Voorlichtingsprogramma voor kappers “Geknipt voor jou”

Theoretische onderbouwing

Minor Health Promotion Juni, 2009

Klas: AHP3

Ontwikkeld door Haarfijn©: Tim Fechter

Robin van Leeuwen Johan de Bes

Jarno Vriezekolk

Voorwoord.

Dit document is tot stand gekomen in het kader van de Minor Health Promotion in opdracht van de Hogeschool van Amsterdam, waarin wij de opdracht hebben gekregen om een gezondheidsbevorderende interventie te ontwikkelen. In tegenstelling tot eerder verschenen onderzoeken en verslagen, is deze interventie gericht op gedragsverandering en zal met name deze component veelal aan bod komen in dit document. Het document wat voor u ligt bevat de theoretische onderbouwing voor de door ons gemaakte keuzes met betrekking tot het ontwerp en de uitvoering van de interventie. Met veel plezier hebben wij aan deze opdracht gewerkt en wij willen graag Greet Gevers en Hans van den Hoeven bedanken voor hen feedback en hulp, daar waar het nodig bleek te zijn. Ook willen wij salon Voorveld bedanken voor de tijd en ruimte die wij hebben gekregen om de interventie uit te voeren. Amsterdam, Juni 2009 Johan de Bes Tim Fechter Robin van Leeuwen Jarno Vriezekolk

Inhoudsopgave

1 Inleiding. ............................................................................................................................. 4 2 Needs Assessment. ............................................................................................................. 6

2.1 Omvang. ............................................................................................................................... 6

2.2 Oorzaken. .............................................................................................................................. 6

2.3 Conclusie. .............................................................................................................................. 7

3 Programma doelen. ........................................................................................................... 8

3.3 Theoretische model............................................................................................................... 9

3.4 Doelgroepen. ...................................................................................................................... 10

3.5 Matrix doelen. ..................................................................................................................... 11

3.6 matrix methodieken ............................................................................................................ 11

3.7 Methodieken onderbouwt vanuit de theorie en literatuur. ............................................... 12

3.8 Matrix determinanten, methodieken en praktische voorlichtingstechnieken. .................. 14

4 Programma ontwerp en productie. ................................................................................ 16

4.1 Stages of Change. ............................................................................................................... 16

4.2 Opbouw Voorlichting. ........................................................................................................ 16

4.3 voorlichtingsprogramma. ................................................................................................... 18

5 Onderbouwing bijeenkomsten. ...................................................................................... 19

5.1 Bijeenkomst 1: Enquête + gesprek bedrijfsleiders. ............................................................. 19

5.1.1 Enquête ............................................................................................................................ 19

5.1.2 Gesprek bedrijfsleider. ..................................................................................................... 21

5.2 Bijeenkomst 2: Brochure. .................................................................................................... 23

5.3 Bijeenkomst 3: Groepsdiscussie. ......................................................................................... 27

5.4 Bijeenkomst 4: Veranderingsdoelen. .................................................................................. 29

5.5 Bijeenkomst 5: Evaluatie. ................................................................................................... 31

6 Implementatie. ................................................................................................................. 32

6.1 Samenwerking. ................................................................................................................... 32

6.2 Specifieke adoptie- en implementatiedoelen. .................................................................... 32

6.3 Implementatieplan. ............................................................................................................ 32

7 Evaluatie. .......................................................................................................................... 35

7.1 Inhoud ................................................................................................................................. 35

8 Bronvermelding . ............................................................................................................. 36 9 Bijlagen. ............................................................................................................................ 38 Bijlage 1. .............................................................................................................................. 38 Bijlage 2. .............................................................................................................................. 43 Bijlage 3. .............................................................................................................................. 64 Bijlage 4. .............................................................................................................................. 65 Bijlage 5. .............................................................................................................................. 66 Bijlage 6. .............................................................................................................................. 68 Bijlage 7. . ............................................................................................................................ 70

1 Inleiding.

Tijdens de Minor Health Promotion staat het toepassen van een gedragsverandering centraal. Uit onderzoek van arbeidsinspectie in 2008 blijkt dat er in kapsalons veel lichamelijke klachten zijn: 49% van de kappers heeft RSI klachten, 34% heeft rugklachten heeft en 20% heeft handeczeem. Interventies gericht op het aanpassen van de omgeving binnen de kapsalon heeft al positieve uitwerkingen gehad, echter het gedrag van de kappers zelf t.a.v. klachtenreductie is een geheel nieuw concept. De projectgroep heeft daarom een interventie opgezet waarbij de eerder genoemde twee facetten samen zijn genomen in één plan. Deze theoretische onderbouwing heeft als doel dat keuzes die zijn gemaakt voor de interventie met literatuur onderbouwt worden.

Aanleiding.

In deze minor is de eerste stap het kiezen van een bruikbaar onderwerp. Bij het zoeken hiernaar viel ons oog op de kappersbranche. Voor ons is dit een belangrijk en blijvend beroep wat uitgeoefend wordt door veel mensen in ons land. Het is een beroep waar iedereen gebruik van maakt, de ene persoon met meer regelmaat dan de ander. Wat ons daarna bekend is geworden, is dat kappers door bepaalde oorzaken werkgerelateerde klachten krijgen aan het bewegingsapparaat wat uiteindelijk tot een percentage ziekteverzuim leidt. Deze informatie trok onze interesse. Wij waren als groep nieuwsgierig naar de oorzaken voor het hebben van deze werkgerelateerde klachten. Wij hebben ervoor gekozen om in de literatuur te zoeken naar de diepgang en omvang van het probleem. Daaruit is gebleken dat er tal van regels zijn opgesteld met betrekking tot ‘gezond’ werken.

Het leek ons om die reden een grote uitdaging het gedrag van de kappers te belichten. Wat zijn de beweegredenen om de opgestelde regels van gezond werken niet te gebruiken, maar te kiezen voor een andere weg wat mogelijk kan leiden tot lichamelijke klachten?

Probleemstelling.

Naar aanleiding van deze informatie hebben wij een centrale probleemstelling geformuleerd: Hoe kunnen wij gedragsverandering toepassen bij kappers ten aanzien van het gezond en

verstandig werken met als resultaat een daling van het ziekteverzuim binnen de

kappersbranche.

Door onze achtergronden met fysiotherapie en sport & bewegen ligt hier een weg voor ons open om dit onderwerp uit te diepen.

Verantwoording voor de werkwijze.

Vanuit de opleiding zijn bepaalde eisen gesteld waar aan voldaan moet worden. Dit is dan ook de rode lijn geweest door dit document en de manier waarop deze tot stand is gekomen. Aan de hand van het Intervention Mapping model is dit voorlichtingsprogramma tot stand gekomen. Door de stappen van dit model te doorlopen ontwikkelt het voorlichtingsprogramma zich van een bepaald gezondheidsprobleem tot een geëvalueerd programma dat aangeboden kan worden en op grote schaal kan worden verspreidt en ingevoerd. (Brug, 2007)

Met betrekking tot de interventie zelf is voor de volgende werkwijze gekozen; in eerste instantie is eer een gesprek met de bedrijfsleider n.a.v. het invullen van de RI&E. Hierna volgt een enquête onder de werknemers om een indicatie te verkrijgen waarop de interventie gericht moet worden. De interventie wordt uitgevoerd op locatie. Er is dus sprake van een interventie die op maat gemaakt is.

Hoofdstukopbouw.

Het Intervention Mapping model is de leidraad waar dit document aan opgebouwd is. Het ASE-model is het gedragsmodel welke terug te vinden is in de aanpak van onze interventie. In dit document wordt in hoofdstuk 2 de Needs Assessment verantwoordt waarin terug te vinden is of onze interventie daadwerkelijk een probleem in de samenleving betreft. In hoofdstuk 3 worden de doelen besproken die de projectgroep wil bereiken met de interventie. In hoofdstuk 4 wordt beschreven welke methoden en technieken wij gekozen hebben om het gedragsprobleem bij onze interventie aan te pakken. In hoofdstuk 5 wordt beschreven hoe de interventie er uit ziet en de onderbouwde keuzes van de verschillende contactmomenten met de opdrachtgever. In hoofdstuk 6 wordt onderbouwd hoe het gehele plan geïmplementeerd wordt. Hoofdstuk 7 beschrijft hoe de interventie door de projectgroep geëvalueerd wordt.

2 Needs Assessment.

De risicofactoren die kappers hebben in hun beroep worden op dit moment nog te weinig serieus genomen. Kappers werken niet met de juiste materialen of gebruiken deze niet op de juiste manier. Uit onderzoek is gebleken dat van de kappersopleidingen 3/4e niet voldoet aan de Arbo normen. Van de kappersbedrijven is dit 2/3e deel. Opvallend is dat de kappersopleidingen slechter scoren dan de bedrijven. Op deze manier geven de opleidingen het verkeerde voorbeeld door aan de toekomstige kappers ( Arbeidsinspectie (2008). Gezond werken, geen

bijzaak maar hoofdzaak: Inspecties bij kapsalons en kappersopleidingen, oktober 2007-februari

2008(Rapport nr. A807). 2.1 Omvang.

In Nederland werken volgens het CBS in 2008 32700 mensen in de kappers en schoonheidsverzorging branche (http://www.cbs.nl). De kappersbranche is de afgelopen jaren flink gegroeid: waren er in 1995 8000 kapperszaken wat betekend: 5 kapsalons op 100.000 inwoners , in 2005 waren dit er 11.500 wat betekend: 7 kapsalons op 100.000 inwoners (Philippens, 2005). Uit een rapport van Vrooland en Steenbergen (2001) over de arboconvenance blijkt dat in 2001 86% van de kappers vrouw is en 14% man. 90% van de werknemers in de kappersbranche is tussen de 18 en 35 jaar. In het van rapport van Vrooland en Steenbergen (2001) blijkt tevens dat het ziekteverzuim onder kappers 5,2 % is. In dit rapport staat ook het onderzoek naar de frequentie van het ziekteverzuim waaruit voortkwam dat 70% van het verzuim korter als 1 week is, 22% korter als 6 weken en 8% langer als 1 jaar. Uit een onderzoek van de arbeidsinspectie (2008) bij 436 salons en onderwijsinstellingen, blijkt dat 67% van de kapsalons niet voldoen aan de minimale arbo normen op het gebied van fysieke belasting en chemische stoffen. Uit onderzoek van het arboconvenant (2006) blijkt dat 49% van de kappers RSI klachten heeft, 34% rugklachten heeft en 20% handeczeem heeft. Ook bleek dat slecht 25% van de onderzochte kapsalons gebruikt maakt van de RI&E : risico-inventarisatie- en evaluatie (http://www.arbobondgenoten.nl).

2.2 Oorzaken.

Mogelijke oorzaken voor het ontwikkelen van lichamelijke klachten zoals RSI of rugklachten zijn: - Geen goede pompstoelen - Gebruik van ergonomische onvriendelijke kinderstoelen - Geen (goed) gebruik van kappersfietsen - Ergonomisch slechte stoel/wasbakcombinatie - Gebruik van scharen zonder een pinksteun - Bepaalde kniptechnieken - Onvoldoende pauzes

Mogelijke oorzaken voor het ontwikkelen van huidklachten en luchtwegaandoeningen in de kappersbranche.

- Ontbreken van een apart gescheiden chemiehoek - Niet gebruiken van goede handschoenen

- Dragen van handsieraden tijdens het werk - Gebruik van kappersgereedschap met een hoog nikkelgehalte - Gebruik van verf- en permanentstoffen uit bepaalde verpakkingen waardoor meer kans

ontstaat op contact met huid of luchtwegen - Veel gebruik van stuivende producten - Ontbreken van goede afzuiginstallatie

2.3 Conclusie.

Uit onderzoek in 2006 en 2008 blijkt dat het kappersvak bol staat van de lichamelijke klachten. RSI klachten, rugklachten en eczeem zijn de meest voorkomende klachten in de groeiende kapperssector. Ook blijkt dat veel kapperszaken niet voldoen aan de minimaal gestelde arbo eisen. Het aanwezig zijn van hulpmiddelen maar ook het gebruik hiervan (gedrag) zijn interessante onderdelen om de interventie op te richten.

3 Programma doelen.

Het kappersvak is een creatief vak waarin verschillende werkzaamheden voorkomen. Enkele voorbeelden hiervan zijn knippen, wassen, kleuren en föhnen. Om te voorkomen dat een kapper lange tijd achter elkaar dezelfde werkzaamheden uitvoert is het belangrijk dat er voldoende afwisseling tussen de werkzaamheden plaatsvindt. Het is beter om een kapper te laten knippen en vervolgens te laten kleuren i.p.v. een kapper die de hele dag aan het knippen is en een kapper die de hele dag aan het kleuren is. Het beschreven punt vatten we samen als: de werkdag zo indelen dat er geen fysieke overbelasting optreedt. (www.arbobondgenoten.nl). 3.1 Specifieke gedragsdoelen.

Zoals eerder genoemd is een goede indeling van de werkdag van belang op de fysieke belasting van de kappers. De werkdag van een kapper duurt gemiddeld van half 9 tot half 6. Belangrijk is dat de kappers tussen de werkzaamheden voldoende rust nemen. De werknemer heeft na elke 2 uur vaktechnisch werk recht om 10 minuten pauze te houden. In de kapsalon moet het juiste materiaal aanwezig zijn. Ook is het belangrijk dat de kappers weten hoe ze met dit materiaal om moeten gaan. De werkgever is wettelijk gezien verantwoordelijk voor goede arbeidsomstandigheden van de werknemers (Arbeidsinspectie (2008). Gezond werken, geen bijzaak maar hoofdzaak: Inspecties bij kapsalons en

kappersopleidingen, oktober 2007-februari 2008(Rapport nr. A807). 3.1 Veranderbare determinanten.

Uit de theorie en literatuur zijn de volgende determinanten naar voren gekomen die belangrijk zijn voor het wel of niet ontwikkelen van lichamelijke klachten. De eerste groep determinanten zijn (intra)persoonlijke determinanten. Dit zijn determinanten die liggen binnen het individu. De tweede groep determinanten zijn extrapersoonlijke of omgevingsdeterminanten (Brug, 2007). Intrapersoonlijk: Attitude � hoe staat men tegenover het gebruik van hulpmaterialen. Kennis � weten de kappers wat de voor- en nadelen zijn van hulpmaterialen en het gezond werken. Risico inschatting � zijn de kappers zich bewust van de risico’s wanneer er onjuist gewerkt wordt. Eigen effectiviteit � Hebben de kappers vertouwen in hun eigen kunnen. Kunnen zij handelingen op een verstandige wijze uitvoeren. Sociale invloed � kappers moeten elkaar er op aanspreken wanneer er verkeerd gewerkt wordt. Ook wanneer er goed gewerkt wordt moet dit worden benoemd. Extrapersoonlijk: Fysieke omgeving � de werkgever moet zorgen voor het juiste materiaal in de salon

3.3 Theoretische model.

Om het gedrag van kappers te verklaren en te veranderen maken wij gebruik van een theoretisch model. Naar aanleiding van de gekozen veranderbare determinanten kiezen wij voor het ASE-model (zie figuur 1). Dit model beschrijft dat de intentie van mensen om bepaald gedrag te vertonen de belangrijkste voorspeller is voor het uiteindelijke gedrag. De intentie wordt bepaald door de attitude, sociale invloeden en eigen effectiviteit. Verder zijn en barrières en vaardigheden die nodig zijn om het gedrag te kunnen vertonen.

Figuur 1. Schematische weergave van het ASE-model (De Vries et al., 1988)

Attitude.

Attitude is een houding of een mening ten opzichte van een object of onderwerp. De globale attitude van mensen ten opzichte van een bepaald gedrag wordt gevormd door een combinatie van verschillende overtuigingen die mensen hebben over dat gedrag. Dit zijn overtuigingen over de voor- en nadelen van verwachte gedragsuitkomsten (Bandura, 1986). In het geval van de kappers is het belangrijk een positieve attitude te hebben tegenover het gezond werken. Hoewel het gezond werken in sommige gevallen extra werk kost, zoals het aantrekken van handschoenen, is het toch belangrijk dat de kappers er de voordelen van inzien. Door de kennis op dit gebied te verhogen willen we bereiken dat de kappers een goed beeld hebben van eventuele voor- en nadelen. Sociale invloeden.

Sociale invloeden staan voor de sociale normen die uit de samenleving worden waargenomen en de invloed van anderen. In het geval van de kappers gaat het om de sociale invloeden van de collega’s. De collega’s kunnen veel invloed uitoefenen op elkaars gedrag door complimenten te geven over de goede werkwijze en zelf het goede voorbeeld te geven. Elkaar hierin durven corrigeren is erg belangrijk. Door middel van een groepsdiscussie willen we het gedrag van de kappers onderling bespreekbaar maken met als doel dat dit ook op de werkvloer gebeurt.

Attitude

Sociale invloeden

Eigen Effectiviteit Vaardigheden

Barrières

GedragGedragGedragGedrag Intentie

Eigen effectiviteit.

Eigen effectiviteit staat voor de inschatting om voor het betreffende gedrag de noodzakelijke handelingen te verrichten. Het gaat hierbij niet om de daadwerkelijke vaardigheden, maar om de inschatting van het eigen kunnen. Volgens Bandura (1986) resulteert een hoger gevoel van eigen effectiviteit in een betere uitvoering van het gedrag. Wat betreft de kappers is het van belang om vertrouwen te hebben in het werken met hulpmiddelen, zoals de kappersfiets en pompstoel. Door het geven van positieve feedback aan collega’s willen we de eigen effectiviteit verhogen. Ook word de eigen effectiviteit door middel van een rolmodel binnen de organisatie verhoogd. De rolmodel kan een bedrijfsleider zijn of iemand anders die een voorbeeldfunctie binnen de organisatie heeft (Brug, 2007). De drie bovengenoemde determinanten (attitude, sociale invloed en eigen effectiviteit) bepalen samen de intentie van een persoon om gedrag wel of niet uit te voeren. Eventuele barrières en niet beschikken over de juiste vaardigheden kunnen er voor zorgen dat het gewenste gedrag niet wordt vertoond. Barrières.

In het geval van kappers kan een barrière zijn het niet aanwezig zijn van de juiste materialen. Door het bespreken van RI&E met de bedrijfsleiders wordt er een inventarisatie gemaakt of de werkplek voldoet aan de eisen. Wanneer dit niet het geval is worden er adviezen gegeven aan de bedrijfsleiders. Vaardigheden.

Om kapper te kunnen worden moet er eerst een studie worden afgerond. Met het behalen van dit diploma tonen kappers aan dat zij beschikken over de vaardigheden om het vak uit te kunnen oefenen.

3.4 Doelgroepen.

We verdelen de kappers in groepen naar leeftijd en het aantal jaren werkervaring. Wij verwachten namelijk dat kappers die korter dan vijf jaar hun diploma hebben behaald en in een salon werken meer beïnvloedbaar zijn dan kappers die langer in het vak zitten. Kappers die net gestart zijn in de branche durven minder snel nee tegen de baas te zeggen en hebben een minder sterk zelfbeeld. Daar tegenoverstaand hebben meer ervaren kappers een beter zelfbeeld en werken vaak al jaren op dezelfde manier. Door twee verschillende manieren van voorlichting willen wij deze doelgroepen zo effectief mogelijk op een positieve manier beïnvloeden. Ook kan er een doelgroep gemaakt worden naar de leefstijl van kappers buiten het werk om. Beunen de kappers veel? Sporten de kappers? Roken ze en drinken ze veel alcohol? Al deze factoren kunnen een rol spelen bij het ontwikkelen van lichamelijk klachten (www.rsi-patientenvereniging.nl).

3.5 Matrix doelen.

Bij de eerdergenoemde determinanten zijn doelen gesteld. Wanneer deze doelen met de gezondheidsinterventie worden behaald moet er een gedragsverandering bij de kappers plaatsvinden. Determinant Doelen

Kennis Binnen de periode van de minor hebben de kappers inzicht in voor- en nadelen van het gezond werken.

Risicoperceptie Binnen de periode van de minor erkennen kappers dat gedrag samenhangt met risicofactoren.

Attitude Binnen de periode van de minor staan kappers positief tegenover het gebruik van de juiste materialen staan, ondanks dat dit mogelijk meer tijd in beslag Kappers kennen de voor- en nadelen van het werken met juiste materialen en juiste techniek.

Sociale invloed Binnen de periode van de minor is er een werksfeer binnen de organisatie waarin collega’s elkaar stimuleren om gezond te werken

Eigen effectiviteit Binnen de periode van de minor hebben kappers vertrouwen in het kunnen werken met de “juiste” technieken en materialen en zijn 60 % van opgestelde doelstellingen behaald.

Fysieke omgeving Binnen de periode van een half jaar zijn alle benodigde materialen in de salon aanwezig.

3.6 matrix methodieken

Voor elke determinant is een doel gesteld. Om dit doel te realiseren worden er methodieken vanuit de theorie gekozen om dit te bewerkstelligen. Onder een methodiek wordt een aan de theorie ontleend proces van verandering verstaan.

Determinant Methodiek

Kennis Actief leren. Risicoperceptie numerieke risicocommunicatie en

contextuele risicocommunicatie. Attitude Informatie overdracht. Sociale invloed Bespreekbaar maken van gedrag en sociale vergelijkingen. Eigen effectiviteit Voorbeeldfunctie, positieve feedback. Fysieke omgeving inzicht geven in verplicht aanwezige

materialen.

3.7 Methodieken onderbouwt vanuit de theorie en literatuur.

Om de juiste methodieken bij de determinanten te kiezen is een goede onderbouwing vanuit de theorie nodig. Door een goede onderbouwing wordt er bewijs geleverd dat de methodiek een realistische keuze is om het voorlichtingsprogramma effectief te laten zijn. In deze paragraaf worden de verschillende methodes per determinant onderbouwt vanuit de theorie en literatuur.

Risicoperceptie.

Om deze determinant te beïnvloeden maken wij gebruik van numerieke risicocommunicatie en contextuele risicocommunicatie. Door middel van numerieke risicocommunicatie gaan wij de doelgroep informeren hoe groot de kans is dat zij lichamelijke klachten ontwikkelen. Bij numerieke risicocommunicatie bestaat de kans dat de doelgroep het risico onderschat. Door de kappers kennis te geven over de oorzaken en gevolgen van gezondheidsrisico’s willen wij de kappers bewust maken van hun gedrag en wat de eventuele consequenties zijn. Dit is contextuele risicocommunicatie (Brug, 2007). Door het toepassen van zowel numerieke risicocommunicatie als contextuele risicocommunicatie willen wij een maximaal effect bereiken. Attitude.

Met attitude wordt de houding van mensen bedoeld ten aanzien van onderwerpen (Brug, 2007). Een positieve of negatieve houding ten aanzien van gezond werken regels kan er toe leiden dat kappers wel of geen gebruik maken van de opgestelde regels. Door middel van informatie overdracht willen we de attitude van de kappers beïnvloeden op dit gebied. Door informatie overdracht wordt de kennis van de kappers verhoogd. Door deze verhoogde kennis zijn de kappers meer bewust van de voor- en nadelen van het gezond werken. Meer kennis op dit gebied zorgt voor een positievere kijk ten aanzien van gezond werken. Uit voorgaande onderzoeken is gebleken dat kappers met meer kennis meer gebruik maken van hulpmaterialen (M. Crippa e.a., 1998). Sociale invloed. Volgens het ASE-model is de sociale invloed van belang op het gedrag dat mensen vertonen. Mensen die door sociale omgeving worden gemotiveerd om een bepaalde handeling uit te voeren, hebben een grotere intentie om dit te doen, in vergelijking met mensen die geen motivatie van de sociale omgeving krijgen (Brug, 2007). Modelling is een effectieve manier om iemand wat bij te brengen door een ander het goede voorbeeld voor te laten doen. De personen voor wie de voorlichting is moeten zich kunnen identificeren met degene die het voorbeeld geeft (Brug, 2007). In een kapsalon is de voornaamste persoon waar medewerkers tegen op kijken de bedrijfsleidster. De bedrijfsleidster moet het goede voorbeeld geven aan voornamelijk de jongere/minder ervaren medewerkers zodat zij dit voorbeeld volgen (Brug, 2007). Ook is het belangrijk om het gedrag van kappers onderling bespreekbaar te maken. Door middel van een groepsdiscussie kunnen collega’s feedback geven op elkaars werk en wordt de manier van werken onderling vergeleken. De kappers die wel verstandig werken kunnen hun ervaren gezondheidsvoordeel met de andere kappers delen. Het uiteindelijke doel is dat de kappers in de salon bewust bezig zijn met hun eigen manier van werken, maar ook om collega’s te stimuleren in het gezond werken.

Eigen effectiviteit.

Eigen effectiviteit staat voor de verwachting die mensen hebben over hun eigen vermogen om een bepaald gedrag te kunnen uitvoeren (Bandura, 1986). Het vertrouwen van mensen in eigen kunnen kan bepalend zijn voor de uitvoering van het gedrag. Wanneer er een hoog vertrouwen is zal het gedrag beter uitgevoerd worden. Bij de kappers gaan we door middel van het opstellen van doelen aan de slag met het verhogen van eigen effectiviteit. De kappers stellen doelen op en krijgen hier vervolgens feedback op. De insteek is dat kappers die de doelstellingen uitvoeren en verstandig werken positieve feedback krijgen. Volgens Bandura (1986) lijdt het geven van positieve feedback tot het uitvoeren van bepaald gedrag en het behoud van gedrag. Door het opstellen van doelen willen we ook bereiken dat de kappers een uitdaging gaan zien in het verstandig en gezond werken (locke, 1991). Kennis.

Kennis kan het beste op een interactief manier worden overgebracht (tweezijdig). De doelgroep moet interesse hebben, of betrokken zijn met het onderwerp om de informatie te verwerken. Om de deelnemers te stimuleren na te denken over de verschillende onderwerpen zullen er opdrachten moeten worden gemaakt. Deze manier van actief leren zorgt voor een grotere informatieverwerking dan wanneer er alleen geluisterd moet worden (Bandura, 1986).

Fysieke omgeving.

De werkgever is wettelijk verplicht om te zorgen voor goede werkomstandigheden voor de werknemers. De juiste materialen moeten aanwezig in de kapsalon. Wanneer tijdens een inspectie van de arbeidsdienst blijkt dat dit niet het geval is kan er een boete volgen (www.arbobondgenoten.nl). Met deze wetenschap willen wij werkgevers stimuleren te voldoen aan de verplichtte eisen om goede arbeidsomstandigheden voor de werknemers te creëren.

3.8 Matrix determinanten, methodieken en praktische voorlichtingstechnieken.

Op dit moment zijn de doelen van de interventie bekend. Ook is er een theoretisch model toegepast om het gedrag te verklaren en te veranderen. Bij de gekozen doelen zijn methodieken gekozen die vanuit de theorie zijn onderbouwt. Als laatste stap van de voorbereidingsfase passen wij praktische voorlichtingstechnieken toe bij de theorie en methodieken. Onder een techniek wordt de praktische vorm waarin de methodiek wordt gegoten verstaan. Hieronder volgt een overzicht van de verschillende determinanten, methodieken en technieken die wij zullen gaan gebruiken.

Determinant Methodiek Techniek

Kennis Actief leren Informatie overdracht. Risicoperceptie numerieke risicocommunicatie Informatie ` contextuele risicocommunicatie overdracht. Attitude Actief leren Informatie overdracht. Sociale invloed Overredende communicatie Groepsdiscussie. Sociale invloed Modelling Persoon met voorbeeldfunctie. Eigen effectiviteit Doelen stellen Positieve feedback. Eigen effectiviteit Goalsetting Uitdagende doelen

stellen. Fysieke omgeving Inzicht geven wetten en regels Informatie

overdracht.

3.9 Conclusie.

In dit hoofdstuk zijn we begonnen met de voorbereiding van het voorlichtingsprogramma gericht op kappers. Er zijn doelen opgesteld die wij tijdens de periode van de minor Health Promotion bij de kappers willen bewerkstelligen. Uit de veranderbare determinanten is gebleken dat de gedragsintentie de zwaarstwegende determinant is. Om de uiteindelijke gedragsintentie van de kappers te beïnvloeden hebben wij besloten om gebruik te maken van het ASE-model. Volgens het ASE-model wordt de gedragsintentie bepaald door drie determinanten. Het uiteindelijke doel is dat de kappers een positieve gedragsintentie hebben tegenover het gezond werken en dit toepassen. De bovenstaande theorieën zouden moeten bijdragen in het verbeteren en optimaliseren van gezond gedrag op de werkvloer. Bij het streven van gezond gedrag moet er goed worden

samengewerkt tussen de werknemers en –gever om de theorieën te behalen. Omdat er theorieën op werknemers gericht zijn, maar ook op de werkgever is een goede samenwerking een vereiste. Er kunnen meerdere theorieën in één bijeenkomst besproken worden zoals het schema ook weergeeft. Zo worden bijvoorbeeld in de tweede bijeenkomst kennis en risicoperceptie verbeterd. Om te zorgen dat de gegeven informatie onthouden wordt, hebben we gekozen om de technieken interactief te maken. Op deze manier weten we zeker dat iedereen meedoet in onze uitvoering van de methodieken. In hoofdstuk 5 wordt verder besproken welke theorieën in welke bijeenkomst besproken worden.

4 Programma ontwerp en productie.

In dit hoofdstuk valt te lezen hoe de verschillende bijeenkomsten opgebouwd zijn.

4.1 Stages of Change.

Omdat wij het gedrag van de kappers willen beïnvloeden, hebben wij ervoor gekozen om gebruik te maken van een specifiek gedragsmodel om het gedrag te verklaren of te voorspellen van iedere kapper. Dit is het ‘Stages of Change’. Om een gedragverandering te bewerkstelligen is het van noodzaak om te bepalen in welke fase iedere kapper zich bevindt. Omdat wij binnen de interventie een groepsvoorlichting gaan houden, kiezen wij ervoor om iedere stap van de Stages of Change uit te werken binnen de voorlichting. Wij kiezen daarvoor omdat iedere kapper in een andere fase zou kunnen zitten van de Stages of Change. Daarbij zullen we de aspecten als kennis, risicoperceptie, attitude en sociale-invloed bespreken binnen de groepsvoorlichting. De structuur van het voorlichtingsprogramma van de Stages of Change ziet er zo uit: Stages of Change:

Er zijn tenminste 5 fases binnen dit model: - precontemplatiefase

overwegen niet om hun gedrag te veranderen. (Ik rook en wil niet stoppen) - contemplatiefase

mensen overwegen dit wel, maar geen concrete plannen. (ik rook, maar wil binnen 6 maanden stoppen)

- voorbereidingsfase

Plannen worden wel gemaakt. (binnen een maand ga ik stoppen met roken) - actiefase

werkelijke (pogingen) tot gedragsverandering. (ik ben gestopt met roken en probeer het vol te houden)

- behoudsfase

begint als de gedragsverandering gedurende langere tijd (meestal 6 maanden) is volgehouden.

4.2 Opbouw voorlichting.

Naar aanleiding van het Stages of Change model is er een opbouw gemaakt in het voorlichtingsprogramma. Start voorlichting:

1. Aandacht voor de voorlichting. 2. Begrijpen van de voorlichting. 3. Mate waarin de voorlichting mensen motiveert om gedrag te veranderen.

Na de voorlichting: 4. Beseffen dat er een gezondheidsprobleem is � kennis. 5. Dat het gezondheidsprobleem ook henzelf aangaat � risicoperceptie

6. Overtuigd zijn dat de gedragsverandering het gezondheidsrisico reduceert en positief staan tegenover gedragsverandering � attitude.

7. Ondersteuning van de omgeving, collega’s � sociale invloed. 8. Vertrouwen hebben in de mogelijkheid om zelf gezonder te werken � eigen

effectiviteit. 9. Behoud gedragverandering.

4.3 voorlichtingsprogramma.

De verschillende methodieken en technieken zijn toegepast binnen de opbouw van het voorlichtingsprogramma. Hiermee komt het voorlichtingsprogramma er op de volgende wijze uit te zien. Voorlichtingsprogramma:

1. Uitleg over de interventie � aandacht&begrip. a. Doelen b. Onderwerpen

2. Gesprek bedrijfsleiders, afnemen enquête � nulmeting, informatie. 3. Voorlichting.

a. Risicofactoren. � Kennis/attitude/risico. b. Cijfers. � Kennis/attitude/risico. c. Opdrachten. � attitude.

4. Bespreken maken gedrag met collega’s. � Sociale invloed. 5. Feedback geven op elkaars kunnen � Eigen effectiviteit. 6. Optioneel: Posters, kleding, folders, website � Gedragsbehoud. 7. Evaluatie � Gedragsbehoud.

5 Onderbouwing bijeenkomsten.

In dit hoofdstuk zullen de verschillende bijeenkomsten aan bod komen. Per voorlichting wordt er beschreven welke methoden en technieken aan bod komen om de verschillende determinanten te beïnvloeden. 5.1 Bijeenkomst 1: Enquête + gesprek bedrijfsleiders.

Het eerste onderdeel van de voorlichting is een enquête onder de werknemers en een gesprek met de bedrijfsleider. Het eerste onderdeel van het voorlichtingsprogramma is voornamelijk bedoelt om informatie te verzamelen voor de uitvoerders. Eventuele knelpunten worden verder in de voorlichting besproken. Ook wordt in het eerste onderdeel de aandacht van de deelnemers getrokken, omdat zij actief meedoen aan het voorlichtingsprogramma.

5.1.1 Enquête

We hebben deze vragenlijst opgesteld voor de werknemers in de kapperszaak waar wij onze pilot willen gaan uitvoeren. Deze vragenlijst willen we door de werknemers zelf laten invullen, om deze naderhand met ons als gezondheidsvoorlichters te evalueren. Het doel van deze vragenlijst is om een nulmeting binnen de kapperzaak te hebben. De vragenlijst is een manier om een betrouwbaar beeld te krijgen van de opvattingen van de werknemers binnen de kapperzaak. (Ministerie van VROM, 2008) Daarbij kunnen we de omvang, aard en ernst van een aantal probleemgebieden aantonen aan het bewegingsapparaat. Daarnaast zien we hoeveel kappers zichzelf blootstellen aan risicofactoren, en in hoeverre zij zich aan willen passen om deze risico’s te vermijden.

Determinanten.

Binnen de vragenlijst zijn er een verschillend aantal categorieën. Deze zijn onderverdeeld in een aantal determinanten (Brug, 2007). Daarbij zijn er determinanten binnen het persoonlijk domein gekozen:

- gedragsintentie - attitude - risico-inschatting - kennis

Daarnaast zijn er ook vragen binnen de vragenlijst opgesteld in het kader van de omgevingsdeterminanten:

- fysieke omgeving - sociale omgeving - economische omgeving

In de vragenlijst die wij hebben opgesteld voor de werknemers binnen de kapperszaak, komen verschillende determinanten terug in elk afzonderlijke vraag. Zo kan het zijn dat een vraag de determinanten attitude, kennis én sociale omgeving omvat. Hier is onbewust voor gekozen omdat de vragen verschillende aspecten bevatten. Bij ontleding van iedere vraag kan elk afzonderlijk determinant in kaart worden gebracht.

Methodiek.

Deze vragenlijst zullen we uitdelen bij de werknemers die mee werken aan onze pilot binnen de kapperszaak. Daarbij zullen we eerst deze vragenlijst uitdelen om het bovengenoemde doel te bereiken. De omvang van de vragenlijsten ligt dus aan het aantal werknemers binnen de kapperszaak. We kiezen ervoor om iedere deelnemende werknemer een vragenlijst te geven om onze uitkomst meer betrouwbaar te maken. Het aantal respondenten in de relatie tot de samenstelling van de onderzoekspopulatie is van belang om tot een representatieve uitspraak te komen (Ministerie van VROM, 2008). De determinanten zijn opgesteld om het gebruik van hulpmiddelen, werkdruk, lichamelijke en allergenen klachten, pauze en afwisseling in kaart te brengen. Hier is voor gekozen omdat de arboconvenant (2006) aangetoond heeft dat kappers veel te maken hebben met lichamelijke klachten zoals nek/schouderklachten en rugklachten. Ook heeft een percentage (20%) last van handeczeem. Om erachter te komen hoe deze klachten mogelijk kunnen ontstaan hebben wij ons daarom gericht op afwisseling van activiteiten op een werkdag (repeterende bewegingen), op de voorzorgsmaatregelen bij het gebruik van haarcosmetica en het gebruik van hulpmiddelen om klachten aan het bewegingsapparaat te voorkomen. Centraal staat het gedrag van de kapper zelf. Het is voor ons belangrijk om te weten hoe de kapper zelf denkt over het vertoonde gedrag. Daardoor hebben wij de keuze gemaakt deze determinanten te gebruiken binnen onze nulmeting. In de vragenlijst zijn een aantal open vragen gesteld, waarbij er ruimte is voor eigen inbreng. Hier is bewust voor gekozen om de respondent echt de eigen mening te geven zonder beperking of beïnvloeding door de antwoordcategorieën (ISIZ). Ook is er bij een open vraag de keuze gemaakt een ratio schaal te hanteren. Daarbij wordt de respondent verzocht een getal in te vullen die met behulp van een gesloten vraag minder secuur in kaart kan worden gebracht (ISIZ). Wat een nadeel zou kunnen zijn, is dat mensen vaak hun eigen gedachten niet op papier kunnen zetten. Daardoor is er gekozen om een aantal antwoordmogelijkheden op papier te zetten, met daarbij de ruimte eigen inbreng te geven (ISIZ). Ook is er gekozen voor gesloten vragen. Dit maakt het voor de respondent makkelijker informatie in te vullen en hoeft hij of zij alleen maar de juiste keuze aan te kruizen (ISIZ). Er is gekozen om de vragenlijst analoog te laten invullen. Hier is voor gekozen om het voor de respondent zo makkelijk mogelijk te maken. Het scheelt het gebruik van een computer en het mogelijk niet begrijpen van de programmavoering van de vragenlijst. Ook worden bij computers gesloten vragen gehanteerd, waardoor de vraagstelling erg beperkt wordt (ISIZ). De vragenlijst wordt individueel afgenomen door iedere deelnemende werknemer. Dit wordt gedaan om de eigen mening van iedere werknemer te stimuleren.

Ook is er bewust gekozen om de vragenlijst niet anoniem af te nemen. Hier zijn verschillende redenen voor. In eerste instantie wordt deze vragenlijst als nulmeting gebruikt, aan het eind van de pilot als evaluatiemiddel. Daarbij is het voor ons van belang hoe iedere deelnemende werknemer de pilot heeft ervaren en of er kennisoverdracht heeft plaatsgevonden. Daarnaast gebruiken wij de uitkomsten van de vragenlijst in onze verdere bijeenkomsten. De antwoorden van de vragenlijst worden gebruikt als discussiemateriaal binnen onze pilot. Resultaat vragenlijst.

De ingevulde vragenlijsten worden door ons besproken. Daarbij kijken we naar de verschillende determinanten binnen de vragenlijst. Mocht ons iets niet duidelijk zijn, zullen wij toelichting vragen. Zo zal er bijvoorbeeld geen misverstand ontstaan over het hebben van een klacht welke niet werkgerelateerd is.

5.1.2 Gesprek bedrijfsleidster.

Op onze eerste bijeenkomst bij de kapperszaak houden wij een gesprek met de bedrijfsleider. In

dit gesprek maken wij kennis met de bedrijfsleider en zijn zaak. Daar wordt nogmaals uitgelegd

wat wij gaan doen. Tevens dient dit gesprek als informatiebron voor ons als projectgroep. In het

gesprek dienen wij uit te vragen hoe het met de situatie rond de deelnemende werknemers

gaat.

Doel.

In dit gesprek staat oriëntatie voorop. Het doel van een oriënterend gesprek is daarom ook informatie verzamelen. In dit geval is er sprake van het geven van informatie vanuit beide partijen. Zo kunnen wij in het gesprek onduidelijkheden ophelderen die bij de kapperszaak leeft. Inhoud.

In dit oriënterende gesprek dient naar voren te komen om welke deelnemende werknemers het gaat. Daarbij is het vooral van belang hoe het met de leefregels gaat binnen de kapperszaak. Wij zullen daarom in het gesprek alleen onderwerpen bespreken die van toepassing zijn op de functie van de bedrijfsleider. Wij zullen naar specifieke cijfers vragen wat in de RI&E voorkomt. Dit is een risico-inventarisatie en –evaluatie hulpmiddel om een kapsalon veilig en gezond te houden. De RI&E en het bijbehorende Plan van Aanpak is wettelijk verplicht voor alle kapsalons die werknemers in dienst hebben voor in totaal 40 uur per week en mee (www.healthyhairdressers.nl). Wij kiezen hiervoor om dat dit wettelijk verplicht is, dat betekent dat iedere kapsalon dit ingevuld dient te hebben. Daarbij is het een schematisch overzicht wat voor ons erg overzichtelijk en inhoudelijk van goede kwaliteit is. Er is bewust gekozen om de mogelijke verbeterpunten niet te confronteren met de bedrijfsleider op de eerste bijeenkomst. In de verdere bijeenkomsten wordt hier op teruggekomen om onszelf zo goed mogelijk voor te bereiden. Tevens kan het voor een

luisterend persoon ongemakkelijk aanvoelen wanneer er in het oriënterend gesprek direct confrontaties plaatsvinden (H. T. van der Molen & F. Kluytmans, 2005). Naast het vragen van informatie, kunnen wij in een oriënterend gesprek duidelijk antwoord geven op eventuele onduidelijkheden vanuit de bedrijfsleider. Er is gekozen om dit mondeling te doen in vergelijking tot telefonisch- of mailcontact, om meer persoonlijk contact te hebben. Daarnaast kan er direct antwoord gegeven worden, wat bij mailcontact langer zou kunnen duren. Ook willen wij kennismaking met de bedrijfsleider, waardoor het afnemen van een vragenlijst en het gesprek direct gecombineerd kan worden. Wij kiezen ervoor om de ergonomie binnen de kapperszaak uit te vragen om op de hoogte te zijn van de mogelijke ergonomische tekortkomingen die samenhangen met de lichamelijke toestand van iedere deelnemende werknemer. Daarbij kan direct naar de motivatie gevraagd worden waarom er voor die bepaalde beleidvoering gekozen wordt. Conclusie.

Op deze eerste bijeenkomst wordt direct gestart met de uitvoering van de theorieën. Zo wordt er kennis gemaakt met de bedrijfsleider en wordt er een vragenlijst afgenomen bij de deelnemende werknemers. Op deze manier hebben wij een goed en inhoudelijk overzicht van de kapperzaak en kunnen wij zorgvuldig te werk gaan bij de uitvoering van onze doelen.

5.2 Bijeenkomst 2: Brochure.

De 2e bijeenkomst bestaat uit een schriftelijke voorlichting. Deze voorlichting heeft als doel de gedragsintentie te veranderen, de kennis bij de cliënten te verhogen en bewustwording van de risicofactoren die het niet juist werken met zich meebrengen. In de schriftelijke voorlichting wordt o.a. informatie gegeven over risicofactoren en er wordt verwezen naar websites waar de cliënt testen kan doen. Deze testen geeft de cliënt educatie op het gebied van risicofactoren. Determinanten.

Om gedragsdeterminanten te beïnvloeden is het belangrijk om te weten wat de verschillende determinantanten inhouden. Hieronder een korte uitleg per determinant. Kennis.

Kennis over gezondheid en ziekte vormt een belangrijk determinant van gezondheidsgedrag. De redenering dat mensen de kennis hebben over gezond gedrag dit ook daadwerkelijk gaan uitvoeren is niet altijd juist. Wel is het zo dat wanneer mensen graag iets willen doen, maar niet weten hoe dit te doen, kennis een belangrijke factor kan zijn bij het uitvoeren van gezond gedrag. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat wanneer kappers weinig kennis hebben over risicofactoren zij minder hulpmiddelen gebruiken om klachten te voorkomen. De kappers met meer kennis over risicofactoren gebruikten daarentegen meer hulpmiddelen (M. Crippa e.a., 1998). Op basis van deze onderzoeken zullen wij de kappers kennis verschaffen over risicofactoren van het niet juist werken. Attitude.

Zoals eerder beschreven is attitude de houding van mensen ten aanzien van onderwerpen. Door het verhogen van kennis bij kappers willen wij de kappers bewuster maken van de voor- en nadelen van het gezond en verstandig werken. Volgens Brug (2007) kan dit door de kappers informatie te verstrekken over “nieuwe voor en nadelen” die nog niet bekend zijn bij de kappers.

Gedragsintentie.

Het uiteindelijke gedrag van mensen is volgens het ASE-model het beste te voorspellen uit de intentie. De intentie is de bedoeling van mensen om uiteindelijk gedrag te vertonen. Deze bedoeling wordt omgezet in gedrag. Door de cliënten bewust te maken van de risicofactoren die het niet juist werken met zich meebrengen willen wij de gedragsintentie positief beïnvloeden (Brug, 2007). Risico inschatting.

Volgens verschillende theorieën wordt het gedrag van mensen mede bepaald door de ervaren gezondheidsdreiging en de inschatting die de mensen maken van hun eigen kans op dat risico. De relatie tussen het gedrag en de ervaren risico is dat mensen risico’s willen vermijden. Hoe groter het risico wordt geschat, hoe groter de kans dat men het risico wil vermijden (Brug, 2007). In onze interventie willen we uitleggen wat de risico’s zijn en hoeveel mensen er met klachten in de kappersbranche werkzaam zijn. Op deze manier willen we de kappers laten ervaren dat

wanneer er niet juist gewerkt wordt er een groot risico is om gezondheidsklachten te ontwikkelen. Methodiek.

Om de verschillende gedragsdeterminanten te beïnvloeden is er gekozen om gebruik te maken van de volgende methodieken:

- Informatie overdracht. - Risico informatie. - Educatie.

Informatie overdracht.

Door middel van informatie overdracht willen de doelgroep informatief ondersteunen met betrekking tot het onderwerp. Uiteindelijk willen wij bereiken dat de klant door de verkregen informatie een positieve gedragsintentie ontwikkeld ten aanzien van het juist werken. Informatie overdracht kan op verschillende manieren gebeuren. Door ons is gekozen om dit via een brochure en internet te doen. In de volgende paragraaf worden deze middelen nader beschreven. Risico informatie.

Om de determinant risico inschatting te beïnvloeden wordt er informatie verstrekt over de risicofactoren. Voor het communiceren van risicofactoren zijn er twee benaderingen: de numerieke benadering en de contextuele benadering (Brug, 2007). Numerieke risicocommunicatie. Deze benadering beschrijft de kans op een risico door middel van statistische gegevens. Nadeel hiervan is dat niet iedereen de statistische gegevens kan plaatsen en het risico overschat of onderschat. Contextuele risicocommunicatie. Deze benadering geeft een uitleg over de oorzaken en de gevolgen van risicofactoren. Ook kan er gebruik gemaakt van angstaanjagende voorlichting. Zoals plaatjes met afschrikkende beelden. Tijdens onze interventie is besloten om beide benaderingen toe te passen. In eerste instantie maken we gebruik van numerieke risicocommunicatie. In deze fase wordt voorgelicht hoeveel percentages van de kappers last hebben van lichamelijke klachten. Dit percentage ligt erg hoog in verhouding met andere beroepen. Met deze informatie willen we de kappers bewust maken van het feit dat het beroep een lichamelijk zwaar beroep is, mits er niet via de juiste methodes gewerkt wordt. Tijdens de tweede fase wordt er gebruik gemaakt van contextuele risicocommunicatie. In deze fase wordt er uitleg gegeven over de oorzaken en gevolgen van de klachten. Ook wordt er informatie gegeven hoe klachten herkend kunnen worden. Met deze informatie willen wij de kappers meer kennis geven op het gebied van lichamelijke klachten en hoe deze ontwikkeld worden. Doordat de kennis van de kappers hierin wordt verhoogd verwachten wij dat er meer volgens de juiste methodes wordt gewerkt.

Educatie.

Om de determinant kennis te beïnvloeden wordt er educatie aan de doelgroep verleend. In de brochure worden een aantal opdrachten beschreven. Zo moet de cliënt een zelftest doen. D.m.v. deze test zal de cliënt meer kennis op doen over de risicofactoren en de belangen van gezond werken. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat kappers met een verhoogde kennis over de risicofactoren meer gebruik maken van hulpmaterialen (M. Crippa e.a., 1998). Er is besloten om de kennis over te dragen door het uitvoeren van opdrachten op internet (in de volgende paragraaf wordt specifieker beschreven waarom er voor het middel internet gekozen is). Met deze manier van “actief” leren verwachten wij dat de kappers zelf meer gaan nadenken over de onderwerpen in plaats van dat de kennis door ons aan de kappers wordt overgedragen. Dat deze methode effectiever is wordt onder andere bevestigd op de website van www.ontwerpatelier.nl waarin uitgelegd wordt dat studenten meer kennis op doen door zelf met de leerstof aan de gang te gang dan wanneer de kennis door een voorlichter wordt verteld.

Techniek.

Wij hebben besloten de informatie overdracht schriftelijk te doen via een brochure en internet. Waarom er voor deze middelen is gekozen wordt hieronder nader toegelicht. Brochure.

Informatie in schriftelijk materiaal. Door deze manier van informatie overdracht kan de cliënt zelf de brochure raadplegen. Voordelen hiervan zijn dat de cliënt zelf kan bepalen wanneer de brochure in te zien en is het mogelijk meerdere malen de informatie te bekijken. Zowel voor als na de interventie. Er moet rekening gehouden worden met het niveau van de lezer. In dit geval zijn dat kappers op MBO niveau. Voor de ontwikkelaars van de interventie heeft het schriftelijk informeren als voordeel dat de brochures meerdere malen te gebruiken zijn en er een grote doelgroep tegelijk benadert kan worden (www.nigz.nl). Website.

Actief leren. In de brochure wordt verwezen naar een aantal websites waar de cliënt testen kan doen. Door het doen van deze testen wordt de kennis van de cliënten verhoogt. Ook is een website een geschikte manier voor een interactieve manier van informatieoverdracht. In plaats van enkel lezen of luisteren moet de cliënt antwoord geven op vragen. Dit zorgt ervoor dat de cliënt gaat nadenken over de desbetreffende onderwerpen. Belangrijk is wel dat de doelgroep beschikt over computervaardigheden en leesvaardigheden (www.nigz.nl).

Conclusie.

De tweede bijeenkomst met de kappers moet leiden tot een verhoogd kennisniveau. Door het verhogen van deze kennis zijn kappers bewuster waarom ze keuzes maken die ze maken. Om een zo goed mogelijk resultaat te behalen wordt er een combinatie van verschillende methodieken en technieken gebruikt. Deze methoden en technieken zijn onderbouwt vanuit de literatuur en theorie. Waarom kappers bepaalde keuzes maken is een onderwerp waarin de derde bijeenkomst verder op in zal worden gegaan door middel van een groepsdiscussie. Nu de kappers meer kennis hebben verkregen tijdens de tweede bijeenkomst kunnen zij hun keuzes

tijdens de derde bijeenkomst op een goede manier onderbouwen en de voor- en nadelen hiervan bespreken.

5.3 Bijeenkomst 3: Groepsdiscussie.

Tijdens de 3e bijeenkomst wordt door middel van stellingen het gedrag van medewerkers onderling besproken. Door met collega’s in de discussie te gaan wordt er feedback gegeven over elkaars werken. Ook kunnen de kappers hun eigen gedrag vergelijken met dat van andere kappers. Dit gebeurt op een positieve wijze zodat de kappers na gaan denken over hun eigen manier van werken, maar ook over de manier waarop collega’s werken.

Determinanten.

Tijdens deze bijeenkomst komen de volgende determinanten aan bod.

Sociale invloed.

Door het bespreekbaar maken van elkaars gedrag wordt er feedback gegeven op elkaars manier van werken. Ook wordt er onderling vergeleken hoe de kappers werken. Verschillen kunnen tijdens de discussie besproken worden. Zo kan de kapper die gezond werkt voordelen opnoemen die hij/zij ervaart tijdens het werk. Op deze manier willen wij het gedrag van kappers onderling inzichtelijk en bespreekbaar maken.

Risico inschatting.

Door middel van de PowerPoint stellingen willen we de kappers laten inzien dat de risico’s van het getoonde gedrag vaak groter en dichterbij zijn dan de kappers zelf denken.

Eigen effectiviteitverwachting.

Door middel van de PowerPoint stellingen willen we de kappers stimuleren om na te denken over hun eigen vermogen om het getoonde gedrag te veranderen. Hier komen we in de volgende bijeenkomst op terug. Fysieke omgeving.

Door de PowerPoint stellingen wordt er een beroep gedaan op het gebruik en de aan- of afwezigheid van de hulpmiddelen binnen een kapsalon. Het doel is om de kappers hier over na te laten denken waarom ze wel of niet een hulpmiddel gebruiken. Methodiek.

De hiervoor genoemde determinanten willen we door middel van de volgend methodes overbrengen aan de kappers.

Zelfregulering

Tijdens deze bijeenkomst is het de bedoeling dat door de stelling en de daaropvolgende discussie de kappers gaan na denken over hun getoonde gedrag. Ook gaan ze hierbij bedenken hoe ze het getoonde gedrag zelf willen gaan aanpassen. Hierbij wordt het doel en de termijn de belangrijkste componenten van het gedrag in de toekomst (de Ridder en de Wit 2006).

Risico

Het is belangrijk dat de kappers hun eigen gezondheidsrisico’s waarnemen en motivatie vinden om dit te gaan veranderen. De wijze waarop mensen gezondheidsrisico’s waarnemen speelt een belangrijke rol in de motivatie van mensen om iets te ondernemen dat hun gezondheid ten goede komt (Weinstein & Sandman 2002).

Facilitatie

Door het inzien van veranderingen en het zelf bedenken van oplossingen willen wij eventuele barrières die het gebruik van hulpmiddelen in de weg staan wegnemen. Individuele gedragsverandering is het meest effectief als gelijkertijd de omgevingsdeterminanten worden geoptimaliseerd (Mullen e.a 1992). Hierbij valt te denken aan de voorziening van hulpmiddelen en het gebruik hiervan.

Techniek.

Groepsdiscussie. Tijdens de groepsdiscussie zullen de verschillende werknemers argumenten kunnen geven waarom zij wel of niet gezond werken. Aan de groepsdiscussie doen maximaal 6 werknemers tegelijk mee. Op deze manier kan elke werknemer voldoende zijn meningen ventileren. Er is gekozen om de stellingen op een PowerPoint dia te zetten. PowerPoint.

We gebruiken PowerPoint als communicatie middel omdat zo de gehele groep dezelfde vraag leest op hetzelfde moment. De vraag kan meerdere keren worden nagelezen omdat het op een dia staat die blijft staan op dat moment.

Conclusie.

Tijdens de derde bijeenkomst staat centraal dat de kappers gaan nadenken over hun eigen gedrag en het gedrag van collega’s. Door middel van een groepsdiscussie wordt elkaars gedrag vergeleken en bespreekbaar gemaakt. Via een PowerPoint worden verschillende knelpunten/risicofactoren besproken die oorzaken kunnen zijn van mogelijke klachten.

5.4 Bijeenkomst 4: Veranderingsdoelen.

In de vierde bijeenkomst willen wij aan de hand van de stellingen die in de PowerPoint-presentatie van de derde bijeenkomst aan bod zijn gekomen, de doelgroep na laten denken over de consequenties van de keuzes die zij maken. Tijdens de vorige bijeenkomst hebben de kappers elkaars gedrag besproken. Tijdens deze bijeenkomst gaan de kappers oplossingen bedenken en doelen stellen voor de toekomst. Doel hiervan is dat kappers uitdagende doelen stellen voor de toekomst en hun eigen effectiviteit verhogen. Mochten zich hierin problemen/moeilijkheden voordoen, zorgen wij voor eventuele handreikingen op dit gebied.

Determinanten

In deze bijeenkomst zullen de volgende determinanten aan bod komen. Eigen effectiviteitverwachting

Door elkaars manier van werken te vergelijken, kunnen gezamenlijk of individueel doelen gesteld worden om het verstandig werken te bewerkstelligen. Het is ook de bedoeling dat ze elkaar kritische vragen stellen en zich kritisch opstellen ten overstaande van elkaars doelen. Dit niet om het af te keuren, maar om elkaar verdiepend na te laten denken over de doelen die gesteld zijn. De problemen / moeilijkheden die zich hierbij voordoen kunnen zowel een positieve als een negatieve invloed hebben op de eigen effectiviteitverwachting. Hierin zullen wij zorgen voor handreikingen hoe men hiermee om kan gaan.

Risico inschatting

Doordat in de vorige bijeenkomst de risico’s genoemd zijn en de kappers hierover hebben nagedacht is het in deze bijeenkomst zaak om deze aan henzelf te meten en in te schatten welke risicofactoren voor hen persoonlijk van toepassing zijn. Door doelen te stellen kunnen zij eventuele risico’s beter inschatten en bepalen hoe zij hier het beste mee om kunnen gaan om deze risico’s te beperken tot een minimum.

Fysieke omgeving

Naar aanleiding van de vorige bijeenkomsten zijn de kappers in staat om een bewuste keuze te maken voor het (niet) gebruiken van de hulpmiddelen en deze ook kunnen onderbouwen. Eventuele afwezigheid van hulpmiddelen kunnen in deze ook direct besproken worden met de bedrijfsleider.

Methodiek

De volgende methodieken zullen ondersteuning bieden tijdens de bijeenkomst.

Sociale vergelijking

Door over elkaars gestelde doelen na te denken en hier kritisch op in te gaan, vergelijkt men met elkaar wat belangrijk is voor diegene. Hierin kan men op in de periode van gedragsverandering rekening met elkaar houden en elkaar aanspreken op het getoonde gedrag.

Informatieoverdracht

Op het moment dat de kappers moeite hebben om de kennis die hen is aangeboden in de voorgaande bijeenkomsten om te zetten in doelen, hebben wij aanvullende informatie om de stellingen te bekrachtigen met argumenten. Deze informatie geven wij pas aan de groep op het moment dat daarom gevraagd wordt, of op het moment dat wij het idee hebben dat de groep zonder deze informatie niet tot het gewenste resultaat komt. (Veranderingsdoelen stellen)

Techniek

Wij kiezen ervoor om in groepsvormen gezamenlijk in gesprek te komen. Hierin worden groepen gevormd van 6 personen, dit zorgt er voor dat iedereen voldoende de tijd heeft om zijn doelen te bespreken. Vanuit de interventie uitvoerders is er een notulist aanwezig die de discussieonderwerpen noteert en een gespreksleider. De gespreksleider helpt de kappers bij het opstellen van SMART doelstellingen. Wanneer er handreikingen nodig zijn, worden deze door middel van een PowerPoint aangeboden aan de hand van de eerder getoonde stellingen (beeldmateriaal). Op deze manier kan de informatie die wij overbrengen nagelezen worden.

5.5 Bijeenkomst 5: Evaluatie.

Om aan te kunnen tonen dat deze interventie ook daadwerkelijk datgene heeft bewerkstelligt dat wij voor ogen hadden is het noodzakelijk om dit te evalueren. Door voor de tweede maal de enquête af te nemen kunnen wij conclusies trekken over de effectiviteit van de interventie. Is de informatie begrepen? Zijn er mogelijkheden benut om het gedrag te veranderen? Is het gedrag verandert en welke consequenties heeft dit gehad op het klachtenbeeld? Determinanten.

In de evaluatie zullen de determinanten die in de vier voorgaande bijeenkomsten aan bod zijn gekomen besproken worden met de kappers. Wat is er verandert op welk gebied en hoe ziet de situatie er nu uit. Belangrijk hierin is ook dat het gedrag behouden wordt.

Methodiek.

Om uit deze evaluatie die informatie te halen die wij nodig hebben is het belangrijk om eerst te bepalen of de informatie begrepen is. Dit meten wij aan de hand van de vragen uit de enquête waarin de kennis getoetst wordt op het kennisniveau dat met name gericht is op risico-inschatting. Ten tweede meten wij in de evaluatie of er sprake is van een daling van lichamelijke klachten ten gevolge van het werk. Om te bepalen of er daadwerkelijk sprake is van een verandering van gedrag die leidt tot een lagere ziekte-incidentie gaan er jaren voorbij (Brug, 2007). Om een goede inschatting te maken voor het effect van onze interventie moeten wij aantonen dat er sprake is van een verband tussen het gezondheidsprobleem en de determinanten die wij in de interventie behandelen. Mocht dit niet voldoende zijn, moeten wij overwegen om aanvullend epidemiologisch onderzoek te doen, of meer onderzoek naar veranderbare determinanten. (Brug, 2007).

Techniek.

De vragenlijst / enquête. Conclusie.

Met behulp van de vragenlijst kunnen wij een goede inschatting maken of de informatie begrepen is. Omdat er ook een mogelijkheid is om in persoonlijk contact te komen met de doelgroep kunnen wij eventuele onduidelijkheden uitvragen om zo een juist beeld te vormen van de situatie. Wegens de korte lengte van de periode waarin wij onze interventie uitvoeren wordt het waarschijnlijk lastig om een uitspraak te kunnen doen over het effect van de interventie op verlaging van de ziekte-incidentie. Aan de hand van de vraag of wij aan kunnen tonen of er sprake is van verbanden tussen de behandelde determinanten het gezondheidsprobleem zal er een keus gemaakt moeten worden of er aanvullend onderzoek noodzakelijk is om effecten aan te kunnen tonen van de interventie.

6 Implementatie.

Dit implementatieplan is opgesteld door de projectgroep Haarfijn. Het implementatieplan beschrijft het totaal aan activiteiten dat moet worden uitgevoerd om de opgestelde doelen te realiseren.

6.1 Samenwerking.

Er is regelmatig contact geweest met de opdrachtgever. Op deze wijze is ervoor gezorgd dat het uiteindelijke voorlichtingsprogramma aansluit bij de praktijk. Dit verhoogt de kans op een succesvolle implementatie van het voorlichtingsprogramma. Hieronder worden de wensen van de opdrachtgever beschreven:

- Een interventieprogramma vanuit een nieuwe invalshoek, namelijk gedrag. - Er zullen drie vergaderingen zijn waarin de producten worden besproken.

Hieronder worden de wensen van de projectgroep beschreven:

- De ontwikkelde materialen blijven eigendom van Haarfijn. - De geïnteresseerde salons zullen hun salonruimte beschikbaar moeten stellen voor de

uitvoering van de interventie. - De deelnemende medewerkers moeten actief meedoen door het invullen van een

enquête en het maken van opdrachten. - De opdrachtgever bekijkt ontwikkeld materiaal en geeft feedback.

6.2 Specifieke adoptie- en implementatiedoelen.

Opgestelde implementatiedoelen: - Het voorlichtingsprogramma is onder de aandacht gebracht bij tenminste ? kapsalons. - Het voorlichtingsprogramma is uitgevoerd bij tenminste 1 kapsalon.

6.3 Implementatieplan.

Voor de implementatie van de interventie maken we gebruik van het Persuasion Communication Model (Brug, 2007).

Bron Bericht Kanaal Ontvanger

Aandacht voorlichters klachten onder kappers

Formulier kappers

Begrip Voorlichters Klachten onder kappers serieus

Krantenartikel Kappers

Attitudes Voorlichters Voor en nadelen

Brochure Kappers

Sociale Invloed Collega’s/baas Steun, feedback

Gesprekken / discussies

Kappers

Eigeneffectiviteit Collega’s/individu Doelen stellen Doelstellingen formulier, feedback

Kappers

Gedragsbehoud Voorlichters Evaluatie Formulier Kappers Figuur 2 Persuasion Communication Model (Brug, 2007). Het ontwikkelde voorlichtingsprogramma wordt jaarlijks up-to-date gebracht en uitgevoerd binnen de kapsalon in het kader van het gezond werken. Voor de uitvoering is het mogelijk om de organisatie Haarfijn in te huren. Wanneer het management van de salon de voorlichting zelf wil uitvoeren is het mogelijk de benodigde materialen te bestellen bij Haarfijn. Dit gebeurt tegen betaling. De voorlichting zal plaatsvinden onder werktijd zodat alle medewerkers aanwezig kunnen zijn. Het voorlichtingsprogramma ‘geknipt voor jou’ bestaat uit een gesprek met de bedrijfsleiders, enquête, voorlichtingsboekje met twee opdrachten, één groepsdiscussie en één workshop. De tijdsbelasting voor Haarfijn of het management van de salon om het voorlichtingsprogramma te geven is ongeveer 12 uur. Voorbereiding (inlezen en oefenen) 5.00 uur Gesprek bedrijfsleiders 1.00 uur Enquête afnemen 2.00 uur Voorlichtingsboekje uitdelen 0.75 uur Één groepsdiscussie 1.00 uur Workshop 1.50 uur Evaluatie 1.00 uur ----------- + Totaal 12.25 uur Het voorlichtingsprogramma wordt gegeven binnen de meewerkende salon. Met de bedrijfsleiders wordt aan de start van het programma een gesprek gehouden, hierin wordt de RI&E besproken. De kappers moeten in het begin van de voorlichting een enquête invullen, een voorlichtingsbrochure doorlezen en daarbij twee opdrachten maken. Aan de hand van deze informatie wordt bepaald welke knelpunten er tijdens de groepsdiscussie en de workshop worden aangekaart. Er wordt afgesproken dat het voorlichtingsprogramma onder werktijd wordt gegeven zodat alle kappers aanwezig kunnen zijn. De salon plant drie vrije uren onder werktijd om het voorlichtingsprogramma uit te voeren. Tussen elke voorlichting zit minimaal één dag zodat de kappers genoeg tijd hebben om de informatie te verwerken. Aan de kappers zal het voorlichtingsmateriaal worden uitgedeeld. De enquête en opdrachten zullen in eigen tijd worden ingevuld en de kappers leveren deze in bij het management van de salon. Dit gebeurt minimaal één week voor de start van de groepsdiscussie. De kappers kunnen eventueel afmeldingen doorgeven aan de salon. Deze zal dit vervolgens aan Haarfijn melden.

Nadat de kappers het voorlichtingsprogramma hebben uitgevoerd zal er worden geëvalueerd. Dit gebeurt met de kappers individueel door het maken van een enquête. In deze evaluatie moeten de volgende punten beschreven worden:

- Het verloop van het voorlichtingsprogramma - Eventuele problemen die opgetreden zijn - Leerervaringen - Verbeterpunten

Met vragen kunnen de deelnemers terecht bij de volgende personen:

- Alle betreffende organisatieleden Haarfijn, voor contactgegevens zie brochure: risicofactoren binnen de kappersbranche, bijlage 2.

- Management van de salon

7 Evaluatie.

Evaluatie maakt deel uit van het Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering. (Brug, 2007) Wanneer op planmatige wijze een gezondheidsvoorlichtinginterventie is ontwikkeld en geïmplementeerd, is het noodzakelijk om te weten of de interventie is uitgevoerd zoals was gepland en of zij het bedoelde effect heeft bereikt.

7.1 Inhoud

Onze interventie zullen wij evalueren aan de hand van Preffi en EKI.

Preffi:

Centraal in het model staan de stappen die gevolgd worden bij een planmatige opzet en uitvoering van een project ofwel het inhoudelijke proces van gezondheidsbevordering:

- Probleemanalyse; - Interventiekeuze en -ontwikkeling; - Implementatie; - Evaluatie.

Al deze informatie wordt gescoord op het “scoreformulier Preffi 2.0”. EKI:

Naast het gebruik van Preffi, zullen wij ook de Empowerment Kwaliteits Instrument gebruiken. Dit scoreformulier wordt als aanvulling gezien op de Preffi 2.0. In dit scoreformulier zijn domeinen opgenomen zoals :

- Randvoorwaarden; - Analyse; - Interventie-ontwikkeling en uitvoer; - Evaluatie.

Binnen deze domeinen zijn een aantal gebieden waarop gescoord wordt.

Conclusie.

Evaluatie van interventies is van groot belang om te leren voor nieuwe interventies, om verantwoording af te leggen, en om de theorie van gezondheidsbevordering verder te ontwikkelen (Brug, 2007). Ons uitgevoerde project is geëvalueerd aan de hand van eerdergenoemde evaluatiemethode. Voor de resultaten van deze evaluatie zie bijlage 6, EKI en bijlage 7, Preffi.

8 Bronvermelding .

Bandura, A (1986) Social foundations of thought and action: A social cognitive. Englewood Cliffs. Brug, J (2007) Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering: een planmatige aanpak:van Gorcum. Crippa, M e.a., (1998 Feb) La medicana del lavoro (1) : 48-54. Locke, E. A. (1991). Goal theory vs. control theory: Contrasting approaches to understanding

work motivation: Motivation and Emotion, 15: 9–28. Molen, H T. van der Klutmans, F & Kramer, M (1995) Gespreksvoering. Vaardigheden en

modellen. Heerlen: Open Universiteit/Groningen: Wolters-Noordhoff. Mullen, P.D., Mains, D.A. & Velez, R. (1992) A meta-analysis of controlled trials of cardiac

patient education: Patient education and counseling, 19 : 143-162. Ridder, D & de Wit, J. (2006) Self regulation in health behaviour. Chichester: John Wiley & sons. Vries, H. de, Dijkstra, M., Kuhlman, P. (1988). Self-efficacy: the third factor besides attitude and

subjective norm as a predictor of behavioural intentions. Health education research 3 (3):273-282. Weinstein, N.D. & Sandman, P.M. (2002) The precaution Adoption Process Model: Health

behavior and health education: theory research and practice (3) : 121-143. San Fransisco:Josey-Bass. Wong, R. e.a., (2005 Jan) American journal of industrial medicine 47(1):45-53. Internetbronnen:

Arbeidsinspectie (2008). Gezond werken, geen bijzaak maar hoofdzaak: inspecties bij kapsalons

en kappersopleidingen, oktober 2007-februari 2008. http://arbeidsinspectie.szw.nl/index.cfm?fuseaction=dsp_document&link_id=153216 arboconvenant (2001) www.arbobondgenoten.nl meer veilig en gezond werken van a tot z>arboconvenanten>lichamelijke belasting>kappers>convenant. datum inzage: 24-02-09. http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/arboconv/sektdoku/kappers/convkappers.pdf

Philippens, N. (2005). Steeds meer kapsalons. Webmagazine CBS. http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/financiele-zakelijke-diensten/publicaties/artikelen/archief/2005/2005-1753-wm.htm Vrooland, Chr. Steenbergen, Chr. (2001). Verzuim, rendement op arbeid en vroege re-integratie:

bijdragen aan het arboconvenant kappers. http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/arboconv/sektdoku/kappers/rappvrooland.pdf

www.healthyhairdressers.nl Gezond werken regels. Datum inzage: 02-06-09 www.isiz.nl Over onderzoek>enquête in zeven stappen. Datum inzage: 02-06-09 www.nigz.nl Dossier>allochtonen en gezondheid>informatie voor professionals. Datum inzage: 22-05-09. www.ontwerpatelier.nl etalages>actief leren>effectieve leertijd. Datum inzage: 02-06-2009. www.vrom.nl Over het opstellen van een enquête. Datum inzage: 02-06-09

9 Bijlagen.

Bijlage 1.

Gesprek bedrijfsleider.

Onderdeel 1: bespreken knelpunten RI&E.

Toelichting: zijn er uit de RI&E knelpunten binnen de salon naar voren gekomen, die betrekking hebben op de werkzaamheden van het personeel en de inrichting van de werkplek? Zo ja, welke? Zijn er op dit moment activiteiten die de eventuele knelpunten moet verminderen/oplossen?

Onderdeel 2: ziekteverzuim.

Toelichting: de komende weken gaan we binnen de salon waar u een leidinggevende functie heeft het voorlichtingsprogramma geknipt voor jou uitvoeren. Deze voorlichting zal zich gaan richten op het voorkomen van klachten en het verminderen van ziekteverzuim. Zijn er op dit moment gevallen van ziekteverzuim binnen de salon? Zijn er op dit moment werknemers werkzaam met lichamelijke klachten? Zijn er het afgelopen jaar ziektegevallen voorgekomen binnen de salon? Zijn er (lichamelijke) klachten die terugkerend voorkomen binnen de salon?

Onderdeel 3: het voorlichtingsprogramma.

Het voorlichtingsprogramma is voornamelijk ontwikkeld vanuit de theorie en literatuur. Zijn er specifieke punten binnen de salon waarin tijdens het voorlichtingsprogramma extra aandacht aan moeten worden besteed. Zoals, het gebruik van hulpmiddelen, voldoende pauze nemen enz.?

Antwoordformulier gesprek bedrijfsleider.

Onderdeel 1.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Onderdeel 2.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Onderdeel 3.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Vragenlijst werknemers.

Deze vragenlijst is een onderdeel van het voorlichtingsprogramma “geknipt voor jou”. Wij vragen alle deelnemers de enquête zo nauwkeurig mogelijk in te vullen. De ingevulde enquêtes zullen wij gebruiken om knelpunten te beoordelen die wij de komende bijeenkomsten zullen bespreken. Tevens dient de enquête als meetinstrument waar de doelgroep op dit moment staat. De vragen hebben betrekking op de volgende categorieën: gebruik van hulpmiddelen, werkdruk, lichamelijke en allergenen klachten, pauze en afwisseling. Veel succes met het invullen van de enquête!

Gebruik van hulpmiddelen

Vraag 1.

Hoe goed kunt u overweg met het hulpmiddel de pompstoel? a) Dat gebruik ik niet, omdat ...

b) Dat is onnodig voor mij, omdat ...

c) Heel goed.

d) Ik wil het beter kunnen, omdat ...

e) Dat is niet aanwezig

Vraag 2.

Hoe goed kunt u overweg met het hulpmiddel de pinkschaar? a) Dat gebruik ik niet, omdat ...

b) Dat is onnodig voor mij, omdat ...

c) Heel goed.

d) Ik wil het beter kunnen, omdat ...

e) Dat is niet aanwezig

Vraag 3.

Hoe goed kunt u overweg met het hulpmiddel de kappersfiets?

a) Dat gebruik ik niet, omdat ...

b) Dat is onnodig voor mij, omdat ...

c) Heel goed.

d) Ik wil het beter kunnen, omdat ...

e) Dat is niet aanwezig

Lichamelijke en allergenen klachten

Vraag 4.

Zijn er voldoende hulpmiddelen om allergenen klachten te voorkomen? a) Nee, dat gebruik ik niet omdat ...

b) Nee, ik zou niet weten wat voor hulpmiddelen er zouden moeten zijn.

c) Ja, maar ik gebruik het niet omdat ...

d) Ja, ik gebruik het regelmatig omdat ...

Vraag 5.

Ervaart u wel eens lichamelijke klachten zoals bijvoorbeeld nek/schouderpijn tijdens het werken?

a) Nee zelden of nooit. (ga door naar vraag 7)

b) Regelmatig, maar ik heb daar geen oplossing voor.

c) Regelmatig, dat verminder ik door ...

Vraag 6. Staan uw klachten in verband met het werk wat u doet in de kapsalon?

a) Ja, het heeft een duidelijk verband

b) Ja, gedeeltelijk

c) Misschien

d) Nee

Werkdruk

Vraag 7.

Hoe ervaart u de werkdruk binnen de kapsalon? a) Geen bijzonderheden.

b) Erg druk, maar ik kan het aan.

c) Erg druk, maar het kan niet anders.

d) Ik pas mezelf aan zodat ik minder werkdruk heb.

Pauze en afwisseling

Vraag 8.

Hoe vaak en hoeveel pauze heeft u op één werkdag? Antwoord:

Vraag 9.

Is er in de kapsalon waar u werkt voldoende gelegenheid om ongestoord zittend te pauzeren? a) Ja.

b) Nee, omdat ...

Vraag 10.

Heeft u voor uzelf het gevoel dat u genoeg afwisseling heeft op één werkdag? a) Ja

b) Nee, omdat ...

Bijlage 2.

Voorlichtingsbrochure

Hogeschool van Amsterdam Haarfijn©

Risicofactoren binnen de kappersbranche

Deze brochure is een onderdeel van het voorlichtingsprogramma “geknipt voor jou” ontwikkeld door de organisatie Haarfijn©.

Het kappersvak is een creatief vak waarin de kappers met hun handen en hulpmiddelen een mooi kapsel creëren. Deze vorm van “handen arbeid” betekend tevens voor de kappers dat er een hoop onderdelen zijn waarmee rekening moet worden gehouden. Niet alleen om een mooi kapsel te creëren, maar ook om ervoor te zorgen dat het lichaam geen klachten ontwikkeld.

Dat het kappersvak een lichamelijk zwaar beroep is blijkt wel uit de cijfers van het ziekteverzuim en de verschillende soorten klachten die voorkomen in de kappersbranche (in H2 wordt hier verder op ingegaan). Dit betekend niet direct dat het kappersvak een “gevaarlijk” beroep is. Integendeel, wanneer er zorgvuldig en verstandig gewerkt wordt is er geen aanleiding tot het ontwikkelen van eventuele klachten. Deze brochure probeert zo nauwkeurig mogelijk informatie te geven aan de kappers zodat deze hun werkzaamheden optimaal kunnen uitvoeren. Zowel voor nu als in de toekomst.

Haarfijn©: Johan de Bes, Tim Fechter, Robin van Leeuwen en Jarno Vriezekolk.

Inhoud van deze brochure.

1. Feiten en cijfers

2. Veel voorkomende klachten:

2.1 KANS

2.2 Lage rugklachten

2.3 Eczeem

3. Tips & oefeningen

3.1 Tips

3.2 Oefeningen

4. Actief leren/opdrachten

Krantenartikel

H.1 Feiten en cijfers. Zoals in de inleiding staat beschreven is de kappersbranche een risicogroep met betrekking tot ziekteverzuim. In de kappersbranche ligt het ziekteverzuim rond de 4 % dit is gemiddeld hoger dan in andere beroepsgroepen. Tijd voor verandering! Uit verschillende onderzoeken blijkt dat 49% van de kappers KANS klachten heeft, 34 % heeft rugklachten en 20 % heeft handeczeem. Oftewel:

• van 2 collega’s heeft er minimaal 1 KANS klachten

• van 3 collega’s heeft er minimaal 1 rugklachten

• van 5 collega’s heeft er minimaal 1 handeczeem

H. 2 Veel voorkomende klachten.

In voorgaand hoofdstuk staat beschreven welke aandoeningen het meest voorkomen binnen de kappersbranche. In volgorde van meest voorkomend zijn dat KANS, rugklachten en kapperseczeem. Tijdens de kappersopleiding, in de salon en tijdens trainingen wordt er aan kappers geleerd welke kniptechnieken er gebruikt moeten worden, welke hulpmiddelen er zijn en welk beschermingsmateriaal wel of niet gedragen moet worden. Voor kappers is het belangrijk om te weten waarom je iets wel of niet moet doen. Aangezien jullie als kappers al de kennis van het vak hebben, worden jullie in dit hoofdstuk voorgelicht over de verschillende klachten die in de branche voorkomen. Met deze informatie kunnen jullie bewust rekening houden tijdens en na het werk. 2.1 RSI ���� KANS

KANS betekend klachten aan armen, nek of schouders. De meeste mensen zijn bekend met de term RSI. KANS is de nieuwe benaming van RSI, er is gekozen voor de naam KANS omdat deze een beter beeld geeft van de klachten. In tegenstelling tot de naam RSI. Oorzaken.

In het kappersvak komen 2 verschillende soorten belasting aan bod:

• Statische belasting

Statische belasting is een belasting waarbij de spieren lange tijd op 1 wijze belast worden. Denk hierbij aan het lang staan met opgeheven armen.

• Repeterende bewegingen

Repeterende bewegingen zijn bewegingen die veelvuldig achter elkaar gemaakt worden. Denk hierbij aan het knippen met de schaar. Het knippen met de schaar kan niet worden voorkomen, maar kan wel op een zo goed mogelijke wijze worden uitgevoerd. Het kappersvak is een vak waarin fysiek zware handelingen van het lichaam worden gevraagd. Er wordt in verschillende houdingen gewerkt waarin er vaak “boven de macht” gewerkt wordt. Boven de macht betekend dat de ellebogen hoger dan schouders zijn. Wanneer dit langdurig gebeurt kunnen er overbelastingsklachten ontstaan in de schouders.

Een ander risico is het repeterende werk dat de kapper verricht. Het langdurig op een verkeerde manier knippen kan overbelastingsklachten veroorzaken aan handen en polsen. Klachten.

Zoals de naam al zegt vormen de klachten zich in armen, nek of schouders. In de eerste fase bestaan de klachten uit kramp, vermoeidheid en een doof gevoel. Deze klachten verdwijnen weer na rust. De klachten komen lokaal voor, bijvoorbeeld in de vingers of schouders. De klachten beginnen mild, maar kunnen langzaam verergeren. Wanneer er geen maatregelen worden genomen verergeren de klachten zich. De klachten bestaan in deze fase uit:

• Koude handen, tintelingen, krachtsverlies

• Ook bij rust pijn

• Lichte taken kosten veel moeite

Wanneer een persoon eenmaal KANS heeft is deze persoon er niet 123 vanaf. Wanneer er te lang wordt doorgewerkt met klachten kunnen ze verergeren tot chronische klachten. Een glas optillen kan dan al pijnlijk zijn. Neem daarom de klachten serieus! Om snel van eventuele klachten af te komen is het belangrijk om in een vroeg stadium actie te ondernemen. Bijvoorbeeld door de huisarts te raadplegen. Voorkomen is beter dan genezen.

Door je aan de 5 W’s te houden wordt de kans op klachten vermindert.

• Werkplek

Het is belangrijk dat de werkplek goed is afgesteld op de lichaamslengte van de kapper.

• Werkhouding

Zorg voor een goede werkhouding en afwisseling.

• Werktijden

Zorg voor voldoende rust tijdens de pauzes. Probeer elke 2 uur minimaal 10 minuten pauze te houden zodat je lichaam kan herstellen.

• Werktaken

Zorg voor afwisselend werk. Doe niet de hele dag 1 taak, maar probeer knippen verven en andere werkzaamheden af te wisselen.

• Werkdruk

Probeer het werk goed te verdelen zodat er geen piekbelastingen zijn. Laat je niet opjagen en durf NEE te zeggen. Stel niet te hoge eisen aan jezelf. Denk jij na het lezen van deze informatie te voldoen aan risicofactoren om KANS te ontwikkelen? Bekijk dan het profiel van een KANS patient!

� Profiel van een persoon met een verhoogde kans op KANS

• Jong en belast met forse werkdruk

• Niet goed ingerichte werkplek

• Perfectionistische instelling, ‘geen nee kunnen zeggen’

• Langdurig kapperswerk verrichtend, zonder pauzes of afwisseling in

werkzaamheden

• Slechte werkhouding

• Weinig of niets aan compenserende bewegingen doen (zoals sporten

of ontspanningsoefeningen)

2.2 Lage rugklachten.

Lage rugklachten bevinden zich in het gebied van het staartbeen, heiligbeen en ondersteel gedeelte van de rug. Rondom deze gebieden kan er pijn gevoeld worden. De oorzaak is niet altijd bekend. Wel is het erg vervelend om tijdens het werk afgeleid te worden door een zeurende pijn. Mogelijke oorzaken.

• Gedragsmatige oorzaken

Vaak is een verkeerde werkhouding de reden van klachten. De verkeerde houding zorgt voor een verhoogde spierspanning op de spieren rondom de lage rug. Deze verhoogde spierspanning kan op den duur lijden tot klachten. Ook kan het zijn dat de kapper op de verkeerde manier beweegt. Bijvoorbeeld het verkeerd tillen van materialen wat zorgt voor overbelasting van de rug.

• Psychosociale oorzaken

Men ziet vaak dat de oorzaken van de lage rugklachten niet alleen op het lichamelijke vlak liggen maar ook in het psychische vlak. Psychische factoren kunnen een klacht in stand houden, verergeren en zelfs veroorzaken. Een te hoge werkdruk, geen plezier in het werk of als iemand niet lekker in zijn vel zit kan dit van invloed zijn op de psychische gesteldheid. Hierdoor kan er een te hoge spierspanning optreden in het lichaam waardoor er klachten ontstaan. Stress is het meest bekende voorbeeld. Langdurige stress kan gevolgen hebben voor zowel de geestelijke als lichamelijke gesteldheid van een persoon. Klachten.

Pijn rondom het gebied van de lage rug, heiligbeen en staartbeen. Langdurige klachten worden getypeerd als chronische klachten. Door de pijn is het voor een kapper moeilijk om het werk goed uit te voeren. Voorkomen van lage rugklachten.

De volgende onderdelen kunnen de kans op lage rugklachten doen voorkomen/verminderen.

• Ontspanningsoefeningen

Door na een lange dag werken ontspanningsoefeningen te doen treedt er ontspanning op in de belastte spieren. Deze ontspanning zorgt dat de spieren “bijkomen” en voorkomt overbelasting. Ontspanning heeft als gevolg dat de spier gedurende een korte dan wel langere tijd minder aangespannen wordt. Dit heeft als effect dat de doorbloeding in de spier kan toenemen. Dit heeft op zijn beurt weer het effect dat de afvalstoffen in de spier kunnen worden afgevoerd en de voedingsstoffen kunnen worden aangevoerd. Daarnaast heeft ontspanning ook effect op het geestelijke niveau. Ontspanning neemt vaak een soort gevoel van rust met zich mee. Ook dit kan een positief effect op de patiënt hebben.

• Spierversterkende oefeningen

Spierversterkende oefeningen zorgen ervoor dat spieren sterker worden. Zodoende wordt de belastbaarheid vergroot en kunnen tijdens het werk meer verdragen. Voor het voorkomen zijn

vooral de diepliggende buikspieren en onderrugspieren belangrijk. Deze spieren ondersteunen de rug.

• Stress reductie

Stress is een van de grootste oorzaken van het ontstaan van hogere spanningen in het lichaam. Stress geeft een verhoogde spanning in de spieren. Een tijdelijk verhoogde spanning kan niet veel kwaad, maar wanneer de spanning langdurig aanhoudt kan dit vervelende klachten veroorzaken. Stress kan zowel lichamelijk als geestelijk zijn. Overspannen raken of zelfs een burn-out krijgen zijn vergevorderde vormen van stress.

• Goede ergonomische (werk)houding

De inrichting van een werkplek is zeer belangrijk. Een goed ingerichte werkplek kan ervoor zorgen dat het werk minder zwaar wordt. De ARBO heeft voor de kappersbranche specifieke regels opgesteld met betrekking tot de werkplek. Raadpleeg de manager/bedrijfsleidster voor deze regels wanneer jij denkt dat je werkplek niet voldoet aan de wettelijke normen.

2.3 Kapperseczeem.

Kapperseczeem is de verzamelnaam voor verschillende huidafwijkingen, meestal handeczemen, die kunnen optreden bij mensen werkzaam in de kappersbranche. Kapperseczeem heeft een groot aandeel in het ziekteverzuim onder kappers en kan in sommige gevallen lijden tot het moeten beëindigen van de werkzaamheden in de kappersbranche. Oorzaken.

Kapperseczeem ontstaat meestal door een combinatie van factoren. De volgende factoren hebben invloed op het ontwikkelen van kapperseczeem:

• Veelvuldig contact met water

Door veelvuldig contact met water wordt de huid week en vermindert de barrièrefunctie van de opperhuid. Hierdoor kunnen irriterende en/of allergie veroorzakende stoffen (allergenen) gemakkelijker de huid binnendringen en eczeem veroorzaken.

• Temperatuurwisselingen

Door het wassen en föhnen staat de huid bloot aan temperatuurwisselingen. De huid droogt hierdoor uit en gaat vervellen. Uiteindelijk ontstaan er pijnlijke kloofjes.

• Contact met irriterende stoffen

Blootstelling aan bepaalde irriterende stoffen kan de huidbarrière beschadigen. Denk daarbij aan contact met zeepbestanddelen in shampoos, thioglycolesters in permanentvloeistoffen en stoffen als ammoniumpersulfaat en waterstofperoxide bij het blonderen. De huid wordt vervolgens nog verder beschadigd door de druk van de schaar op de huid tijdens het knippen en de schurende werking van geknipt en behandeld haar.

• Onjuist gebruik van handschoenen

Zorg dat je gebruik maakt van goed passende handschoenen. De handschoenen moeten lang genoeg zijn zodat er geen vloeistof in kan lopen. Gebruik handschoenen van vinyl materiaal.

• Latex handschoenen

Het dragen van latex handschoenen is toegenomen om de handen te beschermen tijdens permanenten en blonderen. Tegelijkertijd neemt echter het risico toe voor het ontwikkelen van een allergie op latex. Een goed alternatief is het dragen van vinyl handschoenen.

• Aanlegfactoren

mensen met een atopische aanleg (met klachten als hooikoorts, astma en dauwworm als kind) zijn vatbaarder voor het krijgen van kapperseczeem.

• Ongelijke werkverdeling.

Bij een werkverdeling waarin één van de kappers veelvuldig op een dag haren moet uitspoelen of wassen loopt deze een hoger risico op het krijgen van eczeem.

Klachten.

• De ernst van het eczeem kan wisselen van enkele kleine hinderlijk

rode bultjes aan de vingertoppen tot eczeem aan de handen, armen

en het gezicht.

• Ontsteking van de huid tussen de vingers met roodheid, schilfering

en jeuk is vaak het eerste signaal van beschadiging van de huid en treedt bij veel

(leerling)kapsters op in de eerste maanden na begin van het werk.

• In het beginstadium van deze huidirritatie kan ook “harding” van de huid optreden en

neemt de ontsteking af, waarna het eczeem dan zonder verdere behandeling geneest.

• Blootstelling aan sommige kappersproducten kan behalve eczeem ook

ademhalingsklachten (benauwdheid) geven. Een voorbeeld hiervan is het

blondeermiddel ammoniumpersulfaat.

Voorkomen.

• Niet langer dan 30 minuten per uur met natte handen werken.

• Draag geen ringen/sieraden aan handen tijdens het uitvoeren van

het kappersvak.

• Gebruik ten alle tijden handschoenen van de juiste materialen

• Het haar van een klant pas verven als het geknipt is. Op deze manier wordt voorkomen

dat kappers lang aan vochtig en net geverfd haar worden blootgesteld.

• Kappers die als kind eczeem hadden, lopen een veel groter risico om kapperseczeem te

krijgen. Belangrijk is om in deze gevallen extra alert te zijn op symptomen van eczeem.

H. 3 Tips & oefeningen.

Wanneer voorgaand hoofdstuk goed is doorgelezen weten jullie hoe je klachten kunt veroorzaken, maar ook hoe deze te voorkomen zijn. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste tips op een rijtje gezet. Ook worden er oefeningen gegeven die klachten kunnen doen voorkomen of verminderen wanneer deze spijtig genoeg toch opgelopen zijn. 3.1 Tips.

Let op je houding:

• werk bij de wasbak met je handen op ellebooghoogte

• stel de pompstoel en kappersfiets zo in dat je met je handen tussen

borst en schouderhoogte kunt werken

• Werk staand of op de kappersfiets zoveel mogelijk:

o Met de voeten op schouderbreedte

o Met een gestrekte onderrug

o Met ontspannen schouders en ellebogen

Overbelasting:

• Pauzeer regelmatig

• Gebruik goed materiaal zoals:

o Schaar met pinksteun

o Kappersfiets

o Pompstoel

o Een lichte föhn

• Hou je handen en polsen recht en niet gebogen ten opzichte van je onderarm

• Werk zo min mogelijk boven je macht

• Houd ellebogen zoveel mogelijk onder schouderhoogte

Eczeem:

• Draag geen sieraden tijdens het werk

� Gebruik een verzorgende handcrème

� Gebruik handschoenen tijdens

het verven, maar ook tijdens wassen!

• Gebruik schone handdoeken

3.2 Oefeningen.

De volgende oefeningen zijn goed uitvoerbaar na een werkdag. Rek en strek oefeningen hebben als voordeel dat het een ontspannende werking op de spieren heeft. Ook verbeterd het de bloedsomloop. Nek:

Buig uw hoofd naar voren en laat het even hangen. Ontspan hierbij de schouders. Buig vervolgens het hoofd naar achteren.

Draai uw hoofd van links naar rechts, houd uw nek hierbij recht.

Buig uw hoofd eerst naar links, en dan naar rechts. Breng uw oor hierbij naar uw schouder.

Begin in een neutrale uitgangspositie en beweeg vervolgens uw kin naar voren. Ga weer terug in de neutrale positie en beweeg dan uw kin naar achter.

Handen:

Houdt beide handen recht voor je, stretch ze en houdt dit een aantal seconden vast.

Met je armen recht voor je, hef je rechterhand op zodat de handpalm van je af wijst en plaats de handpalm van je andere hand tegen de vingers. Duw de vingers naar je toe (lichte druk) tot je een lichte stretch voelt. Laat met je armen recht voor je, je hand hangen (buigen bij de pols). Plaats je andere hand op de knokkels van je hangende hand en oefen lichte druk uit, tot je een lichte stretch voelt aan de top van de pols. Wissel van hand en herhaal de oefening.

Houdt je rechterhand voor je,

met de handpalm omhoog en gebruik je linkerhand om de rechter te masseren. Masseer de binnen- en buitenkant, plus tussen de vingers. Wissel van hand en herhaal de massage.

Rug:

Rekkingsoefening voor de diepe rugspieren.

Trek de knieën zo dicht mogelijk naar uw gezicht en beweeg uw

hoofd tegelijkertijd naar uw knieën.

Trek met uw tegengestelde hand uw gebogen been over het gestrekte been heen tot uw knie de grond raakt. Strek uw andere arm zijwaarts naar buiten en draai uw hoofd in dezelfde richting, zodat u naar uw hand kunt kijken.

Schouders:

De volgende schouderoefeningen zorgen voor een verbeterde doorbloeding in de schouders. U kunt de oefeningen uitvoeren volgens de pijlen die bij de afbeeldingen staan.

H. 4 Actief leren/opdrachten. Opdracht 1.

Ga het internet op en typ in de adresbalk de volgende website: http://www.arbobondgenoten.nl/arbothem/lichblst/rsi/rsitest.htm Je bent nu bij een KANS/RSI test, maak deze test en vul je score in (zie onderstaande regel). Score:_______ Welk advies wordt er gegeven? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ __________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Vragen naar aanleiding van de test: Hoe ga jij met risicofactoren op het werk om? ___________________________________________________________________________ Wat vind je van de uitkomst van de test? ___________________________________________________________________________ Wat vind je van jou werkwijze op dit moment? ___________________________________________________________________________ Denk jij in de toekomst veranderingen in je werkwijze toe te passen? Zo ja, welke? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________

Opdracht 2.

Lees het kranten artikel ( zie bijlage 1) en beantwoord de volgende vragen. Wat valt je op aan het krantenartikel? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Was je bekend met het hoge aantal lichamelijke klachten binnen de branche? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Wat denk jij dat de aanleiding hiervan is? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Formuleer een oplossing voor het probleem? ___________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________ Hoe denk jij over voorlichtingscampagnes voor kappers? ___________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

Krantenartikel.

Derde van de kappers kampt met rsi- en rugklachten

Den Haag - Bij driekwart van de kappersopleidingen en ruim tweederde van

de kapsalons is onvoldoende bescherming tegen lichamelijke overbelasting

en schadelijke stoffen. Dat blijkt uit controles van de Arbeidsinspectie bij

436 salons en opleidingen.

Ruim een derde van de kappers kampt met rsi- en rugklachten. Ongeveer een op de

vijf heeft last van handeczeem door de schadelijke ingrediënten in producten als

permanentvloeistoffen en blondeermiddelen. Deze klachten zijn belangrijke

oorzaken van ziekteverzuim. Kapperseczeem is bovendien een van de meest

voorkomende beroepsziekten. Deze aandoening kan niet altijd worden genezen,

waardoor kappers hun werk niet meer kunnen doen.

Dat vooral opleidingen onder de maat scoren, vindt de Arbeidsinspectie

zorgwekkend. Zij trof onder meer verouderd meubilair aan en de wasbakken

voldeden bijna nooit. Om de arbeidsomstandigheden in de branche te verbeteren is

het juist zaak dat leerlingen het goede voorbeeld krijgen.

In veel salons zijn de werkplekken niet goed ingericht. Stoelen, wasbakken en

kappersfietsen (een zadel op wieltjes) voldoen vaak niet aan de eisen om gezond te

kunnen werken. Of de kapper heeft onvoldoende bewegingsruimte rondom de klant,

zodat die zich in bochten moet wringen of ver moet reiken om zijn werk te doen.

Ook draaien veel kappers de pinksteun van hun schaar, omdat ze niet gewend zijn

hiermee te werken. Deze steun vermindert de spierspanning in handen en polsen en

helpt daardoor rsi te voorkomen.

Haarverf en blondeermiddelen worden vaak klaargemaakt op de plek waar kappers

ook hun boterham eten en koffie drinken. Dit zou moeten gebeuren in een aparte

chemiehoek. Veel kappers dragen ringen, terwijl is bewezen dat dit eczeem in de

hand werkt. Ook worden vaak geen of de verkeerde handschoenen gebruikt.

Werkgevers zouden veel strenger moeten zijn als het op maatregelen aankomt; nu

laten ze te veel aan hun medewerkers zelf over.

De Arbeidsinspectie overlegt binnenkort met de branche over de uitkomsten. Zij

verwacht dat de kappersbranche, die in het verleden voortvarend aandacht vroeg

voor arbeidsomstandigheden, de handschoen zal oppakken om de situatie te

verbeteren. De opleidingsinstituten en kapsalons krijgen de komende jaren opnieuw

bezoek van de Arbeidsinspectie. Dan wordt onder meer gekeken of kappers hun

werknemers en leerlingen beter instrueren hoe ze veilig en gezond moeten werken.

Deze brochure is ontwikkeld door de organisatie Haarfijn© en blijft eigendom van de organisatie Haarfijn©. Informatie vermeld in deze brochure mag niet zonder toestemming van Haarfijn© door derden worden gebruikt. Voor verdere vragen of informatie kunt u contact opnemen met Haarfijn©: Johan de Bes, Tim Fechter, Robin van Leeuwen en Jarno Vriezekolk Adresgegevens: Hoevelakenseweg 178 3784 WL Terschuur

Tel: 0629530011 Mail: info@haarfijn.com

Bijlage 3.

PowerPoint.

Voor PowerPoint zie bijlage E-mail.

Bijlage 4.

Doelstellingenformulier.

Tijdens deze bijeenkomst gaan jullie per onderdeel een SMART doelstelling formuleren. Er mogen ook meerdere doelstellingen per onderdeel worden gesteld. Toelichting:

SMART doelen stellen, SMART staat voor

- Specifiek

- Meetbaar

- Acceptabel

- Realistisch

- Tijdgebonden

Kort samengevat is een SMART doelstelling richtinggevend. Het geeft aan wat je binnen een

bepaalde periode wilt bereiken (tijdgebonden). Omschrijf het duidelijk en concreet (specifiek).

Geef aan hoe vaak of hoeveel je dit wilt gaan doen (meetbaar). Zorg dat het doel haalbaar en

uitvoerbaar is (Acceptabel en realistisch).

Goed voorbeeld: De komende 2 maanden zal ik tijdens het wassen en verven van klanten alle

keren beschermende handschoenen dragen.

Fout voorbeeld: ik zal meer beschermende handschoenen gaan dragen.

Onderdeel 1: Pauze en afwisseling.

Onderdeel 2: Werkdruk.

Onderdeel 3: Gebruik hulpmaterialen.

Onderdeel 4: Juiste werkhouding.

Onderdeel 5: Sociale invloed.

Onderdeel 6: Bewust werken.

Bijlage 5.

Vragenlijst als evaluatiemiddel Deze vragenlijst dient te worden ingevuld nadat het bezoek van ‘Geknipt voor jou’ is afgerond. Wij vragen alle deelnemers de enquête zo nauwkeurig mogelijk in te vullen. De ingevulde enquêtes zullen wij gebruiken om onze bijeenkomsten te evalueren. Tevens dient de enquête als meetinstrument waar de doelgroep op dit moment staat. De vragen hebben betrekking op de volgende categorieën: gebruik van hulpmiddelen, werkdruk, lichamelijke en allergenen klachten, pauze en afwisseling. Veel succes met het invullen van de enquête!

Gebruik van hulpmiddelen

Vraag 1.

Hoe vaak wordt er na ons bezoek gebruik gemaakt van hulpmiddelen zoals de pompstoel,

pinkschaar, kappersfiets en handschoenen?

e) Altijd

f) Bijna altijd

g) Regelmatig

h) Soms

i) Nooit

Vraag 2.

Hoe vaak wordt u aangesproken op het gebruik van hulpmiddelen door uw collega’s?

e) Altijd

f) Vaak

g) Soms

h) Zelden

i) Nooit

Lichamelijke en allergenen klachten

Vraag 3.

Hoe bent u zich na ons bezoek, bewust van de risico’s die het kappersvak met zich meebrengt?

f) Dat is mij een stuk duidelijk geworden, omdat ...

g) Dat is een goede aanvulling geweest, omdat ...

h) Alle gegeven risicofactoren was ik mij van bewust

i) Dat is mij niet duidelijk geworden, omdat ...

Vraag 4.

Ervaart u wel eens lichamelijke klachten zoals bijvoorbeeld nek/schouderpijn tijdens het werken?

d) Nee zelden of nooit.

e) Regelmatig, maar ik heb daar nog steeds geen oplossing voor.

f) Regelmatig, dat verminder ik door ...

Werkdruk

Vraag 5.

Hoe ervaart u nu de werkdruk binnen de kapsalon? j) Geen bijzonderheden.

k) Erg druk, maar ik kan het aan.

l) Erg druk, maar het kan niet anders.

m) Ik pas mezelf aan zodat ik minder werkdruk heb.

Pauze en afwisseling

Vraag 6.

Hoe vaak en hoeveel pauze heeft u op één werkdag? Antwoord:

Vraag 7.

Is er in de kapsalon waar u werkt voldoende gelegenheid om ongestoord zittend te pauzeren? c) Ja.

d) Nee, omdat ...

Vraag 8.

Heeft u voor uzelf het gevoel dat u genoeg afwisseling heeft op één werkdag? c) Ja

d) Nee, omdat ...

Bijlage 6. Evaluatie EKI.

1.EKI

Bijlage 7. Preffi2.0.

C. Actieplan

Mijn actiepunten

1.2 Capaciteit

1. We gaan inventariseren in welke periode ons project het beste uitkomt.

1.3.b Aandachtspunten voor sturing

1. We hebben een strakkere tijdsplanning moeten maken. 2. We hadden een communicatieplan moeten opstellen wanneer alle betrokkenen op de hoogte worden gesteld.

2.1 Aard, omvang en ernst van het probleem

1. Volgende keer bepalen we wat de kosten van het gezondheidsprobleem is. Ook zoeken we uit welke overheidsinstellingen er bekend zijn met het gezondheidsprobleem.

2.2 Spreiding van het probleem

1. We hadden een geografisch onderzoek moeten doen om de spreiding van het probleem te bepalen.

4.1 Algemene en demografische kenmerken van de doelgroep

1. Eerst de doelgroep peilen of het probleem daar aanwezig is. 2. beleidsnota's opvragen.

4.2 Motivatie en mogelijkheden van de doelgroep

1. Doelgroep analyse uitvoeren. 3. Behoefte peiling bij de doelgroep uitvoeren.

5.1 Doelen sluiten aan op de analyse

1. De doelen moeten we uitgebreider in kaart brengen. 2. We maken volgende keer een doelenboom.

5.2 Doelen zijn specifiek, tijdgebonden en meetbaar

1. De doelgroep was niet bekend met SMART-doelen. We gaan daar de volgende keer voorlichting over geven.

5.4 Doelen zijn haalbaar

10 weken is te kort om een uitgebreid overzicht te maken van de financiën.

6.2.a Duur en intensiteit van de interventie

1. Volgende keer zoeken we in databanken naar de meest effectieve duur en intensiteit om onze doelen te behalen.

6.2.b Timing van de interventie

1. Volgende keer doen wij een uitgebreid onderzoek naar de kalenderperiodes zodat ze in staat worden gesteld om onderdeel te zijn van de interventie

1. Volgende keer doen we een uitgebreid onderzoek naar de kalenderperiodes zodat de doelgroep in staat wordt gesteld om onderdeel te zijn van onze interventie.

6.3.a Participatie van de doelgroep

1. Volgende keer bepalen we het participatieniveau van de doelgroep.

6.7 Pretest

1. Volgende keer voeren we een pretest uit. (Dat hebben wij wegens tijdgebrek niet gedaan).

2 Conclusies uitkomsten preffi 2.0 over theoretische onderbouwing. Uit de evaluatie volgens preffi komt in meerdere punten naar voren dat de onderbouwing/structuur door wetenschappelijke bewijzen beter kan. De needs assessment is wel goed onderbouwt met wetenschappelijke bewijzen, maar tijdens de stappen in het intervention mapping is het niet terug te vinden. Tijdens de onderbouwing voor het intervention mapping hebben we wel veel tijd besteed aan het zoeken naar wetenschappelijk bewijs, maar hebben we het nodige bewijs niet kunnen vinden.

De stappen die we hiervoor hebben ondernomen hadden we wel in de theoretische onderbouwing terug moeten laten komen zodat voor de lezers duidelijk is welke stappen er wel degelijk ondernomen zijn. Het probleem dat we weinig onderbouwing hebben kunnen vinden komt mede doordat we ons te veel hebben gestaard op de kappers zelf. Veel onderzoek naar de mening van kappers of andere onderzoeken van kappers buiten het ARBO gebeuren is bijna niet te vinden. Aangezien we veel tijd hebben besteed om hier informatie over te vinden blijkt dit achteraf een verkeerde keus.

Hoofdoorzaak van onze fout komt doordat we een interventie hebben gemaakt gericht op kappers. Aangezien de interventie gericht was op kappers hebben we daar ook informatie over gezocht. Zo hebben we op verschillende zoekmachines zoals Google gezocht naar informatie over kappers. Ook is er op databases zoals Pubmed gezocht naar informatie over kappers. Op laatstgenoemde site hebben wij informatie kunnen vinden en deze hebben wij ook gebruikt tijdens de interventie, maar deze informatie was niet te gebruiken voor de totale interventie. We hadden de kappers daarom in een andere context moeten beschrijven als: volwassenen, mensen die van het MBO komen, mensen die praktisch werken en bijvoorbeeld het verschil tussen volwassen mannen en vrouwen. Daardoor hadden we ons breder georiënteerd als dat we ons alleen richten op de groep kappers.

Het hierboven beschreven is een leerpunt voor een ieder volgend project om als het niet lukt een stevige onderbouwing te vinden, toch de gedane handelingen te beschrijven en eventueel vanuit eigen oogpunt stappen te ondernemen. Op deze wijze wordt de informatie door de ontvanger op de juiste wijze geïnterpreteerd. Wanneer bovengenoemde niet gebeurt kan de informatie door de ontvanger beschouwd worden als aangenomen of “verzonnen”.

3. Voorstellen voor verbetering en aanpassingen van het programma Voorstellen te verbetering: Voorstel: 1 Beter inventariseren of de kapsalons waar de interventie uitgevoerd gaat worden dezelfde problemen herkennen als in Nederland is waargenomen. Bekijken hoe de kapsalon deze problemen ervaart. Uitvoering: Gesprekken aangaan met kapsalons in de omgeving van de kapsalon waar de interventie uitgevoerd gaat worden, daarna gesprek met de kapsalon zelf over de problemen en hoe de kapsalon hier tegenaan kijkt. Voorstel: 2 Er zullen meer empowerment doelen gesteld moeten worden en deze empowerment doelen moeten weer verdeeld worden in subcategorieën als persoonlijke doelen en community doelen. Uitvoering: Empowerment doelen opstellen en deze verdelen in subcategorieën.

Voorstel: 3 De volgende keer zal het programma in het begin van de pilot meer duidelijk gemaakt moeten worden bij de doelgroep zodat de doelgroep meer betrokken raakt en meer bij de doelgroep past. Uitvoering: Tijdens het oriënterende gesprek laten weten hoe de interventie in elkaar zit en hoe de doelgroep denkt met welke acties deze interventies in te gaan vullen. Ook tussentijds kunnen evalueren en aanpassen aan de wensen van de doelgroep. Voorstel: 4. Doordat de kapsalon vaak erg druk was waren we een paar keer genoodzaakt om de interventie in de middagpauze uit te voeren. De volgende keer kunnen we beter in de avond op een rustige plek de interventie uivoeren. Uitvoering: In een lokaal of vergaderruimte in de omgeving de interventie uitvoeren. Voorstel: 5 Om verschillende problemen voor te zijn kunnen we de volgende keer beter een pre-test uitvoeren om niet voorziene problemen al weg te werken. Uitvoering: Bij een 2e kapsalon al een pre-pilot draaien om te kijken of de interventie aan onze vooruitgestelde wensen voldoet om hem daarna als echte pilot uit te voeren.

4. De evaluatie met betrekking tot de uitvoering Voor onze interventies was iedere keer de kapperzaak beschikbaar. Hier hebben wij ook telkens gebruik van gemaakt. In de kapperzaak hebben wij een opstelling gehanteerd waarbij de kapsters op twee banken zaten, recht tegenover ons. Wij hebben geprobeerd te zorgen voor een ontspannen sfeer terwijl zij toch tegenover ons zaten. Wij hebben gemerkt dat dit erg doeltreffend was. De powerpoint presentatie was erg goed zichtbaar, en omdat wij ons op drie meter afstand bevonden, waren we erg goed verstaanbaar. Wel hebben wij feedback gekregen dat de powerpoint goed leesbaar was, en dat wij geen lange teksten hanteerden, maar deze zorgvuldig besproken. Wel waren wij erover eens dat de powerpoint presentatie qua uiterlijk iets aantrekkelijker gemaakt kon worden. Daar hadden we fellere kleuren voor meer aandacht kunnen gebruiken. Tijdens de coachles in de tiende week hebben wij een oefenpresentatie uitgevoerd op school. Daar kwam naar voren dat we nog geen goeie taakverdeling hadden tijdens de presentatie. Veel van ons waren tegelijkertijd aan het discussiëren wat voor onrust zorgde. Daar hebben we de laatste weken aan gewerkt en voor de interventie duidelijke afspraken over gemaakt. Tijdens de presentaties hebben we telkens een goede taakverdeling gehanteerd waarbij twee mensen de groepsdiscussie leidden en tevens de ruimte kregen om voorlichting te geven zonder door elkaar te praten. Wij hebben onze tijd op de kapperzaak nuttig gebruikt. Doordat wij duidelijke afspraken hadden gemaakt over de opstelling van de interventie, hadden we de beamer met laptop snel klaarstaan. Daardoor konden wij snel beginnen met onze interventie. Het enige nadeel is, dat onze voorlichting onderbroken kan worden door klanten die binnen kunnen komen. Wij hebben gemerkt dat alle kapsters, inclusief de bedrijfsleidster, de aandacht volledig konden houden tijdens onze presentatie. Om de aandacht bij de voorlichting te houden hebben wij na een half uur vijf minuten pauze genomen. Zodoende kunnen wij ervan uit gaan dat onze informatievoorziening pakkend en aantrekkelijk was. Wij hebben aan onze doelgroep een handboek gegeven. In dit handboek wordt iedere bijeenkomst duidelijk uitgelegd, het probleem besproken en er worden handige tips gegeven. Wij hebben uit de feedback hebben wij begrepen dat ons handboek nuttige informatie heeft en dat de bijeenkomsten duidelijk beschreven zijn. Daarnaast vonden ze het makkelijk leesbaar met plaatjes wat het handboek aantrekkelijk maakt om te lezen.

5. Beschrijving van ervaringen met betrekking tot de implementatie. Voor de implementatie van de interventie is een implementatieplan opgesteld ( H 6. Theoretische onderbouwing). Dit implementatie plan beschrijft de samenwerking, de doelen en de manier van uitvoeren. De samenwerking met Healthy Hairdressers is goed verlopen. Aan de start van het project zijn 3 contactmomenten ingepland. Deze contactmomenten zijn nuttig geweest voor het bespreken en eventueel aanpassen van producten. Tijdens de eerste afspraak met Healthy Hairdressers verliep het gesprek goed en was er interesse en motivatie van beide kanten. Onze verwachtingen voor een goede samenwerking waren om deze reden goed. Uiteindelijk bleek de samenwerking ook goed te verlopen. Healthy Hairdressers heeft ons informatie verschaft waarmee wij ons product konden verbeteren. Het uiteindelijke product kan Healthy Hairdressers gebruiken voor eventuele campagnes in de toekomst. Voor de uitvoering van de interventie zijn er een aantal doelen opgesteld:

- Het voorlichtingsprogramma is onder de aandacht gebracht bij tenminste 50 kapsalons. - Het voorlichtingsprogramma is uitgevoerd bij tenminste 1 kapsalon.

Door het korte tijdsbestek is doel één van de interventie niet behaald. Wel is de interventie onder de aandacht geweest bij ongeveer 20 kapsalons in Amsterdam. Doel twee is wel behaald. Het voorlichtingsprogramma is uitgevoerd bij één kapsalon. Door deze uitvoering is de beschreven theorie in de praktijk getest en kan er gestart worden met de daadwerkelijke uitvoering van het voorlichtingsprogramma. Tijdens de pilot zijn er een vijftal bijeenkomsten bij salon Voorveld in Voorthuizen uitgevoerd. Er waren zes kapsters die deelnamen met de interventie waaronder de bazin van de salon. In eerste instantie hadden wij geen concrete verwachtingen hoe de kapsters zouden reageren op studenten of mensen die niet binnen de kappersbranche werken, maar daar wel over voorlichten. De reactie onder de kappers bleek zeer positief. De punten die onder de aandacht werden gebracht waren voor hun belangrijke gezondheidsfactoren waar ze in het dagelijks werken veel mee te maken hadden. Zoals eczeem en andere lichamelijke klachten. Ook de bazin was zeer enthousiast, dit kwam mede omdat zij de gezondheid van de werknemers belangrijk vind. Onverwachtse problemen. Tijdens het project zijn er weinig tot geen onverwachtse problemen voorgevallen. Tijdens de bijeenkomsten was er niet veel tijd voor de interventies. Dit kwam mede doordat het voorlichtingsprogramma tijdens de pauzes werd uitgevoerd. Dit betekende dat er per bijeenkomst maximaal één uur beschikbaar was. In deze tijd hebben wij voldoende kunnen bereiken, dit kwam mede door het niveau en interesse van de kappers, wanneer de intermediair te maken heeft met een doelgroep minder bewust is kan er meer tijd nodig zijn. De uitvoering

van de bijeenkomsten zal dan niet tijdens plaats kunnen vinden, maar na werktijd. Zodat er meer tijd beschikbaar is. 5.1 Voorstellen tot aanpassen. Het ontwikkelde voorlichtingsprogramma is ontwikkeld door de voorlichters. In de toekomst kan de doelgroep een grotere rol spelen bij het ontwikkelen van de interventie. Dit in het kader van empowerment. Wanneer de doelgroep meer betrokken is bij het programma kan er een hoger effect worden behaald. Doordat wij in een korte tijdsperiode een omvangrijke opdrachten hebben uitgevoerd was het voor ons niet mogelijk de doelgroep meer te betrekken tijdens de ontwikkeling van de interventie. Voorbeelden van interventies waarbij de doelgroep een grotere rol speelt bij de ontwikkeling van de interventie kunnen zijn:

- Zelfbedachte rollenspellen waarbij de kappers gesprekken met elkaar aangaan. - Een bijeenkomst die door kappers is ontwikkeld. - Een evaluatie opgesteld door de kappers.

6.Groepsproces 6.1: Beschrijving van de samenwerking binnen de groep

Sterke punten

- Feedback geven en ontvangen, - Actieve bijdrage van ieder groepslid, - Elkaars kwaliteiten benutten (n.a.v. reflectie in eerste periode)

Zwakke punten

- Tijdsdruk door valse start zorgde soms voor spanningen in de groep, - Volle agenda’s van ieder groepslid (moeilijk om allemaal op dezelfde tijd/dag af te

spreken) De samenwerking is ondanks de zwakkere punten toch goed verlopen. Door veel contact via de mail en de telefoon is het gelukt om alle producten op tijd af te krijgen en ook met z’n vieren aanwezig te zijn op het moment dat de interventie uitgevoerd moest worden.

6.2: Evaluatie van diverse rollen

Jarno Vriezekolk

Jarno heeft de lijn die hij in de eerste 10 weken heeft uitgestippeld doorgezet. Hij doet wat van hem wordt verwacht en doet dit goed. Zijn drukke agenda heeft ertoe geleidt dat we niet gezamenlijk af konden spreken op woensdagen en vrijdagen, maar dit heeft verder niet tot problemen geleidt en de producten die hij moest maken zijn op tijd afgerond. Op het gebied van presenteren is Jarno een nuttige persoon binnen de groep. Hij heeft hier veel ervaringen mee, ook binnen zijn werk als fysiotherapeut en hier hebben we als groep dankbaar gebruik van gemaakt. De rol die we Jarno toe bedelen is: “Initiatiefnemer”.

Tim Fechter

Tim is een actieve factor gebleven binnen de groep. Hij heeft veel taken op zich genomen, met name op het gebied van communicatie (binnen de groep en met de opdrachtgever). Tim zit vol met ideeën, die niet allemaal uitgevoerd kunnen worden, maar waarvan er wel een aantal in de interventie terugkomen. De rol die het meest bij Tim past is: “Gangmaker”.

Robin van Leeuwen

Robin heeft zich in deze tweede periode van 10 weken meer op de voorgrond gezet dan in de voorgaande periode. Hij heeft veel initiatief getoond in het verzorgen van de interventie ter plaatse en heeft veel werk verzet in het eindproduct (met name het handboek en de brochure). Ook heeft hij een soort projectleidersrol vervult waarin hij het proces bewaakt heeft en daarom past de rol van “Procesbewaker” ook het meeste bij hem.

Johan de Bes

Johan is de een samenvoeging van controleur, trouwe volgeling en theoriekenner. Johan heeft vaak documenten gecontroleerd en samengevoegd tot een accepteerbaar geheel. De taken die Johan op zich kreeg heeft hij vaak op een goede manier uitgevoerd. Opmerking is wel dat als Johan er niet uit komt hij eerder aan de bel moet trekken bij zijn projectgenoten. Johan heeft veel theoretische kennis op zak waar de projectgroep duidelijk gebruik van heeft gemaakt. 6.3: Tegengekomen problemen en oplossingen We hebben de sterke punten van de eerste periode getracht vast te houden en de minder sterke punten aan te pakken. Dit heeft geresulteerd in een soepeler verlopen samenwerking, met name door de verbetering op het gebied van communicatie in de groep en het nakomen van afspraken. Hierdoor hebben we onszelf in staat gesteld om doelgerichter aan het werk te gaan. Door onze volle agenda’s zijn we wel dichter in de buurt van deadlines gekomen, maar hebben we ons wel aan de planning kunnen houden. Concluderend kunnen wij melden dat ondanks onze “valse” start, wij als groep een eindproduct hebben neergezet dat voor ons gevoel geslaagd is. Uit de effectevaluatie van het product zelf moet nog blijken of de interventie ook het beoogde effect heeft gehad, maar qua instelling, motivatie en enthousiasme zijn we een behoorlijk stuk vooruit gegaan ten opzichte van de eerste periode van 10 weken, naar een niveau waarin vooral het kritisch beoordelen van elkaar (producten en gedrag) gestegen is en de kwaliteit van de producten voldoende moet zijn.

7 Effectevaluatie Voorgestelde doelen: Kennis Binnen de periode van de minor hebben de kappers inzicht in voor- en nadelen van het (on)gezond werken. Behaald: Uit de enquête in gebleken dat de kapsters na de interventie meer inzicht hebben in voor en nadelen van (on)gezond werken. Risicoperceptie Binnen de periode van de minor erkennen kappers dat gedrag samenhangt met risicofactoren. Behaald: Door het uitdelen van het handboek hebben de kappers meer inzicht gekregen in dat gedrag samenhangt met de risicofactoren. Tijdens de evaluatie gaven de kapsters dit meerdere malen aan. Attitude Binnen de periode van de minor staan kappers positief tegenover het gebruik van de juiste materialen staan, ondanks dat dit mogelijk meer tijd in beslag neemt. Kappers kennen de voor- en nadelen van het werken met juiste materialen en juiste techniek. Behaald: Uit de enquête en tijdens de interventie is gebleken dat kapsters positief staan tegenover preventieve maatregelen ondanks dit vaak meer tijd in beslag neemt. Dit blijkt ook uit de door de kapsters zelf opgezette doelen. Sociale invloed Binnen de periode van de minor is er een werksfeer binnen de organisatie waarin collega’s elkaar stimuleren om gezond te werken Behaald: Door de PowerPoint voorlichting en de individuele doelen die daarna door de kapsters gesteld werden instond een sfeer dat elk probleem bespreekbaar was en dat de kapsters elkaar ondersteunen bij het behalen van de doelen. Eigen effectiviteit Binnen de periode van de minor hebben kappers vertrouwen in het kunnen werken met de “juiste” technieken en materialen en zijn 60 % van opgestelde doelstellingen behaald Behaald: Dit doel kan nog niet getoetst worden derhalve de meeste doelen een half jaar in beslag nemen. Fysieke omgeving Binnen de periode van een half jaar zijn alle benodigde materialen in de salon aanwezig. Behaald: Kan nog niet getoetst worden.

Doelen van kapsters zelf: Doel1 Binnen een half jaar wil ik 2 keer per week naar de sportschool ter preventie van rugklachten. Behaald: Door de beperkte tijdsperiode was het resultaat te miniem om dit doel te evalueren. Doel 2 Binnen het half jaar geef ik meer feedback op de houding van collega’s Behaald: Door de beperkte tijdsperiode was het resultaat te miniem om dit doel te evalueren. Doel 3 Binnen een half jaar krijgen de kapsters een cursus lichaamshouding en belasting welke ze door een sport kunnen verbeteren Behaald: Door de beperkte tijdsperiode was het resultaat te miniem om dit doel te evalueren. Doel 4 Binnen een half jaar geven alle kapsters elkaar vaker feedback over het gebruik van materialen en hulpmiddelen. Behaald: Door de beperkte tijdsperiode was het resultaat te miniem om dit doel te evalueren. Doel 5 Binnen 1 maand gebruik altijd handschoenen bij het verven Behaald: In het begin vergat ik nog vaak handschoenen te gebruiken maar door evalueren met collega’s en aangeven dat ik de feedback nodig had lukt me het om dit doel gedeeltelijk te behalen. Ik gebruik nu veel vaker handschoenen en het doel is nu om dit verder uit te bouwen naar altijd. Doel 6 Binnen 1 maand gebruik ik altijd een kinderstoel bij het knippen van kinderen Behaald: In het begin werd het nog vergeten maar toen er door collega’s 2 maal wat van was gezegd drong het door en heb ik de stoel standaard gebruikt bij de knipbeurten Doel 7. Binnen 1 maand gebruik ik altijd de invetpot. Behaald: Dit doel is behaald door de invetpot standaard neer te zetten op een verrijdbaar bijzettafeltje alvorens met de behandeling te beginnen. Doel 8 Binnen 1 maand heb ik passend schoeisel gekocht om op te werken waardoor ik minder klachten creëer. Behaald: Dezelfde week als het opstellen van de doelen heb ik gelijk nieuw schoeisel aangeschaft bij een erkende groothandel voor werkschoenen.