wojna o-tron-cezarow-68-70-rne

SPIS TREŚCI

WSTĘP

ROZDZIALI lMPERIUM NERONA .

ROZDZIAŁ II ARMIA PIERWSZYCH CEZARÓW

ROZDZIAŁ III BELLUM NERONIS,

CZYLI FINAL WYSTĘPÓW RUDOBRODEGO ..

RozDZIAŁ IV STARZEC NA TRONIE .

ROZDZIAŁ V UPADEK GALBY .

ROZDZIAŁ VI 0THON KONTRA WITELIUSZ- PRELUDIUM.

ROZDZIAŁ VII WOJNA w PÓŁNOCNEJ ITALII ..

RozDZIAŁ VIII BEDRIAKUM

ROZDZIAŁ IX Ku NOWEJ WOJNIE ..

ROZDZIAŁ X OFENSYWA FLAWIAN .

RozDziAŁ XI WOJNA NAD RENEM ..

ROZDZIAŁ XII KaEMONA

7

9

29

55

77

93

109

129

151

171

191

207

229

http://grzbiet.pl/sklep/wojna-o-tron-cezarow-68-70-rne Przykładowy rozdział książki: Wojna o tron Cezarów (68-70 r.n.e.)

Książki historyczne Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.

Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

6 SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ XIII ZWYCI:ĘZCY I ZWYCI:ĘŻENI . 259

ROZDZIAŁ XIV OSTATNIE DNI WITELIUSZA . 281

ROZDZIAŁ XV NIESPOKOJNA ZIMA .. 29-

ROZDZIAŁ XVI IMPERIUM W R:ĘKACH FLAWIAN 313

EPILOG. 333

ANEKS: ŹRÓDLADO KRYZYSU LAT 68-70. 337

SPIS MAP 343

WYKAZ SKRÓTÓW BIBLIOGRAFICZNYCH H4

BIBLIOGRAFIA 345

INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH 359




WsT~P

Pierwsze dwa wieki pryncypatu, jak określa się stworzoną przez Augusta formę monarchii, mogą uchodzić za okres największej prosperity w dzie

jach Rzymu. Niemniej nawet wówczas zdarzały się chwile kryzysu, czy to w stosunkach z sąsiadami, czy w kwestiach wewnętrznych. Jeden z takich kryzysów, którego zasięg i skutki wywarły na Rzymianach szczegółnie wstrząsające wrażenie, funkcjonuje w historiografii pod nazwą "roku czterech cesarzy': Sugestywne określenie odnosi się do 69 r., kiedy to walki o władzę nad imperium istotnie osiągnęły apogeum, w rzeczywistości jednak wewnętrzny chaos trwał dłużej - jego początek wiąże się z wystąpieniem Windeksa przeciwko Neronowi w marcu 68 r., koniec zaś ze stłumieniem buntu zależnego plemienia Batawów jesienią 70 r.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wspomnianej serii konfliktów wewnętrznych. Na łamach kolejnych rozdziałów zostaną opisane zbrojne działania przeciwko Neronowi (tzw. bellurn Neronis), wymierzone w G albę spiski wojskowe, zmagania Witeliusza z Othonem, wreszcie krwawy marsz Wespazjana ku władzy. W polu zainteresowania znajdą się również powstania Cywilisa oraz Klassykusa i Sabinusa, które - co postaram się wykazać - bynajmniej nie miały charakteru separatystycznych rebelii i stanowiły odprysk rzymskich wojen domowych. Po części dlatego relacja z walk nad Renem i w północnej Galii w 69 i 70 r. będzie podzielona na części, przeplatane opisem wydarzeń dziejących się na innych scenach konfliktu; taki sposób narracji pozwoli uwypuklić zależność nadreńskich powstań od kolejnych etapów wojny Wespazjana z Witeliuszem.

Przygotowując książkę, główny nacisk postanowiłem położyć na kwestie militarne i właśnie one zostaną opisane najbardziej szczegółowo. Nie jest to przypadkowy wybór. W ostatecznym rozrachunku to postawa rzymskich żołnierzy, niekiedy wyrażona na polach bitew, niekiedy zaś poza nimi, decydowała o zwycięstwie lub klęsce kolejnych kandydatów do tronu. W latach 68-70 rzymskie wojsko okazało się nie tylko najważniejszym narzędziem w walce o władzę, ale poniekąd jej zakulisowym uczestnikiem, gdyż ambicje poszczególnych formacji lub armii w pewnym stopniu kreowały bieg wydarzeń. Pozostałe aspekty ówczesnych zmagań - polityczne, propagandowe, gospodarcze etc. - nie zostaną oczywiście pominięte, aczkolwiek siłą rzeczy znajdą się na dalszym planie.




358 BIBLIOGRAFIA

Welłesłey K., The Year oj the Four Emperors, London/New York 2000. Wheeler E.L., The laxity ojSyrian legions (l'' to 3'J c.A.D.), [w:] D.L. Kenne

dy (ed.), Ihe Roman Army in the East,]RA Supp. Ser. 18, Ann Arbor 1996, s. 229-276.

Wheeler E.L., Legio XV Apollinaris, [w:] Y. Le Bo hec (e d.), Les Ugions de Rome sous Ie Haut-Empire: A et es d u Congres de Lyon ( 17-19 septembre 1998 ), t. l, Lyon 1998, s. 259-308.

Wilkinson S., Caligula, London/New York 2005. Wiseman T.P., Flavians on the Capitol, [w:] AJAH, vol. 3, 1978, s. 163-178. Woods D., Tacitus, Nero, and the "Pirate" Anicetus, [w:] Lato mus, t. 65, 2006,

s. 641-649. Woodside M.S.A., The Role oj Eight Batavia n Cohorts in the Events oj 68-69

A.D., [w:] TAPA, vol. 68, 1937, s. 277-283. Yavetz Z., Vitellius and the "Fickleness oj the Mob", [w:] Historia, B d. 18,

1969, s. 557-569. Ziółkowski A., Historia Rzymu, Poznań 2004.




INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH

Afraniusz Burrus, Sekstus (Sex. Afranius Burrus): 13-15,17,82

Agrypina - cf. Julia Agrypina Akratus ( Acratus): 16 Al"Wi.liusz (Aquilius): 212-214 Aleksander Sewer - cf. Juliusz Gesjusz

Basjanus Aleksjanus, Marek Alfenus Warus (Alfenus Varus): 161,

269, 273-275, 278 Alpiniusz Montanus (Alpinius Monta

nus): 259, 261 Anicetus, prefekt floty za Nerona: 15, 16,

227 Anicetus, przywódca powstania w Pon

cie w 69 r.: 227, 228 Anneusz Lukan, Marek (M. Annaeus Lu

canus): 21, 22 Anneusz Mela (Annaeus Mela): 23 Anneusz Seneka, Lucjusz (L. Annaeus

Seneca): 13, 14, 17,22, 23 Anniusz Bassus, Lucjusz (L. Annius Bas

sus): 194,202,272,298 Anniusz Gallus, Appiusz (Ap. Annius

Gallus): 126, 127, 138-140, 142-146, 151,157,166,167,313,323,325,326

Anniusz Katyliusz Sewerus, Marek (M. Annius Catilius Severus/M. Annius Verus/M. Aurelius Antoninus Caesar Augustus) =Marek Aureliusz: 33

Anniusz Winiejarrus (Annius Vinicianus): 25

Antonia Młodsza (Antonia Minor): 186 Antonia, córka Klaudiusza - cf. Klaudia

Antonia Antoniusz Honoratus (Antonius Hono

ratus): 83, 104 Antoniusz Nowellus (Antonius Novel

łus): 132

Antoniusz Prymus, Marek (M. Antonius Primus): 91, 197, 199-204, 207, 209, 211, 213, 217, 226, 229-232, 234-249, 251,252,254,255,259-262,268-278, 281,284,285,287-291,297-301,312, 314,334,339,341

Antystiusz Rustykus, Lucjusz (L. Antistius Rusticus): 268

Antystiusz Sozjanus (Antistius Sosianus): 17

Antystiusz Wetus, Lucjusz (L. Antistius Vetus): 23

Apiniusz Tyron (Apinius Tiro): 282 Apoloniusz z Tyany (Apollonios ho Tya

neus): 56,341 Aponiusz Saturninus, Marek (M. Apo

nius Saturninus): 115, 197, 201, 203, 204,235,236,274

Arniusz Bassus, Lucjusz (L. Arnius Bassus): 299

Arrecynus Klemens, Marek (M. Arrecinus Clemens): 300

Arriusz Warus (Arrius Varus): 229, 240, 271,273,278,297-301

Atylia Wera (Atilia Vera): 246 Atyliusz Werus, Lucjusz (L. Atilius Ve

rus): 246 August- cf. Oktawiusz, Gajusz: Aureliusz Fulwus, Tytus (T. Aurelius Fuł

vus): 115 Aureliusz Wegetus, Gajusz (C. Aurelius

Vegetus): 256,257 Aureliusz Wiktor, Sekstus (Sex. Aurelius

Victor): 288, 341 Azjatykus (Asiaticus), rzymski dowódca

w Galii w 68 r.: 58 Azjatykus (Asiaticus), wyzwoleniec Wi

teliusza: 30 l




360 iNDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH

Barbiusz Prokulus (Barbius Proculus): 103

Barea Soranus, Kwintus Marcjusz (Q Marcius Barea Soranus): 16, I 7, 23

Bazyliades (Basiliades): 188, 189 Betuus Cylon (Betuus Cilo): 59,79 Boudika (Boudicca): 20,216,314 Brinno: 211-213,323 BryŁanik- cf. Klaudiusz Brytanik, Tybe

riusz

Cecyliusz Sympleks, Gnejusz (C n. Caecilius Simplex): 283

Cecyna Alienus, Aulus (A. Caecina Alienus): 63, 80, 91, 93, 94, 98, 99, 113, 114,117,118,120-127,136-142,144-149,151,152, 1SS,1S6,1S8,160-162, 166,167,169,172,173,180,194,200, 20S,232-238,242,246,2S4,260,261, 267-269,332,334,335

Cenida (Caenis): 182 Cestiusz Gallus, Gajusz (C. Cestius Gal

Jus): 26, 39, 183 Cezenniusz Gallus, Aulus (A. Caesen

nius Gallus): 191 Cezenniusz Petus, Lucjusz (L. Caesen

nius Paetus): 335 Cyngoniusz Warron ( Cingonius Varro): 83 Cywilis - cf. Juliusz Cywilis, Gajusz

Dekumiusz Pakorius (Decumius Pacorius): 136, 226

Diliusz Aponianus, Gajusz (C. Dillius Aponianus): 198

Diliusz Wokula, Gajusz (C. Dillius Vocula): 80, 81, 120, 223, 224, 262-266, 304,305,307-310,313,320

Domicja Lepida (Domitia Lepida Minor): 12

Domicjusz Ahenobarbus, Lucjusz (L. Domitius Ahenobarbus/Nero Claudius Caesar Drusus Germanicus) = Neron: 7, 13-32, 34, 35, 38, 39, 42, 45, 46, 48,55-88,91,93, 95, 96, 100-102, 108-110,123,125,131,175,178,180-184,190,193,199,208,210,227,229, 269,277,290,333-336,338,340

Domicjusz Korbul on, Gnejusz ( Cn. Domitius Corbulo): 21, 25, 183, 187, 229,300

Duceniusz Geminus, Aulus (A. Ducenius Geminus): 91, 101

Dydiusz Scewa (Didius Scaeva): 286 Dydona (Dido): 20

Elia Petyna (Aelia Paetina): 23 Eliusz Arystydes (Aelius Aristides): 41 Eliusz Sejanus, Lucjusz (L. Aelius Seia-

nus): 11 Emiliusz Longinus (Aernilius Longinus):

309 Erniliusz Pacensis (Aemilius Pacensis):

132, 286 Erniliusz Paternus, Lucjusz (L. Aernilius

Paternus): 246 Epafrodyt (Epaphroditus): 75 Epponina: 316 Epriusz Marcellus, Tytus Klodiusz (T. Clo

dius Eprius Marcellus): 334

Fabiusz FabułJus (Fabius Fabullus): 117. 237,238,242,244,256

Fabiusz Pryskus ( Fabius Priscus): 80 Fabiusz Walens (Fabius Valens): 77, 81.

84,85,91,93,94,96,97,99, 112-114. 116-121,123,124,126,129,132,133, 135-137, 146, 149-153, 156, 160-162, 166,167,169,172,173.175,180,200. 205,214, 219,232,233,238,262.263, 266-268,271,278,281,332

Faon (Phaon): 75 Feniusz Rufus, Lucjusz ~L. Faenius Ru

fus): 21,22 F ławia Domicylla ( Flavia Dornicilla):

277 Flawiusz Arrian ( Flavius Arriamts): 38 Flawiusz Domicjan, Tytus l T. Flavius

Domitianus): 45, 169, 182, 186, 210, 268, 270,277, 284,287, 297-300, 307, 314,320-323,330,331,335,338.340

Flawiusz Józef- cf. Józef Flawiusz Cerialis (Flavi.us Cerialis): 330 Flawiusz Eutropiusz {Flavius Eutropius):

288,341





Flawiusz Sabinus, Tytus (T. Flavius Sabinus I), prefekt miasta: 87, 145, 156, 172,182,185,186,188,204,232,270, 271,275,277,281-289,297,314,335

Flawiusz Sabinus, Tytus (T. Flavius Sabinus II), cos. 69 r.: 156, 159, 162, 165, 171,186,277,284,286,287

Flawiusz Wegecjusz Renatus, Publiusz (P. Flavius Vegetius Renatus}: 31,34

Flawiusz Wespazjan, Tytus (T. Flavius Vespasianus} =Wespazjan: 7, 31, 42, 46, 77, 85, 90, 91, 94, 114, 115, 156, 159,162,168,171,172,174,178-205, 207-210, 212,213,217, 223,226-232, 234-236, 254-256, 259-262, 266-268, 270-272,275-278,284,287,288,294, 295,297-299,301,304,305,308,310, 311' 313,314,316, 320,321,329,331, 333-337, 340

Flawiusz Wespazjan, Tytus (T. Flavius Vespasianus II) =Tytus: 32, 46, 100, 114,115,184-189,191,193,297,298, 302,331,333-335,337,338

Flawiusze (gens Flavia): 94, 136, 172, 177,181,185,186,191,195,197,207, 218,240,297,302,331,334,335

Flawus (Fiavus): 58 Fontejusz Agrypa, Gajusz (C. Fonteius

Agrippa): 185,256,261,302 Fontejusz Kapiton, Gajusz (C. Fonteius

Capito): 56, 66, 69, 81, 84, 85, 93, 94, 112

Gal ba - cf. Sulpicjusz G alba, Serwiusz Galeria Fundana: 173 Gellianus: 81,82 Germaniusz Walentynus, Gajusz (C. Ger

manius Valentinus): 299

Heliusz (Helius): 25-27, 87 Helwidiusz Pryskus, Gajusz (C. Helvi

dius Priskus): 179,334 Herenniusz GalJus (Herennius Gallus):

117,215-217,224,307,309,318 HerodAgrypa II - cf. JuliuszAgrypa II,

Marek Herod Wielki (Herodes/Herodes Ma-

gnus): 39

Hordeoniusz Flakkus (Hordeonius Flaccus}: 80, 81, 91, 94, 97-99, 112, 194, 209,210,213-215,223,226,261,262, 304-307, 320

Hormus: 255, 297

Icelus/Marcjanus (Marcianus): 78, lOS, 110

Italikus {ltalicus}: 245

Jan Antiocheńczyk {Ioannes Antiochenus): 71, 73,341

Józef (Yosef ben Matityahu/T. Flavius losephus): 37, 42, 48, 51, 159, 184, 189,192,198,207,235,237,255,258, 269,287,310,313,337

Julia (Iulia}, siostrzenica Klaudiusza: 12 Julia Agrypina (lulia Agrippina Minor)

12-15, 182, 227 Julia Liwilla (lulia Livilla}: 12 Juliusz Agrestis (lulius Argestis}: 269,

272 Juliusz Agrykola, Gnejusz ( Cn. Iulius

Agricola}: 132,338 Juliusz Agrypa II, Marek {M. Iulius

Agrippa II) =Herod Agrypa II: 187, 188,191

Juliusz Aleksander, Tyberiusz {Ti. Iulius Alexander}:77,168,186-189,191,217

JuliuszAlpinus (luliusAlpinus): 122 Juliusz Antioch IV Epifanes, Gajusz (C.

lulius Antiochus IV Epiphanes), król Kommageny: 148, 187

Juliusz Antioch Epifanes, Gajusz {C. IuHus Antiochus Epiphanes}, syn Antiocha IV: 148

Juliusz Attykus (lulius Atticus): 106 Juliusz Brygantykus (lulius Briganticus):

125,138,142,314,327 Juliusz Burdon (lulius Burdo): 84, 112 Juliusz Cezar, Gajusz (C. Iulius Caesar):

57,87,179,210,222,310,340 Juliusz Cezar, Germanik ( Germanicus

Iulius Caesar) = Germanik: 99 Juliusz Cezar Germanik, Gajusz (C. Iu

Hus Caesar Augustus Germanicus) = Kaligula: 11, 12, 30,51,61,82, 94,212




362 INDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH

Juliusz Cywilis, Gajusz (C. lulius Civilis): 7, 56, 113, 172, 194, 203, 204, 207-219,221-227,256,259,261-266,300, 303, 304, 306-316, 318-329, 332, 334, 336,342

Juliusz Flawianus (lulius Flavianus): 285 Juliusz Frontynus, Sekstus (Sex. lulius

Frontinus): 39, 322 Juliusz Gesjusz Basjanus Aleksjanus,

Marek (M. Iulius Gessius Bassianus Alexianus/M. Aurelius Severus Alexander) = Aleksander Sewer: 341

Juliusz Gratus (lulius Gratus): 148 Juliusz Kalenus (Iulius Calenus): 259 Juliusz Klassykus (Iulius Classicus): 7,

117, 133-135,306,308-311,313-323, 329,330

Juliusz Kordus (Iulius Cordus): 80, 114 Juliusz Maksymus (lulius Maximus):

263,264 Juliusz Marcjalis (lulius Martialis): 104 Juliusz Paulus (Iulius Paulus): 56, 208 Juliusz Placydus (lulius Placidus): 294 Juliusz Pryskus (lulius Priscus): 180,

273-275, 278, 301 Juliusz Sabinus (lulius Sabinus): 7, 306,

307,309-311,313,314,316-318,320, 321,329,331,332

Juliusz Sakrowir (luli u s Sacrovir): 66 Juliusz Sohemus z Emesy, Gajusz (C. lu

lius Sohaemus): 187 Juliusz Walentynus (lulius Valentinus):

317-320,329 Juliusz Wiator, Tyberiusz (Ti. lulius Via

tor): 124 Juliusz Windeks, Gajusz (C. lulius Vin

dex): 7, IS, 55-67, 69-76, 78-81, 93, 117,119,123,184,208,306,307,310, 317,333,341,342

Juliusze (gens lulia): l O, 12, 82, 99 )unia Lepida (lunia Lepida): 23 Juniusz Arulenus Rustykus, Kwintus (Q

Iunius Arulenus Rusticus): 289 Juniusz Blezus (Iunius Blaesus): 80, 112,

117, 120, 177, 180 Juniusz Brutus (L. Iunius Brutus): 9

Juniusz Gallio Anneanus, Lucjusz (L. lunius Gallio Annaeanus): 23

Juniusz Pakatus (lunius Pacatus): 34 Juniusz Sylanus, Decymus (D. lunius Si

lanus Torquatus): 23 Juniusz Sylanus, Lucjusz (L. lunius Sila

nus Torquatus l): 12 Juniusz Sylanus, Lucjusz (L. lunius Sila

nus Torquatus II): 23 Juniusz Sylanus, Marek (M. lunius Sila

nus Torquatus): 14

Kalpurniusz Galerianus ( Calpurnius Galerianus): 301

Kalpurniusz Pizon, Gajusz (C. Calpurnius Piso): 21-23

Kalpurniusz Pizon, Lucjusz (L. Calpurnius Piso), prokonsul Afryki w 70 r.: 109,301

Kalpurniusz Pizon, Lucjusz (L. Calpurnius Piso Frugi Licinianus/Ser. Sulpicius Galba Caesar), adoptowany syn Galby: 100-102, 105-108,301

Kaligula - cf. Juliusz Cezar Germanik, Gajusz

Kalwia Kryspinilla ( Calvia Crispinilla): 65 Kam u riusz ( Camurius): l 07 Kanus (Canus): 88 Kartymandua (Cartimandua): 302,303 Karystaniusz Fronton, Gajusz (C. Cari-

stanius Fronto): 191 Kasjusz Cherea ( Cassius Chaerea): 12 Kasjusz Dion Kokcejanus ( Cassius Dio Coc

ceianus): 11, 23, 27, 4S,48, SS. 61, 64, 69, 70-72, 77, 79, 84-87, 107, 111, 149, 1S3. 166, 167, 169, 177, 181, 196, 198, 237, 244, 247-249, 254, 255, 258, 275, 277, 288,291,292,294,316,331,334.341

Kasjusz Longinus, Gajusz (C. Cassius Longinus): 23

Kasjusz Longus (Cassius Longus): 237, 242,244

Kasperiusz Niger (Casperius Niger): 286 Katawignus ( Catavignus): 124 Klaudia Antonia ( Claudia Antonia) 23, 24 Klaudia Oktawia (Claudia Octavia): 13,

17,24





Klaudios Zenodotos, Tyberiusz (Ti. Claudios Zenodotos): 34

Klaudiusz Apollinaris ( Claudius Apollinaris): 282, 283

Klaudiusz Brytannik, Tyberiusz (Ti. Claudius Caesar Britannicus): 13, 14

Klaudiusz Fawentynus ( Claudius Faventinus): 97

Klaudiusz Julianus ( Claudius lulianus): 2"'5,282,283

Klaudiusz Kossus ( Claudius Cossus): 122 Klaudiusz Labeon ( Claudius Labeo): 56,

213,214,308,316 Klaudiusz Neron, Tyberiusz (Ti.

Claudius Nero/Ti. lulius Caesar) = Tyberiusz: 11, 12, 4S, 61, 94, 95, 99, 179,291

Klaudiusz Neron Germanik, Tyberiusz (Ti. Claudius Nero Germanicus/Ti. Claudius Caesar Augustus Germanicus) =Klaudiusz: 10, 12, 13, 17, 23, 24, 31, 32, 35, 40, 43, SS, 61, 91, 94, 100,113, 1S9, 178,182,183,193,333

Klaudiusz Sewerus ( Claudius Severus): 121, 122

Klaudiusz Wiktor (Claudius Victor): 263,264

Klaudiusze (gens Claudia): 10, 21,28, 99 Klodiusz Celsus ( Clodius Celsus): 82 Klodiusz Macer, Lucjusz (L. Clodius

Macer): 63, 6S, 66, 69, 77, 82, 83, SS, 90,342

KJodiusz Trazea Petus, Publiusz (P. Clodius Thrasea Paetus): l S, 23

Kluwiusz Rufus, Marek (M. Cluvius Rufus): 67, 72, 79,91,114, 124,137,177, 180,281

Kogidubnus ( Cogidubnus/Ti. Claudius Cogidubnus): 268

Kokcejusz Nerwa, Marek (M. Cocceius Nerva) = Nerwa: 22

Korbufon - cf. Domicjusz Korbulon, Gnejusz

Korneliusz Akwinus ( Cornelius Aquinus): 81,84

Korneliusz Dolabella, Gnejusz ( Cn. Comelius Dolabella): 100, 110, 111, 177, 196

Korneliusz Faustus Sulla (Faustus Cornelius Sulla Fełix): 17

Korneliusz Fuskus ( Cornelius Fuskus): 91,201,271,297

Korneliusz Lako n ( Cornelius Laco): 78, 82,91, 101,104, lOS, 107,110

Korneliusz Marcellus, Lucjusz (L. Cornelius Marcellus): 63

Korneliusz Marcjalis ( Cornelius Martialis): 284, 286

Korneliusz Scypion Emilianus, Publiusz (P. Cornelius Scipio Aemilianus): 52

Korneliusz Tacyt, Publiusz (P. Cornelius Tacitus): 9, 14, 15, 18, 20, 21, 23, 35, 37, 39, 45, 46, 48, 52, S9-62, 64, 65, 67-70, 73, 76, 77, 81, 83, 84, 86, 88, 89, 91, 95-98, 100-103, 105-107, 112, 114-118, 120-124, 127-135, 137-139, 141-1S4, 1S6-162, 164-168, 171, 173-175,177-179,181, 185-191,195-200, 203-205, 207-213, 215-219, 221-227, 230-236, 238-249, 251, 252, 254, 255, 257,260,262,264,265,267-274,276-278,281-284,287-292,294,298,299, 301-329,331,335,338,339,340,341

Kryspinus ( Crispinus): 84, 112 Ksyfilinus, Jan (loannes Xiphilinus):

166,341 Kwincjusz Attykus, Gajusz (C. Quintius

Atticus): 277, 284, 286-288

Liwia Druzylla (Livia Drusilla/lulia Au-gusta): 61

Liwiusz, Tytus (T. Livius): 257, 258 Lokusta (Locusta): 87 Lukan - cf. Anneusz Lukan, Marek Lukcejusz AJbinus (Lucceius AJbinus):

63, 137,226,310 Licyniusz Krassus, Marek (M. Licinius

Crassus): l 00 Licyniusz Krassus Skrybonianus, Marek

(M. Licinius Crassus Scribonianus): 301 Licyniusz Mucjanus, Gajusz (C. Licinius

Mucianus): 77,114, 168, 183-186,188-193, 195, 197-200, 202, 227, 228, 231, 249, 255, 260, 261, 271-273, 281, 297-302,307,312-314,321,323,333,334





Licyniusz Prokulus (Licinius Proculus): 143-145, 149, 152-155, 157-159, 162, 166,167,172

Lucyliusz Bassus, Sekstus (Sex. Lucilius Bassus): 180,234, 236, 238, 268, 295

Malchos II: 187 Manliusz Walens, Gajusz (C. Manłius

Valens): 80 Manliusz Walerianus, Gajusz (C. Man

lius Valerianus): 44 Marcjalis - c( Waleriusz Marcjalis, Marek Marcjusz Macer (Martius Macer): 144,

145, 155, 156, 173 Marek Aureliusz - c( Anniusz Katyliusz

Sewerus, Marek Mariusz Celsus (Marius Celsus): 101,

105,106,110,125,143-148,151,157, 158,166,167,172,173

Mariusz Maturus {Marius Maturus): 133,134,267

Marykkus ( Mariccus): 17 3 Maskulus {Mascułus): 330 Messalina - cf. Waleria Messalina Miłonia Cezonia {Miłonia Caesonia): 11

Minicjusz Justus (Minicius Iustus): 230, 231

Mitrydates VIII z Pontu (Mithridates VIII): 83

Mucjanus - c( Licyniusz Mucjanus, Gajusz Muniusz Luperkus {Munius Lupercus):

117,214,218,219,223,266,312

Narcyz (Narcissus): 14, 182 Neracjusz Pansa, Marek Hiriusz Fronton

(M. Hirrius FrontoNeratius Pansa): 191 Neron - c( Domicjusz Ahenobarbus, Lu-

cjusz Neron (fałszywy): 110, 227 Nerwa- cf. Kokcejusz Nerwa, Marek Nowiusz Pryskus (Novius Priskus): 23 Numizjusz Lupus (Numisius Lupus): liS Numizjusz Rufus (Numisius Rufus): 81,

117,219,307,309,318 Nymfidiusz Sabinus, Gajusz (C. Nym

phidius Sabinus): 22, 74, 75, 78, 81-83, 88, 104, 334

Obultroniusz Sabinus ( Obułtronius Sabinus): 62,63

Oktawiusz, Gajusz (C. Octavius/C. IuHus Caesar Octavianus/C. lułius Caesar Octavianus Augustus) =August: 7, 9, 11-14,23,28,29, 36, 45, 48,49, 61, 208,218,291,340

Ofoniusz Tygellinus ( Ofonius Tigelli-nus): 17,22,27, 75,81,82,87,110

Oktawia - cf. Klaudia Oktawia Onasander: 225, 239 Onomastus: 103, 104 Orfidiusz Benignus { Orfidius Benignus):

166 Orozjusz, Paulus (Paulus Orosius): 288,

341 Othon - cf. Salwiusz Othon, Marek Ostoriusz Skapula, Marek (M. Ostorius

Scapula): 23

Patrobiusz (Patrobius}: 87 Pedaniusz Kosta (Pedanius Costa): 68,

173 Petroniusz Arbiter, Gajusz (C. Petronius

Arbiter): 23 Petroniusz Turpilianus (P. Petronius Sa

binus Turpilianus): 22, 64, 71, 7 4, 83 Petroniusz Urbikus ( Petronius Urbicus):

123, 124 Petyłiusz Cerialis Cezjusz Rufus, Kwin

tus (Q Petillius Cerialis Caesius Rufus): 277, 281,284, 285,288,289, 291,297,313-315,317-330,332

Pitagoras (Pythagoras), wyzwoleniec: 18

Płaucjusz Syłwanus Elianus, Tyberiusz (Ti. Płautius Silvanus Aelianus): 2S

Plaucjusze (gens Plautia): 182 Płiniusz Młodszy, Gajusz ( Gaius

Caeciłius/C. Płinius Caecilius Secundus/Piinius Minor): 67, 72,341

Płiniusz Starszy, Gajusz (C. Płinius Se-cundus/Plinius Maior): 18, 23, 232,

288,303,320,337 Płocjusz Firmus (Płotius Firmus): lOS,

153, 167, 168 Płocjusz Grypus, Lucjusz (L. Płotius

Grypus): 272





Płutarch z Cheronei (Plutarchos ho Chaironeus): 61, 63, 64, 68, 69, 72, 7 3, 83, 87, 88, 90, 99, 100, 102-104, 107, 109,111,129,130,139,140,145,146, 148, 149,152, 156, 157, 162, 164-166, 168,169,171,195,316,337,338,341

Połibiusz ( Polybios): 34 Połiklet ( Połycłitus): 16 Pompejusz, Gnejusz (C n. Pompeius Ma

gnus), triumwir: 13, l 00 Pompejusz, Gnejusz (C n. Pompeius Ma

gnus), zięć Klaudiusza: 12 Pompejusz Asper, Marek (M. Pompeius

Asper): 299 Pompejusz Kolłega, Gnejusz (C n. Pom

peius Collega): I 91 Pompejusz Paulinus (Pompeius Pauli

nus): 325 Pompejusz Propink"WUs (Pompeius Pro

pinquus): 8 l, 99, 112, 196 Pompejusz Sylwanus, Marek (M. Pom

peius Silvanus): 91, 197, 201, 202, 272,298

Pomponiusz Rufus, Kwintus (Q Pomponius Rufus): 65,91

Pomponiusze (gens Pomponia): 182 Popilliusz Pryskus, Gajusz (C. Popillius

Priscus): 144 Poppea (Poppaea Sabina): 17, 110 Porcjusz Katon Utyceński, Marek (M. Por

cius Cato Uticensis): 168 Porcjusz Septyminus (Porcius Septimi-

nus): 202 Pseudo-Hyginus: 31, 38, 40, 4 7, 50 Ptolemeusz (Ptołemaeus), astrolog: 101 Publiliusz Sabinus (Pubłiłius Sabinus):

180,269 Pudens: 34

Rozjusz Regulus (Rosius Regulus): 269 Rubelliusz Plautus (C. Rubelłius Plau

tus): 17 Rubria: 18 Robriusz Gallus (Rubrius Gallus): 64,

70, 71, 74,171,188,232,302 Rufinus: 58

Rutyliusz Gallikus, Kwintus Juliusz Kordinus Gajusz (Q lulius Cordinus C. Rutilius Gallicus): 329

Salwiusz Othon, Marek (M. Salvius Otho) = Othon: 7, 17, 62, 96, 100-112,114-116,121,122,124-132,135-140, 143-145, 148, 149, 152-159, 162, 166-174, 184-186, 188, 195-197, 199, 210,215,226,231-235,245,249,256, 270,292,300,301,334,336,338,340

Salwiusz Kokcejanus, Lucjusz (L. Salvius Otho Cocceianus): 169

Salwiusz Othon Tycjanus, Lucjusz (L. SalviusOthoTitianus): 115,143,145, 146,149,152-155,157-159,161,166-169, 172

Sekstyłia (Sextiłia): 95, 270, 277 Sekstyłiusz Feliks ( Sextilius Felix): 202,

314,317 Semproniusz Densus (Sempronius Den

sus): lOS, 107 Seneka - cf. Anneusz Seneka, Lucjusz Serwiusz Honoratus, Maurus (Maurus

Servius Honoratus): 34 Skrybonianus, Lucjusz Arentiusz Kamil

Jus (L. Aruntius Camillus Scribonianus): 12

Skrybonianus Rufus, Publiusz Sulpicjusz (P. Sulpicius Scribonianus Rufus): 25, 183

Skrybonianus Prokułus, Publiusz Sulpicjusz (P. Sulpicius Scribonianus Proculus): 25, 183

Sporus: 18 S taty li a Messalina ( Statilia Messalina):

24 Suediusz Klemens, Tytus (T. Suedius

Clemens): 132-137, 153, 162 Sulpicjusz Asper ( Sulpicius Asper): 21 Sulpicjusz Galba, Serwiusz (Ser. Suipi

cios Galba) = Galba: 7, 30, 36, 56, 59-65,67,69-73,75-108, 110-115, 118, 119,121,123,125,129,131,168-170, 172,173,175,177,184,185,195,196, 199,208,231,301,307,334-336,338, 340,341





Sulpicjusz Pytykus ( Sulpicius Camerinus Pythicus): 26

Suipicjusze (gens Sulpicia): 61 Swetoniusz Paulinus, Gajusz (C. Sueto

nius Paulinus): 16, 21, 125, 143-152, 154, 157, 158, 166, 167, 172

Swetoniusz Trankwillus, Gajusz (C. Suetonius Tranquillus): 11, 15, 18, 19, 25, 27,30, 58, 61, 63,65, 67, 72, 74, 77, 79, 86, 88, 89, 91, 95, 98, 101, 103, 106, 112, 162, 167, 168, 171, 177, 180-182,185,189,193,195,196,260, 269,276,287,289,292,294,298,302, 334,335,340,341

Sydon (Sido): 245 Sylia ( Silia): 23 Syliusz Italikus, Tyberiusz Katiusz (Ti.

Catius Silius ltalicus): 281

Tacyt- cf. Korneliusz Tacyt, Publiusz Tampiusz Flawianus, Lucjusz (L. Tam

pius Flavianus): 91, 197, 200, 201, 230-232,235,236,274

Tarkwiniusz Pyszny, Lucjusz (L. Tarquinius Superhus): 9

Tarkwiniusz Stary, Lucjusz (L. Tarquinius Priscus): 285

Terencjusz Sekundus, Lucjusz (L. Terentius Secundus): 17 4

Terencjusz Waron, Marek (M. Terentius Varro): 34

Tettiusz Julianus, Lucjusz (L. Tettius Iu-Lianus): 11 S, 197, 235

Tiridates: 24 Trajan - cf. Ulpiusz Trajan, Marek Triaria: 177 Trebelliusz Maksymus, Marek (M. Tre

bellius Maximus): 91, 112, 180 Treboniusz Garucjanus (Trebonius Ga

rutianus): 83 Turuliusz Cerialis ( Turullius Cerialis):

139, 142 Tyberiusz - cf. Klaudiusz Neron, Tybe

riusz Tyberiusz Aleksander - cf. Juliusz Alek

sander, Tyberiusz Tygellinus - cf. Ofoniusz Tygellinus

Tytus- cf. Flawiusz Wespazjan, Tytus (II) Tyberiusz- cf. Klaudiusz Neron, Tyberiusz

Ulpiusz Trajan, Marek (M. Ulpius Traianus l), ojciec princepsa: 191

Ulpiusz Trajan, Marek (M. Ulpius Traianus II)= Trajan: 14, 46, 329

Umbrycjusz (Umbricius): 104

Walens - cf. Fabiusz Walens Waleria Messalina (Valeria Messalina):

12, 13 Waleriusz Azjatykus (Valerius Asiati

cus): 112, 113 Waleriusz Azjatykus, Decymus (D. Vale

rius Asiaticus): 113 Waleriusz Festus, Gajusz Kalpetanus (C.

Calpetanus Valerius Festus): 193, 194 Waleriusz Marcjalis, Marek (M. Valerius

Martialis): 168,301,341 Waleriusz Marynus (Valerius Marinus):

173 Waleriusz Paulinus (Valerius Paulinus):

194,267,268 Wariusz Kryspinus (Varius Crispinus):

129, 130 Wecyliusz Modestus (Vecilius Mode

stus): 199 Wediusz Alavila (Vedius Aquila): 165,

230 Weleda (Veleda): 312, 327, 329 Weliusz Rufus, Gajusz (C. Velius Rufus):

192 Wenucjusz (Venutius): 302, 303 Werginiusz Rufus, Lucjusz (L. Verginius

Rufus): 56, 66-7-l, 77, 80, 81. 93, 116, 123,169,171,1 7 7,341

Wespazjan - cf. Flawiusz Wespazjan, Tytus (I)

Westrycjusz Spurynna, Tytus (T. Vestricius Spurinna): 139-142, 144, 156

Westynus Attykus, Marek (M. Vestinus Atticus): 23, 24

Wettiusz Bolanus, Marek (M. Vettius Bolanus): 180

Wettulenus Cereałis, Sekstus (Sex. Vettułenus Cerealis): 191




iNDEKS POSTACI HISTORYCZNYCH 367

Weturiusz ( Veturius): l 03 Windeks- cf. Juliusz Windeks Winiusz Rufinus, Tytus (T. Vinius Rufi

nus):/8,81,87-89, 101, lOS, 107,108 Wipstanus l'vlessala, Lucjusz (L. Vips

tanus Messalla): 231, 23S, 239, 240, 242,243,249,2S5,272,337,339

Wiridiusz Geminus (Viridius Geminus): 228

Witeliusz, Aulus (A. Vitellius 1), princeps: ~ . .f S, 48, 81, 85, 94--99, l 02, 111-119, 121-125, 136-138, 140, 142, 14-3, 15·+. 158, 162, 168-182, 184-190, 192-19"7, 199, 203-20S, 207-210,212-21~.218,226,227,230-232,234-238,

241-243,246,248,254,256,259,260, 262, 266-278,281-285,287-289,292, 294,295,297,298,300,303-307,310, 333,334,336,340

Witeliusz, Aulus (A. Vitellius II), syn princepsa: 173, 270, 283, 301,307

Witeliusz, Lucjusz (L. Vitellius 1), ojciec princepsa: 94

Witeliusz, Lucjusz (L. Vitellius II), brat princepsa: 143, 177, 273, 275, 278, 282,283,289,292,295,301

Witeliusze (gens Vitellia): 182 Wologezes I (Vologaeses 1): 24, 193 Woluzjusz, Gajusz (C. Volusius): 252




84 RozoziAŁIV

Następną ofiarą nowego reżimu - choć w tym przypadku nie wiadomo, czy można mówić o osobistej odpowiedzialności Galby- padł legat wojsk Dolnej Germanii, Fontejusz Kapiton. Jego śmierć jest jednym z bardziej tajemniczych wydarzeń 68 r. i być może zapowiedzią przyszłej wojny domowej. Jak wcześniej wspomniano, Fontejusz Kapiton zachował swe stanowisko, otrzymane jeszcze od Nerona, jako jeden z nielicznych dostojników w zachodniej części imperium. Ze źródeł zdaje się również wynikać, że został on zabity nie na polecenie samego Galby 19, ale z inicjatywy własnych podwładnych. Legaci legionów I Germanie a oraz XVI Gallica, czyli odpowiednio Fabiusz Walens i Korneliusz Akwinus, oraz dowódca lokalnej floty ( classis Germanica) Juliusz Burdon (Iulius Burdo) mieli uznać, że ich zwierzchnik knuje powstanie zbrojne- i na wszelki wypadek pozbawili go życia 20•

Czy legat wojsk Dolnej Germanii istotnie szykował bunt przeciw Galbie? Z całą pewnością nastroje w podległej mu armii sprzyjałyby takiej inicjatywie. Żołnierze, mimo złożenia przysięgi, z trudem dotrzymywali posłuszeństwa princepsowi, a jego rządy uważali za skrajnie niesprawiedliwe. Sam Fontejusz Kapiton cieszył się wśród nich sporą popularnością, mimo że był człowiekiem chciwym i przekupnym. Równocześnie jednak legata cechowały indolencja i niechęć do ryzyka, co trudno pogodzić z tezą o rzekomo szykowanym przezeń buncie. Zresztą, jedynym konkretnym aktem "niesubordynacji", jaki pojawia się w źródłach, jest sposób, w jaki Kapiton odmówił pewnemu skazanemu obywatelowi prawa do apelacji - legat miał się przesiąść na wyższe krzesło, skąd stwierdził, że sam jej wysłucha, obecnie w roli cezara 21 •

Wiara, że Kapiton organizował powstanie, przychodzi z jeszcze większym trudem, gdy przyjrzeć się osobie jego głównego oskarżyciela i zabójcy- Fabiuszowi Wałensowi. Walens, ambitny legat legionu I Germanica, jako pierwszv w całej armii zaprzysiągł wierność G albie i najwyraźniej oczekiwał za przysługę czegoś więcej niż tylko braku dymisji. G alba, którego władzy rzekomo tak gorliwie teraz strzegł, już za trzy miesiące stanie się jego wrogiem. Nic więc dziwnego, że starożytni Rzymianie mieli poważne wątpliwości co do intencji Walensa. Że powtarzali inne wersje przebiegu całej afery. Jedna z nich, przytoczona przez Tacyta, wydaje się szczególnie prawdopodobna.

Tacyt pisze bowiem - aczkolwiek zaznaczając, że powtarza jedynie plotki -iż to nie Kapiton szykował powstanie, ale właśnie Walens i inni oficerowie nadreńskiej armii 22 . Oczywiście zwykły legionowy legat nie nadawał się na przywódcę rebelii (przynajmniej oficjalnego), dlatego Walens upatrzył do tej roli Fontejusza Kapitona. Ten, być może ulegając swej niechęci do ryzyka, odmó-

"Co prawda Kasjusz Di,m pisze, iż to G alba ukarał go śmicrdą (Dio 64.2.3); jednak Tacyt wvrażnie

twierdzi, iż Fontejusz Kapilon zginął zanim cezar wydal rozkazy w jego sprawie: Tac., Hi.<t. l."'.

20 Chociaż nie własnoręcznie; samego aktu zabójstw,\ dokonał centurion o imieniu Kryspinus \Crispinus): Tac., Hi~l. 1.58.

21 Dio 64.2.3.

n Tac., Hist. 1.7; 3.62.




STARZEC NA TRONIE 85

wi.ł. Skoro tak, spiskowcy nie mieli właściwie wyboru. Żywy Kapiton mógł zawsze zdradzić ich plany. Zaś martwy i obwiniony o wszystko przestawał być niebezpieczny. Pozwalał przykryć donosy o szykowaniu buntu, które mogły dotrzeć do Rzymu z innych źródeF'. Wreszcie, princeps musiał mianować kolejnego prokonsularnego legata, który mógł się okazać bardziej podatny na podszepty podwładnych.

Jeśli druga wersja afery istotnie jest prawdziwa, to Walens nie popełnił żadnego błędu w rachubach. G alba przyjął doniesienia z Germanii za dobrą monetę i nie wnikał głębiej w całą sprawę. Morderstwo Fontejusza Kapitona zostało oficjałnie zaakceptowane, a opinia publiczna uznała je za kolejny przykład cesarskiego okrucieństwa i bezprawia. Galba mianował nowego legata; został nim Aulus Witeliusz, wysoko urodzony dworak, powszechnie uważany za gnuśne beztalencie. Zaś sam Walens pozostał na stanowisku i w spokoju organizował prawdziwy bunt przeciw władcy.

Wieści o zabójstwach Macera i Kapitona dotarły do Rzymu na początku października 68 r., niemal równocześnie z orszakiem samego princepsa 24•

Tymczasem podczas wkraczania do miasta, jakby dla spotęgowania sławy surowego władcy, Galba dał kolejny pokaz twardej ręki. W okolicy Mostu Mulwi.jskiego, 25 stadiów (około 4,6 km) od bram Rzymu, na drodze princepsa stanęła demonstracja kilku tysięcy żołnierzy 25 , w większości z floty wojennej ( classiarios ), choć D i on pisze o "strażnikach Nerona", być może mając na myśli Germanów z corporis custodes, których nowy reżim planował wydalić ze służby2~>. U źródeł demonstracji leżała decyzja Nerona, podjęta w ostatnich tygodniach jego rządów, o sformowaniu legionu 27 na bazie personelu floty w Misenum. Otrzymanie statusu legionistów stanowiłoby dla marynarzy- najgorzej traktowanego elementu w rzymskiej armii - ogromny awans, tak prestiżowy,

"Jak oceniają współcześni historycy, przygotowania do buntu, który w efekcie wyniósł na tron Wite· li u sza, rozpoczęły się około września-października 68 r., a więc w tym samym czasie, kiedy zginął Kapi· ton: C. Murison, Som e Viiellians Dates: A n Exercise in Methodology, [w:] TAPA, vol. 109, 1979, s. 194.

" Współcześni historycy różnie datują to wydarzenie- np. Arcadio del Castillo opowiada się za około II września (A. del Castillo, T he E m peror Galba's Assumption oj Power: Same Ch ranological Considera· twns, [w:] Historia, Bd. SI, 2002, s. 459), Kenneth Wellesley- za przełomem września i października (K. Wellesley, T he Year oj the Four Emperors, London/New York 2000, s. 7), G wy n Morgan- za pierw· szą polową pażdziernib (G. Morgan, 69 A.D.- The Year ... , s. 43), z kolei zdaniem Charlesa Murisona G alba mógł zakończyć swą podróż, zależnie od przebytej trasy (co do której również nie ma pewności), nie wcześniej niż 20 września/12 października (C. Murison, Commentary, s. 62-63).

" Zdaniem Morgan około 1000-2000: G. Morgan, Galba, t he Massam oj t he Maritus and the Formation oj Legion l Adiutrix, [w:] Athenaeum, vol. 91, 2003, s. 494-497. Starożytni autorzy sugerują kilkakrotnie więcej demonstrantów.

'" Tac., Hist. 1.6, 37; S ue t. G alba 12.2; Plut., G alba l 5.5; Diu 64.3.1; jak wykazał Murison, Kasjuszowi Diunowi nie mogło w tym wypadku chodzić o pretorianów: C. Murison, Rebellioli and Reconstruction, Galba to Domitian. An Hislorical Commentary on Cassius Dio's Roman History Books 64-67 ( A.D. 68-96), Atlanta 1999, s. 36; idem, Commentary, s. 63.

'' Niektórzy historycy podejrzewają, że nawet dwóch legionów; wówczas demonstracja byłaby dziełem żołnierzy, którzy mieli utworzyć drugą taką jednostkę (II Adiutrix?), ostatecznie powstalą dopiero za panowania Wespazjana: C. Murison, Commenlary, s. 63-64.




wojna o-tron-cezarow-68-70-rne

Education