Wolfsputten

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 1

InleidingVerscholen achter cultuurcentrum Westrandvind je het mooiste wat de natuur in Dilbeekte bieden heeft. Denk niet meteen aan over-donderende vergezichten, grote wilde dierenof ondoordringbare oerwouden. In de Wolfs -putten lonkt achter iedere bocht in het padwel iets nieuws. Het gebied vertoont immers zo veel variatie dat je gerust van een mozaïek van miniaturen kunt spreken. Een mozaïek die bovendien seizoen na seizoen telkens weer anders wordt ingekleurd door de natuur, goed voor 335 soorten bloeiende planten,260 soorten vlinders, 76 soorten vogels, 37 soorten slakken, 16 soorten zoogdieren.

Samen zijn dat 724 goede redenen om deWolfsputten te bezoeken.

De Wolfsputten strekken zich van zuid naarnoord uit van Westrand tot bijna aan deDansaertlaan. Het gebied ligt ingesloten tussen de Stationsstraat in het westen en de Kloosterstraat in het oosten. De Kloosterstraat vormt de waterscheiding tussen het bekkenvan de Zenne en dat van de Dender. Ditbetekent dat al de neerslag die ten westenvan de Kloosterstraat valt via de Belle beekuiteindelijk terechtkomt in de Dender, diezo'n 15 km verderop loopt. In de 12de eeuw was heel deze strook landeigendom van de benedictinessenabdij vanGroot-Bijgaarden. Ze bestond grotendeels uitakkers, afgeboord met heggen en houtwal-len. Hoe het gebied nu opgebouwd is, kun jehet best in de winter zien, als alles kaal is: inhet midden een strook bos die van zuid naarnoord loopt, met landbouw op de hellingenaan weerszijden daarvan. De oost flank, naar de Kloosterstraat toe, isnogal steil en daardoor niet gemakkelijk tebewerken. Ze bestaat grotendeels uit weilanden nog een stukje bos. Aan de westkant is dehelling flauwer, daar kon dus wel aan akker-bouw worden gedaan. Behalve in de laagstgelegen delen, die daarvoor te nat zijn. Daarkrijgen we opnieuw grasland.

Er zit dus heel wat afwisseling in de Wolfs -putten: droog en nat, schaduwrijk en zonnig,hoger en lager, steil en vlak, kalkrijk en neutraal, met alle mogelijke overgangen daar-tussen. De verschillen in landgebruik door deeeuwen heen – landbouw, bosbouw, steen-ontginning – hebben voor nog meer variatiegezorgd. En hoe groter de verscheiden heidaan biotopen, hoe groter het aantal plantenen dieren die er terecht kunnen.

Situering

3

Bebouwing

Openbaar nut

Boomgaard

Akker

Bos

Broekbos

Bronbos

Droog grasland

Vochtig grasland

Omgezet akkerland

Droge ruigte

Natte ruigteKLOOSTERSTRAAT

STATION

SSTRAAT

KLO

OSTER

STRA

AT

STATION

S STRAAT

Westrand

Dil’Arte

Wolfsputten

Bron: Natuurpunt Dilbeek

2

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 2

Wolven?

4 5

Een deel van de Wolfsputten is namelijk eenvoor malige steengroeve. In de 15de eeuwwerd op deze plek kalkzandsteen gedolven:ingebed in zandlagen (die nog steeds te zienzijn) bevonden zich banken met harde steen,die onder meer is gebruikt voor de bouw vande Sint-Ambrosiuskerk in Dilbeek zelf, maar ook voor de Brusselse Sint-Michiels kathedraal, de O.-L.-Vrouwkathedraal in Antwerpen enhet stadhuis van Leuven, zoals blijkt uit analyse van de boekhoudkundige registersuit de 15de eeuw. Het vervoer gebeurde met wagens tot Brussel en verder, bv. naar Leuvenen Ant wer pen, per schip.De Dilbeekse witte natuursteen is verwant met de bekende(re) Balegemse steen. De ont -ginning ervan – het steenwerc van Dyelbeke – was voor een groot deel in handen van defamilie de Heetvelde. Ze gebeurde trouwens

De naam Wolfsputten heeft niets te makenmet het (meestal onterecht) gevreesde roof-dier. Wolf heeft in dit verband dezelfde wor-tels als het werkwoord welven – denk bv.aan een wolfsdak – en slaat dan op: eenkromming, een bocht vormen. Dit verwijstnaar de vorm van de diepten (de putten) in

het gebied. De beboste vallei van de Wolfs -puttenbeek vormt daarin de centrale as. Debeek ontspringt iets ten noorden van cultuur-centrum Westrand en stroomt dan over eenpaar honderd meter door een onwaarschijn-lijk diep ingesneden kloof, die moeilijk hetresultaat van de natuurlijke erosie kan zijn.

niet alleen in de Wolfsputten, maar ook bv. op plaatsen als Kattepoel in Groot-Bijgaar den, het huidige golfterrein De Poel (men ‘poelde’namelijk de steen) in Itterbeek en de Ketel -heide (die ‘ketel’ of kom is er namelijk nietvanzelf gekomen). De steenwinning was trou wens evenmin beperkt tot (groot) Dilbeek.Steen in de bodem was een factor van econo-mische vooruitgang en kon de verkoop vaneen stuk land tenietdoen: indien na de verkoop steen in de grond werd aangetroffen, werd die immers veel meer waard dan deoorspronkelijke verkoopprijs.

Steenwerc van Dyelbeke

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 4

Waardevolle kalk

76

Steen wordt in de Wolfsputten nu niet meergewonnen, maar de kalk zorgt nog steedsvoor weelde – in de natuur. De zandlaag(Lediaanzand voor de geologen onder ons) isnog steeds rijk aan kalk. Water dat er door-heen sijpelt, stuit onder de zandlaag op on -doordringbare klei, een Paniseliaanlaag voorde kenners. Waar die aan de oppervlaktekomt, ontstaan bronnen met kalkrijk water.De opgeloste kalk slaat in de bronbeekjes soms neer en verpakt dan planten, twijgjes en ander materiaal op de bodem in een laagjecalciumcarbonaat. Zo ontstaat kalktuf. Dikkelagen daarvan (die je in de Wolfsputten niét

vindt…) staan in de bouwkunst bekend alstravertijn. Maar ook minder zichtbaar speelt de kalk inde ondergrond en het water een waardevollerol voor planten en dieren. Zo is het kalkrijkebrongebied een paradijs voor huisjesslakken.Zelfs de uit de kluiten gewassen (wettelijkbeschermde!) wijngaardslak vindt er genoegbouwmateriaal voor haar stulpje. Planten -soorten als bosrank, daslook en reuzenpaar-denstaart hebben eveneens nood aan eenlikje kalk in de bodem.Het gebied is niet homogeen kalkrijk maarheeft hoger gelegen ook een aantal zuurderebodems, onder meer waar stukjes beukenbosgroeien. Op die minder kalkrijke bodemkomen planten als adelaarsvaren en kamper-foelie voor.

In het eiken-haagbeukenbos domineert in devroege lente het geel van de wilde narcissen.Andere soorten van het voorjaarsbos zijnbos anemoon, wilde hyacint, salomonszegel,aronskelk en gele dovenetel. Stuk voor stukzijn dit planten die het moeten hebben vaneen ongestoorde, goed gerijpte humuslaagen bijgevolg van plekken die al heel lang boszijn. Dotterbloemen en speenkruid kleurende bosbodem in deze tijd van het jaar goud-geel waar het – lager gelegen – bos natter is.In april barst het sleedoornstruweel uit inwitte bloesems, en dat doen ook de stukjesverwilderde boomgaard die hier en daar inde Wolfsputten zijn overgebleven. In denatte ruigten verschijnen dan de roestbruine,knotsvormige sporendragers van de reuzen-

paardestaart, ondanks zijn naam nog steedseen miniversie van de giganten uit de pre -historie: de bossen uit het Carboon, pakweg350 miljoen jaar geleden, bestonden voor -namelijk uit boomgrote verwanten van dezesporenplant, die trouwens aan de basis ligtvan steenkool en aardolie.

Kleurige seizoenen

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 6

Kleurige seizoenenIn mei en juni gaan de steile valleiwanden inhet brongebied achter Westrand schuil ondereen stevig geurend tapijt van daslook: diep-groene bladeren bezaaid met witte bloemen-sterren. Bij de beekranden bloeit subtiel-blauw de beekpunge en teerroze tinten kleu-ren de vochtige beemden ter hoogte van deHongersveldhoeve, wanneer daar de koe-koeksbloemen bloeien. Gele lis – de iris diehet symbool van het nabijgelegen Brussel is –markeert de drassige lijn van de oude beek-bedding en trekt een gulden diagonaal doorhet verruigde weiland aan de andere kantvan het pad.In de Wolfsputten bloeien zelfs wilde orchi-deeën, maar keverorchis en gevlekte orchiszijn beschermd en dus verzwijgen we metopzet hun standplaats. Om niemand in verleiding te brengen, want deze magnifiekezeldzaamheden en hun biotopen zijn tekwetsbaar… Onze inlandse orchideeën zijn trouwens lang niet zo opzichtig als de soorten uit de bloemenwinkel, hun schoonheid schuilt in subtiliteit. Van schoonheid gesproken: deprijs voor het mooiste design gaat beslistnaar de geniale eenvoud van de eenbes: eenbosplantje met een slanke stengel, omkranstdoor vier bladeren en bekroond met één

Een heuse jungle vormt de manshoge be groei ing van de verruigde weilanden, beneden in de beekvallei: moesdistel, agrimonie, reuzenpaardenstaart, harig wilge -roosje en kale jonker (een indrukwekkendedistel). De zwoele vanillegeur van moeras -spirea maakt de exotische illusie compleet.

enkele bloem, die later één bes vormt, zoalsde naam al doet vermoeden.

Tegen de zomer heeft het bladerdek van debospartijen zich gesloten en verplaatst denatuur haar bloeipracht naar de zonnige bos-randen en de open graslanden. Sierlijk ranktde hop omhoog in het vochtige struweel vanels en wilg. Op drogere gronden is de geuri-ge kamperfoelie de klimmer van dienst. De soms vuistdikke lianen van de bosrank –de wilde voorouder van al onze tuinclematis-sen – geven de bosranden in het zuiden vande Wolfsputten de allures van een tropischoerwoud.

Kleurige seizoenen

8 9

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 8

1110

Kleurige seizoenen

PaddenstoelenVreemd genoeg brengt de herfst in deWolfs putten geen echt paddenstoelenfestijn. De opvallendste soorten ontwikkelen hunvruchtlichamen al veel vroeger. In het voor-jaar komt de kapjesmorielje sporadischopduiken. De indrukwekkende zadelzwamsteelt ’s zomers telkens weer de show. Alleen een strookje berkenbos biedt eenredelijk assortiment herfstzwammen, hoofd-zakelijk russula’s. Op de andere plaatsenkunnen microscopisch kleine schimmels enbacteriën de afbraak van afgestorven ma teriaal blijkbaar in hun eentje aan, zonder de hulp van in het oog springende zwammen.

Rond het centrale vijvertje, waarin de egels-kop groeit, is het in de zomer een feest vanrood, geel en paars, met kattenstaart, lever-kruid, watermunt, heelblaadjes. In de droge graslanden in de omgeving vanWestrand bloeien omstreeks deze tijd gelemorgenster en avondkoekoeksbloem. Langshet pad dat vanaf de d’Arconatistraat afdaaltstaan bijzondere vlieren, met rechtopstaandein plaats van hangende bloemtrossen en bessen. Deze kruidvlier heeft giftige bessen,dus het onderscheid is van belang voor wiegraag zelf vliersiroop maakt… Kruidvlier isook geen struik of boom maar sterft iedernajaar af.

Vooraleer de winter aanbreekt wacht nog een explosie van brons en goud. Iedere boomen struik draagt zijn tint bij tot die harmonie. Die wordt nog opgefleurd door prachtigeaccenten zoals het rijke rood van de kor noel je twijgen, het diepe roze van devrucht jes van kardinaalsmuts en het kopervan het sporkenhout. De pluizige vruchtenvan de bosrank toveren de boomkruinen omtot warrige ragebollen.

Kleurige seizoenen

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 10

1312

Ruimte voor dieren Ruimte voor dierenDoorheen de seizoenen is het ook een komen en gaan van vogelsoorten, bijna tachtig intotaal. Sommige, zoals de koperwiek en dekramsvogel, strijken hier alleen in de trektijdof in de winter neer; ze doen zich dan tegoed aan de vele bessen, die onmiddellijkenergie geven voor de verdere tocht richtingzuiden. Vroeg in het voorjaar keren ondermeer tjiftjaffen en roodstaarten terug omzich te voegen bij het gevederde volkje dathet jaar rond blijft: groene en kleine bontespecht, Europese kanarie, bosuil… om eenpaar minder courante soorten te noemen.Later in de lente maken ook koekoek, kleinekarekiet en andere zomergasten weer hun

opwachting. Tot ook zij opnieuw wegtrekken en de blijvers zich klaarmaken voor de winter, zoals de fraai gekleurde Vlaamse gaai die eenvoorraad eikels en noten bij elkaar scharrelt.Naast een paar soorten vleermuizen is de bijzonderste van de zowat 15 zoogdieren-soorten ongetwijfeld de 10 tot 17 cm groteeikelmuis of 'fruitrat', met haar opvallendemaskertekening op de kop. Deze soort houdteen winterslaap in boomholten of nestkast-jes. Onder de reptielen en amfibieën vermel-den we de alpenwatersalamander met zijn feloranje buik en blauwzwarte rug en flanken.

Er is in de Wolfsputten gedegen onderzoekgedaan naar ongewervelde dieren. Zo zijn erniet minder dan 260 soorten dag- en nacht-vlinders aangetroffen. De grote plantenrijk-dom – bloemen voor de vlinders, specifiekeplantensoorten voor hun rupsen – is daaruiteraard niet vreemd aan. De koninginne -page is een opvallende soort, maar let ookeens op de subtiele, hemelsblauwe schoon-heid van het letterblauwtje. Niet meteen depubliekslieveling maar een onmisbare schakel in de ecosystemen van de Wolfsputten zijn de bijna veertig soorten slakken (meer dan de helft van de soorten die in België voorkomen), waaronder de kristelslak en de drietandweg-slak, naast de reeds genoemde wijngaardslak.

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 12

Wandelen en fietsen

1514

Trek snel je wandelschoenen aan want er valtheel wat wandelplezier te rapen in dit mooie stukje groen. Je kan de bewegwijzerde Wolfs- puttenwandeling (8 km) volgen, die start

achter het cultuurcentrum Westrand. Ze loopt hoofd zakelijk door de Wolfsputten zelf maardoet ook het kleine Kluizenbos aan, datbeheerd wordt door Natuurpunt-Dilbeek.

De Konijntjesroute (23 km) is een fietsroute‘op zijn Pajottenlands’. Ze verbindt boeiende en mooie plekjes van Dilbeek en start aan het Gemeenteplein. De laatste kilometers lopenlangsheen de Wolfsputten. Tijdens het fietsenontdek je naast landschap en natuur ookoude hoeves en kloosters, zoals de Honsem -hoeve, het Castelhof en het Wivinaklooster.

De Bruegel Mountainbikeroute (61 km)bestaat uit drie afzonderlijke lussen die ookge combineerd kunnen worden. De rode lus(25 km) start tegenover het gemeentehuisvan Dil beek en is de meest uitdagende route.Ze loopt langs het natuurgebied de Wolfs -putten.

Het Fietsknooppuntennetwerk Pajottenland-Zennevallei behoort tot het knooppunten -systeem van Vlaams-Brabant en staat borgvoor in totaal 410 fietskilometers. Knoop punt 46 ligt ongeveer in het centrumvan Dilbeek en vormt een ideaal startpuntvoor eindeloos fietsplezier.

De wandel- en fietsfolders van Dilbeek zijngratis te verkrijgen aan het onthaal in deKasteelhoeve (de Heetveldelaan 4, 1700 Dilbeek) en in bibliotheek De Wolfsput(d’Arconatistraat 1, 1700 Dilbeek).

Het groengebied Wolfsputten is 90 hectaregroot. De percelen in het gebied zijn eigen-dom van de gemeente Dilbeek, de VlaamseGemeenschap en privé-eigenaars. In 2001werden de Wolfsputten erkend als natuur -reservaat. De eigendommen van de Vlaamse

Gemeenschap en van de gemeente Dilbeek,samen ca. 43 ha, zijn Vlaams natuurreservaatonder beheer van het Agentschap voorNatuur en Bos.

De Wolfsputten zijn voor voetgangers vrijtoegankelijk op de paden. Paarden en motor-voertuigen hebben geen toegang tot hetgebied. Honden moeten aan de leiband.Respecteer plant en dier: een aantal soortenuit de Wolfsputten is wettelijk beschermd.

Wandelen en fietsen

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 14

DE WOLFSPUTTENTen noorden van Cultuurcentrum Westrand(Dil beek). Het gebied is omsloten door ded'Arconati straat, de Kloosterstraat, deDansaert laan en de Stations straat in Dilbeek.

MET DE BUS (www.delijn.be) Halte Gemeenteplein of Kasteelhoeve• De Lijn 129 Brussel-Dilbeek• De Lijn 136 Groot-Bijgaarden – Diesdelle –

Alsemberg• De Lijn 810 Dilbeek – Ruisbroek – Halle• De Lijn 820 Dilbeek – Jette – Vilvoorde –

Zaventem

MET DE WAGEN Ring rond Brussel, afrit 13Gratis parking aan Westrand, het gemeente -huis of aan het kerkhof van Dilbeek.

INFOAgentschap voor Natuur en Bos Vlaams-Brabant Regiokantoor Groene GordelDomein GroenenbergKonijnenstraat 172 B1602 Sint-Pieters-LeeuwTel: 02 454 86 30 vbr.anb@vlaanderen.be www.natuurenbos.be

Deze brochure werd gerealiseerd door de gemeente Dilbeek, dienst cultuur en toerisme,d’Arconatistraat 1, 1700 Dilbeek.02 451 69 30toerisme@dilbeek.bewww.toerismedilbeek.be Foto’s: Marc Bruneel, Hugo Marissens, Natuuren bos, Tine Van Wambeke, Miel Verhasselt.

N8 NINOOFSESTEENWEG

KASTEELSTRAAT DE

HEE

TVEL

DEL

AA

N

BARON DE VIRONLAAN

SIN

T-AL

ENAL

AAN

BERC

HEMST

RAAT

KLOOSTERSTRAAT

H. MOEREMANSLAAN

KAM

ERIJK

LAAN

D’ARCONATISTRAAT

STATION

SSTRAAT

VER

HEYDEN

STR

KLO

OSTER

STRA

AT

STATION

SSTRAAT

RIN

G

Westrand

Kasteelde Viron

Alenatoren

Kasteel-hoeve

Dil’Arte

Wolfsputten

Roelandsveld

Praktisch

Brochure Wolfsputten_Opmaak 3/09/14 08:53 Pagina 16