werken aan mentaal welbevinden - vgvz · 3 werken aan mentaal welbevinden » mentaal welbevinden:...
TRANSCRIPT
Depressiepreventie: van meten naar verbeteren
Mentaal welbevinden: Sleutel tot integrale zorgGeestelijke verzorging, wie doet wat?
Levensverhalen: de kracht van narratieve zorg
Implementatie en organisatie
Werken aan mentaal welbevindenVijf startpunten voor de zorgorganisatie
2
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
Het domein ‘mentaal welbevinden’ maakt deel uit van het Kwaliteitskader voor Verantwoorde Zorg. In essentie gaat het om de volgende indicatoren:
• zorgverlenershebbenrespectvoordeeigenidentiteitenlevensinvullingvandecliënt;
• zorgverlenersbiedenondersteuningaancliëntenbijhunpersoonlijkeontwikkeling,levenskeuzenenzingeving;
• erisvoldoendeaandachtvoorcliëntendieeenzaamzijnofdepressief;
• erisvoorbewonersvanverpleeg-enverzorgingshuizenvoldoendegeestelijkeverzorgingbeschikbaar;
• veranderingeninhetmentaalwelbevindenwordentijdiggesignaleerdendoorgegeven.
(Zie:KwaliteitskaderVerantwoordeZorg,Utrecht2007)
3
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
Opallerleiplaatsenineenouderenzorgorganisatiezijnmensenbetrokkenbijhetmentaalwelbevindenvandecliënten.Verzorgendennatuurlijk,dieindedagelijkseomgangveelmetenvancliëntenmeemaken–endiezichaldannietinstaatvoelenomdaarpassendopintegaan.Dandemeergespecialiseerdebehandelaars(psychologen,geestelijkverzorgersofspecialistenouderengeneeskunde)wiensexpertiseminofmeertijdigwordtingeroepen–endiealdanniethetgevoelhebbenbijtekunnendragenaaneengoedeinbeddingvoordezedimensievandezorg.Maarookmanagersenradenvanbestuur,dieverantwoordelijkzijnvoordeorganisatievanzorgendienstverleningendie‘afgerekend’wordenopdescoresinhetkwaliteitskaderVerantwoordeZorg.Alsmentaalwelbevindenvoorvelenvanheneenwatongrijpbaardomeinis,hoedanaanknopingspuntentevindenomermeeaandeslagtegaan?Welkevisiehelptdaarbijenhoeisdeorganisatieinterichtenophetleverenvandezekwaliteitvanzorg?
Devijfartikeleninditboekjebiedenbestuurdersenmanagementvanzorgorganisatiesstartpuntenomwerktemakenvanmentaalwelbevinden.Nietalleendepressiepreventiekomtaanbod,maarookderolvanidentiteitenzinbelevingindezorg,depositievangeestelijkeverzorging,dekrachtvanlevensverhalenendegevolgenvoorimplementatieenorganisatieontwikkeling. Centralevisieisdatvraaggerichtezorgnietmogelijkiszonderoprechteenaanhoudendeaandachtvoordeidentiteitvandecliënt.Mentaalwelbevindenisgeenextraatjeindezorg,maarhetvormthethartvandezorg.Doorwerkelijkaantesluitenbijdepersoonendezinbelevingvandecliëntwordtzorgdoelmatigerenbevredigender;voorcliëntènmedewerker!
drs. Aad Kosterdirecteur ActiZ
Mentaal welbevinden is één van de domeinen van Verantwoorde Zorg. Naastdezorgvoorhetlichaamenvoorwonenenparticipatie,ervarenvelenmentaalwelbevindenalseenwat‘ongrijpbaar’domein.Endusishetvaakeenondergeschovenkindjeindezorg.Tegenvallendescoresopdeindicatorvoordepressiezijnhetsignaalomerietsaantegaandoen,maarwaartebeginnen?Metdevijfartikelenindezebundel,speciaalgeschrevenvoordepraktijkvandeouderenzorg,geeftActiZstartpuntenomtewerkenaanmentaalwelbevinden.
Voorwoord
Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
2
5
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
Het KwalIteItsKader
Volgenshetkwaliteitskadervoorverantwoordezorgmagdecliëntrekenenopaandachtvoordeeigenidentiteitenlevensinvullingenopondersteuningbijdiens,aandelevensfasegerelateerdeontwikkeling,levenskeuzenenzingeving.Zorgverlenersdienenvoldoendeaandachttehebbenvoorwiedecliëntisenhoehetmetdecliëntgaateneenluisterendoorenemotioneleondersteuningtebiedenindiennodig,zodatcliëntenzichgerespecteerd,gehoordenerkendvoelen.Alsbestuurderhebtudetaakdittefaciliteren.
Uitgangspunten verantwoorde zorg en welbevindenBinnenverantwoordezorggaathetomvierdomeinen:1. Dewoon-enleefomstandigheden2. Participatie(hetsocialeleven)3. Mentaal welbevinden en autonomie4. Lichamelijkwelbevindenengezondheid
Dezedomeinengrijpenopelkaarinenkunnennietlosvanelkaarbestaan.Daarbijishetessentieeltebedenkendat‘welbevinden’perdefinitiesubjectiefis.Vandaardatdezevierdomeinenrichtingeninhoudkrijgen
Dekernvandevierdomeinenvanhetkwaliteitskadervoorverantwoordezorgisdekwaliteitvanlevenvanouderen.Ditartikelbeschrijfthoeualsbestuurderdekwaliteitvanlevenkuntbevorderenophetdomeinmentaalwelbevinden.Uitgangspuntisdestellingdatdezorgrichtingensamenhangkrijgtindienwerkelijkwordtafgestemdopdevragenenbehoeftesvandecliënt.Inditartikelschetsenwedecontourenvanhetwelbevindenvanouderen,gevenweeennaderepreciseringvanhetbegrip‘mentaal’enduidenwedecentralevragenaandievanuitditdomeingestelddienentewordenindezorg.Kernvankwaliteitszorgisoogenoorhebbenvoordecliënt,voorhaaridentiteitenzinervaring.Vanuitdiebasiskrijgtdeaandachtvoorhetmentaalwelbevindenvormeninhoud.
Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
6
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
I Woon- en leef-
omstandigheden
III Mentaal Welbevinden
II Participatie
IV Lichamelijk
welbevinden
Identiteiten zin
alsnadrukkelijkdeidentiteitvandecliëntenwathijofzijalszinvolervaartcentraalstaan.Infeiteisdathetuitgangspuntvoorallezorg.Wilhetindezorggoed‘draaien’dandientdeidentiteitvandecliëntinhetmiddelpunttestaan.Hoeouderenoverzichzelfdenken,zichzelfbeleven,enhoezeomkunnengaanmethunhuidigesituatiebepaaltdeaardvanhunwensenenbehoeftes.Voorallevierdomeinen–maarmetnamevoorhetdomeinvanhetmentaalwelbevinden–geldtdaterindezorgaansluitingmoetzijnopwiedieander‘is’enwatvoorhemofhaaropditmomentvanbetekenisis.Dedomeinengrijpenopelkaarinenkunnennietlosvanelkaarbestaan. Zevormenééngeheel,maarzijntegelijkvanelkaarteonderscheiden (ziefiguur).
IdentIteIt als Kern Van mentaal welbeVInden
Indezorgverleningvoorouderenwordtterechtsteedsmeernadrukgelegdop‘vraaggerichte’en‘belevingsgerichte’zorg.Ouderenwordennauwbetrokkenbijwatzij(graag)zoudenwillenenwatzelievernietwillen.Indepraktijkblijkthetlangnietaltijdeenvoudigomvraaggerichtofbelevingsgerichttewerken.Datvraagtnamelijkomafstemmingopdeidentiteitvandecliënt.Wieisdieanderenwatisvoorhemofhaarbelangrijkinzijnofhaarlevenendusookindezesituatiewaarinzorgnoodzakelijkis?Aandachtvoordeidentiteitvaneencliëntbetekentooghebbenvoorminstensvieraspecten:
Oog voor eigenheidAllemedewerkerszullenalseersteaangevendatiederecliëntnatuurlijkrechtheeftopeeneigenbenadering,zodatdienseigenheidnietverlorengaat.Iedermensisimmersuniek.Ennatuurlijkkaniederzicherinvindendatjemeteenopenenpositievehoudingdientintegaanopvragenenwensenvancliënten.Betermet‘ja’beginnendanbij‘nee’.Maarniemandkanontkennendaterindezorgvelebeperkingenenonmogelijkhedenzijnomwerkelijkintekunnenspelenopdevragenenverlangensvancliënten.Indealledaagsezorgpraktijkdienenzichregelmatigdilemma’s enbeperkingenaan:- Eencliëntisgekopaardappelenmetjus,metpaneermeel
aangemaaktespinazieeneenslavink.Hetliefsteethijditiederedag.Zoudatkunnen?
- Eencliëntedouchtetoenzenogthuiswoondeminstenseenmaalperdag.Hetliefstzouzedatwillenblijvendoen.Isdatmogelijk?
- Eencliëntewilgraagnaardeeigenkerkelijkegemeente.Dedienstbegintopzondagomkwartovernegen.Omvijfovernegenwordtzeopgehaald.Kanzeiederezondagoptijdklaarstaan?
» VerzorgendenzagenertegenopommeneerVanderPloegtehelpenbijhetaankleden.Hijwerktedoorgaansnietechtmeeenwaszelfsbijtijdenagressief.Totdatéénvande verzorgenden eens vertelde dat ze in Engelandalsaupairhadgewerkt.MeneerVanderPloegbleekleraarEngelstezijngeweest.VanafdatmomentsprakenzetijdenshetwassenenaankledenmetelkaarinhetEngelsendetijdvloogom… MevrouwKarststondhaarlevenlangomvijfuurindeochtendop.Ooknuze90is.Maardedagendurenlang.Zevoeltzichnutteloosinhetzorgcentrum.Haarlevenlanghadzevooranderengezorgd:voorhaarman,haarkinderen,voordeburenenindekerk.Watvondzehetheerlijktoenhaarwerdvoorgesteldomservetjestevouwenvoorbijdemaaltijd.Zobegonhaardaggoed!
7
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
- Eencliëntisgewendomachtuuroptestaan.Kandaarmeerekeningwordengehouden?
- Eencliënteheeftzelfveelgeschilderd.Zewilgraagtienschilderijenoplatenhangeninhaarappartement.Kandatgeregeldworden?
Oog voor continuïteitDergelijkevragenenwensenmakenduidelijkdathetindezorgnietalleengaatomoogtehebbenvoorheteigeneenuniekevanelkmens,maardathettevensvanbelangistestrevennaareentweedecomponentvandeidentiteit:decontinuïteit.Inhoeverrekaniemandzichzelfblijvenbelevenalsdepersoondieinessentiedezelfdeis,juistookin(zorg)situatiesdiedikwijlseenbreukbetekenen:verhuizing,minderzelfstandigheidofverliesvandierbaren.Lukthetomhet‘gewone’mogelijktemakenvoordecliënt:hetdagelijkslevenzoalshijofzijdatgewendisengraagheeft.Die‘gewone’dingenzijnheelpersoonlijkenvooriederecliëntweeranders (zie ook artikel 4).
Oog voor het momentBijdeaandachtvoordeidentiteitvandeouderedientnadrukkelijktewordenbedachtdatdeidentiteitvaniemandnooitvastligt.Datbetekentdaterindezorgtelkensweergevraagdmoetwordenwatopditmomentbelangrijkis,watiemandnodigheeft,wenstofzorgenbaart.
Oog voor wisselwerkingOnszelfbeeldwordtnietalleendooronszelfbepaald,maarookdoordemanierwaaropanderenonszienenmetonsomgaan.Erkaneenverschilzijnindeverhalendieweoveronszelfvertellenendieanderenoveronsvertellen. Het is daarom van belang dat medewerkers laten merken dat zebeseffendateencliëntméérisdaneenbehoeftigezorgvrager.Eencliënteisbijvoorbeeldookmoederenoma,eenverwoedkaartspeelster,lidvanhetHumanistischVerbond,vriendin,klantindesupermarkt,deelneemsteraanhetverkeer.Duidelijkisdatjejezelfvooralkuntervarenalsmoeder,maarwatgebeurtermetjealsjedaaropnauwelijkswordtaangesprokenindedagelijksesituatie?Ofwatgebeurteralsjejezelfvooralzietalsde(ex)directeur,maarinhetverzorgingshuisvooraltegemoetwordtgetredenals‘dielastigeoudemanmetveelnotenopz’nzang’?Hoejedooreenanderwordtgezienentegemoetwordtgetredenroeptreactieop.Somsgaatiemandzichnaarde(wens)beeldenvananderengedragen,somsisdaartegenjuistverzet.Gedragenreactiesvancliëntenwordenmedebepaalddoordevisieopouderendieuuitdraagtalsorganisatieendoordegrondhoudingvanwaaruitmedewerkerscliëntentegemoettreden.
» Hetgaatomwatiemandalswaardevol,hoopvol,betekenisvolziet.Hetgaatomwatiemandalsgoed,slechtofkwaadbeschouwten waarom. Het gaat om de vraag: wat en wie boeitjeinhetleven,watenwiegeeftzinaanjeleven?Maarookomdevraag:watverstoortdiezin,watbelemmertdezin,wathoudjeop,opjewegdoorhetleven?Deantwoordenopdezevragenzijnnietwegtedenkenindezorg.Zoalsergeenvioolconcertdenkbaariszondereenvioolenzoalsiedervioolconcertanderswordtdoordeeigenstemming,kunstzinnigheidenvakbekwaamheidvanelkeafzonderlijkeviolistendieviolistookzelfnietstilstaatensteedsdezelfdeis. Marinus van den Berg, Betrokken zorg
8
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
Erisaltijdsprakevaneenzekerematevanwisselwerkingtussenzelfperceptieenhetbeelddatánderenvanjehebben.Daaromishetvanbelangdatuuwmedewerkersbewustlaatwordenhoezijtegen‘oudzijn’aankijkenenhoehungedachtenengevoelensdaaroverdóórspeleninhunbenaderingvandemensendiezijzorgbieden.Datzijngeenonbelangrijkevragen;zijrakenjuistaandekernvankwaliteitszorg,namelijkafstemmenophoedeanderzichzelf(opditmoment)zietenbeleeftenwatvoorhemofhaarindezesituatiebelangrijkis.
welbevinden: altijd subjectiefWatisdeoptimalepositievesituatiewaariniemanddieoudiszichkanbevinden?Velenzullenantwoorden:goedgezondzijn,goedkunnenleven,nietstekorthebben,gelukkigzijn,tevredenzijn,zichveiligvoelene.d.Infeiteverschillendezeantwoordennietvanantwoordendiemenzoukrijgenalsdevraagzichzourichtenopvolwasseneninhetalgemeen.Belangrijkisdatbijreflectieopeen‘optimalepositievesituatie’vooraldesubjectieveevaluatievandebetrokkenezélfoverhaarofzijnsituatietelt.Natuurlijkiserinobjectievezineenbeoordelingtemakenvandegezondheid,hetgoedkunnenlevenennietstekorthebbenetc.Maarhetbepalenvandematewaarineenouderezichineen‘optimalepositievesituatie’bevindt,heeftallestemakenmetdeevaluatiedoordeouderezelfvanzijnofhaarsituatieintermenvantevredenheidengeluksgevoelens.Decriteriadieeenpersoondaarvoorgebruiktkunnenzeerspecifiekenindividueelzijn.Immers,zelfsinweinigluxeomstandighedenkaniemandinalleoprechtheidzeggentevredenengelukkigtezijn,terwijlbuitenstaandersofnaastendesituatietotaalandersbeoordelen.Bijmentaalwelbevindengaathetomdevraaginwelkemateiemandeenpositieveevaluatiemaakttenaanzienvanzijnleven,nietalleenophetmomentzelf,maarookalsgeheel.Welbevindenissubjectiefwelbevindenenishet(nietaltijdbewuste)‘resultaat’vaneenvergelijkingtussendewaargenomensituatiewaarinmenzichbevindtendeimplicieteofexplicieteverwachtingendiemendaarvanheeft.Eenpositieveevaluatieisnietvanzelfsprekend,omdatindezefasevanhetlevengroteveranderingenaandeordekunnenzijn:- Defysiekegesteldheidisnietvanzelfsprekendvanwegeaandoeningen,
kwalenenfunctiebeperkingen(domein4).- Erwordenaanpassingenvanjegevraagddoorveranderendewoon-en
leefomstandigheden(bijv.verhuizingnaarzorginstelling;domein1).- Steedsmeermensenomjeheenvallenweg,terwijldebetekenisvan
relatiesjuistindezefasevanhetlevengrootis(domein2).- Hetvaltsteedsmoeilijkeromdeeltenemenaanwerk/activiteiten
(domein2).
» MevrouwdeWaalvoeltzichziekenligtopbed.Zeisblijdatzeineenzorginstellingwoont,zodatzeeenberoepkandoenopdeverzorging. Maar nu ze in de zorg gebruik moet maken van een rolstoel merkt ze dat haarappartementeigenlijktekleinis(domein1).Omdatzezichziekvoelt,doetzeopditmomentnauwelijksmeeaanactiviteitenenlukthethaarnietbezoekteontvangen(domein2).Datmistzewel.Ookwindtzezicheroveropdatzenuzoafhankelijkisvandezorgenallerhande‘kleinedingen’moetvragen.Nauwelijkscontactenénallesmoetenvragen,deprimeerthaarzeer(domein3).Misschienkomthetookwelmededáárdoordatzenuelkpijntjevoelt…morgengaatzenaardedokter,indehoopdatdieietsvoorhaarkandoen(domein4).
» DegerontoloogLarsTornstamwijsteropdatouderenophogeleeftijdzichgaanonthechtenvandedagelijksegangvanzaken.Zehechtenminderwaardeaanoppervlakkigecontacten,hebbenminderbehoefteaanvernieuwendeactiviteitenenvoelenzichmeerverbondenmetdenatuur,demensheidendekosmos.Opbasisvandezeinzichtenzethijvraagtekensbijprogramma’svoorzeeroudemensendiegerichtzijnopactivering.Aandachtvoormentaalwelbevindenkanzichookuiteninhetrespectvooreenlevensstijlvantoenemendeonthechting. L. Tornstam (2009)
9
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
- Meerenmeerzelfstandigheidmoetwordeningeleverdendeafhankelijkheidvanzorgvananderenneemttoedoorlichamelijkegebrekenofafnemendegeestelijkevermogens(domein3).
Hoegeeftiemandbetekenisaanwathijofzijmeemaakt?Hoeevalueert,reflecteertofbeleeftiemanddesituatiewaarinhijzichbevindt?Enwatisvoorhemofhaarvanbelangomeenpositiefoordeeltekunnenhebbenoverzichzelfenzijnleefsituatie?Datzijndecentralevragenbinnenhetdomein‘mentaalwelbevinden’.Deantwoordendaaropkomenvanzelfsprekenddirectvoortuitderelatiemetdeidentiteitvaniemandendewijzewaaropiemandinhetlevenstaat.
meerdImensIOnalIteIt Van welbeVInden
DeBelgischgerontoloogAlphonsMarcoenheeftopbasisvanonderzoekonderoudereninVlaanderenhetbegrip‘mentaalwelbevinden’onder-verdeeldinverschillendedimensies,omdaterzeerverscheidenaspecteneenrolspelen.Voorhetkadervanditartikelishetonderscheidtussendedimensies‘psychisch’,‘existentieel’en‘cultureel’welbevindenvanbelang.
Psychisch welbevindenPsychischwelbevindenbetreftdewereldvandegedachten,herinneringen,verlangensengevoelens.Welbevindenopditdomeinbetekenttevredenzijnmethetbeelddatmenvanzichzelfheeft,heteigenverledenkunnenaccepteren,hethedendemoeitewaardvindenenniettegenstaandedeervaringvandeeindigheidenhetvooruitzichtvanhetsterven,nogtoekomstperspectiefhebben.Hetimpliceertookdeervaringvangreeptehebbenopzijnomgeving(mastery)entebeschikkenovercopingmechanismenomonvermijdelijkeverliessituatieshethoofdtekunnen bieden. Existentieel welbevindenExistentieelwelbevindendraaitomdegrotevragennaardezinvolheidofzinloosheidvanhetleven.Hetraaktaandevragenwaarwevandaankomen,watwezijnenwaarweheengaan.Daarbijgaathetnietalleenomdevraaghoejezelfzingééft,maarookhoeiemandzin,richtingensamenhangervaart.Waarinvindtiemandsteunenwelke(aldannietreligieuze)waardenzijnfundamenteel?
Cultureel welbevindenCultureelwelbevindenverwijstnaarzichgoedvoelenindehuidigesamenleving,nietoverspoeldwordenofvervreemdrakendoor
» Hetdomeinmentaalwelbevindenkrijgtinhoudalseencliëntaankangevendatzijgelukkigisalsdepersoondiezijisenhetgevoelheeftheteigenleveninhandentehebben.
» Hetdomeinmentaalwelbevindenkrijgtinhoudalseencliëntaandachtervaartvoorervaringenvanzinenzinloosheideninaansluitingdaaropeventueelbegeleiding enondersteuningkrijgt.
10
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
veranderingenenvernieuwingen,continuïteitervarenindenkenenhandelen.Omditwelbevindeninbeeldtekrijgenkangekekenwordenofouderenzich‘goed’voelenindewereldvanvandaagen/ofzezich‘thuis’voelen waar ze wonen.
Kern van de zorgDezedriedimensiesvanmentaalwelbevindenmakenduidelijkwaarhetinde kern van de zorg om gaat:- Hoeishetopditmomentmetu?- Inhoeverrebentunugelukkigentevreden?- Kuntuzeggenwatvooruopditmomentbelangrijkisenzinvolomte
doenofmeetemaken?- Wiltumetiemandpratenoverdingendieubezighoudenen/ofdieu
moeilijkvindt?- Voeltuzichhierthuis?
Indeantwoordenopdezevragenkomengedachten,herinneringen,verlangensengevoelensvancliënteninbeeld.Doordiegoedteherkennenénervervolgensopintespelenkomtintegralezorgtotstand.Datbetekentdatdeaandachtvoorhetmentaalwelbevindenvancliëntendesleutelistotintegralezorg:doordezeaandachtgroeitbijmedewerkersinzichtindewijzewaaropcliëntenomgaanmet,reagerenopeninvullinggevenaandeaspectendiebijdeanderedriedomeinenvanhetkwaliteitskaderaandeordezijn.Ditinzichtontstaatmetdebereidheidvanmedewerkersomdecliënttelerenkennen,omoogtehebbenvoorhaaridentiteitenmetdecliënthaarsituatieregelmatigteevalueren.
VOrmgeVen aan mentaal welbeVInden
Wegevenaanknopingspuntenomprogressieteboekenophetdomeinmentaal welbevinden.
Individuele contactenEenkritischzelfonderzoeknaarwelkemogelijkhedenervoormedewerkerszijnomcliëntenpersoonlijk(er)telerenkennen,werktvaakverhelderend.Maakruimtevoor‘eenpraatjetussendoor’alswezenlijkbehorendtothetwerk.Biedtmedewerkersgelegenheidtothetopbouwenvaneenrelatie,waarindecliënteigenvragen,maarookvreugdeenverdrietkanbesprekenendelen.
IntakeWeesalertwelkevragenaandeordewordengesteldbijdeintake(zowelbijzorgverleningthuis,alsbijinhuizing/opname).Staanvooralmedische
» Hetdomeinmentaalwelbevindenkrijgtinhoudalseencliëntcontinuïteitvanzijnlevenervaartenzich‘thuis’voeltopdeplaatswaarhijofzijwoont.
» Zingevingindezorg.Hetklinktloodzwaar,maarindepraktijkgaathetmeestalomgesprekjes,onaangekondigd,nietgepland.Zoals een verzorgster die een bewoner een koptheekwambrengen.“Heeftuzinineenkopjethee?”,vroegze.“Ach,”zeideoudedame“ikhebeigenlijknergensmeerzinin.”Dezwaarsteenmeesternstigevragenvanhetlevenkomendoorgaanszotersprake.Envaakopeenwatvage,verhuldemanier. Arjan Broers, Met lege handen.
» UitNivel-onderzoekinopdrachtvanActiZblijktdat‘extra’contactentussencliëntenenmedewerkers–contactendiespontaanontstaanzonderdatzegekoppeldzijnaaneenzorgmoment–opeenpositievewijzebijdragenaandelevenskwaliteitvancliënten.Heteffectvanzo’ncontactmomentbeperktzichniettothetmomentwaarophet‘praatje’wordtgemaakt,maarwerktdooropverschillendedomeinenvankwaliteitvanleven:cliëntenmetwie‘zomaar’eenpraatjewordtgemaakt,voelenzichbijvoorbeeldgezonder,veiligerenvervelenzichminder.Hetinformelepraatjewerktookdoorindecontactenmetanderecliënten.Zevoelenzichminder eenzaam en ervaren meer warmte en genegenheid. Nivel (2007)
11
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
zakenenlichamelijkegebrekencentraal,ofiseraandachthoeiemandinhetlevenstaat,watdezewijzigingindeeigensituatie(namelijkmeerzorgontvangen)betekentenwatheteigenevaniemandisenwelkewensenerzijnomzoveelmogelijkcontinuïteittekunnenwaarborgen?
Zorgleefplan besprekenCruciaalisdewijzewaaropdebesprekingenoverhetzorgleefplanplaats vinden.Devragendiealsvoorbeeldstaangenoteerdbijhetdomeinwel-bevindendienenaandeordetekomenenniettewordenafgedaanals‘tein-tiem’of‘teuitvoerig’.Zorgdatervoldoendetijdisvoormedewerkersomdóórtevragenhoeeencliëntzijnofhaarsituatiebeleeftofwelkevragenerleven.
levensboekenEensuggestieinhetzorgleefplanisomeenseenlevensboektemakenmeteencliënt,waarinveleverhalenovervroegerennuaandeordekunnenkomen.Ver-schillendemethodenzijneropdemarktomhiermeetewerken(zieookartikel4).Zoleerjeeencliëntbeterkennenendezorgopdecliëntafstemmen.
teamoverleggenBenutteamoverleggenomhetmentaalwelbevindenvancliëntengoedinbeeldtehouden.Helaasstaanvaaktijdenshetoverleg(zorg)problemencentraalenwordenpraktischezakenafgestemdengecoördineerd.Hoevaakisertijdenseenoverlegstructureelgelegenheidomuittewisselenwatinpositievezinopvaltaaneencliëntofjeaftevragenhoeiederdecliëntervaart?Integralezorgwordtéchtintegraalalsersamenhangendevragenaandeordekomen,metnamewatallezorg,begeleiding,activiteitenvoordecliëntzelfbetekenen.Startenbijdevragendiebinnenhetdomeinmentaalwelbevindencentraalstaan,isdesleutelvoorintegralezorgverlening.Gaeensnaofdezorgbinnenuworganisatiezouveranderenalsaandehandvanonderstaandevragenoverlegwordtgevoerd:- Watisindezesituatiebelangrijkvoordecliëntenvoorjouals
medewerker?- Hoeweetjewatbelangrijkisvoordecliënt?- Waaromisdatbelangrijk?- Wat‘doet’dezesituatiemetdecliënt?Enmetjou?- Watwiljijbereiken?- Watdoejetotopditmoment?- Watisdeconsequentievanjouwgedragvoordecliënt,jezelfenjecollega’s?- Zoujeietsanderswillendoen?Wat?- Hoezoudatvoordecliëntzijn?- Kunjevandezesituatieietslerenvoorjezelfenvoorjeteam?
» Bijhetintakegesprekgafdenieuweverpleeghuisbewoneraan’sochtendsgraagtweeboterhammenmetkaasteetenalsontbijt.Aandiewenswerdgehoorgegeven.Maareenhalfjaarlaterwasernooitwééreensgevraagdwathijvoorontbijtzouwillen…
12
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
Professionele begeleiding Hetdomeinmentaalwelbevindenverdientminstenszoveelaandachtalsdeoverigedriedomeinenvanverantwoordezorg.Deorganisatiedienthetwelzijnvancliëntennadrukkelijkvoorogentehebben.Belangrijkishoeditzichvertaaltindekeuzevoormenskrachtendisciplinesdiezichspecifiekrichtenophetwelzijnvancliënten.Welkeprofessionals(eninwelkemate?)zijnerinzetbaaralshetgaatombegeleidingophetterreinvanhetpsychischeenexistentiëlewelbevindenvancliënten?(zieookartikel3).
groepsactiviteiten Zorgdateractiviteitenzijnvoorcliëntendieexplicietgelegenheidbiedenvoorhetaandeordestellenvanthema’sdierakenaanhetmentaalwelbevinden:zingeving,vertellenvanjelevensverhaal,opmakenvandelevensbalans,uitinggevenaanjelevensbeschouwing,ingesprekmetanderenoverzakendievoordeouderebelangrijkzijnetc.
extra activiteiten Aandachtvoormentaalwelbevindenkaneveneenswordengestimuleerddoorzoafentoeeenbijzondereactiviteitteorganiseren.Alsvoorbeeldnoemenwehetorganiserenvaneenexpositiemetfotomateriaalenverhalenrondomhetthema‘watiedervanmijmagweten’.Opdievraagantwoorddenbewonersénmedewerkers,enmetfoto’sentekstenwerdeenexpositiegemaaktomoogtekrijgenvoorelkaarenelkaarbeterteleren kennen. Andere suggesties vindt u in artikel 4.
COnClUsIe
Mentaal welbevinden als één van de vier domeinen van verantwoorde zorg is de sleutel tot integrale zorgverlening. Oog voor de identiteit enzinervaringvancliëntenisdebasisvanwaaruithet(subjectieve)welbevindenvancliëntendoormedewerkerswordtbevorderd.Datbetekentaansluitenopheteigenevandecliënt,strevennaarvoorzettingvanhet‘gewone’leven,stilstaanbijhetmomentenbewustzijnvandeeigenvisieopouderen.Hetmentaalwelbevindenvanouderenwordtinde(afhankelijke)zorgsituatiebeproefd. Daaromverdientdemeerdimensionaliteitvanhetwelbevinden(psychisch,existentieel,cultureel)volopaandachtindevormgevingvandezorg.Aanknopingspuntenomindezorginhoudtegevenaanditdomeinzijnerzowelindeindividuelebegeleiding,groepsactiviteitenalsindewijzevansamenwerkingenafstemmingvandezorgverlening.
13
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
referentIes
- Arcares,AVVV,LOC,NVVA,Sting,Op weg naar normen voor Verantwoorde zorg.Utrechtjuni2005.
- Arcares,Toetsingskader voor Verantwoorde zorg.Utrecht2005.- ActiZ,Model Zorgleefplan Verantwoorde zorg.Utrecht2006- ActiZ,V&VN,LOC,NVVA,Sting,IGZ,VWS&ZN,Kwaliteitskader
Verantwoorde zorg. Een operationalisering van de visiedocumenten ‘Op weg naar normen voor Verantwoorde zorg’ en ‘Normen voor Verantwoorde zorg Thuis’ in een indicatorenset en een sturingsmodel voor langdurige en/of complexe zorg.Utrecht2007
- StuurgroepKwaliteitskaderVerantwoordezorgVerpleging, VerzorgingenZorgThuis(VV&T),De toon gezet: één taal voor kwaliteit. Utrecht2008
- ActiZ,Kern van Verantwoorde zorg: verbeteren van kwaliteit van leven. Utrecht2008.
- AlleactueleinformatieoverhetKwaliteitskaderVerantwoordezorgVVTenoverhetmetenvandeprestatie-indicatorenvindtuop http://www.zorgvoorbeter.nl/kwaliteitskader/verpleging-verzorging-en-zorg-thuis-vvt/
Literatuur- MarinusvandenBerg,Betrokken zorg, verhalen over spiritualiteit en
geloof in de zorg.Baarn:Intro2000.- Broers,A.,Met lege handen. Lesbrieven aan werkers in de ouderenzorg.
Boekencentrum,1998- AlfonsMarcoen,‘Subjectiefwelbevindenophogereleeftijd.’
In:AlfonsMarcoen,RiaGrommen&NancyvanRanst(red),Als de schaduwen langer worden. Psychologische perspectieven op ouder worden en oud zijn.Tielt:Lannoo2006,335–357.
- J.H.vanderMeiden,Kleuren in Ouderenzorg, handboek integratie levensbeschouwing in beleid en werkuitvoering van het verzorgingshuis. Kampen:Kok2002.
- R.R.Ganzevoort&J.Visser,Zorg voor het verhaal. Achtergrond, methode, en inhoud van pastorale begeleiding.Zoetermeer:Boekencentrum2007.
- JennieMast,AartPool,Het nadenken waard, stilstaan bij wat je doet en wat je kunt.NIZW2003.
- TjeuvanKnippenberg,Tussen Naam en Identiteit.Kampen:Kok1998.- CarloLeget,Van levenskunst tot stervenskunst, over spiritualiteit in de
palliatieve zorg.Tielt:Lannoo2008.- J.M.A.Munnichs,C.P.M.Knipscheer,N.L.Stevens,M.P.J.van
Knippenberg,Ouderen en zingeving.KSVG,Baarn:Ambo1995.
14
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
- I.A.Pool&Y.Grul,Zijn in doen en laten. Aandacht voor zingeving en zorgverlening.Vilans2002.
- AartPool,HenriMostert,JeroenSchumacher,De kunst van het afstemmen, belevingsgerichte zorg: theorie en praktijk van een nieuw zorgconcept.NIZW2003.
- Poortvliet,M.C.,D.L.Gerritsen,A.P.A.v.Beek,P.P.M.Spreeuwenberg,J.R.J.d.Leeuw&C.Wagner(2007),Kwaliteit van leven in de V&V sector de samenhang tussen kwaliteit van leven van cliënten en kenmerken van de instelling. Utrecht:Nivel
- Tornstam,L.(2000),Nursingstaff’sinterpretationsof‘gerotranscendentalbehavior’intheelderly. Journal of Aging and Identity5:15-29.
- GabriëlleVerbeek,Van zorgplan naar leefplan.Maarssen:ElsevierGezondheidszorg2005.
- Broers,A.,Met lege handen. Lesbrieven aan werkers in de ouderenzorg. Boekencentrum,1998
Websites- www.ActiZ.nl- www.IMOZ.eu- www.nivel.nl- www.netwerklevensvragen.nl
15
Werken aan mentaal welbevinden » Mentaal welbevinden: sleutel tot integrale zorg
Colofon
AuteursWoutHuizing,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersThijsTromp,Reliëf,ChristelijkeverenigingvanzorgaanbiedersGerdienkeUbels,ActiZ,organisatievanzorgondernemers
EindredactieActiZ,organisatievanzorgondernemers
OntwerpCascade–visuelecommunicatie,Amsterdam
DrukLibertas,Bunnik
Publicatienummer:10.002Publicatiedatum:januari2010
©ActiZ2010
Deze uitgave mag zonder toestemming van ActiZvoorniet-commercieelgebruikwordengedownload en verveelvoudigd. Voorts alle rechtenvoorbehouden. Dezeuitgaveismetgrotezorgvuldigheidenmetgebruikmakingvandemeestactuelegegevenstotstandgekomen.Hetisevenwelnietgeheeluitgeslotendatdeinformatieindezeuitgaveonjuisthedenen/ofonvolkomenhedenbevat. ActiZaanvaardtgeenaansprakelijkheidvoordirecteofindirecteschadeontstaandooreventueleonjuisthedenen/ofonvolkomenheden.Aandeinhoudvandezeuitgavekunnengeenrechtenwordenontleend.
ActiZenReliëfzijnkernpartnersinhetExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen. HetExpertisenetwerkbevordertdeaandacht voormentaalwelbevindeninzorgenwelzijn doorkennis,scholingenpraktijkuitwisseling. Zie www.netwerklevensvragen.nl DebundelisvoorledenvanActiZtedownloadenvanwww.actiz.nl.GedrukteexemplarenkuntubestellenbijReliëf(www.relief.nl)enExpertisenetwerkLevensvragenenOuderen(www.netwerklevensvragen.nl/producten).
Reliëf, Christelijke vereniging van zorgaanbiedersNeckardreef63562CNUtrecht
Telefoon(030)2610454Fax(030)[email protected]
ActiZOudlaan 43515GAUtrechtPostbus82583503RGUtrecht
Telefoon(030)2739393Fax(030)[email protected]