Толұқпаева Қарлығаш Әлдекқызы

химия, биология пәндерінің мұғалімі

жұмыс өтілі: 30 жылсанаты: жоғары, 14 разряд

«Кей қасиет туа бітеді, ал кейбірі еңбек арқылы қалыптасады».

Тақырыбы: «Білім сапасын арттыру және ҰБТ-ге дайындаудың тиімді жолдары»

Еліміздің келешегін айқындайтын – білім. Ел келешегі жас ұрпақты жан-жақты дамыған білім иесі етіп тәрбиелеудің маңызы зор.

Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев, «ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің болашағы жоқ, бұл білімділер ғасыры» деп атап көрсетті. Ендеше елімізді өркениетті елдер қатарына қосатын жас жеткіншекті білімімен сусындататын адам – мұғалім. Ұстаз өз мамандығының шебері болғанда ғана табысқа жете алады.

Шәкірттерің өзіңе үміт артып, зор сеніммен қарап отырғанда білім сусынына қандыру үшін ұстаздық мамандыққа тән қасиеттерді есімізге сақтап, дамытып, жетілдіре отыруға тиістіміз.

Біріншіден, кәсіптік білімділігі мен біліктілігі.Ұстаз көп ізденіп, зерттеп, озық педагог әдіскерлердің, ғалымдар мен жаңашыл мұғалімдердің еңбегін жан-жақты талдап, өз тыңдаушысына сай етіп таңдап алуы керек.

Екіншіден, оқыту мұғалімнің білім берудегі жетекші әрекеті, сондықтан жоспарлы, жүйелі, оқушының мүмкіншілігі мен қабілеті жан-жақты ескерілуі керек. Оқыту нәтижелі болу үшін баланың жан дүниесіне терең үңіліп, оқуға кедергі жасайтын келеңсіздіктердің себебін анықтай отырып, шешімін табуға көмек қолын ұсыну қажет.

Үшіншіден, білім сапасының артуы, ең алдымен, мұғалімдердің М.Әуезов айтқандай, «Ұстаз деген – ұлы есімге» қаншалықты лайық болуына байланысты дер едім, бүгінгі жаңа дәуірдің, жаңарған елдің мұғаліміне қойылатын талаптың жүгі ауыр. Олар білімді де білікті, өз ісінің шебері болуымен қатар, жеке басының мәдениеті, адамгершілік тұлғасы, парасаттылығы, адамзат тұрғысында жастарға үлгі боларлық биіктен көрінуі шарт.

Төртіншіден,білім алуға белсендіру жолдарының бірі – жаңа оқыту әдістерін қолдану.

Жаңа оқыту әдістеріне қазірге кезде қолданылып жүрген интерактивті әдісті айтуға болады. Білім процесінде интерактивті технологиялар пайдалану оқушылардың интелектуалдық ресурстарын анағұрлым тиімді пайдалану қажеттілігі болып табылады. Өйткені білім қандай тәсілмен берілсе де, алынған ақпаратты игерудің қарқындылығына қатысты болады.

Оқушылар мен мұғалімдердің оқу материалдарын, тест сұрақтарын компьютердің көмегімен орындауы ҰБТ-ң нәтижелі болуына зор ықпал етеді. Интерактивті оқу құралдары әдеттегі сабақты қызықты, әдемі процеске айналдыруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде оқу барысында оқушылардың ықыласын аударуға жағдай туғызады.

Интерактивті технологияны қолдануда оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, үлкен ізденіспен, шығармашылыққа да жетелеуге болады.

Оқушының әрбір терминді ұтымды, жаттанды қабылдамай терең ұғынып, теориялық білімдерін практикада қолдана білуге, дәлелдеуге, талдау жасауға үйрету, танымдық белсенділігін арттырып, шығармашылық ізденіске жол ашуға баса назар аудару керек.

Интерактивті технологиялар педагог жұмысын жеңілдетеді және білім сапасын жоғарылатуға мүмкіндік туғызады.

Заман талабына сай, жас ұрпаққа сапалы білім беруде электрондық оқулықтарды сабаққа пайдалану оқытудың тиімді технологиясының бір түрі ретінде қарастыруға болады.

Электрондық оқулықтарды пайдалану:

Оқушының уақытын үнемдейді, оқу материалдарын еске түсіруге зор ықпал етеді. Қызығушылығын арттырады. Зертханалық, практикалық жұмыстар тез түсіндіріледі. Бағдарламаны меңгеруге

арналған тапсырмалар мен тест сұрақтарымен қамтамасыз етілген.

Білім сапасын жақсартудың тағы да бір тиімді жолы – сабақта ойын элементтерін пайдалану. Халқымыз бала мінез-құлқының қалыптасуында ойын әрекетінің елеулі мән атқаратын жақсы білген ойында баланың таным қабілеті өседі, мінез-құлқы қалыптасады. Көптеген ойындар баланы достыққа, жолдастыққа, қамқорлыққа, іскерлікке, адамгершілікке баулиды. «Ойнай білмеген , ойлай да білмейді», «Бала ойынмен өседі, дана оймен өседі» - дейді халық даналығы. Сабақта ойын элементтерін қолдану:

Оқушылардың белсенділігін арттырып, ынталандырады. Теориялық білімдерін практикада қолдануға үйретеді. Іздендіреді, тапқырлыққа баулиды. Ортамен қарым-қатынасын кеңейтеді.

Ойын барысында орындалатын дидактикалық материалдар оқушыларға ыңғайлы түсінікті болса, ойын нәтижелі болады. Мысалы, «Химиялық элементтер әлемі» т.б.

Логикалық ойлау – білімді тиімді меңгертудің бірден-бір тиімді жолы. Кез-келген есепті шешу барысында оқушыларды талдауға, яғни есепті шешудің бірнеше жолдарын қарастыруға, ойландыруға үйрету керек. Әрбір ұстаз ойлау қабілеті жоғары оқушысы болғанын қалайды.

Оқыту түрлерін ұйымдастыруды жетілдіру мақсатында сабақты түрлендіріп өткізу конференция, сайыс, саяхат, т.б. оқушылардың білім мазмұнын жүйелі меңгеруде, пәнге қызығуын арттыруда, өз бетінше оқып үйренуге тәрбиелеуде зор роль атқарады.

Білімділік – адам көркі

«Еліміздің болашағы – білімді ұрпақ қолында!» деп президентіміз Н.Назарбаев айтқандай, білімді ұрпақ тәрбиелеу біздің әрі міндетіміз, әрі қиындығы мен қызығы мол еңбегімізді талап етеді.

Бүгінгі күннің басты мәселесінің бірі – оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы төмендеп кетті, сондықтан ең бірінші алға қоятын мақсат:

1) Пәнге деген қызығушылығын арттыру, яғни сабақты қызықты өткізіп, оқушылардың жақсы және тез түсінуіне жағдай жасау.

2) Табиғат адамға емес, адам табиғатқа тәуелді екендігіне көздерін жеткізу.3) Денсаулық – зор байлық немесе бірінші байлық – денсаулық дегендей, дендері сау,

көңіл-күйлері жоғары болу үшін, денсаулық және оны қалай сақтауды үйрету, жақсы әдеттерге дағдыландыру.

4) Оқушыларға өздеріне есеп беріп, өмірге сергек қарауларына ықпал ету.

Оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту үшін (есту арқылы, көру арқылы) оқушының кітап оқуы, сабаққа қызығушылығы төмен болғандықтан мен көбінесе қалыптан тыс сабақ өткізуге тырысамын: КВН, сот-сабақ, пресс-конференция, ролдік ойындар, сынып білгірі, т.б. Себебі:

Оқушы нақты, дұрыс жауап беру үшін ізденеді (қосымша оқулықтар, энциклопедия, интернет).Белсенділігі, жауапкершілігі артады, себебі ол сұрақ тек өзінде ғана, ол айтпаса басқа ешкімде айтпайды, сұрақ жауапсыз қалады.Тапсырма ертерек берілгендіктен ақпаратты көбірек жинастыруға тырысады. Ештеңе таба алмаған жағдайда оқулықтан оқып келеді, яғни кітаппен жұмыс істейді. Жұрт алдында сөйлеп, ойын бөлісіп үйренеді. Бір команданың мәселелері ортақ болғандықтан бір-біріне көмектесіп, өзара пікір алысып, бір-бірін тыңдауды үйренеді. Бұл болашақта міндетті түрде пайдасы тиеді. Осы бағытта мынандай сабақ өткіздім: - Сот сабақ «Құстардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы»- Рольдік ойын «Тыныс алу мүшелері аурулары және оның алдын алу»,

«Темекінің денсаулыққа зияны», «Спирттер»- Топтық жұмыс (Пресс-конференция) «Адамның шығу тегі», «Картоп-екінші

нан», «Генетика және медицина», «Адам ағзасындағы биогендік элементтер», «XXI ғасыр білгір химигі»

- Лекция, дебат сабақтары, т.б

. Ақылды ұстаздың –шәкірті дана немесе

білімділік адам көркі

Бүгінгі күннің басты мәселесінің бірі-оқушылардың сабаққа деген қызығушылығы төмендеп кетті,сондықтан ең бірінші алға қоятын мақсат:

1.Пәнге деген қызығушылығын арттыру яғни сабақты қызықты өткізіп,оқушылардың жақсы және тез түсінуіне жағдай жасау.

2.Табиғат адамға емес,адам табиғатқа тәуелді екендігіне көздерін жеткізу.

3.Денсаулық зор байлық немесе бірінші байлық денсаулық дегендей,дендері сау көңіл күйлері жоғары болу үшін,денсаулық және оны қалай сақтауды үйрету жақсы әдеттерге дағдыландыру.

4.Оқушыларға өздеріне есеп беріп,өмірге сергек қарауларына ықпал ету.Осы мақсатты жүзеге асыру бағытында ұстаздық жолды таңдаған жас мұғалімдерге беретін кеңестерім:

1.Қазіргі техника дамыған заманда оқушылар кітап оқымаса да теледидар,компьютер (интернет) т.б.ақпарат көздерінен естіп,көріп,мағлұмат алады.Осы білімдерін сабақта пайдалануы тиіс.Мысалы:би-би-си бағдарламасында жан-жануар,өсімдіктер туралы өте қызықты жәйттар көрсетіледі.Бұл баланың сабақты терең түсініп,есіне жақсы сақтауына көмектеседі.

2.Сабақты жақсы қабылдауына баланың көңіл-күйі де зор әсер етеді:ауырып отырса,немесе көңіл-күйі дұрыс болмаса оқушы мұғалім берген мәліметті қабылдай алмайды.Сондықтан сабақ арасында мүмкіндік тауып, көңілсіз отыру себебін сұрасаңыз,жазылып кетпесе де мұғалімнің көңіл аударғанына риза болып.көңілі көтеріліп қалады.

3.Бала менің ойымша ешқашан себепсіз сабақ босатпайды,міндетті түрде себебі болады.Мысалы: сіздің өзіңізді немесе сабағыңызды әлде сыныпты жақтырмай кіргісі келмейді,немесе кешігеді.Соның себебін біліп,шара қолдану керек.Кешікпеу үшін сабақтың

алдында екі-үш минуттық қызық хабарлама даярлауға болады: «Галстук-адам жанының айнасы», «Амандасу кезінде қолды қысу арқылы адамның мінезін немесе көңіл күйін білуге болады».

Кешіккен балаға: егер маған таңдататын болса,мен сенің ешқашан сабақтан кешікпегеніңді қалар едім деп жүрегіне жол табуға болады.

4.Оқушыны ешқашан жұмыс істейтін зат , обьект деп қарауға болмайды. Ол-адам. Сондықтан санасу,сыйлау,құрметтеу керек. Бала қателесіпті,оның қатесін түзеуге тырысу керек,бірақ ешқашан намысына тиюге болмайды.

5.Оқысаң оқы,оқымасаң қой,мен үшін оқымайсың,маған емес өзіңе керек деген сөзге қарсымын.Біз ұстазбыз, оқытуға ,қызығушылық сезімін оятуға тиіспіз.

6. «Әке-шешең не істеп жүр,саған неге қарамайды,неге қадағаламайды» деген сөз артық шығар,себебі бұл мәселені тек ата-анамен шешу керек деп ойлаймын.

7.Баланың қателігін сыныптың,бөтен адамдардың көзінше түзету немесе ұрысу дұрыс емес.Ұзақ жылғы тәжірибе көрсеткендей оның нәтижесі біз күткеннен керісінше болады.

Жаңа айтылып өткендей оқушының кітап оқуы,сабаққа қызығушылығы төмен болғандықтан мен көбінесе қалыптан тыс сабақ түрінде өткізуге тырысу керек: КВН,сот-сабақ,пресс-конференция,ролдік ойындар,сынып білгірі т.б.

Себебі: 1.Оқушы нақты,дұрыс жауап беру үшін ізденеді(қосымша оқулықтар,энциклопедия,интернет).

2.Белсенділігі,жауапкершілігі артады,себебі ол сұрақ тек өзінде ғана,ол айтпаса,басқа ешкім де айтпайды,сұрақ жауапсыз қалады.

3.Тапсырма ертерек берілгендіктен аз болсада тауып,тапқанын бөліседі.Дым таппаса оқулықтан оқып келеді,яғни кітаппен жұмыс істейді.

4.Жұрт алдында сөйлеп,ойын бөлісіп үйренеді.

5.Бір команданың балалары ортақ мәселе болғандықтан бір-біріне көмектесіп,бір-бірін тыңдауды үйренеді.Бұл өмірде міндетті түрде пайдасы тиеді.Осы бағытта мынандай сабақтар өткіздім:

-Сот сабақ «Құстардың табиғатта,адам өмірінде маңызы»

-Рольдік ойын «Тыныс алу мүшелері аурулары және олардың алдын алу» , «Темекінің денсаулыққа зияны»«Спирттер»

-Топтық жұмыс (Пресс-конференция )«Адамның шығу тегі», «Картоп-екінші нан»,«Генетика және медицина», «Адам ағзасындағы биогендік элементтер».

-Лекция -сабақ ...

Өз тәжірибемде бірнеше технология элементтерін пайдаланамын.

1) Тірек сызбаОқушыларға оқу материалы жинақы, қысқаша беріледі.

o Оқушы мазмұнын, мағынасын еске түсіру, ойлау қабілетінің дамуына мүмкіндік береді.

o Оқушы материалдың ішіндегі ең негізгісін таңдай білуді үйренеді.o Оқушы оқулықпен және қосымша әдебиеттермен жұмыс істеу дағдысын меңгереді

o Уақытты тиімді пайдалануға көмектеседі.

2) Деңгейлеп оқыту

З а т т а р

Дене неден тұрса соны зат деп ат.

атайды

Күрделі заттар

o2,H2,N2,Ca,MgЭлементтердің бір ғана түрінен тұрады

әр түрлі элементтерден тұрады

H2O,CO2,HCI

Жай заттар

o Барлық оқушының бағалануына және «2» бағасының болмауын қамтамасыз етеді.o Осылай берілген деңгейлік тапсырма оқушының рухани қиындыққа ұшырауын

болдырмайды.

Деңгейлік тапсырма бергенде мен оқушыларды ешқашан үш топқа бөлмеймін, тапсырманы барлығына толық беремін. Оқушылардың деңгейіне қарай біреуі – 2, 3, 4, 5, қабілеттері 6-7 тапсырма орындайды. Бағалану да осыған сәйкес жүреді: «3», «4», «5». Деңгейге бөлгенімді балалар байқамай да қалуы мүмкін

Тірек-сызба,деңгейлік тапсырма а) Химиядан

оксидтер қышқылдар негіздер тұздар

қышқылдық негіздік оттексізоттекті еритін ерімейтін

Мет окс

H2SO4 HCL

NaOH,LIOH

Құрамында оттегі бар

Оттегі жоқ

Металл емес ел окс

CaO,Na2OCO2,SO2

Бір негізді Екі негізді Үш негізді

HCL,HNO3 H2SO4,H2SO3 H3PO4

З а т т а р

Осы тапсырманы үш деңгейде қолдануға болады:

I- деңгей.

1.Үздік оқушыға,тек заттар деп жазып қалғанын бос беруге болады.

З а т т а р

атайды Күрделі заттарЖай заттар

II- деңгей.

2.Төртке оқитын оқушыға тек дөңгелекпен жазылғанын беріп,қалғандарын бос беруге болады.

оксидтер қышқылдар негіздер тұздар

З а т т а р

Дене неден тұрса соны зат деп ааАААатайды

Күрделі заттар

Элементтердің бір ғана түрінен тұрады

әр түрлі элементтерден тұрады

Жай заттар

III- деңгей.

Тек бірден мысал беріп толықтыруға болады.

3) Сатылай кешенді талдау технологиясы

оксидтер қышқылдар негіздер тұздар

қышқылдық негіздік оттексізоттекті еритін ерімейтін

Мет окс Құрамында оттегі

Оттегі жоқ

Металл емес ел окс

Бір негізді Екі негізді Үш негізді

o Оқыту жүйелілігіo Материал реттелген, бірізділікпен беріледі.o Нақтылық басым.o Мұғалім оқушыға тұрақты әсер етеді.o Жаппай оқыту жүзеге асады.o Сандық, сапалық шығын аз.

4) Венн диаграммасын жаңа сабақ өтуде де, қорытындылауда да, қайталауда да, пайдалануға болады.

Биологиядан

5) Қарлы кесек ойыны

Жорғалаушылар ерекшеліктері

Жүреді

Тістері бар

Денесі қабыршақпен қапталған

Жүрегі 3 бөліктен тұрады

Өкпемен дем алады

Құстар ерекшеліктері

Ұшады

Тістері болмайды

Денесі қауырсынмен қапталған

Жүрегі 4 бөліктен тұрады

Ауа қапшығы бар

Өкпемен дем алады

Ұқсастық-тары

Тері бездері болмайды

Жұмыртқа салады

Жіліншігі қабыршақты

Ойын шарты: сынып 5 топқа бөлінеді: A, B, C, D, E үстелдері. Әр үстелде оқушылар отырады.

6) Егер оқушылар аз болса,«Шеңбер бойымен әңгімелеу»әдісі

1. Шеңбер бойымен әңгімелеу. Оқушылар шеңбер бойымен отырады, ортаға жүргізуші ретінде көзін байлап 1 оқушы отырғызылады, ортаға жүргізуші кімді қолымен көрсетсе, сол жауап береді.

2.Рет санын таңдау

Сыныптағы оқушылардың журнал бойынша рет саны алдын ала жазылып қойылады. Жүргізуші кез келген санды таңдайды. Сол оқушы жауап береді.

3.Аквариум тәсілі

Сынып топтарға бөлініп, орналасады да, әр топ арасынан өздерінің көзқарасын білдіретін өкіл сыйлайды. Өкіл ортаға келіп өз команасының пікірін қорғайды. Мысалы,«Адамның шығу тегі» тақырыбын айтатын болсақ, топқа бөлгенде өз пікірлеріне қарай бөлу керек:

А тобы

D тобы

С тобы

В тобыөкіл

өкілөкіл

өкіл

1) Құдай жаратты

2) Топырақтан жасалып, жан бітірді

3) Маймылдан жаратылды

4) Ғарыштан келген

Сонымен қатар білім деңгейін тест арқылы тексерудің де тиімді жақтары аз емес:

- Сабақ үрдістерін байланыстырады- Білімді бекіту, қайталауда уақыт үнемделеді

Оқушы белсенділігін, қызығушылығын арттырады. сыған орай сабақта тесттің бірнеше түрлерін қолдануға болады, таңдау, балама, толықтыру, сәйкестендіру, еске түсіру, т.б.

-

Тұздар гидролизі

Күшті қышқылдар:HCI, H2 SO4, HNO3.

Күшті негіздер:KOH, NaOH.

Әлсіз қышқылдар:H2 S, H2 SO3, H3 CO3, H3 PO4.

Әлсіз негіздер:AI(OH)3, Zn(OH)3, Te(OH)2

Берілген заттар:KCI KOH орта бейтарап.

HCI

Барлық топтарды табиғатына қарай 4 топқа боледі:

1Күшті қышқыл, күшті негіз:

K2 SO4, NaNO3, NaCI

2Күшті негіз, әлсіз қышқыл:

Na2 S, Na2 CO3, K2 SO3, Na3 PO4

3Әлсіз негіз, күшті қышқыл:

AI2 (SO4)3, TeSO4

4 Әлсіз негіз, әлсіз қышқыл:

ZnS, AI2 S3 , FeSO4

Электролиттік диссоциация тек ерігіштік кесте бойынша жұргізіледі.

NaCl Na + + CI-

H2 SO4 2H+ + SO42-

Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты анықтау

Электртерістілікті пайдалану арқылы тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты тез анықтауға болады

: Мыс: SO2

O – тотықтырғыш

S – тотықсыздандырғыш

2Mg +O2 = 2MgO

Mg – тотықсыздандырғыш

O – тотықтырғыш

Түрөзгерістерді жүзеге асыру реакциялары.

S SO2 SO3 H 2SO4 Na2 SO4

H2S CaS

P P2O5 H3 PO4 Na 3PO4

PH3 CaP2

C CO CO2 H2 CO3 Na2CO3

CH4 CO2

Берілген заттардың ыдырау заңдылығы бірдей:

Ca (HCO3)2 CaCO3 + H2O + CO2↑

2NaHCO3 Na2 CO3 + H2O +CO2↑…

Mg (HCO3)2 MgCO3 + H2O +CO2

Қышқылдардың, негіздердің, тұздардың химиялық қасиеттері.

Қышқыл + Me = тұз + сутек

Қышқыл + MeO = тұз + сутек

Қышқыл +MeOH=тұз + су

Қышқыл + тұз + қышқыл

Негіз + қышқылдық оксид = тұз + су

Негіз + қышқыл = тұз+ су

Негіз+ тұз = тұз + негіз

Тұз+ қышқыл =тұз + қышқыл

Тұз + негіз = тұз + негіз

Тұз + тұз = тұз + тұз

Элемент және олардың қосылыстарының химиялық қасиеттері.

Мысалы: 1. Жай заттармен

: CaC2

Ca3N2 (6) c (t) CaH2

N2 H2

Ca

O2 CI2

CaO

CaCI2

2. Күрделі заттармен:

Ca(OH)2

H2O

H2SO4 HCI

CaSO4 Ca CaCI2

Суй

HNO3( суй )

Ca(NO3)2

3. Қосылыстары:

Ca3 (PO4)2

Р2O5

H2SO4

CaO CaSO4

HOH

Ca (OH)2

CO2 CaCO3

Ca (OH)2 HCI CaCI2

CuSO4

CaSO4

Қорытынды

ҰБТ-ге дайындық барысында:

1) Рұқсат етілетін: а)Д,И.Менделеевтің жасаған элементтердің периодтық

жүйесі кестесін жақсы білу.

ә) Ерігіштік кестені өте жақсы қолдана білу.

2)Тестке дайындық: а) Реакция теңдеулерін түгел көшіріп жаздыру.

ә)Бір тақырыпты түсіндіріп, соған қатысты барлық

есептерді шығару,жаттығуларды орындау.

б)прапорцияны пайдалану

в)тестілеу болғандықтан оңай, тез орындалатын жолдарын

қарастыру.

ҰБТ-ге дайындық осындай жолдармен берілген сапалы білімнен кейін аса қиынға түсе қоймасы анық. Оқушының сабақты себепсіз босатпауын,әр тақырыпқа тиянақты дайындығын , әрбір тақырыптың нәтижесі жоғары болуын қадағалау қажет.

Еңбек нәтижелі болу үшін оқушы-мұғалім, ата-ана арасындағы қарым-қатынастың тығыз болуы ерекше орын алады.

Мектепке дейінгі шағын орталығы бар

Мұқаншы орта мектебі

Тақырыбы: «Білім сапасын арттыру және ҰБТ-ге дайындаудың тиімді жолдары»

Толукпаева К.А.

2014-2015 оқу жылы