań testu jest wyznaczony czas 14 minut. Należy pamiętać
o przestrzeganiu wyznaczonego czasu.
W teście uzupełnień należy z podanych figur- części złożyć dużą figurę. Figury
części można przekręcać i odwracać. Nie jest to łatwe, gdyż wszystkie czynności należy
wykonywać w wyobraźni. Numery figur – części należy wpisać w odpowiednim
miejscu na polu figury dużej. Różnice milimetrowe nie są istotne, ważne jest, by części
znajdowały się we właściwym miejscu. W tekście znajduje się 6 zadań, które należy
wykonać w czasie 20 minut. Należy przestrzegać wyznaczonego czasu. Za każdą dobrą
odpowiedź uzyskujemy 1 punkt.
57
Ocenę ogólną uzyskuje się sumując wyniki wszystkich trzech podtestów,
a następnie odnosząc do norm obliczonych dla poszczególnych grup wiekowych. Ocenę
wyraża się w kategoriach od „bardzo niska” do „bardzo wysoka”.
Zadania występujące w teście H.H. Siewerta również pozwalają badać zręczność
manualną, umiejętności obserwacji i wyobraźnię przestrzenną. Występują tu takie
podtesty jak: test gięcia drutu, układanka, test uzupełniania.
W teście „gięcie drutu” osobie badanych prezentowanych jest kolejno 9 figur. Musi
ona je odwzorować – jak najdokładniej – za pomocą cienkiego drutu. Na wykonanie
całego testu ma 6 minut.
W teście układanka osoba badana staje przed zadaniem ułożenia z figur
podstawowych figurę testową (9 zadań). Czas maksymalny dla wszystkich prób to 6
minut.
Test uzupełnienia również polega na składaniu z elementów określonej figury (9
prób). Tym razem jednak całe zadanie należy przeprowadzić w wyobraźni. Mierzony
jest czas wykonania całego testu.
Ocenę globalną uzyskuje się poprzez zsumowanie wyników dla wszystkich trzech
podtestów. Wyrazić ją można w kategoriach od „bardzo dobrze” do „bardzo słabo”.
Istnieje możliwość określenia ilorazu inteligencji w zakresie inteligencji praktycznej.
5.4. Pomiar postawy twórczej i zdolności twórczych
Kwestionariusz Twórczego Zachowania (Popek, 1989) przeznaczony jest do
badania uzdolnień twórczych, pojmowanych jako właściwości osobowościowe
człowieka (postawa twórcza). Wyniki oceniane są w ramach czterech skal:
konformizmu - skala K,
nonkonformizmu - skala N,
zachowań algorytmicznych - skala A,
zachowań heurystycznych - skala H.
Możliwe jest też uzyskanie wskaźników globalnych - dla postawy twórczej (N+H)
i postawy odtwórczej (K+A).
Kwestionariusz występuje w dwóch wersjach:
KANH-I - przeznaczonej do badania młodzieży szkolnej i studentów (bazuje na
samopisie)
58
oraz
KANH-II – narzędzie przeznaczone jest do badania nauczycieli, którzy mają za zadanie
opisać ucznia dobrego lub idealnego (oczywiście w kategoriach twierdzeń podawanych
przez kwestionariusz). W niniejszej pracy zmodyfikowano nieznacznie sposób
postępowania: nauczyciel badanej uczennicy proszony był o opisanie konkretnej osoby
– Moniki G.
Należy zaznaczyć, że właściwości psychometryczne kwestionariusza były sprawdzane
wyłącznie dla wersji KANH-I.
Każda wersja składa się z 60 stwierdzeń, mających postać zdań oznajmujących,
dotyczących zachowania się osoby badanej w sytuacjach uczenia się i działania. Badany
ocenia stopień zgodności zdania z własnym zachowaniem na skali trzystopniowej:
prawdziwe, częściowo prawdziwe, błędne. Istnieje możliwość wyrażenia wyników
osoby badanej w skali standaryzowanej (stenowej).
Do pomiaru oryginalności wyobraźni i myślenia osoby badanej zastosowano test
Cate Franck. Jest to amerykański test rysunkowy (za: Popek, 1988; Pietrasiński, 1969).
W teście tym należy, na podstawie 12 znaków, narysować ciekawe – według badanego -
formy, które w danej chwili przychodzą mu na myśl. Oceniając rysunki, bierze się pod
uwagę dwa czynniki:
o uszczegółowienie rysunku - bogactwo szczegółów - ten czynnik świadczy
o bogactwie wyobraźni,
o niekonwencjonalność rysunku – na ile jest on nietypowy, wykorzystujący
odległe skojarzenia - dowodzi oryginalności wyobraźni.
Jeśli rysunek spełnia dwa kryteria (jest bogaty i oryginalny), oceniany jest 2 punktami.
Jeśli rysunek jest dość rozbudowany, ale we fragmentach oryginalny – oceniany jest na
poziomie 1 pkt. Za wykonanie formy ubogiej i konwencjonalnej osoba badana
otrzymuje 0 pkt. W sumie za wykonanie 12 rysunków osoba badana może otrzymać
maksymalną liczbę punktów - 24 pkt.
59
5.5. Wywiad
Wywiad jest to rozmowa badacza z respondentem według opracowanych
wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do
poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.
Główne typy wywiadów:
- skategoryzowany (ma usystematyzowane pytania, ujednolicone, ściśle ogranicza
kolejność i brzmienie stawianych pytań, zapewnia większą ścisłość i porównywalność
danych);
- nieskategoryzowany (daje swobodę formułowania pytań oraz zmieniania ich
kolejności, a nawet pogłębianie zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych);
- jawny (badany poinformowany jest o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu,
musi być skategoryzowany);
- ukryty (forma luźnej rozmowy, w której badający usiłuje przez stosowne jej
ukierunkowanie uzyskać interesujące go dane. Stosuje się go wtedy, kiedy postawy
osobiste badanego są różne od postaw i ról społecznych pełnionych w danej
zbiorowości bądź jeśli przedmiotem wywiadu są zagadnienia drażliwe);
- indywidualny,
- zbiorowy.
Wywiad daje cenny materiał poznawczy. Stosujemy go tam, gdzie nie możemy
uzyskać pełnej wiedzy o badanym przedmiocie na innej drodze, np. obserwacji, ankiety
badania dokumentów (Pilch, 1974).
W badaniach własnych do zebrania informacji istotnych na temat uczennicy
Moniki G. i jej środowiska rodzinnego posłużono się wywiadem rozumianym jako
rozmowa kierowana. Pytania skierowane do nauczyciela dotyczyły między innymi:
- środowiska rodzinnego badanej Moniki G,
- informacji o zachowaniu w środowisku klasowym Moniki, jej relacji z rówieśnikami,
funkcjonowania w szkole,
- ocen z przedmiotów zawodowych, zainteresowań Moniki tymi przedmiotami.
- postaw, zainteresowań,
- ewentualnych trudności w zakresie uczenia się;
- zdolności i motywacji w zakresie uczenia się (tempo uczenia się, koncentracja
uwagi, zdolność do zapamiętywania, motywacja do pracy, itp.)
60
o dojrzałości społecznej, emocjonalnej (łatwość nawiązywania kontaktów
interpersonalnych, przestrzeganie norm i zasad współżycia w grupie, podatność
na stres, itp.);
o struktury środowiska rodzinnego i jego wpływu na funkcjonowanie uczennicy;
o czynników, które miały wpływ na podjęcie przez uczennicę decyzji odnośnie
do kształcenia w szkole fryzjerskiej.
Rozmówcami był nauczyciel zawodu – wychowawca uczennicy. Wywiad miał
charakter swobodnej rozmowy.
61
ROZDZIAŁ 6. CHARAKTERYSTYKA PRZEBIEGU BADAŃ
Pierwszym etapem badań było analizowanie różnych dokumentów, jak również
literatury i czasopism związanych z tematem pracy. Zgromadzona w ten sposób wiedza
stała się podstawą do wstępnego określenia celu badań, problematyki badawczej oraz
stała się podstawą do formułowania zadań badawczych. Gromadzenie wiedzy stało się
przesłanką do wyboru metody, technik i narzędzi badawczych.
Wstępne badania wykonano techniką wywiadu. Wywiad przeprowadzono
z uczennicą Moniką G. oraz jej nauczycielami. Celem wywiadu było uzyskanie
informacji dotyczących jej środowiska rodzinnego, funkcjonowania w warunkach
szkolnych, jak również czynników, jakie miały wpływ na podjęcie przez uczennicę
decyzji wyboru zawodu. Uczennica Monika G., wychowawca Moniki - pan Waldemar
P. - oraz nauczyciel zajęć praktycznych fryzjerskich - wyrazili swoje oceny w zakresie
przewidywanych korzyści (lub strat), jakie może odnieść Monika na skutek podjętej
decyzji kształcenia zawodowego i wybranego zawodu w przyszłości.
Poczynione badania stanowią przedsięwzięcie mające na celu uzyskanie
odpowiedzi na temat, jaka jest osobowość badanej uczennicy technikum fryzjerskiego
oraz - czy posiada ona predyspozycje do wykonywania tego zawodu. Aby osiągnąć ten
cel, przeprowadzono badania za pomocą baterii testów umożliwiających
zdiagnozowanie zdolności, zainteresowań, preferencji oraz innych cech
osobowościowych uczennicy.
Przed przystąpieniem do badań diagnostycznych, zwrócono się z prośbą do
rodziców Moniki oraz do niej samej o wyrażenie zgody na udział w badaniach. Monika
G., jak również jej matka, wykazali zrozumienie i chęć współpracy z badającym.
Podczas pierwszego spotkania z rodzicami i uczennicą przedstawiono cel badań.
Badania rozpoczęto krótkim wprowadzeniem, które miało na celu zdobycie
zaufania badanej, nawiązanie dobrego kontaktu oraz wytworzenie korzystnej
atmosfery. Osoba została poinformowana o celu badań. Zapewniono ją, że mają one
charakter anonimowy i że o ich treści nie dowie się nikt oprócz osoby prowadzącej
badanie, co znacząco ułatwiło współpracę. Poproszono też o szczere odpowiedzi.
Ogólne nastawienie Moniki do badań było raczej życzliwe.
Na kilku kolejnych spotkaniach dokonano badania baterią uprzednio
przygotowanych testów. Uczennica miała możliwość wyjaśniania wątpliwości
62
nasuwających się podczas wypełniania poszczególnych arkuszy. Badania przebiegały
bez zakłóceń, w przyjaznej i miłej atmosferze. Badania z wykorzystaniem narzędzi
pomiarowych trwały od końca listopada 1999 roku do początku stycznia 2010.
63
ROZDZIAŁ 7. OBRAZ WŁAŚCIWOŚCI PSYCHICZNYCH MONIKI G. – ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW BADAŃ
7.1. Zainteresowania, preferencje i upodobania
W tabeli 7.1. podano wyniki uczennicy uzyskane przez nią w Inwentarzu
Zainteresowań. Zobrazowano je na wykresie 7.1.
Tab.7.1 Wyniki surowe oraz stenowe Moniki w Inwentarzu Zainteresowań
Skala H – B TECH. LIT. ROL. OPIEK. WOJ. PLAST. NAUK. MUZ
WS 12 0 22 20 15 0 26 18 18
STEN 5 4 6 7 5 3 6 6 6
Wykres 7.1 Profil zainteresowań Moniki G.
Wykres 7.1. Profil zainteresowań Moniki G.
0
5
10
15
20
25
30
H-B
TECH
LIT
RO
LOP.
WOJ.
PLA
ST
NAUK
MUZ
skale zainteresowań
wyn
ik s
uro
wy
Monika najwyższe wyniki (na poziomie wyników surowych) uzyskuje w skali
plastycznej i literackiej. Najniższy wynik uzyskuje w skali „zainteresowań
technicznych” oraz „wojskowych”. W skali stenowej najwyższy wynik to wynik w skali
„zainteresowań rolniczych”. Najniższy – w skali „ zainteresowań wojskowych” (sten 3)
oraz „zainteresowań technicznych” (sten 4).
W II części Inwentarza, Monika podaje 3 dziedziny, do których – według
własnej oceny – ma największe predyspozycje. Są to:
1 – Technika,
2 – Administracja,
3 – Opieka, wychowanie.
64
Przystępując do interpretacji uzyskanych wyników, zauważa się niespójny obraz
między wynikami uzyskanymi w części I oraz II Inwentarza.
Na bazie wyników otrzymanych w części I zauważa się, że Monika
zainteresowana jest malowaniem, rysowaniem lub wykonywaniem drobnych
przedmiotów artystycznych. Wrażliwość na sztukę współwystępuje u niej
z zainteresowaniami literaturą. Monika wykazuje także zainteresowania rolnicze
(nietypowe, jeśli odniesie się je do grupy rówieśniczej), naukowe, muzyczne,
w mniejszym stopniu opiekuńcze.
Stanowczo nie interesuje się techniką, nie jest skłonna do rozwiązywania
problemów technicznych, nie lubi też działalności wiążącej się z wysiłkiem fizycznym,
wymagającej odwagi, sprawności fizycznej i wytrzymałości. Nie jest zainteresowana
zdobywaniem wiedzy o taktyce i strategii wojskowej. W dużej opozycji do pozostałych
są też zainteresowania handlowo – biurowe.
Analiza z punktu widzenia preferowanych czynności zawodowych wskazuje, że
badana wybiera przede wszystkim czynności wymagające kontaktu z rzeczami (sfera
plastyki, muzyki, literatury, rolnictwa, ale już nie techniki). Na drugim miejscu
preferuje czynności zawodowe związane z ludźmi (obszar czynności opiekuńczych, ale
nie czynności o charakterze perswazji).
Z punktu widzenia wyników uzyskanych w II części zauważa się, że – zdaniem
osoby badanej - ma ona największe predyspozycje w zakresie działalności o charakterze
technicznym (w części I brak wskazań, aby przejawiała jakiekolwiek zainteresowanie tą
dziedziną), a także administracyjnym. Na trzecim miejscu wymienia dopiero dziedzinę
opieki i wychowania. Nie wymienia na tym poziomie dziedzin artystycznych.
Należy zaznaczyć, że w części II osoba badana deklaruje swoje zainteresowania
wprost. Ta część testu dostarcza informacji na temat samowiedzy osoby badanej oraz jej
wiedzy odnośnie różnych dziedzin działalności zawodowej. Może być miarą wglądu
i rozumienia siebie. Wydaje się, że – w świetle danych uzyskanych za pomocą
Inwentarza Zainteresowań – Monika G. może w tym obszarze mieć pewne trudności.
W tabeli 7.2. zaprezentowano wyniki uzyskane przez uczennicę
w Wielowymiarowym Kwestionariuszu Preferencji – WKP.
Tab.7.2. Wyniki surowe (WS) oraz przeliczone (PP) Moniki G. w kwestionariuszu WKP
65
WYNIK
I II III IV V VI VII VIII IX
JĘZ MATL PRT PRE OPK KIER BIOL PLAN STYM
WS 45 45 56 61 62 66 35 51 51
PP 2 2 2 3 2 3 2 2 3
Najwyższy wynik uczennicy w WKP (na poziomie 3 punktów przeliczonych) to
wynik w skali VI (skala Zainteresowań Kierowniczo-Organizacyjnych) oraz IV (Skala
Zainteresowań Praktyczno-Estetycznych). W skali Planowania uczennica uzyskuje
2 pkt., natomiast w skali Stymulacji 3 pkt. W pozostałych skalach wynik utrzymuje się
na poziomie 2 pkt. W żadnej skali Monika nie otrzymała 1 pkt.
Na podstawie tych wyników można stwierdzić, że uczennica Monika G. ujawniła
silne zainteresowania:
praktyczno – estetyczne
kierowniczo – organizacyjne
oraz umiarkowane zainteresowania:
językowe,
matematyczno – logiczne,
praktyczno – techniczne,
opiekuńczo – usługowe,
biologiczne.
Można zatem wnioskować, iż Monika w największym stopniu lubi czynności
wymagające sprawności manualnej, dokładności, wrażliwości percepcyjnej, zmysłu
estetycznego. Lubi również wywierać wpływ na innych ludzi, kierować nimi
i organizować ich działanie; chętnie przyjmuje na siebie odpowiedzialność, dobrze
czuje się w warunkach konkurencji i rywalizacji.
Monika wykazuje brak zdecydowanych preferencji co do sposobu i warunków
pracy w zakresie kryterium, jakim jest „planowanie-improwizowanie”, natomiast
wyraźnie preferuje środowisko pracy silnie stymulujące i zmienne.
Uczennica w skalach I – VII otrzymuje zarówno wyniki trzy, jak i dwu –
punktowe. Do porównania profilu zainteresowań z profilami zawodów należy więc
zastosować procedurę 1. Skale, w których Monika uzyskuje 3 punkty to: IV i VI.
W pierwszej kolejności wybiera się zatem listy zawodów, dla których te właśnie
zainteresowania są kluczowe.
66
Po porównaniu wyników Moniki z wymaganiami, jakie stawiają poszczególne
zawody z listy IV (zawody wymagające zmysłu estetycznego i sprawności manualnej),
można rekomendować jej rozważenie podjęcia pracy w następujących zawodach:
charakteryzator,
dentysta,
fotografik,
fryzjer,
kosmetyczka,
krawiec,
kucharz,
malarz,
projektant stron internetowych,
stylista.
Profil tych zawodów jest zgodny z profilem osoby badanej.
Kolejną listą, z którą należy porównać profil wyników badanej, jest lista nr VI,
zawierająca zawody, których istotą jest kierowanie – organizowanie. Z tej listy Monice
można zaproponować następujące zawody (ich profil odpowiada profilowi, jaki
uzyskała badana uczennica):
przedstawiciel handlowy,
sekretarka,
wojskowy.
7.2. Osobowość zawodowa
W zasadzie wyniki poprzednio prezentowanych narzędzi wnosiły już pewną
wiedzę o osobowości zawodowej badanej uczennicy. Uzupełnieniem w tym zakresie
będą wyniki pozyskane za pomocą narzędzi, których konstrukcja związana jest
z założeniami Hollanda. Pozwala zatem określić typ osobowości zawodowej według
heksagonalnego modelu autora. Pierwszym narzędziem, którego wyniki zostaną
zaprezentowane, jest Kwestionariusz Preferencji Zawodowych JOB- 6. Przedstawia je
tabela 7.3 oraz wykres 7.2.
67
Tab.7.3. Wyniki Moniki G. w Kwestionariuszu Preferencji Zawodowych
Rodzaj
podskali
Podskala
orientacji
Realistycznej
Podskala
orientacji
badawczej
Podskala
orientacji
przedsiębiorczej
Podskala
orientacji
artystycznej
Podskala
orientacji
społecznej
Podskala
orientacji
konwencjonalnej
Wynik
surowy
21 16 19 21 18 23
Sten 9 6 7 7 4 9
Wykres 7.2. Profil osobowości zawodowej Moniki G. w Kwestionariuszu JOB - 6
Wykres 7.2. Profil osobowości zawodowej Moniki
G. w Kwestionariuszu JOB-6
0
5
10
15
20
25
realistycz
na
bada
wcz
a
przedsiębiorcza
artystyc
zna
społeczna
konw
encjon
alna
skale orientacji zawodowej
wy
nik
su
row
y
Jak można zauważyć, analizując wyniki ujęte na bazie tabeli oraz zobrazowane
na wykresie, obraz uzyskanych przez Monikę wyników jest mało zróżnicowany
(wykres jest prawie płaski).
Monika najwyższy wynik (zarówno na poziomie wynik surowego, jak
i stenowego) otrzymuje w skali orientacji konwencjonalnej (9 sten – wynik bardzo
wysoki) i realistycznej (9 sten). Równie wysoki wynik (poziom 7 stena) otrzymuje
w skali artystycznej oraz przedsiębiorczej. Wynik najniższy odnotowuje się w skali
społecznej (4 sten).
Przy tak mało zróżnicowanym profilu osobowości istnieją trudności interpretacji
zgromadzonego materiału empirycznego. Nie można określić dominującej orientacji
zawodowej. Poza tym materiał empiryczny dostarcza wyników sprzecznych
i niespójnych (orientacja konwencjonalna reprezentuje cechy przeciwstawne orientacji
artystycznej – w modelu heksagonalnym Hollanda te wymiary znajdują się na
przeciwległym sobie biegunie). Taki stan rzeczy może wynikać z dwóch przyczyn: bądź
68
Monika ma bardzo słaby wgląd we własną osobę; nie potrafi opisać samej siebie, bądź
nie była motywowana do wypełnienia kwestionariusza, odpowiadała w sposób
przypadkowy.
Testem nastawionym również na określenie osobowości zawodowej był test „Co
wybierzesz?”. Kolejna tabela prezentuje uzyskane przez uczennicę wyniki.
Tab.7.4. Wyniki Moniki. w teście „Co wybierzesz?”
Skala Punktacja Wskazany zawód
R 2 -
B 3 -
A 5 projektant wnętrz, projektant mody,
dziennikarz, charakteryzator, fryzjer
S 4 kosmetyczka,
K 3 sekretarka, redaktor
P 2 fotograf
Wykres 7.3. Profil osobowości zawodowej Moniki G. w teście „Co wybierasz”
Wykres 7.3. Profil osobowości zawodowej Moniki G. w
teście "co wybierasz"
2
3
5
4
3
2
0
1
2
3
4
5
6
R B A S K P
skala
Uczennica Monika G. w teście „Co wybierasz” największą liczbę punktów (5)
przyporządkowuje skali A (orientacja artystyczna). Na drugim miejscu znajduje się
orientacja społeczna (4 punkty).
W świetle powyżej zaprezentowanych wyników w teście wartości można określić
typ osobowości zawodowej Moniki G. jako osobowość artystyczna. Wspomagającą
orientacją jest tutaj orientacja społeczna
Dominacja u osoby badanej orientacji artystycznej oznacza, że:
69
o ceni sobie ona estetykę i piękno otaczającego ją świata,
o preferuje zachowania kreatywne, umożliwiające wyrażanie siebie,
o lubi rozwijać pomysły i tworzyć koncepcje,
o posiada takie umiejętności jak pisanie, malowanie, aktorstwo, taniec, muzyka.
A także (cechy orientacji społecznej):
o ceni sobie działalność społeczną i estetyczną,
o lubi informować, nauczać, tłumaczyć, wspierać i pomagać innym,
o posiada uzdolnienia społeczne, interpersonalne,
o potrafi skutecznie wywierać wpływ na innych.
Interesujące badaną uczennicę zawody to: projektant wnętrz, projektant mody,
dziennikarz, charakteryzator, fryzjer, kosmetyczka.
7.3. Inteligencja emocjonalna
Testem badającym inteligencję emocjonalną był test EQ FPL. Tabela 7.5.
prezentuje uzyskane przez uczennicę wyniki. Dane zobrazowano na wykresie 7.4.
Tab.7.5. Wyniki Moniki G. w teście EQ FPL
(w nawiasie podano procent odpowiedzi diagnostycznych)
kompetencje EQ wynik surowy wynik maksymalny
kompetencje psychologiczne
samoświadomość 5 12
samoocena 9 12
samokontrola 7 12
ogółem 21 (58%) 36
kompetencje prakseologiczne
sumienność 10 12
adaptacja 8 12
motywacja 8 12
ogółem 26 (72%) 36
kompetencje socjologiczne
empatia 7 12
perswazja 10 12
przywództwo 9 12
70
współdziałanie 7 12
ogółem 33 (69%) 48
5
9
7
10
8 87
109
7
0
2
4
6
8
10
12
samoświadomość
sam
ooce
na
sam
okon
trola
sumienność
adap
tacja
mot
ywac
ja
empa
tia
pers
waz
ja
przywództwo
współdziałanie
wy
nik
Wykres 7.4. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL
.
Kolejne wykresy obrazują profile kompetencji emocjonalnych badanej
uczennicy w trzech wyróżnionych kategoriach: psychologicznej, prakseologicznej oraz
socjologicznej.
Kompetencje psychologiczne
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
samoświadomość samoocena samokontrola
Wykres 7.5. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL (kompetencje psychologiczne)
71
Kompetencje socjologiczne
0
2
4
6
8
10
12
empatia perswazja przywództwo współdziałanie
Wykres 7.6. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL (kompetencje socjologiczne)
Kompetencje prakseologiczne
0
2
4
6
8
10
12
sumienność adaptacja motywacja
Wykres 7.7. Profil kompetencji emocjonalnych Moniki G. w teście EQ FPL (kompetencje
prakseologiczne)
Przystępując do analizy danych ujętych w tabeli 7.5. (zobrazowanych na
wykresach: 7.4, 7.5, 7.6 oraz 7.7) zauważa się, że najwyższy wynik uzyskuje Monika w
skali:
72
„sumienność” oraz „perswazja” ( po 10 pkt. na 12 możliwych; 83% stanowią
odpowiedzi diagnostyczne),
„samoocena” i „przywództwo” (po 9 pkt.na 12 możliwych do uzyskania).
Najniższy wynik odnotowuje się w skali „samoświadomość” (5 pkt. na 12 możliwych
do uzyskania; 42% stanowią odpowiedzi diagnostyczne). Wyniki w pozostałych skalach
plasują się na poziomie 7-8 pkt.
Porównując wyniki globalne w trzech skalach (prakseologicznej, psychologicznej
oraz socjologicznej), zauważa się, że:
relatywnie najwięcej punktów zdobywa Monika w skali prakseologicznej (72% to
odpowiedzi diagnostyczne dla tej skali). W tej grupie najwyższy wynik to wynik
w skali „sumienność” (9 pkt – 75% to odpowiedzi diagnostyczne).
na drugim miejscu plasuje się wynik w skali socjologicznej (69% ogółu
odpowiedzi ma charakter diagnostyczny). W tej grupie najwyższy wynik
otrzymuje uczennica w skali „perswazji” (10 pkt – 83% to odpowiedzi
diagnostyczne).
na trzecim miejscu plasuje się wynik w skali kompetencji psychologicznych (58%
stanowią odpowiedzi diagnostyczne). Wynik najwyższy odnotowuje się w skali
„samoocena” (9 pkt. – 75% stanowią odpowiedzi diagnostyczne).
W świetle badania kwestionariuszem EQ FPL Monika G. jawi się jako osoba
mająca w największym stopniu rozwinięte kompetencje prakseologiczne. Jest osobą
charakteryzującą się dużą rzetelnością w zakresie wykonywanych obowiązków,
gotowością do podejmowania odpowiedzialności oraz ponoszenia konsekwencji
własnego działania. Odznacza się umiejętnością przystosowywania się do nowych
warunków, zdolnością dostrzegania symptomów zmian oraz elastycznością
w zmiennych warunkach. Charakteryzuje ją ponadto wysoki dosyć poziom aspiracji do
pokonywania własnych ograniczeń, osiągania ambitnych celów oraz przezwyciężania
trudności przy realizacji zadań. Duży stosunkowo stopień zaangażowania w realizacje
powierzonych zadań oraz umiejętność gradacji celów i dobór sposobów ich osiągania to
również silne strony osobowości badanej uczennicy.
W mniejszym stopniu (choć wydaje się, że również powyżej poziomu
przeciętnego) uczennica posiada rozwinięte kompetencje socjologiczne, społeczne,
szczególnie te związane z umiejętnościami perswazyjnymi (zdolność przekonywania
innych do własnych racji oraz umiejętność posługiwania się strategiami wywierania
73
wpływu na decyzje i postępowanie innych) oraz przywódczymi (zdolność
rozpoznawania nastrojów i aspiracji grupy oraz umiejętność wykorzystania tych
informacji w celu nakłonienia grupy do konkretnego działania; zdolność budowania
właściwej atmosfery w grupie, która pozwoli osiągnąć poziom zaangażowania grupy
wymagany do wykonania zadania, nawet takiego, którego grupa pierwotnie nie chce się
podjąć).
Nie najgorzej Monika G. radzi sobie z empatyzowaniem (rozpoznawaniem
emocji i nastrojów innych ludzi, rozumieniem oraz gotowością do dostosowania się do
uczuć osób z otoczenia; rozumieniem i akceptowaniem punktu widzenia innych) oraz
współdziałaniem z grupą (umiejętnością efektywnego funkcjonowania w zespole,
identyfikowaniem się z jego celami, dbałością o dobre relacje między członkami grupy;
wspieraniem zespołu w dążeniu do wyznaczonego celu).
Najsłabiej – w porównaniu z innymi kompetencjami emocjonalnymi (można
przyjmować, że na poziomie umiarkowanym) – rozwinięte są u uczennicy kompetencje
psychologiczne, a w ramach nich samoświadomość (umiejętność rozpoznawania
i nazywania własnych emocji; rozpoznawanie zmian własnego nastroju; przewidywanie
własnych reakcji emocjonalnych oraz kierowanie się intuicją). Inne kompetencje z tej
grupy, zwłaszcza samoocena, wydaje się być mocną stroną osoby badanej.
7.4. Cechy osobowościowe w ujęciu Wielkiej Piątki
W kwestionariuszu opracowanym na podstawie pytań P.Bąbla, służącym do
pomiaru cech w ujęciu Wielkiej Piątki, Monika otrzymała wyniki, które prezentuje
tabela 7.6. Zobrazowano je na wykresie 7.8 i 7.9.
Tab.7.6. Wyniki Moniki w kwestionariuszu pomiaru cech Wielkiej Piątki
wymiar osobowości wynik surowy wynik
maksymalny
do
uzyskania
liczba odpowiedzi
diagnostycznych
(ujęta procentowo)
ekstrawersja 13 20 65%
neurotyzm 4 20 20%
ugodowość 11 15 73%
sumienność 20 20 100%
otwartość 12 20 60%
74
75
13
65
4
20 20
100
12
60
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
ekstrawersja neurotyzm sumienność otwartość
czynnik
Ilość odpowiedzi na tak % odpowiedzi
Wykres 7.8. Wyniki Moniki w czterech skalach kwestionariusza pomiaru cech Wielkiej Piątki
11
73
0
20
40
60
80
100
ilość odpowiedzi na tak % odpowiedzi
czynnik
ugodowość
Wykres 7.9.Wyniki Moniki w skali ugodowości w kwestionariuszu pomiaru cech Wielkiej Piątki
76
Monika G. otrzymuje następujące wyniki w kwestionariuszu pozwalającym
zmierzyć nasilenie cech w ujęciu Wielkiej Piątki:
Bardzo wysoki wynik (100% odpowiedzi diagnostycznych) otrzymuje
uczennica w skali „sumienność”;
W skali „ugodowości” – odpowiedzi diagnostyczne stanowią 73% ogółu
odpowiedzi;
Najniższy wynik otrzymuje w skali „neurotyzmu” - odpowiedzi diagnostyczne
stanowią 20% wszystkich odpowiedzi;
Wyniki w dwóch pozostałych skalach (otwartości i ekstrawersji) plasują na
poziomie odpowiednio 60 i 65 % odpowiedzi diagnostycznych.
W świetle uzyskanych danych Monika G. jawi się jako osoba przede wszystkim
niezwykle sumienna, o silnej woli, zmotywowana do działania oraz wytrwała
w realizowaniu swoich celów. Skrupulatna, obowiązkowa, rozważna i rzetelna w pracy,
ze skłonnością do utrzymywania porządku i perfekcjonizmu.
W relacjach interpersonalnych Monika G. jest osobą raczej ugodową,
nastawioną pozytywnie do innych ludzi, skłonna do udzielania pomocy. Nie ujawnia
tendencji agresywnych czy w wysokim stopniu rywalizacyjnych względem innych
osób. Nie jest osobą, która by prowokowała konflikty i próbowała je rozwiązywać na
drodze siłowej. Pozytywnym relacjom uczennicy z innymi ludźmi powinny sprzyjać
również takie jej cechy jak stabilność emocjonalna, odporność na stresy i umiejętności
radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Monika przejawia w większym stopniu cechy ekstrawertywne niż
introwertywne. Nasilenie jednak tych cech nie jest zbyt duże. Można powiedzieć, że
uczennica skłonna jest preferować kontakty z innymi ludźmi, jest raczej optymistycznie
nastawiona do świata, ze skłonnościami w kierunku życia aktywnego, nastawionego na
poszukiwanie stymulacji.
Ze względu na takie cechy jak otwartość na doświadczenie, Monikę można
spostrzegać jako osobę praktyczną, ale też mającą niekonwencjonalne zainteresowania.
Można powiedzieć, że stara się ona utrzymać równowagę między „przywiązaniem do
starego” a „fascynacją nowością”.
77
7.5. Inteligencja praktyczna
Zawód fryzjera wymaga inteligencji praktycznej. W tym zakresie wykorzystano
więc szereg zadań, które proponuje Lauster oraz Siewert. W tabeli 7.7 przedstawiono
wyniki testu Laustera.
Tab.7.7. Wyniki Moniki G. w zakresie testu Laustera
Lk. Nazwa testu Czas Czas wykorzystany
przez uczennicę w
minutach
Ilość punktów
uzyskanych
Ilość
punktów
możliwych
do
uzyskania
1. Test ułożenia
kwadratów
Brak
ograniczenia
czasowego
57minut 7 sekund 2,5 25
2. Test form
geometrycznych
14 minut 5 minut 31 sekund 6 10
3. Test uzupełnień 20 minut 4 minuty 39 sekund 3 6
Razem 11,5 41
Suma punktów uzyskana przez Monikę we wszystkich podtestach to wynik na
poziomie 11,5 punkta, co zgodnie z tabelą oceny wyników na inteligencję praktyczną -
pozwala ocenić jej wynik jako niski. Najgorzej poradziła sobie z testem ułożenia
kwadratów, najlepiej z testem form geometrycznych.
Na podstawie uzyskanych rezultatów w zadaniach Laustera, można powiedzieć,
że u badanej uczennicy takie funkcje psychiczne, jak: spostrzegawczość, wyobraźnia
wzrokowa (dwu- i trójwymiarowa), a także poziom zręczności w manipulowaniu
dłońmi, są słabo rozwinięte.
Monika G. stanęła również przed zadaniami, których autorem jest Siewert.
Tabela 7.8 pokazuje jej wyniki.
Tab. 7.8. Wyniki Moniki G. w zadaniach Siewerta
Lk. Nazwa testu Czas przewidziany Czas wykorzystany przez
uczennicę
1. Gięcie drutu 6 minut 5 minut 38 sekund
2. Test – układanki 6 minut 8 minut 26 sekund
3. Test – uzupełnień 8 minut 1 minuta 53 sekundy
Razem 20 minut 15 minut 17 sekund
78
Monika G. w zakresie testu „gięcie drutu” zmieściła się w wymaganym czasie.
Test wykonała w sposób prawidłowy. W drugiej grupie zadań (układanki) przekroczyła
wymagany czas o 2minuty i 26sekund. W trzeciej grupie zadań popełniła 4 błędy (tylko
50% poprawnie wykonanych zadań), przy stosunkowo bardzo krótkim czasie (czas
wykonania: 1minuta 53sekundy).
W danej sytuacji trudno obliczyć II w zakresie inteligencji praktycznej
(uczennica nie spełniła podanych warunków – przekroczyła czas, nie wykonała
pewnych zadań prawidłowo). Ogólnie można powiedzieć, że – podobnie jak w teście
Laustera – uczennica słabo radzi sobie z zadaniami badającymi inteligencję praktyczną.
7.6. Postawa i uzdolnienia twórcze
Do pomiaru oryginalności wyobraźni i myślenia wykorzystano Test Cate
Franck. Wyniki Moniki w tym zakresie prezentuje tabela 7.9.
Tab. 7.9. Wyniki Moniki G. w teście Cate Franck
zadanie bogactwo rysunku
oryginalność punktacja
małe uszczegółowienie rysunku
dwie łódki połączone ze sobą - pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
robot bez głowy – pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
dom do góry nogami - pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
dwa trójkąty połączone ze sobą – pomysł mało oryginalny
0
79
małe uszczegółowienie rysunku
prostokąt - pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
koperta - pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
bałwan – pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
twarz - pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
trójkąt- pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
drabina - pomysł mało oryginalny
0
małe uszczegółowienie rysunku
rogi barana - pomysł we fragmentach oryginalny
1
małe uszczegółowienie rysunku
ósemka - pomysł mało oryginalny
0
ogółem 1
80
Osoba badana uzyskuje w teście Cate Franck 1 pkt. Według norm podanych
przez R.Popek (1998) wynik plasuje się na poziomie 1 stena. Można zatem mniemać, iż
badana uczennica prezentuje bardzo niski poziom w zakresie oryginalności wyobraźni
i myślenia. Na niskim poziomie plasuje się zarówno bogactwo wyobraźni, jak również
zdolność do dokonywania odległych skojarzeń.
Do pomiaru postawy twórczej badanej uczennicy wykorzystano kwestionariusz
KANH. Wyniki w tym obszarze prezentuje tabela 7.10.
Tab.7.10. Wyniki Moniki G. w zakresie czterech skal kwestionariusza KANH
POSTAWA
Odtwórcza Twórcza Odtwórcza Twórcza
KONFORMIZM
(K)
NONKONFORMIZM
(N)
ZACHOWANIE
ALGORYTMICZNE
(A)
ZACHOWANIE
HEURYSTYCZNE
(H)
Sfera charakterologiczna Sfera intelektualna
Wynik
surowy
9 17 16 17
Sten 4 4 6 5
W tabeli 7.11. przedstawiono wyniki łączone dla skal określających postawę
twórczą (N+H) oraz postawę odtwórczą (K+A).
Tab.7.11. Wyniki globalne Moniki G. w zakresie kwestionariusza KANH
Sfera
charakterologiczna
Postawa odtwórcza Postawa twórcza
K N
9 17
Sfera
Poznawcza
A H
16 17
K + A 25
5 sten
N + H 34
5 sten
Monika G. zarówno w skali N, jak i w skali H uzyskuje 17 punktów na 30
możliwych, w skali A – 16, w skali K – 9 na 30 możliwych do uzyskania. Jej wyniki
w poszczególnych skalach plasują się na poziomie 4 stena (w skali konformizmu oraz
nonkonformizmu) oraz 5 stena (skala zachowań heurystycznych) oraz 6 stena (skala
81
zachowań algorytmicznych). Wyniki globalne (postawa twórcza i postawa odtwórcza)
to poziom 5 stena.
Interpretując wyniki, można powiedzieć, że zachowania intelektualne badanej
uczennicy wykazują typowe dla jej grupy odniesienia nasilenie cech związanych
z funkcjonowaniem zarówno heurystycznym, jak algorytmicznym. Nasilenie cechy
sfery charakterologicznej (reprezentowanych przez wymiar konformizm-
nonkonformizm) plasuje się na poziomie nieco niższym niż u grupy odniesienia.
Ogólnie można powiedzieć, że Monika G. – w świetle samoopisu - nie jest
osobą ani wysoce nonkonformistyczną, ani też zbyt konformistyczną. Pod względem
poznawczym funkcjonuje na poziomie typowym dla jej rówieśników. Jej uzdolnienia
twórcze (poziom postawy twórczej) należy zatem szacować na poziomie przeciętnym.
W zakresie rozpoznawania postawy twórczej postanowiono odwołać się również
do kryterium bardziej obiektywnego niż samoopis. Kwestionariusz KANH (wersja dla
nauczycieli – KANH-II) wypełniał nauczyciel Moniki G.. Zadaniem jego było opisanie
uczennicy Moniki G. ze względu na zachowania, które prezentuje KANH. W tabeli
7.12 oraz 7.13 przedstawiono otrzymane w tym obszarze wyniki.
Tab.7.12. Wyniki Moniki G. w czterech skalach kwestionariusza KANH-II
POSTAWA
Odtwórcza Twórcza Odtwórcza Twórcza
KONFORMIZM
(K)
NONKONFORMIZM
(N)
ZACHOWANIE
ALGORYTMICZNE
(A)
ZACHOWANIE
HEURYSTYCZNE
(H)
Sfera charakterologiczna Sfera intelektualna
9 23 16 11
Tab.7.13. Wyniki globalne Moniki G. w kwestionariuszu KANH-II
Sfera charakterologiczna
Postawa odtwórcza Postawa twórcza
K N
9 23
Sfera
Poznawcza
A H
16 11
K + A 25 N + H 34
Monika G. - na podstawie opisu nauczyciela - skali K oraz w skali N uzyskała
23 punktów na 30 możliwych, w skali – 16, w skali K – 9 i w skali H - 11 na 30
82
możliwych do uzyskania. W zakresie wyników sumarycznych uzyskała 25 pkt.
w zakresie skali odnoszącej się do postawy odtwórczej oraz 34 pkt. w zakresie skali
„postawa twórcza”.
W kategoriach ocen ogólnych nauczyciel Moniki ocenia uczennicę podobnie jak
ona sama (ten sam poziom oceny w zakresie wymiaru: postawa twórcza-postawa
odtwórcza). Nieznaczne rozbieżności występują w zakresie oceny jej zachowania
nonkonformistycznego (nauczyciel spostrzega uczennicę w większym stopniu jako
nonkonformistyczną niż ona sama) oraz w obszarze zachowań heurystycznych
(percypuje większe nasilenie cech związanych z tą sferą niż sama uczennica).
83
ROZDZIAŁ 8. OCENA ZGODNOŚCI OSOBOWOŚCI ZAWODOWEJ UCZENNICY TECHNIKUM FRYZJERSKIEGO Z WYBRANYM PRZEZ NIĄ TYPEM KSZTAŁCENIA
Zawód fryzjer wymaga, tak jak każdy inny zawód, określonych predyspozycji
do jego wykonywania. Od potencjalnego kandydata do tego zawodu wymaga się:
o dobrej koordynacji wzrokowo – ruchowej,
o wrażliwego zmysłu dotyku,
o zręcznych rąk i palców.
Cenna jest także:
o spostrzegawczość,
o dobre rozróżnianie barw,
o umiejętność nawiązywania kontaktu i postępowania z ludźmi,
o zamiłowanie do porządku,
o zdolność koncentracji uwagi,
o wytrwałość,
o cierpliwość (Kędzierska, 1995).
Według A.Matczak i in. (2006) zawód fryzjer umieszczany jest w grupie zawodów
wymagających dobrze rozwiniętego zmysłu estetycznego i sprawności manualnej.
Osoba zainteresowana tym zawodem powinna wykazywać zainteresowania przede
wszystkim praktyczno-estetyczne. Na poziomie umiarkowanym powinny być
rozwinięte zainteresowania czynnościami praktyczno-technicznymi oraz opiekuńczo-
usługowymi.
W liście zawodów J.Hollanda fryzjer sytuowany jest w grupie zawodów, do
których najbardziej odpowiednia byłaby orientacja zawodowa typu artystycznego (film:
Planowanie kariery, czyli jak wybrać zawód).
Badana Monika G. jest uczennicą II klasy Technikum Fryzjerskiego. Ma już za
sobą ważny etap decyzyjny związany z jej drogą edukacyjno-zawodową. Wybrała
zawód fryzjerki. Powstaje pytanie: Czy słusznie? W jakim zakresie wybrane przez nią
środowisko pracy będzie odpowiadało jej osobowości zawodowej, jej predyspozycjom
psycho-fizycznym? Jeśli tak, można oczekiwać satysfakcji zawodowej, poczucia
spełnienia i awansów na tej drodze.
W pierwszym rzędzie należałoby określić zainteresowania osoby badanej, jej
upodobania, a konsekwencji – przynależność do określonego typu osobowości
84
zawodowej. W zakresie wyników otrzymanych w tym obszarze otrzymuje się dosyć
niespójny obraz. W niektórych testach na osobowość zawodową (Test „Co
wybierzesz?) jej wzór osobowości zawodowej identyfikowany jest jako AS (dominacja
cech typu artystycznego, z uzupełniającymi ten typ cechami, które można określić jako
społeczne). Monika zatem mogłaby być spostrzegana jako jednostka zainteresowana
przede wszystkim pracą twórczą, osoba o rozwiniętej wyobraźni, nonkonformistyczna,
intuicyjna, „niepoukładana”, ekspresyjna. Dane pochodzące z innego źródła zdają się
potwierdzać ten obraz: W Inwentarzu Zainteresowań (I część) Monika G.
w największym stopniu ujawnia zainteresowanie czynnościami plastycznymi
i literackimi, w Wielowymiarowym Kwestionariuszu Preferencji ujawnia silne
zainteresowanie czynnościami praktyczno-estetycznymi.
Nie wszystkie jednak źródła zdają się potwierdzać uzyskany obraz. W II części
Inwentarza Zainteresowań badana uczennica deklaruje, że – w jej przekonaniu - ma
największe predyspozycje w zakresie techniki (o dziedzinie artystycznej w ogóle nie
wspomina). Z kolei zainteresowania techniczne nie ujawniają się zupełnie w I części
Inwentarza. W WKP natomiast uczennica ujawnia je w sposób umiarkowany.
W świetle niektórych testów jej upodobania i preferencje zdają się dotyczyć
prawie wszystkich dziedzin. Taka sytuacja zaistniała w kwestionariuszu JOB-6, gdzie
w efekcie uzyskano prawie płaski profil zainteresowań. Preferencje Moniki dotyczyły
przy tym czynności, które w heksagonalnym modelu Hollanda sytuowane są
naprzeciwko siebie, a więc jako wykluczające się i sprzeczne. Również w WKP nie
odnotowano dziedziny, w odniesieniu do której Monika wykazywałaby brak upodobań
czy preferencji. Wszystkie interesowały ją w stopniu bądź umiarkowanym bądź
wysokim.
Należy zatem przypuszczać, że uczennica może mieć małą wiedzę na temat
własnych możliwości bądź dziedzin i czynności, które przyszło jej wybierać. Może
mieć kłopoty z rozumieniem siebie lub wglądu w siebie.
Analiza wyników w pozostałych testach (pomiar inteligencji emocjonalnej oraz
cech w ujęciu Wielkiej Piątki) wykazuje się już większą zbieżnością. W świetle tych
danych Monika jawi się jako osoba przede wszystkim bardzo sumienna (wręcz
perfekcjonistka), posiadająca duże umiejętności perswazyjne i przywódcze. Ambitna,
o dużej determinacji oraz silnej woli. Stabilna emocjonalnie, odporna na stresy,
z dużymi umiejętnościami radzenia sobie w sytuacjach trudnych (cechy w zasadzie
charakterystyczne dla typu przedsiębiorczego). Raczej ekstrawertywna, raczej ugodowa,
85
nastawiona raczej pozytywnie do innych ludzi, skłonna do udzielania pomocy innym
(cechy typu społecznego). Rodzi się jednak podejrzenie, na ile te informacje są
prawdziwe? Są one przecież pozyskiwane na tej samej drodze – samoopisu, który
zawodzi, kiedy zdolności wglądu w siebie nie są dostatecznie rozwinięte.
W zaistniałej sytuacji pozostaje odwołać się do bardziej obiektywnych źródeł
informacji, a więc wywiadu, analizy dokumentacji szkolnej oraz testów
wykorzystujących behawioralne wskaźniki.
W sferze osobowościowej nauczyciel charakteryzuje ją jako osobę nie mającą
trudności w relacjach z rówieśnikami. Spostrzega ją jako osobę dosyć pogodną, otwartą,
łatwo nawiązującą kontakty, wykazującą niejednokrotnie inicjatywę w zakresie
organizowania różnych czynności. Pracę uczennicy wychowawca ocenia jako dobrą,
jednak nie zawsze systematyczną. Monika pracuje „skokami”, czasami jest bardzo
chętna, innym razem trudno ją zmobilizować. Jest mało systematyczna (w samoopisach
przedstawia siebie jako bardzo sumienną!!??). Bywają zadania, które uczennica
wykonuje bez większego zaangażowania, nie wykorzystując w pełni swoich
możliwości. Jako wychowawcy jesteśmy obowiązani do świadomego i celowego
prowokowania wychowanka do własnego rozwoju. Na kierunek rozwoju twórczości
mają wpływ dotychczasowe zainteresowania i wynikające z nich uzdolnienia i talenty.
Nauczyciel zajęć praktycznych uważa, że badana posiada zmysł praktyczny
i estetyczny. Powierzone jej zadania wykonuje jednakże bez większego zaangażowania,
nie wykorzystując w pełni swoich możliwości. Uczennica posiada Jak nauczyciel
ocenia jej zmysł praktyczny i estetyczny; czy Monika wytwarza, np. jakieś drobne
przedmioty użytku praktycznego, czy zwraca uwagę na wygląd estetyczny
przedmiotów, czy lubi otaczać się takimi przedmiotami, czy dba o swój wygląd
zewnętrzny, o higienę i czystość w swoim środowisku?
Analiza osiągnięć szkolnych Moniki ujawnia, że uczennica bardzo dobrze radzi
sobie z przedmiotami zawodowymi (uzyskuje oceny bardzo dobre), Nauczyciele
zawodu twierdzą, że Monika wykazuje zainteresowanie wykonywaniem czynności
i zabiegów fryzjerskich. Na teoretycznych przedmiotach zawodowych pracuje w miarę
chętnie. Gorzej z przedmiotami ogólnym (oceny na poziomie 3 i 2). W tym obszarze
bardzo słabo wypada w przedmiotach ścisłych (ocena 2 z matematyki na koniec
semestru), ale również w przedmiotach biologiczno-chemicznych oraz
humanistycznych. (oceny trójkowe).
86
W testach behawioralnych, nastawionych na rozpoznanie spostrzegawczości,
wyobraźni wzrokowej (dwu- i trójwymiarowej), a także zręczności manualnej, Monika
wypada dosyć słabo (poniżej poziomu przeciętnego). Również nie wyróżnia się pod
względem wyobraźni i myślenia twórczego. Na niskim poziomie plasują się jej
zdolności do dokonywania odległych skojarzeń, na poziomie przeciętnym – zdolności
w zakresie funkcjonowania poznawczego heurystycznego. Nonkonformizm nasilony
w sposób umiarkowany. W rezultacie można powiedzieć, że badana uczennica jest
w małym stopniu osobą kreatywną.
Na tym etapie powstaje zasadnicze pytanie, czy występuje zgodność osobowości
zawodowej Moniki G. z wybranym przez nią typem kształcenia.
Zgodność tę należałoby ocenić na poziomie raczej średnim. Przemawiają za tym
następujące fakty:
- Monika wykazuje zainteresowanie przedmiotami zawodowymi i może
pochwalić się wysokim poziomem osiągnięć szkolnych właśnie w zakresie tych
przedmiotów; należy jednak podkreślić, że są to – jak na razie – przedmioty
o teoretycznym charakterze;
- posiada zmysł estetyczny,
- dba o swój wygląd zewnętrzny; jest schludna i czysta, przywiązuje wagę do
higieny i czystości w swoim środowisku,
- jest osobą posiadającą łatwość w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi,
ale
- jej spostrzegawczość, wyobraźnia (dwu- i trójwymiarowa), a także twórcza, nie
osiąga nawet poziomu przeciętnego;
- nie najlepiej jest też ze zdolnościami manualnymi;
- uczennica może posiadać braki w wiedzy chemicznej (oceny mierne z tego
przedmiotu), ważnej dla zawodu fryzjerskiego;
- jest mało systematyczna, brakuje jej motywacji w wytrwałości w dążeniu do
celu.
Monika ma już za sobą 1,5 roku kształcenia w wybranej przez siebie
szkole. W związku z powyższym, uwzględniając ten fakt, jak również zgromadzony
materiał empiryczny, zaleca się jej pracę nad sobą - przede wszystkim w obszarze
motywacji, dążenia do celu i systematyczności. Prawdopodobnie Monika nie będzie
mistrzem w swym zawodzie, nie będzie wytyczała nowych trendów w modzie, ani też
kreowała nowych rozwiązań.
87
Zaleca się dalszą obserwację zachowań uczennicy, zwłaszcza wtedy, gdy
pojawią się w szkole przedmioty praktyczne. Jej funkcjonowanie w tym obszarze
powinno ostatecznie zweryfikować jej zdolności w obszarze manualnym
i intelektualnym. W przypadku weryfikacji negatywnej należałoby odradzać
dziewczynie kontynuację nauki w szkole fryzjerskiej.
88
Wykaz literatury cytowanej
Augustynek A. (2009). Wstęp do psychologii. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Bajcar B., Borkowska A., Czerw A., Gąsiorowska A., Nosal Cz. (2006).
Psychologia preferencji i zainteresowań zawodowych. Przegląd teorii i metod.
Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Departament
Rynku Pracy.
Bańka A. (1995). Zawodoznawstwo. Doradztwo zawodowe. Pośrednictwo pracy.
Psychologiczne metody i strategie pomocy bezrobotnym. Poznań: Wydawnictwo
PRINT – B.
Bąbel P. (2005a). Między ekstrawersją i introwersją. Charaktery, 1, 18-19.
Bąbel P. (2005b). Przejrzeć introwertyka. Charaktery, 2. 21-22.
Bąbel P. (2005c). Dość ci ugodowości. Charaktery, 4, 26-27.
Bąbel P. (2005d). Od sumienności do długowieczności. Charaktery, 6. 15-16.
Bąbel P. (2005e). Otwarci na życie. Charaktery, 7, 21-22.
Czarnecki K. (1985). Ukierunkowanie zawodowe człowieka. Katowice:
Wydawnictwo Uniwersytet Śląski w Katowicach.
Dutkiewicz W. (2000). Podstawy metodologii badań. Kielce. Wydawnictwo:
STACHURSKI.
Frydrychowicz A., Jaworowska J., Woynarowska T., Matuszewski A. (1994).
Inwentarz Zainteresowań. Podręcznik. Warszawa: Wydawnictwo Centrum
Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej MEN.
Furmanek W. (1998). Podstawy edukacji zawodowej. Rzeszów: Wydawnictwo
FOSZE.
Furmanek W. (1998). Z teorii edukacji Zawodowej. Lublin: Wydawnictwo PWZN.
Goleman (1997). Inteligencja emocjonalna. Poznań: Wyd. Media Rodzina.
Gurycka A. (1978). Rozwój i kształtowanie zainteresowań. Warszawa:
Wydawnictwo WSiP.
Jantura J. (1994). Rozwój zawodowy człowieka W: Zeszyty informacyjno-
metodyczne doradcy zawodowego nr 3. Warszawa: Wydawnictwo Krajowy Urząd
Pracy.
Kędzierska B. (1995). Teczka informacji o zawodzie – fryzjer, kod 514-01-02.
Sierpc: Wydawnictwo PPH „Demon”.
89
Kocowski T. (1991) Aktywność twórcza człowieka. Filogeneza. Funkcja.
Uwarunkowania. W: H.Sęk, A.Tokarz (red.), Szkice z teorii twórczości i motywacji.
Poznań. Wydawnictwo: SAWW. Kto jest redaktorem
Kolańczyk A., Świerzyński R., (1995). Emocjonalne wyznaczniki stylu
i plastyczności myślenia. Przegląd Psychologiczny 38,3/4.
Luster P. (1997). Sprawdź swoją inteligencję. Warszawa: Wydawnictwo Studio
W.A.B.
Łobocki M. (2000). Metody i techniki badań pedagogicznych. Kraków:
Wydawnictwo Impuls.
Mayer J.D., Salovey P. (1999). Czym jest inteligencja emocjonalna? W: P.Salovey,
D.J.Sluyter D.J. . Rozwój emocjonalny a inteligencja emocjonalna. Poznań: Rebis.
Matczak A. (1982). Style poznawcze. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Matczak A., Jaworowska A., Ciechanowicz A., Zalewska E., Stańczak J. (2006).
Wielowymiarowy Kwestionariusz Preferencji. Warszawa: Wydawnictwo Pracownia
Testów Psychologicznych.
Nęcka E. (2001). Psychologia twórczości. Gdańsk: Wydawnictwo GWP
Nowacki T. (1986). Słownik Pedagogiki Pracy. Warszawa: Wydawnictwo
Ossolineum.
Paszkowska-Rogacz A. (2003). Psychologiczne podstawy wyboru zawodu. Przegląd
koncepcji teoretycznych. Warszawa: KOWEZiU.
Pervin L.A., John O.P. (2002). Osobowość. Teoria i badania. Gdańsk: GWP.
Pietrasiński Z. (1969). Myślenie twórcze. Warszawa: Wydawnictwo PZWS
Pilch T. (1977). Zasady badań pedagogicznych. Wrocław: Wydawnictwo ZNIO
Pomianowski R. (1996). Inwentarz Preferencji Zawodowych (IPZ) Johna L.
Hollanda (wersja elektroniczna).
Popek R. (1988) Uzdolnienia plastyczne młodzieży. Analiza psychologiczna.
Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Popek S. (1989). Kwestionariusz Twórczego Zachowania KANH. Lublin:
Wydawnictwo UMCS.
Popek S. (2001). Człowiek jednostka twórcza. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Rachalska W. (1987). Problemy orientacji zawodowej. Warszawa: Wydawnictwo
WSiP.
Siewert H.H. (2000). Testy inteligencji. Warszawa: Wydawnictwo Studio Emka.
90
Strelau J., Zawadzki B. (2008). Psychologia różnic indywidualnych. W: J.Strelau,
D.Doliński (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki (s.765-846). Gdańsk: GWP.
Siuta J. (2006). Inwentarz osobowości NEO – PI – R Paula T. Costy Jr i Roberta R.
McCrae. Adaptacja polska. Podręcznik. Warszawa: Wydawnictwo Pracownia
Testów Psychologicznych.
Śmieja M., Orzechowski J.(2008). Inteligencja emocjonalna: fakty, mity,
kontrowersje. W: M.Śmieja, J.Orzechowski (red.), Inteligencja emocjonalna. Fakty,
mity, kontrowersje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Tyszkowa M. (1990). Zdolność, osobowość i działalność uczniów. Warszawa:
Wydawnictwo PWN.
Wojtasik B. (1997). Warsztat doradcy zawodu. Aspekty pedagogiczno –
psychologiczne. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne PWN.
Zaczyński W. (1976). Praca badawcza nauczyciela. Warszawa: Wydawnictwo
WSiP.
Strony internetowe
1. Gwis G. Moje preferencje zawodowe
www.pppkonst.webd.pl/materialy/poradnictwo/preferencje.doc
2. Retowski S. www.doradca-zawodowy.pl
3. Stawowa I. Wybrane narzędzia rekrutacji. Wykład 11. Stawowa,
http://wazniak.mimuw.edu.pl/index.php?title=ZZL_Modu%C5%82_11).
4. www.practest.com.pl
5. www.psychologia.edu.pl
6. www.praca.gov.pl
filmy:
Planowanie kariery, czyli jak wybrać zawód. Wytwórnia Filmów Szkoleniowych
Synergia.